Het Pompstation „Ir. A. Polstra" Te Sellingen

Home , Sellingen, Ter Apel, Ter Wisch, Westerwolde (region)

Het pompstation „Ir.A .Polstra " te Sellingen

1. Inleiding Nabij het mooie Groningse dorp Sel lingen, gelegen in de gemeente Vlagt- wedde, is een nieuw winningspompsta tion van de NV Waterleidingmaatschap pij voor de provincie Groningen op 12 mei 1972 officieel in gebruik gesteld en genoemd naar de wegens pensionering scheidende directeur. Daarmee beschikt het bedrijf thans over vier winnings pompstations, zoals weergegeven op afb. 1. Het oudste station te Onnen werd in 1934 in bedrijf gesteld. Daarop volgden de stations te Nietap in 1957, te De Groeve in 1965 en in 1972 de nieuwe telg te Sellingen, voorafgegaan door een Provisorium te Vlagtwedde, dat 12 jaar dienst heeft gedaan. In het afgelopen jaar 1971 bedroeg de waterafgifte van de 4 stations resp. 12,0-6,4-8,3 en 3,0 mil joen m3 met een totaal van 27,0 miljoen ra». Het nieuwe pompstation bedient een

Afb. 1.

5CMAAL ItOOOOO

LtlDINÖNCT.

»MPOTATION

AANJAAöflTATION

AANJAGER

WATtBTOetN.

398 H20 (5) 1972, nr. 19 gebied, dat met de rest van oostelijk is, dat na verloop van tijd brak water met het doel de definitieve plaats van Groningen veelal als een probleemge wordt aangetrokken. een pompstation vast te stellen. bied wordt beschouwd. Deze aanduiding Met een 8-tal verkenningsboringen (nrs. Allereerst zijn daartoe in het najaar was evenzeer van toepassing op de wa PI t/m P8), elk lang ca. 110 m, die eind van 1966 bijna 70 geologische opper tervoorziening van deze streek. Daar 1959 werden uitgevoerd langs de weg vlaktemetinge n in geheel Westerwolde voor is een aantal belangrijke factoren Ter Apel - Sellingen en ten zuidwesten uitgevoerd. Dat onderzoek gaf voldoen aan te wijzen: van Sellingen, werd vastgesteld dat in de informatie om Westerwolde globaal het zuidelijk gedeelte van Westerwolde te verdelen in een aantal gebieden, 1. het gebied is het verst verwijderd van de situatie voor een waterwinning gun waarvan de watervoerende lagen naar de pompstations Onnen en De Groe stiger is (afb. 2). Met een pompproef dikte en grofheid uiteenlopen. Geolo ve, terwijl het leidingnet met de van beperkte opzet, op een put (PV1) gisch gezien bleek het meest geschikt stijging van het verbruik in de sterk die eveneens begin 1959 was geboord, een gebied ten noorden van Ter Wisch geïndustrialiseerde gemeenten Hoo- werd een betrekkelijk lage kD-waarde ter breedte van ca. 5 km, dat ongeveer gezand-Sappemeer, Veendam en van ca. 1500 m2/etm. gevonden. parallel loopt aan de rijksgrens. Het Stadskanaal in toenemende mate on- Door oorzaken, die hiervoor reeds zijn geo-electrisch onderzoek toonde even dergedimensioneerd raakte; aangegeven, werd het in 1966 noodza eens aan, dat Westerwolde geo-hydro- 2. het gebied is 7 à 10 m hoger gelegen kelijk om het onderzoek voort te zetten, logisch sterke variaties vertoont. De dan de rest van de provincie Gro ningen, hetgeen mede drukproblemen heeft veroorzaakt; Afb. 2. 3. het grondwater ter plaatse is wel te winnen, doch van een bijzonder ge compliceerde samenstelling: het is terecht wel eens gekwalificeerd als „onkruid"; 4. door de zanderige bodem neemt het tuinsproeien in droge perioden hier ongekende proporties aan.

Om de moeilijkheden van de watervoor ziening in zuid-oost Groningen het hoofd te bieden, zijn door het bedrijf achtereenvolgens ondermeer de volgende maatregelen genomen: a. de bouw van een provisorisch pomp station te Vlagtwedde, cap. 700 m3/ etmaal, dat in de loop van 1971 bui ten bedrijf is gesteld; b. de bouw van een tweetal stalen re servoirs bij Ter Apel, elk met een inhoud van 900 m3; c. de bouw van een stalen reservoir op het terrein van het te bouwen pomp station te Sellingen, inhoud 3900 m3; d. de aanleg van een nieuw wingebied annex zuiverings- en pompbedrijf te Sellingen, nominale cap. 300 m3/h.

De laatste maatregel is het meest doel treffend geweest en heeft in feite de wa terproblemen in de zuidoosthoek van de provincie opgelost.

2. De plaats van het pompstation in samenhang met de geo-hydrologie van Westerwolde De eerste onderzoekingen naar de mo gelijkheden van waterwinning in het zuidelijk deel van Westerwolde dateren uit 1958. Daarvoor was reeds — door de uitvoering van een 10-tal verken ningsboringen voornamelijk rond Onst- wedde — geconstateerd, dat meer noor delijk de geo-hydrologische omstandig heden zeer ongunstig zijn voor een wa terwinning van enige omvang. In het noordelijk gebied is óf de kwaliteit van het water slecht óf worden slechts dunne watervoerende lagen aangetroffen. Bo vendien ligt de zoutgrens van het diepe grondwater ter hoogte van Oude Pekela, zodat bij een meer noordelijke vestiging van een pompstation het gevaar groot

