Nijkerk Natuurlijk Kwartaalblad voor leden en donateurs van IVN Nijkerk Nummer 4 - 2016

Herfst

Instituut voor natuureducatie en duurzaamheid Afdeling Nijkerk Postbus 1082, 3860 BB Nijkerk Bestuur

Voorzitter vacant [email protected] Secretaris vacant [email protected] Penningmeester Elly Kuijt 033 – 257 23 63 [email protected] Bestuursleden Arie van den Berg 033 – 246 12 71 (Relatiebeheer) [email protected] Leendert de Boer 033 – 245 33 02 [email protected] Rien Loman 033 – 246 18 54 [email protected] Gijs Moesbergen 033 – 245 63 03 (Ledenadministratie) [email protected] (interim)

Colofon

Nijkerk Natuurlijk is een uitgave van Lay-out en productie: IVN-afdeling Nijkerk. Renea Grafisch, Nijkerk Kopij en reacties kunt u uiterlijk tot 7 november a.s. sturen naar Janny Bosma, Bezorging: tel. 033 - 257 12 49; [email protected] Bertine van den Berg (tekst zo mogelijk in Word aanleveren en Hilda Blom afbeeldingenlos bijleveren als JPG of TIFF). Tiny Meersma Robin Nellestein Redactie: Marion Petrie Egbert Woudenberg (coördinator) Anita de Raad Janny Bosma Jaap Schaap Marinus van Tol Bep Vink Wil van Winkoop

Foto op de voorkant: Beuk in herfsttooi. Beukenbomen bloeien in mei; ze kunnen 200 tot 300 jaar oud worden. Pas vanaf ongeveer het vijftigste levensjaar komt de vruchtzetting goed op gang en dan levert de boom in de herfst grote hoeveelheden beukennootjes. Ze worden o.a. verspreid door eekhoorns, die ze als wintervoorraad gebruiken. Foto: Jan Bosma

2 Nijkerk Nijkerk Natuurlijk

Jaargang 39; 2016 nr. 4 (Herfst) Kwartaalblad voor leden en donateurs van IVN Nijkerk. De afdeling IVN Nijkerk is opgericht op 14 maart 1977. Secretariaat: Postbus 1082, 3860 BB Nijkerk, [email protected] Banknummer: NL32RABO0347864759 t.n.v. IVN Nijkerk Ledenadministratie: Gijs Moesbergen (interim) Lidmaatschap: lid € 20,00, donateur € 15,00, huisgenootlid € 10,00, jeugdlid € 7,50 en cadeaulid € 15,00 per jaar Website: www.ivn.nl/afdeling/nijkerk

Inhoudsopgave Van de oud-voorzitter 5 Landschapsbeheer IVN Nijkerk gaat weer aan de slag 6 IVN-Bomencursus in Apeldoorn najaar 2016 7 Concurrenten 8 International Space Station 9 De Arkemheenpolder, opnieuw bijzonder 10 Programma 14 Gallen, kraamkamers van veel insecten 17 De paddestoelen (Jac. P. Thijsse) 19 Een vriend 20 Natuurwerkdag 22 Boekbespreking 23 Zaterdag 28 mei waren we te gast bij IVN Nijkerk 24 Opleiding IVN Natuurgids 25 Slootjevissen tijdens het vakantiespektakel in Nijkerk 26 Werkgroepen 27

IVN is een landelijke organisatie die mensen lokaal bij de natuur betrekt. Meer dan 20.000 ervaren vrijwilligers organiseren jaarlijks met veel passie en kennis talloze excursies, cursussen, wandelingen en tentoonstellingen. Zo komen veel mensen in contact met de natuur. En dat is nodig, want IVN is ervan overtuigd dat kennis van natuur, milieu en landschap de betrokkenheid vergroot. Door uw lidmaatschap ondersteunt u IVN Nijkerk.

Nijkerk Natuurlijk 3 4 Nijkerk Van de oud-voorzitter

Een lief klein bruin vogeltje (een Heerlijk. Nu zijn er nieuwe buren. KBV’tje) zit op een afrasteringpaaltje, Aardige, erg actieve mensen. Ze vliegt op, vangt behendig een mug richten de tuin helemaal opnieuw en keert terug naar zijn uitkijkpost. in. Er komen mooie tegels in, Spoedig heeft hij weer een prooi op gelegd in een fraai motief. Grote, het oog en opnieuw vangt hij een stenen plantenbakken geven aan de mug of vlieg. En dat gaat zo de hele betegeling een deftige uitstraling met dag door. Wat een nuttig beestje is die bijzondere boompjes. De grond in zo’n grauwe vliegenvanger. Muggen de bakken wordt zorgvuldig bedekt en vliegen, weg ermee! met wit grint. Onderhoudsarm heet Met ware doodsverachting kruipen dat. Jammer van de vogels en de naaktslakken op hun topsnelheid een vlinders, die hebben er niets meer te fietspad over. Maar ze zijn te traag zoeken. Ach, wat zou dat nou. Die om de dood voor te zijn: banden vinden wel een ander plekje… splitsen de lijven in tweeën en hun In het bos loopt een groepje kinderen. darmen liggen uitgesmeerd op het Op een bepaalde plek staan veel asfalt. Zinloos. Alleen een legioen paddenstoelen. Een paar jongens bacteriën is er blij mee, tot de zon de hebben een “leuk” spelletje bedacht. restanten verdroogt tot schilfers. Ach, Om de beurt springt er één op een naaktslakken, je moet ze niet in je tuin paddenstoel. Leuk! Toch? Wie de hebben… meeste vindt! Ach, paddenstoelen. Uit de struiken komt een goed Er staan er zo veel… doorvoede kat aangelopen. Hij Er valt voor IVN’ers nog een wereld te draagt een levende muis in zijn bek winnen met natuureducatie. We laten en laat die op het grasveld los. De de moed niet zakken en gaan door tot muis denkt aan een ontsnapping onze omgeving begrijpt dat respect aan de dood maar rekent niet op de voor de natuur ons eigen belang ook kwaadaardigheid van de poes. Die dient. We beginnen bij de jeugd, met kent geen genade en speelt lange tijd de Scholenwerkgroep, we gaan door het spel van leven en dood. Als de met cursussen voor Natuurouders muis eindelijk dood is wordt hij als en -grootouders, we gaan verder trofee bij de deur van het kattenbaasje met een nieuwe Natuurgidsencursus gelegd. Muizen, die moet je niet bij je (samen met IVN Amersfoort). En huis hebben en zeker niet er in! landelijk is er de actie Steenbreek, De buren zijn verhuisd. Ze hebben waarin IVN Nederland en de KNNV slechts een paar planten uit hun samenwerken om de verstening in weelderige tuin met struiken en steden en dorpen om te buigen in bomen meegenomen naar hun vergroening. Wij gaan door! nieuwe adres. De vogels en de vlinders blijven gewoon komen. Arie van den Berg

