Tarım Hukuku Sözlüğü

Açıklamalı Türkçe-İngilizce İngilizce-Türkçe

Turkish-English English-Turkish AGRICULTURAL LAW DICTIONARY

Yaşar GÜÇLÜ Serkan YIKARBABA

İletişim adresi Ankara Barosu Başkanlığı Adliye Sarayı Kat: 5 Sıhhıye/ANKARA Tel: 0 [312] 416 72 00 Faks: 0312 309 22 37 www.ankarabarosu.org.tr [email protected]

(ABEM) Ankara Barosu Eğitim ve Kültür Merkezi Ihlamur Sk. No: 1 Kızılay/ANKARA Tel: 0312 416 72 00 Faks: 0312 309 22 37

Grafik-Tasarım Mustafa HORUŞ [Ankara Barosu]

Baskı Alban Tanıtım Meşrutiyet cad. 41/10 Tel: (312) 430 13 15 Faks: (312) 434 04 13 www.albantanitim.com.tr Tarım Hukuku Sözlüğü

ÖNSÖZ

Tarım sektörünün çok önemli ve bir çok dalı içinde barındıran bir sektör olması nedeniyle mevzuatı da geniş bir hacme sahiptir. Sözlükte yer alan kavramlara üstünkörü bir göz atıldığında bile kapsamın genişliği hemen farkedilecektir. Gıdalara ilişkin standartların belirlenmesi ve denetimi, at yarışları organizasyonu, hayvan ve bitki yetiştiriciliği, hastalık ve zararlıları ile mücadele, tarıma dayalı sanayii... kısacası kökeni toprak ve canlılar olan hemen hemen her şey tarımın konusu içine girmektedir. Bu nedenle de tarımla ilgili mevzuat büyük önem arzetmekte, Avrupa Birliği ile müzakerelerde de en büyük önem tarıma ve tarımla ilgili düzenlemelere verilmektedir. Sektörün genişliği ve başlı başına özel düzenlemelere sahip olması, tarımla ilgilenen kesimin her geçen gün eğitim seviyesinin artarak bilinçlenmesi ve profesyonelleşmesi, tarım-hukuk ilişkilerini daha da sıkılaştırımış dolayısıyla teknik elemanların hukuki terimleri, hukukçuların teknik terimleri bilme ve anlama ihtiyacı eskiye oranla artmıştır. Açıklanan nedenlerle tarım sektörüyle ilgilenen teknik adamların ve hukukçuların mevzuatı iyi okuyabilmelerine ve anlayabilmelerine katkı sağlayabilmek için tarımla ilgili kanun, kanun hükmünde kararname, tüzük ve yönetmelikler ile bir çok tebliğdeki kavramlar sözlüğe alınmış, açıklanmış ayrıca faydalı olabileceği düşüncesiyle kavramların ingilizce karşılıklarına da yer verilmiştir. Maddelerin sonlarına da mümkün olduğunca kavramın hangi mevzuatta geçtiğine dair not konulmuştur. Gözönünde bulundurulacak husus bu sözlüğün bir tarım sözlüğü değil tarım mevzuatı sözlüğü olduğudur. Yani içerisinde yer alan kelime ve kavramlar yürürlükteki mevzuatta ve bazı taslak mevzuatta yer alan kavramlardır. Sözlük

3 Ankara Barosu Yayınları tarım sektörüne yönelik olduğu için kavramların bir kısmı genel anlamlarından çok tarım mevzuatı içerisindeki anlamlarına göre tanımlanmış ve bir bakıma özelleştirilmiştir. Farklı düzenlemelerde çeşitli nedenlerle az da olsa birbirinden farklı tanımlanan bazı kavramların tanımları sözlüğün hazırlanması aşamasında amacından sapmamasına özen gösterilerek genelleştirilmiş ve birleştirilmiştir. Kavramlara İngilizcesinden ulaşmak isteyenler için ise açıklamasız İngilizce-Türkçe bölüme yer verilmiş ayrıca kitabın sonuna tarım mevzuatı fihristi konulmuştur. Umarım ki uzun bir çalışma sonucunda hazırladığımız bu sözlük daha geniş kapsamlı çalışmalara bir başlangıç oluşturur. Sözlüğün hazırlanması aşamasında özverili katkılarını esirgemeyen Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Hukuk Müşavirliğinde görev yapan Hukuk Müşaviri, Avrupa Birliği Uzmanı ve Uzman Yardımcısı arkadaşlarımıza, Sayın Dr. Arzu ÜNAL’a, Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Parazitoloji A.B.D. öğretim üyesi Prof. Dr. Feyzullah GÜÇLÜ’ye, çalışmamızın gün ışığına çıkmasını sağlayan Ankara Barosu Başkanı Sayın Vedat Ahsen COŞAR’a, Ankara Barosu Saymanı Sayın Oğuzhan BUHUR’a, büyük bir özveriyle dizgiyi gerçekleştiren Sayın Mustafa HORUŞ’a ve emeği geçen tüm Baro yetkililerine sonsuz teşekkürlerimizi sunuyor, çalışmamızın başta tarım sektörü olmak üzere başvuran herkese faydalı olmasını diliyoruz.

Yaşar GÜÇLÜ Serkan YIKARBABA

Tarım Hukuku Sözlüğü

A abraş: snip Atlarda burnun ucunda görü- gunlaştığında kozası açılarak pamuğu dı- len beyaz renk. (Safkan Arap ve İngiliz Atları- şarı taşan pamuk çeşitleri. Karşıtı: kapalı nın Soy Küt. Kay. Dair Yön.) kozalı pamuk (Pamuk Islahı Kanunu) acenta: agency Ticari temsilci, ticari vekil, açık köklü aşılı fidan: naked root graf- satış memuru veya müstahdem gibi bağlı ted sapling, naked grafted sapling Anaç bir sıfatı olmaksızın bir sözleşmeye daya- üzerine istenen çeşit aşılanmış, köklendi- narak belli bir yer veya bölge içinde de- rilmiş ve muhafaza edildiği yerden sökü- vamlı bir biçimde ticari bir işletmeyi ilgi- lerek tüpsüz olarak kökleri açıkta satışa lendiren sözleşmelerde aracılık etmeyi veya sunulmuş, meyve ve asma fidanı. (Mey/ bunları o işletme adına yapmayı meslek Asma Fidan ve Ür. Materyali Sert. ve Paz. Yön.) (Zirai Müc. ve Zirai Kar. Kanunu) edinen kişi. açık köklü aşısız fidan: naked root non- acı bal: andromedotoxine Bak. deli bal. grafted sapling, naked non-grafted sap- Gıda Maddeleri ... Tüz.) ling Anaç üzerine aşı yapılmamış, kök- açık artırma: auction Müzayede, bir ma- lendirilmiş ve muhafaza edildiği yerden lın açık olarak fiyat belirterek teklifte bu- sökülerek tüpsüz olarak kökleri açıkta sa- lunan alıcılar arasından en yüksek bedeli tışa sunulmuş, yerlerine dikildikten sonra ödeyene satılması. (At Yarışları Tüzüğü) aşılanacak meyve ve asma fidanı. (Mey/ açık deniz yetiştiriciliği: off-shore fish Asma Fidan ve Ür. Materyali Sert. ve Paz. Yön.) farming Denizlerde, kapalı koy ve kör- açık köklü fidan: naked root sapling, na- fezlerin dışında, su derinliği asgari kırk ked sapling Fidanlık şartlarında üretilen metre olan yerlerde, uygun teknolojiler ve kökleri topraksız olarak satışa sunulan kullanılarak, ağ kafeslerde yapılan su aşılı veya aşısız fidan. (Mey/Asma Fidan ve ürünleri yetiştiriciliği. (Su Ürünleri Yetişti- Ür. Materyali Sert. ve Paz. Yön../ 1997/11 sayılı riciliği Yön.) Meyve/Asma Fidanı Sert. Teb.) açık koşu: overnight stakes Taksit, kay- ada: block Çevresi kamuya ait cadde, so- diye ve pişmancalıklar toplamının bi- kak, yol, kanal, ark, dere, göl, deniz gibi rincilik ikramiyesine eklendiği koşu. (At doğal ve yapay sınırlarla, kadastro çalışma Yarışları Tüzüğü) alanı sınırı ile veya Devlet Demir Yolları açık kozalı pamuk: open cotton boll Ol- arazisi ile çevrili parseller topluluğu.

7 Ankara Barosu Yayınları ada: island Dört tarafı suyla çevrili kara zalarında denetime ilişkin bilgiler, adli parçası. para cezaları, kısa süreli hapis cezasına adaptasyon: adaptation 1- Uyum, 2- Bir seçenek yaptırıma mahkûmiyetler, belli biyolojik mücadele etmeninin girişinden hakları kullanmaktan yoksun bırakılma veya salımından sonra ekosistemdeki de- hükümleri, ceza mahkûmiyetini bütün vamlılığı. (Tarım Kanunu; 2008/28 sayılı Biyo- sonuçlarıyla ortadan kaldıran şikayetten lojik Müc. Etmenleri... Teb.) vazgeçme veya etkin pişmanlık dola- yısıyla verilen karar, ceza zamanaşımı- aday çeşit: candidate variety Bitki Çeşit- nın dolduğunun tespitine ilişkin karar, lerinin Kayıt Altına Alınması Yönetmeliği genel veya özel affa ilişkin kanun; özel çerçevesinde kayıt başvurusunda bulunulan affa ilişkin Cumhurbaşkanlığı kararı, bitki çeşidi. (Bitki Çeşitlerinin Kayıt Altına Alın- Askerî Ceza Kanununa göre verilmiş ması Yön.) mahkûmiyet kararlarındaki ferî cezalar âdet: consuetude, custom Bir toplum kaydedilir. (Bitki Kor. Ür. Kal. Kont. Analizl. içerisinde eskiden beri uyulan kurallar; Yap. Özel Lab Hk. Yön.; Tarım Sigortaları Havu- görenek, töre. (Çiftçi Mallarının Korunması zu Çal. Usul ve Es. Hk. Yön.) Hakkında Kanun) adli soruşturma: judicial investigati- adi ortaklık: ordinary partnership Bak. on Cumhuriyet savcılığınca adli bir suç adi şirket. şüphesiyle yürütülen soruşturma. Karşı- adi sakız: (Pistacia mutica, Fisch) Antep fıs- tı: İdari soruşturma. (Hayvan Deneyleri Etik tığı anacı olarak değerlendirilen bir ağaç Kurullarının Çalışma Us. ve Es. D. Yön.) çeşidi. (Zeyt. Isl. Yab. Aşl. Hk. K.’nun Sakız ve aeresol: aerosol Uygun bir çözücüde çöz- Harn. Teşm. D. Kanun.) dürülmüş etken maddeyle itici gazdan adi şirket: ordinary partnership, unlimi- oluşan ve aletle çevreye püskürtüldüğü ted company Adi ortaklık, birden fazla zaman küçük tanecikler halinde sis gibi kişinin mallarını ve emeklerini birleşi- yayılan ilaç. (Zirai Müc. İlaçl. Etiket Yön.) tirerek kurdukları tüzel kişiliği olmayan aerop bakteri: aerobe bacteria Üreyebil- ticari ortaklık. (Tarım Sigortaları Kanunu) mek için oksijene ihtiyaç duyan yani ok- adli merci: juridical authority Cumhu- sijenli ortamda üreyebilen bakteri türleri. riyet savcılıkları ve adli mahkemeler. (Su (Gıda Maddeleri ... Tüz.) Ürünleri Kanunu) afet tertibi: disaster item (in budget), di- adli para cezası: judicial fine Herhangi saster fund Bakanlık analitik bütçe sis- bir adli suçtan dolayı yapılan ceza yar- teminde, Hane Halkına Yapılan Trans- gılaması sonucunda mahkemesince faile ferler tertibindeki, tabii afetlerden zarar verilen para cezası. Karşıtı: idari para ce- gören çiftçilere yapılacak yardımlar bö- zası. (Hayvan Islahı Kanunu) lümüne konulan ödenek. (Tabii Afetlerden Zarar Gören Çiftçilere Yap. Yard. Hk. Yön.) adli sicil: record of convictions, criminal record Türk mahkemeleri tarafından va- Afrika at hastalığı: African horse sick- tandaş veya yabancı hakkında verilmiş ve ness Bak. at vebası. kesinleşmiş mahkûmiyet hükümlerinin Afyon kaymağı: Afyon cream, Afyon clot- kaydedildiği Adalet Bakanlığı nezdinde ted cream Manda sütünün tekniğine uy- tutulan sicil kayıtları. Adli sicile genel gun kaynatılarak 92o C’ de en az 2 dakika olarak hapis cezaları, ertelenen hapis ce- tutulması ve tekniğine uygun soğutulma-

8 Tarım Hukuku Sözlüğü sı ile elde edilen ürün. (2003/34 sayılı Krema hepsine birden bir anda sahip olur ve bu ve Kaymak Teb.) şekilde bağışıklık sistemini güçlendirir. A agronomist: agronomist Agronom, tarım (Gıda Maddeleri ... Tüz..) uzmanı. (Bitki Koruma Ür. Ruhs. Hk. Yön.) ağız yolu ile akut LD50: acute oral ağ gözü açıklığı: mesh-size Ağ ıslakken, LD50 Deneme sıçanlarına ağız yoluy- ağ ipinin ve düğümünün kalınlığına bala bir defada verildiği zaman bunların kılmaksızın, gergin halde bir ağ gözünün %50’sini öldüren ve deneme hayvanının birbirine karşılıklı iki düğümü arasındaki vücut ağırlığının her kilogramı için mi- mesafedir. Ağın akış yönü dikkate alına- ligram olarak ifade edilen o ilacın etkili rak, birbirini takip eden yirmi ağ gözün- madde miktarı. de yapılan ölçümün ortalaması. (Su Ürün- ahır: stable, cowshed Sığır cinsi büyük- leri Yönetmeliği; 2008/48 sayılı Tic. Amç. Su Ür. baş hayvanların barınmasına mahsus Avc. Teb.) yapı. (Hayvan Islahı Kanunu; 2000/6 sayılı Çiğ Süt ve Isıl İşl.Görmüş... Teb.) ağ havuz: net cage Ağ kafes; denizlerde ve iç sularda su ürünleri yetiştiriciliği ahır gübresi: stable manure Ahır hay- yapmak amacıyla ahşap, demir veya plas- vanlarının sıvı ve katı dışkıları ile yatak- tik malzemeler ile ağ kullanılarak yapılan lıklarının karışımında oluşan ve toprağın üniteler. (Su Ürünleri Yetiştiriciliği Yön.) yapısının iyileştirilmesinde ve bitki beslemede kullanılan artıklar. ağ kafes: net cage Bak. ağ havuz. (Su Ürünleri Yetiştiriciliği Yön.) ahırdaş: ecurie Eküri, bir at sahibine veya at ortaklığı bulunan şahıslara ait olan, ağıl: corral Koyun ve keçilerin barındı- aynı koşuya katılan ve yarış müessesesin- rıldığı çit veya duvarla çevrilmiş yer veya ce ahırdaş oldukları önceden ilan edilen yapı. (Mera Kanunu; Hayvan Islahı Kanunu) atlar ile bir at sahibinin kendisi, kardeşi, ağır metal: heavy metal Karıştığı bünyede bunların eş ve çocuklarına ait olup aynı uzun süre mevcudiyetini koruyan, insan ve koşuya katılan atların sahiplerince yazılı hayvan bünyesinde birikim yapmak sureti başvuruları üzerine yarış müessesesince ile sağlığı olumsuz yönde etkileyerek çev- ahırdaş oldukları önceden ilan edilen at- re kirliliğine neden olan Bakır (Cu), Kad- lar. Ahırdaş olduğu önceden ilan edilen ve miyum (Cd), Nikel (Ni), Kurşun (Pb), aynı koşuya katılan atların jokeyleri aynı Çinko (Zn), Civa (Hg) ve Krom (Cr) gibi tip forma giyerler. Numarası büyük olan metaller. (Tarımda Kul. Org. OrgMin. Ö. Mik. atın jokeyi bant takar. (At Yarışları Tüzüğü) ve Enzim. İç. Org. Güb. Top. Düz....Yön.) ahşap: wood Kabuklu ya da kabuksuz ağız sütü: colostrum Kolostrum; doğumu olmak üzere, yuvarlak ahşap, biçilmiş ah- takiben gelen normal sütten daha koyu şap, ahşap yonga, talaş veya ambalaj yar- ve kıvamlı bir yapıda olan ve buzağının dımcı maddesi. (Bitki Sağlığı Ön. Yön. Ahş. sağlığı ve hayat boyu hastalıklara daya- Amb. Mal. İşr. Hk. Yön.) nıklıliğı için çok önemli olan sıvı. Nor- ahşap ambalaj malzemesi: wood packa- mal olarak doğan bir buzağının kanında ging material Ambalaj destek malzemesi hiç antikor bulunmaz. Gebe inekler, de dahil olmak üzere bir malın destek- kuruda kalma süresi içinde antikorlarını lenmesi, korunması ya da taşınmasında memelere depo ederek ağız sütünü ha- kullanılan kağıt ürünleri hariç ahşap veya zırlar. Bunu emen buzağı anasının hayatı ahşap ürünler. (Bitki Sağlığı Ön. Yön. Ahş. boyunca kazandığı bütün antikorların Amb. Mal. İşr. Hk. Yön.)

9 Ankara Barosu Yayınları ahval: occasions, circumstances, cases Du- larvaları 3 çift, larva döneminden sonraki rumlar, haller, vaziyetler. (Köy Kanunu) ikinci nimf dönemi ve erginleri ise 4 çift ahz-u kabz: collection and receipt Alış, bacaklıdır. Renkleri, türlere ve mevsim- teslim alma, bedeli tahsil etme; daha çok lere göre oldukça farklılıklar gösterir. vekalet sözleşmelerinde vekile, müvekkil Yumurtadan çıkan larva, protonimf ve adına tahsilat yetkisi vermek için kullanı- deutonimf dönemlerini geçirerek ergin lan kavram. (Tohumculuk Kanunu) olur. Bitkilere zarar verenleri genel olarak kırmızı örümcekler olarak isimlendi- aidat: fee, membership dues, contribution rilirler. Kırmızıörümcekler, bitki özsuyu- Üye olunan dernek, vakıf, birlik vb yer- nu emerek beslenirler. Erkekler dişilere lere veya hizmetinden yararlanılan ya da göre daha küçük, vücutları arkaya doğru giderlerine katılmak zorunda bulunulan sivri ve ince uzun görünüşlüdür. Bitkilere bir yere belli sürelerle ödenilen düzenli zarar veren belli başlı akar türleri: Ak- ödenti, Örnek; dernek aidatı, apartman diken akarı [Tetranychus viennensis Zacher aidatı. (Tarımsal Üretici Birlikleri Kanunu) (Tetranychidae)], İkinoktalı kırmızıö- aile: family Karı-koca ve birlikte oturan rümcek [Tetranychus urticae Koch. (Tet- reşit olmayan çocuklardan meydana ge- ranychidae)], Avrupa kırmızıörümceği len topluluk. (Sulama Alanlarında Arazi Dü- [Panonychus ulmi Koch. (Tetranychidae)], zenlenmesine Dair Tarım Ref. Kanunu) Kahverengi örümcek [Bryobia rubrioculus aile reisi: head of household, pater familias (Scheut.) (Tetranychidae)], Yassıakar Aileyi temsile yetkili kişi. Türk Medeni [Cenopalpus pulcher (C.-F.) (Tenuipalpi- Kanununa göre eşlerden her biri, ortak dae)] Bitkilere zarar veren akarlarla bes- yaşamın devamı süresince ailenin sürekli lenen predator akar türleri de bulunmak- ihtiyaçları için evlilik birliğini temsil eder. tadır. Başlıcaları şunlardır: Typhlodro- (Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair mus pyri Scheuten, Euseius finlandicus Tarım Reformu Kanunu; Mera Yönetmeliği) Oudemans, Kampimodromus aberrans aile yurdu: homestead Bir kimsenin bir (Oudemans), Anthoseius recki (Wains- evi veya tarıma veya sanayiye elverişli ta- tein), Typhlodromus spp. Amblyseius şınmazları eklentileri ile beraber ailesine spp., Phytoseius spp., Phytoseiulus per- tahsis ederek ailesini koruyucu bir tesis similis Athias-Henriot (Bitki Koruma Ür. (yurt) oluşturmasıdır. Aile yurdu kurul- Ruhs. Hk. Yön.) duğu tapu kütüğünün şerhler sütununa akarsu: stream, potamic Dere, çay, nehir yazılır gibi bir kaynaktan çıkıp belirli bir yatakta akarisit: acaricide Akarlara (kırmızı sürekli veya zaman zaman akan sular. (Su örümceklere) karşı kullanılan ilaçlar. (Zi- Ürünleri Kanunu; 2008/48 sayılı Ticari Amç. Su rai Müc. ve Zir. Kar. Kanunu; Zirai Müc. İlaçl. Ürünleri Avcılığı Teb.) Etiket Yön.; Bitki Koruma Ür. Ruhs. Hk. Yön.) akbiber: white pepper Bak. beyazbiber. akarlar: acarus Çıplak gözle zor görü- akış şeması: flow diagram Belirli bir lecek kadar küçük boyda, vücutları yu- gıda maddesinin hazırlanması, işlenme- murta veya armut şeklinde, vücutlarında, si, üretimi, ambalajlanması, depolanması, değişik şekil ve büyüklükte kıllar, diken- nakliyesi, dağıtımı, satışa sunulması veya ler ve tüyler bulunan, renkleri türlere, arzında kullanılan aşamalar ya da işlemler gelişme dönemine ve mevsime göre de- dizisinin sistematik olarak gösterilmesi. ğişiklik gösteren canlı grubu. Akarların (Gıda Güvenliği ve Kal. Den. Kont. D. Yön.)

10 Tarım Hukuku Sözlüğü akıtma: blaze, stripe Atların alınlarından aktif madde: active principle Bitki koru- başlayıp burunlarının üzerine doğru inen ma ürünleri içinde bulunan ve hastalık- A beyaz leke. Akıtma bütün burnu, hatta lar, zararlılar ile diğer etmenler üzerine alt çeneyi de içine alacak şekilde geniş de biyolojik etki yapan madde, mikrorga- olabilir. (Safkan Arap ve İngiliz Atlarının Soy nizma veya virüs. (Bitki Koruma Ür. Ruhs. Küt. Kay. Dair Yön.) Hk. Yön.; Bitki Kor. Ür. Kal. Kont. An. Yap. Öz. akide şekeri: rock candy Adi şekerin Lab. Hk. Yön.; 2003/43 sayılı Belirli Aktif Mad. (Sakkarozun) sitrik veya tartarik asit veya İçeren Bitki Kor. Ür. Yasakl. Teb.; 2008/41 sayılı potasyum bitartarat (Kremdötartr) ilave- Gıda Mad. Bulun. İzin Ver. Pest Limitleri Teb.) siyle kestirilmesi ve içine muhtelif mey- aktüerya: actuaria İnsanların, doğum, ve özleri marmelat çiçek aksamı, kokulu ölüm, hastalık, sakatlık, emeklilik gibi maddeler, zararlı olmayan tabii veya suni yaşamını; yangın, kaza, deprem, sel, hır- esanslar, kahve veya kakao, fındık, fıstık, sızlık gibi mal varlığını etkileyen rast- badem, ceviz gibi kuru meyveler, süt, süt geleliğe bağlı, öngörülemeyen olayların tozu, süt yağı, vasıfları Tüzüğünde belir- oluşma riskini analiz etmek, olasılıklarını tilmiş bitkisel margarinler, asit sitrik, asit tahmin etmek ve bu olayların finansal askorbik, asit tartarik gibi zararsız orga- etkilerini hafifletici güvenlik programları nik asitler ve hususi yönetmeliğinde kul- oluşturmak (Tarımsal Üretici Birl. ile Tar. Ürt. lanılmasına müsaade edilen boyalardan Brl. Mrk. Birl. Den. Yön.) biri ile hafifce boyanmasından sonra el akut tavuk tifosu: acute salmonellosis veya mekine ile kesilip hususi şekil veri- Bak. tavuk tifosu. lerek ya olduğu gibi veya kağıt, alümin- akvaryum: aquarium Tatlı ya da tuzlu yum veya kalay gibi madeni yapraklara su doldurularak içinde suda yaşayan bitki yahut şekerlerin sarılmasına uygun diğer ve hayvanların barındırıldığı, beslendiği ambalaj maddelerine sarılarak satılan şe- değişik ebatta camekanlı hazne (Ev ve Süs kerler. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) Hayvanları Sat. Bar. ve Eğt. Yerl... Yön.) akit: contract, act, agreement Bak. bağıt. alâkadar: interested, concerned İlgili. (Gı- akreditasyon: accreditation Yeterliği daların Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun) onaylanmış kurum ve kuruluşlar tarafın- alamana ağı: cast net Alttan büzülmeyen, dan; kontrol ve sertifikasyon kuruluşları- voli ağı olarak da adlandırılan çevirme nın, laboratuvarların ulusal ve uluslara- ağı. (Su Ürünleri Yönetmeliği; 2008/48 sayılı Ti- rası kabul görmüş teknik kriterlere göre cari Amç. Su Ürünleri Avcılığı Teb.) değerlendirilmesi, yeterliğinin onaylan- alâmet-i farika: trade mark, idendifica- ması, ve düzenli aralıklarla denetlenmesi. tion mark, ear mark Ürünlerin imal edil- (Organik Tarım Kanunu; Tarım ve Kırs. Kalk. diği fabrikanın, imal edenin, veya satanın Dest. Kurumu ... Kanunu) isim, unvan ve statüsünü bildiren, ürünün akredite veteriner hekim: accredited ve- üzerine veya ambalajına konulan isim, terinary Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın mühür, resim, harf, rakam, gibi ayırt edici belirlediği program çerçevesinde açılan her türlü işaret ve damga; marka. (Veteriner kurslara katılarak sertifika almış ve Ba- İsp. ve Tıbbi Müst. Yön.) kanlıkça akredite veteriner hekim belgesi alelumum: generally Genel olarak, genel verilmiş veteriner hekim. (2005/26 sayılı bir biçimde. (Zeytinciliğin Islahı ve Yabanileri- Mezb. ve Komb. Çal. Vet. Hek. Dest. Teb.) nin Aşılattırılması Hk. Kanun)

11 Ankara Barosu Yayınları algarna: floating crane, a kind of drag- alkolsüz içkiler: nonalcoholic beverages nets Deniz zeminini kazıyarak canlıların Meyveli içecek, aromalı içecek, meyve- zeminden kaldırılmasını ve gemiye alı- li şurup, aromalı şurup, meyveli içecek nana kadar haznesi içinde depolanması- tozu, aromalı içecek tozu, meyveli doğal nı sağlayan karides ve deniz salyangozu mineralli içecek, aromalı doğal mineralli avında kullanılan bir çeşit sürütme ağı. içecek, yapay soda, kola, tonik ve aromalı (Su Ürünleri Yön.) su formlarında üretilen içeriğinde üreti- alıcı su: receiving water Atık suların bo- min doğasından kaynaklanabilecek etil şaltıldığı göl, baraj, dere, akarsu, yeraltı alkol miktarı en çok 3,0 g/Litre, laktik suları, kıyı deniz veya diğer su kaynakları. asit miktarı en çok 0,6 g/Litre, uçucu asit (Su Ürünleri Yön.) miktarı en çok 0,4 g/Litre olabilen içe- alıkoyma: distrainment, expropriation cekler. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) İnceleme sonuçlanıncaya kadar işleme alt birlik: sub-union Birlikler şeklinde konu olan canlı hayvan veya ürüne resmî örgütlenen bazı meslek mensuplarının olarak el konulması. üye oldukları temel birlik. Bu alt birlikle- alkol ilavesi: addition of alcohol Bir dis- rin katılımıyla birlikler, birliklerin katılı- tile alkollü içkiye tarımsal kökenli etil mıyla da merkez birliği teşekkül ettirilir. alkol ilave edilmesi. (2005/11 sayılı Alkollü (Tohumculuk Sekt. Yetk. ve Den. Yön.)) İçkiler Teb.) altsoy: descendants Füru, bir kimsenin alkollü çikolata: alcoholic chocolate, cho- çocukları, çocuklarının çocukları ve de- colates contain alcohol alkol nispeti mutlak vamı. (Sulama Alanlarında Arazi Düz. Dair... alkol hesabıyla ürünün % 6’sını geçmeye- Uyg. Yön.) cek şekilde içeriğinde alkol barındıran ve etiketinde belirtilen çikolata. (Gıda Madde- altılı ganyan: pick six Günlük resmi leri ... Tüz.) programda üzerlerine altılı ganyan ko- alkoloit: alkaloid Morfin, nikotin, strik- nulduğu ilan edilen ve aynı günde birbiri nin, efedrin, kodein ve kinin gibi insan ve ardına yapılan altı koşunun birincilerini hayvanlar tarafından alındıklarında bariz tahmin ederek o atlar üzerine oynanan fizyolojik etkileri olan, büyük kısmı bitki- bahis. (At Yarışları Müşt. Bahisler Tüz.) lerde bulunan karmaşık yapılı bileşiklere altlık: litter Hayvanların yaşadıkları yer- verilen genel ad. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) lerde hayvanların altına serilen hububat alkolsüz bira: nonalcoholic beer, alcohol- sapı ve benzeri maddeler. (Avian İnfluenza free beer, root beer Sadece maltın veya Hast. Karşı Kor. Müc. Yön.; Organik Tarım Yön.) malt ve ekstrakt maddelerinin öğütülüp, amatör balık avı yarışması: amateur sıcak su ile belirli yöntemlerle işlenmesi fishing competition Amatör balıkçılar sonucunda elde edilen şıranın; şerbetçi- arasında, amatör balıkçılığı özendirmek otu ile kaynatılması ve soğutulması, bira ve geliştirmek amacıyla düzenlenen ve mayası ile belirlenen alkol derecesine kadar fermente edilmesi veya fermentasyon Tebliğinde anılan kurallara uygun olarak sonucu oluşan alkolün uzaklaştırılması ödüllü ya da ödülsüz olarak yapılan ba- yoluyla elde edilen, filtre edilerek veya lık avlama yarışması. (2008/49 sayılı Amatör edilmeyerek, pastörize edilerek veya edil- Amç. Su Ür. Avc. Teb.) meyerek üretilen, içinde çözünmüş halde amatör balıkçı teknesi: amateur fishing karbondioksit bulunan bulanık veya ber- boat Tam boyları sekiz metreden az ve rak içki. (2006/33 sayılı Bira Teb.) motor gücü ile yürütülen amatör balık-

12 Tarım Hukuku Sözlüğü

çılık yapmak amacıyla kullanılan deniz ses Gıda maddesi kaba yerleştirilmeden aracı. (Gemi Adamları Yön.) önce, yerleştirilirken veya yerleştirildik- A amatör balıkçılık: amateur fishery Sa- ten sonra kap içine verilen hava dışındaki dece rekreasyon, spor veya dinlence gazlar. (2008/22 sayılı Renklendiriciler ve Tatl. amacıyla yapılan, maddi ve ticari kazanç Dışındaki Gıda Katkı Mad. Teb.) gayesi gütmeyen, avlanılan ürünün satıl- ambalajlama: casing, packaging, packing madığı balıkçılık etkinliği. (2008/49 sayılı Gıda maddelerinin; içinde tutma, koruma Amatör Amç. Su Ür. Avc. Teb.) ve bilgi verme amacıyla ambalaj materya- amatör sualtı avcısı: amateur under- li kullanılarak sarılmaları ve/veya kaplara water fisherman Gün doğumundan gün yerleştirilmeleri. (Türk Gıda Kodeksi Yön.) batımına kadarki sürede tebliğce ve gü- amele: worker, manual worker İşçi. (Çel- venlik nedeni ile yasaklanmamış kara- tik Ekimi Kanunu) sularımızda, kendi nefesi dışında ek bir ameliyat: operation, surgical operation hava kaynağı kullanmadan dalarak su altı Operasyon; işler, faaliyetler; cerrahi mü- tüfeği ve yardımcı ekipmanla su ürünle- dahale. (Çeltik Ekimi Kanunu) ri avcılığı yapan kişi. (2008/49 sayılı Amatör Amç. Su Ür. Avc. Teb.) amenajman planı: forest manegement plan Doğal kaynaklardan en elverişli bir ambalaj materyali: packing material, şekilde yararlanıp bunların en uygun şe- wrapping material Gıda maddelerini kilde işletilmesi için yapılan uygulama dış etkenlerden koruyan ve içine konan planı. (Mera Yön.) gıda maddesini birarada tutarak taşıma, amerikan yavru çürüklüğü: american depolama, dağıtım, tanıtım ve reklam foul brood Arı larvalarını etkileyen Pa- gibi pazarlama işlemlerini kolaylaştıran enibacillus larvae isimli bir bakteri ta- veya gıda maddeleri ile temasta bulun- rafından meydana getirilen bulaşıcı, mak üzere üretilen plastik, cam, seramik, enfeksiyöz, kozmopolit, ihbarı mecburi kağıt, metal, ahşap ve/veya bunların ka- arı hastalığı. Hastalığın belirtileri yeni rışımından elde edilen materyaller. (Türk Gıda Kodeksi Yön.) ölmüş arı larvalarında kolaylıkla görüle- bilir. Hastalığa kara larva, yapışkan larva ambalaj salamurası: casing saltwater ve bozuk, hastalıklı larva gibi adlar da Tuzlu su çözeltisine gerektiğinde katkı verilmiştir. Hastalığa yakalanmış kovan maddeleri, sirke, zeytinyağı, bitki adı ile her geçen gün zayıflayarak söner. -Has anılan yağlar, baharat, aromalı veya aro- talık bal arılarının bulunduğu her yerde masız bitkiler ve diğer uygun gıda mad- şekillenebilir. Arı ailesinin içinde yaşayan deleri ilave edilerek hazırlanan karışım. arı zararlılarının çoğunda olduğu gibi, bu (2008/24 sayılı Sofralık Zeytin Teb.) hastalığın etkeni de en iyi petek gözün- ambalaj yardımcı malzemesi: auxiliary deki bir yavrunun sıcaklığında gelişir. Bu packaging material Bir malı emniyete bakteri larva ve pupa döneminde salgın almak veya ona destek sağlamak amacı haline gelir ve gerekli önlemler alınmadı- ile kullanılan ancak mal ile her hangi bir ğında kovanların sönmesine neden olur. bağlantısı olmayan ahşap ambalaj malze- (Hayvan Sağlığı Zabıtası Yön.) mesi. (Bitki Sağlığı Ön. Yön. Ahş. Amb. Mal. İşr. amfibi: amphibian İki yaşayışlı. Hem Hk. Yön.) karada hem de suda hareket eden (taşıt), ambalajlama gazları: packaging ga- yüzergezer.

13 Ankara Barosu Yayınları amme alacağı: public receivable Kamu relerinin sentez metabolizmasını arttıra- alacağı, Devlete, genel bütçeye ait alacak. rak kilo veya büyüme artışının sağlanma- (Su Ürünleri Kanunu) sı durumu. (2003/18 sayılı Gıda Değeri Olan amme: community, public Kamu. (Gıdala- Hay. Uyg. Yas. Hormon vb. Teb.) rın Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun) anaç damızlığı: foundation stock Asma amonyak: ammoniac Kimyasal sembolü anaçları ve meyve klon anaçlarına ait vi- rüsten ari orjinal kaynak bitkilerden alınan NH3 olup özgül ağırlığı 0,64 olan renksiz ve çok keskin kokulu, gözleri yaşartan ve çelik, sürgün ucu meristemi vb. materyal- yakan, yakıcı lezzetli bir azot ve hidrojen lerle özel korunmuş ortamlarda oluşturu- bileşiği. Amonyak endüstride son derece lan ana parsellerden elde edilen materyal- önemli ve yaygın ölçüde kullanılan bir lerle üretilmiş baz materyal niteliğindeki maddedir. Yapay gübre olarak kullanıldı- aşısız fidanlar. (1997/11 sayılı Meyve ve Asma ğı gibi, soda yapımında, soğutma işlerin- Çeşit/Anaç Damızlığı ... Teb.) de amonyaktan yararlanılır. (Gıda Maddeleri anaç tohumluk: foundation stock seed ... Tüz.) Orijinal tohumluktan veya kendisinden amortisman: amortisation Üretimde elde edilen ve çeşit safiyetini devam etti- kullanılan makine, ekipman, bina gibi ren, Tohumluk Kontrol ve Sertifikasyon Teşkilatı tarafından kontrol edilen to- uzun süreli kullanıma mahsus sermaye humluklar. (Tohumculuk Yön.) mallarında yıldan yıla meydana gelen eskime, aşınma ve yıpranmanın parasal anaç: rootstock Üzerine aşı yapılmak üzere değeri. (Atatürk Orman Çift. Kuruluş Kanunu) dikilip yetiştirilmiş fidan. (Bağcılık Yön.) ana arı: queen bee Kraliçe arı, arı beyi gibi anahizmet birimi: unit of main servi- isimlerle de anılan kovanda yumurtlaya- ces Bakanlıkların, Müsteşarlıkların ve rak üremeyi sağlayan, kovanı yöneten, müstakil genel müdürlüklerin verdikleri işçi arılardan daha büyük ve gösterişli temel hizmetleri yürüten veya yürütül- çiftleşmiş dişi arı. (Bombus Arısı Yön.) mesini sağlayan birimler. Örnek: Tarım ve Köyişleri Bakanlığının anahizmet bi- ana arı üreticisi: breeder of queen bee rimleri: Tarımsal Üretim ve Geliştirme Ana Arı Yetiştiricisi Sertifikası sahibi Genel Müdürlüğü, Koruma ve Kontrol olup, ana arı üretip satan gerçek veya tü- Genel Müdürlüğü, Teşkilatlanma ve zel kişiler. (Arıcılık Yön.) Destekleme Genel Müdürlüğü, Tarımsal ana bileşenler: main components, prin- Araştırmalar Genel Müdürlüğü. (Tarım ve ciple components, ingredients İngrediyen, Köy İşl. Bak. Kuruluş ve Gör. Hk. KHK) bir gıda maddesinin bileşiminde, spesifik analitik kısım: analytical part Kalıntı özelliklerini vermesi nedeniyle mutlaka konsantrasyonunun doğru olarak öl- yer alması gereken ve o gıda maddesinin çülmesini sağlayacak miktarda, analitik tanımında da adı geçen maddeler. (Gıda numuneden alınan temsili miktardaki Katkı Mad. Yön.) kısım. (2006/51 sayılı Gıda Maddelerinde Pes. ana karanfil: main clove Dört adet içe Kal.... Num. Alma Teb.) doğru kıvrık, çanak yaprakları ile sarıl- analitik numune: analytical sample Nu- mış, yumurta şeklinde kahverengi üzüm- mune alma hatası en az olacak şekilde sü meyveleri. (2000/16 sayılı Baharat Teb.) analitik kısımları elde etmek amacı ile anabolik etki: anabolic effect Vücut hüc- analiz edilecek ürüne ait kısmın ayrıla-

14 Tarım Hukuku Sözlüğü rak; karıştırma, öğütme, parçalama ve di- anız: stubble 1- Buğdaygil bitkilerin- ğer işlemleri takiben analiz için laboratu- de hasattan sonra tarlada ayakta kalmış A var numunesinden hazırlanan numune. bitki sapları, 2- Hububat ekili arazilerin (2006/51 sayılı Gıda Maddelerinde Pes. Kal.... hasattan sonraki işlenmemiş hali (Organik Num. Alma Teb.) Tarım Yön.) analjezi: analgesia Ağrı yitimi, ağrı his- Ankara Koşusu: Ankara Stakes Üç yaşlı lerinin kaybolması. (Deney ve Diğ. Bil. Amç. safkan İngiliz atlarına mahsus mesafesi Kul. Den. Hayv. Kor.... Yön.) takriben 2800 metre olan koşu. (At Ya- ana mukavelename: main contract Ana rışları Tüzüğü ) sözleşme, şirket, dernek, kooperatif ve anonim şirket: joint-stock company Bir benzeri kuruluşların kuruluş sözleşmesi. unvana sahip, esas sermayesi muayyen (Su Ürünleri Kanunu) ve paylara bölünmüş olan ve borçların- anapara: capital, fund Sermaye. (Tarım Si- dan dolayı yalnız mamelekiyle mesul gortaları Kanunu) bulunan şirket. Ortakların mesuliyeti, anason: anise, aniseed Pimpinella anisum L. taahhüt etmiş oldukları sermaye payları türüne giren maydonozgiller familyasına ile mahduttur. Özel kanunlarla kurulan dahil daha çok rakı gibi alkollü içkilerin anonim şirketler, kuruluş kanunlarında yapımında kullanılan bitki ve tohumları. aksine hüküm olmadıkça, Türk Ticaret (2000/16 sayılı Baharat Teb.) Kanunundaki Anonim Şirketlere ilişkin hükümlere tabidirler. Anonim şirketler, anason aromalı distile alkollü içkiler: kanunen yasak olmıyan her türlü iktisa- aniseed-flavoured spirit drinks Tarımsal di maksat ve konular için kurulabilirler. kökenli etil alkolün, yıldız anason (Illicium Ancak esas mukavelede şirket mevzu- verum), anason (Pimpinella anisum), rezene unun hudutlarının açıkça gösterilmiş (Foeniculum vulgare) ekstraktı veya aynı aro- olması şarttır. Özel kanunlarda aksine matik içeriğe sahip diğer herhangi bir bitki hüküm olmadıkça esas sermaye miktarı ile aromalandırılmasıyla elde edilen distile ellimilyar Türk lirasından aşağı olamaz. alkollü içki. (2005/11 sayılı Alkollü İçkiler Teb.) Bu miktar, Bakanlar Kurulunca on ka- anayasal düzene ve bu düzenin işleyişi- tına kadar arttırılabilir. (Tarım Sigortaları ne karşı suçlar: crimes against constituti- Kanunu) onal order and the process of constitutional anorganik asit: inorganic acid Bak. inor- order 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun ganik asit. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) İkinci Kitap, Dördüncü Kısım, Beşinci Bölümünde, 309 ve 316ıncı maddeler anormal çim: irregular lawn Uygun la- arasında Anayasayı İhlal (Madde 309), boratuvar şartlarında çimlendirildiğinde Cumhurbaşkanına suikast ve fiili saldı- normal bitki geliştirebilme kapasitesinde rı (Madde 310), Yasama organına karşı olmayan çimler. (Pancar Tohumluğu Sert. ve suç (Madde 311), Hükümete karşı suç Paz. Yön.) (Madde 3129, Türkiye Cumhuriyeti antagonist: antagonist Konukçu üze- Hükümetine karşı silahlı isyan (Madde rinde kolonize olduğunda, konukçuda 313), Silahlı örgüt (Madde 314), Silah zararlı olan etmenlerin gelişmesini ve sağlama (Madde 315), Suç için anlaşma zararını engelleyen veya azaltan organiz- (Madde 316) başlıkları altında yer alan malar. (2008/28 sayılı Biyolojik Müc. Etmenle- suçlar. (Ulusal Süt Konseyi... Yön.) ri... Teb.)

15 Ankara Barosu Yayınları antep fıstığı: pistachio (Pistacia vera) tırlar. Aynı zamanda yağların acıması ve Şam fıstığı, Anacardiaceae familyasın- renk değişikliği gibi oksidasyonun neden dan, 10 m kadar boyda, yapraklarını olduğu bozulmaları önleyerek, gıdaların döken, meyvesi kuruyemiş olarak yenen raf ömürlerinin uzatılmasını sağlarlar. ülkemizde daha çok Gaziantep ve Siirt’te Gıdalarla alınan en önemli antioksidan- yetişe bir ağaç. (Zeyt. Isl. Yab. Aşl. Hk. K.’nun lar, betakaroten, E ve C vitaminleridir. Sakız ve Harn. Teşm. D. Kanun.) (Gıda Maddeleri ... Tüz.; 2002/58 sayılı Gıda antibiyotik: antibiotics Mikroorganiz- Mad. Genel Etiketleme ve Besl. Yönünden Et. maların üremesini engelleyen veya öldü- Teb.; 2008/22 sayılı Renklendiriciler ve Tatl. Dış. ren, genellikle mikroorganizmalar veya Gıd. Katkı Mad. Teb.) bitkilerin çeşitli türleri tarafından mey- antioksidan sinerjistleri: synergists of dana getirilen veya sentetik olarak elde antioxidant Sekonder antioksidanlar. edilen, düşük molekül ağırlıklı kimyasal Antioksidanların etkisini arttıran madde- maddeler. Penisilin, streptomisin vb. ler (antıoxıdant synergists) Örnek: Sitrik (Gıda Maddeleri ... Tüz.) asit GMP, Sodyum sitrat GMP, Isop- antidot: antidote Vücuda alınan bir ze- ropyl sitrat karışımı, Fosforik asit, Mo- hiri etkisiz kılmak için alınan madde, noglyceride citrate (Gıda Katkı Mad. Yön.) panzehir. (Veteriner İsp. ve Tıbbi Müst. Yön.) antrenör: trainer Yarış atlarının talim, antimikrobiyal maddeler: antimicrobial terbiye, idman, bakım, beslenme ve ko- agents, antimicrobial substances Mikro- şulara ilişkin hizmetlerinin yapılmasıyla biyal büyümeyi önleyen kimyasal yada yükümlü ve sorumlu olan, Lisans Yö- biyolojik maddeler. (Gıda Katkı Mad. Yön.) netmeliğine göre antrenör lisansı taşıyan kişi. Antrenörler, genel, özel, yardımcı antimuan: antimony Kimyada Sb formü- ve at sahibi antrenör olarak çalışırlar. (At lüyle gösterilen, atom numarası 51 ve atom Yarışları Tüz.) ağırlığı 121,75 olan tabiatta mineraller halinde bulunan, endüstride metalik ya antrepo: storehouse Transit ticarette, da türevleri şeklinde kullanılan, akümüla- gümrük vergisine konu olup, henüz vergi tör imali, lehimcilik, matbaa harfi imali, ve resimleri ödenmemiş malların korun- askeri amaçlı malzemeler imalinde, lastik duğu, gerektiğinde küçük tamamlayıcı endüstrisinde, yangın kontrollerinde, cep- işlemlerin yapıldığı, gümrük binaları ya- hane imalatında, plastikte, metal kaplama- kınında bulunan, kamu veya özel kesim- (Gıdaların Ür. Tük. da, seramik ve emayede, boya sanayinde, ce işletilen bir tür depo. Den. Dair Yön.) tekstil, plastik ve kimya endüstrilerinde kullanılan gıdalarda bulunmaması gereken AOAC: Association of Analytical Com- bir element. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) munities Analitik Topluluklar Birliği, Eski Amerikan Analitik Kimyacılar Ku- antioksidan: antioxidant Vücut hücrele- ruluşu. (2003/33 sayılı Glutensiz Gıdalar Teb.) ri tarafından üretildiği gibi, gıdalarla da alınan oksijenin negatif etkilerine karşı AORC: Associations Official of Racing koyan bir grup kimyasal madde. Serbest Chemist Resmi Yarış Kimyacılar Birliği. radikallerle reaksiyona girerek serbest (Safkan Arap ve İngiliz Atlarının Soy Küt. Kay. radikallerin hücrelere zarar vermelerini, Dair Yön.) hücrelerin anomalileşmesini ve tümör apranti: apprentice of jockey Bak. jokey oluşma riskini ve hücre yıkımını azal- yamağı. (At Yarışları Tüz.)

16 Tarım Hukuku Sözlüğü apseyt: absinth Absint, çeşitli bitkilerin şik oranda etkisi altında bulunan sınırları damıtılarak fermente edilmesiyle elde yeterli vasıtalarla belirlenmiş, yatay ve A edilen yüksek alkol oranına sahip ül- düşey sınırları bulunan yeryüzü parçası. kemizde üretimi ve satışı yasak bir içki (Toprak Kor. ve Arazi. Kul. Kanunu) türü. Ana bileşenleri pelin bitkisi (Arte- arazi etüdü: land investigation Sürdürü- misia absinthium) ve yeşil anason olup lebilir kullanımı temin için arazi özellik- üretildigi bölgenin geleneklerine göre lerini tespite yönelik inceleme, haritala- içine çeşitli bitkiler de katılabilir. (Gıda ma ve raporlama çalışmaları. (Toprak Kor. Maddeleri Tüz.) ve Arz. Kul. Kan. Uyg. Yön.) ar: are 100 metrekare değerinde alan öçü- arazi kullanım plânı: land use plan Her sü birimi. (Çeltik Ekimi Kanunu) ölçekte plânlamaya temel oluşturmak ara ürün: intermediate product Son tü- üzere, toprağın ve diğer çevresel kaynak- keticiyi amaçlamayan başka bir ürün elde ların bozulmasını önlemek için ekolojik, etmek için kullanılan ham madde veya toplumsal ve ekonomik şartlar gözetile- ham üründen elde edilmiş ürün. (Gıda rek sürdürülebilirlik ilkesine uygun, fark- Güvenliği ve Kal. Den. Kont. D. Yön.) lı arazi kullanım şekillerini oluşturmaya arabuluculuk: mediation Taraflar rasın- yönelik toprak ve su potansiyelinin belir- da çıkan çeşitli ihtilafları yargıya müra- lenip, sistematik olarak değerlendirilme- caat etmeden çözmek üzere tarafların sini ve birbirleri ile olan ilişkilerini ortaya uzlaştırılması. (Tohumculuk Kanunu) koyan rasyonel plân. (Toprak Kor. ve Arazi. aracı banka: intermediary bank, negotia- Kul. Kanunu) ting bank Hibe niteliğindeki kaynakların arazi kullanma şekilleri: land use types transferinde gerekecek olan bankacılık Arazinin halihazır kuru tarım, sulu tarım, hizmetlerini verecek banka. (Köy Bazlı Kat. mera, orman, yerleşim yeri, terk ve benze- Yat. Prg. Mak. Ekp. Alım. Dest. Yön.) ri kullanım şekilleri. (Tarım Arazilerinin Kor. arap atı: arabian horse Safkan arap atı, Kul. Dair Yön.) M.Ö. 2000 yıllarından beri Arap Yarı- arazi toplulaştırması: land consolidation madası ve çevresinde tanınmakta ve ye- Arazilerin doğal ve yapay etkilerle bozul- tiştirilme olan, kökenini Orta Asya step- masını ve parçalanmasını önlemek, par- lerinin yabani atı olan Tarpan atından çalanmış arazilerde ise doğal özellikleri, alan, morfolojik olarak vücut yapısının kullanım bütünlüğü ve mülkiyet hakları uyumluluğuyla bilinen beş adet bel omu- gözetilerek birden fazla arazi parçasının runa sahip, vücudu yandan bakıldığında birleştirilip ekonomik, ekolojik ve top- bir kareyi andıran yapıda, çoğunlukla al, lumsal yönden daha işlevsel yeni parsel- kır ve doru donlarda, nadiren yağız dona lerin oluşturulmasını ve bu parsellerin sahip, dörtnala koşarken kuyruk tutma arazi özellikleri ve alanı değerlendirilerek hareketi gösteren, çeki, binek ve yarış kullanım şekillerinin belirlenmesi, köy ve yeteneği iyi, sağlam beden yapısına, canlı arazi gelişim hizmetlerinin sağlanması, mizaç ve yüksek kalıtsal güce sahip bir at toprak koruma ve tarımsal sulama tek- ırkı. (Safkan Arap ve İngiliz Atlarının Soy Küt. niğinin zorunlu kıldığı durumlarda bir Kay. Dair Yön. At Yarışları Tüzüğü) kişiye veya çiftçi ailesine ait arazi parçala- arazi: land Toprak, iklim, topografya, rının olanaklar ölçüsünde az sayıda veya ana materyal, hidroloji ve canlıların deği- tek parça olarak birleştirilmesi, biçimleri-

17 Ankara Barosu Yayınları nin değiştirilmesi ve amaca uygun olarak içerisinde arılarını orada konaklatmak yeniden düzenlenmesi. (Arazi Toplulaştırma için aldıkları belge. Devlet ormanlarında Tüz.; Toprak Kor. ve Arazi. Kul. Kanunu) konaklayacak arıcı ise, öncelikle Çevre ve arazi yetenek sınıflaması: land capability Orman Bakanlığının ilgili birimlerinden classification Toprak bozulmasına neden alacağı izin belgesine istinaden arı ko- olmayacak şekilde arazinin en uygun kul- naklama belgesi alır. Arıcı Kimlik Belgesi lanım şeklini belirlemek için kullanım ve olan arıcıya konaklamada öncelik verilir. koruma verilerini bir araya getirerek temel Yer gösterilmeden ve belgeleri olmadan toprak etütlerine ve iklim koşullarına da- yerleşen arıcının arıları, il/ilçe müdürlü- yalı yapılan plânlamalara yönelik arazi sı- ğünün talebi ile mülki amirlikçe güvenlik nıflaması.(Toprak Kor. ve Arazi. Kul. Kanunu) güçleri marifetiyle bulunduğu yerden kal- arazi yetenek sınıfları: land capability dırılır. Kaldırma sürecinde meydana ge- classes Toprak koruma ve kullanma verilen zarardan arıcı sorumludur. Nakliye ve (Arıcılık Yön.) lerinin birlikte değerlendirilerek nitelik- işçilik ücreti arıcıdan alınır. leri Bakanlık tarafından belirlenen, arazi arı ürünleri: bee products Arıcılık çalış- kullanma kabiliyet sınıfları da denilen I maları sonunda üretilen bal, balmumu, den VIII’e kadar yapılan sınıflama. (Top- propolis, arı sütü, arı zehiri, polen, ana rak Kor. ve Arz. Kul. Kan. Uyg. Yön.) arı, erkek arı, işçi arı ve oğul. (Arıcılık Yön.) araziye uygulama: application on land arı yoğunluğu: beehives population Bir Gübrelerin/ilaçların arazinin yüzeyine bölgede flora ve ekolojik şartlar dikkate uygulanması, içine enjekte edilmesi, ara- alınarak, mevcut kovanların verimini dü- zi yüzeyinin altına verilmesi veya arazi- şürmeden, birim alanda bulundurulabile- nin yüzey katmanlarıyla karıştırılması. cek arılı kovan miktarı. (Arıcılık Yön.) (Tarımsal Kaynaklı Nitrat Kirliliği Yön.) arı zehiri: bee venom, sting poison Arının ardıç aromalı distile alkollü içkiler: iğnesine bağlı zehir torbasında yer alan Juniper-flavoured spirit drinks Tarımsal biyokimyasal ve farmakolojik aktif mad- kökenli etil alkole ve/veya tahıl distilat deler içeren oldukça karmaşık bir yapı içkisine ve/veya tahıl distilatına ardıç to- gösteren, içeriğinde alerjik reaksiyonlara humu (Juniperus communis) ile tat ve koku neden olan proteinler ve enzimler bulu- kazandırılması suretiyle elde edilen dis- nan madde. zehire hassas olan kişilerde tile alkollü içki. Üretiminde ilave olarak, baş ağrısı, şişme, kaşıntı, kusma ve görme Türk Gıda Kodeksinde yer alan doğal bozukluğuyla, kan damarlarını genişlete- ve/veya doğala özdeş aroma maddeleri rek ölüme dahi neden olabilir. Bazı ro- ve/veya aromatik bitki ve/veya aromatik matizmal hastalıklara ve MS hastalığına bitki kısımları kullanılabilir. (2005/11 sayılı iyi geldiği düşüncesiyle arı zehiri üze- Alkollü İçkiler Teb.) rinde araştırmalar özellikle yurt dışında arı hane: bee yard, beehouse, place for be- yürütülmekte ve arı zehiri üretimi yapıl- ehives Bak. arılık. (Tarım Arazilerinin Kor. maktadır. (Arıcılık Yön.) Kul. Dair Yön.) arıcı birlikleri: unions of beekeepers Her arı konaklama belgesi: document of be- ilde arıcıların oluşturdukları İl Birlikleri. ehive staging Gezginci arıcıların konak- (Arıcılık Yön.) ladıkları ilin il/ilçe müdürlüğüne, veteri- arıcı kimlik belgesi: beekeper identity ner sağlık raporu ile başvurarak bir hafta card/certificate Arıcıya Türkiye Arıcılar

18 Tarım Hukuku Sözlüğü

Merkez Birliği (TAB) tarafından verilen ve Tatl. Dışındaki Gıda Katkı Mad. Teb. Gıda belge. (Arıcılık Yön.) Katkı Mad. Yön.) A arıcı: beekeeper Bal, polen, ana arı kolonisi aroma karışımları: flavour mixes Doğal üretme, yetitirme vb gibi arıcılık işlerini aroma vericiler dışında uygun fiziksel, meslek edinen ve geçimini kısmen veya ta- enzimatik veya mikrobiyolojik metodlar- mamen bu yoldan kazan kişi. (Arıcılık Yön.) la bitkisel veya hayvansal kaynaklardan arıcılık: beekeeping Arıyı canlı materyal elde edilen ürünler. (Türk Gıda Kodeksi Yön.) halinde kullanmak suretiyle, arı ürünleri aroma maddeleri: aromatic substances üzerinde araştırıcı, öğretici ve üretici ola- Tat ve koku maddeleri, Gıda maddeleri- rak fiilen yapılan çalışmalar. (Arıcılık Yön.) ne tat ve koku vermek ve bunları geliştir- arılık: beeyard, beehouse, place for beehi- mek için kullanılan maddeler ve bunların ves Arılı kovanların bulunduğu açık ya da üretiminde kullanılan kaynak materyal- kapalı tesis ve yerler. (Arıcılık Yön.) ler. (Türk Gıda Kodeksi Yön.; Gıdaların Ür. Tük. Den. Dair Yön.) arıtım ünitesi: unit of purification Atık ve artıkların çevre ve toplum sağlığına aromalandırılmış şekerli kakao karışı- zarar vermeyecek şekilde yok edilmesini, mı: sweetened cocoa-flavoured mix Ka- bertaraf ve tahliye edilmesini sağlayan kao tozunun şeker ile karışımına aroma sistem. (Su Ürünleri Top. Per. Sat. Yerl. Yön.) eklenmesi sonucu elde edilen ve kuru madde üzerinden kütlece en az % 20 ora- arıtma: purification, clarification Çeşitli nında kakao tozu içeren ürün. (2000/10 atıkların yada insana, çevreye ve doğal sayılı Kakao ve Kakao Ür. Teb.) hayata zararlı maddelerin çeşitli işlemler- den geçirilerek zararsız hale getirilmesi. aromalı bira: flavoured beer Aromatize (Toprak Kor. ve Arazi. Kul. Kanunu) edilmiş bira ve aromatize edilmiş alkol- süz bira. (2006/33 sayılı Bira Teb.) arıtma tesisleri: purification facilities Atık üreten tesislerin atıklarının zararsız aromalı doğal mineralli içecek: flavoured hale getirilebilmesi için kurulan tesisler. naturel mineral drink Doğal mineralli su, (Su Ürünleri Kanunu) aroma maddeleri ve/veya diğer bileşenler ile şeker ilave edilerek veya edilmeden tek- ari: pureblood, purebred Arı, duru, temiz. niğine göre gazlı veya gazsız olarak üreti- Hastalıktan ari Hastalıktan temizlenmiş, len içecek. (2007/26 Alkolsüz İçecekler Teb.) hastalık bulunmayan. (Hayvan Islahı Kanunu) aromalı içecek tozu: flavoured drink ariyet: gratuitous loan, bailment, commo- powder Aroma maddeleri ve/veya diğer datum Ödünç, ariyet, bir akittir ki onun- bileşenler ile şeker ilave edilerek veya la ariyet veren, bir şeyin bedava kullanıl- edilmeden tekniğine göre üretilen ve masını ariyet alana bırakmak ve alan dahi aromalı içecek hazırlanmasında kullanı- o şeyin kullandıktan sonra geri vermekle lan toz ürün. (2007/26 Alkolsüz İçecekler Teb.) mükellef olur. (Hayvan Islahı Kanunu) aromalı içecek: flavoured beverage, - fla ark: flume, runnel Toprakta açılmış üzeri voured drink Su, aroma maddeleri ve/ kapalı olmayan sulama kanalları. (Çeltik veya diğer bileşenler ile şeker ilave edile- Ekimi Kanunu) rek veya edilmeden tekniğine göre gazlı aroma artırıcılar: flavour enchancers Gı- veya gazsız olarak üretilen veya aromalı danın mevcut tat ve/veya kokusunu artı- şurubun sulandırılması ile hazırlanan içe- ran maddeler. (2008/22 sayılı Renklendiriciler cek. (2007/26 Alkolsüz İçecekler Teb.)

19 Ankara Barosu Yayınları aromalı su: flavoured water Su ve aroma yerleşim için imar planı yapılmış veya bu maddeleri ile tekniğine göre gazlı veya amaçla kullanılan, planı bulunmayan ka- gazsız olarak üretilen sular. (2007/26 Alkol- saba, belde ve köy yoğun yerleşim alanla- süz İçecekler Teb.) rı içinde kalan araziler. (Tarım Arazilerinin aromalı şurup: flavoured syrup Su, aro- Kor. Kul. Dair Yön.) ma maddeleri ve/veya diğer bileşenler arsenik: arsenic Simgesi As olan, atom ile şeker ilave edilerek veya edilmeden numarası 33, atom ağırlığı 74,91, yo- tekniğine göre üretilen ve aromalı içecek ğunluğu 5,7 olan, sıçanotu, zırnık gibi hazırlanmasında kullanılan koyu kıvamlı isimlerle de anılan; tabiatta, toprak, su ürün. (2007/26 Alkolsüz İçecekler Teb.) ve birçok böcek öldürücü ilacın yapısında aromatize şarap bazlı içki: flavoured bulunan zehirli (ağır metal) bir element. wine-based drink 2006/28 sayılı Tebli- (Gıda Maddeleri ... Tüz.) ğin 1 nolu Ekinin (a- Alkol ilave edilerek artezyen: artesian well Yer altındaki su fermantasyonu durdurulmuş taze üzüm katmanına kuyu açılarak ulaşıldığında şırası) ve (e - Doğal köpüren Şarap) ben- basınç nedeniyle kuyudan suyun tazyikle di haricindeki diğer ürünlere, üzüm şırası kendiliğinden fışkırması. (Hayvancılık İşlt. veya kısmen fermente edilmiş üzüm şı- Kuruluş Çalş. Den.... Yön.) rası veya bunların karışımları eklenerek asansör: lift Bak. balık asansörü. (Su veya eklenmeyerek, bir veya daha fazla- Ürünleri Kanunu) sının karıştırılması ile elde edilen, retsina aseptik: aseptic Her türlü mikroptan sofra şarabı ve alkol ilavesi ile üretilen arınmış. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) şaraplar hariç aromalandırılmış şarap. (2006/28 sayılı Aromatize Şarap... Teb.) asetik asit: acetic acid Sirke asidi. (Organik Tarım Yön.) aromatize şarap kokteyli: flavoured wine cocktail Şarap veya üzüm şırası veya asgarî: minimum En az. Karşıtı: Azami. bunların karışımından elde edilen aro- (Tarım ve Kırs. Kalk. Dest. Kurumu ... Kanunu) malandırılmış şarap. (2006/28 sayılı Aroma- asidofiluslu süt: milk with acidopilus tize Şarap... Teb.) Lactobacillus acidophilus bakterileri ta- aromatize şarap: flavoured wine 2006/28 rafından fermente edilmiş içilebilir kı- sayılı Tebliğin 1 nolu ekinde yer alan vamdaki ürün. (2009/25 sayılı Fermente Süt Ürünleri Teb.) ürünlerden (b-Fermantasyonu devam eden genç şarap) bendi haricindeki diğer asimbiyotik: asymbiotic Simbiyotik ürünlere, üzüm şırası veya fermantasyon olmayan beraberlik. (Tarımda Kul. Org. halindeki üzüm şırası veya bunların karı- OrgMin. Ö. Mik. ve Enzim. İç. Org. Güb. Top. şımları eklenerek veya eklenmeyerek, bir Düz....Yön.) veya daha fazlasının karıştırılması ile elde asitler: acids Asitliği arttıran ve/veya edilen, retsina sofra şarabı hariç aroma- gıdada ekşi bir tat oluşumunu sağlayan landırılmış şarap. (2006/28 sayılı Aromatize maddeler. (2002/58 sayılı Gıda Mad. Genel Şarap... Teb.) Etiketleme ve Besl. Yönünden Et. Teb.; 2008/22 arsa: groundplot, piece of land, lot Yer- sayılı Renklendiriciler ve Tatl. Dışındaki Gıda leşim alanları içinde veya dışında ilgili Katkı Mad. Teb.) kuruluşlardan uygun görüş alınarak ko- asitlik düzenleyiciler: acidity regulators nut, sanayi, turizm ve benzeri amaçlarla Gıdaların asitlik veya alkaliliğini değişti-

20 Tarım Hukuku Sözlüğü ren veya kontrol eden maddeler. (2002/58 asması veya melez asmalardan, muhtelif sayılı Gıda Mad. Genel Etiketleme ve Besl. Yö- maksatlarda kullanılmak üzere, kesilen A nünden Et. Teb.; 2008/22 sayılı Renklendiriciler bir yıllık sürgünlerdir. (Tohumculuk Yön.) ve Tatl. Dışındaki Gıda Katkı Mad. Teb., Gıda asma fidanı: vine sapling Aşılı ve aşısız Katkı Mad. Yön.) olarak üretilen sertifikalı köklü asma fi- askeri yasak bölge: military forbidden danı. (Bağcılık Yön.) zone, prohibited military zone Yurt sa- aspir yağı: safflower oil Aspir bitkisinin vunması bakımından hayati önem taşı- (Carthamus tinctorious L.) tohumların- yan askeri tesis ve bölgelerin çevresinde dan elde edilen yağ. (2001/29 sayılı Bitki Adı Bakanlar Kurulu kararı ile belirlenen sı- ile Anılan Yemeklik Yağl. Teb.) nırlar içerisinde kalan bölge. Askeri yasak bölgeler 1inci ve 2inci derece askeri yasak aşı: graft Bir ağacın, asmanın ve bazı bölgeler olmak üzere ikiye ayrılır. 1inci sebze türlerinin dalı veya gövdesi üzeri- derece askeri yasak bölgeler içerisindeki ne, aynı familyanın daha iyi bir türünden taşınmaz mallar kamulaştırılır. 2inci de- alınan dal, göz, tomurcuk vb. parçaların recedeki askeri yasak bölgelerde yabancı kaynaştırılması işi. (Zeytinciliğin Islahı ve Ya- uyruklu kimseler taşınmaz edinemezler, banilerinin Aşılattırılması Hk. Kanun; 1997/11 edinmişlerse tasfiye edilir. Yabancılar sayılı Meyve ve Asma Çeşit/Anaç Damızlığı ... Teb. izin almadan bu bölgede taşınmaz kirala- aşı: vaccine, inoculation İçerdikleri anti- yamazlar. (Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin jenik maddelerle verildikleri hayvanlarda Aşılattırılması Hk. Kanun) immun sistemi uyararak bağışıklık mey- askorbik asit: ascorbic acide C Vitamini, dana getiren preparatlar. (Veteriner Hek. insanlar için zorunlu bir besindir. Vücu- Muay. ve Polk. Yön.; Veteriner Hek. Mes. İc. Türk dun çoğu dokusuna sağlamlığını veren Vet. Hek. Bir. ve Od. Teş. Kanun; Hayvan Sağlığı kolajenin üretiminden alyuvarların işle- ve Zabıtası Kanunu; 2003/40 sayılı Veteriner Bi- mesine kadar çok sayıda görevi vardır. yolojik Ür.... Teb.; Aşı, Serum, Sul. Sıvısı ve Biy. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) Mad.... Num. Alma Teb.; 2002/37 sayılı Veteriner asli üye: full member, founding member Biy. Ürünleri İthalatı... Teb.) Dernek, vakıf, birlik, oda gibi kuruluş- aşı gözü: bud eye Aşı kalemleri üzerinde larda üyelikten kaynaklanan bütün hak bulunan ve göz aşılarının yapılmasında ve yetkilere sahip üye. Karşıtı: Fahri üye. kullanılan normal gelişmiş sağlıklı göz (Ziraat Odaları ve Zir. Od. Birl. Kanunu) yada tomurcuklar. (1997/11 sayılı Meyve ve asma anaçlığı: vine rootstock Sertifikalı Asma Çeşit/Anaç Damızlığı ... Teb.) kademe fidan üretimi maksadıyla asma aşı kalemi: slip, graft, stem cutting Anaç çubuğu alınan anaç kademesindeki fert- ağaçlardan kesilerek fidanlara ve yabani lerden kurulmuş bulunan omca toplulu- ağaçlara aşılanan muayyen boydaki bitki ğu. Bu topluluktaki her omcaya (Anaç) parçası veya dalı. (Meyve Fid. ve Ür. Mat. denir. (Tohumculuk Yön.) Sert. Paz. Yön.) asma çeliği: vine cutting Asma çubukla- aşı materyali: graft item Aşılı asma ve mey- rının köklendirilmek üzere, 40 - 60 cm. ve fidanı üretiminde kullanılan aşı gözü, aşı uzunluğunda kesilmiş en az iki göz ihtiva kalemi, anaçlık çelik, köklü klon çöğür vb. eden parçaları. bitkisel materyal. (1997/11 sayılı Meyve ve Asma asma çubuğu: vine stem Yerli, Amerikan Çeşit/Anaç Damızlığı ... Teb.)

21 Ankara Barosu Yayınları aşılı fidan: grafted sappling Çöğür, deli- at sahibi vekili: horse owner agent At sa- ce, Amerikan asması gibi (Anaçlar) üze- hibinin koşular ile ilgili haklarını kullan- rine aşılama yöntemiyle üretilen köklü mak ve yükümlülüklerini yerine getirmek meyve ve asma fidanları. (Tohumculuk Yön.; üzere noterlikçe düzenlenmiş vekaletna- 1997/11 sayılı Meyve ve Asma Çeşit/Anaç Damız- meyle at sahibi tarafından yetkilendirilen lığı ... Teb.) kişi. Bir şahsa at sahibi vekilliği verilmesi aşım durağı: mating station Özellikle at sahibinin yarışlarla ilgili sorumluluğu- büyükbaşhayvanların ve binek hayvan- nu ortadan kaldırmaz. (At Yarışları Tüz.) larının çiftleştirilmesi için yapılmış plat- at vebası: horse fever Daha çok vadi, ba- form. Duraklara dişi hayvan sokularak taklık ve yaz yağmurlarının bol olduğu çiftleşme sağlanır. bölgelerde ortaya çıkan, Clucoides türü aşısız fidan: nongrafted sapling Tohum- sineklele bulaştırılan, akciğer ve/veya dan yetiştirilen veya çelik, daldırma, kalpte patolojik değişimlerle belirgin, doku kültürü vb. doğrudan eşeysiz yol- atların ve diğer tek tırnaklıların viral bir larla üretilen meyve veya asma fidanları. hastalığı; Afrika at hastalığı. (Hayvan Sağ- (Meyve Fid. ve Ür. Mat. Sert. Paz. Yön.) lığı ve Zabıtası Kanunu) at: horse Aygır, kısrak, iğdiş, erkek ve dişi Atatürk Orman Çiftliği: Atatürk Forest tay. (Safkan Arap ve İngiliz Atlarının Soy Küt. Farm Gazi Mustafa Kemal Atatürk ta- Kay. Dair Yön.; At Yarışları Tüzüğü) rafından çoğu bataklık olan arazinin saat başı: dead head Bir koşuyu birden faz- tın alınarak ıslah edilmesiyle kurulan ilk la atın baş başa yani berabere bitirmesi- olarak çitlik idare merkezi ile, parkların dir. (At Yarışları ve Müşterek Bahisler Tüz.) ve sebze bahçelerininde üzerinde bulun- at cambazı: horsedealer At alıp satan kişi. duğu 20.000 dönüm arazinin Merhum (Ruam Yön.) Abidin Paşa’nın eşi Faika Hanım’dan at eşkâl ve muayene raporu: horse desc- satın alınmasıyla oluşturulan, zamanla ription and examination report Yurt için- Etimesgut, Balgat, Çakırlar, Güvercin- de doğan tayın veya yurt dışından ithal lik, Macun, Tahar ve yağmur Baba çift- edilen atın donu, eşkâli, ırkı, ana-babası, liklerinin satın alınmasıyla genişletilen anasının tohumlanma tarihi, tayın do- bu şekilde büyük ve modern bir tarım ğum tarihi, cinsiyeti ve yetiştiricisinin işletmesi için yeterli genişliğe ulaşan bir adı gibi bilgileri içeren veteriner hekim arazi varlığı üzerinde kurulan ve Atatürk raporu. (Safkan Arap ve İngiliz Atlarının Soy tarafından 11.06.1937 tarihinde Hazine- Küt. Kay. Dair Yön.) ye bağışlanan bugün Tarım ve Köyişleri at sahibi: horse owner Bir ata tamamen Bakanlığına bağlı olarak faaliyet göste- veya kısmen sahip bulunan kimse. Bir ren, bünyesinde Hayvanat Bahçesi, Şa- atı, belli süre için koşturmak üzere kira rap ve Meyvesuyu Fabrikası, süt ve Süt ile tutan kimse de bu süre içinde at sa- Ürünleri Fabrikası, Bag Bahçe Şubesi, hibi sayılır. Bu takdirde kiraya veren, bu İşletme ve Atölyeler Şubesi, Tarla Şubesi süre için At Yarışları Tüzüğü yönünden ve mesire ve eğlence yerleri bulunan tüzel at sahibi sayılmaz. Atı kira ile tutan at kişiliği haiz Müdürlük. (Tarım ve Köy İşl. sahipleri ile vekillerin de at sahiplerinin Bak. Kuruluş ve Gör. Hk. KHK) taşıdıkları nitelikleri haiz olduklarını atıf: reference, attribution 1- Gönderme- gösteren belgeleri taşımaları şarttır. (At de bulunma. 2- Mevzuatta aynı hüküm- Yarışları Tüz.) leri değişik yerlerde tekrar etmemek için

22 Tarım Hukuku Sözlüğü yer aldığı mevzuata, maddeye, fıkraya, melleri 1951 yılında, 6 ülkenin katı- bende yollama yapma. 3- Kitap, maka- lımıyla oluşturulan Avrupa Kömür ve A le vb çalışmalarda başka eserlerden alıntı Çelik Topluluğu’na ve 1957 Roma yapılması halinde alıntının kimden yapıl- Antlaşması’na dayanan, o dönemden bu dığını belirtmek üzere not düşme. (Orga- yana, yeni üyelerin katılımlarıyla boyut nik Tarım Kanunu) olarak büyüyen ve siyasal gücünü arttı- atık su: waste water Evsel, endüstriyel, ran bu gün için yirmi yedi üye ülkeden tarımsal ve diğer kullanımlar sonucu oluşan ve toprakları büyük ölçüde Av- kirlenmiş ve özellikleri değişmiş sular rupa kıtasında bulunan, 1993 yılında, ile maden ocakları ve cevher hazırlama Maastricht Antlaşması olarak da bilinen tesislerinden kaynaklanan sular ve ya- Avrupa Birliği Antlaşması’nın imzalan- pılaşmış kaplamalı ve kaplamasız şehir ması sonucu, var olan Avrupa Ekonomik bölgelerinden cadde, otopark ve benzeri Topluluğu’na yeni görev ve sorumluluk alanlardan yağışların yüzey veya yüzey alanları yüklenmesiyle kurulan siyasi ve altı akışa dönüşmesi sonunda gelen sular. ekonomik örgütlenme. Avrupa Birliği- (Su Ürünleri Yön.; 2008/29 sayılı Kabuklu Su Ür. nin temel organları Avrupa Konseyi, Av- Yetişt. Sulara İlşk. Kal. St. Hk. Teb.) rupa Komisyonu, Avrupa Parlementosu, Avrupa Adalet Divanı, Avrupa Sayıştayı, atık: waste Her türlü üretim ve tüketim Avrupa Birliği Merkez Bankası olup Da- faaliyetleri sonunda, fiziksel, kimyasal ve nışma organları da bulunmaktadır. Av- bakteriyolojik özellikleriyle karıştıkları rupa Birliği’ne Almanya, Avusturya, Bir- alıcı ortamların doğal bileşim ve özel- leşik Krallık, Belçika, Bulgaristan, Çek liklerinin değişmesine yol açarak dolaylı Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Fin- veya doğrudan zararlara yol açabilen ve landiya, Fransa, Kıbrıs, Hollanda, İrlan- ortamın kullanım potansiyelini etkileyen da, İspanya, İsveç, İtalya, Letonya, Lit- katı, sıvı veya gaz halindeki maddelerle vanya, Lüksemburg, Macaristan, Malta, atık enerji. (Su Ürünleri Yön.; 2008/29 sayılı Polonya, Portekiz, Romanya, Slovakya, Kabuklu Su Ür. Yetişt. Sulara İlşk. Kal. St. Hk. Slovenya ve Yunanistan üye olup, Tür- Teb.) kiye, Hırvatistan ve Makedonya Birliğe atmosferik fümigasyon: atmospheric katılmaya aday ülkelerdir. (Tarım ve Köy İşl. fumigation Basit, ucuz, fazla işgücü ge- Bak. Kuruluş ve Gör. Hk. KHK) rektirmeyen, değişik koşullar ve değişik Avrupa Birliği müktesebatı: acquis ortamlarda uygulanabilen bir yöntem communautaire Temel Avrupa Birliği olması nedeniyle yaygın bir kullanılma anlaşmalarında ve diğer yardımcı hukuk alanına sahip olan normal hava basıncı kaynaklarında yeralan kural ve kurumlar altında yapılan fumigasyon uygulaması. bütünü. (Tarım ve Kırs. Kalk. Dest. Kurumu ... (Zirai Karantina Fumigasyon Yön.) Kanunu) avarız gelirleri: unexpected income Ma- Avrupa Topluluğu Kodu Europen halle veya köy ahalisinin belirli ihtiyaç- Community code- EC Her bir gıda katkı larına sarf olunmak üzere yardım ve sair maddesi için Avrupa Topluluğu tarafın- suretle toplanan gelirler, arızi gelirler. dan belirlenen kod numarası. (Gıda Katkı (Köy Kanunu) Mad. Yön.) avian influenza: bird flu Bak. kuş gribi. Avrupa yavru çürüklüğü: European foul Avrupa Birliği: European Union Te- brood Arılarda petek gözlerindeki larva-

23 Ankara Barosu Yayınları lara zarar veren bakteriyel bir yavru has- LD50 değeri 4000 mg/kd’dan büyk, katı talığı. (Hayvan Sağlığı Zabıtası Yön.) ilaçlarda sıçanlara ağız yoluyla, LD50 ayçiçek yağı: sunflower oil Ayçiçek bit- değeri 500 mg/kg’dan büyük, deri yoluy- kisinin (Helianthus annuus L.) tohumla- la 1000 mg/kg’dan büyük olanlar. rından elde edilen yağ. (2001/29 sayılı Bitki aza: member, associate Üye; Köy İhtiyar Adı ile Anılan Yemeklik Yağl. Teb.) Heyeti üyelerinden her biri. (Çeltik Ekimi aygır: stallion, stud horse Erkek at. (Hay- Kanunu; Veteriner Hek. Mes. İc. Türk Vet. Hek. Bir. ve Od. Teş. Kanun) van Islahı Kanunu; At Yarışları Tüz. aynî hak: right in rem Kişilerin eşya azalık karnesi: membership card, mem- üzerinde doğrudan doğruya hakimiyeti- ber id Üyeliği kesinleşenlere Ziraat Oda- sı tarafından verilen üye karnesi. Karneye ni sağlayan ve bu nedenle herkese karşı üyenin adı, soyadı, babasının adı, doğum ileri sürülebilen haklar. Örnek: Mülkiyet yeri ve tarihi, işi ve oda seçimlerinde hakkı. (Tohumculuk Kanunu) hangi seçim çevresinde oykullanacağı ya- aynî kredi: real credit, real loan Para zılır ve ayrıca seçim haneleri de bulunur. olarak değil eşya veya mlazeme olarak (Ziraat Odaları ve Zir. Od. Birl. Tüz.) verilen ve ödemesi para olarak veya yine azot bileşiği: nitrogen compound Gaz fa- ayni olarak tahsil edilen kredi. Çiftçi- zındaki moleküler azot dışında, azot içe- ye tohumluk verilerek ödeme tarihinde ren herhangi bir madde. (Tarımsal Kaynaklı karşılığında önceden belirlenen miktarda Nitrat Kirliliği Yön.) buğday almak veya gübre verilerek vadesi geldiğinde nakit olarak tahsil etmek gibi. (Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım Ref. Kanunu) ayran: buttermilk Yoğurda su katılarak veya kuru maddesi ayarlanan süte yoğurt kültürü ilave edilerek, içilebilir kıvamda hazırlanan fermente ürün. (2009/25 sayılı Fermente Süt Ürünleri Teb.) az değirmenlenmiş pirinç: less milled rice Bak. değirmenlenmiş pirinç. (2001/10 sayılı Pirinç Teb.) az haşlanmış pirinç: less scalded rice Suya daldırılarak nişastası tamamen jelatini- ze olana kadar ısıl işleme tabi tutulan ve sonra kurutulan çeltik, kargo ya da kahverengi pirinç ve değirmenlenmiş beyaz pirinç. (2001/10 sayılı Pirinç Teb.) az zehirli bitki koruma ürünleri: low toxic plant protection products (4. Sınıf) İlacın etkili maddesinin sıçanlara ağız yoluyla akut LD50 değeri sıvı ilaçlarda 2000 mg/kg’dan büyük, deri yoluyla akut

24 Tarım Hukuku Sözlüğü

B B babassu yağı: babassu oil, cusi oil Çeşitli olup vanilyalı badem çeşitlerinde bu ta- palm orbignya türlerinin meyve çekir- bakanın içine vanilin ve kullanılmasına deklerinden elde edilen yağ. (2001/29 sayılı müsaade edilen boyalardan herhangi Bitki Adı ile Anılan Yemeklik Yağl. Teb.) birinden cüzi miktarda ilave edilmesi badem ezmesi ve benzerleri: marzi- ve teknik icaplara göre dış sathının asit pan and marzipan-likes Tatlı iç badem, istearik, talk ve parafin gibi maddelerle fındık veya çam fıstığının kabuklarının parlatılmasiyle elde edilir. Yaldızlı draje ayıklanması, haşlanıp ezilmesi ve usulüne çeşitlerinde dış tabaka kalay veya alümin- göre şeker ve teknik icaplar dolayısiyle az yum tozu ile yaldızlanır. Portakal veya miktarda nişasta veya lokum hamurunun kişniş şekeri, tıpkı badem şekeri gibi olup katılmasından sonra yoğurulup hazırlan- bunun iç kısmı portakal ve turunç kabu- masiyle elde edilen müstahzar. (Gıda Mad- ğundan veya kişniş tanesinden ibarettir. deleri ... Tüz.) (Gıda Maddeleri ... Tüz.) badem kurabiyesi: macaroon Tatlı ba- bağ: vineyard Üzüm asması dikili alan. dem, şeker ve yumurta akı ile usulüne (Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair göre yapılıp hususi şekil verilen ve fırında Tarım Ref. Kanunu) pişirilmiş olan müstahzar. Badem kurabi- bağ işletme belgesi: vineyard operating yesine sair kuru yemiş ezmeleri, un, hu- licence Bağcılık yapan gerçek ve tüzel ki- bubat ve kuru sebze nişastalariyle sair ya- şilere Bakanlık tarafından verilen belge. bancı maddeler katılması ve bunun nitro (Bağcılık Yön.) benzol gibi zehirli maddelerle kokulandı- bağ ürünleri: vineyard products Asma- rılması yasaktır. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) dan elde edilen her türlü aşı gözü, aşı ka- badem şekeri ve benzerleri: sugared lemi, çelik, asma yaprağı, üzüm ve üzüm- almond and sugared almond likes (sade den elde edilen ürünler. (Bağcılık Yön.) badem şekeri, vanilyalı badem şekeri, bağcılık komitesi: committee of vinicul- yaldızlı drajeler, portakal, kişniş şekerle- ture Bağcılıkla ilgili her türlü teknik ve ri...) tatlı çiğ veya kavrulmuş iç bademin idari düzenleme ile denetim ve organi- usulüne göre şeker ve bir miktar nişasta zasyonu yapmaya yetkili olmak üzere ile kaplanmasiyle hazırlanan müstahzar Tarım ve Köyişleri Bakanlığı bünyesin-

25 Ankara Barosu Yayınları de, Tarım ve Köyişleri Bakanlığından Kurulu tarafından TBMM’ye sevkedilir. dört, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Dış Tüzükler ve bazı yönetmelikler Bakanlar Ticaret Müsteşarlığı, Türkiye Ziraat Kurulu kararıyla çıkarılır. Ayrıca Kanun- Odaları Birliği, Tütün, Tütün Mamul- larda bazı kararların Bakanlar Kurulu leri ve Alkollü İçkiler Piyasası Düzenle- tarafından alınacağı bazı atamaların Ba- me Kurumu, Şarap Üreticileri Derneği, kanlar Kurulu tarafından yapılacağı da üniversitelerin ziraat fakülteleri, üzüm belirtilmiş olabilir. (Tarım Kanunu; Köy Ka- üretici birlikleri ile üzümle uğraşan ta- nunu, Toprak Kor. ve Arazi. Kul. Kanunu) rım satış kooperatifleri adına birer olmak baklagiller: leguminous seeds Fabaceae üzere toplam oniki üyeden oluşan komi- Fabales takımından çoğunu otsu bitkile- te. (Bağcılık Yön.) rin oluşturduğu çalı ve ağaç türlerini de bağımsız denetim kuruluşu: indepen- içeren büyük bir familya. Fasulye, bakla, dent auditing authority Her hangi bir nohut, soya, mercimek, bezelye, fiğ otsu resmi kurumla bağlantısı olmayan sadece baklagillere örnek olarak, yalancı akasya, denetim amacıyla kurulmuş ve kendini yabani keçiboynuzu, akasya, gülibrişim denetletmek isteyen firma veya kuruluş- gibi türler odunsu baklagillere örnek ola- ların talebi üzerine denetim faaliyetinde rak gösterilebilir. (Tohumculuk Yön.) bulunan kuruluşlar. (Tarımsal Üretici Birl. ile bakterisit: bactericid Bakterilere ve bak- Tar. Ürt. Brl. Mrk. Birl. Den. Yön.) teriyel hstalıklara karşı kullanılan bitki bağıt: contract, agreement Birden fazla koruma ürünleri. (Bitki Koruma Ür. Ruhs. kişinin hukuki bir ilişki kurmak, kaldır- Hk. Yön.) mak veya değiştirmek amacıyla birbirine bakteriyel toksinler: bacterial toxins uygun irade beyanıyla anlaşmaları; akit, Gıda maddelerinde belirli koşullar altın- sözleşme, mukavale. Bağıt mevzuatında da bazı bakteriler tarafından üretilen tok- aksine bir kural yoksa yazılı veya sözlü sik metabolitler. (2008/26 sayılı Gıda Mad. olabilir. (Arazi Toplulaştırma Tüz. ) Bulaşanların Maks. Lim. Hk. Teb.) baharat: spice Çeşitli bitkilerin tohum, bakteriyoloji: bacteriology Mikrobiyolo- çekirdek, meyve, çiçek, kabuk, kök, yap- jinin bakterileri inceleyen alt dalı. (Gıdala- rak gibi kısımlarının bütün halde ve/veya rın Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun) parçalanması, kurutulması, öğütülmesi bakteriyolojik muayene: bacteriological ile elde edilen gıdalara renk, tat, koku ve examination Numunenin bakteri bulgu- lezzet verici olarak katılan doğal bileşik- ları tespit etmek üzere muayene ve ana- ler veya bunların karışımı (2000/16 sayılı lizi. (Kanatlıların Pullorum ve Gall. Hst. Yön.) Baharat Teb.) bal: honey Bitki nektarlarının, bitkilerin baharat karışımı: spice mixture Temiz- canlı kısımlarının salgılarının veya bit- lenmiş, kurutulmuş ve ayrı ayrı sınıflan- kilerin canlı kısımları üzerinde yaşayan dırılmış baharattan elde edilen karışım. bitki emici böceklerin salgılarının bal (2000/16 sayılı Baharat Teb.) arısı Apis mellifera tarafından toplan- Bakanlar Kurulu: council of ministers, dıktan sonra kendine özgü maddelerle cabinet council Başbakanın başkanlık etti- birleştirerek değişikliğe uğrattığı, su içe- ği tüm bakanların bir araya gelerek karar riğini düşürdüğü ve petekte depolayarak aldıkları kurul. Kanun tasarıları, Bakanlar olgunlaştırdığı doğal ürün. (Gıda Maddeleri

26 Tarım Hukuku Sözlüğü

... Tüz.; 2005/49 sayılı Bal Tebliği; 2008/3 sayılı balık perdesi: fish curtain Baraj gölü, Bal İthalatında Kontrol Belg.... Teb.) gölet, set gibi suni göller inşa edilirken balıkların sulama kanallarına gitmesini balık: fish, pisces Poikloterm olan, nere- B deyse sadece suda yaşayan ve solungaçları önlemek için kurulan düzenek. (Su Ürün- ile solunum yapan, soğuk kanlı, yürekleri leri Yön.) çift gözlü, çoğunun vücudu pullu, genel- balık tutkalı: fish glue, isinglass Balık likle yumurta ile üreyen memeli formları endüstrisi artıklarından üretilen, yavaş da bulunan omurgalı hayvanlar. (Hayvan kuruyan, bağlama gücü yüksek yapıştırı- Islahı Kanunu) cı. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) balık ağı: fish net, fishing net Balık avın- balık üretme havuzu: nursery Bak. üret- da kullanılan değişik ağ gözü açıklığına me havuzu. sahip her türlü ağ. (2008/49 sayılı Amatör balık yemi: bait Amatör balıkçılıkta kul- Amç. Su Ür. Avc. Teb.) lanılan her türlü canlı veya cansız, doğal balık asansörü: fish lift Baraj gölü, gölet veya yapay yemler. (2008/49 sayılı Amatör set gibi suni göller inşa edilirken özellik- Amç. Su Ür. Avc. Teb.) le nehirin kaynağına doğru seyahat eden balık yumurtası: spawn Kefal ve diğer balıkların geçebilmesini temin için bara- bazı nevi balıkların yumurtalarının kese- jın duvarında toplanan balıkların kısa bir leriyle birlikte taze olarak veya tuzlanıp süre için suda asılı bir kafese alındıktan olgunlaştırıldıktan veya kurutulmasından sonra yukarı taşınarak barajın diğer tara- sonra satışa arzedilen şekli. Balık yumur- fında yeniden serbest bırakılmasını sağ- taları balmumu ile kaplanmış olarak da layan düzenek. (Su Ürünleri Yön.) satılabilirler. Ancak balmumu miktarı % balık boyu: fish length Ağzı kapalı iken 8 i geçmemelidir. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) balık başının ön ucu ile kuyruk yüzgeci- balıkçı: fisherman Ticari amaçla deniz ve nin en uzun ışınının bitim noktası ara- içsularda su ürünleri istihsal eden kaptan, sındaki izdüşüm uzunluğu. (Su Ürünleri balıkçı reisi, balıkçı ve tayfa gibi gerçek Yön.; 2008/48 sayılı Tic. Amç. Su Ür. Avc.... Teb.; kişiler ile tüzel kişiler, bunların ortak ve 2008/49 sayılı Amatör Amç. Su Ür. Avc.... Teb.) çalışanları ile su ürünleri yetiştiricileri. balık çiftliği: fish-farm Denizde veya (Balıkçı Barınakları Yön.) tatlı sularda balık yetiştiriciliği yapılan balıkçı barınağı: fishing shelter, fishing (Su Ürünleri Yön.) yerler. port Her türlü balıkçı gemilerine hizmet balık ezmesi: fish paste, fish spread Kafa, vermek maksadı ile mendireklerle korun- kuyruk, kanat, barsak, kılçık, deri ve pul- muş, yeterli havuz ve geri saha ile barına- lardan tamamiyle ayıklanmış ve temiz- cak gemilerin manevra yapabilecekleri su lenmiş taze ve tuzlu balıkların çiğ olarak alanı ve derinliğe sahip, yükleme, boşalt- veya haşlandıktan sonra içine tuz, bahar, ma, bağlama rıhtımları ile suyu, elektriği, zeytinyağı ilave edilerek ezilmesiyle elde ağ kurtarma sahası, satış yeri, idare bi- edilen ürün. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) nası, ön soğutma ve çekek yeri bulunan, balık geçidi: fish pass way Baraj gölü gö- büyüklüğüne ve sağladığı imkanlara göre let set gibi suni göller inşa edilirken balık- balıkçı limanı, barınma yeri veya çek çek ların yapılan setlerden geçebilmelerini te- yeri olarak adlandırılan kıyı yapıları. (Su min için kurulan düzenek. (Su Ürünleri Yön.) Ürünleri Kanunu; Balıkçı Barınakları Yön.)

27 Ankara Barosu Yayınları balıkçı esnafı: fish monger Halden ya da ca, çayır gibi kuru otların muhafazasını, toptan satış merkezinden aldıkları ürün- depolanmasını ve nakliyesini kolaylaştır- leri, perakende olarak satış amacıyla doğ- mak amacıyla tarlada bu ürünler biçilip rudan insan tüketimine sunan ruhsatlı kurutulduktan sonra silindirik veya dik- veya izinli şahıslar veya tüzel kişiler. (Su dörtgen prizma şeklinde sıkıştırp bağla- Ürünleri Top. Per. Sat. Yerl. Yön.) yan genellikle traktörün arkasında çeki- balıkçı gemisi: fishing vessel, fishing boat lerek kullanılan makine. (Köy Bazlı Kat. Yat. Tonajı ve tipi ne olursa olsun, denizlerde Prg. Mak. Ekp. Alım. Dest. Yön.) ve içsularda su ürünlerinin avlanmasında, baraj: dam Şehirlerin içme suyunu kar- üretim, yetiştirme ve istihsalinde, araştır- şılamak veya elektrik üretimi amacıyla masında, naklinde ve işlenmesinde kulla- akarsular üzerine kurulan bent. (Su Ürün- nılan motorlu ve motorsuz yüzer vasıta- leri Kanunu) lar. (Balıkçı Barınakları Yön.) baraj gölü: dam lake Akarsular üzerine balıkçı limanı: fishing port Her boy ve yapılan barajlarda toplanan su kütlesi. (Su her su kesimindeki balıkçı gemilerine Ürünleri Yetiştiriciliği Yön.) hizmet vermek maksadı ile mendirek- barınak işletmecisi: port manager Balık- lerle korunmuş, yöre balıkçılarının ih- çı Barınağını kiralayarak işletme ve ida- tiyacına yetebilecek kadar havuz ve geri resinden sorumlu olan gerçek veya tüzel alana sahip, yükleme, boşaltma, bağlama kişiler. (Balıkçı Barınakları Yön.) rıhtımları ile suyu, elektriği, ağ kurutma sahası, satış yeri, idare binası, balıkçı ge- barınma ücreti: sheltering fee Balıkçı milerinin ihtiyacını karşılayacak akarya- barınağının kiralanmasını müteakip, İl kıt pompası, ön soğutma ve çekek yeri Müdürlüğü ve barınak işletmecisi tara- bulunan kıyı yapısı. (Balıkçı Barınakları Yön.) fından barınağın sınıfı, barınaktan yararlanan gemilerin büyüklüğü, motor gücü, balıkçılık ürünleri: aquatic products, fis- av araç gereç kapasitesi ve avlanma tipi heries Bak. su ürünleri. gibi özellikler dikkate alınarak barınak- balıkhane: wholesale fish market Beledi- tan yararlanana balıkçılardan alınacak yelerle gerçek veya tüzelkişiler tarafından ücret. (Balıkçı Barınakları Yön.) kurulup işletilen su ürünlerinin açık ar- barınma yeri: fishing shelter, port of em- tırma ile toptan satışının, muhafazasının, mergency Çeşitli boy ve su kesimindeki kalite ve sağlık kontrolünün yapıldığı balıkçı gemilerinin kötü hava şartların- (Su Ürünleri Kanunu) yerler. dan korunmaları maksadıyla mendi- ballı bitkiler: nektar plants Nektarlı çi- reklerle çevrilmiş bulunan ve barınacak çekleri olan ve arıların bal yapımı için gemilerin manevra yapabilecekleri kadar faydalandığı bitkiler. Örnek; akasya, yon- su alanı ve derinliğe sahip, faydalanan ca, üçgül, ayçiçeği, iğde, söğüt, narenciye gemilerin demirlenerek veya bağlanarak kestane. (Arıcılık Yön.) belli zamanlarda konakladıkları, önemli baltalık: coppice forest 1. Sık sık kesimi bir alt ve üst yapısı bulunmayan kıyı ya- yapılan orman. 2. Bir köyün odun gerek- pısı. (Balıkçı Barınakları Yön.) sinimini sağlamasına izin verilen koruluk barkod: barcode Çizgi im, ürün amba- veya orman bölgesi. (Köy Kanunu) lajının üzerinde bilgisayar tarafından balya makinası: baler Tahıl sapları, yon- okunabilen, çeşitli kalınlık, aralık ve sa-

28 Tarım Hukuku Sözlüğü yıda çizginin yan yana gelmesiyle oluştu- formula Bebeklerin yaşamlarının ilk ay- rulmuş, ürünün türü, fiyatı ve diğer bazı ları boyunca, uygun tamamlayıcı beslen- özellikleri hakkında bilgi barındıran ve me ile tanışıncaya kadar özel beslenme elektronik aygıtlarla okunabilen işaret. ihtiyaçlarını karşılayan, doğrudan veya su B (Sığır Cinsi Hay. Tanıml. Tesc. ve İzl. Yön.) ilavesi dışında hiçbir işleme gerek göster- basınçlı sulama sistemleri: pressurized meden tüketime hazır ürünler. (2008/52 irrigation system Kapalı boru sistemi ile sayılı Bebek Formülleri Teb.) sisteme depo seviyesinin yüksek ttulması bebek mamaları: infant foods, baby’s veya motorlu gü kaynaklarıyla basınç uy- food Bebek ve süt çocuğunun beslenmesi gulanarak kurulan sulama sistemleri. Ör- amacıyla gıda kodeksine uygun formü- nek; yağmurlama sulama sistemi, damla lasyonda üretilen gıda karışımları. (Gı- sulama. (Köy Bazlı Kat. Yat. Prg. Mak. Ekp. daların Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun; Gıda Alım. Dest. Yön.) Maddeleri ... Tüz.) baskı balı: pressed honey Bak. pres balı. Bedel Takdir Komisyonu: Value Eva- baş pirinç miktarı: amount of polished luation Commission Sulama Alanlarında rice, white rice Ham ve tebeşirleşmiş ta- Arazi Düzenlemesine Dair Tarım Re- neleri ayrıldıktan sonra kalan tam pirinç ormu Kanunu çerçevesinde üçü Tarım miktarına uzun taneli çeltikler için %3, Reformu Genel Müdürlüğünce görev- orta ve kısa taneli pirinçler için %5 oranı lendirilen, diğer ikisi mahallin en bü- tam pirince ilave edilerek elde edilen de- yük mülki amirince seçilen beş üyeden ğer. (2002/11 sayılı Çeltik Teb.) oluşan, kamulaştırılarak arazi ile varsa başlangıç çeşidi: initial variety Yeni üzerindeki zirai yapı ve tesislerin bedeli- bitki çeşidinin türetildiği ıslah başlangı- ni tesbit etmekle görevli olan komisyon. cında kullanılan ve yeni bitki çeşidinden (Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair ayırt edilebilen çeşit. (Yeni Bitki Çeş. Ait. Isl. Tarım Ref. Kanunu; Sulama Alanlarında Arazi Hakl. Kor. İlişk. Kanun) Düz. Dair... Uyg. Yön.) başsız karanfil: headless clove Tomurcuk beden: body, fishing line Oltanın ucuna başı kopmuş, sadece sapı kalmış karanfil. genellikle bir fırdöndü vasıtası ile bağla- (2000/16 sayılı Baharat Teb.) nan ve kalınlığı oltanın kalınlığına eşit ya bayi: seller, dealer, distributor Bir malın da daha az olan olta ipi parçası. (2008/49 veya hizmetin satışı için mal veya hizme- sayılı Amatör Amç. Su Ür. Avc. Teb.) ti üreten ya da tekelinde bulunduran kişi beerenburg: berenburg Bak. berenburg. veya kuruluşla anlaşarak mal veya hizme- belediye encümeni: municipal comittee, ti satışa sunan gerek veya tüzel kişi. (At municipal board Belediye başkanının Yarışları ve Müşterek Bahisler Tüz.) başkanlığında; İl belediyelerinde ve nü- bebek: baby, infant 12 ayın altında- fusu 100.000’in üzerindeki belediyelerde, ki yaş grubu. (2007/50 sayılı Bebek ve Küç. belediye meclisinin her yıl kendi üyeleri Çoc. Ek Gıd. Teb. sayılı Bebek ve Küç. Çoc. Ek arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği üç Gıd. Teb.2008/52 sayılı Bebek Formülleri Teb. üye, malî hizmetler birim amiri ve bele- 2008/53 sayılı Devam Formülleri Teb. 2001/42 diye başkanının birim amirleri arasından sayılı Özel Tıbbi Amç. Diyet Gıd. Teb.) bir yıl için seçeceği iki üye olmak üzere bebek formülü: infant formula, baby’s yedi kişiden, diğer belediyelerde, beledi-

29 Ankara Barosu Yayınları ye meclisinin her yıl kendi üyeleri arasın- berenburg: berenburg Tarımsal kökenli dan bir yıl için gizli oyla seçeceği iki üye, etil alkol kullanılarak, meyve veya bitki malî hizmetler birim amiri ve belediye veya bunların parçalarının maserasyo- başkanının birim amirleri arasından bir nu ile üretilen, gentian kökü (Gentiana yıl için seçeceği bir üye olmak üzere beş lutea L.) ardıç meyvesi (Juniperus communis kişiden, oluşan ve 5393 sayılı Belediye L.) ve defne yaprakları (Laurus nobilis L.) Kanunu ile diğer kanunlarda belirlenen distilatlarının özel aromasını içeren, açık görevleri yerine getiren belediye organı. kahveden koyu kahveye doğru renk deği- (Su Ürünleri Top. Per. Sat. Yerl. Yön.) şimi olan, invert şeker cinsinden en fazla belediye meclisi: municipal council İlgili 20 g/L tatlandırılabilen ve hacmen alkol kanunda gösterilen esas ve usûllere göre miktarı en az % 30 olan distile alkollü seçilmiş üyelerden oluşan 5393 sayılı Be- içki. (2005/11 sayılı Alkollü İçkiler Teb.) lediye Kanununda belirlenen görevleri ifa bertaraf etmek: eliminate Kaldırmak, gi- eden belediyenin karar organı. (Çiftçi Mal- dermek. (Ürünlere İlişkin Tek. Mevzuatın Haz. larının Korunması Hk. Kanun) ve Uyg. Dair Kanun) belediye zabıtası: municipal police Be- besin öğesi: food element Enerji sağlayan, lediye sınırları içinde beldenin düzenini, büyüme, gelişme ve hayatın sürdürülebil- belde halkının sağlık ve huzurunu, (yetkili mesi için ihtiyaç duyulan eksikliği tipik organların bu amaçla alacakları kararların biyokimyasal veya fizyolojik değişiklikle- yürütülmesini) sağlamak ve korumakla; re neden olan ve gıda bileşeni olarak tü- belediye suçlarının işlenmesini önleyici ketilen maddeler. (2002/58 sayılı Gıda Mad. tedbirleri almakla ve işlenen belediye suç- Genel Etiketleme ve Besl. Yönünden Et. Teb.) larını takiple mükellef özel kuvvet. Be- lediye zabıtası personeli üniformalı olup, beslenme açısından etiketleme: label- kıyafet ve teçhizatı özel yönetmeliğinde ling in terms of nutrition Enerji değeri ve gösterilir. (Su Ürünleri Kanunu) protein, karbohidrat, yağ, lif, sodyum ve bu Tebliğde geçen vitamin ve mineraller belirleyici kalıntı: determinant residue ile ilgili bilgilerin etiket üzerinde veril- Süt, yumurta ve hayvan dokularındaki mesi. (2002/58 sayılı Gıda Mad. Genel Etiket- toplam veteriner ilaç kalıntısı miktarı leme ve Besl. Yönünden Et. Teb.) hakkında bilgi veren ve vücuttaki biyokimyasal seyri bilinen kalıntılar. (Türk beslenme beyanı: nutrition claim Gıda Gıda Kodeksi Yön.) maddesinin herhangi bir enerji değerini benzoik asit: benzoic acid Formülü sağladığı, sağlamadığı, düşük veya yük- sek oranda sağladığını, özel bir beslenme C6H5COOH olup, aromatik organik asitler sınıfının ilk üyesi. Ticari olarak özelliğine sahip olduğunu ifade eden, ima benzotriklorür’ün su ile reaksiyonundan eden, öneren veya besin öğelerini içerdi- ve toluen’in oksitlenmesinden elde edilir. ği, içermediği, düşük yada yüksek oranda Benzoik asit, sodyum benzoat ve sentetik içerdiğine dair herhangi bir tanıtım ve plastiklerin elde edilmesinde, pamuklu reklam mesajı. (2002/58 sayılı Gıda Mad. Ge- boyamada ve tütünleri ilaçlamada, asidik nel Etiketleme ve Besl. Yönünden Et. Teb.) yiyeceklerde gelişen bakterileri öldürdü- beslenme referans değeri: nutritional ğü için konservecilikte geniş çapta kulla- reference value Sağlıklı yetişkinler için nılır. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) günlük olarak alınması tavsiye edilen be-

30 Tarım Hukuku Sözlüğü sin öğeleri miktarı. (2002/58 sayılı Gıda Mad. beyaz pirinç: white rice, polished rice Genel Etiketleme ve Besl. Yönünden Et. Teb.) Bak. değirmenlenmiş pirinç. beslenmeyi engelleyiciler: antifeedings beyaz şeker: white sugar Polarizasyo- B Bitkilere zarar veren bazı zararlıların nu en az 99,7° Z olan saflaştırılmış ve beslenmsini engelleyerek yok olmalarını kristallendirilmiş sakaroz. (Şeker Kanunu; sağlayan tarım ilaçları. (Bitki Koruma Ür. 2006/40 sayılı Şeker Teb.) Ruhs. Hk. Yön.) beyazbiber: white pepper Akbiber, Piper beşli bahis: five bet Günlük resmi prog- nigrum L. türüne giren bitkilerin, olgun- ramda üzerlerine beşli bahis konulduğu laştıktan sonra toplanıp tekniğine uygun ilan edilen bir koşuda, birinci, ikinci, olarak kurutulmuş ve dış kabukları soyul- üçüncü, dördüncü ve beşinci gelecek at- muş meyvelerinin tane veya öğütülmüş ları sıralı veya sırasız olarak tahmin ede- hali. (2000/16 sayılı Baharat Teb.) rek o atlar üzerine oynanan bahis. (At Ya- bıldırcın: quail Coturnix caturnix sülün- rışları ve Müşterek Bahisler Tüz.) giller (Phasianidae) familyasının Cotur- beşli ganyan: pick five Günlük resmi nix, Anurophasis, Perdicula, Ophrysia cinsin- programda üzerlerine beşli ganyan ko- den küçük tıknaz yapıda karada yaşayan nulduğu ilan edilen ve aynı günde birbiri tohum ve bözek yiyici kuş türlerinin or- ardına yapılan beş koşunun birincilerini tak adı. Bazı bıldırcın türlerinin eti ve yu- tahmin ederek o atlar üzerine oynanan murtası için yetiştiriciliği yapılmaktadır. bahis. (At Yarışları ve Müşterek Bahisler Tüz.) (Hayvan Deneyleri Etik Kurullarının... Yön.) beta agonist: beta agonist Bir beta adre- biberiye: rosemary Rosmarinus officinalis . L noceptor agonisti. (Canlı Hayvan ve Hay- türüne giren bitkilerin tekniğine uygun vansal Ür. Belirli Mad ve Bun Kal. İzl... Yön.) olarak kurutulmuş yaprakları. (2000/16 sa- beyanname: declaration, affidavit İlgi- yılı Baharat Teb.) liler tarafından beyana dayalı işlemlerde bileşen: component, ingredients Katkı hukuki ve maddi durumu bildiren yazılı maddeleri de dahil olmak üzere gıdanın bildirim. üretim ve hazırlanmasında kullanılan ve beyaz çikolata: white chocolate Bile- farklı bir form da olsa dahi son üründe şiminde en az %20 kakao yağı ve en az bulunan maddeler. (2002/58 sayılı Gıda Mad. %14 süt kuru maddesi içeren ve en az Genel Etiketleme ve Besl. Yönünden Et. Teb.) %3,5’i süt yağı olan çikolata. (2003/23 sayı- bileşen listesi: list of component Üreti- lı Çikolata ve Çik. Ür. Teb.) ci veya ihracatçı tarafından düzenlenen, beyaz et: white meat Kanatlı etleri ile gıda maddeleri ve gıda ile temasta bulu- balık etlerine verilen genel isim. (Hayvan nan madde ve malzemelerin üretiminde Sağlığı Zabıtası Yön.) veya hazırlanmasında kullanılan ham- beyaz peynir: soft white cheese Peynir madde, yardımcı madde ve katkı mad- mayasıyla mayalanmış büyükbaş veya delerini gösteren belge. (2007/39 sayılı Gıda küçükbaş hayvan sütünden elde edilen Mad.ve Gıda ile Tem. Bul. Mad. ve Malz. İth. taze peynirin kalıplar halinde salamura Kont. Belg.... Teb.) suyunda bekletilmesiyle yapılan ve özel- bilet: ticket At yarışlarında kuponun likle ülkemizde tüketimi fazla olan pey- müşterek bahis oyun terminaline oku- nir türü. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) tulması neticesinde, kuponda işaretlenen

31 Ankara Barosu Yayınları tüm bilgiler ile bahsin kabul edildiği ter- birinci derece askeri memnu mınta- minal numarasının, sistem tarafından her ka: firs degree military forbidden zone bilete özel olarak verilen seri numarası- 18/12/1981 tarih ve 2565 sayılı Askeri nın, bahsin sistem tarafından kabul ediliş Yasak Bölgeler ve Güvenlik Bölgele- tarih ve saatinin yer aldığı belge. (At Yarış- ri Kanunu ile belirlenmiş birinci derece ları ve Müşterek Bahisler Tüzüğü) kara, deniz ve hava askeri yasak bölgeler. bilirkişi: expert, court expert Ehlivukuf, Bak. askeri yasak bölge. (Zeytinciliğin Islahı ehlihibre, çözümü özel bilgi ve tekniğe ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hk. Kanun) bağlı konularda mahkemenin veya ilgili birincil bitki besin maddesi: primary merciin başvurduğu konusunda ihtisas nutrient Azot, fosfor ve potasyum ele- sahibi kişi. (Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk mentleri gibi bitkilere gerekli olan temel Kanunu) besin maddeleri. (Tarımda Kullanılan. Kim. bilyalı şişe: ball bottle Bilyalı kapatma Güb. Yön.) düzeneği olan şişe. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) birincil mihrak: primary focus Ülke- binici: rider, jockey At yarışlarında ata de ilk defa görülen veya epidemiyolojik binen, jokey, jokey yamağı ve centilmen bağlantısı olmadan aynı veya farklı bir biniciler. (At Yarışları Tüzüğü) bölgede ortaya çıkan ilk mihrak. (Avian bira brendisi: beer brandy Taze biranın İnfluenza Hast. Karşı Kor. Müc. Yön.) hacmen en fazla % 86 alkole kadar doğ- birincil üretim: primary production rudan distilasyonu ile elde edilen, duyu- Birincil ürünlerin hasadı, süt sağma ve sal karakteristiği biradan gelen ve hac- kesimden önce hayvanların çiftlikte ye- men alkol miktarı en az % 38 olan distile tiştirilmesi dâhil olmak üzere, üretimi alkollü içki. (2005/11 sayılı Alkollü İçkiler Teb.) ve yetiştirilmesi ile avlanma, balıkçılık bira mayası: yeast (Saccharomyces cerevisiae) ve yabani ürünlerin toplanması. (Gıdaların Kendine mahsus renk, koku ve kıvamı Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun) olan bira yapmak, arpa şırasını mayala- birincil ürünler: primary products Top- mak, şekeri parçalamak için kullanılan rakta veya topraksız yetişen bitkisel B-kompleks vitaminler ve proteinler (tüm ürünler, çiftlikte yetiştirilen hayvanlar ve esansiyel amino asitler dahil- vücutta üretileme- hayvanlardan elde edilen işlem görmemiş yen ve dışarıdan alınması zorunlu amino-asitler) ürünler, avlanma yolu ile elde edilenler, ve mineraller açısından zengin bir maya doğadan toplanan yabani ürünler ile ba- türü. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) lıkçılık ürünleri de dâhil olmak üzere bi- bira: beer Sadece maltın veya malt ve rincil üretim ürünleri. ekstrakt maddelerinin öğütülüp, sıcak su birix: brix, brix degree Gıda maddeleri ile belirli yöntemlerle işlenmesi sonucun- içerisindeki (özellikle salçada) % olarak da elde edilen şıranın; şerbetçiotu ile kay- çözünebilir kuru madde oranı. (Birix 20 natılması ve soğutulması, bira mayası ile °C’de okunan ve asit durumuna göre dü- fermente edilmesi ve dinlendirilmesin- zeltilmemiş refraktometre derecesidir) den sonra, filtre edilerek veya edilmeye- (Gıda Maddeleri ... Tüz.) rek, pastörize edilerek veya edilmeyerek üretilen içinde çözünmüş halde karbon- bisülfat: bisulfate Hidrojenli sülfatlar. dioksit bulunan bulanık veya berrak içki. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) (2006/33 sayılı Bira Teb.) bitki: plant 1- Bulunduğu yere kökleriy-

32 Tarım Hukuku Sözlüğü le tutunup gelişen, döl veren ve hayatını aldığı yıllık rapor. (Yeni Bit. Çeş. Ait Islahçı tamamladıktan sonra kuruyarak varlığı Hakl. Kor. Dair Yön.) sona eren, yosun, ot, ağaç vb. canlıların Bitki Gelişim Düzenleyicileri: (BGD) genel adı, nebat. 2- Her türlü bitkilerle plant growth regulators Doğal olarak bit- B bunların ürünleri, tohum, fide, fidan, kiler tarafından oluşturulan ya da bitkiye çelik, aşı kalemi, aşı gözü, yumru, kök, dışarıdan verilen, büyüme ile buna bağlı soğan, meyve, çiçek, yaprak, doku ve diğer fizyolojik hareketleri kontrol eden diğer parçaları. (Zirai Karantina Tüz.; Zi- ve oluştukları yerden bitkinin başka yer- rai Karantina Yön.; Bitki Koruma Ür. Ruhs. Hk. lerine taşınabilen, çok az miktarda bile Yön.; Zirai Karantina Fumigasyon Yön.; Zirai etkilerini gösterebilen verim artışı, ürün Karantina İnspektör Yön.; Zirai Karantina Num kalitesinin yükseltilmesi ve bitkilerin Alma ve An. Yön.; 2008/28 sayılı Biyolojik Müc. hastalık ve zararlılara karşı dayanıklılığın Etmenleri... Teb.) arttırılması amacıyla tohumdan hasada bitki aktivatörleri: plant activators Bit- kadar kullanma talimatına uygun olarak kilerin doğal savunma sistemini aktive uygulanabilen organik maddeler. (Bitki eden, besin maddelerinden daha iyi ya- Koruma Ür. Ruhs. Hk. Yön.) rarlanmalarını sağlayan, stres koşulları ve bitki ithal permisi: plant import permit benzeri dış etmen ve etkenlerden korun- Dış memleketlerden ekim, dikim ve ço- ması için yardımcı olan ve/veya verimini ğaltmada kullanılmak üzere bitki ithal ve ürün kalitesini olumlu yönde etkileyen edeceklerin ithalden önce Tarım ve Kö- doğal ve/veya kimyasal güçlendirici, di- yişleri Bakanlığından alacakları izin bel- renç artırıcı, toprak yapısını düzenleyici gesi. (Zirai Karantina Tüz.) özellikleri olan ve bu özelliklerden birini Bitki Koruma Ürünleri Değerlendirme veya birkaçını bir arada taşıyan maddeler. ve Ruhsat Komisyonu: Assesment and (Bitki Koruma Ür. Ruhs. Hk. Yön.) Licence Commission of Plant Protection bitki besin maddesi: nutrient Bitkilerin Products Tarım ve Köyişleri Bakanlığı beslenmesi için gerekli olan azot, fosfor, bünyesinde, Koruma ve Kontrol Genel potasyum gibi birincil elementler; kalsi- Müdürlüğünce oluşturulan; Genel Mü- yum, magnezyum, kükürt, sodyum gibi dürlük temsilcileri, Tarımsal Araştırma- ikincil elementler; demir, çinko, bakır, lar Genel Müdürlüğü temsilcisi ve Araş- mangan, bor, molibden ve kobalt gibi tırma Enstitülerinde görevli konu uz- mikro (iz) elementler. (Tarımda Kullanılan. manlarından oluşan komisyon. (2008/28 Kim. Güb. Yön.; Tarımda Kul. Org. OrgMin. Ö. sayılı Biyolojik Müc. Etmenleri... Teb.) Mik. ve Enzim. İç. Org. Güb. Top. Düz....Yön.) bitki koruma ürünü: plant protecti- bitki çeşitleri bülteni: plant variety on product (PPP) Bitkileri veya bitkisel bulletin Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ürünleri tüm zararlı organizmalara karşı Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel korumak veya bu tür organizmaların et- Müdürlüğü tarafından belirli sürelerle kilerini engellemek, büyüme düzenleyi- yayınlanan korunan çeşitlerle ilgili olarak cileri gibi maddelerin besin öğesi olarak başvuru sahibi, hak sahibi, koruma süre- fonksiyonu hariç, bitkilerin yaşam fonk- si, başvuru tarihi, tescil tarihi ve çeşidin siyonlarını etkilemek, kendisine ait özel ismini içeren bilgiler ile yayınlanmasına düzenlemesi bulunmayan ancak bitkisel gerek duyduğu diğer konuların da yer ürünleri koruyucu olarak kullanılan, is-

33 Ankara Barosu Yayınları tenmeyen bitki veya bitki kısımlarını yok bitkilendirme: vegetation, planting etmek, istenmeyen bitki gelişimini kont- Erezyon veya diğer olumsuz etkilere ma- rol etmek veya önlemek amacıyla kul- ruz kalan arazilerin çeşitli bitkiler ekile- lanıcıya bir veya daha fazla aktif madde rek veya dikilerek devamlı surette bitki içeren bir formülasyon halinde sunulan, ile kaplı hale getirilmesi. (Toprak Kor. ve aktif madde ve preparatlar (Bitki Kor. Ür. Arazi. Kul. Kanunu) Reç. Sat. Us. ve Es. Hk. Yön.) bitkisel sanayi ürünü: industrial vege- bitki muayene raporu: plant examina- table product Bitkisel ürünlerin, bir sa- tion report Zirai Karantine Tüzüğünün nayi tesisinde herhangi bir işleme tâbi 49uncu maddesi gereğince Bitki Yetiştir- tutulması sonucu oluşan yeni ürün. (Zirai me Ruhsatı almak suretiyle tesis olunan Karantina Num Alma ve An. Yön.) fidanlıklarda söküm sırasındaki muayene- bitkisel üretim: plantal production Ekim den sonra; Tüzüğe bağlı 10 sayılı örneğe dikim gibi bitkisel tarım yapılarak bitki- göre üç nüsha olarak düzenlenerek bir lerden ürün elde edilmesi. (Tarım Kanunu) nüshası Tarım Bakanlığına, bir nüshası ait olduğu müesseseye gönderilen ve bir nüs- bitkisel ürün: vegetable product Tane hası da muayeneyi yapan dairede saklanan dahil, bitkisel orijinli işlenmemiş mater- rapor. (Meyve Fid. ve Ür. Mat. Sert. Paz. Yön.) yal ve işlendiği halde bitkisel özelliğini kaybetmemiş ürün. (Zirai Karantina Yön.; bitki sağlık sertifikası: plant health cer- Zirai Karantina Num Alma ve An. Yön.; Bit- tificate Bitki Sağlık Sertifikası: İşlenme- ki Koruma Ür. Ruhs. Hk. Yön.; Zirai Karantina miş veya bitki özelliğini kaybetmeyecek Fumigasyon Yön.; Zirai Karantina İnspektör Yön.; kadar basit bir işlem geçirmiş bitkisel 2008/28 sayılı Biyolojik Müc. Etmenleri... Teb.) ürünler için düzenlenen, ihracatçı ülke ve/veya orijin ülkenin yetkili resmi ma- bitkisel yağ: vegetable oil Yenilebilir bit- kamlarınca onaylanmış sertifika. (Zirai kisel kaynaklı yağlar. (2008/21 sayılı Sürüle- Karantina Yön., Zirai Karantina İnspektör Yön.; bilir Yağlar/Margarin ve Yoğ. Yağl. Teb.) 2007/39 sayılı Gıda Mad. ve Gıda ile Tem. Bul. bitkisel yağlı sütlü buz: milky ice with Mad. ve Malz. İth....Teb.) vegetable fat Sütlü buz ürünleri genel ta- bitki yetiştirme ruhsatı: cultivation li- nımına uyan, bitkisel yağ ve/veya süt yağı cence 15/5/1957 tarihli ve 6968 sayılı Zi- ve/veya yumurta yağını ağırlıkça en az %5 rai Mücadele ve Zirai Karantina Kanunu oranında içeren ve süt proteini dışında ve Zirai Karantine Tüzüğüne göre Fidan, protein içermeyen ve süt proteini içeriği fide, çelik, tohum, yumru, soğan vesaire ağırlıkça en az %2,2 olan sütlü buz ürün- gibi çoğaltmada kullanılmak üzere her leri. (2005/43 sayılı Yenilebilir Buzlu Ür. Teb.) türlü bitki yetiştiriciliğini ticari amaçlarla bitter aromatize şarap: bitter aromati- yapacaklarınb bir dilekçe ile Zirai Mü- zed wined Bitter aroma karakteristiğinde cadele Teşkilatına veya bu teşkilatın bu- olan aromatize şarap. Bitter aromatize lunmadığı yerlerde ziraat teşkilatına baş- şaraplarda, baskın bitter aromasını veren vurarak, yetiştirme yerlerini bitki sağlığı aroma maddesi “bitter aromatize şarap” bakımından muayene ettirip yetiştireceği ifadesi ile birlikte kullanılır. Bu ürün bitki çeşitlerini bildirerek almak zorunda kapsamında yer alan aromatize şarap- olduğu ruhsat. (Meyve Fid. ve Ür. Mat. Sert. larda ana aroma maddesi olarak, doğal Paz. Yön.) kinin aroması kullanılan şaraplar “Quin-

34 Tarım Hukuku Sözlüğü quina şarap”, doğal gentian aroması kul- richum gloeosporioides sp. aeschynomene}, Bio lanılan ve izin verilen sarı ve/veya kırmızı Mal (Colletotrichum gloeosporioides sp. malvae), renklendiricilerle renklendirilen şaraplar Casst (Alternaria cassiae) ve MYX-1200 “Bitter vino”, pelin ve gentiandan elde (Fusarium latehtium) (Bitki Koruma Ür. Ruhs. B edilen doğal aroma içeren ve izin veri- Hk. Yön.) len sarı ve/veya kırmızı renklendiricilerle Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi: Bio- renklendirilen şaraplar ise “Americano” logical Diversity Convention 1992 Rio ifadeleri veya diğer dillerdeki eşdeğer Zirvesi’nde biyolojik çeşitliliğin mevcut ifadeler ürün adı yerine veya ürün adını ve gelecek nesillerin yararına korunma- desteklemek için kullanılabilir. (2006/28 sını ve sürdürülebilir şekilde kullanılma- sayılı Aromatize Şarap, ... Teliği) sını hedef alan sözleşme. 21 Kasım 1996 bitter çikolata: bitter chocolate Bileşi- tarih ve 96/8857 sayılı Bakanlar Kurulu minde en az %18 kakao yağı ve en az kararı onaylanarak, 27 Aralık 1996 tarih % 14 yağsız kakao kuru maddesi olacak ve 22860 sayılı Resmi Gazete de yayın- şekilde en az % 35 toplam kakao kuru lanmıştır. maddesi içeren çikolata. (2003/23 sayılı Çi- biyolojik çeşitlilik: biological diversity kolata ve Çik. Ür. Teb.) Canlıların farklılığı, ve değişkenliği, için- bitter distile alkollü içki: bitter-tasting de bulundukları karmaşık ekolojik yapı- spirit drink Tarımsal kökenli etil alkolün lar, birbirleriyle ve çevreleriyle karşılıklı Türk Gıda Kodeksinde yer alan doğal ve/ etkileşimleri, biyolojik zenginlik. (Tarım veya doğala özdeş aroma veya aroma ka- Kanunu) rışımları ilave edilerek aromalandırılması biyolojik etkinlik denemesi: biological ile elde edilen baskın olarak bitter tada effectiveness test Bitki koruma ürünle- sahip distile alkollü içki. Bitter distile al- rinin hedef aldığı canlı organizmanın kollü içkinin hacmen alkol miktarı en az yüzde olarak ne kadarını zararsız hale % 15 olur. Bu içkiler “amer” veya “bitter” getirdiğini tespit etmek amacıyla yapılan adı ile veya başka bir adla birlikte başka deneme. (Bitki Koruma Ür. Ruhs. Hk. Yön.) bir ifade kullanılarak da satışa sunulabi- biyolojik insektisitler: biological insecti- lir. (2005/11 sayılı Alkollü İçkiler Teb.) cides Tabiatta böceklerin hastalanmasına biyogenetik rezerv: biogenetic reserve ve ölümlerine sebep olan bakteri, mantar, Soyu tükenmekte veya genetik çeşitliliği virüs ve mikroorganizmalar. çok azalmakta olan bir canlı türü veya tür biyolojik madde: biological substan- topluluklarını korumaya yönelik, ulusla- ce Hayvanlarda teşhis, tedavi ve koru- rarası düzeyde bir koruma alanı çeşidi. ma amacıyla kullanılan organik kökenli biyoherbisit: bioherbicide Mikoherbi- maddeler. (Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanu- sit, istenmeyen yabancı otların müca- nu; Veteriner Hek. Mes. İc. Türk Vet. Hek. Bir. delesinde kullanılan ve kullanıldığında ve Od. Teş. Kanun; Vet. Hekim Muayenehane ve sadece istenmeyen yabancı otları hastla- Poliklinik Yön.; Hayvan Hastanelerinin Kuruluş nadırarak kontrol altına alınmasını sağ- ... Yön.; 2003/40 sayılı Veteriner Biyolojik Ür.... layan biyolojik maddeler. Biyoherbisit Teb.; 2000/44 sayılı Aşı, Serum, Sul. sıv. ve Biy. olarak kullanılan bazı funguslar; Devine Mad....Num. Alma... Teb.; 2002/37 sayılı Veteri- (Phytophytora palmivora), Collego (Çölletot- ner Biyolojik Ür. İth.... Teb.)

