Het jaar 2015 in

KLOOSTER TER APEL Domus Novae Lucis

Anno Domini MMXV Dulce est desipere in loco HORATIUS,Oden 4. 12. 28 Het jaar 2015 in

KLOOSTER TER APEL Domus Novae Lucis

Anno Domini MMXV

Ter Apel, mei 2016

Inhoud

Voorwoord - 3

I. Verslag van het Jubileumjaar - 5

II. Stichting Klooster Ter Apel - 17 Doelstelling - 17 Kloosterorganisatie en werkzaamheden - 18

III. Lopende zaken - 26 Instandhouding/restauratie monument - 26 Kruisheren - 26 Permanente presentaties - 27 Veiligheidszorg - 28

IV. De statistieken - 29 Bezoekers Klooster, openingstijden en toegangsprijzen - 29 Bezoekers website & social media -29 Bezoekers Mijn Klooster - 30 Excursies en werkbezoeken - 30 Lidmaatschappen - 31 Samenwerkingsverbanden/contacten - 32 Subsidiënten en sponsoren - 32 Publiciteit - 33

Colofon - 36 Voorwoord

Namens bestuur en directie van de Stichting Klooster Ter Apel bieden wij u ons verslag Het jaar 2015 in Klooster Ter Apel aan.

KLOOSTER TER APEL 550 JAAR

Het jaar 2015 stond in het teken van het 550-jarig jubileum. Wij kijken met voldoening op dit feest terug, met name ook op het hoogtepunt in het weekend rond de 20ste juni met de uitvoering van de Jubileumcompositie, het megaontbijt voor 550 personen, de Kloosterbeurs en de presentatie van een twintigtal verenigingen. Bijzondere evenementen waren verder het Muziekfestival, de Erfgoededucatie Carrousel vol kinderactiviteiten, de Jubileumgedenkdag met enkele kruisheren en de Herdenkingswandeling. Opvallende exposities waren Eten & Drinken in Middeleeuwse Kloosters, 550 Jaar Klooster Ter Apel en Nova Lux. Zeer vermeldenswaard is dat aan het eind van oktober in het verslagjaar het Symposium Van Dorpshuis tot Kanjerklooster werd georganiseerd. Aan dit symposium werd meteen een vervolg gegeven: er is een werkgroep geformeerd die zich ten doel heeft gesteld een perspectief te laten ontwikkelen voor de Kloosterenclave in de vorm van een landschapsvisie. Onze hoop is erop gericht dat uit deze visie nieuwe initiatieven zullen worden ontplooid en het landschap in en rond de enclave een kwaliteitsimpuls zal krijgen. Over deze en meer Jubileumactiviteiten doen wij in dit Jaarverslag vanaf pagina 5 uitgebreid verslag.

EXPLOITATIE

De exploitatie over het verslagjaar sloot met een licht positief saldo, zij het dat in 2015 niet aan de voorziening onderhoud kon worden gedoteerd. Ten opzichte van de begroting vielen de baten lager uit als gevolg trendmatig minder opbrengsten uit entreegelden en horeca. Aan de lastenkant vielen de kosten met betrekking tot huisvesting, promotie en tentoonstellingen lager uit. Evenals voorgaande jaren noopt de exploitatie ons tot het voeren van een terughoudend kostenbeleid; de financiële positie van de stichting blijft kwetsbaar bij tegenvallers.

ONDERHOUD

In het verslagjaar is schilderwerk verricht aan de luiken van de Oost- en Noordvleugel van het gebouw; ook het torentje op de kerk is geverfd en mag weer worden gezien. Daarmee is evenwel het noodzakelijk te verrichten onderhoudswerk bij lange na niet voltooid. Helaas konden, tot drie keer toe, eerdere aanvragen bij de Rijksdienst voor het verstrekken van een instandhoudingsubsidie niet worden gehonoreerd. Bestuur en directie nemen zich daarom voor in 2016 opnieuw een aanvraag in te dienen. Het maximaal subsidie bedraagt 50% van de investeringskosten; de andere helft dient uit eigen middelen te worden betaald. Dit laatste betekent een forse aanslag op onze voorziening onderhoud en zou inhouden dat de stichting voor onverhoopt optredende calamiteiten onvoldoende reserves heeft.

BESTUUR EN DIRECTIE

Zoals opgemerkt in het vorige verslagjaar was het bestuur in 2015 demissionair. Per 1 oktober traden de bestuursleden Harry Zwiers (voorzitter), Gerrit Horstmann (vicevoorzitter), Guus Brouwer en Arnold Winkel af. Tijdens de bestuurswisseling richtte Harry Zwiers het woord tot ieder persoonlijk en sprak zijn waardering uit voor hun inzet. De aftredende leden

3 ontvingen elk een ingelijst kunstwerk: een zeer fraaie foto van het Klooster gecomponeerd door de kunstenaar Theo Berends. De nieuwe voorzitter, Frits Bergman, sprak vervolgens de aftredende preses toe die sinds 1999 de voorzittershamer van de stichting heeft gehanteerd, noemde tal van zaken die onder zijn leiding tot stand zijn gebracht en roemde voorts zijn voortreffelijkheid als primus inter pares, zijn voortvarendheid en zijn immer aanwezige humor. Het nieuwe bestuur is statutair teruggebracht van 7 naar 5 leden; de vacatures werden opgevuld door de heren Pim Witteveen en Rienhart Wolf. Bertus Kloosterman (secretaris) en Hans Keuker (penningmeester) bleven beide lid van het bestuur.

Per 1 oktober in het verslagjaar is ook afscheid genomen van directeur Hans Kroeze die de stichting heeft gediend vanaf 2004. Harry Zwiers sprak de scheidende prior waarderend toe, memoreerde diens markante persoonlijkheid alsmede zijn verdiensten, kwaliteiten en inzet voor Klooster Ter Apel. Overigens blijft Hans Kroeze tot 1 oktober 2016 als adviseur verbonden aan onze stichting. Het verheugt ons dat wij mevrouw Margriet van Klinken per 1 oktober 2015 als nieuwe directeur van Klooster Ter Apel mochten begroeten; zij is kunsthistorica en heeft ruime ervaring op het gebied van management met betrekking tot musea, kunst en cultuur.

BELEID

In 2016 loopt het Beleidsplan 2011-2016 en het Museaal Beleidsplan 2013 -2016 af. Nu het aflopen van bestaand beleid en het aantreden van een nieuw bestuur en een nieuwe directeur nagenoeg samenvallen, lijkt een ideaal moment aangebroken om na te denken over de vraag wat er goed gaat en wat niet met betrekking tot alle aspecten van de stichting. Met name dienen vragen te worden beantwoord naar de actualiteit van de bestaande definities omtrent missie, visie, doelstellingen en prioriteiten; voorts de vraag of de potentie van het product Klooster, Kroonjuweel in de provincie, voldoende wordt benut en de vraag hoe de beperkte middelen van de stichting zo efficiënt mogelijk kunnen worden ingezet. Dit alles zal in 2016 worden vertaald in nieuw beleid.

PERSONEEL

Onze dank gaat tenslotte uit naar ons personeel dat zich in het turbulente 2015 van zijn beste kant heeft laten zien. Alle lof ook aan het adres van onze vrijwilligers die door hun belangeloze inzet en enthousiasme het licht in Domus Novae Lucis brandende hebben weten te houden.

Stichting Klooster Ter Apel namens deze,

Frits Bergman, voorzitter Bertus Kloosterman, secretaris Margriet van Klinken, directeur

4

I. Verslag van het Jubileumjaar

INLEIDING

In 2015 herdacht Klooster Ter Apel - met veel, uiteenlopende activiteiten - het markante voorval dat 550 jaar geleden Hinrick van Berghe samen met Ludolphus, Gerardus van Horn, een onbekende broeder en enkele lekenbroeders vanuit kruisherenklooster Sint Gertrudis in het Duitse Bentlage naar het goed ‘Apell’ kwamen om er een nieuw klooster te stichten: Domus Novae Lucis / Huis van het Nieuwe Licht.

Voordat die kloosterlingen tussen 14 en 17 mei 1465 arriveerden hadden de premonstratenzers op dezelfde locatie al een uithof gebouwd - een boerderij met grond - en deze later uitgebreid met een kapel, Domus Lucis genaamd. Zij konden echter niets met dit ruige terrein en verkochten het in 1458 aan pastoor Jacobus Wiltingh. Deze schonk de grond in 1464 aan de Orde van het Heilig Kruis.

Erg lang heeft het Klooster niet bestaan want de strijd tussen de katholieken en protestanten werd in Groningen uiteindelijk in 1594 in het voordeel van de protestanten beslist en mondde uit in het Tractaat van Reductie. Dat maakte een einde aan het kloosterleven en Johannes Emmen, de laatste kruisheer-prior, werd in 1604 de eerste dominee. Roerige tijden braken aan en het Klooster kreeg in de eeuwen die volgden tal van functies, van gastenhuis en herberg tot school en notariswoning. Er waren soldaten ingekwartierd en hoge heren uit de stad overnachten er. Tal van verbouwingen en restauraties vonden plaats en er werden verdiepingen en vleugels afgebroken en weer opgebouwd. Maar het Klooster werd behouden en is thans een van de weinige nog bestaande middeleeuwse plattelandskloosters in Noordwest Europa, een UNESCO Top- 100 monument in Nederland.

JUBILEUMPROGRAMMA

550 jaar! Feest! Door toedoen van de hele Ter Apeler Kloostergemeenschap en met enthousiaste medewerking van veel vrijwilligers, diverse organisaties en overheden kon het navolgde programma worden samengesteld en uitgevoerd.

KERSTDIORAMA - DE GROOTSTE KERSTSTAL VAN EUROPA Expositie, 13 december 2014 t/m 11 januari 2015

Het middeleeuwse interieur van de Kanunnikenkerk van Klooster Ter Apel was voor een korte tijd volkomen aan het oog onttrokken. Een vakkundig gecreëerde metamorfose zorgde voor een beslist uniek Kerstdiorama. Op een tableau van 60 m2 was een tafereel opgebouwd waarin het hele kerstverhaal werd uitgebeeld door een kerstgroep van meer dan 1500 figuren, eigendom van Fred van der Zwet en Roel den Dulk uit het Friese dorp Ferwert.

In deze buitenmodel kerststal werd door Fred en Roel het leven van alledag ten tijde van de geboorte van Jezus uitgebeeld. Behalve de geboortestal was ook een druk marktplein in Bethlehem met veel kooplui die hun waar aanbieden te zien. Op de velden werden de vele herders met hun

5 indrukwekkende schaapskudde verrast door een groot engelenkoor. Er was een waterpartij met vissers, bergen met wilde dieren en een woestijn met nomaden. De drie Wijzen met hun dienaren en olifanten, kamelen en paarden kwamen uit de bergen en de woestijn. En uiteraard hadden ook Herodes met de Romeinse soldaten en de volkstelling een plek. In het geheel stonden veel grappige, leuke en ontroerende tafereeltjes met inwoners van Bethlehem, voorbijgangers, houthakkers en stropers. Dieren waren er volop te vinden, variërend van koeien en geiten in de wei tot kleine dieren als hazen, muizen en slangen. Er was zelfs plaats gemaakt voor Artaban, de vierde Wijze die bekend is uit een oude legende. Het geheel werd gecompleteerd door een stukje Egypte, als een vooruitblik op de vlucht van de Heilige Familie.

Mede door de enorme media-aandacht werd deze tentoonstelling een groot succes. Tegen de 8000 belangstellenden bezochten het Kerstdiorama uiteindelijk. Tijdens de expositieperiode werd een documentaire gemaakt over deze grootste kerststal van Europa. In het vierde kwartaal van 2015 was deze productie als DVD leverbaar.

ETEN & DRINKEN IN MIDDELEEUWSE KLOOSTERS Expositie, 8 november 2014 t/m 12 april 2015

In de expositie Eten & Drinken in Middeleeuwse Kloosters stond alles met betrekking tot culinaire zaken in het laatmiddeleeuwse klooster centraal. De maaltijd in die kloosters werd bepaald door de Regel van Benedictus en het kerkelijk jaar. De Italiaanse Benedictus stelde in de 6e eeuw algemene kloosterregels op en beschreef ook wat wel en niet gegeten mocht worden, hoe vaak en wanneer, hoe de maaltijd moest verlopen en wat de regels waren op vastendagen. Deze Regel bleef gedurende de hele Middeleeuwen gelden, al veranderden het leven en de maatschappij natuurlijk aanzienlijk. Kloosterlingen vonden dan ook allerlei manieren om deze Regel te omzeilen. In de loop van de tijd verbeterden de landbouw en veeteelt en kwamen via de handel, de kruistochten en de pelgrimages uiteenlopende exotische producten de kloosters binnen. Zo werden in de keuken tal van specerijen gebruikt, verkocht de apotheek suiker als middel om aan te sterken en was zout niet alleen onmisbaar om te conserveren maar ook om smaak te geven aan gerechten. Over deze en nog veel meer aspecten van de middeleeuwse kloosterkeuken ging deze expositie. Middeleeuwse objecten en replica’s, beeldmateriaal, teksten en een digitale informatiezuil boden de bezoeker letterlijk een kijkje in de keuken en de refter van de middeleeuwse kloosterling.

De expositie werd samengesteld door Paulina de Nijs van Museumprojecten te Groningen en ingericht door leden van onze Werkgroep Exposities. Objecten kwamen uit de eigen collectie en bruiklenen werden beschikbaar gesteld door Henk en Babs Helmanten uit Westeremden, Caroline Verhoeven uit Roden en de Stichting Erfgoedcentrum Nederlands Kloosterleven te Sint Agatha. De ambachtelijke slager, bakker en visboer uit Ter Apel leverden gepast voedsel. De digitale informatie werd gevisualiseerd door Bas Sijpkes.

Eten & Drinken in Middeleeuwse Kloosters kon mede tot stand komen door bijdragen van Drukkerij Publicom te Stadskanaal, Emmaplein Foundation te Groningen, GGB Bolhuisfonds te Groningen, Gravin van Bylandt Stichting te 's-Gravenhage, Stichting Albino te Assen en het VSBfonds te Utrecht.