Hop (5) 1972, nr. 19 399 oorspronkelijke ligging van de voor de grondwaterwinning belangrijke lagen — bestaande uit rivierzanden van jong ter tiaire en midden-pleistoccne ouderdom, die reeds van oorsprong variabel van samenstelling zijn — is door tektonische en zouttektonische beweging alsmede glaciale stuwing sterk verstoord. Voorlopig werd echter afgezien van ver der onderzoek in het gehele gebied. De aandacht richtte zich op het gebied van het huidige pompstation, dat centraal is gelegen in het hiervoor genoemde ge deelte van Westerwolde en dat geolo gisch het meest geschikt leek. Een 5-tal boringen (nrs. P9 t/m PI3) uitgevoerd in 1967 bevestigde de ver wachtingen. Tussen ca. 40 m en ca. 80 m beneden maaiveld werden voorname lijk matig grove zandlagen aangetroffen. Het was minder gunstig dat hier, even als in de rest van zuidelijk Westerwolde, geen slecht waterdoorlatende kleilaag boven de watervoerende laag voorkwam. Verder bleek in het gebied zeer zacht water voor te komen (1 à 1,5 °D). hoe wel op korte afstand daarvan, in de Pil. Interieur van het filtergebouw met stalen vóórfilterketels, buizengalerij en betonnen water van 4,5 °D werd aangetroffen. nafilters. Naast genoemde 5 boringen werd in 1967 ook een pompput gemaakt (de meld dat in de grensstrook tussen Ter Tot slot dient te worden vernield, dat huidige SN 1), waarop van 18 juli t/m Apel en Bcllingwoldc, met een opper eind 1971 in het centrum van de win 23 juli 1967 een pompproef werd gehou vlak van ca. 160 km- en bij een nut plaats Sellingcn een verkenningsboring den met een capaciteit van 117 m3/h. tige neerslag van 60 mm/jaar, ca. 10 is gemaakt tot 254 m onder maaiveld, Als meest waarschijnlijke kD-waarde miljoen m:i grondwater per jaar kan waarin door TNO een clcctrisch boor- werd bepaald een waarde van 2280 m2/ worden gewonnen. gatonderzoek is uitgevoerd. Hiermee etm. Het rapport toont verder duidelijk het kwam vast te staan dat op 227 m onder In het najaar van 1967 werd besloten belang van deze hoeveelheid aan voor maaiveld de bovenkant van een ten om het pompstation op de huidige de toekomstige watervoorziening van minste 27 m dik kleipakket van miocène plaats te bouwen. Hoewel men zich be Z.O. Groningen. ouderdom ligt, waarboven het water een wust was dat het zuiveringsproces van Het defensieplan Ter Apel, dat bij uit Cl' gehalte van ca. 230 mg/l heeft. Dit het ruwe water, in combinatie met het voering de planologie van Westerwolde wat hogere CT gehalte komt voor in opharden tot ca. 5,5° D, niet eenvoudig ingrijpend zal wijzigen, dwong vervol een ca. 20 m dikke laag fijn, sterk slib- en vrij kostbaar zou zijn, werd geoor gens tot versnelling van het geo-hydro- houdend zand .Tevens werd bevestigd, deeld, dat de keuze voldoende gemoti logisch onderzoek, teneinde tijdig de dat tussen ca. 120 m en ca. 140 m onder veerd was door de overige, in verge werken voor de winning van 10 miljoen maaiveld het water een hardheid heeft lijking met de rest van Westerwolde, m3 per jaar voor de drinkwatervoorzie van ca. 14° D. Gezien het lage Cl' gunstige omstandigheden van geo-hy- ning te kunnen inpassen. Het voortge gehalte op grotere diepte, behoeft bij drologische en planologische aard. zette onderzoek is erop gericht op zo het winnen van het hardere water op ca. Op de vergunningsaanvraag van oktober kort mogelijke afstand van het huidige 130 m diepte niet gevreesd te worden 1967 aan het Ministerie van Sociale pompstation een 2e winplaats te vin voor het optrekken van brakwaterkegels Zaken en Volksgezondheid voor de den, waar het water een totale hardheid onder de putten. Daarom is besloten om winning van 1,5 miljoen m3 per jaar van tenminste 5,5° D, doch bij voorkeur als proef een diepe pompput te maken. werd in april 1971 gunstig beslist. van 10 à 12° D heeft. Deze put is in april j.1. geboord en zal Door tijdnood gedwongen, waren in juni In het laatste geval kan dit water ge zo spoedig mogelijk in gebruik worden en juli 1970 reeds de vereiste 8 pomp mengd worden met het ruwe water van genomen. Het ziet er naar uit dat op putten (nrs. SZ1 en 2, SN 2 t/m 7) vol het huidige pompstation waardoor de deze wijze, namelijk door het maken gens het lucht-lift systeem geboord. vrij kostbare fase van opharden in het van een aantal diepe putten, het pro Tussen ca. 47 m en ca. 74 m beneden bestaande zuiveringsproces komt te ver bleem van het opharden van het water maaiveld zijn pvc-filters gesteld met een vallen. op het terrein van het bestaande pomp totaal oppervlak van ca. 24 m2 en een Inmiddels zijn in 1971 opnieuw tiental station grotendeels kan worden opge sleufbreedte van 0,7 mm. Het omstor- ten geo-elektrische metingen uitgevoerd. lost. tingsgrind ligt tussen de grenzen 1,25- Voornamelijk voor de interpretatie van 1,75 mm. de gegevens werden nog 3 boringen (nrs. 3. De proefinstallaties en het daaruit Aan de reeks van boringen was daarmee P 14 t/m P 16) van 70 m diepte gemaakt gevonden zuiveringsproces nog geen einde gekomen. Daartoe ver en 1 boring van 202 m diepte. De ge In 1960 werd een proefinstallatie annex plicht volgens de vergunningsvoorwaar gevens moeten nog verwerkt worden, provisorium gebouwd op een gemeen den, werden allereerst in 1971 in de om maar de voorlopige indruk is, dat het telijk terreintje in de dorpskom van geving van het pompstation 3 peilput- mogelijk zal zijn om een 2e winplaats Vlagtwedde. Als ruwwaterbron stond ten (nrs. P17 t/m P19) geboord tot ca. te vinden, waar het water een hardheid een oude brandput ter beschikking met 50 m diepte. heeft van tenminste 5,5 °D. Het defini een capaciteit van 35 m3/uur. De ana Verder was eind 1970 het Rapport Ba tief vaststellen van de 2e winplaats is lyse van dit ruwe water is weergege sisplannen Watervoorziening Noord ver de taak van een werkgroep, die in mei ven in afb. 3. schenen waarin op blz. 50 wordt ver- zijn Ie bijeenkomst heeft gehouden. Daar deze proefinstallatie grotendeels in