35 Ankara Barosu Yayınları biyolojik mücadele: biological combat ni veya üreme fizyolojilerini etkilemek, Zararlı, hastalıklı ve yabancı ot popülas- yönlendirmek amacıyla yapılan her türlü yonlarının ekonomik zarar seviyesinin uygulama. (Suni Toh. Tabi Toh. Ovum ve Emb. altında tutulabilmesi için biyolojik müca- Trans.... Yön.; Hayvan Islahı Kanunu) dele etmenlerinin (diğer canlıların) kul- biyoteknolojik tıbbi müstahzar: biotech- lanılmasıyla yapılan mücadele. (2008/28 nological medical pharmaceutical DNA sayılı Biyolojik Müc. Ür. Ruhs... Teb.; Organik tekniği, mikroenjeksiyon, mikroenkap- Tarım Yön.) sülasyon, hücre füzyonu, invitro fertili- biyolojik mücadele etmeni: biological zasyon, transformasyon, transduksiyon, control material, biological control agent konjugasyon gibi biyoteknolojik metod- Bitkilerde zararlı türlerin mücadelesi için lar kullanılmak suretiyle genetik yapıları kullanılan doğal düşman, antagonist ve belli bir amaca yönelik olarak değiştiril- rekabetçi türler ile döllemsiz çoğalabilen miş olan mikroorganizma kültürleri kul- diğer biyolojik varlıklar. (2008/28 sayılı Bi- lanılarak elde edilen ilaç etkin maddeleri yolojik Müc. Ür. Ruhs... Teb.; Bitki Koruma Ür. ihtiva eden müstahzarı, (Veteriner İspençiyari Ruhs. Hk. Yön.) ve Tıbbi Müstahzarlar Ruhsat Yön.) biyolojik zenginlik: biological abundance boğa: bull Damızlık erkek sığır. (Hayvan Bak. biyolojik çeşitlilik. Islahı Kanunu) biyopreparat: biopreparate Etkili mad- boğaz doldurma: earthing up Bazı bit- desi canlı organizmalar olan ilaç veya bitkilerin özellikle yumrulu bitkilerin daha ki koruma ürünleri. Bitki Koruma (Ür. Ruhs. iyi yumru tutmasını teminen belli bir dö- Hk. Yön.. ) nemde çapa yapılırken boğaz tabir edilen biyoteknik yöntemler: biotechnical met- gövdesinin bir kısmının etrafına toprak hods Hedeflenen zararlı türlere karşı, tu- yığılarak kapatılması. (Patates Toh. Sert. ve zak ve tuzak sistemleri, feromonlar, cez- Paz. Yön.) bediciler, uzaklaştırıcılar, beslenmeyi ve bol sütlü çikolata: milk rich chocolate yumurtlamayı engelleyiciler kullanılarak with abundant milk content Bileşiminde yapılan mücadele. (Organik Tarım Yön.) en az % 20 toplam kakao kuru maddesi, biyoteknoloji: biotechnology Hücre ve en az %2.5 yağsız kakao kuru maddesi, doku biyolojisi kültürü, moleküler biyo- en az %20 süt kuru maddesi, en az %5 süt loji, mikrobiyoloji, genetik, fizyoloji ve yağı içeren, kakao yağı ve süt yağı toplam biyokimya gibi doğa bilimleri yanında miktarı en az %25 olan çikolata. (2003/23 mühendislik ve bilgisayar mühendisli- sayılı Çikolata ve Çik. Ür. Teb.) ğinden yararlanarak, rekombinant DNA bomba: bomb Balık avcılığında kullanı- teknolojisiyle bitki, hayvan ve mikro lan ancak kullanılması yasak olan pat- organizmaları geliştirmek, doğal olarak layıcı madde. (Su Ürünleri Yön.; Su Ürünleri var olmayan veya ihtiyacımız kadar üre- Kanunu) tilemeyen yeni ve az bulunan maddeler bombus arısı: bumble bee (Bombus ter- (ürünleri) elde etmek için kullanılan tek- restris)Örtü altı tarımında polinasyon nolojilerin tümü. (Tarım Kanunu) hizmetinde kullanılmak üzere denetimli biyoteknolojik faaliyet: biotechnologi- koşullarda yetiştirilebilen, doğal koşul- cal activity Hayvanların eşey hücreleri- larda genellikle toprak altında yaptığı

36 Tarım Hukuku Sözlüğü yuvada koloni halinde yaşayan bir yaban boyar madde: colourant agent Bazı or- arısı cinsi. (Bombus Arısı Yön.) tamlarda çözünerek ortama belli bir renk veren doğal veya yapay renk verici mad- bonservis: letter of recommendation Ça- B lışılan yerden ayrılındığında işverenin de. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) verdiği ayrılan kişinin işini iyi yaptığını boylanmış yeşil mercimek: elongated belirten belge. (At Yarışları Tüz.) green lentil Yeşil mercimeğin temizleme borçlanma senetleri: debt instruments ve eleme işlemlerinden sonra tane irilik- alınan borç karşılığında verilen belge. lerine göre tasnif edilmesi ile elde edilen (2003/25 sayılı Mercimek Teb. ) (Tarım Sigortaları Kanunu) ürün. borçlular listesi: list of debitors Yarış mü- boz hali: empty arable land Tarıma elve- (Köy Kanunu) essesesi tarafından bir yarış mevsiminde rişli ancak boş arazi. en az iki defa ilan edilen ve kaydiye, tak- boza: beverage made of slightly fermented sit, pişmancalık, para cezası, yarışcılık ve millet Darı, mısır veya pirincin ezilmesi, atçılıkla ilgili her türlü ücretler, yardım kabuk kısımlarından ayrılması, su ka- paraları ve satış koşullarından doğan satış tılarak pişirilmesi ve süzüldükten sonra bedeli borçlularının isimlerini ve borçla- hafifçe tahammür ettirilmesi ve şeker rının cins ve miktarını gösteren liste. (At ilavesi suretiyle hazırlanan beyaz krem Yarışları Tüz.) renginde, koyuca kıvamda, tatlı veya tatlı ekşimtırak lezette olan içilecek madde. borda: board Geminin veya sandalın (Gıda Maddeleri ... Tüz.) yanı. (Su Ürünleri Kanunu) bozulmayı önleyici madde: preservati- borik asit: boric acid Asit borik, formülü ve agent, conservative agent Konservatif H3BO3 olan, beyaz renkte kristal veya madde, özellikle gıdların bozulmasını toz halinde ısıya dayanıklı cam ve por- veya uzun süre dayanmasını sağlamak selen yapımında, metalcilikte, bitkilerde için kullanılan gıda mevzuatının izin ver- mantar öldürücü olarak ve kimi ilaçların diği maddeler. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) üretiminde kullanılan bir asit. (Gıda Mad- böcek cezbedicileri: insect baints Atrac- deleri ... Tüz.) tantlar, bitki korumada kullanılan böcek- bot komutanı: boat commander Sahil leri yaydığı çeşitli etkilerle kendine çeke- Güvenlik Komutanlığına bağlı olarak gö- rek tuzağa düşmelerini veya başka türlü rev yapan botlara komuta eden askeri per- yok edilmelerini sağlayan maddeler. (Bit- sonel. (Su Ürünleri Yön. / Su Ürünleri Kanunu) ki Koruma Ür. Ruhs. Hk. Yön.) botanik sınıflandırma: botanical taxon böcek gelişim düzenleyicileri: insect Bitkilerin çeşitli özelliklerine göre sınıf- growth regulators-IGR Bitkilere zarar landırılması. (Yeni Bitki Çeş. Ait Islahçı Hakl. veren böceklerin büyümelerini, larva dö- Kor. İlş. Kanun) neminden ergin dönemine geçmelerini boy limiti: length limit Balık türlerinin yada gömlek değiştirmelerini önleyerek nesillerini devam ettirebilmeleri için bir yok olmalarını sağlayan hormonal mad- balığın en az 1 kere yavru vermiş olarak deler. Örnek: pyriproxyfen, methopren. kabul edildiği en küçük yasal avlanma (Bitki Koruma Ür. Ruhs. Hk. Yön.. Bitki Koruma boyu. (2008/49 sayılı Amatör Amç. Su Ür. Avc. Ür. Ruhs. Hk. Yön.) Teb.) böcek kaçırıcıları: repellents İçerdiği et-

37 Ankara Barosu Yayınları kin maddelerle böcekleri ortamdan uzak meyve ağaçlarının düzgün ve kuvvetli bir tutuan bitki koruma ürünleri. Bitki Koruma taç oluşturmalarını, uzun zaman iyi ve Ür. Ruhs. Hk. Yön.) bol ürün vermelerini temin etmek, ve- bölünmüş zeytin: divided olive Çekir- rimden düşen asma ve meyve ağaçlarını deksiz zeytinin uzunlamasına yaklaşık tekrar verimli hale getirmek için ağaç- dörtten fazla eşit parçaya bölünmesi su- ların toprak üstü organlarına uygulanan retiyle elde edilen ürün. (2008/24 sayılı Sof- kesme, bükme, tomurcuk, sürgün ve ralık Zeytin Teb.) yaprak alma işlemleri. (Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hk. Kanun) brendi: brandy, weinbrand Doğrudan kanyaktan veya kanyağın son ürünün buğday irmiği: wheat semolina Yabancı hacmen %50’sini geçmeyecek miktarda, maddelerden temizlenmiş ve tavlanmış hacmen en fazla % 94,8’e kadar distile Triticum durum buğdayının irmik öğüt- edilmiş şarap distilatı ile harmanlanma- me tekniğine uygun olarak öğütülmesi sından elde edilen distile alkollü içki. ile elde edilen bir ürün. Buğday irmiği 1000 litreden büyük fıçılarda en az bir 5 gruba ayrılır; 1- Makarna üretimin- yıl, daha küçük hacimli fıçılarda en az 6 de kullanılacak irmik: 125-530 mikron ay olgunlaştırılır. Uçucu madde içeriği eleklerin arasında kalan ürün olup, elek altı miktarı%10 u, elek üstü miktarı %1 hacmen % 100 alkolün hektolitresinde i geçmemelidir. 2- İnce irmik: 125-450 125 grama eşit veya daha fazla, metil al- mikron eleklerin arasında kalan mamul- kol içeriği, hacmen % 100 alkolün hek- dür. Elek altına geçen ve elek üstünde tolitresinde en fazla 200 g, hacmen alkol kalan miktarların toplamı %20’yi geç- miktarı en az % 36 olur. (2005/11 sayılı Al- memelidir. 3- Orta boy irmik: 450-800 kollü İçkiler Teb.) mikron eleklerin arasında kalan mamul- bruselloz: brucella Malta humması, ak- dür. Elek altına geçen ve elek üstünde deniz humması, yavru atma hastalığı kalan miktarların toplamı %20’yi geçme- gibi isimler de verilen insanlara da bu- melidir. 4- İri irmik: 800 - 1120 mikron laşabilen bakteriyel bir hastalık. Keçi ve eleklerin arasında kalan mamuldür. Elek koyunlarda brucella melitensis, sığırlarda altına geçen ve elek üstünde kalan mik- Brucella abortus, domuzlarda ise Brucel- tarların toplamı %20’yi geçmemelidir. 5- la suis tibi bakteriler hastalığa yol açar. Tam buğday irmiği: Triticum durum buğ- Solunum yoluyla da bulaşabilen hasta- dayının yabancı maddelerden temizle- lık genellikle temasla ve hayvan salgıları nip, tavlandıktan sonra tekniğine uygun ile bulaşır. Pastörize edilmemiş hayvani olarak öğütülmesiyle elde edilen, kepek ürünlerin (süt ve süt ürünleri) tüketilme- ve embriyoyu da içeren irmiktir. (2002/21 si mikrobun bulaşmasına neden olabilir. saylı İrmik Teb.) Hayvanlarda büyük oranda yavru atmaya buğday unu: wheat flour Yabancı mad- neden olur. (Bruselloz ile Müc. Yön.) delerden temizlenmiş ve tavlanmış buğ- brüt ağırlık: gross weight Gıda madde- dayların tekniğine uygun olarak öğütül- sinin veya başka bir ürünün ambalajıyla mesiyle elde edilen ürün. Buğday unları birlikte toplam ağırlığı. (2002/58 sayılı Gıda ekmeklik, özel amaçlı olmak üzere iki Mad. Genel Etiketleme ve Besl. Yönünden Et. Teb.) gruba ayrılır. (1999/1 sayılı Buğday Unu Teb.) budama: pruning, cutting Asmaların ve bulama: a semi solid molasses of boiled ju-

38 Tarım Hukuku Sözlüğü ice of grapes Pekmez ve usaresinin daha fıstığı anacı olarak kullanılan bir ağaç ileri derecede koyulaştırılması suretiy- türü. (Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşı- le hazırlanan katıca kıvamdaki madde. lattırılması Hk. Kanun; Zeyt. Isl. Yab. Aşl. Hk. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) K.’nun Sakız ve Harn. Teşm. D. Kanun.) B bulaşan: contaminant Gıdaya kasten buy: fenugreek Bak. çemenotu. ilave edilmeyen ancak, gıdanın birincil buz karışımları: ice slush mixtures İçme üretim aşaması dâhil üretimi, imalatı, suyu, şeker ve gerektiğinde izin verilen işlenmesi, hazırlanması, işleme tabi tu- katkı maddeleri, aroma ve çeşni madde- tulması, ambalajlanması, paketlenmesi, lerinin kullanılmasıyla hazırlanan ürün. nakliyesi veya muhafazası ya da çevresel (2005/43 sayılı Yenilebilir Buzlu Ür. Teb.) bulaşma sonucu gıdada bulunan, hay- bütün zeytin: whole olive Doğal şeklini van tüyü, böcek parçası, taş gibi yaban- muhafaza eden, çekirdeği çıkarılmamış, cı maddeler hariç olmak üzere her tür saplı veya sapsız zeytin. (2008/24 sayılı Sof- madde. (2008/26 sayılı Gıda Mad. Bulaşanların ralık Zeytin Teb.) Maks. Lim. Hk. Teb.) büyükbaş hayvan: bovine, cattle Sığır, bulaşıcı hastalık: infectious disease, con- manda ve deve cinsi hayvanlar. (Hayvan tagious disease Tedavi edilmediğinde Islahı Kanunu; Hayvan Hastanelerinin Kuruluş veya kontrol altına alınmadığında insan- ... Yön.; Kırmızı Et ve Et Ür. Üretim Tes. Yön.; dan insana, insandan hayvana, hayvan- 2006/31 sayılı Çiğ Kırmızı Et ve Haz. Kır. Et dan hayvana, hayvandan insana, bitkiler- Karış. Teb.) den bitkilere çeşitli vasıtalarla geçebilen ve yayılan hastalık. (Özel Veteriner Laboratu- varları Yön.) bulaşmadan şüpheli hayvan: suspicious animals (without showing any indication about infection but considered as infected) Hastalığın hiç bir belirtisini gösterme- mekle beraber, hastalığı almış olduğu kabul edilen hayvan. Hayvan Sağlığı Zabıtası Yön. Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanunu) bulgur: boiled and pounded wheat Buğ- dayların (Triticum durum, Triticum aestivum, Tritucum monococcum, Triticum dicoccon) tekniğine uygun olarak temizlenip, pişirilip kurutulması ve istenildi- ğinde kabuğundan ayrılarak kırılması ile elde edilen yemeklik ürün. Kırmızı ekmeklik buğdaydan elde edilene esmer buğday, çeşni maddeleri katılarak elde edilene çeşnili bulgur denir. (2009/24 sayılı Bulgur Teb.) buttum: Pistacia Khinjuk stocks Antep

Tarım Hukuku Sözlüğü

C - Ç C-Ç caraskal: hoist Üç direği birer uçlarından için yatağın üstüne ve yanlarına gerilen bir noktada bağlayıp, diğer uçlarını yere tülden tente. (Çeltik Ekimi Kanunu) açarak yapılan bir tür vinç. (Kırmızı Et ve cibre: marc Suyu sıkılıp alınmış üzüm Et Ür. Üretim Tes. Yön.) ve benzeri meyve posası. (Gıda Maddeleri celep: livestock dealer, livestock trader ... Tüz.) Hayvan alıp satıcısı, hayvan tüccarı. (Hay- cider distilat içkisi: cider spirit Cider van Sağlığı ve Zabıtası Kanunu) brendi, cider brandy Sadece (cider) elma centilmen binici: gentleman jockey Jo- suyunun distilasyonu ile elde edilen dis- keyliği meslek edinmiş, amatör binici. (At tile alkollü içki. Kullanılan hammadde- Yarışları Tüzüğü.) nin tad ve kokusuna sahip olması için cerahat: suppuration, infection, fester hacmen alkol miktarı en fazla %86’ya İrin; iltihap. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) kadar distile edilir. Uçucu madde içeriği, cevizli sucuk ve benzerleri: walnuts on hacmen %100 alkolün hektolitresinde a string dipped in starch grape molasses 200 gramfa eşit veya daha fazla, metil al- and its similars Taze üzüm şırasının veya kol içeriği, hacmen %100 alkolün hekto- şekerle karışık üzüm şırasının nışasta ile litresinde en fazla 1000 g, hacmen alkol usulüne göre kaynatılıp hazırlanan peltesi- miktarı en az % 37,5 olur. (2005/11 sayılı ne ipliklere dizilmiş iç ceviz, badem, fındık Alkollü İçkiler Teb.) veya fıstık gibi kuru yemişlerin mükerrer cin: gin Duyusal olarak uygun tarımsal defalar batırılıp kurutulmasıyle hazırlanan kökenli etil alkolün Türk Gıda Kodek- müstahzarlar. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) sinde yer alan doğal ve/veya doğala özdeş cezayinakdi: fine, cash fine Para cezası. aroma maddeleri katılarak aromalandı- (Köy Kanunu) rılması ile elde edilen ardıç tadı baskın cezp ediciler: insect baints Bak. böcek olan içki. (2005/11 sayılı Distile Alkollü İçkiler cezbedicileri. (Bitki Koruma Ür. Ruhs. Hk. Yön.) Teb.; Gıda Maddeleri ... Tüz.) cibinlik: mosquito net, repellent Sivrisi- CİTES sözleşmesi: Convention on In- nekten ve başka böceklerden korunmak ternational Trade in Endangered Species

41 Ankara Barosu Yayınları of Wild Fauna and Flora 20/6/1996 ta- rütik bir hastalık ve bu hastalığa neden rihli ve 22672 sayılı Resmî Gazete’de ya- olan virüsün ismi. (Ev ve Süs Hayvanları Sat. yımlanan, Nesli Tehlikede Olan Yabani Bar. ve Eğt. Yerl... Yön.) Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası CPVO: Community Plant Variety Offi- Ticaretine İlişkin Sözleşme. (Hayvan De- ce (Avrupa Birliği) Topluluk Bitki Çe- neyleri Etik Kurullarının... Yön.) şitleri Ofisi. (Yeni Bit. Çeş. Ait Islahçı Hakl. civa: mercury, quicksilver Sembolü “Hg” Kor. Dair Yön.) ve atom numarası 80 olan kimyasal ele- Cumhurbaşkanlığı Koşusu: Presidency ment. Cıva, hava, su ve toprakta elemen- Stakes İlki 1939 yılında koşulan üç ve tel cıva, inorganik ve organik cıva bile- daha yukarı yaşlı ingiliz atalarının katıl- şikleri şeklinde bulunur. Cıva, insanlarda dığı çimpistte yapılan 2400 metre me- gelişmekte olan sinir sistemlerine zarar safeli at yarışı. Gazi koşusundan sonra verir. Çoğu insan çevrede dağılmış bu- ikinci önemli koşudur. 1960-80-81-82 lunan cıva nedeniyle, dokularında eser yılları arasında Devlet Başkanı Kupası miktarda cıva taşır. Cıvaya maruz kalan adı altında koşulmuştur. (At Yarışları Tüz.) insanın zarar görüp görmeyeceği birçok faktöre bağlı olmakla birlikte genelde ze- Cumhuriyet Koşusu: Republic of Tur- hirleyicidir (Gıda Maddeleri ... Tüz.) key Stakes Cumhuriyetimizin kuruluşu anısına 1981 yılında ilk kez düzenlenen, CoE No: Council of Europe Assosiation üç ve daha yukarı yaşlı Safkan Arap at- no Aroma maddelerine Avrupa Birliği larının katıldığı çim pistte koşulan 1600 tarafından verilen numaralar. (Türk Gıda metre mesafeli bir koşu. Safkan Arap Kodeksi Yön.) Atı yetiştiriciliğinin devlet haraları ara- coğrafi bilgi sistemleri: geographic in- cılığıyla Cumhuriyet döneminde sağ- formation systems Konumsal verilerin ladığı aşamanın belirgin bir gösterge- sayısal olarak toplanması ve analiz edil- sini oluşturan bu koşuya 2000 yılından mesini sağlayan teknikleri ve metotlar. itibaren sadece DHÖW yetiştirmesi (Toprak Kor. ve Arz. Kul. Kan. Uyg. Yön.) safkan arap atları katılabilmektedir. (At coğrafi işaret: geographical indication Yarışları Tüz.) Belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özel- cürmü meşhut: red handed Suçüstü hali, likleri itibariyle kökeninin bulunduğu bir kişinin suçu işlediği anda veya işledikten yöre, alan, bölge veya ülke ile özdeşleşmiş hemen sonra kolluk kuvvetleri, suçtan aromatize şarap, aromatize şarap bazlı zarar gören gişi veya başkaları tarafından içki ve aromatize şarap kokteylini göste- yakalanması. (Köy Kanunu) ren işaretler. (2006/28 sayılı Aromatize Şarap, cürüm: felony, high crime Ağır suç, 765 Arom. Şarap Bazlı İçki ... Teb.; 2005/11 sayılı Dis- sayılı mülga Türk Ceza Kanununa göre, tile Alkollü İçkiler Teb./2008/67 sayılı Şarap Teb.) idam, ağır hapis, hapis, sürgün, ağır para coğrafi orijin: geographic origin Bir ürü- cezası, kamu hizmetlerinden yasaklama nün üretildiği veya yetiştirildiği coğrafi gibi cezalarla cezalandırılan suçlar. Yeni yer, bölge. (Yeni Bitki Çeş. Ait Islahçı Hakl. Türk Ceza Kanununda suçların cürüm Kor. İlş. Kanun) ve kabahat olarak ayrılmasına son veril- corona: Kedi ve köpeklerde görülen vi- miştir. (Köy Kanunu)

42 Tarım Hukuku Sözlüğü

ÇATAK Projesi: Project on Protection of Environmental Purpose Agricultural Ç Lands Çevre Amaçlı Tarım Arazilerinin Korunması Projesi, Erzoyon ve olum- çakar şamandıra: blinker buoy İşaretle- suz çevre etkilerine maruz kalan hassas C - Ç me amacıyla aküyle ve şehir cereyanıyla bölgelerde, özellikle su ve toprak kalite- beslenebilen ışık tertibatına sahip şa- si ile doğal bitki örtüsünün korunması, mandıra. (Su Ürünleri Yetiştiriciliği Yön.) erozyonun önlenmesi, arz fazlası tarım Çaldıran Koşusu: Çaldıran Stakes İki ürünlerinin üretiminden vazgeçilerek, al- yaşlı safkan İngiliz taylarına mahsus bir ternatif ürün ve üretim modellerinin uy- koşudur. Mesafesi takriben 1.600 metre. gulanması ile çevreye zarar veren tarımsal Çaldıran Koşusu 1938 yılında koşulma- faaliyetlerin önlenmesi amacıyla seçilen mıştır. (At Yarışları Tüzüğü.) pilot bölgelerde yürütülen proje (Köy Bazlı Kat. Yat. Prg. Mak. Ekp. Alım. Dest. Yön.) çalışma izni: work permits İşyeri açma ve çalışma ruhsatı veya kuruluş izni al- çatlak yumurta: cracked egg Yumurta kabuğunun sert kısmının hasar gördüğü, mış, yetkili merci tarafından uygun gö- ancak kabuk altı zarının bütünlüğünün rülen projelerine göre yapılmış ve belge- bozulmadığı ve oluşan hasarın çıplak leri ile yerinde yapılan inceleme sonucu gözle görülebildiği yumurta. (2007/54 sa- uygun görülen tesisin faaliyete geçmesi yılı Yumurta ve Yum. Ürünl. Teb.) için yetkili merci tarafından verilen izin belgesi. (Kanatlı Hayvan Eti ve Et Ür. Üretim çavdar mahmuzu: ergot, Claviceps pur- Tes.... Yön.; Kırmızı Et ve Et Ür. Üretim Tes. purea Clavicipitaceae familyasından çav- Yön.; Kuluçkahane ve Damızlık Kanatlı İşlt. Yön.; dar ve ve benzeri tahıllarda parazit olarak yaşayan bir mantar türü. 1800’lerin orta- Özel Veteriner Laboratuvarları Yön.; Gıda ve Gıd. ile Tem. Ed. Mad. ve Malz. Ür. İşyr. Sor. Yön. İst. larına kadar çavdar’ın normal bir parçası olduğu düşünülmüştür. En çok çavdarda Hak. Yön.; Organik Tarım Yön.; Hayvancılık İşlt. görülse de diğer tahıllara da yerleşebilir. Kuruluş Çalş. Den.... Yön.) Koyu mor renkli ve birkaç santim uzun- çam fıstığı: pine nut, pine kernel Pinus luğundadır. Çavdar mahmuzu zehirlen- pinea L. türüne giren bitkilerin tohumla- mesi ölümcül olabildiği gibi psikiyatrik rının kabuğu sıyrılmış ve zarından temiz- sorunlara da yol açabilir, merkezi sinir lenmiş, embriyonu da bulunan endos- sistemi üzerinde zehirleyici etkilere ne- perm kısmı. (2000/16 sayılı Baharat Teb.) den olabilir. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) çapari: small longline Beden, kasa, kös- çay: tea Çay ağacı yapraklarının menşele- tek, köstekler ucunda iğne ve iğneye bağ- rinde mütat ameliyelere tabi tutulup usu- lanmış kanatlı hayvanların kuyruk, kanat lüne göre ihzar edilerek ticarete sevkolu- veya göğüs tüylerinden veya aynı amaçlı nan şekline (siyah veya yeşil) çay denir. sentetik materyalin bir parça ve/veya tu- (Gıda Maddeleri ... Tüz.) tamından meydana gelen yemsiz ya da çay eksperi: tea expert Çay fabrikalarına yemli olarak kullanılan çok iğneli balık ait yaş çay alım yerlerinde, standartlara avlama takımı. (2008/49 sayılı Amatör Amaçlı uygun körpe yaş çay alımını, muhafaza- Su Ür. Avc.... Teb.; 2008/48 sayılı Tic. Amç. Su sı ve fabrikaya nakliyesini sağlayan kişi. Ür. Avc.... Teb.) (Çay Bahçesi Ruhs. Yeniden Düz. Hk. Yön.)

43 Ankara Barosu Yayınları

çay ocakları: bed of tea Çay bitkisi sür- belge/rapor. (Tarımda Kul. Org. OrgMin. Ö. günlerinin bulunduğu yer. Çaylıkta her Mik. ve Enzim. İç. Org. Güb. Top. Düz....Yön.; bir çay bitkisi öbeği. (Çay Bahçesi Ruhs. Yeni- Kuluçkahane ve Damızlık Kanatlı İşlt. Yön.) den Düz. Hk. Yön.) ÇED olumlu belgesi: document of En- çay yaprağı satış cüzdanı: tea leaf selling vironmental impact assessment report is card Üreticilere Çaykur ve özel firmalar, affirmative Bak. Çevresel Etki Değer- çay yaprağı satış cüzdanı verirler. Üreti- lendirmesi Olumlu Kararı. ÇED olum- cilerin sattıkları ürün miktarlarının iş- lu kararının yer aldığı belge/rapor. (Mera lendiği Çaukur ve çay alımı yapan özel Yön.; Tarımda Kul. Org. OrgMin. Ö. Mik. ve En- firmalar tarafından üreticiye verilen cüz- zim. İç. Org. Güb. Top. Düz....Yön.; Kuluçkahane dan. Üreticiler Çaykur’dan cüzdan alıp ve Damızlık Kanatlı İşlt. Yön.) almamakta serbesttir. (Çay Bahçesi Ruhs. Ye- çekek yeri: slipway Balıkçı barınakları niden Düz. Hk. Yön.) içerisinde veya dalga tesiri olmayan koy, çayır: grassland Taban suyunun yüksek göl ve nehirlerde balıkçı gemilerinin ba- bulunduğu veya sulanabilen yerlerde kım ve onarımlarının yapılabilmesi için biçilmeye elverişli, yem üretilen ve ge- karaya alınmalarına imkan sağlayan, teç- nellikle kuru ot üretimi için kullanılan hizatı bulunan ve karaya alındıktan sonra yer. (Mera Kanunu; Sulama Alanlarında Arazi da bakım ve onarım çalışmalarına yete- Düzenlenmesine Dair Tarım Ref. Kanunu; Mera cek kadar kumsal veya betonlanmış me- Yön.; Sulama Alanlarında Arazi Düz. Dair... yilli alana sahip olan kıyı yapısı. (Balıkçı Uyg. Yön.) Barınakları Yön.) ÇAYKUR: Directorate General of Tea çekilmiş kahve: ground coffee Kavrulmuş Enterprises Çay İşletmeleri Genel Mü- kahvenin çekilmesinden veya dövülme- dürlüğü. (Çay Bahçesi Ruhs. Yeniden Düz. Hk. sinden hasıl olan toza çekilmiş veya dö- Yön.) vülmüş kahve. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) çaylık alan: tea plant area Yaş çay yap- çekirdek kakao: cacoa bean Kakao ağacı rağı üretimi yapılan araziler. (Çay Bahçesi meyvasının kurutularak kavrulmuş veya Ruhs. Yeniden Düz. Hk. Yön.) kavrulmamış olan çekirdekleri. (Gıda ÇED: EIA (Environmental Impact Assess- Maddeleri ... Tüz.) ment) Bak. çevresel etki değerlendirmesi. çekirdeksiz zeytin: seedless olive Doğal ÇED belgesi: environmental impact as- şeklini muhafaza eden, çekirdeği çıkarıl- sessment report Çevresel etki değerlen- mış zeytin. (2008/24 sayılı Sofralık Zeytin Teb.) dirmesi sonucunu içeren (ÇED gerekli çekirge: locust, grasshopper Düz kanat- değildir, ÇED olumlu veya ÇED olum- lılar (Orthoptera) takımından Caelifera suz kararı) belirten belge/rapor. (Balıkçı alt takımının sıçrayıcı üyelerine verilen Barınakları Yön.) genel ad. Çekirgeler değişik besinlerle ÇED Gerekli Değildir Belgesi: docu- beslenen zararlı böceklerdir. Bitkileri ment of environmental impact assessment yemek ve saplarını kemirmek suretiyle report is not necessary Bak. Çevresel etki ekonomik önemde zarar yaparlar. Dün- değerlendirmesi gerekli değildir kara- yada ve ülkemizde kültür bitkilerine za- rı. ÇED gerekli değildir kararını içeren rar veren en önemli çekirge türleri; kısa

44 Tarım Hukuku Sözlüğü antenli çekirgeler: Fas çekirgesi, İtalyan ri, kavuzları soyulmamış pirinç. (2002/11 çekirgesi, madrap çekirgesi, uzun antenli sayılı Çeltik Teb. 2001/10 sayılı Pirinç Teb.) çekirgeler: Yeşil çekirge, kılınçlı çekirge, çeltiklik: paddyland Çeltik ekili alan. kara çekirge türleridir. (Zirai Müc. ve Zir. (Çeltik Ekimi Kanunu) Kar. Kanunu) C - Ç çemenotu: fenugreek Trigonella foenum- çelik: cutting Meyve ve asma çeşitleri ile graecum L. türüne giren bitkilerin sarı- bunlara ait anaçların doğrudan vegetatif dan sarımsı kahverengine kadar değişen olarak çoğaltılmasında kullanılan sürgün, renklerdeki tekniğine uygun olarak kuru- dal, göz, yaprak ve kök vb. bitki parçaları. tulmuş olgun tohumlarını veya bunların (Zirai Müc. ve Zir. Kar. Kanunu; Organik Tarım öğütülmüş hali. (2000/16 sayılı Baharat Teb.) Yön.; 1997/11 sayılı Meyve ve Asma Çeşit/Anaç çerçeve: frame Arıların doğrudan petek Damızlığı Fidan Ür. Materyali... Teb.) yaptığı veya içine temel peteklerin yerleş- çeltik komisyonu: paddy commission tirildiği malzeme. (2005/49 sayılı Bal Teb.) 3039 sayılı Çeltik Ekimi Kanununda çerez veya likör şarapları: appetizer or li- belirtilen görevleri yapmak üzere Çeltik queur wines Fermantasyon sonunda hac- ekimi yapılan veya yapılmak istenilen il ve men % 13 alkol husule getirebilecek olan; ilçelerde Valinin veya Kaymakamın baş- + 20 °C’de en az 1095 dansiteli (12,5 kanlığında Ziraat Odası Başkanı, İl/İlçe bome) yaş üzüm şırasına fermantasyon Tarım Müdürü, Nafıa Mühendisi veya esnasında alkol ve icabında mistel veya Fen Memuru, Sıtma Mücadele Başkanı taze üzüm pekmezi katılmak suretiyle ya- veya Hekimi, bunlar bulunmıyan iller- pılan şaraplar. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) de İl sağlık Müdürü, ilçelerde Hükümet Tabibi ve çeltik ekimiyle uğraşanlardan çeşit damızlığı: nursery stock Meyve birinin katılımıyla oluşturulan komisyon. ve üzüm çeşitlerine ait virüsten ari ana Komisyona alınacak çeltik çiftçisi doğru- kaynak bitkilerden alınan kalem, göz, dan doğruya çeltik ekimi ile uğraşanlar sürgün ucu meristemi gibi materyallerle tarafından seçilir. Komisyon, seçim için özel korunmuş parsellerden oluşturulan çeltik çifçilerine yaptığı tebliğden bir haf- “ana parsel” lerden sağlanan materyaller- ta sonra seçim yapılmadığını görürse bu le üretilmiş “Baz Materyal niteliğindeki üyeyi kendisi seçer. On hektardan aşağı aşılı fidanlar. (1997/11 sayılı Meyve ve Asma çeltik ekimi yapılan vilayet ve kazalarda Çeşit/Anaç Damızlığı ... Teb.) Çeltik Komisyonu Vali veya Kaymaka- çeşit değiştirme: alteration of variety mın başkanlığında ziraat Müdürü veya Çok yıllık bitkilerin tarımında (meyve, Memuru, Sıtma Mücadele Başkanı veya bağ, vb) arz-talep, daha verimli çeşit- hekimi ve bunlar bulunmıyan vilayetlerde lerin yetiştirilmesi gibi amaçlarla yetiş- Sıhhat ve İçtimai Muavenet Müdürü ve tirilen bitkinin yeniden dikim, aşılama kazalarda Hükümet Tabibi ve çeltik eki- gibi yöntemlerle çeşidinin değiştirilmesi. mi yapanlardan biri tarafından oluşturu- (Bağcılık Yön. ) lur. (Çeltik Ekimi Kanunu) çeşit özellik belgesi: variety spesification çeltik: paddy Buğdaygiller (Graminea) certificate Çeşidin veya ana-baba hatla- familyasına giren Oryza sativa L. Kültür rının tescil edildiği ülkenin resmi tescil bitkilerinin kavuzları soyulmamış tanele- kuruluşundan alınmış, morfolojik, fiz-

45 Ankara Barosu Yayınları yolojik ve teknolojik karakterleri içeren, meyve konsantresi, meyve püresi, meyve orijinal onaylı belge. (Bitki Çeş. Kayıt Altına ezmesi, bal, kahve, kakao, çikolata, va- Al. Yön.) nilya gibi yenilebilir ve mevzuatına göre çeşit safiyeti: purity of variety Tohum- değişik ürünlerde çeşni katması amacıyla luğun sahip olduğu genotipten farklı kullanılan ürünler. (2004/45 sayılı Dondurma olan çeşitlerin oranı. (Pancar Tohumluğu Teb. 2005/43 sayılı Yenilebilir Buzlu Ür. Teb.; Sert. ve Paz. Yön.; Patates Tohumluğu Sert. Paz. 2004/24 sayılı Lokum Teb.; 2008/6 sayılı Tahin Yön.; Sebze Tohum Sert. Paz. Yön.; Tahıl Tohum Helvası Teb. 2007/27 Üzüm Pekmezi Teb.) Sert. Paz. Yön.; Tohumculuk Yön.; Yemeklik Tane çeşnili lokum: flavoured Turkish delight Baklagil ve Yem Bit. Toh. Ser. Paz. Yön) Pişmiş sade lokum kitlesinin içine ve dı- çeşit sahibi: variety owner Sertifikasyon şına çeşni maddelerinin katılmasıyla elde için uygun olan ve kayıt altında olan çe- edilen lokum. (2004/24 sayılı Lokum Teb.) şitlere ait tohumlukların üretiminden, çeşnili makarna: flavoured macaroni, fla- çoğaltılmasından ya da çeşidin muha- voured pasta Triticum durum buğday irmi- fazasından sorumlu gerçek ya da tüzel ğinden tekniğine uygun olarak hazırlanan kişiler. (Patates Toh. Sert. ve Paz. Yön Pancar makarna hamuruna ve/veya kurutulmuş Tohumluğu Sert. ve Paz. Yön.) makarnaya et ve et ürünleri, yumurta ve çeşit tescil raporu: variety registration yumurta ürünleri, süt ve süt ürünleri, seb- report Çeşit tescil deneme ve test sonuç- ze, baklagil ve unları, Triticum aestivum larının ilgili bitki türünde yayımlanmış ve Triticum compactum buğday ürün- teknik talimat çerçevesinde değerlendiri- leri dışında diğer tahıl ürünleri ve lifleri, lerek Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon baharat ile tat vericiler ve benzerlerinin Merkezi Müdürlüğü tarafından hazırla- ilave edilmesi ile elde edilen bir üründür. nan rapor. (Bitki Çeş. Kayıt Altına Al. Yön.) (2002/20 sayılı Makarna Teb.) çeşit: variety Islahçı hakkının verilmesi çeşnili sürülebilir yağlar/margarin: için gerekli şartların karşılanıp karşılan- flavoured spreadable oils/margarin Bu madığına bakılmaksızın, bir veya birden Tebliğ kapsamındaki tüm ürünlere çeşit- fazla genotipin ortaya çıkardığı bazı özel- li baharat, meyve ve sebzeler, bal ve/veya liklerin kendisini göstermesiyle tanımla- taklit ve tağşiş olmaması şartı ile diğer nan ve aynı tür içindeki diğer genotip- gıda maddeleri katılarak çeşnilendirilme- lerden en az bir tipik özelliği ile ayrılan siyle elde edilen ve kendine has tat, koku, ve değişmeksizin çoğaltmaya uygunluğu görünüm ve yapı dışında kalan özellikler bakımından bir birim olarak kabul edilen açısından Tebliğ kapsamındaki ürünlerin en küçük taksonomik kısım içerisinde özelliklerini taşıyan ürün. (2008/21 sayılı yer alan bitki grubu. (Yeni Bitki Çeş. Ait Is- Sürülebilir Yağlar/Margarin ve Yoğ. Yağl. Teb.) lahçı Hakl. Kor. İlş. Kanun; Çiftçi İstisnası Uyg. çeşnili tahin helvası: flavoured sesame Es. Yön.) oil halvah Çeşni maddelerinin katılması çeşni maddeleri: flavour agents Sakız, ile elde edilen tahin helvası. (2008/6 sayılı kakao, çikolata, susam, haşhaş tohumu, Tahin Helvası Teb.) hindistan cevizi rendesi Fındık, fıstık, çeşnili tereyağı karışımı: flavoured but- antep fıstığı, badem, ceviz gibi sert ka- ter mix Tereyağına çeşitli baharat, mey- buklu meyveler, meyve, meyve suyu, ve ve sebzeler, bal ve/veya diğer gıda

46 Tarım Hukuku Sözlüğü maddeleri katılarak çeşnilendirilmesi ile çevre sağlığı teknisyeni: environmen- elde edilen, tat ve koku dışındaki diğer tal health technician İnsan sağlığına zarar özellikleri tereyağı için verilen özellikleri veren çevresel olumsuzlukları yok etmek taşıyan ve son üründe süt yağı oranı ağır- için, çevre şartlarını düzeltme ve iyileştir- lıkça en az %62, en fazla %75 olan ürün. me tedbirlerini uygulayan, gıda, su, hava C - Ç (2005/19 sayılı Tereyağı, Diğ. Süt Yağı Es. Sürü- ve binaları sağlık açısından denetleyen kişi. lebilir Ür.... Teb.) (Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun) çeşnili tereyağı: flavoured butter Tere- çevresel etki değerlendirmesi gerekli yağına çeşitli baharat, meyve ve sebzeler, değildir kararı: the decision of environ- bal ve/veya diğer gıda maddeleri katıla- mental impact assessment is unnecessary rak çeşnilendirilmesi ile elde edilen , tat Seçme eleme kriterlerine tabi projelerin ve koku dışındaki diğer özellikleri tere- önemli çevresel etkilerinin olmadığı ve yağı için verilen özellikleri taşıyan ve son Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu üründe süt yağı oranı ağırlıkça en az %75 hazırlanmasına gerek bulunmadığını be- olan ürün. (2005/19 sayılı Tereyağı, Diğ. Süt lirten Bakanlık kararı. (Çevresel Etki Değ. Yağı Es. Sürülebilir Ür.... Teb.) Yön.) çeşnili zeytinyağı: flavoured olive oil çevresel etki değerlendirmesi gereklidir Natürel sızma zeytinyağlarına değişik kararı: the decission of environmental im- baharat, meyve ve sebzeler veya bunla- rın doğal aroma maddeleri katılarak çe- pact assessment is necessary Seçme eleme şitlendirilmesi ile elde edilen ve serbest kriterlerine tabi projelerin çevresel etkile- yağ asitliği oleik asit cinsinden her 100 rinin daha detaylı incelenmesi ve Çevre- gramda 0.8 gramdan fazla olmayan yağ. sel Etki Değerlendirmesi Raporu hazır- (2007/36 sayılı Zeytinyağı ve Pirina Yağı Teb.) lanmasının gerektiğini belirten Bakanlık kararı. (Çevresel Etki Değ. Yön.) çevirme ağları: surrounding nets Balık- ların etrafını çevirmek ve bunları ağ içe- çevresel etki değerlendirmesi olumlu risinde hapsetmek suretiyle yakalanmala- kararı: the affirmative decision of envi- rını sağlayan istihsal vasıtası. (Su Ürünleri ronmental impact assessment Çevresel Yön.; 2008/48 sayılı Ticari Amç. Su Ür. Avc. Teb.) Etki Değerlendirmesi Raporu hakkında çevirme zeytin: Siyah olgunluk döne- Kapsam Belirleme ve İnceleme Değer- minde hasat edilen ve işleme tekniğine lendirme Komisyonunca yapılan değer- uygun olarak tuz ile kat kat karıştırılıp; lendirmeler dikkate alınarak, projenin alkali kullanılmaksızın uygun kaplar içe- çevre üzerindeki olumsuz etkilerinin, risinde kendi suyunda fermente edilerek alınacak önlemler sonucu ilgili mevzuat yenilebilme olgunluğu kazandırılmış ve ve bilimsel esaslara göre kabul edilebilir dış yüzeyi kırışmış siyah zeytin. (2008/24 düzeylerde olduğunun saptanması üzeri- sayılı Sofralık Zeytin Teb.) ne gerçekleşmesinde sakınca görülmedi- çevre düzeni planı: environmental plan ğini belirten Bakanlık kararı. (Çevresel Etki Ülke ve bölge plan kararlarına uygun Değ. Yön.) olarak konut, sanayi, tarım, turizm ve çevresel etki değerlendirmesi olumsuz ulaşım gibi yerleşme ve arazi kullanımı kararı: the negative decision of environ- kararlarını belirleyen planlar. (Tarım Ara- mental impact assessment Çevresel Etki zilerinin Kor. Kul. Dair Yön.) Değerlendirmesi Raporu hakkında Kap-

47 Ankara Barosu Yayınları sam Belirleme ve İnceleme Değerlendir- layarak iplik ve dokuma üretimine hazır me Komisyonunca yapılan değerlendir- hale getirmek için kurulmuş küçük işlet- meler dikkate alınarak, projenin çevre meler. (Pamuk Islahı Kanunu; Pamuk Ekilişle- üzerindeki olumsuz etkileri nedeniyle rinde Zararlı Olan Pembe Kurt Yön.) uygulanmasında sakınca görüldüğünü çırçır fabrikası: ginnery Ham pamuğu belirten Bakanlık kararı. (Çevresel Etki Değ. tohum ve kozalarından ayırıp balyalaya- Yön.) rak iplik ve dokuma üretimine hazır hale çevresel etki değerlendirmesi-(ÇED): getirmek için kurulmuş büyük işletme. environmental impact assessment Ger- (Zirai Müc. ve Zir. Kar. Kanunu/ Pamuk Ekiliş- çekleştirilmesi planlanan projelerin çev- lerinde Zararlı Olan Pembe Kurt Yön.) reye olabilecek olumlu ve olumsuz etki- çırçırlamak: to gin Pamuk, keten, ken- lerinin belirlenmesinde, olumsuz yöndeki dir vb. bitkisel dokuma ham maddelerini etkilerin önlenmesi ya da çevreye zarar çekirdek veya kabuklarından temizleme vermeyecek ölçüde en aza indirilmesi işlemi. (Pamuk Islahı Kanunu) için alınacak önlemlerin, seçilen yer ile teknoloji alternatiflerinin belirlenerek de- çırpma krema: whipped cream Donma ğerlendirilmesinde ve projelerin uygulan- sıcaklığının üzerindeki sıcaklıkta sıvı masının izlenmesi ve kontrolünde sürdü- halde olan krema, rekonstitüe krema ve/ rülecek çalışmalar. (Çevresel Etki Değ. Yön.) veya rekombine kremadan çırpma işle- mi ile elde edilen işlem görmüş krema. çeyrek zeytin: quarter olive Çekirdeksiz (2003/34 sayılı Krema ve Kaymak Teb.) zeytinin yaklaşık dört eşit parçaya ayrıl- ması suretiyle elde edilen ürün. (2008/24 çiçek balı: flower honey Nektar balı. Arı- sayılı Sofralık Zeytin Teb.) ların çeşitli zararsız bitkilerin çiçeklerin- den elde ettikleri bal. (Ihlamur balı, pa- çıkan at: disqualified horse Yarışa kay- muk balı, yonca balı, narenciye balı v.b. dolmasına rağmen yarış komiserler kuru- gibi) (Gıda Maddeleri ... Tüz./ 2005/49 sayılı lu kararıyla sağlık sebepleri, at ilgilileri- Bal Teb.) nin bulunmaması ve atın yarışa katılma- sına engel diğer haller nedeniyle yarıştan çiçek soğanı: bulb Lale çiğdem gibi so- çıkarılan koşmasına izin verilmeyen at. ğanlı çiçeklerin toprak altında oluşan ve (At Yarışları ve Müşterek Bahisler Tüzüğü) bunların üretilmesinde kullanılan soğansı çıkım makinesi: hatching machine Ku- kısmı. (Zirai Karantina Num Alma ve An. Yön.) luçka gelişim makinasında yuyurtanın çiçek: variola, cow pox Sığırlarda ve daha türüne göre belli bir süre bekletilen yu- çok koyun ve keçilerde görülen koyun murtanın aktarıldığı ve yavruların yu- ve keçilerin ateş, deri ve mukoz memb- murtadan çıktığı bölüm. Örnek vermek ranlarda papül ya da nodül şeklinde lez- gerekirse tavuk yumurtasının kuluçka yonların oluşumu ve sistemik enfeksiyon süresi 21 gündür. 18 gün gelişim bölü- halinde özellikle akciğerlerde fokal pnö- münde tutulan yumurtalar son 3 gün için moni ile karakterize ölümle sonuçlana- çıkım bölümüne aktarılır. (Kuluçkahane ve bilen akut ya da kronik viral bir hastalık. Damızlık Kanatlı İşlt. Yön.) (Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanunu) çırçır evi: ginnery, ginhouse Ham pamu- çift kabuklu yumuşakçalar: bivalves ğu tohum ve kozalarından ayırıp balya- Suyu filtre ederek suda bulunan gıdalarla

48 Tarım Hukuku Sözlüğü beslenen, vücutları bir menteşe ile birle- ÇKS’nin güncellenebilmesi için başvuru şen iki simetrik kabuk içinde bulunan, sahibi çiftçilerden talep edilen ve bir ör- kum midyesi, kara midye, kıllı midye, neği Çiftçi Kayıt sistemi Yönetmeliği EK istiridye, akivades, kidonya, kum şırlanı - 1’de yer alan form. (Çiftçi Kayıt Sis. Yön.) vb. su ürünleri. (2008/29 sayılı Kabuklu Su Ür. çiftçi kayıt sistemi: farmer registery C - Ç Yet. Sulara İlşk. Kal. St. Hk. Teb.) system ÇKS, Bakanlık tarafından oluş- çift melez: double cross Bir ana ve bir turulan çiftçilerin kayıt altına alındığı ve baba tek melezin birleştirilmesiyle mey- bütün tarımsal desteklemelerin ödenmesi dana gelen ve üretilmek üzere çiftçiye ve diğer tarımla ilgili işlemlere dayanak dağıtılan ve her yıl yenilenen tohumluk. oluşturan tarımsal veri tabanı. (Tarım Ka- Sertifikalı tohumluk kademesine tekabül nunu; Toprak Kor. ve Arazi. Kul. Kanunu; Söz- eder. (Tohumculuk Yön.) leşmeli Ürt. Hk. Yön.; Bağcılık Yön.; Tarım Sigor- çift tırnaklı hayvanlar: cleft foot animals taları Havuzu Hk. Yön.; Çiftçi Kayıt Sist. Yön.) Manda, inek, koyun, keçi gibi ayağında çiftçi malları: property of farmer Ekili, iki tırnak bulunan hayvanlar. (Hayvan Sağ- dikili veya kendiliğinden yetişen bütün lığı Zabıtası Yön.; Hayvan Islahı Kanunu) nebatlarla Orman Kanununun şumulüne çiftçi: farmer Mal sahibi, kiracı, yarıcı girmeyen ağaçlar ve ağaçlıklar, ziraatte veya ortakçı olarak devamlı veya en az bir kullanılan veya ziraatle alakalı olan her üretim dönemi veya yetiştirme devresi nevi menkul ve gayrimenkul mallar, su tarımsal üretim yapan gerçek ve tüzel ki- arkları, set ve bentlerle hendek, çit, duvar şiler. (Çeltik Ekimi Kanunu; Sulama Alanlarında ve emsali manialar, tarla ve bahçe yolları. (Çiftçi Mallarının Korunması Hk. Kanun) Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım Ref. Kanunu) çiftçi belgesi: certificate of farmer Vergi çiftçi mallarını koruma meclisi: coun- Usul Kanunu gereğince çiftçilikle iştigal cil of protection of the farmers properties eden kişiler için Ziraat Odası bulunan yer- Çiftçi Mallarının Korunması Hakkında lerde Ziraat Odasınca, Ziraat Odası bu- Kanunun, şehir ve kasaba haricinde olup, lunmayan yerlerde İl veya İlçe Tarım Mü- belediye hududu içinde veya dışında bu- dürlüklerince düzenlenen belge. (Tarımsal lunsun, zirai mahsulat istihsal edilmekte Üretici Birlikleri Kanunu; Çiftçi Kayıt Sis. Yön.) olan sahalara ait işlerini ifa etmek üzere belediye meclisine üye seçilme hakkına çiftçi istisnası: farmers privilege Tarım- sahip ve seçileceği yerde ziraatle meşgul sal üretimin korunması ve kollanması olanlar arasından (bunların belde sakini amacıyla, çiftçilerin kendi arazilerinde olup olmadıklarına bakılmaz) ticaret ve yaptıkları üretim sonucunda elde ettik- sanayi ve ziraat odaları bulunan yerlerde leri üründen, yine kendi işledikleri ara- bunların da iştirakiyle toplanan belediye zilerinde yapacakları yeni üretimler için, meclisi tarafından gizli oyla ve dört sene hibrit ve sentetik çeşitler hariç olmak için seçilen beş asil ve beş yedek üyeden üzere, korunan bir çeşidin çoğaltım ma- müteşekkil organ. Koruma meclisi üye- teryalini kullanabilme yetkileri. (Yeni Bitki leri aralarından gizli reyle bir reis ve bir Çeş. Ait Islahçı Hakl. Kor. İlş. Kanun; Çiftçi İstis- reis vekili seçerler. Belediye meclisleri- nası Uyg. Es. Yön.) nin her yenilenmesinde çiftçi mallarını çiftçi kayıt formu: farmer registery form koruma meclisi üyeleri ile murakabe he-

49 Ankara Barosu Yayınları yeti üyeleri yeniden seçilirler. (Çiftçi Mal- ayrılarak kurutulmuş tohumları. (2006/52 larının Korunması Hk. Kanun) sayılı Kahve ve Kah. Ekst. Teb.) çiftçilik: farming Ekim, dikim, bakım, çiğ kahve: raw coffee Bak. çiğ çekirdek üretme, yetiştirme ve ıslah yoluyla ya- kahve. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) hut doğrudan doğruya tabiattan istifade çiğ kanatlı eti: raw poultry meat Modifiye etmek suretiyle bitki, orman, hayvan ve atmosfer yöntemi veya vakum ile ambalaj- su ürünleri elde edilmesini, bu ürünlerin lanmış kanatlı etleri de dahil olmak üzere yetiştiricileri tarafından işlenip değerlen- soğutma, dondurma veya hızlı dondurma dirilmesi, muhafaza ve pazarlanması. (Zi- dışında herhangi bir koruyucu işlem gör- raat Odaları ve Zir. Od. Birl. Kanunu) memiş, parçalanmış veya parçalanmamış çifte bahis: double bet İkili ganyan, taze kanatlı eti. (2006/29 sayılı Çiğ Kanatlı Eti günlük resmi programda üzerlerine çif- ve Haz. Kan. Eti Karş. Teb.; 2007/34 sayılı Meka- te bahis konulduğu ilan edilen ve aynı nik Olarak Ayr. Kanatlı Eti Teb.) günde birbiri ardına yapılan iki koşunun çiğ kırmızı et: raw red meat Modifiye at- birincilerini tahmin ederek o atlar üzeri- mosfer yöntemi veya vakum ile ambalaj- ne oynanan bahis. (At Yarışları ve Müşterek lanmış kırmızı etler de dahil olmak üzere Bahisler Tüzüğü) soğutma, dondurma veya hızlı dondurma çiftlik hayvanı gübresi: stable manure dışında herhangi bir koruyucu işlem gör- Çiftlik gübresi, Çiftlik hayvanlarının sıvı memiş, parçalanmış veya parçalanmamış ve katı dışkıları ile yataklıklarının karışı- taze kırmızı et. (2006/31 sayılı Çiğ Kırmızı Et mından oluşan atıklar. (Tarımsal Kaynaklı ve Haz. Kır. Et Kar. Teb.; (2007/35 sayılı Meka- Nitrat Kirliliği Yön.) nik Olarak Ayr. Kırmızı Et Teb.) çiftlik hayvanı: livestock, farm animal çiğ süt: raw milk Bir veya daha fazla İnsanlar tarafından et, süt, yumurta gibi inek, keçi, koyun veya mandanın sağıl- gıda amaçlı, derisi, kürkü, yünü, tüyü masıyla elde edilen, 40 o C’ nin üzerine veya diğer ürünleri için veya işgücü ama- ısıtılmamış veya eşdeğer etkiye sahip cıyla yetiştirilen ve beslenen hayvanlar. herhangi işlem görmemiş kolostrum dı- (Tarım Sigortaları Kanunu; Hayvancılık İşlt. şındaki meme bezi salgısı. (Gıda Maddeleri Kuruluş Çalş. Den.... Yön.; Hayvanları Koruma ... Tüz.; 2000/6 sayılı Çiğ Süt ve Isıl İşl. Görmüş Kanunu; Tarım Sigortaları Havuzu Hk. Yön.; İçme Süt. Teb.) Tarımsal Kaynaklı Nitrat Kirliliği Yön.) çiğit: cottonseed Pamuk tohumu; Isıl çiftlik muhasebe veri ağı: Farm Acco- işlemden geçmiş çiğit “Isıl işlemli”, unting Data Network - FADN Tarımsal Sawgine’den geçirilmiş çiğit “Sawgine” , işletmelerin gelirlerine ve faaliyetlerine fümigasyona tabi tutulmuş çiğit, “Fumi- ilişkin muhasebe verilerinin toplanması ge”, delintasyon işlemine tabi tutulmuş sonucunda kurulan veri ağı. (Tarım Kanunu) çiğite “Delinte” çiğit denilir. (Pamuk Islahı çiğ çekirdek kahve: raw coffee bean Cof- Kanunu; Zirai Müc. ve Zir. Kar. Kanunu; Pamuk fea arabica Lyn, Coffea canephora veya Ekilişlerinde Zararlı Olan Pembe Kurt Yön.) Coffea robusta, Coffea liberica ve benzeri çikolata: chocolate Kakao ürünleri ile şe- türlerden kültüre alınmış kahve ağaçları- ker ve/veya tatlandırıcı; gerektiğinde süt nın meyvelerinden değişik yöntemlerle yağı dışındaki hayvansal yağlar hariç ol-

50 Tarım Hukuku Sözlüğü mak üzere diğer gıda bileşenleri ile süt ve/ çok yıllık bitkiler: multi annual plants veya süt ürünleri ve Türk Gıda Kodeksi Yetiştirme dönemi bir yıldan fazla süren Yön.nde izin verilen katkı ve/veya aroma bitkiler. (Organik Tarım Yön.) maddelerinin ilavesi ile tekniğine uygun çok zehirli bitki koruma ürünleri: very şekilde hazırlanan ürün. (Gıda Maddeleri ... toxical plant protection products (1. Sınıf) C - Ç Tüz.; 2003/23 sayılı Çikolata ve Çik. Ür. Teb.) İlacın etkili maddesinin sıçanlara ağız çikolata tozu: chocolate powder Kakao yoluyla LD50 Akut değeri, sıvı ilaçlar- tozunun şeker ile karıştırılması sonucu da 20 mg/kg veya daha az, deri yoluyla elde edilen ve kuru madde üzerinden akut LD50 değeri 40 mg/kg veya daha kütlece en az %32 oranında kakao tozu az olanlar; katı ilaçlarda sıçanlara ağız içeren ürün. (2003/23 sayılı Çikolata ve Çik. yoluyla akut LD50 değeri 5 mg/kg veya Ür. Teb.; 2000/10 sayılı Kakao ve Kakao Ür. Teb.) daha az, sıçanlara deri yoluyla akut LD50 çim pist: turf track Yarış koşmaya uygun değeri 10 mg/kg veya daha az olanlar. Bu şekilde çimlendirilmiş yarış pisti Karşıtı: sınıfa giren zirai mücadele ilaçlarının eti- kum pist. ket veya ambalajlarında, kırmızı bir dik- çizik zeytin: scratched olive Zeytin çe- dörtgen çerçeveye alınmış beyaz zemin şitlerinin uygun yöntemlerle yenilebilme üzerine kımızı renkte, kuru kafa ve bir- olgunluğu kazandırılmadan önce veya birine çapraz iki kemik işareti ve hemen sonra çizilmesi suretiyle elde edilen ürün. altına, çerçevenin içine siyah harflerle (2008/24 sayılı Sofralık Zeytin Teb.) “Çok zehirli” ibaresi konulur. (Bitki Koru- ÇKS: FRS (Farmer Registery System) ma Ür. Top ve Per. Sat.... Yön.) Bak. Çiftçi Kayıt Sistemi (Çiftçi Kayıt Sis. çoklu doymamış yağ asitleri: pollyun- Yön.) saturated fatty acids Molekül yapısında çocuk maması: baby food, infant food iki veya daha fazla cis formunda çift bağ Bak. bebek mamaları. (Gıda Maddeleri ... bulunduran yağ asitleri. (2002/58 sayılı Tüz.) Gıda Mad. Genel Etiketleme ve Besl. Yönünden Et. Teb.) çoğaltım: multiplication Asıl veya ebeveyn bitkilerle aynı özellikleri taşıyan çöğür: seedling Tohumdan veya çelikten, bir sonraki nesil bitkilerin elde edilmesi. üzerine verimli çeşitler aşılanmak üzere, (Yeni Bitki Çeş. Ait Islahçı Hakl. Kor. İlş. Kanun; anaç olarak yetiştirilen aşısız fidanlar. Çiftçi İstisnası Uyg. Es. Yön.; Yeni Bit. Çeş. Ait Is- (Tohumculuk Yön.) lahçı Hakl. Kor. Dair Yön.) çökelek: cottage cheese Yağı alınmış ayra- çoğaltım materyali: multiplication ma- nın ateşte kesilinceye kadar kaynatılması terial Bitkilerin çoğaltımı için kullanılan ve sonra bez torbalarda süzülmesiyle elde bütün bir bitki veya kısımları. (Yeni Bitki edilen bir süt ürünü, kesik, ekşimik, ak Çeş. Ait Islahçı Hakl. Kor. İlş. Kanun; Çiftçi İstis- katık. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) nası Uyg. Es. Yön.; Yeni Bit. Çeş. Ait Islahçı Hakl. çökertme ağları: submerged nets İstihsal Kor. Dair Yön.) sahalarında suyun dibine veya içine çö- çoğaltma: multiplication Bak. çoğaltım. kertilmek suretiyle kullanılan su ürünleri çok iyi değirmenlenmiş pirinç: very well istihsal vasıtası. (Su Ürünleri Yön.) milled rice Bak. değirmenlenmiş pirinç. çörekotu: nigella Nigella sativa L. türüne

51 Ankara Barosu Yayınları giren bitkilerin meyveleri içerisinde olu- şan tohum. (2000/16 sayılı Baharat Teb.) çöven ekstraktı: saponariae albea root extract Çöven kökünün (Radix saponariae Albae sive L.) küçük parçalar haline geti- rilip, su ile kaynatılmasıyla elde edilen ürün. (2008/6 sayılı Tahin Helvası Teb.) çözücü: solvent 1- Gıda maddesi yüze- yinde veya içindeki, bulaşan dahil olmak üzere herhangi bir bileşeni veya gıda maddesini çözen maddeler. 2- Çözücü olarak tek başına veya bir müstahzar- la beraber kullanıma sunulan preparat. (2002/9 sayılı Gıda Mad. ve Gıd. Bileşenlerinin Ür. Kul. Eks. Çöz. Teb.; Veteriner İsp. ve Tıbbi Müst. Yön.) çözünebilir hindiba: soluable chicory Bak. hindiba ekstraktı. çözünebilir kahve ekstraktı: soluable coffee extract Bak. kahve ekstratı. çözünebilir kahve: soluable coffee Bak. kahve ekstraktı.

52 Tarım Hukuku Sözlüğü

D D dağıtıcı: distributor Ürünün tedarik zin- esaslara uygun olarak yapılmış mühür. cirinde yer alan ve faaliyetleri ürünün gü- (Kırmızı Et ve Et Ür. Üretim Tes. Yön.) venliğine ilişkin özelliklerini etkilemeyen damızlık: breeding stock Yetiştirildiği ül- gerçek veya tüzel kişi. (Ürünlere İlişkin Tek. kede veya yörede ırkına veya tipine özgü Mevzuatın Haz. ve Uyg. Dair Kanun) özellikleri gösteren yüksek verimli, has- dağıtım ambalajı: dispersion package talıklardan ari, damızlık belgesi veya saf Gıda maddesinin, depolama, yükleme, ırk sertifikası bulunan, pedigri kayıtları boşaltma ve taşıma işlemlerini kolaylaş- tutulmuş dişi veya erkek hayvanlar. (Hay- tırmak üzere gıda maddesinin ambalajlı van Islahı Kanunu; Suni Toh. Tabi Toh. Ovum ve veya ambalajsız olarak içine konulduğu Emb. Trans.... Yön.) ambalaj. (2002/58 sayılı Gıda Mad. Genel Eti- damızlık ana arı: breeding queen bee Ko- ketleme ve Besl. Yönünden Et. Teb.) vanların verimlerini arttırmak ırk özel- dalyan: weirs Deniz, göl ve ırmakların liklerini iyileştirmek için damızlık ana kıyılara yakın yerlerinde ağ ve kazıklarla arı yetiştiricileri tarafından yetiştirilen oluşturulan, büyük balık avlama yeri. (Su damızlık özelliklerine sahip ana arı. (Arı- Ürünleri Yön.) cılık Yön.) dalyan yeri: weir site Bir veya mütaaddit damızlık at: stud horse, stallion Bakan- sabit yahut muvakkat dalyan kurmaya el- lıkça soy kütüğüne kaydedilmiş ve üye verişli istihsal sahaları. (Su Ürünleri Kanunu) olunan uluslararası kuruluşlar tarafından damacana: carboy Su gibi sıvıları taşıma- kabul görmüş Stud Book’ta yayınlanmış ya yarayan, dar ağızlı, şişkin karınlı, ge- atlardan Bakanlıkça yetiştirmede kul- nellikle hasır veya plastik sepet içinde ko- lanılmasına izin verilmiş olan at. (Safkan runan büyük şişe. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) Arap ve İngiliz Atlarının Soy Küt. Kay. Dair Yön.) damga: stamp 3285 sayılı Hayvan Sağ- damızlık belgesi: certificate of breeding lığı ve Zabıtası Kanununa dayanılarak 1- Pedigri belgeleri bulunan damızlık- çıkarılan 22/2/1989 tarihli ve 89/13838 lardan Bakanlıkça çıkarılacak yönetme- sayılı Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Yönet- likteki kriterlere uygunluğu Bakanlıkça meliğinin 101 inci maddesinde açıklanan onaylanan belge. 2- Damızlık su ürün-

53 Ankara Barosu Yayınları leri üreten ve pazarlayan özel ve resmi danacı: cowman Dana çobanı. (Köy Ka- kuruluşların faaliyet gösterebilmek için nunu) Tatım ve Köyişleri Bakanlığından almak Danıştay: Counsil of State Devlet Şura- zorunda oldukları belge. (Hayvan Islahı sı; Şurayı Devlet; Türkiye Cumhuriyeti Kanunu; Suni Toh. Tabi Toh. Ovum ve Emb. Anayasası ile görevlendirilmiş; 2575 sa- Trans.... Yön.; Hayvanlarda Soykütüğü ve Önsoy- yılı Danıştay Kanunu ile İdare Mahke- küt....Yön Su Ürünleri Yön.) meleri ile vergi mahkemelerinden verilen damızlık büyükbaş hayvan: breeding kararlar ve ilk derece mahkemesi olarak bovine, breeding cattle Et veya süt üre- Danıştayda görülen davalarla ilgili ka- timinde kullanılacak büyükbaş hayvan rarlara karşı temyiz istemlerini inceleme yavrularının üretimi için ayrılmış erkek ve karara bağlama, Danıştay Kanunun- veya dişi büyükbaş hayvanlar. (Hayvan da yazılı idari davaları ilk ve son derece Sağlığı Zabıtası Yön.) mahkemesi olarak karara bağlama, Baş- damızlık işletmesi: breeding enterprise bakanlık veya Bakanlar Kurulunca gön- Damızlık hayvanların yetiştirildiği, Ba- derilen kanun tasarı ve teklifleri hakkın- da görüşünü bildirme, tüzük tasarılarını kanlıkça tescil edilmiş işletmeleri, (Hay- van Islahı Kanunu) inceleme, kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleri hakkında damızlık kanatlı işletmesi: poultry bre- düşüncesini bildirme, Cumhurbaşkanlığı eding enterprise Ticari amaçla kurulmuş, ve Başbakanlık tarafından gönderilen iş- damızlık ve ticari kanatlı hayvan ve ku- ler hakkında görüşünü bildirme gibi gö- luçkalık yumurta üreten işletme (Kuluçka- revleri bulunan yüksek idare mahkemesi, hane ve Damızlık Kanatlı İşlt. Yön.) danışma ve inceleme mercii. damızlık kanatlı: breeding poultry Yu- darı ve melez mısırda kendilenmiş döl: murta veya et üretiminde kullanılacak inbred offspring on millet and hybrid ma- kanatlı yavrularının üretimi için gelişti- ize En az 5 yıl kendi kendini döllemeye rilmiş sürüyü oluşturan kanatlılar. (Kuluç- tabi tutulduktan sonra elde edilen heme- kahane ve Damızlık Kanatlı İşlt. Yön.) zigotu haiz, yabancı döllerden arınmış damızlık sertifikası: certificate of bree- ve diğer bir kendilenmiş dölle birleşerek ding Ana ve babası bilinen ancak cetle- (Tek melezleri) meydana getirecek to- rinin verim kayıtları bilinmeyen damızlık humlar. Kendilenmiş döller elit tohumluk hayvanlara Bakanlıkça veya yetki verilen olarak kabul edilir. (Tohumculuk Yön.) kuruluşlarca verilen belge. (Hayvan Islahı dayanıklı süt: sterilized milk Bak. sterili- Kanunu; Suni Toh. Tabi Toh. Ovum ve Emb. ze süt. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) Trans.... Yön.; Hayvanlarda Soykütüğü ve Önsoy- DB: Ahşap etrafından tamamen kabu- küt....Yön.) ğun soyulmuş olması anlamına gelen işa- damızlık yumurta: hatching egg, incu- ret. (Bitki Sağlığı Ön. Yön. Ahş. Amb. Mal. İşr. bating egg Yumurta veya et üretiminde Hk. Yön.) kullanılacak kanatlı yavrularının üretimi dedhit: dead head Bir koşuyu birden faz- için geliştirilmiş sürüden elde edilen ku- la atın başbaşa bitirmesi, atbaşı, beraber. luçkalık yumurtalar. (Hayvan Islahı Kanunu) (Tüzükte İngilizce “dead head” kelime- dana: calf Sütten kesilmiş ancak bir ya- leri “dedhit” şeklinde yer almıştır.) (At şına basmamış inek yavrusu. (Mera Yön..) Yarışları Tüzüğü.)

54 Tarım Hukuku Sözlüğü defne yaprağı: bay leaf Laurus nobilis L. nohydrate Bir molekül kristal suyu içe- türüne giren bitkilerin tekniğine uygun ren, saflaştırılmış ve kristallendirilmiş olarak kurutulmuş yaprağı. (2000/16 sayılı D-glukozu. (2006/40 sayılı Şeker Teb.) Baharat Teb.) deli bal: andromedotoxine Acı bal, tutar değerlendirme ve paketleme ünitesi: bal; ülkemizde özellikle Karadeniz Böl- evaluation and packaging unit Su ürün- gesinde fundagiller familyasından orman D lerinin, yalnızca sergilendiği veya pera- gülü türlerinden elde edilen ve fazla tü- kende olarak satıcıya veya tüketiciye sa- ketildiğinde zehirlenmeye yol açan bal. tıldığı yerler dışında, iç ve dış pazara yö- Deli bala bağlı zehirlenme, terleme, ser- nelik olarak canlı, taze-soğutulmuş yada semlik, çift ve bulanık görme, tükürük dondurulmuş formlarda değerlendirildiği bezlerinin fazla çalışması şeklinde ken- ve bu amaçlara yönelik olarak, ambalajla- dini gösterir. Hastalarda kalpte hiçbir ma dahil gerekli işlemlerin yapılabildiği elektriksel aktivitenin görülmemesi gibi üniteler. (Su Ürünleri Top. Per. Sat. Yerl. Yön.) durum da görülebilir. Uygun destek ve değirmenlenmiş pirinç: milled rice, tedavi genellikle başarılı sonuç verir. Bal white rice Beyaz pirinç, değirmenleme zehirlenmesinde alınan balın miktarı ile işlemiyle kepek kısmı tamamen veya ilişkili olarak hafif semptomlardan haya- kısmen ayrılmış, embriyosu alınmış ka- tı tehdit eden ciddi semptomlara kadar buksuz pirinç. Değirmenlenmiş pirinç geniş bir semptomlar zinciri görülebilir. değirmenlenme derecesine göre üç kısma Tedavi semptomlara göre yönlendirilir. ayrılır. Az değirmenlenmiş pirinç; less Deli bal halk arasında geleneksel olarak milled rice Kabuksuz pirincin kısmen de- gastrit, ülser gibi mide, bağırsak sistemi ğirmenlenmesi ile elde edilen pirinç. İyi hastalıklarının tedavisinde düşük dozlar- değirmenlenmiş pirinç; well milled rice da kullanılır. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) Kabuksuz pirinçteki tohumun bir kısmı- deli dana hastalığı: bovin spoingiform nın ve dış tabakanın tümü ve iç tabaka- ensefalopati (BSE) Bak. sığırların sünge- nın büyük bir kısmının alınmasıyla elde rimsi beyin hastalığı. edilen pirinç. Çok iyi değirmenlenmiş pirinç; very well milled rice Kabuksuz delice: wild olive (Yabani zeytin) Ken- pirinçteki embriyonun büyük bir kısmı- diliğinden yetişen ve aşılanmamış olan nın tüm dış tabakasının, iç tabakanın çok zeytin fidanları. (Tohumculuk Yön.) büyük bir kısmının ve endosperminin bir delintasyon: delintation Pamuk çiğitle- kısmının alınmasıyla elde edilen pirinç. rinin üzerindeki hav tabakasının seyreltik (2001/10 sayılı Pirinç Teb.) sülfürik asitle muamele edilerek alınması dekstrin: dextrin Nişastadan elde edi- işlemi. (Pamuk Ekilişlerinde Zararlı Olan Pembe len karbonhidrat. Nişastanın sıcaklık, Kurt Yön.) enzimler, asitler veya bunların birlikte denetim defteri: inspection register, ins- etkisiyle hidrolizi sonucu açığa çıkan, pection book Bir işletme veya denetime çimlenen tohumlarda yüksek miktar- açık bir yerde gelen denetçilerin deneti- da bulunan, ekmek kabuğunun kendine me ilişkin bilgileri kaydettikleri ve işlet- özgü tadını oluşturan bir polisakkarit. mede muhafaza edilen sayfaları numaralı (Gıda Maddeleri ... Tüz.) ve mevzuatına göre notere veya denetimi dekstroz monohidrat: dextrose mo- yapacak kuruma tasdik ettirilmiş defter.

55 Ankara Barosu Yayınları

(Özel Veteriner Laboratuvarları Yön.; Gıdaların makine, kazan gibi esas kısımları bakı- Ür. Tük. Den. Dair Yön.) mından yapacağı yolculuğun (tamamiyle deney hayvanı kullanıcısı: experimental anormal tehlikeler hariç) deniz tehlike- animals examiner Laboratuvar hayvanı lerine karşı koyabilecek durmda olduğu kullanarak her türlü eğitim, araştırma, belirlenen geminin kontrol edilmesinden uygulama ve test yapmak isteyen veya sonra yetkililer tarafından verilen ve ge- programların yapılmasında deney hay- minin sefer yapabilecek durumda oldu- vanlarına dokunarak, gözlemleyerek kat- ğunu belirten sertifika. Ticaret gemileri kıda bulunan öğrenciler, araştırmacılar, yıllık kontrolden sonra gerekli teknik akademik, sağlık, teknik ve idari perso- şartlara uygun bulundukları takdirde bu nel. (Hayvan Deneyleri Etik Kurullarının... Yön.) sertifikayı alırlar. Geçerlilik süresi bir yıl- dır. (Su Ürünleri Yön.) deney hayvanı: experimental animal, cavy Hayvanlarda acı, ağrı, stres veya depo fidanlığı: nursery storage Virüsten kalıcı zarara neden olabilecek veya bu ari sertifikalı fidan üretmek üzere Bakan- durumda hayvanların doğumuna yol lık tarafından görevlendirilen Meyvecilik (1997/11 sayılı Meyve açacak, ancak modern tıbbın kabul ettiği Üretme İstasyonları. ve Asma Çeşit/Anaç Damızlığı ... Teb.) hayvanların uyutma veya işaretlenmeleri için (insani metodlar) en az acıyı veren deri yolu ile akut LD50: transcutane- yöntemlerin kullanılması hariç olmak al acute LD50 Deneme sıçanlarına deri üzere bilimsel deneylerde kullanılan veya yolu ile bir defada temas suretiyle veril- kullanılacak hayvanlar. (Hayvanları Koru- diği zaman bunların %50’sini öldüren ve ma Kanunu; Hayvan Deneyleri Etik Kurulları- deneme hayvanının vücut ağırlığının her nın... Yön.; Deneysel ve Diğ. Bil. Arşt. Kul. Deney kilogramı için miligram olarak ifade edi- Hay.... Yön.) len o ilacın etkili madde miktarı. deniz: sea Yer kabuğunun çukur bölüm- devam formülü: follow on formula Özel lerini kaplayan, birbiriyle bağlantılı tuzlu beslenme amacıyla, sadece anne ve çocuk su kütlesi (Su Ürünleri Kanunu; Su Ürünleri beslenmesi üzerinde uzmanlaşmış taraf- Top. Per. Sat. Yerl. Yön.) sız bir sağlık çalışanı tarafından bebeğin büyüme ve gelişim ihtiyaçlarına dayana- deniz kıyı kenar çizgisi: sea shore edge rak farklı bir ay önerilmediği takdirde altı line Bak. kıyı kenar çizgisi. (Zeytinciliğin aydan itibaren bebeklerin giderek çeşit- Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hk. Kanun) lenen diyetlerindeki başlıca sıvı alımını deniz salyongozu: sea nail (Rapana bezo- oluşturan ürünler. (2008/53 sayılı Devam ar) Muricidae familyasından ülkemizde Formülleri Teb.) Karadeniz ve Marmara Denizinde avcı- Devlet İstatistik Enstitüsü: State Ins- lığı yapılan, vücudu tek parçalı kabuk- titute of Statictic DİE 13/06/1962 ta- tan ibaret, ağız kısmındaki dudak sifon rih ve 53 sayılı Kanunla kurulmuş yerini şeklinde, kabuğu dışta kirli beyaz, kirli 10/11/2005 tarih ve 5429 sayılı Kanunla sarı olup, iç kısmi açık sarı ve dışa doğru kurulan Türkiye İstatistik Kurumu’na bı- parlak kırmızı görümünde su canlısı. (Su rakmış (TÜİK) resmî istatistiklerin üre- Ürünleri Yön.) timine ve organizasyonuna ilişkin temel Denize Elverişlilik Belgesi: certificate ilkeleri ve standartları belirleyen ülkenin of seaworthiness Tekne, genel donatım, ihtiyaç duyduğu alanlarda veri ve bilgi-

56 Tarım Hukuku Sözlüğü lerin derlenmesini, değerlendirilmesini, 338), “Devlet güvenliği ile ilgili belgeleri gerekli istatistiklerin üretilmesini, ya- elinde bulundurma” (Madde 339), baş- yımlanmasını, dağıtımını ve Resmî İs- lıkları altında yer alan suçlar. (Ulusal Süt tatistik Programında istatistik sürecine Konseyi ... Yön.) dâhil kurum ve kuruluşlar arasında koor- Devlet Şurası: Council of State Bak. Da- dinasyonu sağlayan kurum. (Köy Kanunu) nıştay. (Köy Kanunu) D Devlet malı: public property Devletin Devlet yardımı mücadelesi: struggle topladığı vergi ve resimler, devlete ait with public aid İlaç, alet ve bilgi yeter- para ve para hükmünde değerli kağıtlar, sizliği nedeniyle çiftçinin kendi imkan- taşınır ve taşınmaz mallar ve bunlardan larıyla yapamadığı konularda Bakanlıkça elde edilen gelirler. Devlet malı haczedi- desteklenerek yapılan mücadeleler. (Zirai lemediği gibi devlet malına karşı işlenen Mücadele İşl. Ücret Karş. Yap... Yön.) suçlar daha ağır cezalandırılır. (Atatürk Orman Çift. Kuruluş Kanunu) Devletin güvenliğine karşı suçlar: crimes against the security of the state 5237 Devlet ormanı: state forest Devletin hü- sayılı Türk Ceza Kanununun ikinci ki- küm ve tasarrufu altında bulunan özel tap, dördüncü kısım, dördüncü bölü- (Arı- ormanlar dışındaki orman alanları. münde 302 ila 308inci maddeler arasın- cılık Yön.) da; “Devletin Birliğini Ve Ülke Bütünlü- Devlet sırlarına karşı suçlar ve casus- ğünü Bozmak” (Madde 302), “Düşmanla luk: crimes against the secrets of the state İşbirliği Yapmak” (Madde 303), “Devle- and spying 5237 sayılı Türk Ceza Kanu- te Karşı Savaşa Tahrik” (Madde 304), nunun İkinci Kitap, Dördüncü Kısım, “Temel Milli Yararlara Karşı Faaliyette Yedinci Bölümünde, 326 ve 339uncu Bulunmak İçin Yarar Sağlama” (Madde maddeler arasında; “Devletin güvenliği- 305), “Yabancı Devlet Aleyhine Asker ne ilişkin belgeler” (Madde 326), “Dev- Toplama” (Madde 306), “Askerî Tesisle- letin güvenliğine ilişkin bilgileri temin ri Tahrip Ve Düşman Askerî Hareketleri etme” (Madde 327), “Siyasal veya askerî Yararına Anlaşma” (Madde 307), “Düş- casusluk” (Madde 328), “Devletin gü- man Devlete Maddî Ve Malî Yardım” venliğine ve siyasal yararlarına ilişkin bil- (Madde 308) Başlıkları Altında Tanım- gileri açıklama” (Madde 329), “Gizli kal- lanmış Suçlar(Ulusal Süt Konseyi ... Yön.) ması gereken bilgileri açıklama” (Madde 331), “Uluslararası casusluk” (Madde Devletin hüküm ve tasarrufunda bu- 314), “Askerî yasak bölgelere girme” lunan arazi: property on the authority (Madde 332), “Devlet sırlarından yarar- and the initiative of state Özel mülkiyete lanma, devlet hizmetlerinde sadakatsiz- konu olamayan, zamanaşımı ile iktisab lik” (Madde 333), “Yasaklanan bilgileri edilmeyen araziler. Örnek: ormanlar, kı- temin” (Madde 334), “Yasaklanan bilgi- yılar, mera arazileri, taşlık kayalık yerler. lerin casusluk maksadıyla temini” (Mad- (Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair de 335), “Yasaklanan bilgileri açıkla- Tarım Ref. Kanunu; Zeytinciliğin Islahı ve Yaba- ma” (Madde 336), “Yasaklanan bilgileri nilerinin Aşılattırılması Hk. Kanun; Mera Yön..) siyasal veya askerî casusluk maksadıyla dezenfeksiyon: disinfection Mikro or- açıklama” (Madde 337), “Taksir sonu- ganizmaların, hastalık ve zararlıların ve cu casusluk fiillerinin işlenmesi (Madde kirliliğe sebep olan diğer şeylerin yok

57 Ankara Barosu Yayınları edilmesi amacıyla mekanın ve alet ekip- dikili tarım arazisi: planted agricultural manların çeşitli maddlerle veya ışınlarla land Mutlak ve özel ürün arazileri dı- temizlenmesi. (Gıda Üretim ve Satış Yerl. hk. şında kalan ve üzerinde yöre ekolojisine Yön. Ev ve Süs Hayvanları Sat. Bar. ve Eğt. uygun çok yıllık ağaç, ağaççık ve çalı Yerl... Yön. ) formundaki bitkilerin tarımı yapılan, ül- dezenfeksiyon belgesi: disinfection kesel, bölgesel veya yerel önemi bulunan certificate Ev ve süs hayvanlarının sa- araziler. (Tarım Arazilerinin Kor. Kul. Dair tış yerleri, konukevi, pansiyon, otel gibi Yön.; Toprak Kor. ve Arazi. Kul. Kanunu) hayvanların geçici süre barındırıldıkları dikim amaçlı bitki: plant intendent for yerler ile eğitim yerlerinin, çeşitli nakil planting Dikili olarak veya dikilmek vasıtaları, depo üretim yeri vebenzeri yer- üzere kulanılacak bitkiler. (Zirai Karantina lerin, hastalık, zararlı, parazit ve diğer za- Yön.) rarlı organizmalardan arındırılması ama- dil peyniri: tongue shaped cheese Genel- cıyla usulüne uygun dezenfekte edildiğini likle İç Anadolu Bölgesi’nde tam yağlı belgeleyen, kullanılan dezenfektanın adı- koyun sütünden üretilen taze olarak tü- nı, miktarını, yöntemini ve dezenfekte ketilen, tuzsuz, kolayca liflere ayrılan, edilme tarihini içeren bilgileri kapsayan hafif sarı renkte peynir çeşidi. (Gıda Mad- veteriner hekim onaylı belge. (Ev ve Süs deleri ... Tüz.) Hayvanları Sat. Bar. ve Eğt. Yerl... Yön.; Hayvan dilimlenmiş zeytin: sliced olive Çekir- Sağlığı Zabıtası Yön.) deksiz veya dolgulu zeytinin, yaklaşık dezenfektan: disinfectant Dezenfeksi- olarak eşit kalınlıkta ve paralel dilimlen- yonda kullanılan mevzuatla izin verilmiş mesi suretiyle elde edilen ürün. (2008/24 her türlü madde. (Gıda Maddeleri ... Tüz.; Ve- sayılı Sofralık Zeytin Teb.) teriner İsp. ve Tıbbi Müst. Yön.) dinamit: dynamite Çok çeşitli amaçların dış ambalaj: external packages Gıda yanında balık avcılığında da kullanılan maddesinin iç ambalajlı veya ambalajsız ancak kullanılması yasak olan patlayıcı olarak tüketiciye sunulmak üzere birden madde, TNT. (Su Ürünleri Kanunu; Su Ürün- fazla birim halinde, üretimi sırasında içi- leri Yön.) ne konulduğu koruma ve taşıma malze- dip trolu: bottom trawl Bir veya daha mesini ve ambalajı (2002/58 sayılı Gıda Mad. çok gemiler ile çekilmek suretiyle zemin Genel Etiketleme ve Besl. Yönünden Et. Teb.) üzerinde sürütülerek dip su ürünlerini dış ticaret: foreign trade Başka ülkelerle istihsale mahsus trol ağları ve bu ağlarla yapılan ticaret. (Gıdaların Üretimi, Tük. ve yapılan su ürünleri istihsali. (Su Ürünleri Den. Dair Kanun) Kanunu) DIVA stratejisi: DIVA strategy Bak. en- dipkoçanı: counterfoil Koparılıp ilgili- fekte hayvanların aşılı hayvanlardan ayırt sinin eline vrilen makbuz, senet, rapor, edilmesi yöntemi. (Avian İnfluenza Hast. tutanak vebenzeri şeylerin deftere (cilde) Karşı Kor. Müc. Yön.) bağlı kalan kısmı. Dipkoçanında verilen DIVA yöntemi: DIVA method Bak. en- belgeye ilişkin bilgiler ile belgenin teslim fekte hayvanların aşılı hayvanlardan ayırt edildiği kimsenin imzası bulunur. Ge- edilmesi yöntemi. (Avian İnfluenza Hast. rektiğinde koparılan parçanın teyidinde Karşı Kor. Müc. Yön.) kullanılır. (Özel Veteriner Laboratuvarları Yön.)

58 Tarım Hukuku Sözlüğü diploit tohum: diploid seed 2n=2x (plo- bağışıklık sağlanabilir. (Ev ve Süs Hayvanla- idi kademesi 2n=2x) kromozom takımlı rı Sat. Bar. ve Eğt. Yerl... Yön.) tohum. (Pancar Tohumluğu Sert. ve Paz. Yön.) distilasyon: distillation Damıtma, bir sı- direç: dredge Dreç, ağlıkızak, deniz ta- vıyı buhar durumuna gelene kadar ısıtıp banında yaşayan canlıların avlanmasında oluşan buharı soğutarak yeniden sıvı hâle kullanılan torba ağlı bir çeşit deniz kıza- getirme işlemi. (2005/11 sayılı Distile Alkollü D ğı. (Su Ürünleri Yön.) İçkiler Teb) direkt ısıtmalı fırın: directly heated oven distile alkollü içki: distillt spirit a) İn- Pişirilen maddenin doğrudan ateşin kar- san tüketimi için hazırlanan, b) Kendine şısında bulunduğu, taş fırın, odun fırını özgü duyusal özellikleri olan ve yumurta gibi isimlerle anılan fırınlar. (Gıda Madde- likörü hariç alkol miktarı +20 ºC’da hac- leri ... Tüz.) men en az %15 olan, c) Aroma katılmış diskalifiye: disqualification, disqualify veya katılmamış doğal fermentasyon Yarış kurallarına uygun davranılmaması ürünlerinin doğrudan distilasyonu ve/ nedeniyle bir atın muvakkat veya mü- veya bitkisel maddelerin maserasyonu ebbed olarak yarışlara iştirakten mene- ile ve/veya tarımsal kökenli etil alkol ve/ dilmesi veya iştirak ettiği koşudan hariç veya tarımsal kökenli distilat ve/veya dis- tutulması veya bir şahsın muvakkat veya tilat içkilerine Türk Gıda Kodeksi doğ- müebbed olarak yarışlarla ilgili yerlerde rultusunda aroma maddeleri, şeker veya sanat icrasından veya yarış yerlerine, hi- diğer tatlandırıcı ürünlerin katılması ile, podromlara ve yarışlarla ilgili mahal ve d) Veya bir distile alkollü içkinin; 1) Bir tesislere girmekten yahut atlarını yarışa veya birden fazla distile alkollü içki ile, sokmaktan menedilmesi. (At Yarışları Tüz.) 2) Tarımsal kökenli etil alkol, tarımsal distemper: distemper Köpek gençlik kökenli distilat veya distilat içkileri ile, hastalığı. Her yaştaki köpekte görülebil- 3) Bir veya birden fazla alkollü içki ile, mesine rağmen özellikle yavru köpekler- 4) Bir veya birden fazla içki ile, karıştırıl- de daha sık rastlanılan, virütik ve ölüm- ması ile üretilen içki. (2005/11 sayılı Distile cül olabilen bir hastalıktır. Özellikle iç Alkollü İçkiler Teb.; Gıda Maddeleri ... Tüz.) parazitler gibi ikincil hastalıklar da varsa distom: distoma Distom trematod, halk çok daha şiddetli seyredebilmektedir. arasında kelebek denen parazitler. Fasci- Distemper insanlara geçmez fakat yavru ola hepatica, dicrocoelium dendridicum köpekler arasında özellikle solunum yo- gibi. (Hayvan Sağlığı Zabıtası Yön.) luyla çok hızla bulaşır. Genellikle klinik bulgular başlamadan önce köpekte genel dişi hint keneviri: hemp Cannabis indica bir durgunluk, iştahsızlık ve ateş vardır. Hint kenevirinin genellikle esrar yapı- Köpeğin, hastalık etkeni virüsü aldık- mında kullanılan dişi eşeyli olanı. Mutedil tan sonra 1 hafta 10 gün içinde klinik iklimlerde yetiştirilen, temmuz-ağustos bulgular başlar. Hastalık 5 ayrı klinik aylarında soluk yeşilimsi renkli çiçekler formda seyreder ve her form arasında 1 açan, kültürü yapılan ve yabani olarak hafta kadar sürebilen iyileşme periodu da yol kenarlarında, ekilmemiş alanlarda görülebilir. Distemper hastalığının aşısı rastlanan, 50 cm-3 m boylarında, bir se- vardır. Köpek 1.5 aylık olduktan sonra nelik, iki evcikli ve otsu, içi boş dik, dike- 3 hafta arayla 3 defa yavru köpeklere ve nimsi tüylere sahip gövdeli bir bitki, esrar ergin olanlara da yılda 1 kez uygulanarak otu. (Kenevir Ekimi ve Kont. Hk. Yön.)

59 Ankara Barosu Yayınları diyabet: diabetes Şeker hastalığı (Gıda Yaş üzüm, üzüm şırası veya şarabın, bi- Maddeleri ... Tüz.) rinci veya ikinci fermantasyonundan elde diyatome toprağı: diatom soil Pekmez, edilen, şişe veya kutu kapağı açıldığı za- şarap vebenzeri şeylerin bulanıklığını gi- man açığa çıkan karbondioksitin tamamı dererek durultulmasını sağlayan bir top- fermantasyondan kaynaklanan, kapalı rak çeşidi, kieselgur enfüzuvar toprağı. ambalajında ve 20 °C’ da saklandığında (Gıda Maddeleri ... Tüz.) çözelti halindeki karbondioksitten kay- doğal afet: natural disaster Sel, fırtına, naklanan basıncı en az 3 bar olan şarap. heyelan, deprem gibi doğal olaylar sonu- (2008/67 sayılı Şarap Teb.) cu meydana gelen can veya mal kaybına doğal maden suyu: natural mineral wa- yol açan, ekili dikili arazileri tahrip eden ter Doğal mineralli su, Yerkabuğunun doğal olaylar, tabii afet. çeşitli derinliklerinde uygun jeolojik şart- doğal aroma vericiler: natural flavours larda doğal olarak oluşan, bir veya daha Uygun fiziksel, enzimatik veya mikro- fazla kaynaktan yeryüzüne kendiliğinden biyolojik yöntemlerle bitkisel veya hay- veya teknik usullerle çıkartılan, mineral vansal kaynaklardan elde edilen, aroma içeriği, kalıntı elementleri ve diğer bile- özelliği taşıyan maddeler. (Türk Gıda Ko- şenleri ile tanımlanan, her türlü kirlenme deksi Yön.) risklerine karşı korunmuş yönetmeliğin- doğal bitki örtüsü: natural flora Araziyi de belirtilen özellikleri haiz olan yeraltı kaplayan kendiliğinden yetişmiş bitkiler. suları. (Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. Dair (Tarım Kanunu) Kanun; Jeotermal Kayn. ve Doğ. Min. Sul. Hk. Kanun) doğal fermente sele zeytin: natural fermented “sele” olive Siyah olgunluk döne- doğal mineralli su: natural mineral wa- minde hasat edilen ve işleme tekniğine ter Bak. doğal maden suyu. (2007/26 Alkol- uygun olarak tuz ile kat kat karıştırılarak süz İçecekler Teb.) alkali kullanılmaksızın yenilebilme ol- doğal tatlandırıcılar: natural sweete- gunluğu kazandırılmış ve dış yüzeyi kı- ners Genellikle bitkilerden ayrıştırılan rışmış siyah zeytin. (2008/24 sayılı Sofralık aynı ağırlıktaki şekerden daha az tatlı Zeytin Teb.) oldukları halde daha az enerji içerdikleri doğal fermente zeytin: natural fermen- için şeker yerine kullanılabilen kimyasal ted olive Acılığın alkali kullanılmaksızın; maddeler. Örnek: nişasta hidrolizatları, su, asitli su, tuzlu su ile fermentasyonla İzomalt, Laktitol, Pentadin, Sorbitol vb. veya tuzlu suya hava vererek fermentas- (Gıda Katkı Mad. Yön.) yonla veya doğrudan tuz ile temas etti- doğal yarı köpüren şarap: natural semi- rilerek giderilmesi ile elde edilen zeytin. sparkling wine Şaraptan elde edilen, şişe (2008/24 sayılı Sofralık Zeytin Teb.) veya kutu kapağı açıldığı zaman açığa doğal kaynak suyu: natural spring wa- çıkan karbondioksitin tamamı ferman- ter Yeraltından kendiliğinden çıkan mi- tasyondan kaynaklanan, kapalı ambala- neral açısından kaynak suyu değerlerine jında ve 20 °C’ da saklandığında çözelti uygun, yaz kış debisi değişmeyen sular. halindeki karbondioksitten kaynaklanan (Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun) basınç en az 1 ve en çok 2.5 bar olan şa- doğal köpüren şarap: natural fizz wine rap. (2008/67 sayılı Şarap Teb.)