NIEUWJAARSRECEPTIE VAN DE GEMEENTE VLAGTWEDDE Evenement, 6 januari

Tijdens de bijzonder geanimeerde Nieuwjaarsreceptie van de gemeente Vlagtwedde c.q. Westerwolde in oprichting - op uitnodiging van het College van B&W in Klooster Ter Apel vanwege het Jubileum - ontving burgemeester Leontien Kompier uit handen van Harry Zwiers, bestuursvoorzitter van de Stichting Klooster Ter Apel, het eerste exemplaar van mapjes met drie verschillende velletjes Jubileumpostzegels. In haar traditionele Nieuwjaarstoespraak had de burgemeester warme woorden voor het jubilerende Klooster en sprak ondermeer enthousiast over de deelname van Vlagtwedde aan het internationale Cittaslow netwerk. Dat zijn gemeenten met een mooi en kleinschalig landschap waar het goed wonen,

6 werken en recreëren is en waar bewoners en ondernemers zich mee verbonden voelen. De gemeente Westerwolde i.o. wil daar invulling aan geven door zich in te zetten voor projecten die de kwaliteit van Westerwolde als woon- en leefgebied verbeteren, de identiteit van Westerwolde verder versterken en het aantal bezoekers en daarmee ook de inkomsten voor het gebied vergroten. Het resultaat wordt door velen, zo bleek in de wandelgangen, met grote belangstelling tegemoet gezien.

De ruim 200 aanwezigen werden vervolgens vermaakt door als kloosterling verklede leden van Theatergroep PURR, mochten het Klooster en de tentoonstellingen bekijken en konden met het speciaal gebrouwen Jubileumbier Kruisheren 1465 en/of de Jubileumwijnen een toast uitbrengen op het Nieuwe Jaar.

NIEUWE RIDDER IN DE ORDE VAN DE KLOOSTERKOE Huldiging, 17 januari

Eens per jaar komen de ridders en freules van de Orde van de Kloosterkoe bijeen om een nieuwe edele aan het illustere gezelschap toe te voegen. Dit keer kreeg Hessel Westerbeek in Klooster Ter Apel de ridderslag en de daarbij behorende Hoog Edelachtbare titel Kruuskeerl van Prins Alko de Eerste: 'Omdat het Klooster 550 jaar bestaat maar ook omdat de nieuwe ridder zich hier zo thuis voelt.' Als vrijwilliger is Hessel namelijk Kloostergids en Kruidentuinman. Bovendien is hij de primus binnen de organisatie van het jaarlijkse spektakel Middeleeuws Ter Apel in en rond het Klooster, actief voor IVN in de regio en nog veel meer. Alaaf! De Orde van de Kloosterkoe werd in de jaren tachtig van de vorige eeuw in het leven geroepen door Carnavalsvereniging De Kloosterwiekers. De onderscheiding valt ten deel aan een persoon die zich als vrijwilliger op een bijzondere wijze verdienstelijk gemaakt heeft voor en in Ter Apel, in de carnavalstijd Klooster & De Wiekers genoemd.

NATIONALE BOOMFEESTDAG - TWAALF APOSTELENBOOM UIT EIGEN ENT HERREZEN Evenement, 18 maart

Nieuwe toekomst voor de Twaalf Apostelenboom? Jazeker! In het Jubileumjaar van Klooster Ter Apel werd de aanzet daartoe in ieder geval gegeven in de vroege ochtenduren van 18 maart. Tijdens de Nationale Boomfeestdag - in de gemeente Vlagtwedde jaarlijks uitbundige gevierd - kreeg een nieuwe Twaalf Apostelenboom z’n stekkie naast waar ooit die machtige linde volop in de belangstelling stond. Uit een ent van die eeuwenoude, in 2007 omgewaaide boom groeide een fraai exemplaar van 2 meter hoog mét twaalf vertakkingen. Na korte welkomstwoorden en Boomfeestdagteksten, in de Lekenkerk van Klooster Ter Apel vooral gericht aan de 100 aanwezige leerlingen van de basisscholen PORK en De Vlinder, werd de jeugdige linde door Rieks van der Wal, hoofd Staatsbosbeheer Groningen, en Hans Kroeze, directeur van Klooster Ter Apel, op de juiste plek loodrecht in de aarde gezet. Daarna zorgden de Groningse gedeputeerde Henk Staghouwer en de wethouders van de gemeente Vlagtwedde, Giny Luth en Witze Potze, voor vakkundige toedekking van de kluit.

Dit alles was de opmaat voor de ware Boomfeestdagactiviteiten, namelijk het planten van meer dan 200 lindeboompjes, haagbeuken en rododendronstruiken door de leerlingen van PORK en De Vlinder in de bossen op de Kloosterenclave. Onder deskundige leiding van medewerkers van Staatsbosbeheer, de gemeente Vlagtwedde en Klooster Ter Apel kwam dit feest op een fantastische wijze tot stand.

DAGTOCHT NAAR DE MIDDELEEUWEN Arrangement, 18, 21 en 25 maart, 12 mei

Dagtocht naar de Middeleeuwen was een exclusieve, historische reis begeleid door schrijfster Ynskje Penning. Zij vertelde het boeiende verhaal achter haar boek Emo's Labyrint. De reizigers volgden enkele dagetappes van Abt Emo. Hij reisde in de winter van 1211-1212 naar Rome om zijn beklag te doen bij de paus over de bisschop van Münster die hem, geheel ten onrechte, zijn kloosterkerk had afgenomen. De reizigers bezochten in de 'Domkammer' te D-Münster de middeleeuwse kerkschatten.

7 Daarna kregen zij in het kasteel van Bad Bentheim en Klooster Ter Apel een goede indruk van het middeleeuwse (klooster)leven.

Dagtocht naar de Middeleeuwen, vier maal volgeboekt, werd georganiseerd door Carla Oortwijn Events te Assen in samenwerking met Dagblad van het Noorden Reizen en de participerende instellingen.

GRUNNEGER WEKE Evenement, 22 maart

Giny Luth, wethouder cultuur van de gemeente Vlagtwedde, opende de zesde editie van de Grunniger Weke in de Lekenkerk van Klooster Ter Apel. Daarna werden de bezoekers, tegen de 170, in verschillende Kloosterruimtes getrakteerd op een zeer gevarieerd programma waaraan medewerking werd verleend door Eppe Bodde (zang) en Cas Straatman (piano) die Groningstalige versies ten gehore brachten uit het repertoire van Bertolt Brecht, Robert Schumann en Franz Schubert. Groningstalige liederen werden ook prachtig geïnterpreteerd door Marlene Bakker & Combo en Erwin de Vries terzijde gestaan door pianist Bruno Brands. Verhalen en belevenissen van en voor het voetlicht gebracht door de bekende weerman/presentator Jaap Nienhuis completeerden het openingsprogramma van deze Grunniger Weke.

Voor het eerst werd de Grunniger Weke georganiseerd door de gemeenten Vlagtwedde en Bellingwedde die in het kader van de aanstaande gemeentelijke herindeling opteren voor samengaan in de nieuwe gemeente Westerwolde. Coördinatie van het evenement: Marijke Vissering-Hofstra.

VIJFDE ENERGIEWACHTTOUR - DE WESTERWOLDE OMLOOP Sport, 9 april

De tweede etappe van de vijfde Energiewachttour, een internationale wielerkoers voor vrouwen, eindigde met bijbehorende huldigingen onder grote belangstelling bij het jubilerende Klooster Ter Apel. Jolien D'Hoore uit België won op deze dag, maar Anna van der Breggen uit het Rabo-Liv-kamp bleef het algemeen klassement aanvoeren. Voorafgaand aan een en ander organiseerde de gemeente in het kader van Gemeente Vlagtwedde Actief, samen met het Huis voor de Sport Groningen, de organisatie van de Enegriewachttour, Theo Brüning Fietsen uit Ter Apel en de Fietsersbond een E-bike clinic voor de inwoners. Leerlingen van de basisscholen konden deelnemen aan de zogenaamde Rabobank Dikke Bandenrace en voor peuters was er een Loopfietsjesrace. In Galerie II van Klooster Ter Apel had Podium TV een opnamestudio ingericht teneinde live verslag van de etappe te doen en samenvattingen en nabeschouwingen uit te zenden.

NATIONALE BEVRIJDINGSLOOP Sport, 5 mei

Elk jaar herdenken we op 5 mei de bevrijding van Nederland. In 2015 was het precies 70 jaar geleden dat er een eind kwam aan de Tweede Wereldoorlog. In 2015 was het bovendien 550 jaar geleden dat Klooster Ter Apel werd gesticht op de meest zuidelijke punt van de huidige provincie Groningen aan de grens met Drenthe. Die grens, de Semslinie, kwam precies 400 jaar geleden tot stand. Tenslotte was het 250 jaar geleden dat een begin gemaakt werd met het graven van het Stadskanaal. Daarmee vielen in Westerwolde en de Kanaalstreek vier bijzondere jubilea samen.

Hardloopvereniging Runners Stadskanaal leverde een sportieve bijdrage aan deze vier jubilea in de vorm van het meenemen van het ‘bevrijdingsvuur’ naar verschillende markante punten langs het Stadskanaal. Op de dag van de Nationale Bevrijdingsloop bracht een groep Runners dit vuur in eerste instantie vanuit Wageningen estafettegewijs naar Klooster Ter Apel. Tijdens een officiële ceremonie voor de entree nam wethouder Giny Luth de fakkel in ontvangst en ontstak daarmee ter plaatse het bevrijdingsvuur. Daarna brachten de Runners het vuur verder naar Stadskanaal.

8 VLAGGEN WAPPEREN Feest, 13 mei

De Hoofdstraat en de Boslaan in Ter Apel kregen tot in september een extra feestelijk aanzien door de plaatsing van masten met Jubileumvlaggen ontworpen door grafisch vormgever Dirk Wenselaar. Een en ander kwam tot stand door medewerking van Bouwbedrijf Dost en Carnavalsvereniging De Kloosterwiekers uit Ter Apel.

OFFICIËLE OPENING BROEDERPAD Arrangement, 14 mei

In het kader van het 550 jarig bestaan van Klooster Ter Apel werd op Hemelvaartsdag het zogenaamde Broederpad geopend. Vanuit het verleden is het bestaan van kloosterboerderijen c.q. voorhoven bekend. De kloosterlingen liepen al vroeg in alle stilte van hun klooster naar de kloosterboerderij. Ze moesten zorgen voor hun eigen natje en droogje; derhalve was er dagelijks, naast bidden en meditatie, volop werk aan de winkel. Met dit gegeven op zak, werd een prachtige route over ongeveer 7 km. uitgezet van Klooster Ter Apel naar Kloosterboerderij Bleyendael in Wessingtange. Aan deze tocht in de vroege ochtenduren namen 88 dauwtrappers deel. Onder begeleiding van gidsen wandelden zij gedurende 2 uur langs water, door bosrijk gebied en open veld.

550 JAAR BENTLAGE-TER APEL MEMORIAL TOUR Herdenkingswandeling, 14 en 15 mei

In december 2014 hadden ze het parcours reeds al wandelend aan een verkenning onderworpen en constateerden daarbij dat het voorwaar een helse expeditie moet zijn geweest: de tocht van de kruisheren uit het Duitse Bentlage over pakweg 84 kilometer naar Ter Apel om daar in 1465 een klooster te stichten. Ondank alle ontberingen besloten Frits Bergman, Bertus Kloosterman en Arnold Winkel, bestuursleden van de Stichting Klooster Ter Apel, de tweedaagse wandeltocht nog eens te ondernemen. Dat gebeurde met een aantal kompanen daadwerkelijk op 14 en 15 mei, precies 550 jaar na de komst van priesters en lekenbroeders van de Orde van het Heilig Kruis. Het dappere gezelschap van tien wandelaars heeft de tocht over bospaden, door zompige grasvelden en overwoekerde terreinen volbracht en stond daarmee aan de start van de officiële feestelijkheden ter gelegenheid van het Jubileumjaar. Bij Kloster Bentlage, het moederklooster van Ter Apel en thans museum, werden ze ontvangen en uitgezwaaid door bestuurders en medewerkers van dat museum onder leiding van Angelika Kardfelder, burgemeester van Rheine. Bij aankomst wachtte hen een warm onthaal en werden ze door Kloosterdirecteur Hans Kroeze onderscheiden met het exclusieve, door broeder Edgar osc ontworpen kruisherenlogo in de vorm van een rood/wit kruis.

OFFICIËLE OPENING 550 JAAR KLOOSTER TER APEL Jubileumgedenkdag, 16 mei

Deze memorabele dag kende een aantal programmaonderdelen.

In de ochtend vond een oecumenische dienst plaats in de Kanunniken- en Lekenkerk waaraan medewerking werd verleend door Peter Snijkers osc, prior-provinciaal van de Orde van het Heilig Kruis; Sara Dondorp, dominee van de NH-Kloosterkerkgemeente en Ria van der Stam, pastor van de parochie van het Heilig Kruis. De toespraken van deze voorgangers stonden in het teken van heden, verleden en de te verwachten toekomst van Klooster Ter Apel. Het complete convent van het kruisherenklooster in Sint Agatha was aanwezig en vormde voor deze gelegenheid een Gregoriaans zangoctet. Bertus Kloosterman bespeelde het kerkorgel met dank aan Felix Mendelssohn Bartholdy en Vocaal Kwartet Novae Lucis zong liederen van Jan Pieterszoon Sweelinck, Giuseppe Pitoni en Ivo Antognini.

9 Het middagprogramma werd geopend met de Jubileumtoespraak van Harry Zwiers, voorzitter van de Stichting Klooster Ter Apel. Hij memoreerde in historisch perspectief een aantal belangrijke beleidsresultaten, maar blijvende zorg voor de steeds moeilijk wordende instandhouding van het Klooster werd ook nadrukkelijk onder de aandacht gebracht. Aansluitend sprak Leontien Kompier, burgemeester van de gemeente Vlagtwedde, lovende woorden over de Parel van Westerwolde.

Samen met wethouder van cultuur, Giny Luth, trakteerde zij bestuur, directie en medewerkers van Klooster Ter Apel op het ontwerp van ir. Jordi Wenselaar voor een toeristisch wegbewijzering aan de A31 in Duitsland. Deze borden, met een grafische afbeelding van het Klooster en de tekst Kloster Ter Apel - Westerwolde (NL), werden uiteindelijk eind 2015/begin 2016 geplaatst langs die snelweg richting Noorden en Zuiden ter hoogte van de afslag Haren/Ems.

Met inleidende woorden van Kloosterdirecteur Hans Kroeze, gastcurator Paulina de Nijs en beeldend kunstenaar/maquettebouwer Bart Vromans was daar tenslotte de opening van

550 JAAR KLOOSTER TER APEL Expositie, 17 mei t/m 23 augustus

In de expositie 550 jaar Klooster Ter Apel werd met tal van bijzondere objecten, schilderijen en prenten de geschiedenis van het Klooster getoond.