Nijkerk Natuurlijk 5 In Memoriam Ons bereikte het droevige bericht dat op 30 augustus jl. op 92-jarige leeftijd is overleden ons erelid en natuurgids Andries Loos. Andries is ruim 30 jaar lid geweest van IVN Nijkerk en heeft zich als gids en vrijwilliger vele jaren intensief bezig gehouden met natuureducatie voor kinderen en volwassenen. Ook is hij jaren actief geweest in de oude kruidentuin. Wij zullen ons Andries herinneren als een betrokken IVN’er. Wij wensen de familie sterkte toe bij dit verlies. Het bestuur van IVN Nijkerk Landschapsbeheer IVN Nijkerk gaat weer aan de slag

Ook in het nieuwe seizoen 2016-2017 gaat de werkgroep Landschapsbe- heer weer met regelmaat aan de slag in het landschap.

Voor het komende seizoen hebben we de volgende ochtenden gepland: 15 oktober, 5 november (Landelijke Natuurwerkdag) Vogeleiland, 26 Foto: Leendert de Boer. november, 17 december, 14 januari 4 februari, 25 februari, 18 maart Wie kunnen hier aan meehelpen? (Nederland Schoon) Hoop op Geluk, Jong en oud, van 8 tot 88, man en 8 april vrouw, mensen met een beperking, jongeren die maatschappelijke stage In principe wordt er gewerkt van moeten volgen, bedrijven die willen 09.00 tot 13.00 uur en wordt er voor werken aan binding met de natuur, koffie en een versnapering gezorgd. iedereen die graag de handen uit de Wanneer we wat gaan doen wordt mouwen wil steken en daarbij groene binnenkort afgestemd met beheerders fitness als toegift krijgt, waarbij tijdens /eigenaren van landschapselementen. de inspanning genoten kan worden Dit zult u terug vinden in de van vogelgeluiden, wolkenluchten en nieuwsbrieven. heel veel saamhorigheidsgevoel. Op ons to do lijstje staan: Samen een klus klaren, waarna de Onderhoud vogelbosjes, wilgen bomen/struiken weer een paar jaar knotten, muizenruiters onderhouden, vooruit kunnen! beekherstel, hoogstamfruitbomen snoeien, onderhoud uitvoeren aan Wil je meewerken of heb je een klus, het bos op de Kruishaarse berg, het of heb je vragen, mail dan naar vogeleiland en het ondersteunen landschapsbeheer@ ivn-nijkerk.nl van basisscholen betreffende groene schoolpleinen. Rien Loman.

6 Nijkerk IVN-Bomencursus in Apeldoorn najaar 2016

IVN Apeldoorn organiseert dit 24 september en 8 oktober van 9.30 – najaar een bomencursus, die zeer 12.00 uur. interessant belooft te zijn. Zowel in de stad als in het landelijk De kosten bedragen: € 31,50 per gebied zijn bomen beeldbepalend. persoon voor leden en donateurs Bomen verfraaien niet alleen onze van IVN of KNNV en voor niet- omgeving, maar zijn ook van wezen- leden € 35,- per persoon, inclusief lijk belang voor onze gezondheid, cursusmateriaal en koffie of thee voor onze leefomgeving en voor die tijdens de cursusavonden. van grote aantallen dieren en planten Meer informatie kunt u vinden op om ons heen. [email protected] In deze cursus wordt aandacht of telefonisch bij Fiona Grakist, besteed aan hoe bomen groeien en tel. 055-355 98 31. kunnen overleven, en aan het bos op U kunt zich aanmelden voor de de Veluwse bodem. cursus per e-mail: In de excursies staan wetenswaar- [email protected] digheden over bomen in stadsparken Vermeld in het bericht uw naam, en bomen in bosverband centraal, adres, postcode, woonplaats, maar het gaat ook om het genieten telefoonnummer, e-mailadres en of u van bomen. lid bent van IVN of KNNV.

De cursus bestaat uit drie avonden Hoewel deze cursus in Apeldoorn op woensdag 21 september en 5 en gegeven wordt lijkt het ook voor ons, 19 oktober a.s. van 19.30 tot 22.00 woonachtig in Nijkerk en omgeving, uur in het IVN lokaal De Vijfster, een mooie gelegenheid om nog wat Texandrilaan 30 in Apeldoorn meer te weten te komen over de en twee excursies op zaterdagochtend bomen op de Veluwe.

Nijkerk Natuurlijk 7 Concurrenten

Hoe schakel je in de natuur bepaalde concurrenten uit? Die concurrenten zijn bijvoorbeeld eksters, gaaien en kraaien. Dat was een tijdje geleden de vraag in een landelijk dagblad. Een eekhoorn in een voederkast.