60 Tarım Hukuku Sözlüğü doğal yem: natural bait Balık avcılığında dolanlı iflas: fraudulent bankruptcy kullanılan doğadan elde edildiği şekliyle Bak. hileli iflas. kullanılan, herhangi bir rafinasyon işle- dolgulu çikolata: filled chocolate Dış kıs- minden geçirilmemiş ya da fabrikasyon mı toplam ürün ağırlığının en az % 25’ini olarak işlenmemiş canlı veya cansız orga- içeren, bitter çikolata, sütlü çikolata, bol nik yemler. (2008/49 sayılı Amatör Amç. Su Ür. sütlü çikolata ve beyaz çikolatalardan bi- D Avc. Teb.) rinden oluşan dolgulu çikolata. (2003/23 doğala özdeş aroma vericiler: nature sayılı Çikolata ve Çik. Ür. Teb. ) identical flavour Kimyasal yollarla sen- dolgulu zeytin: filled olive Çekirdeksiz tezlenen veya izole edilen, kimyasal yapı zeytinin havuç, kırmızıbiber, badem içi, olarak doğal aromalar ile aynı olan mad- kereviz, ançuez, portakal veya limon ka- deler. (Türk Gıda Kodeksi Yön.) buğu, fındık içi, kapari gibi uygun dolgu doğranmış zeytin: chopped olive Bak. kı- gıda maddeleri ile veya bunlardan hazır- yılmış zeytin. lanan maddelerle doldurulması suretiyle doğrudan gelir desteği: direct income elde edilen ürün. (2008/24 sayılı Sofralık Zey- support Doğrudan gelir desteği: Ürün ve tin Teb.) girdi fiyatlarını doğrudan etkilemeden, dolu: hail Havada su buğusunun birden üreticilere yapılan gelir transferleri. (Ta- yoğunlaşıp katılaşmasından oluşan, çe- rım Kanunu) şitli irilikte, iç içe katmanlı, yuvarlak ya doku kültürü: tissue culture Bitkinin da düzensiz biçimli saydam buz parça- herhangi bir dokusundan alınan canlı bir ları durumunda yere hızla düşen zaman parçasının, kapalı ve şeffaf bir kapta bu- zaman tarım alanlarında büyük zararlara lunan sıvı veya katı steril ortamda yetişti- neden olan bir yağış türü. (Tabi Afetlerden rilmesi. (Zirai Karantina Yön.) Zar. Gör. Çiftçl. Yap. Yard. Hk. Yön.) dolanan (sürüklenen) ağlar: drift-net domates konservesi: canned tomato Çü- Alt yakasında ağırlıklar bulunmayan, rük ve küflü olmayan, taze, kırmızı ve ol- mantar yakası plastik yüzdürücüler (tok- gun domatesin kabuğu çıkarılmadan veya yo terlik yapımında kullanılan) ile yaka soyularak bütün veya dilimlenmiş olarak halatı boyunca donatılmış, kurşun yakası salamura veya domates suyu içinde her- olmadığı için kendi ağırlığı ile suda asılı metik kaplarda ısı etkisiyle dayanıklı hale kalarak, rüzgar ve akıntı etkisiyle su yü- konulmasıyla elde edilen mamul. Doma- zeyinde hareket eden uzatma ağı çeşidi. tes konservesine, domates kitlesinin % (2008/48 sayılı Tic. Amç. Su Ür. Avc. Teb.) 10 unu geçmemek üzere, soğan, biber, dolandırıcılık: fraud 5237 sayılı Türk kereviz gibi lezzet verici maddeler katıla- Ceza Kanununun ikinci kitap ikinci kı- bilir. Ancak, konulduğu kabın etiketinde sım onuncu bölümünde 157nci maddede bu hususun belirtilmesi zorunludur. (Gıda “Hileli davranışlarla bir kimseyi aldatıp, Maddeleri ... Tüz.) onun veya başkasının zararına olarak, domates salçası: tomato paste Çürük ve kendisine veya başkasına bir yarar sağla- küflü olmayan, taze, kırmızı ve olgun ma” olarak tanımlanan suç. 158inci mad- domateslerin iyice yıkanıp ezilmesin- desinde de dolandırıcılığın nitelikli halle- den ve kabuk, çekirdek, elyaf gibi katı ri tanımlanmıştır. (Ulusal Süt Konseyi ... Yön.) maddelerinden ayrılmasından sonra elde

61 Ankara Barosu Yayınları edilen suyun içine tuz katılarak veya tuz istenildiğinde salep, yumurta ve/veya yu- katılmayarak çeşitli usullerle konsantre murta ürünleri, aroma maddeleri ve çeşni edilmesi sonucu hazırlanan mamul. Sa- maddeleri gibi bileşenleri içeren, henüz nayi tipi için Bak. Pastörize veya Sterilize dondurulmamış haldeki karışım ürün. Domates Salçası. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) (2004/45 sayılı Dondurma Teb.) domates sosu: tomato sauce Domates dondurma: ice cream İçerisinde tat ve suyu, püresi veya salçalarına şeker, tuz, çeşidine göre, süt ve/veya süt ürünleri- tabii sirke, baharat, hardal, soğan, sarım- ni, içme suyu, şeker ve izin verilen katkı sak gibi, yenebilir, sağlığa zararlı olma- maddelerini bulunduran, istenildiğinde yan lezzet ve aroma verici maddeler ka- salep, yumurta ve/veya yumurta ürünle- tılmak suretiyle elde edilen bir domates ri, aroma maddeleri ve çeşni maddeleri mamulü. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) gibi bileşenleri içeren, henüz dondurul- domates suyu: tomato juice Domates su- mamış haldeki dondurma karışımının yuna tuz katılarak veya tuz katılmadan pastörizasyon sonrası, tekniğine uygun olduğu gibi hermetik kaplarda pastörize olarak işlenmesi ve dondurulması ile veya sterilize edilmesiyle elde edilen ma- elde edilen, yumuşak halde ya da sert- mul. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) leştirildikten sonra tüketime sunulan domuz vebası: hog cholera, swine fever ürün. (Gıda Maddeleri ... Tüz.; 2004/45 sayılı Klasik domuz vebası classical swine fever ve Dondurma Teb.) afrika domuz vebası African swine fever şek- dondurulmuş kanatlı eti: frozen poultry linde iki farklı tipi bulunan virutik hasta- meat Merkez sıcaklığı -18°C veya daha lık. (Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanunu) düşük derecedeki sıcaklığa düşürülmüş don: frost Tarım ürünlerini zarara uğra- olan kanatlı eti. (2006/29 sayılı Çiğ Kanatlı tacak şekilde ısının düşmesi. Eti ve Haz. Kan. Eti Kar. Teb.) don: coat At ve diğer memelilerde vücu- dondurulmuş kırmızı et: frozen red du örten kıllara hakim olan veya bu kıllar- meat Merkez sıcaklığı -18°C veya daha dan çoğunluğa yakın kısmının müşterek düşük derecedeki sıcaklığa düşürülmüş olarak gösterdiği renk. (Tabi Afetlerden Zar. olan kırmızı et. (2006/31 sayılı Çiğ Kırmızı Gör. Çiftçl. Yap. Yard. Hk. Yön.; Sözleşmeli Ürt. Et ve Haz. Kır. Et Kar. Tebliği) Hk. Yön.; Hayvan Islahı Kanunu; Safkan Arap ve doping: doping Bir atın koşudaki sürat, İngiliz Atlarının Soy Küt. Kay. Dair Yön.) kuvvet ve cesaretini veya bunlardan birini donatan: shipowner Gemisini menfaat veya tümünü değiştirmek amacıyla, nor- sağlamak amacıyla suda kullanan gemi mal gıdalar dışında herhangi bir madde- maliki. Kendisinin olmayan bir gemiyi nin herhangi bir şekilde ve herhangi bir menfaat sağlamak amacıyla suda kendi yolla ata verilmesi. (Hayvanları Koruma Ka- adına bizzat veya kaptan aracılığıyla kul- nunu; At Yarışları Tüz.) lanan kişi, üçüncü kişilerle olan ilişkile- doping muayenesi: doping examination rinde donatan sayılır. (Su Ürünleri Kanunu) Bir atın koşudaki sürat, kuvvet ve cesa- dondurma karışımı: ice cream mix İçe- retine veya bunlardan birini veya tümü- risinde tat ve çeşidine göre, süt ve/veya nü değiştirmek amacıyla, normal gıdalar süt ürünlerini, içme suyu, şeker ve izin dışında herhangi bir maddenin, herhangi verilen katkı maddelerini bulunduran, bir şekilde veya herhangi bir yolla ata ve-

62 Tarım Hukuku Sözlüğü rilmiş olup olmadığının tesbiti için yapı- döner sermaye: revolving fund Bazı kamu lan muayeneler. (At Yarışları Tüzüğü.) kurum ve kuruluşlarının işlemlerini yapa- doymuş yağ asitleri: saturated fatty acids bilmeleri için genel bütçeden azaltılma- Çift bağ içermeyen yağ asitleri. 2002/58 ması koşuluyla ayrılan sermaye. Kuruluş- sayılı Gıda Mad. Genel Etiketleme ve Besl. Yönün- lar verdikleri hizmet karşılığında aldıkları den Et. Teb.) ücretleri döner sermayeye gelir kaydeder- D doz: dose Işınlanan gıdanın birim kütle- ler, giderler de buradan karşılanır. sinde absorbladığı radyasyon enerjisinin dörtlü ganyan: pick four Günlük resmi miktarı. (Gıda Işınlama Yön.) programda üzerlerine dörtlü ganyan ko- doz aşımı: over dose Bir ilacın tavsiye nulduğu ilan edilen ve aynı günde birbiri edilen dozdan fazla kullanılması. (Veteri- ardına yapılan dört koşunun birincilerini ner İsp. ve Tıbbi Müst. Yön.) tahmin ederek o atlar üzerine oynanan bahis. (At Yarışları ve Müşterek Bahisler Tüz.) dozimetri: dosimetry Doz ve doz hızının kGy/saat olarak standardize edilmiş me- dreç: dredge Bak. direç. (Su Ürünleri Yön.) totlarla ölçülmesi. (Gıda Işınlama Yön.) drenaj: drainage Çeşitli yöntemlerle ara- dökme: bulk Ambalajlı veya ambalajsız zideki taban suyunun tahliye edilmesi. gıda maddelerinde gıdanın nitelikleri- (Toprak Kor. ve Arazi. Kul. Kanunu/ Organik ne uygun kaplarda satışa sunulma şekli. Tarım Yön.) (2002/58 sayılı Gıda Mad. Genel Etiketleme ve duba: pontoon İçi boş, her yanı kapalı, su- Besl. Yönünden Et. Teb.) yun üstünde yüzen bir tür büyük şaman- dökme gübre: bulk fertilizer Ambalaj- dıra. Yük taşımak veya köprü kurmak için lanmamış gübre. (Tarımda Kullanılan. Kim. kullanılan altı düz bir tür deniz aracı. Güb. Yön.) dumanlama aşılama: smoking vaccinati- döl kontrolü: progeny testing Soy kütü- on Aşının seyreltme sıvısıyla veya mine- ğü ve verim kayıtlarının düzenli tutuldu- ral maddelerden arındırılmış yada distile ğu, yeterli teknik alt yapı, uzman perso- edilmiş su ile sulandırılarak tekniğine nel ve hayvan varlığına sahip kuruluşlar uygun şekil ve şartlarda aşılanacak hay- tarafından yürütülen ve damızlıkları döl- vanların üzerine duman halinde püskür- lerinin verimlerine göre seçmeyi sağlayan tülerek uygulanması. (Aşılama ve Serumlama uygulama. (Hayvan Islahı Kanunu; Suni Toh. Üc. Yön.) Tabi Toh. Ovum ve Emb. Trans.... Yön.) dumanlanmış balık: smoked fish Bütün dölsüz yumurta: addled egg Çiftleşme- vasıfları tabii, taze balıkların ayıklanıp miş kanatlılardan elde edilen içerisinde temizlendikten sonra dumanlanmak su- embriyo bulunmayan yumurta. (Kuluçka- retiyle duman içindeki dezenfektan mad- hane ve Damızlık Kanatlı İşlt. Yön.) delerle bir tabaka halinde örtülmesi sure- dömi sek: semi-dry Aromatize şarap, tiyle elde edilen ürün, tütsülenmiş balık, aromatize şarap bazlı içkiler ve bunlara islenmiş balık. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) ait özel hükümlerde yer alan ürünler- dumanlanmış et: smoked meat, cured de, invert şeker cinsinden şeker içeriği- meat Kasaplık hayvanların et kitlelerinin ne göre; şeker içeriğinin 50 g/L ile 90 kurutulup dumanlama suretiyle, duman g/L arasında olması durumu, orta sek. içindeki dezenfektan maddelerle bir ta- (2006/28 sayılı Aromatize Şarap... Teb.) baka halinde örtülmesiyle elde edilen

63 Ankara Barosu Yayınları

ürün, tütsülenmiş et, islenmiş et. (Gıda fıkrasının (b) bentlerinde (H5 ve H7 ya Maddeleri ... Tüz.) da AI virüsünün herhangi bir alt tipinin durin hastalığı: dourine at frengisi, bü- intravenöz patojenite indexi yani IVPI tün tek tırnaklılara özel çiftleşmeyle bu- 1.2’den küçük veya alternatif olarak mor- laşan, klinik olarak dış genital organların talite %75’ten az ise, bu Avian influenza yangısı, deri lezyonları ve paralizis ile ka- hastalığının ihbarı mecburi düşük patojen rakterize olan bulaşıcı ve ihbari mecburi formu olan düşük patojeniteli Avian inf- hastalık. Etkeni Trypanosoma equiper- luenza veya LPNAI, olarak tanımlanır), dum olan hastalıktan dolayı hasta hay- (Düşük patojenik Avian influenza veya vanlarda şiddetli anemiden dolayı birkaç LPAI, kümes hayvanlarında veya kapalı ay içinde ölümler görülür. Ölmeyenler tutulan kuşlarda veya kanatlılardan orijin veya hastalığı hafif atlatanlar portör kal- alan kanatlı ürünlerinden LPNAI virü- dıkları için hastalığın yayılmasında bü- sünün izole ve identifiye edilmesi ya da LPNAI virüsüne ait spesifik viral RNA yük rol oynarlar. (Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanunu) tespit edilmesi) belirtilen Avian influenza enfeksiyonlarından herhangi birisi. durulmuş bitki çeşidi: stable plant vari- (Avian İnfluenza Hast. Karşı Kor. Müc. Yön.) ety Birbirini izleyen çoğaltımlar sırasında düve: heifer Genel olarak bir yaşından veya belirli çoğaltım dönemleri sonunda büyük ve henüz yavru yapmamış dişi sı- ilgili özellikleri değişmeksizin aynı kalan ğır. (Mera Yön.) çeşit. (Yeni Bitki Çeş. Ait Islahçı Hakl. Kor. İlş. Kanun) düzeltici faaliyet: corrective action, recoverer action HACCP planında kritik durulmuşluk: stability Çeşidin, tek- kontrol noktasında kritik limitin dışına rarlanan üretimlerden sonra veya belirli çıkıldığı saptandığında uygulanması ge- çoğaltım dönemleri sonunda ilgili özel- reken işlem, yapılacak faaliyet. (Gıda Gü- (To- likleri değişmeksizin aynı kalması. venliği ve Kal. Den. Kont. D. Yön.) humculuk Kanunu; Yeni Bit. Çeş. Ait Islahçı Hakl. Kor. Dair Yön.) düşük asitli yoğurt: low acid yoghurt Lac- tobacillus delbrueckii subsp. bulgaricus dışındaki Lactobacillus ve Streptecoccus thermophilus bakterilerinin fermentasyonu sonucu meydana gelen koagüle ürün. (2009/25 sayılı Fermente Süt Ürünleri Teb.) düşük enerjili gıda: low energy food Katı gıdalarda 100 gramında 40 kilokaloriden az, sıvı gıdalarda 100 mililitresinde 20 kilokaloriden az enerji içeren gıdalar. (2002/58 sayılı Gıda Mad. Genel Etiketleme ve Besl. Yönünden Et. Teb.) düşük patojeniteli avian influenza (LPAI): low pathogenic avian influenza Yönetmelik Ek-1’in ikinci ve üçüncü

64 Tarım Hukuku Sözlüğü

E E

E coli: eschericia coli Her hangi bir mad- EC kodu: -European Community- EC dede fekal kontaminasyonu (dışkı bulaşı- code Her bir gıda katkı maddesi için Av- ğı) kontrolünde yaygın olarak kullanılan rupa Birliği tarafından belirlenen kod doğada sadece sıcak kanlı hayvanlar ola- numaraları. (2002/58 sayılı Gıda Mad. Genel rak bilinen memeli ve kanatlı hayvanların Etiketleme ve Besl. Yönünden Et. Teb.) bağırsak sistemleri ve dışkılarında bulu- ecnebi: foreigner Yabancı, bir devlete nanan, indeks bakteri. Gıda maddelerinde zaran kendi tabiyetinde olmayan gerçek içme ve kullanma sularında dışkı bulaşığı veya tüzel kişi. (Köy Kanunu) olup olmadığının kontrolünde belirleyici ecr-i misil: adequate pay Bir malın kul- bir bakteri. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) lanılmasından doğan menfaatin para öl- E kodu: E Code Her bir gıda katkı çüsüyle takdiri. Örnek vermek gerekirse maddesi için Avrupa Birliği tarafından kira bedeli belirlenmeden bir yerin kulla- onaylanarak belirlenen kod numaraları. nılması halinde vasıf, mevki ve kullanma (2008/22 sayılı Renklendiriciler ve Tatl. Dışında- tarzı bakımlarından kullanılan yere ben- ki Gıda Katkı Mad. Teb.) zeyen yerlerin kira bedeli kullanılan yerin EBC birimi: European Brewery Com- ecri misli olur. (Çiftçi Kayıt Sis. Yön.) mittee gauge Avrupa Biracılık Komitesi edevat: devices Bir iş için gerekli olan tarafından yayınlanan biranın renginin malzeme ve parçalar. (Su Ürünleri Kanunu) değerlendirilmesinde kullanılan ölçü bi- edimin ifasına fesat karıştırma: cor- rimi. (2006/33 sayılı Bira Teb.) ruption of the execution of the obligati- ebeveyn: parents Hibrit tohumlukların on 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun elde edilmesinde kullanılan ana ve baba 236ncı maddesinde düzenlenmiş “Kamu hat olarak kullanılan kendilenmiş hatlar, kurum veya kuruluşları, kamu kurumu ana-baba. (Sebze Tohum Sert. Paz. Yön.; Hay- niteliğindeki meslek kuruluşları, bunla- van Islahı Kanunu; Tahıl Tohum Sert. Paz. Yön.) rın iştirakiyle kurulmuş şirketler, bunla- EC fertilizer: fertilizer approved by EC rın bünyesinde faaliyet icra eden vakıflar, Mevzuatına uygun olarak üretilen gübre- kamu yararına çalışan dernekler ya da ler. (Tarımda Kullanılan. Kim. Güb. Yön.) kooperatiflere karşı taahhüt altına giri-

65 Ankara Barosu Yayınları len edimin ifasına fesat karıştırma” şek- poda, omurgasız hayvanların en büyük linde tanımlanmış suç. Ayrıca maddede şubesidir. (arthros: eklem, podos: ayak) aşağıdaki fiillerin hileli olarak yapılması eklemli ayaklılar anlamındadır. Vücutla- da edimin ifasına fesat karıştırma olarak rı; baş (caput veya cephalo), göğüs (thorax) ve kabul edilmiştir. a) İhale kararında veya karın (abdomen) olmak üzere üç bölgeden sözleşmede evsafı belirtilen maldan baş- meydana gelir. Her bölge çeşitli sayıda ka bir malın teslim veya kabul edilmesi. segmentten (parçadan) ibarettir. Vü- b) İhale kararında veya sözleşmede belir- cut yüzeyi, sert bir madde olan kitinden tilen miktardan eksik malın teslim veya meydana gelen bir dış iskeletle örtülüdür. kabul edilmesi. c) Edimin ihale kararında Ayrı eşeylidirler. Karada, havada ve suda veya sözleşmede belirtilen sürede ifa edil- yaşarlar. İnce derililer vücut yüzeyiyle, memesine rağmen, süresinde ifa edilmiş sudakiler solungaçla, karadakiler de tra- gibi kabul edilmesi. d) Yapım ihalele- kealarla (borular sistemi) solunum yapar- rinde eserin veya kullanılan malzemenin lar. Su ürünü olarak değerlendirilen ista- şartname veya sözleşmesinde belirlenen koz, yengeç bu sınıftan olduğu gibi bitki şartlara, miktar veya niteliklere uygun ve hayvanlara zarar veren bir çok zararlı da bu şubeye aittir. (Su Ürünleri Yetişt. Yön.) olmamasına rağmen kabul edilmesi. e) Hizmet niteliğindeki edimin, ihale kara- eklenti: accessory, appendage, appurte- rında veya sözleşmede belirtilen şartlara nance Asıl şey malikinin anlaşılabilen göre verilmemesine veya eksik verilmesi- arzusuna veya yerel adetlere göre, işle- ne rağmen verilmiş gibi kabul edilmesi. tilmesi, korunması veya yarar sağlaması (Ulusal Süt Konseyi ... Yön.) için asıl şeye sürekli olarak özgülenen ve kullanılmasında birleştirme, takma veya egzotik: exotic Bir ülkeden diğerine doğ- başka bir biçimde asıl şeye bağlı kılınan rudan getirilen ve o ülkede bulunmayan taşınır mal, teferruat. (Türk Medeni Kanunu) biyolojik mücadele etmenleri. (2008/28 ekmek: bread Ekmeklik buğday ununa sayılı Biyolojik Müc. Etmenleri... Teb.) içilebilir nitelikte su, tuz, maya (Saccha- eğerleme hakemi: saddling refree Eğer- romyces cerevisiae), gerektiğinde “Türk leme mahallinin inzibat ve intizamından Gıda Kodeksi Yön.”nde izin verilen ve atların ringe zamanında sevklerinden katkı maddeleri ile Tarım ve Köyişleri mesul olan kimse. (At Yarışları Tüzüğü.) Bakanlığı’ndan üretim izni almış şeker, ehlivukuf: expert, court expert Bak. bilir- enzim ve benzeri maddeleri içeren ek- kişi. (Çiftçi Mallarının Korunması Hk. Kanun) mek katkı karışımları katılarak hazırla- nan hamurun tekniğine uygun bir şekilde ekim nöbeti: sowing turn Üretim yerinin yoğrulup, çeşitli şekillerde hazırlanıp fer- üretime uygunsuz hale gelmesi, verimin mantasyona bırakılması ve pişirilmesi ile azalması gibi hallerle, hastalık, zararlı or- yapılan ürün. Yukarıdaki karışıma, çavdar ganizma ve yabancı ürünlerin zararlı et- ununa diğer tahıl unları, soya unu, pata- kilerinin azaltılması, ürün ve toprak ka- tes unu, süt tozu, peynir altı suyu, bitkisel litesinin korunması amacıyla, tarım ara- yağ, buğday kepeği, susam, tahin, ceviz, zisinde her dönem farklı ürün veya ürün zeytin ve benzeri maddeler katılarak tek- gruplarının yetiştirilmesi; münavebe. niğine uygun ve çeşitli şekillerde ekmek (Sözleşmeli Ürt. Hk. Yön.; Organik Tarım Yön.) çeşitleri yapılabilir. (2002/13 sayılı Ekmek ve eklembacaklılar: arthropods Arthro- Ekm. Çeş. Teb./ Gıda Maddeleri ... Tüz.)

66 Tarım Hukuku Sözlüğü ekmeklik un: breadstuff Teknolojik çeşit meyvenin konsantre edilmemiş pul- özellikleri ekmek yapımına uygun buğ- punun, su ve şekerlerle uygun bir jel kıva- dayların öğütülmesiyle elde edilen buğ- mına getirilmiş, reçele oranla daha fazla day unu. (1999/1 sayılı Buğday Unu Teb.) meyve pulpu içeren karışım. (2006/55 sayılı ekolojik tarım: ecological agriculture, or- Reçel, Jöle, Marm. Tat. Kest. Pür. Teb.) ganic farming Bak. organik tarım. ekstra sek: extra-dry Aromatize şarap, ekosistem: ecosystem Canlıların kendi aromatize şarap bazlı içkiler ve bunlara ait E aralarında ve cansız çevreleriyle ilişkileri- özel hükümlerde yer alan ürünlerde, in- ni bir düzen içinde yürüttükleri biyolojik, vert şeker cinsinden şeker içeriğine göre, fiziksel ve kimyasal sistem. (Hayvanları Ko- şeker içeriğinin 30 g/L’den az olması du- ruma Kanunu; Tarım Kanunu) rumu. (2006/28 sayılı Aromatize Şarap... Teb.) ekotoksikoloji: ecotoxicology Çevresel ekstra taze yumurta: extra fresh egg Pa- kirleticilerin ekosisteme etkilerini konu ketlendiği tarihte hava boşluğu 4 mm alan ekoloji ve toksikoloji kelimelerinin veya daha düşük olan, raf ömrü üretim bir araya gelmesiyle ortaya çıkan oldukça tarihinden itibaren dokuz günü geçme- yeni bir bilim dalı. (Bitki Koruma Ür. Ruhs. yen A sınıfı yumurta. (2007/54 sayılı Yumur- Hk. Yön.) ta ve Yum. Ürünl. Teb.) ekspeller: expeller Mekanik presleme ile ekstraksiyon çözücüsü: extraction sol- yağların tohum ve meyvelerden ayrıştırıl- vent Hammaddelerin, gıda maddelerinin ması işlemi. (2004/17 sayılı Küspe Norm. Teb.) veya bu ürünlerin bileşenlerinin işlen- mesi sırasındaki ekstraksiyonunda kul- ekstansif yetiştiricilik/üretim (su ürün- lanılan ve uzaklaştırılabilen ancak gıda leri): extensive aquaculture Doğal verim- maddesi veya gıda ingrediyeni türevleri liliğine dayanan, stok kontrolü yapılan veya kalıntıların varlığında, teknik olarak düşük üretimli yetiştiricilik/üreticilik (Su kaçınılamayan ancak istenmeyen şekilde Ürünleri Yetiştiriciliği Yön.; Organik Tarım Yön.) oluşan çözücüler. (2002/9 sayılı Gıda Mad. ve ekstra geleneksel reçel: extra traditional Gıda Bil. Ür. Kul. Ekst. Çöz. Teb.) jam Su ile bütün veya parçalı meyvelerin ekstraksiyon: extraction Solventler ile veya bitkilerin kök, yaprak, çiçek gibi ye- yağların tohum ve meyvelerden ayrıştırıl- nilebilen kısımlarının şeker ilave edilerek ması işlemi. (2004/17 sayılı Küspe Norm. Teb.) veya edilmeden belirli kıvama getirilmiş, geleneksel reçele oranla daha fazla meyve ekstrakt: extract Özüt. (2006/33 sayılı Bira veya bitki parçası içeren karışım. (2006/55 Teb.) sayılı Reçel, Jöle, Marm. Tat. Kest. Pür. Teb.) ekstrakt maddeleri: extract agents Kuru ekstra jöle: extra jelly Bir veya birkaç madde konsantrasyonunun sağlanması çeşit meyvenin sulu ekstraktlarının veya için ilave edilen malt, tahıl ve tahıldan suyunun veya bunların karışımının şeker- elde edilen ürünler, bira konsantresi, lerle uygun jel kıvamına getirilmiş, jöleye malt konsantresi, şeker, maltoz ve malto- oranla daha fazla meyve sulu ekstraktları dekstrin. (2006/33 sayılı Bira Teb.) veya meyve suyu veya bunların karışımı- ekstrüzyon: extrusion Ürünlere bir kalıbın nı içeren karışım. (2006/55 sayılı Reçel, Jöle, içinden geçirilerek şekil verilmesi yönte- Marm. Tat. Kest. Pür. Teb.) mi. (Gıda Güvenliği ve Kal. Den. Kont. D. Yön.) ekstra reçel: extra jam Bir veya birkaç ekşitilmiş krema: soured cream Krema,

67 Ankara Barosu Yayınları rekonstitüe krema ve/veya rekombine Yarışları ve Müşterek Bahisler Tüzüğü) kremadan asit ve/veya asit düzenleyici- elektronik ortam: electronic environ- ler kullanılarak pH değeri düşürülmüş ment Verilerin depolandığı, veri alışve- koagüle olan veya olmayan işlem görmüş rişinin yapıldığı, bilgisayarlardan ve bil- krema. 2003/34 sayılı Krema ve Kaymak Teb.) gisayar ağlarından oluşan sistem. (Tarım eküri: ecurie Ahırdaş, aynı at sahibine Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu) veya at ortaklığı bulunan şahıslara ait elektronik posta adresi: electronic mail olan, aynı koşuya katılan ve yarış mües- address Bilgisayar ve interne ortamında sesesince ahırdaş oldukları önceden ilan bilgi ve veri alışverişi sağlayan sistemde edilen atlar ile aynı at sahibine, kardeşine, açılan her bir elektronik posta kutusu ve bunların eş ve çocuklarına ait olup aynı bu kutuyu işaret eden adres. (Kontrol Lab. koşuya katılan atların sahiplerince yazılı Kurl. ve Gör. Hk. Yön.) başvuruları üzerine yarış müessesesince elektronik posta: electronic mail bilgisa- ahırdaş oldukları önceden ilan edilen at- yar ve internet ortamında uzaktan bilgi lar. (At Yarışları ve Müşterek Bahisler Tüz.) ve veri alışverişi sağlayan sistem; e-posta; el koyma: capture, confiscation Geçici bir e-mail önlem olarak suça veya kabahate konu, elektroşok: electroshock 1- Ruh hastalık- suçta veya kabahatte kullanılan yada suç larında, beyinden çok kısa süreli yüksek veya kabahat nedeniyle elde edilen ürün, elektrik akımı geçirerek hastayı iyileş- eşya, vasıta ve benzeri taşınırların kamu tirmeye çalışma yöntemi. 2- Balıkavcı- gücüyle alıkonulması ve sahip veya zil- lığında ani elektrik akımıyla balıkların yedlerinin bunları kullanma yetkilerinin sersemletilerek avlanması yöntemi. (Bu sınırlandırılması ya da ortadan kaldırıl- yöntemle balık avcılığı yasaktır) (Su Ürün- ması, zaptetme. (Su Ürünleri Yön.) leri Kanunu) el sanatları: handicrafts El tezgahlarında elit tohumluk: pedigree seed Yeni ıslah veya doğrudan el ile yardımcı aletler kul- edilmiş veya geçmiş yıllarda ıslah edilmiş lanılarak yapılan sepet örme, halı kilim olmakla beraber usulüne uygun olarak dokuma, çömlekçilik vb gibi her türlü çeşit safiyeti muhafaza ve devam ettirilen insan gücü ve el emeği ağırlıklı üretim doğrudan doğruya ıslahçı tarafından veya teknikleri. (Tarım ve Köy İşl. Bak. Kuruluş ve yetkili kuruluş tarafından kontrol edilen, Gör. Hk. KHK) orijinal tohumluğun başlangıcı ve diğer elektronik bilet: electronic ticket Sanal sınıftaki tohumlukların kaynağı olan to- ortamda işaretlenmiş elektronik kupon humluk. (Patates Toh. Sert. ve Paz. Yön; Tahıl karşılığında bilgi işlem merkezi tarafın- Tohum Sert. Paz. Yön.; Tohumculuk Yön.) dan iştirakçisine gönderilen onay bilgisi emantale: emantale Bir peynir türü. ve bu kupon üzerinde yer alan bilgisayar (Gıda Maddeleri ... Tüz.) ortamında saklanması gereken bilgi. (At embriyo: embryo 1- Rüşeym, tohum- Yarışları ve Müşterek Bahisler Tüzüğü) larda üreme organı olarak bulunan ve elektronik kupon: electronic coupon öğütme sırasında kepekten ve nişastalı Müşterek bahislere katılım için sanal or- endospermden sık sık ayrılan tohum- tam üzerinde bahis amacı ile oynayan ta- ların öz kısmı, 2- Memeli hayvanlarda rafından işaretlenen görüntü alanları. (At embriyonal büyüme ve gelişmenin zigot

68 Tarım Hukuku Sözlüğü oluşumunu izleyen evresindeki canlı. emülsiyon: emulsion Bir sıvının çözün- 3- Yumurtanın döllenmesinden sonra mediği başka bir sıvı içinde mikroskobik yumurta içinde oluşan canlı, öz. (Hayvan boyutlu damlacıklar halinde dağılıp asılı Islahı Kanunu) kalması sonucu oluşan heterojen karışım. embriyo transferi: embryo transfer Sağ- (Zirai Müc. İlaçları Kont. Yön.) lıklı ve yüksek verimli dişilerden elde en fazla ganyan oynanan at: most punted edilen embriyoların taze veya donduru- horse Bir koşuda üzerine en çok ganyan E larak uygun dönemdeki dişi hayvanların satışı yapılan at. (At Yarışları ve Müşterek Ba- döl yatağına uygun teknik ve hijyenik hisler Tüz.) koşullarda aktarımı (Hayvan Islahı Kanunu; endemik: endemic Sadece orada yetişen. Hayvan Hastanelerinin Kuruluş ... Yön.; Organik Belli bir yetişme ortamına özgün, başka Tarım Yön.; Suni Toumlama, Tabi Toh. Ov. Emb. hiçbir yerde bulunmayan yerel türler. Tranf.... Yön.; Safkan Arap ve İngiliz Atlarının Soy Küt. Kay. Dair Yön.) endosperm: endosperm Tohumun embriyo hariç içini dolduran nişastalı esas emsalden ruhsatlandırma: certificate kısmı. in peer Daha önceden ruhsatlandırılmış olan bitki koruma ürünlerinin eşdeğeri endüstri bitkileri: industrial plants En- olan bitki koruma ürünlerinin ruhsatlan- düstride kullanılan şeker pancarı, pamuk dırılması. Aktif madde itibarı ile ilk defa gibi bitkiler. (Tohumculuk Yön.) ruhsatlandırılan bitki koruma ürünleri- endüstriyel odun: industrial wood Tom- nin formülasyonları emsal alınır. (Bitki ruk, tel direği, maden direği ve sırık ile Koruma Ür. Ruhs. Hk. Yön.) yuvarlak yada yarılmış haldeki sanayi emülgatörler: emulsifiers Bir gıda mad- odunu, lif-yonga odunu ve kağıtlık odun. desinde, yağ ve su gibi birbiri ile karış- (Zirai Karantina Yön.) mayan iki veya daha fazla fazın homojen eneme: castration İğdiş etme, erkek hay- bir karışım oluşturmasını veya oluşan vanın dölleme yeteneğinin çeşitli yön- homojen karışımın sürekliliğini sağlayan temlerle kalıcı olarak giderilmesi. (Hay- maddeler. (2008/22 sayılı Renklendiriciler ve van Islahı Kanunu; Suni Toh. Tabi Toh. Ovum ve Tatl. Dış. Gıd. Katkı Mad. Teb.; 2002/58 sayılı Emb. Trans.... Yön.) Gıda Mad. Genel Etiketleme ve Besl. Yönünden enerji içeceği: energy drink Bileşimin- Et. Teb.; Gıda Katkı Mad. Yön. ) deki yararlanılabilir karbonhidrat içeriği emülsifiye edici tuzlar: emulsifying salts nedeniyle insan vücuduna enerji sağlayan Peynirde bulunan proteinleri dispers hale ve ürün özelliklerinde limitleri belirlenen getirerek yağ ve diğer bileşenlerin homo- fonksiyonel maddeleri, vitamin ve mi- jen dağılımını sağlayan maddeler. (Gıda neralleri de içerebilen içecekler. (2006/47 Katkı Mad. Yön.; 2002/58 sayılı Gıda Mad. Genel sayılı Enerji İçecekleri Teb.) Etiketleme ve Besl. Yönünden Et. Teb.; 2008/22 enerjisi azaltılmış gıda: energy reduced sayılı Renklendiriciler ve Tatl. Dışındaki Gıda food Orijinal gıda veya benzeri ürüne kı- Katkı Mad. Teb.) yasla enerji değeri en az %25 oranında emülsifiye etme: emulsify Etlerin emül- azaltılmış gıdalar. (2002/58 sayılı Gıda Mad. siyon haline getirilerek çeşitli işlemlerden Genel Etiketleme ve Besl. Yönünden Et. Teb.; geçirilmesi. (2000/4 sayılı Et Ürünleri Teb.) 2006/45 sayılı Gıda Mad. Kul. Tatlandırıcılar Teb.)

69 Ankara Barosu Yayınları enfekte hayvanların aşılı hayvanlar- Yön.; Kontrollü Örtü Altı Ür. Yön.) dan ayırt edilmesi yöntemi: method of entegre ürün yönetimi: integrated crop differentiation of infected animals from management Uzun dönemde sürdürüle- vaccinated animals Kuş gribinde, saha bilirlik şartlarını kapsayan, yerel toprak, virüsüne karşı oluşan antikorları tespit iklim ve ekonomik koşullar gibi çevre- etmek amacıyla diagnostik test uygula- sel şartlarla uyumlu ürün karlılığını içe- narak aşılı/enfekte ve aşılı/enfekte ol- ren tam bir tarım stratejileri sistemi. (İyi mayan hayvanların ayrımını sağlayan ve Tarım Uyg. Yön.; Bitki Koruma Ür. Top ve Per. aşılanmamış gözcü kuşların kullanıldığı Sat.... Yön.) yöntem, DIVA Yöntemi. (Avian İnfluenza entegre zararlı yönetimi: integrated pest Hast. Karşı Kor. Müc. Yön.) managemenet Bak. entegre mücadele enfekte: infected Hastalıkla bulaşık, has- (Bitki Koruma Ür. Top ve Per. Sat.... Yön.) (Bruselloz ile Müc. Yön.) talık kapmış. enteral beslenme ürünleri: enternal engelli koşu: steeplechase Bak. manialı nutritional products Bireyin iştahsızlık, koşu. çeşitli hastalıklar ve ameliyatlar gibi çe- entansif yetiştiricilik/üretim: intensive şitli nedenlerle ağızdan yeterince besin breeding, intensive aquaculture (fishery) alamadığı durumlarda, yetersiz besin alı- Hayvancılıkta Tamamen dıştan yemle- nımını takviye etmek ve/veya tüm besin meye dayalı yoğun yetiştiricilik, bitkisel ögeleri gereksinimlerini karşılamak ama- üretimde tamamen modern tarım tek- cıyla kullanılan ürünler. (Gıdaların Üretimi, niklerinin yoğun bir şekilde izin verilen Tük. ve Den. Dair Kanun) ölçüler içerisinde kullanılmasıyla üretici- entomolog: entomologist Böcekbilimci. lik. (Su Ürünleri Yetiştiriciliği Yön.; Kanatlıların (Bitki Koruma Ür. Ruhs. Hk. Yön.) Yalancı Tav. Veb. Yön.) envanter: inventory Gereçek kişi veya entegrasyon: integration Bütünleşme, kurumların, bütün borç, alacak ve mal- birleşme. varlıklarının dökümü. entegre idare ve kontrol sistemi: integ- enzim içeren organik gübreler: organic rated administration and control system- fertilizers collacating with enyzmes or- IACS Arazi parsel tanımlama, çiftçi ka- ganic fertilizers enriched with enyzmes yıt, hayvan kimlik, kontrol ve veri taba- Bitki hücre duvarlarında bulunan prote- nından oluşan, tarıma verilen desteklerin inleri, yağları, nişastaları, selülozları v.b kontrol edilmesini ve kayıt altına alınma- parçalayarak bitki tarafından alınmasını sını sağlayan sistem. (Tarım Kanunu) kolaylaştıran bitki besleme ürünleri. (Ta- entegre mücadele: Integrated Pest Ma- rımda Kul. Org. OrgMin. Ö. Mik. ve Enzim. İç. nagement- IPM Tarımsal ürünlerde za- Org. Güb. Top. Düz....Yön.) rarlı türlerin popülasyonunu ve çevre ile enzimler: enzyms Canlılarda meydana ilişkilerini dikkate alarak, kimyasal mü- gelen biyokimyasal reaksiyonları ger- cadele yöntemlerini en aza indirgeyerek çekleştiren katalizörler. Basit enzimler uygun olan fiziksel, biyolojik vb. müca- sadece proteinden, bileşik enzimler ise dele metotlarını ve tekniklerini kulla- protein-vitamin, protein-mineral veya narak, ekonomik zarar seviyesini en aza metal iyonları bileşiminden meydana ge- indiren mücadele sistemi. (İyi Tarım Uyg. lirler. (Gıda Katkı Mad. Yön.)

70 Tarım Hukuku Sözlüğü epidemiyolojik araştırma: epidemiologi- yağmur gibi doğal etmenlerle toprak ör- cal research Sağlıkla ilgili olayları tanım- tüsünün taşınması ve bu şekilde arazile- lama ve görülme sıklığını ölçme, hastalık rin verimsizleşmesi. (Tarım Kanunu) ya da kazaların nedenlerini inceleyeme, esnaf: craftman İster gezici olsun, ister çözümleyici çalışmalar yapma, uygulanan bir dükkânda veya bir sokağın muayyen tedavi yöntemlerinin veya programları- yerlerinde sabit bulunsun, ekonomik fa- nın etkinliğini ölçme ve değerlendirme liyeti sermayesinden ziyade bedeni çalış- E amaçlı araştırma çalışmaları. (Avian İnflu- masına dayanan kazancı ancak geçimini enza Hast. Karşı Kor. Müc. Yön.) sağlamaya yetecek derecede olan sanat ve epizootiyolojik bilgiler: epizootiological ticaret sahipleri. Karşıtı: tacir. (Su Ürünleri knowledge Hastalığın çıkış tarihi, filyas- Kanunu) yonu, hastalığa tutulan ve ölen hayvan esterifiye yağ: esterified oil Serbest yağ sayısı, verim durumu, aşı türü, uygulama asidinin gliserinle reaksiyona sokulma- şekilleri ve tarihleri, yem tüketim duru- sıyla elde edilen ve bu reaksiyonla kısmen mu, bulaşma ve ölüm oranı vb. bilgiler. veya tamamen asidi bertaraf edilmiş yağ. (Kanatlıların Yalancı Tav. Veb. Yön.) (Gıda Maddeleri ... Tüz.) e-posta: e-mail Bak. Elektronik posta eşkal değişikliği: changes on appearen- ergin: adult, full age Türk Medeni Ka- ce Hayvanın vücut görünüşünde, rengin- nununa göre 18 yaşını bitirmiş, evlenme de, şekil ve nişanelerinde zamanla mey- veya 15 yaşını bitirmiş olmak şartıyla kü- dana gelen değişiklikler. (Hayvan Islahı çüğün isteği velisinin rızası ile mahkeme- Kanunu) ce ergin kılınan kişi, reşit. eşkâl: signalment Hayvanın dış bakısın- eritilmiş iç ve kuyruk yağları: melted da vücudun görünüşü ve üzerindeki şekil tallow and tailfat Sıhhatli kasaplık hay- ve nişaneler. (Safkan Arap ve İngiliz Atlarının vanların iç ve kuyruk yağlarının eritile- Soy Küt. Kay. Dair Yön.) rek yağdan gayrı nesiçlerden ve yabancı et: meat Sığır, manda, koyun, keçi gibi unsurlardan tamamiyle ayrılması ile elde büyük ve küçükbaş hayvanlar; tavuk, edilen yağlar. Bu yağlar tedarik edildikle- hindi, kaz, ördek, beç tavuğu gibi evcil ri hayvanın ve uzuv isminin de ilavesiyle kanatlı hayvanlar ile tavşan ve domuzdan eritilmiş sığır içyağı veya eritilmiş koyun elde edilen, insan tüketimine uygun olan kuyruk yağı diye adlandırılırlar. (Gıda tüm parçalar. (2000/4 sayılı Et Ürünleri Teb.) Maddeleri ... Tüz.) et kombinası: meat combine İçerisinde eritilmiş tereyağı: melted butter Bak. sa- mezbaha ile birlikte etlerin işlenerek et deyağ. ürünlerine dönüştürülmesini sağlayan eriyebilir toz tarım ilacı: soluble powder üretim tesisleri de bulunan entegre tesis. – SP Toz halinde olmasına rağmen suda (Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanunu) çözünebilen ve bu nedenle suyla karıştı- et parçalama tesisi: meat chopping faci- rılarak kullanılan bitki koruma ürünleri. lity Kombina bünyesinde bulunan veya (Zirai Müc. İlaçl. Etiket Yön.) tek başına da faaliyet gösterebilen, mev- ermetik: hermetic Bak. hermetik (Gıda zuatında belirtilen şartlara sahip, karka- Maddeleri ... Tüz.) sın daha küçük parçalara ayrıldığı ve/veya erozyon: erosion, soil erosion Rüzgar, sakatatın parçalandığı ve/veya hazırlan-

71 Ankara Barosu Yayınları mış taze et ve hazırlanmış et karışımla- kolün panzehiri olarak da kullanılır. (Gıda rının yapıldığı, ambalajlandığı, paketlen- Maddeleri ... Tüz.) diği, soğuk ve/veya şok depoda muhafaza etin yenilemeyen kısımları: inedible edildiği ve nakledildiği tesis. (Kanatlı Hay- parts of the meat Kanatlılar dışında et ta- van Eti ve Et Ür. Üretim Tes.... Yön.; Kırmızı Et nımında belirtilen hayvanlardan elde edi- ve Et Ür. Üretim Tes. Yön.) len, deri, guddeler, testisler hariç üreme et ürünleri: meat products Taze et, ha- organları, göz ve göz kapağı, böbrek hariç zırlanmış et ve hazırlanmış et karışımları üriner organlar, larinks kıkırdağı, soluk tebliği kapsamındaki ürünler dışında; sa- borusu, kornea dokusu, kulak, tırnak ve dece soğutma veya dondurma işleminden boynuz gibi organlar; ayrıca kanatlı hay- geçen etlerden hazırlanan, kesit yüzeyleri vanlardan elde edilen baş, yemek borusu, taze etin karakteristik özelliklerini gös- kursak, barsaklar ve genital organlar ile termeyecek şekilde işlemden geçen ürün- sakatatın hazırlanmasında ortaya çıkan ler. (2000/4 sayılı Et Ürünleri Teb.) artıklar ve hastalıklı sakatatlar. (2000/4 sa- yılı Et Ürünleri Teb.) etik: ethic İnsan ve hayvan yaşamını ilgilendiren bilimlerde yapılabilecek ha- etkili madde: efficient substance İlaçlar reketlerin sınırları, davranışın öncesinde içerisinde bulunan ve hastalıklar, zarar- yol gösterici ve sınırlayıcı kurallar top- lılar ile diğer etmenler üzerinde biyolojik luluğu, ahlak bilimi, töre bilimi. (Hayvan etki yapan madde. (Zirai Müc. İlaçl. Etiket Deneyleri Etik Kurullarının... Yön.) Yön.) etiket: label Ürünü tanıtıcı her türlü ya- etli kemik: meat bone Karkasın veya zılı veya basılı bilgi, marka, damga ve işa- karkas parçalarının lop etleri ayrıldıktan retleri içeren ve ürün ile birlikte sunulan sonra geriye kalan kısmı. (2007/34 sayılı Mekanik Olarak Ayr. Kanatlı Eti Teb.) veya ambalajında basılı bulunan tanıtım bildirimi. (2002/58 sayılı Gıda Mad. Genel Eti- etobur: carnivore, carnivora, carnivoro- ketleme ve Besl. Yönünden Et. Teb.) us Etle beslenen hayvanlar, etçil. (Organik Tarım Yön.) etiketleme: labelling Ürüne ait değişik şekillerde hazırlanan tanıtım bildiri- etoloji: ethology Bir hayvan türünün do- minin ürünle birlikte sunulması işlemi. ğuştan gelen, kendine özgü davranışları- (2002/58 sayılı Gıda Mad. Genel Etiketleme ve nı inceleyen bilim dalı. (Hayvanları Koruma Besl. Yönünden Et. Teb.) Kanunu) etil alkol: ethyl alcohol Bütün alkollü iç- etüt: study Her hangi bir konuda yapılan kilerde bulunan, çoğu da bu yollarla tü- inceleme araştırma. (Su Ürünleri Kanunu) ketilen, iyi bir çözücü olduğu için, esans- etüv: drying oven Yiyecekleri, nesneleri ların yapımında, parfümeride kullanılan, yüksek ısıyla sterilize ve dezenfekte et- kimya endüstrisinde bir çok organik bi- mekte kullanılan kapalı araç. (Gıda Mad- leşiğin (asetaldehit, asetik asit, etilasetat, deleri ... Tüz.) etilklorür ve butadien gibi) üretiminde ev ve süs hayvanı: pet İnsan tarafından başlama materyali olan, motor yakıtı özellikle evde, işyerlerinde ya da arazi- bileşeni olarakta kullanılan bitkisel kay- sinde tüketim amacıyla değil özel zevk naklı, vücutta metabolize olabilen tek ve refakat amacıyla muhafaza edilen veya alkol türü, etanol, C2H5OH. Metil al- edilmesi tasarlanan bakımı ve sorum-

72 Tarım Hukuku Sözlüğü luluğu sahiplerince üstlenilen her türlü vanlar. (Hayvanları Koruma Kanunu) hayvan. Bu hayvan grubu özellikle ke- evkaf: foundations Vakıflar, vakıf keli- dileri, köpekleri, kuşları, kemirgenleri, mesinin çoğulu. sürüngenleri, süs balıklarını ve atlarını ye benzer hayvanları kapsar. (Hayvanları Ko- evrak: documents Kağıtlar, belgeler. (Gı- ruma Kanunu; Hayvan Hastanelerinin Kuruluş daların Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun) ... Yön.; 1996/8 sayılı Ev Hayvanları Yemlerinin evrakta tahrifat: falsify on a document E İth. ...Teb.) Resmi belge niteliğindeki belge üzerinde ev ve süs hayvanı satış yeri: pet shop İş yetkisiz olarak başkalarını veya kurumları gücünden ve veriminden yararlanılma- yanıltmak üzere değişiklik, silinti, kazıntı dan, bakım ve beslenmeleri sahiplerince yapmak. (Hayvan Islahı Kanunu Safkan Arap karşılanılan hayvanlar ile, bu hayvanlarla ve İngiliz Atlarının Soy Küt. Kay. Dair Yön.) ilgili kafes, tasma, gıda maddesi gibi ma- evsaf: qualities, characteristics Vasıflar, mullerin satıldığı yerler. (Ev ve Süs Hayvan- (Gıda Mad... Tüz.) ları Sat. Bar. ve Eğt. Yerl... Yön.) nitelikler. evapore süt: evaporated milk Bak. ko- evsat-ı zeriye: preparate Laboratuarlarda yulaştırılmış süt, şekersiz koyulaştırılmış analizlerde kullanılan analiz materyali. süt. (2005/18 sayılı Koyulaştırılmış Süt ve Sütto- (Seriri ve Gıdai Tah. Lab. Yön.) zu Teb.; Gıda Maddeleri ... Tüz.) eyrek yeri: resting place for animals Hay- evcil hayvan: domestic animal İnsan ta- vanların yazın öğle sıcğında dinlendiril- rafından kültüre alınmış ve eğitilmiş hay- dikleri gölgelik yerler. (Mera Kanunu)

Tarım Hukuku Sözlüğü

F F faaliyetten men: prohibition, cease and caatının yapıldığı tarihte herkesçe bilinen desist order Bir işyerinin veya işletmenin çeşitlerden, tescile esas özelliklerden, en mevzuatında öngörülen eksiklikler ta- az birisi bakımından farklılık göstermesi. mamlana kadar geçici olarak veya süresiz (Yeni Bit. Çeş. Ait Islahçı Hakl. Kor. Dair Yön.) olarak çalışmasının durdurulması. (Gıda- farklılık, yeknesaklık, durulmuşluk ların Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun) testleri(FYD): tests of distinctiveness, fahri üye: honorary member Dernek, uniformity and clarification Çeşidin, vakıf, oda, birlik gibi oluşumlarda ilgili teknik soru anketinde belirtilen özellik- kuruluşa üye olma şartlarını taşımadık- lerinin doğrulanmasına ve morfolojik ve ları veya üye olmak zorunda olmadıkları fizyolojik karakterlerinin tespit edilerek, halde kuruluşun faaliyetlerine yakın ilgi mevcut çeşitlerden farklı, yeknesak ve göstermeleri, çeşitli yardımlarda bulun- durulmuş olup olmadığının belirlenme- maları vebenzeri nedenlerle onursal ni- sine dair gözlem veya testler. (Bitki Çeş. telikte üyelik verilen kimseler. Genellikle Kayıt Altına Al. Yön.) bu üyelerin söz konusu oluşumlarda oy farmakolojik etkili madde: pharmaco- hakları bulunmaz. (Ziraat Odaları ve Zir. logically efficient substance Hazır bir ilaç Od. Birl. Kanunu) preparatında bulunan ve organizmada FAO: Food and Agriculture Organiza- farmakolojik etki oluşturabilecek madde. tion Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım (2002/30 sayılı Hayvansal Kökenli Gıd. Vet. İlaçl. Örgütü (Tarımda Kul. Org. OrgMin. Ö. Mik. Maks. Kal. Lim. Teb.) ve Enzim. İç. Org. Güb. Top. Düz....Yön.; Zirai farmakopi: pharmacopeia Farmakope, Müc. İlaç ve Aletl. Hk. Tüz.) İlaç üretiminde kullanılan etkin ve yar- fark ödemesi: subsidiary payment Çiftçi- dımcı maddelerin nitel ve nicel çözüm- lere üretim maliyetleri ile iç ve dış fiyatlar leme yöntemlerinin yer aldığı yasal ve bi- dikkate alınarak aradaki farkı kapatmaya limsel olarak uyulması gereken ulusal ve yönelik olarak destekleme niteliğinde ya- uluslararası kuralları ve yöntemleri içeren pılan ödeme. (Tarım Kanunu) resmî kitap. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) farklılık: distinctiveness Bir çeşidin müra- fason üretim: production on order, pro-

75 Ankara Barosu Yayınları duction under contract Bir malın bir siyonu, fümigasyonu ve ilaçlanması; 2- firma adına aralarındaki anlaşmaya göre Kütlü pamukların sawginden geçirilmesi başka bir firma tarafından üretilmesi. ve çiğitlerin ısıl işleme veya delintasyona (Özel Veteriner Laboratuvarları Yön.; 2002/58 ya da fümigasyona tabi tutulması. (Zirai sayılı Gıda Mad. Genel Etiketleme ve Besl. Yönün- Karantina Tüz./ Pamuk Ekilişlerinde Zararlı den Et. Teb.) Olan Pembe Kurt Yön.) fauna: fauna Belli bir bölgede yetişen fenoloji: phenology Çiçek açma, üreme, hayvanların tümü. göç gibi iklime ve çevre koşullarına bağlı, faydalı organizma: beneficial organism periyodik biyolojik olayların incelenmesi Biyolojik evresinin herhangi bir dönemi- ve kaydı. ni zararlı organizma üzerinde geçiren ve fenotip: phenotype Ekolojik koşulların bu organizmanın populasyonunu sınır- etkisi altında meydana gelen ve sadece layabilen parazitoit, parazit, predatör ve dış görünüm bakımından değişmiş bulu- patojenler. (Zirai Karantina Yön.) nan türler. (Hayvan Gen Kay. Kor. Hk. Yön.) fazla mesai ücreti: overtime pay, overti- feragat: relinquishment, waiver, renun- me wage Memurun veya işçinin normal ciation, abdication Bir hakkı kullanmak- çalışma süresini aşan çalışmaları için tan veya açılmış bir davayı devam ettir- ödenecek genel olarak saat üzerinden mekten vazgeçme. Davadan feragat da- hesaplanan ücret. (Zirai Müc. ve Zir. Kar. vayı kesin hükümle sonuçlandırır. (Çiftçi Kanunu) Mallarının Korunması Hk. Kanun) feline panleucopenie: Kedilerde bazen fermantasyonu devam eden genç şarap: ölümcül ishale sebep olabilen son derece must Alkol fermantasyonu henüz ta- yaygın olan bir virüs. (Ev ve Süs Hayvanları mamlanmamış ve tortusundan ayrılma- Sat. Bar. ve Eğt. Yerl... Yön.) mış şarap. (2008/67 sayılı Şarap Teb.) feline rhinotracheitis: Evcil kedi ve ek- fermente krema: fermented cream Kre- zotic kedigillerde görülebilen, aksırık, ma, rekonstitüe krema ve/veya rekombi- burun akıntısı, 41 dereceye kadar çıka- ne kremanın uygun mikroorganizmalarla bilen vücut ısısı gözde kendisine özgü fermentasyonu sonucu pH değeri düşü- lezyonlarla karakterize viral hastalık. Her rülmüş, koagüle olan veya olmayan işlem yaşta görülmekle beraber, hastalık yavru- görmüş krema. (2003/34 sayılı Krema ve Kay- lar için daha tehlikelidir. (Ev ve Süs Hay- mak Teb.) vanları Sat. Bar. ve Eğt. Yerl... Yön.) fermente sele zeytin: fermented “sele” FEMA No: Flavour and Extract Manu- olive Siyah olgunluk döneminden he- facturers nu Aroma maddelerine Ame- men önce veya siyah olgunluk döne- rika Birleşik Devletleri Aroma Maddesi minde hasat edilen zeytin danelerinin ve Ekstrakt Üreticileri Birliği tarafından düşük derişimli alkali çözeltisi ile kısa verilen numaralar. (Türk Gıda Kodeksi Yön.) süre işlenmesinden sonra yıkanıp uygun fenni: scientific, technical Bilime uygun kaplar içerisinde kuru tuzlama yapılmak bilimsel (Çeltik Ekimi Kanunu) suretiyle hazırlanan ürün. (2008/24 sayılı fenni temizleme/temizlik: scientific cle- Sofralık Zeytin Teb.) aning, technical cleaning 1- Bitkilerin ve fermente süt: fermented milk Sütün spe- ambalajlarının sterlizasyonu, dezenfek- sifik mikroorganizmalar tarafından fer-

76 Tarım Hukuku Sözlüğü mentasyonu ile, pH değerinin düşmesi nut) Bileşiminde en az % 8 yağsız kakao veya koagulasyonu sonucu oluşan; ısıl kuru maddesi olacak şekilde en az %32 işlem görmediği sürece spesifik mikroor- toplam kakao kuru maddesi içeren çiko- ganizmaları aktif halde bulunduran ürün. lataya % 20-40 arasında ince öğütülmüş (2009/25 sayılı Fermente Süt Ürünleri Teb.) fındık veya fındık püresi ilavesi ile elde fermente zeytin: fermented olive Acı- edilen çikolata. (2003/23 sayılı Çikolata ve lığın alkali çözeltisi ile kısmen veya ta- Çik. Ür. Teb.) mamen giderilmesi ve fermente edilmesi fındık ezmeli sütlü çikolata: milk cho- F ile elde edilen zeytin. (2008/24 sayılı Sofralık colate with hazelnut paste Bileşiminde Zeytin Teb.) en az % 10 oranında süt kuru maddesi feromon: pheromones Cezbedici, Fero- içeren sütlü çikolataya, %15-40 arasında monlar, hayvanlar ve özellikle böceklerin ince öğütülmüş fındık veya fındık füresi bir bireyden diğerine bilgi iletmek için ilavesi ile elde edilen çikolata. (2003/23 sa- kullandıkları kimyasal kokular. Özellikle yılı Çikolata ve Çik. Ür. Teb.) kelebekler, kın kanatlı böcekler, haber- fındık üretici belgesi: hazelnut producer leşmek için bu iletim şeklini kullanırlar. certificate Yapılan büro ve arazi çalışma- Feromonlar, kimyasal olarak sentezlene- ları sonunda kesinlik kazanan İl Fındık bilirler ve feromon tuzaklarında cezbe- Komisyonları Kararlarına göre beyanna- dici olarak kullanılırlar. (Bitki Koruma Ür. me sahiplerine İl Müdürünün teklifi üze- Ruhs. Hk. Yön.) rine Bakanlıkça hazırlanacak olan belge. fesih: abolition, amulment Devam et- (Fındık Üretiminin Planl. ve Dik. Al. Belirl. Hk. mekte olan bir hukuksal ilişkiyi tek ta- Kanun ) raflı olarak ileriye dönük olmak üzere fırıncılık balı: bakery honey Kendine sona erdiren, bozucu yenilik doğuran özgü doğal koku ve tada sahip olmayan irade beyanı. Örenğin derneğin yetkili veya fermantasyona başlamış veya fer- organlarının kendini fesih kararı alması. mente olmuş veya yüksek sıcaklıkta işlem (Tohumculuk Kanunu) görmüş, endüstriyel amaçlı kullanıma fesleğen: sweetbasil Ocimum basilicum L. uygun veya diğer gıda maddelerinin üre- türüne giren bitkilerin tekniğine uygun timinde bileşen olarak kullanmaya uygun olarak kurutulduktan sonra saplarından bal. (2005/49 sayılı Bal Teb.) ayrılmış yaprak, çiçek ve sürgün uçları fırında kurutma: kiln drying İşareti KD karışımı. (2000/16 sayılı Baharat Teb.) olan ve ahşabın kapalı bir oda içinde, is- fıkra: paragraph Kanun maddelerinin tenilen nem içeriğine ulaşmak için ısı ya bent olarak numarlandırılmamış her bir da nem kontrolü kullanılarak kurutul- paragrafı. Bir madde içerisindeki her duğu işlem. (Bitki Sağlığı Ön. Yön. Ahş. Amb. müstakil paragraf bir fıkra sayılır. Fıkra- Mal. İşr. Hk. Yön.) ların altında ise bent ve alt bentler yer alır. fidan: sapling Anaç, çöğür, yoz veya çe- Yeni çıkan Kanun ve diğer mevzuatta fık- lik üzerine aşılama veya doğrudan eşeysiz ralar numaralandırılmakta ve (1) şeklinde vejetatif yollarla çelik, daldırma, doku kapalı parantezle gösterilmektedir. kültürü yöntemleri ile üretilen aşılı ve fındık ezmeli bitter çikolata: bitter cho- aşısız meyve veya asma fidanı. (Mey/Asma colate with hazelnut paste (mashed hazel- Fidan ve Ür. Materyali Sert. ve Paz. Yön. Zirai

77 Ankara Barosu Yayınları

Müc. ve Zir. Kar. Kanunu; Tohumculuk Kanunu; talıkları uzmanı. (Bitki Koruma Ür. Ruhs. Hk. 1997/11 sayılı Meyve ve Asma Çeşit/Anaç Da- Yön.) mızlığı ... Teb.) fizibilite etüdü: feasibility study Bir işin fidanlık: nursery Aşılı ve aşısız sertifikalı yapılabilirliğini gösteren rapor. Bir yatı- asma fidanı üretimi amacıyla oluşturulan rım projesinin uygunluğu için gereken alanlar ile laboratuvar ortamları. (Bağcılık araştırmaları içeren rapor. Örneğin işlet- Yön.) menin kurulacağı yer üretim kapasitesi fide: seedling Genellikle sebze, süs citkisi, gibi. (Balıkçı Barınakları Yön.) tütün vb. türü tek yıllık bitkileri üretmek fiziksel safiyet: physical purity Tohumlu- için kulanılan tohumların fide yastıkla- ğun saf tohumluk ve yabancı madde ola- rına ekilerek köklendirilmiş hali. (Zirai rak tespit edilen oranlar. (Tohumculuk Yön.) Müc. ve Zir. Kar. Kanunu; Tohumculuk Kanunu; fizyolojik hastalıklar: physiological di- Sebze Fidesi Ür. ve Paz. Yön. Tohumculuk Yön.) seases Mikroorganizmaların veya zarar- fikrî mülkiyet hakları: intellectual pro- lıların neden olmadığı, güneş, rüzgar, perty rights Bir eser telif eden, bir buluş toprak yapısı, fazla sulama gibi fizyolojik yapan, yeni bir bitki çeşidi geliştiren kişi- etkenler nedeniyle meydana gelen hasta- lerin söz konusu eser veya buluşları üze- lıklar. (Bitki Koruma Ür. Ruhs. Hk. Yön.) rindeki fikri hakları. Temel olarak fikir flama: signal flag Genellikle işaret ama- ve sanat eserleri üzerindeki telif hakları cıyla kullanılan çeşitli üç veya dört köşeli ile sınai buluşlar üzerindeki sınai mül- amaca uygun renk veya simgeler taşıyan kiyet hakları fiki mülkiyet haklarının iki küçük bayrak. (Su Ürünleri Yön.) ana grubudur. (Tarım Kanunu) flora: flora Bir bölgede yetişen bitkilerin , filistin sakızı: Pistacia Palestina Boiss hepsi, bitki örtüsü. (Arıcılık Yön.) Antepfıstığı anacı bir tür ağaç. (Zeyt. Isl. Yab. Aşl. Hk. K.’nun Sakız ve Harn. Teşm. D. Ka- fondan: fondant Şeker şurubunun (sak- nun.; Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılat- karoz şekeri) kaynatılarak sitrik veya tar- tırılması Hk. Kanun) tarik asit veya krem dö tartr ile kestirilmesi ve süsatüre edilmesiyle elde edilen filizlenme inhibitörü: germination in- yumuşakça kıvamda gayet ince zerreli, ya hibitor Patates soğan gibi sebzelerin fi- sade veya içine yaş ve kuru meyva aksamı, (Patates lizlenmesini önleyen preparatlar. marmelat, meyva ezmeleri, kahve, kakao, Toh. Sert. ve Paz. Yön) zararsız tabii veya suni meyva veya çiçek filtrasyon sistemi: filtration system De- esansları, vanilya veya vanilin, lokum, ğişik tipte filtreler kullanılarak, yetiş- katılarak ve yönetmeliğinde kullanılma- tiricilik faaliyetlerinde kullanılan suda sına müsaade edilen boyalardan herhangi oluşan atıkların tutulduğu sistemler. (Su birisiyle hafifçe boyanarak el veya kalıpla Ürünleri Yetiştiriciliği Yön.) hususi şekil verilmiş olan müstahzarlar. filtre edilmiş bal: filtered honey Yaban- (Gıda Maddeleri ... Tüz.) cı organik ve/veya inorganik maddelerin fonksiyonel beyanlı gıdalar: foods sub- filtrasyon yolu ile uzaklaştırılması sıra- ject to special declaration Besleyici etkile- sında polen içeriği önemli ölçüde azalmış rinin yanı sıra bir ya da daha fazla etkili bal. (2005/49 sayılı Bal Teb.) bileşene bağlı olarak sağlığı koruyucu, fitopatolog: phytopathologist Bitki has- düzeltici ve/veya hastalık riskini azaltıcı

78 Tarım Hukuku Sözlüğü etkiye sahip olup, bu etkileri bilimsel ve geniş bir müşteri kitlesinin bulunduğu klinik olarak ispatlanmış gıdalar. (Gıdala- yerlerde belli bir yerde sergilenmesi ve rın Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun Gıda ve aynı amaçlarla yapılan etkinlikler. (To- Gıd. ile Tem. Ed. Mad. ve Malz. Ür. İşyr. Sor. humculuk Kanunu) Yön. İst. Hak. Yön.) fumigant: fumigant Fümigasyonda kul- formik asit: formic acid Karınca asidi; lanılan, zararlı organizmalara gaz halinde metanoik asit, HCOOH, tek karbonlu etki eden katı, sıvı veya gaz formunda karboksilik asittir. Formik asit organik pestisitler, gaz halinde etkili ilaç. (Zirai F asittir. Arıcılıkta organik bal üreticileri Karantina Fumigasyon Yön. Zirai Müc. İlaçl. Eti- tarafından varroa denilen arı parazitine ket Yön.; Bitki Koruma Ür. Ruhs. Hk. Yön.; Bitki karşı mücadelede kullanılmaktadır. (Or- Koruma Ür. Top ve Per. Sat.... Yön.) ganik Tarım Yön.) fumigasyon: fumigation Bitki, bitkisel formülasyon: formulation Bir veya daha ürün, bitkisel sanayi ve orman ürünle- fazla aktif madde ile birlikte inaktif yar- rinde bulundukları veya yetiştirildikleri dımcı ve dolgu maddelerinin ilavesiyle ortamlarda ve boş binalarda depo ve üre- uygulanabilir hale getirilmiş karışım, pre- tim yerleri ile ürünlerde bulunan zararlı parat. (Bitki Kor. Ür. Sat. Us. ve Es. Hk. Yön.) organizmaların herhangi bir biyolojik foseptik çukuru: cesspool Kanalizasyon dönemine karşı gaz halinde etkili olan sistemi olmayan yerlerde sıvı atıkların bi- katı, sıvı veya gaz formundaki pestisitle- riktirilmesi için açılan geçirgen özellikli rin kullanılmasıyla yapılan imha işlemi. çukur. Atıkların sıvı kısımları süzülerek (Pamuk Ekilişlerinde Zararlı Olan Pembe Kurt katı kısımları çukurda dibe çökerek biri- Yön.; Zirai Karantina Fumigasyon Yön., Zirai kir. (Hayvancılık İşlt. Kuruluş Çalş. Den.... Yön.) Karantina Yön.) francala: white bread, french roll Ekstra fumigasyon odası: fumigation room ekstra veya ekstra undan yapılan ekmek. Fumigasyona tabi tutulacak madde ve (Gıda Maddeleri ... Tüz.) malzemelerin fumige edileceği fumigasyon için tekniğine uygun inşa edilmiş ve Fransız derecesi: French degrees Suyun donatılmış oda. (Kuluçkahane ve Damızlık sertliğini tayin etmede kullanılan bir ölç- Kanatlı İşlt. Yön.) me metodu. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) fumigasyon operatör yardımcısı belge- frenk kimyonu: caraway seed Bak. Kara- si: fumigation assistant operator licence man kimyonu. Bu Yönetmelikte belirtilen esaslar dahi- frigorifik: frigorific Soğutma sistemi linde eğitilerek başarılı olan ziraat tek- olan kara veya deniz taşıtları veya depo- nikerleri ve ziraat teknisyenlerine verilen lar. (Su Ürünleri Top. Per. Sat. Yerl. Yön.) belge. (Zirai Karantina Fumigasyon Yön.) fruktoz: fructose Saflaştırılmış ve kris- fumigasyon operatörü belgesi: fumi- tallendirilmiş D-fruktozu. (2006/40 sayılı gation operator licence Zirai Karantina Şeker Teb.) Fumigasyon Yönetmeliğinde belirtilen fuar: fair Üreticilerin mallarının halka esaslar dahilinde eğitilerek başarılı olan tanıtılması amacıyla, belirli bir süre için ziraat mühendislerine verilen belge. (Zi- genellikle önemli ticaret ve tarım kuru- rai Karantina Fumigasyon Yön.; Bitki Koruma luşlarının ya da ürünün konusuyla ilgili Ür. Top ve Per. Sat.... Yön.)

79 Ankara Barosu Yayınları fumigasyon operatörü kimlik kartı: fu- Ür. Ruhs. Hk. Yön.) migation operator identity (id) card Fü- fuzili: unnecessary Gereksiz yere, boş migasyon işlerinden sorumlu fümigasyon yere. (Köy Kanunu) (Zirai operatörlerine verilen kimlik kartı. füru: descendant Bak. altsoy (Sulama Alan- Karantina Fumigasyon Yön.) larında Arazi Düz. Dair... Uyg. Yön.) fumigasyon operatörü yardımcısı: fu- FYD: Farklı, Yeknesak, Durulmuş keli- migation assistant operator Fümigasyon melerinin başharfleri (Bitki Çeş. Kayıt Altına işlerinde yeterliliği Bakanlıkça tespit edi- Al. Yön.) lerek belgelendirilen ziraat teknikerleri ve ziraat teknisyenleri. (Zirai Karantina Fu- migasyon Yön.) fumigasyon operatörü: fumigation operator Fümigasyon işlerinde yeterliliği Bakanlıkça tespit edilerek belgelendirilen ziraat mühendisleri. (Zirai Karantina Fumi- gasyon Yön.) fumigasyon ruhsat belgesi: fumigation certificate Yönetmeliğindeki esaslara ve Bakanlıkça belirlenen teknik şartlara göre, fümigasyonu ticari amaçla yapacak gerçek ve tüzel kişi ve kuruluşlar ile diğer resmi kurum ve kuruluşlara verilen belge. (Zirai Karantina Fumigasyon Yön.) fumigasyon tutanağı: fumigation record Fümigasyon talep edenlerin yetkili temsilcileri ile fümigasyon operatörleri tara- fından düzenlenerek imza altına alınan belge. (Zirai Karantina Fumigasyon Yön.) fumigatuvar: fumigation room Gazlama odası, fumigasyon için yapılmış gaz ge- çirmez oda. (Zirai Müc. İlaç ve Aletl. Hk. Tüz.) fundalık: moor, heaths, shrubbery Çok özel iklim ve toprak şartlarında yetişen alçak boylu bitkilerin (Funda, Erica sp.) hakim olduğu son derece nadir doğal ya- şam ortamları. (Zeytinciliğin Islahı ve Yabani- lerinin Aşılattırılması Hk. Kanun) fungisit: fungicidal Mantar ilacı, bitkilere zarar veren mantar türü mikroorganizmalarla mücadele kullanılan bitki koruma ürünleri. (Zirai Müc. İlaçl. Etiket Yön.; Zirai Müc. ve Zir. Kar. Kanunu; Bitki Koruma

80 Tarım Hukuku Sözlüğü

G G

G7 ülkeleri: G7 countries Yediler grubu, veren veya vermesi muhtemel olan ve do- önemli sanayileşmiş yedi ülke tarafın- ğal kaynakların kirlenmesine neden olabi- dan (Kanada, Fransa, Almanya, İtalya, lecek müesseseler. (Gıdaların Üretimi, Tük. ve Japonya, İngiltere ve ABD) ekonomik Den. Dair Kanun; Gıda ve Gıd. ile Tem. Ed. Mad. politikaların koordinasyonunu sağlamak ve Malz. Ür. İşyr. Sor. Yön. İst. Hak. Yön.) amacıyla 1975 yılında kurulmuş bir plat- gayrimenkul: immovable, property real form. (Bitki Koruma Ür. Ruhs. Hk. Yön.) estate Taşınmaz; arazi, arsa, bina, bağım- gaita: stools, faeces Dışkı, insan dışkısı. sız bölüm gibi özüne bir zarar verilmek- (Hayvan Hastanelerinin Kuruluş ... Yön.) sizin bir yerden bir yere taşınması müm- galon: gallon 1. Sıvı maddeleri ölçmek kün olmayan, yerinde sabit duran şeyler. için kullanılan, bir birimi ABD’de 3,785, Gayrimenkul kayıtları kadastro gören İngiltere’de ise 4,545 litreye eşit olan yerlerde tapu sicilinde, kadastro görme- hacim birimi. 2. Çoğunlukla akaryakıt yen yerlerde zabıt defterlerinde tutulur. vb. sıvı maddeleri taşımada kullanılan, Tapusu olmayan gayrimenkullerin devri silindir biçiminde, metalden büyük kap. zilyetlik hükümlerine göre harici senet 3. Boya sanayisinde kullanılan beş litrelik veya noterde yapılır. (Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım Ref. Kanunu; ambalaj. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) Köy Kanunu; Tohumculuk Kanunu; Sulama Alan- galsama: gill Solungaç, balıkların solu- larında Arazi Düz. Dair... Uyg. Yön.) num organı (Su Ürünleri Yön.) gaz anestezik: anesthetic gas Anestezi ganyan: win Bir koşunun birincisini tah- amacıyla kullanılan gazlar. (Hayvan Has- min ederek o at üzerine oynanan bahis. tanelerinin Kuruluş ... Yön.) (At Yarışları ve Müşterek Bahisler Tüzüğü) Gazi Koşusu: Gazi Stakes Mustafa Ke- ganyan at: winning horse Bir koşuda kemal Atatürk’ün adına, 1927 yılından iti- sinleşen koşu neticesine göre birinci gelen baren her yıl düzenlenen üç yaşlı Safkan at. (At Yarışları ve Müşterek Bahisler Tüzüğü) İngiliz Taylarının yarış hayatlarında yal- gayri sıhhî müessese: non-hygienic estab- nız bir kere katılabildikleri, 2400 metre lishment Çevresinde bulunanlara fizikî, mesafeli, çim pistte yapılan koşu. (At Ya- ruhî ve sosyal yönlerden az veya çok zarar rışları Tüzüğü.)

81 Ankara Barosu Yayınları gazoz: soft drink İçerisinde belli miktar- lik kanatlılarda, üç günlük yaştan büyük da sitrik asit veya tartarik asit, şeker ve saf olmamak kaydıyla 10 hafta, yumurta karbonik asidi ihtiva eden içilmeğe elve- üretimine yönelik kanatlılarda ise 6 haf- rişli sularla yapılan içecek. (Gıda Maddeleri tadır. (Organik Tarım Yön.) ... Tüz.) geçit hakkı: right of way, right of passa- GDO: GMO Bak. genetik yapısı değişti- ge Taşınmazından genel yola çıkmak için rilmiş organizmalar. yeterli geçidi bulunmayan malikin, bedeli GDO ürünleri: GMO products Genetiği karşılığında komşularının arazisinden geç- değiştirilmiş organizmlar içeren, genetiği me hakkı (zorunlu geçit hakkı) ile taşın- değiştirilmiş organizmalardan oluşan veya maz malikinin taşınmazını işletme veya genetiği değiştirilmiş orgnizmalardan iyileştirme ya da taşınmazı üzerinde yapı elde edilen ürünler. (Organik Tarım Yön.) yapma amacıyla komşu taşınmaza geçici olarak girme hakkı ile tarla yolu, hayvan geçici kordon: temporary cordon Hasta- sulama yolu, kış geçidi, tomruk kaydırma lık şüphesi görülen yerlerde durum ke- yolu ve oluğu ve bunlara benzer diğer ge- sinleşene kadar hayvan giriş ve çıkışının çitler için özel kanun hükümlerine tabi di- kontrol altına alınması. (Hayvan Sağlığı ve ğer geçit hakları. (Türk Medeni Kanunu) Zabıtası Kanunu; Hayvan Sağlığı Zabıtası Yön.) geçit yerleri: passages Mera komisyonla- geçici köy korucusu: temporary village rınca tespit edilen hayvanların ekili dikili guard, temporary rural guard Bakanlar alanlardan meraya geçmesini sağlayan Kurulunca tespit edilecek illerde; olağa- yerler (Mera Kanunu) nüstü hal ilanını gerektiren sebeplere ve şiddet hareketlerine ait ciddi belirtilerin geleneksel gül likörü: traditional rose li- köyde veya çevrede ortaya çıkması veya queur Isparta yöresinde yetişen Kızanlık her ne sebeple olursa olsun köylünün Gülü yapraklarından gül yağı üretilmesi canına ve malına tecavüz hareketlerinin esnasında elde edilen yağ altı gül suyuna artması hallerinde, valinin teklifi ve İçiş- tarımsal kökenli etil alkol ilavesi ile elde leri Bakanının onayı ile görevlendirilen, edilen ve sadece Türkiye’de üretilen distile belli bir ücret ödenen yerel güvenlik gö- alkollü içki. (2005/11 sayılı Alkollü İçkiler Teb.) revlileri. (Köy Kanunu) geleneksel marmelat: traditional mar- geçiş süreci: transition period Organik malade Meyve pulpu, püre, meyve suyu tarımda, organik tarım faaliyetine baş- ve sulu ekstraktlarının veya bitkilerin lanmasından sonra ürünün organik ola- kök, yaprak, çiçek gibi yenilebilen kısım- rak sertifikalandırılmasına kadar geçen larının gerektiğinde şekerler ve su ilave dönem. Temel olarak organik bitkisel edilerek sürülme kıvamına getirilmiş ka- ürün yetiştiriciliğinde geçiş süreci, tek rışımı. (2006/55 sayılı Reçel, Jöle, Marm. Tat. yıllık bitkiler ile mera ve yem bitkilerin- Kest. Pür. Teb.) de iki yıl, çok yıllık bitkilerde üç yıldır. geleneksel meyve likörü: traditional Hayvan ve hayvansal ürünlerin geçiş sü- fruit liqueur Iğdır ve Konya Ereğli’si reci et üretiminde büyükbaş hayvanlarda yöresinde yetişen Tokaloğlu cinsi kayısı 12 ay, küçükbaş hayvanlar ve domuzlar (Prunus armeniaca cv.), İstanbul Boğazının için 6 ay, süt üretimi için yetiştirilen Sarıyer, Tarabya ve Beykoz civarı ile hayvanlar için 6 ay, et üretimine yöne- Bursa ve Bilecik yöresinde yetiştirilen

82 Tarım Hukuku Sözlüğü ahududu (Rubus ideaus), Batı Karadeniz 1500 nukleotitten oluşmuş canlının ka- ve özellikle Karadeniz Ereğli’si yöresinde lıtsal özelliklerinden herhangi birini taşı- yetiştirilen Osmanlı çileği (Fragaria ves- yan parçası. Canlıların her türlü özellik- ca), Afyon ve Kütahya yöresinde yetişen lerini belirleyen ve hücre çekirdeğindeki vişne (Prunus cerasus), Bodrum ve Fethiye kromozomlarda bulunan kalıtım madde- yöresinde yetişen mandarina (Citrus reti- sinin en küçük birimi. culata) meyvelerinin veya seçilmiş meyve gen bankası: gene bank Sperma, ovum, kısımlarının tarımsal kökenli etil alkol embriyo ve diğer hayvansal genetik ma- ve/veya tarımsal kökenli distilat ve/veya teryalin koruma altına alındığı yer. (Hay- meyve distilat içkileri ile maserasyonu van Gen Kay. Kor. Hk. Yön.) G sonucu elde edilen ve sadece Türkiye’de gen kaynağı: gene resource Canlı türle- üretilen distile alkollü içki. (2005/11 sayılı rinin temel genlerini taşıyan ve türetilen Alkollü İçkiler Teb.) çeşit veya ırklara kaynaklık eden kendine geleneksel reçel: traditional jam Su ile özgü niteliklere sahip canlılar. (Hayvan Is- bütün veya parçalı meyvelerin veya bit- lahı Kanunu) kilerin kök, yaprak, çiçek gibi yenilebi- genel bütçe: general budget, master bud- len kısımlarının şeker ilave edilerek veya get Konsolide bütçe, merkezi idareyi edilmeden belirli kıvama getirilmiş ka- oluşturan idarelerin bütçelerinin tama- rışımı. (2006/55 sayılı Reçel, Jöle, Marm. Tat. mına verilen isim. (Tarım Sigortaları Kanu- Kest. Pür. Teb.) nu; Toprak Kor. ve Arazi. Kul. Kanunu) geleneksel yoğurt ve ürünleri: traditi- genel kurul: general assembly, general onal yoghurt and yoghurt products Türk meeting Dernek, şirket, oda ve birlik gibi tipi kaymaklı yoğurt, süzme yoğurdu, üyelik yada ortaklık sistemi ile kurulmuş torba yoğurdu, kese yoğurdu, Silivri yo- kurum ve kuruluşlarda bütün üyelerin ğurdu, kış yoğurdu, peskütan, tulum veya bütün üyeleri temsilen delegelerin yoğurdu, kurut ve ayran gibi yoğurt ve katılımıyla oluşan en yüksek karar organı, yoğurt ürünleri. (2009/25 sayılı Fermente Süt umumi heyet. (Ziraat Odaları ve Zir. Od. Birl. Ürünleri Teb.) Kanunu; Ziraat Odaları ve Zir. Od. Birl. Tüz.) gelir vergisi: income tax Gerçek kişilerin generatif üreme: generatif breeding elde ettikleri kazanç ve gelirler üzerinden Döllenme neticesinde meydana gelmiş alınan vergi. (Tohumculuk Kanunu) embriyoyu taşıyan tohumla üreme, cinsel olan üreme. (Tohumculuk Yön.) gemi: vessel, ship Tonajı ve adı ne olursa olsun, denizlerde ve içsularda su ürünle- genetik kaynak: genetic resource Bitki ri araştırmasında, istihsalinde, naklinde, ıslahçıları ve bilim adamlarının ihtiyacı işlenmesinde kullanılan kayık, sandal, olan genlerin sağlandığı, bitki yapıla- yelkenli, şat, salmavna gibi vasıtalarla rında genetik farklılık ve farklı özellikler buharlı veya motorlu bilumum yüzer va- içeren potansiyel populasyon, bir ülkede sıtalar. (Su Ürünleri Kanunu) veya bir bölgede doğal olarak bulunan bitkilerin yabanî türleri ve bunların geçiş gemi sahibi: ship owner Gemiyi mülki- formları, yerel çeşitler, özel amaçlarla ge- yetinde bulunduran gerçek veya tüzel kişi. liştirilmiş çeşitler ve bazı önemli karak- (Su Ürünleri Kanunu; Balıkçı Barınakları Yön.) terlere sahip ıslah materyalleri. (Tohumcu- gen: gene DNA molekülünün ortalama luk Kanunu; Tarım Kanunu)

83 Ankara Barosu Yayınları genetik kopyalama: genetical cloning genotip: genotype Organizmanın genetik Damızlık hayvanlara ait bir genomdan yapısı, soyyapı; kalıtyapı. (Yeni Bitki Çeş. Ait biyoteknolojik yöntemler kullanılarak Islahçı Hakl. Kor. İlş. Kanun; Hayvan Gen Kay. onun tüm genotipik özelliklerini taşıyan Kor. Hk. Yön.) bir canlının elde edilmesi. (Hayvan Islahı gentian distilat içkisi: gentian spirit Kanunu; Suni Toh. Tabi Toh. Ovum ve Emb. Gentian köklerinin tarımsal kökenli etil Trans.... Yön.) alkol ilave edilerek veya edilmeyerek fer- genetik modifiye gıdalar: genetically mo- mentasyonu ve elde edilen fermente gen- dified foods Bitkisel, hayvansal ve mikrobi- tianın distilasyonu ile elde edilen distile yolojik kaynaklara, genetik modifikasyon alkollü içkidir. Gentian distilat içkisinin teknolojileri ile başka bir canlı türüne ait hacmen alkol miktarı en az % 37,5 olma- bir genin aktarılması ile DNA’sının belli lıdır. (2005/11 sayılı Alkollü İçkiler Teb.) bir bölümünde istenilen değişiklik yapıl- gerçek kişi: natural person Hakiki şahıs, mış olan gıdalar. (Gıdaların Üretimi, Tük. ve hukukun hak ve borç sahiliği yetkisiyle Den. Dair Kanun; Gıda ve Gıd. ile Tem. Ed. Mad. donattığı kişi, insan. Karşıtı: Tüzel kişi ve Malz. Ür. İşyr. Sor. Yön. İst. Hak. Yön.) geri dönüşüm sözleşmesi: recycling genetik yapıları değiştirilmiş hayvan: contract Mera arazisinde yapılacak faali- genetically modified animal Transgenik, yetler için yapılan tahsis amacı değişik- knokout, çiftleşme ve/veya doğal me- liğinin uygun görülmesi halinde; arama, lezlemelerle yani türlerin kendi içindeki işletme, ruhsat sahipleri ve geri dönü- gen alışverişleriyle meydana gelmeyen, şümü olan kamu yatırımı kapsamında biyoteknolojik yöntemler kullanılarak başvuranlarla, mera komisyonu arasında farklı türlerden ve mikroorganizmalardan tahsis süresinin bitiminde mera arazisi- alınan genlerle yeni bir genetik materyal nin tekrar mera vafına kavuşturulabilme- kombinasyonuyla üretilmiş hayvan. (De- si amacıyla yapılan sözleşme. (Mera Yön.) ney ve Diğ. Bil. Amç. Kul. Den. Hayv. Kor.... Yön.) geriye melezleme: retro-hybridization genetik yapısı değiştirilmiş organizma- Islah edilmiş çeşitlerin bazı eksik ya da lar (GDO): Genetically Modified Or- uygun olmayan karakterlerinin tamam- ganisms GMO Çiftleşme ve/veya doğal lanması amacıyla elde edilen melez çe- melezlemelerle yani türlerin kendi için- şitin tekrarlanan anaçla yeniden melez- deki gen alışverişleriyle meydana gelme- lenmesi. Geriye melezlemede iki tip anaç yen, biyoteknoloji, gen teknolojisi, ge- bulunur. Birincisi ıslah edilmiş fakat netik mühendisliği gibi isimlerle anılan eksik karakteri bulunan tekrarlanan anaç yöntemler kullanılarak farklı türlerden ve denilen ticari çeşit, diğeri ise tekrarlana- mikroorganizmalardan alınan genlerin na anaca bir veya birkaç karakteri veren bir organizmadan başka bir organizmaya donör anaçtır. (Yeni Bitki Çeş. Ait Islahçı Hakl. transferiyle üretilmiş olan herhangi bir Kor. İlş. Kanun) canlı organizma. (Gıda ve Yem Amaçlı Gen. getr: leggings Atın eklemlerini korumak Yap. Değ. Org. ve Ür. İth, İşl. İhr. Kont. ve Den. amacıyla dört ayak bileğine takılan ön Yön.) ayaklara takılanı uzunca, arka ayakları- genom: genom Bir organizmanın sahip na takılanı daha kısa olan tozluk benzeri olduğu genetik şifrelerin tamamı. malzeme. (At Yarışları Tüz.)

84 Tarım Hukuku Sözlüğü gezginci arıcı: migratory beekeeper Bit- ran ve kâr amacı gütmeyen dernek ve kilerdeki farklı çiçeklenme döneminden vakıfların oluşturduğu organizasyonlar. üst düzeyde faydalanmak ve kış koşulla- (Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun) rından arıyı korumak maksadıyla koloni- gıda boyaları: food colourants Bak. renklerini yer değiştiren arıcı. (Arıcılık Yön.) lendiriciler. gezici sürü: nomadic drove Sabit bir gıda değeri olan hayvanlar: edible ani- yerleşim yerinde kalmayan meradan me- mals Kırmızı et, beyaz et, balık eti, süt, raya, otlaktan otlağa götürülen büyükbaş yumurta ve bal gibi insan gıdası elde et- veya küçükbaş hayvan sürüsü. (Hayvan mekte kullanılan hayvanlar. (2003/18 sayı- Sağlığı Zabıtası Yön.) lı Gıda Değeri Olan Hay. Uyg. Yas. Hormon vb. G gıda: food Yem, doğrudan insan tüketimi- Teb.) ne sunulmayan canlı hayvanlar, hasat ön- gıda denetçisi: food inspector Bak. gıda cesi bitkiler, tedavi amaçlı kullanılan tıbbî kontrolörü. ürünler, kozmetikler, tütün ve tütün ma- gıda güvencesi: food assurance Halkın mulleri, narkotik veya psikotropik madde- beslenmesine yetecek miktar ve kalitede ler hariç, içkiler, sakız ile gıdanın üretimi, gıdanın piyasada bulundurulması. (Tarım hazırlanması veya muameleye tâbi tutul- Kanunu) ması sırasında kullanılan su veya herhangi gıda güvenilirliği: food reliability, food bir madde dâhil, insanlar tarafından yeni- reliance Bak. gıda güvenliği. (Türk Gıda len, içilen veya yenilmesi, içilmesi bekle- Kodeksi Yön.) nen işlenmiş, kısmen işlenmiş veya işlen- memiş her türlü madde veya ürün. gıda güvenliği: food safety Gıdalarda olabilecek fiziksel, kimyasal, biyolojik ve gıda ambalaj materyali: food packaging her türlü zararların bertaraf edilmesi için material Gıda maddelerinin ambalajlan- alınan tedbirler bütünü. (Gıdaların Üretimi, masında kullanılabilecek madde ve mal- Tük. ve Den. Dair Kanun; Hayvan Sağlığı ve Za- (Türk Gıda Kodeksi Yön.) zemeler. bıtası Kanunu; Tarım Kanunu; Gıda ve Gıd. ile gıda arzı: food supply Gıda olarak üreti- Tem. Ed. Mad. ve Malz. Ür. İşyr. Sor. Yön. İst. len ürünlerin tüketiciye sunulması. (Tarım Hak. Yön.) Kanunu) gıda hijyeni: food hygiene Gıda madde- Gıda Bankaları Birliği: Union of Food lerinin sağlıklı olması ve güvenilir olarak Banks Gıda bankacılığı alanında faaliyet tüketime sunulması için gıda zincirinin gösteren kuruluşların üye olduğu, üye ku- her safhasında alınan önlemler. (Türk ruluşların oluşturduğu ve gıda bankaları Gıda Kodeksi Yön.; Gıdaların Üretimi, Tük. ve arasında işbirliği, koordinasyon ve dene- Den. Dair Kanun) tim fonksiyonlarını da ifa edecek birlik. gıda ışınlama sembolü: food irradiati- (Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun) on symbol Işınlanmış gıdaların ambalajı gıda bankası: food bank Bağışlanan veya üzerine; dökme olarak satılan ürünlerde üretim fazlası sağlığa uygun her türlü gı- ürünün ismi ile birlikte ürünün bulundu- dayı tedarik eden, uygun şartlarda depo- ğu kabın üzerinde veya yanında bulunan layan ve bu ürünleri doğrudan veya deği- satış etiketine konulması zorunlu olan şik yardım kuruluşları vasıtasıyla fakirlere yönetmeliğinde belirlenmiş yeşil renkte ve doğal afetlerden etkilenenlere ulaştı- uluslararası sembol. (Gıda Işınlama Yön.)

85 Ankara Barosu Yayınları gıda ışınlama tesisi: food irradiation (Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun; plant Gıdanın uygun bir ışın kaynağıyla Gıda ve Gıd. ile Tem. Ed. Mad. ve Malz. Ür. İşyr. güvenli bir şekilde ışınlanması için ta- Sor. Yön. İst. Hak. Yön.) sarlanmış ve lisanslanarak tescil edilmiş gıda işletmecisi: food operators İthal et- kaynak, donanım ve çalışma sistemlerini tikleri, ürettikleri, işledikleri, imal ettik- içeren bina ve ekleri. (Gıda Işınlama Yön.) leri veya dağıtımını yaptıkları gıda mad- gıda ışınlama: food irradiation Gıda delerinin gıda mevzuatı şartlarına uygun- maddesinin istenilen teknolojik amaca luğundan sorumlu olan gerçek veya tüzel (Gıda maddelerinde bulunan böcek yu- kişiler. (Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. Dair murta ve larvalarının canlılık ve üreme Kanun) faaliyetlerinin yok edilmesi veya azaltı- gıda katkı maddesi: food additive Tek ba- larak etkisiz hale getirilmesini, tüketime şına gıda olarak tüketilmeyen, gıda ham- sunulan bazı sebzelerin filizlenmesini, maddesi ve/veya yardımcı maddesi olarak çimlenmesini ve tomurcuklanmasını ön- kullanılmayan, tek başına besleyici değeri lemek, taze meyvaların olgulaşmasını ge- olan veya olmayan; seçilen teknoloji gere- ciktirmek, mikroorganizmaları azaltmak ği kullanılan işlem sırasında kalıntı veya veya yoketmek) ve usulüne uygun olarak türevleri mamul maddede bulunabilen, yönetmeliğinde belirlenen dozlarda Ka- gıdanın hazırlanması, tasnifi, işlenmesi, palı Kobalt-60 (Co-60) ve Sezyum-137 ambalajlanması, taşınması, depolanması (Cs-137) radyonüklit kaynaklarından ve dağıtımı sırasında gıda maddesinin tat, yayılan gama ışınları, 5 MeV ve daha dü- koku, görünüş, yapı ve diğer niteliklerini şük enerjide çalışan makine kaynakların- korumak, düzeltmek veya istenmeyen de- dan üretilen X- ışınları, 10 MeV ve daha ğişikliklere engel olmak amacıyla kulla- düşük enerjide çalışan makine kaynakla- nılmasına izin verilen maddeler. (Gıdaların rından üretilen elektronlarla ışınlanması. Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun; Gıda ve Gıd. (Gıda Işınlama Yön.) ile Tem. Ed. Mad. ve Malz. Ür. İşyr. Sor. Yön. İst. gıda ile temasta bulunan madde ve mal- Hak. Yön.; Türk Gıda Kodeksi Yön.; 2002/58 sayılı zemeler: substances and materials contac- Gıda Mad. Genel Etiketleme ve Besl. Yönünden Et. ting with food Gıda ile temasta bulunan Teb.; 2008/22 sayılı Renklendiriciler ve Tatl. Dış. veya bulunmak üzere imal edilen her tür- Gıd. Katkı Mad. Teb.) lü madde ve malzemeler. (Gıdaların Üreti- Gıda Kodeksi: food codex Gıda mevzua- mi, Tük. ve Den. Dair Kanun; Gıda Güvenliği ve tını oluşturan kurallar bütünü. (Gıdaların Kal. Den. Kont. D. Yön.; Gıda ve Gıd. ile Tem. Ed. Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun; Gıdaların Ür. Mad. ve Malz. Ür. İşyr. Sor. Yön. İst. Hak. Yön.) Tük. Den. Dair Yön.; Gıdaların Üretimi, Tük. ve gıda işlemeye yardımcı maddeler: food Den. Dair Kanun; Gıda Güvenliği ve Kal. Den. processing agents Tek başına gıda bileşe- Kont. D. Yön.; Gıda ve Gıd. ile Tem. Ed. Mad. ve ni olarak kullanılmayan, belirli teknolojik Malz. Ür. İşyr. Sor. Yön. İst. Hak. Yön.) amaca yönelik olarak hammadde, gıda gıda kontrol laboratuvarı: food control veya bileşenlerinin işlenmesi veya üretimi laboratory Kamu kurum ve kuruluşları, sırasında kullanılan; son üründe kendisi gerçek ve tüzel kişiler ile gerçek kişiler- veya türevlerinin kalıntılarının bulunma- den başka teşekküllerin açacağı gıda ana- sı kaçınılmaz olan ancak, kalıntısı sağlık lizi yapan laboratuvar. (Gıda Üretim ve Satış açısından risk oluşturmayan maddeler. Yerl. hk. Yön.)

86 Tarım Hukuku Sözlüğü gıda kontrolörü: food controller Gıda de- veya ambalajında basılı bulunan tanıtım netçisi, gıda kontrol ve gıda denetim iş bilgileri. (Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. Dair ve işlemlerini yerine getirmek üzere ilgili Kanun; Gıda ve Gıd. ile Tem. Ed. Mad. ve Malz. konuda asgari lisans düzeyinde eğitim Ür. İşyr. Sor. Yön. İst. Hak. Yön.) almış Bakanlık tarafından eğitim verile- gıda maddesi: foodstuff Tütün ve sade- rek yetkilendirilmiş olan kişiler. (Gıdaların ce ilaç olarak kullanılanlar hariç olmak Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun;Gıda Güven- üzere; içkiler ve sakızlar ile hazırlama ve liği ve Kal. Den. Kont. D. Yön.) işleme gereği kullanılan maddeler dahil, gıda maddeleri satış yeri: foodstuff sel- insanlar tarafından yenilen ve/veya içilen ling places Her türlü ham, yarı mamul ham, yarı mamul veya mamul her türlü G ve mamul gıda ve gıda katkı maddele- madde. (Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. Dair rinin toptan veya perakende dağıtım ve Kanun; Gıda Güvenliği ve Kal. Den. Kont. D. satışının yapıldığı ve bunların satış için Yön.; Gıda ve Gıd. ile Tem. Ed. Mad. ve Malz. depolandığı yerler. (Gıdaların Üretimi, Tük. Ür. İşyr. Sor. Yön. İst. Hak. Yön.; Gıdaların Ür. ve Den. Dair Kanun; Gıda Üretim ve Satış Yerl. Tük. Den. Dair Yön.; 2002/58 sayılı Gıda Mad. Hk. Yön.) Genel Etiketleme ve Besl. Yönünden Et. Teb.) gıda maddeleri üreten işyerleri: faciliti- gıda sanayi tuzu: salt of food industry es producing foodstuffs Gıda ve gıda katkı Gıda sanayinde kullanılan, doğrudan tü- maddelerinin ham maddeden başlayarak; keticiye sunulmayan, iyotlu veya iyotsuz depolama, tasnif, işleme, değerlendir- olarak üretilen tuz. (2007/53 sayılı Tuz Teb.) me, dayanıklı hale getirme, ambalajlama gıda sicil numarası: food registration işlerinden bir veya birkaçının yapıldığı number Gıda maddeleri üreten işyerleri- ve gıda maddeleri satış yerlerine gönde- ne verilen numara. (Gıdaların Üretimi, Tük. rilmek üzere depolandığı tesisler ile bu ve Den. Dair Kanun; Gıdaların Ür. Tük. Den. tesislerin tamamlayıcısı sayılacak yerlerin Dair Yön.) tamamı. (Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun; Gıda Üretim ve Satış Yerl. Hk. Yön.; Türk gıda sicili: food register Gıda üreten iş- Gıda Kodeksi Yön.) yerlerinin işyerlerinin ürettikleri ürünle- gıda maddeleri üreten ve satan işyerleri: rin ve bu ürünlerin bileşiminde bulunan facilities producing and selling foodstuffs maddelerin kaydedildiği ve Bakanlık Gıda maddelerinin ham maddeden baş- nezdinde tutulan sicil. (Gıdaların Üretimi, layarak depolama, tasnif, işleme, değer- Tük. ve Den. Dair Kanun; Gıdaların Ür. Tük. lendirme, dayanıklı hale getirme, amba- Den. Dair Yön.; Gıda ve Gıd. ile Tem. Ed. Mad. lajlama işlemlerinden bir veya bir kaçının ve Malz. Ür. İşyr. Sor. Yön. İst. Hak. Yön.) yapıldığı ve her türlü ham, yarı mamul gıda üretim zinciri: food production cha- ve mamul gıda maddelerinin toptan veya in Perakende satış noktaları hariç olmak perakende dağıtım ve satışının yapıldığı üzere gıda maddelerinin üretiminde, ve bunların satış için depolandığı yerler. hammaddeden başlayarak hazırlama, iş- (Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun) leme, imalat, paketleme, depolama, taşı- gıda maddesi etiketi: foodstuff label ma safhalarının tümü. (Gıdaların Ür. Tük. Gıda maddesini tanıtıcı her türlü yazılı Den. Dair Yön.) veya basılı bilgi, marka, damga ve işa- gıda zehirlenmesi: food poisonning Gı- retleri içeren ve gıda ile birlikte sunulan dalara karışan yabancı kimyasallar veya

87 Ankara Barosu Yayınları gıdada uygun olmayan depolama, ha- kitle veya şurup halinde satılan madde. zırlama ve sunum yöntemleri nedeniyle (Gıda Maddeleri ... Tüz.) meydana gelen toksinlerin alınması so- gliserin: glycerin, glycerol Hafifçe tatlı, nucunda bu besinleri tüketenlerde görü- akışkanlığı az, zehirleyici olmayan, su ve len genellikle kusma, ishal, karın ağrısı, alkolle karışan, asetonda çözünen renksiz ateş gibi belirtilerle kendini gösteren bir alkol türü (trialkol). Gliserinin yağ hastalıklar. Gıda zehirlenmelerine ço- asidi esterleri hayvansal ve bitkisel yağları ğunlukla bakteriler, kimyasallar ve alerjik meydana getirir. Yağlardan sabun yapılır- etmenler neden olurlar. (Gıda Güvenliği ve ken yan ürün olarak gliserin elde edilir. Kal. Den. Kont. D. Yön.) Petrol ürünü propilenden sentezle de elde gıda zinciri: food chain Gıda maddeleri- edilebilir. Gliserin boya ve vernikler için nin üretiminde hammaddeden başlaya- reçine yapımında, besinlerde, ilaçlarda rak hazırlama, işleme, imalat, ambalaj- ve kozmetik maddelerde, nemlendirici lama, depolama, taşıma, dağıtım ve pi- ve yumuşatıcı olarak ve ayrıca nitrik asit- yasaya arz aşamalarının tümü. (Türk Gıda le birleştirilerek nitrogliserin yapımında Kodeksi Yön.) kullanılır. Ayrıca dinamit yapımında da gıdaya bulaşan zararlı maddeler: harm- kullanılır.Tıbbi gliserin şeker hastalığın- ful food contaminants Üretimi veya pa- da şeker olarak ayrıca dıştan deriye uygu- zarlanması süresince, gıdaya istenmeden lanan merhemlerle ve kabızlıkta fitil ola- bulaşan her türlü madde ve bileşikler. rak kullanılır. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) (Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun) GLP: Good Labrutory Practises Bak. İyi gırgır ağları: purse seines Alttan büzülen Laboratuvar Uygulamaları. (Özel Veteriner çevirme ağları. (Su Ürünleri Yön.; Su Ürünleri Laboratuvarları Yön.) Kanunu) glukoz/ glukoz-fruktoz/ fruktoz- giriş aidatı: entrance fee Dernek, koopera- glukoz şurubu: syrup of glucose/ glucose- tif, vakıf, birlik gibi organizasyonlara üye fructose/ fructose-glucose Nişasta veya olunurken bir defaya mahsus olarak alınan inulinden veya bunların karışımından aidat. (Tarımsal Üretici Birlikleri Kanunu) elde edilen besleyici değeri olan sakarid- giriş ücreti: entrance fee Bak. giriş aidatı. lerin saflaştırılmış ve koyulaştırılmış sulu (Ziraat Odaları ve Zir. Od. Birl. Kanunu) çözeltisi. (2006/40 sayılı Şeker Teb.) gizli oy açık tasnif: secret ballot and open glusin: glucina Berilyum (glucinum) ele- classification Siyasi seçimlerde, dernek, mentinin oksidi olan beyaz veya gri renk- vakıf, kooperatif birlik, oda gibi organ- li tatsız toz haldeki madde (Gıda Maddeleri ları seçimle iş başına gelen oluşumlarda ... Tüz.) oyların hangi adaya oy verildiği belli ol- gluten: gluten Buğday, arpa, yulaf, çav- mayacak şekilde gizli kullanılması ve oy dar, tritikale veya bunların melezlerinde sayımı ve tasnifinin kamuya açık olarak veya türevlerinde bulunan ve suda ve 0.5 yapılması. (Tohumculuk Kanunu) M NaCl’de çözünmeyen protein fraksi- glikoz: glucose Nişastanın asitlerle hidro- yonu. (2003/33 sayılı Glutensiz Gıdalar Teb.) lize edilmesiyle elde edilen ve içinde gli- gluteni azaltılmış gıda maddesi: gluten- koz, dekstrin, su ve cüzi miktarda maden reduced foodstuff Gluteni azaltılmış buğ- tuzları bulunan ticarette toz veya çok katı day veya tüm Triticum türleri ile arpa,

88 Tarım Hukuku Sözlüğü

çavdar, yulaf ve bunların melezlerini ve/ “(1) Kanunda ayrıca suç olarak tanımla- veya türevlerini içeren gıda maddeleri. nan hâller dışında, görevinin gereklerine (2003/33 sayılı Glutensiz Gıdalar Teb.) aykırı hareket etmek suretiyle, kişilerin glutensiz gıda maddesi: non-gluten fo- mağduriyetine veya kamunun zararına odstuff Gluten içeren buğday veya tüm neden olan ya da kişilere haksız bir ka- Triticum türleri ile arpa, çavdar, yulaf ve zanç sağlayan kamu görevlisi, bir yıldan bunların melezlerini ve/veya türevlerinin üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandı- yerine kullanılan gluten içermeyen bile- rılır.”, “(2) Kanunda ayrıca suç olarak şenlerden oluşan gıda maddeleri. (2003/33 tanımlanan hâller dışında, görevinin ge- sayılı Glutensiz Gıdalar Teb.) reklerini yapmakta ihmal veya gecikme G göstererek, kişilerin mağduriyetine veya GMP: Good Manufacturing Practises kamunun zararına neden olan ya da ki- Bak. İyi İmalat Uygulamaları. (Özel Veteri- şilere haksız bir kazanç sağlayan kamu ner Laboratuvarları Yön.) görevlisi, altı aydan iki yıla kadar hapis golden: golden, hamster Bak. Hamster cezası ile cezalandırılır.” “(3) İrtikâp su- (Hayvan Deneyleri Etik Kurullarının... Yön.) çunu oluşturmadığı takdirde, görevinin göçer: nomad Belirli bir otlatma alanı- gereklerine uygun davranması için veya na sahip olmayan, yılın her mevsiminde bu nedenle kişilerden kendisine veya bir aile bireyleri ve hayvanları ile birlikte başkasına çıkar sağlayan kamu görevlisi, başka yerlere geçici olarak konaklayarak birinci fıkra hükmüne göre cezalandırı- hayvancılık yapan insanlar. (Mera Kanunu; lır.” (Tohumculuk Kanunu) Mera Yön.) gözetim bölgesi: surveillance zone Has- göçmen balıklar: migratory fishes Ha- talık çevresinde, koruma bölgesini de yatlarının değişik evrelerini değişik de- içine alacak biçimde, koruma bölgesi dı- nizlerde veya bölgelerde geçirmek için şında hastalığın yayılmasını önlemek için gerekli ön tedbirlerin uygulandığı ve has- seyahat eden balıklar. (Su Ürünleri Yön.) talığın etkileyebileceği tüm türlerin sağlık göl kıyı kenar çizgisi: lake shore edge line durumunun dikkatlice izlendiği bölge. Bak. kıyı kenar çizgisi. (Zeytinciliğin Islahı granül bitter çikolata: granules bitter ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hk. Kanun) chocolate Pul bitter çikolata, bileşiminde gölet: pond Gölden daha küçük yapıda, en az %12 kakao yağı ve en az % 14 yağ- genellikle sulama suyu biriktirmek ama- sız kakao kuru maddesi olacak şekilde en cıyla bir set arkasında suların toplanma- az % 32 toplam kakao kuru maddesi içe- sıyla oluşan, normal olarak sulama mev- ren çikolata. (2003/23 sayılı Çikolata ve Çik. simi sonunda çok az suyu kalan durgun Ür. Teb.) su kütlesi. (Su Ürünleri Yetişt. Yön.) granül sütlü çikolata: granules milk cho- gömeç: honeycomb Bal peteği, sepet ko- colate Pul sütlü çikolata, bileşiminde en vanlardaki bal peteği. (Gıda Maddeleri ... az % 20 toplam kakao kuru maddesi ve Tüz.) %12 süt kuru maddesi içeren, kakao yağı görevi kötüye kullanma: malfeasance, ve süt yağı toplam miktarı en az %12 misconduct 5237 sayılı Türk Ceza Kanu- olan çikolata. (2003/23 sayılı Çikolata ve Çik. nunun 257nci maddesinde düzenlenmiş Ür. Teb.) faili kamu görevlisi olabilen torba suç. granül tarım ilacı: granul pesticide Kü-

89 Ankara Barosu Yayınları

çük daneler halinde imal edilen ve ge- güllaç: gullac (a traditional Turkish de- nellikle teknik talimata uygun miktarda sert) Nişastadan yapılan çok ince kuru suya konulup eritilerek kullanılan tarım yufka ve sütle hazırlanan, fındık, fıstık, ilaçları. (Zirai Müc. İlaçl. Etiket Yön.) ceviz, badem ve gülsuyu ile çeşnilendirilen grev: strike İş bırakma, işçilerin, işvere- geleneksel bir tatlı (Gıda Maddeleri ... Tüz.) ne isteklerini kabul ettirmek ve onlara bu gümrük antreposu: customs warehouse, yolda baskıda bulunmak için aralarında bonded warehouse Bir ülkeye girmesi ya verdikleri karara göre toplu olarak işi bı- da o ülkeden geçirilmesi yasak olmayan rakmaları. Karşıtı; lokavt (Sözleşmeli Ürt. yabancı memleket eşyasının, ihraç edi- Hk. Yön.) lecek malların, transit eşyanın ya da re- guignolet: Kirazın tarımsal kökenli etil eksport edilecek malların konulduğu yer. alkolde maserasyonu ile elde edilen likör. (Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun) (2005/11 sayılı Alkollü İçkiler Teb.) gümrük deposu: customs warehou- gübre: fertilizer, manure, dung Ana işle- se Gümrüklerde yurda sokulmak üzere vi bitkilere besin maddesi sağlamak olan getirilen malların vergileri ödeninceye granül, toz, sıvı gibi değişik formlarda ve gümrük işlemleri tamamlanıp yurda kullanılabilen, toprağa veya doğruan bit- sokulmasına izin verilene kadar bekletil- kiye uygulanabilen organik yada inorga- dikleri gümrük idaresinin denetimindeki nik bitki besin maddeleri. depolar. (Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. Dair gübre çözeltisi: fertilizer solution Bitki Kanun) besin maddelerini suda çözünür formda gümrük kapısı: customs gate Yurda insan, bulunduran ve katı partikül içermeyen hayvan ve eşya girişlerinin yada bunların sıvı gübre. (Tarımda Kullanılan. Kim. Güb. yurttan çıkışlarının kontrollü bir şekilde Yön.) yaptığı, belli yerlerde kurulmuş olan bi- gübre süspansiyonu: suspension fertili- rimler. (Zirai Müc. ve Zir. Kar. Kanunu) zer Katı partiküllerin sıvı faz içinde asılı günlük civciv: daily chick, daily brood halde bulunduğu iki fazlı gübre. (Tarımda Yetmişiki saatten küçük ve henüz bes- Kullanılan. Kim. Güb. Yön.) lemeye alınmamış olan bütün kümes güçlendirilmiş makarna: fortified maca- hayvanları. ve beslemeye alınsın veya roni Zenginleştirilmiş makarna için be- alınmasın yetmişiki saatten küçük carina lirlenen vitamin ve minerallerin üst sınır moschata olarak isimlendirilen moskova değerlerine protein katılarak hazırlanan ördekleri veya moskova ördeklerinin me- hamurun şekillendirilip kurutulmasıyla lez ırkları. (Avian İnfluenza Hast. Karşı Kor. elde edilen bir ürün. (2002/20 sayılı Makar- Müc. Yön.) na Teb.) günlük limit: daily limit Adet ya da kg güçten düşmüş hayvan: weakened ani- cinsinden her amatör balıkçının yasal mal Bulaşıcı ve salgın hayvan hastalıkları metotlarla avlanarak beraberinde götü- haricinde yaşlanma, sakatlanma, yaralan- rebileceği en fazla balık miktarı. (2008/49 ma ve hastalanma gibi çeşitli nedenlerle sayılı Amatör Amç. Su Ür. Avc. Teb.) fiziki olarak iş yapabilme yeteneğini kay- günlük resmi program: daily official betmiş binek ve yük hayvanları. (Hayvan- programme Koşularla ilgili olarak yarış ları Koruma Kanunu) müessesesi tarafından yayımlanan yarış

90 Tarım Hukuku Sözlüğü programı. (At Yarışları ve Müşterek Bahisler alınarak garnizon komutanı ve mahalli Tüz.) mülki amirler tarafından birlikte tespit güveni kötüye kullanma: breach of fa- edilir. (Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşı- ith 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun lattırılması Hk. Kanun) 155inci maddesinde “Başkasına ait olup da, muhafaza etmek veya belirli bir şekil- de kullanmak üzere zilyedliği kendisine devredilmiş olan mal üzerinde, kendisinin veya başkasının yararına olarak, zil- yedliğin devri amacı dışında tasarrufta G bulunmak veya bu devir olgusunu inkar etmek” şeklinde tranımlanmış şikayete bağı suç. (Ulusal Süt Konseyi ... Yön.) güvenli gıda: safe food Raf ömrü süresin- ce fiziksel, kimyasal ve biyolojik riskleri taşımayan gıdalar. (Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun Gıda ve Gıd. ile Tem. Ed. Mad. ve Malz. Ür. İşyr. Sor. Yön. İst. Hak. Yön.) güvenli ürün: safe product Kullanım sü- resi içinde, normal kullanım koşullarında risk taşımayan veya kabul edilebilir ölçü- lerde risk taşıyan ve temel gerekler bakı- mından azami ölçüde koruma sağlayan ürün. (Ürünlere İlişkin Tek. Mevzuatın Haz. ve Uyg. Dair Kanun) güvenlik bölgeleri: security zones Gü- venlik Bölgeleri; özel güvenlik bölgeleri ve askeri güvenlik bölgeleri olmak üzere ikiye ayrılır. Kamu veya özel kuruluşlara ait stratejik değeri haiz her türlü yer ve tesislerin çevresinde güvenlik bölgele- ri kurulabilir. Güvenlik bölgesi içindeki gerçek ve tüzel kişilere ait taşınmazlar kamulaştırılabilir. Güvenlik bölgelerinin dış sınırlarından itibaren en çok ikiyüz metreye kadar olan saha dahilinde yan- gın ve patlama tehlikesi gösteren her türlü maddenin imali, depolanması ve satış yerlerinin açılması yasaklanabilir. Bu yasakla ilgili sınır, özel güvenlik böl- gelerinde mahalli mülki amirler; askeri güvenlik bölgelerinde ise askeri tesisin teknik özellikleri ve hassasiyeti dikkate

Tarım Hukuku Sözlüğü

H H habitat: habitat Bitkinin doğal olarak ye- amaçlarının yerine getirilmesi için uygun tiştiği yer, yurt. Bir canlının veya canlılar olup olmadığını saptamak üzere yapılan toplumunun yaşadığı yer. denetim ve kontrol. (Gıda Güvenliği ve Kal. HACCP izleme: HACCP monitoring Den. Kont. D. Yön.) Kritik Kontrol Noktasının kontrol altın- HACCP: Hazard Analysis and Critical da olup olmadığının değerlendirilmesi Control Points Tehlike Analizi ve Kritik amacıyla kontrol parametrelerinin göz- Kontrol Noktaları olarak tanımlanan, lem veya ölçümlerinin planlı bir sırada gıda güvenliği için önemli olan tehlike- yürütülmesi. (Gıda Güvenliği ve Kal. Den. leri tanımlayan, değerlendiren ve kontrol Kont. D. Yön.) eden sistem. (Gıda Güvenliği ve Kal. Den. HACCP planı: HACCP plan İlgili ürü- Kont. D. Yön.) nün üretim sürecinde gıda güvenliği açı- hacim arttırıcılar: bulking agents Gı- sından önemli olan tehlikelerin kontrol daların mevcut enerji değerini önemli altında tutulduğundan emin olmak ama- oranda artırmadan, hacimlerini artıran cıyla HACCP ilkelerine uygun olarak maddeler. (2008/22 sayılı Renklendiriciler ve hazırlanmış doküman. (Hastalıktan Arilikte Tatl. Dış. Gıd. Katkı Mad. Teb.; 2002/58 sayılı Bölümlendirme Yön.) Gıda Mad. Genel Etiketleme ve Besl. Yönünden HACCP sistemi: HACCP system Et. Teb.) HACCP planı veya planlarını yürütmek hacmen alkol miktarı: alcoholic strength ve amaçlarını yerine getirmek için gere- by volume Söz konusu üründe +20 ºC’de ken organizasyon yapısı, prosedürler, sü- var olan saf alkol hacminin, aynı sıcaklık reçler, ve kaynaklar. (Gıda Güvenliği ve Kal. derecesinde toplam ürün hacmine oranı- Den. Kont. D. Yön.) nın % olarak ifadesi. (2005/11 sayılı Alkollü HACCP tetkiki: HACCP inspection İçkiler Teb.) HACCP planı ve buna ilişkin sonuçlar hacmen doğal alkol miktarı: natural dahil, HACCP sisteminin planlanmış alcoholic strength by volume Üzümün düzenlemelere uyup uymadığını, etkili (veya diğer şaraplık ürünlerin) doğal ya- biçimde uygulanıp uygulanmadığını ve pısından kaynaklanan şekerden elde edi-

93 Ankara Barosu Yayınları lebilecek hacmen toplam alkol miktarı. ürünleri müstahsilleri, bunların üst kuru- (2008/67 sayılı Şarap Teb.; 2006/28 sayılı Aro- luşları, komisyoncu, balıkçı esnafı ve iş- matize Şarap... Teb.) letmeciler açısından, Su Ürünleri Toptan hacmen gerçek alkol miktarı: actual ve Perakende Satış Yerleri Yönetmeliği- alcoholic strength by volume 20 °C sıcak- nin ilgili maddelerinin uygulanmasında lıktaki ürünün %100 hacmindeki aynı ve anlaşmazlıkların çözümlenmesinde sıcaklıkta ölçülen hacmen saf alkol mik- öneriler getirmekle yetkili ve sorumlu tarı. (2008/67 sayılı Şarap Teb.; 2006/28 sayılı olan işletme müdürü veya görevlendir- Aromatize Şarap... Teb.) diği bir üye, Bakanlık İl Müdürü veya görevlendireceği bir üye, su ürünleri ko- hacmen potansiyel alkol miktarı: poten- operatif, kooperatif birlikleri veya merkez tial alcoholic strength by volume Ürün- birliklerinin kendi aralarından seçecekleri deki şekerin tamamının fermantasyonu bir üye, su ürünleri müstahsilleri veya der- sonucu elde edilen, 20 °C sıcaklıktaki nekleri veya vakıfları veya ihracatçılarının ürünün %100 hacmindeki aynı sıcak- arasından seçilecek bir üye, komisyon- lıkta ölçülen hacmen saf alkol miktarı. cuların kendi aralarından seçecekleri bir (2008/67 sayılı Şarap Teb.; 2006/28 sayılı Aro- üye ve Vali veya Kaymakam tarafından matize Şarap... Teb.) belirlenen o yerdeki en fazla üyeye sahip hacmen toplam alkol miktarı: total alco- tüketici örgütünü temsilen birer üyeden holic strength by volume Hacmen gerçek olmak üzere toplam 6 üyeden teşekkül alkol miktarı ile hacmen potansiyel alkol eden ve aynı sayıda yedek üyesi bulunan miktarının toplamı. (2008/67 sayılı Şarap kurul. (Su Ürünleri Top. Per. Sat. Yerl. Yön.) Teb.) hakiki şahıs: natural person Bak. gerçek hafif tane: light grain İçleri kısmen veya kişi. (Veteriner Hek. Mes. İc. Türk Vet. Hek. Bir. tamamen boş olan karabiber taneleri. ve Od. Teş. Kanun Ziraat Odaları ve Zir. Od. (2000/16 sayılı Baharat Teb.) Birl. Tüz.) Hak Sahipliği Tesbit Komisyonu: ham ahşap: raw wood Her hangi bir iş- Commission of Determination of Right leme ya da muameleye tabi tutulmamış Owners Sulama Alanlarında Arazi Dü- ahşap. (Bitki Sağlığı Ön. Yön. Ahş. Amb. Mal. zenlenmesine Dair Tarım Reformu İşr. Hk. Yön.) Kanunu çerçevesinde topraksız çiftçile- ham deri: unprocessed leather, raw hide re toprak dağıtımında hak sahiplerinin Hayvanlardan yüzülmüş ve koruma iş- tesbiti amacıyla Tarım Reformu Genel lemleri dışında işlem görmemiş derilerin Müdürlüğü Bölge Müdürlüğü elemanları tamamı. (Derilerin Elde Ed. Taş. Top.... Yön.) arasından seçilen bir başkan ve iki üye ol- ham iç ve kuyruk yağları: raw tallow mak üzere üç kişiden oluşan ve Kamulaş- and tailfat Sıhhatli kasaplık hayvanların tırma, Toplulaştırma ve Dağıtım Şubesi muhtelif yağlı uzuvlarından mihaniki bir Müdürünün teklifi ve Bölge Müdürünün surette ayrılan yağlar. Bu yağlar sığır iç onayı ile kurulan komisyon. (Sulama Alan- yağı, koyun kuyruk yağı, koyun böbrek larında Arazi Düz. Dair... Uyg. Yön.) yağı, domuz yağı gibi elde edildikleri hakem kurulu: arbitration board, arbit- uzvun ve hayvanın ismi ile adlandırılır. ration committee Su ürünleri halinde, su (Gıda Maddeleri ... Tüz.)