400 H20 (5) 1972, nr. 19 de buitenlucht stond opgesteld moesten, Provisorium Vlagtwedde PI1 Sellinge n SN3 Sellingen met het oog op bevriezingsgevaar, elke Physisch - chemisch onderzoek ruwwater ruwwater ruwwater winter van oktober tot maart de proef nemingen worden gestaakt, terwijl de Datum van monsterneming: 5-8-1969 14-6-1967 19-6-1970 maanden maart en april benut werden voor de inwerking van de filters. Temp. in 'C 10,5 11,2 10,0 Niettemin kon in 1966 gesteld worden, Kleur (mg Pt/1) 12 16 23 dat een goede kwaliteit drinkwater be Reuk H2S H2S H.,S Helderheid helder helder z. zw. opalesc. reid kon worden met het zuiveringspro Gel. verm. (K18 x 10«) 284 322 124 ces, zoals dat in afb. 4 is voorgesteld. Waterstof- (bepaald el.) 6,41 6,52 6,16 Inmiddels hadden voortgaande explo exponent pH (berekend) 6,33 6,39 5,98 raties in Westerwolde aangetoond, dat zich ten noordwesten van het dorp Sel milligrammen per liter lingen een gebied bevond met goede mogelijkheden voor de winning van Verbruik aan kal. (ongei'iltr.) 26,1 19,7 30,3 Chloride-ion (Cl') 15,5 14,4 16,3 grondwater. Nitriet-ion (N02') 0,00 0,00 0,00 Analyse van dit water bracht echter en Nitraat-ion (N03') 0,00 0,00 0,00 kele markante kwaliteitsverschillen met Sulfaat-ion (S04') 0,0 0,0 0,5 het grondwater te Vlagtwedde aan het Fosfaat-ion (P04'") 0.67 0,40 licht (zie afb. 3). Hydrocarb.-ion (HC03') 134,8 118 29,9 Spoedig werd daarom besloten hier op Vrij koolzuur (C02) 150 115 117 nieuw een proefinstallatie te bouwen Kiezelzuur (Si02) 28 30 30 3 Ammonium-ion (NH4 :-) 0,61 0,30 0,36 met een cap. van 2 m /h en een wijze Org. ammonium (NH4) 0,11 0,08 0,15 van zuiveren, vrijwel identiek aan die IJzer (Fe) 17,7 22 12,5 van het provisorium te Vlagtwedde (zie Mangaan (Mn) 0,44 0,38 0,25 afb. 5). Calcium-ion (Ca+ +) 35.6 28,8 7,3 Voor de rest-ontzuring werd het akdo- Calcium ber. als CaO 49,8 40,3 10,2 litfilter vervangen door een kalkdose- Magnesium-ion (Mg++) 3,5 1,8 1,5 ring. Met deze installatie gelukte het in Magnesium ber. als MgO 5,8 3,0 2,5 vrij korte tijd een redelijke kwaliteit Alkali-ion ber. als Na+ 13,1 14,9 11,0 Alkali-bic. ber. als NaHC03 12,0 0 0 reinwater te bereiden, hoewel het Fe- Vrije zuurstof (02) 0,0 0,0 0,0 gehalte niet beneden 0,08 à 0,1 mg/l Verz. % 02 0,0 0,0 0,0 wilde dalen. Bovendien gaf na de Ie beluchting de ijzerafzetting in pomp en Tot. hardh. in D gr. 5,8 4,5 1,4 leidingen naar het droogfilter grote pro Bic. hardh. in D gr. 5,8 4,4 1,4 blemen. Daarom werd de proefinstal latie gewijzigd (zie afb. 6). Afb. 3. Met dit systeem werd de vereiste kwa liteit reinwater verkregen, waarna het ontwerp van het definitieve filterge bouw werd opgezet. Ondertussen werden de experimenten acuumpomp met de proefinstallatie voortgezet, ten einde nog verschillende punten nader te onderzoeken, zoals de spoelsnelheden en de looptijden der filters alsmede het ge bruik van loog i.p.v. kalkdosering. Daar hierbij frequent het filtermateriaal X -®- werd vernieuwd voor een nieuwe reeks CASCADE GESLOTEN CASCADE + proeven duurde het vrij lang voordat DROOG - TUSSEN - FILTER RESERVOIR een verschijnsel werd onderkend, dat naderhand grote moeilijkheden oplever de. Het bleek namelijk dat, nadat eerst het voorfilter ongeveer 3-4 weken prima Afb. 4. had gefunktioneerd, vrij plotseling het Fe-gehalte van het fikraat begon te Afb. 5. stijgen; binnen enkele weken liep ver volgens praktisch alle Fe door het fil ter heen. ~^> Dit verschijnsel herhaalde zich na het Ca(OH)2 vernieuwen van het filtermateriaal steeds na 3-4 weken. Het vermoeden 7\ bestaat dat de in het ruwe water aan wezige H2S verantwoordelijk is geweest -Ttf- voor dit verschijnsel; het herhaalde zich