Het antwoord is niet zo moeilijk. In het kastje op de foto liggen hazelnoten, allerlei zaden en een grote pot met pindakaas. Alleen koolmezen, pimpelmezen en eekhoorntjes durven deze kast binnen te gaan. Het is een komen en gaan. Vooral de eekhoorn doet zich tegoed aan de pindakaas. De mezen vliegen af en aan om met Eekhoorntjes zijn tegenwoordig een gewoon dit voedsel hun jongen te voeren. verschijnsel in woonwijken. Als je ze regel- matig voert zijn ze ook regelmatig te zien. Tekst en foto’s: Leendert de Boer

8 Nijkerk International Space Station

Afgelopen winter was ik op zoek naar een heldere avond. De natuur slaapt, geen bloemen te vinden, maar er is wel wat anders Grand Canyon 10 feb.1994 Space Shuttle te zien. In de ruimte draait om de Mission op 354 km hoogte. aarde, op zo’n 350 km hoogte, het International Space Station. Met een dat daar hoog aan de hemel een groot snelheid van bijna 28.000 km per uur ruimtestation om de aarde draait, schiet hij door het vacuüm van de waar mensen aan het werk zijn en de zwarte ruimte en ziet de zon diverse aarde regelmatig bekijken. malen opkomen en ondergaan in één Vanuit de ruimte zien de astronauten etmaal. de aarde als een blauwe bol met een vliesje lucht eromheen. De enorme In het donker, even na zonsondergang variatie aan natuurlandschappen is of voor zonsopkomst, wanneer de ISS te zien, maar ook de luchtvervuiling, nog wél verlicht wordt door de zon, en het verdwijnen van de bossen; kan je hem een paar minuten zien als bijna de helft is al verdwenen en een felle stip aan de hemel. ‘NASA elk jaar opnieuw verdwijnt er een Sightings’ op internet vertelt me waar. oppervlakte ruim twee keer zo groot Staand in de donkere avond, midden als Nederland. De natuur is enorm in de polder, tuur ik de hemel af. gevarieerd, buitengewoon flexibel, Nog even en hij is te zien! Ik tuur de maar ook erg kwetsbaar voor onze horizon af, met mijn kompas precies invloeden. Laten we er zuinig op zijn. de richting bepalend. Daar verschijnt een fel lichtend stipje dat snel naderbij Arjan Kalee komt. De NASA tijdtabel klopt. Geen knipperende verkeerslichten op het object te zien, dus geen vliegtuig. Drie minuten is hij zichtbaar en dan, in het midden van de hemel, wèg is het lichtje, alles is weer donker. Ook voor ISS ging nu de zon onder! Een week later was ISS ook zichtbaar vanuit het zolderraam. Ik blijf het bijzonder vinden

Nijkerk Natuurlijk 9 De Arkemheenpolder, opnieuw bijzonder

Foto Jan Bosma.

De zeepolder Arkemheen is En toch! Toch is het gelukt om in binnen de landsgrenzen en tot ver enkele jaren de waterstand in een daarbuiten bekend om zijn bijzondere groot gedeelte te verhogen door vogelrijkdom. Vooral in voorjaar en een nieuw peilbesluit van het winter hebben de Nijkerker en Putter Waterschap en door uitruil van polder een belangrijke functie voor particuliere gronden binnen de door weidevogels en wintergasten. Het Staatsbosbeheer te beheren reservaten. is ook alom bekend dat van diverse Er ontstonden twee aaneengesloten vogels de stand de laatste decennia vogelreservaten van totaal 225 ha, sterk onder druk staat. Een van de grenzend aan de Randmeerkust, mogelijkheden om de specifieke speciaal gericht op Smient en Kleine diversiteit aan vogels in dit zeer open zwaan (de Natura 2000-soorten). Een landschap te herstellen, is het beheer prachtig resultaat! ervan te wijzigen. Dat is vlug gezegd, maar in een versnipperd gebied met erg veel eigenaren een haast ondoenlijke zaak. Alleen met dwang zou dat te realiseren zijn, maar daar zijn we niet zo van in Nederland. Wat dan overblijft is overleg. Nou dat weten we inmiddels ook wel, we polderen wat af in ons kikkerlandje. En als er veel tegengestelde belangen zijn wordt dat een langdurig proces met ongewisse uitkomst. Smient.

10 Nijkerk Het succesverhaal kent echter het belang van de weidevogels, met een buitengewoon vervolg. Maar de Grutto, onze nationale vogel, als eerst even een stukje geschiedenis. uitgangspunt. In dit gebied van een In 1958 heeft het Nijkerkse Anti- zeer versnipperde eigendomssituatie Ruilverkavelings Comité geprobeerd, moest een eenduidig natuurbeheer door middel van een advertentie, komen. Sommige eigenaren met op demagogische wijze, de grote totaal 15 ha waren al tot omvorming en kleine grondeigenaren ervan naar natuur overgegaan maar dat te weerhouden de voorgestelde had niet het gewenste effect: het ruilverkaveling van de Arkemheense moest een aaneengesloten gebied polder te aanvaarden. En warempel, worden. Dat vereiste nota bene tot grote ontsteltenis van de een ruilverkaveling; een vrijwillige overheden, werd de ruilverkaveling ruilverkaveling! De belangstelling weggestemd! Achteraf maar gelukkig. bij de grondeigenaren was groot, Want dat besluit heeft geleid tot de maar de tijdsdruk om de verkaveling huidige landschappelijke kwaliteiten; te realiseren ook: per 1 juli 2016 met dank aan dat Comité. Daarna is er zouden namelijk de subsidieregels veel vergaderd over de noodzakelijke van de provincie veranderen. En zie, herinrichting van de polder: in 2007 onder de bezielende leiding van de werd de 92ste vergadering gehouden, projectmanager, Ir. Jaap Floor van de laatste. Intussen waren er drie Gebiedscoöperatie O-gen, werden de ruilverkavelingsprojecten in werking volgende partijen het met elkaar eens: gezet maar de tegenstellingen tussen BAO (agrarische natuurvereniging), landbouw en natuur bleven groot. En SBB, elf grondeigenaren, de ook de provincie droeg haar visie uit. Kavelruilcommissie, de provincie Dan wordt het 09.09.09. Op die datum Gelderland, een aantal ecologen en wordt de Landinrichtingscommissie het Kadaster. De Stichting Natuur-en opgeheven en het Nationaal Milieuzorg Noord-West Veluwe en Landschap Arkemheen-Eemland IVN Nijkerk hebben meegedacht. (NLAE) door de provincie belast De inrichting van het nieuwe met de opdracht te komen tot drie ‘particuliere weidevogelreservaat’ nieuwe reservaten. Over de eerste staat gepland voor de nazomer van twee werd hierboven al geschreven. 2017. De BAO zal de projectvoering Het beoogde derde reservaat van 90 verzorgen, maar ook het beheer ha was het moeilijkst: alle percelen coördineren. die voor dat reservaat in aanmerking kwamen waren particulier eigendom. Wat zijn nu de maatregelen die Het zou dus een ‘particulier genomen gaan worden ten behoeve weidevogelreservaat’ kunnen van de weidevogels? Voor het worden. In dit reservaat gaat het om gehele reservaat geldt een extensief,