94 Tarım Hukuku Sözlüğü ham madde: raw material Mamul mad- özelliklerini taşımayan, rafinasyon veya delerin üretiminde kullanılan birincil üre- teknik amaçlı kullanıma uygun yağlar. timden elde edilen ürün, yarı mamul veya (2007/36 sayılı Zeytinyağı ve Pirina Yağı Teb.) mamul maddeleri elde etmek için kullanı- hamil: holder, bearer Taşıyan, elinde lan maddelerden her biri. Örneğin Gıda bulunduran. (At Yarışları ve Müşterek Bahisler maddelerinin üretiminde kullanılan hasat, Tüzüğü) kesim, sağım, avlama, toplama sonucu hamiline (senet) (bilet): to bearer Se- elde edilen ürün, yarı mamul veya mamul nedin yada biletin metninden veya maddeleri elde etmek için kullanılan ana şeklinden elinde bulunduran kim ise o maddelerden her biri. (Gıdaların Üretimi, kimsenin hak sahibi sayılacağı anlaşılan Tük. ve Den. Dair Kanun; 2002/58 sayılı Gıda her türlü senet, tahvil, hisse senedi, bilet. H Mad. Genel Etiketleme ve Besl. Yönünden Et. Teb.) Örneğin milli piyango bileti, müşterek ham pirina yağı: raw olive-pomace oil bahis bileti hamiline olup ikramiyeler Pirina yağının karakteristik özellikleri- ibraz edene ödenir. (At Yarışları ve Müşterek ni taşıyan rafinasyon veya teknik amaçlı Bahisler Tüzüğü) kullanıma uygun pirina yağı. (2007/36 sa- hamster: hamster (Mesocricetus aura- yılı Zeytinyağı ve Pirina Yağı Teb.) tus) Cricetidae familyesından bir kemi- ham şeker: raw sugar Şeker kamışı, şe- rici türü. 1930 yılında, Suriye yakınla- ker pancarı vb şeker üretiminde kullanı- rında bir kasabada bulunarak üretilmeye lan bitkilerden elde edilmiş hoşa gitme- başlanan bilimsel ve tıbbi araştırmalarda yen tat ve kokuya sahip, sarı renkte, ya- kullanılan aynı zamanda pet hayvanı ola- pışkan karakterli henüz tüketimr uygun rak beslenen hayvan Hamsterın derisi olmayan arıtılmamış şeker. (Şeker Kanunu) vücuduna tam yapışmış değildir, esnek ham tane: raw grain İyi olgunlaşmamış ve gevşek bir yapısı vardır. Adeta deri- veya gelişimini tamamlamamış çeltikler- si vücuduna bol gelen bir elbise gibidir. den elde edilen yeşil veya yeşilimsi renk- Gözleri parlak ve tam yuvarlaktır, ayak- teki taneler. (2001/10 sayılı Pirinç Teb.) ları tutmaya ve kavramaya uygundur bu yüzden hamsterlar iyi birer tırmanıcıdır- ham tohumluk sertifikası: raw seed cer- lar. Ön ayaklarında 4 arka ayaklarında 5 tificate Orijinal ve sertifikalı tohumluk parmak vardır. Kuyruk 1 cm den kısa ve sınıflarında üretilen, nihai olarak serti- küttür. Uzun tüylü varyetelerde kuyruk fikalandırılmamış tohumluklar için dü- tamamen tüylerin altında gizlenmiştir. zenlenen belge. (Tahıl Tohum Sert. Paz. Yön.) Boyları 10 15 cm ağırlıkları 150 gr civa- ham tohumluk: raw seed Orijinal ve ser- rındadır. (Hayvan Deneyleri Etik Krl....Yön.) tifikalı tohumluk sınıflarında üretilen, ni- hamur kabartma tozu: baking powder hai olarak sertifikalandırılmamış tohum- Maya olmaksızın yalnız karbonik asit luklar. (Pancar Tohumluğu Sert. ve Paz. Yön.) çıkarmak suretiyle hamuru kabartan ham zeytinyağı: raw olive oil Doğrudan müstahzar. Hamur kabartma tozu olarak tüketime uygun olmayan, serbest yağ kullanılacak maddeler, amonyum karbo- asitliği oleik asit cinsinden %3.3 ün üze- nat, amonyum bikarbonat ve amonyum rinde olan ya da duyusal ve karakteristik hidrokarbonat ile sodyum bikarbonatın, özellikleri bakımından natürel zeytinyağı sodyum fosfat asit, sodyum piro fosfat

95 Ankara Barosu Yayınları asit, tartarik asit, sitrik asit gibi zararsız leme Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik asitlerin bileşikleriyle olan karışımların- hükümlerine göre izin alınmış at yetiştir- dan ibarettir. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) me işletmesi. (Safkan Arap ve İngiliz Atlarının han: inn Eskiden yolcuların ve beraber- Soy Küt. Kay. Dair Yön.) lerindeki hayvanların konaklamaları, için harç: charge, dues, fee Konusuna göre yolların konaklama yerlerinde yapılmış devletiğin verdiği bazı hizmetler nede- yapılar. (Ruam Yön.) niyle yalnız o işle ilgili olarak kişilerden handikap koşusu: handicape stakes Bir aldığı miktarı maktu veya nisbi olarak be- yarıştaki atların kazanma şanslarını eşit lirlenen az bir miktar para. Örnek: ruhsat kılmak için taşıyacakları farklı ağırlıkla- harcı, pasaport harcı. (Su Ürünleri Kanunu) rın handikaperler tarafından, gerekiyor- hardal: mustard Brassica nigra L. Koch, Si- sa, bilgisayar yardımı ile ayarlandığı ve napis alba L. ve Brassica juncea L. Czernja- düzenlendiği koşu. (At Yarışları Tüz.) jev türlerine giren bitkilerin tohumları veya handikaper: handicapper Handikap ko- tohumlarının öğütülmüş hali. (2000/16 sayılı şularında atların performanslarına göre Baharat Teb.; Gıda Maddeleri ... Tüz.) verilecek puanları tesbit etmekle görevli hareket hakemi: starter Atları koşuya kimse. Handikaper tarafından tesbit ve başlatmak ve başlamanın geçerliliğine ilan edilen puanlara itiraz edilemez ve karar verme yetkisine sahip hakem, start puanlar ile bunlara ait liste hiçbir suret- hakemi. (At Yarışları Tüzüğü.) te değiştirilemez. Ancak, puanların ila- nından sonra ve handikap koşularının haricen kullanılan ilaç: drug for external yapılmasından önce diğer koşulara katı- use Hayvanlarda vücutlarına sürülmek lıp birincilik kazanan atların puanlarına veya banyo yaptırılmak suretiyle kulla- handikaper tarafından 5 kiloya kadar ek nılan ve ağız veya başka bir yolla vücuda puan verilebilir. Ek puanın en geç han- alınmayan ilaçlar. (Veteriner Hek. Muay. ve dikap koşusunun yapılacağı günün saat 9 Polk. Yön.) una kadar tesbit ve ilan edilmesi şarttır. harman yeri: threshing field Sapı ve ka- (At Yarışları Tüz.) buğuyla hasat edilen tarım ürünlerinin hapis hakkı: lien, right of lien Borçlunun sap kabuk ve danelerinin birbirinden ya- edimini yerine getirmedikçe alacaklının rılması, sapların saman haline getirilmesi elinde bulunan borçlunun üstünde hak sa- ve bu şekilde depoya samanlığa konula- hibi olduğu şeyi borçluya vermeme hakkı. cak hale getirilmesi veya satılacak şekilde Alacaklının bu haktan yararlanabilmesi ayrıştırılması için konulduğu, köyün or- için eşyanın malikin rızası dahilinde ala- tak malı niteliğindeki alan. (Mera Kanunu) caklıya geçmiş olması, alacağın vadesinin harmanlama: blending Aynı kategoriye gelmiş olması ve hapis hakkına konu eş- dahil ve aralarında; hazırlama metotları, yanın alacakla ilgisinin bulunması gerekir. distilasyon cihazları, olgunlaştırma ve (Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu) eskitme süresi, üretimin yapıldığı coğrafi hara: studfarm Gerçek ve tüzel kişiler ta- bölge gibi faktörlerin biri veya birkaçın- rafından safkan Arap ve İngiliz atı yetiş- dan ötürü kompozisyonunda bazı küçük tirmek amacıyla kurulan ve Hayvancılık farklar ile ayırt edilebilen iki veya daha İşletmelerinin Kuruluş, Çalışma, Denet- fazla distile alkollü içkinin birleştirilmesi;

96 Tarım Hukuku Sözlüğü farklı özelliklere sahip şıraların veya şa- den, oluşan komisyonlar (Tabi Afetlerden rapların karıştırılması işlemi. (2005/11 sa- Zar. Gör. Çiftçl. Yap. Yard. Hk. Yön.) yılı Alkollü İçkiler Teb.; 2008/67 sayılı Şarap Teb.) hassas bölge: delicate area, vulnerable harmanlanmış gübre: blended fertilizer zone Ötrofik olduğu belirlenen veya ge- Kimyasal reaksiyon olmadan çeşitli gübre- rekli önlemler alınmazsa yakın gelecekte lerin kuru olarak karıştırılmasıyla elde edi- ötrofik hale gelebilecek doğal tatlı su göl- len gübre. (Tarımda Kullanılan. Kim. Güb. Yön.) lerine, diğer tatlı su kaynaklarına, haliçler harnup: carob, locust (Ceratonia siliqua) ve kıyı sulara etki eden bölgeler. (Tarımsal Keçiboynuzu, Akdeniz bölgesinde ye- Kaynaklı Nitrat Kirliliği Yön.) tişen, Temmuz-ağustos aylarında, ye- hastalığın söndürülmesi: cure of the di- şilimsi renkli, çok küçük çiçekler açan, sease Hastalık çıkan yerde gerekli mü- H 3-10 m boyunda baklagiller familya- cadele yöntemleri ile hastalığın yayıl- sından ağaç veya ağaççıklar. Meyveleri masının önüne geçilmesi ve hayvanların 10-20 cm uzunlukta fasulye meyvesine hastalıktan ari hare getirilmesi. (Hayvan benzer. Meyvelerinde sert, esmer renkli Sağlığı ve Zabıtası Kanunu; Hayvan Sağlığı Za- ve oval şekilli tohum taşır. Meyveler bir bıtası Yön.) sene sonra olgunlaşır. Meyvelerinde yağ, hastalık amili: cause of disease Hastalığı şekerler, selüloz ve azotlu bileşikler var- meydana getiren etmen, mikroorganiz- dır. Olgun meyveleri gıda olarak kulla- ma, hastalık yapıcı. (Hayvan Sağlığı ve Za- nılır. Kuru meyvelerin temizlenmiş unu bıtası Kanunu) bilhassa süt çocuklarının mide ve barsak hastalık ve zararlı: disease and harmful, bozukluklarında kullanılır. disease and pest Bitkilere zarar veren her harnupluk: locust field Harnup ağaçları- türlü hastalık ve amiller, hayvan, kuş, ha- nın yetiştiği alanlar. (Zeyt. Isl. Yab. Aşl. Hk. şare, akar, parazit ve yabancı otlar, bun- K.’nun Sakız ve Harn. Teşm. D. Kanun; Zeytin- ların zuhur ve sirayet vasıta ve şekilleri, ciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hk. yumurta, larva, pup, spor, misel ve sair Kanun) her türlü biyolojik safhaları. (Zirai Müc. ve hasar tespit komisyonları: damage de- Zir. Kar. Kanunu; Zirai Karantina Tüz.) termination committees İllerde vali veya hastalıktan şüpheli: suspicious of being adına görevlendireceği yardımcısının diseased Açık ve tam olmayan hastalık başkanlığında; Defterdarlık, Teknik Zi- belirtisi gösteren hayvanlar. (Hayvan Sağ- raat Müdürlüğü, Veteriner Müdürlüğü, lığı ve Zabıtası Kanunu; Hayvan Sağlığı Zabıtası (İl Tarım Müdürlüğü) T.C. Ziraat Ban- Yön.) kası Müdürlüğü ve Ziraat Odası Başkan- haşa bezi: saddlecloth At yarışlarında lığından, İlçelerde, kaymakam veya adına eyerin üzerinde bulunan ve atların nu- görevlendirilen vekilinin başkanlığında; maralarının yazılı olduğu bez. (At Yarışları İlçe Ziraat Mühendisliği, İlçe Veteriner Tüz.) Hekimliği, (İlçe Tarım Müdürlüğü) Mal Müdürlüğü, T.C. Ziraat Bankası Mü- haşa numarası: saddlecloth number At dürlüğü, Ziraat Odası Başkanlığı ile ilgili yarışlarında haşa bezinin üzerine yazılan muhtarlar ve belediye olan yerlerde çiftçi yarış numarası (At Yarışları Tüz.) malları koruma başkanlığı yetkililerin- haşere: insect, pest Bitkilere, hayvanlara,

97 Ankara Barosu Yayınları insanlara zarar veren böcek türü zararlı- çimleri hariç, insan olmayan herhangi lar. (Tabi Afetlerden Zar. Gör. Çiftçl. Yap. Yard. bir omurgalı canlı. (Hayvan Deneyleri Etik Hk. Yön.; (Tarım ve Köy İşl. Bak. Kuruluş ve Gör. Kurullarının... Yön.; Deney ve Diğ. Bil. Amç. Kul. Hk. KHK) Den. Hayv. Kor.... Yön.) haşhaş: poppy, opium Papaver somnife- hayvan bakımevi: animal nursing home rum L. türüne giren bitkilerin tekniği- facility Hayvanların bakımları, aşılarının ne uygun olarak kurutulmuş tohumları. yapılması, aşılı hayvanların markalanma- (2000/16 sayılı Baharat Teb.) sı ve kayıtlarının tutulmasının sağlanma- hat: line Bir ırk içinde akrabalı yetiştir- sı, kısırlaştırılması, saldırgan olanların me ile elde edilen homozigot hayvanlar eğitilmesi ve sahiplendirilmeleri gibi grubu. (Hayvan Irklarının Tesciline İlşk Yön.) hayvanların rehabilite edileceği yerel yö- (Hay- hava tazyiki: air pressure Balık avlamada netimler tarafından kurulan yerler. vanları Koruma Kanunu) kullanılan bir yöntem. (Su Ürünleri Kanunu) havuz eksperi: fund insurance expert Ta- hayvan barınağı: pet shelter Ev ve süs rım Sigortaları Havuzu Eksperlik Eğitim hayvanlarının geçici süreler için barın- Belgesine sahip ve Müsteşarlık nezdin- dırıldıkları yerler. (Ev ve Süs Hayvanları Sat. deki Tarım Sigortaları Havuzu Eksperlik Bar. ve Eğt. Yerl... Yön.) Siciline kayıt yaptırmış, tarım sigortaları Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kuru- konusunda risk inceleme ve hasar tespiti lu (HADMEK): Animal Experiments yapabilecek kişiler. (Tarım Sigortaları Havu- Centeral Ethical Commitee Hayvan De- zu Hk. Yön.) neyleri Etik Kurullarının Çalışma Usul havyar: caviar Mersin balığının ve nevi- ve Esaslarına Dair Yönetmelik kapsa- lerinin, tuzlanmış olarak tabii bir halde mında görevleri yerine getiren, yerel etik piyasaya arzedilen veya nesiçlerinden kurullarla koordinasyonu sağlayan Çev- temizlenip tuz ilavesiyle ezilerek hazır- re ve Orman Bakanlığından Doğa Ko- lanan yumurtaları. Havyarın rengi men- ruma ve Milli Parklar Genel Müdürü, şeine göre siyah veya kırmızı olur. (Gıda Genel Müdür Yardımcısı, Av ve Yaban Maddeleri ... Tüz.) Hayatını Koruma Daire Başkanı, Şube Müdürü ve bir hukuk müşaviri; Ta- havza: reservoir, basin Dağ sıraları, rım ve Köyişleri Bakanlığından hayvan akarsular gibi doğal sınırları bulunan, ik- deneylerinde en az iki yıl deneyimli iki lim, tarım deseni gibi faktörler yönünden personel; Sağlık Bakanlığından hayvan bütünlüğe sahip alanlar. (Toprak Kor. ve deneylerinde en az iki yıl deneyimli üç Arz. Kul. Kan. Uyg. Yön.) personel; Veteriner fakültelerinden hay- haysiyet divanı: court of honour, board van deneylerinde en az iki yıl deneyimli of discipline Odalarda ve meslek örgüt- iki öğretim üyesi; Tıp fakültelerinden lerinde disiplin kurulu işlevi gören organ. hayvan deneylerinde en az iki yıl dene- (Veteriner Hek. Mes. İc. Türk Vet. Hek. Bir. ve Od. yimli dört öğretim üyesi; Türk Tabipleri Teş. Kanun) Birliği ve Türk Veteriner Hekimleri Bir- hayvan: animal Serbest yaşayan larva liğinden birer temsilci olmak üzere onse- biçimleri ve/veya çoğalan larva biçimle- kiz üyeden oluşan kurul. (Hayvan Deneyleri ri dahil, ancak cenin ya da embriyo bi- Etik Kurullarının... Yön.)

98 Tarım Hukuku Sözlüğü

Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulu Köyişleri Bakanlığı Müsteşar Yardımcı- (HADYEK): Animal Experiments Local sı Başkanlığında, aynı bakanlığın ilgili Ethical Commitee Kurum/kuruluşlarda, birimlerinden 5, ilgili Bakanlıklardan bilimsel araştırma, test, tıbbi uygulama- 2, üniversitelerin ilgili fakültelerinden lar ve eğitim-öğretim gibi temel etkin- 4, ilgili meslek kuruluşlarından 2, ilgili liklerde deney hayvanları ile yapılacak STK’ndan 4 temsilciden oluşan; yönet- işlemleri asgari etik ilkeler çerçevesinde melikte görevleri; koruma faaliyetleri değerlendirmeyi, görüş bildirmeyi, öneri- ile ilgili ilkeleri, hedefleri ve politikala- len protokolleri incelemeyi, izin vermeyi, rı belirlemek, konu ile ilgili önceki yıl uygulamaların izlenmesini, deney hay- çalışmalarını değerlendirmek, sonraki vanları üzerinde yapılan bütün işlemlerin yıl çalışma programını yapmak, uygu- H kayıt altına alınmalarını ve bu işlemlerin lamada karşılaşılan sorunlar ve bunların anında ya da geriye doğru izlenebilmele- çözümleri ile ilgili teklifleri hazırlamak, rini sağlayan; hayvan deneyleri konusun- hayvan gen kaynakları ile ilgili envanter da en az bir yıl deneyimli, kurum içinde çalışması yaptırmak, nesli tükenmekte deney hayvanı yetiştirilmesi, üretilmesi ve olan hayvanları tespit etmek, hayvan gen bakımından sorumlu bir veteriner hekim; kaynaklarının korunması ve yetiştirilmesi kurum içinde deney hayvanları ile çalış- faaliyetleri ile ilgili araştırma ve eğitim ma yapan birimlerden birer temsilci; de- çalışmalarında, ana hedefleri belirlemek, ney hayvanları ile çalışmayan ve kurum ile koruma amaçlı hayvan varlığının tespiti, çıkar ilişkisi olmayan T.C. vatandaşı sivil değerlendirilmesi ve hedeflere ulaşılabil- bir üye; kurum ile çıkar ilişkisi olmayan mesi için önerilerde bulunmak, gerekti- sivil toplum kuruluşuna kayıtlı T.C. va- ğinde koruma ile ilgili çalışma gurupları- tandaşı bir üyeden oluşan kurul. (Hayvan nı oluşturmak, görev ve çalışma esaslarını Deneyleri Etik Kurullarının... Yön.) belirlemek, Koruma altına alınan hayvan hayvan eğitim yeri: animal training faci- gen kaynaklarının yurt içi ve yurt dışı lity Hayvan sahibinin isteği veya işletme kullanımı, ithalatı ve ihracatı ile ilgili amaçları doğrultusunda, hayvanlara itaat, tavsiye kararları almak, şeklinde sayılmış tuvalet terbiyesi, hırçın hayvanların sa- olan komite. (Hayvan Gen Kay. Kor. Hk. Yön.) kinleştirilmesi, koruma, bekçilik, sportif, hayvan gübresi: manure Büyükbaş, kü- avcılık gibi özelliklerin kazandırılması çükbaş ve kanatlı evcil hayvanların sıvı ve amacıyla, veteriner hekim denetiminde katı dışkıları ile yataklıklarından oluşan faaliyet gösteren yerler. (Ev ve Süs Hayvan- artıklar. (Organik Tarım Yön.) ları Sat. Bar. ve Eğt. Yerl... Yön.) hayvan hareketleri: animal transport, hayvan gen kaynakları: animal gene so- animal carriage/transportation Evcil urces Türkiye’ye özgü ve/veya özel nite- hayvanların yurt içinde veya yurt dışın- liklere sahip evcil ve yabani hayvan tür, da satış ve diğer nedenlerle nakledilmesi. alt tür, ırk, tip, ekotip ve toplulukları. (Sığır Cinsi Hay. Tanıml. Tesc. ve İzl. Yön. Hay- (Hayvan Gen Kay. Kor. Hk. Yön.) van Sağlığı ve Zabıtası Kanunu) Hayvan Gen Kaynaklarını Koruma hayvan hastanesi: veterinary hospital Ulusal Komitesi: National Commitee of Bütün hayvanların hastalıklarının teşhis Protection of Animal Gene Pool Tarım ve ve tedavilerinin ayakta veya yatarak ya-

99 Ankara Barosu Yayınları pıldığı Hayvan Hastanesi ya da yalnız hayvan konukevi: animal lodging Ev ve kedi, köpek ve benzeri evde beslenen süs süs hayvanlarının geçici süreler için ba- hayvanlarının ayakta veya yatarak hasta- rındırıldıkları yerler. lıklarının teşhis ve tedavilerinin yapıldığı hayvan maddeleri: animal products Et, Süs Hayvanları Hastanesi. (Hayvan Hasta- süt, yumurta, havyar, bal, deri, yün, ya- nelerinin Kuruluş ... Yön.) pağı, tiftik, bağırsak, sakatat, yenilebilen Hayvan Islahı Milli Komitesi: National iç organlar, tırnak, kıl, tüy, boynuz, kan, Committee of Animal Breeding Hayvan- kemik, gübre ve bunlar gibi hayvan mad- sal üretimi ve hayvan ıslahı çalışmalarını deleri. (Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanunu; yönlendirecek kararlar almak, merkez Hayvan Sağlığı Zabıtası Yön.) birlikleri ile ıslah faaliyetleri içinde bulu- hayvan oteli: pet hotel Bak. hayvan konan gerçek ve tüzel kişiler arasındaki da- nukevi. yanışmayı güçlendirmek, ıslah konusun- hayvan panayırı: cattle fair, stock fair yıl- da yol gösterici faaliyetlerde bulunmak lın belli günlerinde kurulan ve bu sürede üzere kurulan Tarım ve Köyişleri Bakan- satış yapılan çiftlik hayvanlarının sergi- lığı Müsteşarı (Başkan), Bakanlık Ta- lendiği ve alıcıların beğenisine sunuldu- rımsal Üretim ve Geliştirme Genel Mü- ğu organizasyonlar, hayvan fuarı. (Hayvan dürlüğünden 1, Tarımsal Araştırmalar Sağlığı ve Zabıtası Kanunu; Hayvan Sağlığı Za- Genel Müdürlüğünden 1, Teşkilatlanma bıtası Yön.) Destekleme Genel Müdürlüğünden 1, Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğün- hayvan pansiyonu: animal lodging Bak. den 1, Ziraat Fakültelerinden 2, Veteri- hayvan konukevi. ner Fakültelerinden 2, TürkZiraat Mü- hayvan parkı: animal park Hayvanların hendisleri Odasından 1, Türk Veteriner ticari maksatla bir araya getirildikleri ve Hekimleri Birliği Merkez Konseyinden birkaç gün bekletildikleri yerler. (Hayvan 1, Yetiştirici Birlikleri Merkez Birlikleri- Sağlığı Zabıtası Yön.) nin tümünü temsilen 3 temsilciden olu- hayvan pazarı: livestock market Hayvan şan komite. (Hayvan Islahı Kanunu; Hayvan parkı, canlı hayvan borsası veya değişik Islahı Mil Kom.... Yön.) herhangi bir ad altında, farklı işletmeler- hayvan kayıt sistemi: animal registra- den hayvanların ticaret maksatlı olarak tion system Yönetmelikle oluşturulan ve bir araya getirildikleri, teşhir edildikleri, işletmelerin, yetiştiricilerin ve sığır cinsi alınıp satıldıkları, gerektiğinde birkaç hayvanların kimlik bilgilerinin kayıt altı- gün gibi kısa sürelerle bekletildiği yer- na alındığı Türkvet veri tabanı. (2007/20 ler. (Sığır Cinsi Hay. Tanıml. Tesc. ve İzl. Yön.; sayılı Hayvancılığın Dest. Hk. ...Teb.) 2000/34 sayılı Hayvan Pazarlarının Ruhs. ve hayvan kimlik sistemi: animal identi- Den. ... Teb.) fication system Büyükbaş ve küçük baş Hayvan Sağlığı Danışma Kurulu: Ani- hayvanların soy bilgisi, verim kayıtları, mal Health Advisory Committee Hayvan menşe bilgileri, sahiplik bilgileri gibi hastalıkları ile ilgili hususlarda Bakanlık- bilgileri içeren hayvanın tanınmasına, ça verilen konuları inceleyerek görüş bil- tanımlanmasına ve islenmesine yarayan dirmeye, gerektiğinde veteriner hekim- veri sistemi. (Tarım Kanunu) liğin icrasına ilişkin hizmet konuları ile

100 Tarım Hukuku Sözlüğü hayvan hareket ve nakillerini düzenleme encümeni üyesi ve ticaret borsası bulunan ve her türlü hayvan maddeleri ile ürünle- illerde ticaret borsası başkanından; İlçe rinin muayene ve denetimi konularında hayvan sağlık zabıtası komisyonu; kay- görüş belirtmek üzere Tarım ve Köyişleri makam başkanlığında belediye başkanı, Bakanının veya Müsteşarının başkan- ilçe jandarma komutanı, merkez sağlık lığında Bakanlıkça seçilecek üyelerden ocağı tabibi, Bakanlık ilçe müdürü, hü- oluşan kurul. (Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Ka- kümet veteriner hekimi ve ziraat odası nunu Hayvan Sağlığı Zabıtası Yön.) başkanından; Köy hayvan sağlık zabıtası hayvan sağlığı kabini: animal health komisyonu; hükümet veteriner hekimi cabin, animal health cabinet Veteriner başkanlığında köy muhtarı, ihtiyar heye- sağlık teknisyeni, veteriner sağlık tek- ti ve köyün bekçi veya koruyucusundan, H nikeri veya sağlık teknikeri tarafından, teşekkül eder. (Hayvan Sağlığı Zabıtası Yön.; Veteriner hekim tarafından yazılmış olan Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanunu) reçeteye istinaden, enjeksiyon tatbik et- hayvan sahibi vekili: animal owner deputy mek, pansuman yapmak, serum takmak Noterlikçe düzenlenmiş belge ile hayvan ve veteriner hekim tarafından tarif edilen sahibinin sahip olduğu yetkileri kullana- diğer uygulamaları yapmak, asepsi, an- bilmek açısından kendisine yetki verilmiş tisepsi ve dezenfeksiyon yapmak, tırnak olan kişi. (Hayvan Sağlığı Zabıtası Yön.) kesmek, tıraş ve kırkım yapmak için açıl- hayvan sahibi: animal owner Hayvanları mış bağımsız iş yeri. (Hayvan Sağlığı Kabini mülkiyetinde bulunduran kişi. (Aşılama ve Aç. ... Yön.) Serumlama Üc. Yön.) hayvan sağlık memuru: animal health hayvan satış belgesi: animal sales sheet, officer Hayvanların aşılanması, bakım- animal sales note Hayvan satış yerlerinde larının yapılması, suni tohumlama gibi satılan her hayvan için yönetmeliğindeki bazı ameliyeleri veteriner hekim gözeti- öreneğe göre iki nüsha olarak dolduru- minde yürüten yardımcı sağlık personeli, larak bir nüshası hayvan sahibine verilen veteriner sağlık teknisyeni. (Veteriner Hek. belge. (Ev ve Süs Hayvanları Sat. Bar. ve Eğt. Mes. İc. Türk Vet. Hek. Bir. ve Od. Teş. Kanun) Yerl... Yön.) hayvan sağlık zabıtası komisyonları: hayvan satış dükkanı: pet shop özellikle Comissions of Animal Health Surveil- süs ve ev hayvanlarının satıldığı dükkan- lance Hayvan sağlığını korumak, bu- lar. (Avian İnfluenza Hast. Karşı Kor. Müc. Yön.) laşıcı hayvan hastalıkları ile mücadele etmek, ülke içindeki hayvan hareketleri hayvan teslim tutanağı: animal delivery ile hayvan ve maddelerinin sevkine dair record, animal delivery sheet Hayvan ko- tedbirleri tespit etmek ve uygulamaya nukevi, pansiyon ve otel gibi her türlü konulmasını sağlamak üzere il, ilçe ve barınak ile eğitim yerlerine getirilen hay- köylerde kurulan komisyonlar. İl hayvan vanlar teslim alınırken yönetmelikteki sağlık zabıtası komisyonu; vali veya gö- örneğine göre doldurularak bir nüshası revlendireceği vali yardımcısı başkanlı- hayvan sahibine verilen tutanak. (Ev ve ğında belediye başkanı, ticaret ve ziraat Süs Hayvanları Sat. Bar. ve Eğt. Yerl... Yön.) odaları başkanları, il sağlık müdürü, İl hayvan üzerinde hapis hakkı: seizure Jandarma komutanı, Bakanlık il müdürü, of anmal Bir kimsenin hayvanının diğe- hayvan sağlığı şube müdürü, bir il daimi rinin gayri menkulü üzerinde bir zarar

101 Ankara Barosu Yayınları yapması halinde gayrimenkulün zilye- rinin tadili için fiziki ve kimyevi bir rafine dinin o hayvana elkoyarak hayvan sahi- ameliyesine tabi tutulduktan sonra veya- bi tarafından zararın ödenmesine kadar hut bu rafine edilmiş oleo içine 119 uncu teminat olarak onu elinde bulundurma madde gereğince rafine edilmiş yemeklik hakkı. (Borçlar Kanunu) nebati yağlarla veya sertleştirilmiş yemek- hayvan yemi: feed Hayvanların beslen- lik nebati yağlarla karıştırıldıktan sonra mesi için üretilen yemler. (Veteriner Hek. margarin tekniğinin icabettirdiği tarzda Mes. İc. Türk Vet. Hek. Bir. ve Od. Teş. Kanun) normal veya yağı alınmış pastörize veya hayvanat bahçesi: zoo, menagerie He- süt tozundan yapılmış sütlerle veyahut men hemen her tür hayvanın sergilen- krema ile yayıklanıp emülsiyona edilecek mek üzere doğal şartlarına uygun ortam- tereyağı manzara, lezzet ve kıvamını haiz larda tutulduğu halkın gezip görebilmesi olacak surette hususi bir teknik ile işlene- için gerekl düzenlemeler yapılmış ve em- rek elde edilen yüksek kaliteli yağlar. (Gıda niyet tedbirleri alınmış yerler. (Hayvanları Maddeleri ... Tüz.) Koruma Kanunu; Avian İnfluenza Hast. Karşı hayvanları koruma kurulu: board of Kor. Müc. Yön.) animal conservation Her ilde valinin hayvancılık: animal husbandry Et, süt, başkanlığında sadece hayvanların ko- yumurta ve diğer ürünlerinden yararla- runması ve mevcut sorunlar ile çözüm- nılmak üzere büyük veya küçük baş hay- lerine yönelik olmak üzere toplanan ve vanlarla kümes hayvanları, kürk hayvan- görevleri kanunda belirtilmiş Büyükşehir ları, arıcılık, ipek böcekciliği ve kozacılık belediyesi olan illerde büyükşehir bele- vb. faaliyetlerinde bulunma. (Ziraat Oda- diye başkanları, büyükşehire bağlı ilçe ları ve Zir. Od. Birl. Tüz.) belediye başkanları, büyükşehir olmayan illerde belediye başkanları, İl çevre ve or- hayvancılık işletmesi: animal husbandry man müdürü, İl tarım müdürü, İl sağlık enterprise, livestock enterprise Aynı ad- müdürü, İl milli eğitim müdürü, İl müf- reste bir tür veya değişik türlerdeki hay- vanların barındırıldığı, yetiştirildiği, ba- tüsü, Belediyelerin veteriner işleri mü- kım ve beslemesinin yapıldığı gerçek ve dürü, veteriner fakülteleri olan yerlerde tüzel kişilere ait ticari ve/veya zatî ihtiyaç fakülte temsilcisi, münhasıran hayvanları amaçlı hayvancılık işletmesi. (Hayvancılık koruma ile ilgili faaliyet gösteren gönüllü İşlt. Kuruluş Çalş. Den.... Yön.) kuruluşlardan valilik takdiri ile seçilecek en çok iki temsilci, İl veya bölge veteriner hayvani margarin: animal margarine Sıh- hekimler odasından bir temsilciden olu- hatli kasaplık hayvanların yağlarının ha- şan kurul. (Hayvanları Koruma Kanunu) raretle eritilip yağdan gayrı nesiç ve uzuv parçalarından ve yabancı diğer unsurların- hayvansal kökenli diğer ürünler: ot- dan tamamiyle temizlendikten sonra aza- her animal origin products Et özütleri, mi 32 hararet derecesinde kristalize edile- eritilmiş hayvansal yağ, donyağ tortusu, rek bu derecede mayi halinde bulunan yağ jelatin, et tozu, tuzlanmış veya kurutul- kısımlarının (Oleonun) yine bu derecede muş kan, tuzlanmış veya kurutulmuş kan katılaşmış olan yağ kısımlarından 28 - 30 plazması. (2000/4 sayılı Et Ürünleri Teb.) derecede yapılan presyonla ayrılıp koku ve hayvansal kökenli gıdalar: foods of ani- lezzetlerinin tamamile izalesi ve asiditele- mal origin Gıda değeri olan hayvanlardan

102 Tarım Hukuku Sözlüğü elde edilen et, süt, yumurta, bal gibi insan gıda katkı maddeleri ilave edilerek veya gıdası olan maddeler. (2003/18 sayılı Gıda hücre içi yapısını değiştirmeyen ancak Değeri Olan Hay. Uyg. Yas. Hormon vb. Teb.) çiğ etin karakteristik özelliklerinin gö- hayvansal üretim: animal production rülmesine engel olacak şekilde mekanik Hayvanlardan elde edilen et, süt, yumur- veya manuel olarak bir işleme tabi tutu- ta, yün gibi hayvansal kökenli ürünlerin lan ürünler. (2006/31 sayılı Çiğ Kırmızı Et ve üretimi. (Hayvan Islahı Kanunu) Haz. Kır. Et Kar. Teb.) hayvansal yağ: animal fat Domuz yağı Hazine: Treasury Devletin gelirlerinin ve süt yağı haricinde, balık dahil olmak toplandığı, giderlerinin yapıldığı, mal üzere hayvansal kaynaklardan elde edilen varlığının toplamını içine alan soyut kasa yağ. (2008/21 sayılı Sürülebilir Yağlar/Margarin ve bu kasayı yöneten merkezi örgüt. (Zey- H ve Yoğ. Yağl. Teb.) tinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hk. Kanun; Sulama Alanlarında Arazi Düzen- hazır sebze çorbalıkları: ready vegetab- lenmesine Dair Tarım Ref. Kanunu) le soup Un veya unlu maddelerin, kuru sebzelerin, yenilecek mantarların, par- Hazine arazisi: treasury land Hazinenin çalanmış veya toz haline getirilmiş ola- mülkiyetinde bulunan arazi. Hazinenin rak sadece veya içine tuz, biber, yağ, et tapu sicilinde tescilli olan arazileri olabile- suyu, et hulasası veya et tozu ilavesi ile ceği gibi, tapuya tescil edilmemiş araziler, hazırlanan ve bu halleri ile hemen kul- dağlar, tepeler, kayalar, göller, nehirler, lanılmağa elverişli olan maddeler. Hazır dereler de hazinenin mülkiyetinde sayılır. çorbalıklarda su miktarı % 15 den ve tuz Tescili olanlara hazinenin özel mülkiye- ihtiva ediyorsa tuz miktarı % 20 den fazla tinde olan araziler, tescilsiz olanlara ha- olmamalı, şayet et suyu, et hülasası veya zinenin genel mülkiyetinde olan araziler herhangi bir cins et tozu ihtiva ediyorsa denir. Hazinenin özel müliyetinde olan kreatinin miktarı % 0,5 den az olmama- arazilerin ihale yolu ile satışı mümkündür. lıdır. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) Hazine bonosu: treasury bill Devletin hazırlanmış kanatlı eti karışımları: pre- cari giderlerini karşılamak amacıyla Ha- pared poultry meat mix Çiğ kanatlı eti- zinenin Müsteşarlığı tarafından satışa çı- ne taklit ve tağşiş amaçlı olmaması şartı karılan bir yıldan daha kısa süreli vadeli ile diğer gıda maddeleri, lezzet vericiler iç borçlanma senetleri. Orta ve uzun va- veya gıda katkı maddeleri veya bunların deli iç borçlanma senetlerine Devlet tah- karışımları ilave edilerek veya hücre içi vili denir. (Tarım Sigortaları Kanunu) yapısını değiştirmeyen ancak çiğ etin ka- hedef organ: target organ Söz konusu rakteristik özelliklerinin görülmesine en- farmakolojik etkili maddenin veya be- gel olacak şekilde mekanik veya manuel lirleyici kalıntının aranacağı organ veya olarak bir işleme tabi tutulan ürünler. doku. (2002/30 sayılı Hayvansal Kökenli Gıd. (2006/29 sayılı Çiğ Kanatlı Eti ve Haz. Kan. Eti Vet. İlaçl. Maks. Kal. Lim. Teb.) Kar. Teb.) hefebrand: hefebrand Fermente meyve hazırlanmış kırmızı et karışımları: pre- veya şarabın tortusundan elde edilen hac- pared red-meat mix Çiğ kırmızı ete taklit men alkol miktarı en az % 38 olan distile ve tağşiş amaçlı olmaması şartı ile diğer alkollü içki. (2005/11 sayılı Distille Alkollü İç- gıda maddeleri, lezzet vericiler ve/veya kiler Teb.)

103 Ankara Barosu Yayınları hektar: hectare 10.000 metrekare veya başkasına bir yarar sağlamak maksadıyla 10 dekara denkgelen alan ölçüsü birimi. bulunduğu yerden almak” olarak tanım- (Çeltik Ekimi Kanunu/Çiftçi Mallarının Korun- lanmış suç. (Ulusal Süt Konseyi ... Yön.) ması Hk. Kanun) hızlı dondurulmuş gıda maddesi: quick- herbisit: herbicide Kültür bitkisi yetiş- frozen foodstuff Ürün tipine bağlı olarak tirilen alanlardaki istenmeyen bitkileri mümkün olabildiğince çabuk maksimum etkisiz hale getirmek için kullanılan pre- kristalizasyonun sağlanması ile hız- paratlar, yabancı ot ilacı. (Zirai Müc. İlaçl. lı dondurma işlemi uygulanan, ürünün Etiket Yön. Zirai Müc. ve Zir. Kar. Kanunu Bitki tüm noktalarında termal stabilizasyonu Koruma Ür. Ruhs. Hk. Yön.) –18oC veya daha düşük seviyede olan, herbolog: herbologist Bitki uzmanı, bit- bu durumu sürekli korunan ve bu şekilde kibilimci. (Bitki Koruma Ür. Ruhs. Hk. Yön.) pazarlanan gıda maddeleri. 2004/46 Hızlı hermetik: hermetic Hava geçirmeyen. Dondurulmuş Gıd. Mad. Teb.) (2000/4 sayılı Et Ürünleri Teb.; 2000/6 sayılı Çiğ hibridoma tekniği: hibridoma techni- Süt ve Isıl İşl.Görmüş... Teb.) que İleri hücre kültür yöntemlerini kul- hermetik olarak kapatılmış: hermeti- lanarak yüksek özgünlüğe sahip (mo- cally sealed Hava geçirgenliği olmayan noklonal) doku kültüründe yapay olarak ve ürünü ısıl işlem uygulaması sırasında oluşturulan antikor üretimini hedefleyen ve sonrasında mikrobiyal bulaşmalardan teknik. (Özel Veteriner Laboratuvarları Yön.) korumak için kullanılan taşıyıcı kaplar hibrit: hybrid Melez, ırklar ya da hatlar ve ambalajlar. (2000/4 sayılı Et Ürünleri Teb.; arasında melezleme sonucu elde edilmiş 2000/6 sayılı Çiğ Süt ve Isıl İşl.Görmüş... Teb.) belirgin özelliklere sahip bireyler. (Hayvan heyelan: landslide, landslip Toprak kay- Irklarının Tesciline İlşk Yön.) ması, yer kayması, özellikle karadeniz hibrit çeşit: hybrid variety Melezleme bölgesi gibi dik yamaçların yoğun olduğu sonucu elde edilmiş çeşit. (Bitki Çeş. Kayıt yağışın fazla olduğu yerlerde, başta yağış- Altına Al. Yön.) lar olmak üzere diğer bazı iklimsel etkiler hijyen: hygiene Gıda maddelerinin gü- ile gevşeyen toprak, taş veya kayaç kütle- venilir olarak tüketime sunulması için lerinin yerlerinden koparak yerçekiminin gıda üretim zincirinin tüm aşamalarında etkisiyle daha aşağılara kayması. (Tarım alınan önlemler. (Gıdaların Ür. Tük. Den. Sigortaları Kanunu Toprak Kor. ve Arazi. Kul. Dair Yön. Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanunu) Kanun) heyet: board Kurul. (Çeltik Ekimi Kanunu) hileli iflas: swindled bankruptcy, frau- hıfzıssıhha: sanitation, hygiene Sıhhatin dulent bankruptcy Dolanlı iflas, 5237 sa- korunması, sağlık koruma. (Gıdaların Üre- yılı Türk Ceza Kanununun 161inci mad- timi, Tük. ve Den. Dair Kanun) desinde dolanlı iflas suçu “Malvarlığını hırsızlık: burglary, theft, stealing 5237 eksiltmeye yönelik hileli tasarruflarda sayılı Türk Ceza Kanununun 141 ila bulunan kişinin, bu hileli tasarruflardan 147inci maddeleri arasında düzenlenmiş önce veya sonra iflasına karar verilmiş ol- kısaca “zilyedinin rızası olmadan başka- ması hâli” olarak tanımlanmış, maddenin sına ait taşınır bir malı, kendisine veya devamında dolanlı iflasın varlığı için ön-

104 Tarım Hukuku Sözlüğü görülen koşullar sıralanmıştır. ((Ulusal Süt preparation Homeopati kurallarına uy- Konseyi ... Yön.) gun olarak hazırlanmış tıbbi ürün. (Veteri- hindi kıyma: turkey mince Kemikle- ner İsp. ve Tıbbi Müst. Yön.) rinden ayrılmış çiğ hindi etinin kıyma hortum: cyclon, tornado Kümülüs bulut- makinesinden geçirilmesiyle elde edilen ları ile bağlantılı olarak silindir şeklinde kanatlı eti. (2006/29 sayılı Çiğ Kanatlı Eti ve dönerek gezen bulutlardan yere kadar Haz. Kan. Eti Kar. Teb.) uzanan ve bazen büyük yıkıcı bir güçle hindiba: chicory Kurutulmak ve kavrul- büyük tahribatlara neden olan rüzgar. mak üzere uygun şekilde temizlenen, be- (Sözleşmeli Ürt. Hk. Yön.) yaz hindiba/witloof chicory üretimi için HT: Isı ile işleme tutma, işareti olan ve kullanılanlar hariç, Cichorium intybus L. resmen kabul edilmiş teknik şartnameye H köklerine verilen isim. (2008/56 sayılı Hin- göre asgari bir süre ile asgari bir ısıya ula- diba Ekstraktı Teb.) şıncaya kadar, malın ısıtıldığı işlem. (Bitki hindiba ekstraktı: chicory extract Kav- Sağlığı Ön. Yön. Ahş. Amb. Mal. İşr. Hk. Yön.) rulmuş hindibanın, asit veya baz ilavesi hububat: cereals Buğday, arpa, çavdar ile hidroliz işlemine tabi tutulmadan gibi un veren tâneli bitkilerin genel adı. sadece su kullanılarak ekstrakte edilme- Arapça dane kelimesinin çoğulu, dane- si sonucu elde edilen konsantre ürün. ler. (Tohumculuk Yön.) (2008/56 sayılı Hindiba Ekstraktı Teb.) hudut kapısı: border crossing, border gate hindistancevizi: coco, coconut Cocos nu- Sınır kapısı, ülkeler arası geçişlerde kul- cifera türüne giren ve tropik bölgelerde lanılan sınr noktaları. (Hayvan Sağlığı ve yetişen bitkilerin tam olgunlaşmış mey- Zabıtası Kanunu) velerinin rendelenmiş hali. (2000/16 sayılı hukuk müşavirliği: department of legal Baharat Teb.) consultancy Kurumlarının hukuk işlerini hindistancevizi yağı: coconut oil Hindis- görmek, hukuki konularda görüş bildir- tan cevizi (Cocos nucifera) meyvesinden mek ve kurumlara karşı açılan veya ku- elde edilen yağ. (2001/29 sayılı Bitki Adı ile rum tarafından açlan davaları takiple gö- Anılan Yemeklik Yağl. Teb.) revli danışma birimi. (Tarım ve Köy İşl. Bak. hiperparazitoit: hyperparasitoid Primer Kuruluş ve Gör. Hk. KHK) parazitoit üstünde gelişen parazitoitler. hukuk müşaviri: legal consultant, legal (2008/28 sayılı Biyolojik Müc. Etmenleri... Teb.) adviser Kurumların hukuk müşavirli- hipodrom: hippodrome, turf, racetrack ğinde görevli hukuki konularda görüş At yarışlarının yapılması için inşa edilmiş bildiren ve davaları takip eden hukukçu tesisler. (At Yarışları Tüz.) personel. (Tarım ve Köy İşl. Bak. Kuruluş ve homeopati: homeopathy Bir hastalığın Gör. Hk. KHK) yol açtığı hastalık belirtilerinin, aynı hukuki halef: legal successor Hak sahi- belirtileri sağlam bir insanda ortaya çı- binden sonra gelen ve hukuken hak sa- karabilecek ilaçların çok düşük dozlarda hibinin haklarını devralan onun yerine verilmesiyle ortadan kaldırılabileceği il- geçen kimse. (Yeni Bitki Çeş. Ait Islahçı Hakl. kesine dayanan tedavi yöntemi. Kor. İlş. Kanun) homeopatik müstahzar: homeopathic hurma zeytin: date palm Çeşide ve eko-

105 Ankara Barosu Yayınları lojik şartlara bağlı olarak, zeytin danele- huzur hakkı: attendance fee Şirketler, rinin ağaçta iken kendiliğinden yenile- Meslek Kuruluşları, Kamu İktisadi Te- bilme olgunluğuna erişmesi sonucu elde şebbüsleri gibi oluşumlarda yönetim edilen ürün. (2008/24 sayılı Sofralık Zeytin kurullarında yer alanlara topantı başına Teb.) ödenen ücret. (Ziraat Odaları ve Zir. Od. Birl. Kanunu) hususi: private Özel. (Çeltik Ekimi Kanunu) hükümet tabibi: government doctor Sağ- hususi bütçe: special budget Bak. özel lık Bakanlığı tarafından atanmış ya da bütçe. (Ziraat Mühendisliği Hk. Kanun) görevlendirilmiş, kanunlarla kendisine hususi hukuk: private law Bak. özel hukuk verilen sağlıkla ilgili işleri yapan doktor. hususi hukuk hükmi şahsı: corporate (Çeltik Ekimi Kanunu) body, private law legal person Bak. özel hükümet veteriner hekimi: government hukuk tüzel kişisi. veterinary Tarım ve Köyişleri Bakanlı- ğınca 3285 sayılı Hayvan sağlığı Zabıtası hususi orman: private forest Bak. Özel Kanunu hükümlerinin uygulanmasında orman. (Zirai Müc. ve Zir. Kar. Kanunu) görevlendirilen veteriner hekimler. (Hay- hususi teşebbüs: private enterprise Bak van Sağlığı ve Zabıtası Kanunu; Veteriner Hek. özel teşebbüs. (Gıdaların Üretimi, Tük. ve Muay. ve Polk. Yön.; Aşılama ve Serumlama Üc. Den. Dair Kanun) Yön. /Hayvan Sağlığı ve Zab. Yön.)

106 Tarım Hukuku Sözlüğü

I-İ I-İ

IALA: International Association of ırk özellikleri: racial characteristic Irk- Lighthouse Authorities Uluslararası Fe- ları birbirinden ayırmaya yarayan özellik- ner Otoriteleri Birliği (Uluslararası Seyir ler. (Hayvan Irklarının Tesciline İlşk Yön.) Yardımcıları ve Fener Otoriteleri Birli- IROA: International Racehorse Owner’s ği). (Su Ürünleri Yetiştiriciliği Yön.) Associations Uluslararası Yarışatı Sahip- IFAHR: International Federation of leri Birliği. (Safkan Arap ve İngiliz Atlarının Arabian Horse Racing Authorities Ulus- Soy Küt. Kay. Dair Yön.) lararası Arap Atı Yarış Otoriteleri Fede- ISAG: International Society for Animal rasyonu. (Safkan Arap ve İngiliz Atlarının Soy Genetics Uluslararası Hayvan Genetiği Küt. Kay. Dair Yön.) Topluluğu (Safkan Arap ve İngiliz Atlarının IFHA: International Federation of Hor- Soy Küt. Kay. Dair Yön.) seracing Authorities Uluslararası At Yarı- ısıl işlem: heat treatment 1- Pamuk çiğit- şı Otoriteleri Federasyonu. (Safkan Arap ve lerinin tohumun çimlenme gücüne zarar İngiliz Atlarının Soy Küt. Kay. Dair Yön.) vermeyecek ve aynı zamanda Pembekur- IPM: Bak. Entegre mücadele. (Kontrollü du öldürecek şekilde, 66-72° C arasında Örtü Altı Ür. Yön.) 1-2,5 dakika süre ile işleme tabi tutulma- IPPC: International Plant Protection sı. 2- Kaynatma hariç ısıtmayı içine alan Convention Uluslararası Bitki Koruma her türlü uygulamadan hemen sonra alkali Anlaşması, bitki sağlığını korumaya ve bit- fosfataz testinde negatif reaksiyona neden ki hastalıklarının yayılmasını önlemeye yö- olan işlem. (Sığır Bovine Tüberkülozu Yön.) nelik uluslararası birliktelik anlaşması. (Bit- ısıl işlem görmüş içme sütü: heat treated ki Sağlığı Ön. Yön. Ahş. Amb. Mal. İşr. Hk. Yön.) drinking milk Pastörizasyon, UHT veya ırgat: worker, manual worker İşçi, ame- sterilizasyon işlemlerinden biriyle ısıl iş- le, tarım işçisi. (Köy Kanunu) lem görerek tüketiciye sunulan içme sütü. ırk: race Bir tür içinde ortak özelliklere (2000/6 sayılı Çiğ Süt ve Isıl İşl.Görmüş... Teb.) sahip olan ve bu özelliklerini yavrularına ısıl işlem tesisi: heat treatment facility geçiren hayvan grupları. (Hayvan Irklarının Sütün ısıl işlemden geçirildiği tesistir. Tesciline İlşk Yön.) (2000/6 sayılı Çiğ Süt ve Isıl İşl.Görmüş... Teb.)

107 Ankara Barosu Yayınları

ıslah: breeding Elde bulunan çeşitlerin başvurularını görüşüp tesciline karar ver- korunmasını ve devamlılığını sağlama, mek üzere ilgili genel müdürlük tarafın- bunların üzerinde çalışarak özelliklerini dan oluşturuluan; Genel Müdürlükten daha da iyileştirme, genetik kaynak ve 1, Kuruluş ve veya bölge deneme kuru- stoklardan yararlanarak çeşit veya çeşit- luşundan 2, Hukuk Müşavirliğinden 1, ler elde etme amacıyla yapılan çalışmalar. ilgili kamu tarımsal araştırma kuruluş- (Tohumculuk Kanunu; Hayvan Islahı Kanunu) larından 1, ziraat fakültelerinden 1 tem- ıslahçı: breeder Yeni bir bitki çeşidini silcinin katılımıyla oluşturulan komite. ıslah eden veya bulan ve geliştiren ger- Komite en az beş asil üye ile toplanır. çek veya tüzel kişi. (Yeni Bitki Çeş. Ait Islahçı Komiteye danışma üye davet edilebilir Hakl. Kor. İlş. Kanun; Tohumculuk Kanunu; Çift- ancak sadece asil üyeler oy kullanabilir, çi İstisnası Uyg. Es. Yön.; Yeni Bit. Çeş. Ait Islahçı danışma üyelerin oy hakkı yoktur. Her Hakl. Kor. Dair Yön. ) toplantıda asil üyeler arasından bir baş- kan seçilir. Kararlar Yönetmelikte be- ıslahçı hakkı kütüğü: plant breeders’ lirtilen esaslar ve gerekli şartların yeri- right register Tarım ve Köyişleri Bakan- ne getirilmesi kaydıyla asil üyelerin 2/3 lığınca tutulan ilgili Kanun ve yönetme- çoğunluğu ile alınır. Toplantıda çeşitler lik hükümleri kapsamında ıslahçı hakkı- ayrı ayrı oylanır. Korumaya alınan çeşi- nın korunmasından yararlanan çeşitler ile de yine Yönetmeliğinde yer alan esaslar ilgili olarak başvuru sicili ve ıslahçı hakkı dâhilinde bir isim verilir ve bu isimle çe- sicilini içeren kayıtlar. Islahçı hakkı kü- şidin ıslahçı hakkını tescil ederek kütüğe tüğü, ıslahçının veya vekilinin ilk başvu- kaydeder ve ilân edilmek üzere bültende rusu sırasında Genel Müdürlüğe verdiği yayımlanır. Bakanlık tarafından koruma dosyadaki bilgilerden başlayarak, baş- altına alınan çeşide bu Yönetmeliğin vurunun incelenmesi ve kabulü, teknik Ek-1 inde yer alan Islahçı Hakkı Tes- inceleme, hakkın verilmesi, bültenlerde cil Belgesi verilir. Islahçı Hakkı Tescil yayımlanma, itirazlar ve devirler gibi tüm Komitesi inceleme raporunu kesin bir aşamaları kapsayan klasör. (Yeni Bit. Çeş. karar vermek için yeterli bulmazsa, baş- Ait Islahçı Hakl. Kor. Dair Yön. Yeni Bitki Çeş. vuru sahibine bilgi verir ve tamamlayıcı Ait Islahçı Hakl. Kor. İlş. Kanun) incelemeleri Bakanlık kendisi yapar veya ıslahçı hakkı sicili: breeders’ right regis- yaptırır. Ret veya kabul kararı alınıncaya ter Islahçı haklarının kaydedildiği ıslahçı kadar yapılan tamamlayıcı incelemeler hakları kütüğünün bir öğesi olan sicil. teknik incelemelerin bir devamı olarak (Yeni Bitki Çeş. Ait Islahçı Hakl. Kor. İlş. Kanun) kabul edilir. (Yeni Bit. Çeş. Ait Islahçı Hakl. ıslahçı hakkı tescil belgesi: Plant Bree- Kor. Dair Yön.) ders’ Right Registration Certificate Ko- ıslahçı hakkının tüketilmesi: exhaustion ruma altına alınan bitki çeşidi için verilen of breeders’ right Korunan bir çeşide ait ve bu çeşidin tescil edildiğini ve korun- veya 14 üncü maddenin beşinci fıkrası duğunu gösteren belge (Yeni Bit. Çeş. Ait hükümlerine giren bir çeşide ait materyal Islahçı Hakl. Kor. Dair Yön.) veya bu materyalden elde edilen mater- Islahçı Hakkı Tescil Komitesi: Plant yal, yurt içinde ıslahçı tarafından veya Breeders’ Right Registration Committee onun rızasıyla satılmış veya diğer bir şe- Yeni bitki çeşitlerine ait ıslahçı hakkı kilde pazarlanmış ise ıslahçı hakkı tüke-

108 Tarım Hukuku Sözlüğü tilir. Bu nitelikteki materyal veya ürünle- yapmak, bir kararı uygulamak. (Çiftçi Mal- rin konu olacağı sonraki tasarruflara karşı larının Korunması Hk. Kanun) ıslahçı hakkı ileri sürülemez. (Yeni Bitki iç ambalaj: internal package 1-Müstah- Çeş. Ait Islahçı Hakl. Kor. İlş. Kanun) zarın farmasötik şeklini oluşturan etkin ıslanabilir toz tarım ilacı: wettable pes- ve yardımcı maddeleri muhafaza eden ticides WP Toz halde satışa sunulan suda ve/veya farmasötik şekil ile temas eden erimemekle beraber suyla karıştırılarak kap. 2- Gıda maddesiyle doğrudan te- süspansiyon haline getirilerek kullanılan masta olsun veya olmasın, bir birim tarım ilaçları. (Zirai Müc. İlaçl. Etiket Yön.; olarak tüketiciye sunulmak üzere, gıda Zirai Müc. İlaçları Kont. Yön.) maddesinin üretim sırasında içine konul- ISPM: International Standards for duğu koruma malzemesini ve ambalajı. Phytosanitary Measure Bitki sağlığı ön- (Veteriner İsp. ve Tıbbi Müst. Yön.; 2002/58 sayılı I-İ lemleri için uluslararası standartlar. (Bitki Gıda Mad. Genel Etiketleme ve Besl. Yönünden Sağlığı Ön. Yön. Ahş. Amb. Mal. İşr. Hk. Yön.) Et. Teb.) ISTA: International Seed Testing Asso- iç denetim: internal auditing Kamu ida- ciation Uluslararası Tohum Test Birliği. resinin çalışmalarına değer katmak ve (Tohumluk Sert. İşl. Yetki Devri Yön.) geliştirmek için kaynakların ekonomik- ışıklı flama: fluorescent signal flag Ka- lik, etkililik ve verimlilik esaslarına göre ranlıkta da görülebilmesi için ışıklandı- yönetilip yönetilmediğini değerlendir- rılmış flama. Bak. flama(Su Ürünleri Yön.) mek ve rehberlik yapmak amacıyla ya- pılan bağımsız, nesnel güvence sağlama ışınlama lisansı: license for irradiati- ve danışmanlık faaliyeti. Bu faaliyetler, on Işınlama tesisinin tasarım, inşa ve idarelerin yönetim ve kontrol yapıları işletilmesi için Türkiye Atom Enerjisi ile malî işlemlerinin risk yönetimi, yö- Kurumu’nun verdiği radyasyon güvenliği netim ve kontrol süreçlerinin etkinliğini uygunluk onayı. (Gıda Işınlama Yön.) değerlendirmek ve geliştirmek yönünde sistematik, sürekli ve disiplinli bir yakla- şımla ve genel kabul görmüş standartlara uygun olarak gerçekleştirilir (Tarım ve Kırs. İ Kalk. Dest. Kurumu ... Kanunu) ianat ve teberruat: contributions and donations Yardımlar ve bağışlar. (Köy Kanunu) iç kontrol: internal control İdarenin amaçlarına, belirlenmiş politikalara ve ibra: acquittal, release of debt Aklama; mevzuata uygun olarak faaliyetlerin et- borçtan kurtarma; alacaklının borçludan kili, ekonomik ve verimli bir şekilde yü- olan alacağından tamamen veya kısmen rütülmesini, varlık ve kaynakların korun- vazgeçmesi, derneklerde ve ortaklıklar- masını, muhasebe kayıtlarının doğru ve da organları sorumluluktan kurtarmak tam olarak tutulmasını, malî bilgi ve yö- hesaplarını temize çıkarmak. (Tohumculuk netim bilgisinin zamanında ve güvenilir Kanunu) olarak üretilmesini sağlamak üzere ida- ibraz: presentment Gösterme, sunma (At re tarafından oluşturulan organizasyon, Yarışları ve Müşterek Bahisler Tüzüğü) yöntem ve süreçle iç denetimi kapsayan icra etmek: execute, exercise, commit, malî ve diğer kontroller bütünü. (Tarım ve carry out Bir eylemi gerçekleştirmek, Kırs. Kalk. Dest. Kurumu ... Kanunu)

109 Ankara Barosu Yayınları iç tüketim: domestic consumption Üreti- (2008/49 sayılı Amatör Amç. Su Ür. Avc. Teb.) len ürünlerin ihraç edilmeyip yurt içinde içsularımızdaki ekolojik açıdan zararlı tüketilmesi. (Su Ürünleri Kanunu) balık: ecologically harmful fishes in our içilebilir çikolata: drinkable chocolate En inland waters İçsularımızda ekolojik az % 25 kakao tozu içinde kuru maddede ortama ve ekonomik balık stoklarımıza en az % 20 kakao yağı içeren, kakao tozu ciddi zararlar verebilen balıkları, (2008/49 ve şeker karışımı. (2003/23 sayılı Çikolata ve sayılı Amatör Amç. Su Ür. Avc. Teb.) Çik. Ür. Teb.) içtima: meeting, assembly Toplanma, bir içme suyu şeklinde aşılama: immuni- araya gelme. (Çeltik Ekimi Kanunu) zation by drinking water Bu şekilde uy- idare mahkemesi: administrative court gulanmaya yönelik hazırlanmış aşıların Kamu idarelerinin eylem veya işlemlerin- içme suyuna katılarak uygulanması. (Aşı- den dolayı menfaatleri ihlal edilenlerin lama ve Serumlama Üc. Yön.) açtıkları iptal veya tam yargı davalarını içme suyu: drinking water İnsanların görüp karara bağlamakla görevli ilk dere- içmesine uygun standartları mevzuatın- ce idari yargı merci. (Gıdaların Üretimi, Tük. da belirtilen ölçülerde olan şebeke suyu ve Den. Dair Kanun) veya şişelenmiş su. (Gıdaların Üretimi, Tük. idari para cezası: administrative fine ve Den. Dair Kanun) Kanunlarda açıkça belirtilmiş olmak ay- içme ve kullanma suları: drinking and dıyla kabahat niteliğindeki hukukuka potable water Toplumun içme ve kul- aykırılıklar için yine kanunda belirtilmiş lanma (yemek yapma, temizlik ve ben- miktarlarda, veya kanunda belirtilen he- zeri) ihtiyaçları için kullandığı hijyenik saplama yöntemleriyle hesaplanarak yet- Gerektiğinde fenni usullerle temizlen- kili idari makamlarca verilen para cezala- dikten kullanıma verilen yeraltı suları, rı. (Su Ürünleri Kanunu; Organik Tarım Kanu- Ancak fenni usullerde temizlendikten nu; Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun; sonra kullanılan dere, nehir, göl, sarnıç Toprak Kor. ve Arazi. Kul. Kanunu) ve diğer yerüstü suları, Fenni usullerle idari sınır: administrative border Köy temizlenmiş ve uygun metotlarla demi- veya belediye veya ilçe ve il mülki ida- neralize edilmiş deniz suları. (Gıda Mad- re sınırları. (Sulama Alanlarında Arazi Düz. deleri ... Tüz.) Dair... Uyg. Yön.) içsular: inland waters Göller, suni göl- idrojenle sertleştirilmiş nebati yağlar: ler, lagünler, baraj gölleri, bentler, regü- hydrogen hardened vegetable oils (Tü- latörler, kanallar, arklar, akarsular, man- zükte hidrojen “idrojen” olarak geç- saplar, üretme ve yetiştirme yerleri, (Su mektedir.) Adi derecede mayi halinde Ürünleri Kanunu; Su Ürünleri Yetiştiriciliği Yön.; bulunan nebati yağların rafine edildik- Su Ürünleri Top. Per. Sat. Yerl. Yön.) ten sonra hususi bir teknik ile idrojene içsularımızdaki ekolojik açıdan potan- edilerek kıvamlarının sertleştirilmesi ile siyel sakıncalı balık: ecologically potential elde edilen katı yağlara idrojene edilmiş unfavourable fishes in our inland waters nebati yağlar derler. Bu yağlar, (idrojene Unfavorable İçsularımızda ekolojik orta- pamuk yağı) veyahut (sertleştirilmiş pa- ma ve ekonomik balık stoklarımıza zarar muk yağı), (idrojene susam yağı) veyahut verebilme potansiyeline sahip balıklar. (sertleştirilmiş susam yağı) gibi istihsal

110 Tarım Hukuku Sözlüğü edildikleri nebatın isminin ilavesi ile ad- hastalık veya zararlıları. İhbarı mecburi landırılarak satılır. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) hyvan hastalıkları: 1. Sığır vebası, 2. Şap, ifrağ: transform Bir şeyi başka bir şeye 3. Sığır tüberkülozu, 4. Sığır brusellozu, dönüştürme, şekillendirme. (Gıda Madde- 5. Sığırların süngerimsi beyin hastalığı leri ... Tüz.) (BSE), 6. Anthrax (Şarbon), 7. Kuduz, 8. ifraz: subdivision Tapu kütüğünde tek Koyun-keçi çiçeği, 9. Koyun ve keçi bru- parsel olarak kayıtlı bulunan bir taşınmaz cellozu, 10. Koyun ve keçi vebası (PPR), malın düzenlenen haritalara göre bir- 11. Mavidil, 12. At vebası, 13. Ruam den çok parçaya ayrılarak tapu kütüğüne (Mankafa), 14. Durin (At frengisi), 15. tescil edilmesi işlemi. (Sulama Alanlarında Atların enfeksiyöz anemisi, 16. Vezikü- Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım Ref. Kanunu; ler stomatitis (Bulaşıcı stomatitis), 17. Toprak Kor. ve Arazi. Kul. Kanunu) Equine encephalomyelitis, 18. Tavuk vebası (Avian influenza), 19. Newcastle I-İ ifşa: reveal, expose Açık etme, açığa vur- (Yalancı tavuk vebası), 20. Pullorum, 21. ma, gizli bir bilgiyi umuma bildirme. (Su Kanatlı tifosu (Tavuk tifosu), 22. Arıla- Ürünleri Kanunu) rın amerikan yavru çürüklüğü, 23. Balık- iğdiş etme: castration Bak. eneme. ların enfeksiyöz hematopoietik nekrozisi ihale: tender Artırma veya eksiltme şek- (IHN), 24. Scrapie, 25. Kedilerin sünge- linde yapılan işin icabına göre en çok rimsi beyin hastalığı (FSE), 26. Bonami- arttıranın yada eksiltenin işi aldığı veya osis, 27. Marteiliosis, 28. Spring Virae- sözleşmeyi yaptığı alım satım yada söz- mia of Carp (SVC), 29. Viral Hemorajik leşme usulü. İhaleye yapacak olan kişi Septisemi (VHS), 30. Bakterial Kidney veya kurum bedel ödeyecekse eksiltme, Disease (BKD), 31. Crayfish Plague mal veya hizmet satacaksa arttırma usu- (Kerevit Vebası) (Zirai Karantina Tüz.; Zi- lüne göre ihale yapar. İhale açık arttrıma rai Müc. ve Zir. Kar. Kanunu; Hayvan Sağlığı ve veya eksiltme, kapalı teklif usulünde veya Zabıtası Kanunu; Hayvan Sağlığı Zabıtası Yön.) teklif alma usulüyle yapılabilir. (Su Ürün- ihdas: establish, create Kurma, ortaya leri Kanunu) koyma. (Su Ürünleri Kanunu) ihaleye fesat karıştırma: bid rigging ihracat: exporting Yurtiçinde üretilen 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun veya işlenen malların yurt dışına satılma- 235inci maddesinde “Kamu kurum veya sı. (Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. Dair Ka- kuruluşları adına yapılan mal veya hizmet nun; Su Ürünleri Kanunu) alım veya satımlarına ya da kiralamalara ilişkin ihaleler ile yapım ihalelerine fe- ihraç: export Çıkarma, yurtdışına mal sat karıştırma” şeklinde tanımlanan suç. satma. (Hayvan Islahı Kanunu) Hangi hallerin ihaleye fesat karıştırma ihraç izin belgesi: export permit certi- sayılacağı maddede sayılmıştır. (Ulusal Süt ficate Bitkilerin muayene edildiğine ve Konseyi ... Yön.) ihraçlarında bir sakınca olmadığına dair ihbarı mecburi hastalık ve zararlılar: düzenlenen belge. (Zirai Karantina Tüz.) notifiable disease and harmfull Bir yerde ihtisap resmi: a kind of specific due char- ilk defa veya tekrar görülen ve yayılma ged from animal owners especially in vil- istidadı göstererek iktisadi mahiyette lages Köy sınırı içinde satılan hayvanlar- zarar yapan tehlikeli bitki veya hayvan dan alınacak para (Köy Kanunu)

111 Ankara Barosu Yayınları ihtisas mahkemesi: specialized court iki kat kaymaklı çikolata: double cream Belli bir konu üzerinde çalışmak üzere coating chocolate En az % 9,75 süt yağını görevlendirilmiş mahkeme. Örnek: Aile ve % 1,65 yağsız kuru süt maddesini havi mahkemesi, ticaret mahkemesi vb. (Yeni olan müstahzar; iki kat kremalı çikolata. Bitki Çeş. Ait Islahçı Hakl. Kor. İlş. Kanun) Burada kullanılan kremanın en az % 35 ihtiyar heyeti: village council Köylerde; süt yağını havi olması şarttır. (Gıda Mad- şehir ve kasabalarda ise mahallelerde, köye deleri ... Tüz.) veya mahalleye ait köy bütçesinin tanzimi, ikili bahis: exacta Günlük resmi prog- imece salma gibi işlerin yürütülmesi gibi ramda üzerine ikili bahis konulduğu ilan bazı işleri yürütmek üzere mahalli seçim- edilen en az 7 atın iştirak edeceği bir ko- lerde seçilen kurul, ihtiyar meclisi. (Su şuda, birinci ve ikinciyi tahmin ederek, Ürünleri Kanunu; Çeltik Ekimi Kanunu) o atlar üzerine oynanan bahis. Birinci ihtiyar meclisi: village council Bak. ih- geleceği tahmin edilen atın ikinci, ikinci tiyar heyeti. (Köy Kanunu; Çiftçi Mallarının geleceği tahmin edilen atın birinci gel- Korunması Hk. Kanun) mesi halinde de bu kombineler kazançlı ihtiyati tedbir: precautionary measure sayılır. (At Yarışları ve Müşterek Bahisler Tüz.) Geçici koruma önlemi, davacının dava ikincikanun: january Kanun-u sani, karara bağlanana kadar dava ile talep etti- Ocak Ayı. (Köy Kanunu) ği hakkının elde edilemez hale gelmesine ikincil bitki besin maddesi: secondary karşı önlem olması ve davanın kazanıl- nutrient Kalsiyum, magnezyum, sod- ması halinde hakkın elde eilebilmesine yum ve kükürt gibi bitkinin beslenmesi imkan sağlanması amacıyla davadan önce açısından ikinci derecede önemli bitki veya dava esnasında mahkeme vasıtasıyla besin elementleri. (Tarımda Kullanılan. davaya konu hakkın garanti altına alınma- Kim. Güb. Yön.) sı. Yeni Bitki Çeş. Ait Islahçı Hakl. Kor. İlş. Kanun; Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun) iklim: climate Belli bir bölgedeki meteo- ihya: betterment, improvement Diriltme, rolojik parametre ve süreçlerin belirlendi- canlandırma, tarıma elverişli olmayan bir ği hava tiplerinin, uzun zaman süresince yeri ıslah ederek tarıma elverişli hale ge- saptanan ve mevsimleri karakterize eden tirme. (Tarım ve Köy İşl. Bak. Kuruluş ve Gör. ortalama durumu. (Sulama Alanlarında Arazi Hk. KHK) Düzenlenmesine Dair Tarım Ref. Kanunu) ihzar: capture 1- Sanığın ya da tanığın ikraz anlaşması: contract of loan Borç çağrı üzerine mahkemeye veya sorguya verme anlaşması, verile borçla ilgili hü- gelmemesi halinde kolluk gücü mari- kümlerin yer aldığı taraflarca imza altına fetiyle zorla getirilmesi. 2- Hazırlama. alınmış anlaşma. (Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanunu) İktisadi Devlet Teşekkülü: State Eco- ikametgah: domicile, residence Kişinin nomic Enterprise Sermayesinin tamamı ikamet ettiği, oturduğu yer. (Çiftçi Malla- devlete ait, ekonomik alanda ticari ge- rının Korunması Hk. Kanun) rekliliklere göre faaliyette bulunan kamu ikametgah ilmühaberi: residence certi- iktisadi teşekkülü. (Köy Kanunu) ficate Kişinin ikamet ettiği yeri gösterir il at ıslah komisyonu: provincial com- muhtardan alınan belge. (Veteriner Hek. mission of horse breeding Tarım İl Mü- Muay. ve Polk. Yön.) dürlüğü Hayvan Sağlığı Şube Müdürü ile

112 Tarım Hukuku Sözlüğü iki veteriner hekimden oluşan komisyon. Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü (Safkan Arap ve İngiliz Atlarının Soy Küt. Kay. teknik elemanı, ziraat odasının olduğu Dair Yön.) yerlerde ziraat odasının yetkili temsilcisi, İl Özel İdaresi: Special Provincial Ad- ormanlık veya ormanla ilişkili alanlarda ministration Tüzel kişiliği haiz, başı ve Çevre ve Orman Bakanlığı Orman Ge- yürütme organı vali olan, karar organları nel Müdürlüğü teknik elemanından ve köy/mahalle muhtarından oluşan komis- il genel meclisi ve il daimi encümeni olan yon. (Çiftçi Kayıt Sis. Yön.) İl Özel İdaresi Kanunundaki görevleri yerine getirmekle görevli yerel idare teş- ilaç: drug, medicine Hastalıkların teşhi- kilatı. (Köy Bazlı Kat. Yat. Prg. Tarıma Day. sinde, tedavisinde ve hastalıklardan ko- Yat. Dest. Yön.) runmak amacıyla belirli süre kullanılan maddeler. (2002/66 sayılı Yem Katkıları ve il proje yürütme birimleri: provincial Premikslerin Ür. İth. İhr. ... Teb.) I-İ units of project implementation (Proje Teknik Yardım Ekibi): İl müdürlüğün- ilaçlı yem: medicated feed Zararlı hay- de proje hazırlanması aşamasında pro- vanların (tarla faresi, köstebek, bozkurt je sahiplerine teknik yardım vermek ve vb.) yok edilmesi için o hayvanların tü- hibe sözleşmesinin akdinden sonra proje keteceği yiyeceklerin içerisine zehirli kapsamındaki satın alımları yönetmeli- maddeler karıştırılarak hazırlanmış ve ğindeki hükümler doğrultusunda kontrol ruhsatlandırılmış birki koruma ürünleri. etmek, izlemek, ve değerlendirmek üzere ilaçlı yem: medicated feed Veteriner oluşturulan ekip. (Köy Bazlı Kat. Yat. Prg. ilaçlı premiks ile karıştırılmış hayvan Mak. Ekp. Alım. Dest. Yön.) beslemede kullanılan yemler. (Zirai Müc. il tahkim komisyonu: provincial arbit- İlaçl. Etiket Yön. Veteriner İsp. ve Tıbbi Müst. ral commission Tarımsal desteklemeler- Yön.) le ilgili problemleri çözüme bağlamak ilçe seçim kurulu: district election board üzere tarımdan sorumlu vali yardımcı- İki yılda bir ocak ayının son haftasında sının başkanlığında, defterdarlıktan bir ilçedeki en kıdemli hakimin başkanlığın- hukukçu (bulunmaması halinde vali tada dört asıl dört yedek siyasi parti tem- rafından görevlendirilecek bir hukukçu), silcilerinden, iki asil iki yedek ilçedeki millî emlâk müdürü, Bakanlık il müdü- memurlar arasından Kanununda yazan rü, Bakanlık ilgili şube müdürü, Tapu ve usule göre seçilen yedi üyeden oluşan ve Kadastro Genel Müdürlüğü temsilcisi, Kanunla belirlenmiş seçimle ilgili görev- ziraat odasının olduğu yerlerde ziraat leri yürüten kurul. (Köy Kanunu; Tohumculuk odasının yetkili temsilcisi ve Çevre ve Kanunu) Orman Bakanlığı Orman Genel Mü- ilçe tahkim komisyonu: district arbitral dürlüğü temsilcisinden oluşan komisyon. commission Tarımsal desteklemelerle il- (Çiftçi Kayıt Sis. Yön.) gili problemleri çözüme bağlamak üzere il/ilçe tespit komisyonu: province/co- Kaymakamın başkanlığında, mal müdü- unty determination commission Destek- rü, Bakanlık temsilcisi, Tapu ve Kadastro leme ödemelerine esas arazi aidiyetlerini Genel Müdürlüğü temsilcisi, ziraat odası- belirlemek üzere kadastro geçmemiş bi- nın olduğu yerlerde ziraat odasının yetkili rimler için il ve ilçelerde; il/ilçe müdür- temsilcisi ve ormanlık veya ormanla iliş- lüğü teknik elemanının başkanlığında, kili alanlarda Çevre ve Orman Bakanlığı

113 Ankara Barosu Yayınları

Orman Genel Müdürlüğü temsilcisinden yakma) yok edilerek tüketime sunulamaz oluşan komisyon. (Çiftçi Kayıt Sis. Yön.) hale getirilmesi. ilmühaber: certificate Kişinin herhangi immun modülatör: immune modulator bir durumuna ilişkin bilgileri içeren ilgili İmmun yanıtı spesifik olarak veya nons- makamlarca onanmış belge. Örnek; ika- pesifik olarak artıran veya azaltan mad- metgah ilmühaberi. (Köy Kanunu) deler. (2003/40 sayılı Veteriner Biyolojik Ür.... iltibas: confusion, abuse of the simlarity Teb.; 2002/37 sayılı Veteriner Biy. Ürünleri İtha- Başkasına ait malı ya da markayı, topluca latı... Teb.; Aşı, Serum, Sul. Sıvısı ve Biy. Mad.... bıraktığı genel izlenimle ilk bakışta ko- Num. Alma Teb.) layca ayırt edilemeyecek kadar benzeterek imza sirküleri: signature circular Ku- ve bu suretle yani aldatıcı benzerlik mey- rum ve kuruluşlarda imzaya yetkili ki- dana getirecek şekilde benzerini taklit ve şilerin kim olduğunu imza örneklerini tağyir ederek kullanmak, aldatıcı benzer- gösteren belge, imza sirküsü. (Gıda ve lik. (Tohumculuk Kanunu) Gıd. ile Tem. Ed. Mad. ve Malz. Ür. İşyr. Sor. imalat: production Hammaddenin veya Yön. İst. Hak. Yön.; Yeni Bitki Çeş. Ait Islahçı aramalların yarı mamûl malların bileşi- Hak. Kor. Dair Yön.) mi, niteliği, durumu veya biçiminin de- indikatör: indicator Titrasyon sırasında ğiştirilerek işlenmiş mala dönüştürülme- çözeltideki derişim değişikliklerine göre si. (Su Ürünleri Kanunu) renk vererek eşdeğerlik noktasına gelin- imar planı: reconstruction plan İmar diğini belli eden organik kökenli boyalar. uygulaması yapılan yerin yapı adalarını, indirekt ısıtmalı fırın: indirect heated bunların yoğunluk ve düzenini, yolları oven Fırında pişirilen maddelerin doğ- ve uygulamaya esas olacak diğer bilgileri rudan ateşle temas etmediği, ateşin ayrı ayrıntılarıyla gösteren üzerine kadastral bölüm, pişirme kısının ayrı bölüm halin- durumu da işlenmiş plana uygulama imar de bulunduğu fırın. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) planı denir. Mevzi İmar Planı : Mevcut infekte kümes hayvanı: infected fowl imar planı sınırları dışında olup bu plan- Bakanlıkça izin verilmiş bir laboratuvar la bütünleşmeyen bir konumdaki alanlar tarafından muayeneyi takiben resmî ola- üzerinde hazırlanan ve sosyal ve teknik rak teyit edilmiş veya hastalığın ikinci ya alt yapı gereksinimleri kendi bünyesinde da bunu izleyen sürelerde yeniden ortaya sağlanmış olan plan. (Kuluçkahane ve Da- çıktığı durumlarda, hastalığa ilişkin kli- mızlık Kanatlı İşlt. Yön.) nik belirtilerin ya da ölüm sonrası post- imece: collective working Köylerin zo- mortem lezyonların görüldüğü herhangi runlu işlerinin görülebilmesi için, köy- bir kümes hayvanı. (2005/47 say Hayvancılı- lünün ortaklaşa olarak ve eşit koşullar ğın Des. Hk. BKK Uyg. Es. Teb.) içinde, çalışması veya çalıştırılması. (Köy infekte olmasından şüphe duyulan kü- Kanunu) mes hayvanı: poultry suspected from being imha: destruction İnsan tüketimine su- infected Avian influenza hastalığının varlı- nulmayacak olan gıdaların ve sair ürünle- ğından şüphe duyulabilecek şekilde klinik rin itlaf edilen hayvanların veya hayvansal belirtiler ya da ölüm sonrası lezyonlar gös- ürünlerin toplanarak mevzuatına ve usu- terebilen herhangi kümes hayvanı. (2005/47 lüne göre (gömme, yakma ünitelerinde say Hayvancılığın Des. Hk. BKK Uyg. Es. Teb.)

114 Tarım Hukuku Sözlüğü

İngiliz atı: English horse Safkan İngiliz insektisit: insecticide Böcek ilacı; böcek atı, özellikle yarış için yetiştirilen, Arap türü zararlıları kontrol altına almak veya aygırı ile İngiliz yerli kısraklarının çift- yok etmek için kullanılan formülasyonlar. leştirilmesinden türetilmiş Arap atından (Zirai Müc. ve Zir. Kar. Kanunu; Zirai Müc. İlaçl. daha uzun bacaklı, iyi bir binek ve yarış Etiket Yön.; Bitki Koruma Ür. Ruhs. Hk. Yön.) atı. (Safkan Arap ve İngiliz Atlarının Soy Küt. inspektör: inspector İthal ve ihraç edilen, Kay. Dair Yön. /At Yarışları Tüzüğü.) transit geçen, re-export edilen bitki ve inhisari: exclusive Bir kimseye ya da gru- bitkisel ürünlerin kontrollerini ve işlem- ba özgü, herkese açık olmayan, herkesin lerini, yurt içinde yetiştirilen bitkilerde kullanımına açık olmayan (Gıdaların Üreti- iç karantina ile ilgili bitki sağlığı dene- mi, Tük. ve Den. Dair Kanun/ Yeni Bitki Çeş. Ait timlerini ve resmi survey programlarını Islahçı Hakl. Kor. İlş. Kanun) ve işlemlerini yaparak gerekli belgeleri I-İ inhisari lisans: exclusive licence Tekel düzenlemek üzere; Zirai Karantina İns- niteliğinde, bir hizmetin sunulması, bir pektör Yönetmeliği gereği eğitilen ve malın alımı eya satımı için sadece bir kişi yetkilendirilen teknik personel. (Zirai Ka- veya kuruluşa verilmiş lisans. (Yeni Bitki rantina Yön.; Zirai Karantina Fumigasyon Yön.; Çeş. Ait Islahçı Hakl. Kor. İlş. Kanun) Zirai Karantina Num Alma ve An. Yön.; Zirai inkişaf: development, advance Gelişme. Karantina İnspektör Yön.) (Veteriner Hek. Mes. İc. Türk Vet. Hek. Bir. ve intihab: election Seçilme, seçim yoluyla Od. Teş. Kanun) atanma. (Köy Kanunu) inorganik asit: inorganic acid, mineral intikal: transfer Geçme, nakil, her hangi acid Minerallerden ve metal olmayan bir şey üzerindeki tasarruf hakkının bir maddelerden yapılan organik kökenli kimseden başkasına geçmesi. (Çiftçi Kayıt olmayan asitler. Sülfürik asit (H2SO4), Sis. Yön.) hidrojen klorür (HCl), nitrik asit ve fos- intradermik mallein: intradermic mal- forik asit (H3PO4) çok bilinen inorganik asitlere örnek olarak gösterilebilir. İnor- lein Tek tırnaklılarda ruam hastalığının ganik asitler plastik, lif, gübre, boya kim- teşhisinde kullanılan üç ayrı lokal ruam yasallarının yapımında kullanılır. Kon- suşundan hazırlanan her yaştaki at, eşek santre inorganik asitlerin aşındırma ve ve katırlarda boynun orta kısmına 0,2 ml tahriş etme güçleri yüksektir. intradermik olarak uygulanan madde. (Ruam Yön.) insan kaynakları: human resources Ku- rum ve kuruluşların personel yönetim sis- invert şeker çözeltisi: invert sugar solu- temi (personel temini, eğitimi, ücretlen- tion Kristallendirilmiş sakarozun enzim dirilmesi, verimliliğinin arttırılması, mo- veya asit hidrolizi ile glukoz ve fruktoza tivasyonu vb) ve birim, personel yönetimi. kısmen indirgenmesinden elde edilen ve (Tarım ve Kırs. Kalk. Dest. Kurumu ... Kanunu) invert şeker oranı kuru maddede ağırlık- insancıl öldürme metodu: methods of the ça en fazla %50 olan sulu sakaroz çözelti- slaughter of animals in more human way si. (2006/40 sayılı Şeker Teb.) Bir hayvanın türüne göre en az fiziksel invert şeker şurubu: invert sugar syrup ve davranışsal acı verilmek suretiyle yaşa- Kristallendirilmiş sakarozun suda çözü- mına son verilmesi. (Hayvan Deneyleri Etik nerek hidroliz yöntemi ile kısmen indir- Kurulları ... Yön.) genmesinden elde edilen ve invert şeker

115 Ankara Barosu Yayınları oranı kuru maddede ağırlıkça %50’den ince unundan ayrılmış sert buğday ma- fazla olan, sulu sakaroz çözeltisi. (2006/40 mulü. İrmikte rutubet miktarı % 14 den, sayılı Şeker Teb.) kuru maddede kül miktarı % 1 den, kü- inzibati ceza: diciplinary penalty Disiplin lün % 10 luk klorhidrik asitte erimeyen cezası. (Çiftçi Mallarının Korunması Hk. Kanun) kısmı % 0,20 den fazla; un haline getiri- lip elendikten sonra kuru glüten miktarı ipek böceği tohumu: silkworm seed İpek % 10 dan az olmamalı, elastikiyeti nor- böceği yumurtası; yetşitiricilerin ipek bö- mal olmalı ve boyanmış, sağlığa zararsız ceği üretimi için kullanacakları ipekböce- da olsa kimyasal maddelerle muamele (Hayvan Islahı Kanunu) ği yumurtaları. edilmiş bulunmamalıdır. (Gıda Maddeleri ipervitaminize: hypervitaminization ... Tüz.) Mevcut vitamini çoğaltma. (Gıda Madde- irtikâp: defalcation, subornation, bribery leri ... Tüz.) 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun ikinci ipotek: charge over property, hypothec kitap, dördüncü kısım, birinci bölümün- Alınan ya da alınacak krediye veya doğ- de 250 nci maddenin birinci fıkrasında; ması muhtemel bir borca güvence olarak “Görevinin sağladığı nüfuzu kötüye kul- bir gayrimenkul gösterilmesi halinde lanmak suretiyle kendisine veya başkasına borç miktarı kadar alacağın, varsa faizi yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte ile beraber taşınmazın tapu kütüğünün bulunulmasına bir kimseyi icbar etmek”, ilgili sütununa tescil edilmesi. (Sulama ikinci fıkrasında ise “Görevinin sağladığı Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım güveni kötüye kullanmak suretiyle ger- Ref. Kanunu; Toprak Kor. ve Arazi. Kul. Kanunu; çekleştirdiği hileli davranışlarla, kendisine Tohumculuk Kanunu) veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu irat hayvanı: income generating animal yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi Kasaplık olarak beslenmeyen, gelir geti- ikna etmek” şeklinte tanımlanan ve faili ren, gelirinden faydalanılan hayvan. (Tabi kamu görevlisi olan suç. ((Ulusal Süt Konseyi Afetlerden Zar. Gör. Çiftçl. Yap. Yard. Hk. Yön.) ... Yön.) irat: income Gelir. (Çiftçi Mallarının Korun- isale: conduction, conveyance Akıtma. ması Hk. Kanun; Hayvan Islahı Kanunu; (Gıda Maddeleri ... Tüz.) iri salamura tuzu: coarse brain/souse salt isim hakkı: royalty Bir işletmenin veya Doğrudan tüketiciye sunulan, özellikle bir ürünün tescil edilmiş yasayla korunan evlerde konserve, turşu, salamura ve ben- ismi üzerindeki haklar. zeri ürünlerin yapımında gıda muhafaza iskele babası: bollard Yanaşan gemileri amaçlı olarak kullanılan, iyot içermeyen bağlamak için rıhtıma konmuş dökme tuz. (2007/53 sayılı Tuz Teb.) demir veya betondan dikey silindir. (Ba- lıkçı Barınakları Yön.) irmik ve un helvaları: semolina and flour halvah Un ve irmiğin yağ, şeker, su islenmiş balık: smoked fish Bak. duman- veya sütle sade olarak yahut içine badem, lanmış balık. fındık, fıstık, ceviz gibi kuru meyvelerin islenmiş et: smoked meat Bak. duman- karıştırılması suretiyle pişirilerek yapılan lanmış etler. yiyecek maddeleri. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) ispirto: spirit, alcohol Temizlik ve de- irmik: semolina İri öğütülmüş, kepek ve zenfeksiyon işlerinde ve yakıt olarak kul-

116 Tarım Hukuku Sözlüğü lanılan mavi mor renklerde alkol oranı duction means of production Üretim %96,6 olan etil alkolün ticari biçimi. (Gı- vasıtaları, üretimde kullanılan alet ve daların Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun) ekipmanlar, su ürünlerinin avlanma, üre- ispirtolu içkiler: alcoholic drinks Alkol tim, yetiştirme ve istihsalinde kullanılan içeren içkiler, alkollü içkiler. (Gıdaların gemiler, ağlar,her türlü araç ve gereç ile Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun) malzeme, teçhizat, alet, edevat, yem, takım ve tesisleri. (Su Ürünleri Kanunu; Su istatistik: statistics Verileri derleme, Ürünleri Yön.) bölümlendirme, çizelgeler ve çizgiler- le özetleme, olasılık kuramı yardımıyla istihsal yerleri: fishing areas Su ürünleri- deney tasarımlama ve gözlem ilkelerini nin yetiştirildiği ve doğal olarak ürediği, saptama, örneklem bilgilerinin anlamlı- avlanma, üretim, yetiştirme ve istihsal lığını inceleme, yorumlama ve genelleme yapılmak üzere, içinde veya üzerinde I-İ yöntemlerini veren bilim. (Tarım ve Kırs. herhangi bir istihsal vasıtasının veya tesi- Kalk. Dest. Kurumu ... Kanunu) sinin kurulabildiği, kullanılabildiği su sa- haları. (Su Ürünleri Kanunu; Su Ürünleri Yön.; (Veteriner Hek. istida: application Dilekçe. 2008/49 sayılı Amatör Amç. Su Ür. Avc.... Teb.) Mes. İc. Türk Vet. Hek. Bir. ve Od. Teş. Kanun) istihzar: preparation, remembrance Ha- istifade etmek: benefit from Faydalan- zırlama, hatırlama. (Zirai Müc. ve Zir. Kar. (Köy Kanunu) mak. Kanunu) istihdam: employment İşe alma, insan istirdat: taking back, restitution Geri is- işgücünün hizmette kullanılması. (Gıda- teme. (Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşı- ların Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun; Sulama lattırılması Hk. Kanun) Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım Ref. Kanunu; Çiftçi Mallarının Korunması Hk. istiridye boyu: oyster length Büyük ka- Kanun) buğun (sol kabuğun), baştaki tepe nok- tasından (umbo), dikey olarak inen çap istihlak: consumption Tüketim. (Su Ürün- uzunluğu. (2008/48 sayılı Tic. Amç. Su Ür. leri Kanunu; Gıda Maddeleri ... Tüz.) Avc.... Teb.) istihlak kooperatifi: consumers’ coope- iş hayvanı: draft animal, mount Yük ta- rative Tüketim kooperatifi, ortaklarına şımada, tarım faaliyetlerinde gücünden ucuz mal temin etmek amacıyla kurul- faydalanılan evcil hayvanlar. (At, eşek, muş tüketim mallarının satışının yapıldı- öküz, manda katır deve vb.) (Tabi Afetler- ğı satış koopertaifi. den Zar. Gör. Çiftçl. Yap. Yard. Hk. Yön.) istihsal: production, obtaining Çıkarma, iş mahkemesi: labour court İşçi ile işve- elde etme, üretim. (Su Ürünleri Kanunu; Zi- ren veya işveren vekili arasında iş mev- rai Müc. ve Zir. Kar. Kanunu) zuatından, iş akdinden kaynaklanan her istihsal kooperatifi: production coope- türlü hukuki uyuşmazlığı çözmeye yet- rative Üretim kooperatifi; tarım ürünleri kili sözlü yargılama usulüne göre çalışan üreticilerinin ürünlerini daha iyi şartlarda mahkeme. İş mahkemesinin bulunmadı- satmak, üretim için gerek duydukları gir- ğı yerlerde o yer asliye hukuk mahkeme- dileri temin etmek amacıyla kurdukları si iş davalarına bakar. (Tarım ve Kırs. Kalk. üretim kooperatifler.(Su Ürünleri Kanunu) Dest. Kurumu ... Kanunu) istihsal vasıtaları: instruments of pro- işaret tabancası ve fişeği: flare gun and

117 Ankara Barosu Yayınları cardridge Gemilerde kullanılan acil du- işlenmiş içme suyu: processed drinking rumlarda havaya ateş edilerek mermisi- water Jeolojik koşulları uygun toprak nin çıkardığı ışıklı izle işaret vermeye ya- derinliklerinde toplanan, çıkış noktasın- rayan tabanca ve mermisi (Su Ürünleri Yön.) dan sürekli olarak kendiliğinden akan işlem yardımcıları: processing aid Tek veya mevzuatına uygun teknik usullerle başına ana bileşen olarak kullanılmayan, çıkarılan ve kirlenme riski olmayan yer hammaddenin, mamul maddenin veya altı sularının, dezenfeksiyon, filtrasyon, ana bileşenlerinin işlenmesinde, seçilen çöktürme, saflaştırma gibi işlemlerden teknoloji gereği kullanılan, işlem veya geçirilerek parametrelerinin eksiltilmesi imalat sırasında kalıntı veya türevleri ka- veya arttırılması suretiyle mevzuatındaki çınılmaz olarak bitmiş üründe de buluna- değerleri sağlanan saflaştırılmış, mineral bilen ancak kalıntısı sağlık açısından risk dengeli içerisine izin verilen aroma mad- oluşturmayan (işlemler sırasında kullanı- deleri de ilave edilebilen içme suları. (Gı- lan alet ve ekipmanlar hariç) maddeler. daların Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun) (Gıda Katkı Mad. Yön.; Türk Gıda Kodeksi Yön. ) işlenmiş kaynak suyu: processed spring işlenmemiş gıda maddeleri: unproces- water Jeolojik koşulları uygun toprak de- sed foodstuffs Bölünmüş, parçalanmış, rinliklerinde toplanan, çıkış noktasından kemiğinden ayrılmış, soyulmuş, temiz- sürekli olarak kendiliğinden akan, de- lenmiş, ayıklanmış, öğütülmüş, kesilmiş, zenfeksiyon, filtrasyon, çöktürme, saflaş- kıyılmış, inceltilmiş, dondurulmuş, derin tırma gibi işlemlerden geçirilerek para- dondurulmuş, soğutulmuş, paketlenmiş metrelerinin eksiltilmesi veya artırılması olsun veya olmasın; gıdaların doğal ya- suretiyle mevzuatındaki değerleri sağla- pılarında değişikliğe neden olacak her- nan içme suları. (Gıdaların Üretimi, Tük. ve hangi bir işlem uygulanmamış gıdalar. Den. Dair Kanun) (2008/26 sayılı Gıda Mad. Bulaşanl. Maks. Lim. Hk. Teb.; 2008/22 sayılı Renklendiriciler ve Tatl. işlenmiş maden suyu: processed mineral Dışındaki Gıd. Kat. Mad. Teb.; 2002/55 sayılı water Doğal maden suyunun mineral Gıda Mad. Kul. Renklendiriciler Teb.) değerlerinin eksiltilmesi veya arttırılma- işlenmiş ahşap malzeme: processed wood sı suretiyle mevzuatındaki parametrelere material Yapışkan, ısı ya da basınç veya uygun hale getitilen ve aroma maddeleri bunların herhangi bir terkibi kullanılarak de ilave edilebilen maden suları. (Gıdala- imal edilmiş ahşap ürünler. (Bitki Sağlığı rın Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun) Ön. Yön. Ahş. Amb. Mal. İşr. Hk. Yön.) işlenmiş tahıl bazlı ek gıdalar: processed işlenmiş hayvansal kökenli yemler: additional food of cereal based Temel ola- animal origined processed foods Yem rak bir veya daha fazla öğütülmüş tahıl- maddesi olarak kullanılan ve ısıl işlem- lardan ve/veya baklagillerden ve/veya kök den geçirilen balık unu, et-kemik unu ve/veya gövdelerinde nişasta içeren bitki- gibi işlenmiş hayvansal proteinler ile lerden hazırlanan, bebeklerin beslenme- rendering yağları, süt ve süt bazlı ürün- sinde anne sütü veya bebek formülleri ler, kolostrum, jelâtin, hidrolize protein, veya devam formüllerinin tamamlayıcısı organik dikalsiyum-trikalsiyum fosfat, olarak veya küçük çocukları ileri yaşlar- kollajen, yumurta ürünleri vb. hayvansal daki günlük diyetlerine alıştırmak için orijinli ürünler. (2008/47 sayılı Hayvansal kullanılan ek gıdalar. (2007/50 sayılı Bebek Kök. Yemlerde Mik.Biy. Krit. Teb) ve Küç. Çoc. Ek Gıd. Teb.)

