Inrichtingsplan EHS Ter Apel-Noord

Naam van het rapport | 1

Inrichtingsplan EHS Ter Apel-Noord | 3

Inhoud

1 Inleiding 3

2 Gebiedsbeschrijving 5 2.1 Ligging en begrenzing 5 2.2 Gebiedsgeschiedenis 5 2.3 Huidige situatie 5 2.4 Eigendom, beheer en onderhoud 7

3 Analyse Ter Apel-Noord 8 3.1 Probleemstelling 8 3.2 Doelstelling 8 3.3 Effecten van de inrichtingsmaatregelen 9 3.4 Randvoorwaarden 9

4 Inrichtingsmaatregelen 10 4.1 Maatregelen Natuur 10 4.1.1 Natuurinrichting 11 4.1.2 Verhoging grondwaterstanden 11 4.1.3 Verslenken van de sloot langs het bos 11 4.2 Maatregelen Landschap/Cultuurhistorie 12 4.2.1 Hermeandering beek Ruiten Aa 12 4.2.2 Aanleg houtwallen 12 4.3 Maatregelen Water 12 4.3.1 Het beeksysteem 13 4.3.2 Waterpeil 13 4.3.3 Bufferzones 14 4.3.4 Gebiedsafwatering en maatregelen 14 4.3.5 Compenserende maatregelen 16 4.3.6 Watersysteem Ter Wisch 18 Dit rapport is een uitgave van: Gebiedscommissie Westerwolde 5 Kosten en financiering 20

Secretariaat: 6 Planning 21 Dienst Landelijk Gebied Cascadeplein 69726 AD Groningen 7 Samenvatting 22 Info: Hans Ribberink Tel: 06 52401166 E-mail: [email protected]

In samenwerking met: Provincie Groningen Gemeente Vlagtwedde Staatsbosbeheer Waterschap Hunze en Aa’s

Fotografie: DLG tenzij anders vermeld Kaartmateriaal: DLG

Maart 2014 4 | Inrichtingsplan EHS Ter Apel-Noord

Bijlagen

Figuur 1. Luchtfoto projectgebied en projectbegrenzing Ter Apel-Noord

Figuur 2. Gebruikersfunctie Ter Apel-Noord

Figuur 3. Begrenzing EHS Ter Apel-Noord

Figuur 4. Eigendom, beheer en onderhoud Ter Apel-Noord

Figuur 5. Natuurmaatregelen

Figuur 6. Maatregelen Landschap/Cultuurhistorie

Figuur 7. Watermaatregelen

Figuur 8. Recreatiemaatregelen

Figuur 9. Te vervangen duikers Ter Wisch

Figuur 10. Cluster 17 koppeling Runde - Ruiten Aa en Ecologische verbindingszone (Evz) ter Wisch Inrichtingsplan EHS Ter Apel-Noord | 5

Voorwoord

Voor u ligt het inrichtingsplan voor het deelgebied ‘Ter waarbij de 1e sessie gebruikt zal worden als klankbord Apel Noord’. Dit gebied is onderdeel van de Ecologische voor eventueel gewenste aanvullingen. De 2e sessie zal Hoofdstructuur (EHS) in Westerwolde en omsluit het gebruikt worden als terugkoppeling richting de streek. stroomgebied van de Ruiten Aa ten noorden van Ter Apel. De laatste sessie wordt tevens gebruikt om het Peilbesluit De ontwerpgroep, waarin Staatsbosbeheer, waterschap toe te lichten door het waterschap Hunze en Aa’s. Hunze en Aa’s, gemeente Vlagtwedde, LIBAU, DLG/BBL en Deze werkwijze is reeds meerdere keren toegepast in de provincie Groningen zitting hebben, is met ondersteuning EHS Westerwolde en is telkens goed ontvangen bij van een stagiaire Brandt de Vries in 2013 bezig geweest omwonenden. een integraal ontwerp op te stellen. Alle voorziene maatregelen t.b.v. de natuur, water en Het inrichtingsplan maakt inzichtelijk wat de huidige landschap zijn gefinancierd (Waddenfonds, Provincie) situatie in het gebied is en hoe de natuurwaarden Voor de beperkte gewenste recreatieve maatregelen zal in geoptimaliseerd kunnen worden. Het integrale karakter de 1e helft van 2014 nog naar financieringsmogelijkheden bestaat eruit dat er ook afstemming heeft plaatsgevonden worden gezocht. met water-, landschappelijke-, landbouwkundige- en recreatieve doelen in en om het projectgebied waarbij Het streven is om de uitvoering uiteindelijk begin 2015 ter tevens rekening is gehouden met archeologische en hand te nemen. waterbeheersingstechnische (voldoende drooglegging particuliere gronden) randvoorwaarden. Namens de werkgroep Ontwerp EHS Ter Apel, In april en september 2014 zullen er 2 voorlichtings-/ H. Ribberink informatiesessies worden georganiseerd met omwonenden 6 | Inrichtingsplan EHS Ter Apel-Noord