Nijkerk Natuurlijk 11 natuurlijk slootbeheer, vernatting teruggebracht van “bol” naar “hol”. door het verondiepen van greppels Een lager en natter middengedeelte is en het collectief bestrijden van gunstiger voor de weidevogels. Ridderzuring. Voor de percelen geldt dat er in totaal op ongeveer Het is voor landschap – en 30% alleen in het voorjaar ruige natuurliefhebbers, maar vooral stalmest mag worden uitgereden, dit voor de vogelliefhebbers een heel om het bodemleven te bevorderen; goed bericht. Het wachten is op een percelen worden verschraald om de toename of terugkeer van broedende natuurlijke vegetatie terug te krijgen weidevogels in de zeepolder en ongeveer 10% van de percelen Arkemheen: Grutto, Tureluur, worden zowel verschraald als Kievit, Kemphaan, Watersnip verlaagd. Verlaagd betekent dat de en Veldleeuwerik en ook meer slootkanten, die eeuwenlang door het ruimte voor de broeders Slobeend, uitbaggeren hoger waren komen te Krakeend, Bergeend, Zomertaling liggen dan het middengedeelte van de en Wintertaling, ruimte in voorjaar percelen, worden hersteld. De hogere en winter voor de wintergasten slootranden van een aantal percelen Zilverplevier en Wulp en de waren de laatste jaren geëgaliseerd doortrekkende Pijlstaart. Het is een en de aarde ervan naar het midden veelbelovend natuurproject. In gebracht om de afwatering te Nijkerk is iets bijzonders gebeurd op bevorderen: van “hol” naar “bol”. natuurgebied. Deze percelen worden weer Arie van den Berg

P.S.: Dit is een verkorte en aangepaste versie van het verslag van Ir. Jaap Floor van O-gen. Zijn originele verslag kan opgevraagd worden bij: [email protected].

Opmerking vanuit IVN Nijkerk: Het beheer, met name het maaibeheer, vraagt nog steeds extra aandacht om de weidevogels in het voorjaar een optimale biotoop te bieden. Daarbij behoort ook een laat maaien in het voorjaar. Zilverplevier.

12 Nijkerk Welkom bij Albert Heijn Nijkerk. De hele week geopend: Maandag t/m zaterdag: 8.00 - 21.00 uur. Zondag: 10.00 - 19.00 uur. Gewoon bij Albert Heijn Nijkerk.

Albert Heijn, Frieswijkstraat 72, Nijkerk.

Nijkerk Natuurlijk 13 Instituut voor natuureducatie en duurzaamheid Programma 4e kwartaal 2016

Datum Activiteit Tijd Startlocatie Gidsen

Delta Schuitenbeek bij za. 17 september Vogelinventarisatie 09.00 u. – 10.00 u. Hanneke Bronkhorst Putt er Stoomgemaal

Excursie Landgoed Leendert de Boer of za. 1 oktober 14.00 u. NS-Station Nijkerk Gerven Gerrie van den Brink

za. 8 oktober Paddenstoelenexcursie 14.00 u. NS-Station Nijkerk Leendert Smit

Landschapsbeheer Zie Nieuwsbrief za. 15 oktober onderhoud landschaps- 09.00 u. – 13.00 u. Rien Loman en/of onze website elementen

Delta Schuitenbeek bij za. 15 oktober Vogelinventarisatie 09.00 u. - 10.00 u. Hanneke Bronkhorst Putt er Stoomgemaal

za. 5 november Landelijke Natuurwerkdag 09.00 u. – 15.00 u. Vogeleiland Rien Loman

Delta Schuitenbeek bij za. 19 november Vogelinventarisatie 09.00 u. – 10.00 u. Hanneke Bronkhorst Putt er Stoomgemaal

Landschapsbeheer Zie Nieuwsbrief za. 26 november onderhoud landschaps- 09.00 u. – 13.00 u. Rien Loman en/of onze website elementen za. 10 december Kerstmarkt 10.00 u. – 17.00 u. Zie Nieuwsbrief

Delta Schuitenbeek bij za. 17 december Vogelinventarisatie 09.00 u. – 10.00 u. Hanneke Bronkhorst Putt er Stoomgemaal

Landschapsbeheer Zie Nieuwsbrief za. 17 december onderhoud landschaps- 09.00 u. – 13.00 u. Rien Loman en/of onze website elementen

Landschapsbeheer Zie Nieuwsbrief za. 14 januari onderhoud landschaps- 09.00 u. - 13.00 u. Rien Loman en/of onze website elementen

Dit programma is onder voorbehoud. Zie ook de website, www.ivn.nl/afdeling/nijkerk en de maandelijkse Nieuwsbrief. Volg ook de plaatselijke bladen en de kabelkrant. Voor meer informatie: bel 033-2461271 of mail info@ivn-nijkerk Datum Activiteit Tijd Startlocatie Gidsen