118 Tarım Hukuku Sözlüğü işlenmiş tuz: processed salt Ana maddesi halinde malikler yazıldıktan sonra isim- sodyum klorür olan ve insan tüketimine leri ortak bir paranteze alınarak, iştiraki uygun nitelikte üretilen ürün olup, tü- doğuran olay verasette iştirak gibi yazılır. ketim amacına göre dörde ayrılır; sofra işyeri açma ve çalışma ruhsatı: licen- tuzu, gıda sanayi tuzu, iri salamura tuzu, se of starting and operating a business sofrada öğütme tuz. (2007/53 sayılı Tuz Teb.) 14/7/2005 tarihli ve 2005/9207 sayılı işletme izni: operation permit Bakan- Bakanlar Kurulu kararıyla yürürlüğe ko- lıkça kurulma izni verilmiş ve uygun yer, nulan İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsat- proje ve planlarına göre yapılmış, hayvan larına İlişkin Yönetmelikte tanımlanan hastalıklarına karşı kullanılacak olan ve- yetkili idare tarafından verilen ruhsat. teriner sağlık ürünlerinin üretimini ya- (Kanatlı Hayvan Eti ve Et Ür. Üretim Tes.... Yön.; Kırmızı Et ve Et Ür. Üretim Tes. Yön.) pacak laboratuvarların, faaliyete geçmesi I-İ için, Bakanlıkça verilen işletme izin bel- işyeri sorumlu veteriner hekimi: res- gesi. (Özel Veteriner Laboratuvarları Yön.) ponsible veterinary of enterprise Ev ve işletme numarası: enterprise number süs hayvanlarının satış yerleri, konuke- Tarım ve Köyişleri Bakanlığının bilgisa- vi, otel, pansiyon gibi hayvanların ge- yar destekli veri tabanına kaydedilirken çici süre barındırıldığı yerler ile eğitim kanatlı işletmelerine Bakanlık il/ilçe mü- yerlerinin dezenfeksiyonu ve buralardaki dürlükleri tarafından verilen, iki haneli hayvanların her türlü hijyenik ve sağlık ülke kodu ve iki haneli il trafik kodunun sorunları ile koruyucu önlem ve aşılama- larından sorumlu, bölge veteriner hekim- ardından gelen işletmeye özgü 10 rakam- ler odasına kayıtlı veteriner hekim. (Ev ve lı bir sayı ile birlikte toplam 14 haneden Süs Hayvanları Sat. Bar. ve Eğt. Yerl... Yön.) oluşan numara. (2007/54 sayılı Yumurta ve Yum. Ürünl. Teb.) işyeri sorumluluğu: liability of the enterprise Gıda işletmecisinin ithal ettiği, işletme tanımlama numarası: enterprise ürettiği, işlediği, imal ettiği veya dağıtı- identifying number Tarım ve Köyişle- mını yaptığı gıdanın gıda güvenliği şart- ri Bakanlığı Koruma ve Kontrol Genel larına uymaması durumunda, ürününü Müdürlüğü tarafından kayıt altına alınan pazardan geri çekme ve bu konuda yetkili işletmelere tahsis edilen işletme numa- mercileri bilgilendirme zorunluluğu. (Gı- rası. Aynı yetiştiriciye ait birden fazla daların Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun) işletme bulunması durumunda, yetiştiri- ithal: import İthalat yoluyla yurt dışın- cinin her bir işletmesi için ayrı bir özgün dan getirilmiş. (Hayvan Islahı Kanunu) işletme tanımlama numarası tahsis edilir. İşletme tanımlama numarası iki hanelik ithal permisi: import permit Dış ülkeler- ülke kodu ve iki hanelik il trafik kodun- den ekim, dikim ve çoğaltmada kullanıl- dan sonra verilecek en fazla 10 rakamlık mak üzere bitki ithal edeceklerin, ithalat- bir sayıdan oluşur. (Sığır Cinsi Hay. Tanıml. tan önce Bakanlıktan alacağı izin belgesi. Tesc. ve İzl. Yön.; Arıcılık Yön. ) (Zirai Karantina Yön.) iştirak halinde mülkiyet: collective ow- ithalat: importation Yurt dışından mal nership, coparcenary Elbirliği mülkiyeti; alımı. (Su Ürünleri Kanunu, Gıdaların Üretimi, birden çok kişinin bir taşınmaz mal üze- Tük. ve Den. Dair Kanun; Zirai Karantina Yön.)) rinde pay oranları açıkça gösterilmeden itici gazlar: propellants Gıdanın bulun- malik olmaları. Tapu kütüğünde iştirak duğu kaptan dışarı çıkmasını sağlayan

119 Ankara Barosu Yayınları hava dışındaki gazları, (2008/22 sayılı Renk- nın Olur’u ile İyi Tarım Uygulamaları lendiriciler ve Tatl. Dış. Gıd. Katkı Mad. Teb.; Yönetmeliğinin uygulanmasını temin ve 2002/58 sayılı Gıda Mad. Genel Etiketleme ve takip etmek amacıyla kurulan Bakanlık Besl. Yönünden Et. Teb.) Müsteşar veya Müsteşar Yardımcısı ya itirazname: brief in objection İtiraz di- da yetki vereceği kişi Başkanlığında; Ta- lekçesi. (Ziraat Odaları ve Zir. Od. Birl. Tüz.) rımsal Üretim ve Geliştirme Genel Mü- dürlüğünden 6 kişi, Koruma ve Kontrol itlaf: destruction, killing Öldürme; yok Genel Müdürlüğünden 4 kişi, Tarımsal etme; telef etme; kaçak olarak yakalan- Araştırmalar Genel Müdürlüğünden 1 ma, hastalıklı olma, hastalık taşıma riski kişi, Teşkilatlanma ve Destekleme Genel bulunması veya mevzuatında öngörülen Müdürlüğünden 1 kişi, Araştırma Plan- diğer zorunluluklar nedeniyle canlı hay- lama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlı- vanların öldürülerek imhası. (Hayvan Sağ. ğından 1 kişi ve Dış İlişkiler ve Avrupa ve Zab. Kanunu, Gıda Maddeleri ... Tüz.) Topluluğu Koordinasyon Dairesi Baş- iyi değirmenlenmiş pirinç: well milled kanlığından 1 kişi olmak üzere toplam rice Bak. değirmenlenmiş pirinç. 15 kişiden oluşan komite. Ayrıca, ihtiyaç İyi Hijyen Uygulamaları: Good Hygenic duyulması halinde konunun uzmanı tek- Practices (GHP) Üretilecek ürünlerin be- nik görevliler veya kuruluşları tarafından lirli hijyen kurallarına uygun üreilmesi- görevlendirilecek personelin görüşlerin- nin ve kontrol edilmesini güvence altına den yararlanılabilir. İTUK sekreteryası, alan, hijyen ile ilgili standartları tespit Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel eden bir kalite güvencesi. (Gıda Güvenliği Müdürlüğü tarafından yürütülür. (İyi Ta- ve Kal. Den. Kont. D. Yön.) rım Uyg. Yön.) İyi İmalat Uygulamaları: Good Manu- İyi Tarım Uygulamaları: Good Farming facturing Practiceses-GMP Üretilecek Practices Tarımsal üretim sisteminin sos- ürünlerin standartlarına ve amaçlanan yal açıdan yaşanabilir, ekonomik açıdan kullanım şekillerine göre ve üretim iznine karlı ve verimli, insan sağlığını koruyan, esas bilgilerin veya ürün spesifikasyonun hayvan sağlık ve refahı ile çevreye önem gerekli görüldüğü şekilde üretilmesini ve veren bir hale getirmek için uygulan- kontrol edilmesini güvence altına alan, ması gereken işlemler; ekolojik dengeyi üretim yeri ile ilgili kalite standartlarını bozmayan tarımsal üretim teknikleri ve tespit eden bir kalite güvencesi. (Özel Vete- uygulamaları (İyi Tarım Uyg. Yön.; Tarım- riner Laboratuvarları Yön.) sal Kayn. Nitrat Kirl. Yön.; Sözleşmeli Ürt. Hk. İyi Laboratuvar Uygulamaları: Good Yön.; 2008/41 sayılı Gıda Mad. Bul. İzn. Ver. Pes. Laboratory Practiceses-GLP Üretilecek Maks. Kal. Lim. Teb.) ürünlerin veya teşhis yapılan yerin, ye- iyi uygulama kodu: code of good practice terli donanıma sahip alet ve ekipman ile İlgili sektördeki mevcut teknoloji düzeyi personelin yer aldığı bir laboratuvar orta- ve bilimsel kriterler çerçevesindeki sağ- mının olmasını sağlayan bir kalite güven- lık ve güvenliğe ilişkin uygulama esasları cesi. (Özel Veteriner Laboratuvarları Yön.) (Ürünlere İlişkin Tek. Mevzuatın Haz. ve Uyg. İyi Tarım Uygulamaları Komitesi Dair Kanun) (İTUK): Committee of Good Farming iyi uygulama rehberleri: good practi- Practiceses Tarım ve Köy İşleri Bakanı- ce guides Birincil üretim dahil olmak

120 Tarım Hukuku Sözlüğü

üzere ürüne ait üretim, işleme ve dağı- Tohumluk üretim alanlarında, birbirini tım aşamalarında, bulaşan kontrolü, su, tozlayıp dölleyebilecek tür, cins ve çe- organik atıklar ve gübrelerin kullanımı, şitlerin üretim parselleri arasında bulun- bitki koruma ürünleri ve veteriner ilaçla- ması gereken tozlanmayı engelleyecek rın kullanımı, haşere kontrolü, izlenebi- minimum uzaklık. (Pancar Tohumluğu Sert. lirlik, geri toplama, atık yönetimi, kayıt ve Paz. Yön.; Patates Tohumluğu Sert. Paz. Yön.; tutma, iyi üretim uygulamaları, iyi hijyen Sebze Tohum Sert. Paz. Yön.; Tahıl Tohum Sert. uygulamaları, HACCP esaslarının uygu- Paz. Yön.; Tohumlukların Yet. Özel Ür. Al.... lanışı, gıda işletmecisinin çalışacağı idari Yön.; Yemeklik Tane Baklagil ve Yem Bit. Toh. sistemler, gıdaların fiziksel, kimyasal ve Ser. Paz. Yön) mikrobiyolojik güvenliği gibi gıda gü- izole bölge: isolated area Saf ırk veya venliğini sağlamaya yardımcı olan rehber hibrit ana arı üretilecek ise; sadece saf niteliğindeki yayınlar. (Gıda Güvenliği ve ırkın veya üretilecek hibritin baba hattı- I-İ Kal. Den. Kont. D. Yön.) nı oluşturan kolonilerin bulunduğu çift- iyot: iodine Simgesi I, Atom numarası leştirme mekanı ve bu mekanın yarıçapı 53, atom kütlesi 126,9044 g olan boya, en az 15 km olan, yabancı kolonilerden tentürdiyot ve ilaçlarda ve gıda katkısı arındırılmış alan. (Arıcılık Yön.) olarak kullanılan, vücutta çok az bulunan, tiroit hormonlarının sentezine ka- tılmasıyla önem kazanan, eksikliğinde guatr hastalığına neden olan antisepitk özelliğe sahip mineral. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) iyotlu sofra tuzu: iodized table salt Ra- fine sofra tuzunun potasyum iyodür ilave edilmiş şekli. Mevzuatına göre iyotlu sofra tuzunun bir kilogramında 50 miligramdan az, 70 miligramdan fazla potasyum iyodür bulunamaz ve potasyum iyodür yerine başka iyot türevleri kulla- nılamaz. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) izale: removing Giderme, yok etme. (Çel- tik Ekimi Kanunu) izlenebilirlik: traceability Üretim, işle- me ve dağıtımın tüm aşamaları boyunca bitkisel ürünlerin, gıda ve yemin, gıdanın elde edildiği hayvanın veya bitkinin gıda ve yemde bulunması amaçlanan veya beklenen bir maddenin izinin sürülebil- mesi ve takip edilebilmesi. (Gıdaların Üre- timi, Tük. ve Den. Dair Kanun) izolasyon mesafesi: distance of isolation

121

Tarım Hukuku Sözlüğü

J J Japanese Tosa: Japanese Tosa Tosa İnu, asıl hücre. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) Tosa Ken isimleriyle de anılan Kırmızı- jokey kaza yardım sandığı: jockey porvi- kahverengi, kızıl lekeli beyaz, başka renk dent fund Kazaya uğrayan jokey ve jokey zemin üzerine kızıl lekeli renklerde, er- yamaklarına ve ölüm halinde bunların kekleri 35-45, dişileri 30-40 kg ağırlığın- ailelerine At Yarışları Tüzüğünde yazı- da, 10-12 yıl ortalam ömrü olan, bekçi lı şartlar dahilinde yardımda bulunmak koruma köpeği olarak veya insana eşlik üzere kurulmuş sandık. (At Yarışları Tüzüğü) etmesi amacıyla yetiştirilen bir köpek jokey yamağı: apprentice of jockey Ap- türü. (Hayvanları Koruma Kanunu) ranti; at sahipleri ya da antrenörlerine en jelatin: gelatin, aspic Reçel, şurup, mar- az iki yıllık bir sözleşme ile bağlı olarak melat ve pelteden başka diğer şekerli veya çalışan jokey adayı. Jokey yamaklarının şekersiz yiyeceklere kıvam vermek üzere sözleşme yaptıkları at sahibinin sahibi kullanılan, hayvanların kemik, kıkırdak bulunduğu yada antrenörün idman ettiği gibi dokularından veya bitkisel yosunlar- atlardan başka bir ata binebilmeleri için, dan elde edilen saydam, renksiz, kokusuz bunlardan yazılı izin almaları gerekir. (At madde. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) Yarışları Tüzüğü) jelleştiriciler: gelling agents Jel oluşumu jokey: jockey Ücret mukabili koşularda ile gıdada farklı bir yapı oluşturan mad- ata binen usulüne göre verilmiş lisansa deler. (Gıda Katkı Mad. Yön.; 2002/58 sayılı sahip kişiler. (At Yarışları Tüzüğü) Gıda Mad. Genel Etiketleme ve Besl. Yönünden Et. Teb.; 2008/22 sayılı Renklendiriciler ve Tatl. jöle: jelly Bir veya birkaç çeşit meyvenin Dış. Gıd. Katkı Mad. Teb.) sulu ekstraktlarının veya suyunun veya bunların karışımının şekerlerle uygun jel jeloz: agaragar Deniz yosunlarından kıvamına getirilmiş karışımı. (2006/55 sa- elde edilen bir tür jelatin. (Gıda Maddeleri yılı Reçel, Jöle, Marm. Tat. Kest. Pür. Teb.) ... Tüz.) jöle-marmelat: jelly-marmalade İsteğe jenever met vruchten: Bak. vruchtenje- bağlı olarak çok ince dilimlenmiş az mik- never. tarda meyve kabukları dışında suda çözün- jerm: germ Mikroorganizma, bakteri, meyen madde içermeyen ürün. (2006/55 sa- tohum, tohum yada yumurtada bulunan yılı Reçel, Jöle, Marm. Tat. Kest. Pür. Teb.)

123

Tarım Hukuku Sözlüğü

K kaba yem: roughage, abrupt feed Doğal kabuklu kırmızı ve yeşil mercimek: red K haliyle, yani hayvana servis edildiği haliy- lentil and green lentil with pericarp Bak- le su içeriği % 15–20 den ya da ham se- lagiller (Leguminosae) familyasından lüloz içeriği kuru maddede %16–18 den Lens culinaris, Medic (Lens esculenta, Mo- daha fazla olan ve yemlemede kullanıla- ench) türüne giren kültür bitkilerinin bilen; yonca, fiğ, korunga, yulaf, doğal kurutulmuş taneleri. (2003/25 sayılı Merci- veya yapay çayır ve mer’a otları gibi yeşil mek Teb.) yemler, her türlü kuru otlar (kurutulmuş yonca, fiğ, yulaf, çayır otu vb) bazı kon- kabuklu su ürünleri: shellfish Çift ka- servasyon ve fabrikasyon yan ürünleri buklu yumuşakçalar ve karından bacaklı (pancar, ayçiçeği, pamuk küspesi gibi) su ürünleri. Midye, istiridye, yengeç, is- kök ve yumru yemler (şeker ve hayvan takoz vb. (2008/29 sayılı Kabuklu Su Ür. Yetişt. pancarı, havuç, patates vb), silajlanmış Sulara İlşk. Kal. St. Hk. Teb.; Su Ürünleri Yetişt. yemler, her türlü harman kalıntıları (Sa- Yön.) man, sap, kavuz, kes vb), her türlü meyve kabuksuz ahşap: rindless wood, unshelled ve sebzeler. (Tarım Kanunu; Mera Yön.) wood Damar dokusu hariç, tüm kabuk, kabartıcılar: raising agents Gaz oluştu- budak etrafındaki içe doğru büyümüş rarak hamurun/yumurtalı soslu hamu- kabuk ve yıllık büyümenin oluşturduğu run hacmini arttıran madde veya madde kabuk kovuklarının çıkarılmış olduğu kombinasyonları. (2002/58 sayılı Gıda Mad. ahşap. (Bitki Sağlığı Ön. Yön. Ahş. Amb. Mal. Genel Etiketleme ve Besl. Yönünden Et. Teb.; İşr. Hk. Yön.) 2008/22 sayılı Renklendiriciler ve Tatl. Dış. Gıd. Katkı Mad. Teb.) kabul edilebilir en yüksek değer: Mak- simum Residual Levels (MRLs) Bir gıda kabotaj: cabotage, coast-trade 1- Bir ül- maddesinde istenmeyen bir maddenin kenin limanları arasında yük ve yolcu ta- şıma hakkına ilişkin resmi düzenlemeler. bulunmasına sınırlı olarak izin verilen en 2- Bir devletin kendi kıyılarında, kendi yüksek miktar. (Türk Gıda Kodeksi Yön.) yurttaşlarına özellikle kendi bayrağını ta- kabul edilebilir günlük alım miktarı: şıyan gemilere tanıdığı tecim ayrıcalığı. Acceptable Daily Intake - ADI Toplum- (Su Ürünleri Kanunu) daki çocuk veya doğmamış bebekler gibi

125 Ankara Barosu Yayınları hassas grupları da dikkate alarak, değer- manının adı, soyadı ve imzalarını; mülki- lendirme sırasındaki mevcut bilgiler ışı- yetin gayri ayni ve şahsi hakları, şerhler ve ğında tüketiciye fark edilebilir herhangi beyanları, gayrimenkul rehinlerini; sınır- bir sağlık riski teşkil etmeyen, bir bireyin landırma ve tespit işlerine itiraz edenlerin vücut ağırlığı esas alınarak (vücut ağırlı- adı, soyadı, baba adı, itiraz özeti, ibraz ğının kg’ı başına mg olarak) tüm yaşamı edilen belgelerin niteliği ve tarihini; sı- boyunca gıdalarla günlük olarak alabi- nırlandırma ve tespitinin sonucunu; tapu leceği madde miktarı. (2008/41 sayılı Gıda kütüğüne tescil edenler ile tescili kontrol Mad. Bulun. İzin Ver. Pest Limitleri Teb.; Türk edenlerin adı, soyadı ve imzalarını içeren Gıda Kodeksi Yön.) tutanak. (Çiftçi Kayıt Sis. Yön.) kaçakçılık: smuggling 5607 sayılı Ka- kadastro: cadastre Arazi ve arsaların yer- çakçılıkla Mücadele Kanununda ve özel lerini, sınırlarını, aidiyetini belirleyerek kanunlarda belirlenen izin prosedürü ta- kayıt altına alma işlemi. (Sulama Alanların- mamlanmadan yurt dışından yurda her da Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım Ref. Kanu- nevi eşyanın sokulması veya çıkarılması- nu; Çiftçi Kayıt Sis. Yön.) dır. (Ulusal Süt Konseyi ... Yön.) kadim: ancient, archaic Başlangıcı olma- kadastro mahkemesi: land registration yan, eski, ezeli. (Mera Kanunu) court, cadastrol court Kadastro mevzu- kadimden beri: since time immemorial atının uygulanmasından kaynaklanan Eskiden beri, tarihi bilinemeyecek kadar uyuşmazlıkları çözmek üzere kurulmuş eski zamandan beri. (Mera Yön.) mahkeme. (Mera Kanunu) kafeinsiz çiğ çekirdek kahve: decaffei- kadastro tutanağı: cadastre record Ka- nated (decaf) gren/raw coffee bean Kafein dastro görmüş arazi veya arsalar için miktarı kuru maddede ağırlıkça % 0,2’yi düzenlenen; taşınmaz malın bağlı bulun- geçmeyen kahve. (2006/52 sayılı Kahve ve duğu il, ilçe, mahalle veya köyü (çalışma Kah. Ekst. Teb.) alanı) ile mevki veya sokağını; kütük sahi- kafeinsiz çözünebilir kahve ekstraktı: fesi, pafta ada ve parsel numarası, yüzöl- decaffeinated (decaf) soluable coffee extract çümünü, kadastro harcına esas olan de- Bak. kafeinsiz kahve ekstraktı. ğerini, harcın tutarını ve niteliğini; sınır- landırma ve tespite esas alınacak tapu ve kafeinsiz çözünebilir kahve: decaffeina- vergi kaydı, emlak beyannamesi ve tuta- ted (decaf)soluable coffee Bak. kafeinsiz nağa eklenen belgelerin adetleri ile çeşit, kahve ekstraktı. gün ve sayısını; edinme sebebini ve yapı- kafeinsiz kahve ekstraktı: decaffeinated lan inceleme sonucunda belirlenen hak (decaf)coffee extract Kafein miktarı kah- sahiplerinin kimliklerini; sınırlandırma ve esaslı kuru maddede ağırlıkça % 0,3’ü ve tespitte görev alan, teknisyenler, muh- geçmeyen kahve. (2006/52 sayılı Kahve ve tar, bilirkişiler, beyanda bulunan ilgililer Kah. Ekst. Teb.) ve tanıkların, ormanla ilgili sınırlandırma kafeinsiz kahve: decaffeinated (decaf) ve tespitlerde ise, ekibe katılan mahalli coffee Kafeinsiz veya kafeini az kahve: orman ve tarım kuruluşlarınca görevlen- Terkibindeki kafeinin usulüne göre azal- dirilecek elemanların adı, soyadı ve imza- tılmasiyle elde edilen ve kafein miktarı % larını; kadastro müdürü, kadastro üyesi ve 0,2 yi geçmemesi şart olan kahveye denir. tespiti denetleme ile görevli kontrol ele- Bunların kafeini alınmış veya kafeinsiz

126 Tarım Hukuku Sözlüğü kahve ismi altında satılmaları mecburi- si ve aralarına koyu sakkaroz veya glikoz dir. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) şurubu, fındık, fıstık veya ceviz gibi kuru kafeinsiz kavrulmuş kahve çekirdeği: meyvelerin konulmasıyla yapılan yiyecek. decaffeinated (decaf) roasted coffee bean (Gıda Maddeleri ... Tüz.) Kafein miktarı kuru maddede ağırlıkça % kahve ekstraktı: coffee extract Kavrul- 0,1’i geçmeyen kahve. (2006/52 sayılı Kahve muş kahve çekirdeklerinin, asit veya baz ve Kah. Ekst. Teb.) ilavesi ile hidroliz işlemine tabi tutulma- kafeinsiz öğütülmüş kahve: decaffeina- dan sadece su kullanılarak ekstrakte edil- ted (decaf) percolated coffee Kafein mik- mesi sonucu elde edilen; ayrıştırılması tarı kuru maddede ağırlıkça % 0,1’i geç- teknik olarak mümkün olmayan çözüne- meyen kavrulmuş kahve çekirdeğinden meyen maddeler ile kahveden elde edilen öğütülmüş kahve. (2006/52 sayılı Kahve ve çözünemeyen yağların yanı sıra kahvenin Kah. Ekst. Teb.) yalnızca çözünebilir ve aromatik bileşen- kafeinsiz siyah çay: decaffeinated (decaf) lerini içeren konsantre ürün. (2006/52 sayı- black tea Kafein miktarı kuru maddede lı Kahve ve Kah. Ekst. Teb.) K ağırlıkça % 0,1’yi geçmeyen siyah çayı. kahverengi pirinç: brown rice Bak. kar- (2008/42 sayılı Siyah Çay Teb.) go pirinç. kafes: cage Değişik ırk ve türden hay- kahya: bailiff, overseer Çiftlik işlerini vanları kapalı tutmak için kullanılan tel, yürütmek, harcamalarla ilgilenmek üzere plastik gibi kolay dezenfekte edilebilen çalıştırılan kişi. (Hayvan Sağlığı ve Zabıtası malzemelerden yapılmış, taşınabilir yada Kanunu) sabit hayvan barınakları. (Ev ve Süs Hay- kakao: cocoa (Theobroma cacao), 4-8 metre vanları Sat. Bar. ve Eğt. Yerl... Yön.) boyunda ebegümecigiller (Malvaceae) kafes kuşları: cage birds Her türlü ihtiya- familyasından çikolata yapımında kulla- cı kafes içinde karşılanan kuşlar. (Ev ve Süs nılan, doğal yetişme alanı Güney Ame- Hayvanları Sat. Bar. ve Eğt. Yerl... Yön.) rika olmakla beraber, Tropikal bölgelerin kâfur: camphor Güney Çin, Güney Ja- genelinde yetiştirilen Theobromin adlı ponya, Formoza gibi uzak doğu ülkele- bir alkoloit ve kakao yağı eldesinde kulla- rinde ormanlar halinde bulunan Defne- nıldığı gibi, tohumları çikolata ve çikola- giller (Lauraceae) familyasından Kafur ta türevi gıdaların imalinde kullanılan bir ağacının (Cinnamomum camphora) yap- bitki türü. (Gıda Maddeleri ... Tüz; 2000/10 rağında, gövde kabuğunda ve odununda sayılı Kakao ve Kakao Ür. Teb.) bulunan yağ hücrelerinde meydana ge- kakao çekirdeği: cocoa beans Kakao ağacı len ve yaşlı gövdelerde yarıklar içersinde (Theobroma cacao L.) meyvesi çekirdek- kristalleşen ve bu dal ve gövdelerin su buhari ile distile edilmesiyle elde edilen, lerinin fermente edildikten sonra kuru- tablet veya primatişk kristaller halinde tulmasıyla elde edilen ürün. (2000/10 sayılı satışa sunulan, kalp ve solunum anti- Kakao ve Kakao Ür. Teb.) septiği olarak kullanıldığı gibi, sabun ve kakao keki: cocoa cake Kakao nibi veya seluloit sanayiinde de kullanılan madde. kakao kitlesinin yağının kısmen veya ta- (Organik Tarım Yön.) mamen ayrılmasından sonra kalan ürün. kağıt helva: wafer Nişasta hamurunun (2000/10 sayılı Kakao ve Kakao Ür. Teb. ) hususi şekilde tabaka halinde pişirilme- kakao kitlesi: cocoa mass Kakao nible-

127 Ankara Barosu Yayınları rinin (çekirdeklerinin) bileşenlerinde madde. (Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. Dair değişikliğe yol açmadan mekanik olarak Kanun; Canlı Hayvan ve Hayvansal Ür. Belirli parçalanması sonucu elde edilen ürün. Mad ve Bun Kal. İzl... Yön.) (2000/10 sayılı Kakao ve Kakao Ür. Teb.; Gıda kalibrasyon: calibration Ölçü aletinin Maddeleri ... Tüz.) veya bir maddeyi ölçülü olarak kullanan kakao kuru maddesi: dry cocoa solids Ka- bir aletin ayarlanması ve doğruluğunun kao çekirdeğinden elde edilen kabuk ve kontrolü. (Bitki Kor. Ür. Kal. Kont. An. Yap. su dışındaki kakao bileşenleri. (2003/23 Öz. Lab. Hk. Yön.) sayılı Çikolata ve Çik. Ür. Teb.) kalitatif ve kantitatif özellikler: quali- kakao nibi: cocoa nib Kavrulmuş veya tative and quantitative specifications Bir kavrulmamış kakao çekirdeğinin kırıla- maddenin içindekilerinin ne olduklarını rak kabuğunun ayrılması ile elde edilen ve ne kadar bulunduklarını belirleme. ürün. (2000/10 sayılı Kakao ve Kakao Ür. Teb.) (Özel Veteriner Laboratuvarları Yön.) kakao tozu: cocoa powder Kakao kekinin kalite kontrolü: quality control Tüketi- öğütülmesiyle elde edilen ve kuru madde me arz edilen gıda maddelerinin mevzu- üzerinden kütlece en az % 20 oranın- ata uygunluğunun tespiti. (Gıdaların Üreti- da kakao yağı içeren toz haldeki ürün. mi, Tük. ve Den. Dair Kanun) (2000/10 sayılı Kakao ve Kakao Ür. Teb.; Gıda kalite yönetim birimi: quality mana- Maddeleri ... Tüz.) gemenet department “TS EN ISO/IEC kakao yağı: cocoa butter Kakao çekirde- 17025 Deney ve Kalibrasyon Laboratu- ğinden elde edilen yağ. (2000/10 sayılı Ka- varlarının Yeterliliği için Genel Şartlar” kao ve Kakao Ür. Teb.; Gıda Maddeleri ... Tüz.) standardına göre laboratuvarlarda oluş- kakıç: loosening Tutulan balığı sudan ka- turulması gereken birim. (Kontrol Lab. Kurl. raya veya sandala almakta kullanılan ucu ve Gör. Hk. Yön.) kancalı gereç. kalite: quality Gıda maddelerinin mev- kâkule: cardamon, cardamon seed Eletta- zuatla belirlenmiş kriterlere uygunluğu- ria cardamomum L. Maton türüne giren bit- nu tayin eden özelliklerinin toplamı. (Gı- kilerin olgunlaşmaya yakın meyvelerinin daların Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun) tekniğine uygun olarak kurutulmuş hali kamçı: crop, whip At yarışlarında jokey- veya bu meyvelerden ayrılmış tohumlar. lerin atları hızlandırmak için kullandıkla- (2000/16 sayılı Baharat Teb.) rı At Yarışları Tüzüğüne göre jokeylerin kalevi: alkaline Alkalik, antiasit. (Gıda kullandığı düz ve 70 cm boyunda, jokey Maddeleri ... Tüz.) yamaklarının kullandığı 50 cm boyunda kalıntı: residue Rezidü; bitki veya bitki- şakşaklı veya düz olan yarış malzemesi. sel kökenli ürünler, yenilebilir hayvansal (At Yarışları Tüz.) ürünler içinde veya üzerinde veya çevrede kamu dışı yayım hizmetleri: non offical başka yerlerde bulunan ve bir bitki koru- publication services Sivil toplum örgütleri ma ürününün veya veteriner tıbbî ürünü- tarafından tarımsal işletmelerin; tarımsal nün kullanımı sonucu ortaya çıkan, me- bilgi, teknik ve yöntemler konusundaki tabolitler ile degradasyon veya reaksiyon ihtiyaçlarının zamanında ve yeterli dü- sonucunda oluşan dönüşüm ürünleri de zeyde karşılanmasına yönelik olarak her- dahil olmak üzere bir veya birden fazla hangi bir ücret talep edilmeksizin yürü-

128 Tarım Hukuku Sözlüğü tülen tarımsal yayım hizmetleri. (Tarımsal kamu yararı kararı: decision of public Yayım ve Dan. Hizm. Yön.) weal Kamulaştırma yapılmadan önce kamu hizmeti: public service Kamunun kamulaştırmaya konu yatırımın kamuya ortak ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla yararlı olduğu hususunda Kamulaştırma Devlet veya diğer kamu tüzel kişileri veya Kanununda yazılan mercilerce alınan ve imtiyaz verilen kişilerce idarenin dene- yine Kaanunda yazılı mercilerce onayla- tim ve gözetimi altında hizmetler. (Tarım nan karar. Onaylı imar planına veya ilgili ve Köy İşl. Bak. Kuruluş ve Gör. Hk. KHK) bakanlıklarca onaylı özel plan ve projesine göre yapılacak hizmetler için ayrıca kamu orta malı: public property Mera, kamu yararı kararı alınmasına ve onay- yaylak, kışlak gibi kamunun yararlan- lanmasına gerek yoktur. (Toprak Kor. ve masına tahsis edilen ve tapu kütüğü ye- Arazi. Kul. Kanunu) rine özel siciline işlenen taşınmaz mallar. (Mera Kanunu) kamu yatırımı: public investment Kamu yararı gereği kamu kurum ve kuruluşları Kamu Personeli Yabancı Dil Bilgisi Se- tarafından veya kamu kurum ve kuruluş- K viye Tespit Sınavı: Language Test For ları adına imtiyaz verilen kuruluşlarca ya- Public Servants KPDS, Kamu persone- pılan yatırımlar. (Mera Yön.) linin yabancı dil seviyesini ölçmek üzere kamu yayım hizmetleri: official publica- yılda iki defa (Mayıs ve Kasım ayları) Al- tion services İlgili mevzuat çerçevesinde manca, Arapça, Bulgarca, Çince, Dani- Bakanlık merkez teşkilatı, bağlı kuru- markaca, Farsça, Fransızca, Hollandaca, luşlar ve taşra teşkilatları tarafından ta- İngilizce, İrlandaca, İspanyolca, İtalyan- rımsal işletmelerin; tarımsal bilgi, teknik ca, Lehçe, Macarca, Portekizce, Rumen- ve yöntemler konusundaki ihtiyaçlarının ce, Rusça, Sırpça, Yunanca dillerinde zamanında ve yeterli düzeyde karşılan- yapılan sınav. Sınavlarda 50-59 alanların masına yönelik olarak yürütülen tarımsal E, 60-69 alanların D, 70-79 alanların C, yayım hizmetleri. (Tarımsal Yayım ve Dan. 80-89 alanların B, 90-100 alanların A Hzm. Yön.) seviyesinde dil bildiği kabul edilir. (Tarım ve Kırs. Kalk. Dest. Kurumu ... Kanunu) kamulaştırma: expropriation İstimlak, Devlet veya kamu tüzel kişilerinin kamu kamu tüzel kişisi: public juridical per- yararının gerektirdiği durumlarda, karşı- son Kanunla kurulmuş tüzel kişiliği haiz lığını peşin ödemek koşuluyla, özel mül- kamu kurum ve kuruluşu. (Su Ürünleri Ka- kiyete konu taşınmazlara tamamen ya da nunu) kısmen Kanununda yazan usul ve şartlara kamu veteriner hekimi: public veteri- göre el koyması. (Sulama Alanlarında Arazi nary 657 sayılı Devlet Memurları Kanu- Düzenlenmesine Dair Tarım Ref. Kanunu; Su- nuna tabi olarak çalışan veteriner hekim. lama Alanlarında Arazi Düz. Dair... Uyg. Yön.) (Veteriner Hek. Muay. ve Polk. Yön.) kamunun sağlığına karşı suçlar: crimes kamu yararı: public interest Amme men- againts public health 5237 sayılı Türk faati; kamunun veya devletin ihtiyaçla- Ceza Kanununun İkinci Kitap, Üçün- rıyla ilgili olan ve bunları karşılayan top- cü Kısım Üçüncü Bölümünde 185 ila luma, millete, devlete faydalar sağlayan 186ncı maddeler arasında “Zehirli Mad- durum. (Sulama Alanlarında Arazi Düzenlen- de Katma” (Madde 185), “Bozulmuş veya mesine Dair Tarım Ref. Kanunu) Değiştirilmiş Gıda veya İlaçların Ticare-

129 Ankara Barosu Yayınları ti” (Madde 186), “Kişilerin Hayatını ve kan hısımlığı: kinship by blood, natural Sağlığını Tehlikeye Sokacak Biçimde İlâç cognation, consanguinity Kan (soy) ilişki- Yapma veya Satma” (Madde 187), “Uyuş- sinden kaynaklanan akrabalık. turucu veya Uyarıcı Madde İmal ve Tica- kan ve/veya DNA raporu: blood and/or reti” (Madde 188), “Tüzel Kişiler Hakkın- DNA report Atın kan veya dokusunun da Güvenlik Tedbiri Uygulanması” (Mad- değişik tekniklerle yapılan analizi sonu- de 189), “Uyuşturucu veya Uyarıcı Madde cunda genetik olarak ana-babasına uy- Kullanılmasını Kolaylaştırma” (Madde gunluğunu belirten belge. (Safkan Arap ve 190), “Kullanmak İçin Uyuşturucu veya İngiliz Atlarının Soy Küt. Kay. Dair Yön.) Uyarıcı Madde Satın Almak, Kabul Et- mek veya Bulundurmak” (Madde 191), kanatlı: poultry Aves sınıfında bulunan “Zehirli Madde İmal ve Ticareti” (Madde evcil ve evcil olmayan kanatlı hayvanlar. (2005/47 sayılı Hayvancılığın Dest. Hk. BKK. 193), “Sağlık İçin Tehlikeli Madde Te- mini” (Madde 194), “Bulaşıcı Hastalık- Uyg. Es. Teb.; Hayvan Islahı Kanunu) lara İlişkin Tedbirlere Aykırı Davranma” kanatlı eti: poultry meat Tavuk, hindi, (Madde 195), “Usulsüz Ölü Gömülmesi” kaz, ördek ve benzeri kanatlı hayvanların (Madde 196) başlıkları altında düzenlen- karkaslarından elde edilen insan tüketimi miş ve tanımlanmış suçlar. (Veteriner Hek. için uygun tüm parçalar. (2006/29 sayılı Çiğ Mes. İc. Türk Vet. Hek. Bir. ve Od. Teş. Kanun) Kanatlı Eti ve Haz. Kan. Eti Karş. Teb.; 2007/34 Kamutay: Grand National Assembly Of sayılı Mekanik Olarak Ayr. Kan. Eti Teb.; Kanatlı Turkey Türkiye Büyük Millet Meclisi, Hayvan Eti ve Et Ür. Üretim Tes.... Yön.) Türkiye Cumhuriyetinin yasama organı. kanatlı hayvan: poultry Aves sınıfında (Atatürk Orman Çift. Kuruluş Kanunu) bulunan ve eti gıda olarak tüketilen ta- kan grubu: blood type Kandaki antikorla- vuk, hindi, kaz, ördek, bıldırcın, deve- ra bakılarak, kanın özelliğini belirlemek kuşu ve benzeri evcil kanatlı hayvanlar. için oluşturulmuş sınıflandırma sistemi. (2006/29 sayılı Çiğ Kanatlı Eti ve Haz. Kan. Eti Bu sınıflandırma sistemine göre kan tip- Karş. Teb.; 2007/34 sayılı Mekanik Olarak Ayr. leri A, B, AB ve 0 şeklinde grupladırıl- Kan. Eti Teb.; 2002/30 sayılı Hayvansal Kök. mıştır. Ayrıca bu grupların Rh değeri + Gıd. Vet. İl. Maks. Kal. Lim. Teb.) veya – olabilmektedir. Bu ikili sistemin kanatlı karkası: poultry carcass Tekniği- birlikte değerlendirilmesiyle sekizli kan ne uygun olarak kesilmiş, kanı akıtılmış, grubu sistemi oluşrturulmuştur. (Hayvan tüyleri yolunmuş, böbrek hariç olmak Islahı Kanunu) üzere iç organları çıkartılmış ve deveku- kan hısım: kin, relative by blood Bir kim- şunda ise böbrek dahil iç organları çıkar- senin kan ilişkisi nedeniyle akrabaları. tılmış, baş ve ayakları kesilmiş, yıkama ve Aynı soydan gelen kişiler. Kan hısımları soğutma işlemi görmüş, suyu sızdırılmış arasında usul füru ilişkisi varsa altsoy ve bütün halindeki kanatlı hayvan gövdesi. üst soy hısımlığı, aynı soydan gelmele- (2006/29 sayılı Çiğ Kanatlı Eti ve Haz. Kan. Eti rine rağmen birbirlerinin alt soyu ve üst Karş. Teb.; 2000/4 sayılı Et Ürünleri teb.; 2007/34 soyu olmayanlar için civar hısımlığı yada sayılı Mekanik Olarak Ayr. Kan. Eti Teb.) yan soy hısımlığı tabirleri kullanılır. Kar- kanatlı sakatatı: giblets İnsan tüketimi- şıtı; sıhri hısım. (Sulama Alanlarında Arazi ne sunulmak üzere insan tüketimi için Düz. Dair... Uyg. Yön.; At Yarışları Tüzüğü) kesilen kanatlı hayvanların safra kesesi

130 Tarım Hukuku Sözlüğü alınmış karaciğeri, içeriği boşaltılmış ve tolitresinde en fazla 200 g; hacmen alkol iç zarı alınmış taşlığı, kalbi ve deveku- miktarı en az % 37,5 olur. (Gıda Maddeleri şunda böbreği. (2006/29 sayılı Çiğ Kanatlı Eti ... Tüz.; 2005/11 sayılı Distile Alkollü İçkiler Teb.) ve Haz. Kan. Eti Kar. Teb.) kaolen: kaolin, kaoline Saf kil. (Gıda Mad- kankava: kankava net Bir eksenin ucun- deleri ... Tüz.) da iki adet demir veya lastik tekerleği, kapalı kullanım: confined space operati- eksene bağlı bir veya iki adet torba ağı ons Canlı organizmaların çevre ile temas- olan, ağın alt yakasında çekme sırasında larının ve bu çevre üzerindeki etkilerinin dibe sürüklenerek süngerleri tutundukla- sınırlandırılması amacıyla; kontrol altın- rı yerlerden koparıp ağın içine girmesini da tutulduğu bir tesis, tesisat ya da diğer sağlayan, zincirleri bulunan, gemiyle çe- fiziksel yapılar içerisinde gerçekleştirilen kilen, sünger avcılığında kullanılan, iki herhangi bir işlem. (2008/28 sayılı Biyolojik lastik veya demir tekerlekli, arkasında bir Müc. Etmenleri... Teb.) veya iki torba bulunan, sürütme esasına kapalı zarf usulü satış: sealed-bid tender dayanan bir av aracı. (Su Ürünleri Kanunu; Satışa çıkarılan şeyin alıcılarının kapalı K Su Ürünleri Yön.) olarak teklifte bulunduğu ve açıklanma kanola-düşük erusik asitli kolza yağı: anına kadar bir alıcının teklifinin diğeri canola-low erucic acid rape oil Düşük tarafından bilinmediği satış yöntemi. (At erusik asitli yağ içeren Brassica napus, L. Yarışları Tüzüğü.) Brassica campestris L. ve Brassica juncea kapama bağ bahçe: vineyard Bütün ha- L.’nin tohumlarından elde edilen yağ. lindeki bir arazi parseli üzerinde veya ye- (2001/29 sayılı Bitki Adı ile Anılan Yemeklik ter büyüklükteki bir kısmında tek türden Yağl. Teb.) oluşan dikim normlarına uygun olarak kanuni mümessil: legal representati- tesis edilmiş bağ ve bahçe. (Örnek: Kapa- ve Yasal temsilci; dayanağı kanun olan ma elma bahçesi, kapama kiraz bahçesi, temsilcilik çeşidi. Örnek limited şirketin kapama üzüm bağı vs.) (2008/40 sayılı Sert. kurucu ortaklarının şirketi temsille yetki- Toh. Kul. Ve Sert. Mey/As. Fid/Çil. Fid. İle Kap. li oldukları Türk Ticaret Kanununda be- Bağ./Bah. Tes. Des. Hk. Teb.) lirtilmiştir. Zirai Müc. ve Zir. Kar. Kanunu) kaplama çikolata: clothed chocolate İçin- kanyak: wine spirit, cognac Sadece şara- de fondan ve badem gibi maddeler bulu- bın veya distilasyon için kuvvetlendiril- nan ve dışı kuvertür denilen çikolata ta- miş şarabın, hacmen en fazla % 86’ya ka- bakası ile tamamen kaplı olan müstahzar. dar distilasyonundan veya şarap distilatı- Bu nevi çikolatalarda, hariçteki çikolata nın hacmen en fazla % 86’ya kadar ikinci tabakasıyla içindeki madde ayrı ayrı ola- kez distilasyonu ile üretilen distilattan rak bulunur. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) elde edilen distile alkollü içki. 1000 litre- kaplanmış tohumluk: coated seed Ma- den büyük meşe fıçılarda en az 1 yıl, daha kineli ekimi kolaylaştırmak ve tohum küçük hacimli fıçılarda en az 6 ay olgun- performansını iyileştirmek amacıyla, dış laştırılması halinde de, “ kanyak” olarak yüzeyine pestisit, yapıştırıcı veya dolgu satışa sunulabilir. Uçucu madde içeriği maddesi gibi unsurlardan ibaret bir ka- hacmen %100 alkolün hektolitresinde rışım giydirilmiş tek filiz oluşturma oranı 125 grama eşit veya daha fazla; metil standartlarla belirlenmiş tohumluk. (Pan- alkol içeriği, hacmen %100 alkolün hek- car Tohumluğu Sert. ve Paz. Yön.)

131 Ankara Barosu Yayınları kaplı fidan: sapling in pot Metal, ahşap, karaman kimyonu: caraway seed Carum toprak, plastik, kağıt gibi materyalden carvi L. türüne giren bitkilerin tam olgun- değişik tip (saksı, kutu, karton, tüp) ve laşmadan toplanıp tekniğine uygun ola- büyüklükte yapılmış kaplar içerisine rak kurutulmuş, tohumu andıran meyve- yerleştirilen ve bu şekilde satışa sunulan lerinin tane veya öğütülmüş hali. (2000/16 fidanlar. (1997/11 sayılı Meyve ve Asma Çeşit/ sayılı Baharat Teb.) Anaç Damızlığı ... Teb.) karamel: caramel Şekerin yavaşça ısıtıl- kapsül: capsule Balık avcılığında kulla- masıyla yaklaşık 170 santigrat derecede nılan ancak kullanılması yasak olan pat- eriyerek moleküllerinde oksitlenme ve layıcı madde. (Su Ürünleri Yön.; Su Ürünleri bazı uçucu maddelerin kaybolması so- Kanunu) nucu kahverengi bir renk alması ve deği- kaptaj: catchment Kaynak sularının veya şik bir lezzet kazanmasıyla ortaya çıkan, termal suların doğal veya mekanik yol- şekerlemelerde ve tatlılarda kullanılan larla yeryüzüne çıkarılması sırasında, yer madde. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) üstü ve yer altı suları ile karışmamasını, karamelize edilmiş şeker: burned sugar, kirlenmemesini, debisinin veya bileşimi- caramelized sugar Sakkarozun bazlar, nin değişmemesini sağlamak, termal su- mineral asitler veya diğer kimyasal katkı ların ısılarını muhafaza etmek, gazlarının maddeleri olmaksızın kontrollü ısıtılma- kaçmasını önlemek, suları en iyi şekilde sından elde edilen ürün. (2005/11 sayılı Al- toplamak amacı ile yapılan tekniğine uy- kollü İçkiler Teb.) gun toplama havuzu, sondaj kuyusu vb. karanfil: clove Eugenia caryophyllata Thunb. tesisler veya bunların bütünü. (Gıda Mad- deleri ... Tüz.) türüne giren bitkilerin açılmamış çiçek tomurcuklarının tekniğine uygun olarak kaptan: captain, sea captain Geminin kurutulmuş tane veya öğütülmüş hali. sevk ve idaresinden yasal olarak sorumlu (2000/16 sayılı Baharat Teb.; Gıda Maddeleri ... olan ve bu konuda yeterliği yetkili ma- Tüz.) kamlarca tescil edilmiş kimse. (Balıkçı Ba- rınakları Yön.) karantina: quarantine Hastalık veya zararlı organizmaların ülkeye girişini ve kara para: illicit money, black money Ya- sal olmayan yollardan elde edilmiş para. ülke içinde yayılmasını önlemek amacıy- la, hayvan, hayvansal ürün, bitki ve bit- kara para aklama: money laundering Ya- kisel ürünler ile madde ve malzemenin sal olmayan yollardan kazanılmış para ve kontrol altına alınması. (Avian İnfluenza para yerine geçen değerlerin çeşitli hileli Hast. Karşı Kor. Müc. Yön.; Hayvan Sağlığı ve yollar kullanılarak yasal yollardan kaza- Zabıtası Kanunu) nılmış para gibi gösterilmesi. (Tohumculuk Kanunu) karantinaya tabi organizmalar: organisms subject to quarantine Yarattığı teh- karabiber: black pepper Piper nigrum L. tü- rüne giren bitkilerin genellikle olgunlaş- like açısından bir bölge için ekonomik madan toplanıp, tekniğine uygun olarak öneme sahip, ancak henüz burada mevcut kurutulmuş olan gri, kahve veya siyah olmayan veya mevcut olup ülke geneline renkli, yüzeyleri buruşuk meyvelerinin yayılmamış zararlı organizmalar. (Bitki tane veya öğütülmüş hali. (2000/16 sayılı Sağlığı Ön. Yön. Ahş. Amb. Mal. İşr. Hk. Yön.) Baharat Teb.; Gıda Maddeleri ... Tüz.) karasuları: territorial waters Açık deniz

132 Tarım Hukuku Sözlüğü ile kara ülkeleri arasında yer alan ülke- maddeler ile karıştırılması veya marine ye dahil, dış sınırları ülkenin sınırlarını edilmesiyle aromalı veya aromasız elde oluşturan 1982 BM III. Deniz Hukuku edilen ürün. (2008/24 sayılı Sofralık Zeytin Sözleşmesi’ne göre azami 12 mil olabilen Teb.) deniz alanları. (Su Ürünleri Kanunu) karıştırma: mixing İki veya daha fazla karavay aromalı distile alkollü içki: farklı içkinin karıştırılması ile yeni bir caraway-flavoured spirit drink Tarımsal içki elde edilmesi. (2005/11 sayılı Alkollü İç- kökenli etil alkolün karavay (Carum carvi kiler Teb.) L.), ile aromalandırılmasıyla elde edilen karides trolü: shrimp trawl Karides av- distile alkollü içki. Bu distile alkollü iç- lamaya özel ağ. Özellikleri dip trolü gibi- kiye karavay tadı baskın olması koşuluyla dir. (Su Ürünleri Yön.) Türk Gıda Kodeksinde yer alan doğal ve/ karkas: carcass 1- Kasaplık hayvanın ka- veya doğala özdeş aromalar veya aroma nının akıtılıp, yüzüldükten, iç organları (2005/11 sayılı karışımları ilave edilebilir. boşaltılıp baş ve ayaklarından ayrıldıktan Alkollü İçkiler Teb.) sonra elde edilen gövdesi olup bu göv- K karbonhidrat miktarı yüksek ürünler: denin sığır ve dana karkası için parçaları high carbonhydrade levelled products Fi- ; Arka çeyrek : Arka incik, tranç, nuar, ziksel aktivite öncesi karbonhidrat depo- yumurta, sokum, rosto, kontrnuar, bon- larını artırmak ve fiziksel aktivite sonrası file, kontrfile, boşluğu. Ön çeyrek: Ön toparlanmayı hızlandırmak amacıyla for- incik, boyun, pirzola, döş, kaburga, kolu. müle edilmiş sporcu gıdası. (2003/42 sayılı Bu gövdenin koyun karkası için parça- Sporcu Gıdaları Teb.) ları: But, bel ve pirzola, karın, göğüs, karbonhidrat: carbohydrates, carbonhy- kol, incik ve boyunu. Bu gövdenin keçi drates Şeker alkoller dahil olmak üzere karkası için parçaları: But, bel ve pirzola, insan vücudunda metabolize olan tüm karın, göğüs, kol, incik ve boyunu, Do- karbonhidratlar. (2002/58 sayılı Gıda Mad. muzda ise; hayvanın kesildikten, kanı Genel Etiketleme ve Besl. Yönünden Et. Teb.) akıtıldıktan, başı ayrılıp baş ve gövdesi kargo pirinç: cargo rice, brown rice Kah- haşlandıktan, tüyleri yolunup ütüldük- verengi pirinç. Sadece dış kavuzu alın- ten, tırnakları alındıktan ve iç organları mış taneli pirinç. (2002/11 sayılı Çeltik Teb./ boşaltıldıktan sonra elde edilen gövdesi. 2001/10 sayılı Pirinç Tebliği ) 2- Tekniğine uygun olarak kesilmiş, kanı akıtılmış, tüyleri yolunmuş, içi boşaltıl- karından bacaklılar: gasteropod, gastro- mış, baş ve ayakları kesilmiş, yıkama ve pod Vücutları genellikle, bir eksen çevre- soğutma işlemi görmüş, suyu sızdırılmış sinde konimsi biçimde kıvrılmış bulunan bir bütün hâlindeki kasaplık kanatlı hay- kabuk ile örtülü, dokunaçlara sahip de- van gövdesi. (Kırmızı Et ve Et Ür. Üretim Tes. niz salyangozu vb. su ürünleri. (2008/29 Yön.; 2006/31 sayılı Çiğ Kırmızı Et ve Haz. Kır. sayılı Kabuklu Su Ür. Yetişt. Sulara İlşk. Kal. St. Et Karış. Teb.; 2000/4 sayılı Et Ürünleri teb.. Hk. Teb.) Avian İnfluenza Hast. Karşı Kor. Müc. Yön.; Ka- karışık zeytin: mixed olive Bak. karma natlı Hayvan Eti ve Et Ür. Üretim Tes.... Yön.) zeytin. (2008/24 sayılı Sofralık Zeytin Teb.) karma pirina yağı: mixing olive pomace karışım zeytin: blend olive Zeytinin, de- oil Rafine pirina yağı ile doğrudan tüke- ğişik soslar, baharat veya diğer yenilebilir time uygun natürel zeytinyağları karışı-

133 Ankara Barosu Yayınları mından oluşan, serbest yağ asitliği oleik kasaplık hayvanların yenilemeyen kısım- asit cinsinden her l00 gramda 1.0 gram- ları: inedible parts of butchery animal Ka- dan fazla olmayan yağ. (2007/36 sayılı Zey- saplık hayvanlardan elde edilen deri, gud- tinyağı ve Pirina Yağı Teb.) deler, testisler hariç üreme organları, göz karma yem: compound feed Çeşitli yem- ve göz kapağı, böbrek hariç üriner organ- lerin standardına uygun olarak karıştırıl- lar, larinks kıkırdağı, soluk borusu, kornea ması ile elde edilen yemler. (Yem Kanunu; dokusu, omurilik, kulak, tırnak, boynuz, Veteriner Hek. Muay. ve Polk. Yön.) büyükbaşta beyin ve küçükbaşta ileum gibi karma zeytin: mixed olive Karışık zey- organ ve organ parçaları. (2006/31 sayılı Çiğ tin; farklı şekillerde piyasaya hazırlanmış Kırmızı Et ve Haz. Kır. Et Kar. Teb.) farklı çeşit ve tipteki zeytinlerin karışık kasaplık kanatlı hayvan: butchery po- olarak bir ambalaj içerisinde dolgu gıda ultry Etinden faydalanılmak üzere ye- maddeli veya dolgu gıda maddesiz, aro- tiştirilmiş Tavuk, Hindi, Kaz, Ördek ve malı veya aromasız şekilde piyasaya su- benzeri kanatlı kümes hayvanları. (Kanatlı nulması ile hazırlanan ürün. (2008/24 sayılı Hayvan Eti ve Et Ür. Üretim Tes.... Yön.) Sofralık Zeytin Teb.) kastrasyon: castration Erkek hayvanla- karpit: carbide Kalsiyum karbür CaC2, rın testislerinin çıkarılması veya testisle- kok kömürü ve sönmemiş kireçten elde re giden sinir ve kanalların köreltilmesi edilen suyla birleştiğinde hızla tepkimeye yoluyla iğdiş edilmesi. (Hayvanları Koruma girerek asetilen gazı çıkaran balık avcılı- Kanunu) ğında kullanılan ancak kullanılması yasak kaşar peyniri: kashar cheese Pastörize olan patlayıcı madde. (Su Ürünleri Yön.) sütün imalat tekniğine göre işlenmesi ve kartopu: snowball Atların alnındaki top, gerektiğinde katkı maddeleri ilavesi so- yarım ay, yıldız biçimlerinde olabilen ve nucu elde edilen ve olgunlaşma işlemine benzediği şekle göre adlandırılan beyaz tabi tutulmadan taze olarak veya olgun- leke. (Safkan Arap ve İngiliz Atlarının Soy Küt. laştıktan sonra piyasaya arz edilebilen Kay. Dair Yön.) kendine özgü koku, renk, tat ve araması kas: muscle Doğal oranda bağ doku, ten- olan sert yapılı peynir çeşidi. (Gıda Mad- don, sinir, lenf yumrusu, kemik, intersi- deleri ... Tüz.) tisyal veya intramuskular yağ ihtiva eden kaşeksi: cachexia Aşırı kilo kaybı, deri karkasın iskelet dokusu veya doku parça- altı yağ dokusundaki azalma, kas kütle- ları. (2002/30 sayılı Hayvansal Kökenli Gıd. Vet. sinde azalma gibi aşırı kilo kaybı duru- İlaçl. Maks. Kal. Lim. Teb.) mu. Nedenleri arasında uzun süreli aç- kasaba: town Nüfusu iki bin ile yirmi bin lık, yetersiz beslenme gibi durumlar yer arasında olan yerleşim yerleri. (Köy Kanunu) alabilir. (Kanatlı Hayvan Eti ve Et Ür. Üretim kasaplık hayvan: butchery animal Etin- Tes.... Yön.) den faydalanılmak üzere beslenen bü- katı üzüm pekmezi: hardened boiled yükbaş hayvanlar, küçükbaş hayvanlar ve grape juice Üzüm pekmezine gerektiğin- diğer kasaplık hayvanlar. (Kırmızı Et ve Et de çöven ekstraktı (Radix saponariae al- Ür. Üretim Tes. Yön.; Hayvan Sağlığı ve Zabıtası bae L.) ve/veya yumurta akı ilave edilerek Kanunu; 2006/31 sayılı Çiğ Kırmızı Et ve Haz. elde edilen katı kıvamdaki ürün 2007/27 Kır. Et Kar. Teb. ) sayılı Üzüm Pekmezi Teb.)

134 Tarım Hukuku Sözlüğü katılım polimerizasyonu: addition poli- kavrulmuş kahve çekirdeği: roasted cof- merization Bir monomerdeki çifte bağın fee bean Çiğ çekirdek kahvenin tekniğine açılmasıyla meydana gelen polimerizas- uygun şekilde kavrulmasıyla elde edilen yon. (2005/31 sayılı Gıda Mad. ile Temasta Bul. ürün. (2006/52 sayılı Kahve ve Kah. Ekst. Teb.) Plas. Mad. ... Teb.) kavurmalar: braised meat cubes browned katkı maddesi: additive Normal şartlar- in its own fat Kasaplık hayvanların, ken- da tek başına gıda olarak tüketilmeyen disine yapışık az miktarda yağdan başka veya gıda ham veya yardımcı maddesi diğer bütün aksamından tecrit edilmiş et olarak kullanılmayan, tek başına besleyici kitlelerinin, parçalanarak yağ içinde kav- değeri olan veya olmayan, seçilen tekno- rulduktan sonra temiz ve zararsız kaplarda loji gereği kullanılan işlem veya imalat yağ içine gömülmek ve üzerleri, et kitlesi- sırasında kalıntı veya türevleri mamul ni tamamiyle ve kafi kalınlıkta kapatacak maddede bulunabilen gıdanın üretilmesi, bir tabaka halinde yağ ile örtülmek sure- tasnifi, hazırlanması, işlenmesi, ambalaj- tiyle yapılan et müstahzarları. (Gıda Mad- lanması, taşınması, depolanması sırasın- deleri ... Tüz.) K da gıda maddesinin tat, koku, görünüş, kaydiye: registration fee Bir atın koşuya yapı ve diğer niteliklerini korumak, dü- kayıt edilebilmesi için ödenmesi gereken zeltmek veya istenmeyen değişikliklere para. Serbest handikapta bu para, ağır- engel olmak ve gıdanın biyolojik değe- lıkların ilan ve kabulünden sonra, ödenir. rini düzeltmek amacıyla kullanılmasına (At Yarışları Tüzüğü) izin verilen maddeler. (Gıdaların Ür. Tük. kayıt bürosu: registry office Yarış Mües- Den. Dair Yön.) sesesi tarafından yarışlarla ilgili her türlü katma bütçe: annexed budget Mülhak kayıt ve tescil işlerini yürütmek üzere ku- bütçe, harcamalarını genel bütçe dışın- rulan büro. (At Yarışları Tüzüğü) da özel gelir kaynaklarıyla finanse eden kayıtlı sürü: registered held Soykütü- kamu kurum ve kuruluşlarının bütçesi. ğüne kayıtlı, verimleri kontrol edilen ve denenmiş ya da aday boğa spermaları ile katma bütçeli idare: annexed budget ad- tohumlanan ineklerin oluşturduğu grup. ministration Mülhak bütçeli idare; har- (Hayvanlarda Soykütüğü ve Önsoyküt....Yön; Islah camalarını genel bütçe dışında özel gelir Amçl. Yetiştirici Birl. Hk. Yön.) kaynaklarıyla finanse eden kamu kurum kaymak: clotted cream Ağırlıkça en az % ve kuruluşları. (Köy Kanunu) 60 oranında süt yağı içeren krema. (Gıda Katma Değer Vergisi KDV: value ad- Maddeleri ... Tüz.; 2003/34 sayılı Krema ve Kay- ded tax VAT Üretilen mala yapılan katkı mak Teb.) üzerinden alınan vergi. İşletmenin ara kaymaklı çikolata: creamy chocolate En malı olarak aldığı mala kendi üretim fa- az % 6,75 süt yağını ve % 1,15 kuru süt aliyeti sonucu kazandırdığı değer artışına maddesini havi olan müstahzar. Gıda oranlanan ve ürünü alanın satıcıya öde- Maddeleri ... Tüz.) (Toprak mesi yoluyla tahsil edilen vergi. kaynak değer: source value Bir gıda mad- Kor. ve Arazi. Kul. Kanunu) desinin, herhangi bir besin öğesinin gün- kavrulmuş kahve: roasted coffee Bak. lük alınması gereken miktarını belli bir kavrulmuş kahve çekirdeği. (Gıda Madde- oranda içermesi. (2002/58 sayılı Gıda Mad. leri ... Tüz.) Genel Etiketleme ve Besl. Yönünden Et. Teb.)

135 Ankara Barosu Yayınları kaynak hakkı: right to spring water Bir dan kaldırılmasının engellenmesi. (Zirai kimsenin arazisinden kaynayan sudan Karantina İnspektör Yön.) başka arazi sahiplerinin yararlanma hak- kazanılmış hak aylığı: acquired right kı. (Türk Medeni Kanunu) salary Memurun bulunduğu görev veya kaynak suyu: spring water Bak. Doğal ünvanla sınırlı olmayan hizmet süresi kaynak suyu. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) ve niteliği itibariyle hak ettiği ve hangi kayyım: curotor, custodian Gerçek veya unvan yada görevde bulunursa bulunsun tüzel kişilerin yasalarla belirlenmiş bazı alabileceği aylık tutarı. (Tarım ve Kırs. Kalk. durumlardan dolayı haklarını kullanama- Dest. Kurumu ... Kanunu maları nedeniyle belirli işleri görmek ve kazein: casein Yağsız sütün ana proteini- malvarlığını yönetmek üzere atanan kişi. nin çökeltilmesi, yıkanması, kurutulması (Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu) ve öğütülmesi ile elde edilen suda çözün- kaza: county, district İlçe. (Çeltik Ekimi Ka- meyen süt proteini. (2001/22 sayılı Yenilebilir nunu) Kazein ve Kazeinat Teb.) kaza: administration of justice, jurisdicti- kazeinat: caseinate Kazeinlerin işlem on, case Yargı, yargı faaliyeti. (Çeltik Ekimi yardımcısı maddeler ile nötralize edilerek Kanunu) kurutulması ile elde edilen ürün. Bak. kazançlı bilet: winner ticket İkramiye kazein. (2001/22 sayılı Yenilebilir Kazein ve isabet etmiş at yarışı bileti. (At Yarışları ve Kazeinat Teb.) Müşterek Bahisler Tüzüğü) KD: Ahşap ambalaj malzemesinin kuru kazandırıcı zamanaşımı: acquisitive madde üzerinden nem içeriğinin % 19 prescription Olağan zamanaşımı; geçerli ve daha altında olduğunu gösteren işaret. bir hukuki sebep olmaksızın tapu kütü- (Bitki Sağlığı Ön. Yön. Ahş. Amb. Mal. İşr. Hk. Yön.) ğüne malik olarak yazılan kişinin, mülki- yet hakkını kazanabilmesi için iyi niyetli KDV: VAT (value added tax) Bak. Kat- olarak zilyedliğinin davasız ve aralıksız ma Değer Vergisi. (Köy Bazlı Kat. Yat. Prg. olarak sürmesi gereken on yıllık süre. Mak. Ekp. Alım. Dest. Yön.) Bu sürenin geçmesinden itibaren kişinin kedilerin süngerimsi beyin hastalığı kazanmış olduğu mülkiyet hakkına itiraz (FSE): Feline Spongiform Encephalo- edilemez. Olağanüstü zamanaşımı; tapu pathy Deli dana hastalığı diye bilinen kütüğünde kayıtlı olmayan bir taşınmazı hastalığın kedilerde görülen versiyonu. davasız ve aralıksız olarak malik sıfatıyla (Hayvan Sağlığı Zabıtası Yön.) zilyetliğinde bulunduran kişinin, o taşın- kefir: kephir Laktik asit bakterileri, ase- mazın tamamı, bir parçası veya bir payı tik asit bakteri ve Torula mayalarını içe- üzerindeki mülkiyet hakkının tapu kütü- ren kefir danelerinin sütü fermentasyonu ğüne tesciline karar verilmesini isteyerek ile elde edilen içilebilir kıvamdaki ürün. dava açabilmesi için geçmesi gereken 20 (2009/25 sayılı Fermente Süt Ürünleri Teb.) yıllık süre. (Türk Medeni Kanunu) Kehldal metodu: Kjeldahl method Kjel- kazanılmış hak: vested right Müktesep dahl metodu; organik azotu ölçmeye ara- hak, önceden yürürlükte bulunan hü- yan metod. Sudaki organik azot parça- kümlere göre kişi yararına olan bir hak- lanarak amonyağa dönüştürülür ve suda kın sonradan çıkarılan hükümlerle orta- zaten bulunan amonyak ile birlikte ölçü-

136 Tarım Hukuku Sözlüğü lerek toplam Kjeldahl Azotu (TKN) bu- kepenek: sepherd’s felt cloak Çobanların lunur. TKN ile amonyak azotu tayininde omuzlarına alarak kullandıkları, kalın ke- elde edilen sonuçlar arasındaki fark or- çeden yapılmış bir tür aba, çoban giysisi. ganik azotu verir. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) (Köy Kanunu) kekik: thyme, thymus Origanum, Sature- kereste: timber Odunların biçilmesi, ja, Thymus, Thymbra ve Majorana cins- kesilmesi veya yontulması suretiyle elde lerine giren bitkilerin tekniğine uygun edilen kalınlığı 6 mm’ yi geçen parçalar. olarak kurutulduktan sonra ufalanarak (Zirai Karantina Yön.) saplarından ayrılmış yaprak, çiçek ve sür- kerevit, deniz böceği ve istakoz boyu: gün uçları karışımı. (2000/16 sayılı Baharat crayfish, crawfish and lobster length Bur- Teb.; Gıda Maddeleri ... Tüz.) nun dikenimsi ucundan kuyruk yelpaze- kemoterapötik: chemotherapeutic İn- sinin sonuna kadar olan kısmın uzunlu- feksiyon hastalıklarının tedavisi amacıyla ğu. (2008/48 sayılı Tic. Amç. Su Ür. Avc. Teb.) kullanılan, mikroorganizmalar üzerinde kesif yem: digestable feed Sindirilebilir K zarar verici etkileri fazla buna karşılık or- besin maddeleri yüksek, selülozu düşük, ganizma üzerindeki etkileri çok az ya da hayvanların et, süt ve yumurta verimleri- hiç bulunmayan maddeler. (Veteriner İsp. ve ni ve performanslarını arttırmak amacıyla Tıbbi Müst. Yön.) formüle edilmiş yemler. (Organik Tarım Yön.) kendi kendini dölleyen bitkiler: cleisto- kesik sulama: intermittent irrigation gamous plants Aynı bitkinin çiçeklerinde Çeltik alanlarında iklim ve toprak yapı- erkek ve dişi organları bulunan kendi sına bağlı olarak sulama suyunun belli kendini dölleyen (Tozlayan) bitkiler. (To- aralıklarla verilmesi. (Çeltik Ekimi Kanunu) humculuk Yön.) kesim hayvanı: butchery animal Bak. ka- kenevir tohumu: hemp seed Kenevir sap- saplık hayvan. (Hayvanları Koruma Kanunu) larından elde edilen, genelde yağlık, çe- kesim ünitesi: slaughter unit Mezbaha- rezlik ve kuş yemi olarak kullanılan veya da kesim kapasitesinin belirlenmesinde kenevir üretimi için gerekli olan tohum. kullanılan birim. 1 baş sığır, 1 baş man- (Kenevir Ekimi ve Kont. Hk. Yön.) da, 1 baş at, 1 baş deve, 2 baş devekuşu, 4 kenevir: hemp Saplarından lif ile kağıt baş domuz, 8 baş koyun, 10 baş keçi, 130 ve yakacak hammaddesi, tohumlarından baş tavşanın her biri bir kesim ünitesidir. yağ ve dişi bitkilerin çiçekli veya mey- (Kırmızı Et ve Et Ür. Üretim Tes. Yön.) veli dal uçlarından esrar elde edilebilen, kesimhane: slaughter house Mezbaha, mahalli olarak bazı yörelerde kendir, kasaplık hayvanların kesiminin ve kesi- hintkeneviri, çedene, veya çetene olarak mi takiben etlerin ve sakatatların soğuk isimlendirilen başta cannabis sativa ssp depoda muhafazasının yapıldığı ve içe- sativa ve cannabis sativa ssp indica olmak risinde sakatat temizleme ve/veya işle- üzere cannabis cinsine bağlı kültürü ya- me tesisinin bulunduğu teknik koşulları pılan bütün tür ve alt türlere ait bitkiler. ve kapasitesine göre 1 inci, 2 nci ve 3 (Kenevir Ekimi ve Kont. Hk. Yön.) üncü sınıf olarak derecelendirilen tesis- kepçe: landing-net Tutulan su ürünlerini ler. (Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanunu; Gıda sudan karaya veya sandala almakta kulla- Maddeleri ... Tüz.; Hayvan Sağlığı Zabıtası Yön.; nılan torba şeklinde, saplı filedir. Kırmızı Et ve Et Ür. Üretim Tes. Yön.; Kanatlı

137 Ankara Barosu Yayınları

Hayvan Eti ve Et Ür. Üretim Tes.... Yön.; Avian zeytin üretimi sırasında kırılan zeytinler- İnfluenza Hast. Karşı Kor. Müc. Yön.) den elde edilen ürün. (2008/24 sayılı Sofralık keşide: draft, issuance, discharge Poli- Zeytin Teb.) çe veya çekin imzalanarak lehdara yada kırma zeytin: cracked olive Taze veya hamile verilmesi. (Tarım Sigortaları Kanunu) salamuradaki bütün haldeki zeytinin, ketçap: ketchup, catsup Domates suyu çekirdeği kırılmadan parçalanarak uygun veya püresine, tuz, şeker, baharat, tabii yöntemlerle yenilebilme olgunluğu ka- (2008/24 sirke, soğan, sarımsak gibi, yenebilir, zandırılmasıyla elde edilen ürün. sayılı Sofralık Zeytin Teb.) sağlığa zararlı olmayan lezzet ve aroma verici maddelerin katılmasıyla usulüne kırmızı çizgili tane: red lined grain Pe- uygun olarak hazırlanan domates mamu- ricarp kalıntısı olarak çeşide has olmayan lü. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) değişik yoğunlukta kırmızı çizgiler içeren çeltik/pirinç tanesi. (2002/11 sayılı Çeltik kımız: koumiss Kısrak sütünün Lacto- Teb.; 2001/10 sayılı Pirinç Teb.) bacillus delbrueckii subsp. bulgaricus ve Kluyveromyces marxianus mikroor- kırmızı et: red meat Büyükbaş ve kü- çükbaş hayvanlardan elde edilen insan ganizmalarının fermentasyonu ile elde tüketimine uygun tüm et parçaları. (Hay- (2009/25 edilen içilebilir kıvamdaki ürün. van Sağlığı Zabıtası Yön.; Kırmızı Et ve Et Ür. sayılı Fermente Süt Ürünleri Teb.) Üretim Tes. Yön.; 2006/31 sayılı Çiğ Kırmızı Et kırık çeltik: broken paddy Çeltik taneleri ve Haz. Kır. Et Kar. Teb.) arasında bulunan, ¼’ ünden fazlası kırıl- kırmızı iç mercimek: red lentil kernel mış olan çeltikler ile kargo ya da kahveren- Kabukları soyulmuş, çenekleri birbirin- gi pirinç parçaları. (2002/11 sayılı Çeltik Teb.) den ayrılmış veya ayrılmamış ve kabuk- kırık tane: broken grain ¼ ünden fazlası larından temizlenmiş kırmızı mercimek kırılmış olan pirinç taneleri. (2001/10 sayılı tanesi. (2003/25 sayılı Mercimek Teb.) Pirinç Teb.) kırmızı tane: red grain Bak. mandık. kırık ve kabuğu soyulmuş tane: broken (2001/10 sayılı Pirinç Teb.) and peeled grain 3 mm’lik yuvarlak delik- kırmızıbiber: red capsicum, red pepper li elek üzerinde kalan, tanesinin ¼’ünden Capsicum cinsine giren bitkilerin tam ol- fazlası kırılmış kusurlu olmayan merci- gunlaşmış meyvelerinin tekniğine uygun mek parçaları ile kabuğunun ¼’ ünden olarak kurutulup, sapları alındıktan sonra fazlası soyulmuş kusurlu olmayan merci- öğütülmüş hali. (2000/16 sayılı Baharat Teb.; mek taneleri. (2003/25 sayılı Mercimek Teb.) Gıda Maddeleri ... Tüz.) kırık yaprak: broken leaf En çok 1/4’ ü Kırsal Kalkınma Merkez Yürütme Bi- kopmuş yaprak. (2000/16 sayılı Baharat Teb.) rimi: Central Administrative Unit of Rural Development Kırsal kalkınma kırık yumurta: broken egg Yumurta ka- projeleri kapsamında uygulanacak Köy buğunun sert kısmının ve kabuk altı zarı- Bazlı Katılımcı Yatırım Programı kap- nın bütünlüğünün bozulmuş hali. Karşı- samındaki gerekli kurumsal ve uygulama tı: çatlak yumurta. (2007/54 sayılı Yumurta ve hizmetlerini yürütmek amacıyla kurulan Yum. Ürünl. Teb.) birim. (Köy Bazlı Kat. Yat. Prg. Mak. Ekp. kırık zeytin: broken olive Çekirdeksiz Alım. Dest. Yön.; Köy Bazlı Kat. Yat. Prg. Tarıma zeytin, dilimlenmiş zeytin veya dolgulu Day. Yat. Dest. Yön.)

138 Tarım Hukuku Sözlüğü kısa taneli çeltik: short grained paddy kıta sahanlığı: continental shelf Karasu- Tane boyu ortalaması 7.5 mm’den az larının dışında da olsa ikiyüz metre de- olan çeltikler. (2002/11 sayılı Çeltik Teb.) rinliğe kadar ya da bu derinliğin ötesin- kısa taneli pirinç: short grained rice de üzerindeki suların derinliğinin doğal Tane boyu 5.2 mm veya daha az ve uzun- kaynakların işletilmesine olanak verdiği luk/genişlik oranı 2’den az olan pirinç. noktaya kadar uzanan deniz yatağı ve (2001/10 sayılı Pirinç Teb.) denizaltı bölgelerin toprak altı. Kıta sa- hanlığı uzantısı olduğu kara ülkesinin kısırlaştırma: sterilization, castrating uzantısı sayılır. Hayvanların üreme yeteneklerinin ope- rasyonla ortadan kaldırılması. (Hayvanları kıvam arttırıcılar: tickeners Gıdanın kı- Koruma Kanunu) vamını arttıran maddeler. (2008/22 sayılı Renklendiriciler ve Tatl. Dış. Gıd. Katkı Mad. kısıtlı: prodigal Bak. mahcur. Teb.; 2002/58 sayılı Gıda Mad. Genel Etiketleme kısmen fermente olmuş üzüm şırası: ve Besl. Yönünden Et. Teb.) partially fermented grape juice Üzüm şıra- kıyı kenar çizgisi: shore edge line Deniz, K sının kısmen fermantasyonu ile elde edil- tabii ve suni göller ve akarsularda, kıyı miş, hacmen gerçek alkol miktarı; en az % çizgisinden sonraki kara yönünde su ha- 1, en fazla toplam alkol miktarının 3⁄5’ ü reketlerinin oluşturduğu kumluk, çakıllık, kadar olan ürün. (2008/67 sayılı Şarap Teb.) kayalık, taşlık, sazlık, bataklık ve benzeri kısrak: mare Dişi at. (Hayvan Islahı Kanunu; alanların doğal sınırı. (Kıyı Kanunu) At Yarışları Tüzüğü) kıyılmış zeytin: chopped olive Doğran- kışlak: winter quarter Bir veya birkaç köy mış zeytin. Çekirdeksiz zeytini değişik veya beldeye, münferiden veya müştere- şekillerde küçük parçalara ayırmak sure- ken hayvanlarını kış mevsiminde barındır- tiyle elde edilen ürün. (2008/24 sayılı Sofra- maları ve otundan yararlanmaları için tah- lık Zeytin Teb.) sis edilen veya kadimden beri bu amaçla kıyma: minced meat Kasaplık hayvan- kullanılan arazi. (Mera Kanunu; Sulama Alan- ların kemiklerinden ayrılmış çiğ kırmızı larında Arazi Düz. Dair... Uyg. Yön.; Mera Yön.) etinin kıyma makinesinden geçirilme- kışlık ekim: winter planting, winter se- siyle veya manuel olarak bıçak veya sa- eding İklimi müsait olan yerlerde tarımı tırla kıyılmasıyla elde edilen kırmızı et. yapılan bazı bitkilerin (örneğin buğday, (2006/31 sayılı Çiğ Kırmızı Et ve Haz. Kır. Et arpa) kış mevsiminden önce sonbaharda Kar. Teb.) ekilmesi. Bu şekilde ekilen bitkilerin ge- kilo gray: kilo gray Işınlanan gıdanın nellikle kış mevsiminden önce çimlenir, 1kg’ı başına absorblanan ortalama rad- köklerini geliştirir ve kışı kar örtüsünün yasyon enerjisinin kilojoul olarak miktarı altında geçirir, ilk baharda gelişmesine (kGy). (Gıda Işınlama Yön.) devam ederler. Karşıtı; yazlık ekim. (Bitki kilo verme amacıyla enerjisi kısıtlı di- Çeş. Kayıt Altına Al. Yön.) yetler için hazırlanan gıdalar: low energy kışlık yağ: winter oil İlkbaharda ağaçlar foods Üretici talimatlarına göre kullanıl- uyanmadan zararlılarla mücadele ama- dıklarında günlük toplam diyetin tama- cıyla kullanılan, etkili maddenin yanında mının veya bir kısmının yerini alabilecek belli oranda mineral yağ içeren bitki ko- özel formüle edilmiş ürünler. (2001/41 sayılı ruma ürünleri. (Zirai Müc. İlaçl. Etiket Yön.) Kilo Verme Amçl. Enerj. Kıs. Gıd. Teb.)

139 Ankara Barosu Yayınları kimyasal basınç: chemical pressure Res- rımsı yeşilden açık kahverengine kadar mi olarak kabul edilmiş teknik şartname- değişen renklerdeki meyvelerinin tekniği- ye göre basınç işlemi uygulanarak ağacın ne uygun olarak kurutulmuş veya bunların kimyasal bir koruyucu madde ile terbiye öğütülmüş hali. (2000/16 sayılı Baharat Teb.) edilmesi. (Bitki Sağlığı Ön. Yön. Ahş. Amb. kitre zamkı: gummi tragacanthae Bazı Mal. İşr. Hk. Yön.) Astragalus (Leguminosae) (Geven) türle- kimyasal boya: chemical colour Kimyasal rinin gövdesinde meydana gelen, ve bil- yollarla elde edilen boyalar. (Organik Tarım hassa Türkiye, İran, Kafkasya ve Afga- Yön.) nistanda üretimi yapılan, gıdalarda, ilaç- kimyasal solvent: chemical solvent Kim- larda ve kozmetiklerde kullanılan kıvam yasal çözücü; bir katıyı, sıvıyı ya da gaz arttırıcı polisakkarit karışımı zamk. (Gıda çözünen maddeyi çözerek çözelti oluştu- Maddeleri ... Tüz.) ran kimyasal kökenli sıvı ya da gaz mad- klinik muayene: clinical examination de. (Organik Tarım Yön.) Klinikte hastalık belirtilerini saptamak kimyevi gübre: fertilizer Beyan edilen amacıyla yapılan duyusal muayene. (Ruam bitki besin maddelerinin ekstraksiyon, Savaş Yön.) fiziksel ve/veya kimyasal endüstriyel pro- klon anacı: Doğrudan eşeysiz yollarla seslerle elde edildiği, elde edilen bu bitki (çelik, daldırma, doku kültürü vb.) ço- besin maddelerini içeriğinde mineral for- ğaltılabilen meyve anaçları ve bunlara ait munda bulunduran gübreler; kalsiyum aşısız fidanlar. (1997/11 sayılı Meyve ve Asma siyanamit, üre ve onun yoğunlaştırılmış Çeşit/Anaç Damızlığı ... Teb.) ve ilintili ürünlerini, şelatlı veya komp- klon: clone Herhangi bir meyve ve asma leks halde mikro besin maddesi içeren çeşidi veya anaca ait belirli bir popülas- ve kimyevi gübre olarak sınıflandırılan yon içinden üstün nitelikli olarak seçilen ürünler. (Tarımda Kullanılan. Kim. Güb. Yön.) tek bir bireyi ve bu bireyin sürekli eşeysiz kimyon: cumin, cummin Cuminum çoğalması sonucu oluşan yeni popülas- cyminum L. türüne giren bitkilerin ol- yon. (1997/11 sayılı Meyve ve Asma Çeşit/Anaç gunlaştıktan sonra toplanıp tekniğine Damızlığı ... Teb.) uygun olarak kurutulan tohumlarının klorhidrik asit: muriatic acid Daha çok tane veya öğütülmüş hali. (Gıda Maddeleri hidroklorik asit veya hidrojen klorür ... Tüz.; 2000/16 sayılı Baharat Teb.) adıyla bilinen halk arasında tuz ruhu diye kinin: kinin, quinine Kınakına (cincho- isimlendirilen hidrojen ve klor element- na) ağacının kabuklarından elde edilen, lerinden oluşan, oda sıcaklığı ve normal sıtmanın tedavisinde kullanılan, çok acı, basınçta gaz halinde bulunan başta PVC, kokusuz kinolin grubu bir alkoloit. (Gıda demir-çelik, organik madde üretimi ve Katkı Mad. Yön.) gıda sektörü olmak üzere hemen hemen kira mukavelesi: leasing contract Kira tüm alanlarda kullanılan tahriş edici ve sözleşmesi; kiraya veren ile kiracı arasın- aşındırıcı özelliklere sahip kimyasal bile- da yapılan kiralamanın şartlarını belirle- şik. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) yen sözleşme. (Su Ürünleri Kanunu) koagülasyon: coagulation Pıhtılaştırma. kişniş: coriander Coriandrum sativum L. tü- koagüle: coagulum Pıhtılaşmış, pıhtı ha- rüne giren bitkilerin küre şeklindeki sa- linde.

140 Tarım Hukuku Sözlüğü kobay: guinea pig Cavia porcellus Hint- 2- Kuralların liste halinde yer aldığı do- domuzu diye de bilinen tıknaz, bir çok küman. Örnek: Gıda kodeksi: gıdalarla renkte ve şekilde tüyleri olan, vejeteryan, ilgili kuralların bütünü. (Hayvan Sağlığı ve doğada ot, tohum, meyve, sebze, kök ve Zabıtası Kanunu) dallarla beslenen, deneylerde de kullanı- koker karanfil: carnation Yeterli kurulan evcil kemirgen hayvan. (Hayvan Deney- tulmama sebebiyle fermantasyona uğ- leri Etik Kurullarının... Yön.; Ev ve Süs Hayvan- ramış soluk kahve renkli beyazımtırak, ları Sat. Bar. ve Eğt. Yerl... Yön.) unlu görünüşlü, buruşuk yüzlü karanfil- koç: ram Koyun cinsi hayvanların erkeği, ler. (2000/16 sayılı Baharat Teb.) damızlık erkek koyun. (Hayvan Islahı Ka- koksidiyostatikler: coccidiostat drugs nunu) Hayvanları koksidiyoz (coccidiosis) deni- Kodeks Alimentarius: Codex Alimenta- len Eimeria cinsi protozoon parazitlerin rius Latinceden çevrilmiş bir “gıda kodu” kanatlılarda ve geviş getirenlerde oluştur- dur. 1960’ larda iki uluslararası organi- duğu hastalıktan korumak için genelde zasyon: Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) ve yemlere katılarak kullanılan, tavukçuluk- K Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından ta, kuzularda yem katkı maddeleri şek- ortak oluşturulmuş gıda ticaretinde tüke- linde kullanılan koksidiyozu durduran tici sağlığını korumak ve uygulamaların ilaçlar. Koksidiyoz hastalığının tedavisi iyi niyet ilişkileri içerisinde sağlanması için kulanılan ilaçlara da koksidiyosid amacıyla formüle edilmiş, bir seri genel ilaçlar denilmektedir. Koksidiyostatikler ve çok özel gıda güvenliği, standardı. iki kat dozda tabik eidlerek tedavi edici Kodeks Alimentarus’a 166 ülke üyedir. olarakta kullanılabilir. (Organik Tarım Yön.) Kodeks Alimentarıus tarafından belirle- kokulu şaraplar: vermouth Vermut, nen standartların yasal bir bağlayıcılığı aromatize şarap üretiminde kullanılan olmamasına rağmen, standartların önemi şaraplardan elde edilen, artemisia cinsi artmakta ve bilimsel bir temele dayandığı bitkiler veya bu bitkilerden uygun metot- kabul edilmektedir. Gerekli olan durum- larla elde edilen maddeler veya bunların larda Dünya Ticaret Organizasyonu gıda karışımları kullanılarak kendine özgü ve gıda ürünlerini kapsayan tartışmaları karakteristik tadı verilen ve sadece kara- karara bağlamak için; Kodeks standart- melize şeker, sakaroz, üzüm şırası, arıtıl- larına başvururlar. Ulusal ve bölgesel ka- mış konsantre üzüm şırası ve konsantre nunlar ve normlar, çoğu zaman Kodeks üzüm şırası ile tatlandırılarak elde edilen standartlarını başlangıç noktası olarak ele aromatize şarap. Vermut üretiminde ar- alır. Kodeks Alimentarius, hükümetlera- temisia ile birlikte diğer aromatik mad- rası bir birim olan Kodeks Alimentarius delerden uygun metotlarla elde edilen Komisyonu tarafından yürütülür. Ko- maddeler de kullanılabilir. (Gıda Maddeleri misyona üye her ülkenin oy hakkı var- ... Tüz.; 2006/28 sayılı Aromatize Şarap... Teb.) dır. Çeşitli uzmanlık komiteleri standart kola: cola Su ve kendine özgü aroma taslaklarını hazırlamaktan sorumludur. maddeleri ve/veya diğer bileşenler ve/ Hazırlanan taslak standartlar Kodeks veya kafein ile şeker ilave edilerek veya Komisyonunda uyumlu hale getirilirler. edilmeden tekniğine göre üretilen ve kar- kodeks: codex 1- İlaçlarının formülle- bondioksit ile gazlandırılmış olan içecek. rinin yazılı olduğu resmi onaylı kitap. (2007/26 Alkolsüz İçecekler Teb.)

141 Ankara Barosu Yayınları koliform bakteri: coliform bacterium Sı- orta su trolunu yapmaya elverişli trol ağ- cakkanlı hayvanların dışkılarında bolca ları ve bunlarla yapılan su ürünleri istih- bulunması nedeniyle gıdalarda ve sularda sali. (Su Ürünleri Kanunu) dışkı kaynaklı bulaşma olup olmadığının komiser: steward Bak. yarış komiseri. (At tespitine yarayan çubuksu görünümde, Yarışları Tüzüğü) kendileri genelde her hangi bir hastalığa komisyoncu: broker Su ürünleri hali neden olmayan belirleyici bakteri türleri. veya toptan satış merkezi içerisinde, su (Gıda Maddeleri ... Tüz.) ürünlerinin toptan satışı ve muhafazası kollektif şirket: unlimited company Ti- amacıyla kendi adına ve müstahsili veya cari bir işletmeyi bir ticaret unvanı al- müvekkili hesabına komisyon hesabı tında işletmek maksadıyla gerçek kişiler üzerinden çalışan, bu amaçla kendilerine arasında kurulan ve ortaklarından hiç- yer tahsisi yapılmış olan gerçek ve tüzel birisinin sorumluluğu şirket alacaklarına kişiler. (Su Ürünleri Top. Per. Sat. Yerl. Yön.) karşı sınırlandırılmamış olan tüzel kişili- kompleks gübre: complex fertilizer Azot, ğe sahip ticaret ortaklığı türü. (Tarım Si- fosfor veya potasyum gibi birincil bitki gortaları Kanunu) besin maddelerinden en az ikisini beyan koloni: colony Arı kolonisi; birarada ya- edilebilir miktarda ihtiva eden ve kimya- şayan ve çalışan canlı döller üretebilen bir sal reaksiyon, çözelti veya katı hallerinin ana arı ve işçi arılardan oluşan arı top- granülasyonu ile elde edilen kompoze luluğu. (Hayvan Islahı Kanunu; Bombus Arısı gübre. (Katı haldeki her bir granül, be- Yön.; Arıcılık Yön.) yan edilen bütün bitki besin maddelerini kolostrum: colostrum Bak. ağız sütü. içerir) (Tarımda Kullanılan. Kim. Güb. Yön.) komandit şirket: commandite partners- kompleksli mikro bitki besin maddesi: hip Ticari bir işletmeyi bir ticaret unva- complex micronutrient Yönetmeliğin- nı altına işletmek maksadıyla kurulan ve de listesi verilen organik moleküllerden şirket alacaklılarına karşı ortaklardan bir biri tarafından tutulan mikro bitki besin veya bir kaçının sorumluluğunun sınırsız maddesi. (Tarımda Kullanılan. Kim. Güb. Yön.) diğer ortak veya ortakların sorumluluğu- kompost: compost Çiftlikteki sap, sa- nun belirli bir sermaye ile sınırlanmış ol- man, sebze yaprak ve gövdeleri gibi her duğu tüzel kişiliğe sahip ticaret ortaklığı türlü organik artıkların uygun bir yerde türü. (Tarım Sigortaları Kanunu) biriktirilerek nemli, oksijenli veya ok- kombina: combine Mezbaha/ kesimha- sijensiz ortamda ayrıştırılması suretiyle neye ilaveten içerisinde et parçalama ve/ elde edilen ve toprağın yapısının iyileş- veya mamul madde üretim tesisi ile bu tirilmesi ve organik maddece zenginleş- tesislerin tamamlayıcısı durumunda olan tirilmesi için organik gübre olarak kulla- tesis veya tesisleri yapısında bulunduran nılan malzeme. (Organik Tarım Yön.; Toprak tesis. (Kırmızı Et ve Et Ür. Üretim Tes. Yön.; Kirliliğinin Kont. Yön.) Avian İnfluenza Hast. Karşı Kor. Müc. Yön.; kompoze gübre: compound fertilizer Hayvan Sağlığı Zabıtası Yön.; Kanatlı Hayvan Azot, fosfor veya potasyum gibi birincil Eti ve Et Ür. Üretim Tes.... Yön.; Kanatlı Hayvan bitki besin maddelerinden en az ikisini Eti ve Et Ür. Üretim Tes.... Yön.) beyan edilebilir miktarda ihtiva eden ve kombine trol: combined trawl Dip ve bu maddelerin her ikisinin harmanlan-

142 Tarım Hukuku Sözlüğü ması veya birleştirilmesiyle kimyasal ola- masını sağlamak amacıyla yapılan işlem- rak elde edilen gübre. (Tarımda Kullanılan. ler. (Derilerin Elde Ed. Taş. Top.... Yön.) Kim. Güb. Yön.) konservatif madde: conservative agent kondanse süt: condansed milk Bak. ko- Bak. bozulmayı önleyici madde. (Gıda yulaştırılmış süt; şekerli koyulaştırılmış Maddeleri ... Tüz.) süt. (2005/18 sayılı Koyulaştırılmış Süt ve Sütto- konserve yumurta: conserved egg Ti- zu Teb.; Gıda Maddeleri ... Tüz.) carette sandıklar içinde satışa çıkarılan kondensasyon polimerizasyonu: con- soğuk hava depolarında, kireç suyunda densation polymerisation Bir monomer veya salamura içinde veya yüzlerine pa- çekirdeğine (R) bağlı iki fonksiyonel rafin veya herhangi bir verni veya silikat grup (reaktan) arasında, küçük bir mole- mahlülü sürmek suretiyle muhafaza edi- külün (genellikle su) ortadan kaldırılma- len yumurtalara konserve yumurta denir. sını içine alan reaksiyonla polimer elde Bunlar iç vasıfları taze yumurta vasfında edilmesi. Bak. polimer, polimerizasyon. olsa dahi taze yumurta adı ile satılması (2005/31 sayılı Gıda Mad. ile Temasta Bul. Plas. yasak olup bu cins yumurtalar ne şekilde K Mad. ... Teb.) muhafaza edilmiş iseler o ad altında satı- konsantre fermente süt: concentrated lırlar. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) fermented milk Protein oranı fermente konserve: conserve, tinned food Taze işleminden önce veya sonra en az % 5.6 veya pişirilmiş uzvi gıda maddelerinin, oranına yükseltilmiş, silivri tipi yoğurt, yenilmelerinde hiç bir mahzur meydana torba yoğurdu, süzme yoğurt, kış yo- getirmiyecek teknik usullerle işlenerek ğurdu, ve kurut gibi fermente ürünler. bir kaç haftadan bir kaç seneye kadar va- (2009/25 sayılı Fermente Süt Ürünleri Teb.) sıfları bozulmadan saklanabilen şekilleri. konsantre üzüm şırası: concentrated (Gıda Maddeleri ... Tüz.) grape juice Doğrudan ısıtma dışında, kontak işletme: contact enterprise Avi- tekniğine uygun yöntemlerle kısmen an influenza hastalığından şüpheli veya suyu uzaklaştırılmış, 20 °C’ da refrakto- enfekte işletmelerle konumu nedeniyle, metrik yöntemle ölçülen briks değeri en insan, hayvan, araç ve diğer yollarla her- az %50.9 olan, hacmen gerçek alkol mik- hangi bir şekilde teması bulunduğu tes- tarı % 1’ i geçmeyen, karamelize olmamış pit edilen işletmeler. (Avian İnfluenza Hast. üzüm şırası. (2008/67 sayılı Şarap Teb.) Karşı Kor. Müc. Yön.) konsantreden üretilen meyve suyu: kontaminasyon: contamination Bu- concentrate fruit juice Meyve suyu kon- laşma, kirlenme, bir ürüne istenmeyen santresine, su ve işleme sırasında ayrılan maddelerin veya mikroorganizmaların aromanın ve gerektiğinde pulp ve meyve karışması. (Gıda ve Gıd. ile Tem. Ed. Mad. ve keseciklerinin tekrar kazandırılmasıyla Malz. Ür. İşyr. Sor. Yön. İst. Hak. Yön.; Su Ürün- elde edilen ürün. (2006/56 sayılı Myve Suyu leri Top. Per. Sat. Yerl. Yön.) vb. Ür. Teb.) kontamine: contaminated Bulaşık, is- konservasyon: conservation Koruma, tenmeyen bir madde veya mikoroganiz- derinin ticari ve kalite değerinin düşme- mayla bulaşık olma hali. (Avian İnfluenza mesi için kimyasal maddelerle ve fiziksel Hast. Karşı Kor. Müc. Yön.) yöntemlerle dayanma süresinin uzatıl- konteynır: container Konteyner; taşıma,

143 Ankara Barosu Yayınları nakliye veya muhafaza amacıyla kulla- faaliyetlerinin her aşamasının ilgili mev- nılan sağlam malzemeden imal edilmiş zuata göre uygulanmasını kontrol etmek büyük kapalı kasa. (Gıda ve Gıd. ile Tem. Ed. üzere Bakanlık tarafından yetki verilmiş Mad. ve Malz. Ür. İşyr. Sor. Yön. İst. Hak. Yön.) gerçek kişi. 2- Su ürünleri toptan ve pe- kontrendikasyon: contraindication Uy- rakende satış yerlerinin 1380 sayılı Su gulanmaması gereken bir tedavinin ya da Ürünleri Kanunu, Su Ürünleri Yönet- yapılmaması gereken bir ameliyatın ne- meliği ve bu Yönetmelik hükümlerine den olacağı olumsuz durumlar. (Veteriner uygunluğunu denetlemekle görevli Ba- İsp. ve Tıbbi Müst. Yön.) kanlık yetkilisi. 3- Tohumluk sertifikasyonuna ilişkin kontrolleri yapan, numu- kontrol kuruluşu: control institution ne alan ve piyasa denetimlerini yaparak İyi tarım uygulamaları kriterlerine uy- bu konularda belge düzenleyen kamu gun üretilen ürünün/Organik ürünün görevlilerini veya özel kişiler. (Organik Ta- veya girdinin üretiminden son tüketiciye rım Kanunu; Organik Tarım Yön.; İyi Tarım Uyg. ulaşıncaya kadar olan tüm aşamalarını Yön.; Su Ürünleri Top. Per. Sat. Yerl. Yön.; Pancar kontrol etmek üzere Bakanlık tarafından Tohumluğu Sert. ve Paz. Yön.) yetki verilmiş gerçek veya tüzel kişiler. kontrplak: plywood İnce ahşap tabaka- (Organik Tarım Kanunu; İyi Tarım Uyg. Yön.; ların (en az üç tabaka) lifleri birbirine Organik Tarım Yön.) çapraz olacak şekilde üst üste konularak kontrol laboratuvarı: control laboratory tutkallanması ile elde edilen başta mo- Faaliyet konularına göre kontrol amaçlı bilyacılık olmak üzere çeşitli alanlarda analizler yapan (veteriner Kontrol Labo- ve ambalaj malzemesi olarak kullanılan ratuvarı, Gıda Kontrol Laboratuvarı vb.) ahşap ürün. (Bitki Sağlığı Ön. Yön. Ahş. Amb. Bakanlıkça yetkilendirilmiş özel veya Mal. İşr. Hk. Yön.) kamu laboratuvarı. (Kontrol Lab. Kurl. ve konvansiyonel hayvancılık: conventio- Gör. Hk. Yön.) nal animal husbandry Organik hayvan- kontrol ve sertifikasyon kuruluşu: cont- cılık metotları dışında izin verilen tüm rol and certification body Organik ürünün metotlar ve ürünler kullanılarak yapılan veya girdinin, üretiminden tüketiciye her türlü hayvancılık faaliyeti. (Organik ulaşıncaya kadar olan tüm aşamaları- Tarım Yön.) nı kontrol etmek ve sertifikalandırmak konvansiyonel tarım: conventional far- üzere Bakanlık tarafından yetki verilmiş ming Organik tarım metodu dışındaki gerçek veya tüzel kişiler. (Organik Tarım izin verilen tüm metotlar ve ürünler kul- Kanunu; Organik Tarım Yön.) lanılarak yapılan her türlü tarımsal faali- kontrollü hayvan: controlled animal Bir yet. (Organik Tarım Yön.) kişi, kuruluş, kurum ya da tüzel kişilik konvansiyonel ürün: conventional pro- tarafından sahiplenilen, bakımı, aşıları, duct Konvansiyonel tarım ve hayvancılık periyodik sağlık kontrolleri yapılan işa- faaliyetleri kullanılarak üretilmiş ürünler. retlenmiş kayıt altındaki ev ve süs hay- (Organik Tarım Yön.) vanları. (Hayvanları Koruma Kanunu) kordon: cordon, isolation Hayvan has- kontrolör: controller 1- Kontrol ve ser- talığı görülen alanın gözetim altında tu- tifikasyon kuruluşu adına veya kontrol tulması, giriş ve çıkışların kontrol altına kuruluşu adına, organik tarım/iyi tarım alınması. (Hayvan Sağlığı Zabıtası Yön.)

144 Tarım Hukuku Sözlüğü korozyon: corrosion Aşınma, aşındırma, runmaları, bu alanlara uygun yeni kentsel metallerin oksitlenme ve diğer kimyevi et- fonksiyonlar getirilmesi ile bu çevrelerde kilerden dolayı aşınması. (Su Ürünleri Yön.) yeni yapılar yapılabilmesi için uyulması korucu: village guard Köy sınırları içe- gereken koşulları yeterli ayrıntıda belir- risinde herkesin ırzını, canını ve malını leyen plân. korumak üzere köy ihtiyar heyeti tara- koruma bölgesi: protection area/zone fından tutulan ve kamakamın oluru ile Hayvan hastalığının ve zararlı organiz- göreve başlayan güvenlik görevlisi. Her manın yayılmasını önlemek amacıyla köyde en az bir korucu bulunur. Nüfüsü hastalık görülen alanın çevresinde oluş- binin üzerinde olan köylerde her beşyüz turulan ve gerektiğinde insan hareket- nüfus için bir korucu hesaplanır. Ko- lerinin kısıtlanması dâhil, canlı hayvan, rucuların yaşı 22 den küçük 60 tan bü- bitki, hayvansal ve bitkisel ürünlerin ha- yük olamaz ve ağır suçlardan mahkum reketlerinin kısıtlanması ve imha ve itlaf omamış olmaları gerekir. Korucular köy gibi yoğun tedbirlerin uygulandığı bölge. muhtarının emri altında görev yaparlar koruma bütçesi: protection budget Ko- K silahlıdırlar ve İçişleri Bakanlığınca be- ruma meclisinin veya ihtiyar meclisinin lirlenmiş özel kıyafet giyerler. Korucuya çiftçi mallarının korunması ile ilgili yapı- karşı gelenler jandarmaya karşı gelmiş lacak giderleri ve bu giderleri karşılamak gibi cezalandırılırlar. (Su Ürünleri Kanunu; için elde edilmesi planlanan gelirleri gös- Çeltik Ekimi Kanunu; Köy Kanunu) teren yıllık bütçe. (Çiftçi Mallarının Korun- koruma altındaki bitki çeşidi: plant va- ması Hk. Kanun) riety of under protection Islahçı Hakları koruma duvarı: flood wall Erezyon, he- mevzuatına göre yeni bitki çeşidi olarak yelan gibi nedenlerle toprak kayıplarını tescil edilen ve mevzuatında belirtildiği önlemek için uygun malzemelerle inşa şartlar ve sürelerle ıslahçısının üzerindeki edilmiş duvar. (Toprak Kor. ve Arazi. Kul. haklarının korunduğu bitki çeşidi. (Yeni Kanunu) Bitki Çeş. Ait Islahçı Hakl. Kor. İlş. Kanun) koruma meclisi: conservaion council Koruma Amaçlı İmar Plânı: reconstruc- Bak. çiftçi mallarını koruma meclisi. tion plan for protection Sit içeren yerleş- (Çiftçi Mallarının Korunması Hk. Kanun) me alanlarında düzenlenen koruma ve koruma sandığı: conservaion fund Ko- geliştirme amaçlı plân olup, Kültür ve ruma ücretleri ve sair gelirlerden elde Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununca edilen paraların toplandığı hesap. (Çiftçi tanımlanan taşınmaz eski eser kapsamın- Mallarının Korunması Hk. Kanun) daki anıt, külliye, sit, arkeolojik sit, ören yeri ve tabii sit ile, kent mekanı ve bunu koruma tarifesi: conservaion tariffs Her bütünleyen çevresel alanlarda yer alan yıl koruma veya ihtiyar meclisleri tarafın- tarihi arkeolojik ya da mimari değeri bu- dan mahallin örf ve adeti ile ekonomik lunan eski eser ve sanat yapılarının ya da durumuna göre arazinin verimine, mah- tek tek sanat değeri taşımasalar bile bo- sulün türüne veya hayvan cinsine göre zulmamışlıkları ve bütünlükleri açısından alınacak koruma ücretlerini gösteren ve belirli bir devri karakterize eden yerleş- buna göre tanzim edilen tarife listesi. me dokuları ve kent parçalarının topluca (Çiftçi Mallarının Korunması Hk. Kanun) oluşturdukları kentsel sit alanlarının ko- koruma ücreti: conservaion fee Köy sı-

145 Ankara Barosu Yayınları nırları içinde veya şehir ve kasaba hari- koruyucular: preservatives Gıdaların cinde olup, belediye sınırları içinde veya mikroorganizmalarla bozulmalarını ön- dışında zirai mahsulat üretilen sahalar- leyerek raf ömürlerinin uzatılmasını sağ- daki ekilmiş arazi ile bağ, bahçe veya layan maddeler. (2002/58 sayılı Gıda Mad. ağaçlıklara fiilen tasarruf etmekte olan- Genel Etiketleme ve Besl. Yönünden Et. Teb.; lardan ve gelip geçici olmayan ve kendi 2008/22 sayılı Renklendiriciler ve Tatl. Dışındaki hayvanlarını idare edecek kadar şahsına Gıda Katkı Mad. Teb.) ait veya icarla merası bulunmayan sürü koşu şartları: race requirements/conditi- sahiplerinden daha önceden belirlenecek ons At yarışlarında yapılacak koşular için koruma tarifesi üzerinden alınacak yıllık öngörülen şartlar. (At Yarışları Tüz.) koruma bedeli. (Çiftçi Mallarının Korunması koşu türü: race types Vadeli, açık, mu- Hk. Kanun) ayyen ikramiyeli ve yekünlu koşular ile Koruma ve Kontrol Genel Müdürlü- maçlar. (At Yarışları Tüz.) ğü: General Directorate of Protection and koşu: race Önceden kaydı yapılmış at- Control Temel olarak bitki ve hayvan ların çıkış (Start) ile varış (Muvasalat) hastalık ve zararlıları ile mücadele hiz- arasındaki mesafeyi almaları. (At Yarışları metlerinin yürütmek, gıda ve yem kalite Tüz.) ve kontrol hizmetlerini yürütmek, tarım koşuya iştirak etmiş at: the horse joined arazilerinin korunması ve afet hizmetle- to stake Hareket hakeminin emrine gir- rini yürütmek ve su ürünleri avcılığının miş at. (Beyaz flamanın kaldırıldığı an- esaslarını belirlemekle görevli Tarım ve dan itibaren çıkış yerlerindeki her at o Köyişleri Bakanlığı anahizmet birimi. koşu için hakemin emrine girmiş sayılır.) (Tarım ve Köy İşl. Bak. Kuruluş ve Gör. Hk. (At Yarışları Tüz.) KHK) kovan: hive, beehive Taşınabilir arı ailesi korunmuş bölgeler: protected zones Ba- barınağı. Dünya üzerinde çok çeşitli arı kanlıkça belirlenecek zararlı organizma- kovanları kullanılmakla birlikte en yay- lar yönünden temiz olduğu belirlenen, gın olanları langstorth ve dadant tipi ko- bir veya daha çok zararlı organizmanın o vanlardır. Ülkemizde sepet kovan deni- alana girişine karşı özel önlemin alındığı len sepet şeklinde örülerek içi dışı büyük bölge. baş hayvan gübresiyle sıvanmış kovanlar koruyucu aşılama: preventive inoculati- da kullanılmaktadır. Standart kovan dip on, preventive vaccination Hasta olma- tahtası, kuluçkalık, ballık, örtü tahta- yan hayvanların hastalıklardan korun- sı ve kapak denilen beş parçadan oluşur ması amacıyla aşılanması. (Avian İnfluenza ve içinde temel peteklerin yerleştirildiği Hast. Karşı Kor. Müc. Yön.; Hayvan Sağlığı Za- çerçeveler bulunur. Langtroth kovanların bıtası Yön.) her katına azami 10 çerçeve yerleştirilir. koruyucu biyogüvenlik önlemleri: pro- (Arıcılık Yön.) tective biological safety measures Yetkili koyulaştırılmış süt: dehydrated milk, otorite tarafından belirlenerek işletme- evaporated milk, condansed milk Yağ- lere bildirilen koruyucu biyogüvenlik lı, yağı kısmen veya tamamen alınmış önlemlerine işletmeler tarafından uyulur. sütten veya bu ürünlerin karışımından (Avian İnfluenza Hast. Karşı Kor. Müc. Yön.) suyun doğrudan kısmi olarak uzaklaştı-

146 Tarım Hukuku Sözlüğü rılması ile elde edilen, içine süttozu ve/ olunan et unu, et - kemik unu, kemik veya krema katılabilen, şekerli (evapore) unu, kadavra unu, kan unu, balık unu, süt veya şekersiz (kondanse) sıvı ürün. Bak. ve süt sanayi kalıntıları ve benzeri yemler. şekerli koyulaştırılmış süt; şekersiz koyu- (Yem Kanunu) laştırılmış süt (2005/18 sayılı Koyulaştırılmış köpük krema: foam cream Yağsız sütteki Süt ve Süttozu Teb.; Gıda Maddeleri ... Tüz.) süt yağı emülsiyonu bozulmadan, içerisi- koz helvası: nougat Kırılmış, ayıklanmış ne hava veya inert gaz hapsedilmiş don- ceviz, fındık fıstık gibi yağlı kuru meyve- ma sıcaklığının üzerindeki sıcaklıkta sıvı lerle, yeteri kadar çöğen suyu ve yumurta halde olan krema, rekonstitüe krema ve akının sakkaroz veya glikozla pişirilmesiy- rekombine işlem görmüş krema. (2003/34 le elde edilen ürün. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) sayılı Krema ve Kaymak Teb. ) köken ismi: name of origin Kalitesi ve köpük oluşturucular: foaming agents özellikleri özündeki doğal ve beşeri fak- Sıvı veya katı gıdalarda gaz fazın ho- törlerle birlikte belirli bir coğrafi alandan mojen dağılımını sağlayan maddeler. kaynaklanan, sadece Vitis vinifera türüne (2008/22 sayılı Renklendiriciler ve Tatl. Dış. Gıd. K ait asma çeşitlerinden elde edilmek ko- Katkı Mad. Teb.; 2002/58 sayılı Gıda Mad. Genel şuluyla üretiminde kullanılan üzümlerin Etiketleme ve Besl. Yönünden Et. Teb.) tamamı belirtilen coğrafi alandan elde köpüklenmeyi önleyiciler: anti-foaming edilen ve şarap üretimi belirtilen coğra- agents Gıdalara köpüklenmeyi azaltmak fi alanda gerçekleşen ürünü tanımlayan; veya önlemek amacıyla katılan maddeler. belirli bir bölgenin, yerin ya da istisnai (2002/58 sayılı Gıda Mad. Genel Etiketleme ve durumlarda ülkenin ismi. (2008/67 sayılı Besl. Yönünden Et. Teb.; 2008/22 sayılı Renklen- Şarap Teb.) diriciler ve Tatl. Dış. Gıd. Katkı Mad. Teb.) kökeni bitkisel olan sanayi kalıntıları: köpüren krema: sparkling cream Don- originally plant based industrial resudies ma sıcaklığının üzerindeki sıcaklıkta sıvı Bazı bitkisel ürünlerin işlenmesi sırasın- halde olan krema, rekonstitüe krema ve/ da elde olunan un, nişasta, bira, şeker, veya rekombine kremanın itici gaz ile ba- bitkisel yağ ve benzeri sanayinin kalıntısı sınç altında kaplara doldurulmasıyla elde olarak ortaya çıkan ve yem olarak kulla- edilen ve kaptan çıktıkları anda köpük nılabilen maddelerle öğütülmüş her türlü halini alan işlem görmüş krema. (2003/34 bitkisel yemler. (Yem Kanunu) sayılı Krema ve Kaymak Teb.) kökeni bitkisel olan yemler: feeds of köpüren şaraplar: sparkling wines İh- plant origin Yaş veya kuru olarak doğ- tiva ettikleri karbon dioksit (CO2) gazı rudan doğruya kullanılmaya elverişli sayesinde köpüren şaraplardır. a) Tabii olan her nevi otlar ile öğütülmemiş tane köpüren şaraplar: Havi oldukları karbon yemler, kök, yumru, meyve, saman, silaj dioksit gazı, şişede veya kapalı kab usu- yemleri ve benzeri bitkisel yemler. (Yem lü ile veya spontene olarak münhasıran Kanunu) ikinci fermantasyondan ileri şurup gelen kökeni hayvansal olan yemler: origi- şaraplardır. Bu nevi imalatta saf maya, nally animal based feeds Hayvan ve or- kaynak, şeker ve bunlardan yapılan şurup ganları ile hayvansal ürünlerin özel suret- veya likörler kullanılabilir. b) Suni köpü- te kurutulması ve öğütülmesinden elde ren şaraplar: İçersine hariçten karbon di-

147 Ankara Barosu Yayınları oksit ilave edilmiş olan şaraplardır. (Gıda ihtiyar heyeti. (Hayvan Sağlığı Zabıtası Yön.) Maddeleri ... Tüz.) köy ihtiyar meclisi: village council Bak. kör koza: close-up cotton boll Pamuk ko- İhtiyar meclisi. (Köy Kanunu) zası içerisinde birden fazla pembe kurt köy imamı: village imam Köyde dini va- larvasının yerleşmesi nedeniyle kozanın zifeleri ifa etmek üzere ilmihal, amalier- açılmayarak pamuk vermez hale gelme- baa ve kafi derecede Türkiye coğrafyası si. (Pamuk Ekilişlerinde Zararlı Olan Pembe ve Türk ve İslam tarihi, sağlık işleri bilen Kurt Yön.) okur yazar kişiler arasından Köy Derne- köstek: hobble Balık avcılığında kullanı- ğinin ataması ve müftünün onayı ile tayin lan, bedene iğnenin bağlanmasını sağla- olunan, ücreti köylüden ihtiyar meclisin- yan, kalınlığı beden kalınlığından daha ce toplanıp verilen köy ihtiyar meclisinin az olan, bir ucu bedene, diğer ucu olta iğ- doğal üyesi olan kişi. (Artık imamlar Di- nesine bağlı olta ipi parçası. (2008/49 sayılı yanet İşleri Başkanlığı tarafından atan- Amatör Amç. Su Ür. Avc. Teb.) maktadır.) (Köy Kanunu) köy: village Nüfusu iki binden aşağı olup köy muhtarı: village headman Köyün belediye teşkilatı bulunmayan bir yerden yönetiminden sorumlu Devlet memuru bir yere götürülebilen veya götürülemi- statüsünde köydeki seçmenler tarafından yen mallara sahip olan ve tüzel kişiliğe seçilen ve Köy Kanunu ile ve diğer dü- sahip yerleşim yeri. (Köy Kanunu) zenlemelerle kendisine verilen görevleri yerine getiren kişi. (Su Ürünleri Kanunu; Köy köy altı yerleşim yeri: hamlet, dorp Kanunu) Köyden küçük olan, mezra, küçük köy, yaylak, kışlak, dam (toprak damlı ev, kü- köy odası: village hall İhtiyar meclisinin çük ev, köy evi), oba (göçebelerin konak toplanarak köyün işlerini görebilmesi yeri), çiftlik, yurt, kom (bir kimseye ait için köy meydanında inşa edilen bina. (Köy Kanunu) küçük yerleşim yeri, yayla evi), çadır vb. yerleşim birimleridir. (Sulama Alanlarında köy orta malı: village property Köylüler- Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım Ref. Kanunu) rin ortak kullanımında olan köy meyda- nı, harman yeri, sıvat, köy içi yollar, köy köy damızlıkları: breeding animal for odası, köylülerin yardımıyla yapılan okul, village Hayvan ırklarının ıslahı amacıyla, cami, çeşme vb. yerler ve binalar. Köy Bakanlıkça tespit edilen yörelerde köyle- orta malları Devlet malı gibi korunur ve re ariyet olarak tahsis edilen yüksek ve- bunlara el atanlar Devlet malına el atan- (Hayvan rimli aygır, boğa, koç ve tekeler. lar gibi cezalandırılır. (Çeltik Ekimi Kanunu) Islahı Kanunu) köy sandığı: village fund/budget Köyün köy derneği: village society Köy muhta- gelirlerinin toplandığı hesap. (Mera Yön.; rını ve ihtiyar meclisi azalarını seçmeğe Mera Kanunu) hakkı olan kadın ve erkek köylülerin top- lanması. (Köy Kanunu; Çeltik Ekimi Kanunu) köy senedi: village muniment (for land registry) Kadastro geçmemiş alanlarda köy gelişme alanı: village extension area tapusu bulunmamakla birlikte kişilerin Mevcut köylerin iskan yönünden geliş- mülkiyetinde bulunan arazilerin satı- tirilme alanları. (Sulama Alanlarında Arazi şı için alıcı ve satıcının, muhtarın ve iki Düz. Dair... Uyg. Yön.) azanın imzası ile düzenlenen alım satım köy ihtiyar heyeti: village council Bak. sözleşmesi. (Çiftçi Kayıt Sis. Yön.)

