MARDI Res.J. 17(2) 1989:286-294
Teknologi baru pemprosesandan pengeluaran lemang 'lemang' (Processingand production of - a new technology)
A. Samsudin*, I. Mohd. Zainal* dan A. Mohd. Taufik*
Kata penunjuk: lemang, teknologi baru, sarung keluli, ketuhar
Abstract A machine consisting of a set of 20 stainlesssteel tubes and an electric oven 'lemang'. was developed and tested for the preparation of The cost of the machine is about M$2 900.00. It is operated under controlled temperatures. 'lemang' The machine was able to cook 20 tubes of per batch in 2 h with a thermal efficiency of about 40Vo. About 907o of the raw material used (glutinous rice, coconut milk, salt and'asam keping'extract) was converted 'lemang'. to cooked A singletube of product measured42 cm long, 4.5 cm in 'Lemang' diameter and weighed about 780 g. prepared by this method was 'lemang'. found to be comparablein eating quality with the traditional The production cost of each tube of the product was estimatedat M$1.70.
Abstrak Sebuahalat penyediaanlemang yang terdiri daripada20 pasangsarung keluli tanpa karat dan ketuhar elektrik telah direka dan diuji untuk menghasilkan lemang secara moden. Peralatan tersebut dibina dengan kos sekitar M$2 900.00 dan mampu dijalankan secara terkawal dengan menggunakan alat menyelaras suhu (thermostat). Peralatanyang telah dihasilkandidapati boleh digunakan untuk memasak20 batanglemang dalam satuproses dengan mengambil masa 2 jam pada kecekapanpenghabaan sekitar 407a. Sebanyaklebih kurang 90% daripada bahan mentah yang digunakan (pulut, santan,garam dan air asam keping) diubah menjadi lemang masak. Sebatanglemang yang dihasilkan adalah berukuran 42 cm panjang, 4.5 cm garispusat dan 780 g berat. Lemang yang dihasilkan dengan kaedah moden ini didapati mempunyai citarasa yang serupa dengan lemang asli yang dihasilkan secara tradisional. Kos pengeluaran bagi setiap batang lemang dengan kaedah ini dianggarkan sekitarM$1.70.
Pendahuluan untuk meningkatkan kandungan Lemang ialah makanan tradisional yang lembapannyasebelum digaul bersama dihasilkan daripada pulut, berbentuk bahanperasa seperti garam. air asam selinder dan mempunyai aroma asli hasil keping dan santan. daripada prosespenyediaan yang agak Semasadirendam, beras pulut akan unik. Untuk menyediakannya,pulut menyerap air sebanyak25-287o daripada terlebih dahulu direndam semalaman berat asalnyadan akan mencapai takat *Bahagian TeknologiMakanan, MARDI, Peti Surat12301 , 507'74Kuala Lumpur, Malaysia Namapenuh pengarang: Samsudin Ahmad, Mohd. ZainalIsmail dan Mohd. TaufikAbdullah oMalaysianAgricultural Research and DevelopmentInstitute 1990
286 Pcmprosesandan pengeluaranlemang ketepuan pada kandungan lembapan gegelangmendatar dengan garis pusat 9 sekitar 30% (Robert 1912;Yataro 1972). cm dan 3 mm tebal (Gambarajah I ). Bagaimanapun, prosesini hanya Sarung keluli dalam terdiri daripada mengambil masa 3-4 jam kecuali bagi sepasangkepingan keluli separabulat pulut jenis keras yang perlu direndam vang dicantumkan bahagianbawahnya selama15-20 jam. dengan pengalas(hinge). Susunan Secaratradisional, pulut yang telah tersebut membolehkan kepingan keluli direndam diisikan ke dalam buluh membentuk sarung keluli yang boleh bersama-samadengan santan, garam dan dibuka dengan mudah (Gambarajah l). air asam. Prosesmemasak dilakukan Sarungkeluli dalam adalahsetebal 