Delta Schuitenbeek bij za. 17 september Vogelinventarisatie 09.00 u. – 10.00 u. Hanneke Bronkhorst Putt er Stoomgemaal

Excursie Landgoed Leendert de Boer of za. 1 oktober 14.00 u. NS-Station Nijkerk Gerven Gerrie van den Brink

za. 8 oktober Paddenstoelenexcursie 14.00 u. NS-Station Nijkerk Leendert Smit

Landschapsbeheer Zie Nieuwsbrief za. 15 oktober onderhoud landschaps- 09.00 u. – 13.00 u. Rien Loman en/of onze website elementen

Delta Schuitenbeek bij za. 15 oktober Vogelinventarisatie 09.00 u. - 10.00 u. Hanneke Bronkhorst Putt er Stoomgemaal

za. 5 november Landelijke Natuurwerkdag 09.00 u. – 15.00 u. Vogeleiland Rien Loman

Delta Schuitenbeek bij za. 19 november Vogelinventarisatie 09.00 u. – 10.00 u. Hanneke Bronkhorst Putt er Stoomgemaal

Landschapsbeheer Zie Nieuwsbrief za. 26 november onderhoud landschaps- 09.00 u. – 13.00 u. Rien Loman en/of onze website elementen za. 10 december Kerstmarkt 10.00 u. – 17.00 u. Zie Nieuwsbrief

Delta Schuitenbeek bij za. 17 december Vogelinventarisatie 09.00 u. – 10.00 u. Hanneke Bronkhorst Putt er Stoomgemaal

Landschapsbeheer Zie Nieuwsbrief za. 17 december onderhoud landschaps- 09.00 u. – 13.00 u. Rien Loman en/of onze website elementen

Landschapsbeheer Zie Nieuwsbrief za. 14 januari onderhoud landschaps- 09.00 u. - 13.00 u. Rien Loman en/of onze website elementen

Dit programma is onder voorbehoud. Zie ook de website, www.ivn.nl/afdeling/nijkerk en de maandelijkse Nieuwsbrief. Volg ook de plaatselijke bladen en de kabelkrant. Voor meer informatie: bel 033-2461271 of mail info@ivn-nijkerk Je kunt overal tanken maar sparen voor IVN Nijkerk doe je alléén bij

Bij iedere liter brandstof wordt 2 cent gereserveerd voor de natuurvereniging IVN. GEWOON DOEN

16 Nijkerk Gallen, kraamkamers van veel insecten

Iedereen kent ze wel, die vreemde vergroeiingen, uitstulpingen, kleine kegeltjes en schijfjes op boombladen en bloemstengels: gallen. Je hebt ze in alle soorten, vormen en kleuren.

De bekendste, de wat grotere soorten, zien we aan de eik, met mooie namen als galappel, galnoot, ananasgal. Iedere keer als je die gallen tegenkomt, is er verbazing over die vaak mooie, onverwachte ‘vruchten’. maar niet van ‘onze’ steekmuggen. Het is altijd weer de vraag hoe dat Veel van de plantengallen worden toch zo komt. Veel mensen hebben last veroorzaakt door insecten: muggen, van galbulten, door de artsenij urtica vliegen, wespen, kevers, vlinders. genoemd, naar de zwelling op de huid En ieder insect heeft zijn eigen, vaak na een prik van een brandnetel. Een afhankelijke voorkeur voor een brandnetel heet in het Latijn Urtica, plant en bovendien ook nog voor vandaar. Het is het resultaat van een het plantendeel: knop, steel, blad, allergie, stress, zweet, enzovoort, bladoksel of zelfs de wortel. Om het maar niet van de steek van een mug wat moeilijker te maken moet toch die na de opname van ons bloed een vermeld worden dat ook mijten, jeukende bult veroorzaakt. Dat is aaltjes, tripsen, schuimbeestjes, toch echt wat anders. Plantengallen bladluizen en bladvlooien, maar ook zijn wel vaak een soort ‘bulten’ zwammen, schimmels en virussen galvorming kunnen veroorzaken.

In dit stukje beperken we ons tot de insecten. In het algemeen weten de geleerden wel ‘wie’ voor ‘welke’ gal verantwoordelijk is, maar hoe de biochemie werkt is nog niet altijd bekend.

In grote lijnen gaat het als volgt, met als voorbeeld een bevrucht galmugvrouwtje. Zij zoekt haar favoriete plant of boom en het voor haar nageslacht beste plekje. Als Akkerdistel gal (tekening Bram van Vliet). zij dat gevonden heeft boort zij

Nijkerk Natuurlijk 17 worden. Uit de gal komt dus een sluipvlieg tevoorschijn. In sommige gevallen zijn er sluipwespen die alleen maar kunnen voortbestaan als zij parasiteren op de larven van die speciale sluipvlieg die op haar beurt met haar legboor een gaatje in het afhankelijk is van de galmug. Er komt plantenweefsel en legt daar een eitje uit die gal dus geen galmug, ook in. De plant reageert daarop met geen sluipvlieg maar een sluipwesp. het vormen van weefsel rondom Ook dit is maar een voorbeeld. de vreemde indringer die nu geen Het kan ook anders, van galwesp kant meer op kan. Dat is precies naar sluipwesp enzovoort. Gallen de bedoeling van moeder galmug: zijn een indrukwekkend complex zij hoeft nergens meer naar om te natuurfenomeen. kijken. Uit het galmugeitje komt een heel klein larfje dat zich tegoed doet aan het door de plant gevormde antiweefsel. Is het larfje volgroeid dan knaagt het zich een weg naar buiten waar zij zich verpopt en haar levenscyclus vervolgt. Die verpopping kan ook al in de gal zelf plaatsvinden. Uit een bepaalde gal komt dus een specifiek daarbij behorend insect. Wilgenroosje Maar dat is lang niet altijd het geval. (tekening Bram van Vliet). Het gebeurt namelijk ook wel dat een bevrucht sluipvliegvrouwtje op zoek Voor belangstellenden kan ik is naar een voedselbron voor haar verwijzen naar het prachtige en nageslacht. Zij vindt een speciale gal, uitgebreide Gallenboek van W.M. ruikt dat zich daar een speciale larve Docters van Leeuwen, Uitgeverij van een galmug in bevindt en boort KNNV (ISBN 978 90 5011 295 6) en met haar legboor door de galwand het al oude, eenvoudiger Plantegallen, precies in het lichaam van het larfje van Thieme (ISBN 90 03 92040 0). en legt daarin haar eitje. Dat eitje Kijk ook eens op de site www. komt uit en het jonge sluipvlieglarfje plantengallen.com. Er valt in het eet zich rond door het lichaam van kleine veel te beleven. Je hoeft er niet de galmuglarf leeg te eten, een echte eens ver voor op stap. parasiet. Een parasiet die alleen maar kan voortbestaan als juist alleen van Arie van den Berg die ene soort galmug larven gevonden Foto’s: Jan Bosma.