-Voor het eerst waren het originele zegel en een van de twee nog bekende boeken uit de middeleeuwse Kloosterbibliotheek weer terug in Ter Apel. Het ronde zegel met daarop een afbeelding van de heilige Augustinus met een kromstaf en een hart en de teksten S[igillum] co[n]ventus fr[atr]um ordi[ni]s s[an]c[t]e crucis en domus nove lucis i[n] Apel zit vast aan een charter uit het middeleeuwse Kloosterarchief.

-In de Legenda Aurea, in 1490 in Keulen gedrukt, staat voorin geschreven dat het boek werd geschonken aan de kloosterbroeders van Ter Apel; een prachtig bewijs dat het boek ooit deel uitmaakte van de Kloosterbibliotheek.

-Een bijzondere replica van het Odilia-schrijn van de kruisheren in B-Maaseik was bij hoge uitzondering te zien.

-Archeologische vondsten, middeleeuwse documenten, plattegronden en het cartularium toonden de oudste geschiedenis, terwijl prenten, tekeningen en schilderijen van onder anderen Assuerus Quaestius, mr. Arnold Hendrik Koning, Tjakko Borgesius, Henk Helmantel, Anton Pieck en Johan Hemkes juist een beeld schetsten van de latere eeuwen.

-De nieuwe maquette van het Klooster en de omliggende enclave toonde hoe het kloosterterrein er rond 1550 uit heeft gezien. Deze creatie van beeldend kunstenaar Bart Vromans uit Groningen werd gebouwd naar een kleine uitvoering en op aanwijzingen van Els Dumas-Ter Wal, voormalig Kloostergids.

-Een speciale fototentoonstelling in Galerie II ging over de meest recente geschiedenis van het Klooster. Naast foto’s van verbouwingen, restauraties en opgravingen in en rond het Klooster, getuigden foto’s van bewoners van Ter Apel van de vele bijzondere herinneringen die zij aan het Klooster hebben. De expositiepanelen werden voor deze presentatie verrijdbaar gemaakt. De door Toon Uijttewaal ontworpen flexibele opstelling zal ook in de toekomst zorgen voor een multifunctioneel gebruik van deze Galerie op de eerste etage.

Objecten kwamen uit eigen collectie en verschillende particuliere verzamelingen. Bruiklenen werden beschikbaar gesteld door Fotoarchief Toon Uijttewaal te Ter Apel, Groninger Museum te Groningen,

10 Henk en Babs Helmantel te Westeremden, NH-Kloosterkerk te Ter Apel, Kruisherenklooster te B-Maaseik, Noordelijk Archeologisch Depot te Nuis, Redactie oudterapel.nl, RHC Groninger Archieven te Groningen, Stichting Erfgoedcentrum Nederlands Kloosterleven te Sint Agatha, Tresoar/ Schatkamer van Fryslân te Leeuwarden en de Werkgroep Archeologie en Monument te Eext.

550 Jaar Klooster Ter Apel en de Kloostermaquette werden mede mogelijk gemaakt door subsidies en sponsorbijdragen van Drukkerij Publicom te Stadskanaal, Emmaplein Foundation te Groningen, GGB Bolhuisfonds te Groningen, Gravin van Bylandt Stichting te 's-Gravenhage, Stichting Albino te Assen, Stichting Monumenten Westerwolde en het VSBfonds te Utrecht.

NIEUW LID IN DE ORDE VAN ORANJE-NASSAU Huldiging, 22 mei

Tijdens de jaarlijkse vrijwilligersbijeenkomst van Klooster Ter Apel kreeg Allie Eenjes een voor hem volstrekt onverwachte redevoering van Leontien Kompier, burgemeester van de gemeente Vlagtwedde, te verwerken. Mevrouw Kompier had zich verdiept in de biografie van deze laatste echte bewoner van Klooster Ter Apel en noteerde een groot aantal activiteiten die de heer Eenjes (77) als vrijwilliger ontplooide ten bate van de samenleving. Bijvoorbeeld voor de Stichting Oud Ter Apel, Carnavalsvereniging de Kloosterwiekers, de Historisch Vereniging Westerwolde en niet in de laatste plaats voor 'zijn Klooster', waar op zijn initiatief ondermeer de inmiddels internationaal bekende kruidentuin werd ingericht in de Kloosterhof. Al met al voldoende reden voor de burgemeester om hem namens de Koning te decoreren met een lintje. Het kersverse Lid in de Orde van Oranje-Nassau was zichtbaar verguld met deze onderscheiding. Vanwege zijn verdiensten voor Klooster Ter Apel werd Allie Eenjes in 2005 reeds onderscheiden met het Ter Apeler Conventinsigne.

MAARTEN EN HET NIEUWE LICHT Theater/Educatie, 16 t/m 20 juni

Speciaal voor ons Jubileumjaar schreef Marius Bruijn van Theater Kwezel uit Haarlem het toneelstuk Maarten en het Nieuwe Licht. Hierin werd op spannende, humorvolle wijze uit de doeken gedaan hoe het leven in de Middeleeuwen moet zijn geweest. Men name de bouw van Klooster Ter Apel kwam aan de orde. Begeleidende muziek werd ten gehore gebracht op oude instrumenten. Met betrekking tot Erfgoededucatie sloot deze theatervoorstelling naadloos aan bij de geschiedenistijdvakken Monniken en Ridders en Steden en Staten.

Het tableau de la troupe bestond uit Marius Bruijn (teksten en hoofdrolspeler), Hanna Fleer (tegenspeler), Wouter Kuyper (muzikant op middeleeuwse instrumenten) en de wonderbaarlijk snel ingespeelde gastacteurs - allen medewerkers van Klooster Ter Apel - Hans Baars, Guus Brouwer, Pieter de Graeff, Marion Muter, Siny Scholte Aalbes-Schomaker, Toon Uijttewaal en Anastasia vanderWerff-Podgórski (tevens coördinator van dit project). De regie werd gevoerd door Alexander de Bruijn.

De theatervoorstelling, die op het programma blijft staan, werd in de Kanunnikenkerk van Klooster Ter Apel in het kader van Erfgoededucatie opgevoerd voor leerlingen van verschillende basisscholen uit Ter Apel en omstreken. Openbare voortellingen waren er ook voor jong en oud, zowel in het Klooster als op de Kloosterenclave.

Maarten en het Nieuwe Licht kwam tot stand door bijdragen van de Stichting Gebroeders Hesse Fonds te Sellingen en de Stichting Lambers-Burger te Annen.

11 550 JAAR KLOOSTER TER APEL - FEEST VOOR GEHEEL TER APEL EN OMSTREKEN Evenement, 19 t/m 21 juni

Eén van de hoogtepunten van het Jubileumjaar was zondermeer het grote, driedagen durende feest voor geheel Ter Apel en omstreken met tal van activiteiten waaraan een groot aantal personen en instellingen medewerking verleenden.

De feestdagen werden op vrijdag de 19e geopend door Harry Zwiers, bestuursvoorzitter van de Stichting Klooster Ter Apel, Giny Luth, locoburgemeester van de gemeente Vlagtwedde en Peter Erdman, voorzitter van Ondernemers- en Handelsvereniging Mercurius te Ter Apel.

Laatstgenoemde organisatie had haar toenmalige Kloosterbeurs nieuw leven ingeblazen en presenteerde zich met liefst 30 leden/standhouders op een voortreffelijke wijze en met afwisselend randprogramma in en buiten een beurstent op de Kloosterenclave. 22 organisaties, stichtingen en verenigingen uit de regio toonden vol enthousiasme hun activiteiten in promotiestands rond het Klooster. In het Klooster - tijdens deze dagen gratis toegankelijk - konden kinderen en hun familieleden deelnemen aan de Jubileum-Carrousel, een educatieve ontdekkingstocht door de verschillende Kloostervertrekken. Doe-activiteiten met betrekking tot kloosterkleding, honing, ziekenzorg, glas-in- lood en kalligraferen stonden op het programma.

Op zaterdagmorgen 20 juni was bij het Klooster een Jubileumontbijt ingericht waaraan meer dan 550 mensen uit voornamelijk Ter Apel deelnamen. Theater Kwezel-muzikant Wouter Kuyper zorgde voor bijpassende muzikale klanken op verschillende oude instrumenten. Voorbereiding en uitvoering van deze smakelijke start van de dag lag in handen van onze Kloosterlingen Siny Scholte Aalbes-Schomaker en Anastasia van derWerff-Podgórski, geassisteerd door leden van Scouting Stadskanaal. Ontbijtheerlijkheden kwamen ter tafel mede dankzij sponsoring van de lokale ondernemers Burghgraef Horecaspecialiteiten, De Grilspecialist, Echte Bakker Bakkerij Bos en Jumbo Stuulen. De eitjes werden gekookt door vrijwilligers van de Stichting Middeleeuws Ter Apel.

Ronduit swingend was het grote Jubileum Muziekfestival georganiseerd door de muziekvrienden Joop Caspers, Peter Erdman, Bernard Meulman en Arnold Winkel. Zij stelden een gevarieerd driedaags programma samen met optredens van muzikanten, zangeressen en zangers uit de regio. Vanaf een muziekpodium tegen de Noordvleugel van het Klooster musiceerden tot groot genoegen van fans en andere belangstellenden: All Right, Big Band Big Time, Borrelband, Capital C, C-Side Funk, Hollywood Horsehit, Lysanne Kamies & Nieck van Klinken, Mrs. Feelgood, Nikki Hirs & Jan Wietses & Ernst Luring, The Rebels, Klaas Spekken, Ter Apeler Harmonie, Vocal Group 'ffwnn', Westerwoldse Wichter en Wiltsangh.

Klap op de vuurpijl was de wereldpremière van de in opdracht van de Stichting Klooster Ter Apel geschreven Jubileumcompositie

DOMUS NOVAE LUCIS, AD OVO ADHUC Muziek, 19 juni

Dit werk voor harmonieorkest, piano, gemengd koor en declamator werd gecomponeerd door de vermaarde musicus Jacob de Haan uit Ter Wisch op tekst van Bertus Kloosterman uit Ter Apel die daarin de bewogen historie van het Klooster op een correcte doch ludieke wijze wist samen te vatten.

Onder leiding van de componist vond de wereldpremière succesvol plaats in de openlucht door een gelegenheidsorkest bestaande uit leden van de Ter Apeler Harmonie uit Ter Apel, de Christelijke Muziekvereniging Dindua uit Vlagtwedde en de Christelijke Muziekvereniging Jeduthun uit Sellingen. Voorts werd medewerking verleend door leden van het Projectkoor Stichting Musa uit Stadskanaal, pianist Tekke Withaar en declamator Harrie Woldendorp.

12 Het ligt in de bedoeling om Domus Novae Lucis, Ab Ovo Adhuc (Huis van het Nieuwe Licht, van het begin tot nu toe) in 2016 op CD te vereeuwigen.

Het Jubileumfeest werd promotioneel begeleid door de Klooster Koerier, een 16-pagina's dikke krant met alle informatie die tot stand kwam in samenwerking met leden van de Jubileumfeestcommissie en de NDC Mediagroep te Groningen. Verspreiding vond in de regio huis-aan-huis plaats in een oplage van 43.500 exemplaren.

De Jubileumfeestcommissie onder leiding van Kloosterbestuurder Frits Bergman bestond uit afgevaardigden van de organiserende Stichting Klooster Ter Apel, Carnavalsvereniging de Kloosterwiekers, de gemeente Vlagtwedde, De Grilspecialist, Ondernemers- en Handelsvereniging Mercurius en de Stichting Middeleeuws Ter Apel.

OPLEVERING RENOVATIE KLOOSTERSPIEKER Instandhouding/Educatie, 20 juni

De spieker naast Klooster Ter Apel, met name het rieten dak, was langzaam maar zeker toe aan een behoorlijke opknapbeurt. Op initiatief van Leon Eikens van Polytech Kunststoffen te Musselkanaal werd in opdracht van de Stichting Klooster Ter Apel besloten voor een duurzame, ambachtelijke renovatie met Novariet. Om dit te bereiken werd door Polytech samen met het Daltion College uit Zwolle en het daaraan gelieerde Centrum voor Innovatief Vakmanschap, de Rietdekkers Opleiding Nederland en de Vakfederatie Rietdekkers een Leerwerkproject uitgewerkt voor leerling-rietdekkers. Daardoor heeft de nieuwe generatie rietdekkers de kans gekregen om de beschikbare kennis en vaardigheden van het oude ambacht uit de breiden en te verbinden met de toepassing van nieuwe, duurzame bouwmaterialen. Doordat klimaatsveranderingen de laatste decennia een steeds grotere rol zijn gaan spelen bij de kwaliteit van natuurriet, ontstond de vraag naar een bouwproduct met betere leverzekerheid en een langere levensduur. Dit resulteerde in duurzaam kunststof riet dat in perfectie is doorontwikkeld: Novariet. Na de werkzaamheden in week 21 werd het werk officieel opgeleverd aan Kloosterbestuur en -directie tijdens de Jubileumfeestdagen. De Kloosterspieker, geen Rijksmonument, blijft door dit project voor de komende generaties behouden.

WESTERWOLDE WANDELWEEKEND Evenement, 27 en 28 juni

De Stichting Wandelen in Westerwolde organiseert jaarlijks tijdens het vierde weekend van juni het Westerwolde Wandelweekend. Vanwege het Jubileumjaar was Klooster Ter Apel dit keer de startplaats. Op de eerste dag vond de zogenaamde Struindag over een afstand van 10 kilometer plaats. Zondag was de ware Wandeldag met routes van 10, 15 en 25 kilometer. De 589 deelnemers ontdekten inspirerende plekken, verhalen en mensen. Ze genoten ondermeer van de Ter Apeler Bossen, die behoren tot de oudste in de provincie Groningen, en liepen langs de slingerende bosbeek. Onderweg waren sfeervolle activiteiten georganiseerd.

NTFU-KLASSIEKER NL-HAREN/D-HAREN V.V. Sport, 4 juli

De jaarlijkse wielrennerstoertocht over 150 kilometer van Haren in Groningen naar het Duitse Haren, een partnergemeente van Vlagtwedde, visa versa, is een 3 Sterren Klassieker van de Nederlandse Toer Fiets Unie (NTFU), de grootste wielersportbond van Nederland. In het Jubileumjaar werd bij Klooster Ter Apel een verzorgingspost ingericht door de organisatoren. En dat was bar nodig bij de op die dag heersende temperatuur van boven de 30° Celsius. Uit de Kloostertaps vloeide dit keer niet het geliefde Kruisheren Klooster Ter Apel Jubileumbier, maar in rijkelijke hoeveelheden koel helder water. Tot grote vreugde van de 357 niet aflatende coureurs, mannen en vrouwen.