1.5 dengan meletak atau menyusun buluh di mm (jenis ini ada dalam pasaran),53 cm atas api dan prosespembakaran ini panjang dan membentuk sarung bulat mengambil masa 4-6 jam dengan dengan garispusat5 cm apabila ditutup keadaan api yang dikawal. atau dicantum. Pulut, sejenisbijirin yang beramilos tinggi, mempunyai suhu penggelatinan Ketuhar memasak lemang KomPonen sekitar 69'C (Juliano 1972).Ciri ini utama ketuhar terdiri daripadaelemen membolehkanpulut dimasakdi dalam elektrik dengankekuatan 3 kW. Tenaga buluh tetapi memerlukan masa yang ini digunakanuntuk memasaklemang dan lama. Penyediaanlemang secara perlu dikawal supayapenggunaannya tradisional memerlukan pengalaman dapat dimaksimumkan.Bahagian luar terutama dalam mengawal api ketika ketuhar dibina daripada kepingan besi memasak. Kesukaran mengawal api yang disusundi atas rangka besi. ketika memasakmeyebabkan lemang Struktur keseluruhanketuhar yang dihasilkantidak mempunyaimutu berbentuksegiempat yang bemkuran 115 yang seragam,kurang menarik dan hasil cm panjang,25 cm lebar danTl cm tinggi pulanganyang kurang lumayan. (Gambarajah 2). Bahagian luar ketuhar Memandangkan permintaan disaluti dengan bahan penebat (rock terhadap makanan tradisional yang terus wool) setebal2.-5 cm untuk mengelakkan meningkat,maka teknik atau kaedah kehilanganhaba secaraberlebihan. penyediaan lemang perlu diperbaik Bahagian atas ketuhar dibina daripada terutamanya dari segi peralatan supaya kepingan keluli tanpa karat setebal0.75 daya pengeluarandan mutu penghasilan mm. Kepinganini mempunyai20 lubang dapat dipertingkatkan.Beberapa faktor (garispusat 5.8 cm tiap-tiapsatu) yang lain sepertikemudahan penyediaan. ditebuk untuk menempatkansarung keselesaan.keselamatan dan kebersihan keluli. Sarung-sarungkeluli diletakkan perlu diambil kira untuk memastikan menegakdan disusundua barissepanjang bahawalemang yang dihasilkanbermutu permukaanatas ketuhar. Ketuhar dengan tinggi. ukuran I 15 cm panjangdan 25 cm lebar dapat menempatkan20 sarungkeluli Bahan dan kaedah denganjarak 3 cm di antarasatu sama Peralutan lain. Sarung keluli tanpa karat Sepasang Elemen elektrik diletakkandi sarung keluli digunakan bagi membentuk bahagianbawah ketuhar supaya haba lemang.Sarung luar mempunyai yang diterbitkan dapat bergerak dengan garispusatbahagian dalam 5.2 cm dan ,50 mudah dan seratamenghala ke atas.Haba cm panjangdengan bahagian bawahnya yang dihasilkandaripada elemen tertutup. Bahagianatas sarung luar dipindahkanke sarungkeluli secara terbuka dan dilengkapkandengan olakan (convection)melalui udetradi
2u7 A. Samsudin.I. Mohd. Zainal dan A. Mohd. Taufik
'Iiub keluli 2 mm tcbal 52 mm O dalam Tiub separabulal 1.5mm tebal 48 mm @ dalam
T mm t Gegclang keluli 3 mm tcbal T-'56 mm O dalam 25 mm 90 mm @ luar
500I mm 530mm
+40 mmf
T l30mm I
Engsil keluli
Sarung luar Sarungdalam
Nota: Semua bahan binaan tcrdiri dari kcluli tahan karat