18 Nijkerk Herfst naar Jac. P. Thijsse

ORMEN EN SLAKKEN RUIMEN IEDER JAAR MILLIOENEN KILOGRAMMEN BLADEREN OP, MAAR DE WERKZAAMSTE OPRUIMERS, DAT ZIJN WEL DE BAKTERIËN EN DE ZWAMMEN. VAN DE BAKTERIËN KAN IK U NIETS LATEN ZIEN; DIE ZIJN ONS TE KLEIN, MAAR DE ZWAMMEN OF PADDESTOELEN, DAT IS NU JUIST EEN KOLFJE NAAR ONZE HAND. ‘T ZIJN MOOIE DINGEN, SOMMIGE ERVAN KUN JE ETEN, ANDEREN ZIJN VERGIFTIG. JE KUNT ZE GEMAKKELIJK MEENEMEN EN ’T IS ALLEEN MAAR JAMMER, DAT JE ZE NIET LANG BEWAREN KUNT. HET GAAT DAN OOK HEEL MOEILIJK, OM ER EEN VERZAMELING VAN AAN TE LEGGEN, MAAR DAT IS MISSCHIEN NOG ZO KWAAD NIET. WANT NU WORDT JE VANZELF WEL GENOODZAAKT, OM ZE TE GAAN TEEKENEN EN KLEUREN, AL WAS HET ALLEEN MAAR, OM MIJ NAAR DE NAAM EN DE EIGENSCHAPPEN VAN UW VONDSTEN TE VRAGEN. JE VINDT ER NATUURLIJK VEEL MEER, DAN DE ENKELE, DIE WIJ HIER IN ONS ALBUM KUNNEN AFBEELDEN, DOCH ALS GE VAN UW VONDSTEN EVEN GOEDE PLAATJES MAAKT, DAN DURF IK U GERUST BELOVEN, DAT IK ZE VOOR U BENOEMEN ZAL.

Stinkzwam Vliegenzwam Duivelszwam Champignon Nijkerk Natuurlijk 19 Een vriend

Ja, dit is een vriend. Wel een beetje een opportunistische vriend. Als ik in de tuin werk en de grond omwoel, zit hij geïnteresseerd te kijken of er iets eetbaars uit de grond komt. Tot op een halve meter van mij af pikt hij wormpjes of insecten uit de omgewoelde grond.

Als ik in de tuin verschijn, blijft hij bij mij in de buurt. Mijn verschijning betekent voedsel. Ik kan hem bijna uit de hand voeren. Deze foto heb ik gemaakt toen hij zat te zingen. Hij zong bijna onhoorbaar. Dat was te zien aan zijn snaveltje. Hij zong om een vrouwtje te lokken. Dat is gelukt. Hoe weet ik dat? Dat zit zo: iedere ochtend voer ik de vogels pindakaas. Zodra ik buiten ben, drommen ze om me heen. Bijna onhoorbaar zingt deze roodborst zijn Roodborstjes, mussen en hegge- liefdeslied. mussen. De roodborst verzamelt een hoeveelheid pindakaas in zijn snavel, Na een paar minuten is hij al weer eet dat niet op maar vliegt daarmee terug. Het is dus duidelijk dat hij niet naar zijn nest vlak in de buurt. alleen is.

Manke Nelis Er komen meerdere roodborstjes in mijn tuin. Ze lijken op elkaar. Slechts één herken ik. Die heeft een pijnlijke poot en die wordt meestal opgetrokken in zijn verenpak. Zijn kans om te overleven is hierdoor niet zo groot. Ik denk dat dit vogeltje dank zij mijn voedering een grotere overlevingskans heeft. Dit maakt me een beetje blij. Manke Nelis. Tekst en foto’s: Leendert de Boer

20 Nijkerk Nijkerk Natuurlijk 21 DOE MEE AAN DE NATUURWERKDAG OP 5 NOVEMBER!

Op zaterdag 5 november is het weer Landelijke Natuurwerkdag. Iedereen die natuur en landschap een warm hart toedraagt kan een dagje meehelpen met poelen schoonmaken, bomen knotten, fruitbomen snoeien en heide opschonen. Vorig jaar hebben ruim 15.000 vrijwilligers in heel Nederland meegeholpen.

Zin om samen met anderen de handen uit de mouwen te steken?

Kom dan IVN Nijkerk helpen met het onderhouden van het Vogeleiland in de Arkervaart.

Vogeleiland in de Arkervaart. Dit eiland is ontstaan nadat de Arkervaart is rechtgetrokken in 1985. Het is ongeveer drie voetbalvelden groot. IVN Nijkerk onderhoudt dit eiland al 30 jaar en probeert het in het rietland/moeraslandstadium te houden. In dit stadium is het eiland een zeer waardevolle parel in de Arkemheense polder. Er worden dan ook veel moeras/rietland gebonden vogels waargenomen.

