Wijkcentrum Jordaan & WDOK Gouden Reael Nieuwe bestemming voor Westerdokseiland Wijkcentrum Jordaan & WDOK Gouden Reael Nieuwe bestemming voor Westerdokseiland Welkom!P.02 Tryntsje Bakkum > Welkom! Aan de nieuwe bewoners van het Westerdok en De jongste woningcorporatie belangstellenden. P.04 Guido Hoogewoud > Historie. Het Westerdok. P.06 > Het Toegangsbiljet. P.07 > Rond de Haarlemmersluis. P.08 > Toelichting op het van Nederland. En nu al het bestemmingsplan Westerdokseiland. P.08 > Een compleet ander plan. P.10 > De Galgenstraat en Het Galgenveld (Volewijck). P.11 > Motbakken. P.12 Bert Bakker KWH-Huurlabel. > Historische dynamiek. Drie kanalen door Noord-Holland, twee dokken voor Amsterdam. P.13 > Eerste grote ontwikkelingen. P.14 > De Zwemschool van

Per 1 januari gingen Ymere en Woonmaatschappij samen de volle breedte in orde zijn. Van woningonderhoud tot Harthoorn. P.16 > Groot en groots. P.17 Neline Kuipers > Op stap met twee Amster­ verder als Ymere. Zo werden we, met al onze ervaring, in één klachtenafhandeling. dammers. P.19 Bert Bakker > Boottochtje. P.20 > Amsterdam wordt beveiligd met keer de jongste woningcorporatie van Nederland. Want we zetten ons al meer dan 150 jaar in voor huisvesting van be- Hoe trots we ook op dit keurmerk zijn, we blijven investeren. palen. P.21 > Eerste paal op het Westerdok. P.22 Bert Bakker > Pannenkoeken­plein woners in de noordelijke Randstad. Niet alleen in onze dienstverlening, maar ook in onze bewo- ners, woningen en wijken. Zo leggen we een gezonde basis officieel in gebruik genomen. P.23 > Leeuwenburg en Barentszplein. P.24 > De Toch is een fusie altijd even wennen. Mensen moeten op van waaruit mensen verder kunnen groeien in de maat- Westelijke Eilanden en de Zandhoek. P.24 Bert Bakker > Een koekje van eigen deeg. elkaar ingespeeld raken, bedrijfsprocessen op elkaar afge- schappij. Want daarmee boeken we de mooiste winst die er stemd. Daarom zijn we extra trots het KWH-Huurlabel te uiteindelijk voor een woningcorporatie is: maatschappelijke P.26 > Planologische slibafzetting. P.27 Bert Bakker > Bij wijze van uitleiding. behouden. Om dit keurmerk voor woningcorporaties te winst. Meer informatie vindt u op www.ymere.nl P. > Het Stenenhoofd. mogen voeren, moet de dienstverlening aan huurders over 28

WDOK. Nieuwe bestemming voor Westerdokseiland is een uitgave van Wijkcentrum Jordaan & Gouden Reael. Oplage: 1.500. Speciale eenmalige editie, maart 2008. Redactie: Bert Bakker, Leny van Vliet, Bart Pothoven, Carolien Satink. Redactieadres: Haarlemmerstraat 132 - 136, 1013 EX Amsterdam, Telefoon 622 05 14, [email protected]. Met dank aan: Andries van der Ark, Bert Bakker, Tryntsje Bakkum, Roel Daru, Myriam Daru, Sander Wackie Eijsten, Guido Hoogewoud, Wim Jansen, Paul Kapteyn, Neline Kuipers, Ada en Bert van Ree, Vincent van Rossum, Jan Voster, Raoul van der Weide. Ontwerp: Philip Stroomberg. Druk: Drukkerij Mart.Spruijt bv. Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van Ymere. Foto voorzijde: Kranen in het Westerdok. Charles Breijer, ca. 1935 (Nederlands Fotomuseum). Foto achterzijde: Het IJ met het Westerdokseiland. Freerk de Vos, 15 maart 2003 (Stadsarchief Amsterdam).

WDOK

YM_KWH_WDOK_220x310.indd 1 27-02-2008 16:07:27 Tryntsje Bakkum Voor u ligt een speciale uitgave van wijkcentrum Jordaan & Gouden Reael. Met deze Voorzitter bestuur Wijkcentrum uitgave wil het wijkcentrum nieuwe bewoners van het Westerdokseiland welkom Jordaan & Gouden Reael Foto Thomas Schlijper (HH) heten in een bijzonder stukje Amsterdam. In deze uitgave wordt dan ook aandacht geschonken aan de geschiedenis van dit specifieke gebied, van de tijd dat het nog open water was, omringd door palen, aan de uiterste punt van de stadsuitbreiding rond 1600, tot en met de soms omstreden planning en aanleg van de nieuwbouw op het Westerdokseiland, onderdeel van één van de jongste voorbeelden van Aan de nieuwe Amsterdamse stadsuitbreiding: het IJ-oever project. Deze uitgave is onderdeel van een welkomstpakket dat aan alle nieuwe bewoners van het Westerdokseiland wordt uitgereikt en waarin informatie wordt verstrekt over bewoners de voorzieningen in dit deel van de stad. van het Westerdokseiland en belangstellenden