Gambarajahl. Sarungkeluli lemang dalam ketuhar. Bahagian sisi (dinding) Kajian penyediaan lemang Kajian ini sarung keluli dijangka mendapat haba dijalankan bagi mendapatkanformulasi vang cukup kerana bahagianini penyediaanlemang yang baik dari segi mempunyai keluasanpermukaan lilitan citarasapengguna. Bagaimanapun bahan yang lebih daripada keratan rentasnya utama masih terdiri daripada pulut, (Holman 1981). garam. air asamkeping dan santan.cuma Suhu pemasakanlemang dapat jumlah yang sesuaiperlu ditentukan. dikawal dengan menggunakanpenyelaras Daun pisang yang berukuran 60 cm suhu (thermostat) dengan ketepatan panjangdan 20 cm lebar diperlukan untuk sekitar +10 "C. Jika suhu pemasakan membalut permukaan dalam sarung telah dicapai,alat ini akan menghentikan keluli. bekalan tenaga elektrik kepada elemen Dalam kajian ini, sebanyak500 g pemanas.Jika suhu pemasakan pr-rlutyang telah direndam diisi ke dalam berkurangan,bekalan elektrik akan setiapsarung keluli. Bahan-bahanlain disambungdan prosespemanasan akan diuji pada sesuatukadar yang sesuai. diteruskan.Penggunaan alat pengawal Lemang yang dihasilkan diuji secara suhu membolehkan prosespemasakan penilaian awalan (hedonic rating test) berjalan dengan berkesanserta dapat oleh 15 orang ahli panel yang terlatih. menjimatkan penggunaantenaga Ujian tersebutmeliputi aspekwarna, bau, elektrik. jaringan.rasa, kemampatan dan
288 Pemprosesan dan pengeluaran lemang
Lubang 58 mm @
karat Sesikualuminium 2-5 mm lebar Kepingan keluli tahan 0.75 mm tebal
Kepingan besi tergalvani 0.5 mm tebal
elemen elektrik Tiub keluli lembut 25 mm x 25 mm x 2 mm
Gambarajah2. Ketuharletrik memasaklemang
penerimaan keseluruhan.Pemberian nilai dimasak berat bahan yang digunakan mutu dinyatakan dalam angka dari seperti pulut, santan dan air ditentukan peringkat tidak suka langsung(1) ke dengan cara menimbang. Ketika proses peringkat amat suka (9). memasakdijalankan suhu pada alat Kaedah perbandingansecara ujian penyelarasditetapkan pada 140'C. penerimaan awalan juga digunakan bagi Suhu hasil dan udara dalam ketuhar membandingkan rnutu lemang Yang diukur dengan menggunakanproba dan dihasilkan secaramoden dengan lemang perakam suhu bermula dari masa aliran secaratradisional. Dalam ujian tersebut, elektrik dibekalkan sehinggaproses lemang moden disediakandengan pemasakan mencapai tempoh 2 jam. menggunakanformulasi terbaik, Penggunaantenaga elektrik dicatatkan manakala lemang asli diperoleh daripada dengan membandingkanbacaan awal dan pengusahatempatan. akhir meter elektrik yang dihubungkan dengan ketuhar tersebut. Kajian memasak lemang dengan Selepas2 jam,lemang yang menggunakan ketuhar dan sarung dihasilkan ditimbang bagi menentukan keluli Percubaan bagi menentukan kadar perolehan dan jumlah air yang keupayaan ketuhar dijalankan dengan diwapkan ketika prosesmemasak. memasak 20 batang lemang. Sebelum
289 A. Samsudin.I. Mohd. Zainal dan A. Mohd. Taufik
Jadual 1. Ujian bahan bagi penyediaanlemang
Bahan Kod *Santan contoh Pulut Garam Air asam (e) (mL) (e) (mL) A.D 500 160 10 l6t) B,E 500 200 l0 120 c,F 500 240 l0 80 *Nisbahsantan dan air biasa(l:1)
Jadual 2. Nilai penerimaan lemang hasil ujian bahan penyediaan
Penerimaan Kod contoh Warna Aroma Jaringan Rasa Kemampatan Am A,D 6.5.6.3 6.1,5.9 -5.5..1.8 -s.6,-s.l (5.0,4.7)a 5.4.5.0 B.E 6.3,6.9 6.2.6.5 5.1.s.4 5.5,-5.9 (1.9,5.5)b s.3.-5.4 C.F 6.7.6.U 6.2.6.5 5.6.6.t3 5.9,7.1 (6.7.6.7\c 6.0.6.7 Nota: Am bererti penerimaankcscluruhan a,b dan c berbeza pada kadar 99Vc,aras kebarangkalian