1 Inleiding

Behoud en op termijn verbetering van de biodiversiteit is Noord’. Het gebied is ca 65 ha groot en de genormaliseer- een belangrijke doelstelling van het landelijke en provinci- de Ruiten Aa loopt er in noord zuidelijke richting midden ale natuurbeleid. Door waardevolle natuurgebieden te door. Aan de zuidzijde ligt de ‘kloosterenclave’ van Ter beschermen, kunnen zeldzame dier- en plantsoorten beter Apel; eveneens onderdeel van de EHS. Aan de noordzijde overleven. In ons land wordt vanaf 1990 gewerkt aan de van het deelgebied ligt de ecologische verbindingszone Ter ecologische hoofdstructuur (EHS): een samenhangend Wisch; een beekzone van de Ruiten Aa die in 2012/2013 als landelijk netwerk van ecologisch waardevolle gebieden. voormalig landbouwgebied is ingericht tot verbinding De verschillende gebieden worden in opdracht van de met de verder noordelijk gelegen EHS gebieden rond de Provincies ontwikkeld en ingericht. Er is hierbij een beek. (richting Ter Walslage/Ter Borg) onderscheid te maken in bestaande natuurgebieden (die Ten behoeve van de inrichting van de EHS in Ter Apel- geen inrichting behoeven), nieuwe natuurgebieden Noord werkt een werkgroep bestaande uit Waterschap (landbouwgronden die worden ingericht als natuurge- Hunze en Aa’s, Staatsbosbeheer, Gemeente Vlagtwedde, bied), beheersgebieden (landbouwgebieden die natuur- DLG en Provincie Groningen samen om de inrichting te vriendelijk worden beheerd) en ecologische en robuuste concretiseren. Ook omwonenden en agrariërs worden in verbindingszones (natuurlijke verbindingszones tussen de planvorming betrokken. In het inrichtingplan worden natuurgebieden). alle maatregelen vanuit de diverse oogpunten benaderd; Om de EHS te realiseren heeft de provincie met het Rijk doel is om een integraal plan op te stellen. Naast de afgesproken om 10.300 hectare nieuw natuurgebied te natuurlijke/ecologische inrichting van het gebied worden ontwikkelen in de periode tot 2021 (bron: POP Provincie ook nadrukkelijk aspecten op het gebied van waterbeheer, Groningen 2009 - 2025). landschap/cultuurhistorie en recreatie in de planvorming Door de bezuinigingen van het Rijk op het natuur- en betrokken. Daarnaast kent Westerwolde belangrijke landschapsbeleid in 2011 zijn de doelstellingen van de EHS archeologische vindplaatsen. De voorgestane inrichting echter bijgesteld. Deze bijstelling wordt ook wel de wordt daarom afgestemd met Libau; het adviserend “Herijking van de EHS” genoemd. Er wordt getracht om orgaan van onder andere gemeenten en ingenieursbu- met kosteneffectieve maatregelen de bijgestelde doelen reaus t.a.v. de bescherming van archeologische waarden. van de EHS te behalen. Feit is echter dat er simpelweg Het inrichtingplan is als volgt opgebouwd. Eerst zal het minder geld beschikbaar komt voor natuurherstel. gebied in de huidige staat worden beschreven. Vervolgens Doordat de Provincies minder geld van het Rijk krijgen zal er in de beschrijving aandacht worden besteed aan de voor aanleg en onderhoud van natuur moeten er keuzes precieze afbakening van het projectgebied en wordt gemaakt worden over wanneer en in welke gebieden er duidelijk wie welke gronden bezit en beheerd. Dit wordt wordt gewerkt aan de realisatie van de EHS. opgevolgd door een probleemanalyse en doelstellingen De komende jaren richt de Provincie Groningen zich op de voor het projectgebied. In het volgende hoofdstuk zullen afronding van de Ecologische Hoofdstructuur, waar onder de maatregelen, onderverdeeld in de thema’s Water, andere 2500 hectare EHS in Westerwolde wordt Natuur, Landschap/Cultuurhistorie en Recreatie, geformu- gerealiseerd. leerd worden. Vanaf de beginjaren van de 21e eeuw zijn plannen Tot slot is in het plan aandacht besteed aan de project- ontwikkeld om waar nodig inrichtingsmaatregelen te planning en is er een financieel dekkingsplan opgenomen. nemen om deze landschaps- en natuurdoelstellingen in Hieruit zal duidelijk worden hoeveel elke partij bijdraagt en Westerwolde verder te versterken. Gefaseerd in deelgebie- welke gelden er uit subsidies en fondsen zijn verworven. In den is de uitvoering van deze inrichting vanaf 2005 ter bestuurlijke zin wordt het uiteindelijk inrichtingsplan hand genomen. Vooral de verwerving van de noodzake- voorgelegd aan de Gebiedscommissie Westerwolde. Deze lijke gronden op basis van vrijwilligheid vraagt in dit proces adviescommissie is door de Provincie Groningen ingesteld een lange tijdspanne. Anno 2013 zijn in Westerwolde om haar van advies te dienen over de inrichting van de echter nagenoeg alle gronden verworven waarbij volgens EHS. Gedeputeerde Staten zal vervolgens de feitelijke de huidige planning de inrichting in 2021 gereed is. beslissing nemen om de inrichting ter hand te nemen. In de afgelopen jaren zijn stapsgewijs al grote delen in Westerwolde heringericht. Belangrijk onderdeel van het natuurherstel in de EHS is de hermeandering van de Ruiten Aa. Een beekdal dat van Wolde tot Ter-Apel loopt en daar vervolgens aansluiting vindt op de Runde. Direct ten noorden van Ter Apel ligt het EHS deelgebied ‘Ter Apel Inrichtingsplan EHS Ter Apel-Noord | 7

2 Gebiedsbeschrijving

2.1 Ligging en begrenzing rende functie verloren door de aanleg van kanalen als het Het project EHS Ter Apel-Noord omvat ruwweg het gebied Mussel Aa-kanaal en het Ruiten Aa-kanaal. ten noordoosten van Ter Apel met als natuurlijk grens het Grootschalige ruilverkavelingen hebben veel kenmerken Ruiten Aa-kanaal, de Sellingerstraat en de Roelagerweg en van het esdorpenlandschap doen verdwijnen. Het bestrijkt circa 65 hectare. Zie figuur 1. landschap is daardoor opener geworden. Sinds de jaren negentig maakt het gebied waardoor de Ruiten-Aa 2.2 Gebiedsgeschiedenis stroomt deel uit van de Ecologische Hoofdstructuur, Zoals eerder genoemd ligt het gebied Ter Apel in het waardoor veel gronden verworven zijn door BBL/DLG zuidelijkste puntje van de regio Westerwolde. en worden overgedragen aan natuurbeschermingsorgani- Westerwolde is een regio in oost-Groningen rondom de saties zoals Staatsbosbeheer. riviertjes de Ruiten-Aa, de Mussel-Aa en de Westerwoldse Aa. Ten westen en zuiden van Westerwolde liggen de 2.3 Huidige situatie Groninger Veenkoloniën, ten noorden het Reiderland en ten oosten het Emsland (Duitsland). Westerwolde is een Water van de plekken waar in een vroeg stadium woeste gronden De Ruiten Aa loopt momenteel in een licht gebogen lijn werden ontgonnen. door het gebied en heeft een water afvoerende functie De monniken van het klooster Ter Apel hebben in dit van gebiedseigen water. In het gebied wordt een land- proces het voortouw gehad waarbij primair de ontwate- bouwpeil aangehouden. Dit houdt in lagere peilen in de ring en de vervening van het ‘Bourtanger Moor’ ter hand winter en hogere peilen in de zomer. In de zomer wordt werd genomen. De ruggengraat van het landschap van water vastgehouden en aangevoerd om verdroging tegen Westerwolde is vanouds een esdorpenlandschap, met op te gaan en in de winter wordt water afgevoerd om de hogere zandruggen akkercomplexen, afgebakend met vernatting tegen te gaan. Het huidige zomerpeil in het houtwallen. gebied is 8,00 m boven NAP en het winterpeil 7,50 m In de 19e eeuw kwam dit proces met de aanleg van de boven NAP. Aan de westkant van het gebied tegen Ter Apel ontwateringskanalen (Ter Apel-kanaal, Ruiten Aa-kanaal) aan bevindt zich een helofytenfilter van de gemeente in een stroomversnelling. Tijdens de zogenaamde Vlagtwedde. Dit filter wordt gebruikt om afvalwater te werkverschaffng in de 30-er jaren van de vorige eeuw zijn zuiveren tot een kwaliteit die onschadelijk is voor het nagenoeg alle resterende woeste gronden ten behoeve milieu. Het systeem staat in verbinding met de Ruiten Aa. van de landbouw ‘ontgonnen’. In de grote landinrichtings- projecten (herinrichting Gronings-Drentse Veenkoloniën) Natuur die in de 2e helft van de 20e eeuw in Westerwolde zijn Aan de beek grenzen voornamelijk landbouwgronden van uitgevoerd is de landbouwkundige inrichting van het verschillende agrariërs en bossen en graslanden van gebied grootschalig geoptimaliseerd waarbij grote delen Staatsbosbeheer. Op de landbouwpercelen buiten de EHS van de daar aanwezige beken (Runde en Ruiten Aa, Mussel worden veelal gewassen als aardappelen en bieten Aa, Pagediep, Valtherdiep) zijn ‘genormaliseerd’ verbouwd. De bossen van Staatbosbeheer aan weerszij- (rechtgetrokken). den van het beekdal bestaan voornamelijk uit De riviertjes en beekjes hebben deels hun waterafvoe- naaldbomen, 8 | Inrichtingsplan EHS Ter Apel-Noord