H20 (5) 1972, nr. 19 401 ding wordt gerealiseerd door het ruwe water uit de winningsputten in onbeluchte toestand te voeren door een met ÇajOH), akdolit gevulde gesloten filterketel met een doorsnede van 7 m2, zoals aange geven in afb. 8, waar het zuiveringspro ces schematisch is getekend. De chemische resultaten van elke water behandeling zijn te volgen in afb. 9. Een gedeelte van het vrij C02-gehalte van het ruwe water ad 120 mg/l bindt RESERVOIR zich met het akdolit, waardoor een re ductie tot 85 mg/l optreedt. Na het pas seren van het akdolitfilter, dat de hard heid verhoogt tot 5,5°D , wordt hetwa ter gevoerd naar een cascade, waar een Afb. 6. belangrijke ontzuring plaatsvindt als mede beluchting. Het vrij C02-gehalte wordt daarbij teruggebracht van 85 werd aangesloten op de proefinstallatie. Dit leidde tot de volgende proefopstel mg/l tot 25 mg/l.To t en met de cascade Tot ieders verrassing bezat dit water, op ling (zieafb . 7). is er slechts van een geringe ontijzering een afstand van enkele honderden me Het met behulp van de proefinstallatie sprake; het Fe-gehalte wordt geredu ters van de put Pil, slechts een hard gevonden zuiveringsproces is daarmee ceerd van 18 mg/lto t 17,4 mg/l. heid van 1,4° D (zie afb.3) . bijzonder gecompliceerd. De gemiddelde Na de cascade wordt het water onder Met dit zeer zachte water kon aanvan kwaliteit van het grondwater vlak na druk gevoerd door een tweetal met fil- kelijk geen ontijzering tot beneden 0,5 het boren is weerggeven in de tabel tergrind 2-3 mm gevulde gesloten fil- mg/l Fe worden bereikt. Toepassing onderaan afb. 9. Het zijn met name de terketels, onder gelijktijdige toevoer van van diverse hulpmiddelen, zoals kalium- gehalten aan HCO3, vrij CO2, Fe en lucht. Door deze zogenaamde droogfil- permangaat, aluminiumsulfaat of ozon Mn en de totale hardheid, die een be tratie vindt een belangrijke ontijzering gaf geen enkele verbetering. Filtratie palende rol spelen bij het zuiverings plaats, waarbij het ijzergehalte vlot te over een twee-lagen filter, bestaande proces. rugloopt van 17,4mg/ l tot 0,6 mg/l. Het uit akdolit en anthraciet, gaf ook geen De zeer lage hardheid van het water vrije COo-gehalte loopt daarbij weer op resultaat. Opharding van het ruwe water zou zonder voorbehandeling aanleiding van 25 mg/l tot 35 mg/l. met kalk haalde evenmin iets uit, terwijl hebben gegeven tot aantasting van het Het bleek niet mogelijk om in de 2e opharding met behulp van akdolit aan buizennet. Opharding tot de gewenste „natte'' filtratietrap het ijzergehalte van vankelijk eveneens niet tot de gewenste hardheid van 5,5°D was dan ook zon 0,6 mg/l terug te dringen tot beneden ontijzering leidde. Opharding van het der meer noodzakelijk. Daarmee voldoet 0,1 mg/l, anders dan met een vooraf ruwe water door akdolit en dosering het water tevens aan de hardheidsnorm, gaande toevoeging van AI2 (SO4X3. Bo van aluminiumsulfaat na het voorfilter welke wordt aanbevolen door de Com vendien was voor het bereiken vanont - bleek de oplossing te zijn. missie Centrale Ontharding. De ophar manganing een verhoging van de pH

Afb. 7.

ra .1* ma'l •9 Mn on COl 70 UCOs i*a coMPBCibOC i. m*Ailuch t Hi5 Poa •«haal gevuld rr>al PU pvc buin«*^J*mrn. Hardh tyd ïono loomm.oontolsoo Hordh lot -D •9

VQOeriLTÇR iomar-itall.no tiHarfcad-

C üiM O M' In&tallinc

bpoalprocas AUDOLITriLTEB b'o4 js mm wolar • Iu cht , Larralorootls 1 £>03_25m ddarno 73 min woia nnooti oltdolilbad 175m Alcd varbrmk '°°r 'O™? CÛ» «oa»ni>man c>ebrui ' iiinQ Akd óphordmo dan ± 1 'D