Keupayaanmesin memasak lemang vang kurang (160-200 mL) dan air asam dinilai dari segikecekapan haba keping yang lebih (120-160 mL). memasak, iaitu perbandingantenaga yang Kajian bagi meningkatkan kadar digunakan untuk memasak 20 batang penerimaan dijalankan dengan lemang dengan tenaga yang dibekalkan menambahkankandungan santan dan oleh elemen pemanas. garam. Penggunaansantan ditambah menjadi 165-220 mL, iaitu 45-100 mL Keputusan dan perbincangan lebih daripada campuran asal, manakala Bahan-bahanyang diperlukan untuk garam ditambah menjadi 12 g bagi setiap penyediaanlemang secare moden batang lemang (Jadual 3). Keputusan Setiap sarung keluli diuji bagi penyediaan ujian nilai rasa menunjukkan bahawa lemang dengan menggunakan500 g pulut pertambahankandungan santan dan yang telah direndam bersama-sama garam tidak meningkatkan penerimaan dengansantan, garam dan air asam dari seginilai warna, aroma!jaringan, keping. Jumlah sebenarbahan-bahan rasa dan kemampatan denganjelas tersebut ditunjukkan dalam Jadual l. (Jadual 4). Lemang yang disediakan Lemang yang dihasilkan kemudiannya dengan menggunakan240 mL santandan diuji dengan kaedah ujian awalan dan 10 g garam diterima dengan tebih baik keputusannyaditunjukkan dalam daripada hasil-hasildi atas. Iadual 2. Perbandinganmutu lemang vang Lemang yang dihasilkan berukuran dihasilkan dengan menggunakan 42 cm panjang, 4.5 cm garis pusat dan formulasiyang terbaik berbandingdengan 775-790 g berat walaupun disediakan lemang secaratradisional ditunjukkan dengan komposisi bahan yang berbeza. dalam Jadual 5. Lemang yang dihasilkan Lemang yang dihasilkan dengan dengan menggunakansarung keluli dan penggunaan240 mL santan, 10 g garam ketuhar mempunyai mutu yang setanding dan 80 mL air asam keping lebih dengan lemang asli terutamanyadari segi digemari. Bagaimanapun,perbezaannya warna, aroma, rasa dan penerimaan tidak begitu jelas dengan lemang yang keseluruhan.Bagaimanapun dari segi dihasilkan melalui penggunaansantan jaringan dan kemampatan, lemang yang
290 Pemprosesandan pengeluaranlemang
Jadual 3. Ujian mcnambah garam dan santan dalarn penyediaan lcmang
Bahan Kod contoh Pulut Santanpekat Air Garam Air asam (e) (mt-) (mL) (e) (mL) I 500 120 120 10 u0 2.4 500 165 55 12 100 3.5 500 220 0 t2 100
Jadual 4. Kesan penambahansantan dan garam terhadap mutu lemang
Pcnerimaan Kod contoh Warna Aroma Jaringan Rasa Kemampatan Am 1 7.2 6.7 6.6 6.5 6.9 6.5 2.4 6.4 6.7 6.1 6.2 5.9 6.0 3.5 6.2 6.4 5.8 6.1 5.7 5.Y Nota: Am berertipenerimaan keseluruhan
Jadual 5. Perbandinganmutu lemang moden dan asli dengan kaedah ujian pencrimaan (Hedonic rating test)
Mutu Jenis lemang Nilai pencrimaan Warna Asli 6.3(3.0 ll.0) Moden 6.7(5.0 U.0) Aroma Asli 6,5(5.0 8.0) Moden 6.I (4.0 8.0) Jaringan Asli 5.2 (2.0-7.0)a Modcn 6.7(4.0-8.0)b Rasa Asli 6.1(.{.0 9.0) Moden 6.6(5.0-8.0) Kemampatan Asli 5.7(,1.0-8.0)a Moden 6.7(1.0-8.0)b Penerimaan Asli 6.0(4.0-8.0) keseluruhan Moden 6.7(5.0-8.0) Nota: a dan b berbeza pada kadar 99Vo aras kcbarangkalian dihasilkan secaramoden lebih digemari cepat dan dalam tempoh 10 minit telah kerana tidak terlalu mampat dan lebih mencapai 85 "C (Jaducl 6/. Dalam masa lembut terutama apabila telah sejuk. yang sama haba tersebut dialirkan ke dalam hasil yang berada di dalam ketuhar Penggunaan haba bagi memasaklemang dan suhunya akan meningkat tetapi pada secaramoden kadar YangPerlahan. Jika memasak 20 batang lemang dengan Setelahpemanasan berjalan selama 1 menggunakankaedah baru, kekuatan jam, ruang ketuhar yang seluas0.20 mr tenaga 3 kW yang dihasilkan daripada akan mencapaisuhu yang ditetapkan 'C). elemen elektrik diperlukan. Elemen (140 Pada masa itu penyelarassuhu tersebut akan mengeluarkanhaba sebaik mula berfungsi untuk mengawal suhu sahajaelektrik dialirkan. Suhu udara ketuhar dengan memutuskan dan dalam ketuhar akan meningkat dengan menyambungkankaran elektrik. Suhu