Een aantal nieuwe bewoners zal uit dit op hun beurt hun nieuwe buren binnen- speeltuinwerk, tiener- en jongerenwerk deel van Amsterdam afkomstig zijn, halen en wegwijs maken. en opvoedingsondersteuning bezighoudt een aantal uit andere delen van de en de Blankenberg Stichting, die zich stad, een aantal zelfs van buiten de Wijkcentrum o.a. bezighoudt met maatschappelijk stad. Samen zullen deze bewoners, u Elkaar leren kennen is belangrijk, want werk, sociaal raadswerk en ouderen­ dus, een nieuwe gemeenschap vormen, het zal op het Westerdokseiland nog advies en die verantwoordelijk is voor ingebed in de Westelijke Eilanden en de een tijdje pionieren zijn, en samen sta de uitvoering van het loket Zorg en Haarlemmerbuurt. Vlakbij één van de je sterk om er iets moois van te maken. Samenleven. leukste winkelstraten van Amsterdam, Het wijkcentrum helpt bewoners die Het wijkcentrum heeft samen met de Haarlemmerstraat / Haarlemmerdijk zich willen organiseren om samen iets Ysterk en de Blankenberg Stichting en vlakbij het prachtige Bickerseiland, in hun buurt te bereiken of om invloed activiteiten gebundeld in het ‘Huis van Prinseneiland en Reaeleneiland, kleine uit te oefenen op zaken als de inrichting de Buurt’. Het ‘Huis van de Buurt’ kan oases in de stad. Vlakbij de mooie Bin- van de openbare ruimte en de bebouwde worden gezien als de plek waar bewo- nenstad van Amsterdam, de Jordaan en omgeving of het beleid van Gemeente, ners en buurtondernemers met zoveel het IJ. In dit deel van Amsterdam is de stadsdeel en bijvoorbeeld woningbouw- mogelijk van hun vragen en initiatieven vestiging van zo’n grote nieuwe gemeen- verenigingen ten aanzien van hun woon- op maatschappelijk terrein terecht kun- schap, met zoveel nieuwe huishoudens, omgeving. Bij het wijkcentrum kunnen nen en van waaruit ook allerlei activitei- een bijzondere gebeurtenis. bewoners terecht voor informatie en ad- ten en initiatieven in de buurt ontplooid vies op het gebied van wonen, openbare kunnen worden. Dienstencentrum Straat Manifestatie ruimte, voorzieningen en allerlei andere en Dijk is de locatie van het ‘Huis van Het wijkcentrum wil aandacht schen- zaken die de buurt betreffen en voor fa- de Buurt’ in de Gouden Reael. Wijkcen- ken aan deze bijzondere gebeurtenis ciliteiten als vergaderruimtes, kopieerap- trum Jordaan & Gouden Reael, Ysterk en nieuwe bewoners in de gelegenheid paraten en computers, een buurtarchief en de Blankenberg Stichting hopen de stellen elkaar en hun buurt te leren en (onder bepaalde voorwaarden) kleine nieuwe bewoners van het Westerdoks- kennen. Naast deze uitgave en het buurtgroepen­subsidies om activiteiten in eiland binnenkort in Straat en Dijk te welkomstpakket is er daarom ook nog de buurt te bekostigen. Het wijkcentrum kunnen verwelkomen en van dienst te een ‘Welkom in de Wijk’ manifestatie. Jordaan & Gouden Reael ontvangt subsi- kunnen zijn. Het wijkcentrum organiseert deze ma- die van Stadsdeel Amsterdam-Centrum, Het wijkcentrum dankt een ieder die aan nifestatie samen met een aantal andere is met 8 medewerkers actief in de Jor- deze speciale uitgave heeft bijgedragen welzijnsinstellingen in de wijk en samen daan en de Gouden Reael en heeft een en hoopt dat nieuwe en oude bewoners met de winkeliersvereniging Haarlem- bestuur en een wijkraad die het beleid en andere belangstellenden er veel merstraat / Haarlemmerdijk, een aantal van het wijkcentrum meebepalen en die leesplezier aan beleven en informatie uit woningbouwverenigingen en Stadsdeel zijn samengesteld uit buurtbewoners en opdoen. , Amsterdam-Centrum. -ondernemers. De manifestatie vindt plaats in het voor- www.jordaangoudenreael.nl jaar van 2008 en wordt in de komende Huis van de Buurt jaren nog een aantal keren herhaald, In de Gouden Reael bevindt het wijk- Voor achtergronden Westerdok want de nieuwbouw op het Wester­ centrum zich in Dienstencentrum Straat www.eysten.nl/westerdok dokseiland wordt gefaseerd opgeleverd. en Dijk op de Haarlemmerstraat. In dit www.wdok.dds.nl Bewoners van het Wester­dokseiland die dienstencentrum zijn ook Ysterk aan- www.amsterdamsebinnenstad.nl al een beetje gewend zijn kunnen dan wezig, die zich o.a. met buurthuiswerk, www.davecarrsmith.co.uk WDOK WDOK P.02 P.03 oplopen en vroegen ook om maatregelen in financiële zin. Er werd daarom in 1821 een nieuwe prijsvraag uitgeschreven door de Hollandse Maatschappij van Wetenschappen. Winnaar was A. F. Goudriaan (1768-1828), Inspecteur- Generaal van Waterstaat. Zijn radicale plan tot afsluiting van de Zuiderzee en het graven van een kanaal door Waterland en Marken werd zelfs in uitvoering gekomen, maar toch stopgezet. Er werd besloten om over te gaan tot de aanleg van twee afzonderlijke dokken, het Oosterdok en het Westerdok. Het Oosterdok was als eerste gereed in 1832. De bouw van het Westerhoofd (de huidige Westertoegang), was een huzaren- Historie Het Westerdok stukje dat door het wegzakken van de fundering de vaklui veel hoofdbrekens kostte. De naam Westerhoofd is daarom in Nederlandse waterbouwkringen van de l9de eeuw synoniem voor een problematiek die men toen nog onvoldoende beheerste. Het aandeel van de directeur van Stadswaterwerken, C. W. M. Klijn (1788-1860) in de uiteindelijk geslaagde voltooiing van het project werd alom geroemd. De aanleg van het Noordzeekanaal en de afsluiting van het IJ door de Oranjesluizen (1871) markeerden het eind van een periode, waarin het Ooster- dok en het Westerdok fungeerden als zelfstandige dokhavens. Na de openstel- Guido Hoogewoud Van 1870 tot 1874 wordt het Noordzeekanaal aangelegd en worden de duinen ling van het Noordzeekanaal in 1876 werd het gehele IJ een dokhaven. tussen Velsen en IJmuiden doorgegraven. Die doorgraving regelt Johan Rudolf Thorbecke (1798 – 1872) per wet in de Tweede Kamer in 1863. De Oranje­ De Westerdoksdijk en -sluis sluizen worden ook in die tijd gebouwd en daarmee is het IJ ook aan het oosten De toegang tot het Westerdok vanuit het IJ liep via de Westerdoksluis. Deze be- afgedamd. Vanaf dan is het gehele IJ een dok geworden. Het zal nog lang duren stond uit een grote sluiskolk en een kleinere doorvaart. De spoorwegwerken, die voordat het zogenaamde ‘Westerdokseiland’ aangeplempt zal worden. Dan zijn verband hielden met de aanleg van het Centraal Station, leidden in 1878 tot de tijden echt veranderd en bloeien de activiteiten aan de haven. In 1916 de bouw van een draaibare spoorbrug en verkeersbrug over de sluis. De spoor- besluit de NS tot uitbreiding van de spoorwegcapaciteit en legt het werkeiland brug verbond de railinfrastructuur van het station met de havenspoorlijn op de aan. Het Koloniaal Etablissement (gebouwd in 1911) herinnert nu nog even Westerdoksdijk, eveneens aangelegd in 1878. Deze spoorlijn sloot aan op de aan vroegere dynamische tijden van de Amsterdamse haven. ‘Suezsteigers’ die dwars op de Westerdoksdijk waren aangelegd en liep daarna In 1997 wordt de Gemeente Amsterdam eigenaar van het Westerdokseiland. door naar de pakhuizen aan de Van Diemenstraat. De ‘Suezsteigers’ waren oor- Dan komt de vraag op naar ‘het geheugen van het gebied’. spronkelijk aangelegd voor de schepen van de Stoomvaart Mij. ‘Nederland’, die de vaste lijndienst tussen Amsterdam en Nederlands-Indië verzorgde. Maatregelen Deze maatschappij koos uiteindelijk voor de tussen 1875 en 1879 voltooide De aanleg van het Westerdok tussen 1828 en 1834 was geïnspireerd op het Oostelijke Handelskade als vaste aanlegplaats. De ‘Suezsteigers’ werden daarna Plan-Blanken uit 1808. In dat jaar won het ontwerp van Jan Blanken, inspec- successievelijk gebruikt door de Koninklijke West-Indische Maildienst en de teur van Waterstaat, (1755-1838) de prijsvraag ter oplossing van de verzanding Holland-Amerika Lijn en bleven in gebruik tot de bouw van het ‘Stenen Hoofd’ Westerdok. Ets: Felix Hess, ca. 1900 van het IJ, die uitgeschreven was door de Maatschappij van Wetenschappen in 1907. Deze pier die precies in de bocht van de Westerdoksdijk werd ge- (Stadsarchief Amsterdam). te Haarlem. Zijn plan voorzag in de aanleg van een dijk tussen Zeeburg en het bouwd, (ontwerp Dienst Publieke Werken) werd de nieuwe vaste aanlegplaats Blauwhoofd (het tegenwoordige Barentszplein), waar- voor de Holland Amerika Lijn. Een kopbebouwing met loodsen voltooide deze door het water, dat later bekend zou worden onder de pier. naam Open Haven Front, als een bedijkte dokhaven Na de Eerste Wereldoorlog vertrok de Holland Amerika Lijn echter definitief uit zou worden gevrijwaard voor het steeds meer bezin- Amsterdam, waarna het Stenen Hoofd voornamelijk werd gebruikt als aanleg- Plan Niftrik, 1866. kende slib. Een bijkomend gevolg zou kunnen zijn plaats voor bezoekende toeristenschepen, oorlogsbodems en zeilende school- dat de stroomsnelheid van het IJ zou toenemen door schepen. Even noordelijk was op een daartoe aangelegde strekdam in 1897 de versmalling van het stroombed. Het plan kwam niet tot Graansilo Korthals Altes gebouwd, naar ontwerp van Jacob Klinkhamer. Deze uitvoering en mede daardoor namen de problemen met silo vervulde een belangrijke functie voor de stelling Amsterdam. betrekking tot de toegankelijkheid van de Amsterdamse Sloot het Stenen Hoofd de Westerdoksdijk aan de noordzijde af, aan de zuid- haven in omvang en intensiteit toe. De oplossing werd zijde werd in 1911 het Koloniaal Etablissement gebouwd, naar ontwerp van gevonden in twee maatregelen. P. H. van Niftrik, zoon van de bekende stadsarchitect J. G. van Niftrik. Thans is dit gebouw bekend als kantoor van de Rijkspolitie te water. Als eerste werd tussen 1818 en 1824 het Groot Noord- Hollands Kanaal aangelegd. De aanleg van dit kanaal De IJkant van het Westerdok werd na het verdwijnen van de ‘Suezsteigers’ kan men zien als eerste maatregel om Amsterdam een meer een gebied voor de recreatie, wat o.a. blijkt uit de vestiging van de zeeweg te geven die niet gestoord werd door de wis- Koninklijke Nederlandse Zeil- en Roeivereniging (1897) en de situering van selvalligheden van de Zuiderzee. Het voordeel van dit twee zwembaden. De Zwemschool en Bad-inrichting van C. W. Ploenius, later lange en bochtige kanaal was niettemin aanzienlijk want Amsterdam was nu in C. J. Lôwenstrôm, werd in 1845 gebouwd naar ontwerp van H. Hana en kreeg twee – drie dagen bereikbaar, tegenover een tijdsduur, die, tot dusver, afhanke- nog in 1892 een facelift naar ontwerp van A. Jacot en W. Oldewelt. Een ander lijk van de weersgesteldheid, wel tot twee weken kon oplopen. zwembad was Harthoorn, dat in 1846 werd geopend. De sterk achteruitgaande Als tweede maatregel werd het probleem van de slibbezinking in het Open kwaliteit van het IJwater, die samenhing met de groeiende industrialisatie Haven Front aangepakt. De kosten voor baggerwerkzaamheden bleven steeds langs de oevers van het IJ, maar misschien ook veroorzaakt werd door de > WDOK WDOK P.04 P.05 afwezig­ heid­ van de reinigende werking van eb en vloed na 1876 was er ten- De Greef zijn project herorganiseren. Wel was er ruimte om de woningen van slotte de oorzaak van dat de prestigieuze K.N.Z.R.V naar Muiden vertrok en dat de sluisknechts en sloeproeiers enigszins ruimer te maken (met afzonderlijke de zwembaden tenslotte werden gesloten. Een verdere IJwaartse verbreding van keuken), ‘meer in de geest der arbeiderswoningen’. de Westerdoksdijk ter plaatse van de zwembaden gaf ruimte aan een Benzine- Zo ontstond het complex Westerdoksdijk 1-11, dat stond naast de in haven in 1920. 1959 /1960 vernieuwde sluis met de nieuwe brede verkeersbrug. Het bijzon- Een laatste ingreep aan de IJkant van de Westerdoksdijk was tenslotte de bouw dere van deze brug is dat deze gebouwd is op de fundering van de bestaande van het etablissement van rederij voorheen Gebrs. Goedkoop in 1960 /1961 sluis en dat de basculekelder gebouwd is in de kleine sluiskolk. De sluisfunctie naar ontwerp van ir. F. J. E. Dekeukeleire, bestaande uit een kantoortoren en de is overigens gehandhaafd. 65 m. lange drijvende havenpieren en 90 m. kadelengte voor drijvende bokken De functie van waterkerende dijk van de Westerdoksdijk werd allengs minder en bergingsvaartuigen. zichtbaar omdat de dijk steeds verder werd verbreed, eerst in 1880 en later in 1916, toen het bestaande Westerdok nogmaals aanzienlijk werd verkleind (tot Het Toegangsbiljet Van haven tot spoorwegdok op 100 m.) door een demping ten behoeve van de spoorwegfunctie. De capa- Het Toegangsbiljet op het terrein ter westzijde van Het oorspronkelijke Westerdok fungeerde als haven voor zeegaande schepen, citeit van het Centraal Station was namelijk te klein geworden en daarom werd de Westelijke Doksluizen, kon u indertijd krijgen maar was door de vestiging van scheepswerven en de situering van het eerste besloten tot een aantal omvangrijke maatregelen. Zo werd het viaduct aan de voor het bijwonen van de plechtigheden van de houten droogdok dat, sinds 1842 in Amsterdam was afgemeerd, eerst in het Haarlemmer Houttuinen verdubbeld, er werd een tweede grote kap gebouwd eerste doorschutting van het koopvaardij schip Oosterdok en vanaf 1844 tot 1890 in het Westerdok, een trekpleister voor aan de De Ruyterkade, de stoomlocomotievenloods werd vervangen door een de Margaretha Catharina (gebouwd voor Angelkot schepen. Deze functie was daar als vanouds aanwezig omdat de IJkant van de nieuw meer oostelijk gelegen exemplaar en in het Westerdok werd aanvullende Loods in aanbouw op het Westerdok. Willink). De plechtigheden vonden plaats op 19 Grote Bickersstraat een aaneenschakeling van scheepswerven bevatte vanaf de rangeerruimte gecreëerd in combinatie met de bouw van een goederenstation september 1834 om 13.00 uur. De Oosterdok is zeventiende eeuw tot in de negentiende eeuw. Zo werden op de scheepswerf voor de overslag van goederen van het spoor op de binnenvaart. Hiervoor werd dan al klaar. Het Ooster- en Westerdok dienen ‘De Nachtegaal’ de laatste zeilvrachtschepen gebouwd, terwijl in de fabriek een kade aangelegd van 600 m. lengte, voorzien van elektrische kranen en voor de scheepvaart. Ze vormen bescherming van Hendrik Jonker stoomschepen werden gebouwd en gerepareerd. Door de goederenloodsen ontworpen door N. M. de Kanter (1921-1922). In spoor- tegen hoog water en tegen de aanslibbing. De opening van het Noordzeekanaal in 1870 en de daarmee in omvang toene- wegkringen werd dit complex het ‘Benedendok’ genoemd. Op het verhoogde toenmalige burgemeester riep met luide stem mende tonnage van schepen nam de havenfunctie van het Westerdok voor de de uitgenodigde bevolking toe: “Zeker is het, dat rangeerterrein werd een kolenoverslag en loods voor de locomotieven gebouwd de beide zeedijken, met en benevens waarbor- zeescheepvaart af, maar toch bleef er tot in het begin van de 20ste eeuw plaats (1923), het ‘Bovendok’. Voor de verbinding van de nieuwe infrastructuur met gen voor overstrooming, den Amstellaar nieuwe voor vijftien zeegaande schepen. Ook bleef het dok door de vaste aanlegplaats het Westelijk Stationseiland werd een nieuwe draaibare spoorbrug gebouwd verlustigingen aanbieden. Wie, die ligchaams­ voor de Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij een functie behouden over de Westerdokskade tussen de beide hooggelegen taluds van Westerdok en beweging zoekt, roemt niet de wandeling van den voor het laden en lossen van kolenschepen. De werffunctie voor grote schepen Westelijk Eiland. Deze brug, nr. 19 S, was in 1922 gereed. , Oosterdoksdijk. Voegt men hierbij de verlustigen- liep geleidelijk terug, tot in 1982 het laatste droogdok voor kleine zeegaande de gezigten over het Y en op de Stad, zoo zal het schepen van de werf- en machinefabriek ‘Het Westerdok’ gesloten werd. Ook de bewezen zijn, dat de beide Zeedijken de wande- vestiging van de Stoom Meel- en Broodfabriek ‘Holland’ aan de Zoutkeetsgracht lingen om Amsterdam hebben volmaakt.” vanaf ca. 1860 zorgde voor industriële bedrijvigheid en transport over het dok. De eerste fabriek was gebouwd naar een ontwerp van J. H. Leliman, de uitbrei- ROND De Haarlemmersluis toren die in 1829 wegens bouwvalligheid werd ding aan de Bokkinghangen van 18 werd gerealiseerd naar ontwerp van De Haarlemmersluis verbindt het IJ met de afgebroken. De kerk staat er nog. Singel, de oorspronkelijke wipbrug verbond de Aan de rechterzijde op de hoek (Singel, hoek J. F. Klinkhamer. De situering van de Graansilo aan de Westerdoksdijk was Nieuwendijk met de Haarlemmerstraat. Waar Droogbak) staat nog steeds ‘Het Spaanse huis’ daarom zowel gunstig voor de zeevaart als voor de stedelijke infrastructuur. De nu de brede brug ligt, stond van omstreeks of het huis ‘De Kruiwagen’. De eerstgenoemde fabriek aan de Bokkinghangen werd in de jaren zestig van de vorige eeuw ge- 1480 tot 1600 de eerste Haarlemmerpoort. naam is ontstaan omdat in de balken van het sloopt, de silo’s aan de Zoutkeetsgracht vielen in de jaren tachtig ten offer aan De poort werd in 1612 gesloopt tegelijk met huis Spaanse opschriften gevonden zijn, die de volkshuisvesting. Als rudiment van de broodfabricage is het Westerdokhuis de stadsmuur. De wipbrug werd nog in 1809 door vroegere bewoners waren aangebracht. aan het Barentszplein (een voormalig silogebouw) nog aanwezig. vernieuwd, maar in 1879 werd er een vaste In 1658 behoorde het perceel, dat een ge- brug gebouwd ten behoeve van het tramlijntje velsteen ‘De Kruiwagen’ in de gevel had, aan De bouw van het Centraal Station had ook consequenties voor de bestaande Dam-Haarlemmerplein van de Amsterdam- Hendrick Jansz.Cruywagen. Waarschijnlijk infrastructuur van het dok. Dit werd in 1874 namelijk met de helft verkleind sche Omnibus Mij. dankt de gevelsteen zijn ontstaan aan deze ten behoeve van het Westelijk Stationseiland tussen de Haarlemmer Houttui- Links van het schip, dat de haarlemmersluis eigenaar. Het pand is onder leiding van het nen, de Droogbak en de nieuwe De Ruyterkade. Het zo door demping ontstane invaart, stond de Haringspakkers­toren. Gemeentelijk Bureau voor Monumentenzorg terrein werd gebruikt voor de aanleg van rangeersporen en de bouw van een Stadsherstel Amsterdam NV gaat deze Haring- fraai gerestaureerd en vormt sindsdien een ronde stoomlocomotievenloods. De bestaande behuizing van de ontvanger en pakkerstoren herbouwen. Vanwege het 50-jari- blijvende herinnering aan de eerste jaren van ge bestaan wilde Stadsherstel Amsterdam een de Gouden Eeuw. de sluiswachters en andere havenpersoneel moest daarvoor wijken. Teneinde in spectaculair cadeau aanbieden: de herbouw Terugkijkend: vanaf deze Haarlemmersluis een nieuwe behuizing te voorzien, ontwierp de stadsarchitect Bastiaan de Greef van één van de twee in 1829 gesloopte torens had men vroeger een prachtig uitzicht over het aan de overzijde van de Westerdoksluis een complex woningen voor de ambte- van Hendrick de Keijser. Dankzij de gedetail- IJ. Langs de Haringspakkerstoren kon men naren der westelijke doksluizen in 1878. leerde tekeningen van Abraham van der Hart over een bruggetje naar de Nieuwe Herberg De bedoeling was dat onderdak zou worden geboden aan de sluiswachter en de uit 1807 en 1813 kan het uiterlijk van de lopen. In 1876 begon men ten behoeve van onderhavenmeester, de ontvanger, de sluisknechts en de sloeproeiers. Boven- Haringpakkerstoren en de omliggende huisjes de spoorwegen met het aanplempen van drie dien zou er een timmerloods moeten komen. De Greef maakte twee ontwerpen. tot in detail teruggebracht worden. Er is een eilanden. Op het middelste waarvan is het, Omdat het Rijk de kosten voor vervanging zou betalen (ƒ 30.000), zag De bouwaanvraag ingediend. in 1889 geopende Centraalstation verrezen. Greef zich gesteld voor het probleem om de kosten voor de nieuwe functies die Aan de linkerzijde van de foto met de ponton, Daarmee was het uitzicht foetsie. De alumini- in het nieuwe complex zouden moeten worden ondergebracht, zoveel mogelijk even verder, ligt de Ronde Lutherse Kerk, die umtoren, het Ibishotel en de fietsenstalling zijn te beperken. De kosten voor dit onderdeel zouden ƒ 38.000 bedragen op een 18 september 1822 in vlammen opging. In er in de vorige eeuw bijgezet. totaal van ƒ 63.000. Dit bedrag werd als te hoog beoordeeld en daarom moest het midden ervan stond de Jan Roodenpoorts­ (Foto: Stadsarchief Amsterdam) WDOK WDOK P.06 P.07 – een straatwand van zes lagen op een plint aan de IJweg die wonen; het overige deel is gericht op werken en publieksfunc- fungeert als scheiding tussen luwe en drukke zijde en als ties. Integraal onderdeel is het waterprogramma in het Wester- een reeks woongebouwen; dok en het IJ. – in hoogte verschillende kleine woongebouwen, nauwkeurig geplaatst in het door de courstructuur bepaalde kader, aan Wonen op het water de luwe zijde. Het Westerdokseiland zal een metamorfose ondergaan. Veel van de huidige bebouwing zal verdwijnen. Daarmee dreigt ook een Drie relatief smalle dwarsstraten doorsnijden de bebouwing en deel van het oude karakter van het Westerdokseiland verloren Toelichting vormen de ruimtelijke verbinding tussen het IJ en het Wester­ te gaan. Toch blijft een aantal elementen gehandhaafd, zoals op het bestemmingsplan Westerdokseiland dok. Vanuit deze dwarsstraten worden ook de parkeervoor- het Goedkoop-gebouw, en, in principe, de spoorbrug. Aan de zieningen bereikt. Op de zuidpunt van het Westerdokseiland andere kant zal in de nieuwe plannen ook aansluiting worden komt de op het zuiden georiënteerde verbrede kade waaraan gezocht bij de sfeer van de oever aan het IJ door bijvoorbeeld publieksfuncties zoals horeca mogelijk zijn. het maken van een brede wandelkade langs het IJ, maar ook Aan de Westerdokskade liggen de woonschepen. Op de begane door de materialisatie van de openbare ruimte, waarbij op het grond van de aangrenzende bebouwing (met directe uitloop eiland liggende granietkeien zullen worden hergebruikt. Planbeschrijving kop verrijst uit het IJ een gebouwencomplex dat door zijn vo- op de kade) is wonen voorzien, alsmede bedrijfs- en publieks­ Ook woonboten dragen voor een belangrijk deel bij aan de lume onderdeel gaat uitmaken van een reeks van andere grote functies. De bebouwing op het Westerdokseiland zal ervoor sfeer op dit eiland. De thans aanwezige woonboten aan het Stedenbouwkundige visie en ontwerpen objecten langs het IJ die aansluiten bij de schaal van de open zorgen, dat het dok niet meer ligt in de grote maat van het Westerdokseiland blijven gehandhaafd. Alle huidige bewoners “Het Westerdokseiland ligt aan de noordwestelijke rand van de ruimte: de ‘stoel’ op Sporenburg, de passagiersterminal op de IJ, maar dat het een nieuwe, grote open ruimte in de stad zal van woonschepen, woonvaartuigen en woonarken krijgen in de historische binnenstad in de directe nabijheid van de Haarlem- Oostelijke Handelskade, het nieuwe IJfront van het Centraal worden, omsloten door bebouwing. nieuwe situatie een ligplaats terug. merbuurt en de westelijke eilanden. Dwars over het eiland loopt Station en de silo’s. Het is een volume van 60 x 180 x 46 meter de Westerdoksdijk, die het eiland in tweeën deelt:een IJzijde waarin uitsneden zijn gemaakt die corresponderen met zicht- Het Westerdokseiland zal een intensief bebouwd gebied worden Naast de woonboten die aan het Westerdokseiland komen te en een Westerdokzijde. Deze weg is een belangrijke verbinding lijnen vanaf het Westerdokseiland, door het volume heen, naar met relatief weinig openbare ruimte. De openbare ruimte zal liggen, zijn er nog andere programmaonderdelen op het water. tussen de binnenstad van Amsterdam en de westelijke ringweg. het IJ en het Centraal Station. daarom zo leeg en rustig mogelijk gehouden worden. Uitgangs- Aan de verlaagde IJkade is circa 220 meter lengte van de kade Het eiland ligt temidden van twee grote watervlakten: aan de punt is ook een duidelijke scheiding tussen openbaar en privé, gereserveerd om binnenvaartschepen aan te kunnen leggen. oostzijde het IJ en aan de stadszijde het Westerdok. Vanuit het Het complex biedt een grote diversiteit en concentratie van gebied. Het eiland wordt gescheiden door de Westerdoksdijk, Aan het kopgebouw komt een haven voor de in het gebouw ge- westen komend is voor het eerst na binnenkomst in Amsterdam functies: een hotel, kantoren, woningen, parkeergarage en de onderdeel van de hoogwaterkering. Deze scheidt het gebied in vestigde Politie te Water. Voor deze haven wordt een kadelengte het IJ te zien. Politie te Water. De ligging van het gebouw wordt bepaald door een binnen- en een buitendijks gebied. Op de dijk loopt het van 55 meter gereserveerd. In de oksel tussen het kopgebouw De stedenbouwkundige opzet voor het Westerdokseiland de richtingen van het Westerdokseiland en het westelijk Stati- trac, van het hoofdnet Auto en het hoofdnet Fiets. Aan de voet en de Westerdoksdijk komt een jachthaven met circa 60 lig- gebruikt die tweedeling van het eiland en verheldert daarmee onseiland en volgt daarmee de buitenbocht van het IJ. Tussen van de dijk loopt de 15 meter brede, laaggelegen IJ-kade. De plaatsen. De Westerdoksdijk en het kopgebouw worden met de ligging van het eiland in groter verband. Ten westen van de de kop en de Westerdoksdijk komt een jachthaven. zoveel mogelijk leeg gehouden en autovrije kade is een ver- elkaar verbonden door een openbare steigerbrug. Hierin komt (iets opgehoogde) dijk wordt aangesloten op het voor Amster- blijfsgebied met weidse uitzichten, tussen het Steenen Hoofd een beweegbaar deel dat toegang geeft tot de jachthaven. dam karakteristieke weefsel van straten met bakstenen ge- Stadszijde en de geprojecteerde bebouwing op de kop. In het gehand- Direct aan de Westerdoksdijk zal, evenwijdig aan de dijk, een bouwen. Ten oosten van de dijk wordt juist gerefereerd aan de Het westelijke deel van het plan legt de relatie met het Wester- haafde Goedkoop-gebouw komen op de begane grond publieks- steiger komen te liggen ten behoeve van ligplaatsen voor sche- ruimte van het IJ door middel van een grote open kade en een dok en de westelijke eilanden. functies. De stadszijde kent een specifiek binnenstadsmilieu; pen van de Dienst Binnenwaterbeheer Amsterdam (BBA). De groot gebouwencomplex op de kop. Voor dit deel is een nieuwe verkavelingopzet gemaakt die een smalle straatprofielen met allerhande voorzieningen op de lengte van deze steiger zal minimaal 40 meter bedragen. Aan Op het Westerdokseiland zal een woon-werkmilieu worden gere- hoge bebouwingsdichtheid en een kleinschalige menging van begane grond, direct grenzend aan het maaiveld. Daar auto- in- het plein bij de Westerdokssluis zal de spoorbrug in principe aliseerd dat zal worden gekenmerkt door grote diversiteit. wonen en werken mogelijk maakt. Daartoe zijn onder andere tensiteiten hier laag zullen zijn, ontstaat een beschut verblijfs- gehandhaafd blijven waarop, in aansluiting op overige voor- de ‘cours’ in dit deel van het plangebied geïntroduceerd, die gebied. Meest in het oog springend is het op de zon gelegen zieningen op het plein, een horecavestiging gerealiseerd kan IJzijde een nieuw element vormen in het binnenstedelijk milieu van plein aan de Westerdokssluis, een ideale plek voor horecavoor- worden. In het Westerdok tenslotte zal ook een steiger worden Een brede kade die verlaagd ligt ten opzichte van de dijk, biedt Amsterdam. zieningen met terrasjes en dergelijke. gemaakt als onderdeel van het openbaar gebied, waar men aan een panoramische blik op het IJ. In het noorden grenst de De structuur van de bebouwing bestaat uit vier onderdelen: het water kan zitten en waar kinderen kunnen spelen.” , kade aan het Steenen Hoofd en in het zuiden aan de kop van – een parkeergarage onder de bouwblokken; Programma het Westerdokseiland. Afgezien van het Goedkoop-gebouw, dat – een basement waarin woon- en werkfuncties zijn gesitueerd De plannen voor het Westerdokseiland en het IJ dock omvatten gehandhaafd blijft, is er geen bebouwing op de kade. Op de aan patio’s, cours, terrassen en onderdoorgangen; 243.000 m2 aan programma. Dit bestaat voor de helft uit Vastgesteld 14.11.2001 in gemeenteraad van Amsterdam