148 Tarım Hukuku Sözlüğü köy tüzel kişiliği: legal personality of likte verilen isim. (Gıda Maddeleri ... Tüz.; village Menkul veya gayrimenkul mal 2003/34 sayılı Krema ve Kaymak Teb.) edinebilen; organları köy derneği, ihtiyar krema peyniri: cream cheese Krema kıva- meclisi, köy muhtarı olan tüzel kişilik. mında sürülebilir yumuşak peynir. (Gıda (Toprak Kor. ve Arazi. Kul. Kanunu; Balıkçı Ba- Maddeleri ... Tüz.) rınakları Yön.; Çiftçi Kayıt Sis. Yön.) krema tozu: cream powder Kremadan köy yerleşme alanı tespit komisyonu: suyun kısmen veya tamamen uzaklaştı- determination commission of village la- rılması ile elde edilen süt ürünü. (2003/34 yout area Vali Yardımcısı başkanlığında sayılı Krema ve Kaymak Teb.) Maliye ve Gümrük, Bayındırlık ve İskan, kremalı çikolata: cream chocolate, choco- Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlıkla- late with cream Bileşiminde en az %5.5 rı ve Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü süt yağı içeren sütlü çikolata. (2003/23 sa- mahalli kuruluşlarının birer teknik ele- yılı Çikolata ve Çik. Ür. Teb.) manı ile köy temsilcisinden oluşan ko- kritik kontrol noktası: critical control misyon. Komisyon, köyün halihazır ve K point Gıda üretim aşamalarında gıda gü- gelişme durumunu dikkate alarak, konut venilirliğine yönelik oluşabilecek tehli- ve genel ihtiyaçlarına göre köy yerleşme kelerin saptanarak önlenmesi, kabul edi- (Köy Kanunu; Toprak Kor. planını düzenler. lebilir sınırlara indirilmesi veya ortadan ve Arazi. Kul. Kanunu) kaldırılması amacıyla belirli bir kontrol köy yerleşme alanı: village layout area önleminin uygulanmasının gerekli oldu- Belediye ve mücavir alan sınırları dışın- ğu işlem basamağı. (Türk Gıda Kodeksi Yön.; da kalan köy ve mezraların toplu olarak Gıdaların Ür. Tük. Den. Dair Yön.; Gıda Güven- bulunduğu yerlerde mevcut binaların en liği ve Kal. Den. Kont. D. Yön.) dışta olanlarının dış kenarlarının 100 m. kritik limit: critical limit Bir koşulun, Dışından geçirilecek bir çizginin içinde parametrenin kabul edilebilir veya kabul kalan ve sınırları İl İdare Kurulunca ka- edilemez olma durumunu belirleyen kri- rara bağlanan alanlar. ter. (Gıda Güvenliği ve Kal. Den. Kont. D. Yön.) köy yerleşme planı: village layout plan kroki: sketch, plot Bir bölgenin veya par- Köyün yerleşik ve gelişme alanı. (Köy Ka- selin üzerindeki yapı ve tesisleri de göste- nunu) recek şekilde bir altlığa yaklaşık biçimde kredi maritim sistemi: credit maritime çizimi. (Çeltik Ekimi Kanunu) system Balık üretiminde kullanılan tek- kronik toksisite: chronic toxicity Bir ila- ne, motor, ağ v.s. benzeri araç ve gereç- cın az miktarlarda uzun süreli alınması leri sigortalamak şartiyle krediye karşılık halinde sıcakkanlılarda meydana getirdi- gösterme esası. (Su Ürünleri Kanunu) ği fizyolojik düzensizlikler. krema: cream 1- Sütten fiziksel sepe- kuduz: hydrophobia, rabies, lyssa Rhab- rasyon işlemi (sütün ısıtılması, bekletil- doviridae grubundan bir virüsün sebep mesi, santrfüje edilmesi) ile elde edilen olduğu, bütün memeli hayvanlarda görü- süt yağının, yağsız süt içerisindeki yağca lebilen ve salya yoluyla genelde ısırmayla zengin emülsiyon. 2- Gıda Maddeleri bulaşan insanlara da geçebilen, merkezi Tüzüğünde özelliklerri belirtilen bitkisel sinir sistemini etkileyerek zamanında margarin ve şeker karışımına, bisküvici- aşı yapılmazsa ölümle sonuçlanan ihbarı

149 Ankara Barosu Yayınları mecburi viral hastalık. Hastalık hayvan- üretimi amacıyla kanatlı yumurtalarını lardan insanlara genellikle kuduz köpek suni ortamda kuluçka şartalarını sağlaya- ısırmasıyla bulaşmakta olup köpekte ilk rak yumurtalardaki yavrunun gelişmesini belirtiler, hayvanın huyunun değişmesi, ve çıkmasını sağlayan makine. garip davranışlarda bulunması, alışılma- kuluçkahane: hatchery 1- Damızlık ve dık şeyleri yemeye çalışması, huysuz ve ticari amaçla kanatlı yavrularını çıkaran huzursuz hareketleri, devamlı koşması işletmeler. 2- Su ürünleri damızlık mater- ve çevresine saldırması ve devamlı salya yallerinden yumurta ve yavru materyaller akıtmasıdır. İnsanlarda ise ilk belirtiler elde etmek için kurulan tesisler. (Kuluçka- ateş, baş ağrısı, ısırık yerinde hassasiyet hane ve Damızlık Kanatlı İşlt. Yön.; Hayvan Islahı ve kaşıntı, kırgınlık, halsizlik, boğaz ağrı- Kanunu; Avian İnfluenza Hast. Karşı Kor. Müc. sı, kas ağrıları, kolay yorulma, iştahsızlık, Yön.; Su Ürünleri Yetiştiriciliği Yön.; 2007/20 sa- bulantı, kusma ve kuru öksürük şeklinde yılı Hayvancılığın Dest. Hk. ...Teb.) görülebilir. Duygusal dönemde içe ka- panma, alınganlık, korkuyla bakan göz- kuluçkalanmış yumurta: hatched egg ler, yüz mimiklerinde değişim, ileri dev- Kuluçka makinesine konmuş kuluçka- rede huzursuzluk, hırçınlık, kasılmalar, lık yumurta. (2007/54 sayılı Yumurta ve Yum. hava akımından, parlak ışıktan, yüksek Ürünl. Teb.) sesten, sudan korkma ve ağızda köpür- kuluçkalık yumurta: hatching egg Civciv me görülebilir. Sonunda felçler gelişerek üretimi amacı ile elde edilmiş kuluçkalık ölüm meydana gelir. (Hayvan Sağlığı ve Za- özelliğe sahip döllü yumurta. (Kuluçkahane bıtası Kanunu; Ev ve Süs Hayvanları Sat. Bar. ve ve Damızlık Kanatlı İşlt. Yön.; Avian İnfluenza Eğt. Yerl... Yön.; Hayvan Sağlığı Zabıtası Yön.) Hast. Karşı Kor. Müc. Yön.; 2007/54 sayılı Yu- kulak küpesi: ear tag 1- Hayvanların murta ve Yum. Ürünl. Teb.) tanımlanmasında kullanılan numaranın kum midyesi: cockle (Cardium edule) Daha üzerinde yazılı olduğu malzeme. 2- Sı- çok Batı Karadeniz’de avlanan, normal ğır cinsi hayvanların kulaklarına takılan midyeden daha küçük, iki eşit parçadan üzerinde en fazla 14 karakterden oluşan meydana gelmiş üzerindeki dikey çiz- bireysel hayvan tanımlama kodu bulunan gileri bariz ve derin olan bir kabuğa sa- küpe. Bu karakterlerden: -ilk iki hane hip, nispeten yuvarlak vücutlu, kabukları ülke kodunu, -ülke kodundan sonraki iki birbirine bağlayan iki adet kuvvetli kası rakam hayvanın mevcut bulunduğu işlet- olan, kabuğunun dış rengi beyaz, grimsi- menin yerleşik olduğu ilin trafik kodunu, sarımsı olup, kabuk üzerinde yatay koyu -il trafik kodunu takip eden en fazla 10 renkli bantlar bulunan kabuk içi beyaz sayısal karakter de hayvanın il içi bireysel midye türü. (Su Ürünleri Yön.) numarasını oluşturur. (Sığır Cinsi Hay. Ta- kum midyesi boyu: cockle length Avlan- nıml. Tesc. ve İzl. Yön.; Hayvanlarda Soykütüğü ma büyüklüğünü ölçmek amacıyla ba- ve Önsoyküt....Yön.) kılan kabukların birleşme noktasından kulak numarası: ear number, ear tag dikey olarak inen çap uzunluğu. (2008/48 number Kulak küpesi üzerindeki hayvan sayılı Tic. Amç. Su Ür. Avc. Teb.) için verilmiş numara. (Hayvan Sağlığı Za- kum pist: dirt track Yarış koşmaya uygu bıtası Yön.) bir şekilde kumla kaplanmış at yarışı pis- kuluçka makinesi: egg incubator Yavru ti. Karşıtı: çim pist (At Yarışları Tüzüğü.)

150 Tarım Hukuku Sözlüğü kupon: coupon Müşterek bahis oynayan kusuna sahip olması için hacmen en fazla kişi tarafından üzerinde koşu yerinin, % 94,5’e kadar distile edilmesi gerekir. koşu numarasının, seçtiği at veya atların Kuru üzüm distilat içkisinin hacmen al- numaralarının, katıldığı bahis türünün, kol miktarı en az % 37,5 olur. (2005/11 misli adedinin işaretlendiği ve şekli yarış sayılı Alkollü İçkiler Teb.) müessesesince tespit edilen form. (At Ya- kuruluş izni: establishment license Kuru- rışları ve Müşterek Bahisler Tüzüğü) lacak kuluçkahane veya damızlık kanatlı kur farkı: exchange difference Yabancı işletmesine ait bilgi ve belgelerin uygun para biriminin ülke para birimi ile de- görülmesi durumunda verilen izin belge- ğiştirilmesi sırasında oluşan alış ve satış si. (Kuluçkahane ve Damızlık Kanatlı İşlt. Yön.) kuru arasındaki fark. (Köy Bazlı Kat. Yat. kuruluş ön izni: pre-establishment licen- Prg. Tarıma Day. Yat. Dest. Yön.) se Kurulacak kuluçkahane veya damızlık kurak: drought, arid Yağışsız, yeterli ya- kanatlı işletmesinin yeri ve istenilen bel- ğış almayan. (Çeltik Ekimi Kanunu; Toprak gelerin uygun görülmesi durumunda ve- Kor. ve Arazi. Kul. Kanunu) rilen izin belgesi. (Kuluçkahane ve Damızlık K kuraklık: drought, aridity Bir yerde yıllık Kanatlı İşlt. Yön.) yağış miktarının alışılmış ortalama yağış kurumlar vergisi: corporation tax, corpo- miktarından daha az olması hali. (Tabi rate tax Sermaye şirketlerinin, koopera- Afetlerden Zar. Gör. Çiftçl. Yap. Yard. Hk. Yön.) tiflerin, iktisadi kamu müesseselerinin, kurbanlık hayvan: sacrificial animal dernek ve vakıflara ait iktisadi işletme- Kurbanda kesilmek üzere yetiştirilmiş, lerin, iş ortaklıklarının elde ettikleri ka- kurban olma özelliklerine sahip deve, sı- zançlardan Kanununda belirtilmiş oran- ğır, koyun ve keçi cinsi hayvanlar. (Hay- lar üzerinden ödedikleri vergi. (Tohumcu- van Sağlığı ve Zabıtası Kanunu) luk Kanunu) kuru arazi: non-irrigation land Sulan- kurutma: drying, dehydration Kurutul- mayan arazi. (Sulama Alanlarında Arazi Dü- mak istenen ürünlerin doğal veya yapay zenlenmesine Dair Tarım Ref. Kanunu) yollarla su içeriğinin düşürülmesi işlemi. kuru tarım arazisi: non-irrigation agri- (2000/16 sayılı Baharat Teb.; 2000/4 sayılı Et cultural land Halen Devlet yatırımları ile Ürünleri Teb.) sulanmayan veya sulama projesi kapsa- kurutulmuş balık: dried fish Bütün vasıf- mında olmayan, bitki su ihtiyacının sa- ları tabii, taze balıkların ayıklanıp tuzlan- dece doğal yağışlarla karşılanabildiği ara- dıktan sonra kurutulmasıyle elde edilen ziler. (Tarım Arazilerinin Kor. Kul. Dair Yön.) ürün. Çiroz gibi. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) kuru üzüm brendisi: raisin brandy Bak. kurutulmuş et: jerky, beef jerky Kasaplık kuru üzüm distilat içkisi. hayvanların et kitlelerinin tuzlanıp kuru- kuru üzüm distilat içkisi: raisin spirit tulmasiyle elde edilen ürün. (Gıda Madde- Kuru üzüm brendisi, “Corinth Black” leri ... Tüz.) veya “Malaga muscat” türü kurutulmuş kurutulmuş glukoz/ glukoz-fruktoz/ üzüm ekstraktının alkol fermentasyonu fruktoz-glukoz şurubu: dehydrated ile elde edilen ürününün, distile edilmesi syrup of glucose/ glucose-fructose/ fructose- ile elde edilen distile alkollü içki. Distila- glucose Glukoz şurubunun, glukoz- tın, kullanılan hammaddenin tat ve ko- fruktoz şurubunun veya kurutulmuş

151 Ankara Barosu Yayınları fruktoz-glukoz şurubunun suyunun kıs- lutinin protein (HA) 16 farklı alt tip men uzaklaştırılmasıyla elde edilen, kuru (H1-H16), diğer grup Neuraminidase madde miktarı ağırlıkça en az %93 olan protein (NA) yapısına göre farklı 9 alt tip glukoz şurubu. (2006/40 sayılı Şeker Teb.) (N1-N9) tespit edilmiştir. (Avian İnfluenza kurutulmuş zeytin: drained olive Olgun Hast. Karşı Kor. Müc. Yön.) zeytin danelerinin tekniğine uygun ola- kuş pazarı: bird market Güvercin, karak suyunun uzaklaştırılması ile elde edi- narya gibi hobi amaçlı kuş satıcı ve alı- len ürün. (2008/24 sayılı Sofralık Zeytin Teb.) cılarının bir araya geldiği kuş alım satımı kusurlu tane: defective grain Kızışmış, yapılan pazarlar. (Avian İnfluenza Hast. Karşı çimlenmiş, çürümüş, olgunlaşmamış, Kor. Müc. Yön.) kabuğu kızarmış ve çenekleri doğal sarı kuşhane: aviary Süs kuşlarının beslendi- rengini kaybederek bozulmuş tanelerle ği oda veya büyük kafes. (Avian İnfluenza böcek yenikli, delik, kırık ve kabuğu so- Hast. Karşı Kor. Müc. Yön.) yulmuş mercimek taneleri. (2003/25 sayılı kuşüzümü: currant Vitis vinifera L. türüne Mercimek Teb.; 2003/25 sayılı Mercimek Teb.) giren çekirdeği oluşmamış veya tam ge- kuş gribi: bird flu Avian influenza Tavuk lişmemiş ufak taneli üzümlerin yıkanıp, vebası; hastalık etkeni Orthomyxoviridae tekniğine uygun olarak kurutulmuş hali. familyasından Influenza gurubuna ait, (2000/16 sayılı Baharat Teb.) tek sarmallı, RNA karakterinde genetik kuvertur bitter çikolata: couverture bit- madde taşıyan Influenza A virusu olan, ter chocolate Bileşiminde en az %31 ka- evcil ve yabani kanatlı hayvanların ço- kao yağı ve en az % 2,5 yağsız kakao kuru ğunda solunum ve sindirim sistemine ait maddesi olacak şekilde en az % 35 top- belirtilerle birlikte yüksek oranda bulaş- lam kakao kuru maddesi içeren çikolata. ma ve ölümle seyreden, hasta kanatlılarla (2003/23 sayılı Çikolata ve Çik. Ür. Teb.) doğrudan ve yoğun ilişkide olan insanlara kuvertür sütlü çikolata: couverture milk (çiftlik çalışanları, tavuk bakıcıları, ho- chocolate Bileşiminde en az % 2,5 yağsız roz dövüşçüleri vb.) bulaşabilen ihbarı kakao kuru maddesi olacak şekilde en az mecburi insanlardaki grip benzeri bir % 25 toplam kakao kuru maddesi içeren, hastalık. Kanatlılarda Influenza A virus- kakao yağı ve süt yağı toplam miktarı en ları yüksek patojeniteli (HPAI) ve düşük az %31 olan çikolata. (2003/23 sayılı Çikola- patojeniteli (LPAI) olmak üzere iki grup ta ve Çik. Ür. Teb.) altında sınıflandırılır. Yüksek Patojeniteli olanlar; ciddi hastalık oluştururlar, Ölüm kuyruk yağı: grease Kasaplık koyunla- (Gıda oranı % 100’e ulaşabilir. Düşük patojeni- rın kuyruklarından elde edilen yağ. Maddeleri ... Tüz.) teli olanlar, hafif solunum yolları enfeksi- yonuna bağlı belirtilerin yanında, halsiz- kuzuluk: grand fish cage Büyük gruplar lik ve yumurta veriminde düşme gösterir. halinde göç eden balıkların göç yolları Diğer hastalıklarla ve kötü bakım ve idare üzerine kurulan ve balıkların içine gire- ile daha şiddetli hastalık oluşturur. Ta- rek yakalandığı kamış veya kargı kafesler. vuk vebasına sebep olan A Tipi influenza (Su Ürünleri Yön.) virusu, yüzey antijenik protein yapısına küçük çiftçi: small farmer 1- Çiftçilik göre iki grup altında toplam 144 alt tipte faaliyeti geçimini temin etmeye yetecek sınıflandırılmıştır. Birinci grup Hemagg- kadar olan ve küçük çiftçi muafiyetinden

152 Tarım Hukuku Sözlüğü yararlanarak gelir vergisi ödemeyen çift- kültür melezi: culture hybrid Kültür ırkı çi. 2- Yeni Bitki Çeşitlerine Ait Islahçı hayvanlarla yerli ırkların melezlenmesin- Haklarının Korunmasına İlişkin Kanun den elde edilen hayvanlar. (Mera Yön.) Kapsamında en fazla 92 ton tahıl üretebi- kümes: coop Kümes hayvanları veya ka- lecek araziden daha küçük araziye sahip, palı alanda tutulan kuşların bir arada tu- tahıl haricindeki ürünlerde yönetmeli- tulduğu ünite. (Avian İnfluenza Hast. Karşı ğinde belirtilen karşlıştırılabilir kriterleri Kor. Müc. Yön.; Hayvan Islahı Kanunu) sağlayabilen ve bu şekilde küçük çiftçi istisnasından yararlanarak mevzuatında kümes hayvanı: fowl Yumurta ve et üre- belirtilen koruma altın alınmış türlerin timi veya herhangi bir yetiştirme ama- tohumlarından elde ettikleri mahsülden cıyla beslenen veya kapalı alanda tutulan çiftliğinde ekmek üzere tohum ayırmasına Aves sınıfında bulunan tavuk, hindi, kaz, hak tanınan çiftçi. (Yeni Bitki Çeş. Ait Islahçı ördek, bıldırcın, devekuşu ve benzeri tüm Hakl. Kor. İlş. Kanun; Çiftçi İst. Uyg. Es. Yön.) evcil kanatlı hayvanlar. (Avian İnfluenza Hast. Karşı Kor. Müc. Yön.; 2005/47 sayılı Hay- küçük çocuk: child 12 - 36 ay arası yaş vancılığın Dest. Hk. BKK. Uyg. Es. Teb.) K grubu çocuklar. (2007/50 sayılı Bebek ve Küç. Çoc. Ek Gıd. Teb.) kümes numarası: coop number Tarım ve Köyişleri Bakanlığının bilgisayar des- küçük hindistancevizi: nutmeg Myristica fragrans Houttuyn türüne giren bitkilerin tekli veri tabanına kaydedilirken kanatlı olgun meyvelerinin etli dokusu ve sert işletmelerinde bulunan her bir kümeste- kabuğu ayrılmış iç kısmı. (2000/16 sayılı ki sürülere Bakanlık il/ilçe müdürlükleri Baharat Teb.) tarafından verilen 1, 2, 3, ... gibi sıra nu- marası. (2007/54 sayılı Yumurta ve Yum. Ürünl. küçükbaş hayvan: ovine Koyun, keçi, Teb.) oğlak, kuzu ve tavşan. (Hayvan Hastaneleri- nin Kuruluş ... Yön.; Kırmızı Et ve Et Ür. Üretim küpe: tag, ear tag Bak Kulak küpesi; Tes. Yön.; 2006/31 sayılı Çiğ Kırmızı Et ve Haz. kürk hayvanı: fur animal Kürkü için ye- Kır. Et Kar. Teb.) tiştirilen şinşilla, tavşan, mink, tilki gibi küf: mold, mould, fungus Yiyeceklerin hayvanlar. (Organik Tarım Yön.) üzerinde ılık ve nemli koşullarda oluşan kürleme: curing Etin korunması ve daha mantarlar. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) lezzetli hale getirilmesi amacıyla tuz ve kükürt dioksit: sulfur/sulphur dioxide katkı maddelerinin ürünün her tarafına 2000/4 sayılı Et Ürünleri (SO2) Şarapta bulunan oksijeni ortam- dağıtılması işlemi. dan uzaklaştırarak şarabın oksidasyona Teb.; Kanatlı Hayvan Eti ve Et Ür. Üretim Tes.... uğramasını önlemek için de kullanılan Yön.) kükürdün havada yanmasıyla oluşan kü- küspe: cossette Bitkisel kökenli tohumla- kürt ve oksijenin birleşiminden oluşan rın yağları alındıktan sonra geriye kalan zararlı bir gaz. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) ve hayvan yemlemede kaba yem olarak kültür bitkisi: cultivated plant Kültüre kullanılan kısım. (ayçiçeği küspesi, pa- alınmış tarımı yapılan, insan emeği ile muk küspesi vb.) (2004/17 sayılı Küspe Norm. yetişen bitki. (Arıcılık Yön.) Teb.) kültür ırkı: culture race Verim artışı küspeli olta: fishook made from cossette amacıyla ıslah edilmiş çiftlik hayvanı ırkı. Ayçiçeği, mısır gibi bitkilerin posalarının (Mera Yön.) preslenip kurutulması sonucu elde edilen

153 küspenin çok sayıda iğne ile donatılması ile elde edilen av aracı. (2008/49 sayılı Ama- tör Amç. Su Ür. Avc. Teb.) küspelik pamuk: cotton for cossette Küs- pe olarak değerlendirilecek ham pamuk. (Pamuk Ekilişlerinde Zararlı Olan Pembe Kurt Yön.) kütlü pamuk: cotton unseed Hasat edil- diği haliyle duran tohumlarından ayrıl- mamış çırçırlanmamış pamuk. (Pamuk Ekilişlerinde Zararlı Olan Pembe Kurt Yön.) kütük: record, ledger, inventory Her hangi bir durumun, her hangi bir hakkın tescil edildiğinin gösteren kayıtların tu- tulduğu defter veya sistem, sicil kayıtları. (Tohumculuk Kanunu) küve: Doğal köpüren şarap üretiminde kullanılmak üzere; üzüm şırası ve şarabın veya farklı özelliklere sahip üzüm şıraları ve⁄veya şarapların karışımı. (2008/67 sayılı Şarap Teb.) Tarım Hukuku Sözlüğü

L laboratuvar: laboratory Konusuna göre önceki kurtçuk hali. (Hayvan Islahı Kanunu) gerekli teknik ekipmanlar ve kimyevi lekeli yaprak: spotted leaf Yüzeyinin L malzemeler kullanılarak çeşitli yöntem- 1/5’inden fazlasında çillenme, benek, lerle inceleme ve araştırma yapan ve araş- şerit, adacık ve benzeri görünüşte renk tırma konusuyla ilgili bulguları ortaya farkları bulunan yapraklar. (2000/16 sayılı koyan tesisler. (Hayvan Islahı Kanunu) Baharat Teb.) lagün: lagoon Denizle irtibatı bulunan ve lesitin: lecithin Genellikle yağ oranı yük- denizin etkisi altında bulunan göller. (Su sek gıdalarda emülgatör olarak kullanı- Ürünleri Kanunu; Su Ürünleri Yön.) lan, yumurta sarısından ve daha çok soya lağım mecrası: drainage Atık su yolu. (Su fasülyesinden elde edilen bir gıda katkı Ürünleri Top. Per. Sat. Yerl. Yön.) maddesi. Bak. emülgatörler. lak: lac İçeriğinde organik bileşikler bu- lessiv: Yağların kostiklerle sabunlaştırıl- lunan renkli boyar maddeler. (Türk Gıda masından elde edilen çözelti. (Gıda Mad- Kodeksi Yön. ) deleri ... Tüz.) laktik asit: lactic acid Bak. süt asidi. lezzet vericiler: flavorers İnsan tüketi- laktoz: lactose Normal olarak, susuz lak- mine sunulan tuz, hardal, baharat, baha- toz miktarı, kuru maddede ağırlıkça %99’ rat özütleri, aromatik bitkiler ve aromatik dan az olmayan peyniraltı suyundan elde bitki özütleri. (2006/29 sayılı Çiğ Kanatlı Eti edilen ve susuz formda veya bir molekül ve Haz. Kan. Eti Karş. Teb.; 2006/31 sayılı Çiğ kristalizasyon suyu içeren veya her iki Kırmızı Et ve Haz. Kır. Et Karış. Teb.; 2000/4 formun karışımı şeklinde olabilen sütün sayılı Et Ürünleri Teb.) doğal bir bileşenini (2005/18 sayılı Koyulaş- lif: fiber 1- Yenilebilen bitkisel ve hay- tırılmış Süt ve Süttozu Teb.) vansal maddelerin, insanların sindirim lampant: raw olive oil Bak. ham zeytin- sisteminde sindirilemeyen kısımları. 2- yağı. Kenevir saplarından elde edilen ve birçok larva: larvae Başkalaşım gösteren tüm maksatla kullanılan bitkisel materyal. (Ke- böcek türlerinde böceğin yumurta dö- nevir Ekimi ve Kont. Hk. Yön.; 2002/58 sayılı Gıda neminden sonra ve pupa döneminden Mad. Genel Etiketleme ve Besl. Yönünden Et. Teb.)

155 Ankara Barosu Yayınları lif-yonga odunu: fiber-chips wood Lif, olduğu gibi hisse senedi çıkarılamayan ti- levha ve yonga levha üretiminde kullanı- caret ortaklıkları. (Tarım Sigortaları Kanunu) lan odunu. (Zirai Karantina Yön.) limon asidi: citric acid Bak. Sitrik asit. likör: liqueur Tarımsal kökenli etil al- (Gıda Maddeleri ... Tüz.) kolün, tarımsal kökenli distilatın veya lisanslı depoculuk tazmin fonu: com- bir veya daha fazla distile alkollü içkinin pensation fund for licensed warehousing veya bunların karışımlarının aromalan- Lisanslı depo işleticisinin, Tarım Ürün- dırılması, tatlandırılması ve kullanılması leri Lisanslı Depoculuk Kanununda ve halinde süt, krema, diğer süt ürünleri, mudîler ile yapacağı sözleşmede öngö- meyve, şarap, aromatik şarap gibi tarım- rülen yükümlülüklerini yerine getirme- sal ürünler ilave edilmesi ile elde edilen mesinden dolayı ortaya çıkan zararların distile alkollü içki. (2005/11 sayılı Distile Al- tazmin edilebilmesi amacıyla kurulmuş kollü İçkiler Teb.; Gıda Maddeleri ... Tüz.) tüzel kişiliği haiz fon. (Tarım Ürünleri Li- likör şarabı: liqueur wine Kısmen fer- sanslı Depoculuk Kanunu) mente olmuş üzüm şırasına veya şaraba livar: fishgarth, fishweir Tutulan balık- veya bunların karışımına üzüm kökenli ların salınmak veya alıkoyulmak üzere etil alkol ve⁄veya şarap distilatı veya kuru canlı olarak bekletildiği file, saz, kafes, üzüm distilatı ilavesi ile hazırlanan ürü- tekne bölmesi v.b. gibi balığın yaşam or- ne, gerektiğinde konsantre üzüm şırası tamı ile su alışverişini doğrudan sağlayan veya üzüm kökenli etil alkol ve⁄veya şarap bölme. (Su Ürünleri Yön.) distilatı veya kuru üzüm distilatı ile kıs- logo: logo Marka, işaret, bir işletmenin, men fermente olmuş üzüm şırası karışımı bir ürünün, bir kurum ve kuruluşun yada ilavesi ile elde edilen şarap. (2008/67 sayılı bir faaliyetin tanıtıcı işareti. (Bitki Sağlığı Şarap Teb.) Ön. Yön. Ahş. Amb. Mal. İşr. Hk. Yön.; Tohum- liman: port Yükleme, boşaltma ve ba- culuk Kanunu) rınma amacı ile kullanılan, dalga hare- lokal anestezi: local anesthesia Bazı cer- ketlerinin olumsuz etkisinden korunmak rahi müdahalelerde hastanın tamamen için mendireklerle çevrilmiş korunaklı su uyutulması yerine hasta uyanık halde alanı. (2008/48 sayılı Tic. Amç. Su Ür. Avc. Teb.) iken sadece müdahale yapılacak bölgenin liman başkanlığı: harbour master’s of- uyuşturulması. (Deney ve Diğ. Bil. Amç. Kul. fice İdari sınırları içerisinde ilgili ulusal Den. Hayv. Kor.... Yön.; Hayvan Hastanelerinin ve uluslar arası mevzuat dahilinde, seyir Kuruluş ... Yön.) emniyetinin ve deniz güvenliğinin sağ- lokal parazit invazyonu: local parasite lanması bakımından görevli, yetkili ve invasion Hayvan vücudunda lokal bir sorumlu otorite. (Balıkçı Barınakları Yön.) bölümün parazit istilasına uğraması. (Ka- limited şirket: limited company İki veya natlı Hayvan Eti ve Et Ür. Üretim Tes.... Yön.) daha fazla hakiki veya hükmi şahıs tara- lokasyon: location Bitki yetiştirme açı- fından bir ticaret unvanı altında kurulup, sından iklim, toprak ve diğer ekolojik ortaklarının sorumlulukları koymayı ta- faktörler yönünden kendine has özellik- ahhüt ettikleri sermaye ile sınırlı ve esas leri olan bölge. Bitki Çeş. Kayıt Altına Al. Yön.) sermayesi belirli olan ortaklar tarafından lokavt: lock-out İşyerinde faaliyetin ta- konulan sermaye için, anonim şirkette mamen durmasına sebep olacak tarzda,

156 Tarım Hukuku Sözlüğü işveren veya işveren vekili tarafından kendi teşebbüsü ile veya bir işveren ku- ruluşunun verdiği karara uyarak işçilerin topluca işten uzaklaştırılması. Toplu iş sözleşmesinin yapılması sırasında uyuş- mazlık çıkması ve işçi sendikası tarafın- dan grev kararı alınması halinde Kanun hükümlerine uygun olarak yapılan lokavta kanuni lokavt; kanuni lokavt için aranan şartlar gerçekleşmeden yapılan lokavta kanun dışı lokavt denilir. Siyasi amaçlı lokavt, genel lokavt ve dayanışma lokavtı kanun dışı lokavttır. (Sözleşmeli Ürt. Hk. Yön.) lokum: Turkish delight Şeker, nişasta, içme suyu ve sitrik asit veya tartarik asit L veya potasyum bi tartarat ile hazırlanan lokum kitlesine gerektiğinde çeşni maddeleri, kuru ve/veya kurutulmuş meyveler ve benzeri maddelerin ilavesiyle tekniği- ne uygun olarak hazırlanan ürün. (204/24 sayılı Lokum Teb.; Gıda Maddeleri ... Tüz.) lokum kaymağı: clotted cream like Tur- kish delight 100 gramında en az 60 gram süt yağı bulunan, pastörize krema. (2004/24 sayılı Lokum Teb.) lor: curd Peynir yapılırken süzülen peynir suyunun kaynatılmasıyla elde edilen kesilmiş süt parçalarından imal edilen bir çeşit yumuşak peynir. (Gıda Maddeleri ... Tüz.)

157

Tarım Hukuku Sözlüğü

M maada: moreover, furthermore -den baş- mahcur: prodigal Kısıtlı, akıl hastalı- ka, (bundan maada: bundan başka) (Köy ğı, akıl zayıflığı, alkol veya uyuşturucu Kanunu; Gıda Maddeleri ... Tüz.) madde bağımlılığı, ağır tehlike arzeden M maarif vekaleti: Ministry of National bulaşıcı hastalık veya serserilik gibi se- Education Milli Eğitim Bakanlığı. (Zi- beplerden veya hükümlülük halinden raat Mühendisliği Hk. Kanun) dolayı kişinin bir kısım medeni haklarını maarif: education Eğitim öğretim. (Köy kullanmaktan mahrum bırakılması. (Zi- Kanunu) raat Odaları ve Zir. Od. Birl. Tüz.) maç: match iki veya daha ziyade atın mahdut handikap: limited handicape sahiplerinin muhtelif atları arasında ya- Azami veya asgari yahut hem azami hem pılan ve şartları kendi aralarında tesbit asgari sikletleri koşu şartında tesbit edil- edilen koşular. (At Yarışları Tüz.) miş handikap. (At Yarışları Tüzüğü.) mahalle muhtarı: reeve Belediye teş- mahiyet: composition, character Nitelik, kilatı bulunan şehir ve kasabalarda ma- işin iç yüzü. (Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. hallelerle ilgili kendilerine verilen işleri Dair Kanun) yapmak üzere yerel seçimlerde seçilen mahkûmiyete bağlı hak yoksunluğu: muhtar. deprivation of right by reason of condem- mahallî mülkî amir: local civilian autho- nation 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu- rity İlçede kaymakam ilde vali (Toprak Kor. nun 53üncü maddesi gereğince; kişinin, ve Arazi. Kul. Kanunu) kasten işlemiş olduğu suçtan dolayı hapis mahallin en büyük mal/maliye memu- cezasına mahkûmiyetin kanuni sonucu ru: highest authorised revenue officer of olarak; a) Sürekli, süreli veya geçici bir the district İlçede malmüdürü, ilde def- kamu görevinin üstlenilmesinden; bu terdar (Su Ürünleri Kanunu) kapsamda, Türkiye Büyük Millet Mec- mahallin en büyük mülki amiri: the hi- lisi üyeliğinden veya Devlet, il, belediye, gest local civilian authority of the district köy veya bunların denetim ve gözetimi İlçede kaymakam, ilde vali. (Su Ürünleri altında bulunan kurum ve kuruluşlarca Kanunu) verilen, atamaya veya seçime tâbi bütün

159 Ankara Barosu Yayınları memuriyet ve hizmetlerde istihdam edil- mahzur: disadvantage, obstacle Sakınca. mekten; b) Seçme ve seçilme ehliyetin- (Su Ürünleri Kanunu) den ve diğer siyasî hakları kullanmaktan; majistral ilaçlar ve terkipler: majistral c) Velayet hakkından; vesayet veya kay- drugs and compounds Fabrikasyon veya yımlığa ait bir hizmette bulunmaktan; seri üretim ürünü olmayan Gereken d) Vakıf, dernek, sendika, şirket, koo- doz ayarlamaları yapılarak kimyasal yol- peratif ve siyasî parti tüzel kişiliklerinin dan elde edilen ve farmakopiye ve Türk yöneticisi veya denetçisi olmaktan; e) Bir Kodeksi’ne uygun droglar kullanılarak kamu kurumunun veya kamu kurumu farklı kombinasyonlarda kişiye özel ha- niteliğindeki meslek kuruluşunun izni- zırlanan ilaçlar ve terkipler. (Veteriner İsp. ne tâbi bir meslek veya sanatı, kendi so- ve Tıbbi Müst. Yön.) rumluluğu altında serbest meslek erbabı makarna: macaroni Triticum durum buğda- veya tacir olarak icra etmekten; cezanın yından üretilen irmiğe su katılıp tekniği- infazı tamamlanıncaya kadar, maddede ne uygun yoğrularak hazırlanan hamurun sayılan bazı durumlarda, ayrıca cezanın şekillendirilip kurutulmasıyla elde edilen infazından sonra başlamak üzere mah- bir ürün olup; sade, tam buğday, çeşnili, kum olunan gün sayısının yarısından bir zenginleştirilmiş ve güçlendirilmiş olarak katına kadar; adli para cezasına mahku- adlandırılır. (2002/20 sayılı Makarna Teb.) miyet halinde gün sayısının yarısından makbuz: voucher, receipt 1- Bir bor- bir katına kadar yoksun bırakılmasıdır. cun yerine getirildiğini veya bir ödenti- Maddede istisnaları da sayılmıştır. (Ziraat nin ödendiğini gösteren ve alacaklı veya Mühendisliği Hk. Kanun) ödentiyi teslim alan tarafından verilen mahlep: mahalep, mahalep cherry, st lucie belge. 2 Aşı ve serum uygulamasın- cherry Prunus mahaleb L. türüne giren bit- dan sonra veteriner hekimler tarafından kilerin olgunlaşmış meyvelerinin sert çe- hayvan sahiplerine verilen ve sadece aşı- kirdeği kırılarak çıkarılan içinin tane veya serum uygulama ücretlerinin alındığını öğütülmüş hali. (2000/16 sayılı Baharat Teb.) gösteren belge. (At Yarışları Tüz.; Aşılama ve Serumlama Üc. Yön.) mahmuz: spur Çizmenin veya binici ayakkabısının arkasına takılan binek makilik: maquis shrubland Akdeniz böl- hayvanlarını dürterek hızlandırmak için gesine has bodur çalı ve ağaççık formun- (Zeytin- kullanılan metal parça. (At Yarışları Tüz.) da bitki örtüsü ile kaplı alanlar. ciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hk. mahmuzlu nal: horseshoe with spur Kol Kanun) uçlarında mahmuz bulunan nal. Karşıtı: maksimum kalıntı limiti: Maximum Düz nal (At Yarışları Tü.) Residue Level-MRL Maksimum rezidü mahrecine iade: return to its origin Ül- limiti; 1- İyi tarım uygulamaları (GAP) keye ithal edilmek üzere gümrüğe getiri- ve Kabul Edilebilir Günlük Alım Miktarı len malın ülkeye girişine engel bir duru- (ADI) değerleri temel alınarak belirlenen munun bulunması nedeniyle (hastalıklı, tarım ürünlerinde bulunmasına tolerans mevuzata uygun olmayan evsafta vb) gel- gösterilen en yüksek pestisit kalıntı limi- diği ülkeye geri gönderilmesi. (Bitki Sağlığı ti. 2- Bir gıda maddesinde bulunmasına Ön. Yön. Ahş. Amb. Mal. İşr. Hk. Yön.) sınırlı olarak izin verilen veteriner ilacı

160 Tarım Hukuku Sözlüğü veya veteriner ilaçlarına ait metabolitler. olup hasta hayvanlar tazminatlı olarak it- (2008/41 sayılı Gıda Mad. Bulun. İzin Ver. Pest laf edilir. (Hayvan Sağlığı Zabıtası Yön.) Limitleri Teb.; 2002/30 sayılı Hayvansal Kökenli malsandığı: revenue department Para Gıd. Vet. İlaçl. Maks. Kal. Lim. Teb.) alıp veren kamu idaresi, Malmüdürlüğü. maksimum miktar: maximum level Bir (Köy Kanunu) gıda katkı maddesinin son üründe (ma- malt: malt Bira üretiminde kullanılan mulde) bulunmasına izin verilen en yük- başta arpa olmak üzere diğer tahılın kont- sek miktarı. (Gıda Katkı Mad. Yön.) rollü koşullarda su ile çimlendirildikten maktu: fixed Değeri belli, belli miktar, sonra kurutulup kavrulmuş hali. (2006/33 oransal olmayan sabit değer. (Çeltik Ekimi sayılı Bira Teb.; Gıda Maddeleri ... Tüz.) Kanunu) mamul doğal yem: processed natural bait mal memurluğu: revenue department Fabrikasyon, rafinasyon gibi yöntemler- İlçede malmüdürlüğü, ilde defterdarlık. le işlenip balık avı için kullanıma hazır (Su Ürünleri Kanunu) halde sunulan cansız organik yemler. malik: owner Bir şeye sahip olan mülki- (2008/49 sayılı Amatör Amç. Su Ür. Avc. Teb.) yet hakkını elinde bulunduran kişi. (Su- mamul madde: processed material, ma- M lama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair nufactured product, finished product Belli Tarım Ref. Kanunu) bir teknik ve/veya teknoloji kullanılarak maliye veznesi: revenue office Bazı kamu hammaddeden veya yarı mamul mad- kurumlarında kamu kurumlarında işlem deden elde edilen, tüketime hazırlanmış yaptıran vatandaşlardan bütçe kalemleri madde/ürün. (Gıda ve Gıd. ile Tem. Ed. Mad. içinde buluna harç, resim vergi ve sair ve Malz. Ür. İşyr. Sor. Yön. İst. Hak. Yön.; Gıda- gelirlerin tahsilatını yapmak üzere maliye ların Ür. Tük. Den. Dair Yön.; Gıdaların Üretimi, bakanlığı tarafından kurum içine kurulan Tük. ve Den. Dair Kanun) vezneler. (Su Ürünleri Kanunu) mamul madde üretim tesisi: processed mallein uygulaması: mallein test Malle- meat production plant Kombina bünye- in testi; ruam basilleri kültüründen elde sinde bulunan veya tek başına da faali- edilen ve Ruam hastalığının tanısında yet gösterebilen mevzuatında belirtilen kullanılan mallein sıvısı ile yapılan test. şartlara sahip, etin veya sakatatın içine İntradermal Mallein Testi için boyun yardımcı ve katkı maddeleri katılması derisi traş ve dezenfekte edilir, kompasla ve ürünün niteliğine göre çeşitli işlemler deri kalınlığı ölçülerek kaydı yapılır. Deri görmesi sonucu, kesit yüzeyleri taze etin içine 0.2 cc Mallein enjekte edilir. Reaksi- karakteristik özelliklerini göstermeyecek yon 72 saat sonra okunur. Mallein enjekte şekilde işlemden geçen ürünlerin yapıl- edilen yerdeki kalınlaşma 5 mm’ den fazla dığı, ambalajlandığı, paketlendiği, soğuk ise pozitif, 3-5 mm ise şüpheli, 0-2.9 mm ve/veya şok depoda muhafaza edildiği ve ise negatif kabul edilir. Mallein testi uy- nakledildiği tesis. (Kanatlı Hayvan Eti ve Et gulanan hayvanlara ancak testten iki ay Ür. Üretim Tes.... Yön.; Kırmızı Et ve Et Ür. Üre- sonra serolojik olarak muayene yapılır. tim Tes. Yön.) Ruam hastalığının tedavisi insan ve hay- mandık: red grain Yüzeyi kırmızı renkli van sağlığı için tehlikeli olduğundan yasak pericarp ile kaplı çeltik tanesi. Bak. kır-

161 Ankara Barosu Yayınları mızı tane (2002/11 sayılı Çeltik Teb.; 2001/10 leştirilmiş yağlarla, çeşitli rafine bitkisel sayılı Pirinç Teb.) yağların karıştırılmasından elde edilen ve mandıra: dairy farm Süt hayvanlarının içerisinde emülsyon halinde pastörize fer- barındırıldığı, süt ve süt ürünlerinin de- mente yağsız süt, pastörize yağsız süt, süt ğerlendirildiği tesis. (Mera Kanunu) tozu, peynir altı suyu ile katkı maddeleri bulunabilen ürün. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) manialı koşu: steeplechase Engelli At Yarışları Hakkında Yönetmelik hüküm- marina: marina Küçük teknelerin ve yat- lerine göre düzenlenip yapılan engelli ların barınabilmeleri için özel bir mendi- koşu. (At Yarışları Tüz.) rekle çevrilen veya bir liman içinde ayrı- lan deniz alanı, yat limanı. mansap: deltas, river mouth Akarsu- ların göl veya denizlere açıldığı bölge- marinasyon: marination, marinating lerde akarsuyun etkisi altında kalan su Etin tuz, bitkisel yağ gibi çeşitli gıda ürünleri istihsaline elverişli sahalar. (Su maddeleri ve gerektiğinde lezzet vericiler Ürünleri Kanunu) kullanılarak muamele edilmesi. (2000/4 sayılı Et Ürünleri Teb.) mapa: becket, eyebolt Rıhtım ve iskeleler- de halat bağlamaya yarayan sabit metal marjinal tarım arazisi: marginal agri- halka. (Balıkçı Barınakları Yön.) cultural land Mutlak tarım arazileri, özel ürün arazileri ve dikili tarım arazileri dı- maraschino: maraschino Marrasquino; şında kalan, toprak ve topoğrafik sınır- renksiz, aromasını maraska kiraz distila- lamaları nedeniyle üzerinde sadece gele- tından veya kiraz maserasyon ürününden neksel toprak işlemeli tarımın yapıldığı, veya kiraz parçalarının alkol içindeki ma- yerel önemi olan ve kullanım kararlarının serasyonundan alan, hacmen alkol mik- yerel ihtiyaçlara göre belirlendiği araziler. tarı en az % 24 olan, şeker içeriği invert (Toprak Kor. ve Arazi. Kul. Kanunu; Tarım Ara- şeker cinsinden en az 250 g/L’ye eşit olan zilerinin Kor. Kul. Dair Yön.) likör. (2005/11 sayılı Alkollü İçkiler Teb.) marmelat: marmalade Meyvelerden elde maraş dondurması: Marash (province edilen pulp, püre, meyve suyu, sulu eks- of Turkey) ice cream Maraş dondurması traktları ve kabuklarının tek başına veya tekniğine göre üretilen, süt, şeker, salep karıştırılarak, su ve şekerlerle uygun jel ve/veya izin verilen diğer katkı madde- kıvamına getirilmiş karışım. (Gıda Madde- lerinden oluşan dondurma. (2004/45 sayılı leri ... Tüz.; 2006/55 sayılı Reçel, Jöle, Marm. Tat. Dondurma Teb.) Kest. Pür. Teb.) maraş usulü dondurma: Marash style martingal: martingale Atların boynunu ice cream Maraş dondurması tekniğine doğru pozisyonda tutmak için kullanılan göre üretilen, süt, şeker, salep ve/veya koşum malzemesi. Sabit ve hareketli ol- izin verilen diğer katkı maddeleri ve/veya mak üzere çeşitlidirler. Bunların ikiside çeşni maddelerinden oluşan dondurma. göğsünün altı ile ön bacakları arasından (2004/45 sayılı Dondurma Teb.) geçerek kolana bağlanırlar. Bunlar bir margarin: margarine Rafine edilmiş çe- kolye bağıyla atın boynuna bağlanırlar. şitli bitkisel yağların kısmi olarak mo- Sabit martingalın atın burunsalığına bağ- difiye (hidrojenasyon veya interesterifi- lanan tek bir kolu vardır. Atın kafasını kasyon) edilmesiyle elde edilen yarı sert- yukarı kaldırmasını önler. Hareketli mar-

162 Tarım Hukuku Sözlüğü tingalların ise iki kolu vardır ve her kol mavidil: blue tongue Reoviridea famil- dizgin kolları üzerinde hareketi sağlayan yasından Orbivirus cinsi bir virüsün se- birer halkaya bağlıdır. (At Yarışları Tüz.) bep olduğu özellikle koyunlarda görülen maserasyon: maceration Distile alkollü sokucu sineklerle nakledilen daha çok içki üretiminde kullanılacak hammad- sokucu sineklerin sayısının arttığı rutu- denin özelliğine göre hammaddenin aro- betli zamanlarla, yağmurlu yaz günlerin- matik özelliklerinin elde edilmesi ama- de görülen viral bir hastalık. Bir sürüde cıyla tarımsal kökenli etil alkolde belirli hastalık şekillendiğinde, hayvanların bü- bir süre bekletilmesi. (2005/11 sayılı Alkollü yük kısmı hastalanmasına rağmen ölüm İçkiler Teb.) daha az görülür. Ölümlerin yanı sıra et mavi bayrak: blue flag Yarışın tamam- ve yapağıda kalite düşüklüğüne neden lanmasından başlayarak beş dakika için- olur. Kuzularda ölüm oranı yüksektir. de şikayet olmadığı ve tartı At Yarışları Koyunlardan başka sığırlar, keçiler ve ya- Tüzüğünün 77 nci maddesi hükmüne bani geviş gertiren hayvanlar da hastalığa yakalanır. Hasta hayvanlarda aniden 40- (Binicilerin yarış öncesi ve yarış sonra- o sı tartılarının aynı olması şarttır. Ancak 42 C ye varan ateş, depresyon, ateşin baş- lamasından hemen sonra görülen dudak 450 gramı geçmeyen eksiklik ve fazla- M lıklar kabul olunur) uygun sonuç ver- emme hareketleri, sindirim ve solunum diği takdirde, tartı hakeminin tebligatı mukozasında yangı, ödem, konjesyon, üzerine, Komiserler Kurulunun, hakem nekroz, erozyon, ülserasyon, dil ve du- kulesine verdiği talimat üzerine yarışın dak ödemleri, dilde mavileşme, önce sulu sonucunun kesinleştiğini belirtmek üzere sonra irinli burun akıntısı, ağızda ve bu- çekilen mavi renkli bayrak (mavi ışık da run girişinde yaralar, bunun sonucu solu- yakılabilir). (At Yarışları Tüzüğü.) num güçlüğü ve yem yememe, pneumoni mavi yengeç: blue crab (callinectes sapidus) komplikasyonları, ayakta coroner bant ve Vücudu elips şeklinde, karapaksın iki yan toynak laminasında konjesyon ve tırnak tarafında çıkıntısı olan, karapaksın eni aralarında yaralara bağlı topallık, lenf dü- uzunluğunun iki katı ve ön yan kenarları ğümlerinde hypertrophy, dalakta büyü- dokuzar dişli, son dişi uzun ve keskin di- me deride kırmızılıklar, yapağıda kırılma ken halinde, ön kenarında iki büyük diş dökülme, zayıflama, kısırlık ve gelişme bulunan, üzeri hafif konveks ve kesişen geriliği, genç hayvanlarda ishal görülür. çizgili, kıskaçları kuvvetli uzun ve uzun- Bulguların görülmeye başlanmasından lamasına çıkıntılarla donanmış, beşinci 8-10 gün içinde ölümler görülür. Bazı yürüme bacakları yassılaşarak kürek hali- durumlarda ölüm çok daha uzun zaman ni almış, rengi yeşilimsi gri veya mavim- sonra görülebilir. Hastalıkla mücadelede si, dikenleri kırmızı, kafes, pinter veya hastalığı bulaştıran sineklere karşı ilaçla- trolle avlanan yengeç türü. (2008/48 sayılı ma, karantina ve hasta hayvanların itlafı Ticari Amaçlı Su Ür. Avc.... Teb.) ve aşılama yöntemleri birlikte uygulanır. mavi yengeç boyu: blue crab length Ka- (Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanunu) buğun (karapaksın) sağ ve sol tarafların- maya: yeast Mayalanarak yapılan gıda ve daki sivri çıkıntıların uçları arasındaki içkilerin imalinde kullanılan etkili mad- izdüşüm uzunluğu. (2008/48 sayılı Ticari desi mayalanmayı sağlayan mikroorga- Amaçlı Su Ür. Avc.... Teb.) nizmalar olan olan fermentasyon ürünle-

163 Ankara Barosu Yayınları ri. Örnek, peynir mayası, yoğurt mayası, hammadde olarak kullanılan şekerli ve bira mayası, ekmek mayası... (Gıda Mad- kahverengimsi son şurup. (Gıda Maddeleri deleri ... Tüz.) ... Tüz.) mayın: mine Balık avcılığında kullanılan melezleme: crossbreeding En az iki ayrı temasla patlayan ancak kullanılması ya- ırka ya da hatta özgü canlının döllenmesi sak olan patlayıcı madde. (Su Ürünleri Yön.) ile daha verimli cinslerin elde edilmesi. mayşe: mash Meyve suyu yapmak, fermen- (Hayvan Irklarının Tesciline İlşk Yön.) tasyona tabi tutulmak gibi işlemler için memeli: mammal, mammalia İnsan ha- parçalanmış üzüm veya diğer meyveler. riç memeliler sınıfından olup yavrularını mazarrat: hazards Zarar, zararlar. (Çeltik doğurmak suretiyle dünyaya getiren ve Ekimi Kanunu) kendi sütüyle emzirerek besleyen hayvanlar. (Avian İnfluenza Hast. Karşı Kor. Müc. meccanen: gratis, free of charge Bedelsiz, Yön.) karşılıksız. (Zeytinciliğin Islahı ve Yabanileri- nin Aşılattırılması Hk. Kanun; Su Ürünleri Ka- memnuiyet: disqualification, inhibition nunu) Yasaklılık, yasaklılık hali. (At Yarışları Tü- züğü.) mecmua: magazine, periodical Dergi. (Veteriner Hek. Mes. İc. Türk Vet. Hek. Bir. ve menafii umumiye: public interest Bak. Od. Teş. Kanun) kamu yararı. (Atatürk Orman Çift. Kuruluş Kanunu) mecra: course, streamline Akarsu vebenzeri yatağı, akak. (Çiftçi Mallarının Korun- mendirek: breakwater Dalgakıranı bu- ması Hk. Kanun) lunan liman. (Balıkçı Barınakları Yön.) mekanik olarak ayrılmış kanatlı eti: menengiç: turpentine tree, pistacia (Pista- mechanically separated poultry meat cia Terebinthus L.), Antepfıstığı anacı. (Zeyt. Kanatlı karkası, karkas parçası veya etli Isl. Yab. Aşl. Hk. K.’nun Sakız ve Harn. Teşm. D. kemiklerden, çiğ kanatlı etinin kas lifi Kanun.; Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşı- yapısında kayba veya değişikliğe yol açan lattırılması Hk. Kanun) mekanik bir işlem ile ayrılması sonucu menşe: origin Bak. orijin. (Hayvan Sağlığı elde edilen ürün. (2007/34 sayılı Mekanik ve Zabıtası Kanunu) Olarak Ayr. Kanatlı Eti Teb.) menşe şahadetnamesi: certificate of ori- mekanik olarak ayrılmış kırmızı et: gin Nakledilecek hayvanlar için muh- mechanically separated red meat Etin ke- tardan alınan ve hayvanların kime ait miklerden ayrılmasından sonra, üzerinde olduğunu gösteren ilçe sınırları içerisinde et bulunan kemiklerden çiğ kırmızı etin, hayvan naklinde kullanılabilen ilçe sınır- kas lifi yapısında kayba veya değişikliğe ları dışına hayvan naklinde ise veteriner yol açan mekanik bir işlem ile ayrılma- sağlık raporu verecek en yakın mercie sı sonucu elde edilen ürün. (2007/35 sayılı kadar geçerli olan belge. (Hayvan Sağlığı ve Mekanik Olarak Ayr. Kırmızı Et Teb.) Zabıtası Kanunu; Hayvan Sağlığı Zabıtası Yön.; melas: molasses Şeker fabrikalarında şe- At Yarışları Tüz.) ker pancarı ve şeker kamışı üretiminde menşe ve sağlık sertifikası: certifica- fabrikasyon kademesinde atık olarak ele te of origin and health İthal veya ihraç geçen, maya, alkol ve yem sanayiinde edilecek bitkiler için resmi bitki koruma

164 Tarım Hukuku Sözlüğü servislerince düzenlenmiş ve imzalanmış görevlendirilecek bir hukukçu, Milli Em- belge. (Zirai Karantina Tüz.) lak Müdürlüğünden bir temsilci, Kadast- mentol: menthol Tabiatta nane ve nane- ro Müdürlüğünden bir teknik eleman, gillerin yağından tabiî olarak elde edile- Ziraat Odası Başkanlığından bir temsilci bildiği gibi timol olarak bilinen fenolik olmak üzere sekiz kişiden oluşan, ayrıca bileşiğe hidrojen katılarak sentetik ola- orman içi, orman kenarı ve orman üst sı- nırında bulunan mera, yaylak ve kışlakla- rak da elde edilebilen formülü C10H20O olan, hâricî olarak kullanılan merhem ve rın tespit, tahdit ve tahsisi çalışmalarında, sprey imalatında, lokal ağrı kesici olarak, ilgili orman teşkilatından bir orman mü- bâzı içeceklerde, sigaralarda ve şekerler- hendisi, Sulama Alanlarında Arazi Dü- zenlenmesine Dair Tarım Ref. Kanunu de kendine özgü aroması ve serinlik hissi sayılı Sulama Alanlarında Arazi Düzen- nedeni ile kullanılan bileşik. (Organik Ta- lenmesine Dair Tarım Reformu Kanunu rım Yön.) uyarınca reform bölgesi ilan edilen alan- mera: pasture Hayvanların otlatılması ve larda bulunan mera, yaylak ve kışlakların otundan yararlanılması için tahsis edilen tespit, tahdit ve tahsisi çalışmalarında veya kadimden beri bu amaçla kullanı- Tarım Reformu Teşkilatından bir ziraat lan, Mera Kanununda yazılan istisnai mühendisinin katılımıyla oluşan komis- M durumlar hariç amacı dışında kullanıla- yon. (Mera Kanunu; Mera Yön.) mayan ve özel mülkiyete konu olamayan Mera Yönetim Birlikleri: Unions of yerler. (Mera Kanunu; Sulama Alanlarında Ara- Pasture Management Köy veya beledi- zi Düzenlenmesine Dair Tarım Ref. Kanunu; Köy yelik yerlerde oturan hayvancılıkla uğ- Kanunu; Sulama Alanlarında Arazi Düz. Dair... raşan çiftçiler arasından, mera, yaylak Uyg. Yön.; Mera Yön.) ve kışlaklar ile umuma ait çayır ve ot- mera ıslahı: pasture improvement Mera, lakların tespit, tahdit ve tahsis işlemleri yaylak, kışlak il umuma ait çayır ve ot- tamamlandıktan sonra, seçimle belirle- lakların yem verimini ve kalite yönünden nen beş asil ve beş yedek üyeden oluşan yükseltmek için sulama, gübreleme, za- birlik. Ayrıca, köylerde muhtar, ziraat rarlı ot mücadelesi, tohumlama ve benze- odası temsilcisi, belediyelerde çiftçi mal- ri biyolojik tekniklerle birlikte, otlatmayı larını koruma başkanları ve ziraat odası ve kolaylaştırıcı tesislerin yapılması, top- başkanları, köy veya belediyede bulunan rak ve su muhafaza gibi çeşitli fiziksel ve tarımsal ve çevre ile ilgili sivil toplum ör- teknik tedbirlerin alınarak uygulanması. gütü temsilcilerinden en fazla üyeye sa- (Mera Yön.) hip ilk ikisinin göstereceği iki üye Mera Mera Komisyonu: Pasture Commission Yönetim Birlikleri’nin doğal üyesidir. Üç Mera Kanunu uyarınca yapılacak mera, yılda bir yapılacak olan genel kurul ile yaylak ve kışlakların tespit, tahdit ve tah- asil ve yedek üyeler yeniden belirlenir. sisi çalışmalarında görev yapmak üzere Seçilen beş asil üye ile doğal üyeler kendi valinin görevlendireceği bir vali yardım- aralarında başkanlarını seçer. Ekonomik cısı başkanlığında; bakanlık il müdürü, arazi büyüklüğü mevcut olmayan mera, bakanlık il müdürlüğünden konu uzmanı yaylak, kışlak ve umuma ait otlak ve çayır bir ziraat mühendisi, defterdarlıktan veya alanları için Mera Yönetim Birlikleri ku- bulunamaması halinde vali tarafından rulması zorunlu değildir.

165 Ankara Barosu Yayınları

Mera Yönetim Birliklerinin görevleri: and grasslands allocated to public use Mera Komisyonu tarafından saptanan Mera, yaylak, kışlak ile umuma ait çayır otlatma mevsiminin başlamasından en az ve otlaklarda üzerinde bulunan iyi cins on beş gün önce toplanarak komisyonca mera bitkilerinin ağırlık olarak bitki ör- belirlenen otlatma planlarının uygulan- tüsündeki yüzde miktarlarına dayanan ması ve verilen diğer görevleri görüşerek bir sınıflandırma sistemi.(Mera Yön.) gerekli kararları almak ve bu kararları Merkez Av Komisyonu: Central Hun- alışılmış araçlarla, yazılı ve sözlü olarak ting Commission Çevre ve Orman Baka- ilgililere duyurmak; ayır, mera, yaylak ve nının veya Müsteşarının başkanlığında, kışlaklar için komisyonca yapılan otlatma Bakanlık ve Genel Müdürlük merkez planlarının en iyi şekilde uygulanmasını teşkilatı ilgili birimlerinden üç, bir bitki sağlamak; çayır, mera, yaylak ve kışlak- koruma uzmanı ve bir veteriner hekim ların bakım, ıslah çalışmalarını organize olmak üzere Tarım ve Köyişleri Bakan- etmek, bu alanların otlatma planlarına uygun otlatılmalarını kontrol etmek; ça- lığından iki, Jandarma Genel Komutan- yır, mera, yaylak ve kışlaklardan elde edi- lığı, Orman Genel Müdürlüğü, Gençlik lecek ihtiyaç fazlası ürünlerin satılmasını, ve Spor Genel Müdürlüğü ile orman fa- gelirlerinin köy sandığına veya belediye külteleri ve gönüllü kuruluşları temsilen bütçesinde ayrı bir hesaba yatırılmasını birer, Merkez Av Komisyonu, İl ve İlçe sağlamak; otlatma hakkında doğan gelir- Av Komisyonlarının Görevleri, Çalışma lerin yani otlatma ücretlerinin toplanma- Esas ve Usullerine Dair Yönetmelik’in sı, köy sandığına veya belediye bütçesice 17 nci maddesinde belirtilen dokuz coğ- ayrı bir hesaba yatırılmasını ve bunların rafik bölge esas alınarak belirlenecek avcı mevzuata uygun olarak harcanmasını kuruluşlarından dokuz, özel avlak temsil- sağlamak, Komisyonca belirlenecek ayni cisi bir olmak üzere toplam yirmibir üye- ve nakdi katkıların toplanarak mera ıslah den teşekkül eden komisyon. (Hayvanları ve geliştirme işlerinde kullanımını ger- Koruma Kanunu) çekleştirmek; köy veya belediyeye tahsis merkez birliği: central union Birlikler edilen mera, yaylak ve kışlakların işaret- şeklinde örgütlenen üretici örgütlerinin lenmiş sınırlarını korumak, tecavüzleri (yetişitirici birlikleri, üretici birlikleri vb.) önlemek, bu tecavüzleri ilgililere bildir- bir araya gelerek kurdukları üst örgüt. mek; mera, yaylak ve kışlakların, sınırla- Aynı konuda faaliyette bulunan birlikle- rının muhafazası, korunması, tecavüzle- rin bir araya gelerek kurdukları üst örgüt. rin önlenmesi, ve benzeri hizmetler için (Tarımsal Ür. Birl. Kurlş. Usul ve Es. İlş. Yön.) görevlendirilen korucuları denetlemek; mera komisyonlarınca Mera Kanunu ve meskun yer: residential area, residential bu Yönetmeliği hükümlerine göre veri- section İskan edilen yer, insanların yer- len görevlerin yerine getirilmesini sağla- leştiği veya yerleşimine açık olan yerler. mak. (Mera Kanunu; Mera Yön.) (Zirai Karantina Fumigasyon Yön.) mera, yaylak, kışlak ile umuma ait otlak mes’ul: responsible Sorumlu. (Çeltik Ekimi ve çayır durum ve sınıfları: classificati- Kanunu) on and the conditions of pastures, winter mesuliyet: responsibility Sorumluluk. pastures, winterquarters, and grazings (Tohumlukları Per. Sat....Hk. Yön)

166 Tarım Hukuku Sözlüğü metal bağlayıcılar: sequesterants Meta- koşu kazanmamış atların katıldığı koşu. lik iyonlarla kimyasal kompleks oluştu- (At Yarışları Tüz.) ran maddeler. (2008/22 sayılı Renklendiriciler meydin: maiden Hayatında hiç koşu ka- ve Tatl. Dışındaki Gıda Katkı Mad. Teb.) zanmamış yarış atı. (At Yarışları Tüz.) metal ve metaloidler: metal and metal- meyva suları: fruit juice Taze meyvaların loids Gıda maddelerinin doğal yapısında sıkılmasıyla elde edilen ve tahammür et- bulunabilen veya çevre, teknolojik işlem- memiş olan maddeye meyva usaresi veya ler ya da ambalaj materyalleri gibi deği- meyva suyu ve suyundan kısmen tecrit şik yollardan gıdaya bulaşabilen kimyasal edilmiş olan meyva usarelerine de teksif inorganik maddeler. (2008/26 sayılı Gıda edilmiş meyva usaresi denir. (Elma suyu, Mad. Bulaşanların Maks. Lim. Hk. Teb.) koruk suyu, portakal suyu, nar suyu, metot validasyonu: validation of method üzüm suyu gibi) Meyva usareleri, çıka- Metodun geçerliliği; bir metodun veya rıldıkları meyvadan başka bir adla satıla- ölçüm prosedürünün performansını be- mazlar. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) lirlemek için yapılan test ve ölçme işlem- meyva şarapları: fruit wines Elma, ar- ler. (Kontrol Lab. Kurl. ve Gör. Hk. Yön.) mut, portakal gibi taze meyva suyunun MeV: Milyon elektron volt enerji birimi. fermantasyonu ile elde edilen alkollü iç- M (Gıda Işınlama Yön.) kiler. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) mevaddı kimyeviye: chemical substances meyva şekeri: levulose (Mütehavvil şeker Kimyevi maddeler. (Seriri ve Gıdai Tah. Lab. şurubu, entervertı şeker şurubu) sakkaro- Yön.) zun hidrolize edilmesiyle elde edilip kim- mevzii imar planı: piecemeal plan Mev- ya bakımından glikoz, fruktoz ve hidroli- cut planların yerleşmiş nüfusa yetersiz ze olmayarak kalabilen sakkaroz ve sudan kalması veya yeni yerleşim alanlarının ibaret madde. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) kullanıma açılması gereğinin ve sınırla- meyvalı çikolata: fruit chocolate İçine rının ilgili idarece belirlenmesi halinde, fındık, badem, fıstık, meyva, bal vesaire Plan Yapımına Ait Esaslara Dair Yönet- karıştırılan etiketlerinde katılan madde- meliğin plan yapım kurallarına uyulmak lerin isimlerinin yer alması zorunlu olan üzere yapımı mümkün olan, yürürlükteki katılan maddelerin miktarının % 5 ten az her tür ve ölçekteki plan sınırları dışında, ve % 20 den fazla olmadığı çikolatalar. planla bütünleşmeyen konumdaki, sos- Çikolatalara vanilin veya vanilya tozu da yal ve teknik altyapı ihtiyaçlarını kendi ilave edilebilir. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) bünyesinde sağlayan, raporuyla bir bütün meyve alkola içkileri: fruit alcoholic olan imar planı. (Tarım Arazilerinin Kor. Kul. drinks Kısmen fermente olmuş veya fer- Dair Yön.) mente olmamış böğürtlen (Rubus frutico- mevzuat: legislation Kanun, kanun hük- sus L.), çilek (Fragaria L.), yaban mersini münde kararname, tüzük yönetmelik (Vaccinium myrtillus L.), ahududu (Rubus gibi kural koyan düzenlemeler. (Gıdaların idaeus L.), Frenk üzümü (Ribes vulgare Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun) Lam), çakal eriği (Prunus spinosa L.), üvez meydin koşusu: maiden stakes (Maiden (Sorbus domestica- Sorbus domestica L.), çoban koşusu) Meydin denilen, hayatında hiç süpürgesi meyvesi (Ilex cassine L.), keklik

167 Ankara Barosu Yayınları

üzümü (Sorbus turminalis L.), mürver (Sam- meyve nektarı: fruit nectar Meyve suyu- bucus nigra L.), kuşburnu (Rosa canina L.), na, konsantreden üretilen meyve suyuna, kuşüzümü (Ribes nigrum L.) gibi üzümsü meyve suyu konsantresine, meyve suyu meyvelerin tarımsal kökenli etil alkolde tozuna, meyve püresine veya bunların veya distilat içkisinde veya distilat içinde karışımına, su ve şekerlerin ve/veya ba- hacmen %100 alkolün 20 litresinde en az lın ilave edilmesiyle elde edilen, EK-3’de 100 kg meyve kullanılarak maserasyon ve belirtilen hükümlere uygun, fermente bunu takiben distilasyon işlemi ile elde olmamış ancak fermente olabilen ürün. edilen distile alkollü içki. (2005/11 sayılı (2006/56 sayılı Myve Suyu vb. Ür. Teb.) Alkollü İçkiler Teb.) meyve pulpu: fruit pulp Tüm meyvele- meyve brendisi: fruit brandy Sadece, çe- rin kabuk, zar, tohum, küçük çekirdek, kirdekli veya çekirdeksiz taze etli meyve- ve benzerlerinden mümkün olduğunca lerin veya bu meyvelerin şıralarının, alkol uzaklaştırılmış, püre haline getirilmeden fermentasyonu ve kullanılan meyvenin dilimlenmiş veya parçalanmış yenilebilen tad ve kokusunu korumak amacıyla hac- kısımları. (2006/55 sayılı Reçel, Jöle, Marm. men en fazla % 86 ya kadar distile edil- Tat. Kest. Pür. Teb.) mesi ile üretilen distilattan elde edilen meyve püresi: sorbent, pap Tüm mey- distile alkollü içki. (2005/11 sayılı Alkollü venin yenilebilen kısımlarının, gerekli İçkiler Teb.) hallerde, meyvenin kabuk, zar, tohum, küçük çekirdek ve benzerlerinin müm- meyve cibresi distilat içkisi: fruit marc kün olduğunca uzaklaştırılmış ve elekten spirit Üzüm cibresi hariç meyve cibre- geçirilerek veya benzer işlemlerle püre sinin fermentasyonu ve hacmen en fazla haline getirilmiş fermente olmamış hali. % 86’ya kadar distilasyonu ile üretilen (2006/55 sayılı Reçel, Jöle, Marm. Tat. Kest. Pür. distilattan elde edilen distile alkollü içki. Teb.; 2006/56 sayılı Meyve Suyu ve Benz. Ür. (2005/11 sayılı Alkollü İçkiler Teb.) Teb.) meyve damızlığı: fruit free breeding meyve püresi konsantresi: concentrated Sertifikalı kademede fidan üretimi mak- sorbet Meyve püresindeki suyun belirli sadıyla aşıkalemi alınan ve anaç kademe- bir kısmının fiziksel yollarla uzaklaştı- sindeki aşılı fidanlardan kurulmuş bulu- rılması ile elde edilen ürün. (2006/56 sayılı nan meyve bahçesinin beher ağacı. Bu Myve Suyu vb. Ür. Teb.) ağaçlardan oluşan bahçeye de damızlık meyve suyu konsantresi: concentrated bahçesi denir. (Tohumculuk Yön.) fruit juice Bir veya daha fazla meyveden meyve distilat içkisi: fruit spirit Bak: elde edilen meyve suyundan, fiziksel yol- meyve brendisi; meyve alkola içkileri. larla suyun belirli oranlarda uzaklaştırıl- (2005/11 sayılı Alkollü İçkiler Teb.) masıyla elde edilen ürün. (2006/56 sayılı meyve likörü: fruit spirit drinks Meyve- Myve Suyu vb. Ür. Teb.) lerin tarımsal kökenli etil alkolde ve/veya meyve suyu tozu: fruit juice powder Bir tarımsal kökenli distilatta ve/veya tebliğ veya daha fazla meyveden elde edilen kapsamında yer alan distilat içkilerinde meyve suyundan, fiziksel yollarla suyun maserasyonu ile elde elden distile alkolü olabildiğince ayrılması ile elde edilen içki. 2005/11 sayılı Alkollü İçkiler Teb.) ürün. (2006/56 sayılı Myve Suyu vb. Ür. Teb.)

168 Tarım Hukuku Sözlüğü meyve suyu: fruit juice Sağlam, olgun, meyve içeren buz karışımları. (2005/43 sa- taze veya soğukta muhafaza edilmiş mey- yılı Yenilebilir Buzlu Ür. Teb.) velerden, tek meyveden veya daha fazla meyveli doğal mineralli içecek: fruit na- meyvenin karışımından elde edilen, elde tural mineral water Meyve suyu ve/veya edildiği meyve ve meyvelerin karakteris- meyve püresi ve/veya bunların konsant- tik renk, aroma ve tadına sahip, fermente resi ve/veya meyve tozu, doğal mineralli olmamış ancak fermente olabilen ürün. su ve/veya diğer bileşenler ile şeker ilave (2006/56 sayılı Myve Suyu vb. Ür. Teb.) edilerek veya edilmeden, tekniğine göre meyve tohumu: fruit seed Meyvelerin gazlı veya gazsız olarak üretilen içecek. generatif kısmı olup döllenme sonucu (2007/26 Alkolsüz İçecekler Teb.) meydana gelen embriyoyu taşıyan kısım- meyveli dondurma: fruit ice-cream, lar, çekirdek. (1997/11 sayılı Meyve ve Asma tutti-frutti, sundae Dondurma karışımı- Çeşit/Anaç Damızlığı ... Teb.) na meyve, meyve suyu, meyve konsantre- Meyve ve Asma Çeşit Listesi: list of si, meyve püresi, meyve ezmesi katılması fruit and grapevine varieties Yönetmeli- ile üretilen dondurma. (2004/45 sayılı Don- ğinin Meyve ve Asma Çeşit Listesi Ek-3’ durma Teb.) de yer alan türlere ait çeşitlerin kayıtlı meyveli içecek tozu: fruit drink powder M olduğu liste. Bitki çeşitleri bu listeye çe- şit ve anaçlara ait üretim materyalleri ve Meyve suyu ve/veya meyve püresi ve/ fidanların sertifikalı üretimleri ile ticare- veya bunların konsantresi ve/veya mey- tinin yapılabilmesi amacı ile alınır. Mey- ve tozu ve/veya diğer bileşenler ile şeker ve ve Asma Çeşit Listesi her yıl haziran ilave edilerek veya edilmeden tekniğine ayında TTSM tarafından yayımlanır. göre üretilen ve meyveli içecek hazırlan- (Bitki Çeş. Kayıt Altına Al. Yön.) masında kullanılan toz ürün. (2007/26 Al- kolsüz İçecekler Teb.) Meyve ve Asma Tescil Komitesi: Com- mittee of Fruit and Grapevine Registrati- meyveli içecek: fruit drink Meyve suyu on Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Koruma ve/veya meyve püresi ve/veya bunların ve Kontrol Genel Müdürlüğünden bir, konsantresi ve/veya meyve tozu, su ve/ kamu tarımsal araştırma kuruluşlarından veya diğer bileşenler ile şeker ilave edi- bir, Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon lerek veya edilmeden tekniğine göre Müdürlüğünden (TTSM) bir, ziraat gazlı veya gazsız olarak üretilen içecek. fakültesinden bir, ilgili alt birlikten bir (2007/26 Alkolsüz İçecekler Teb.) temsilciden oluşan komite. (Bitki Çeş. Kayıt meyveli şurup: fruit syrup Meyve suyu Altına Al. Yön.) ve/veya meyve püresi ve/veya bunların meyve violu: fruit viol Meyvelerin içeri- konsantresi ve/veya meyve tozu, su ve/ sine tek tek yerleştirilmesi amacıyla izin veya diğer bileşenler ile şeker ilave edi- verilen ambalaj malzemesinden genellikle lerek veya edilmeden tekniğine göre üre- plastik kökenli maddlelerden imal edilen tilen ve meyveli içecek hazırlanmasında ambalaj malzemesi. (Türk Gıda Kodeksi Yön.) kullanılan koyu kıvamlı ürün. (2007/26 meyveli buz: fruit ice Buz karışımları ge- Alkolsüz İçecekler Teb.) nel tanımına uyan, kuru maddesi ağırlık- meyvenin sulu ekstraktı: liquid extract of ça en az %12 olan ve ağırlıkça en az %15 fruit Kullanılan meyvenin suda çözüne-

169 Ankara Barosu Yayınları bilen tüm bileşenlerini ihtiva eden, nor- tabolitler. (2008/26 sayılı Gıda Mad. Bulaşan- mal işlemlerde zorunlu kayıplara maruz ların Maks. Lim. Hk. Teb.) kalmış meyvenin sulu ekstraktı. (2006/55 mikro bitki besin maddesi: micro nutri- sayılı Reçel, Jöle, Marm. Tat. Kest. Pür. Teb.) ent Birincil ve ikincil bitki besin madde- mezbaha: slaughter house Bak. kesim- leri ile mukayese edildiğinde çok daha az hane. oranda kullanılan, bitkinin büyümesi için mezra: field Ziraat yapılan yer, ekim ya- gerekli olan bor, kobalt, bakır, demir, pılan arazi. (Çeltik Ekimi Kanunu) mangan, molibden ve çinko gibi iz elementler. (Tarımda Kullanılan. Kim. Güb. Yön.) mezra: hamlet Köy veya mahalle niteli- ğinde olmayan çiftçilerin oturduğu kü- mikrobiyal gübre: microbial manure çük yerleşim yeri. (Çeltik Ekimi Kanunu) Bitki için gerekli olan bitki besin elementlerinin topraktan alınmasında rol mezruat: field crops Ekili alanlar, ekilmiş oynayan canlı mikroorganizmaların ta- şeyler. (Çiftçi Mallarının Korunması Hk. Ka- rımsal üretimde kullanılmak üzere hazır- nun) lanan ticari formülasyonu. (Tarımda Kul. mıntaka: zone, area Bak. mıntıka. (Çiftçi Org. OrgMin. Ö. Mik. ve Enzim. İç. Org. Güb. Mallarının Korunması Hk. Kanun) Top. Düz....Yön.) mıntıka: zone, area Alan, bölge, yer. mikrobiyolojik bulaşma: microbiologi- (Çiftçi Mallarının Korunması Hk. Kanun) cal contamination Ürünlere istenmeyen mısır yağı: corn oil Mısır bitkisi (Zea hastalık etmeni ve diğer mikroorganiz- mays L.) tanelerinin embriyolarından maların bulaşması. (Gıda ve Gıd. ile Tem. Ed. elde edilen yağ. (2001/29 sayılı Bitki Adı ile Mad. ve Malz. Ür. İşyr. Sor. Yön. İst. Hak. Yön.) Anılan Yemeklik Yağl. Teb.) mikroorganizma: microorganism Pro- miadı dolmuş gıda: expired food Raf tozoa, fungus, bakteri, virus, viroid, fi- ömrü dolmuş, son kullanma tarihine ka- toplazma, ve diğer mikroskobik canlılar. dar tüketilmemiş gıda maddesi. (Gıdala- (2008/28 sayılı Biyolojik Müc. Ür. Ruhs... Teb.; rın Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun) Gıda Işınlama Yön.) mihaniki vasıta: mechanical device Me- milleme: mill covering Özellikle çeltik kanik, alışılmış, bilinen vasıta ve işlemler. ekim alanlarında alanın tabaka halinde (Çeltik Ekimi Kanunu) mille kaplanması için yapılan işlem. (Çel- mihrak: focus, focal point Yetkili otori- tik Ekimi Kanunu) te tarafından Avian influenza hastalığı millenme: covered with mill Arazinin varlığının doğrulandığı hastalığın seyri, selin sürükleyip getirdiği çamurlaşmış yerleşim yerinin topoğrafik yapısı, kümes kum ve toprak karışımı ile kaplanması. hayvanlarının kapalı alanlarda tutulup (Toprak Kor. ve Arazi. Kul. Kanunu) tutulmadığı dikkate alınarak belirlenen Milli Çeşit Listesi: National Variety List işletme veya yerleşim yeri veya bölge. Bitki Çeşitlerinin Kayıt Altına Alınması (Avian İnfluenza Hast. Karşı Kor. Müc. Yön.) Yönetmeliğinin Ekinde yer alan türlere mikotoksin: mycotoxin Gıda maddele- ait çeşitlerin kayıtlı olduğu liste. Bitki rinde belirli çevre koşullarında bazı küfler çeşitleri bu listeye ticaretinin ve tohum- tarafından üretilen, toksik sekonder me- luk üretimlerinin yapılabilmesi amacı

170 Tarım Hukuku Sözlüğü ile alınır. 14 üncü madde kapsamında Milli Müdafa Vekaleti: Ministry of Na- Milli Çeşit Listesine alınan çeşitlere ait tional Defence Milli Savunma Bakanlığı. ebeveyn hatlar, ait oldukları türlere ait (Zirai Müc. ve Zir. Kar. Kanunu) bölümün sonunda ayrı bir liste halin- millî park: national park Bilimsel ve de yayımlanır. Daha önce kayıt altına estetik bakımdan, millî ve milletlerarası alınan bir hattın, bir başka çeşit sahibi ender bulunan tabiî ve kültürel kaynak tarafından listeye alınması talebi ile baş- değerleri ile koruma, dinlenme ve turizm vuru yapılmışsa, bu hattın Çeşit Özellik alanlarına sahip tabiat parçaları. (Mera Belgesinin TTSM kütüğünde bulun- Kanunu; Avian İnfluenza Hast. Karşı Kor. Müc. ması halinde ikinci bir kayıt yapılmaz. Yön.; Mera Yön.) TTSM bu kapsamda aynı ismi taşıyan iki ayrı başvurudaki hattın özellik belge- milli savunmaya karşı suçlar: crimes lerinin farklı olması durumunda, sonraki against national defence 5237 sayılı Türk başvuruya ait hattı FYD ye alır. Hatlara Ceza Kanununun İkinci Kitap, Dördün- ait kayıtlar saklı tutulur ve herhangi bir cü Kısım, Altıncı Bölümünde 317 ila şekilde açıklanmaz. Çeşitlere ait kayıtlar 325inci maddeler arasında; Askeri ko- ve toplantı tutanakları ücretini yatırmak mutanlıkların gasbı (317), Halkı asker- suretiyle talep edenlere verilebilir. (Bitki likten soğutma (318), Askeri itaatsizliğe M Çeş. Kayıt Altına Al. Yön.) teşvik (319), Yabancı hizmetine askere Milli Güvenlik Kurulu: National Secu- yazma yazılma (320), Savaş zamanında rity Council 2945 sayılı Milli Güvenlik emirlere uymama (321), Savaş zamanın- Kurulu ve Milli Güvenlik Kurulu Genel da yükümlülükler (322), Savaşta yalan Sekreterliği Kanunu gereğince Devletin haber yayma (323), Seferberlikle ilgili milli güvenlik siyasetinin tayini, tespiti görevlerin ihmali (324), Düşmandan un- ve uygulanması ile ilgili konularda tavsiye van ve benzeri payeler kabulü (325) baş- kararları almak ve gerekli koordinasyo- lıkları altında düzenlnemiş suçlar. (Ulusal nun sağlanması için görüş tespit ederek Süt Konseyi ... Yön.) bu tavsiye kararlarını ve görüşlerini Ba- Milli Tescil Listesi: National Registra- kanlar Kuruluna bildirmek ve kanunlarla tion List Tescil edilen Türkiye yerli ve verilen diğer görevleri yerine getirmek yeni geliştirilen hayvan ırk, tip, hat ve üzere Cumhurbaşkanının başkanlığın- hibritlerinin yer aldığı liste. (Hayvan Irk- da, Başbakan, Genelkurmay Başkanı, larının Tesciline İlşk Yön.) Başbakan yardımcıları, Adalet, Milli Sa- mimari proje: architectural project Ya- vunma, İçişleri, Dışişleri bakanları, Kara, pıların kullanım alanalarını iç ve dış gö- Deniz ve Hava kuvvetleri komutanları ve rünümünü gösteren proje. (Kuluçkahane ve Jandarma Genel Komutanından oluşan Damızlık Kanatlı İşlt. Yön.) kurul. Kurul toplantılarına üyeler dışın- da, gündemin özelliğine göre ilgili ba- mineral yağ: mineral oil Petrolün işlen- kan ve kişiler de çağrılarak bilgi ve görüş mesiyle elde edilen baz yağa, gerekli ka- alınabilir. Milli Güvenlik Kurulu Genel tıkların eklenmesiyle üretilen yağ. Sekreteri toplantılara katılır, fakat oyla- mineral yemler: mineral feeds Kalsiyum, maya katılamaz. (Sulama Alanlarında Arazi fosfor, tuz, iz mineraller, sentetik üre, Düz. Dair... Uyg. Yön.) amonyum tuzları ve benzeri gibi sadece

171 Ankara Barosu Yayınları mineral maddeler veya bunların karışım- mistra: mistra Anason veya doğal ane- larından ibaret olan yemler. (Yem Kanunu; tol ile aromalandırılan, anetol içeriği 1 Veteriner Hek. Muay. ve Polk. Yön.) gramdan az 2 gramdan fazla olmayan, mineraller: minerals Vücudun düzen- ayrıca aromatik bitkilerin distilatlarını li çalışmasında ve sağlıklı kalmasında içeren, hacmen alkol miktarı % 40’dan önemli işlevleri olan mikrobesin öğeleri. az % 47’den fazla olmayan, şeker eklen- (2002/58 sayılı Gıda Mad. Genel Etiketleme ve meyen renksiz likör. (2005/11 sayılı Alkollü Besl. Yönünden Et. Teb.) İçkiler Teb.) miras ortaklığı: community of heirs Mi- miting: meeting 1- Aynı yerde gün ara- ras şirketi; birden çok mirasçı bulunması ları ile devam eden at yarışlarının tümü halinde, mirasın geçmesiyle birlikte pay- 2- Hipodromlar bazında başlama ve bitiş laşmaya kadar, mirasçılar arasında tere- tarihi belirli resmi programlı yarışlar. (At kedeki bütün hak ve borçları kapsayan Yarışları Tüz.; At Yarışları ve Müşterek Bahisler ortaklık. Mirasçılar terekeye elbirliğiyle Tüz.) sahip olurlar ve sözleşme veya kanundan miyar: reagent, calibration Bir şeyin saf- doğan temsil ya da yönetim yetkisi saklı lığını ve değerini ölçmeye yarayan ölçü; kalmak üzere, terekeye ait bütün haklar ölçüt. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) üzerinde birlikte tasarruf ederler. Mi- modern bağ tesisi: advanced vineyard rasçılardan birinin istemi üzerine sulh facility Sertifikalı aşılı asma fidanları ile mahkemesi, miras ortaklığına paylaşma- kurulan ve telli sistem uygulanan bağ te- ya kadar bir temsilci atayabilir. (Sulama sisleri. (Bağcılık Yön.) Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım modifiye nişastalar: modified starches Ref. Kanunu) Fiziksel veya enzimatik uygulamaya, asit misel: mycelium Mantarlarda mantar veya alkali ile inceltme veya ağartmaya üretiminde kullanılan mantar sporlarının tabi tutulmuş olsun veya olmasın yenile- çimlenmesi sonucu ortaya çıkan ipliksi bilir nişastaların bir veya daha fazla kim- yapıdaki tallus denilen basit bitki yapısı. yasal işleme tabi tutulması ile elde edilen (Organik Tarım Yön.) maddeler. (2002/58 sayılı Gıda Mad. Genel misina: string Sentetik materyalden ya- Etiketleme ve Besl. Yönünden Et. Teb.; 2008/22 pılan tek başına av kabiliyeti bulunmayan sayılı Renklendiriciler ve Tatl. Dış. Gıd. Katkı Mad. Teb.; Gıda Katkı Mad. Yön.; Türk Gıda olta ipi. (2008/49 sayılı Amatör Amç. Su Ür. Kodeksi Yön.) Avc. Teb.) mistel: mistelle Taze üzüm şırasına veya modifiye protein: modified protein Kö- taneli üzüm şırasına hacmen % 16,5 - pük oluşumu ve ağartma amacıyla tahin 17,5 nispetinde tercihan şaraptan elde helvasına konulan yumurta akı, kazein (2008/6 sayılı Tahin Helvası Teb.) edilmiş saf alkol ilavesi suretiyle + 20 proteinleri. °C hacmen en az % 16,5 alkol dereceli mollussisit: molluscicide Salyangoz ve olarak hazırlanan ve bu vaziyette tatlılık sümüklüböceklere karşı kullanılan tarım derecesi 1047 dansite (6,5 bome) den ilaçları. (Zirai Müc. İlaçl. Etiket Yön.; Bitki Ko- aşağı bulunmayan mahsul. (Gıda Maddeleri ruma Ür. Ruhs. Hk. Yön.) ... Tüz.) monogerm tohum: monogerm seed Ge-

172 Tarım Hukuku Sözlüğü netik olarak tek filiz veren tohum. (Pancar sürede karşı tarafın kullanımına veren. Tohumluğu Sert. ve Paz. Yön.) Karşıtı: müstecir. morbidite: morbidity Hastalık hali, has- mudî: depositor, bailor 1- Mevduat sahi- talık. (Avian İnfluenza Hast. Karşı Kor. Müc. bi. 2- Depolama hizmetleri için ürününü Yön.) lisanslı depoya teslim eden veya lisanslı morfolojik nitelikler: morphological depo işletmesince düzenlenen ürün se- characteristics Canlıların şekil ve dış ya- nedini mevzuata uygun olarak elinde pılarına ilişkin nitelikler. (Tohumculuk Yön. ) bulunduran gerçek veya tüzel kişi. (Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu) mortalite: mortality Ölüm, ölüm oranı. (Avian İnfluenza Hast. Karşı Kor. Müc. Yön.) muhafaza ormanı: protection forest Ara- MRL: Maximum Residue Level Bak. zi kayması ve yağmurlarla yıkanması teh- likesine maruz olan yerlerdeki ormanlar- maksimum kalıntı limiti. (Bitki Koruma Ür. la, meskün mahallerin havasını, şose ve Ruhs. Hk. Yön.; 2006/51 sayılı Gıda Mad. Pestisit Kal.... Num. Alma Met. Teb.) demiryollarını, toz ve kum fırtınalarına karşı muhafaza eden ve nehir yataklarının muayene veteriner hekimi: examination dolmasının önüne geçen veya memleket veterinary Kombina ve kesimhanelerde müdafası için muhafazası zaruri görülen M kesilecek kasaplık hayvanların kesim ön- Devlet ormanları veya maki veya fun- cesi ve sonrası muayenelerini yapmakla dalarla örtülü yerler ile ilgili Bakanlıkça görevli, özel kombina ve kesimhanelerde, ayrılan istihsal ormanı haline gelinceye çalışması meslek odası tarafından onay- kadar; tahrip edilmiş veya yangın görmüş lanmış veteriner hekim. Belediyeler ve Et Devlet ormanları. (Toprak Kor. ve Arazi. Kul. ve Balık Ürünleri Anonim Şirketine ait Kanunu / Mera Kanunu/ Mera Yön.. ) kombina ve kesimhanelerde ise atanması kurumca yapılmış olan veteriner hekim. muhakeme: judgment, trial Yargılama. (Kanatlı Hayvan Eti ve Et Ür. Üretim Tes.... (Su Ürünleri Kanunu) Yön.; Kırmızı Et ve Et Ür. Üretim Tes. Yön.) muhammen bedel: appraised value muayenehane: veterinary clinic Hay- Tahmini bedel; genellikle ihaleye çıkılır- vanların ayakta muayene, teşhis ve teda- ken tahmini olarak belirlenen ihale bede- vilerinin ve bunlarla ilgili uygulamaları- li. (Su Ürünleri Kanunu) nın yapıldığı veteriner hekim tarafından muhtar: headman Köy ve mahallelerde kurulmuş iş yeri. (Veteriner Hek. Muay. ve yasalarla kendilerine verilen görevleri Polk. Yön.) yapmak üzere o köy ve mahalledeki seç- muayyen ikramiyeli koşu: determined menlerce seçilen kişi. Bak. Köy muhtarı. prize race At sahiplerinin, atlarını koşuya Bak. Mahalle muhtarı (Ziraat Odaları ve kayıt ettirmek için ödedikleri duhuliye- Zir. Od. Birl. Tüz.) lerin ikramiyeye eklenmediği meydin, muhteviyat: content İçerik, bir ürünü handikap, satış, şartlı ve centilmen koşu- oluşturan maddeler. (Gıda Maddeleri ... ları. (At Yarışları Tüz.) Tüz.) mucir: lessor, lease giver Kiraya veren; mukayeseli reklam: comparative ad- elinde bulundurduğu menkul veya gayri- vertisement Mukayesesi yapılan malın menkulü belli bir ücret karşılığı anlaşılan kime ait olduğunun belirtilmediği haller

173 Ankara Barosu Yayınları veya mukayesesi yapılan malın kime ait edilmesini veya bu yerlerin korunmasını olduğunun belirtildiği ve en iyi kaydıyla temin için mahallince yapılması mümkün yapılan reklamlar. (Gıdaların Ür. Tük. Den. ve mutat olan manialar konmasına; tarla Dair Yön.) yolları, su arkları ve sınır hendeklerinin multigerm tohum: multigerm seed İki set ve bentlerin evsaf ve sureti muhafaza- veya daha çok sayıda embriyonun bir larına mütedair tedbirlerin tesbitine dair araya gelmesinden oluşan ve birden fazla koruma ve ihtiyar meclisleri tarafından filiz veren tohum. (Pancar Tohumluğu Sert. ve yapılan teklifleri tetkik ile karara -bağla Paz. Yön.) mak ve bu kanunda gösterilen diğer işleri görmek; şehir ve kasaba haricinde olup, murahhas aza: executive director, mana- belediye hududu içinde veya dışında bu- ging director Ticaret şirketlerinde genel lunan, zirai mahsulat istihsal edilmekte kurulca veya yönetim kurulunca yönetim olan sahaların sınırlarını tayin ve tespit kuruluna ait yetkileri kısmen veya tama- etmek; görevleri bulunan heyet. (Çiftçi men kullanma yetkisi verilmiş yönetim Mallarının Korunması Hk. Kanun) kurulu üyesi. (Tohumculuk Kanunu) mutasyon: mutation Herhangi bir can- murakabe: control Denetim, kontrol. (Su lının ya da canlı hücresinin kalıtım do- Ürünleri Kanunu; Gıdaların Üretimi, Tük. ve kularında yapısal özelliklerinde kendi- Den. Dair Kanun; Zirai Müc. ve Zir. Kar. Ka- liğinden, birdenbire ve düzensiz olarak nunu) gerçekleşen değişmeler. murakabe heyeti: supervisory council mutemed: paymaster İtimat edilen, ger- İl merkezinde valinin idare mensupları çek veya tüzel kişi adına para ödeyen arasından seçeceği bir zatın, kazalarda yada tahsil eden, kamu kurumlarında ve kaymakamın başkanlığı altında, İl/İlçe diğer eleman çalıştırılan yerlerde çalışan- Tarım Müdür veya memurları ile bele- ların maaşlarını ödeyen görevli. (Çeltik diye meclisine aza seçilebilmek hakkına Ekimi Kanunu) malik olan ve aynı zirai sahada ziraatle meşgul bulunanlar arasından seçilen beş mutfak tereyağı: cooking butter Asitlik azadan teşekkül eden, koruma kadro ve derecesi süt asidi hesabıyla % 0,63 ü geç- bütçesini ve senelik koruma bedeli tarife- meyen, eritilmemiş tereyağı. Pastörize lerini tasdik etmek veya lüzumuh halinde edilmiş veya edilmemiş, tuzlu veya tuz- değişiklik yapmak; mıntakaları dahilin- suz olarak satılabilirler. Bunlara mutfak deki köylerden mali ve zirai durumları tuzundan başka koruyucu madde karıştı- rılamaz. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) bir bekçiden ayrı olarak korucu tutmağa müsait olmayanları tayin etmek; koruma mutfak tuzu: common salt Bak. sofra ve ihtiyar meclisi kararlarına bu kanun tuzu. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) hükümleri dahilinde yapılan itirazları in- mutfak yemeklik nebati margarin: coo- celemek; koruma ve ihtiyar meclislerinin king vegetable margarine Tamamiyle ra- bu kanunda gösterilen vazife ve salahiyet- fine ve kısmen selektif bir tarzda idrojene lerini devamlı olarak gözetmek ve kontrol edilmiş nebati yağların, süt veya krema etmek; hayvanların sureti muhafaza ve katılmadan, hususi surette kristalize ve sevki idaresine ve geçeceği yolların tayi- homogeneize edilerek kıvam, görünüş, nine; tarla, bağ ve bahçe sınırlarının belli renk, lezzet ve rayiha bakımından eritil-

174 Tarım Hukuku Sözlüğü miş tereyağı vasıflarında hazırlanan mah- Tüzüğü.; Su Ürünleri Top. Per. Sat. Yerl. Yön.) sul. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) mübadele: exchange, barter Değişim, mutlak tarım arazisi: absolute agricul- değiştokuş, piyasada mal ve hizmetlerin tural land Bitkisel üretimde, toprağın el değiştirmesi. (Gıdaların Üretimi, Tük. ve fiziksel, kimyasal ve biyolojik özellikle- Den. Dair Kanun; Tohumculuk Kanunu) rinin kombinasyonu yöre ortalamasında mübadeleye konu gıda maddeleri: fo- ürün alınabilmesi için sınırlayıcı olma- odstuff subject to exchange/barter Satmak yan, topoğrafik sınırlamaları yok veya veya sair şekilde devretmek üzere depola- çok az olan, ülkenin tarımsal üretiminde ma, satış maksadıyla teşhir edilen ve her ülkesel, bölgesel veya yerel önemi nede- ne surette olursa olsun devredilen gıda niyle tarımda kalması gereken, haliha- maddeleri (Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. zır tarımsal üretimde kullanılan veya bu Dair Kanun; Gıda ve Gıd. ile Tem. Ed. Mad. ve amaçla kullanıma elverişli araziler. (Tarım Malz. Ür. İşyr. Sor. Yön. İst. Hak. Yön.) Arazilerinin Kor. Kul. Dair Yön. Toprak Kor. ve mücavir alan: adjacent area, outlot Be- Arazi. Kul. Kanunu) lediye sınırlarına komşu olan ve imar muvafakatname: deed of consent, consent mevzuatı yönünden belediyenin kontrol letter Bir işin yapılmasına, bir menkul veya ve sorumluluğuna verilmiş alanlar. (Mera M gayrimenkulün her hangi bir amaç için Kanunu; Kuluçkahane ve Damızlık Kanatlı İşlt. kullanılmasına rıza gösterildiğini, izin ve- Yön.; Su Ürünleri Top. Per. Sat. Yerl. Yön.) rildiğini belirten; o iş, menkul veya gayri- mücbir sebep: force majeure Zorlayı- menkul üzerinde tasarruf yetkisine haiz ki- cı neden, önceden öngörülerek ortadan şinin imzasını taşıyan veya noter vasıtasıyla kaldırılmasına imkan bulunmayan ve il- düzenlenmiş belge. (Çiftçi Kayıt Sis. Yön.) gilinin dışında bir etkiden meydana ge- muvakkat dalyan: Floating weirs Yüzer len olay. Mücbir sebepler sorumluluğu dalyan; şamandıra, duba, tekne ve saireye ortadan kaldırır, kaçırılan bir süre varsa bağlı ağlarla çevrilmek suretiyle kurulan ilgiliye yeni bir hak verir, borçlunun bor- su ürünleri istihsaline mahsus tesisler. (Su cunu ifa etmesine engel mücbir sebepler Ürünleri Kanunu) varsa mücbir sebep ortadan kalkana ka- muvakkat: interim, temporary Geçici. dar borçlu ifa mükellefiyetinden kurutu- (Çiftçi Mallarının Korunması Hk. Kanun; Ziraat lur, ortadan kalkması mümkün değilse (Yeni Bit. Odaları ve Zir. Od. Birl. Tüz.) borçlu ifa borcundan kurtulur. Çeş. Ait Islahçı Hakl. Kor. Dair Yön.) muvasalat hakemi: finish judge Bak. va- rış hakemi. (At Yarışları Tüz.) mülhak bütçe: annexed budget Bak. katma bütçe. (Ziraat Mühendisliği Hk. Kanun) muvazaa: collusion Danışıklı iş veya iş- lem. Üçüncü kişileri zarara uğratmak mülki amir: civilian authority Vali veya (Su Ürünleri Kanunu; Gıdaların veya aldatmak için tarafların aralarında kaymakam. Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun) anlaşarak, asıl iradelerini belli etmeyerek görünüşte geçerli bir işlem gerçekleştir- mülkiye amiri: civilian authority Bak. meleri. Örneğin gerçekte karşılıksız ba- mülki amir. (Çiftçi Mallarının Korunması Hk. ğışlanan bir gayrimenkulün tapu siciline Kanun) satılmış gibi tescil ettirilmesi. (At Yarışları mülkiyetin gayri ayni hak: incorporeal

175 Ankara Barosu Yayınları rights on poverty Mülkiyet haricinde- tarı % 65’den fazla ve mecmuu azot mik- ki eşyaya sıkı sıkıya bağlı haklar. İrtifak tarı da %’2,5 dan az olmamalıdır. Yalnız hakkı, sükna hakkı, rehin hakkı, geçit levür hülasaları ile hazırlanmış olan ne- hakkı gibi haklar. (Mera Yön.) vilerinde ise su miktarı %’25 den ve tuz mülkiyetin kamuya geçirilmesi: confis- miktarı %’15 den fazla olmamalıdır. (Gıda cation, acquisition of property by public Maddeleri ... Tüz.) Kanunlarda kabahat olarak tanımlanmış münhasır ekonomik bölge: exclusive bir fiilin işlenmiş olması nedeniyle kaba- economic zone 10 Aralık 1982’de üçün- hatin konusunu oluşturan veya işlenme- cü Deniz Hukuku Konferansı’nda ka- si suretiyle elde edilen eşyanın kanunda bul edildiği üzere kıyı devletinin deniz açık hüküm bulunan hallerde idari bir yatağında ve deniz yatağı altında bulu- kararla ilgilinin elinden alınarak devle- nan canlı ya da cansız doğal kaynakların te mal edilmesi. (Su Ürünleri Kanunu; Zirai aranması, işletilmesi, korunması ve yö- Müc. ve Zir. Kar. Kanunu; Gıda Güvenliği ve netimi konusunda egemenlik haklarının Kal. Den. Kont. D. Yön.) bulunduğu kıyıdan başlayarak açık de- mülteci: refugee Vatandaşı olduğu ül- nize doğru 200 mil açığa kadar belirle- kedeki çeşitli sorunlar nedeniyle (siyasi nebilen alan. Münhasır Ekonomik Böl- karışıklık, cezai takibat vb.) başka bir ül- ge ilan eden kıyı devletinin, bu bölgede keye sığınan (Zirai Karantina Yön.) yapay adalar, tesisler ve yapılar kurma ve kullanma, bölgesel araştırmalar yap- mümeyyiz: compos mentis Temyiz kud- ma, deniz çevresini koruma ve gözetme retine sahip olan, doğruyu yanlışı ayıra- gümrük, maliye, sağlık ve göçle ilgili dü- bilen. (Sulama Alanlarında Arazi Düz. Dair... zenlemeler yapma hakkı vardır. Türkiye Uyg. Yön.) 5 Aralık 1986’da Bakanlar Kurulu kara- münavebe: sowing turn Bak. ekim nö- rıyla Karadeniz’de Münhasır Ekonomik beti. Bölge ilan etmiştir. Bütün devletler açık münferiden: severally Tek başına. (Mera denizlerde olduğu gibi Münhasır Eko- Kanunu) nomik Bölgelerde de ulaştırma ve haber- leşme gibi amaçlarla kullanım hakkına münfesih: anulled, case of annulment (Su Ürünleri Yön.) Fesholmuş, her hangi bir nedenle feshol- sahiptirler. muş, dağılmış, sonlanmış, vakıf, dernek, münhasıran: exclusively Özellikle, yal- şirket vb. oluşum veya geçersiz kılınmış nızca. (Su Ürünleri Kanunu) anlaşma sözleşme. (Tohumculuk Kanunu) müsaade: permission İzin. (Su Ürünleri Ka- münhal kakao: vacant cocoa Kalevi kar- nunu) bonatlar ve kalevi hidroksitler ile mua- müsabaka: race Yarışma. (Hayvan Islahı mele edilmiş olan kakao tozu. (Gıda Mad- Kanunu) deleri ... Tüz.) müsadere: confiscation İyi niyetli üçüncü münhal nebati çorbalıklar: vacant ve- kişilere ait olmamak koşuluyla kasıtlı bir getable Levür ve sebze hülasalarına tuz, suçun işlenmesinde kulanılan, veya su- biber vesair baharat, sebze aksamı, neba- çun işlenmesine tahsis edilen ya da suç- ti sulp yağlar ilave edilerek hazırlanmış tan meydana gelen veya üretimi, bulun- maddeler. Bu nevi çorbalıklarda tuz mik- durulması, kullanılması, taşınması, alım

176 Tarım Hukuku Sözlüğü ve satımı suç oluşturan eşyanın; eşyanın ve bakanın direktif ve emirleri yönün- ortadan kaldırılması, elden çıkarılması, de, bakanlığın amaç ve politikalarına, tüketilmesi veya müsaderesinin başka kalkınma planlarına ve yıllık program- bir surette imkânsız kılınması hâlinde; lara, mevzuat hükümlerine uygun ola- bu eşyanın değeri kadar para tutarının rak düzenlemek ve yürütmekle görevli, mahkeme kararıyla Devlete maledilmesi, bu amaçla bakanlık teftiş kurulu hariç mülkiyetinin devlete geçmesidir. Suçun bakanlık kuruluşlarına gereken emirleri işlenmesinde kullanılmak üzere hazırla- verebilen ve bunların uygulanmasını gö- nan eşya da kamu güvenliği, kamu sağ- zeten, belirtilen hizmetlerin yürütülme- lığı veya genel ahlâk açısından tehlikeli sinden Bakana karşı sorumlu olan kamu olması durumunda müsadere edilir. Kar- görevlisi. (Tarım ve Köy İşl. Bak. Kuruluş ve şıtı: mülkiyetin kamuya geçirilmesi. (Su Gör. Hk. KHK) Ürünleri Yön.; Su Ürünleri Kanunu; Gıdaların müstevli afet: catastrophic disaster Bü- Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun) yük alanlara yayılan, büyük alanları etki- müstahdem: servant Hizmetli. (Köy Ka- leyen afet. (Zirai Müc. ve Zir. Kar. Kanunu) nunu) müşterek bahis harici koşan at: horses müstahsil: producer Üretici; istihsal racing out of mutual betting Günlük res- M eden. (Su Ürünleri Kanunu) mi yarış programında müşterek bahis harici koşacağı ilan edilen ve koşuyu bitiriş müstahzar: preparation Hayvana ya da derecesinin müşterek bahisler yönünden hayvan için uygulanmak amacıyla tüm değerlendirmede dikkate alınmayan at. farmasötik üretim aşamalarından geçerek kullanıma hazır hale getirilmiş veteriner Müşterek Bahisler İdare Kurulu: admi- ispençiyari ve/veya tıbbi terkipler. (Veteri- nistrative board of mutual bettings Yarış ner İsp. ve Tıbbi Müst. Yön.; Hayvan Islahı Kanu- müessesesi yönetim kurulu. (At Yarışları ve nu; Gıda Maddeleri ... Tüz.; Veteriner Hek. Mes. Müşterek Bahisler Tüz.) İc. Türk Vet. Hek. Bir. ve Od. Teş. Kanun) müşterek mülkiyet: joint ownership müstahzarın gücü: power of preparati- Paylı mülkiyet; birden çok kimsenin on Her birim farmasötik şekildeki etkin maddi olarak bölünmüş olmayan bir şeye maddenin veya maddelerin miktar ya da belli paylarla (aksi belirtilmemişse eşit oranlarını gösteren yazılı veya rakamsal paylarla) sahip olmaları hali. Müşterek değerler. (Veteriner İsp. ve Tıbbi Müst. Yön.) mülkiyetin konusu taşınmaz ise tapu kütüğünde her bir hissedarın hissesi is- müstecir: lessee, lease holder Kiracı, kira- minin karşısında 1/3, 2/5 gibi gösterilir. ya alan. Karşıtı: mucir. Paydaşlardan her biri kendi payı bakı- müstenidat: justification Dayanak, da- mından malik hak ve yükümlülüklerine yanak belgeler; dilekçe, rapor vb şeylerin sahip olur. Pay devredilebilir, rehnedile- ekinde yer alan ve bunların içeriklerini bilir ve alacaklılar tarafından haczettiri- doğrulayan belgeler. (Ziraat Odaları ve Zir. lebilir. (Yeni Bitki Çeş. Ait Islahçı Hakl. Kor. İlş. Od. Birl. Tüz.) Kanun) müsteşar: undersecretary Bakanlıklar- müşterek yetiştiricilik alanı: joint aqu- da bakanın emrinde ve onun yardımcısı aculture area Denizde veya iç sularda olan, bakanlık hizmetlerini bakan adına birden fazla su ürünleri yetiştiricilik işlet-

177 mesinin üretim yapması amacıyla belirlenen alan. (Su Ürünleri Yetiştiriciliği Yön.) müştereken: jointly Ortaklaşa. (Su Ürün- leri Kanunu; Mera Kanunu) müteallik: related, seperately İlişkin, ta- alluk eden. (Su Ürünleri Kanunu) müteferrik: miscellaneous Ayrı ayrı; birbirinden ayrı. (Köy Kanunu) mütekabiliyet: reciprocity, mutuality Karşılıklılık. (Sulama Alanlarında Arazi Dü- zenlenmesine Dair Tarım Ref. Kanunu) müteselsil: consecutive Zincirleme, ardarda. (Çeltik Ekimi Kanunu) müteselsil sorumluluk: joint liability Zincirleme olarak ardarda sorumluluk. Alacaklının alacağını borçlulardan dile- diğine başvurarak isteyebilme hakkı. (Ta- rım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu) müteşebbis: entrepreneur Girişimci; te- şebbüste bulunan, işadamı. müzaharet: assistance, legal aid Yardım, koruma. (Veteriner Hek. Mes. İc. Türk Vet. Hek. Bir. ve Od. Teş. Kanun) müzayede: auction Açık arttırma ile sa- tış. müzayede alanı: auction place Açık art- tırma ile satışın yapıldığı yer. Tarım Hukuku Sözlüğü

N n’li plase: n plase Birbirini takip eden “n” natürel birinci zeytinyağı: natural first sayıda koşunun birinci veya ikincilerini olive oil Doğrudan tüketime uygun, ser- tahmin ederek o atlar üzerine oynanan best yağ asitliği oleik asit cinsinden her bahis. (At Yarışları ve Müşterek Bahisler Tüz.) l00 gramda 2.0 gramdan fazla olmayan nafia: public works Bayındırlık işleri. yağlar. (2007/36 sayılı Zeytinyağı ve Pirina Yağı N (Çeltik Ekimi Kanunu) Teb.) nakdi kredi: cash credit Nakit olarak, natürel ikinci zeytinyağı: natural second para olarak verilen kredi. Karşıtı: aynî olive oil Doğrudan tüketime uygun, ser- kredi. (Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenme- best yağ asitliği oleik asit cinsinden her sine Dair Tarım Ref. Kanunu) l00 gramda 3.3 gramdan fazla olmayan nakliye gemisi: cargo vessel, cargo ship, yağlar. (2007/36 sayılı Zeytinyağı ve Pirina Yağı cargo boat Yük gemisi; 12 ve daha az yol- Teb.) cu taşıyan, her nevi yük taşımacılığında natürel sızma zeytinyağı: extra virgin kulanılan gemi. Dökme sıvı yük taşımak olive oil Doğrudan tüketime uygun, ser- için inşa edilen yük gemilerine de tanker best yağ asitliği oleik asit cinsinden her denilir. (Balıkçı Barınakları Yön.) 100 gramda 0.8 gramdan fazla olmayan nalbant: smith, blacksmith At, eşek, katır yağlar. (2007/36 sayılı Zeytinyağı ve Pirina Yağı cinsi tek tırnaklı hayvanların ayaklarına Teb.) nal çakama ve bu nevi hayvanların tır- natürel zeytinyağı: natural olive oil naklarını düzeltme işini meslek edinmiş Zeytin ağacı meyvesinden doğal nitelik- kimse. (Köy Kanunu) lerinde değişikliğe neden olmayacak bir nane: mint, spearmint Mentha cinsine gi- ısıl ortamda, sadece yıkama, sızdırma, ren kültür bitkilerinin tekniğine uygun santrifüj ve filtrasyon işlemleri gibi me- olarak kurutulmuş yapraklarının sapla- kanik veya fiziksel işlemler uygulanarak rından sıyrılıp ufalanmış hali. (2000/16 elde edilen, fiziksel, kimyasal ve duyusal sayılı Baharat Teb.) özelikleri itibariyle sınıfına ait özelliklere narenciye: citrus, citrus fruits Bak. tu- uygun yağlar. (2007/36 sayılı Zeytinyağı ve Pi- runçgiller. rina Yağı Teb.; Gıda Maddeleri ... Tüz.)