ontluchlinfl! VCBZAktELbAM tr dosarinejAlJW^**^ Qo* «j/l boiaUant o.» mq/l Al

Euwwrtar : Uordhh^d 59 | Utardhtot 3 3 ra mtjl KB- Mn „oi,l <&

CÛI 1.0 POMP 2m/ h HCÛ> Uil po*

MordM.fd *D

HardMot <1* *D ® t|»«f rttirwolar

402 H20 (5) 1972, nr. 19 Ter completering is in afb.1 0 hetspoel - REINWATERTANJ4 INH.384 0m ' proces weergegeven. Aan het slot van dit overzicht van het zuiveringsproces mag niet ontbreken, VOORFILTERS dat de capaciteit van de gehele instal COMPRESSOR latie oorspronkelijk is opgezet voor een uurlevering van 300 m3 en een jaarpro 3 GESLOTEN ductie van 1,5 miljoen m . AKDOLTT- FILTER Tijdens het zoeken naar het juiste zui AH1VULUNG y__ veringsproces bleek, dat de voorbehan deling van het ruwe onbeluchte grond water met akdolit niet kon worden ge mist. Oorspronkelijk nl. is, zoals hier voor reeds werd genoemd, getracht om de opharding te realiseren door toevoe ging vankalk . Deze dosering echter gaf weliswaar de gewenste opharding, doch tevens een te hoge pH, waardoor de ontijzering stagneerde. Met de toepassing van akdolit moest 1 vand e 3 voorfilterketels tot akdolitfilter worden getransformeerd. Daar Afb. 8. door was in theorie de capaciteit van de gehele installatie tot 2/3 teruggebracht. Momenteel draait de installatie echter volledig naar wens met een capaciteit DOSERING | 3 AKDOLIT- NA FILTERS N«OHi8g?m 3 REIN- die in mei jl. 235m /h bedroeg en het 3 m3 WATER- 3 FILTER A12(S04)3 8or/m ziet er naar uit,da t de 300m /h zeker I TANK 1 zal worden bereikt. 'l j 1 Het bijzondere van deze waterbehande

V=34nvt> V-1 7 m/ti V-4m/h ling is, dat op diverse punten is afge 2 F.I.' F-7m2 F-10m DOSERING weken vanwa t als gangbaar is gekwa KÖRNUNG1 KORREL KORREL 2-3 mm 1 2 mm NaOH6||r/m3 lificeerd. Zo bleek de opharding vanhe t HOOGTEF.BE D HOOGTE FILTERBED' 2m 2m ruwe water met akdolit zonder meer LOOPTJD 120uur ' LOOPT.1 wc«l( LOOPT.6 0 uur, mogelijk ondanks het hoge ijzergehalte. Ook de aangeraden filtersnelheid in het NA AKDOUTFILTER NA CASCADE NA VOORFILTERS NA NAFILTER S REINWATER akdolitfilter van max. 10 m/uur was in pH 7.4 8 mei j.1. reeds tot het 3,5-voudige opge 130 170 mg/1 HC03 voerd, terwijl de toegepaste luchtspoe- 8 0 mg/1 co2 ling in het akdolitfilter bij het toch Fetot . 0,03 0,03 mg/l anaërobe grondwater in de praktijk Mn 0 0 mg/l geen enkel probleem oplevert. 5.5 5,f 4. De installatie van het pompstation Afb. 9. Het in afb.9 aangegeven schema geeft een overzicht vand e zuivering. Het grondwater wordt met onderwater pompen opgepompt envi a hoeveelheids- regeling metee n regelklep door hetaf gesloten akdolitfilter gebracht op de

AFVOER cascade. De regelklep in de ruwwater- spoeuw.f " ^ f toevoer wordt bestuurd door een niveau meting in het buffervat onder de cas cade. iT~Lili y Voor de elektrische voeding van de onderwaterpompen is een transport- spanning van 3kVgekozen , een en an der in verband met de middelgrote af AKDOUTFILTER stand van de putten tothe t pompstation. Het beluchte water wordt vanuit een l 4MIN.WATE R V-10nVl> 1. 4MIN.WATER V-15m/ti 2. 15MIN.WATE R V-IOlMl* buffervat gepompt op de voorfilters. In LUCHT V>110nvh 2. 5MIN. WATER V>25nvfi de aanvoerleiding naar ieder voorfilter 3.15 MIN.WATE R V- SOm/h 3.8HIN.WATER V-50nVh is eenwatermete r (inductieve stromings meter) en een regelklep gebouwd. Ge Afb. 10. noemde inductieve stromingsmeter le vert een gelijkstroomsignaal proportio noodzakelijk. Daarom vindt tussen de In deze nafilters vindt de rest-ontijzering neel aan de hoeveelheid water, die er 2 filtratietrappen een dosering plaats plaats, alsmede de volledige ontmanga- doorstroomt en begrenst met de regel van 8 mg/l AI2 (SOé)3, alsmede een ning. Het koolzuurgehalte na de nafil klep de maximum hoeveelheid water, toevoeging van 18mg/ l NaOH. Elk van ters isda n teruggebracht tot 8 mg/l.Te r die over het filter mag gaan. de 6 natte filters heeft een oppervlakte neutralisering van dit rest-koolzuurge- Een waterringcompressor levert debe van 10m 2e ni s gevuld met grind, waar halte vindt aanhe teind e vanhe t proces nodigde lucht voor het droogfiltratie- van de korrelgrootte 1-2 mm bedraagt. nog eenloogdoserin g plaats. proces. De druk in de voorfilters is vol-