Een compleet ander plan ging De Loods) met behulp van architect Hein kade worden gecreeërd. Ateliers, voorzienin- Er zijn verschillende plannen met de voorma- de Haan. Het langgerekte lage gebouw zou op gen erin. Deze loods zou worden opgenomen lige Douaneloodsen gemaakt. De meest com- verschillend plaatsen doorbroken worden en in een grootsteedse parkkade. plete was die van de oud-bewoners (Vereni- aan weerszijden zou openbaar gebied op de

WDOK WDOK P.8 P.9 De Galgenstraat en Het Galgenveld (Volewijck) De gehangenen werden op Volewijck aan een galg gehangen, de De Galgenstraat kreeg haar naam omdat men vanuit deze straat gewurgden aan een paal en de geradbraakten werden op een rad vroeger de galgen kon zien, opgesteld aan de overkant van het IJ. Het geplaatst. Dan zouden de lichamen “van de vogelen gegeeten, en van Prinseneiland werd met ‘de vergroting’ van 1612 bij de stad getrokken. de lucht verteert” worden. De rottende lichamen moesten de mensen De Vroedschap besloot in 1662 de naam te veranderen in Prinsen­ afschrikken. Zij dienden “ter grauwelijck exempel”. Alle binnenkomen- dwarsstraat, maar aangezien deze naam nooit populair is geworden, de schepen konden Volewijck zien liggen. Zo wisten de opvarenden dat werd later de naam Galgenstraat hersteld. misdaad in Amsterdam gestraft werd.