eiken en beuken en zijn allemaal aangeplant. Ook zijn er in In het beekdal lagen de natte hooilanden en de het gebied nog een aantal graslanden te vinden, weiden die veelal in gezamenlijk gebruik en eigendom het grootste deel is vrij droge zandgrond. De beek is voor waren. Hetzelfde geldt voor weiden en de onontgonnen het grootste deel helemaal genormaliseerd en de heide. In deze omgeving lag bijvoorbeeld de algemene beekranden hebben een vrij steil talud waar weinig heide en weide die in gemeenschappelijk bezit was van de soortendiversiteit is tevinden. In het gebied is een harde ‘waargeregtigden’ van Laude. Dit gemeenschappelijk overgang te vinden tussen de beek, het bos en de gebruik was gebonden aan bepaalde rechten (waardelen) landbouwgronden. Dit wil zeggen dat er geen geleidelijke voor begrazing door een bepaald aantal schapen of koeien overgang zitten tussen de beek en omliggend gebied. In of om binnen het gemeenschappelijke gebied een bepaald figuur 2 is te zien welke gebruikersfunctie het gebied zoal aantal bunders te gebruiken. Langs de beekdalen en heeft. Ook is infiguur 3 te zien welke gebieden binnen de woeste gronden verbonden wegen en voetpaden de EHS horen. dorpen. Op enkele plaatsen kruisten wegen het beekdal. Hier werd de beek via een voorde of brug overgestoken. Landschap/ Cultuurhistorie Het cultuurhistorisch landschap verbergt een oudere Westerwolde wordt gekenmerkt door een esdorpenland- component. Onder de essen en in gebieden die tot kort schapdat sterk gericht is op de beekdalen. In het plange- voor kort recent nog woeste gronden waren, liggen bied Ter Apel Noord betreft dit het dal van de Ruiten Aa. archeologische resten van oudere nederzettingen en Het beekdal van de Ruiten Aa en dekzandruggen zijn grafvelden. Door ruilverkaveling zijn veel van de oorspron- aardkundig waardevol. De dekzandruggen (met eventuele kelijke landschapselementen verdwenen of verzwakt. Het es complexen) in de nabijheid van de beek vormen samen landschap is verhoudingsgewijs opener en kaler gewor- met de houtsingels en -wallen de landschappelijke den, anderzijds is door bosaanleg het bos rond Ter Apel hoofdstructuur van Westerwolde. groter en robuuster geworden. De dorpen en gehuchten met verspreide boerderijen Middels de herinrichting van het beekdallandschap liggen op de hoger gelegen gronden nabij de beek. Dit is die in het kader van de Ecologische Hoofdstructuur wordt bijvoorbeeld het geval met Ter Haar. Nabij Ter Apel ligt een uitgevoerd, worden oude (cultuur)landschappelijke voormalig klooster op een beboste zandrug langs de elementen hersteld en teruggebracht. Door verwijderen eeuwenoude handelsroute van Münster naar Groningen. van sparren wordt het langs de beek weer opener. Bij de dorpen liggen essen die als akkers in gebruik zijn. Langs de randen van essen, rond de dorpen maar ook in Recreatie de beekdalen lagen houtwallen. Deze houtwallen hadden De regio Westerwolde kenmerkt zich door een grote meerdere functies. Van oorsprong dienden ze om wild te mogelijkheid aan recreatieve mogelijkheden. Het gebied weren en als afscherming van vee. Ook leverden de kenmerkt zich door kleinschalige bebouwing, veel houtwallen hout en fungeerde ze als begrenzing tussen natuur- en bosgebieden met landbouw en toerisme als verschillende eigenaren, typen landgebruik of economische motoren. De dorpen hebben een behoorlijk dorpsgebieden. voorzieningenniveau. Voor wandelen en fietsen zijn er Inrichtingsplan EHS Ter Apel-Noord | 9

veel mogelijkheden in Westerwolde. Niet alleen de - Waterschap Hunze en Aa’s uitgestrekte bossen rondom Sellingen zijn hiervoor Fiets en wandelroutes in gehele projectgebied: uitermate geschikt, maar ook de vele landweggetjes in de - Gemeente Vlagtwedde rest van het gebied voeren langs de mooiste plekjes. In alle uitgevoerde projecten is rekening gehouden met het faciliteren van recreatie in de regio. Naast de inrichting van natuur is, waar mogelijk recreatie gefaciliteerd. In deelgebied Ter Apel-Noord zijn ook verschillende routestructuren te vinden. Hierbij valt een onderscheid te maken tussen fiets-, wandel-, mountainbike- en ruiterroutes. De routes passeren vrijwel allemaal de brug die over de Ruiten Aa heen loopt en lopen door of langs de bossen van Staatsbosbeheer.

2.4 Eigendom, beheer en onderhoud De beherende instanties in projectgebied Ter Apel-Noord zijn hieronder benoemd en zijn weergegeven in gronden en waterlichamen, zie ook figuur 4. Gronden in de EHS: - Staatsbosbeheer - Enkele agrariërs Gronden buiten de EHS - Enkele agrariërs Waterlichamen binnen de EHS: - Waterschap Hunze & Aa’s Waterlichamen buiten de EHS: 10 | Inrichtingsplan EHS Ter Apel-Noord

3 Analyse Ter Apel-Noord

Navolgend op de gebiedsbeschrijving worden op basis van • Nivellering van het reliëf tegen gaan de volgende probleemanalyse de algemene gebiedsdoel- • Zo hoog mogelijk inzetten qua natuurambities – zie stellingen geformuleerd. Vervolgens worden de beoogde figuur 5 effecten voor het projectgebied geformuleerd. . verdroging tegengaan . variatie aanbrengen in milieufactoren (hoog-laag; 3.1 Probleemstelling nat-droog e.d.) en structuur Op dit moment zijn de begrensde reservaats- en natuur- • Natuurlijk grondwaterregiem herstellen indien mogelijk ontwikkelingsgebieden door vroegere ruilverkavelingen • Beekherstel vanuit KRW-doelen (o.a. stromende/ landbouwkundig ingericht. Dit heeft op systeemniveau hermeanderende beek met natuur vriendelijke oeverzô- voor de natuur de volgende problemen opgeleverd: nes en bodemvallen • Verdroging als gevolg van het hanteren van een • Waterdoorvoer door Ruiten Aa richting het noordelijk landbouwkundig peilregiem met de daarbij horende deel van de EHS Westerwolde inrichting (grote afwateringssloten) • Extensief recreatief medegebruik faciliteren • Verstoring van het eco-hydrologisch systeem: relatie infiltratie – kwel. 3.3 Effecten van de inrichtingsmaatregelen Op de hogere gronden rondom het beekdal van de • Een beter functionerend ecosysteem Ruiten Aa/Westerwoldse Aa vindt onvoldoende • Het water wordt beter vastgehouden in het gebied infiltratie plaats. Het grondwater dat met name richting d.m.v. bufferzones het beekdal stroomt, wordt op deze manier onvoldoen- • Een stromende beek de gevoed om als (lokale) kwel in het beekdal te kunnen • Afname van verdroging d.m.v. conservering en optreden. peilaanpassingen • Verstoring van de dynamiek, waterconservering en • Verbetering van de waterkwaliteit waterkwaliteit in het beeksysteem van de Ruiten Aa als • Op termijn, door beheer en onderhoud een hogere gevolg van ‘Normalisering’ van de beek in met name de diversiteit aan flora/fauna jaren ’60 door middel van rechttrekken/vergroten van • Hogere kwaliteit van het landschap en de recreatie de beek, aanleg stuwen, landbouwkundig peilbeheer. • Een positieve economische ontwikkeling/uitstraling • Vermesting van de natuurgebieden (fosfaat, stikstof) • Schaalvergroting in het landschap als gevolg van 3.4 Randvoorwaarden opruimen landschapselementen en steilranden, • Geen schade toebrengen aan particulieren binnen en nivellering van het reliëf in het gebied. Hierdoor heeft er buiten EHS; naast een ecologische nivellering ook een cultuurhisto- • Compensatieplan maken buiten de EHS a.g.v. maatrege- rische nivellering plaatsgevonden. len binnen de EHS . kavelaanpassingsplan Roelage 3.2 Doelstelling . kavelruilplan a.g.v. aankoop stroken langs gedeelten Deze problemen op systeemniveau leiden er toe dat de van de Ruiten Aa gewenste natuurdoelen niet behaald kunnen worden. De • Zoveel mogelijk handhaving huidige kwaliteiten in het huidige inrichting in het projectgebied is niet toereikend gebied om middels beheer de natuurdoelstellingen te kunnen • Draagvlak bij bevolking en bestuurders realiseren. • Plan met voldoende ambitie en integrale aanpak De uitdaging ligt hier bij het treffen van inrichtingsmaat- • Economisch haalbaar en te financieren plan regelen om de randvoorwaarden voor natuur-/land- schapsherstel veilig te stellen en tevens de leefbaarheid van het gebied te vergroten door het toegankelijker te maken voor omwonenden en recreanten. De gronden in Ter Apel-Noord zijn reeds verworven, en zullen ten behoeve van de realisatie van de oude meander van de beek nog heringericht moeten worden.