13 SPEKTAKEL MIDDELEEUWS TER APEL Evenement, 5 en 6 september

Middeleeuws Ter Apel, in z'n soort het meest informatieve en authentieke evenement van Nederland, stond in het Jubileumjaar in het teken van Geloof en Bijgeloof. Gedurende twee dagen presteerden 575 re-enactors uiteenlopende voorstellingen voor een publiek dat ondanks vervelende regenbuien toch bestond uit tegen de 4000 kinderen en volwassenen van jong tot oud en uit binnen- en buitenland. Wandelend over de Kloosterenclave kwamen de bezoekers ogen en oren tekort. Acrobaten, ambachtslieden, boogschutters en ander vechtjassen, muziekgroepen, verhalenvertellers, theatergroepen en narren zorgden voor vermaak tussen de kampementen van ridders en jonkvrouwen. Er werd van alles over het middeleeuwse kloosterleven getoond, hoe de gewone mensen dachten over geloof en hoe bijgelovig ze waren. Twee deelnemers die al jarenlang op Middeleeuws Ter Apel aanwezig zijn, werden op middeleeuwse wijze in de echt verbonden. In het Klooster verzorgde leden van het Gidsengilde rondleidingen en kinderen konden deelnemen aan educatieve projecten die te maken hebben met onze Kruidentuin. De aanwezige muziekgroepen concerteerden in de Lekenkerk: Ensemble Datura, Minderbroederskoor Pax et Bonum en Slag ende Stoot.

NOVA LUX Expositie, 12 september 2015 t/m 24 januari 2016

Beeldend kunstenaar Ludger Hinse exposeerde onder de titel NOVA LUX (Nieuw Licht) aan de Oostvleugel, in de Kruisgang, Kanunnikenkerk, Galerie I en II en het Dormitorium van Klooster Ter Apel zogenaamde Lichtkruisen, sculpturen en foto's. In de Kapittelzaal was zijn videokunst te zien. De titel verwees naar de oorspronkelijke naam van het middeleeuwse kruisherenklooster: Domus Novae Lucis / Huis van het Nieuwe Licht.

Hinse (1948) woont en werkt in het Duitse Recklinghausen. Hij maakte naam met zijn sculpturen, schilderijen, foto’s en videokunst, maar kwam vooral in de belangstelling door zijn creatie van veelal kleurrijke installaties met als sacraal basisthema het kruis. Zijn objecten en installaties in uiteenlopende technieken nodigen uit tot discussie over de betekenis van het christelijke kruis waarin de kunstenaar vooral hoop, troost, bevrijding en vrede voor de mensen ziet. Een en ander werd getoond in Klooster Ter Apel en was sinds 1988 te zien op meer dan 200 tentoonstellingen in bijvoorbeeld Chili, Oekraïne, Oostenrijk, Spanje, Tsjechië, Zwitserland en op Cuba. Over de kunstenaar en zijn werk werden inmiddels 12 boeken en 14 catalogi gepubliceerd.

De expositie werd geopend door Mechthild Beilmann-Schöner, directeur van de stedelijke musea te D-Rheine waartoe ook Museum Kloster Bentlage, het voormalige moederklooster van Ter Apel, behoort. Voor de tentoonstellingen stelde zij drie sculpturen van Hinse in bruikleen beschikbaar.

Na de vernissage vond voor de tweede keer een processie plaats van Klooster Ter Apel naar de tot de Parochie van het Heilig Kruis behorende Sint Willibrorduskerk in Ter Apel. Een groot Lichtkruis van Ludger Hinze werd meegedragen.

VAN DORPSHUIS TOT KANJERKLOOSTER Symposium, 30 oktober

Klooster Ter Apel is een van de weinige overgebleven plattelandskloosters van Noordwest-Europa. Niet voor niets in 1990 opgenomen in de toen zogenaamde UNESCO Top-100 van onroerende objecten in Nederland. Gelegen in een prachtige bosrijke omgeving, vlakbij de Duitse grens en ver van de stad Groningen, is Ter Apel volgens sommigen een uithoek. Toch trekt het Klooster na het Groninger Museum de meeste museumbezoekers van de provincie Groningen: 30.000 tot 35.000 per jaar. Helaas is dat aantal bezoekers niet voldoende om alle kosten voor behoud en beheer te kunnen financieren. Hoogste tijd dus om heel goed na te denken of er wel een toekomst voor dit onvervangbare monument is. En dat in

14 de context van alle monumenten in de krimpgebieden van Nederland die langzamerhand op de rand van hun bestaansrecht balanceren, van Zeeuws-Vlaanderen tot Twente en van Limburg tot Friesland, stelden we ons de vraag: Hebben monumenten in de periferie wel een toekomst? Kunnen we ze alleen behouden als de overheden fors bijspringen? Zijn er vormen van herbestemming te bedenken die toekomstbestendig zijn in een krimpende markt? En kunnen onze monumenten wel een forse transitie verdragen zonder de cultuurhistorische en landschappelijke kwaliteit aan te tasten? Misschien hebben we wel teveel monumenten of willen we gewoon teveel bewaren? Over deze thematiek gingen 89 deelnemers op 30 oktober met elkaar in gesprek tijdens het symposium Van Dorpshuis tot Kanjerklooster. Natuurlijk in Klooster Ter Apel.

De inleiding door dagvoorzitter Peter Breukink, directeur van de Stichting Oude Groninger Kerken te Groningen, werd gevolgd door een vocaal intro van het Monniken Trio Hans en Joop dat op de melodie van de Litaniae Lauretanae de teloorgang van de eens 34 kloosters op het huidige grondgebied van de provincie Groningen aan de orde stelde met de slotconclusie: Klooster Ter Apel? Nog niet tegen de vlakte!

Frits Bergman, de nieuwe voorzitter van de Stichting Klooster Ter Apel, sprak met historische bespiegelingen een woord van welkom en Leontien Kompier, burgemeester van de gemeente Vlagtwedde, gaf haar zienswijze op de problematiek tijdens de officiële opening van het Symposium. Onderbroken door een tussenbalans van de dagvoorzitter en een Kloosterlunch, werden de aanwezigen deelgenoot van de navolgende interessante bijdragen.

Theo Spek, bijzonder hoogleraar Landschapsgeschiedenis bij de Rijksuniversiteit Groningen, doceerde over de ontwikkeling en opbouw van het landschap van Ter Apel, de bijzondere landschappelijke waarden en wat de kansen zijn voor toekomstige ontwikkelingen.

Cees van ’t Veen, algemeen directeur Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, informeerde over de visie van de rijksoverheid op het behoud van monumenten; wat zijn de mogelijkheden/dilemma’s en kansen?

Waronne Elbers, zakelijk leider Kasteel Groeneveld en Radio Kootwijk, eigendom van Staatsbosbeheer, sprak over de successen en verbetermogelijkheden van deze locaties. Hoe krijg je een monument rendabel?

In het debat, onder leiding van Peter Breukink, gingen Theo Spek, Cees van ’t Veen en Waronne Elbers in op de volgende vragen.

Zijn er in de kleinere plattelandsgemeenten wel voldoende mogelijkheden om monumenten te behouden en nuttig te bestemmen? Is bijvoorbeeld de regionale culturele infrastructuur vaak al niet verzadigd? Biedt het behoud van erfgoed en leefbaarheid kansen in krimpgebieden of levert het alleen maar kopzorgen op voor de lokale bestuurders? Moeten provincies zich over de monumenten in de periferie ontfermen of is dit meer een taak van de rijksoverheid? Wat zijn toekomstgerichte mogelijkheden voor een meer commerciële exploitatie van monumenten in de periferie? Is er meer mogelijk dan wat zaalverhuur, een congresje of af en toe een trouwerij?

Op basis van wat er allemaal aan positieve adviezen, ook van de deelnemers, voor het voetlicht kwam, kon de dagvoorzitter tegen het eind van de middag constateren dat Klooster Ter Apel voldoende munitie kreeg om aan dit symposium een vervolg te geven. Dat gebeurde vrijwel direct na deze zeer informatieve dag. In het zogenaamde Boschhuisberaad ging een groep aan de slag om in eerste instantie te komen tot het maken van een Landschapsbiografie van heel Westerwolde en Klooster Ter Apel zal samen met Strootman Landschapsarchitecten te Amsterdam een landschapsvisie met betrekking tot de Kloosterenclave ontwikkelen.

15 Deelnemers aan het Boschhuisberaad zijn namens Klooster Ter Apel: Frits Bergman (voorzitter), Pim Witteveen (bestuurder) en Margriet van Klinken (directeur), namens Staatsbosbeheer: Rieks van de Wal (hoofd Staatsbosbeheer Groningen), namens de gemeente Vlagtwedde: Leontien Kompier (burgemeester) en Giny Luth (wethouder cultuur), van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: Michiel Verweij en Jos Stöver, landschapsarchitect Berno Strootman en Theo Spek (hoogleraar Rijksuniversiteit Groningen).

Van Dorpshuis tot Kanjerklooster werd georganiseerd door de Stichting Klooster Ter Apel en Staatsbosbeheer. De projectcoördinatie lag in handen van architectuurhistoricus Leonie Wendker. Het Symposium werd in Noorderbreedte, het magazine met een eigenzinnige kijk op Groningen, Friesland en Drenthe, begeleid door hoofdredacteur Annelies van der Goot.

MIDWINTERHOORNBLAZEN Evenement, 29 november

De Giezelbaargbloazers hadden in het begin van het Jubileumjaar reeds aangekondigd een verjaardagcadeau voor het Klooster in petto te hebben. Dat bleek een zeer gewaardeerde bijeenkomst te zijn waarin de Midwinterhoorn centraal stond. Het gezelschap uit Veele gaf een lezing over de historie en bouw van het instrument en blies tenslotte ondermeer d'Olde Roop over de Kloosterenclave.

Hg1 & Hg2 - KWIK IN HET KLOOSTER Expositie, 1 december 2015 t/m 7 februari 2016

In het licht van het 250 en 400 jarige jubileum van respectievelijk het Stadskanaal en de Semslinie (c.q. de provinciale grens) organiseerde de Stichting 250\400 de kunstmanifestatie Kunst langs de linie. Onderdeel van de manifestatie was het kunstwerk van Lotte Geeven, dat in samenwerking met Klooster Ter Apel tot stand kwam en te zien was in de Kapittelzaal. Klooster Ter Apel was in het begin van de 17de eeuw één van de richtingpunten voor landmeter Johan Sems om de Semslinie dwars door het Bourtanger moeras aan te leggen.

Hg1 & Hg2: geïnspireerd op wat er in de omgeving van de Semslinie - bij Lofar - ervaren wordt aan trillingen uit het heelal en uit de ondergrond in verband met de winning van gas en zouten heeft Lotte Geeven de instabiliteit van onze leefwereld als thema opgepakt. Kwik is het enige metaal dat vloeibaar is op kamertemperatuur en de trillingen in het heelal en de aarde goed kan weergeven. Het kunstwerk bestond uit twee identieke druppels kwik. De één reageerde op de zeer kleine trillingen van de aarde en de andere op die van een pulserende ster in het heelal. De live registraties hiervan waren groot geprojecteerd en zo zichtbaar voor bezoekers in het Klooster. Door de beide beelden naast elkaar te tonen werd de kijker uitgedaagd om relaties en verbanden te ontdekken. Het kunstwerk bood een verontrustende werkelijkheid: een instabiele aarde en heelal in de Veenkoloniën. Op eigen wijze kon de kijker op deze unieke plek betekenis toekennen aan de verstillende beelden: de mogelijkheid tot een poëtische, associatieve of existentiële benadering!

Kunstenaar Lotte Geeven (1980) is een multimedia kunstenaar uit Amsterdam. Ze studeerde aan de Rietveldacademie en de Rijksakademie. Haar oeuvre bestaat uit minimale portretten over de menselijke verhouding tot ongrijpbare zaken als het luchtruim, de zee of de aardbol. In eerdere werken nam ze het geluid van de aarde op uit het diepste gat in onze planeet met de hulp van Duitse wetenschappers en ontwikkelde ze een computer die de zee een stem gaf. Het werk van Geeven werd ondermeer getoond in verschillende galeries en musea in Berlijn, Budapest, Londen en New York, in Canada, China en Indonesië. In 2010 won Geeven de Illy Prize, een onderscheiding voor de meest innovatieve kunstenaar.

De officiële onthulling van Hg1 & Hg2 vond in aanwezigheid van de kunstenaar plaats op 11 december.

16 II. Stichting Klooster Ter Apel

Doelstelling

Stichting Klooster Ter Apel heeft ten doel het instandhouden en beheren van monumenten beschermd op grond van de Monumentenwet 1988, met name - zonder daartoe beperkt te zijn - het instandhouden en beheren van monumenten in de Kloosterenclave te Ter Apel, in het bijzonder van het complex onroerende zaken bestaande uit Conventgebouw¹ van het kloostercomplex met daarbij behorende opstallen, erven, tuinen en omliggende gronden, alsmede het verrichten van al zodanige activiteiten die aan de Kloosterenclave en het Conventgebouw een functie kunnen geven in het bijzonder op cultureel, religieus en kerkhistorisch terrein in de ruimste zin.

¹Klooster Ter Apel, Domus Novae Lucis/Huis van het Nieuwe Licht, is een van de weinige nog bestaande middeleeuwse plattelandskloosters van Noordwest Europa. In 1990 werd het Kloostercomplex opgenomen in de toen zogenaamde UNESCO ‘Top 100’ van onroerende objecten in Nederland. Dit bevestigt de unieke status van Klooster Ter Apel en de onvervangbaarheid ervan.

De Stichting heeft tevens ten doel het in het Conventgebouw instandhouden van een Museum voor Klooster- en Kerkgeschiedenis & Religieuze Kunst², alsmede het verrichten van al zodanige activiteiten die behoren tot de taken van een museum.

²Sinds 27 april 2006 is Klooster Ter Apel in het bezit van het certificaat ‘Geregistreerd Museum’. Voortzetting van de opname in het museumregister, wederom voor minimaal 5 jaar, werd op advies van de landelijke adviescommissie voor museumregistratie door de Stichting Het Nederlands Museumregister te Amsterdam gehonoreerd per 18 augustus 2011. In 2015 bleef de registratie van kracht. In 2008 werd Klooster Ter Apel openomen in het register van Algemeen nut beogende instellingen (ANBI). In 2012 volgde de classificatie Culturele ANBI.