Buiten de stad was op een kleine landtong aan de noordkant van het Voor de Amsterdammers was Volewijck ook een bron van vermaak. IJ het Amsterdamse galgenveld gelegen. Het droeg de naam Volewijck. Zij trokken er op zondag graag naartoe om met hun kinderen de galg te In de oudste tijden lag deze als onbebouwde grond buiten de stad, al- bekijken. Het galgenveld werd met de komst van de Fransen — en de leen door vogels bewoond. Aan deze omstandigheid is vermoedelijk de guillotine — in 1795 opgedoekt. benaming Vogelwijk ontleend. In 1393 werd de Volewijck bedijkt en in De herinnering aan de Volewijck wordt nog levend gehouden in de 1409 kwam zij onder de jurisdictie van Amsterdam. Ter dood veroor- naam Volewijckspark en de naam van voetbalclub De Volewijckers. deelde misdadigers werden op de Dam terechtgesteld. Als extra straf kon het lijk van een geëxecuteerde daarna nog naar het galgenveld worden gebracht om er tentoongesteld te worden.

Galgenveld Het IJ, Volewijck. Hendrick Avercamp (Stadsarchief Amsterdam).

Motbakken “Het Stenenhoofd is leeg en winderig en ligt temidden van een enorme ruimte; de Graansilo’s ogen wat versleten stoer en de huizen op de kop van het dok stralen een soort ouderwetse burgerlijke degelijkheid uit. Drukke zelfwerkzaamheid is af te lezen aan de varende woonschepen en de activiteiten tussen de roestende spoorrails. Verderop tussen de Douaneloodsen en de ‘motbakken’ wonen zogenaamde stadsnomaden en er is sprake van een weelderige begroeiing: hier is het pure poëzie. Links om de hoek, via de rotzooiige sfeer van de Westerdokskade en onder het spoorviaduct door, sta je op de hoofdverkeersweg die na dit alles een verlammend geweld op je zintuigen uitoefent. Gek genoeg sta je tegelijkertijd naast een blokje woningen, misschien wel gebouwd voor brug- en sluispersoneel, die eigenlijk beter op hun plaats lijken aan een rustige pleintje.”

De mooie beschrijving van het leven op de westkant van het eiland in 1993 is van Henk Takens.

Foto Dave Carr-Smith

WDOK WDOK P.10 P.11 Bert Bakker kanaal door Waterland gegraven. Gemeenteraad en Kamer van Koophandel Stadsgezicht over water. Ets: Ludolf Bakhuizen, opponeren echter heftig. De uitvoering is reeds begonnen. De Kamer van 1701 (Stadsarchief Amsterdam). Koophandel stelt voor, niet het IJ af te sluiten, maar de haven. Door het IJ zou dan een dijk aangelegd worden buiten de westelijke en oostelijke eilanden om, waarbinnen aan beide kanten een stuk open water komt te liggen. Die dijken zijn de Westerdoks- en Oosterdoksdijk, de watergebieden daarbinnen heten Westerdok en Oosterdok. Het Westerdok en het Oosterdok een uitvloeisel van koninklijke besluitvorming.

Groot Noord-Hollands kanaal Dit alles speelt rond 1800. De toegang tot de Amsterdamse haven wordt steeds Historische moeilijker. Onder de kleine groep deskundigen, waarmee de Koning samen- werkt, is deze Jan Blanken, geboren in 1755, als zoon van een timmerman en molenmaker. Jan ontwikkelt zich snel tot een erkend expert op het gebied van militaire en waterstaatkundige projecten. Het idee ontstaat door Noord- Eerste grote ontwikkelingen De eerste grote ontwikkeling van de Amsterdamse Holland een kanaal te graven van de Amsterdamse haven naar het Helderse haven deed zich dus voor in de tweede helft van marine-etablissement. Als Willem in 1816 van deze plannen kennis neemt, de zestiende eeuw en vooral in de Gouden Eeuw, ziet hij naast de strategische waarde van zo’n kanaal, ook het belang voor een de zeventiende eeuw. Dit was het gevolg van de betere ontwikkeling van handel, scheepvaart en industrie. Het moet een breed verovering van Antwerpen door de Spanjaarden, dynamiek en diep kanaal worden, geschikt voor grote zeeschepen. Ondanks deze plannen waardoor Amsterdam de belangrijkste havenstad moet Amsterdam ook zo spoedig mogelijk verlost worden van de oude plaag, de werd. Aan de westzijde van de stad werd de Nieu- Drie kanalen door Noord-Holland, aanslibbing van het IJ. we Waal aangelegd (de Oude Waal was al in 1377 twee dokken voor Amsterdam in gebruik genomen als winterhaven), beschermd Kanaal van IJdoorn naar Marken door het ‘Leeuwenhoofd’. Voor de handel en Het ‘Goudriaan’ kanaal van IJdoorn naar Marken is bedoeld voor de grote de scheepvaart werden aan de westzijde het

Katwoude “Dan nog één ding, Majesteit, als ik mij verstouten mag, luistert u niet al te scheepvaart. Het Noord-Hollandsch Kanaal is met zijn meer dan 80 kilometers Bickers-, Prinsen-, en Realeneiland aangelegd. veel naar de heer Blanken en naar de stad Amsterdam. Jan Blanken ziet liever veel te lang, en de Zuiderzee bij Pampus nog steeds te ondiep. Dit ‘Goudriaan’ De oostzijde (Oude Zijde) bleef toch belangrijker. Monnikendam zijn eigen plannen uitgevoerd tot aanleg van een Ooster- en Westerdok voor de kanaal moest 13 kilometer lang worden. Dwars door Waterland. De Goudzee Daar waren grote watervlakten en kon Amsterdam age kanaal van Goudriaan Tr Gouwzee dus grote werken uitvoeren zonder tot kostbare Het Kruis rede van Amsterdam. En Amsterdam is al jaren overal tegen. Tegen alle plan- zou tot op Marken worden afgedamd. De moddervloed uit de Zuiderzee zou onteigeningsprocedures te moeten overgaan. nen, en tegen Uwe Majesteit vooral, U vergeeft mij dat ik het zo openlijk zeg.” daarmee gestopt worden. Het kanaal zal Marken in zijn volle lengte doorsnij- Waterland Aan die kant volgde dus de ene na de andere n De Nes Dat zei Adrianus Franciscus Goudriaan (1768 - 1829) tegen Koning Willem I Broek in den. Aan de oostpunt van Marken mondt het kanaal bij de vuurtoren in de Zuiderwoude Waterland Goudriaa uitbreiding. Zo trok Amsterdam in 1593 Uilenburg n (1772 - 1843). Zuiderzee uit. Zo zullen de zeeschepen direct vanuit Amsterdam diep water en Rapenburg bij de stad. In de Gouden Eeuw kanaal va e ag Tr De scène speelt in 1825. Er wordt wel beweerd dat: “De dynamiek van een kunnen bereiken. Uitdammer Die volgden het Waalseiland, Kattenburg, Wittenburg stad wordt vooral bepaald door de mensen die daar wonen en werken.” Hier is Holysloter Die Dit kanaal echter stuit op grote weerstand. Amsterdammers voelen er weinig en Oostenburg met werfjes en pakhuizen. Daar Barnegat staatshoofd, koning Willem 1 in de hoofdrol. De ‘Koop-koning’ of de ‘Kanalen- voor de traditionele toegangsroute tot de haven te verliezen. Het blijkt een Blijkmeer polder Zuiderzee vestigde zich ook de VOC (Verenigde Oost-Indi-

n a

ia r koning’. Willem schonk Amsterdam aanvankelijk haar stadhuis terug, maar peperduur plan en keer op keer worden de begrotingen overschreden. Tegen- sche Compagnie). Ransdorp Kinselmeer n Goud bedacht zich en wilde toch graag zijn paleis op de Dam houden. Veel gewoond slag, slappe bodem. In de begroting is er geen haven op Marken opgenomen al va

na

Schellingwoude heeft hij er niet. Willem is meer een man die ‘met de stad Amsterdam werkt’, en bij IJ-doorn, aan het IJ, is het probleem van de aanslibbing niet opgelost. De West Indische Compagnie (WIC) kwam in de Oranje rage ka T sluizen Durgerdam Polder Ydoorn een moderne stadsondernemer met visie. De Amsterdamse Kamer van Koophandel vindt het een onzinnig plan. De Stad Haarlemmerbuurt (1621). Dat oorlogvoering in de Buiten Y Amsterdam belooft niet meer lastig te zijn als dit plan gestopt wordt. eerste jaren van de WIC een belangrijke activiteit Willem begrijpt Adrianus meteen en weet het maar al te goed dat het tus- Willem ziet zijn kans schoon: Op 10 maart 1828 beveelt hij per Koninklijk was blijkt uit het volgende citaat “Alsoo ons bij die Plan voor het kanaal van Goudriaan, dat nooit is sen hem en Amsterdam niet botert. Tussen inspecteurs-generaal Adrianus en Besluit om alle werken aan het kanaal en de IJdam onmiddellijk te staken, en van de West-Indische Compagnie te kennen ge- voltooid, als alternatieve route voor de dichtslibbende geven is, dat sij inde laestgehoudene Vergaederin- Zuiderzee. Jan botert het echter ook niet. De watersnoodramp van februari 1825 is net het stadsbestuur van Amsterdam te machtigen het Ooster- en Westerdok aan te ge van de Negenthien, beslooten hadden, omme geweest. Er moet iets gebeuren. Nog in april 1825 vaardigt de Koning een leggen. Het ‘Goudriaan’ kanaal blijft stil en verlaten achter. Ransdorp legt over wederom de Compagnie ten besten, ende tot Koninklijk Besluit uit. Hij geeft bevel tot het afdammen van het IJ, en tot het de westelijke kanaalkade de nieuwe weg aan naar Holysloot. afbreuck der Spaignaerden, in zee te brengen een graven van het kanaal van IJdoorn naar Marken. Doorgraving van de duinen van groot aental van Schepen, ende die aen verschei- bij IJmuiden durft de koning dan niet aan. De werken aan de IJdam en het ka- Het Noordzeekanaal den oorden ende gewesten in haere Limiten te naal door Waterland moesten in 1830 klaar zijn. Dit project van de afdamming Van 1870 tot 1874 wordt tenslotte het Noordzeekanaal aangelegd en worden gebruijcken, op onse Commissie onder het beleit van het IJ met het zgn. ‘Goudriaan’ kanaal door Waterland wordt een geweldige de duinen tussen Velsen en IJmuiden doorgegraven. Die doorgraving regelt van een ervaren Admirael ende Capitein Gene- flop. Maar, het is vooral Koning Willem die aandringt op aanpak van de haven- Johan Rudolf Thorbecke (1798 - 1872) per wet in de Tweede Kamer in 1863. rael, versien met sodanige macht ende Instruc- werken: Amsterdam moet worden opgestoten in de vaart der volken. De haven Johan Rudolf maakte er toen wel melding van dat dit kanaal en de doorgra- tie, dat alle andere Admiralen, Commandeurs, ligt diep landinwaarts. De stad Amsterdam, en de vete tussen Adrianus en Jan ving een idee van Willem was. Onwaarschijnlijk is dat niet, echte bewijzen zijn Capiteinen en andere Officieren, het sij te land houdt alles tegen. Willem wil wel. er ook niet. Ten slotte: De Oranjesluizen worden ook in die tijd gebouwd en ofte te water met haere onderhebbende Schepen, daarmee is het IJ ook aan het oosten afgedamd. De plannen van Adrianus zijn besette plaetsen, Boots- en Crijchs-volck ter sijner De ‘Kanalen-koning’ handelt dan dikwijls in tegen de wensen van de toen­ daarmee toch uitgevoerd, op het kanaal door Waterland na. Dat was in 1870 aencomste sich datelick sullen begeven onder sijn malige, vrij kortzichtige Amsterdammers. Hij wil de handel in de hoofdstad ook niet meer nodig omdat het Noordzeekanaal en de sluizen bij IJmuiden ook commandement ende gebiet, denzelven obedie- ren.” (Uit een brief van het WIC-bestuur een brief laten herleven en er zijn er vele en ook goede maatregelen getroffen. Boven- voor zeeschepen bruikbaar zijn. Vanaf dan is het gehele IJ een dok geworden. , aan Piet Hein). staand plan sluit het IJ af door een dam bij Schellingwoude en er werd een WDOK WDOK P.12 P.13 De Zwemschool van Harthoorn De zweminrichting aan de Westerdoksdijk wordt in 1846 geopend op het initiatief van stadgenoten. Aanvankelijk wordt ze ‘Ploenius’ genoemd, naar de eerste directeur, later wordt ze bekend als ‘de Zwemschool van Harthoorn’, die in 1907 de directie overgenomen had. Jarenlang heeft ze goed gefunctioneerd. De zwem- inrichting werd enige malen geteisterd door storm en hoge springvloeden. Tenslotte moest ze verdwijnen wegens uitbreiding van de haven. Wie gaat er nog wel eens zwemmen in het IJ? (Foto: Stadsarchief Amsterdam)