Doelstellingen EHS Ter Apel-Noord: • Historisch landschap rond 19e eeuw herstellen o.a. houtwallen, oude paden, beekherstel Inrichtingsplan EHS Ter Apel-Noord | 11

4 Inrichtingsmaatregelen

In het plan voor de EHS-Ter Apel-Noord staat de inrichting In de volgende paragrafen worden de maatregelen per van de natuur en de hermeandering de Ruiten Aa. Echter thema besproken. Bij het uitvoeren van maatregelen de aanleg hiervan zorgt er vanzelfsprekend voor dat er waarbij ingrepen in de bodem plaatsvinden, kan het nodig aanpassingen in het gebied gedaan moeten worden. Zo zijn dat er een archeologisch onderzoek plaats moet moet ruimte voor de beek gecreëerd worden, kwaliteit van vinden. De hermeandering van de Ruiten Aa dient onder het water worden gewaarborgd, peilen worden beheerd archeologische begeleiding te worden uitgevoerd. Voor de en omliggende gebieden vrijgesteld kunnen worden van archeologische werkzaamheden is een programma van eisen opgesteld.

Functie Natuur Landschap/ Water/Verkaveling Recreatie Cultuurhistorie Doel-maatregelen Verhoging grondwater- Herstel natuurlijk beeksysteem Stimulering Recreatief standen om de doelen Herstel historische Ruiten Aa : medegebruik : op de natuurambitie- loop van de beek : Opheffen/plaatsen stuwen/ Wandel-, ruiter- en kaart te halen: Graven oude duikers MBikeroutes demping sloten ed meanders en Verhogen peilen + stroming in Herstel natuurlijk bos : demping de beek Verwijderen fijnspar + gekanaliseerde Compensatie a.g.v. peilverho- aanplant loofhout beek gingen in beek en EHS-gebied : Aanleg natuuroevers Herstel kleinscha- Maatregelen t.b.v. omleiding lig cultuurland- afwatering in landbouwgebied schap : Kavelruil en kavelaanpassings- Aanleg houtwallen werken incl. rasters ed

4.1 Maatregelen Natuur 4.1.1 Natuurinrichting Net als bij alle andere deelgebieden van de EHS Aan de oostzijde van de beek worden natuurlijke oevers- Westerwolde is er door de provincie een natuurambitie- zones gerealiseerd van circa 50 meter breed. Deze kaart opgesteld. Deze is op basis van de hiervoor benoem- oeverzones zorgen voor een vloeiende overgang tussen de de natuurdoelen opgesteld en biedt zo handvatten voor beek en omliggend gebied. Om het EHS-gebied goed te het in te richten gebied. In deze kaart is te zien welke soort kunnen onderscheiden van omliggende landbouwgebie- natuur er op systeemniveau wordt beoogd. In sommige den zal aan de buitenzijde van de natuurstrook een gevallen wordt alleen aangegeven welke ontwikkelingen greppel worden aangelegd. een bepaald deel zou moeten ondergaan. De strook langs In het noordelijke deel van de beek zal de bouwvoor de beek wordt omschreven als “om te vormen natuur”. De worden afgegraven om zo de grond te verschralen. Dit nadere uitwerking hiervan zal in overleg met de terreinbe- zorgt voor een grotere soortenrijkdom van planten. In het herende organisaties worden geconcretiseerd. Op basis zuidelijke deel van de beek zal aan de oostzijde een van de natuurambities voor het gebied zijn er een aantal natuurvriendelijke oever worden gecreëerd met een concrete inrichtingsmaatregelen benoemd die uitgevoerd glooiende oever. In dit deel wordt getracht om een zullen worden. vloeiende overgang te creëren van beek naar kruiden- en Tijdens de inrichting van het gebied wordt dan ook meer faunarijk grasland, naar bossage, naar bomen. gewerkt op systeemniveau en minder op soortniveau. De Ook zal er rondom de beek e.e.a. aangepast worden aan specifieke soorten zullen later door middel van beheer tot de natuur in het gebied. Hierbij is te denken aan aanpas- stand komen en onderhouden worden. singen door de hermeandering van de beek, zoals het Allereerst is het doel om in de Ruiten Aa het beekecosy- verwijderen van bomen of het ophogen van land. Maar steem weer optimaal in te richten (abiotische basis) om op ook ter versterking van de biodiversiteit worden er termijn de gewenste natuurdoeltypen te kunnen overheersende bomen weggehaald, en komen daar realiseren. nieuwe soorten voor in de plaats. In dit gebied wordt voornamelijk ruimte gemaakt voor nieuwe boomsoorten. Zo zal er in de bossen van Staatsbosbeheer voornamelijk fijnspar verwijderd worden en hiervoor in de plaats loofhout worden ingeplant. Dit zal op een aantal plekken 12 | Inrichtingsplan EHS Ter Apel-Noord

kan er nog steeds water uit het gebied afgevoerd worden, maar zorg je tevens voor vernatting in dit gebied. Zie figuur 5.