Wat wordt er op 5 november tussen 09.00 en 15.00 uur gedaan: riet maaien en verzamelen; het verwijderen van bomenopslag. En verder worden er excursies gegeven. U bent vanaf 09.00 uur welkom. Ter hoogte van de Arkersluisweg 32 kunt u uw fiets of ander vervoermiddel parkeren en daarna wordt u overgevaren naar het eiland.

U kunt u aanmelden via www.natuurwerkdag.nl Hier kunt ook andere locaties vinden.

22 Nijkerk boekbeSprekIng weg. Het boek is voorzien van een lijst met 23 Latijnse en Nederlandse De laatste tijd heb ik wat hommelnamen. Bovendien is het natuurboeken gekocht. Hoewel register een goede hulp om nog eens mijn boekenkast al aardig gevuld iets na te slaan of op te zoeken over is, blijken het toch aanwinsten te een bepaalde hommelsoort. zijn. Als je van boeken houdt is het moeilijk te stoppen met kopen als de Totaal 318 pagina’s; paperback. ISBN onderwerpen je aandacht trekken. 978 90 450 2640 4. De prijs is € 15,00 Ook vind ik het leuk iets over de incl. BTW. inhoud door te geven. Deze keer - ik probeer aan deze rubriek een vervolg Het boek met de te geven als hij op prijs wordt gesteld titel ‘Bij-voorbeeld’, - komen er twee boeken aan bod: het met als ondertitel ene gaat over hommels en is leesbaar ‘de honingbij als beeld en voorbeeld’, voor evolutionisten en creationisten, is van de hand van Piet van der het andere gaat over de honingbij en Lugt, imker van beroep. In alle 17 is typisch voor gelovige christenen hoofdstukken is in de kantlijn in een maar geeft zoveel mooie informatie bescheiden kleine lett er een Bijbels dat tolerante darwinisten daar evangeliserende en soms belerende overheen kunnen stappen. tekst opgenomen. Voor wie daar prijs op stelt, zeer leerzaam. De kennis Voor wie die de imker heeft van de honingbij geïnteresseerd is en de bijzonderheden en inzichten in hommels is ‘Een die hij daarbij verworven heeft zijn verhaal met een angel’ een erg leuk fascinerend en zeer de moeite waard. en informatief boek, geschreven Voor bijenliefh ebbers en degenen die door de Engelsman Dave Goulsen. geïnteresseerd zijn in het leven van De vertaling geeft helaas vaak de de honingbij is dit boek een geschenk. lett erlijke weergave van “bees” Het is geïllustreerd met meer dan 30 als bijen, terwijl hommels bedoeld duidelijke kleurenfoto’s. worden. De proloog van de auteur doet sterk De uitvoering is langwerpig, genaaid denken aan de jeugd van de ons vorig en gebonden, met harde kaft en telt jaar ontvallen IVN-gids Jan Fossen. 114 pagina’s. ISBN 978 90 79895 02 1. Het boek telt 17 hoofdstukken die Ik heb er antiquarisch € 16,15 voor allemaal een aspect van de hommels betaald. en hun leefwijze beschrijven op een luchtige, vlott e, soms vermakelijke Arie van den Berg manier: het leest heel makkelijk

Nijkerk Natuurlijk 23 Zaterdag 28 mei waren we te gast bij IVN Nijkerk

Alle leden van Vogelbeschermings- wacht Noord-Veluwe, IVN Nunspeet, Een eerste welkome stop: tijd voor de koffie, bij KNNV Noordwest-Veluwe, Stichting het Stoomgemaal Arkemheen. voor Natuur- en Milieubescherming Putten en IVN Nijkerk hadden de mo- ontginners kregen kavels (een slag) gelijkheid zich in te schrijven voor een met een breedte van 50 tot 75 m en de busexcursie in de gemeente Nijkerk, lengte in veelvouden. 41 mensen hebben dat ook daadwer- Tijdens de bustocht werd er op ver- kelijk gedaan. schillende plaatsen gestopt om ons De excursie is gehouden in het kader kennis te laten maken met landschap- van de samenwerking tussen de Na- selementen die zijn ontstaan door tuurorganisaties op de NW-Veluwe. ingrepen van de mens. Er was sprake van een landschapsex- Hier was onze gids Leendert de Boer. cursie, met als doel ons kennis te De Appelse Walburg is zeker het ver- laten maken met de vier verschillende melden waard. Een klein citaat uit een landschapstypen rondom de gemeen- stukje over de walburg: te Nijkerk. Leendert de Boer, bestuurslid van IVN Het eerste type landschap waar we Nijkerk, wist meteen wat hij zag toen hij, doorheen reden, was het polderland- op excursie met een aantal cursisten in schap: de polder Arkemheen is een Appel, op de walburg stuitte. Zijn hobby beschermd natuurgebied. Arie van is ontdekken hoe een landschap is ont- den Berg, onze gids in de bus, gaf ons staan. ,,Ik vind het mooi om te onderzoe- veel informatie tijdens de rit. ken wat de mens van vroeger aan het land Het kampenlandschap is genoemd heeft gedaan. Wat de reden kan zijn dat naar de kleinschaligheid van stukjes ze sloten gegraven hebben en greppeltjes land, samen met de in het landschap of dijken hebben aangelegd en houtwal- voorkomende boerderijen, boompar- len. Alles wat de mens in de natuur heeft tijen en houtsingels is het een lust gedaan, vind ik interessant.” voor het oog. De nieuwe heideontginning: de eeu- De walburg van buurtschap Appel, bij wenoude woeste gronden werden in Nijkerk, is een rijksmonument. Ruim het begin van de 20e eeuw ontgonnen. zeven jaar na de ontdekking door Rechte wegen werden aangelegd en Leendert de Boer kreeg de wal een zandduinen gevlakt. cultuurhistorische status. De walburg, Het slagenlandschap, ontstaan bij de die mogelijk uit de elfde eeuw stamt, ontginning van het Grauwe Veen. De is de tweede aarden wal in Nederland