WDOK WDOK P.14 P.15 Groot en groots Neline Kuipers Historica, woonachtig aan Zandhoek Groot en groots is de ontwikkeling van het gebied rondom het IJ na 1870, en vooral in het begin van de 20ste eeuw. IJ-oeververbindingen en slibvorming in het IJ blijven vraagstukken op zichzelf en worden een obsessie voor elk Gemeente bestuur. In 1873 komt er een voorstel Een veilige binnenhaven van Van Gendt om tien steigers van de Westerdoksdijk af het IJ in te in de zeventiende eeuw bouwen. Dat voorstel haalt het niet. In 1874 wordt het hoog tijd dat men zich intensiever met de havens ging bezighouden. Het Noordzeekanaal nadert zijn voltooiing en het is zaak dat een goed geoutilleerde haven bevaarbaar blijft voor alle grote schepen. Publieke Werken heeft toen- tertijd een ontwerp uitgewerkt waarbij evenwijdig aan de Oosterdoksdijk een kade van 2 km lengte aan diep water ligt, gescheiden door een 35 m brede binnenhaven. Op de nieuwe kade zouden pakhuizen, spoor- rails, rijdende kranen enz, komen. Op de kop moest een kraan komen met een hefvermogen van 80 ton. Dit voorstel wordt aangenomen, in 1875 wordt met het werk begonnen en in 1879 komt het eerste deel van deze kade, de Handelskade, in gebruik. De N.V. Handelskade laat in 1883 de pakhuizen ‘Europa’, ‘Azië’ en ‘Afrika’ bouwen, de eerste pak- huizen die aan diep water en aan een spoorbaan liggen. Ook de oude Westerdok. Foto: A. Jager (Stadsarchief Amsterdam). vemen trokken naar de nieuwe kade met zijn uitstekende outillage. Op stap met twee Amsterdammers Amstelredam soo deselve is geweest tot int Jaer 1612. Vervaardigers: Hendrik van Waesberge, Salomon Schouten en Petrus Schouten (Collectie Atlas Dreesmann / Stadsarchief Amsterdam). Het vergezicht en de schoonheid van het wijde water van het Westerdok en het ‘Beschrijvinge van Amsterdam’ ‘De stad is dan, in ’t jaar 1612, met IJ werden ook in vroeger tijden al geroemd. Nu de oude zichtlijnen definitief aarden wallen, en elf nieuwe bolwer- verdwenen zijn door de oprukkende hoogbouw rondom het dok, wil ik, Neline Kuiper ken, vergroot te worden, en aan de u wat vertellen over het ontstaan van deze veilige binnenhaven in de zeventiende noordzijde, is ’t uyterste bolwerk geleyd eeuw en de ontwikkelingen daarna tot aan de aanleg van de Westerdoksdijk. Ik laat dicht aan ’t Ye, op een uytstekende u hierbij kennismaken met de herinneringen van Commelin uit 1658 en Van der hoek rietland, buytendijks, zodat’er een gantsche scheepswaal, in de schuynte, Vijver uit 1829. ten naaste bij, in forme als d’andere, aan d’oostzijde, is voorgeleydt. Dit Bol- werk wort genoemt het Blaauwe Hooft, Twee Amsterdammers in verschillende die de stad tegen het zeewater moest om dat’et met blaauwen arduynsteen tijden. Caspar Commelin (1636-1693) beschermen, werden bolwerken en ves- is opgezet. Van hier strekt zich de wal met zijn ‘Beschrijvinge van Amster- tingwallen aangelegd. De Republiek was westwaarts op, tot aan ’t tweede, en dam’ (1665) en Cornelis van der Vijver in oorlog met Spanje en de stad moest van daar keert de wal zich ten zuydt- (1784 - 1855) bekend door ‘Wande- immers verdedigd kunnen worden tegen zuyd-westen, met een rechte streek, lingen in en om Amsterdam’ (1829) een mogelijke Spaanse aanval. tot aan het negende bolwerk toe; de en een vierdelige ‘Geschied­kundige Het uiterste bolwerk uit die tijd kreeg drie eerste genoemde bolwerken leg- beschrijving der stad Amsterdam’ de naam het ‘Blaauwe Hooft’, genoemd gen buytendijks; behalve dat de Steene (1844-1848). naar het blauw van de arduinsteen Beer, die ’t zeewater tegenhoudt, en met waarmee het was aangelegd. Dit bolwerk zijn een eynde in den Haarlemmerdijk, Nieuwe waal bevond zich ongeveer op de plaats van met ’t ander eynde in de punt van ’t Het Westerdok is aangelegd als ‘Nieuwe het huidige Barentszplein en het begin derde bolwerk, met de Noorder Farce, Waal’ (een ‘waal’ is een binnenhaven), van de Silodam. een streek houdende, gemuurt is. Deze in de begintijd van de Verenigde Oostin- Beer is bovenop scharp van rug, daar dische Compagnie (1602). De havens in Niet alleen kaarten en gravures lieten op twee ronde hart steene torens staan, het oostelijk deel van Amsterdam waren zien hoe de stadsuitbreiding uitgevoerd om ’t overklimmen te beletten. Tussen te klein geworden voor het toegenomen werd, het is ook terug te lezen in een dit derde en vierde bolwerk, in’t midden handelsverkeer. De bevolking was sterk verslag van tijdgenoten in het boek dat van de gordijn (om in tijd van ongele- gegroeid en vervuilende bedrijven moes- Tobias van Domselaer publiceerde in genheyt, te beter beschermt te konnen ten uit de binnenstad verdwijnen. Het 1665: ‘Beschrijvinge van Amsterdam. worden) staat de heerlijk gebouwde stadsbestuur besloot een groot uitbrei- Haar eerste oorspronk uyt de Huyse des Haarlemmerpoort. dingsplan uit te voeren: de zogenaamde Heeren van Amstel en Amstellant, met Tussen de Haarlemmerdijk en straat, en derde uitleg. Door dit plan kreeg Am- een verhaal van haar dappere krijgsda- Brouwersgracht, heeft men ook straten sterdam haar beroemde cirkelvormige den’. In het derde deel van dit boek, dat en dwarsstraten: en van de Singel af, grachtengordel. prachtig werd geïllustreerd met diverse langs d’Ykant, tot bij na aan de wallen, De uitbreiding begon in het noord- gravures, beschreef Commelin de groei gaat een brede kaay of wal, de Hout- westen. In de rietlanden, buiten de dijk van de stad en de handel als volgt: tuynen genaamt. Al waar men alderley > WDOK WDOK P.16 P.17 Noorts greenen, en vuurenhout, van bal- gen beweren dat de hooge belasting op weder druk bezig is met het bouwen ken, sparren, deelen en plancken, met het zout daartoe niet weinig bijdraagt, van schepen, zoowel voor de nieuwe groote stapels, op malkanderen, zoo aan dan, daar mijn Brusselaar zoo min als ik scheepsreederijmaatschappijen als voor de water, als aan de landt-zijde, te koop tot het vak van den koophandel behoort, particulieren…” ziet leggen. Aldus bij ’t plein van de konden wij hierover niet uitweiden...’ Haarlemmerpoort, na d’Ykant toegaan- De wandelaars wisten ook dat het een de, komt men voorbij de Teertuynen, De wandelaars maakten zich bezorgd voortdurende zorg was van de stad Am- van omtrent de Kampersteyger, aen dit over de achteruitgang van de handel. sterdam, om de waterwegen op voldoen- eynde van de stadt gekeurt, om ’t gevaer Vanaf het bolwerk het Blaauwhoofd, bij de diepte te houden. van den brand, want hier leggen lasten de molen de Bok, mijmeren zij: van Pik en Teer, op malkander gestuwt. “Het is bedroevend”, hernam ik, “om bij Tot nabuuren hebben zij de zoutkee- ‘Hier krijg ik op nieuw een denkbeeld laag water te zien hoe het voor de stad ten, aan ’t uyterste bolwerk, ’t Blaauwe van uwe stad met hare trotse gebouwen, en binnen de walen is aangeslibt (Deze Hooft uytkomende. Hier wort het grof torens, kerken, straten en grachten; aanslibbing is zoo sterk dat dikwijls bij zout gezuyvert, gekookt en wit gemaakt. hier heeft men een algezicht, welks eenen N.W. storm, in 14 uren tijds ge- Drie Eylanden leggen in deezen uyt- wedergade in andere steden zeldzaam vuld wordt hetgeen de moddermolens en steekenden hoek. ’t Eerste, genaamt zal worden gevonden; hier zie ik, dat pramen, gedurende weken uitgebaggerd Bikkers Eylandt, heeft aan de oostzijde Amsterdam om den handel is gebouwd, hebben, omdat de Yklei eene breiach- tegen d’Ykant, of Nieuwe Waal aan, al dat het door dijken den dammen het tige specie is, en de gemaakte opening scheepstimmerwerven. En d’ander kant water weet te dwingen, hetwelk tegelijk weder dadelijk toevloeit.) en het schijnt is met alsulken slag van arbeytsluy- dienstbaar wordt gemaakt tot bereiking dat men dit ongemak niet te boven kan den bewoont. Het tweede is genaamt van deszelfs groote doel. Jammer zoude komen. De klagt hierover ingeleverd, Reaals Eylandt, en is rontom bewoont; het zijn, indien deze stad, door verflaau- heeft misschien het nieuwe plan tot het derde, genaamt ’t Princen Eylandt, wing in den handel, ten achteren ging.’ bedijking der stad doen ontstaan, het- heeft mede enige werven, om schepen welk tot stand komende, mijnes inziens, te bouwen, ook verscheydene hangen, Van der Vijver en zijn metgezel lopen de overstrooming in de haringpakkerij, daar men de verschen Haring, tot Bok- verder naar het Realeneiland en de Houttuinen en Droogbak zal weren; ook king droogt. Dese Eylanden zijn door Zandhoek en hij vertelt daarover: zou dit gedeelte der stad, zo digt bij de eenige wijde, en breede grachten van Heeren-, Keizers- en Prinsengrachten malkander als van de stad afgeschey- “Na eene wijl vertroefd te hebben aan gelegen, bijzonder worden verfraaid, den, over welken men acht optrekkende, den Zandhoek, eenige schreeden van indien de ruïne van de d’oude stads- en opengaande bruggen, van d’een tot het Blaauwhoofd, alwaar veel ansjovis herberg werd opgeruimd, het overschot aan d’ander gaan kan….Zommige oude ingelegd, en de vlotten gemaakt worden der oude jagthaven werd ontworteld, en luyden, daer noch wel eenige van leven, voor de Zaan, van het hout dat de Zaan- de loodsen (van dubbelzinnige doel- die ’t begin van deze derde vergroting, dammers in de wekelijksche houtveiling einden verdacht) waren weggebroken. in den jare 1612, gedenkt en gezien te Amsterdam koopen, gingen wij voorbij Men is thans werkzaam met het leggen hebben, konden in hun gedachten niet de bokkinghangen of rookerijen, langs van eenen dijk om de stad, in welken vatten, dat zij den tijd noch zouden het Realen eiland en het mineraal-water dijk geschikte sluizen, ter doorvaart van beleven, dat deze ruyme velden, moe- depôt van den makelaar J.W. van Ep schepen zullen worden gelegd.” rassen en wateren, binnen des stadts Bonte, tot aan de groote Bikkerstraat. wallen komende, bebouwt wierden, maar In de Bikkerstraat bezochten wij de De Westerdoksdijk en de Westerdoks- zij hebben niet alleen dit, maar noch werf St. Jago, alwaar het kantoor van de sluis werden aangelegd in 1832-34 meerder beleeft, en gesien.’ nieuwe Amsterdamsche haringreederij is vanaf de Droogbak door het IJ naar bol- geplaatst, die thans uit 18 schepen, zoo werk het Blauwhoofd. De dubbele rij pa- Boottochtje Wandelingen in en om Amsterdam hoekers als buizen, bestaat. “Jammer! len en de boomhuisjes verdwenen. Het Ruim twee eeuwen later was de buurt dat dit vak zoo weinig voordeel ople- zo ontstane Westerdok was bedoeld als Laten we eens vanaf het IJ, vanaf de We zien dat het IJ, waar “het eens zo tenonderkomen. Vlak voor het Westerdok- in verval geraakt. Het liep niet meer zo vert,” was de uitroep, welke mij ont- haven voor grote zeeschepen. Het plan overkant, waar ooit het Galgenveld lag, open was”, nu nog een brede vaargeul seiland bevindt zich nu nog het Koloniaal goed met de Amsterdamse haringreders, glipte, toen mijn opmerker met gretige hiervoor was al in de Franse tijd bedacht is. Achter ons, op Noord kunnen we Etablissement. Moet worden afgebroken. het nieuwe Westerdok binnenvaren. er was teveel concurrentie met steden oogen den arbeid aan nieuwe en reeds door de waterstaatkundige Jan Blanken. het nieuwe Overhoeks al te zien (550 Daar komt een luxe haventje voor in als Enkhuizen, Delfshaven en Schiedam. gebruikte haringbuizen gadesloeg, en De aanleg van de dijk gaf tijdelijk werk woningen in verschillende sectoren) en de plaats. En rechts daarvan komt het In een verslag uit 1829, Wandelingen in beweerde dat het Amsterdam aan moed, aan duizenden grondwerkers of polder- daar pronkt nog altijd de Shelltoren, de nieuwe IJ-dock, 100.000 vierkante me- en om Amsterdam, beschrijft C. van der lust noch vermogen ontbreekt, om hare jongens, die woonden in zelfgebouwde gouden staaf van het kapitalisme. Aan de ter, met inkepingen en sleuven erin. In Vijver een wandeling langs de stadswal- verachterde welvaart te doen herleven…. keten aan de voet van de dijk. Cornelis overkant op het Westelijke Stationseiland een verhouding van 66% volume en 33% len die hij maakt met een Brusselse Na één en ander te hebben gadegesla- Steffelaar maakte in 1834 een tekening liggen het Havengebouw, SNS Reaal, sleuf. IJ-Dock werd eerst ‘kopgebouw’ kennis. Hij vertelt: gen, merkten wij op, dat de eilanden, van zo’n huisje. De polderjongens in hun Kamer van Koophandel en het NS Ver- genoemd, maar vanwege de sleuven lijkt in het noorderdeel der stad, zijnde het houten optrekjes zouden nooit hebben keersleidings- en Technisch Centrum. In ‘kontgebouw’ een meer toepasselijke ‘Voortgegaan zijnde, kwamen wij langs Prinsen- Realen- en Bikkerseiland, kunnen vermoeden dat de bestemming westelijke richting kunnen we de Silodam naam. Middenin de vaargeul. het Smalle Pad, alwaar de mouterij de niet zoo zeer zijn vervallen, als die van van het Westerdok en het Westerdoks- (verbouwd tot appartementencomplex) en We varen door de openstaande sluizen, Dageraad wordt gevonden; aan de Zout- het oosterdeel, alwaar trouwens ook eiland in loop van de tijd zo ingrijpend vlak daarvoor nog het Stenen Hoofd zien langs de spoorbrug, een stalen kolos op keetsgracht, die bijna geheel uit pakhui- meer excessen gepleegd zijn, bijzonder zou veranderen. , liggen. Nu staat er een open loods voor een uniek, maar inmiddels stilstaand zen bestaat, maar helaas het verval van tijdens den Amerikaanschen oorlog, en zomeractiviteiten. Vroeger lag daar de draaimechanisme. Straks restaurant. dien handelstak doet blijken,- Sommi- dat men op de werven aan dit gedeelte Bert Bakker Foto Dave Carr-Smith Caledonia afgemeerd, schip als studen- We komen de besloten intimiteit van > WDOK WDOK P.18 P.19 het Westerdok binnen. Die beslotenheid we zeer recente nieuwbouw Bickerswerf een uitspraak van de Raad van State werd vroeger door de Douaneloodsen en Breeuwerswerf: appartementen. Stuk is het af en het is goed zo daar. Geen en het spoorwegtalud, nog vroeger door hoger maar toch weer beduidend lager nieuwe plannen alstublieft! Toch worden de dubbele palenrij langs het IJ en de als het naastgelegen NIPO-kantoor, ge- er nieuwe plannen gesmeed. Daarin zal oorspronkelijke Nieuwe Waal; zoals het bouwd als vervanging voor het inmiddels de oude meelfabrieksteiger omgebouwd Westerdok daarvoor heette. Nu wordt de afgebroken Narwal. Dan de Montessori- worden tot een gebouw met kantoorach- intimiteit door hoge behuizingen (van de school ‘de Eilanden’. Belangrijke functie tige functies. Ook een wandelroute daar 900 woningen) gecreëerd. De arken en voor de buurt. Dure appartementen er komt weer ter sprake. woonschepen liggen nu aangeharkt aan bovenop. Sjiek jachthaventje voor het In het gebouw dat nu het ‘Westerdoks- mooie steigers. Sjiek. Keurig in rijtjes. Bickerseiland. huis’ wordt genoemd zetelt een consor- Meteen aan de overkant, naast het spoor, De Zandhoek met de ‘Kapiteinswoningen’ tium van bezige architecten BV’s. Kees op het Bickerseiland zien we Squashcity. is nog keurig intact en Jacob Olie kan er Rijnboutt is één van die architecten. Daarin zat vroeger het Jonker, een me- zo nog een zondagse foto maken. Daar- Kees is supervisor van de Zuidelijke taalconstructiebedrijf. Daarnaast zien we achter stond de BATCO, tabaksfabriek. IJ-oevers. Vroeger werd in dat pand meel allerlei nieuwbouw op het Bickerseiland. Nieuwbouw op de Bokkinghangen. Vroe- opgeslagen. Allereerst een complex van relatieve laag- ger stonden hier veel meer pakhuizen en bouw. Uit begin jaren zeventig. Dankzij werd er graan, tabak, wijn, zout, ansjovis, Eigenlijk is alleen de Zandhoek origi- snelle opruiming met speciale verorde- pek en teer opgeslagen. De Silodam. De neel, de rest is allemaal één of meerdere ningen: krotopruiming. Iets dat toen- Nieuwe Teertuinen, de Zoutkeetsgracht malen op de schop gegaan. De meest tertijd de gehele Jordaan bedreigde. De en de Bokkinghangen danken hun naam ingrijpende veranderingen vonden plaats nieuwbouw is slecht gebouwd en het ziet aan die activiteit. op het Bickerseiland en met de komst eruit alsof het nu al rijp is voor de sloop. De achterkant van het Barentszplein ziet van het Spoor. , Middenin staan nog enige oude gebou- er wat rommelig uit. Alsof er iets mist en wen als historisch accent. Daarnaast zien het niet af is. Dat is niet waar. Volgens