4.2 Maatregelen Landschap/Cultuurhistorie Ten behoeve van de landschappelijke kwaliteit en cultuurhistorische waarde is het van belang om tijdens de planvorming voor herinrichting te kijken naar de gebiedsgeschiedenis, geologische opbouw en de kernkwaliteiten van het gebied. Er moeten afwegingen gemaakt worden welke aspecten in het gebied bewaard moeten blijven, welke ruimte we moeten maken voor nieuwe natuur en welke hersteld moeten worden. We hebben het hier dan ook over het herstel of behoud van de geomorfologie ( o.a. reliëf en meanderende beek) en herstel of behoud van cultuurhistorische waarden zoals oude beplantingslijnen, stijlranden, essen of veengronden. Het landschap in Ter Apel-Noord is wat afwijkend ten opzichte van de andere delen van Westerwolde. Het valt buiten het oude verspreid door het bos plaatsvinden en heeft bij elkaar Eemssysteem en het is een vlakker dekzandgebied. De opgeteld een omvang van circa 2 hectare. In figuur 5 is cultuurhistorische landschapselementen in het gebied zijn weergegeven waar genoemde maatregelen zullen de oude beek, de veengronden, zandruggen en enkele plaatsvinden. houtwallen. In de planvorming is gekeken naar deze elementen en waar mogelijk geprobeerd om deze te 4.1.2 Verhoging grondwaterstanden behouden of te herstellen. Welke maatregelen er ten Mede ten behoeve van de natuurontwikkeling in het behoeve van het landschap en de cultuurhistorie specifiek beeksysteem is er gekozen voor een meer natuurlijk in dit gebied plaats zullen vinden wordt hier beschreven en peilregiem en een verhoogd waterpeil. Het effect hiervan in figuur 6 weergegeven. is dat er een hogere grondwaterstand in het gebied tot stand komt waardoor nattere vegetatie in het gebied kan 4.2.1 Hermeandering beek Ruiten Aa ontstaan. Ook de soortendiversiteit zal hierdoor Centraal in dit project staat zoals eerder genoemd de vergroten. hermeandering van de Ruiten Aa. Het in oude staat terug Dit natuurlijke peilregiem wordt grotendeels gerealiseerd brengen van de beek is op zichzelf al een herstel van het door de waterinlaat uit de Runde in het zuiden van landschap. Hiermee wordt het oude historische beeld ook projectgebied. Daarnaast is er een onderscheid te maken weer teruggebracht. Doormiddel van bodemonderzoek en tussen het zuidelijke en noordelijke deel in de beek. Omdat historische kaarten zal de oude loop weer vastgesteld er voor beide delen een andere natuurambitie wordt worden. nagestreefd waar andere waterpeilen bij horen moeten er Daarnaast wordt de huidige genormaliseerde beek waar maatregelen getroffen worden. In het zuiden van het nodig weer gedempt. Dit zal deels gebeuren met de grond gebied ter hoogte van het helofytenfilter wordt een die vrij komt bij de graafwerkzaamheden voor de oude bodemval met vistrap geplaatst. meanders.

4.1.3 Verslenken van de sloot langs het bos 4.2.2 Aanleg houtwallen In de sloot die in de huidige situatie de zuidelijke land- Ook worden ten westen van de beek vlak onder het bouwgebieden verbindt met de beek wordt een dam gehucht Ter Haar houtwallen met hier van nature geplaatst. Door het plaatsen van deze dam en het thuishorende bomen en struiken aangelegd. Dit is niet realiseren van een omleiding stroomt het water uit het alleen ten behoeve van het landschap en de cultuurhisto- zuidoostelijk landbouwgebied via een andere weg en rie, maar komt ook ten goede van de natuurontwikkeling. verliest de sloot naar de beek voor een aanzienlijk Door de aanleg van deze houtwallen ontstaat er een meer deel zijn afwateringsfunctie. Echter, om het gebied langs kleinschalig landschap. deze sloot nat te houden is ervoor gekozen om de sloot te Bij deze houtwallen zullen tevens veerasters en landhek- verslenken en niet te dempen. Het verslenken van de sloot ken geplaatst worden om het vee vast te kunnen houden. houdt in dat hij minder diep- en stijl wordt gemaakt. De Ten zuiden van de beek naast de bossen van sloot zal meer op een greppel gaan lijken. Op deze wijze Staatsbosbeheer zal de afrastering in de vorm van Inrichtingsplan EHS Ter Apel-Noord | 13

prikkeldraad, en veerasters worden opgeruimd om zo de hierdoor, in combinatie met een vergrote opstuwing, natuurlijke omgeving te versterken. water vertraagd afgevoerd wordt. In de nieuwe meanders zal er in de buitenbocht sprake zijn van een hogere 4.3 Maatregelen Water -Verkaveling stroomsnelheid, waardoor de oevers ten gevolge van Ten behoeve van het herstel van de oude meanders van de erosie steiler zullen worden. In de binnenbochten zal de Ruiten Aa moet er op het gebied van water en omliggende stroomsnelheid laag zijn, waardoor hier sedimentatie zal landbouwgebied gekeken worden naar het waterpeil, de optreden. Dit proces zorgt voor gradiënten in het beeksy- wateraan- en afvoer, de stroomsnelheid, aanleg van steem, wat positief is voor de soortendiversiteit in de stuwen en dammen. Waar noodzakelijk worden op beek. Het opvoeren van de stroomsnelheid wordt, met het aangrenzende agrarische percelen compenserende oog op ecologische waterkwaliteit, dan ook vanuit het maatregelen getroffen om de effecten van de natuurin- KRW opgedragen. In de Ruiten Aa wordt getracht om een richting te mitigeren. Gebaseerd op de Kader Richtlijn stroomsnelheid van minimaal 0,1 m/s en maximaal 0,5 Water (KRW) en gebiedsgerelateerde doelen zullen er in en m/s te realiseren. Het verhogen van de stroomsnelheid om de beek aanpassingen worden uitgevoerd. Ondanks kan worden gerealiseerd door het profiel van de beek te het feit dat het beeksysteem, binnen de EHS, en het versmallen, waardoor zowel de stroomsnelheid als omliggende landbouwgebied, buiten de EHS, onlosmake- opstuwing in de beek toenemen. In het zuiden van het lijk met elkaar in verbinding staan, zal dit gescheiden van deelgebied, bovenstrooms, is een onderleider onder het elkaar behandeld worden. De maatregelen ten behoeve Ruiten Aa Kanaal aangelegd waardoor er water gecontro- van het beeksysteem worden eerst beschreven, vervolgens leerd van de Runde in de Ruiten Aa kan stromen. Bepalend zullen de maatregelen in het omliggende gebied en de voor het profiel en stroomsnelheid van de beek is de keuze compenserende maatregelen worden beschreven. In voor de hoeveelheid water dat vanuit de Runde de Ruiten figuur 7staan alle maatregelen weergegeven. Aa zal instromen. Er is uitgegaan van 1,0 m3 /sec .

4.3.1 Het beeksysteem 4.3.2 Waterpeil De maatregelen die getroffen worden ten behoeve van het De aanvoer van water en het realiseren van een bepaalde beeksysteem zijn het hermeanderen van de beek, het stroomsnelheid hangen nauw samen met het gekozen halen van de gewenste stroomsnelheden, het verhogen beekprofiel en het realiseren van een natuurlijk waterpeil. van het peil en een natuurlijk peilregiem realiseren. Hier Met een natuurlijk waterpeil wordt bedoeld dat er peilen zijn een aantal indicatieve berekeningen voor gedaan, aangehouden worden die normaliter, zonder invloed van maar zal door hydrologen nog nader berekend worden. In de mens, aan de orde zouden zijn. Dit houdt in dat er in de deze beschrijving zijn nog geen concrete berekeningen winter een grotere aanvoer van water is, waardoor het peil verwerkt. in de beek hoger is. In de zomer is dit juist tegenoverge- steld en zal het waterpeil uitzakken. De aanvoer van het Stroomsnelheid water van de Runde in combinatie met het gebiedseigen Belangrijk voor een beek is om binnen een bepaalde water moet hier op worden afgesteld. Hierbij zal men ook bandbreedte van stroomsnelheden te blijven. Deze nog rekening moeten houden met voldoende wateraan- stroomsnelheid zorgt naast een versterking van natuurbe- voer voor de benedenstroomse gebieden in de zomer- leving ook voor de verbetering van de kwaliteit van het maanden. In de zomermaanden vindt er veel verdamping water. Het herstel van de oude meanders met stroming zal en infiltratie plaats waardoor het kan gebeuren dat ervoor zorgen dat de beek langer zal worden en dat benedenstroomse gebieden niet voldoende water krijgen. 14 | Inrichtingsplan EHS Ter Apel-Noord

In deze situatie zal bovenstrooms extra water ingelaten dering en de peilverhoging zal de waterhuishouding voor moeten worden om benedenstroomse gebieden van omliggend (landbouw)gebied ook veranderen. Aangezien voldoende water te voorzien. Laatste aandachtspunt is de het huidige watersysteem niet is ingericht op de verhoog- mate van opstuwing in het gebied. Als een watergang te de peilen zullen er aanpassingen in de waterhuishouding smal is, of als er veel begroeiing aanwezig is, dan kan het en verkaveling plaatsvinden in het aanliggende land- water er niet goed door. Hierdoor neemt bovenstrooms bouwgebied om alle functies binnen het plangebied zo het waterpeil toe, dit wordt opstuwing genoemd. goed mogelijk te laten functioneren. Hierbij valt te denken Berekeningen zullen moeten uitwijzen welke diepte- en aan het verbreden van sloten en het verwijderen of breedte de beek moet hebben om de gewenste stroom- plaatsen van stuwen en dammen. De toelichting op de snelheden en waterpeilen te halen. maatregelenkaart is opgebouwd van noord tot zuid.