De Stichting tracht haar doel ondermeer te verwezenlijken door: a. het scheppen van voorwaarden, gericht op de bevordering van het cultuurhistorisch besef, toerisme, educatie en recreatie; b. aankoop, beheer, verpachting en/of verhuur van gronden en gebouwen; c. de hiervoor bedoelde onroerende zaken in eigendom te verkrijgen of persoonlijk gerechtigde te worden; d. het verwerven, beheren, tentoonstellen en onderzoeken van de aan het Conventgebouw gerelateerde kunst- en geloofsobjecten, objecten met betrekking tot de geschiedenis van de Orde van het Heilig Kruis, de klooster- en kerkgeschiedenis van de provincie Groningen, de pelgrimsroute van Groningen tot D-Münster i/W, de rol van het klooster in de geschiedenis van Westerwolde en de geloofsstrijd in de grensregio van de zestiende en zeventiende eeuw en e. voorts met alle wettige middelen, verband houdende met voornoemde doelstelling, één en ander in de ruimste zin des woords.

17 Kloosterorganisatie en werkzaamheden

In het verslagjaar waren 93 dames en heren werkzaam in c.q. voor Klooster Ter Apel: vrijwilligers (53), adviseurs (11), oproepkrachten vakantie/weekend/feestdagen (9), leden stichtingsbestuur (9), in (parttime-)loondienst (5), op contractbasis (3), stagiaires (2) en via gemeentelijke regelingen (1). Van alle Kloosterlingen komt 53% uit de gemeente Vlagtwedde, 20% uit de rest van Groningen, 23% uit Drenthe en 4% uit het aangrenzende Duitse Emsland.

BESTUUR EN DIRECTIE tot 1 oktober 2015 vanaf 1 oktober 2015 mr. H. Zwiers, voorzitter mr. F.A. Bergman, voorzitter drs. G.G. Horstmann, vice-voorzitter ing. B.G. Kloosterman, secretaris ing. B.G. Kloosterman, secretaris drs. H.H. Keuker RA, penningmeester drs. H.H. Keuker RA, penningmeester drs. P. Witteveen mr. F.A. Bergman dr. R.F.E. Wolf A.F. Brouwer ing. A.J.B. Winkel

Hans Kroeze, directeur Margriet van Klinken, directeur

Het bestuur kwam met de directeur tijdens de reguliere vergaderingen vier keer bijeen.

CONVENTOVERLEG

Onder leiding van de directeur bestond de Staf van Klooster Ter Apel, deelnemers aan het Conventoverleg aangevuld met de procurator, uit:

Guus Brouwer (lid Stichtingsbestuur, lid Gidsengilde en coördinator Vrijwilligers) Ton Kuper (coördinator Werkgroepen Collectieregistratie & Beheer Depot en Gidsengilde) Cees Meinders (coördinator Donateurs en lid Werkgroep Kloosterreceptie & Kloosterwinkel) Nico Rookmaker (coördinator Werkgroep Kruidentuin, secretaris Conventoverleg) Siny Scholte Aalbes-Schomaker (procurator) Daniëlle Suelmann-Smedes (coördinator Werkgroep Kloosterreceptie & Kloosterwinkel) Toon Uijttewaal (adviseur esthetica en bouwkunde; coördinator Werkgroep Exposities) Anastasia vanderWerff-Podgórski (Hospitality & Facility manager)

In het verslagjaar vond het Conventoverleg acht keer plaats. Tijdens deze werkbespreking van de directeur met de coördinatoren van de werkgroepen werden gedane zaken geëvalueerd, lopende projecten en bijbehorende afspraken gecontroleerd en nieuwe werkzaamheden in kaart gebracht. Vaste agendapunten waren: gebouwbeheer, tentoonstellingen, educatie, zaken betreffende hospitality en facility (onder meer huishoudelijke dienst, huwelijken, groepsbezoeken en arrangementen), veiligheidszorg, receptie, winkel en refter, collectieregistratie, rondleidingen/gidsen, kruidentuin, personele zaken, donateurs en Jubileumjaar 2015. Bij toerbeurt waren ook bestuursleden aanwezig bij deze bijeenkomsten.

VRIJWILLIGERS

De Stichting Klooster Ter Apel is een organisatie die kan rekenen op medewerking van een fantastisch team vrijwilligers. Deze mannen en vrouwen zorgen er niet in de laatste plaats voor dat wij het voortbestaan van een van de weinige nog bestaande middeleeuwse plattelandskloosters in Noordwest Europa kunnen waarborgen.

18 De dames en heren hebben een Vrijwilligersovereenkomst getekend en hun rechten en plichten zijn gepubliceerd in het Handboek voor vrijwilligers. Voordat zij aan de slag kunnen doorlopen 'nieuwelingen' het project Kwaliteitsplan ter Introductie van Samenwerking en Service, kortweg KISS. Samengesteld door onze H&F manager, heeft dit project tot doel kandidaten op een juiste wijze voor te bereiden op de werkzaamheden. Tijdens deze introductiecursus maken met name kandidaten die later in direct contact staan met de bezoekers kennis met de dagelijkse gang van zaken binnen het Klooster. Uiteraard wordt daarbij ook aandacht geschonken aan de geschiedenis van ons Klooster en de Orde van het Heilig Kruis. Dankzij genereuze sponsoring van Schomaker Mannenmode in Emmen konden de medewerkers zich in het verslagjaar op subtiele wijze presenteren in bedrijfskleding.

WERKGROEPEN

In het verslagjaar waren de volgende Kloosterlingen werkzaam in een of meerdere werkgroepen.

ARRANGEMENTEN, EVENEMENTEN & GROEPSREIZEN

Daniëlle Suelmann-Smedes. Anastasia vanderWerff-Podgórski (coördinator), Charissa-May van der Werff en medewerkers van Kloosterreceptie en Kloostercafé 'De Refter'.

Met alle activiteiten in het kader van het Jubileumjaar hadden de dames en de heren van deze werkgroep de handen eigenlijk al meer dan vol. Toch zorgden zij ook nog voor een goede afloop van ondermeer de Geheimzinnige Zaklampen Rondgang (13.02), de Rabobank Fietsdagen (12 en 13.09), de Rabobank Museumdag (24.10), de Nacht van de Kloosternacht (24.10), Sint Maarten (11.11), Huis van Sint Nicolaas (16 t/m 25.11) en Avonduur in het Klooster (12.12).

Buiten de reguliere openingstijden werd van de Kloosterfaciliteiten gebruik gemaakt in het kader van eigen arrangementen en voor de organisatie van onder meer jubilea en andere feestelijke bijeenkomsten, concerten, vergaderingen, studiesessies, presentaties en concerten, veelal in combinatie met een Kloosterlezing en/of -rondleiding. In voorkomende gevallen werd de catering verzorgd door Hotel-Restaurant Boschhuis gelegen tegenover het Klooster. De reeds ontwikkelde arrangementen van uiteenlopende aard werden gecontinueerd en waar nodig aangepast. De diverse arrangementmogelijkheden van Klooster Ter Apel werden ondermeer via Tourist Info Westerwolde en Marketing Groningen onder de aandacht gebracht in binnen- en buitenland.

COLLECTIEREGISTRATIE & BEHEER DEPOT

Wubbe Brands, Els Heeres, Anna Hoek-Maistrova, Annemarie van der Hoeven (gedeeltelijk), Nes van Hoorn, Ria Koorman-Haverkort, Ton Kuper (coördinator), Cees Meinders, Ellen Prins-Rookmaker en Ginie Zwik.

Beschrijving en behoud van de Collectie Ter Apel, monitoring van de bewaarcondities en mogelijke verbetering daarvan in het Klooster. Dat was ook in 2015 de hoofddoelstelling van de werkgroep Collectieregistratie & Beheer Depot. Besluiten en afspraken werden op voortgang gecontroleerd en geactualiseerd. Met het oog op noodzakelijke deskundigheidsbevordering werd gebruik gemaakt van cursussen via het Museumhuis Groningen. De werkgroepleden hebben hun taken onderling verdeeld en werken meestal in tweetallen aan bijvoorbeeld: invoer en verfijning c.q. verbetering van objecten uit de Collectie Ter Apel (inclusief de museale collectie planten in de kruidentuin en het boekenbezit) in ADLIB; registreren/verbeteren van bewaarcondities, klimaat- en lichtgegevens en actualisering van een veiligheidsplan met betrekking tot het behoud van bijzonder objecten uit de collectie.

19 Klooster Ter Apel is een zogenaamd Geregistreerd Museum in Nederland. In het verslagjaar werd mede door toedoen van de werkgroep voldaan aan de noodzakelijke Zelfanalyse Museumregistratie. Fragmenten van origineel natuursteen behorende tot onze collectie, ooit gebruikt als bouwmateriaal in het Conventgebouw, werden van een Staatsbosbeheerdepot teruggebracht naar Ter Apel en tijdelijk in een geschikte loods opgeslagen. Het betreft kloostermoppen en delen van Bentheimer zandsteen voor dorpels, raamkozijnen en deuren. Werkgroepleden werkten in het verslagjaar ook mee aan de totstandkoming van wisselende exposities van paramenten, van objecten met thema De Vlucht naar Egypte uit de Collectie Groen in het Gastenverblijf en aan de Jubileumtentoonstelling 550 Jaar Klooster Ter Apel. Het in 2013 gestarte project Object in de schijnwerper hield in het verslagjaar een vaste plaats op onze website. Eens per kwartaal werd een bijzonder voorwerp uit eigen collectie getoond en van nadere informatie voorzien.

Op woensdag 14 oktober 2015 bracht de werkgroep een bezoek aan het Noordelijk Archeologisch Depot (NAD) in Nuis. Na een inleiding vond een rondleiding plaats door het depot. Bijzondere aandacht kreeg de wijze van registreren en het aanbrengen van registratietekens op de objecten. Uiteraard was er belangstelling voor aan Klooster Ter Apel gerelateerde objecten. ’s Middags werden de werkgroepleden ontvangen in Havezate Mensinge in het Drentse Roden. Tijdens de rondleiding werd speciaal gelet op de wijze waarop de museummedewerkers omgaan met de belangrijkste objecten van de collectie in deze oorspronkelijke hofstede.

DONATEURS/VRIENDEN

Cees Meinders (coördinator, gedeeltelijk), Annemarie van der Hoeven (coördinator, gedeeltelijk) en Daniëlle Suelmann-Smedes.

Het aantal particuliere donateurs en vrienden bedroeg aan het eind van het verslagjaar 111. 56% woont in Westerwolde, 19% in Zuidoost Drenthe, 12% in de rest van Groningen en 13% elders in Nederland. Ondanks diverse aan- en afmeldingen bleven de zeer gewaardeerde bijdragen gelijk aan die in 2014. Dat heeft ook te maken met eenmalige donaties, bijvoorbeeld via het in de Kloosterreceptie aanwezige offerblok. Tijdens diverse activiteiten in het kader van ons Jubileum 550 Jaar Klooster Ter Apel mochten wij een groot aantal donateurs en vrienden ontvangen. De betrokkenheid bij het wel en wee van ook 'hun Klooster' was weer fantastisch om te constateren. In het Jubileumjaar werd extra aandacht geschonken aan werving van nieuwe donateurs en vrienden. Dat heeft niet het gewenste resultaat opgeleverd. Reden voor bestuur, directie en coördinator donateurs om nieuwe mogelijkheden te onderzoeken voor substantiële toename van donateurs en vrienden. En dan niet alleen binnen de particuliere sector.

EDUCATIE

Marion Muter, Ed Niers, Henriëtte Postema, Anastasia vanderWerff-Podgórski (coördinator), Anny Westerbeek en Ginie Zwik. Speciaal voor het project Huis van Sint Nicolaas: Gerda Boeing, Amanda Brakels en Jessica Doek.

Bestaande lessenreeksen en onderwijsprogramma's bleven beschikbaar, waar nodig aangepast. Tijdens de Jubileumfeestdagen in juni werd de Jubileum Carrousel, een educatieve ontdekkingstocht door het Klooster, geïntroduceerd. In het kader van 250 Jaar Stadskanaal\400 jaar Semslinie werd een Erfgoed Educatieproject ontwikkeld onder de titel Een dag uit het leven van een Kloosterling. De inhoudelijke

20 verbinding kwam tot stand door aanschouwelijk te maken van wat er destijds allemaal over het water vervoerd werd naar Ter Apel en welke bouwsporen nu nog te zien zijn aan Klooster Ter Apel.

Op 15 april participeerde educatiecoördinator Anastasia vanderWerff-Podgórski in de Cultuur- en Onderwijsbeurs Noord Nederland in Sportcentrum Leek. Onder leiding van icoonexpert Reijke Timmerman vond in Klooster Ter Apel van 13 t/m 17 april een cursus icoonschilderen plaats. In- en exterieur van het Klooster was in het verslagjaar regelmatig onderwerp voor de leerlingen van beeldend kunstenaar Zwaantje Weishaupt uit Ter Apel. Hans Baars verzorgde workshops Wichelen in en rond Klooster Ter Apel in juli, augustus en oktober.

EXPOSITIES

Wubbe Brands, Els Heeres, Nes van Hoorn, Ineke Kuiper, Bennie Lammerink, Maya Post, Toon Uijttewaal (coördinator) en Johan van der Veen. Inzake exposities van religieuze kunst uit eigen bezit: Els Heeres, Annemarie van der Hoeven en Ria Koorman-Haverkort (coördinator).

De tentoonstellingen in Klooster Ter Apel, uitvoerig beschreven in het verslag van het Jubileumjaar, kwamen tot stand door energieke inzet van de Werkgroep Exposities, waar nodig terzijde gestaan door de Werkgroep Collectieregistratie & Beheer Depot. De dames en heren, allen vrijwilliger, hadden ook de zorg over de (semi-)permanente presentaties in het Klooster. Een bijzonder gevoel voor improvisatie kon deze vrijwilligers bepaald niet worden ontzegd.

GIDSENGILDE

Hanneke Argun-Schuddebeurs, Agnes Brakels-Lubbers, Guus Brouwer, Els Dumas-Ter Wal (gedeeltelijk), Betty Evenhuis-Meesters, Elena Fehrmann (gedeeltelijk), Pieter de Graeff, Jan Groen, Anneke Korte, Ton Kuper (coördinator), Ron Leenman, Cees Meinders, Henriëtte Postema, Nico Rookmaker, Herman ter Veen, Anny Westerbeek, Hessel Westerbeek en Hans van de Wiel.

Leden van het Gidsengilde hebben in het verslagjaar een groot aantal rondleidingen in Klooster Ter Apel kunnen begeleiden en uitvoeren. Er bleek een behoorlijke variatie naar herkomst en belangstelling van groepen. Opvallend was de toename van rondleidingen in de Duitse taal. Bezoekers die belangstelling hadden voor een georganiseerde rondleiding waren geïnteresseerd in geschiedenis, architectuur en religie. Vanuit dat perspectief was er gerichte vraag naar informatie over de achtergronden en de leefwijze van de oorspronkelijke bewoners, de kanunniken van de Orde van het Heilig Kruis. Er bleef grote belangstelling voor de planten in de kruidentuin.