Amsterdam wordt beveiligd met palen Begin van de 17e eeuw en we zitten in de ‘oude stadtsherberg’. De herberg ligt in het IJ, ongeveer op de hoogte waar nu het gebouw van de Ka- mer van Koophandel zit. Via de steiger zijn we er vanaf de Houtuynen gekomen. Als we in oostelijke richting kijken zien we een kilometerslange dubbele palenrij met aan beide zijden schepen. Ook in westelijke en noordelijke richting loopt deze palenrij door. Overal schepen en schuiten, bedrijvigheid van laden en lossen. Het havengebied wordt door de dubbele palenrij van het open water afgescheiden. De ruimte achter deze palen, waar de schepen veilig kunnen liggen, noemt men een ‘waal’. De Stadtsherberg ligt aan de Nieuwe Waal. ’s Nachts worden de openingen met bomen afgesloten, bij iedere opening staat een wachthuisje op palen waarin ‘boomsluiters’ wacht houden. Grote schepen blijven buiten liggen. In de 17e eeuw is de huidige ‘Westerdok’ een afgepaalde haven van ongeveer de zelfde afmetingen en wordt ze dan de ‘Nieuwe Waal’ genoemd. Eerste paal op het Westerdok Toen de Oude Waal te klein werd in 1611 de nieuwe waal gemaakt. Amsterdam is gebouwd op palen, de haven wordt beveiligd met palen. Begin oktober 2004. Opeens stond het er. Op het voormalige aangeplempte werkeiland van de Nederlandse Spoorwegen. Tegenover het Bickerseiland. Het bewoog niet. Op 11 november 2004 spoten er om 17.00 uur plotseling vuurpijlen uit en werd het verlicht met Bengaals vuur. Bickers Eijlandt. Reinier Nooms, ca. 1652 (Stadsarchief Amsterdam). Een gigantisch reuzenrad. Bleek dat op die dag wethouder Duco Stadig de eerste paal sloeg voor het project ‘Westerkaap’ op het Westerdok: het eerste project voor de bouw van 900 woningen op het Westerdokseiland. De andere 2 projecten moeten nog beginnen: La Grande Cour en VOC-Cour. Stadig voer die dag rond in een boot. Directies van Ymere Ontwikkeling en AMVEST voerden het woord: “Stadig heeft zich persoonlijk ingezet voor de plannen.” Lezen we in het persbericht. Is dat goed nieuws? Dat deed wethouder Rob Oudkerk toch ook? Stadig wordt ‘afgerekend’ op het aantal huizen dat ie laat bouwen. Enorme hoeveelheden niet gerealiseerde huizen rusten op zijn schouders. Een wassen neus. Werd wethouder Dales ooit ‘afgerekend’ voor zijn ambitieuze haven terminal?

Omwonenenden op het Bickerseiland en aan de Zandhoek hebben gedegen kritiek op de stedelijkheid van het nieuwbouwproject aan het Westerdok. Die kritiek kon helaas alleen in gerechtelijke procedures naar voren worden gebracht. Zo ging de centrale stad om met de inzet van de burgers. Misschien konden ze er ook niets mee, want deze inzet getuigde van historisch besef; van het doorzien van de verschillende schaalniveau’s; van de noodzakelijke ‘gebiedsoverstijgingen’. De hoofdstedelijke plannen en de plannen van de projectenbazen ontberen dit. Het eerste bouwproject ‘Westerkaap’ van AMVEST en Ymere wordt “Een nieuw stuk binnenstad”, schrijven de directies: “Dicht bebouwd met een grote mix van functies en soorten woningen. Er komen huizen en appartementen aan besloten binnenhoven, met privé parkeerplaatsen en met uitzicht over het IJ, Westerdok of de Jordaan. Volgens AMVEST en Ymere wordt het nieuwe ‘Westerdokseiland’, een bijzonder wooneiland met moderne architectuur. AMVEST en Ymere hadden toen zelf zo veel vertrouwen in deze locatie dat zij geheel op eigen risico gaan bouwen. Die durfden en gingen aan de slag zonder dwangmatige voorverkoop. De strijd tegen de Amsterdamse woningnood begint op het Westerdok, maar... het moet wel verkocht worden. Het reuzenrad gaf een indruk van wat er vanaf de gebouwen op Westerdokseiland te zien zal zijn. Daar zit wel wat in: als ze klaar zijn met bouwen kun je er maar beter in het nieuwbouwproject zitten, dan ertegen aankijken. Vanaf alle hoeken en windstreken zal er een overweldigende hoeveelheid nieuwbouw te zien zijn. Op 25 november toen de mist optrok was het weg.