179 Ankara Barosu Yayınları nazım imar planı: regulatory develop- nem tutucular: humectants Gıda mad- ment plan Onaylı halihazır haritalar delerinin düşük rutubetli ortamdan etki- üzerine varsa kadastral durumu işlenmiş lenip kurumasını önleyen veya toz gıda- olan, varsa bölge ve çevre düzeni planla- ların sıvı ortamlarda çözünmesini kolay- rına uygun olarak hazırlanan ve arazi par- laştıran maddeler. (2002/58 sayılı Gıda Mad. çalarının; genel kullanış biçimlerini, baş- Genel Etiketleme ve Besl. Yönünden Et. Teb.) lıca bölge tiplerini, bölgelerin gelecekteki nem vericiler: humidifiers Gıda madde- nüfus yoğunluklarını, gerektiğinde yapı lerinin düşük nemli ortamdan etkilenip yoğunluğunu, çeşitli yerleşme alanlarının kurumasını önleyen veya toz gıdaların gelişme yön ve büyüklükleri ile ilkeleri- sıvı ortamlarda çözünmesini kolaylaştı- ni, ulaşım sistemlerini ve problemlerinin ran maddeler. (2008/22 sayılı Renklendiriciler çözümü gibi hususları göstermek ve uy- ve Tatl. Dışındaki Gıda Katkı Mad. Teb.) gulama imar planlarının hazırlanmasına esas olmak üzere 1/2000 veya 1/5000 nematisit: nematicide Zirai mücadelede ölçekte düzenlenen, detaylı bir raporla bitkilere zarar veren nematodlara karşı açıklanan ve raporu ile bir bütün olan kullanılan ilaçlar. (Bitki Koruma Ür. Ruhs. Hk. Yön.; Zirai Müc. İlaçl. Etiket Yön.) plan. (Tarım Arazilerinin Kor. Kul. Dair Yön.) nebat: plant Bak. bitki. (Zirai Müc. ve Zir. nematodlar: nematods Anatomik ve Kar. Kanunu) morfolojik olarak basit yapılı boyları 0,25 mm – 3 mm, çapları 1-20 mikron arasın- nebati lesitin: vegetable lecithin Bitkisel da değişen, solunum, dolaşım ve iskelet kökenli lesitin. Bak. lesitin. (Gıda Madde- sistemleri bulunmayan, sinir ve boşaltım leri ... Tüz.) sistemleri çok basit yapılı hücre grupla- nebati margarin: vegetable margarine rından oluşan sindirim ve üreme sistem- Tamamiyle rafine edildikten ve icabında leri gelişkin, serbest veya parazitik olarak idrojenle sertleştirildikten sonra, normal yaşayan türleri bulunan, parazitik olanla- veya yağı alınmış pastörize sütlerle veya rı hayvan ve bitkilerde önemli zararlara krema ile çalkalanmak suretiyle lezzet, neden olabilen serbest yaşayanları ise çe- manzara, kıvam bakımından tereyağ şitlilik ve yoğunluklarıyla toprak sağlığı vasıflarını ihtiva edecek surette işlenmiş açısından son derece faydalı olup, toprak yüksek kaliteli bitkisel yağlar. (Gıda Mad- canlılığı ve sağlığı bakımından indikatör deleri ... Tüz.) canlılar olarak kabul edilen ipliksi küçük nebati yağ: vegetable oil, vegetable fat canlılar. (Bitki Koruma Ür. Ruhs. Hk. Yön.) Bak. bitkisel yağ (Gıda Maddeleri ... Tüz.) net miktar: net quantity, net weight Net nehir ağzı: river mouth, estuary Nehrin ağırlık, ambalaj içindeki gıda madde- denize veya göle döküldüğü yer. (Su Ürün- sinin ambalaj malzemesi hariç miktarı. leri Kanunu) (2002/58 sayılı Gıda Mad. Genel Etiketleme ve nehir: river Irmak; genellikle bir denize Besl. Yönünden Et. Teb.) dökülen, genişliği ve taşıdığı suyun mik- nezaret: supervision Gözetim ve dene- tarı yönünden en büyük akarsu. (Çeltik tim. (Çeltik Ekimi Kanunu) Ekimi Kanunu) niacin: niacin B3 vitamini; nicotinic asit nektar balı: blossom honey, flower honey veya niacinamide olarak da bilinen ısıya, Bak. çiçek balı. ışığa, oksitlenmeye ve asite karşı daya-

180 Tarım Hukuku Sözlüğü nıklı suda eriyebilen, karbonhidrat, yağ (sakkaroz) tasfiye ve usulüne göre bil- ve proteinlerin biyokimyasal çevirmleri lurlaştırılmasiyle elde edilen, hemen he- ile enerji üretilmesinde önemli rol oy- men renksiz, şeffaf ve iri billurlar halinde nayan, bağırsaklarda emilerek karaciğer- yabancı maddeler ihtiya etmeyen bir tür de depolanan, hayvansal besinlerin yanı şeker. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) sıra kabuklu buğday, limon, kabak, soya, nötr alanlar: neutral areas Tohumluk domates, patates, bira mayası, hurma, in- üretim alanlarının çevresinde oluşturulan cir, portakal gibi bitkisel besinlerde bol ve üretilen türler için izolasyon mesafesi miktarda bulunan, merkezi sinir sistemi, alanı içindeki aynı türün ekilemeyece- beyin fonksiyonları ve düşünmek için ği alanlar. (Tohumlukların Yet. Özel Ür. Al.... gerekli olan, eksikliğinde pellegra hasta- Yön.) lığı ismi verilen merkezi sinir sisteminin numune: sample Her hangi bir ürün- fonksiyon bozuklukları, sindirim bozuk- den veya maddeden tahlil veya muayene lukları, ishal, bunama, depresyon ve de- gibi nedenlerle alınan alındığı ürün veya ride kalınlaşma gibi belirtiler gösteren bir maddenin ortak özelliklerini yansıtan hastalığa neden olan vitamin. (Gıda Mad- homojen örnek. (Gıdaların Üretimi, Tük. ve deleri ... Tüz.) Den. Dair Kanun) nihaî tüketici: final consumer Son tü- nüve işletmesi: nub Nüveci çiftçilerin N ketici; bir malı işleyip başka bir ürüne sertifikalı tohumluk yetiştireceği tarımsal dönüştürmek amacıyla değilde tüketmek işletmeler. (Tohumculuk Yön.) üzere alan tüketici. Ticari amaçlı dönüş- nüveci çiftçi: farmer cultivating, Serti- türmeler dışındaki işlemleri yapanlar da fikalık tohumluk yetiştiren çiftçi. (Tohum- nihai tüketici sayılır. Marketten aldığı culuk Yön.) sirkeyle evde yemek için turşu kuran da nihai tüketici. (Gıda Güvenliği ve Kal. Den. Kont. D. Yön./ Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun) nişasta: starch Buğday, mısır, pirinç gibi tahıllardan ve patatesten usulüne göre elde edilip buğday nişastası, pirinç nişas- tası gibi elde edildiği maddenin adı ile anılan ürün. Ayrı cins nişastalar birbirleriyle karıştırılamaz. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) niza: dispute Anlaşmazlık, çekişme, ihti- laf. (Köy Kanunu) nocino: Cevizin bütün yeşil kabuğunun (Jugians regia L.) maserasyonu ve/veya distilasyonu ile aromalandırılan, hacmen alkol miktarı en az % 30 olan, şeker mik- tarı invert şeker cinsinden en az 100 g/L olan likör. (2005/11 sayılı Alkollü İçkiler Teb. ) nöbet şekeri: rock candy Ticari şekerin

181

Tarım Hukuku Sözlüğü

O-Ö oda meclisi: council of chamber Ziraat ğin onayına sunmak. g) Muhtaç çiftçilere Odası genel kurulu tarafından dört yıl odaca yapılacak ekonomik, sosyal ve tek- için seçilen asıl üye sayısı ondörtten az nik yardımları karara bağlamak. h) Eği- yirmibirden çok olmamak üzere (aynı tim ve yayım programlarını hazırlamak, sayıda yedek üyede seçilir) genel kurul hazırlatmak ve uygulamaları ile ilgili ka- üye tamsayısının yarısı kadar üyeden olu- rarlar almak. ı) Oda kadro ve bütçesi ile O-Ö şan Ziraat Odası organı. Oda meclisi iki çalıştırılacak personelin ücretlerini tespit yılda bir, seçilmiş üyeleri arasından bir etmek, yönetim kurulunun teklifi üzerine başkan ve bir başkan vekili seçer. Oda bütçe üzerinde gerekli görüşmeleri yap- meclisi başkanı ve başkan vekili, oda yö- mak, kesin hesapları karara bağlamak, netim kurulu üyeliğine seçilemezler. Oda hakem ve bilirkişi listelerini onaylamak. meclisinin başlıca görevleri şunlardır: a) i) Yönetim kurulunun teklifi üzerine ge- Ziraat Odaları ve Ziraat Odaları Birliği rekli gördüğü konularda komiteler kur- Kanununun amacını gerçekleştirmek için mak. (Ziraat Odaları ve Zir. Od. Birliği Kanunu gerekli kararları ve tedbirleri almak. b) ve Tüz.) Kendi üyeleri arasından oda yönetim ku- odun: wood Endüstriyel odun ve yaka- rulunu seçmek ve gerektiğinde değiştir- cak odun dahil kabuklu ve kabuksuz tüm mek. c) Oda içinde veya çiftçiler arasında odunlar. (Zirai Karantina Yön.) doğabilecek ihtilafları çözmeye çalışmak. d) Oda üyeleri hakkında bu Kanunda OECD: Organazation for Economic Co- yazılı cezaları karara bağlamak. e) Yöne- operation and Development Uluslararası tim kurulunun tespit ettiği giriş ücreti ve Ekonomik İşbirliği ve Geliştirme Teşki- yıllık aidat miktarlarına karşı oda üyele- latı. (1997/11 sayılı Meyve ve Asma Çeşit/Anaç rinin yapacağı itirazları inceleyerek kesin Damızlığı Fidan Ür. Materyali... Teb.; Pancar karara bağlamak. f) Yurt içi ve yurt dı- Tohumluğu Sert. ve Paz. Yön.) şında tarımsal ve ekonomik kuruluşlara okaliptol: cineole Okaliptüs yaprakla- üye olmak, üye kabul etmek ve benzeri rından elde edilen antibakteriyel ve fun- hususları karara bağlamak ile bunlardan gisidal etkiye sahip madde. (Organik Tarım uluslararası kuruluşlara ait olanları Birli- Yön.)

183 Ankara Barosu Yayınları okaliptus yaprağı: aucalypti folium Eu- çerçevesinde Tabii afet, tehlikeli salgın calyptus camaldulensis Dennhardt türünün tek- hastalıklar veya ağır ekonomik bunalım; niğine uygun olarak kurutulmuş yaprağı. Anayasa ile kurulan hür demokrasi dü- (2000/16 sayılı Baharat Teb.) zenini veya temel hak ve hürriyetleri or- okaliptüs: eucalyptus Ana vatanı Avust- tadan kaldırmaya yönelik yaygın şiddet ralya olan, mersingiller (Myrtaceae) fa- hareketlerine ait ciddi belirtilerin ortaya milyasından, çok sayıda çeşidi bulunan, çıkması veya şiddet olayları sebebiyle sıtma ağacı kinin ağacı olarak da bilinen kamu düzeninin ciddi şekilde bozulma- Haziran-Temmuz ayları arasında, mor sı durumları için yurdun bir veya birden renkli çiçekler açan, 100 metreyi geçecek fazla bölgesinde veya bütününde öngö- şekilde boylanabilen gövdelerinde çok rülen vatandaşlara para, mal ve çalışma miktarda (200 ila 1000 litre) su tutabil- yükümlülükleri getirilmesi, temel hak meleri nedeniyle bataklık alanlarda bu ve hürriyetlerin sınırlanması veya dur- alanların kurutulması amacıyla yetiştiri- durulması, kamu hizmeti görevlilerine len, tohumdan üretilen mobilya, parke olağanüstü yetkiler verilmesi, görevlilerin ve kağıt yapımında da kullanılan büyük durumlarında değişiklikler yapılması gibi ağaçlar. Yaprak şekli bitkinin yaşına göre tedbirler içeren olağanüstü yönetim usu- değişir. Gençlerde sapsız, oval, açık ye- lü. (Köy Kanunu) şil; yaşlılarda ise uzunca saplı, orak sek- oleik asit: oleic acid Sıvı gliserid halin- linde, derimsi ve koyu yeşildir. Çiçekler de olan bitkisel veya hayvani yağlardan morumsu kırmızı renkte olup, her bir elde edilen, suda çözünmeyen, alkolde yaprağın koltuğunda birkaçı bir arada az miktarda, eter ve organik çözücüle- bulunur. Meyve küçük ve çok miktarda rin birçoğunda çok iyi çözünen, yağların tohum taşıyan oval şekilli bir kapsüldür. hidrolizinden elde edilen sabun imala- halk arasında sıtma ve kinin ağacı olarak tında, cila yapımında, tıpta tekstil ve deri da tanınmaktadır. (Arazi Toplulaştırma Tüz.) endüstrisinde kullanılan doymamış yağ oksalik asit: oxalic acid Başta şeker pan- asitlerinin en önemlisi. ) carı ve yaprakları ile diğer bitkilerde olgunlaştırma: maturation Etin tuz ve potasyum tuzu biçiminde bulunan, kal- katkı maddeleriyle birlikte uygun kli- siyumu bağlayarak çözünmeyen tuzlar matik koşullar altında neminin yavaş ve oluşturan askorbik asidin metabolizması kademeli olarak azaltılması yoluyla doğal sırasında oluşan antibesleme etkili, ze- fermentasyona veya enzimatik işleme hirli, dibazik ve kuvvetli bir organik asit. tabi tutulması sonunda zaman içerisinde (Gıda Maddeleri ... Tüz./ Organik Tarım Yön.) ürüne tipik duyusal özeliğini veren deği- oksidasyonla karartılan zeytin: oxidized şikliklerin meydana gelmesi. (2000/4 sayılı black olive Yeşil zeytin veya rengi dönük Et Ürünleri Teb.) zeytin/pembe zeytinin alkali ile işlemden olgunlaştırma veya eskitme: maturati- geçirilerek, oksidasyon ile karartıldıktan on or ageing Distile alkollü içkinin, daha sonra fermente edilerek veya edilmeden önce kendisinde bulunmayan duyusal elde edilen zeytin. (2008/24 sayılı Sofralık özellikleri kazanması amacıyla, uygun Zeytin Teb.) kaplarda belirli reaksiyonların doğal ola- olağanüstü hal: state of emergency rak oluşmasının sağlanması. (2005/11 sayılı 29935 sayılı Olağanüstü Hal Kanunu Alkollü İçkiler Teb.)

184 Tarım Hukuku Sözlüğü olta ipi: fishing line Sentetik, doğal veya prosesine tabi tutulmadan direkt olarak metal, tek ya da çok lifli, veya çeşitli tek- bu ürünlerden türeyen azot. (Tarımda Kul. niklerle örülerek imal edilmiş, bir ucu Org. OrgMin. Ö. Mik. ve Enzim. İç. Org. Güb. mantara, kasnağa veya olta makinesine Top. Düz....Yön.) (makaraya) sarılı diğer ucu bedene bağlı organik bitkisel üretim: organic plant olmak suretiyle olta takımı hazırlanma- production İnsan gıdası, hayvan yemi, sında kullanılan tek başına avlama ka- bitki besleme, çoğaltım materyali elde biliyeti olmayan materyal. (2008/49 sayılı edilmesi, hammaddesini tarımdan alan Amatör Amç. Su Ür. Avc. Teb.) sanayilere organik hammadde temini, olta takımı: fishing tackle Olta ipi, be- tıbbi ve bilimsel amaçlarla her aşaması bu den, köstek ve iğneyi bir arada bulun- Yönetmeliğe göre üretilen, yetkilendiril- duran avlanma kabiliyeti olan vasıta. miş kuruluş tarafından kontrol edilen ve (2008/49 sayılı Amatör Amç. Su Ür. Avc. Teb. sertifikalandırılan üretim faaliyeti. (Orga- olta: grip Mantara, kasnağa veya maka- nik Tarım Yön.) raya sarılı, olta takımının elde bulundu- organik gıda: organic food Organik üre- rulan kısmı. (Su Ürünleri Kanunu; 2008/49 tim ve yetiştirme tekniği ile kontrol ve/ sayılı Amatör Amç. Su Ür. Avc. Teb.) veya sertifikasyon kuruluşu kontrolünde omca: vinestock Mahsüldar hale gelmiş üretilmiş, yetiştirilmiş, doğadan toplan- mış, avlanmış, ambalajlanmış ve etiket- olan üzüm asması fertleri. (Tohumculuk O-Ö Yön.; Mey/Asma Fidan ve Ür. Materyali Sert. ve lenmiş, ham, yarı mamul veya mamul hal- Paz. Yön.) deki sertifikalı gıda. (Gıdaların Üretimi, Tük. organik: organic Ekolojik, biyolojik, or- ve Den. Dair Kanun; Gıda ve Gıd. ile Tem. Ed. ganik tarım esaslarına göre üretilmiş ve Mad. ve Malz. Ür. İşyr. Sor. Yön. İst. Hak. Yön.) sertifikalandırılmış. (Organik Tarım Kanu- organik girdi: organic input Organik ta- nu) rım faaliyetlerinde kullanılan materyal. organik asit: organic acid Yapıları kar- (Organik Tarım Kanunu; Organik Tarım Yön.) bon iskeletine dayalı, başlıcaları formik, organik gübre: organic fertilizer Bitki asetik, propiyonik, bütirik, fumarik, besin maddelerini bünyesinde organik sorbik, sitrik ve malik asit gibi asitler ve bileşikler halinde bulunduran, asıl amacı bunların tuzları olan doğada saf olarak toprağın fiziksel ve kimyasal yapısını dü- bitkisel ve hayvansal organizmada bu- zelterek bitki besin maddelerinin alımını lunabilen ve ayrıca doğal yollardan elde kolaylaştırmak olan, canlılara ait (bitki, edilebilen canlı organizma için herhangi hayvan vb) atıklardan veya yan ürünle- bir sağlık sorunu yada bir risk oluşturabi- rinden hazırlanan ürünler. (Tarımda Kul. lecek hiçbir kalıntı bırakmayan bir kısmı Org. OrgMin. Ö. Mik. ve Enzim. İç. Org. Güb. yem üretiminde gıdalarda katkı madde- Top. Düz....Yön.; Organik Tarım Yön.) si olarak kullanılabilen organik kökenli organik hayvan gübresi: organic stable asitler. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) manure Organik hayvancılık yapılan iş- organik azot: organic nitrogen Kim- letmelerde yetiştirilen çiftlik hayvanları- yasal yöntemlerle üretilen organik azot nın katı ve sıvı dışkıları ile altlıklarından dışında, bitkisel veya hayvansal menşeli elde edilen ve organik ürün sertifikasına ürünlerden oluşan veya mineralizasyon sahip hayvan gübresi.

185 Ankara Barosu Yayınları organik hayvancılık: organic animal Bakanlığı Tarımsal Üretim ve Geliştirme husbandry Organik Tarım Kanunu ve Genel Müdürlüğü, Koruma ve Kontrol yönetmeliği çerçevesinde yetkilendiril- Genel Müdürlüğü, Tarımsal Araştırma- miş kuruluş tarafından her aşaması kont- lar Genel Müdürlüğü, Teşkilatlanma ve rol edilen ve elde edilen ürünleri organik Destekleme Genel Müdürlüğü, Strateji olarak sertifikalandırılan hayvancılık faa- Geliştirme Başkanlığı ile Dış İlişkiler ve liyeti. (Organik Tarım Yön.) Avrupa Topluluğu Koordinasyon Daire- organik hayvansal üretim: organic ani- si Başkanlığı tarafından görevlendirile- mal production Damızlık hayvan veya cek, ihtiyaç duyulduğunda Teftiş Kurulu sperma kullanılarak hayvan üretilmesi, Başkanlığı ve Hukuk Müşavirliği’nden hayvansal ürünlerden insan gıdası ile katılacak üyelerden oluşan komite. Ko- hayvan ve bitki besleme ürünleri üre- mitenin görevleri; 1) Yetkilendirilmiş tilmesi, hammaddesini tarımdan alan kuruluş başvurularını değerlendirerek sanayilere ve bilimsel çalışmalara orga- çalışma izni vermek, izin sürelerini uzat- nik hammadde temini amaçlarıyla her mak, izinlerini iptal etmek, 2) Yetkilen- aşaması Organik Tarım Yönetmeliğine dirilmiş kuruluşları kodlamak, kontro- göre yetkilendirilmiş kuruluş tarafından lörleri, sertifikerleri kodlamak ve kim- kontrol edilen ve sertifikalandırılan üre- liklendirmek, 3) Kontrolör ve sertifiker tim faaliyeti. (Organik Tarım Yön.) yetkisi vermek, yetkilerini iptal etmek, 4) organik madde: organic substance Hay- Yetkilendirilmiş kuruluşların büro dene- vansal ve bitkisel orijinli gübrelerde bi- timini yapmak, 5) Yetkilendirilmiş kuru- yolojik kaynaklı organik karbon, toprak luşlara, kontrolörlere ve müteşebbislere düzenleyicilerde ise doğasından kaynak- organik tarım mevzuatlarına aykırı hare- lanan yapı. (Tarımda Kul. Org. OrgMin. Ö. ket etmeleri halinde gerekli idari para ce- Mik. ve Enzim. İç. Org. Güb. Top. Düz....Yön.) zalarının uygulanmasını Bakanlık Maka- organik su ürünleri üretimi: organic mına teklif etmek, 6) Türkiye’de organik aquaculture production, organic fisheries tarımın yaygınlaştırılması, geliştirilmesi, production Organik su ürünleri yetişti- tanıtılması konularında çalışmalar yap- riciliği, denizler, iç sular, havuz, ağ kafes, mak, Organik tarım konusunda eğitim, baraj, göl, gölet, dalyan ve çiftliklerde or- seminer, sempozyum, toplantı, kongre ve ganik tarım metoduyla yetiştirilen balık, fuarların düzenlenmesini teşvik etmek, su bitkisi, sünger, yumuşakça, kabuklu, bahse konu etkinliklere katılmak ve katkı memeliler gibi canlılarla bunlardan imal sağlamak, 7) Uluslararası Organik Ta- edilen ürünlerden, insan gıdası, stok rım mevzuatlarını izleyerek bu konudaki takviyesi, hammaddesini tarımdan alan uyumun sağlanması için değişiklik çalış- sanayilere organik hammadde temini, maları yapmaktır. (Organik Tarım Kanunu; sportif, tıbbi ve bilimsel amaçlarla, her Organik Tarım Yön.) aşaması Organik Tarım Yönetmeliğine Organik Tarım Ulusal Yönlendirme göre yetkilendirilmiş kuruluşun deneti- Komitesi: National Organic Farming minde kontrol edilen ve sertifikalandırı- Steering Committee Tarımsal Üretim ve lan üretim faaliyetleri. (Organik Tarım Yön.) Geliştirme Genel Müdürünün başkan- Organik Tarım Komitesi: Comittee of lığında TÜGEM temsilcileri, Devlet Organic Farming Tarım ve Köyişleri Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, Dış Ti-

186 Tarım Hukuku Sözlüğü caret Müsteşarlığı, Gümrük Müsteşarlığı, organik ürün etiketi: organic product la- Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Sağlık Ba- bel Organik ürün veya ambalajı üzerinde kanlığı, Çevre ve Orman Bakanlığı, İh- yer alan, ürünü tanıtan veya içindekini racatı Geliştirme Etüt Merkezi, Tarımsal belirten herhangi bir kelime, detay, ticarî Araştırmalar Genel Müdürlüğü temsilci- marka, tescilli marka, paket üzerinde yer leri, TÜBİTAK, meslek kuruluşları, sivil alan resim, sembol, doküman, ilân, tabe- toplum örgütleri, yetkilendirilmiş kurula veya tasma gibi her türlü yazılı ve basılı luşların temsilcisi, üniversiteler ve özel bilgi ve materyal. (Organik Tarım Kanunu; sektör temsilcileri ile Komitenin toplantı Organik Tarım Yön.) gündemiyle ilgili görüşlerinin alınmasın- organik ürün logosu: organic product da yarar gördüğü kurum ve kuruluşların logo Organik ürünlerin üzerine veya temsilcilerinden olmak üzere en az on ambalajlarının üzerine konulan Organik kişiden oluşan komite. Organik Tarım Tarım Yönetmeliğinde Ek-3 (C) bölü- Ulusal Yönlendirme Komitesi; organik münde yer alan basılı işaretler. (Organik tarımın uygulanması ve geliştirilmesi, Tarım Yön.; Organik Tarım Kanunu) desteklemeler ve teşvikler, tüketicinin organik ürün: organic product Organik bilinçlendirilmesi, organik ürünlerin yurt tarım faaliyetleri esaslarına uygun olarak içi ve yurt dışında pazarlanması, uygula- üretilmiş ve yetkilendirilmiş kuruluşun malardaki aksaklıkların tespit edilmesi ve kontrolü sonucunda organik ürün serti- bu konudaki stratejilerin belirlenmesi, or- fikası verilmiş ham, yarı mamul veya ma- O-Ö ganik tarım konusunda proje önerilerinin mul haldeki ürün. (Organik Tarım Kanunu; belirlenmesi ve araştırma önceliklerinin Organik Tarım Yön.) tespit edilmesi hususunda çalışmaları yü- organik yem: organic feed Organik tarım rütür. (Organik Tarım Kanunu) faaliyetleri esaslarına uygun olarak üretil- organik tarım: organic farming, organic miş yem maddeleri kullanılarak üretilen agriculture İlgili mevzuat çerçevesinde; ve yetkilendirilmiş kuruluşlar tarafından toprak, su, bitki, hayvan ve doğal kay- kontrol edilerek organik yem olarak ser- naklar kullanılarak organik ürün veya tifikalandırılan yemler. (Organik Tarım Yön.) girdi üretilmesi ya da yetiştirilmesi, doğal organize hayvancılık bölgesi: organized alan ve kaynaklardan ürün toplanması, animal husbandry zone Yeni teknoloji- hasat, kesim, işleme, tasnif, ambalajlama, leri uygulayabilen, yeterli büyüklükte, alt etiketleme, muhafaza, depolama, taşıma, yapısı sağlanmış, uygun bölgelerde plan- pazarlama, ithalat, ihracat ile ürün veya lanarak, süt, et gibi hayvansal ürünlerin girdinin tüketiciye ulaşıncaya kadar olan sağlıklı olarak yeterli miktarda sağlanma- diğer işlemler. (Organik Tarım Kanunu; Söz- sı, kârlı bir işletmecilik sonucu üreticinin leşmeli Ürt. Hk. Yön.; Organik Tarım Yön.) gelir ve refah düzeyinin yükseltilmesi, organik tohum: organic seed Organik üretimin yeterli hale getirilmesi amacıy- tarım metotlarına uygun olarak dışarıdan la profesyonel düzeyde süt hayvancılığı, her hangi bir müdahale olmadan, organik besi hayvancılığı ve damızlık hayvancılık olmayan bitki koruma ürünlerine maruz yapan işletmelerin yer alacağı özel olarak kalmamış ve yetkili kuruluşlarca organik planlanmış ve planlarda yer verilmiş hay- tohum sertifikası verilmiş tohum. (Orga- vancılık bölgesi. (Gıda Güvenliği ve Kal. Den. nik Tarım Yön.) Kont. D. Yön.)

187 Ankara Barosu Yayınları organize sanayi bölgesi: organized in- elde edilen çeşidin safiyetini devam et- dustrial zone Sanayinin etkinliğini ve tiren ve araştırma, ıslah ve deneme mü- kentte düzenli yerleşmeyi sağlamak ama- esseselerinde veya bu müesseselerdeki cıyla, sanayi kuruluşlarının ulaşım, kent- ıslahçıların kontrolu altında yetiştirilen sel toprak, enerji, yakıt, su, hammadde tohumlar. Orijinal tohumluk doğrudan gibi altyapı ve gereksinmeleriyle ilgili doğruya veya anaç tohumluk vasıtasıyla kolaylıkları bir arada bulunduran, özel sertifikalı tohumluk sınıfının kaynağını olarak planlanan ve planlarda yer verilen teşkil eder. (Tohumculuk Yön.; Pancar Tohum- sanayi bölgesi. (Gıda Güvenliği ve Kal. Den. luğu Sert. ve Paz. Yön.; Patates Tohumluğu Sert. Kont. D. Yön.) Paz. Yön.; Sebze Tohum Sert. Paz. Yön.; Tahıl organize seracılık bölgesi: organized Tohum Sert. Paz. Yön.; Yemeklik Tane Baklagil ve greenhouse cultivation zone Altyapısı Yem Bit. Toh. Ser. Paz. Yön.) yüksek teknolojili seracılık faaliyetlerine orman içi mera, yaylak ve kışlaklar: uygun olarak oluşturulmuş ve planlarda patures, mountain pastures and winter bu amaca tahsis edilmiş seracılık bölgele- quarters inside Orman sınırları içerisin- ri. (Gıda Güvenliği ve Kal. Den. Kont. D. Yön. ) de kalan mera, yaylak ve kışlaklar. (Mera organoleptik: organoleptic Duyularla Kanunu) algılanabilen, duyularla ilgili. Organo- ormaniçi su: water in forests 31/8/1956 leptik vasıflar; duyularla algılanabilen tarih ve 6831 sayılı Orman Kanununun özellikler. Organoleptik muayene; beş 1 inci maddesinde tanımlanan orman duyuyla yapılan muayene. (Gıda Maddeleri rejimine dahil Devlet eliyle işletilen veya ... Tüz.) korunan alanlar içinde kalan dere, tabii organomineral gübreler: organomineral göl ve su ürünleri üretimi veya su biriktir- fertilizers Bir veya birden fazla organik me amacı ile tesis edilen göletler. (2008/49 ürünün bir veya birden fazla tekli, kom- sayılı Amatör Amç. Su Ür. Avc. Teb.) poze, ikincil veya mikro bitki besin mad- orta derecede zehirli bitki koruma deli kimyevi gübreler ile reaksiyonu veya ürünleri: mid-level toxical plant produc- karışımı ile elde edilen gübreler. (Tarımda tion products (3. Sınıf) İlacın etkili mad- Kul. Org. OrgMin.... Yön.) desinin sıçanlara ağız yoluyla akut LD50 orijin belgesi: certificate of origin Bak. değeri sıvı ilaçlarda 200-2000 mg/kg, orijin sertifikası. deri yoluyla akut LD50 değeri 400-4000 orijin: origin Köken, çıkış yeri, menşe. mg/kg, katı ilaçlada sıçanlara ağız yoluy- (Organik Tarım Kanunu) la akut LD50 değeri 50-500 mg/kg, deri orijin sertifikası: document of origin Ori- yoluyla akut LD50 değeri 100-1000 mg/ jin belgesi. İhracatçı ülke yetkili resmi kg olanlar. Bu sınıfa giren zirai mücade- makamlarınca düzenlenip, onaylanacak le ilaçlarının etiket veya ambalajlarında, damızlık harici canlı hayvan ve hayvan kırmızı bir dikdörtgen çerçeveye alın- maddelerinin menşe ülkesini belirten mış beyaz zemin üzerine siyah harflerle belgeler. (2000/32 Damızlık Harici Canlı Hay. “Dikkat” ibaresi konur. ile Hay. Mad. İth.... Teb.) orta malı: common property Bak. köy orijinal tohumluk: basic seed, original orta malı. (Köy Kanunu) seed Elit tohumluktan veya kendisinden orta su trolu: midwater trawl Münhası-

188 Tarım Hukuku Sözlüğü ran göçmen (pelajik) balıkların istihsali- olarak otlatma mevsimini, otlatma ka- ne mahsus, dibe temas etmeksizin suyun pasitesini, otlatma sistemini, otlatılacak ortasından veya yüzüne yakın kısımdan hayvan cins ve miktarını, otlatmaya baş- çekilen trol ağları ve bunlarla yapılan lama ve son verme tarihleri gibi ayrıntı- su ürünleri avcılığı. (Su Ürünleri Kanunu; ları belirleyen uygulama planı. (Mera Yön.) 2008/48 sayılı Tic. Amç. Su Ür. Avc. Teb.) otobur: vegetarian Otla veya bitkisel orta taneli çeltik: medium grained paddy kaynaklı yemlerle beslenen hayvan. (Or- Tane boyu ortalaması 7.5-9.0 mm arasın- ganik Tarım Yön.) da olan çeltikler. (2002/11 sayılı Çeltik Teb.) ouzo: Anason ve kullanılması halinde re- orta taneli pirinç: medium grained rice zene tohumu, Chios adasına özgü sakız Tane boyu 5.2 mm den fazla 6.0 mm den (Pistacia lentiscus Chia veya Latifolia) ile diğer az ve uzunluk/genişlik oranı 3’ten az olan aromatik tohumlar, bitkiler ve meyve- pirinç. (2001/10 sayılı Pirinç Teb.) ler kullanılarak yapılan distilasyon veya ortalama doz: average dose Belli kütle- maserasyon işlemiyle aromalandırılmış deki gıdanın birim hacminde dozimetre- tarımsal kökenli etil alkollerin harman- lerin yerleştirildiği noktalardaki yerel yo- lanması ile üretilen alkollü içki. (2005/11 ğunluk ve absorblanan dozların ortalama- sayılı Alkollü İçkiler Teb.) sıyla bulunan absorblanan doz miktarını; ovum: ovum Yumurta (Hayvan Islahı yoğunlukça homojen gıdalarda absorb- Kanunu; Suni Toh. Tabi Toh. Ovum ve Emb. lanan ortalama minimum ve maksimum Trans.... Yön.) O-Ö dozların ortalaması. (Gıda Işınlama Yön.) otlak: grazing Mera ile aynı niteliklere sahip, hayvanların otlatıldığı yerler. (Köy Kanunu; Mera Kanunu; Mera Yön.) Ö otlatma hakkı: right ofgnarzing Bir veya ödem: edema Çeşitli hastalıklar, travma birden fazla köy veya belediyeye tahsis ve alerjik nedenlerden dolayı vücudun edilmiş olan mera, yaylak ve kışlaklarda, bazı bölümlerinde normalden fazla su çiftçilerin her birinin müşterek otlata- toplanması hali. (Kanatlı Hayvan Eti ve Et bileceği büyükbaş hayvan birimi sayısı. Ür. Üretim Tes.... Yön.) (Mera Kanunu) öğütülmüş kahve: ground coffee Kav- otlatma kapasitesi: grazing capacity rulmuş kahve çekirdeğinin öğütülerek Belli bir alanda ve eşit zaman aralıkları veya dövülerek toz haline getirilmiş hali. ile uzun yıllar bitki örtüsüne, toprak, su (2006/52 sayılı Kahve ve Kah. Ekst. Teb.) ve diğer tabii kaynaklara zarar vermeden ön deneme: preliminary test Bitki Çeşit- otlatılabilecek büyükbaş hayvan birimi lerinin Kayıt Altına Alınması Yönetme- miktarı. (Mera Kanunu; Mera Yön.) liğinin Ek-2’sinde yer alan bitki türlerine otlatma mevsimi: grazing season Hay- ait çeşidin, teknik soru anketindeki veya vanların meraya çıkarıldığı dönem. (Mera Çeşit Özellik Belgesindeki özelliklerini Yön.) belirleme ya da doğrulama amacıyla ku- otlatma planı: grazing plan Mera, yay- rulan denemeler. (Bitki Çeş. Kayıt Altına Al. lak, kışlak ile umuma ait çayır ve otlakla- Yön.) rın düzenli bir şekilde otlatılması ile ilgili ön gelişim makinesi: setter Kuluçkalık

189 Ankara Barosu Yayınları yumurtaların çıkım makinasına aktarı- ve uyulması gelenekselleşmiş kurallar. lana kadar tutulduğu kuluçka makinası (Çiftçi Mallarının Korunması Hk. Kanun) bölümü. (Kuluçkahane ve Damızlık Kanatlı örnek çiftçi: leader farmer Tarım teşki- İşlt. Yön.) latından aldığı teknik bilgi ve tecrübeyi ön paketlenmiş gıda maddesi: pre- diğer çiftçilere aktarmak üzere yenilikle- packaged foodstuff Ambalaj gıda madde- re açık çiftçiler arasından seçilmiş seçil- sini tamamen veya kısmen içersin yada miş çiftçiler. (Tarım ve Köy İşl. Bak. Kuruluş içermesin ambalajın açılması veya değiş- ve Gör. Hk. KHK) tirilmesi mümkün olmayacak şekilde tü- örtü altı tarım arazileri: agricultural keticiye ve toplu tüketim yerlerin de satış lands of under protective cover İklim ve işlemine sunulmadan önce gıda madde- diğer dış etkilerin olumsuzluklarının sini veya ambalajını içeren herhangi bir kaldırılması veya azaltılması için cam, ambalaj birimi. (2002/58 sayılı Gıda Mad. naylon veya benzeri malzeme kullanıla- Genel Etiketleme ve Besl. Yönünden Et. Teb.) rak oluşturulan örtüler altında ileri tarım ön soy kütüğü: pre-stud book, provisio- teknikleri kullanılarak tarım yapılan ara- nal breeding record Ana ve babası belirli, ziler. (Tarım Arazilerinin Kor. Kul. Dair Yön.; ancak ebeveynlerinin verim kayıtları ol- Toprak Kor. ve Arz. Kul. Kan. Uyg. Yön.) mayan, mensup olduğu ırkın özelliklerini örtüaltı üreticisi: undercover producer taşıyan hayvanlar için oluşturulacak geçi- Örtüaltında her türlü bitkisel üretim ya- ci kayıt sistemi. (Hayvan Islahı Kanunu; Suni pan gerçek ve tüzel kişiler. (Kontrollü Örtü Toh. Tabi Toh. Ovum ve Emb. Trans.... Yön.; Altı Ür. Yön.) Hayvanlarda Soykütüğü ve Önsoyküt....Yön.) örtüaltı üretimi: undercover production, önalım hakkı: priority purchase right undercover cultivation Örtüaltında yapı- Şufa hakkı, Menkul veya gayrimenkul bir lan her türlü bitkisel üretim şekli. (Kont- malın malikinin malı bir başkasına satma- rollü Örtü Altı Ür. Yön.) sı halinde, önalım hakkı sahibine satışa ötrofik göl: eutrophic lake Bol miktarda konu malı, kanuni süresi içerisinde satış bitkisel besleyicileri bünyesinde bulun- bedelini vererek malın kendisine devre- dilmesini talep edebilme yetkisini veren duran, azot, fosfat ve organik madde içe- hak. Paylı mülkiyette paydaşlar diğer pay- riği oldukça yüksek olan, genelde evsel, ların kısmen veya tamamen üçüncü kişle- endüstri ve tarımsal atıklar ile kirletilen re satılması halinde yasal olarak ön alım sığ yapılı, tabanda bol miktarda otlanma hakkına sahiptirler. Önalım hakkı, satışın mevcut olan yaz aylarında dipte oksijen hak sahibine bildirildiği tarihin üzerinden tüketimi çok olan göller. (Tarımsal Kaynaklı üç ay ve her halde satışın üzerinden iki Nitrat Kirliliği Yön.) yıl geçmekle düşer. Tapu kütüğüne şerh ötrofikasyon: eutrophication Suyun için- verilmiş olması halinde taşımazın üçüncü deki azot bileşiklerinin, suyun kalitesine kişilere satılmış olması halinde aynı şekil- ve su içindeki mevcut organizmaların de önalım hakkı sahibi bu hakkını kulla- dengesine zarar verebilecek düzeyde yo- nabilir. (Yeni Bitki Çeş. Ait Islahçı Hakl. Kor. İlş. sun büyümesinin hızlanmasına veya daha Kanun; Türk Medeni Kanunu) yüksek bitki formlarının oluşmasına ne- örf: custom Toplumsal hayatta eskiden den olacak şekilde artması. (Tarımsal Kay- beri tekrarlanan, alışılmış kabul görmüş naklı Nitrat Kirliliği Yön.)

190 Tarım Hukuku Sözlüğü

özel amaçlı un: flours for special purpose özel bütçe: special budget Belediye, il Baklava, börek, bisküvi, kek, pasta, yuf- özel idareleri ve köy bütçeleri gibi yerel ka, pizza, hamburger, tahıllı ekmek gibi gelir ve giderleri kapsayan genel bütçe direkt tüketilen ürünlerin ve katkılı un- dışında kalan bütçe. lar, özel işlem görmüş unlar ve irmik altı özel gıda kontrol lâboratuvarı: private unu gibi amaca yönelik mamüllerin ya- food control laboratory Yetkili otorite ta- pımına uygun buğday unu. (1999/1 sayılı rafından gıda analizi yapmak üzere yetki Buğday Unu Teb.) verilmiş, gerçek kişiler veya özel hukuk özel amaçlı yemler: feeds for special pur- tüzel kişileri tarafından kurulmuş labo- pose Diğer yemlerden veya ürün tiple- ratuvar. (Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. Dair rinden ayırt edici özellikte özel besleme Kanun) amaçları güden yemler. (1996/8 sayılı Ev özel gübre: special fertilizer Kimyevi Hayvanları Yemlerinin İth. ...Teb.) gübrelerin fosil esaslı organik materyal- özel arazi toplulaştırması: special land lerle kaplanması veya karışımı sonucu consolidation Köy tüzel kişiliği, belediye- elde edilen gübreler, vinas ve sıvı deniz ler, kooperatifler, birlikler gibi tüzel ki- yosunu. (Tarımda Kul. Org. OrgMin. Ö. Mik. şilikler veya kamu kuruluşlarının, hizmet ve Enzim. İç. Org. Güb. Top. Düz....Yön.) konuları ile ilgili arazi teminini de kapsa- özel hukuk: private law Hususi hukuk, yacak şekilde yapacakları arazi toplulaş- kişiler arasıdaki ilişkileri düzenleyen O-Ö tırması. (Toprak Kor. ve Arazi. Kul. Kanunu) veya kamu kurumları ile kişiler arasında özel beslenme amaçlı gıda: food for spe- olsa bile kamu hukukuna dahil olmayan cial nutrition purpose, food for particular ilişkileri kapsayan hukuk dalı. Ticaret nutritional uses Bebek mamaları ve çocuk Hukuku, Medeni Hukuk, Borçlar Hu- mamaları dahil özel fizyolojik koşullar kuku, Devletler Özel Hukuku gibi hu- ve/veya hastalıklar nedeniyle ortaya çı- kuk dallarını ilgilendiren hukuki işlem kan özel beslenme ihtiyacını karşılamak ve ilişkiler. (Tarım ve Kırs. Kalk. Dest. Kuru- amacıyla hazırlanan veya formüle edilen, mu ... Kanunu) kendilerine ait özel bileşimine veya üre- özel hukuk tüzelkişisi: corporate body, tim basamaklarına bağlı olarak üretilen, private law legal person Özel hukuk normal gıda maddelerinden açıkça ayrı- (Türk Ticaret Kanunu, Türk Medeni labilen, bildirimindeki beslenme amaçla- Kanunu, Dernekler Kanunu vb.) hü- rına ve bu uygunluğu işaret edici şekilde kümlerine göre kurulmuş dernek, vakıf, pazara sunulan gıda maddeleri. (Gıdaların şirket gibi tüzel kişiliği haiz kamu kuru- Ür. Tük. Den. Dair Yön.; Gıdaların Üretimi, Tük. mu niteliği bulunmayan oluşumlar. (Vete- ve Den. Dair Kanun; Gıda ve Gıd. ile Tem. Ed. riner Hek. Mes. İc. Türk Vet. Hek. Bir. ve Od. Teş. Mad. ve Malz. Ür. İşyr. Sor. Yön. İst. Hak. Yön.; Kanun; Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesi- 2002/58 sayılı Gıda Mad. Genel Etiketleme ve ne Dair Tarım Ref. Kanunu) Besl. Yönünden Et. Teb.; 2002/34 Özel Besl. Amçl. özel idare: private administration Bak. Gıd. Teb.) İl özel idaresi. (Köy Kanunu) özel beyanlı gıdalar: foods subject to spe- özel kanun: special law Diğer kanunla- cial declaration Bak. fonksiyonel beyanlı ra nazaran bir konu hakkında daha özel gıdalar. kurallar içeren kanun. Örnek: türk Me-

191 Ankara Barosu Yayınları deni Kanunu’na göre Dernekler Kanunu özel üretim alanları: special producti- özel kanun sayılır. Zira Türk Medeni on areas İzolasyon mesafesi gerektiren Kanununda derneklerle ilgili kurallar yer türlere ait sertifikalı tohumlukların üre- almasına rağmen Dernekler Kanunu sa- timinin yapılması amacıyla, Tarım ve dece derneklerle ilgili kuralları içermek- Köyişleri Bakanlığı tarafından sınırları tedir. (Toprak Kor. ve Arazi. Kul. Kanunu) belirlenmiş alanlar. (Tohumculuk Kanunu; özel kontrolör: private controller To- Tohumlukların Yet. Özel Ür. Al.... Yön.) humluk sertifikasyonuna ilişkin alan özel ürün arazileri: spesific products cul- kontrollerini yapan, numune alan ve bu tivated lands Mutlak tarım arazileri ve konularda belge düzenleyen Bakanlıkça dikili tarım arazileri dışında toprak ve Tohumluk Kontrolörü olarak yetkilendi- topoğrafik sınırlamaları nedeniyle yöreye rilen gerçek kişiler. (Tohumluk Sert. İşl. Yetki adapte olmuş her tür bitkisel üretim ya- Devri Yön.) pılamayan sadece özel bitkisel ürünlerin yetiştiriciliği ile su ürünleri yetiştiricili- özel orman: private forest Devlete ait ol- ğinin ve avcılığının yapılabildiği, ülke- mayan özel mülkiyete konu araziler üze- nin tarımsal üretiminde ülkesel, bölgesel rinde tesis edilen ormanlıklar. veya yerel önemi nedeni ile tarımda kal- özel sektör: private sector Kamu kurum- ması gereken araziler. (Tarım Arazilerinin ları ve kamu tüzel kişilerine ait işletmeler Kor. Kul. Dair Yön.; Toprak Kor. ve Arazi. Kul. dışında kalan özel hukuk hükümlerine Kanunu) tabi ekonomik ve ticari faaliyet gösteren özellik belgesi: specification certificate işletmeler, özel teşebbüs. (Tarım Kanunu) Bak. spesifikasyon belgesi (2007/39 sayılı özel teşebbüs: private enterprise Bak. Gıda Mad.ve Gıda ile Tem. Bul. Mad. ve Malz. özel sektör. İth. Kont. Belg.... Teb.) özel tıbbi amaçlı diyet gıdalar: speci- özgüleme: allocation Bir menkul veya al medical purpose dietary foods Belli gayrimenkulu bir kişiye veya amaca tah- beslenme uygulamaları için hastaların sis etmek. (Toprak Kor. ve Arazi. Kul. Kanunu) diyetlerini düzenlemek amacıyla, özel olarak üretilmiş veya formüle edilmiş ve tıbbî gözetim altında kullanılacak olan, alışılmış gıda maddelerini veya bu gıda maddelerinin içinde bulunan belirli besin öğelerini veya metabolitlerini vücuda alma, sindirme, absorbe etme, metabolize etme veya vücuttan atma kapasitesi sınırlı, zayıflamış veya bozulmuş olan hastalar ya da diyet yönetimleri, yalnız- ca normal diyetin modifikasyonu ile veya diğer gıdalarla ya da her ikisinin de birlikte kullanımı ile sağlanmayan kişiler için hazırlanmış gıda maddeleri. (Gıdala- rın Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun; 2001/42 sayılı Özel Tıbbi Amç. Diyet Gıd. Teb.)

192 Tarım Hukuku Sözlüğü

P paçal: blend Muayene edilecek ürünün (Gossypium spp) kültürlerinin tohumla- tamamını temsil etmek üzere tesadüfi rından elde edilen yağlar. (2001/29 sayılı örnekleme metoduna göre seçilen ürün Bitki Adı ile Anılan Yemeklik Yağl. Teb.) örneklerinin belli bir oranda karıştırılma- panayır: fair Mal ve hizmetlerin ser- sı. (Zirai Karantina Num Alma ve An. Yön.; Gıda gilendiği ve satışa sunulduğu yılın belli Maddeleri ... Tüz.) günlerinde yapılan faaliyet. (Hayvan Sağlığı palm: palm (Elaeis guineensis) Malez- ve Zabıtası Kanunu) P ya, Batı ve Orta Afrikada ekimi yaygın parafin: paraffin Genellikle petrol- olarak yapılan yağ palmiyesi diye bilinen den elde edilen katı, beyaz, yarı saydam bitkisel yağ üretiminde kullanılan bir renklerde, kimyasal reaksiyona girmeyen palmiye türü. tekstilde, eczacılıkta, kozmetik sanayin- palm çekirdeği yağı: palm kernel oil de, plastik, patlayıcı madde ve elektrik Palm (Elaeis guineensis) meyvesinin çe- malzemesi imalinde kullanılan katı hid- kirdeğinden elde edilen yağ. (2001/29 sayılı rokarbon. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) Bitki Adı ile Anılan Yemeklik Yağl. Teb.) parakete: groundline Suyun içinde asılı palm olein yağı: palmolein oil Fraksi- veya dibe uzanmış, serili olarak duracak yonlarına ayrılan palm yağının sıvı kısmı. şekilde düzenlenmiş, bir beden üzerinde (2001/29 sayılı Bitki Adı ile Anılan Yemeklik Yağl. çok sayıda kösteğe bağlı iğne taşıyan ba- Teb.) lık avcılığı aracı. (2008/49 sayılı Amatör Amç. palm stearin yağı: palm stearin oil Frak- Su Ür. Avc. Teb.) siyonlarına ayrılan palm yağının erime paraşüt: parachute Bak. tırıvırı. (2008/49 noktası yüksek olan kısmı. (2001/29 sayılı sayılı Amatör Amç. Su Ür. Avc. Teb.) Bitki Adı ile Anılan Yemeklik Yağl. Teb.) parazit: parasite Kendinden büyük bir palm yağı: palm oil Palm (Elaeis guine- organizmanın içinde veya üzerinde ya- ensis) meyvesinin etli mezokarbında elde şamının tüm dönemlerini geçiren ve ko- edilen yağ. (2001/29 sayılı Bitki Adı ile Anılan nukçusunu öldürmeden ondan beslenen Yemeklik Yağl. Teb.) organizma, asalak, tufeyli. (2008/28 sayılı pamuk yağı: cottonseed oil Çeşitli pamuk Biyolojik Müc. Etmenleri... Teb.)

193 Ankara Barosu Yayınları parazit invazyonları: parasite invasions tanımlama numarası, hayvanın bulun- Parazit bulaşması, parazit istilası. (Kanatlı duğu işletmelerin tanımlama numaraları Hayvan Eti ve Et Ür. Üretim Tes.... Yön.) ve işletme değiştirme tarihleri, ihracat parazitoit: parasitoid Ergin öncesi geliş- durumunda hayvanın ihraç edildiği ül- me dönemlerini bir konukçunun içinde kenin adı ve ihraç edildiği tarih, ölüm veya üzerinde tamamlayan ve sonuçta veya işletmede zorunlu kesim tarihi ve konukçularını öldüren, erginleri serbest yeri, mezbaha veya kombina kesimlerin- yaşayan organizma. (2008/28 sayılı Biyolojik de mezbaha veya kombinanın adı, adresi, Müc. Ür. Ruhs... Teb.; Bitki Koruma Ür. Ruhs. ruhsat numarası ve kesim tarihi. Hayva- Hk. Yön.) nın ait olduğu işletmenin numarası, işlet- menin ait olduğu veya işletmeden kanuni parlatıcılar: glazing agents Yağlayıcılar olarak sorumlu yetiştiricinin adı, adresi da dahil gıdaların dış yüzeyine uygulan- ve varsa telefon numarası, tanımlanmış dığında parlak bir görünüm veren veya ve kayıt altına alınmış sığır cinsi hayvan- koruyucu bir tabaka sağlayan maddeler. ların destekleme veya prim ödemelerin- (2002/58 sayılı Gıda Mad. Genel Etiketleme ve den faydalanıp, faydalanmadıkları, eğer Besl. Yönünden Et. Teb.; 2008/22 sayılı Renklen- faydalanmışlarsa destekleme veya prim diriciler ve Tatl. Dışındaki Gıda Katkı Mad. Teb.) ödeme tarihleri, nakliyeciler hariç olmak parti: lot Aynı koşullarda ve zamanda üzere yetiştirici veya yetiştiricilerin adı, üretilen, ambalajı, ambalaj büyüklü- soyadı, adresi ve imzası, pasaportu dü- ğü, sınıfı, tipi, çeşidi ve boyu aynı olan zenleyen taşra ünitesinin adı, mühür ve ürün örnekleri veya ambalajları toplu- yetkilinin imzası, pasaportun düzenlen- luğu. (2002/58 sayılı Gıda Mad. Genel Etiket- diği tarih. Düzenlenecek pasaportların leme ve Besl. Yönünden Et. Teb.; 2006/51 sayılı üzerinde ayrıca bir bar kod bulunabilir. Gıda Mad. Pestisit Kal.... Num. Alma Met. Teb.; Safkan Arap ve İngiliz Atlarının Soy Küt. Kay. 2007/21 sayılı Gıda Mad. Mikotoks. Sev. Res. mi Dair Yön.; Hayvan Sağlığı Zabıtası Yön.; Sığır Kont. ... Teb.) Cinsi Hay. Tanıml. Tesc. ve İzl. Yön.; 2007/10 parvoviral enteritis: Parvovirüslerden sayılı Sözleşmeli Besiciliğin Dest.... Teb.; 2007/20 meydana gelen bağırsak yangısı, iltihabı. sayılı Hayvansılığın Dest.... Teb.) (Ev ve Süs Hayvanları Sat. Bar. ve Eğt. Yerl... pastırma: turkish pastrami Sıhhatli ka- Yön.) saplık hayvanların, yapışık yağlarından pasaport: passport Tescil edilen işlet- başka bütün diğer unsurlarından ayrılmış melerde tanımlanan her bir sığır cinsi olan et kütlelerinin tuzlanıp tazyik edil- hayvan için yetiştiricinin müracaatı üze- dikten ve kafi miktarda kurutulduktan rine düzenlenen belge. Pasaportta en az sonra mahalli adedlere uygun usuller ile aşağıdaki bilgilerin bulunması gerekir: sarmısak, biber, çemenotu ve zararsız to- Hayvanın bireysel tanımlama numarası, humlardan yapılan bir tabaka ile örtülen doğum tarihi, cinsiyeti, ırkı, anasının bi- veya çemenlenmeden elde edilen et müs- reysel tanımlama numarası veya Avrupa tahzarları. Çemen tabakası içine boya Birliği Üye Ülkeleri dışındaki ülkelerden veya yabancı diğer bir madde katılması ithalat halinde, orijin tanımlama nu- yasaktır. Pastırmalarda rutubet miktarı marası ile bağlantılı bireysel tanımlama % 40 ı geçemez. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) numarası, hayvanın doğduğu işletmenin pastis de marseille: pastis de marseil-

194 Tarım Hukuku Sözlüğü le Anetol miktarı 2 g/L, hacmen alkol olgun domateslerin iyice yıkanıp ezilme- miktarı % 45 olan anason yağı içeren al- sinden ve kabuk, çekirdek, elyaf gibi katı kollü bir Fransız içkisi, Fransız tipi rakı. maddelerinden ayrılmasından sonra elde (2005/11 sayılı Alkollü İçkiler Teb.) edilen suyun, içine tuz katılarak veya tuz pastörizasyon: pasteurization 1- Sütte- katılmadan vakum altında koyulaştırıl- ki patojen mikroorganizmaların vejetatif dıktan sonra hermetik kaplarla usulüne formlarının tamamının, diğer mikroor- göre pastörize veya sterilize edilmesiyle ganizmaların büyük bir kısmının sayısı- elde edilen mamul. Domates salçala- nı indirmek amacı ile yapılan, sütün raf rı suda çözünebilen tuzsuz kuru mad- ömrünü uzatan, en az seviyede fiziksel, de oranına göre 3 türe ayrılır: 1 - Püre: kimyasal ve duyusal değişikliklerle so- Kıvamı akıcı olup suda çözünen tuzsuz nuçlanan ve en az 72 o C `de 15 saniye kuru madde miktarı en az % 11 – 24, 2 veya 63 o C’de 30 dakika veya diğer eş- - İkili (duble) konsantre: Kıvamı koyuca değer şartlarda gerçekleştirilen ısıl işlem. olup suda çözünen tuzsuz kuru madde 2- Yumurtadaki, Salmonella başta olmak miktarı en az % 28 – 30, 3 - Üçlü (triple) üzere patojen mikroorganizmaların ve- konsantre: Oldukça koyu kıvamda, suda jetatif formlarının tamamını yok etmek çözünen tuzsuz kuru madde miktarı en amacıyla uygulanan, ürünün üretim az % 36 - 40. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) teknolojisine uygun yeterli bir sıcaklık- patates kanseri: potato wart disease Bak. zaman kombinasyonuyla gerçekleştirilen patates siğili. işlem. (2000/6 sayılı Çiğ Süt ve Isıl İşl.Görmüş... patates siğili: potato wart disease Teb.; 2007/54 sayılı Yumurta ve Yum. Ürünl. P (Synchytrium endobioticum) Patates kanseri; Teb.) etmeni mantar olan etmenin dayanıklı pastörize içme sütü: pasteurised drin- sporları toprakta çok uzun yıllar yaşa- king milk Çiğ sütün doğal ve biyolojik dığı için savaşımı güç olan en tehlikeli özelliklerine zarar vermeden pastörizas- yumru hastalığı. Hastalık patatesin ge- yon işlemi uygulanarak patojen mikroor- nellikle toprak altı kısımlarında görülür. ganizmaların vejetatif formlarının tama- Nadir olarak çiçekte ve yaprakta belirti men, diğer mikroorganizmaların büyük verir. Bitkinin gövde, stolon ve yumru- bir kısmının yok edilmesi ile elde edilen larında siğil şeklinde oluşumlarla kendini ve pastörizasyondan hemen sonra, kısa o gösterir. Köklerde ise siğiller görülmez. sürede 6 C’yi geçmeyecek sıcaklığa so- Yumru, stolon, gövdenin toprakla birleş- ğutulan içme sütü. (2000/6 sayılı Çiğ Süt ve tiği yerlerde karnabaharı andıran, bezel- Isıl İşl.Görmüş... Teb.) ye büyüklüğünden yumruk büyüklüğüne pastörize tereyağı: pasteurised butter kadar değişen büyüklüklerde pürüzlü si- Pastörize edilmiş kremadan tekniğine ğil şeklinde oluşumlar görülür. Bu siğiller uygun olarak elde edilen, özel koku ve ilk oluştuğunda yeşilimsi renkli olur, za- lezzette, asitlik derecesi süt asidi hesa- manla esmerleşir, siyaha dönüşür ve top- bıyla % 0,27 yi geçmeyen tereyağı. (Gıda rağa bulaşır. Köklerde ise siğil oluşumu Maddeleri ... Tüz.) olmaz. Toprakta veya bitkide yapılabile- pastörize veya sterilize domates salça- cek herhangi bir kimyasal mücadele me- sı: pasteurised or sterilized tomato paste todu yoktur. Hastalık görülen yerlerde Çürük ve küflü olmayan, taze, kırmızı ve patates ekiminin yasaklanması, hastalıklı

195 Ankara Barosu Yayınları patates ve bitki artıklarının imha edilme- suda eriyen madde. Pektin toz veya mayi si gibi kültürel önlemler ve sıkı karantina halinde olmak üzere iki türlüdür: Mayi tedbirleriyle hastalık kontrol altına alına- halindeki (% 5 saf toz pektini havi mah- bilir. (Patates Toh. Sert. ve Paz. Yön) lül) pektinin rengi açık esmer renkten patent: patent İhtira beratı, sınai, zirai, daha koyu ve görünüşü bulanık olmamalı kimyevi ve benzeri bir buluşa sahip olan ve bir kısım mayi pektin 3 - 4 kısım % 60 kişinin bu buluş üzerindeki üretme kul- şeker mahlülü ile karıştırılıp ağıza alın- lanma, ithal veya ihraç etme, satışa ar- dıkta boğazda kuru meyva yenmesinden zetme gibi hakları ve bu hakları gösteren husule gelen tada benzer taddan başka belge. Türkiyede patent başvuruları Türk bir his husule getirmemelidir. (Gıda Mad- Patent Enstitüsüne yapılmaktadır. (Vete- deleri ... Tüz.) riner İsp. ve Tıbbi Müst. Yön.) pelajik balıklar: pelagic fishes Orta su patlamaya dayanım testi: bursting balıkları, gezer balıklar. strength test Nitratlı gübrelerin patlama- pellet: pellet Toz halindeki maddelerin ya karşı dayanıklılığını ölçen test. (Tarım- (yem maddesi vb.) sıkıştırılmasıyla elde da Kullanılan. Kim. Güb. Yön.) edilen küçük silindirik daneler. (Zirai Müc. patojen: pathogen Konukçusunda has- İlaçl. Etiket Yön.) talığa sebep olan mikroorganizmalar ve pelte: jell, jelly Bazı meyvaların veya usa- nematodlar. (2008/28 sayılı Biyolojik Müc. relerinin su ve şekerle pişirilerek koyu- Etmenleri... Teb.) ca bir kıvama getirilmesiyle elde edilen paylı mülkiyet: joint ownership Bak. müstahzarlar. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) müşterek mülkiyet. (Türk Medeni Kanunu) pembe zeytin: pink olive Siyah olgunluk pedigri: pedigree Soy kütüğüne kayıt edi- döneminden önce, pembe, kırmızı, şara- len damızlıklarla, safkan atların numara, bi, açık kahverengi renklerde iken hasat isim, orijin, ırk, renk, eşkal, cinsiyet, do- edilen zeytin daneleri. (2008/24 sayılı Sofra- ğum tarihi, verim kayıtları, yetiştirici ve lık Zeytin Teb.) sahibi ile hayvanın cetlerine ait bilgileri pembekurt: pink bollworm (Pectinophora ve verimlerini belirten belge. (Hayvan Isla- gossypiella Saund.) Pamuk zararlısı. Ergini hı Kanunu; Suni Toh. Tabi Toh. Ovum ve Emb. 7 mm uzunluğunda vücut ve kanatları Trans.... Yön.; Safkan Arap ve İngiliz Atlarının gri-kahverengidir. Ön kanatları üzerinde Soy Küt. Kay. Dair Yön.; At Yarışları Tüz.; Hay- enine koyu çizgiler ve lekeler bulunur. van Sağlığı Zabıtası Yön.) Arka kanatları önlerden daha geniş, kir- pekmez: boiled grape juice Üzüm ve em- li beyaz ve kenarları saçaklıdır. 0.5 mm sali şekerli meyvalar usarelerinin mahalli boyunda, ovalimsi, yeşil beyaz renkte usul ve adetlere göre kaynatılarak ko- üzeri hafif pürüzlü yumurtaları vardır. yulaştırılması suretiyle elde edilen koyu Larvaları önce parlak beyaz iken sonra- renkli ve koyu kıvamdaki madde. dan pembe renge dönüşür, başı kahve- pektin: pectin Elma cinsinden muhtelif rengidir. Her boğumda pembe lekeler ve meyvalarla turunçgillere ait meyvalardan kısa kıllar vardır. Son dönem larva boyu veya bunların usareleriyle kabuklarından 10-12 mm, pupa boyu 8 mm kadardır. hususi usuller ile çıkarılıp reçel, pelte ve Önceleri beyazımsı olan pupa rengi sonra marmelatlara kıvam vermeğe yarıyan ve kahverengi olur. Üzeri ince ve kadife gibi

196 Tarım Hukuku Sözlüğü yumuşak tüylerle kaplıdır. Larvası tarak, pericarp: pericarp Tohum zarı, meyve çiçek ve kozanın içine girerek özellik- kabuğu, perikarp. (2002/11 sayılı Çeltik Teb.; le çiğitleri yiyerek zarar verir. Çiğitlerin 2001/10 sayılı Pirinç Teb.) çimlenme gücünü düşürür. Lif kalitesi- periyodik bakım: periodic maintenance ni ve çiğitten elde edilen yağ kalitesini Bir alet, ekipman veya vasıtanın teknik düşürür. İki çiğitin içini yiyerek ikisini bakım ve kullanım talimatında belirtildi- birleştirip ikiz dane oluşumuna neden ği üzere belirli zaman aralıklarıyla kont- olur. Çiçekte larva bulunursa, rozet çiçek rol edilerek gerekli bakımların yapılması. oluşur. Kozada birden fazla larva bulun- (Gıda ve Gıd. ile Tem. Ed. Mad. ve Malz. Ür. ması halinde kozanın tümü zarar görebi- İşyr. Sor. Yön. İst. Hak. Yön.) lir. Ağır bulaşmalarda kör koza denilen permi: permit İzin belgesi, özellikle ül- durum ortaya çıkar ve zarar %80lere ula- keye yurt dışından mal getirmek iste- şabilir. Kültürel tedbirlerle ve kimyasal yenlere verilen izin. Örnek; ithal permisi (Pamuk Ekiliş- yollarla mücadelesi yapılır. (Zirai Müc. ve Zir. Kar. Kanunu; Gıda Maddeleri lerinde Zararlı Olan Pembe Kurt Yön.) ... Tüz.) pepsin: pepsin Proteinlerin sindirimini perry distilat içkisi: perry spirit Bak. ci- sağlayan mide özsuyunda bulunan ender distilat içkisi (2005/11 sayılı Distile Alkol- zim. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) lü İçkiler Teb.) perakende hali: whole sale fruit market personel: employee, personnel Çalışan, Son tüketiciye perakende yaş meyve seb- eleman, bir işletmede veya kurumda ça- ze satışı yapılan hal. (Yaş Sebze ve Meyve Tic. lışan kişiler. (Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. P Düz...İlşk. Kanun) Dair Kanun) perakende satış: retail Doğrudan tüketi- pestil: dried fruit pulp Pestil; erik, kayı- ciye satış, son kullanıcıya satış. (Su Ürünle- sı, dut ve sair tatlı veya ekşimtrak mey- ri Top. Per. Sat. Yerl. Yön.) valarının ezmelerinin kabuk, çekirdek ve perakende satış yeri: retail sale hall Su posalarının ayrılmasıyle elde edilen ke- ürünlerinin doğrudan insan tüketimine sif usarelerinin güneşte veya sair surette sunulmak üzere satışının yapıldığı bu koyulaştırılarak kurutulup levha haline Yönetmeliğin 26 ncı ve 27 nci maddele- getirilmesiyle elde edilen madde. Pestil rinde belirtilen şartları taşıyan balık satış hangi meyvadan yapılmış ise o meyvanın amaçlı dükkanlar, alış veriş merkezleri, adı ile satılır. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) semt pazarları gibi yerler. (Su Ürünleri Top. pestisit: pesticide Tarım ilacı, zirai mü- Per. Sat. Yerl. Yön.) cadele araştırma ve uygulamalarında perhiz yiyecekleri: dietaries Özel bir bes- kullanılan her türlü kimyasal madde ve lenme veya belirli bir tedavi amaciyle bir preparatlar. (Bitki Koruma Ür. Ruhs. Hk. Yön.; takım besleyici unsurlardan zengin olan Bitki Koruma Ür. Ruhs. Hk. Yön.; Veteriner İsp. bazı gıda maddelerinin bileşiminde bulu- ve Tıbbi Müst. Yön.; Gıdaların Üretimi, Tük. ve nan bazı unsurların uzaklaştırılması, ço- Den. Dair Kanun; Zirai Müc. ve Zir. Kar. Kanu- ğaltılması veya bileşiminde bulunmıyan nu; 2008/41 sayılı Gıda Mad. Bul. İzn. Ver. Pes. başka unsurların dışardan ilave edilmesi Maks. Kal. Lim. Teb.) suretiyle özel bir surette hazırlanan özel pestisit benzeri maddeler: pesticidelike gıda maddeleri. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) substances Pestisit gibi kullanılan veya bir

197 Ankara Barosu Yayınları kısmı bu kapsama giren; biyopreparatlar, peynir: cheese Çiğ, pastörize ya da 72 böcek ve bitki gelişim düzenleyicileri, °C’da 2 dakika ısıtılmış sütlerin peynir feromonlar ve diğer cezbediciler, beslen- mayası ya da organik zararsız bir asit ile meyi engelleyiciler, repellentler, tuzaklar, pıhtılaştırılıp işlenmesi ve belli bir ol- bitki aktivatörleri, fizyolojik hastalıkla- gunlaşma süresi geçirmesi sonunda elde rın tedavisinde kullanılan preparatlar ve edilen tadı, kokusu ve kıvamı kendine benzeri maddeler. (Bitki Koruma Ür. Ruhs. özgü, yapım tekniğine, içine katılan çeş- Hk. Yön.) ni maddelerine ve mahalli alışkanlıklara göre çok çeşitli tipleri olan bir süt ürünü. pestisit kalıntıları: pesticide residues (Gıda Maddeleri ... Tüz.) Gıdalarda bir bitki koruma ürününün metabolitlerini ve parçalanma ürünlerini pH: Bir maddenin asitlik veya bazlık de- recesini tayinde kullanılan ölçü birimi. veya reaksiyonu sonucu oluşan ürünle- PH değeri 7’den küçük olan maddeler rini de kapsayan kalıntılar. (2007/50 sayılı asit, 7’den büyük olanlar baz, 7 olanlar Bebek ve Küç Çoc. Ek Gıd. Teb.; 2008/41 sayılı ise nötr karakterlidir. (Gıda Maddeleri ... Gıda Mad. Bulun. İzin Ver. Pest Limitleri Teb.; Tüz.) 2008/52 sayılı Bebek Formülleri Teb.; 2008/53 sayılı Devam Formülleri Teb.) pınar: fountain, spring Su kaynağı, suyun kaynayarak çıktığı yer. (Köy Kanunu) pet hayvanı: pet Hobi amacıyla yetiştiri- len, satışı yapılan, beslenen ev ve süs hay- pinter: basket Sepet olarakta isimlendirilen balık ve diğer su ürünlerinin avlan- vanları. (Organik Tarım Yön.) masında veya yakalanmasında kullanılan petekli bal: chomb honey, chunk honey kasnak ve ağlardan yapılmış tuzaklar. Kuluçka amaçlı kullanılmamış olan saf (2008/49 sayılı Amatör Amç. Su Ür. Avc. Teb.) balmumundan hazırlanmış temel petek- pirina yağı: olive-pomace oil Pirinanın lerin veya arılar tarafından yapılmış pe- solventlerle ekstraksiyonu veya diğer fi- teklerin gözlerinde depolanmış ve tama- ziksel işlemler sonucu elde edilen, rees- mı veya büyük bölümü sırlanmış olarak terifikasyon işleminden geçmemiş, diğer satışa sunulan bal. (2005/49 sayılı Bal Teb.; yağlar ve karışımları ile karıştırılmamış Gıda Maddeleri ... Tüz.) yağlar. Pirina yağı hiçbir koşulda zeytin- petekli süzme bal: extracted honey with yağı olarak adlandırılamaz. (2007/36 sayılı chomb Süzme bal içerisinde petekli bal Zeytinyağı ve Pirina Yağı Teb.) parçaları ile hazırlanmış bal. (2005/49 sa- pirina: olive-pomace Zeytin küspesi. yılı Bal Teb.) pirinç: rice Oryza sativa L. türüne giren pey: earnest 1- Genellikle alım satım kültür bitkilerinin meyvesi olan çeltiğin, ve kira akidlerinde akit tamamlandık- tekniğine uygun olarak kavuzları soyul- tan sonra alım satım veya kira bedeline duktan sonra, çeşitli değirmenleme iş- mahsup edilmek üzere satıcıya verilen bir lemleri uygulanarak embriyo ve kabuk ile miktar para, kaparo. 2- açık arttırma ile aleurone’un kısmen veya tamamen alın- satışta önerilen bedel. (Köy Kanunu) ması suretiyle elde edilen tane ürün. (Çel- peynir mayası: rennet Sütün kazeinini, tik Ekimi Kanunu; 2001/10 sayılı Pirinç Teb.) kalsiyum parakazeinat halinde çöktüren, pist muayene hakemi: track referee Ya- bileşiminde yararlı enzimler bulunan rış pistlerinin kontrolünden sorumlu ha- maddeler. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) kem. (At Yarışları Tüz.)

198 Tarım Hukuku Sözlüğü pistole kılıfı: Bir suni tohumlama mal- plase ikili: dual plase Günlük resmi zemesi. (Suni Toh. Tabi Toh. Ovum ve Emb. programda üzerine plase ikili konulduğu Trans.... Yön.) ilan edilen bir koşuda, ilk 3 dereceye gi- pişmancalık: forfeit Forfe, koşunun şart- recek 2 atı tahmin ederek o atlar üzerine larına göre koşuya kaydedilen atın, sahi- oynanan bahis. (At Yarışları ve Müşterek Ba- bi tarafından koşuya sokulmaması veya hisler Tüz.) koşudan çıkarılması hallerinde ödenmesi plase: plase 5 veya 6 atla yapılan koşu- gereken para. (At Yarışları Tüz.) larda, bir atın birinci veya ikinci, 7 ve piyasa gözetimi ve denetimi: market daha fazla atla yapılan koşularda bir atın surveillance and inspection Yetkili kuru- birinci veya ikinci yahut üçüncü geleceği- luşlar tarafından, ürünün piyasaya arzı ni tahmin ederek o at veya atlar üzerine veya dağıtımı aşamasında veya ürün pi- oynanan bahis. (At Yarışları ve Müşterek Ba- yasada iken ilgili teknik düzenlemeye hisler Tüz.) uygun olarak üretilip üretilmediğinin, plastik olarak değerlendirilmeyen mad- güvenli olup olmadığının denetlenmesi de ve malzemeler: articles and materials veya denetlettirilmesi. (Ürünlere İlişkin Tek. that shall not be regarded as plastic Ver- Mevzuatın Haz. ve Uyg. Dair Kanun) niklenmiş veya verniklenmemiş rejenere piyasaya arz edilmiş olan ürünlerin pi- selüloz film, elastomerler ile doğal ve yasadan toplanması: recalling the pro- sentetik kauçuklar, plastiklerin eklen- ducts from the market that supplied to mesi ile modifiye edilmiş veya edilmemiş the market Tüketicilere sunulmak üzere kağıt ve mukavva, mikrokristal vakslar P piyasaya dağıtılmış satış raflarında yeri- ve/veya sentetik parafin vakslar dahil ol- ni almış ürünlerin, mevzuatında belirti- mak üzere parafin vakslar ve bu vaksların len çeşitli gereklilikleri karşılamadığının birbirleri ile ve/veya plastiklerle oluştur- sonradan anlaşılması üzerine (etiket bil- dukları vaks karışımlarından elde edilen gilerinin ürünle uyuşmaması, ürün içeri- yüzey kaplamaları. (2005/34 sayılı Gıd. Mad. ğinin mevzuatta öngörülen şartları taşı- ile Tem. Bul. Plas. Mad. ve Malz. Bil. Mig. Tes- maması, üründe sağlık açısından zararlı ti ... Teb.; 2005/31 sayılı Gıda Mad. ile Temasta maddelerin bulunması vb) ürünün üreti- Bul. Plas. Mad. ... Teb.) ci veya dağıtıcı firma veya yetkili resmi plastik: plastic Polimerizasyon, konden- otorite tarafından satıştan yasaklanarak sasyon polimerizasyonu, katılım polime- toplatılması. (Ürünlere İlişkin Tek. Mevzuatın rizasyonu veya diğer benzer işlemlerle dü- Haz. ve Uyg. Dair Kanun) şük molekül ağırlıklı moleküler bileşikler piyasaya arz: placing on the market, ya da doğal makromoleküllerin kimyasal supply to the market Ürünün, tedarik veya değişimi ile elde edilen organik makro- kullanım amacıyla bedelli veya bedelsiz moleküler bileşikler. silikonlar ve diğer olarak piyasada yer alması için yapılan benzer makromoleküler bileşikler. Diğer faaliyet. (Ürünlere İlişkin Tek. Mevzuatın Haz. bileşikler veya maddeler bu tür makro- ve Uyg. Dair Kanun; Gıdaların Üretimi, Tük. ve moleküler bileşiklere eklenebilir. (2005/34 Den. Dair Kanun; Tarımda Kul. Kim. Güb. Yön.) sayılı Gıd. Mad. ile Tem. Bul. Plas. Mad. ve Malz. plântasyon: plantation Sanayide kullanı- Bil. Mig. Testi ... Teb.; 2005/31 sayılı Gıda Mad. lan bazı bitkilerin (kahve, kakao, kauçuk ile Temasta Bul. Plas. Mad. ... Teb.) gibi) geniş ölçüde yetiştirildiği işletme. polen: pollen Tohumlu bitkilerde çi-

199 Ankara Barosu Yayınları

çeklerin erkek organlarınca üretien dişi lara tabii polimer; plâstik ve sunî kauçuk organın döllenmesini sağlayan bitkilerin olarak; naylon gibi sentetik lifler olarak; erkek üreme hücreleri. Polenler arılar, cila ve boya gibi yüzey cilâlanmasında ve kelebekler ve çiçeklere konan diğer bö- kaplanmasında kullanılan maddeler ise ceklerle ve rüzgarla taşınarak dişi organ- suni plimerler olarak adlandırılır. lara ulaşır ve böylece bitkiler döllenerek polimerizasyon: polymerisation Temel tohum oluştururlar. Bal arılarınca top- olarak düşük molekül ağırlığına sâhip lanan polenler yavruların beslenmesinde monomerlerin kimyâsal yolla birleştirile- kullanılır. Kıymetli bir protein, vitamin rek polimer elde edilmesi. (2005/31 sayılı ve mineral madde kaynağı olması nede- Gıda Mad. ile Temasta Bul. Plas. Mad. ... Teb.) niyle polen tuzakları ile kovanlardan top- polinasyon: polination Bitkilerde toz- lanan polenler üretim tekniğine uygun laşma faaliyeti, çiçeğin döllenmesi, po- olarak ambalajlanarak insan tüketimine lenlerin çeşitli yardımcı etkilerle (rüzgar, de sunulmaktadır. (Arıcılık Yön.) arılar ve diğer çiçeklere konan böcekler) poliçe lehdarı: beneficiary Poliçe bede- havada uçuşarak çiçeklerin dişi organla- linden yararlanacak, poliçe bedelini ken- rının üzerine konarak döllenmeyi sağla- di adına tahsil edecek kişi. (Tarım Ürünleri ması. (Arıcılık Yön.; Bombus Arısı Yön.) Lisanslı Depoculuk Kanunu) portör: porter Taşıyıcı, hastalık etmeni poliçe: bill of exchange Senet metninde taşıyan. (Kanatlıların Pullorum ve Gall. Hst. “poliçe” kelimesini, senet başka bir dil- Yön.) de yazılmışsa o dilde poliçe kelimesini posa: pomace Meyve sebze vebenzeri karşılayan kelimeyi barındıran, belirli bir ürünlerin suyu alındıktan sonra kalan bedelin ödenmesi hususunda kayıtsız ve kısmı. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) şartsız havaleyi öngören, ödeyecek olan pralin: praline Toplam ürün ağırlığının kişinin “muhatabın” adını, ödeme yeri- en az % 25 i bitter çikolata, sütlü çikola- ni, kime veya kimin emrine ödenecekse ta, bol sütlü çikolata, beyaz çikolataların onun adını, düzenleme (keşide) tarihi ve kombinasyonundan, karışımından veya yerini, düzenleyenin (keşidecinin) imza- herhangi birinden yada dolgulu çikolata- sını taşıyan kıymetli evrak. (Tarım Sigorta- dan oluşan bir lokma büyüklüğündeki çi- ları Kanunu; Tarım Sig. Uyg. Yön.) kolata. (2003/23 sayılı Çikolata ve Çik. Ür. Teb.) poliklinik: polyclinic Birden fazla veteri- predatör: predator Zararlı organizmalar ner hekimin mesleklerini icra etmek için üzerinde avlanan ve yaşam süreleri bo- bir araya gelerek açmış oldukları muaye- yunca gelişmelerini tamamlayabilmek nehaneler bütünü. (Veteriner Hek. Muay. ve için birden fazla birey üzerinde beslenen Polk. Yön.) ve serbest yaşayan organizma. (2008/28 sa- polimer: polymer Monomer denilen kü- yılı Biyolojik Müc. Ür. Ruhs... Teb.; Bitki Koruma çük moleküllerden meydana gelen büyük Ür. Ruhs. Hk. Yön.) moleküllerin zincir yapısında bulunduğu premiks: premix Yem Kanununun 4 kauçuk, naylon gibi tabiî veya sunî mad- üncü maddesi (d) ve (e) bendlerindeki de. Protein ve nükleik asitleri; bitkilerde mineral yemler ve yemlik preperatlar bu bulunan selüloz ve kauçuğu; silis, fel- tanım kapsamında olmak üzere karma dispat ve yeryüzü kabuğunda bulunan yemlere katılmak veya hayvanlara veril- diğer mineralleri yapısında bulunduran- mek üzere, yem katkı maddelerinin karı-

200 Tarım Hukuku Sözlüğü

şımı veya bir ya da birden fazla yem katkı lam azotun o gıdaya özgü protein faktörü maddesinin bir taşıyıcı madde ile karışı- ile çarpımı sonucu hesaplanan protein mı. (2002/66 sayılı Yem Katkıları ve Premiksle- içeriği. (2002/58 sayılı Gıda Mad. Genel Etiket- rin Ür. İth. İhr. ... Teb.) leme ve Besl. Yönünden Et. Teb.) preparat: preparate, preparation Bak protein ve protein bileşenleri içeren formülasyon. ürünler: protein based and protein com- pres balı: pressed honey Baskı balı, yav- potent based products Yoğun fiziksel ak- rusuz peteklerin doğrudan veya 45°C’yi tivite dönemlerinde protein dengesini aşmamak üzere ısıtılarak preslenmesi ile korumak amacıyla formüle edilmiş; ami- (mekanik usullerle sıkıştırılmasıyla) elde no asit, amino asit karışımları, amino asit bileşikleri, protein konsantreleri ve pro- edilen bal. (2005/49 sayılı Bal Tebliği; Gıda Maddeleri ... Tüz.) teince zenginleştirilmiş sporcu ürünleri. protokol defteri: protocol book Muaye- primer: primary Birincil. (Avian İnfluenza nehaneye gelen hastaların, laboratuvara Hast. Karşı Kor. Müc. Yön.) gelen numunelerin kayıtlarının yapıldığı primer parazitoit: primary parasitoid ve yapılan işlemlerin yazıldığı defter. (Ve- Zararlı konukçu üzerinde gelişen para- teriner Hek. Mes. İc. Türk Vet. Hek. Bir. ve Od. zitoitler. Ayrıca bak. parazitoit (2008/28 Teş. Kanun; Veteriner Hek. Muay. ve Polk. Yön.; sayılı Biyolojik Müc. Etmenleri... Teb.) Seriri ve Gıdai Tah. Lab. Yön.) proforma fatura: proforma invoice Tek- protozoer: protozoa Bazıları parazit et- lif mektubu biçiminde olan ve bir malın kisi göstererek insanlarda hastalığa yol P ksin satımından önce o malın fiyat ve açan tek hücreli mikroorganizmalar. niteliklerini gösteren ve satıcı tarafından (Gıda Maddeleri ... Tüz.) alıcıya gönderilen belge, ön fatura, geçici provitamin: provitamin, provitamine fatura. (Tarımda Kul. Org. OrgMin. Ö. Mik. Çeşitli işlemlerden geçtikten sonra vita- ve Enzim. İç. Org. Güb. Top. Düz....Yön.; Zirai min haline gelecek maddeler. Örneğin Müc. İlaç ve Aletl. Hk. Tüz.) sebze ve meyvelerde bulunan beta karo- propolis: propolis, bee resin, bee gum Arı ten vücutta geçirdiği evrelerden sonra ka- reçinesi, karamum, arıların bitki filiz ve raciğerde A vitaminine dönüşür. (Organik tomurcuklarından toplayarak, kovanda Tarım Yön.) dip tahtası, çerçeve kenarları ve giriş de- pudra şekeri: caster sugar, castor sugar liği arkasında biriktirdikleri, giriş deliğini Topaklanmayı önleyiciler katılmış olsun daraltmak, kovanın çatlak ve kırıklarını veya olmasın ince pulverize edilmiş beyaz kapatmak için kullandıkları antibakte- şeker. (2006/40 sayılı Şeker Teb.) riyal, antiviral, antifungal, antioksidan, pul bitter çikolata: flake bitter chocolate antiparazitik özelliklere sahip, yapışkan Bak. granül bitter çikolata. (2003/23 sayılı ve reçinemsi madde. (Arıcılık Yön.) Çikolata ve Çik. Ür. Teb.) prospektüs: prospectus Etiket bilgileri pul kırmızıbiber: red pepper flakes Cap- ile kullanıcıya yardımcı olacak diğer ilgi- sicum cinsine giren bitkilerin tam ol- li bilgileri ihtiva eden ve müstakil olarak gunlaşmış meyvelerinin tekniğine uygun müstahzarla beraber sunulan belge. (Vete- olarak kurutulup, sapları alındıktan sonra riner İsp. ve Tıbbi Müst. Yön.) yarı öğütülerek pul haline getirilmiş, be- protein: protein Gıda maddesindeki top- lirli oranlarda yemeklik bitkisel sıvı yağ

201 ve yemeklik tuz karıştırılarak su ile tav- lanmış hali. (2000/16 sayılı Baharat Teb.) pul sütlü çikolata: flake milk chocolate Bak. granül sütlü çikolata. (2003/23 sayılı Çikolata ve Çik. Ür. Teb.) pulp veya meyve kesecikleri: pulp or fruit vesicles Suyunu uzaklaştırmadan aynı meyvenin yenilebilen kısımlarından elde edilen ürün. Turunçgil meyveleri için ise meyve etinden elde edilen meyve suyu kesecikleri. (2006/56 sayılı Myve Suyu vb. Ür. Teb.) punch au rhum: Alkol içeriği sadece “rhum”(genellikle fıçıda bekletilmiş esmer veya altınımsı bir renge kavuşmuş hali tercih edilen ve bir takım tatlı yapı- mında kullanılan içki.) den sağlanan li- kör. (2005/11 sayılı Alkollü İçkiler Teb.) Tarım Hukuku Sözlüğü

R raf ömrü: shelf life Satışa arzedilen ürü- rafine pirina yağı: refined olive-pomace nün üretim tarihinden itibaren, uygun oil Doğrudan tüketime sunulmayan, şartlarda kalite özelliklerini muhafaza ham pirina yağının doğal trigliserid ya- edebildiği süre. (Gıdaların Ür. Tük. Den. pısında değişikliğe yol açmayan metot- Dair Yön.; Gıda Güvenliği ve Kal. Den. Kont. D. larla rafine edilmeleri sonucu elde edilen Yön.; 2002/58 sayılı Gıda Mad. Genel Etiketleme ve serbest yağ asitliği oleik asit cinsinden ve Besl. Yönünden Et. Teb.) her l00 gramda 0.3 gramdan fazla olma- rafinaj: refining Rafine etme, arıtma. yan yağdır. (2007/36 sayılı Zeytinyağı ve Piri- (Gıda Maddeleri ... Tüz.) na Yağı Teb.) R rafine edilmiş yağlar: refined oils Doğal rafine şeker: refined sugar Polarizasyon, trigliserid yapısında değişikliğe yol aç- invert şeker içeriği ve kurutma kaybı de- madan rafine edilen yağlar. (2001/29 sayılı ğerleri bakımından beyaz şekerle aynı Bitki Adı ile Anılan Yemeklik Yağl. Teb.) karakteristik özellikleri taşıyan ve toplam puanı en fazla 8 olan ürün. (2006/40 sayılı rafine hayvan yağları: refined animal Şeker Teb.) fat Sıhhatli kasaplık hayvanların iç ve kuyruk yağlarının eritilerek yağdan baş- rafine zeytinyağı: refined olive oil Ham ka nesiç ve uzuv parçalarından tama- zeytinyağının doğal trigliserid yapısında miyle temizlendikten sonra (36) derece değişikliğe yol açmayan metotlarla rafine altında erimiş olarak kalan kısımlarının edilmeleri sonucu elde edilen, ve serbest bu derecenin üstünde katılaşan kısım- yağ asitliği oleik asit cinsinden her l00 larından ayrılmasiyle elde edilerek özel gramda 0.3 gramdan fazla olmayan yağ. koku ve lezzetlerinin tamamiyle izalesi (2007/36 sayılı Zeytinyağı ve Pirina Yağı Teb.; ve asiditelerinin tadili için fizik ve kim- Gıda Maddeleri ... Tüz.) yevi bir işlemeye tabi tutulmak suretiyle rakı: raki, anzarot Yalnızca suma veya istihsal edilen yağlar. Bu yağlar rafine tarımsal kökenli etil alkol ile karıştırılmış kuyruk yağı, rafine iç yağı gibi tedarik sumanın, 5000 litre veya daha küçük ha- edildikleri hayvanların isimlerinin ila- cimli geleneksel bakır imbiklerde, anason vesiyle adlandırılarak satışa çıkarılırlar. tohumu (Pimpinella anisum) ile ikinci kez (Gıda Maddeleri ... Tüz.) distile edilmesiyle sadece Türkiye’de üre-

203 Ankara Barosu Yayınları tilen distile alkollü içki. (2005/11 sayılı Dis- tutulmasıyla elde edilen süt. (Gıda Madde- tile Alkollü İçkiler Teb.; Gıda Maddeleri ... Tüz.) leri ... Tüz.) randıman: yield 1- Kesilen hayvandan reçel: jam Yaş veya kuru meyvaların ka- elde edilen et miktarının hayvanın canlı buk veya içlerinin veya bazı çiçeklerin ağırlığına oranı. 2007/10 sayılı Sözleşmeli Be- veya yapraklarının mahalli usul ve adet- siciliğin Dest.... Teb./ 2- 100 g çeltikten elde lere göre, sadece şeker, şeker ve glikoz edilen baş pirincin yüzde (%) olarak ifa- karışığı veya sadece glikozla veya meyva desi, 2002/11 sayılı Çeltik Teb. 3- Buğdaydan şekeri ile muayyen bir koyuluğa kadar elde edilen unun ağırlık olarak buğdaya kaynatılmasiyle hazırlanan madde. (Gıda oranı. Maddeleri ... Tüz.; 2006/55 sayılı Reçel, Jöle, rasyon: ration Hayvan günlük besin ihti- Marm. Tat. Kest. Pür. Teb.) yacının dikkate alınarak, yetiştirme ama- reçete: presciription, receipt, recipe Yet- cına göre (süt, kasaplık, yumurta vb.) ha- kili veteriner hekimin eczacıya ya da ilaç zırlanan yem karışımı. (Organik Tarım Yön.) satmakla yetkili diğer bir veteriner heki- rayiç bedel: current value Bir malın gün- me hitaben yazdığı ve ilaçların yetkililer cel normal alım satım bedeli. (Sulama tarafından verilmesine veya hazırlan- Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım masına ve bu ilaçların hasta sahibi veya Ref. Kanunu yetkili tarafından kullanılmasına ilişkin reaksiyon aromaları: reaction flavours bilgileri içeren hekimin adı, diploma nu- Sıcaklığı 180 santigrat dereceyi ve süre- marası bulunan, tarihli ve imzalı belge. si 15 dakikayı geçmeyen işlemlerle elde (Veteriner Hek. Muay. ve Polk. Yön.) edilen başlangıçta aroma verici özelliği re-export: re-export Bak. yeniden ihra- olmayan, en az bir bileşeni azot ve diğer cat. (Zirai Karantina Fumigasyon Yön. Zirai Ka- bileşeni indirgen şeker içeren iki madde- rantina İnspektör Yön. Zirai Karantina Yön) nin birlikte reaksiyona girmesi sonucu re-export Bitki Sağlık Sertifikası: oluşan aroma verici karışımlar. (Türk Gıda phytosanitary certificate for re-export Bir Kodeksi Yön.) örneği zirai Karantina Yönetmeliğinin reasürans şirketi: reinsurance company VI No’lu ekinde yer alan, uluslararası Sigorta şirketlerinin üzerlerindeki riskle- kabul edilmiş forma göre, orijin ülkeden ri tekrar sigortalayan şirketler, reasürör. ithal edilen veya bitki sağlık sertifikası- (Tarım Sigortaları Kanunu) nın tanzim edildiği ülke tarafından ithal reasürans: reinsurance Mükerrer sigorta; edilmeden bir başka ülkeye gönderilmek sigortacının sigortaladığı sigorta konusu- istenen bitki ve bitkisel ürünleri tekrar nu istediği şartlarla başka bir sigortacıya ihraç eden ülke tarafından düzenlenen sigorta ettirmesi. (Tarım Sigortaları Kanunu; Bitki Sağlık Sertifikası. (Zirai Karantina Tarım Sigortaları Havuzu Hk. Yön.) Yön.; Zirai Karantina İnspektör Yön.) recombined süt: recombined milk Süt referans kuruluş: reference institution, tozu sütü, yağsız süt tozunun belirli reference laboratory Bitki koruma ürün- oranlarda içme suyuyla karıştırılarak eri- lerinin kalite kontrol ve kalıntı analiz tilip sıvı hale dönüştürülmesi ve içerisi- yöntemlerinin geliştirilmesi ve standar- ne süt yağı katılıp homojenize edilerek dizasyonun sağlanması için yurt içi ve pastörize veya sterilize işlemlerine tabi yurt dışı bilimsel kuruluşlar ile işbirliği

204 Tarım Hukuku Sözlüğü ve ortak çalışma yapan, eğitim veren ve rekombinant DNA tekniği: recombi- anlaşmazlık durumunda verilecek karara nant DNA techniques Estriksiyon en- esas olmak üzere şahit numunelerde ana- zimleri kullanılarak DNA’nın istenilen liz yaparak görüş belirten Bakanlıkça be- bölgesinin kesilip çıkarılması ve kesilen lirlenen kamu laboratuvarları. (Bitki Kor. parçanın ligaz enzimi kullanılarak “vek- Ür. Kal. Kont. An. Yap. Öz. Lab. Hk. Yön.) tör” adı verilen taşıyıcı bakterinin plaz- referans laboratuvar: reference labora- midine yapıştırılması işlemleri. Daha tory Bakanlıkça yetkilendirildiği konu- sonra plasmid bakteri içine yerleştirilerek larda şahit numunelerde analiz yapan, rekombinant DNA’nın normal hücresel eğitim veren, araştırma yapan, analiz aktivitesine devam etmesi sağlanır. (Özel metot ve standartlarını belirleyen, yeterli Veteriner Laboratuvarları Yön.) bilgi ve donanıma sahip, Türk Akredi- rekombinasyon: recombination Su ilave tasyon Kurumu veya Avrupa Akredi- edilerek veya edilmeden, süt kuru mad- tasyon Kurumlarına üye kuruluşlarca desi ile süt yağının, elde edilecek ürün akredite edilmiş olan yetkili laboratuvar- kompozisyonuna uygun oranda karıştı- lar tarafından yapılan analizlerin doğru- rılması. (2003/34 sayılı Krema ve Kaymak Teb.) lanmasından sorumlu kılınan laboratuvar rekombine krema: recombined cream (Kontrol Lab. Kurl. ve Gör. Hk. Yön.; Canlı Hay- Süt ürünlerinden rekombinasyon işle- van ve Hayvansal Ür. Belirli Mad ve Bun Kal. mi ile elde edilen, su ilave edilmiş veya İzl... Yön.) edilmemiş krema. (2003/34 sayılı Krema ve regülatör: regulator Akımı verya akıntıyı Kaymak Teb.) ayarlayan ani iniş ve çıkışları önleyen dü- rekonstitüe krema: reconstitued cream R zenek. (Su Ürünleri Kanunu) Süt ürünlerinden rekonstitüsyon işle- rehabilitasyon: rehabilitation İyileştirme. mi ile elde edilen, su ilave edilmiş veya edilmemiş krema. (2003/34 sayılı Krema ve rejenere selüloz film: regenerated cellu- Kaymak Teb.) losa film Geri dönüşüm yapılmamış tah- rekonstitüsyon: reconstitution Suyu kıs- ta veya pamuk orijinli rafine selülozdan men veya tamamen uzaklaştırılmış süt elde edilen ince tabaka şeklinde malze- ürününe, elde edilecek ürüne uygun su/ me. (2001/39 sayılı Gıda Mad. İle Tem. Bul. Rej. katı madde oranını sağlayacak biçimde Sel. Film. ... Teb.) su ilave edilmesi. (2003/34 sayılı Krema ve rekabetçi türler: competitive species Kaymak Teb.) Zararlıların temel gereksinmeleri (gıda, rektifiye konsantre üzüm şırası: rectifi- barınak vb) için doğada onlarla rekabet cation concentrated grape juice Doğrudan eden ve popülasyonu ortamdaki diğer ısıtma dışında tekniğine uygun yöntem- türlerin aleyhine hızla çoğalabilen orga- lerle kısmen suyu uzaklaştırılmış, asitli- nizmalar. (2008/28 sayılı Biyolojik Müc. Et- ğinin azaltılması ve şeker dışındaki bile- menleri... Teb.) şenlerin uzaklaştırılması için izin verilen reklam: advertisement Ürünlerin satışını işlemler uygulanmış, 20 °C’ da refrakto- arttırmak amacıyla yapılan her nevi tanı- metrik yöntemle ölçülen briks değeri en tım şekli. (Gıdaların Ür. Tük. Den. Dair Yön.; az % 61.7 olan, hacmen gerçek alkol mik- Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun; tarı %1 i geçmeyen, karamelize olmamış Tohumculuk Kanunu) üzüm şırası. (2008/67 sayılı Şarap Teb.)

205 Ankara Barosu Yayınları rengi dönük zeytin: red/pink olive Pem- Resmi Gazete: Official Gazette Türki- be zeytin. Siyah olgunluk döneminden ye Cumhuriyeti Hükümetinin çıkarmış önce, pembe, kırmızı, şarabi, açık kahve- olduğu, Kanunların, Kanun hükmünde rengi renklerde iken hasat edilen zeytin Kararnamelerin, Uluslararası Anlaşmala- daneleri. (2008/24 sayılı Sofralık Zeytin Teb.) rın, Tüzüklerin, Resmi Gazetede yayım- renk kodu: Colour Index-CI Gıda renk- lanması gerkeen Yönetmeliklerin, Ba- lendiricileri için uluslararası renk kod nu- kanlar Kurulu Kararlarının, bazı yüksek marası. (Gıda Katkı Mad. Yön.) yargı organları kararlarının (Örn: Anaya- sa Makhemesi, Uyuşmazlık Mahkemesi renklendiriciler: colourant agents Gıda kararları) bazı resmi ilanların yayınlandı- boyaları, tek başına gıda olarak tüketil- ğı resmi nitelikli yayın organı. (Köy Bazlı meyen veya gıdalarda ana bileşen ola- Kat. Yat. Prg. Tarıma Day. Yat. Dest. Yön.) rak kullanılmayan, gıdaya renk arttırıcı resmî gözetim: official surveillance Avi- ve/veya renk düzenleyici olarak katılan an influenza nedeniyle ilgili olarak bir iş- maddeler. (2002/58 sayılı Gıda Mad. Genel letmede bulunan kümes hayvanı veya di- Etiketleme ve Besl. Yönünden Et. Teb.; 2002/55 ğer kapalı beslenen kuşların veya meme- sayılı Gıda Mad. Kullanılan Renklendiriciler Teb.; lilerin sağlık durumunun yetkili otorite Gıda Katkı Mad. Yön.) tarafından dikkatli bir şekilde izlenmesi. renklendirme: coloring Distile alkol- (Avian İnfluenza Hast. Karşı Kor. Müc. Yön.) lü içkilerin hazırlanmasında Türk Gıda resmi kontrolör: official controller To- Kodeksinde yer alan bir veya birden faz- humluk sertifikasyonuna ilişkin kontrol- la renklendirici maddenin kullanılma- leri yapan, numune alan ve denetimleri sı. (2005/11 sayılı Distile Alkollü İçkiler Teb.; yaparak bu konularda belge düzenleyen 2006/28 sayılı Aromatize Şarap, Arom. Şarap Bakanlıkça Tohumluk Resmi Kontrolör Bazlı İçki ... Teb.) olarak yetkilendirilen kamu görevlileri. repellent: repellent Bak. böcek kaçırıcı- (Tohumluk Sert. İşl. Yetki Devri Yön.) ları. (Bitki Koruma Ür. Ruhs. Hk. Yön.) resmî veteriner hekim: official vetrine- re’sen: ex officio Kendiliğinden, bir emir, rian Bakanlık tarafından atanan ve Ba- talimat veya talep gerekmeden bir işin, kanlık tarafından yetkilendirilen veteri- incelemenin, soruşturma veya yargılama- ner hekim, hükümet veteriner hekimi. nın yapılması. (Köy Kanunu) (Avian İnfluenza Hast. Karşı Kor. Müc. Yön.) resim: due, duty Kamu kurumlarında reşit: adult, full age Bak. ergin. (At Yarışla- görülen hizmetlerin ve yapılan giderlerin rı Tüz.; Sulama Alanlarında Arazi Düz. Dair... karşılığında yalnız o işle ilgisi bulunan Uyg. Yön.) kişilerden alınan belirli miktarda para. retrosesyon: retrocession Reasürans şir- (Su Ürünleri Kanunu) ketinin kabul ettiği risklerin bir bölümü- resmî denetim: official inspection Ka- nü başka bir reasürans şirketine devret- nunlar ve diğer alt düzenlemelerle veri- mesi. (Tarım Sigortaları Kanunu; Tarım Sigor- len yetkilere istinaden işletmelerin resmi taları Havuzu Hk. Yön.) makamlar ve resmi denetçilerce mevzu- rey: vote Oy. (Ziraat Odaları ve Zir. Od. Birl. ata uygun çalışıp çalışmadıklarının de- Tüz.) netlenmesi. (Avian İnfluenza Hast. Karşı Kor. reyhan: sweet basil, purple basil Bak. fes- Müc. Yön.) leğen.