4.3.3 Waterretentie Waterhuishouding deelgebied Roelage De hermeandering van de beek is niet alleen ingegeven Ten oosten van de beek ligt het deelgebied Roelage. Naast vanuit ecologische- en cultuurhistorische motieven In de herverkaling in het gebied (zie compenserende samenhang met een natuurlijkpeilbeheer en herstel van maatregelen), zal er een kleine aanpassing in de doorsnij- het oude smalle profiel draagt het tevens bij aan het dende sloot zijn. De duiker aangrenzend aan de beek zal langer vasthouden van het water (waterretentie) in het worden verwijderd, en in het deelgebied zelf zal een duiker bovenstroomse deel van de Ruiten Aa. Dit ontlast het worden aangelegd. Dit zorgt ervoor dat de afwatering van beneden stroomgebied tijdens neerslagrijke periodes . Bij deelgebied Roelage pas aan het eind van de beek, bij het een extreme neerslagperioden komt het geregeld voor dat gehucht Roelage, aansluit op de beek. Hierdoor kunnen de grote hoeveelheid water benedenstrooms schade verhoogde beekpeilen niet doorwerken in de sloten langs aanbrengt. Door bufferzones in bovenstroomse gebieden de landbouwpercelen. aan te leggen kan het water op een geleidelijke manier geloosd worden. Door de hermeandering en het omlig- Helofytenfilter gende natuurgebied kan de beek buiten zijn beekoevers In het noordelijke deel ten westen van de beek vinden treden en de ruimte op de natuurlijke oever bestrijken weinig veranderingen plaats. De afwatering van de zonder schade aan te brengen aan derden. graslanden loopt via een aantal schouwsloten naar de beek. Hier zijn geen verdere aanpassingen nodig. Echter 4.3.4 Gebiedsafwatering en maatregelen net boven Ter Apel ligt een helofytenfilter van de gemeen- Door de aanpassingen op beekniveau zoals de beekmean- te Stadskanaal. Een helofytenfilter is een filter dat wordt Inrichtingsplan EHS Ter Apel-Noord | 15

gebruikt om met behulp van helofyten (plantensoorten) stroomsnelheid (na afkoppeling van de afvalwater te zuiveren tot een kwaliteit die onschadelijk is landbouwpercelen). voor het milieu. Het filtersysteem is via een sloot verbon- De opstuwing en stroomsnelheden bij een duiker van den met de beek en wordt bij verhoging van het peil rond 600 liggen respectievelijk boven de 0,5 m/s en 0,02m. beïnvloed. Omdat het zuiveringssysteem bij een hogere Een duiker met een diameter van rond 700 voldoet wel waterstand niet meer goed kan functioneren is dit een aan deze eisen. De diameter van de nieuw te plaatsen belangrijke randvoorwaarde voor het maximale beekpeil. duikers dient minimaal rond 700 te bedragen. Mogelijk is een terugslagklep ter plaatse van de uitstroom- Waarschijnlijk wordt deze diameter niet meer geleverd, opening een optie om de negatieve gevolgen van een waardoor een diameter van 800 mm gehanteerd dient te peilverhoging op te vangen. Op deze manier kan er wel worden. water uit het zuiveringssysteem stromen, maar kan water van buitenaf niet binnen komen.

Zuidoostelijke landbouwgronden In het zuidoostelijk deel van het plangebied naast de rioolwaterzuiveringsinstallatie liggen nog twee percelen die in gebruik zijn als landbouwgrond. Deze percelen wateren nu nog direct af op de beek, maar zullen door de verhoogde peilen in de toekomst het water niet via deze weg kwijt kunnen. Om de afwatering van deze percelen te garanderen is het noodzakelijk om een alternatieve afvoermogelijkheid te creëren. Aangezien het waterpeil bij de percelen bepaald wordt door bodemhoogtes is er inmeting gedaan van de waterpeilen. Op basis van deze waterpeilen is gekeken of de afvoer richting de oostelijk gelegen hoofdwatergang een optie is. Het blijkt dat het waterpeil bij de percelen hoger is dan het winterpeil in deze hoofdwatergang. Om deze afwatering te realiseren, is er gezien de eigendomssituatie voor gekozen de noordelijke schouwsloot als uitgangspunt te gebruiken. Deze sloot zal verdiept en verbreed moeten worden en de duiker die uitmondt in de hoofdwatergang van het waterschap zal moeten worden vervangen door een groter formaat. Hetzelfde geldt voor de volgende duikers in de hoofdwatergang, deze zijn op dit moment te klein gedimensioneerd. Doordat de percelen na inrichting in verbinding staat met de hoofdwatergang, zal het zomerpeil hoger worden, namelijk NAP +8,40m. Dit verhoogde zomerpeil is met de grondeigenaar/-gebruiker kortgesloten. Het water zal uiteindelijk weer bij de Roelageweg in de beek uitmonden, waar een lager beekpeil gehanteerd wordt.

Door de afkoppeling van het landbouwwater in het westen van het gebied wordt de watergang langs het Ruiten Aa-kanaal zwaarder belast. Het aantal hectares dat extra op de watergang afwatert, is circa 165 hectare groot. Om de maatgevende afvoer te bepalen is voor landbouwpercelen een maatgevende afvoer gehanteerd van 1 l/s/ha en voor natuurpercelen 0,7 l/s/ha. De maatgevende afvoer van de watergang langs de Roelageweg bedraagt bij deze uitgangspunten circa 175 l/s. De dimensionering van de huidige duikers in deze watergang zijn te klein om te voldoen aan eisen die gesteld zijn aan opstuwing en 16 | Inrichtingsplan EHS Ter Apel-Noord