In 2015 waren achttien gidsen actief. In die loop van het jaar moest afscheid genomen worden van twee leden: Els Dumas-Ter Wal (privé omstandigheden) en Elena Fehrmann (voortzetting studie in Nijmegen). De overgebleven zestien gidsen waren inzetbaar binnen uiteenlopende specialisaties. Bijzondere aandachtpunten waren de kruidentuin, Duitstalige groepen en begeleiding kinderen tijdens Erfgoededucatie projecten. Eén gids is gespecialiseerd in het Latijn. Er werd medewerking verleend aan de bestaande Kloosterarrangementen. Inlooprondleidingen voor individuele bezoekers werden verzorgd rond de Paasdagen, tijdens de gehele zomervakantie en rond Kerstmis. De gidsen kwamen daarnaast in actie tijdens de nieuwe Geheimzinnige Zaklampen Rondgang (13.2), Jubileumfeest 550 Jaar Klooster Ter Apel (19 t/m 21.6), Middeleeuws Ter Apel (5 en 6.9) en de Rabobank Museumdag (24.10).

21 De vergaderfrequentie bleef met vijf bijeenkomsten gelijk aan die van voorgaande jaren. Elke vergadering werd bijgehouden met een agenda, notulen en werkafspraken. Ook werden nieuwe boeken en tijdschriftpublicaties besproken, vooral als er een relatie bestond met Klooster Ter Apel of de middeleeuwse kloosters van Noord-Nederland. Het Gidsengilde heeft voor eigen, inhoudelijke verdieping activiteiten georganiseerd c.q. deelgenomen aan relevante bijeenkomsten. Verschillende leden waren aanwezig bij het Jubileumsymposium van Klooster Ter Apel in oktober. Uitwisseling met andere gidsenorganisaties bleef gestimuleerd. In het verleden kwamen contacten tot stand met Duitse collega's in Bentlage bij Rheine en Ihlow in Ost-Friesland. Aan dit initiatief konden in 2015 ontmoetingen met gidsen van Franeker en stadsgidsen van Groningen worden toegevoegd.

Op 6 juni bezocht het Gidsengilde Franeker. Tijdens de stadsrondleiding werd een bezoek gebracht aan de Martinikerk, het Stadhuis en het Koninklijk Eise Eisinga Planetarium. Bijzondere aandacht was er voor de restanten van het voormalige kruisherenklooster Solsequium Maria (Maria's Zonnebloem), de locatie waar later de Universiteit van Franeker werd gesticht. De excursie naar Groningen werd op woensdag 21 oktober ondernomen. Tijdens de stadsrondleiding stond een bezoek aan de Der A-kerk centraal. Deze grote gotische stadskerk werd van binnen bestudeerd waarbij restauraties nader aandacht kregen. Aansluitend werd een tocht over de gewelven georganiseerd en eindigde de rondleiding in de Westtoren van de kerk. De gidsen uit Franeker en Groningen zijn uitgenodigd voor een tegenbezoek aan Klooster Ter Apel.

HUISHOUDELIJKE DIENST

Jessica Doek, Ellen Even-Reins, Henk Molema (conciërge), Kees Sandman (conciërge), Heidi de Vries-Van der Veen en Anastasia vanderWerff-Podgórski (coördinator).

Uitermate belangrijk: de interieur- en exterieurverzorging van het Klooster. Dagelijks werden werkzaamheden verricht ten behoeve van de facilitaire dienstverlening in het gehele gebouw met de kloostervertrekken, de Kloosterspieker en het direct rondom het Klooster gelegen terrein. De conciërges hadden ook de functie van suppoost.

HUWELIJK/PARTNERSCHAP & UITVAART

Hostessteam bestaande uit Leonie Meulenbelt, Greetje Potze-Jansen, Riet Smit-Jansen, Grietje van der Veen-Klein, Janny de Vries-Hilgenga en Anastasia vanderWerff-Podgórski (coördinator).

Klooster Ter Apel is een officiële huwelijkslocatie van de gemeente Vlagtwedde. In het verslagjaar vonden 13 huwelijksplechtigheden plaats in de Kapittelzaal, Kanunnikenkerk, Lekenkerk of Galerie I.

Bijzonder was de huwelijksvoltrekking in middeleeuwse stijl. Wouter Luth en Juul van Oosten uit Zwolle deden als re-enactors al jaren mee aan Middeleeuws Ter Apel en zouden elkaar graag het jawoord geven in Klooster Ter Apel voorafgaande aan dat spektakel. Aldus geschiedde geheel in stijl als edelman en jonkvrouw op 4 september.

Het meest spraakmakende huwelijk was zonder twijfel de echtverbintenis op 13 juni tussen voormalig CDA-staatssecretaris en ex gedeputeerde van Groningen Henk Bleker (61) en de 32 jaar jongere NRC journaliste Barbara Rijlaarsdam door Leontien Kompier, burgemeester van Vlagtwedde. Over dit 'evenement' werd exclusief bericht in De Telegraaf; op de voorpagina en in kolommen als Privé en Vrouw. Op Facebook en Twitter was het onmiddellijk bovennormaal druk.

22 Voorafgaand aan ‘De Dag’ ontvingen de aanstaande partners schriftelijk informatie met aandachtspunten. Aansluitend werden zij uitgenodigd met hun ceremoniemeester naar het Klooster te komen om op locatie het draaiboek door te nemen.

In verband met de organisatie van nieuwe huwelijksplechtigheden en evaluatie van feestelijkheden die hadden plaatsgevonden werd contact onderhouden met de Afdeling Burgerzaken en ambtenaren burgerlijke stand van de gemeente Vlagtwedde.

Van zowel de Kanunniken- als de Lekenkerk wordt gebruikt gemaakt voor uitvaartplechtigheden onder regie van onze H&F manager in samenwerking met andere organisaties. In het verslagjaar vonden 4 uitvaartplechtigheden plaats in de Kanunniken- en Lekenkerk. Voor condoleancebijeenkomsten kwam men samen in Galerie I en 'De Refter'. Tijdens deze bijeenkomsten was Klooster Ter Apel geheel of gedeeltelijk gesloten voor museumbezoekers.

In het Jubileumjaar hebben wij afscheid moeten nemen van Piep de Roo-Hensums. De uitvaartplechtigheid vond plaats op 8 juni in de Lekenkerk. Markante Kloosterling Piep was vele jaren actief als lid van ons Gidsengilde en bestuurslid van de voormalige Stichting Vrienden van het Klooster. Voor haar grote, vrijwillige inzet werd zij in 2006 onderscheiden met het Ter Apeler Conventinsigne.

KLOOSTERCAFÉ ‘DE REFTER’ & KLOOSTERBIER SPECIAALZAAK

Finus Kemkers, Jurjen Kuiper, Henk Molema, Kees Sandman, Anneke Stenneberg-Van Veen, Anastasia vanderWerff-Podgórski (interim coördinator), Bert Winkel, Irène Vernes en Lotte Zijnge.

Door enthousiaste inzet van kundige vrijwilligers konden de activiteiten in ons Kloostercafé prima worden georganiseerd. Dat ondervonden op een goed moment ook mystery guests, naar later bleek samenstellers van een nieuwe publicatie over horecafaciliteiten binnen musea in Nederland (van de ruim 1200 musea in ons land hebben er 750 een café). Het bezoek van deze dames resulteerde uiteindelijk in de opname van Kloostercafé 'De Refter' in het boek De 50 Leukste Museumcafés van Nederland (mei 2015).

Citaat: 'De enorm toegewijde vrijwilligers bedienen niet alleen uitstekend, maar weten ook nog eens alles van het klooster en de lommerrijke omgeving.'

Catering bij arrangementen en voor grotere groepen werd ook in het verslagjaar verzorgd door Hotel-Restaurant Boschhuis, gelegen tegenover Klooster Ter Apel en gebouwd op de fundamenten van het voormalige Back & Brouwhuys. Behalve in 'De Refter' en incidenteel in de Lekenkerk vonden de feestelijkheden voornamelijk plaats in de Kapittelzaal en Galerie I.

Vanuit de tot Kloosterbier Speciaalzaak omgebouwde Proviandkelder werden onze, in samenwerking met de Groningse Brouwerij gebrouwen Kruisheren Klooster Ter Apel Bieren met bijbehorende bokalen ter verkoop aangeboden. Odilia, Ur-Type Pilsner; Helena, Rosé bier; Theodorus, donker bier type Dubbel; Augustinus, blond bier type Tripel; het zware Kloosterbier Peregrinus, de seizoengebonden Herfstbock Constantinus, het fluweelachtige Amberbier Prior Hinrick, de hoppig blonde Hinrick Blond en Winterbier Klooster Speciale. In het verslagjaar werd aan deze reeks Kruisheren 1465 toegevoegd. Dat is een speciaal blond Ur-Type, gebrouwen ter gelegenheid van ons Jubileumjaar. Samen met de bestaande Kloosterwijnen Krachtig Rood en Hemels Wit en de rode en witte Jubileumwijnen bleven deze dranken geliefde souvenirs.

23 KLOOSTERRECEPTIE & KLOOSTERWINKEL

Agnes Brakels-Lubbers, Amanda Brakels, Dymphna van Dartel, Jeroen Jans, Anne Kruit, Femke Kwant, Cees Meinders, Sascha de Munnik, Karin Spekken-Schuur, Gerna Strootman, Daniëlle Suelmann-Smedes (coördinator), Gerda-Catharina Wierenga, Annemiek Winkel, Marjolein van Witzenberg, Erik Wubs, Lotte Zijnge en Ginie Zwik.

De dames en heren die werkzaam waren in de Kloosterreceptie en Kloosterwinkel, vrijwilligers en oproepkrachten onder leiding van een medewerker in deeltijdbaan, ontvingen de bezoekers, stelden hen op de hoogte van de routing binnen het complex, gaven informatie over de vaste collectie en tijdelijke tentoonstellingen en antwoord op de meest uiteenlopende vragen. Tot de taken van deze receptionisten behoorden ook het uitvoeren van de opening- en sluitingsprocedure, de verkoop van kloostergerelateerde souvenirs, bediening van de telefooncentrale, vastleggen van reserveringen, bijhouden van de centrale agenda en verwerking van uitgaande post.

Naast bieren en wijnen vanuit onze Kloosterbier Speciaalzaak in de Proviandkelder, bestond het assortiment van de Kloosterwinkel in hoofdzaak uit (streek)producten die aansluiten bij de doelstelling en activiteiten van onze organisatie.

KRUIDENTUIN

Geja Kaman-Zwiers, Nathalie Kriek-Botman, Janneke Meijer, Nico Rookmaker (coördinator), Herman de Vegt jr., Gerda Vuurboom-Mencke en Hessel Westerbeek.

In het verslagjaar waren de leden van de Werkgroep Kruidentuin van 21 maart tot en met 24 oktober tweewekelijks op de zaterdagochtend actief in de Kloosterhof. Het was een opmerkelijk jaar. Het hele tuinseizoen liep steeds twee weken achter op de normale tuinkalender en gedurende het gehele jaar bloeiden de bloemen pakweg twee weken later dan ze normaal doen.

Door nieuwe aanwinsten in 2015 groeide het totaal aantal kruiden in de tuin boven de 200 uit. Meer dan ooit! Daaronder: Quinoa (Chenopodium quinoa), Gevlekte scheerling (Conium maculatum), Groot glaskruid (Parietaria officinalis), Brandnetel (Urtica dioica), Cranberry (Oxycoccus macrocarpus), Suikerwortel (Sium sisarum), Monnikspeper en verfbrem.

-Voor de website van Klooster Ter Apel werden 13 bijdragen geschreven en gepubliceerd in de rubriek Kruidentuin Actueel. -In de kruidentuin werden op 2 mei foto's gemaakt ter illustratie van een artikel in het juninummer van ErfgoedInZicht. In dit digitale tijdschrift wordt aandacht besteed aan het Groninger erfgoed en de mensen die binnen de erfgoedsector werkzaam zijn. -In het kader van Westerwolde Rijgt - Tien dagen Tuinen en Kunst in Westerwolde vond in de kruidentuin een soloconcert plaats van Henk Boogaard. Deze tekstschrijver, zanger en gitarist presenteerde door hemzelf geschreven liederen geïnspireerd op planten. -Op 11 juli waren Annemarie Bergfeld (journalist) en Laurence Delderfeld (fotograaf) op werkbezoek in de kruidentuin teneinde een artikel te componeren dat in juni 2016 zal worden gepubliceerd in natuurmagazine Roots (voorheen Grasduinen). Het betreft een deel van een serie artikelen over natuuractiviteiten op buitenplaatsen en landgoederen in Nederland. -Auteur Tini Brugge hebben wij op 22 augustus ontvangen. Zij wilde inspiratie opdoen voor een boek dat zij schrijft over Kloosterkruiden en Kruidentuinen in Nederland en Vlaanderen. Ter Apel zal, zo hebben wij begrepen, ruimschoots vermeld worden. -In de reclamefolder Feels van de firma Bloem uit Winschoten (oplage 1,8 miljoen) werd in het najaar van 2015 aandacht besteedt aan onze kruidentuin. Hier ontstond tevens een reclame clip voor de website van Bloem (www.feels.nl).

24 TECHNISCHE DIENST

Wubbe Brands, Nes van Hoorn, Jurjen Kuiper en Bennie Lammerink.

Leden van deze werkgroep pleegden onderhoudswerkzaamheden in en rondom het Klooster. De heren hadden ook ondersteunende functies bij het opbouwen en afbreken van exposities en organiseerden in voorkomende gevallen transporten.

ADVISEURS

Hans Baars (ICT), Ulrich Damen (tolk/vertaler), Allie Eenjes (kloosterhistorie en kruidentuin), Martin Hillenga (geschiedschrijving), Paulina de Nijs (museumprojecten), Henk Penning (fotograaf), Bas Sijpkes (webontwerper en -beheerder, nieuwe media), Toon Uijttewaal (architect), Mattie Vinckemöller (heiligenbeeldencollectioneur), Dirk Wenselaar (grafische vormgever en drukwerkadviseur) en Marinus van der Werff (veiligheidszorg).

25 III. Lopende zaken

Instandhouding/Restauratie Monument

Ten behoeve van reguliere bouwkundige inspectie heeft Klooster Ter Apel een abonnement op Monumentenwacht Groningen. Aan de hand van de adviezen in de jaarlijkse rapportage wordt gewerkt aan de instandhouding.