H20 (5) 1972, nr. 19 403 doende om het fikraat te brengen in H Dgedrukpompen gere druk instellen (zie afb. 11). Deze een verzamelgoot van de nafilters, van De nu opgestelde hogedrukpomp met verhouding van capaciteit en druk kan waaruit deze worden gevoed. In deze een nominale capaciteit van 900 m3 per ter plaatse worden vastgelegd (variatie goot vindt bovendien de dosering van uur bij een manometrische opvoerhoog- van hoek «). Vanuit het pompstation Al. sulfaat en natronloog plaats. te van 53 m wk wordt aangedreven Onnen is het mogelijk om de druk bij Het niveau in een nafilter wordt con door een 250 pk toerenregelbare gelijk een bepaalde uitgaande hoeveelheid wa stant gehouden door een regelklep in stroommotor. ter binnen bepaalde grenzen te variëren de afvoer, die bestuurd wordt door een In de grafiek van afb. 11 is aangegeven (variatie van AH). niveaumeting (borrelbuis). hoe de opbouw van de hogedrukpomp- In de centrale reinwaterkelder vindt ten installatie is gedacht, gebaseerd op een Elektrische installatie slotte nog een natronloogdosering plaats. prognose van maximum en minimum Zoals in afb. 12 is aangegeven wordt de Vanuit deze kelder wordt het reine wa weerstandslijnen van het distributienet. energie, benodigd voor het gehele be ter gepompt in het stalen reinwaterre- Met het oog op de bedrijfszekerheid is drijf, betrokken uit 2 transformatoren servoir. Achter de pompen zijn regel- de toekomstige opstelling van twee toe van elk 1000 kVA, 10.000/380 V (in de kleppen ingebouwd, ten einde het ni renregelbare pompen en twee vaste aanloopfase 2 x 600 kVA), die op hun veau in de bufferkelder op peil te hou pompen gewenst. beurt gevoed worden door het E.G.D. den. De nu opgestelde pomp wordt in nood De hoofdverdeling van de elektrische Het spoelproces is aangegeven in afb. gevallen „geassisteerd" door een provi krachtinstallatie bestaat uit drie railsys 10. De voorfilters worden om de 60 uren sorisch opgestelde pomp. temen, die onderling gekoppeld kun en de nafilters om de 120 uren ge De gelijkstroommotor van de regelbare nen worden met vermogenschakelaars. spoeld. pomp wordt gevoed vanuit een los op De belastingen zijn aangesloten op de Het spoelen geschiedt met een spoel- gestelde bedieningskast, waarin zijn on 2 buitenste railsystemen, terwijl de automaat. De automaat, die met con dergebracht de thyristorvoeding en de noodstroominstallatie het middelste tactloos schakelmateriaal is opgebouwd, elektronische regeling, alsmede de di railsysteem voedt. Hierdoor wordt ver voert het spoelproces volautomatisch verse beveiligingen en begrenzingsap- kregen, dat de noodstroominstallatie fasegewijs uit. Blijkt tijdens het spoel paratuur. zowel de ene als de andere — of zo proces een orgaan of onderdeel niet In de uitgaande leiding van het pomp- nodig beide helften — van het bedrijf naar behoren te functioneren, dan stuurt gebouw wordt het verbruik gemeten. van energie kan voorzien. de automaat het betreffende filter steeds Op elektrische wijze wordt het verbruik naar een veilige fase en stelt het filter, vergeleken met de druk. Bij toename al naar gelang de ernst van de storing, van het verbruik stelt de pomp zich op Noodstroomcentrale wel of niet in bedrijf. Voor het spoelen een hogere druk in; bij afname van het De volautomatisch werkende nood van een filter zal aan de volgende voor verbruik gaat de pomp zich op een la stroomcentrale is zodanig ingericht, dat waarden moeten worden voldaan: 1. er moet voldoende water in het reinwaterreservoir aanwezig zijn; 2. andere filters mogen niet gelijktijdig spoelen; 3. de tussentijd tussen het spoelen van twee voorfilters of twee nafilters moet tenminste 1 uur zijn; 4. andere filters moeten in produktie blijven.

Met deze voorwaarden worden grote verschillen in kwantiteit en kwaliteit van het geproduceerde reine water voor komen. 2000 25O0 sopo 3500 m/h Reinwaterberging 0 Er wordt naar gestreefd de variaties in het verbruik op te vangen door de ber Afb. 11. ging, zodat de winnings- en zuiverings- middelen vrijwel continu kunnen wor Afb. 12. den belast. 3 De nu gebouwde berging van 3900 m TRANSFORMATOR zal in de toekomst, wanneer de capaci teit van de winnings- en zuiveringsin stallatie tot de geplande grootte van 1200 m3/uur is uitgebreid, worden ver groot tot ca. 28000 m3. Deze produktiecapaciteit van 1200 m3/ uur voorziet in de bouw van 4 filtersets van 300 m3 per uur. Afhankelijk van de waterstand in de reinwaterberging wor den de filtersets bestaande uit 3 voorfil ters en 6 nafilters bij- of afgeschakeld. Met het voorprogrammeren van het aantal putpompen per filterset wordt steeds één put in reserve gehouden, zo dat bij het uitvallen van 1 put niet een filterset wordt afgeschakeld, omdat te weinig water wordt aangeboden.

404 H20 (5) 1972, nr. 19 deze in de volgende gevallen in werking 2. een pompgebouw, waarin o.a. onder ve. Het is gebouwd door Swarttouw's zal treden: gebracht pompenhal met leiding- Constructicwerkplaatsen en Machine 1. bij het wegvallen van de netspanning; werken, dieselruimte, meet- en regel- fabriek NV te Schiedam. Een nood- 2. bij het uitvallen van één der net- kamcr, werkplaats, laboratorium, pompgebouw zorgde voor de voeding transformatoren; keuken/kantine, ontvangsthal, garde vanuit dit reservoir in het net. 3. bij belast proefdraaien; robe, overblijfruimten en toiletten; Het bouwwerk is begeleid met een 17- 4. in sper- en piektijden. 3. een stalen reinwaterreservoir met een tal bouwen installateursbesprekingen, diameter van 23 m, een hoogte van waarin de diverse installateurs met de De centrale is nu opgebouwd met 1 die 10 m en een bruto inhoud van 4150 bouwaannemer, de directie en archi selaggregaat van 400 kVA, maar zal, m3. tect in een uitstekend functionerend indien volgebouwd (3 aggregaten), 1200 team hebben samengewerkt. Aan de kVA kunnen leveren. besprekingen namen deel: De bouwvergunning voor het bouwbe In geval 1 zullen alle generatoren star stek werd verleend op 7 mei 1969 en de de bouwaannemer Fa. Kool en Wilde- ten en de eerste op spanning zijnde aanbesteding vond plaats op 18 juni boer NV; generator zal aan de noodrail worden 1969. De gunning werd op dezelfde de Fa. Rossmark NV voor de leidingen geschakeld, waarna achtereenvolgens de dag verleend aan de laagste inschrijver, en filters binnen de gebouwen; 2e en 3e met behulp van een parallel- nl. NV Betonbouw v/h Fa. Kool en NV Heemaf voor de elektrische licht schakelautomaat gekoppeld zullen wor Wildeboer te Groningen. Met het werk en krachtinstallaties in èn buiten de den aan de eerste. werd aangevangen op 14 juli 1969. gebouwen; Na terugkeer van de netspanning ge Het stalen reinwaterreservoir was al eer Fa. Mijnssen voor de elektrische bestu durende een bepaalde tijd wordt de be der gereedgekomen en als berging in ring en automatisering; lasting weer door het net teruggenomen, bedrijf genomen op 1 april 1970 voor Fa. Eekels voor de buitenverlichting en waarna de generatoren worden gestopt. een voeding vanuit Onnen en De Groe overig kabelwerk; In de gevallen 3 en 4 zullen eerst de generatoren onderling parallel worden geschakeld, waarna de 3 generatoren MELDINGEN gezamenlijk de belasting van het net overnemen. Alle handelingen der nood- MELDINGEN stroomcentrale worden gecontroleerd en evenals de storingen zichtbaar gemaakt in een blindschema. STURINGEN Aangezien het toekomstig opgestelde noodstroomvermogen 1200 kVA be METINGEN draagt, tegenover 2000 kVA van het E.G.D., is het duidelijk dat bij storing STADSKANAAL van één der drie generatoren, ingeval MELDINGEN van afwezigheid der netspanning, een selektief bedrijf wenselijk is. Dit wordt bereikt door bijv. de spoelautomaat te blokkeren en enkele filters met putpom- STURMGEN pen te stoppen. STURINGEN