291 A. Samsudin.I. Mohd. Zainal dan A. Mohd. Taufik
Jadual 6. Penilaian kcupayaanketuhar mcmasak lemang
Masa memasak Suhu ketuhar Suhu lemang (mrn) ('c) ('c) 0 33.0 26.8 l0 85.2 -11.6 20 89.3 '+1..t 30 111.5 -51.5 '10 123..1 -59.0 50 l3_s.-s 611.2 6f) 112.6 76.3 70 l53.rJ 81.8 80 145.0 86.8 90 l-50.0 92.1 100 150.2 98.5 1l0 113.8 101.4 120 l-50.2 103.8 Nota: AIat mcnvclarassuhu (thcrmostat) ketuhar ditctapkan pada 1.10"C
Jadual 7. Pcnggunaan tenaga bagi memasak 20 batang lcmang
Jumlah Suhu Penggunaantenaga Fungsi (kg) ('c) (kr) Memanaskanair 8.5 27 100 2 592.0 Memanaskanpulut 9.0 27 101 1275.0 Meruapkanair 1.5 l0(l 3 385.0 .lumlah tenaga mcmasak 20 batang lcmanu 7 153.0 k.I .lumlahtcnaga dibckalkan daripada cleman llJ (XX)kJ elek tri k Kccckapan haba mcmasak lcmang, l0.0cl 'C Nota: Haba tentu air pada 6t) (Cp) adalah-1.179 kJ/kg'C Haba tentu pulut dianggappada kadar L81 kJlkg'C - Haba pcndam air pada 100'C adalah 2 2-s6.7kJlkg Tenasl hagimemusak lemltng Ner'(.RirDJn,,r,,', r ,,,n memasak Tcnaga yang dihckalkan ketuhar beradapada tahap 143- 1-54"C digunakanuntuk memanaskanhasil dan dalam tempoh satujam berikutnya. ruangketuhar itu sendiri.Bagaimanapun, Suhu hasil meningkatdengan tenagayang dimanfaatkanhanvalah perlahandaripada 27 "C kepadasuhu apabilatenaga tersebut dapat digunakan penggelatinan(82 "C) dalam tempoh 70 oleh hasilyang terdiri daripadapulut dan minit. Suhu tersebutterus meningkat santan.Tenaga tersebut digunakan untuk sehingga104 "C apabilamasa memasak memanaskansantan dan pulut. dan mencapai2 jam. Dalam tempohmemasak meruapkanair. Jumlah tenagayang selama70 minit. air di bahagianatas diterimaoleh 20 batanglemang adalah sarungkeluli mulai mendidih dan sekitar7 253kJ iaitu hanya,10% daripada sebahagiannyakeluar sebagaiwap air. tenagayang dibekalkanoleh elemen Kejadianini menyebabkansuhu hasil pemanasyang dipasangdi dalam ketuhar 'C. sentiasaberada pada sekitar 100 Iemang(Jadual 7). Sebahagianbesar Ketika lemangdimasak. tenaga vang tenagaadalah untuk memanaskan clibekalkanoleh elemenelektrik ketuharbasi mensimbansikehilansan
292 Pemprosesandan pengcluaranlemang
Jadual 8. Kos pengcluaran lemang pada kadar 20 batang/proscs
Pcrkara Kadar penggunaan Kos (M$)
Penjagaandan 1 proses 0 25 pcnyelenggaraan Tcnaga buruh -1jamtproses 10.(X) (2 orang) Elcktrik 6 kwh 1.80 Bahan mentah: 20 batanglcmang 18.60 pulut. kelapa. asam kcping.garam. daun nisunS.dan lain-llin Kos operasi M$30.65 Kos tctap MS 390 Kos pengeluirran2t) batang leman-q MSll.55 Pcnilaian kos opcrasi tcrhadap mcsin lcmanq dan peralatantambahan bcrharga M$2 9(X).(X):- Pcnjagaandan pcnl-clcnggaraanclikira 3ci dari harga alat. pcnggunaanselarna llJ() hariitahun pada kadar 2 prosesihari Kos tcrlibat adalah $ti7.O0itahunatau S0.25lproses Buruhr upah buruh dikira pada kadar S1.25iorangscjam - Elektrik dikira pada kaclar30 scn sctrapkWh Anggaran kos tctap terhadap mcsin lemang dan pcralatan tambahan bcrharga M$2 9(X).t)0:- Kcjatuhannilai peralatandalam tcmpoh pcnggunaan5 tahun.pada kadar 59'i daripada harga pcralatan Kos terlibatialah S551.00,itahunatau S1.53/proses - Faedah (8.591 kadar flat) terhadappinjaman membeli mcsin dan peralatan tambahan dalam tenrpoh 5 tahun Kos ba1'aranbalik $826.5()r'tahunatau $2.3(l/proscs. Cukai dan insuran(1.5c7 ) daiam aktivitipemprosesan Kos 1'angterlibat $ll.50ttilhun atau $0.06lproscs habayang terjadr semasii proses memasak sarungkeluli bagi setiapproscs lemang. Untuk pengeluarankedua dan ditunjukkan dalantJutlual 8. yang berikutnva.kecekapan memasak Kos untuk membinaketuhar dianggarlebih tinggi daripada,109'r. elektrik. 