Na de omvangrijke restauratie van de kapconstructie op de Noord- en Oostvleugel van het Conventgebouw in 2014, kwam in het verslagjaar de uitvoering van het buitenschilderwerk van het gebouw inclusief de toren tot stand door JG Schilderwerken uit Ter Apel. Herstel van kozijnen, ramen en deuren werd uitgevoerd door Bouwbedrijf Dost, eveneens uit Ter Apel. Coördinatie van een en ander lag in handen van onze adviseur Toon Uijtewaal, architect te Ter Apel.

In verband met de veiligheid binnen het gebouw werden de nodige voorzieningen getroffen door leden van de Werkgroep Exposities.

Bestuur en directie hebben de loop van 2015 een begin gemaakt aan de ontwikkeling van een nieuw meerjarig onderhoudsplan. Om daaraan uitvoering te geven zal begin 2016 binnen de vigerende regelingen een subsidieaanvraag worden ingediend bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Mede door daartoe aangespoord te zijn door Cees van 't Veen, algemeen directeur van de Rijksdienst, tijdens het Symposium Van Dorpshuis tot Kanjerklooster, 30 oktober 2015.

Kruisheren

In het verslagjaar werden de goede contacten gecontinueerd met het Europees Provincialaat van de Orde van het Heilig Kruis in Klooster Sint Aegten te Sint Agatha bij Cuijk en ook andere communiteiten van de kruisheren in België en Duitsland onder leiding van prior-provinciaal Peter Snijkers osc.

Nieuwe leden van de Orde, opgeleid in het buitenland, komen bij een bezoek aan Nederland steevast naar Klooster Ter Apel. Nergens anders ter wereld kunnen zij zien en beleven hoe hun voorgangers in de Middeleeuwen kloosters bouwden en daarin en er omheen gebeden hebben, leefden en werkten.

De complete communiteit van het kruisherenklooster in Sint Agatha was tijdens de officiële opening van het Jubileumjaar op 16 mei aanwezig in Klooster Ter Apel. De toespraak van Peter Snijkers stond in het teken van wat de 19de eeuwse Schotse filosoof en historicus Thomas Carlyle reeds beweerde: 'Het heden is de totaalsom van de geschiedenis.'

Voor educatieve doeleinden ontvingen wij relevant materiaal van Edgard Claes osc, broeder-beeldend kunstenaar te Sint Agantha. Prior Mattieu Martens leverde namens zijn communiteit in B-Maaseik de bijzondere replica van het middeleeuwse Odilia-schrijn in bruikleen voor de expositie 550 Jaar Klooster Ter Apel. De Stichting Erfgoedcentrum Nederlands Kloosterleven in Sint Agatha, beheerder van onder meer het religieus erfgoed van de kruisheren, stelde middeleeuwse handschriften, incunabelen en oude drukken in bruikleen beschikbaar. Deze unieke objecten werden tijdens wisselende exposities in ons Scriptorium tentoongesteld. Met dank aan directeur Marga Arendsen en bibliothecaris Otto Lankhorst.

In het maandelijks verschijnende Bulletin van de Europese provincie van de kruisheren en in het eveneens door de Orde uitgegeven tijdschrift Kruis & Wereld werd regelmatig bericht over activiteiten in Klooster Ter Apel.

26 Permanente presentaties

Behalve aandacht voor de wisselende exposities was er uiteraard ook de zorg voor de (semi-) permanente presentaties in Klooster Ter Apel. Een belangrijk onderdeel daarvan is de tentoonstelling

DE MIDDELEEUWEN VAN HELMANTEL

In vervolg op de spraakmakende tentoonstelling De Middeleeuwen van Henk Helmantel in Klooster Ter Apel van 23 oktober 2010 tot en met 9 april 2012, zijn de Prior- en Subpriorkamer van het Klooster permanent ingericht met objecten uit de collectie van Henk en Babs Helmantel. Het betreft middeleeuwse beeldhouwwerken, gebruiksvoorwerpen en meubilair, ooit in bezit van voornamelijk kloosters, aangevuld met Henk Helmantels schilderijen van middeleeuwse kloosters en kerken. In het verslagjaar vonden drie keer wisselingen van objecten plaats. Met name om goede aansluiting te bewerkstelligen bij dat wat getoond werd in de tentoonstellingen Eten & Drinken in Middeleeuwse Kloosters en 550 Jaar Klooster Ter Apel.

OVERIGE EXPOSITIES

Allerheiligen - Religieuze beelden bruikleen van Mattie Vinckemöller te Groningen in Galerie I. Evangelie verbeeld - Kopergravures uit de Statenbijbel van 1682 langdurig bruikleen van de NH Kloosterkerkgemeente te Ter Apel in het Voorportaal en de Sacristie. Groningse kloosters in de Middeleeuwen* de 34 kloosters van 8 kloosterorden op het huidige grondgebied van de provincie in een interpretatie van beeldend kunstenaar Gabriëlle Kroese in Kloostercafé 'De Refter'. Historie van Glas-in-loodramen in kloosters vanaf de Middeleeuwen* in het Atelier van de Glazenier op de Kloosterzolder. Iconen van de kruisheren* 10 images van beeldend kunstenaar Theo Berends op overloop naar de Kloosterzolder. Een geschenk van de kunstenaar uit Nieuw-Amsterdam. Kruidentuin van Klooster Ter Apel* meer dan 200 plantensoorten met een aantal explicaties van Hildegard von Bingen in de Kloosterhof. Kruiswegstaties van Jan Toorop* perfecte reproducties van de originelen uit de Sint Bernulphuskerk te Oosterbeek in de Lekenkerk. Een geschenk van voormalig Kloostervrijwilliger Henk Conijn uit Warder. Leven in kloosters* liturgisch vaatwerk, Bijbels, (mis)boeken, paramenten en kleding van kloosterlingen in het Gastenverblijf. Middeleeuwse beelden langdurig bruikleen van het Museum Catharijneconvent te Utrecht in de Kanunnikenkerk en Galerie I. Middeleeuwse handschriften, incunabelen en oude drukken uit eigen collectie en bruiklenen van het Erfgoedcentrum Nederlands Kloosterleven te Sint Agatha in het Scriptorium op de Kloosterzolder. Monumento Mori* monument in Vaurion/Massangis Roche Jaune, een creatie van beelden kunstenaar Johanna Nijlunsing, ter nagedachtenis aan kruisheren en leken die ooit in de Kloosterhof begraven lagen. Parijse Kerstgroep langdurig bruikleen van de Stichting Katholiek Documentatiecentrum Groningen en Drenthe.** Reconstructie van de schrijfkamer in middeleeuwse kloosters* in het Scriptorium op de Kloosterzolder. Reconstructie van slaapcellen en ziekenzaal in middeleeuwse kloosters* in Dormitorium en Infirmarium op de Kloosterzolder. Vlucht naar Egypte* uit de Collectie Groen, tijdens de Kerstperiode in het Gastenverblijf. Een geschenk van de familie Groen uit Odoorn.

27 * Collectie Klooster Ter Apel ** De beelden uit deze Kerstgroep werden in Parijs vervaardigd rond 1900. Aanvankelijk stonden ze in de Sint Martinuskerk te Groningen. Na de komst in het Klooster werden ze opgesteld in een stal in het Voorportaal. Later werd het tafereel opgebouwd in Kloostercafé 'De Refter'. Sinds december 2015 hebben Maria, Josef, Kindje Jezus, engel, herders, schapen, os en ezel tijdens de Kerstperiode een nieuw 'onderkomen' in de Kanunnikenkerk door toedoen van leden van de Werkgroepen Exposities en Kruidentuin.

Veiligheidszorg

Aan de strenge eisen verbonden aan een adequate Veiligheidszorg werd in het verslagjaar voldaan. De inrichting van de brandmelding- en alarminstallaties werden conform regelingen onderhouden. De maandelijkse controles Opgeleid Persoon en de jaarlijkse onderhoudscontrole op het gebied van inbraak- en brandalarm werden door Venema Communicatie, Gieten, uitgevoerd. Relevante medewerkers volgden de (herhaling-)cursus Bedrijfshulpverlener.

Op basis van de criteria uniciteit, cultuurhistorische waarde, financiële waarde en fysieke toestand, hield de Werkgroep Collectieregistratie & Beheer Depot een lijst bij van objecten binnen de Collectie Ter Apel. De waardebepaling is in het Adlib Information System geregistreerd in de categorieën: zeer waardevol, matige waarde en weinig waarde.

28 IV. De statistieken

Bezoekers Klooster, openingstijden en toegangsprijzen

In het verslagjaar konden wij 31.843 bezoekers welkom heten (2014: 33.310). Volgens opgave van het Museumhuis in Groningen was Klooster Ter Apel daarmee op het Groninger Museum na het best bezochte museum en op drie na de best bezochte erfgoedinstelling in de provincie Groningen.

Registratie van postcodes gaf een beeld van de herkomst van de bezoekers, in procenten als volgt. Uit Nederland 81%, uit het buitenland 19%. Bezoek uit Noord Nederland (Groningen, Friesland en Drenthe) 65%, uit Midden Nederland (Gelderland, Overijssel, Flevoland, Utrecht en Noord-Holland) 19% en uit Zuid Nederland (Zuid- Holland, Zeeland, Noord-Brabant en Limburg) 16%. Bezoek uit de provincie Groningen nader gespecificeerd: Westerwolde 48%, rest Groningen 52%.

Buitenlandse bezoekers kwamen onder meer uit: Australië, België, Brazilië, Canada, Democratische Republiek Kongo, Denemarken, Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittannië, Indonesië, Iran, Italië, Letland, Nieuw-Zeeland, Roemenië, Rusland, Spanje, Tsjechië, Verenigde Staten van Amerika, Zweden en Zwitserland.

Openingstijden - De reguliere openingstijden van Klooster Ter Apel waren in het verslagjaar: dinsdag tot en met zaterdag van 10.00 tot 17.00 uur en op zon- en feestdagen van 13.00 tot 17.00 uur. In de zomervakanties was het Klooster ook op maandag geopend en in die periode alle dagen tot 18.00 uur. Op Nieuwjaarsdag, Koningsdag (27 april), Eerste Kerstdag en Oudejaarsdag bleef de toegangspoort gesloten.

Toegangsprijzen - In het verslagjaar bleven de toegangsprijzen gelijk aan die in 2014: gezin (2 volwassenen en maximaal 4 kinderen tot 18 jaar) 20,00 volwassenen 7,50 groepen (rondleidingen) vanaf 15 personen 7,00 p.p. jongeren/studenten 5,00 leerlingen basisonderwijs 4,00 kinderen tot en met 3 jaar, Kloosterdonateurs en -vrienden gratis De ICOM Card, Museumkaart en Schatkaart van het Noorden werden geaccepteerd.

Bezoekers website & social media

Het aantal bezoeken aan de reguliere website groeide ten opzichte van 2014 met 20% tot 57.348. In totaal werden 179.679 pagina’s (-6%) bekeken. Dagelijks waren er gemiddeld 157 (+27) bezoeken en werden 492 (-32) pagina’s bekeken. Een digitale Kloosterbezoeker verbleef gemiddeld 2:53 minuten (+0:10) op de website. 26% van de bezoekers bezocht de site meer dan één keer.

De bezoekers van kloosterterapel.nl waren in het verslagjaar afkomstig uit 110 landen. Behalve uit eigen land, Duitsland en Belgïe bijvoorbeeld ook uit El Salvador, Georgië, Ghana, Honduras, Hongkong, India, Nepal, Qatar, Vietnam en Wit-Rusland. Een bezoeker uit Sint Maarten verbleef 10 minuten op de website en bekeek meer dan 10 pagina’s.

54% (+5) van de bezoekers kwam binnen via een zoekmachine. Er werden 2.276 verschillende zoekopdrachten gebruikt. Google (96%) bleef de belangrijkste zoekmachine. 15% (-5) van de bezoekers typte het webadres rechtstreeks in de browser in, 19% (-8) klikte een link aan op een van de 465 verwijzende sites, 12% (+2) van alle webbezoeken kwam binnen via een verwijzing op de social media, met name Facebook (facebook.com/kloosterterapel) en Twitter (twitter.com/kloosterterapel).

29 Klooster Ter Apel had op 31 december 2015 op Facebook 1.601 volgers. 81 personen beoordeelden hun bezoek met een gemiddelde van 4,2 van maximaal 5 sterren. De berichten op de Facebookpagina werden bijna 290.000 keer gezien door Facebookgebruikers (ook niet-volgers van het Klooster Ter Apel-account). Op Twitter werd Klooster Ter Apel op 31 december 2015 door 717 accounts gevolgd, waaronder veel politieke, museale en media-instellingen. De groei van bezoekers die de website aanroepen vanaf een smartphone of tablet zette in 2015 door: 41% (+10) van het totale bezoekersaantal deed dat mobiel. 42% daarvan bezocht de site met een iPad, 28% met een iPhone en de overige mobiele bezoekers gebruikten voornamelijk apparaten van Samsung. Voor smartphones is een mobiele versie van de website beschikbaar.

Bezoekers Mijn Klooster

Mijn Klooster is de besloten website voor medewerkers van Klooster Ter Apel. Op deze site wordt relevant nieuws gepubliceerd en is een 'Smoelenboekje' met contactgegevens van alle Kloosterlingen te vinden. Daarnaast is de complete database van de Kloosterbibliotheek via Mijn Klooster doorzoekbaar. De site werd 3.046 (+6%) keer bezocht, met een gemiddelde bezoekduur van zo’n 3 minuten. Er werden 12.390 pagina’s bekeken, gemiddeld zo’n 4 pagina’s per bezoek. Nieuws was de best bezochte sectie van de website met 44% van de paginaweergaves. Bibliotheek volgt met 30% en Smoelenboekje met 26% (meest bezochte letters K, W, B en S). Van de 23 geplaatste nieuwsberichten werden Jubileumbijeenkomst in mei (130), Afscheid bestuursleden (130) en Bestuurs- en directiewisseling & Jubileumbijeenkomst (120) het meest bekeken. Er werden 28 boeken aan de Bibliotheekdatabase toegevoegd, waarmee het totaal aantal boeken op 1.573 kwam. 132 keer werd er in de database naar een boek gezocht met het zoekformulier. De bibliotheekrubriek Pennenvruchten had 814 paginaweergaves.

Excursies en werkbezoeken

Bestuursleden, directeur en/of medewerkers van Klooster Ter Apel waren in het verslagjaar aanwezig bij activiteiten van ondermeer de volgende instellingen.