24 Nijkerk oude walburg verstoorden! Tot slot nog een compliment naar de buschauffeur, hij vertrok geen spier, bij tegemoetkomende trekkers op smalle wegen of zeer krappe bochten. De doorsnijding van de walburg. Geweldig gedaan! die deze status heeft verworven. De Natuurlijk ook dank aan Arie en Leen- doorsnijding, duidelijk te zien op de dert, het was een leuke, gezellige en foto, is ontstaan door de aanleg van leerzame tocht! het “Kippenlijntje”. Die werkers heb- ben niet in de gaten gehad dat zij een Ad Blanker, IVN NW-Veluwe

Opleiding IVN Natuurgids Georganiseerd door IVN Amersfoort e.o. Aanmeldingen voor de opleiding graag en IVN Nijkerk per e-mail, [email protected], voor 20 november 2016, dan ontvang je Vind je het leuk om meer te weten over de een inschrijfformulier. natuur en daarover graag aan anderen te Er kunnen maximaal 30 personen deel- vertellen? Dan is de natuurgidsenoplei- nemen aan de opleiding. Inwoners van de ding van het IVN misschien iets voor jou! regio en ook actieve leden van de eigen De IVN-afdelingen Amersfoort en Nijkerk afdelingen genieten voorrang. gaan gezamenlijk een Natuurgidsenop- De opleiding kost € 275,-. Daarvoor krijg leiding organiseren, die in januari 2017 zal je een digitale cursusmap, ca 50 inspire- starten. rende bijeenkomsten, leuke studiegenoten, gelijkgezinde geesten en het eerste jaar Drie informatieavonden. lidmaatschap IVN. Hier wordt inleidend over de opleiding De start van de lessen is gepland 12 verteld en kun je vragen stellen. januari 2017. De cursus sluit 30 juni 2018 Donderdagavond 13 oktober 19.30 uur in met de uitreiking van een diploma. De de Goede Herderkerk, Willem Alexander- cursusavonden zijn op donderdag van plein 14, 3862 CD Nijkerk. Donderdag- 19.30-22.00 uur in het Groene Huis in avond 27 oktober en 10 november 2016 Schothorst. De excursies zijn op zaterdag- 19.30 uur in het Groene Huis, Schothor- morgen van 09.00 tot 12.00 uur. sterlaan 21, 3822 NA Amersfoort. Tot slot Meer informatie kun je vragen bij de Deze cursus vraagt gedurende anderhalf coördinator van de natuurgidsencursus, jaar veel tijd en inzet, wat men vooraf vaak Gert Lodewijk, cursussen@ivnamersfoort. te licht inschat. Daar staat tegenover dat nl. Daar kun je je ook opgeven voor de het enthousiasme onder de cursisten erg informatieavond. groot is en dat velen van hen nu daadwer- Zie ook de website kelijk praktiserende natuurgidsen zijn. www.ivn.nl/amersfoort voor de meest Wie de cursus gevolgd heeft, kijkt voor- recente informatie. taan met andere ogen naar de natuur.

Nijkerk Natuurlijk 25 Slootjevissen tijdens het Vakantiespektakel in Nijkerk

Ook dit jaar kreeg de IVN-Scholen- werkgroep - weliswaar aan de late kant - een uitnodiging om mee te doen met het Vakantiespektakel. Onze gidsen gaan hier graag op in, want het is belangrijk dat de kinderen vertrouwd raken met de natuur aan de waterkant en ontdekken wat er zoal leeft in de slootjes en plassen in onze omgeving. Het evenement zou plaatsvinden aan het afvoerkanaal langs de Sluiswachter, op het punt waar deze de bocht vanaf de A28 naar de Watergoorweg maakt.

Gelukkig was er nog één scholengids vrij om op vrijdag 19 augustus mee te helpen. De organisatie had zelf voor netjes, bakken, etc. gezorgd en de gids, Anita de Raad, had zoekkaarten bij zich. Er werd weer met veel belangstelling gevist en bekeken wat er zoal uit het water kwam: schrijvertjes, rugzwemmertjes, duikerwantsen, een grote staafwants, schaatsenrijdertjes, een jufferlarve, wat slakjes en heel veel kleine visjes. Een leerzaam evenement voor de kinderen, die dan ook heel enthousiast waren. Ook het weer werkte gelukkig mee. Kortom, een heel geslaagde en gezellige middag. Zo heeft ook het IVN wat kunnen bijdragen aan dit Spektakel. Foto’s: Dirk Wever. 26 Nijkerk Werkgroepen Advertenties Elly Kuijt 033 - 257 23 63 [email protected]

Boomfeest Jan Smits 033 - 245 33 13 [email protected]

Communicatie en PR Nouschka Haven 06 - 13 96 03 47 [email protected]

Gidsen Gerrie van den Brink 033 - 246 12 71 en excursies [email protected]

Hoogstambrigade Jos Korner 06 - 53 66 15 50 [email protected]

Kruidentuin Marijke Langhorst 0341 - 35 52 91 [email protected]

Landschapsbeheer Rien Loman 033 - 246 18 54 [email protected]

Nieuwsbrief Nouschka Haven 06 - 13 96 03 47 [email protected]

Nijkerk Natuurlijk Egbert Woudenberg 033 - 245 31 82 [email protected]

Planten Arjan Kalee [email protected]

Scholen Marijke Bakker 0341 - 36 17 09 [email protected]

Vogels Jan Wouda 033 - 844 40 93 [email protected]

Website Ruud van Veenschoten 06 - 81 33 26 28 [email protected]

Winkel Anneke Oudejans 033 - 245 24 09 [email protected]

Nijkerk Natuurlijk 27