20 pasangsaruns keluli dan Untuk memasak20 batanglemang. peralatantambahan dianggarkan penggunaantenaga diperlukan bagi berjumlahM$2 9(X).(X).Sebahagian besar memanaskan9 kg pulut, 8.5 kg air kos adalahuntuk membuatsarung keluli bercampursantan, garam dan sedikit denganharga M$120.00 sepasang. Kos ini asamkeping. Berat pulut selepas dapat dikurangkanjika sarungtersebut direndamdan campuranbahan-bahan lain dibuat daripadaaluminium atau kepingan sebelumdimasak adalah sekitar 17.-5kg. keluli tetapijenis ini kurang digalakkan Selepasdimasak lemang yang dihasilkan keranatidak kukuh dan mudah rosak. ialah sekitar 16.0kg dengankadar perolehansekitar 90tlr. Berdasarkanpenggunaan peralatan di atas,maka kos pengeluaran20 batang Kos pengeluaran lemang pada peringkat lemang pada peringkat perintis perintis dianggarkanberjumlah M$3,1.5,5 Kos pengeluaran20 batang lemang (Jadual B). Kos tersebut melibatkan kos denganpenggunaan ketuhar elektrik dan operasisebanyak M$30.65 dan kos tetap
293 A. Samsudin,I. Mohd. Zainal dan A. Mohd. Taufik
M$3.90. Bagaimanapunkos bahan 40% daripadatenaga tersebut kepada mentahtelah diambil kira dalampenilaian bahan-bahandi dalamsarung keluli untuk di atas.Untuk penvediaan20 batang memasak,manakala bakinva digunakan lemangmasak seberat 16.0 kg, 9 kg pulut untuk menampungkehilangan haba. Kos kering, 10 biji kelapa,200 g garam,20 g pengeluaran20 batanglemang pada asamkeping dan 20 helai daun pisang peringkatperintis dianggarkan sekitar dengan ukuran 60 cm panjang dan 20 cm M$34.55setiap satu proses.Kos ini lebar diperlukan.Kos bahan mentah termasukkos bahan mentah.buruh dan tersebutdianggarkan bernilai M$18.60. kos tetap. Kos pengeluaranbagi setiap batang Lemangyang dihasilkandengan lemangyang dihasilkan dengan kaedah ini kaedahbaru perlu disediakandengan dianggarkansekitar M$1.70. menggunakan500 g pulut basah.240 mL Bagaimanapunmasih menguntungkan santan.l0 g garam, 80 mL air asam kerana lemangdengan saiz. 12 cm keping dan daun pisanguntuk mengalas panjang.4.5 cm garispusat dan 780 g bahan-bahantersebut. Selepas dimasak berat biasanyadijual denganharga padasuhu 140'C selama2 jam. lemang M$2.50-M$3.00 sebatans. yangseberat sekitar 780 g, 12 cm panjang dan 4.5 cm garispusat diperoleh. Lemang Kesimpulan yang dihasilkandidapati mempunvai Satu teknologibaru bagi memproses mutu vang setandingdengan lemanc asli lemangtanpa penggunaan buluh dan kavu 1'angdihasilkan secara tradisional. api telah dapat diwujudkan.Proses ini menggunakansarung keluli untuk Rujukan membentuk selinderlemang dan ketuhar Holman. .1.P. (1981). Heut trun.s.fer(lnte-rnational elektrik untuk menjalankanproses studcnt edition). Kogakusha:N{cgrarv-hill pemasakan.Peralatan tersebut telah lnternational Book Conrpant .luliano.B. O. ( 1972).Thc ricc carropsisantl its membolehkanlemang disediakan dengan composition. [)nlortt Ritt' Diluluskan rurtuk p(nerhiturt padu I I Jurtuuri 1989 l9.t