METINGEN 333E B Telecommunicatie Voor het overbrengen van metingen en METINGEN meldingen en voor het geven van com mando's vanuit een centraal punt (On- nen), is gebruik gemaakt van een tijd- Afb. 13. multiplexsysteem. Hiermede is het mo gelijk geworden om over 1 aderpaar Afb. 14. meerdere metingen, meldingen en stu ringen over te brengen. Zoals het blok- schema in afb. 13 laat zien, lopen de verbindingen van Sellingen en Ter Apel via Stadskanaal naar Onnen. De reden hiervoor is gelegen in het feit dat er J 5 reeds een eigen kabelverbinding tussen W ïEÏÏ^ Onnen en Stadskanaal aanwezig was, zodat er slechts 1 aderpaar van Sellingen POMPGEBOUW naar Stadskanaal van de PTT gehuurd behoefde te worden. Tussen Ter Apel en Stadskanaal wordt eveneens 1 ader- 1 paar van de PTT gehuurd. f > r

5. De bouwkundige werken O O 0 1 GD REINW RESERVOIR Tot de grotere bouwkundige werken TT* 11 'M 1 van het pompstation behoren de vol FILXERGEBO uw gende onderdelen (zie afb. 14): V EL 1. een filtergebouw, waarin o.a. onder 1. ontvangsthal 8. magazijn voorfilters gebracht de voorfiltratie, de casca 2. slaapkamers ca. 9. werkplaats nafi Iters debeluchting en de nafiltratie met 3. garderobe 10. meet-/Vegelkame r doseerkelder 4. fluorruimte 11. pompenkelder ontzuringstoren leidingwerken en toebehoren, het ge 5. keuken 12. trafo's pompenkelder heel voor een nominale capaciteit 6. laboratorium 13. opslag entree 7. kleed-/waslokaal 14. dieselruimte van 300 m3/h (zie afb. 14);

H20 (5) 1972, nr. 19 405 NIEUWSBERICHTEN het ingenieursbureau Sterenberg voor de 6. De kosten van het projekt aesthetische- en betontechnische advie De investeringen hebben bedragen (incl. BTW): zen; 1. verwerving en aanleg terrein ƒ 248.000 — de bouwdirectie van de Waprog. 2. filter- en pompgebouw excl. installaties, doch incl. verwarming, glas- en verfwerk „ 1.851.000 — 3. stalen reservoir incl. bescherming „ 209.000 — Voor het bereiken van de huidige fil- 4. installaties, zoals putten, putpompen, leidingen, filters, elektri tercapaciteit is van het filtergebouw het sche- en machinale inrichting „ 2.696.000,— centrale gedeelte met één vleugel ge 5. voorbereiding, toezicht, architect „ 574.000,— bouwd. Ter plaatse van de toekomstige aanzet van de 2e vleugel is het gebouw Totaal ƒ 5.578.000 — voorlopig afgesloten door een wand van metselwerk. Uit deze opstelling kan geconcludeerd dimensionering van pompgebouw en Het pompgebouw heeft reeds zijn defi worden dat, gezien de relatief geringe dienstruimten rekening gehouden met nitieve afmetingen verkregen. productiecapaciteit van het nieuwe de verwachte uitbouw van het pomp Tijdens de laatste fase van het bouwen pompstation, de investeringen zeer groot station tot een capaciteit van ca. 10 mil zijn de werken ten dele in gebruik ge zijn. Hierbij moet echter worden bedacht joen m3 per jaar. nomen. dat het zuiveringsproces, zeker voor een Tot slot geldt de overweging, dat elke Op 19 augustus 1971 is op een beschei grondwaterbedrijf, bijzonder gecompli andere oplossing voor het veilig stellen den schaal, nl. 80 m3/h, begonnen met ceerd is. Verder is een volledige auto van de watervoorziening van de zuid de productie. Het bedrijf was op dat matisering gerealiseerd zodat, na de in oosthoek van Groningen kostbaarder moment nog in een experimenteel sta loopperiode, de bezetting van het pomp zou zijn geweest, nog afgezien van het dium en kampte met diverse kinderziek station zal kunnen bestaan uit 1 be- feit dat aan de winning van betrouw ten, die inmiddels in de loop van ruim dieningsman werkzaam in dagbedrijf. baar grondwater t.b.v. de drinkwater een half jaar zijn opgelost. De hoge investeringen zijn ook veroor voorziening, zelfs als dit van een moeilijk In mei jl. produceerde het bedrijf 5500 zaakt door de voorinvesteringen, die te zuiveren kwaliteit is, een hoge prio m;i/etm. hebben plaatsgevonden. Zo is bij de riteit moet worden gegeven.