Foto Roel en Myriam Daru WDOK WDOK P.20 P.21 Bert Bakker Nieuws Pannenkoekenplein officieel in gebruik genomen

Het ligt niet voor de hand. Toch is de nieuwe benaming una- uit gaan steken” en “die over de lagere bebouwing heen gaan niem aanvaard. Het Pannenkoekenplein op het Westerdoksei- buigen.” land is afgelopen vrijdagavond (september 2006) plechtig in gebruik genomen. Meervoud, ‘pannen’, omdat er op verschil- Licht, lucht en beweging Het IJ. Reinier Vinkeles, ca. 1800 (Collectie tekeningen Van Eeghen / Stadsarchief Amsterdam). lende kooktoestellen met verschillende pannen een enorme Tijdens de opening van het plein was iedereen het er over eens: hoeveelheid beslag tot koeken werd omgetoverd. Het waren Bij een dusdanige hoeveelheid nieuwbouw hoort openbare Leeuwenburg en Barentszplein vooral mannen die zich deze inspanning getroosten. De vrou- ruimte, ontmoetingsruimte. Daar hoort licht, lucht en beweging Het eerste bolwerk ‘Leeuwenburg’ werd aan het IJ gebouwd op de Omstreeks 1879 werden in de buurt vele huizen gebouwd, waarin de wen zaten gezellig bijeen en kregen een glaasje. bij. De nieuwe naam past ook goed bij de zich ontwikkelende noordpunt van een stuk buitendijks gelegen rietland. Het werd spoedig Amsterdamsche Vereeniging tot het bouwen van Arbeiderswoningen Slechts één heer kreeg extra aandacht: organisator Johan van culinaire traditie van onze buurt. De nieuwe naam is ook een vernoemd naar de blauwe arduinsteen waarvan het was opgetrokken en een groot aandeel had. Het gevolg was dat de naam Blauwhoofd Biemen. Hij werd 75. “We moeten afscheid nemen van onze knipoog: heren, lekker eten ja zeker, maar zie maar eens een het ‘Blauwhoofd’ genoemd. Op het bolwerk stond de molen ‘de Bok’, die gewijzigd werd en bij Raadsbesluit van 30 maart 1881 plaats moest vertrouwde omgeving. Jammer? Niet jammeren, we maken er pannenkoek heelhuids uit de pan te krijgen. op 4 januari 1874 door brand verloren ging. In 1844 werd besloten de maken voor Barentszplein. Genoemd naar de vermaarde schipper en opnieuw weer ons eigen dok van!” schreef Van Biemen in zijn wallen en de daarachter gelegen terreinen tot aan het bolwerk ‘t Blauw- stuurman Willem Barentszoon, die deelnam aan de derde vergeefse uitnodiging. Het plein geeft ruimte aan een jaarlijks terugkerend pan- hoofd’ te beplanten. Hoewel nog klein van omvang had Amster­dam dus expeditie ter ontdekking van een weg door de IJszee naar Indië en nenkoekenfeest ter ere van oude en nieuwe bewoners. Op het in 1845 haar eerste park verkregen dat velen lokte tot een wandeling na de bekende overwintering op Nova Zembla op de terugtocht stierf Afwijkend? nieuwe plein kun je heerlijk even uitwaaien als de aanwezige naar ‘t Blauwhoofd’ vanwaar men een fraai gezicht had over het IJ van (1597). De nieuwe naam van het plein wijkt enigszins af van de namen hoogbouw je teveel beklemd of als je een verfrissende wande- de Zaan tot de Zuiderzee en over Waterland met zijn dorpen. De letter- voor de behuizingen die er zullen verrijzen: Westerkaap, VOC ling vanuit de binnenstad naar het IJ nodig hebt. , kundige J. Antonides van der Goes zegt in ‘De Ystroom’ (1671). Cour, La Grande Cour. ‘Place La Grande Crèpe’ is dubbelop en klinkt niet lekker. “Maar laat ons eerst de kant des IJstrooms ommegaan, Het Pannenkoekenplein ligt naast ‘La Grande Cour’, het zuide- Zo ver wij hem voor stad verbolgen heen zien jagen lijke blok waarmee in 2005 de bouw is begonnen. Langs masten, op het hart des afgronds ingeslagen De woningen worden rondom een semi openbare binnenhof, En zware balken die, wanneer hij woedt en zwelt, een zogenaamde ‘cour’ gebouwd, een luchtkoker. Er verrijzen in Op hun gebeukte rug afkeren ’t stroomgeweld. La Grande Cour ook woontorens “die — volgens de tekst op de Het Blauwe Bolwerk zult ge in ’t noorden uit zien munten, website van de IJoevers — als periscopen boven het complex Gelijk een stenen berg met brede en sterke punten, En walkortouwen, op affuiten wel geschaard, Meer voor de rijk’lijkheid dan zorg, nu ’t bloedig zwaard Mag rusten in de schede, en rijkgeladen schepen Onaangerand een oogst van schatten binnenslepen. De Zandhoek zet de kiel met ballast in ’t gewicht, En leert ze recht door zee voortstreven, in ’t gezicht Van ’t onweer dat vergeefs van boven neergeschoten De hoge mast bestormt, en ’t schip dreigt om te stoten.”

WDOK WDOK P.22 P.23 De Westelijke Eilanden en de Zandhoek Bert Bakker In 1342 kreeg Amsterdam stadsrecht. Hierin werd de term ‘haven’ voor het eerst genoemd. Maar er vonden al eerder havenactiviteiten plaats, want kort na 1200 zijn er al internationa- le handelscontacten. De aangevoerde goederen werden geladen en gelost in het Damrak. Tegen 1300 gaan de grotere schepen afmeren aan kades aan weerszijden van de Amstel­ monding, de latere Prins Hendrikkade. De stad groeit snel en de buitenlandse handel wordt steeds belangrijker. Dit leidde in de eeuwen daarna tot een reeks van uitbreidingen.

De Westelijke Eilanden werden aangelegd in 1614 /1615, en waren aanvankelijk slechts bedoeld voor scheepswerven en teerkokerijen. Een koekje Het Bickerseiland is genoemd naar Jan Bicker, scheepsbouwer, koopman, schepen en van eigen deeg burgemeester. Hij kocht het hele eiland in 1631 en liet er een huis bouwen met een toren om zijn schepen in de gaten te kunnen houden. Die toren van het huis diende vroeger als oriëntatiepunt voor de schippers. Een zogenaamd ‘landmerk’. Moderne architecten en stedenbouwers hebben het tegenwoordig over ‘landmarks’. Dan wordt iets heel anders Mijn naam is Johannes Bick. Ik stam af De man die mij de envelop overhan- 10.40 uur. Volgens Boven is alles 11.15 uur. Geert Boven zit rechts van bedoeld: een dusdanig massief en in het oogspringend gebouw, dat alle andere landschap- van de gebroeders Bicker. De ‘er’ is eraf digde, snelde weg. Thuisgekomen mogelijk. Het gaat er alleen maar om Kees IJzer. Kees kijkt nog een keer pelijke en stedelijke perspectieven wegneemt. Het nieuwe IJ-dock wordt zo’n modern begon ik te lezen. Een pak papier bleek tijdig met goede schetsen en plannen wanhopig rond en dan haalt hij plotse- gesleten. Ik stam af van degenen, die ‘landmark’. in de envelop te zitten. Ik ken mijn te komen. Boven is optimistisch. Mis- ling uit met zijn rechterhand zoals een Verder is er het Realeneiland, genoemd naar de schepen Reynier Reaal, die menig huis aan het begin van de zeventiende eeuw klassieken: het leek wel ‘Het pak van schien te optimistisch? Alles kan. Het tennisser dat met een backhand doet. bezat op dit eiland. De gemeente heeft in het begin van de 17e eeuw heel wat moeite het Bickerseiland lieten aanplempen. Sjaalman’. Verslagen, verhandelingen, is duidelijk te merken dat Kees IJzer er Een goede backhand. Geert krijgt een moeten doen om dit eiland vol te krijgen met bedrijven. Grond werd aangeboden tegen Bestuurders, scheepsbouwers, kooplie- essays. Ik neem zomaar een stuk. Het niet gerust op is en telkenmale stelt hij slag met de rug van zijn hand midden afbraakprijzen. Aanvankelijk richtte men zich op haringpakkers, die geen interesse hadden. den dat waren ze. Ik zat net als mijn gaat over het Westerdok aan de weste- dezelfde vragen. Diplomatiek en vra- in zijn gezicht. Opperste verbazing van Later op timmerwerven en scheepsbouwers. Om de een of andere reden was dit eiland lijke kant van het IJ, over hergebruik van gend, steeds en weer op de tast. Geen iedereen aan tafel en in alle opzichten latere voorvaderen in huizen. Goede niet zo in trek. Nog niet zo lang geleden waren deze huizen zeer vervallen. In 1943 zijn ze een oud gebouw van de spoorwegen. Ik nieuwe informatie. Hij blijft peilen wat dramatisch. IJzer: “Jij zit hier maar te als geheel op de monumentenlijst geplaats om kaalslag te voorkomen. Pas in de jaren ‘60 handel, onroerend goed. Waarom dat verander de namen, want ik wil geen de mogelijkheden zijn. Verschillende lullen met al je mogelijkheden. Die zijn zijn ze gerestaureerd en nu zeer in trek. Op nummer 10 is de fotograaf Jacob Olie geboren, tegenwoordig ‘vastgoed’ heet, dat weet gedoe achteraf. Het gebouw is al weg. combinaties van functies. De huidige er niet, dat weet jij net zo goed als ik.” en heeft er gewoond. Op de Zandhoek lag vroeger zand opgeslagen, dat gebruikt werd als ik niet. Of het moet betekenen ‘geheid Die vastgoed ontwikkeling is daar toch bewoners hebben niet het gehele ge- Het komt met helderheid uit de lucht ballast en voor ophoging. niet meer te keren. bouw nodig. Wat wil de gemeente? vallen, echt verbazingwekkend is het goed’. Dat snap ik. Het Prinseneiland werd genoemd naar een huis met een gevel met afbeeldingen van Prins Ook Geert Boven drukt zich diplomatiek niet. Maar, wat gaat Geert Boven doen? Willem van Oranje en van Prins Maurits. Dat huis is verdwenen, maar gelukkig zijn veel 10.00 uur. De vergadering begint. De uit: “De gemeente wil vooralsnog niets. Iedereen in het zaaltje verwacht op zijn pakhuizen nog bewaard gebleven. Op dit eiland had Breitner zijn atelier. Dat staat er nog “Houd je rustig en verroer je niet.” Dat leider van het IJ-oever project, Geert We willen open en dynamisch plannen. minst een paar klappen terug. Een ver- op 20 /1A. zei mijn vader altijd en gelijk had hij. Boven is er. Kees IJzer, architect is er, De ruimtelijke verankering van de Dou- dediging, iets, hoe dan ook. Het drama- Zandhoek. April 1942 (Stadsarchief Amsterdam). Bij onroerend goed komt het op geduld en praktisch alle bewoners en direct aneloodsen zal goed bekeken worden tische effect wordt even vergroot en dan aan. Niet teveel bewegen, geen haast. betrokkenen. Na een korte inleiding en ook plannen met functiemenging is het voorgoed weg: Boven doet niets, Dat schijnt tegenwoordig anders te zijn. over de situatie, de kansen voor verder in het stedelijke milieu komt goed uit. zegt niets, maakt zich als een schoot- Ik heb zoveel bezittingen geërfd dat ik verblijf, de kansen voor behoud van de Sjiek en sjofel, dat kan best!” En zegt hondje uit de voeten. weinig anders hoefde te doen dan het loodsen, wordt over de herontwikkeling hij “Nieuwe elementen en bouwstenen onderhoud na te lopen. Of ik liet iets van de Douaneloodsen besproken. Daar kunnen altijd worden ingevoegd en de Ik kreeg die envelop zomaar in mijn gewoon verkrotten. Afbreken was ook is Kees IJzer voor. Hij is ingehuurd door ruimtelijke kwaliteit van de Douanelood- handen gedrukt. Ik bemoei me niet met een mogelijkheid en dan met subsidies de bewoners. Hij moet in een vroeg sen komt met goede plannen beter voor die moderne handel in vastgoed. Ik zie weer mooi opknappen. stadium mogelijkheden en wensen in- het voetlicht. Goede plannen zijn altijd die scène levendig voor me.‘Une tarte’ Neem de tijd. Het maakt niet zoveel uit ventariseren en een eerste schetsmatige beter dan slechte!” dat is de titel. Zo noemen de Fransen als je eigenaar bent, want de woning- opzet maken. Een gedeelte voor wonen dat, als je iemand zo met de vlakke nood wordt hier vanzelf op peil gehou- en werken, voor voorzieningen, café, 11.00 uur. IJzer krijgt steeds dezelfde hand slaat. Dan word je beschouwd als den en de prijzen stijgen. Dat gaat ook klein theater, expositieruimte en wat enthousiaste reactie terug. Mogelijkhe- een lulletje rozenwater. Als je dat laat vanzelf. Ik ben een vermogend man, dies meer zij. den staan open: het komt allemaal goed. passeren, dan ben je een watje. IJzer maar dat hang ik niet aan de grote klok. IJzer gelooft het niet. Dat is nu duide- had nooit mogen slaan, maar Boven had Vanwege mijn afkomst, mijn naam en 10.20 uur. De architect is nieuw. Een lijk. Hij kijkt wanhopig rond. Hij krijgt dat nooit mogen laten passeren. Die de rust waarmee ik mijn onroerend goed beetje zenuwachtig. Maar hij brengt de een zenuwachtig trekje bij zijn mond en man, die kletste maar wat en was “een beheer, word ik nogal eens benaderd zaak voorzichtig ter tafel. Hij zoekt naar begint rood aan te lopen. Voor een ieder slap taartje met z’n IJ-Oevertje”. Dat is met verzoeken. Daar ga ik nooit op in. woorden en mogelijkheden. Diplomatiek. in het zaaltje is de situatie nieuw. Ook misschien zo, maar ook achteraf is dat Ik ben nogal conservatief, ik hoef geen Geen onverstandige aanpak. Voor er iets voor de gemeente en wellicht ook voor geen aangename constatering. Ik kreeg vliegers op te laten. op tafel komt is het goed om reacties te Geert Boven. Misschien is er inderdaad dat pak papier. Ik zat altijd in het on- Onlangs werd ik ’s avond op straat aan peilen en “ideeën in de week te leg- van alles mogelijk en hoeft het gebouw roerend goed. Ook daar vielen klappen, gehouden door iemand die mij een dikke gen.” IJzer is nieuw in dit gezelschap niet te worden afgebroken. Er zit weinig maar dit blijft bij mij toch wel hangen. envelop in mijn handen drukte. “Meneer en maakt de indruk de klappen van de anders op dan positief te blijven. Daar- Had ik dan dat pak papier ongelezen Bick u bent een wijs en verstandig man. zweep te kennen. De loodsbewoners om zijn we bijeen. Geert laat zich van moeten laten? , Dit moet u lezen. Het gaat over nieuwe hebben aan hem ook te kennen gegeven zijn goede kant zien. “Kom op Kees, kijk ontwikkelingen aan de Amsterdamse in goed overleg tot alternatieven te wil- met vertrouwen de toekomst tegemoet.” haven. Niemand wil hier iets van weten. len komen. Behoud van de Douaneloods Zegt iemand. Eén grootscheepse uitverkoop, dat is en behoud van hun woon- en werkplek het.” dat is het mooiste. WDOK WDOK P.24 P.25 Planologische slibafzetting Het Westerdokseiland dateert van omstreeks 1834, maar is niet als eiland aangelegd. Met het leggen van de Westerdoksdijk, die met een wijde boog van de Drookbak (Westerlijk Stationseiland) naar het Blauw- hoofd loopt, worden aangeslipte gebieden verbonden. De dijk ligt op de plek waar vroeger de dubbele palenrij stond. Achter de huidige dijk ontstaat door aanplemping het eiland. Het IJ heeft de Amsterdammers veel hoofdbrekens gekost. Voortdurend is er slibafzetting in het brakke water, dat toen nog er nog een open verbinding met de Zuiderzee is.