4.3.5 Compenserende maatregelen Op deze wijze kunnen meanders zich nog enigszins Naast de maatregelen die er ten behoeve van het verleggen. Vanuit landbouwkundig oogpunt wordt er watersysteem genomen worden, zullen er ook compense- gestreefd naar werkbare kavels, waarbij de grondsoort zo rende maatregelen getroffen worden. Dit is een gevolg homogeen mogelijk is en er zo weinig mogelijk scherpe van peilverhoging in de beek en de benodigde extra hoeken aan een perceel zitten. EHS-gronden ( strook van ca. 50 m langs de te hermean- Na verder onderzoek en overleg met betreffende landei- derende beek). Hiervoor is een kavelruil opgezet die de genaren is er overeenstemming gekomen over de te verkaveling in het landbouwgebied verbeterd met bij verrichten verkavelingswerkzaamheden. Er is een behorende kavelaanvaardingswerken. Om ervoor te combinatie gevonden tussen eerder voorgestelde variant zorgen dat betrokkenen in het gebied niet negatief 2 en variant 3. Er wordt een strook van circa 50 meter van beïnvloed zullen worden, zullen er op drie plekken in het de percelen gebruikt voor de EHS waarbij grond wordt projectgebied compenserende maatregelen getroffen te aangekocht van één agrariër. Door kavelruil en herverka- worden. veling veranderd de eigendomssituatie enigszins en krijgen een aantal kavels Kavelaanvaardingswerk deelgebied Roelage een andere vorm. Binnen dit project zal de herverkaveling in deelgebied Roelage het meest intensief zijn. Naast enkele aanpassin- Compensatie percelen westkant van de beek gen van de sloot die door het gebied heen loopt, zal er ook Aangrenzend aan de westkant van de beek ter hoogte van een verkaveling plaats vinden. Voor de hermeandering van het helofytenfilter liggen twee percelen. Vanuit ecologisch, de Ruiten Aa zal de beek zoveel mogelijk door zijn oude en cultuurhistorisch oogpunt is getracht om deze percelen meanders lopen. ook deels aan te kopen en om te vormen tot beschermd Omdat deze vroegere meanders door huidige stukken natuurgebied. Na overleg met de grondeigenaren is hier landbouwgrond lopen, zal een deel van de landbouw- geen akkoord over bereikt en zullen de aangrenzende grondnodig zijn om de beek weer in oude staat te percelen hun bestemming als landbouwgrond behouden. herstellen. Daarnaast zal er ten behoeve van de natuur- Door het verhogen van het peil in de beek zullen er bij doelen een strook natuurgebied langs de beek aangelegd deze percelen enkele compenserende maatregelen worden op een deel van de huidige landbouwgronden. Er uitgevoerd moeten worden. Door het verhoogde peil in de zal een strook van circa 50 m met een totale omvang van beek zal de drooglegging en daarmee de ontwaterings- 4.5 hectare aan de zuidzijde van de percelen van agrariër A diepte van de percelen in het geding komen. Een moge- en agrariër B verworven worden. Na overleg met beide lijke oplossing hiervoor is het toepassen van drainage ter landeigenaren is gekeken naar verscheidene verkavelings- plaatse van de lage delen van de percelen. De droogleg- mogelijkheden, waarbij de eigenaren het zelfde oppervlak ging zal nog steeds relatief klein zijn, maar de ontwate- aan grond kunnen behouden met gelijkwaardige kwaliteit. ringsdiepte zal toenemen. Drainage als compenserende In opdracht van DLG is adviesbureau Eaquator ingezet om maatregel verdient geen voorkeur in verband met het onderzoek te doen naar de herverkavelingsmogelijkheden effect op het aangrenzende bos. De voorkeur gaat daarom in dit gebied. Uit dit onderzoek zijn drie varianten naar uit naar ophoging van de lage delen. voren gekomen, te weten: Compensatie zuidelijke landbouwgronden Op een aantal percelen in het zuidoostelijke landbouwge- 1. Een minimaal scenario met alleen hermeandering aan bied zullen ook compenserende maatregelen uitgevoerd de westzijde op de grond van Staatsbosbeheer. worden. Op de percelen zijn een aantal lage plekken te 2. Een ideaal scenario met meandering aan beide zijden vinden die bij het verhogen van het peil (door de aanslui- van de Ruiten Aa, waarbij slechts grond wordt aange- ting op de hoofdwatergang en daarmee het hogere kocht van één agrariër. zomerpeil) een te geringe drooglegging zouden kunnen 3. Een maximaal scenario met meandering aan beide krijgen. Dit zou mogelijk betekenen dat de opbrengst bij zijden van de Ruiten Aa, waarbij aan de oostzijde een deze lage gronden omlaag zal gaan. Een optie is om deze strook landbouwgrond wordt aangekocht. gronden op te hogen met grond dat vrij zal komen bij de verbreding en verdieping van de schouwsloot aan de Vanuit ecologisch, hydrologisch en cultuurhistorisch noordzijde. oogpunt wordt er gestreefd naar een volledige hermean- Ten behoeve van de inrichting wordt nog een grondwater- dering van de Ruiten Aa, daarbij hoort een ecologische modellering uitgevoerd. Op basis van het resultaat van dit oever en omliggende beplanting. Tevens is rekening onderzoek moeten te compenserende maatregelen nog gehouden met een onderhoudspad of strook van 10 m nader worden uitgewerkt. tussen de buitenbochten van de meanders en de landbouwgrond. Inrichtingsplan EHS Ter Apel-Noord | 17

Watersysteem Ter Wisch over de gebiedsgeschiedenis of de meer betrokkenheid bij Een onderdeel van de herinrichting van de Ruiten Aa is het het gebied creëren. inlaten van water bij Ter Apel. In de zomer gaat het om 0,3 m3/s en in de winter om 1,0 m3/s. Bij de inrichting van het Mountainbikeroute gebied Ter Wisch is nog geen rekening gehouden met deze Inmiddels is door betrokken partijen een start gemaakt inlaathoeveelheid. De bestaande duikers in het gebied met het realiseren van de mountainbikeroute. In het hebben niet de juiste afmeting om de extra afvoer te gebied is een klein stukje mountainbikeroute aanwezig die kunnen verwerken en moeten daarom worden vergroot. tevens de beek passeert. Wens is om de route te verlen- De verwachting is dat de stuwen de extra afvoer wel gen. Wanneer er geen goed alternatief voorhanden is, kan aankunnen. een combinatieroute voor mountainbikers en ruiters een Op figuur 9 staan de locaties van de te verruimen duikers optie zijn. Vanaf de Ter Apelersluis loopt de route langs de weergegeven. De duikers dienen te worden vervangend weg, en vervolgens door het bos. Na het passeren van de door rechthoekige duikers met een breedte van 3,5 m en beek zal het pad een stuk langs de beek gaan en vervol- een hoogte van 1,25 m. Gezien de verwachte stroomsnel- gens weer eindigen in Ter Apel. Deze aansluiting met Ter heid zal stortsteen achter de duikers moeten worden Apel zorgt ervoor dat de drempel minder hoog is voor toegepast ter voorkoming van uitspoelingsgaten. gebruikers. Waarschijnlijk zal het pad deels bestaan uit een combinatie met ruiterroute en bestaat voornamelijk uit Maatregelen Recreatie zand- en houtsnipperpaden. Alle inrichtingsmaatregelen ten behoeve van natuur, landschapsinrichting en het verbeteren van de waterkwaliteit bieden een uitgelezen kans om in het gebied Ter Apel-Noord recreatie te faciliteren. De EHS is de motor van recreatie- en toerismebelang, en daar zal de vraag naar fiets, wandel en ruitenroutes toenemen. Daarnaast is de herinrichting van Ter Apel-Noord een uitgelezen kans om meteen de routestructuren aan te pakken. Naast de oude bestaande routes zullen er een aantal nieuwe wandel- fiets en ruiterroutes worden aangelegd of worden verlengd. De brug over de Ruiten Aa die alle routes van oost naar west verbind wordt mogelijk opgeknapt. Alle route structuren worden hier beschreven en zijn weergegeven in figuur 9.

Wandelpaden Door het projectgebied loopt één landelijke wandelroute. In het gebied liggen ook nog enkele wandelpaden. Zoals beschreven zal de Ruiten Aa weer gaan kronkelen. Uit ervaring blijkt dat langs de beek door de jaren heen een wandelpad gaat ontstaan. Recreanten zullen langs de beek gaan lopen en zo ontstaat er een nieuw pad. Door de ontstaanswijze van het pad kan het ongewenste vormen aannemen die vaak niet ten goed komen van de natuur. Er zal daarom overwogen moeten worden om een pad aan te leggen langs de beek. Daarnaast zal een pad langs de bosrand van Staatsbosbeheer goed zijn voor de natuurbe- leving. In het gebied moet echter gekeken worden wat hiervoor de mogelijkheden zijn.