Konkurrentie met „Snob appeal' dat in het leidingwater karpers gekre- peerd zouden zijn.) Verpakt water, nog duurder als in (artikel uit Zeitschrift für Kommunal blijft op de openbare watervoorziening Bochum de bedoeling was, wordt intus wirtschaft - augustus 1972) aangewezen. sen in Sleeswijk-Holstein aangeboden. De stad Bochum was gedurende de Er komt echter een nieuwe hysterie- Met betrekking hiertoe verklaarde het hondsdagen in het nieuws, niet alleen in komponent bij, nl. dat drinkwater uit Hamburgse waterleidingbedrijf, dat in de plaatselijke en regionale pers, maar de kraan „slecht" is en verpakt drink Hamburg uit de kraan goed en helder ook bij radio en televisie. Aanleiding: water „goed". Het gevaar van deze ne water komt dat aan voortdurende scher het voornemen van de melkfabriek gatieve waardering van het water uit de pe kontrole is onderworpen en dat het Dortmund-Bochum (Domobil) om water kraan is onbetwistbaar aanwezig, zelfs bedrijf niet van plan was dit water te uit eigen bronnen te verpakken en voor als de verkoper van verpakt water dit verpakken om het daarna voor een 45 Pfennig per liter in de handel te aspect in zijn reclame zou willen ver 772-voudige prijs aan te bieden. Water brengen. mijden. uit de kraan kost in Hamburg overigens Men had de bedoeling zich speciaal te Hier houdt het grappige van de zaak op. slechts 0,081 Pfennig per liter. richten tot „jonge moeders" (water voor Hier moet in alle duidelijkheid, in het baby-voeding) en „fijnproevers" (water belang van de bevolking, worden gesteld om koffie en thee te zetten). dat het voortdurend streng gecontroleer VERBOD DIEPE ONDERGRONDSE Of de warmte van invloed was op de de water, dat in een gesloten gang van LOZINGEN berichtgeving, is niet te zeggen. Vast winning tot gebruiker wordt gebracht, Den Haag 1 /9 (ANP) — Minister Stuyt staat wel, dat de berichten over het hygiënisch volledig betrouwbaar is en van Volksgezondheid vindt, dat de toe standpunt, dat het Bochumer Water daarom voor alle doeleinden, ook als komstige wettelijke regeling inzake on leidingbedrijf innam, een scheef beeld drinkwater, het beste geschikt is. dergrondse diepe afvallozingen zal moe gaven. Dit aspect heeft het Bochumer Water ten uitgaan van een algemeen verbod Men meende o.a. de kritiek van het leidingbedrijf met nadruk naar voren ge met ontheffingsmogelijkheid. Met even Bochumer bedrijf aan „broodnijd" te bracht, omdat alles vermeden moet wor tuele ontheffingen zal de uiterste voor moeten toeschrijven en maakte aanmer den, wat de in opgang zijnde ontwikke zichtigheid moeten worden betracht. kingen op het feit, dat de kritiek al tot ling naar een kritisch bewustzijn inzake Aldus blijkt uit zijn antwoord op schrif uiting kwam, voordat het produkt op de de milieu-hygiëne verstoort en in plaats telijke vragen. markt was gebracht. daarvan een milieu-hysterie oproept, die Alleen indien gedegen onderzoek heeft Dat de journalisten zo ver de plank onoverzienbare schade kan aanrichten. aangetoond dat er op geen enkele wijze missloegen, zal toch wel aan het warme De Redactie van Z.K. tekende hierbij aan: nu of in de toekomst risico's kunnen weer gelegen hebben. Intussen viel de „melkkoe" in het water. worden verwacht, zal in uitzonderings Hier de feiten. De stad Bochum, die het recht tot het gevallen van de ontheffingsmogelijkheid Bij een jaarlijkse afgifte van 38 miljoen hebben van de bron aan de melkfabriek gebruik kunnen worden gemaakt. m3 in Bochum zou 1 miljoen liter ver heeft verleend, verbood het water uit In zijn antwoord deelde de bewindsman pakt water — een hoeveelheid, die ge de bron te verkopen. mee, dat het mogelijk is dat brak water zien het enorme prijsverschil (0,07 Pfen De melkfabriek had slechts vergunning met een zoutgehalte tot omstreeks 2.000 nig per liter van het waterleidingbedrijf het water voor eigen doeleinden te ont mg chloride per liter in de toekomst als en 45 Pfennig per liter voor verpakt trekken. grondstof voor de bereiding van ge- water) wel zeer hoog is — nauwelijks Voorts werden door de Minister van bruikswater zal kunnen dienen. Onder in procenten uit te drukken zijn. Voedingsmiddelen in Nordrhein-West- grondse lozingen van afvalstoffen op ge Drinkwater met „snob appeal" kan en falen, Diether Deneke, de reclame-metho ringe diepte — bijvoorbeeld omstreeks 200 meter — zijn daarom nu al slechts zal de meerderheid van de bevolking den van de melkfabriek als ontoelaat in zeer bijzondere gevallen toelaatbaar. zich niet veroorloven. De bevolking baar aangemerkt. (Er was o.a. beweerd,

406 H20 (5) 1972, nr. 19