Het IJ was tot aan de 19e eeuw een groot en soms woest water waarin eilanden lagen die er nu niet meer zijn: het eiland Jan Hagoort, Ruige- plaat. Die slibafzetting zorgt in de vorige eeuw voor veel planologische hoofdbrekens en is een groot gevaar voor de haven. Grotere schepen kunnen aan het eind van de 18e eeuw niet goed meer binnenlopen. In de 19e eeuw overweegt men verschillende oplossingen: volledige afsluiting van het IJ door sluizen op de hoogte van Schellingwoude, kribben en dammen in het IJ aanleggen; uitbaggeren; breed kanaal direct naar zee. Al deze maatregelen worden ook uitgevoerd. Het Westerdok is een uitvloeisel van ‘het op diepte houden van het IJ’. Door de sluizen (op de huidige Westerdokskade, het verlengde van de Korte Prinsengracht) kon het dok afgesloten worden. Het Groot Noord- Hollands kanaal werd gegraven.

In het midden van de vorige eeuw veranderde de techniek van laden en lossen. De Spoorwegen doen hun intrede en dat bracht een volledige wijziging in de haven en het gebruik van het Westerdokseiland met zich mee. De wijze van lossen en laden ondergaat ingrijpende wijziging. De schepen worden groter, het scheepvaartverkeer wordt drukker en zowel het Groot-Noordhollands kanaal als het Ooster- en Westerdok voldoen niet meer. De spoorbaan moet worden doorgetrokken tot aan een kade, Bij wijze van die aan diep water grenst. Dat diepe water, dat is er niet in de stad. Wintergezicht op het IJ bij de Bickersboom. J. van Leeuwen, 1830 (Collectie tekeningen Van Eeghen / Stadsarchief Amsterdam). Uitleiding “De dynamiek van een stad wordt vooral bepaald door de mensen, die daar wonen Dynamiek en werken,” aldus de schrijver Geert Mak. Hoe ruim moet je dat mensenwerk zien? Wat bepaalt de dynamiek Het Westerdok aan het begin van de nieuwe eeuw: Moeder met kind achterop naar in onze stad? school, vader naar zijn werk. Winkeliers met hun nering. Een bassist bespeelt zijn “De dynamiek van de stad is ook af­ instrument. Het Westerdok: een slijptol klinkt bij het scheepstimmerwerfje. hankelijk van netwerken van de mensen Dynamiek die los staat van de bebouwde omgeving? die er werken en wonen met mensen Dynamiek in vroeger tijd is weer anders te beschrijven dan de huidige. ‘Vroeger’ daarbuiten. Verder is het wel van enig belang om de waarde van dynamiek lijkt iets feitelijks te hebben als een ‘ding’ dat je kunt aanpakken. Terwijl de hui- genuanceerd te bekijken. Waar dynamiek dige dynamiek van wonen en werken een beweging is. Bijvoorbeeld: wel / geen huis gelijkgesteld wordt met het primaat van kopen, werkloosheid, krapte op de arbeidsmarkt, leegstaande kantoren. Een stad de economie, raken andere factoren in die steeds meer een agglomeratie wordt. het gedrang…” Op zoek naar dynamiek hebben wij drie vragen aan verschillende betrokkenen rond “De dynamiek van de stad wordt mede het Westerdok voorgelegd. bepaald door de mensen die naar de stad komen, om andere redenen dan wonen of werken. De dynamiek van de stad wordt mede bepaald door eigendoms­ Bert Bakker Foto Jan Voster verhoudingen. Eigenaars wonen of >

WDOK WDOK P.26 P.27 werken niet altijd in de stad. De dyna- nu weg, zo’n stedenbouwkundige ontwik- ander bijzonder element. Die is er wel in “Nieuwe kansen? In elk geval voor de “Nieuwe kansen en mogelijkheden? Kan- leuke activiteiten in kunnen onderbren- miek wordt mede bepaald door andere keling is het uiteinde van een primair de vorm van een geknikte toren, zwe- middenstand in de buurt, en dat is goed. sen voor de commercie op Haarlemmer- gen: bij voorbeeld kinderen hun eigen elementen dan mensen. Wat te denken economische belangenafweging. Het is vend boven de zuidelijkste gevelwand. Het is ook goed om weer kleine kinderen dijk en -straat. Wellicht ook kansen voor kleine bootjes (modellen à la de Tuileriën van rampen van allerlei aard? Het groot- jammer dat de politiek niet het lef had Maar die volgt daarmee de logica van het in de buurt te zien. Er was een mooie de Zeeheldenbuurt die onder Westerpark bij het Parijse Louvre) laten bouwen. (Dit ste verschil tussen ‘dynamiek’ vroeger een broedplaatszone veilig te stellen op ontwerp en mist elke aansluiting met de potten- en pannenwinkel op de Haarlem- valt. idee werd jaren geleden door een be- en nu is het verkeer als scheiding en het nieuwe Westerdok….” Prinsengracht...” merdijk en die verdween natuurlijk, en De kade aan het Westerdok lijkt heel woonster uit de Zeeheldenbuurt geopperd dreiging...” wat zien we nu, een nieuwe modieuze mooi te worden. Het Zuidelijke plein en het werd weggewuifd door de mensen “De algemene indruk bestaat dat de “Vooropgesteld: het is goed dat het “Het is wel tragisch dat de Vereniging potten- en pannenwinkel...” wordt waarschijnlijk een tochtgat en ligt van het Stadsdeel. Kortom: met enige planning van het Westerdokseiland niet Westerdokseiland ontwikkeld wordt, want De Loods die door de gemeente / grond- op een rumoerige plek bij het spoor. Wel fantasie en liefde voor de historie valt er voortkwam uit een dynamiek van wo- aan een in onbruik geraakt rangeerter- bedrijf zwart op wit is toegezegd dat ze “Als de promenade aan de zijde van het leuk zou de tot restaurant om te bouwen best iets leuks van te maken...).” , nen en werken. De dynamiek werd juist rein midden in de stad heb je ook niets. in de nieuwbouw terug mogen keren Westerdok echt alleen voor voetgangers oude spoorbrug kunnen zijn. Dat is dan bepaald door doelstellingen van buitenaf Maar: het is jammer, zo je wilt tragisch, vanuit Zeeburg nog nooit iets concreets en fietsers is, kan het deel worden van meteen het enige op het Westerdoks­ (Den Haag) of vanwege tekortschietende dat de bebouwing zo massaal is dat de hebben gehoord. Zij gingen vrijwillig als een wandelcircuit…” eiland dat aan het verleden herinnert...” begrotingen bij andere grote (gemeente- historische stad nu helemaal van het IJ vereniging uit de Douaneloodsen weg. “Het kan positief zijn voor de inkomsten lijke) plannen...” wordt afgesloten.Verder is het betreu- Ze kregen de uitdrukkelijke belofte op van de winkeliers. Maar als daardoor de “Wat het water betreft: dat wordt steeds renswaardig dat alle herinneringen aan individuele basis terug te kunnen keren. luxe winkels de gewone winkels verdrin- verder ingeperkt, verliest zijn doorvaart- “De dynamiek van een stad zou weer de historie van het gebied zijn wegge- Zij weten nog steeds van niets: waar zijn gen, is dat weer nadelig voor de leefbaar- karakter en wordt zo een statisch binnen- meer bepaald moeten worden door de haald. Afgezien van de gebouwen waren die zogenoemde broedplaatsruimten?” heid…” meer in de stad. Je zou er natuurlijk wat mensen, die daar wonen en werken. Een er nog genoeg kleine artefacten die in de nieuw gegeven: een volgebouwd eiland, openbare ruimte als een memento mori De nieuwe situatie op het eiland nieuwe bewoners. Nieuw gecreëerde opgenomen hadden kunnen worden. Het Welke kansen en mogelijkheden ligplaatsen aan de kade. Laten we er met stootblok bijvoorbeeld. Kijk naar wat ze zie je in de nieuwe situatie van het Café-restaurant open op de oude spoorbrug. Foto: Thomas Schlijper (HH). z’n allen iets van maken! Dat is geen bij de Oranjesluizen hebben gedaan, Westerdokseiland? slecht idee...” waar ze allerlei verwijzingen naar het verleden met veel liefde hebben geïnte- “De nieuwe kansen zijn afhankelijk van greerd in de aankleding van de nieuwe de binding die men weet te scheppen Tragiek sluizen. Met een beetje goede wil had tussen het nieuwe en het oude...” Wat is de tragiek van het dat hier ook kunnen gebeuren. “De kansen zie ik in de diversiteit en de Westerdokseiland? variëteit die zou kunnen ontstaan op de “Tragisch en typisch autistisch is ook dat begane grond door de komst van mid- “Tragiek is een beetje een sentimenteel het ontwerp van het zuidelijke bouwblok den- en kleinbedrijf en / of andere klein- begrip, denk ik, natuurlijk was de poëzie helemaal niet vanuit het zicht van de schalige functies. Nieuwe kansen zijn er van de oude situatie op het Westerdoks­ Prinsengracht is vormgegeven. Hoewel ook als de kade aan het Westerdok auto- eiland (rafelgebied, rommelen, low dit bouwblok de zichtlijn naar het IJ brommer- en motorvrij blijft en dat strikt budget overleven etc) bijzonder. Dat is afsluit, markeert ze dat niet met een of gehand­haafd wordt...”

Het Stenenhoofd De voedseluitdeling vindt plaats op het Stenenhoofd tijdens de Tweede Wereldoorlog, in de winter van 1944 /1945. De laatste schepen vertrekken in de trieste meidagen van 1940 naar Engeland en Amerika. De haven blijft leeg. Amsterdam wordt bezet en de meest trieste episode uit onze geschiedenis breekt aan. “Doods, stil en stom” ligt het IJ erbij. Het Stenenhoofd ligt er nu bij als een kale vlakte, op de kop van het Westerdoksei- land. De foto is van de vorig jaar overleden fotograaf Ad Windig (1944 - 2006)) Windig (behoort tot een groep fotografen die het dagelijkse leven tijdens de oorlog vastlegt. De groep wordt later bekend onder de naam ‘De ondergedoken camera’. Vanaf buikhoogte, de camera verstopt onder de regenjas, foto- grafeert hij het dagelijkse leven tijdens de laatste oorlogsjaren; zijn foto’s geven een indringend beeld van die tijd.

Foto: Ad Windig (Maria Austria Instituut). WDOK WDOK P.28 P.29 WDOK