ORIËNTATIE KLOOSTERLEVEN EN KLOOSTERBELEVING

Archäeologischer Park Klosterstätte Ihlow/Kloster Scola Dei (cisterciënzers), D-Ihlow Dom zu Magdeburg St. Mauritius und Katharina (voormalig St.-Mauritius-Kloster met nog bestaande Kruisgang en Kloosterhof), D-Magdeburg Kloostermuseum Aduard (cisterciënzers), Aduard Klooster Sint Aegten (kruisheren), Sint Agatha Klooster Solsequium Maria (restanten voormalig klooster van de kruisheren), Franeker Kloster Maria Magdalena / ‘Steinhaus’ (kruisheren), D-Wuppertal/Beyenburg Kloster St.-Gertrudis (eertijds kruisheren), D-Rheine/Bentlage Kruisherenklooster, B-Maaseik Walloner Kirche Sankt Augustini (voormalig klooster van de augustijnen), D-Magdeburg

TENTOONSTELLINGEN/RONDLEIDINGEN/VERNISSAGES

Atelier Broeder Edgard Claes osc, Sint Agatha Atelier Ludger Hinse, D-Recklinghausen Ausstellungszentrum Gut Altenkamp, D-Papenburg/Aschendorf Aviodrome, Lelystad Bezoekerscentrum Terra Mora, Bourtange Der A-Kerk, Groningen

30 Dordrechts Museum, Dordrecht Drents Museum, Assen Freylemaborg, Slochteren Groninger Museum, Groningen Havezate Mensinge, Roden Holzschnitzerei Heinz-Hugo Gerdelmann, D-Haren/Altenberge Hunebedcentrum, Borger Kloosterboerderij Bleyendael, Sellingen Koninklijk Eise Eisinga Planetarium, Franeker Kunsthaus DA/Kloster Gravenhorst, D-Hörstel Martinikerk, Franeker Martinikerk, Groningen Menkemaborg, Uithuizen Museum Catharijneconvent, Utrecht Museum De Buitenplaats, Eelde Museum De Fundatie, Zwolle Museum De Weem, Westeremden Museum-Erfgoedcentrum Collectie Brands, Nieuw-Dordrecht Museum Kloster Bentlage, D-Rheine/Bentlage Museum Singer Laren, Laren N-H Museum Stad Appingedam, Appingedam Museum Thijnhof, Coevorden Muzeum Instrumentów Muzycznych, PL-Pozna Noordbrabants Museum, 's-Hertogenbosch Noordelijk Archeologisch Depot (NAD), Nuis RHC Groninger Archieven, Groningen Rijksmuseum, Amsterdam Société Musée Lalique Pays Bas, Doesburg Stadhuis Franeker Stadtmuseum, D-Siegburg Staringkoepel, Lochem Vesting Bourtange, Bourtange

Lidmaatschappen

Stichting Klooster Ter Apel is lid, donateur c.q. partner van:

Erfgoedpartners Groningen (Museumhuis Groningen & Groninger Molenhuis), Groningen Erfgoed Vereniging Heemschut, Amsterdam International Council of Museums/Conseil International des Musées, F-Paris Klankbordgroep Roerend Religieus Erfgoed Nederland, Utrecht Nederlandse Museumvereniging (NMV), Amsterdam Stad & Lande/Cultuur-historische vereniging voor Groningen, Groningen Stichting Oude Groninger Kerken, Groningen Stichting Promotie Westerwolde, Stadskanaal Touristinfo Westerwolde, Stadskanaal Vereniging De Hollandsche Molen, Amsterdam Vereniging ter Bevordering van het Toerisme in Ter Apel (VBT), Ter Apel Vereniging Toeristisch Westerwolde (VTW), Vriescheloo

31 Samenwerkingsverbanden/contacten

In het verslagjaar werden de reeds bestaande samenwerkingsverbanden tot tevredenheid gecontinueerd. Nieuwe contacten werden gelegd met:

Bloem Health Products B.V., Winschoten Bouwbedrijf Dost, Ter Apel Carla Oortwijn Travel & Events, Assen De Grillspecialist, Ter Apel Donatus Verzekeringen, Rosmalen DTC-Handelsmij, Valthe Eindhoven Museum, Eindhoven Hier Radio Kootwijk/Staatsbosbeheer, Radio Kootwijk Invent advies, Beilen JG Schilderwerken, Ter Apel NDC mediagroep, Groningen Noordelijk Archeologisch Depot (NAD), Nuis Ondernemers- en Handelsvereniging Mercurius, Ter Apel Organisatie NTFU-Klassieker NL-Haren/D-Haren, Haren Gr. Polytech Kunststoffen BV/Novariet, Musselkanaal PuurIDee creatieve communicatie, Stadskanaal Stichting Compagnons van Zuid & Oost Groningen, Groningen TGV Teksten en Presentaties, Leiden Tresoar - Fries historisch en letterkundig centrum, Leeuwarden Werkgroep Archeologie en Monument, Eext

Subsidiënten en sponsoren

PROVINCIE GRONINGEN

In de budgetfinanciering van de provincie Groningen kwam door bezuinigingen een behoorlijke verandering. In het eerste jaar van de nieuwe Cultuurnotaperiode 2013-2016 ontvingen wij een subsidie van 115.000 (in 2012: 132.700). Verdere bezuiniging resulteerde in 2014 in een subsidie van 113.700. In het verslagjaar bleef dat laatste bedrag gehandhaafd.

Bestuur en directie van Klooster Ter Apel zijn in 2015 met de provincie in overleg getreden inzake voorbereidingen die moeten leiden tot een nieuwe Cultuurnota over de periode 2017-2020. Fleur Gräper-van Koolwijk, gedeputeerde voor ondermeer cultuur, was daartoe op 25 augustus op werkbezoek in het Klooster.

GEMEENTE VLAGTWEDDE

De gemeente Vlagtwedde handhaafde het subsidiebedrag waardevast voor ons Klooster. In 2015 groot 58.878. De medewerking van het College van B&W en ambtenaren bij verschillende projecten van Klooster Ter Apel in het verslagjaar, alsmede een financiële bijdrage van de gemeente Vlagtwedde voor de Jubileumactiviteiten werden zeer gewaardeerd.

OVERIGE SUBSIDIËTEN EN SPONSOREN

Mede dankzij bijdragen van Publicom Vormgevers en Drukkers, Stadskanaal (huisstijl, ontwerpen, drukwerk), werden met name alle museale en educatieve projecten in het verslagjaar mogelijk gemaakt.

32 Voor subsidies en sponsorbijdragen ter realisering van de projecten in het kader van 550 Jaar Klooster Ter Apel verwijzen wij naar het verslag van dat Jubileumjaar in deze publicatie.

Klooster Ter Apel is de subsidiënten en sponsoren zeer erkentelijk voor hun (financiële) bijdragen in het verslagjaar.

Publiciteit

EIGEN PUBLICATIES

De sinds december 2004 verschijnende reeks Klooster Cahiers kreeg in het verslagjaar een vervolg met nummer:

XXXI 1100-2015 - Het Jaartallenboekje van Klooster Ter Apel uitgegeven bij gelegenheid van het 550-jarig bestaan van Domus Novae Lucis/Huis van het Nieuwe Licht. Oplage: 1.000 exemplaren.

Welkom in Klooster Ter Apel (Cahier I) - de algemene fotobrochure met adresgegevens, openingstijden en verwijzing naar website - beleefde een bijdruk van de 3e herziene uitgave in een oplage van 15.000 exemplaren.

Een leaflet met informatie over de Jubileumexpositie 550 Jaar Klooster Ter Apel werd uitgegeven in een oplage van 4.000 exemplaren.

BOEKEN

Ter Apeler Bossen - heden en verleden Jakob Been (tekst en foto's) Uitgeverij Boektotaal, Emst ISBN 978-94-6021-015-0 (nagekomen uitgave, december 2014)

Westerwolde - de kunst van fijnschaligheid Leerlingen Academie Minerva, Groningen (fotografie), Leo Delfgaauw (tekst) Uitgave van de gemeenten Bellingwedde en Vlagtwedde (uitgave mei 2015)

De 50 Leukste Museumcafés van Nederland Marlijn van der Hoeven en Marije Weijers Uitgave van Stichting De PlaatsMakers, Arnhem (uitgave mei 2015)

400 jaar Semslinie - De oudste lijnrechte grens ter wereld Egbert Brink, Paul Brood, Martin Hillenga, Erwin Karel, Harm van der Veen en Frans Westra; met een bijdrage van Jan Blokker en foto's van Sake Elzinga Uitgeverij W BOOKS, Zwolle, in samenwerking met de Stichting 250\400, Drents Archief en RHC Groninger Archieven ISBN 978-94-625-8099-2 (uitgave oktober 2015)

FILM/DVD'S

Klooster Ter Apel was in het verslagjaar decor van de navolgende filmproducties.

Het verhaal van kerst - Het Kerstdiorama van Roel den Dulk & Fred van der Zwet Een film van Chris Dunnink en Ronald Oostingh Documentaire opgenomen tijdens de expositie van het Kerstdiorama in de Kanunnikenkerk van Klooster Ter Apel, december 2014/januari 2015

33 Van Moeras Tot Beschaving Een film van Renee Hassing Documentaire over de geschiedenis van de Veenkoloniën. Een project van de Stichting 250\400 Première: Bioscoop Smoky, Stadskanaal, 10 maart 2015

Nicolaas en het spookkasteel Een sintfilm van Luck Heuckeroth en Ronald Biemolt Première: Schouwburg Ogterop, Meppel, 10 november 2015

OVERIGE MEDIA

DAGBLADEN - Dagblad van het Noorden, De Telegraaf (Privé, Reiskrant en Vrouw), Meppener Tagespost, Münsterländische Volkszeitung, Neue Osnabrücker Zeitung, Recklinghäuser Zeitung en Reformatorisch Dagblad.

HUIS-AAN-HUISBLADEN - emmen.nu, Kanaalstreek, Nieuwsbode, Ter Apeler Courant, Westerwolder Lougblad, ZuidOosthoeker, Zuidenvelder en Vredener Anzeiger.

KUNST/CULTUUR/ERFGOED BROCHURES/KRANTEN/TIJDSCHRIFTEN - ErfgoedInZicht, Erfgoedloper, Geschiedenis•Mensen•Verhalen•Tijdperken, Klooster Koerier, KunstKrant, Leer- werkproject Renovatie Kloosterspieker Ter Apel, Museum Magazine Drenthe/Groningen/Friesland/ Ostfriesland/Oldenburger Land/Emsland/Bremen 2014-2015 en 2015-2016, Museumtijdschrift/ Tentoonstellingsagenda, Rubicon Erfgoed, Stichting 250\400 - Kunst langs de Linie en Voorjaars-, Zomer- en Najaarscatalogus 2015 W BOOKS.

LIFESTYLE/OPINIE MAGAZINES - Feels en Noorderbreedte - een eigenzinnige kijk op Groningen, Friesland en Drenthe.

NASLAGWERKEN - Gemeentegids Vlagtwedde 2014-2015 en 2015-2016, Gezondheidswijzer/Editie Ter Apel, Jaarverslag 2014 van Donatus - dé kerken- en monumentenverzekeraar van Nederland en Pius Almanak 2015.

PROGRAMMABROCHURES/KRANTEN - Energiewacht Tour 2015, Grunneger Weke in Westerwolde 2015, Middeleeuws Ter Apel/Mittelalterliches Ter Apel 2015, NTFU-Klassieker NL-Haren/D-Haren 2015, Rabobank Museumdag 2015, Van Klooster tot Abdij, Westerwolde Evenementenkalender 2015, Westerwolde rijgt/Tien dagen tuinen en kunst in Westerwolde 2015 en Westerwolde Wandel Weekend.

RADIO- EN TELEVISIEPROGRAMMA’S - Emsland TV (Aus der Nachbarschaft), KRO/NCRV (Grand Café Kranenbarg, NPO Radio 2), Podium TV (Energiewachttour), Radio Westerwolde (Westerwolde Actueel), RTV-Drenthe (Drenthe Nu, Podium) en RTV-Noord (Eem Kieken, Noord En Ommeland, Noord Nieuws, Noord Vandaag, Op Noord).

RELIGIE/KLOOSTERLEVEN/KERKEN - Bulletin Europese provincie van de kruisheren, Groninger Kerken, Kerkklanken, Kroniek Sint Agatha en Kruis & Wereld.

TOERISME/RECREATIE BROCHURES/KAARTEN/KRANTEN/MAGAZINES - ANWB Special Wandelen, Bourgondische Wandeling door de Provincie - Editie Noord 2015, Emsblick, Emsland Ausflugskarte 2015, Groningen - Alles over stad en provincie 2015, Groningen - Toeristische adressen 2015, Lente - Er gaat niets boven Groningen, Recreatie Wijzer Groningen & Drenthe 2015, Sales Guide Buskontor Grenzenlos Ostfriesland 2015, Toeristische Gids Westerwolde 2014-2015 en 2015- 2016, Vesting Bourtange 2014-2015 en 2015-2016.

34 VERENIGINGS- EN STICHTINGSBLADEN - DeelMee! (Univé), De Oude Weg (G.Lindeijer Vereniging), Dichterbij Zuid en Oost Groningen (Rabobank), Golden Raand (Het Groninger Landschap), Mercurius Promotiekrant 2015 (Ondernemers- en Handelsvereniging Mercurius Ter Apel), Terra Westerwolda (Historische Vereniging Westerwolde).

35

Colofon

Het jaar 2015 in Klooster Ter Apel

MET BIJDRAGEN VAN

Horatius (citaat) Margriet van Klinken Bertus Kloosterman Hans Kroeze (eindredactie) Ton Kuper Cees Meinders Paulina de Nijs Nico Rookmaker Daniëlle Suelmann-Smedes Bas Sijpkes Toon Uijttewaal Anastasia vanderWerff-Podgórski

ILLUSTRATIES OMSLAG

Eén van de drie Jubileumpostzegels met luchtfoto van Maarten Verwijs ontworpen door Dirk Wenselaar

De stempel toont een tekening van het zegel van Klooster Ter Apel naar het origineel in groene was

Op de achtergrond de Oostvleugel van Klooster Ter Apel foto van Toon Uijttewaal

VORMGEVING EN DRUKWERK

Publicom Vormgevers en Drukkers, Stadskanaal

36 Het is prettig zo nu en dan uitgelaten te zijn HORATIUS,Oden 4. 12. 28 KLOOSTER TER APEL Domus Novae Lucis

Boslaan 3-5 Postbus 139, NL-9560 AC Ter Apel Tel. (+31) (0) 599 581370 [email protected]

Actuele gegevens: www.kloosterterapel.nl