Fiets & mountainbikeroutes Door het gebied lopen twee fietsroutes. Een van deze routes is een landelijke fietsroute. De paden passeren allebei de beek via een brug. In eerste instantie is er geen ruimte en vraag naar een nieuw fietspad. Wel is het wenselijk om de paden goed te onderhouden. Daarnaast zou het plaatsen van informatieborden met informatie 18 | Inrichtingsplan EHS Ter Apel-Noord

5 Kosten en financiering

De kosten zijn berekend op basis van het schetsontwerp Uitsplitsing bijdragen ‘derden’ Inrichting Ter Apel en bedragen ruim €860.000 voor investeringen/maatregelen t.b.v. water (vismigratie), natuur en landschap Kosten: € 1.040.000 (natuur/water/landschap/ (boswet). duikers Ter Wisch) Daarnaast zijn er nog kosten voor het vervangen Financiering: Van de duikers in het gebied Ter Wisch. Dit is geraamd op €180.000. Voor de bovenstaande kosten is de financiering Waterschap : € 60.000 (water) rond. Voor de recreatieve maatregelen vindt nog afstemming Waddenfonds : € 671.000 (vismigratie) plaats (circa €100.000, extern te financieren). De grootste kostendragers voor het project zijn Provincie : € 309.000 (water, boswet, natuur) Waterschap Hunze en Aa’s, het Waddenfonds en de Provincie. Totaal € 1.040.000 De financiering van het Waddenfonds komt voort uit de Verbetering die ten behoeve van de vismigratie op zal treden. Het Waterschap draagt bij aan het project om de gestelde doelen vanuit het KRW na te streven. Provincie draagt bij aan de inrichting ten behoeve de wateren natuurdoelstellingen die op provinciaal niveau worden nagestreefd. Daarnaast zal zij in het kader van de Boswet, een compensatieplan voor behoud van natuur, bijdragen aan het project. Inrichtingsplan EHS Ter Apel-Noord | 19

6 Planning

Om de voortgang van het project te waarborgen is een globale projectplanning in het inrichtingsplan opgenomen. Er wordt gestreefd om voor 2016 de werkzaamheden ten behoeve van de inrichting van de EHS voor deelgebied Ter Apel-Noord af te ronden.

Definitief ontwerp medio maart 2014 Besteksvoorbereiding (incl. vergunningen) maart 2014 - juli 2014 Communicatie omwonenden maart 2014 + juli 2014 Aanbesteding werk eind 2014 Vergunningentraject 2e helft 2014 Start werk begin 2015

De afstemming met de bewoners (recreatieve maatregelen) en de uitkomsten van het hydrologisch onderzoek kan eventueel nog leiden tot aanpassing van de begroting en planning. 20 | Inrichtingsplan EHS Ter Apel-Noord

7 Samenvatting

In Nederland wordt vanaf 1990 gewerkt aan de ecologi- concrete werkzaamheden is dit inrichtingsplan opgesteld. schehoofdstructuur (EHS): een samenhangend netwerk In het inrichtingplan worden alle maatregelen vanuit de van ecologisch waardevolle gebieden. Dit natuurnetwerk diverse oogpunten benaderd om zo tot een integraal plan wordt op provinciaal niveau ontwikkeld en ingericht. Om te komen. Naast de natuurlijke/ecologische inrichting van deze EHS te realiseren heeft de Provincie met het Rijk het gebied worden ook nadrukkelijk aspecten op het afgesproken om circa 10.300 hectare nieuw natuurgebied gebied van waterbeheer, landschap/cultuurhistorie en te ontwikkelen in de periode tot 2021. De komende jaren recreatie in de planvorming betrokken. Deze vier thema’s richt zal de Provincie zich bezig houden met de afronding zullen tevens dienen als structuur van het inrichtingsplan. van de Ecologische Hoofdstructuur, waar onder andere Bij de inrichting van de EHS Westerwolde staat de natuur in Westerwolde wordt gerealiseerd. Vanaf de hermeandering van de Ruiten Aa centraal. Doel van de beginjaren van de 21e eeuw zijn plannen ontwikkeld om inrichting van deelgebied Ter Apel-Noord is dan ook het waar nodig inrichtingsmaatregelen te nemen om opge- laten meanderen van de beek (vismigratie) en het stelde landschaps- en natuurdoelstellingen in realiseren van natuur. In de planvorming is er gekeken Westerwolde verder te versterken. In de afgelopen jaren naar welke consequenties het inrichten van de EHS zijn stapsgewijs al grote delen in Westerwolde heringericht voor gevolgen voor het omliggende gebied heeft. waar ten behoeve van natuurherstel in de EHS gewerkt Vervolgens zijn maatregelen bedacht om het gebied op wordt aan de hermeandering van de Ruiten Aa. Een alle mogelijke manieren te behoeden van mogelijke beekdal dat van Bellingwolde tot Ter-Apel loopt en daar schade, en zijn er maatregelen bedacht die bijdragen aan vervolgens aansluiting vindt op de Runde. Één van de het gebied. zuidelijkste deelgebied is Ter Apel-Noord waar direct ten Concrete maatregelen die per thema in Ter Apel-Noord noorden van Ter Apel werkzaamheden zullen worden genomen worden staan in de volgende tabel uitgevoerd. Ten behoeve van de inrichting van de EHS in weergegeven. Ter Apel-Noord werkt een werkgroep bestaande uit Waterschap Hunze en Aa’s, Staatsbosbeheer, Gemeente Vlagtwedde, DLG en Provincie Groningen samen om de inrichting van het gebied te concretiseren. Om het planvormingsproces zo snel mogelijk over te zetten tot

Functie Natuur Landschap/ Water/Verkaveling Recreatie Cultuurhistorie Doel-maatregelen Verhoging grondwater- Herstel natuurlijk beeksysteem Stimulering Recreatief standen om de doelen Herstel historische Ruiten Aa : medegebruik : op de natuurambitie- loop van de beek : Opheffen/plaatsen stuwen/ Wandel-, ruiter- en kaart te halen: duikers MBikeroutes demping sloten ed Graven oude Verhogen peilen + stroming in Herstel natuurlijk bos : meanders en de beek Verwijderen fijnspar + demping Compensatie a.g.v. peilverho- aanplant loofhout gekanaliseerde gingen in beek en EHS-gebied : Aanleg natuuroevers beek Maatregelen t.b.v. omleiding Herstel kleinscha- afwatering in landbouwgebied lig cultuurland- Kavelruil en kavelaanpassings- schap : werken Aanleg houtwallen incl. rasters ed

Tot slot is in het plan aandacht besteed aan de project- adviescommissie is door de Provincie Groningen ingesteld planning en is er een financieel dekkingsplan opgenomen. om haar van advies te dienen over de inrichting van de Deze zijn echter globaal en dienen nog nader uitgewerkt te EHS. Gedeputeerde Staten zal vervolgens de feitelijke worden. Wegen de beperkte tijd en nader uit te voeren beslissing nemen om de inrichting ter hand te nemen. berekeningen is het huidige inrichtingsplan nog niet volledig. Na afronding zal het inrichtingsplan voorgelegd worden aan de Gebiedscommissie Westerwolde. Deze