206 Tarım Hukuku Sözlüğü rezene: raziyane, fennel Foeniculum vulgare hükümlerine uygun olmasını teminden Mill.var. dulce çeşidine giren bitkilerin tek- mesul kimse. Başlıca vazifeleri şunlar- niğine uygun olarak kurutulmuş tohum- dır: a) Huysuz atların zamanından evvel ları veya öğütülmüş hali. (2000/16 sayılı piste çıkarılmasına veya yedekte götü- Baharat Teb.) rülmesine müsaade etmek. b) Koşuya rezervuar havzası: reservoir basin İnşa iştirak edecek atların ringe getirilmeden edilen baraj veya göletlerin azami dolu- veya binili olmaksızın piste sevkedilme- luğuna göre belirlenen su basma alanı. lerine mani olmak. c) Ringin inzibat ve (Toprak Kor. ve Arazi. Kul. Kanunu) intizamını bozan veya yarış dürüstlüğü- nü ve koşuların hüsnü surette cereyanını rezidü: residue Bak. kalıntı. haleldar edebilecek hareketlerde bulunan rıhtım: quay Nehir veya deniz kıyısı- koşu ve koşu atları ile alakalı kimseleri na denizin veya nehrin doldurulmasıyla cezalandırılmak üzere Komiserler He- yapılan gemilerin ve diğer su taşıtlarının yetine bildirmek. d) Diskalifiye edilmiş yanaşıp yükleme boşaltma ve indirme atların ve şahısların mevcudiyeti halinde bindirme yapabilecekleri yer. (Balıkçı Ba- bunları Komiserler Heyetine haber ver- rınakları Yön.) mek. (At Yarışları Tüz.) rıza-i taksim: consensual partition, vo- ring mahalli: ring area Yarış atlarının luntary partition Mirasçıların aralarında yarış öncesi son kontrolleri yapıldıktan yaptıkları anlaşma ile terekeyi bölüşme- sonra piste çıkmadan önce gezdirilip leri. (Çiftçi Kayıt Sis. Yön.) bekletildikleri ve seyirciye tanıtıldıkları riboflavin: riboflavin B2 vitamini. en yer. (At Yarışları Tüz.) R çok süt ve süt ürünleri, bira ve ekmek risale: epistle, brochure, letter Küçük ki- mayası. böbrek, domates kuru bakla- tap, kitapçık, mektup (Veteriner Hek. Mes. İc. giller, balık, yeşil yapraklı bitkiler, süt, Türk Vet. Hek. Bir. ve Od. Teş. Kanun) yumurta, karaciğerde bulunan, bitkiler ve mikroorganizmalar tarafından sen- risk: risk Sağlık üzerinde olumsuz etki tezlenebildiği halde hayvansal organiz- yaratma ihtimali ve bu etkinin tehlike malar tarafından sentezlenemeyen, göz ile sonuçlanabilecek şiddeti arasındaki yorgunluğu, kataraktların önlenmesi ve fonksiyonel ilişki. (Gıdaların Ür. Tük. Den. tedavisinde faydalı olan, ayrıca deri do- Dair Yön.; Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. Dair kularının, tırnakların ve saçların oksijen Kanun) kullanımına destek veren, kepek önleyici risk analizi: risk analysis Risk değer- özelliği bulunan demir ve B6 vitamini lendirmesi, risk yönetimi ve risk iletişi- alımına yardımcı olan, eksikliği hamile- mi olarak birbirleri ile bağlantılı üç ayrı likte bebeğin gelişimini olumsuz etkile- süreçten oluşan sistem. (Gıdaların Üretimi, yen vitamin. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) Tük. ve Den. Dair Kanun; Gıda ve Gıd. ile Tem. ring hakemi: ring refree Ring mahal- Ed. Mad. ve Malz. Ür. İşyr. Sor. Yön. İst. Hak. linin inzibat ve intizamından, koşuya Yön.; Sığır Cinsi Hay. Tanıml. Tesc. ve İzl. Yön.) iştirak edecek atların ve binicilerin vak- risk değerlendirmesi: risk assessment Ola- tinde ringe getirilmelerinden ve vaktin- bilecek her türlü tehlikenin, nitelik ve et- de piste çıkarılmalarından kıyafet, forma kilerinin bilimsel olarak belirlendiği süreç. ve teçhizatlarının At Yarışları Tüzüğü (Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun)

207 Ankara Barosu Yayınları risk iletişimi: risk communication Risk mallei olan, deride solunum sisteminde ve değerlendiricileri, risk yöneticileri ve iç organlarda nodül ve ülserlerin oluşması diğer ilgili tarafların risk ve riske ilişkin ile karekterize olan özellikle tek tırnaklı- faktörlere ait bilgi ve düşünceleri paylaş- larda atlarda kronik, merkep ve katırlarda ması. (Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. Dair akut seyreden, insanlara da enfekte hay- Kanun) vanlarla temas sonucu bulaşabilen ve öl- risk yönetimi: risk management Risk dürücü olabilen bulaşıcı, ihbarı mecburi değerlendirmesi ve yasal faktörler göz ve tazminatlı bir hastalık. (Hayvan Sağlığı önünde tutularak ilgili taraflarla istişare ve Zabıtası Kanunu; Ruam Yön.; Hayvan Sağlığı ile uygun olabilecek kontrol önlemlerine Zabıtası Yön.) ilişkin alternatiflerin değerlendirilmesi, ruhsat tezkeresi: licence Su ürünleri is- tercih edilmesi ve uygulanması süreci. tihsalinde bulunacak gerçek ve tüzel ki- (Tarım Kanunu; Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. şilerin gerek kendileri ve gerekse istih- Dair Kanun) salde kullanacakları gemiler için almak riviera zeytinyağı: riviera olive oil Ra- zorunda oldukları belge. Gemide toplam fine zeytinyağı ile gıda olarak doğrudan çalışanların %20 sini geçmemek üzere, tüketilebilecek natürel zeytinyağları ka- 16-18 yaş arasındaki balıkçı yardımcıları rışımından oluşan ve serbest yağ asitliği ruhsat almaksızın çalıştırılabilir. (Su Ürün- oleik asit cinsinden her l00 gramda l.0 leri Kanunu; Su Ürünleri Yön.) gramdan fazla olmayan yağ. (2007/36 sayılı Ruhsat ve Değerlendirme Komisyonu: Zeytinyağı ve Pirina Yağı Teb.) commission of certification and exami- rizom: rhizome Kısmen veya tamamen nation Bakanlık bünyesinde Koruma ve toprak altında gelişen ve üst kısmında Kontrol Genel Müdürlüğünce oluştu- sürgün, alt kısmında kök oluşturan ya- rulan Genel Müdürlük temsilcileri, Ta- tay, genellikle kalınlaşmış köke benzeyen rımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü toprak altı gövdesi. (Zirai Karantina Yön./ temsilcisi ve Araştırma Enstitülerinde İyi Tarım Uyg. Yön./ Zirai Karantina Num Alma görevli bu konunun uzmanlarından olu- ve An. Yön. ) şan bitki koruma ürünleri Ruhsat ve De- rodentisit: rodenticide Farelerle müca- ğerlendirme Komisyonu. (Bitki Koruma Ür. delede kullanılan bitki koruma ürünleri. Ruhs. Hk. Yön.) (Zirai Müc. İlaçl. Etiket Yön./ Bitki Koruma Ür. ruhsat: licence Yem imal etmek üzere Ruhs. Hk. Yön.) kurulan işletmelere asgari teknik ve sağ- rom: rum, rhum Şeker kamışı melası, lık şartlarını haiz olmaları halinde verilen şeker kamışı veya şeker kamışı suyundan yem imal belgesi. (Yem Kanunu) elde edilen şurubun sadece alkol fer- rücu: revocation Bir ödemede bulunan mentasyonu ve hacmen en fazla % 96’ya kişinin bu ödemeye sebep olan veya so- kadar distilasyonu ile üretilen distilatın rumluluğu bulunan üçüncü kişiden öde- kullanılmasıyla elde edilen ve romun be- diği meblağı istemesi veya alabilmek için lirli duyusal özelliklerini taşıyan distile gerekli hukuki yollara müracaat etmesi. alkollü içki. (2005/11 sayılı Distile Alkollü İç- (Tohumculuk Kanunu) kiler Teb.; Gıda Maddeleri ... Tüz.) rüçhan hakkı: priority right Öncelik ruam: glanders, ruam Etkeni Pseudomonas hakkı; hak sahibinin aynı şey üzerinde

208 Tarım Hukuku Sözlüğü diğer hak sahiplerine nazaran öncelikle haklarını kullanabilmesi. (Yeni Bitki Çeş. Ait Islahçı Hakl. Kor. İlş. Kanun) rüsum: duties (resimin çoğulu) Bak. resim. (Su Ürünleri Top. Per. Sat. Yerl. Yön.) rüşeym: germ Bak. embriyo. (Gıda Mad- deleri ... Tüz.) rüşvet: bribery 5237 sayılı Türk Ceza Ka- nununun 252 nci maddesinde düzenlen- miş ve bir kamu görevlisinin, görevinin gereklerine aykırı olarak bir işi yapması veya yapmaması için kişiyle vardığı anlaş- ma çerçevesinde bir yarar sağlaması şek- linde tanımlanan suç. Rüşvet alan kamu görevlisi, dört yıldan oniki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Rüşvet veren kişi de kamu görevlisi gibi cezalandırılır. Rüşvet konusunda anlaşmaya varılma- sı hâlinde, suç tamamlanmış gibi cezaya hükmolunur. Rüşvet alan veya bu konuda anlaşmaya varan kişinin, yargı görevi yapan, hakem, bilirkişi, noter veya yeminli R mali müşavir olması hâlinde, birinci fık- raya göre verilecek ceza üçte birden yarı- sına kadar artırılır. Kamu kurumu niteli- ğindeki meslek kuruluşları, kamu kurum veya kuruluşlarının ya da kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının iştira- kiyle kurulmuş şirketler, bunların bünye- sinde faaliyet icra eden vakıflar, kamu ya- rarına çalışan dernekler, kooperatifler ya da halka açık anonim şirketlerle hukukî ilişki tesisinde veya tesis edilmiş hukukî ilişkinin devamı sürecinde, bu tüzel kişi- ler adına hareket eden kişilere görevinin gereklerine aykırı olarak yarar sağlanma- sı hâlinde de rüşvet suçu işlenmiş sayılır. (Veteriner Hek. Mes. İc. Türk Vet. Hek. Bir. ve Od. Teş. Kanun; Tohumculuk Kanunu) rüzgar perdesi: windbreak Rüzgar erez- yonunu önlemek için araziye rüzgara dik olarak çekilen suni engeller. (Toprak Kor. ve Arazi. Kul. Kanunu)

209

Tarım Hukuku Sözlüğü

S- Ş sabit arıcı: nonmigratory beekeeper Tüm sade çikolata: plain chocolate İçine kakao yıl boyunca kolonilerini aynı yerde bu- yağı ilave edilerek mutat usullerle ihzar lunduran arıcı. Karşıtı: Gezginci arıcı. edilen kakao tozu ve şeker mahlütundan (Arıcılık Yön.) mürekkep müstahzar. (Gıda Maddeleri ... sabit dalyan: fixed weirs Denizlerde ve Tüz.) içsularda su ürünleri istihsal etmek için sade dondurma: plain ice-cream Süt ve kazık, çit, çubuk, tel, taş veya beton ve vanilya aromaları hariç olmak üzere, aro- benzeri manialarla çevrilmek suretiyle, ma maddeleri ve çeşni maddeleri ihtiva sınırları değişmiyecek şekilde kurulan etmeyen dondurma karışımından elde veya tabii olarak çevrilmiş su sahaların- edilen dondurma. (2004/45 sayılı Dondurma S-Ş dan meydana getirilen diple irtibatlı te- Teb.) sisler. (Su Ürünleri Kanunu) sade lokum: plain Turkish delight Çeşni sabit ve seyyar fümigatuvar: immovable maddeleri ve aroma içermeyen lokum. and portable fumigator Fumigasyon için (2004/24 sayılı Lokum Teb.) yapılmış sabit veya taşınabilir gaz geçir- sade makarna: plain macaroni, plain mez fumigasyon (gazlama) odası. (Zirai Triticum durum Müc. İlaç ve Aletl. Hk. Tüz.) pasta buğdayından üretilen irmiğe su katılıp tekniğine uygun yoğru- sabun: soap Ana maddesi bitkisel veya larak hazırlanan hamurun şekillendiri- hayvansal yağların veya yağ asitlerinin lip kurutulması ile elde edilen bir ürün. alkalilerle reaksiyonu sonucunda elde edi- (2002/20 sayılı Makarna Teb.) len genellikle temizleyici olarak kullanılan mamul. Kullanıldıkları amaca veya özel- sade tahin helvası: plain sesame oil hal- liklerine göre sabunlar; tuvalet sabunu, vah, plain tahina halvah Vanilya, vani- birinci nev’i sabun, prina sabunu, ikinci lin ve ethyl vanilin aroması hariç aroma nev’i sabun, toz sabun, mayi sabun, yu- maddesi ve çeşni maddesi içermeyen ta- muşak sabun, traş sabunu ve traş kremleri hin helvası. (2008/6 sayılı Tahin Helvası Teb.) olmak üzere 9 sınıfa ayrılır. Bu sabunların sadeyağ: butter, clarified butter Eritilmiş kimyasal ve fiziksel özellikleri TS/54 e tereyağı. Süt ve/veya süt ürünlerinden uygun bulunacaktır. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) elde edilen, su ve yağsız kuru madde un-

211 Ankara Barosu Yayınları surlarının tamamına yakın bölümü uzak- murlar ile bu hizmet sahasında çalışan laştırılmış, ağırlıkça en az %99 oranında yüksek öğrenim görmüş fizikoterapist, süt yağı içeriğine sahip ürün. (2005/19 sa- tıp teknoloğu, ebe, hemşire,sağlık me- yılı Tereyağı, Diğ. Süt Yağı Es. Sür. Ür. ve Sade- muru, sosyal hizmetler mütehassısı, bi- yağ Teb.; Gıda Maddeleri ... Tüz.) yolog, psikolog,diyetçi,sağlık mühendisi, saf ırk sertifikası: certificate of pure sağlık fizikçisi, sağlık idarecisi ile ebe breed Ana ve babası bilinen, ancak cetle- ve hemşire, hemşire yardımcısı, (Fizik rinin verim kayıtları bilinmeyen damızlık tedavi,laboratuar, eczacı, diş anestezi, hayvanlara Bakanlıkça veya yetki verilen röntgen teknisyenleri ile yardımcıları, kuruluşça verilen belge. (2007/20 sayılı çevre sağlığı ve toplum sağlığı teknisyeni Hayvancılığın Dest. Hk. ...Teb.) dahil) sağlık savaş memuru, hayvan sağ- lık memuru ve benzeri sağlık personeli” saf ispirto: pure spirit, pure alcohol Ham şeklinde sayılan personel. (Gıdaların Üreti- ispirtonun taktir ile tasfiyesinden elde mi, Tük. ve Den. Dair Kanun) edilen ve aşağıdaki vasıfları haiz bulunan etilik alkol. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) sağlık işareti: health mark Sağlık işareti aranan ürünlerde resmî kontrollerin ya- saf tohumluk: pure seed Yabancı mad- pıldığını belirten işaret. deleri ayrılmış aynı bitki çeşidine ait generatif veya vegetatif üreme kısımları. sağlık karnesi: health certificate Hayva- (Tohumculuk Yön.; Patates Tohumluğu Sert. Paz. nın kayıt numarasını, eşkalini, aşılama- Yön.; Sebze Tohum Sert. Paz. Yön.; Tahıl Tohum larını ve parazitlere karşı ilaçlamalarını Sert. Paz. Yön.; Yemeklik Tane Baklagil ve Yem gösteren veteriner hekim onaylı belge. Bit. Toh. Ser. Paz. Yön.) (Ev ve Süs Hayvanları Sat. Bar. ve Eğt. Yerl... Yön.) safkan Arap atı: thoroughbred Arabian horse Bak. Arap atı. (Hayvan Islahı Kanunu; sağlık koruma bandı: health protection Safkan Arap ve İngiliz Atlarının Soy Küt. Kay. strip Hayvancılık işletmesi, Kuluçkahane Dair Yön.) ve damızlık kanatlı işletmesi, su ürünle- ri hali ve benzeri mevzuatında koruma safkan İngiliz atı: thoroughbred English bandı oluşturulması öngörülen işletme- horse Bak. İngiliz atı. (Safkan Arap ve İngiliz lerin toplum sağlığına veya çevreye olan Atlarının Soy Küt. Kay. Dair Yön.) zararlı etkilerini önlemek, işletmede ye- safran: saffron Crocus sativus L. türüne tiştirilen hayvanları, bitkileri veya işletme giren bitkilerin, çiçeklerinin, tekniğine çalışanlarını dışarıdan gelecek hastalık ve uygun olarak kurutulmuş stigmalarının zararlılar ile diğer tehlikelere karşı ko- öğütülmüş hali. (2000/16 sayılı Baharat Teb.; rumak ve üretimin sağlıklı yapılmasını Gıda Maddeleri ... Tüz.) sağlamak amacıyla, işletmenin özelliğine sağlık hizmetleri ve yardımcı sağlık ve kapasitesine göre işletme arazisi içinde hizmetleri sınıfı: branches of medical veya dışında bırakılması gereken asgari serviceses and assistant medical serviceses uygun koruma mesafesi, iskandan veya 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu- insanlardan ari tutulacak mesafe (Hayvan- nun 36ıncı maddesinde “Sağlık hizmet- cılık İşlt. Kuruluş Çalş. Den.... Yön.; Kuluçkahane lerinde (Hayvan sağlığı dahil) mesleki ve Damızlık Kanatlı İşlt. Yön.; Su Ürünleri Top. eğitim görerek yetişmiş olan tabip,diş Per. Sat. Yerl. Yön.) tabibi eczacı veteriner hekim gibi me- sağlık sertifikası: health certificate Kont-

212 Tarım Hukuku Sözlüğü rol ve analizleri sonucunda, kuluçkahane esas teşkil eden belge. (Safkan Arap ve İngi- ve/veya damızlık kanatlı işletmelerinin liz Atlarının Soy Küt. Kay. Dair Yön.) hastalıktan ari olanlarına verilen sertifi- sahipsiz hayvan: waif, estray Barınacak ka. (Kuluçkahane ve Damızlık Kanatlı İşlt. Yön.) yeri olmayan veya sahibinin ya da koru- sağlık teknikeri: paramedical, veteri- yucusunun ev ve arazisinin sınırları dı- nary medical technician Bak. veteriner şında bulunan ve herhangi bir sahip veya sağlık teknikeri (Hayvan Sağlığı Kabini Aç. koruyucunun kontrolü ya da doğrudan ... Yön.) denetimi altında bulunmayan evcil hay- saha veterineri: track veterinary Ringde vanlar. (Hayvanları Koruma Kanunu) koşuya iştirak edecek atların seriri mua- sahtecilik: forgery 5237 sayılı Türk Ceza yenelerini yapmak, koşuların dürüstlüğü Kanununun İkinci Kitap, Üçüncü Kısım, bakımından şüpheli gördüğü durumları “Kamu Güvenine Karşı Suçlar” başlıklı Komiserler Heyetine bildirmek, ve ani Dördüncü Bölümünde 197 ila 212nci vakalarda ilk sıhhi tedbirleri almakla gö- maddelerde hükümlerine yer verilen Pa- revli veteriner hekim. (At Yarışları Tüz.) rada sahtecilik (Madde 197), “Kıymetli Sahil Güvenlik Komutanlığı: Coast dmagada sahtecilik (199), Mühürde sah- Guard Command 2692 sayılı Sahil Gü- tecilik (202), Resmi belgede sahtecilik venlik Komutanlığı Kanunu ile kurulan (204), Resmi belgeyi bozmak, yok etmek Türkiye Cumhuriyetinin bütün sahil- veya gizlemek (205), Resmi belgenin dü- lerinde, iç suları olan Marmara Denizi, zenlenmesinde yalan beyan (206), Özel İstanbul ve Çanakkale boğazlarında, belgede sahtecilik (207), Özel belgeyi liman ve körfezlerinde, karasularında, bozmak, yok etmek veya gizlemek (208) münhasır ekonomik bölgesi ile ulusal başlıkları altında yer alan suçlar. (ulusal Süt ve uluslararası hukuk kuralları uyarınca Konseyi ... Yön.) S-Ş egemenlik ve denetimi altında bulunan sakarin: sacharine Tatlandırıcı olarak deniz alanlarında, kanunlarla kendisine kullanılan, tabii halde maden kömürü verilen görevlerin uygulanması ve yet- katranından elde edilebilen, beyaz renkli kilerin kullanılması maksadıyla kurulan tatlandırma gücü çay şekerinin yaklaşık Türk Silahlı Kuvvetleri kadro ve kurulu- 500 katı olan, suda zor çözündüğünden şu içinde olup barışta İçişleri Bakanlığına sodyum dihitrat tuzu şeklinde kullanılan bağlı olarak görev yapan silahlı güvenlik daha çok çay kahve gibi içeceklere tatlan- kuvveti. Komutanlığın görevleri Kanu- dırıcı olarak katılan, besin değeri bulun- nunda sayılmış olup tarımla ilgili olarak mayan, vücuttan olduğu gibi atılan şeker görev alanı içerisinde Hayvan Sağlığı hastaları ve diyet yapanlar tarafından ve Zabıtası Kanunu, Zirai Mücadele ve kullanılan ancak zararlı ve kanserojen zirai Karantina Kanunu ve Su Ürünleri etkileri olduğu yönünde ciddi şüpheler Kanununda yer alan aykırılıkları izlemek bulunan madde. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) ve gerekli yaptırımları uygulamak veya sakaroz: saccharose, sucrose Sakaroz; sük- uygulatmak da görevleri arasındadır. (Su roz; çay şekeri, daha çok şeker kamışı Ürünleri Kanunu; Su Ürünleri Yön.) ve şeker pancarından elde edilen, kolay Sahip Değiştirme Belgesi: change of sindirilebilen bu nedenle kolay bir ener- horse owners certificate Satış, hibe, vera- ji kaynağı olan, hemen hemen her türlü set gibi sebeplerle atın sahip değişikliğine gıdada kullanılabilen tüketimde büyük

213 Ankara Barosu Yayınları

önemi olan diğer disakaritler gibi kar- sakız: gum, chewing gum Sakız mayası, bonhidrat olan şeker türü. (Şeker Kanunu) diğer bileşenler, izin verilen katkı ve aro- sakatat temizleme ve/veya işleme tesisi: ma maddeleri ile tekniğine uygun olarak facility of sanitization and/or processing şekerli veya şekersiz hazırlanan ürünler. of offal Kombina ve kesimhane bünye- (Zeyt. Isl. Yab. Aşl. Hk. K.’nun Sakız ve Harn. sinde bulunan veya tek başına da faaliyet Teşm. D. Kanun; 99/2 sayılı Sakız Teb.) gösterebilen, mevzuatında belirtilen şart- salahiyet: authority Yetki. (Çiftçi Malla- lara sahip, kasaplık büyük baş küçük baş rının Korunması Hk. Kanun; Zirai Müc. ve Zir. ve kanatlı hayvanlardan elde edilen ve Kar. Kanunu) insan gıdası olarak tüketilen sakatatların salamura: brine, pickle Zeytinlerin yeni- temizlendiği ve/veya işlendiği, ambalaj- lebilme olgunluğu kazanması ve korun- landığı, paketlendiği, soğuk depoda mu- ması için tuzlu su çözeltisine gerektiğin- hafaza edildiği ve nakledildiği tesis. (Ka- de katkı maddeleri ilave edilerek hazırla- natlı Hayvan Eti ve Et Ür. Üretim Tes.... Yön.; nan belirli derişimdeki karışım. (2008/24 Kırmızı Et ve Et Ür. Üretim Tes. Yön.) sayılı Sofralık Zeyt. Teb.; Zeytinciliğin Islahı ve sakatat: offal Kasaplık hayvanların kesi- Yabanilerinin Aşılattırılması Hk. Kanun) mi sonucunda elde edilen karkasa bağlı salamura zeytin: brined olive Uygun olsalar dahi karkasın dışındaki insan olgunluk döneminde hasat edilen ve iş- tüketimine uygun diğer kısımları. (Ka- leme tekniklerine uygun olarak üretilen raciğer, böbrek, dalak, testis, yürek, dil, danelerin salamurada yenilebilme olgun- yemek borusu dış kırmızı kası eti, diyaf- luğu kazandırılması ile elde edilen ürün. ram kası, işkembe, barsak, paça, dil, kelle (2008/24 sayılı Sofralık Zeytin Teb.) ve küçükbaşta beyin gibi organ ve organ salgı balı: honeydew honey Bitkilerin parçaları, ayrıca kanatlı hayvanlardan canlı kısımlarının salgılarından veya bit- elde edilen safra kesesi alınmış karaci- kilerin canlı kısımları üzerinde yaşayan ğer, yürek, boşaltılmış iç zarı çıkartılmış bitki emici böceklerin -Hemiptera- sal- taşlık ve parçalama sırasında ortaya çıkan gılarından elde edilen bal. (Çam balı, kanatlı derisi.) (Kırmızı Et ve Et Ür. Üretim yaprak balı v.b. gibi) (2008/3 sayılı Bal İt- Tes. Yön./ Kanatlı Hayvan Eti ve Et Ür. Üretim halatında Kontrol Belg.... Teb.; 2005/49 sayılı Bal Tes.... Yön.; Hayvan Sağlığı Zabıtası Yön.; Can- Teb.) lı Hayvan ve Hayvansal Ür. Belirli Mad ve Bun salisilik asit: salicylic acid Renksiz kristal Kal. İzl... Yön.; 2006/31 sayılı Çiğ Kırmızı Et ve yapıda, genellikle bitkisel hormonu ola- Haz. Kır. Et Karış. Teb.; 2000/4 sayılı Et Ürün- rak kullanılan aspirin olarak adlandırılan leri Teb.) asetil salisilik asite benzer kimyasal özel- sakız: pistacia Antep fıstığı anacı bir likler gösteren, alkolde çözünen, suda ise ağaç türü. çok az çözünen başta çilek ve kiraz olmak sakız mayası: gum ferment Gıdaya uy- üzere meyve ve sebzelerde doğal olarak gun elastomer, reçine, vinil polimer, pa- bulunan organik asit türü. (Gıda Maddeleri rafin, mikrokristalize vaks, bitkisel yağ ve ... Tüz.) izin verilen katkı maddeleri ile tekniğine salma: a kind of duty for village Köyde uygun olarak hazırlanan ürünler. (99/2 sa- ikamet eden veya köyde oturmamakla yılı Sakız Teb.) birlikte köy ile maddi ilişkisi olanların

214 Tarım Hukuku Sözlüğü

ödemek zorunda oldukları yükümlü aile- saprofit mikroorganizma: saprophyte lerin mali durumları dikkate alınarak köy microorganism Zararlı olmayan mikro- ihtiyar heyetince hane başına belirlenen organizmalar. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) köy gelirlerinden olan bir çeşit aile vergi- sarı bayrak: yellow flag Yarışın tamam- si. (Köy Kanunu) lanmasından başlayarak beş dakika için- salt çoğunluk: absolute majority Oy- de şikayet olması veya tartıda At Yarışla- lamayla karar verilen durumlarda karar rı Tüzüğünün 77 nci maddesi hükmüne verecek kurulun üye tamsayısının yarı- (Binicilerin yarış öncesi ve yarış sonrası sından fazlasının oyu. (Mera Yön.) tartılarının aynı olması şarttır. Ancak sambuca: sambuca Renksiz anason aro- 450 gramı geçmeyen eksiklik ve fazla- malı, anason (Pimpinella anisum L.), yıldız lıklar kabul olunur) aykırı sonuç alınması anason (Illıcium verum L.) veya diğer aro- halinde kesin karara varılıncaya kadar ha- matik bitkilerin distilatını içeren, hac- kem kulesine çekilen sarı renkli bayrak. men alkol miktarı en az % 38 olan, şeker (sarı ışık da yakılabilir) (At Yarışları Tüz.) içeriği invert şeker cinsinden en az 350 sarısabır: aloe, aloe vera Aloe Vera, grama eşit olan, doğal anetol miktarı lit- rede 1 gramdan fazla 2 gramdan az olan Zambakgiller familyasından anavatanı likör. (2005/11 sayılı Alkollü İçkiler Teb.) Afrika olan yaklaşık 300 çeşidi bulunan, 3-4 türünün yapraklarından çıkan jelimsi sanal bayi: virtual dealer, virtual seller özsuyunun şifalı özelliği bulunması ne- Sanal ortam üzerinden müşterek bahis deniyle üretimi yapılan ve ilaç ve kozme- oyunlarını oynatmak üzere bayilik ruhsa- tik üretiminde kullanılan, 30 cm boyla- tı verilen tüzelkişi. (At Yarışları ve Müşterek Bahisler Tüz.) nabilen, çok yıllık etli ve sulu yapraklara sahip, kılıç biçiminde uca doğru incelip S-Ş sanal ortam: virtual media Yarış müesse- sivrileşen, kenarları testere gibi küçük sesi tarafından belirlenecek müşterek ba- dikenli, soluk yeşil renkli yaprakları top- his oyunlarının hipodrom ve bayiler dışın- rağın üzerinde rozetler oluşturarak yük- da oynandığı cep telefonu, interaktif diji- selen bir bitki. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) tal televizyon, internet, çağrı merkezi ve benzeri altyapı platformların oluşturduğu sari hastalık: contagious disease, infectio- ortam. (At Yarışları ve Müşterek Bahisler Tüz.) us disease Bulaşıcı hastalık. (Ziraat Odaları sanat-ı mutade: ordinary craft Alışılmış, ve Zir. Od. Birl. Tüz.) yapılagelen meslek. (Zirai Müc. ve Zir. Kar. satış izni: sales permit Üretim izni ve- Kanunu) rilmiş veteriner sağlık ürünlerinin üreti- sanitasyon: sanitation Halk sağlığını ko- minden sonra Tarım ve Köyişleri Bakan- rumak amacı ile yüzeylerden gıda kalın- lığınca görevlendirilen komisyon tarafın- tıları, mikroorganizmalar, yabancı mad- dan alınan numunelerin yine Bakanlıkça deler ve temizlik maddeleri kalıntıları görevlendirilen enstitülerde, zararsızlık, gibi kirlerin uzaklaştırılması için alınan sterilite ve bağışıklık kontrollerinin yap- önlemlerin tümü. (Gıda Güvenliği ve Kal. tırılması neticesinde, uygun bulunanlara Den. Kont. D. Yön.) piyasaya satış için sunulmak üzere, Ba- saprofit bakteri: saprophyte bacteria Za- kanlıkça verilen satış izin belgesi. (Özel rarlı olmayan bakteriler. (Gıda Maddeleri ... Veteriner Laboratuvarları Yön.) Tüz.) satış koşusu: sales stake Yalnız satılık at-

215 Ankara Barosu Yayınları ların iştirak edebileceği koşu. Koşuda bi- ze şarap bazlı içkiler ve bunlara ait özel rinci gelen at, açık artırma; diğerleri ka- hükümlerde yer alan ürünlerde, invert palı zarf usulü ile satılır. (At Yarışları Tüz.) şeker cinsinden şeker içeriğine göre: Şe- satış ünitesi: sales unit Tarımsal ürünün ker içeriğinin 50 g/L’den az olması hali. üreticiden alınıp tüketiciye ulaştırılarak (2006/28 sayılı Aromatize Şarap... Teb.) satışını yapan birim (manav, market, pa- seki: terrace set Meyilli tarım arazileri- zar, v.b.). (İyi Tarım Uyg. Yön.) ninin erezyona karşı korunmak tarımı satış vaadi: promise of sale Gayrimenkul kolaylaştırmak için basamaklanmış hali. malikinin malik olduğu gayrimenkulü seki: stocking At eşek veya sığırların alıcıya aralarında kararlaştırılan şartlarla ayaklarında bileğe veya dize kadar çıkan satacağını taahhüt ettiğini bildirir noter beyazlık. (Toprak Kor. ve Arazi. Kul. Kanunu; sözleşmesi. (Sulama Alanlarında Arazi Düzen- Safkan Arap ve İngiliz Atlarının Soy Küt. Kay. lenmesine Dair Tarım Ref. Kanunu; Toprak Kor. Dair Yön.) ve Arazi. Kul. Kanunu) sekileme: terrace Meyilli tarım arazileri- Sayıştay: Court of Account 832 sayılı Sa- nin erezyona karşı korunması ve toprak yıştay Kanunu ile kurulmuş genel ve kat- işleme, sulama gibi tarımsal faaliyetlerin ma bütçeli dairelerin gelir ve giderleri ile kolaylaştırılması amacıyla basamaklan- mallarını Türkiye Büyük Millet Meclisi ması. (Toprak Kor. ve Arazi. Kul. Kanunu) adına denetlemek ve sorumluların he- sel: flood Yoğun yağışlar veya karların sap ve işlemlerini yargılama yoliyle kesin erimesi nedeniyle özellikle bitki örtüsü hükme bağlamak ve kanunlarla verilen zayıf eğimli arazilerde görülen ve geçtiği inceleme, denetleme ve hükme bağlama yerlerde zarara sebep olan taşkın su akın- işlerini yapmakla görevli yüksek yargı tısı. (Tabi Afetlerden Zar. Gör. Çiftçl. Yap. Yard. organı. (Tarım ve Kırs. Kalk. Dest. Kurumu ... Hk. Yön.) Kanunu) selektivite: selectivity Seçicilik. (Arıcılık sayman: accountant, accounting officer Yön.) Kurum veya kuruluşlarda hesap işlerine bakan kişi. (Tohumculuk Kanunu) sentetik: synthetic Doğal olmayan, ya- sebze fidesi: seedling of vegetable Sebze pay, sentezlenerek elde edilmiş. (Organik üretimi amacıyla dikilen aşılı bitkileri Tarım Yön.; Gıda Maddeleri ... Tüz.) veya aşı unsurlarını içine alacak şekilde sentetik çeşitler: synthetic varieties bütün bitkiler veya bitki parçaları. (Sebze Muayyen adet ve oranda (Kendilenmiş Fidesi Ür. ve Paz. Yön.) döl) karışımından meydana getirilen ilk sebze ve meyva konserveleri: tinned fru- generasyon. Safkan taşımayan sertifikalı it and vegetable Tabii vasıflarını muhafa- tohumluk karşılığı. Her yıl yenilenmesi za eden çeşitli sebze ve meyvaların ayık- gerekir. (Tohumculuk Yön. ) lanıp temizlenerek iptidai bir pişirmeye sentetik pestisit: synthetic pesticide Or- ve mahalli ihtiyatlara uygun bir işlemeye ganik olmayan sentezlenerek elde edil- tabi tutulduktan sonra ermetik olarak ka- miş etkili maddeler içeren tarım ilaçları. patılmış kutularda sterilize edilmeleriyle (Organik Tarım Yön.) hazırlanan ürünler. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) sentetik yağ: synthetic oil Petrolün işlen- sek: dry Aromatize şarap, aromati- mesiyle elde edilen baz yağın birçok kim-

216 Tarım Hukuku Sözlüğü yasal işlemden geçmesinden sonra, labo- lık hizmeti sunan, sertifika sahibi kişiler. ratuvar koşullarında insan eliyle üretilen, (Tarımsal Yayım ve Dan. Hizm. Yön.) mineral yağa oranla yüksek ve düşük serbest veteriner hekim: self-employed sıcaklıklara ve yüksek basınca karşı daha veterinary 09/03/1954 tarihli ve Veteri- dayanıklı olan yağ. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) ner Hek. Mes. İc. Türk Vet. Hek. Bir. ve Od. Teş. sera: greenhouse Yetiştirilecek meyve ve Kanun sayılı Kanunda belirtilen şartları sebzelerin istediği iklim şartlarının suni haiz ve 657 sayılı Devlet Memurları Ka- olarak sağlandığı naylon, cam, fiberglas nununa tabi olmaksızın mesleğini serbest vebenzeri ışık geçiren malzemeyle örtü- olarak icra etme yetkisine sahip veteriner lü kapalı tarım tesisleri. (Tarım Sigortaları hekim. (Hayvan Sağlığı Zabıtası Yön./ Vete- Kanunu; Tarım Arazilerinin Kor. Kul. Dair Yön.) riner Hek. Muay. ve Polk. Yön.; Hayvan Sağlığı sera organize sanayi bölgeleri: organi- ve Zabıtası Kanunu; Hayvan Islahı Kanunu; Ve- zed greenhouse cultivation zone Bak. or- teriner Hek. Mes. İc. Türk Vet. Hek. Bir. ve Od. ganize seracılık bölgesi. (Tarım Arazilerinin Teş. Kanun; Suni Toh. Tabi Toh. Ovum ve Emb. Kor. Kul. Dair Yön.) Trans.... Yön.; Aşılama ve Serumlama Üc. Yön.) seramik malzemeler: ceramic articles serbest veteriner sağlık teknisyeni: self- Genel olarak yüksek killi veya silikat employed veterinary technician Mesleğini içerikli inorganik maddelerin karışımla- serbest olarak icra eden veteriner sağlık rından üretilen, küçük miktarda organik teknisyeni. (Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanu- maddelerin ilave edilebildiği, önce şekil- nu; Hayvan Sağlığı Zabıtası Yön.) lendirilip pişirilerek sabitlenen, sırlanıp serbest ziraat mühendisi: self-employed cilalanabilen ve/veya dekore edilebilen agricultural engineer Üreticilerin müca- malzemeler. (2001/38 sayılı Gıda Maddeleri ile dele işlerini veya İl Tarım Müdürlükle- S-Ş Temasta Bulunan Seramik Malz. Teb.) rince görevlendirilecek Devlet Yardım serbest bölge: free zones 3218 sayılı Ser- Mücadeleleri ile salgınlarda mücadeleleri best Bölgeler Kanununun 2 nci madde- ücret karşılığında yapan serbest çalışan sine göre Bakanlar Kurulunca yer ve sı- ziraat mühendisi Zirai Müc. İşl. Ücret Karş. nırları belirlenen gümrük bölgesi dışında Yap. İst. Hk. Yön.) sayılan serbest bölge ile Türkiye’nin diğer sergi ve teşvik müsabakası: exhibition yerleri arasında yapılacak ticaretin, dış ti- and incentive race Ürünlerin veya yetiş- caret rejimine tabi olduğu alanlar. (Gıda- tirilen hayvanların sergilendiği yerler ve ların Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun) yetiştirilen hayvanların ve ürünlerin ye- serbest handikap: free handicape At- tiştiriciliği teşvik amacıyla yarıştırılarak ların taşıyacakları sikletler ilan ve kabul dereceye girenlere çeşitli ödüller verilme- edilinceye kadar kaydiye ve pişmancalık si. Örnek; buzağı teşvik müsabakası, bal ödemek mükellefiyeti olmaksızın vazge- teşvik müsabakası. (Hayvan Islahı Kanunu) çilebilen handikap. (At Yarışları Tüz.) sermayesi paylara bölünmüş komandit serbest tarım danışmanı: self employed şirket: partnership in commendam Ser- agricultural adviser Kendi nam ve hesa- mayesi paylara bölünen ve ortaklarından bına çalışmak suretiyle tarımsal işletme- bir veya birkaçı şirket alacaklarına kar- lere, sivil toplum örgütlerine ve tarımdan şı bir kollektif şirket, diğerleri bir ano- girdi alan kuruluşlara tarımsal danışman- nim şirket ortağı gibi mesul olan şirket.

217 Ankara Barosu Yayınları

Sermaye, paylara bölünmeksizin sadece dığını, bir eğitimin başarıyla tamamlandı- birden çok komanditerin iştirak nis- ğını gösteren yetkili makam veya kuruluş- betlerini göstermek maksadiyle kısım- ça onanmış belge. (İyi Tarım Uyg. Yön.) lara ayrılmış bulunuyorsa adi komandit sertifikalı fidan: certificated sappling şirket hükümleri tatbik olunur. Ko- Üretim anaçlıklarında vegetatif yoldan manditelerin gerek birbirleriyle gerekse elde edildiği bahçe muayenesi sonunda komanditerlerin heyeti umumiyesi ve tevsik edilen ve çeşit isminin doğruluk- üçüncü şahıslarla olan hukuki münase- ları yetiştirici müessese tarafından tevsik betleri ve bilhassa şirketi idare ve temsil ve garanti edilen muayyen yaş ve boyda vazife ve salahiyetleri ve şirketten çekil- özelliğine göre ambalajlanmak suretiyle meleri, komandit şirketlerdeki hüküm- dağıtıma hazırlanmış fidanlar. (Tohumcu- lere tabidir. Yukarıdaki hususlar dışında luk Yön.) aksine hüküm olmadıkça, anonim şirket hükümleri tatbik olunur. (Tarım Sigorta- sertifikalı tohumluk: certified see Orijinal ları Kanunu) tohumluktan veya kendisinden (sertifikalı tohumluktan) elde dilen, çeşit safiyetini ve serolojik muayene: serologic examina- sağlığını devam ettiren tohumluk. (Tahıl tion Hastalık yönünden hayvandan elde Tohum Sert. Paz. Yön.; Pancar Tohumluğu Sert. ve edilen serumun muayene ve tetkiki. (Hay- Paz. Yön.; Patates Tohumluğu Sert. Paz. Yön.; Seb- van Sağlığı Zabıtası Yön.; Ruam Yön.; Kanatlıla- ze Tohum Sert. Paz. Yön.; Yemeklik Tane Baklagil rın Pullorum ve Gall. Hst. Yön.; Hayvan Sağlığı ve Yem Bit. Toh. Ser. Paz. Yön.) ve Zabıtası Kanunu) sertifikasyon: certification Bakanlıkça seropozitif hayvan: seropositive animal veya Bakanlıkça yetkilendirilen kamu ve/ Serum kontrolünde serumu hastalık yö- veya özel kuruluşlar tarafından gıda, kali- nünden pozitih çıkan hayvanlar. (Hayvan te ve kontrol sistemlerinin belgelenmesi. Sağlığı Zabıtası Yön.) (Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun) serpme ağ: castnet Balığın üstten atılan sertifikasyon kuruluşu: certification ağ ile kapatılmasını ve ağ içinde kalma- agency 1- Bakanlık tarafından sertifi- (Su Ürünleri sını sağlayan istihsal vasıtası. kasyon ile yetkilendirilen kuruluşlar. 2- Yön.) Tüm kontrolleri tamamlanmış iyi tarım sert çekirdekli meyveler: drupe Kayısı, uygulamaları kriterlerine uygun üretilen kiraz, vişne, şeftali, nektarin, erik, kızıl- ürünü/organik ürün veya girdiyi kont- cık, zerdali, zeytin gibi meyve etinin içe- rol kuruluşunun yaptığı kontrol ve bu risinde bulunan çekirdeği sert bir kabuk- kontrole ilişkin bilgi ve belgeler ile gerek la kaplı meyveler. (Tarımsal Ür. Birl. Kurlş. duyulan hallerde yaptırılacak analizlere Usul ve Es. İlş. Yön.) dayanarak sertifikalandırmak üzere Ba- sert kabuklu meyveler: nuts Kestane, kanlık tarafından yetki verilmiş gerçek ceviz, badem, fındık, antep fıstığı gibi veya tüzel kişiler. (Patates Toh. Sert. ve Paz. sert bir kabuğa ahip meyveler. (Tarımsal Yön; Sebze Tohum Sert. Paz. Yön.; Tahıl Tohum Ür. Birl. Kurlş. Usul ve Es. İlş. Yön.) Sert. Paz. Yön.; Yemeklik Tane Baklagil ve Yem sertifika: certificate Bir ürünün, bir uygu- Bit. Toh. Ser. Paz. Yön.; İyi Tarım Uyg. Yön.; Or- lamanın yada bir işletmenin mevzuatına ganik Tarım Kanunu; Organik Tarım Yön.) uygun olduğunu, istenilen kriterleri taşı- sertifiker: certification officer Kontrol ve

218 Tarım Hukuku Sözlüğü sertifikasyon kuruluşu adına veya sertifi- seyrangâh: promenade Gezinti yeri. (Köy kasyon kuruluşu adına, kontrolü tamam- Kanunu) lanmış ürünün veya girdinin mevzuatına seyrüsefer: traffic Trafik. (Su Ürünleri Ka- uygun olduğunu onaylamak üzere Ba- nunu) kanlık tarafından yetki verilmiş gerçek seyyar esnaf: pedlar, chapman Yerleşik kişi. (Organik Tarım Kanunu; İyi Tarım Uyg. işyeri bulunmayan faaliyetini seyyar ola- Yön.; Organik Tarım Yön.) rak sürdüren esnaf. (Gıdaların Üretimi, Tük. sertleştiriciler: firming agents Meyve ve ve Den. Dair Kanun) sebzelerin yapısını koruyan ya da doku- sıçan: rat Rattus Fareden daha büyük za- larını sert veya gevrek hale getiren veya rarlı bir çok türü bulunan kemirgen me- mevcut jelleştiriciler ile reaksiyona gire- meli. (Hayvan Deneyleri Etik Kurullarının... rek jel oluşumunu sağlayan veya güçlen- Yön.) diren maddeler. (2002/58 sayılı Gıda Mad. Genel Etiketleme ve Besl. Yönünden Et. Teb. / sığır: cattle Bak. sığır cinsi hayvan. (Sığır 2008/22 sayılı Renklendiriciler ve Tatl. Dışındaki Cinsi Hay. Tanıml. Tesc. ve İzl. Yön.) Gıda Katkı Mad. Teb. ) sığır cinsi hayvan: bovine animal Et sertleştirilmiş yağ: vulcanized oil (Gıda üretimi, süt üretimi, damızlık veya di- Maddeleri ... Tüz. ) ğer amaçlarla yetiştirilen Bison bison ve Bubalus bubalus türü hayvanlar dahil her serum: serum Hayvanlarda koruyucu yaştaki sığır ve mandalar. (Bruselloz ile Müc. ve tedavi edici olarak kullanılan ve içe- Yön.; Sığır Bovine Tüberkülozu Yön.) risinde spesifik bağışıklık maddelerini taşıyan preparatlar (Veteriner Hek. Muay. ve sığır vebası: rinder pest, cattle plague Sı- Polk. Yön.; Veteriner Hek. Mes. İc. Türk Vet. Hek. ğır ve mandalarda görülen, son derece S-Ş Bir. ve Od. Teş. Kanun; Hayvan Hastanelerinin bulaşıcı ve öldürücü Hastalık etkeni, Pa- Kuruluş ... Yön.; 2003/40 sayılı Veteriner Biyolo- ramyxovirus familyasından Morbilli gru- jik Ür.... Teb.; 2000/44 sayılı Aşı, Serum, Sul. sıv. buna dahil bir virüs olan hastalık. Virus ve Biy. Mad....Num. Alma... Teb.; 2002/37 sayılı ılıman iklimlerde, merada ve sularda 4 ay Veteriner Biyolojik Ür. İth.... Teb.) süreyle etkisini korur. 60 °C ısıda hemen ölür. Morbiditesi %100, mortalitesi %90 servi: redwood, Kıl dönmesi, hayvanla- civarındadır. İyileşen hayvanlar hastalığa rın eşgalinin belirlenmesinde kullanılan ömür boyu yakalanmazlar. İmmun ko- derideki bazı yerlerde kılların dairesel lostrum alan buzağılar 6-8 ay süreyle ba- sarmal dizilime sahip olması durumu ğışık kalırlar. Hastalık genel durgunluk, (Safkan Arap ve İngiliz Atlarının Soy Küt. Kay. bitkinlik, halsizlik, iştahsızlık, yüksek Dair Yön. ateş (40-42 °C), gözyaşı, hırıltılı solu- seyis: stableman Yarış atlarının bakım, num, burun akıntısı ve salya akıntısı gibi beslenme, yarış alanına gidiş, dönüş ve ge- belirtilerle kendisini gösterir, çok şiddetli zinti işlerinde çalışan ve Lisans Yönetme- ishal sonucunda hayvan birkaç gün içe- liği hükümlerine göre seyis lisansı taşıyan risinde ölür. Hastalık insanlara ve diğer kişi. Başarılı sicil almış ve en az 3 yıl seyis- çiftlik hayvanlarına bulaşmaz. Tazminat- lik yapmış olan seyisler, Lisans Yönetme- lı ve ihbari mecburi bir hastalıktır. (Hay- liğinde belirtilen nitelikleri taşımak koşu- van Sağlığı ve Zabıtası Kanunu/ Hayvan Sağlığı luyla seyisbaşı olabilirler. (At Yarışları Tüz.) Zabıtası Yön.)

219 Ankara Barosu Yayınları sığırların süngerimsi beyin hastalığı: ikili bahis konulduğu ilan edilen en az 4 mad cow disease; bovin spongiform en- atın iştirak edeceği bir koşuda, birinci ve cephalopaty (BSE) Sığırların merkezi sinir ikinci gelecek atı sırasıyla tahmin ederek, sistemini etkileyen, yavaş ilerleyen, deje- o atlar üzerine oynanan bahis. (At Yarışları neratif ve ölümle sonuçlanan, insanlarda ve Müşterek Bahisler Tüz.) da görülebilen etkeni tam olarak bilin- sıralı üçlü bahis: trifecta Günlük resmi meyen, özellikle hayvansal katkılı yem- programda üzerine sıralı üçlü bahis ko- lerle hayvanlara bulaştığı düşünülen bir nulduğu ilan edilen bir koşuda, birinci, hastalık. (Hayvan Sağlığı Zabıtası Yön.) ikinci ve üçüncü gelecek atları sırasıyla sığırtmaç: cowboy, cowman, wrangler tahmin ederek o atlar üzerine oynanan Köylerde köylünün büyükbaş hayvanla- bahis. (At Yarışları ve Müşterek Bahisler Tüz.) rını ayni veya nakdi belli bir ücret karşı- sıtma: malaria, marsh fever, swamp fe- lığında meraya çıkaran, otlatan kişi. (Köy ver Amipe benzeyen mikroskopla gö- Kanunu) rülebilen tek hücreli bir parazitin sebep Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekaleti: olduğu Anofel türü sivrisineğin dişileri- Ministry of Health Sağlık ve Sosyal Yar- nin sokmasıyla, kan nakliyle veya bulaşık dım Bakanlığı, Sağlık Bakanlığının eski şırıngayla insandan insana bulaşan birkaç adı. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) gün önce görülen halsizlik, neşesizlik, sıhri hısımlık: affinity relationship Dü- iştahsızlık, başağrısı, sırt ve bacak ağrıla- nür hısımlığı, eşlerden her birinin kan rından sonra titreme, ateş ve ter nöbetle- hısımları diğerinin aynı dereceden sıhri riyle kendini gösteren bir hastalık. (Çeltik hısımı olur. Sıhri hısımlık buna neden Ekimi Kanunu) olan evlilik ortadan kalksa bile devam sıvat: watering trought Merada hayvan- eder. (Sulama Alanlarında Arazi Düz. Dair... ların su ihtiyaçlarının giderilmesi için Uyg. Yön.) yapılan tesisler. (Mera Kanunu; Köy Kanunu) sıklet: weight Ağırlık. (At Yarışları Tüz.) sıvı azot: liquid nitrogen Endüstriyel an- sınaî kazanç: industrial income Sanayi lamda ve büyük miktarlarda sıvılaştırıl- faaliyetlerinden elde edilen gelir. (Tohum- mış havadan distilasyon yoluyla üretilen culuk Kanunu) –196°C sıcaklığında dondurucu bir sıvı sınai mülkiyet hakkı: industrial property olup canlı dokuyla temas etmesi halinde right Tescil ettiren gerçek ya da tüzel ki- ani donmaya neden olan, bu donduru- şilerin, tescil edilen yerli ve yeni geliştiril- cu özelliği nedeni ile gıda ürünlerinin miş hayvan ırk, tip, hat ve hibritlerinden daldırılarak dondurulması ve taşınımın- elde edecekleri ticari hakları. (Hayvan Irk- da, canlı dokuların, üreme hücrelerinin larının Tesciline İlşk Yön.) (sperm, yumurta), ve diğer biyolojik ör- sınır kontrol noktası: border inspecti- nek ve malzemelerin dondurularak ko- on post Gümrüklü saha içindeki canlı runmasında kullanılan madde. (Suni Toh. hayvan ve hayvansal ürünler ile bitki ve Tabi Toh. Ovum ve Emb. Trans.... Yön. ) bitkisel ürünlerin ülkeye girişinde kont- sıvı gübre: liquid fertilizer Süspansiyon rollerinin yapıldığı yer. veya çözelti halindeki gübreler. (Tarımda sıralı ikili bahis: ordered pair betting Kullanılan. Kim. Güb. Yön.. ) Günlük resmi programda üzerine sıralı sıvı krema: liquid cream Donma sıcak-

220 Tarım Hukuku Sözlüğü lığının üzerindeki sıcaklıkta sıvı halde almayacak şekilde sıkıştırılıp örtülen ve olan krema, rekonstitüe krema ve/veya süt asidi bakterilerinin etkinliğine bıra- rekombine kremanın üretilmesi ve am- kılarak olgunlaştırılarak bir neni hayvan balajlanması ile elde edilen doğrudan tü- turşusuna dönüştürülen besi ve süt hay- ketime ve/veya kullanıma sunulan işlem vancılığında hayvanların kaba yem ihti- görmüş krema. (2003/34 sayılı Krema ve Kay- yacını karşılamada büyük önemi bulunan mak Teb. ) yem çeşidi. (Organik Tarım Yön.) sıvı pektin: liquid pectin Kurutulmuş silaj çukuru: silage bunker, silage silo Si- elma püresi veya narenciye meyvelerinin laj yapmak üzere silaj malzemesinin dol- kabuğundan veya her ikisinin karışımın- durulması için açılmış su drenajı yapılmış dan seyreltilmiş asitle işlenmesini takiben çukur. (Tarım Arazilerinin Kor. Kul. Dair Yön.) sodyum veya potasyum tuzları ile kısmi silaj makinası: silage machine Silajlık nötralizasyon sonucu elde edilen pektini ürünleri tarladan hasat edip parçalayarak içeren ürünler. (Türk Gıda Kodeksi Yön.) silaj yapmaya hazır hale getirmek için ta- sızma bal: extracted honey Süzme bal sarlanmış kendinden hareketli ve çekilir elde edilirken alınan sırlardan ve balı tipleri bulunan makine. (Köy Bazlı Kat. Yat. alınmış peteklerden sızdırılarak toplanan Prg. Mak. Ekp. Alım. Dest. Yön.) bal. (2005/49 sayılı Bal Teb.) silo: silo Genellikle tahıl ürünlerinin sızma yağlar: refined oils Yağın yapısını muhafazasında kullanılan beton veya çe- değiştirmeksizin mekanik yöntemle ve ısı likten yapılmış slindirik yüksek depolar. uygulaması ile elde edilen, saflaştırmak (Zirai Müc. ve Zir. Kar. Kanunu; Zirai Karan- amacı ile sadece su ile yıkama, çöktürme, tina Tüz.) filtrasyon ve santrifüj işlemleri yapılan simbiyotik: symbiotic Simbiyotik ortak S-Ş yağlar. (2001/29 sayılı Bitki Adı ile Anılan Ye- yaşamda karşılıklı fayda sağlanan bera- meklik Yağl. Teb.) berlik. (Tarımda Kul. Org. OrgMin. Ö. Mik. ve Enzim. İç. Org. Güb. Top. Düz....Yön.) sigorta poliçesi: insurance policy Sigor- tacının sigorta ettirene sigorta sözleşmesi sinonim: synonym, synonymous Eş an- gereğince verdiği ve her iki tarafın sahip lam, eş anlamlı. (Gıda Katkı Mad. Yön.) olduğu hak ve borçları gösteren ve sigor- sirk: circus Akrobatlar, palyaçolar, eği- tacı tarafından imzalana belge. (Tarım Sig. timli yabani veya evcil hayvanlarla in- Uyg. Yön.; Tarım Sigortaları Kanunu) sanları eğlendirmek için genellikle kur- silaj: silage Her türlü doğal çayır ve mera dukları büyük çadırlarda gezici gösteriler otları, tarımı yapılan yem bitkileri, mı- düzenleyen eğlence grubu. Avian İnfluenza sır, sudanotu, sorgum, ayçiçeği, buğday, Hast. Karşı Kor. Müc. Yön.) arpa, yulaf v.b buğdaygiller yembitkileri sirke: vinegar Üzüm ve incir gibi şekerli ile fiğ, yonca, korunga, tırfıl v.b baklagil meyvaların evvela alkol tahammürüne ve yem bitkileri, hayvan pancarı gibi bitki- sonra da sirke tahammürüne tabi tutul- lerin silaj olgunluğunda (örneğin mısırda masiyle elde edilen madde. (Gıda Maddeleri süt olum döneminde) hasat edilip parça- ... Tüz.) lanarak silaj yapmaya uygun yerlerde içe- sirkeli zeytin: vinegary olive Zeytin çe- risine fermantasyonu kolaylaştıran arpa şitlerinin uygun yöntemlerle yenilebilme buğday vb kırması karıştırılarak hava olgunluğu kazandırıldıktan sonra sirke,

221 Ankara Barosu Yayınları aroma maddeleri ile salamura edilmesiy- sivil savunma: civil defence Savaş zamanı le elde edilen ürün. (2008/24 sayılı Sofralık halkın can ve mal kaybının en aza indi- Zeytin Teb.) rilmesi; afetlerde can ve mal kurtarılması; sirkülasyon: circulation Dolaşım. (Zirai büyük yangınlarda can ve mal kaybının Karantina Fumigasyon Yön.) azaltılması; yok olmaları veya çalışamaz hale gelmeleri durumunda yaşamı büyük sistiserkus bovis: cysticercus bovis Sığır- ölçüde etkileyecek olan kamu ve özel ku- ların iskelet kasları ile dil, yutak, çene, rum ve kuruluşların korunması ile bun- kalp ve diyafram kaslarında yaşayan sı- ların acil onarımlarının yapılması; savaş ğır tenyasının (Taenia saginata) 10 mm zamanı her türlü savunma faaliyetlerinin boyunda, oval, beyaz ve ufak bir kese sivil halk tarafından desteklenmesi; cep- şeklinde ara konak vücudunda dokuz ay he gerisinde halkın moralinin kuvvetlen- canlı kalabilen kurtçuk (larva) hali. Hay- dirilmesi; konularını kapsayan silahsız, vanlardan insanlara larvaları içeren kistli koruyucu, kurtarıcı önlem ve faaliyetler etlerin yenmesi ile bulaşır. Bağırsaklarda bütünü. (Tarım ve Kırs. Kalk. Dest. Kurumu ... gelişen erişkin parazit, 25-30 sene kadar Kanunu) burada kalabilir, boyu 6 metreye kadar çıkabilir. Parazitin alınmasından 8-10 sivil toplum örgütleri: non- hafta sonra 100.000 kadar yumurta içe- governmental organisations (NGO) ren halkaları dışkı ile atılır. Bu yumur- Tarımsal alanda faaliyet gösteren koo- talar sığırlar tarafından alınırsa, bunların peratif, birlik, dernek, vakıf gibi sivil ini- çizgili kaslarında sistiserk formu oluşur. siyatifle oluşturulmuş kuruluşlar. (Tarım Enfekte kişilerde iştah bozukluğu, ka- Kanunu; Tarımsal Yayım ve Dan. Hzm. Yön.) rında şişme ve ağrı, bulantı, kusma, ka- siyah çay: black tea Camellia sinensis (çay bızlık ve ishal gibi bozukluklar görülür. bitkisi) türünün farklı çeşitlerinin genç İyi beslenen bir insanın bağırsağında bir sürgünlerinden tepe tomurcuğu ve onu adet şeridin bulunması durumunda hiç- takip eden taze yapraklar ve taze tek yap- bir belirti görülmeyebilir. (Hayvan Sağlığı rak, taze iki yaprak ve taze üç yapraklı sür- Zabıtası Yön.) günler ile bunları birbirine bağlayan taze sistiserkus selluloza: cysticercus cellulosa sap kısımlarının soldurma, kıvırma veya Domuz etinde bulunan Taenia solium kesme, oksidasyon ve kurutma gibi üretim denilen ülkemizde yaygın olmamakla aşamaları ile işlenmesi sonucu elde edilen birlikte dünyada çok yaygın olan insanla- ürün. (2008/42 sayılı Siyah Çay Teb.) ra bulaşan ve sığır tenyasından farklı ola- siyah tane: black grain Dış kabukları tarak beyin, kalp, göz, akciğer, cilt altı ve mamiyle soyulmamış koyu renkli karabi- kaslarda kist oluşumuna neden olabilen ber taneleri veya tamamen boş olan beyaz beyne ulaşırsa epileptik ataklar ve diğer biber taneleri. (2000/16 sayılı Baharat Teb.) sinirsel problemlere neden olabililen ten- siyah zeytin: black olive Tamamen ol- yanın larvası (Hayvan Sağlığı Zabıtası Yön.) gunlaşmış veya olgunlaşmadan hemen sitrik asit: citric acid Limon asidi, bir çok önce hasat edilen, rengi siyah veya siyaha meyve ve sebzede bulunan, suda çözüne- yakın, koyu mor, yeşilimsi siyah, koyu bilen, asitlendirici, lezzet verici ve antiok- kahverengi veya kırmızı siyahtan menek- sidan etkileri nedeniyle gıda katkı mad- şe siyahına kadar olan zeytin daneleri. desi olarak kullanılan organik asit türü. (2008/24 sayılı Sofralık Zeytin Teb.)

222 Tarım Hukuku Sözlüğü skafandır: skafandr, diving suit Dalgıç sofrada öğütme tuz: fresh sea salt Tüke- elbisesi ve başlığı. (Su Ürünleri Yön.). tici tarafından sofrada öğütülmek üzere sloe gin: Çakal eriğinin cin içinde ma- tüketiciye sunulan, kristal halde bulunan, serasyonu ve mümkünse çakal eriği su- iyot ilave edilmeyen tuz. (2007/53 sayılı Tuz yunun eklenmesi ile sadece doğal aroma Teb.) maddeleri kullanılarak üretilen, hacmen sofralık zeytin: table olive Kültüre alın- alkol miktarı en az % 25 olan likör. mış zeytin ağacı (Olea europaea sativa) (2005/11 sayılı Alkollü İçkiler Teb.) meyvelerinin tekniğine uygun olarak soda: mineral water, soda water İçilme- acılığı giderilip, fermentasyona tâbi tu- ğe elverişli sularla yapılan ve içerisinde tularak veya tutulmayarak gerektiğinde saf karbonik asidi ihtiva eden içki. (Gıda laktik asit ve/veya diğer katkı maddeleri Maddeleri ... Tüz.) ilave edilen, pastörizasyon veya sterilizas- sodyum karbonat: sodium carbonate yon işlemine tabi tutularak veya tutulma- (2008/24 sayılı Sofralık Sodyum karbonat dekahidrat, soda ola- dan elde edilen ürün. Zeytin Teb.) rak bilinen çamaşır ve tüllerin beyazla- tılmasında kullanılan bir sodyum türevi. soğan: bulb Uygun olmayan iklim koşul- (Gıda Maddeleri ... Tüz.) ları süresince bitkisel özelliğini koruyan, sofra hardalı: table mustard Hardal unu, altında kökleri olan, tabakalar halinde üst şeker, sirke ya da şarap ve suyla yapılan üste dizilmiş kalın, etli yapraklara sahip karışım. İçerisine tuz konabileceği gibi, olan toprak altı bitki parçası. (Zirai Karan- oranı kuru maddede % 10 u geçmemek tina Yön.; Zirai Müc. ve Zir. Kar. Kanunu) üzere pirinç unu da katılabilir. (Gıda Mad- soğuk depo tesisi: cold storage plant deleri ... Tüz.) Kombina ve kesimhane bünyesinde bu- S-Ş sofra şarapları: table wines İlgili mevzu- lunan veya tek başına da faaliyet göste- at ile tayin ve tesbit edilen usul ve mu- rebilen ve mevzuatında belirtilen şartlara amelelerden başka hiçbir ameliyeye tabi sahip; et, sakatat ve ürünlerinin soğutul- tutulmadan yapılan ve beyaz, pembe, duğu ve/veya dondurulduğu ve soğutul- kırmızı olmak üzere üç cinse ayrılan şa- muş ve/veya donmuş olarak muhafaza- raplar. Sofra şarapları kısmî veya tam fer- sının yapıldığı tesis. (Kanatlı Hayvan Eti ve mantasyon mahsulü olmalarına göre yarı Et Ür. Üretim Tes.... Yön.; Kırmızı Et ve Et Ür. tatlı (Dömisek) veya kuru (Sek) ismini Üretim Tes. Yön.) alırlar. Bu tip şaraplarda alkol miktarı + soğuk muhafaza ünitesi: cold storage 20 °C’de hacmen en az % 10, şişeli ola- facility Su ürünlerinin, tazelik değerinin rak satılacak orijinal ambalajlı şaraplarda, korunmasına yönelik olarak, vücut iç sı- dayanıklığını sağlamak için alkol miktarı caklıklarının 0°C ile +4°C arasında mu- + 20 °C’de hacmen en az % 11 olacaktır. hafazasına imkan verebilen teknik ve hij- (Gıda Maddeleri ... Tüz.) yenik şartların sağlandığı soğuk ortamlar. sofra tuzu: table salt Doğrudan tüketici- (Su Ürünleri Top. Per. Sat. Yerl. Yön.) ye sunulan, ince öğütülmüş, iyotla zen- soğuk preslenmiş yağlar: cold pressed ginleştirilmiş, rafine edilmiş veya edil- oil Isıl işlem olmaksızın sadece mekanik memiş tuz. (2007/53 sayılı Tuz Teb.; Gıda yöntemle elde edilen yağlar. (2001/29 sayılı Maddeleri ... Tüz.) Bitki Adı ile Anılan Yemeklik Yağl. Teb.)

223 Ankara Barosu Yayınları soğuk zincir: cold chain Soğuk zincir ge- sorbitol: sorbitol Elma, kuru erik, kiraz reksinimi olan gıda maddelerinin üreti- ve üzüm gibi taneli ve tanesiz birçok mey- minden tüketimine kadar her aşamada vede doğal olarak bulunan ticari olarak kendi özelliklerini koruyabilmesi için uy- glikozdan (dekstrozdan) katalitik hidro- gulanması zorunlu olan soğuk muhafaza, jenasyonu ile elde edilen bir karbonhidrat soğuk taşıma ve benzeri işlemlerinin ta- (şeker) alkolü. (Gıda Katkı Mad. Yön.) mamı. (Türk Gıda Kodeksi Yön.) sorumlu yönetici: responsible manager solunum yoluyla akut LD50: inhalation Mevzuatında belirtilen niteliklere sahip acute LD50 Belirli bir sürede solunum kişiler arasından seçilen mevzuatına uy- yoluyla deneme sıçanlarının %50’sini öl- gun üretim yapılmasında, iş ve işlemlerin düren ve 1 litre havada miligram olarak mevzuatına uygun olarak yürütülmesin- ifade edilen o ilacın etkili madde miktarı. de işveren ve/veya tüzel kişilik yasal tem- solüsyon: solution Eriyik çözelti. (Zirai silcisi ile birlikte sorumlu olan yönetici. Müc. İlaçları Kont. Yön.) (Gıda ve Gıd. ile Tem. Ed. Mad. ve Malz. Ür. İşyr. Sor. Yön. İst. Hak. Yön.; Gıdaların Ür. Tük. solvent: solvent Çözücü, bir maddeyi çö- Den. Dair Yön.; Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. zebilme özelliğine sahip sıvı. Dair Kanun; Bitki Kor. Ür. Kal. Kont. An. Yap. somaklonal varyant: somaclonal variant Öz. Lab. Hk. Yön.; Veteriner Hek. Muay. ve Polk. Yaprak, kök veya gövdeden alınan bit- Yön.; Su Ürünleri Top. Per. Sat. Yerl. Yön.) ki kısımlarından (eksplant), aseptik ve sosis ve salam: sousage and salami Sağ- kontrollü ortam şartlarında, bitki büyü- lıklı kasaplık hayvan etlerinin et ve yağla- me düzenleyicileri yardımıyla, yeni bitki rıyla yöntemine uygun olarak yapay ya da kısımlarının veya yeni bitkisel ürünlerin doğal kılıflara doldurulup gerekli tekno- geliştirilmesiyle somatik hücrelerden lojik işlemlerden geçirilen et ürünleridir. (üreme hücreleri dışındaki hücreler) Bunların içine Yönetmeliğinde belirtilen meydana gelen varyant. (Yeni Bitki Çeş. Ait miktarda katkı maddeleriyle yüzde 5’i Islahçı Hakl. Kor. İlş. Kanun) geçmemek üzere patates nişastası ekle- son tüketim tarihi: expiry date Gıda nebilir. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) maddesinin uygun şartlarda depolandığı sosyal yardım kurumu: social welfare süre içinde kendine has özelliklerini ko- institution Alanına göre ihtiyaç sahip- ruyabildiği süreyi belirten tarih. Son kul- lerine yardım etmek, onları korumak, lanma tarihi. (2002/58 sayılı Gıda Mad. Genel kollamak, eğitmek veya yetiştirmek için Etiketleme ve Besl. Yönünden Et. Teb.) kurulmuş kurum ve kuruluşlar. Örnek: son ürün: last product İlgili teknik dü- Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme zenlemeye uygunluğu gösteren aynı bel- Kurumu, Kızılay Derneği, LÖSEV vb. geler kapsamındaki ürünlerden piyasaya (Su Ürünleri Kanunu) en son arz edilen. (Ürünlere İlişkin Tek. Mev- sosyo-ekonomik gelişmişlik seviye- zuatın Haz. ve Uyg. Dair Kanun) si: social-economic level of development sorbe: sorbet Buz karışımları genel tanı- Yerleşim birimlerinin demografik gös- mına uyan, kuru maddesi ağırlıkça en az tergeler, istihdam göstergeleri, eğitim %12 olan ve ağırlıkça en az %25 meyve göstergeleri, sağlık göstergeleri, sanayi içeren buz karışımları. (2005/43 sayılı Yeni- göstergeleri, tarım göstergeleri, inşaat lebilir Buzlu Ür. Teb.) göstergeleri, mali göstergeler, altı yapı

224 Tarım Hukuku Sözlüğü göstergeleri ve benzeri göstergelerin is- riciler ile diğer gerçek ve tüzel kişilerin tatistiksel olarak değerlendirilerek belir- karşılıklı menfaat esaslarına dayalı yazılı lenen sosyal ve ekonomik refah düzeyi. akitlerle yürütülen tarımsal üretim şekli. (Tarım Kanunu) (Ticari Amaçlı Pateteslerin İzlenebilirliği Hakkın- sosyoloji: sociology Toplum bilimi; top- da Yön.) lumsal ilişkilerin yapısını, nedenlerini ve sperm: sperm Bak. sperma. (Hayvan Has- etkilerini araştıran bilim dalı. (Tarım ve tanelerinin Kuruluş ... Yön.) Kırs. Kalk. Dest. Kurumu ... Kanunu) sperma: sperm Sağlıklı ve damızlık ni- soya yağı: soybean oil Soya fasulyesinden teliği taşıyan erkek hayvanlardan belirli (Glycine max (L.) Merr.) elde edilen yağ. yöntemlerle alınan ejekülatların sper- (2001/29 sayılı Bitki Adı ile Anılan Yemeklik Yağl. matolojik muayeneleri yapıldıktan sonra Teb.) taze ya da dondurulmuş sperma porsi- soykütüğü: stud book, herd book 1- Yarış yonları. (Hayvan Islahı Kanunu; Safkan Arap ve Otoritesince safkan yarış atlarının tescil İngiliz Atlarının Soy Küt. Kay. Dair Yön.; Hay- edildiği kütük. 2- Pedigri düzenlemeye vanlarda Soykütüğü ve Önsoyküt....Yön; Suni Toh. esas olacak bilgilerin düzenli olarak top- Tabi Toh. Ovum ve Emb. Trans.... Yön.) landığı veri tabanı (Hayvan Islahı Kanunu; At spesifikasyon: specification Özellik. (Zi- Yarışları Tüz.; Safkan Arap ve İngiliz Atlarının rai Müc. İlaç ve Aletl. Hk. Tüz.) Soy Küt. Kay. Dair Yön.; Suni Toh. Tabi Toh. spesifikasyon belgesi: specification cer- Ovum ve Emb. Trans.... Yön.; Hayvanlarda Soy- tificate Özellik belgesi. İhracatçı veya kütüğü ve Önsoyküt....Yön.) üretici tarafından düzenlenen, ürünün Soykütüğü Merkez Bürosu: Herd Book özelliklerini gösteren belge. (2007/39 sayılı Central Office Tarım ve Köyişleri Bakan- Gıda Mad.ve Gıda ile Tem. Bul. Mad. ve Malz. S-Ş lığı ve Merkez Birliği tarafından oluştu- İth. Kont. Belg.... Teb.) rulan ve tüm verilerin toplandığı merkez. spor gıdaları: sports foods Spor yapan- (Hayvanlarda Soykütüğü ve Önsoyküt....Yön.) ların özel beslenme ihtiyaçlarını karşıla- sönmemiş kireç: quicklime, unslaked malarına veya performanslarını en iyi dü- lime Kalsiyum oksit CaO, Tabiatta bu- zeyde gösterebilmelerine yardımcı olmak lunan kalsiyum karbonat ihtivâ eden taş- amacıyla özel olarak formüle edilmiş ların (kireç taşı) 850-950°C’de yakılma- ürünler. (2003/42 sayılı Sporcu Gıdaları Teb.) sıyla (kalsinasyon) elde edilen ve bir çok spor içecekleri: sports drink Karbonhid- kullanım alanı bulunan baz madde. (Su rat, sıvı, ve elektrolitlerin hızlı bir şekil- Ürünleri Kanunu) de yerine konmasını sağlamak amacıyla sözleşmeli personel: contracted employee formüle edilmiş karbonhidrat ve elektro- 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun lit içeren sporcu içecekleri. (2003/42 sayılı 4üncü maddesinin (B) ve (C) maddle- Sporcu Gıdaları Teb.) ri gereğince veya özel kanunlarındaki sportif avcılık: sportive fishing Bak. hükümlere göre sözleşme ile çalıştırılan sportif balıkçılık. kamu görevlileri. (Tarım ve Kırs. Kalk. Dest. sportif balık avı yarışması: sportive fis- Kurumu ... Kanunu) hing competitive Sportif balık avcılığı sözleşmeli üretim: contracted farming, federasyonlarının bulunduğu ülkelerde contracted production Üretici ve yetişti- ilgili tebliğ kurallarına ek olarak bu fe-

225 Ankara Barosu Yayınları derasyonlarca konulan belli kurallara luş tarafından onaylanan, mevcut şart- dayalı, yakalanan balığa zarar vermeme, lar altında en uygun seviyede bir düzen sağlıklı ve canlı olarak suya iade edilmesi kurulmasını amaçlayan, ortak ve tekrar gibi temel prensipler içeren bireysel ya eden kullanımlar için ürünün özellikle- da takımlar arasındaki müsabaka esası- ri, işleme ve üretim yöntemleri, bunlarla na dayalı ödüllü balık avcılığı etkinliği. ilgili terminoloji, sembol, ambalajlama, (2008/49 sayılı Amatör Amç. Su Ür. Avc. Teb.) işaretleme, etiketleme ve uygunluk de- sportif balıkçılık: sportive fishing Tebliğe ğerlendirmesi işlemleri hususlarından uygun, spor amacıyla, maddi ve ticari ka- biri veya birkaçını belirten ve uyulması zanç gayesi gütmeyen, sportif balık avcılı- ihtiyari olan düzenleme. (Ürünlere İlişkin Tek. Mevzuatın Haz. ve Uyg. Dair Kanun) ğı federasyonlarının bulunduğu ülkelerde bu federasyonlarca konulan belli kurallara standart numune: standard sample Çe- dayalı, yakalanan balığa zarar vermeme, şit sahibi tarafından, kayıt altına alınan sağlıklı ve canlı olarak suya iade edilmesi çeşitlere ait, TTSM tarafından bitki türü gibi temel prensipler içeren bireysel balık bazında miktarları belirlenen ve en az avcılığı etkinliği. ((Su Ürünleri Yön.; 2008/49 orijinal tohumluk sınıfındaki asgari to- sayılı Amatör Amç. Su Ür. Avc. Teb.) humluk standartlarını karşılayan numune. (Bitki Çeş. Kayıt Altına Al. Yön.) spritglögg: Väkevä glögi. Tarımsal kö- kenli etil alkolün Türk Gıda Kodeksinde standart tohumluk: standard seed Ka- yer alan doğal ve/veya doğala özdeş tar- yıt altına alınan çeşitlere ait ve Tarım ve çın ve/veya karanfil aroması ile aroma- Köyiişleri Bakanlığı tarafından belirle- landırılması ile elde edilen distile alkollü nen bitki türlerinde, sadece laboratuvar içki. (2005/11 sayılı Alkollü İçkiler Teb.) kontrolleriyle ticarete arz edilen ve çeşide ait kimliğini ve saflığını doğrulamak için stabilizörler: stabilisers Gıdaların kontrol denemelerine tabi tutulan tohum fiziko-kimyasal durumlarını korumaları- veya çoğaltım materyali. (Sebze Tohum Sert. nı sağlayan, gıdada bulunan iki veya daha ve Paz. Yön.; Tohumculuk Kanunu; Bitki Çeş. Ka- fazla birbiri ile karışmayan fazın homo- yıt Alt. Al. Yön.) jen dağılımının sürekliliğini sağlayan, gı- Standart Tohumluk Çeşit Listesi daların var olan renklerini koruyan veya (STÇL): standard seed variety list Bitki kuvvetlendiren, proteinler arası çapraz Çeşitlerinin Kayıt Altına Alınması Yö- bağ oluşturarak gıda parçacıklarının bağ- netmeliğinin Ek-2’sinde yer alan bitki lanmasını sağlayan, gıdaların bağlanma türlerinde kayıt altına alınan ve ticareti kapasitelerini artıran maddeler. (2008/22 yapılan çeşitlerin yayımlandığı liste. Seb- sayılı Renklendiriciler ve Tatl. Dış. Gıd. Katkı ze çeşitleri bu listeye, standart tohumluk Mad. Teb.; 2002/58 sayılı Gıda Mad. Genel Eti- üretimi veya sertifikalı tohumluk üretim- ketleme ve Besl. Yönünden Et. Teb.; Gıda Katkı leri ile ticaretinin yapılabilmesi amacı Mad. Yön.) ile alınır. STÇL her yıl haziran ayında standardizasyon: standardisation Yapı- TTSM tarafından bültende yayımlanır. lacak işin veya üretilecek ürünün stan- (Bitki Çeş. Kayıt Altına Al. Yön.) dartlarını belirleme. (Su Ürünleri Kanunu) Standart Tohumluk Kayıt Komitesi standart: standard Üzerinde mutabakat - STK: standard seed registration com- sağlanmış olan, kabul edilmiş bir kuru- mittee Standart tohumlukların kayıt al-

226 Tarım Hukuku Sözlüğü tına alınması ile ilgili kararları vermek ambalajlarda sterilizasyon işlemi uygu- üzere Koruma ve Kontrol Genel Mü- lanarak bozulma yapan tüm mikroorga- dürlüğünden bir, kamu tarımsal araş- nizmaların ve bunların sporlarının yok tırma kuruluşlarından bir, Tohumluk edilmesiyle elde edilen içme sütü. (2000/6 Tescil ve Sertifikasyon Müdürlüğünden sayılı Çiğ Süt ve Isıl İşl.Görmüş... Teb.) bir, ziraat fakültesinden bir, ilgili alt STK denemesi: STK (Standard Seed Re- birlikten bir temsilciden oluşan komite. gistery Committee) experiments Bir bit- STK Komitesi üye tam sayısı ile topla- ki çeşidinin kayıt altına alınmasına esas nır. STK Komitesi kararı oy çokluğu ile olmak üzere Tohumluk Tescil ve Serti- alır. Toplantıda çeşitler ayrı ayrı oylanır. fikasyon Müdürlüğü tarafından kurulan STK Komitesi, STK raporu sunulan çe- denemeler. (Bitki Çeş. Kayıt Altına Al. Yön.) şitlerden, mevcutlardan farklı, yeknesak ve durulmuş olduğu tespit edilen çeşidi striknin: strychnine Hindistan’da yetişen kayıt altına alır. Kayıt altına alınan çeşit- nux vomica ağacının tohumlarından, ig- ler, Standart Tohumluk Çeşit Listesinde natius bergius tohumlarından ve striknos her yıl yayımlanır. (Bitki Çeş. Kayıt Altına Al. türü ağaç, çalı ve ve sarmaşıklardan elde Yön.) edilen, organik hücreleri bozarak harab eden tıpta ve veteriner hekimlikte küçük starkvinsglögg: Bak. väkevä viiniglögi. dozlarda uyarıcı olarak kullanılan ağız- (2006/28 sayılı Aromatize Şarap, ... Teb.) dan veya bulaşma yoluyla alınır alınmaz start hakemi: starter Bak. hareket hakemi. hemen kana geçen ve 20 dakika içerisin- start: start Yarış başlangıcı. (At Yarışları de merkezi sinir sisteminin zehirin etkisi Tüz.) altında kalmasıyla zehirlenme belirtileri starter: starters Gıdaların üretiminde gösteren zehirli bir alkoloid. (Gıda Mad- S-Ş gıdaya özgü bazı özelliklerin kazandırıl- deleri ... Tüz.) ması amacıyla üretimin herhangi bir ev- stud book: stud book Soy kütüğü, üye resinde gıdaya katılan ve üremesine izin olunan uluslararası kuruluşlarca kuralları verilen faydalı mikroorganizmalar. (Gıda belirlenen, yayımlanması istenilen ve bu Katkı Mad. Yön.) kuruluşlarca kabul görmüş atların bilgi- sterilizasyon: sterilization Oda sıcaklı- lerinin yazılı olduğu ve belirli zaman ara- ğında saklanabilen ticari olarak steril bir lıklarıyla yayımlanan uluslar arası kitap. ürün üretmek amacı ile normal depola- (Safkan Arap ve İngiliz Atlarının Soy Küt. Kay. ma şartlarında bozulmaya neden olacak Dair Yön.) tüm mikroorganizmaları ve sporlarını su altı tüfeği: under water rifle Su altında yok eden hermetik ambalajlı ürüne, en az avlanırken tüfeğe iple bağlı zıpkını atma- 115 o C’de 13 dakika veya 121 o C’de 3 ya yarayan su altında özellikle balık avcı- dakika gibi uygun zaman sıcaklık kom- lığında kullanılan lastik veya metal yaylı, binasyonunda, yüksek sıcaklıkta uzun gaz veya hava basınçlı tüfek. (Su Ürünleri süreli uygulanan ısıl işlem. (2000/6 sayılı Yön.; 2008/49 sayılı Amatör Amç. Su Ür. Avc. Çiğ Süt ve Isıl İşl. Görmüş İçme Süt. Teb.; Gıda Teb.) Maddeleri ... Tüz.) su buzu: water ice Buz karışımları ge- sterilize içme sütü: sterilised drinking nel tanımına uyan, meyve ve/veya aroma milk Hermetik olarak kapatılmış opak maddeleri içeren, kuru maddesi ağırlıkça

227 Ankara Barosu Yayınları en az %12 olan buz karışımları. (2005/43 ve balıkçıların refah seviyesinin iyileş- sayılı Yenilebilir Buzlu Ür. Teb.) tirilmesine yönelik, gelir artışı, yaşam su potansiyeli: water potential Planla- standardının arttırılması ve üretimin artma alanlarındaki yerüstü ve yeraltında tırılması gibi hedefler taşıyan, sektördeki bulunan ekonomik olarak kullanılabilir avcılık, işleme, yetiştiricilik veya pazar- su kaynakları. (Toprak Kor. ve Arz. Kul. Kan. lama faaliyetlerini yürüten ilgililerin bir Uyg. Yön.) araya gelerek kurdukları kooperatifler. (Su Ürünleri Kanunu; Balıkçı Barınakları Yön.; su ürünleri avcılığı: fisheries hunting, Su Ürünleri Yön.) underwater products hunting Yasak olmayan avcılık ve istihsal alet ve vasıtaları su ürünleri müstahsilleri: producers of ile denizlerde ve iç sularda yetişen her the aquatic products Ticari amaçla deniz türlü balık ve sair suda yetişen ürünlerin ve iç sularda su ürünleri istihsal eden avlanması ve toplanması için yapılan faa- kaptan, balıkçı reisi, balıkçı ve tayfa gibi liyetler. (Su Ürünleri Kanunu) gerçek kişiler ile tüzel kişileri, bunların su ürünleri hali: fisheries market Be- ortak ve çalışanları ile su ürünleri yetişti- lediyeler yada gerçek veya tüzel kişiler ricileri. (Su Ürünleri Kanunu; Su Ürünleri Top. tarafından bu Yönetmelikte yer alan hu- Per. Sat. Yerl. Yön.; Su Ürünleri Yön.) suslara ve projesine uygun olarak kuru- su ürünleri ruhsat tezkeresi: fisheries li- lan, su ürünlerinin açık artırma ile toptan cence Su ürünleri avcılığı yapmak isteyen- satışının, muhafazasının, kalite, hijyen ve lerin Tarım ve Köyişleri Bakanlığından sağlık kontrolünün ve dağıtımının yapıl- veya taşra tyeşkilatından almak zorunda dığı, kapasitesi 10 ton/gün ve üzeri olan olduğu ruhsat. (Su Ürünleri Kanunu; Balıkçı yerler. (Su Ürünleri Top. Per. Sat. Yerl. Yön.) Barınakları Yön.) su ürünleri istihsal kooperatifleri:fishe - su ürünleri toptan satış merkezi: fishries production cooperatives Su ürünleri ries wholesale center Su ürünleri hali bu- avcılığı ve yetiştiriciliği yapanların kur- lunmayan beldelerde, su ürünlerinin, bu dukları kooperatifler.(Su Ürünleri Kanunu) amaçla ayrılan alanlarda, bu Yönetmelik- su ürünleri istihsali: fisheries production te yer alan şartlara uygun olarak, kontrol- Ticari amaçla deniz ve iç sularda yapılan lü toptan satışının yapıldığı, kapasitesi 10 su ürünleri avcılığı ve yetiştiriciliği faali- ton/gün’e kadar olan yerler. (Su Ürünleri yetleri. (Su Ürünleri Kanunu) Top. Per. Sat. Yerl. Yön.) su ürünleri kayıt sistemi - (SKS): aqu- su ürünleri toptan satış yeri: fisheries aculture register system, fisheries registry wholesale selling place Su ürünleri hali ve system Su ürünleri yetiştiriciliği ile ilgili su ürünleri toptan satış merkezi. (Su Ürün- bilgilerin merkezi bir veri tabanında kayıt leri Top. Per. Sat. Yerl. Yön.) altına alındığı ve destekleme ödemeleri- su ürünleri yetiştiriciliği: aquacultu- nin uygulandığı, izlendiği, raporlandığı, ring Yetiştiricilik tesislerinde, entansif, Çiftçi Kayıt Sisteminin bir alt bileşeni yarı entansif veya ekstansif şartlarda olan kayıt sistemi. (2007/20 sayılı Hayvan- yapılan, su ürünlerini üretme ve/veya cılığın Dest. Hk. ...Teb.) büyütme (besicilik) faaliyeti. (Su Ürünle- su ürünleri kooperatifi: fisheries coope- ri Yet. Yön.; 2007/20 sayılı Hayvancılığın Dest. rative Balıkçılık endüstrisinin gelişimi Hk. Uyg. Es. Teb.)

228 Tarım Hukuku Sözlüğü su ürünleri yetiştiricilik belgesi: fish far- etiketi altında satılabilirler. (Gıda Maddeleri ming certificate Su ürünleri üretim faali- ... Tüz.) yetinde bulunan yetiştiricilere Tarım ve suçtan kaynaklanan malvarlığı değerle- Köyişleri Bakanlığı merkez teşkilatınca rini aklama: laundering of assets arising verilen belge. (Su Ürünleri Yetiştiriciliği Yön.; from a crime 5237 sayılı Türk Ceza Ka- 2007/20 sayılı Hayvancılığın Dest. Hk. ...Teb.) nununun 282nci maddesinde “alt sınırı su ürünleri: aquatic products, fisheries bir yıl veya daha fazla hapis cezasını ge- Denizler, iç sular ve suni olarak yapılmış rektiren bir suçtan kaynaklanan malvarlı- havuz, baraj, gölet, dalyan ve çiftlik gibi ğı değerlerini, yurt dışına çıkarmak veya tesislerden tabii veya suni olarak istihsal bunların gayrimeşru kaynağını gizlemek edilen, yetiştirilen su bitkileri, balıklar, ve meşru bir yolla elde edildiği konusun- süngerler, yumuşakçalar, kabuklular, me- da kanaat uyandırmak maksadıyla, çeşitli meliler, sürüngenler gibi canlılarla (Kara işlemlere tabi tutmak” şeklinde tanım- Avcılığı Kanunu şümulüne giren hay- lanmış; suçun kamu görevlisi veya belli vanlar hariç) bunlardan imal edilen/elde bir meslek sahibi tarafından bu mesleğin edilen ürünler. (Su Ürünleri Top. Per. Sat. icrası sırasında işlenmiş olmasının, suç Yerl. Yön.; Su Ürünleri Yön.; Su Ürünleri Kanunu; işlemek için oluşturumuş bir örgüt faali- 2008/49 sayılı Amatör Amç. Su Ür. Avc. Teb.) yeti çerçevesinde işkenmiş olmasının suç su üstü radarı: radar Radyo dalgalarının karşılığı ceza için varilecek cezanın ağır- yankısını algılayarak geminin yerini ve laştırma sebebi olarak öngörüldüğü suç. karadan uzaklığını gösteren cihazlar. (Su (Ulusal Süt Konseyi ... Yön.) Ürünleri Yön.) suçüstü: in delicto, red-handed Cürmü sucuk tipi lokum: fbanger-type delight meşhut; kişinin suçu işlediği anda veya Kuru meyvelerden birinin ipe dizilmesi işledikten hemen sonra kolluk kuvvetleri, S-Ş ve sıcak sade lokum kitlesine batırılma- suçtan zarar gören gişi veya başkaları ta- sıyla elde edilen çubuk-baton şeklindeki rafından yakalanması (Köy Kanunu) lokum. (2004/24 sayılı Lokum Teb.) suda yaşayan hayvanlar: aquatic animals sucuk: banger, soujouk Sıhhatli kasaplık Yaşam ortamları su olan ve su dışında hayvan etlerinin et veya yağdan başka di- hayatlarını devam ettiremeyen hayvanlar. ğer bütün unsurlarından ayrıldıktan son- (Hayvan Islahı Kanunu) ra kıyılıp, içine mahalli adetlere uygun suhunet: heat, temperature Sıcaklık. olarak konulması mütat olan tuz, biber, (Gıda Maddeleri ... Tüz.) bahar, kimyon, sarımsak gibi zararsız maddelerin ilavesiyle elde edilen kitlenin sulak: watery, wetland Alçak gelgitte temizlenmiş ve kurutulmuş barsaklara derinliği altı metreyi aşmayan deniz suyu veya bu maksatla kullanılmasına müsaade alanlarını da kapsamak üzere, doğal ya da edilen benzeri diğer münasip maddeler yapay, sürekli ya da geçici, durgun ya da içine doldurulup kurutulmasiyle elde edi- akar, tatlı, acı ya da tuzlu bütün sular ile len et ürünü. Sucuklarda safi et miktarı % bataklık, sazlık, ıslak çayır ve turbalıklar. 60 dan aşağı ve yağ miktarı % 40 dan fazla (Köy Kanunu) olmıyacak, rutubet miktarı % 40 ı geçmi- sulama alanı: irrigation area Devletçe yecektir. İçine bu nispetten fazla yağ ko- sulamaya açılan veya projeleri bitirilmiş nulmuş olan sucuklar (çok yağlı sucuklar) olup da sulama yatırımlarına başlanan

229 Ankara Barosu Yayınları ve devam eden alanlar. (Sulama Alanlarında miktarda ve kontrollü bir şekilde kar- Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım Ref. Kanunu) şılandığı arazi. (Toprak Kor. ve Arazi. Kul. sulandırma sıvısı: liquid diluent Liyofili- Kanunu; Tarım Arazilerinin Kor. Kul. Dair Yön.) ze aşıların ve biyolojik maddelerin sulan- suluk: waterer Genellikle pet hayvanla- dırılmasında kullanılan sıvı. (2000/44 sayılı rının ve kanatlı evcil hayvanların su iç- Aşı, Serum, Sul. sıv. ve Biy. Mad....Num. Alma... mesi için yapılmış özel tertibatlı su kap- Teb.; 2002/37 sayılı Veteriner Biyolojik Ür. İth.... ları. (Mera Kanunu; Ev ve Süs Hayvanları Sat. Teb.; 2003/40 sayılı Veteriner Biy. Ür. Dep. Taş. Bar. ve Eğt. Yerl... Yön.) Uyg. Paz. ... Teb.) suma: Yaş ve/veya kuru üzüm meyve- sulh ceza mahkemesi: magistrate cri- sinin, hammadde olarak kullanılması minal court, criminal court of peace ve üzümün tat ve kokusunu korumak 26/09/2004 tarih ve 5235 sayılı Adli amacıyla ayrımsal distilasyonla hacmen Yargı İlk Derece Mahkemeleri İle Bölge alkol miktarı en fazla % 94,5’e kadar dis- Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev tile edilmesi ile elde edilen üzüm kökenli Ve Yetkileri Hakkında Kanun gereğin- distilat. Üzüm mayşesinin damıtılmasıy- ce her il merkezi ile bölgelerin coğrafi la elde edilen içki alkolü. (2005/11 sayılı durumları ve iş yoğunluğu göz önünde Alkollü İçkiler Teb.) tutularak belirlenen ilçelerde Hâkimler sumak: sumac, sumach Rhus coriaria L. tü- ve Savcılar Yüksek Kurulunun olum- rüne giren bitkilerin meyvelerinin tekni- lu görüşü alınarak Adalet Bakanlığınca ğine uygun olarak kurutulduktan sonra kurulan tek hakimli, kanunların ayrıca belirli oranda sofra tuzu katılarak öğütül- görevli kıldığı hâller saklı kalmak üzere, müş hali. (2000/16 sayılı Baharat Teb.) iki yıla kadar (iki yıl dahil) hapis ceza- sundurma: lean to- roof Güneşten, yağ- ları ve bunlara bağlı adli para cezaları ile murdan korunmak bir tarafı yapıya dayalı bağımsız olarak hükmedilecek adli para üç tarafı açık çeşitli şekillerde çatı, örtü. cezalarına ve güvenlik tedbirlerine ilişkin (Mera Kanunu) hükümlerin uygulanması ile görevli ceza mahkemesi. (Su Ürünleri Kanunu) suni köpüren şarap: artificial sparkling wine Coğrafi işaret ya da köken ismi tes- sultan lokumu: sultan turkish delight cili yapılmış olanlar hariç; şaraptan elde Çöven ekstraktı ile ağartılan şeker şuru- edilen, şişe veya kutu kapağı açıldığı za- bunun, sade lokum kitlesine karıştırıl- man açığa çıkan karbondioksitin bir kıs- masıyla elde edilen lokum. (2004/24 sayılı mı veya tamamı ilave edilen karbondiok- Lokum Teb.) sit gazından kaynaklanan, kapalı amba- sulu arazi: irrigable land Bak. sulu tarım lajında ve 20 °C’da saklandığında çözelti arazisi. (Sulama Alanlarında Arazi Düzenlen- halindeki karbondioksitten kaynaklanan mesine Dair Tarım Ref. Kanunu) basıncı en az 3 bar olan şarap. (2008/67 sulu tarım arazisi: irrigable agricultural sayılı Şarap Teb.) land 1- Devlet yatırımları ile sulamaya suni tohumlama: artificial insemination açılmış veya sulama projesi kapsamında Yapay tohumlama, 1- Uygun tohumlama olan arazi. 2- Tarımı yapılan bitkile- zamanında ve sağlıklı olduğu belirlenen rin büyüme devresinde ihtiyaç duyduğu dişi hayvanların genital kanallarına sper- suyun, su kaynağından alınarak yeterli maların hijyenik koşullarda tekniğine

230 Tarım Hukuku Sözlüğü uygun bir şekilde nakledilmesi. 2- Çift- virüsun farklı alttürlerinin, aralarında leşme olgunluğuna gelmiş ana arının alet genetik farklılıklar bulunan grupları. 2- altında yaklaşık 8- 10 erkek arının spermi tıpatıp aynı tiplerden oluşan fare ya da alınarak CO2 ile bayıltıldıktan sonra ye- sıçan kümesi. (Deney ve Diğ. Bil. Amç. Kul. teri kadar (yaklaşık 8 mm³) spermin ana Den. Hayv. Kor.... Yön.) arıya mikroskop altında enjekte edilmesi. sülfat: sulfate Sülfürik asitin nötürleşti- (spermatheaca’da depolanan spermato- rilmesiyle hazırlanan sülfürik asidin tuzu zoid miktarının yeteri kadar yani yaklaşık veya esteri. Potasyum sülfat ve amonyum 2-6 milyon düzeyinde olması gerekir.). sülfat gübre olarak kullanılan suda çözü- Karşıtı: Tabii tohumlama. (Suni Toh. Tabi nen sülfatlar. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) Toh. Ovum ve Emb. Trans.... Yön.; Hayvan Has- sülfit: sulfite Sülfürlü asit tuzu. (Gıda tanelerinin Kuruluş ... Yön.; Safkan Arap ve İn- Maddeleri ... Tüz.) giliz Atlarının Soy Küt. Kay. Dair Yön.; Hayvan Islahı Kanunu; Arıcılık Yön.) sülfür: sulfur/sulphur Kükürt; kükürdün başka bir elementle yaptığı bileşik. (Gıda suni yarı köpüren şarap: artificial semi- Maddeleri ... Tüz.) sparkling wine Şaraptan elde edilen, şişe veya kutu kapağı açıldığı zaman açığa sülfürik asit: sulfuric/sulphuric acid çıkan karbondioksitin bir kısmı veya ta- H2SO4 Suda her konsantrasyonda çözü- mamı ilave edilen karbondioksit gazın- nebilen, çeşitli derişimleri halinde gübre, dan kaynaklanan, kapalı ambalajında ve pigment, boyar madde, patlayıcı madde, 20 °C’ da saklandığında çözelti halindeki ilaçlama, inorganik tuz ve petrol arıtım karbondioksitten kaynaklanan basınç en ve metalurji işlemlerinde kullanılan, güç- az 1 ve en çok 2.5 bar olan şarap. (2008/67 lü bir mineral asidi. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) sayılı Şarap Teb.) süne: sunn pest, stink bug Eurygaster spp. S-Ş susam helvası: sesame halva Ayıklanmış Hububatta hububat sapını, başak sapını, susam tanelerinin şeker veya glikozla pi- süt ve sarı olum döneminde başaklardaki şirilmesiyle elde edilen ürün. (Gıda Mad- daneleri emerek büyük ekonomik kayıp- deleri ... Tüz.) lara neden olan, toprak renginde, bazen tam siyah, bazen kırmızımsı, bazen kir- susam tohumu: sesame seed, gingely, li beyaz bazen de bu renklerin karışımı gingelly Sesamum indicum L. türüne giren alacalı desenli renkte, başı üstten bakıldı- bitkilerin meyveleri içerisinde oluşan to- ğında üçgen şeklinde vücut yassı ve oval humları. (2000/16 sayılı Baharat Teb.) görünümlü 1 – 1,5 cm boyunda yumurta- susam yağı: sesame oil Susam bitkisinin dan çıkan mimfleri beş dönem geçirerek (Sesamum indicum L.) tohumlarından erginleşen hububat zararlısı. (Zirai Müc. ve elde edilen yağ. (2001/29 sayılı Bitki Adı ile Zir. Kar. Kanunu) Anılan Yemeklik Yağl. Teb.) sünger: sponge Porifera, Su diplerinde, susuz dekstroz: dehydrated dextro- kayalar, hayvan kabukları veya zemin se Kristal suyu içermeyen, kuru madde üzerine yapışarak yaşayan basit yapılı, miktarı ağırlıkça en az %98 olan saflaş- parlak sarı, turuncu, kırmızımtrak, siyah tırılmış ve kristallendirilmiş D-glukozu. ve menekşe renkli olabilen; vazo, kadeh, (2006/40 sayılı Şeker Teb.) torba, boru, çalı gibi muntazam olmayan suş: strain, progeny 1- Bir bakteri veya kümeler meydana getiren, hakiki doku

231 Ankara Barosu Yayınları ve organları, duyu, sinir ve hareketi sağ- ürünleri istihsal vasıtası. Iğrıp, manyat, layan hücreleri bulunmayan, bu nedenle trata, tarlakoz gibi ağlar sürütme ağları- yapıştıkları zeminlerde sabit yaşayan, dır. (Su Ürünleri Yön.) hayvandan çok bitki hissi veren, birkaç Süs Bitkileri Çeşit Listesi: list of orna- milimetreden, 3 metreye kadar boylana- mental plants variety Yönetmeliğin 28 bilen, büyük çoğunluğu sıcak denizlerde, inci madde hükümlerine göre kayıt altına çok azı tatlı sularda yaşayan hayvan for- alınan süs bitkisi çeşitlerinin kayıtlı oldu- munda canlı. (Su Ürünleri Kanunu) ğu liste. Süs Bitkisi Çeşit Listesi her yıl sürek avı: battue, drive Çok sayıda av- haziran ayında TTSM tarafından yayım- cının katıldığı genellikle yaban domuzu lanır. (Bitki Çeş. Kayıt Altına Al. Yön.) gibi tarım arazilerine zarar veren hayvan- süs bitkisi: ornamental plant Yaşam or- ların sayılarının kontrol altına alınması tamlarında iç ve dış mekanların dekoras- amacıyla düzenlenen av organizasyonu. yonunda kullanılan, süsleme ve kesme (Zirai Müc. ve Zir. Kar. Kanunu) çiçek olarak kullanılan her türlü bitki. süreli yayın: periodical Belirli periyod- (Tohumculuk Kanunu) larla çıkan (günlük, haftalık, aylık, iki süs hayvanları: pet animals Akvaryum- aylık, yıllık vb.) gazete, dergi, bülten gibi da beslenen süs balıkları, kanarya, bülbül basılı yayınlar. (Tohumculuk Kanunu) gibi ötücü kuşlar, kertenkele, kaplumba- sürşarj etiketi: surcharge label İlaç fi- ğa gibi süs ve dekor amaçlı beslenen hay- yatlarındaki değişiklikler nedeni ile kutu vanlar. (Veteriner İsp. ve Tıbbi Müst. Yön.) üzerindeki fiyat etiketinin üzerine yapış- süt asidi: lactic acide Laktik asit, deri, tırılan güncel etiket. (Veteriner Hek. Muay. ve tekstil ve tabaklama endüstrisinde, far- Polk. Yön.) makolojide kullanılan. suda çözünen, sürü: drove Bir işletmede aynı sağlık sta- sütte bulunan laktozun laktik maya de- tüsünde bulunan tüm sığır cinsi hayvan- nilen laktobasillerce parçalanmasıyla olu- lar veya aynı işletmede barındırılan fakat şan, kas çalışmasında, oksijen yokluğun- değişik sağlık statüsünde bulunan farklı da enerji elde etmek için, glikoz yıkılması büyükbaş veya küçükbaş hayvan grupları. sonucu da açığa çıkan ve kaslarda biri- (Sığır Cinsi Hay. Tanıml. Tesc. ve İzl. Yön.; Hay- kince yorgunluğa sebep olan organik asit. van Islahı Kanunu) (Organik Tarım Yön.;Gıda Maddeleri ... Tüz.) sürülebilir yağlar: spreadable oils Mar- süt bazlı fermente ürünler: milk-based garin; insan tüketimine uygun bitkisel fermented products Karbonhidratlar, ka- ve/veya hayvansal yağlar ve/veya süt ya- kao, kahve, meyve ve sebze ve bunların ğından elde edilen temel olarak yağ için- suyu, pulpu, konsantresi, tahıllar ve ürün- de su emülsiyonu tipinde, süt ve/veya süt leri, çikolata, bal ve/veya aroma maddele- ürünleri içerebilen şekillendirilebilir ürün ri gibi gıdaların katılabildiği; içeriğindeki grubu. (2008/21 sayılı Sürülebilir Yağlar/Mar- süt bileşenleri değiştirilmemiş olması garin ve Yoğ. Yağl. Teb.) koşulu ile en az % 70 oranında süt veya sürütme ağları: dragnets İnsan gücü süt ürünü içeren fermente süt ürünleri. veya mekanik bir güçle istihsal alanının (2009/25 sayılı Fermente Süt Ürünleri Teb.) dibinden sürütülerek çekilmek suretiyle süt bazlı ürünler: milk-based products toplanıp karaya veya gemiye alınabilen su Miktar olarak son üründe süt ürünü veya

232 Tarım Hukuku Sözlüğü süt bileşenlerini önemli ölçüde içeren ve lanılacak sıvı veya dondurulmuş çiğ süt. içeriğindeki diğer bileşenler herhangi bir (2000/6 sayılı Çiğ Süt ve Isıl İşl.Görmüş... Teb.) süt bileşeninin yerini tamamen veya kıs- süt yağı esaslı sürülebilir ürün: milk fat men almayan sütten elde edilen ürünler. based spreadable product Sadece süt ve/ (2000/6 sayılı Çiğ Süt ve Isıl İşl.Görmüş... Teb.) veya süt ürünlerinden elde edilen, ana süt kuru maddesi: dry milk solids Tam bileşeni yağ olan, temel olarak yağ içinde yağlı, yarım yağlı veya yağsız koyulaştı- su emülsiyonu tipinde, şekillendirilebilir, rılmış süt veya süt tozu, krema, koyulaş- 20 ºC sıcaklıkta katı yapıda olan ürün. tırılmış krema, krema tozu, tereyağı veya (2005/19 sayılı Tereyağı, Diğ. Süt Yağı Es. Sü- süt yağından elde edilen sütün su dışın- rülebilir Ür.... Teb.) daki bileşenleri. (2003/23 sayılı Çikolata ve süt yağı: milk fat İnek, koyun, keçi veya Çik. Ür. Teb.) manda sütünden elde edilen yağ. (208/21 süt permeatı: milk permeate Yağlı, yarım sayılı Sürülebilir Yağl. Marg. ve Yoğ. Yağl. Teb.; yağlı ve yağsız sütten ultrafiltrasyonla süt Gıda Maddeleri ... Tüz.) proteinleri ve süt yağının ayrılmasıyla süt: milk Bir veya birden fazla süt hayva- elde edilen sıvı ürünü (2005/18 sayılı Koyu- nından elde edilen, içerisine harhangi bir laştırılmış Süt ve Süttozu Teb.) madde ilave edilmemiş veya içerisinden süt retentatı: milk retentat Yağlı, yarım herhangi bir madde alınmamış, sıvı halde yağlı veya yağsız sütten ultrafiltrasyonla tüketime hazır olan veya ileri gıda üretim süt proteinleri ve süt yağının konsantre işlemine sunulacak olan normal meme edilmesiyle elde edilen sıvı ürünü (2005/18 bezi salgısı. (2002/30 sayılı Hayvansal Kökenli sayılı Koyulaştırılmış Süt ve Süttozu Teb.) Gıd. Vet. İlaçl. Maks. Kal. Lim. Teb.) süt sığırcılığı: dairy cattle husbandry sütlü buz ürünleri: ice products with S-Ş Ağırlıklı olarak süt üretimi amacıyla ya- milk Süt ve/veya süt ürünleri, içme suyu, pılan sığır yetiştiriciliği (Hayvan Sağlığı Za- şeker, süt proteinleri, süt yağı ve/veya bıtası Yön.) bitkisel yağ ve/veya yumurta yağı ile ge- süt tozu sütü: recombined milk Bak. re- rektiğinde izin verilen katkı maddeleri, combined süt. Gıda Maddeleri ... Tüz.) aroma ve çeşni maddeleri gibi bileşenleri içeren ürün. (2005/43 sayılı Yenilebilir Buzlu süt ürünleri: dairy products Yalnız sütten Ür. Teb.) üretilen ve içeriğinde izin verilen katkı ve aroma maddeleri ile üretimde gerekli di- sütlü buz: ice with milk Sütlü buz ürün- ğer bileşenleri içeren ürünler. (2000/6 sayılı leri genel tanımına uyan, ağırlıkça en az Çiğ Süt ve Isıl İşl.Görmüş... Teb.) %2,5 süt yağı ve ağırlıkça en az %6 yağsız süt ürünleri ve süt bazlı ürünlerin üre- süt kurumaddesi içeren, süt orjinli olma- timinde kullanılan süt: the milk used yan protein ve yağ içermeyen sütlü buz for manufacturing of dairy products and ürünleri. (2005/43 sayılı Yenilebilir Buzlu Ür. milk-based products Isıl işlem veya ter- Teb.) mizasyon gibi izin verilmiş fiziksel iş- sütlü çikolata: milk chocolate Bileşimin- lemler uygulanarak veya uygulanmadan, de en az % 2,5 yağsız kakao kuru mad- sadece doğal süt bileşenleri ilave edilerek desi olacak şekilde en az % 25 toplam ve/veya çıkarılarak bileşimi standardize kakao kuru maddesi içeren, ayrıca en az edilerek veya edilmeden,işleme için kul- %14 süt kuru maddesi ve en az % 3.5 süt

233 Ankara Barosu Yayınları yağından oluşan, kakao yağı ve süt yağı (Gıda Güvenliği ve Kal. Den. Kont. D. Yön.; Ta- toplam miktarı ise en az %25 olan çiko- rım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu; Gıda lata. (2003/23 sayılı Çikolata ve Çik. Ür. Teb.; Üretim ve Satış Yerl. hk. Yön.; 2007/21 sayılı Gıda Maddeleri ... Tüz.) Gıda Mad. Mikotoks. Sev. Res. mi Kont. ... Teb.; süttozu: milk powder Yağlı, yağı kısmen 2006/51 sayılı Gıda Mad. Pestisit Kal.... Num. veya tamamen alınmış sütten, kremadan Alma Met. Teb.) veya bu ürünlerin karışımından suyun şamandıra: buoy, float Denizde yol gös- doğrudan uzaklaştırılması ile elde edilen termeye, bir tehlikeyi veya geçiş yolunu ve son üründe nem içeriğinin ağırlıkça en haber vermeye yarayan yüzer cisim. (Su fazla %5 oranında olduğu katı ürün. (Gıda Ürünleri Yetiştiriciliği Yön.) Maddeleri... Tüz.; 2005/18 sayılı Koyulaştırılmış şap: foot and mouth disease – FMD Sı- Süt ve Süttozu Teb.) ğır, manda, koyun, keçi ve domuz gibi süzen poşet: tea-bag Uygun boyutta çift tırnaklı çiftlik hayvanlarında ve vahşi üretilmiş siyah çay, aromalı siyah çay ve hayvanlarda görülen, insanlarda nadiren kafeinsiz siyah çayı belli gramajlarda içe- görülen hayvanlarına aykalarında ve ağız ren ve içerdiği ürünün kendine has renk, çevresinde yaralar meydana getiren, genç tat ve aromasını sıcak suda ortama filtre hayvanlarda kalp yetmezliği nedeniyle etme özelliğine sahip malzemeden üre- ani ölümlere neden olan, hastalığa karşı tilmiş iplikli ya da ipliksiz poşet. (2008/42 önlem alınmadığında süt ve et verimini sayılı Siyah Çay Teb. ) düşürerek büyük ekonomik kayıplara ne- süzme ağırlık: drained weight Ambalaj den olabilen ve ancak aşılama ile korun- içindeki gıdanın, sıvı kısmı uygun yön- labilen O, A, C, SAT 1, SAT 2, SAT 3 temlerle ayrıldıktan sonra kalan kısmının ve Asia 1 olmak üzere 7 adet farklı seroti- ağırlığı. (2002/58 sayılı Gıda Mad. Genel Eti- pi bulunan virüsün sebep olduğu bulaşıcı ketleme ve Besl. Yönünden Et. Teb.) hastalık. (Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanunu) süzme bal: extracted honey, cenrifugal şarap: wine Parçalanmış veya parçalan- honey Sırları alınan yavrusuz peteklerden mamış yaş üzümün veya üzüm şırasının, santrifuj yolu ile elde edilen bal. (2005/49 kısmen veya tamamen alkol ferman- sayılı Bal Tebliği; Gıda Maddeleri ... Tüz.) tasyonu ile elde edilen, coğrafi işaret ya da köken ismi tescili yapılmış ya da süzme yoğurt: condensed yoghurt Bak. yapılmamış ürün. (Gıda Maddeleri ... Tüz.; torba yoğurdu. 2008/67 sayılı Şarap Teb.) şarap tortusu: wine residue Üzüm şıra- sının ve⁄veya şarabın içinde bulunduğu Ş kaplarda fermantasyon ve depolama veya şahit numune: replicate sample Anali- izin verilen işlemler sonrasında biriken zi veya kontrolü yapılacak üründen nu- çökelti ve bu çökeltinin filtre edilmesi mune alınrken esas numune ile beraber veya santrifüjlenmesiyle elde edilen artık. alınan ve ilk numunenin analizi sonucu- (2008/67 sayılı Şarap Teb.) na itiraz veya diğer ihtilaflı durumlarda şarbon: anthrax Antraks; Bacillus ant- kullanılmak üzere işyeri yetkilisine veya hracis isimli bakterinin sebep olduğu güvenilir bir mercie bırakılan numune. özellikle sığır, koyun, keçi ve deve gibi

234 Tarım Hukuku Sözlüğü otçul memeli hayvanlarda görülmekle dirilmesi veteriner hekimin muayene ve birlikte insanlarda, diğer memelilerde ve kontrolünde yapılır. (Hayvan Sağlığı Zabı- bazı kuşlarda da görülebilen vucut ısısı- tası Yön.) nın yükselmesi, dalağın şişmesi, kanın şartlı koşu: conditional race Belirli dön- katran gibi koyu renk alması ve pıhtılaş- melerde kazanılan koşunun sayısı, değe- maması, deri altı ve subseröz dokularda ri, ikramiye oranı ve tutarları gibi atların sero-hemorajik infiltrasyonların oluş- koşulara kayıt olma ve katılmalarının ması gibi belirtiler gösteren öldürücü önceden sınıflandırıldığı koşu.(At Yarışları zoonoz hastalık. Yurdumuzun her böl- Tüz.) gesinde ve her mevsimde ortaya çıkabi- len hastalık halk arasında hayvanlarda şehir ve bölge planlama: urban and re- “DALAK veya ŞARBON”, insanlarda gional planning Ülke düzeyinden yerel “KARAÇIBAN ve KASAP ÇIBANI” ölçeğe kadar her türlü yerleşmede fizik- olarak bilinir. (Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Ka- sel/mekansal gelişmelerin bir plan/düzen nunu; Hayvan Sağlığı Zabıtası Yön.) çerçevesinde biçimlenmesini sağlamak amacıyla bölgesel veya şehir düzeyinde şarj: dosage, charge Üretim yerinde ekip- yerleşim plânlaması. (Tarım ve Kırs. Kalk. manların kapasitesine göre, ilacın spesi- Dest. Kurumu ... Kanunu) fikasyonunda belirtilen reçetesine uygun olarak, bir defada hazırlanan ilaç miktarı. şehir: city Yirmi binden çok nüfusu olan (Köy Kanunu) (Zirai Müc. İlaçları Kont. Yön.) yerler. şartlı el koyma: conditional confiscation şeker: sugar Alkoller dışındaki suda çö- Sığırlarda sistiserkus bovis, koyun, keçi zünebilen mono ve disakkaritler; beyaz ve domuzlarda sistiserkus sellüloza ihtiva şeker (standart, rafine küp ve kristal şe- eden etlerde yapılan bir el ayası kadar ke- ker), yarı beyaz şeker, rafine şeker, ham S-Ş sitlerde canlı veya ölmüş parazit sayısı bir şeker ve kahverengi şeker olarak sınıf- adet ise şartlı olarak el konulur. Parazitli landırılan, pancar veya kamıştan üretilen et kısmı temizlenir. Geri kalan vücudun kristallendirilmiş sakaroz ile nişasta kö- tamamı pişirilir veya 21 gün salamurada kenli izoglukoz, likid ya da kurutulmuş veyahut aynı müddet - 6 °C derecede halde glukoz şurubu, sakaroz veya invert muhafaza edildikten sonra serbest bı- şeker veya her ikisinin karışımının suda rakılır. El ayası kadar yapılan kesitlerde çözünmesinden meydana gelen şeker parazit sayısı birden fazla ise hayvanın çözeltisi ve invert şeker şurubu ile inülin bütün vücudu deri hariç organlarına da şurubu yada fruktoz veya fruktoz şurubu el konularak imha edilir. Domuzlarda (Şeker Kanunu; 2002/58 sayılı Gıda Mad. Genel dil ve kaslarda yapılan kesitlerde trişin Etiketleme ve Besl. Yönünden Et. Teb.; Gıda Mad- sayısı dokuz adetten az ise eti şartlı ola- deleri ... Tüz.; 2007/26 sayılı Alkolsüz İçecekler rak serbest bırakılır. Trişin sayısı dokuz Teb.; 2006/55 sayılı Reçel, Jöle, Marm. Tat. Kest. adetten fazla etlerde vücuda tam olarak Pür. Teb.; 2006/56 sayılı Meyve Suyu ve Benz. el konulup imha edilir. Parazitli etlerin Ür. Teb.; 99/2 sayılı Sakız Teb.; 2003/23 sayılı gıda olarak yenilebilir hale getirilmesi Çikolata ve Çik. Ür. Teb.) için gerekli vasıtalar mezbaha, kombina şeker çözeltisi: sugar solution Kristal- veya kesim yeri idaresince temin olunur. lendirilmiş sakarozun suda çözülmesi ile Şartlı olarak el konulan etlerin değerlen- elde edilen çözelti. (2006/40 sayılı Şeker Teb.)

235 Ankara Barosu Yayınları

şeker fabrikası: sugar factory, sugar refi- Kurulunca kamu iktisadi teşebbüsleri yö- nery Şekeri girdi olarak kullanan işletme- netim kurulu başkan ve üyeleri için belir- ler hariç olmak üzere şeker pancarı, şeker lenen ücret ödenir. (Şeker Kanunu) kamışı ve ham şekeri işleyerek şeker üre- şeker kurumu: sugar authority Yurt içi ten işletme. (Şeker Kanunu) talebin yurt içi üretimle karşılanmasına şeker ilavesiz gıda: sugarless food Dışa- ve gerektiğinde ihracata yönelik olarak rıdan mono veya disakkarit ilave edilme- Türkiye’de şeker rejimini, şeker üreti- miş gıdalar. (Türk Gıda Kodeksi Yön. ) mindeki usul ve esaslar ile fiyatlandır- şeker ilavesiz: sugar free, sugarless Mono ma, pazarlama şart ve yöntemlerini dü- veya disakkaritlerin veya diğer tatlı özel- zenlemek; bu çerçevede Şeker Kanunu liği nedeniyle kullanılan gıda maddeleri- ve ilgili diğer mevzuatın uygulanmasını nin ilave edilmemesi. (2006/45 sayılı Gıda sağlamak, uygulamayı denetlemek ve Mad. Kul. Tatlandırıcılar Teb.) sonuçlandırmak, Kanunda verilen yetkiler çerçevesinde düzenlemeler yapmak şeker kurulu: sugar board Şeker Kuru- ve Kanunla verilen diğer görevleri yerine munun karar organı niteliğinde olup, bu getirmek ve yetkileri kullanmak üzere, Kanun kapsamındaki konularda her türlü kurulan kamu tüzel kişiliğine sahip mer- kararları almak ve uygulamak üzere, biri kezi Ankara’da olan Kurum. Kurumun Başkan ve biri Başkanvekili olmak üzere organları, Şeker Kurulu ve hizmet birim- Bakanlar Kurulunca Sanayi ve Ticaret lerinden oluşur. Kurum, Şeker Kurulu Bakanlığı, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından yönetilir. Şeker Kurulu Baş- ile Dışticaret Müsteşarlığının bağlı oldu- kanı Kurumu temsil eder. (Şeker Kanunu) ğu Bakanlık, sakaroz kökenli şeker üre- ten ve sermayesi kamuya ait olan Şirket şekerleme: confectionary, candy, taffy ile pancar kooperatiflerinin oluşturduğu Armut, elma, incir, kayısı, badem, kesta- üst birliğin göstereceği ikişer aday, saka- ne, turunç gibi meyvaların ve kabukları- roz ve nişasta kökenli şeker üreten şirket- nın veya fındık, fıstık, badem, ceviz, hin- lerin her grubundan Türkiye’deki fabri- distan cevizi gibi kuru meyvaların şekerle kalarından nominal üretim kapasitesinin kaynatılmasiyle yapılmış ürünler. Sanat son üç yıl ortalama üretimi en fazla olan icabı olarak imal esnasında meyva veya iki şirketin ayrı ayrı önerecekleri ikişer kabukların zararsız tabii veya suni esans- aday arasından birer üye olmak üzere se- lar ile kokulandırılması ve kullanılmasına çilen ve atanan yedi üyeden oluşan kurul. müsaade edilen boyalardan herhangi bi- Kurul Başkanı, Kurumun da Başkanıdır. risiyle hafifçe boyanması caizdir. Bunla- Kurumu, idare ve yargı mercilerinde ve rın imalinde glikoz kullanıldığı takdirde üçüncü kişilere karşı Başkan temsil eder. bu hususun satıldıkları kaplarda bulun- Bu sorumluluk; Kurulun işleri ile ilgili durulacak etikette yazılması mecburidir. olarak kamuya bilgi verilmesi görevini (Gıda Maddeleri ... Tüz.) de kapsar. Başkanvekili, Başkanın yok- şekerlenmiş tane: sugared grain İçinde luğunda Başkanın tüm görevlerini ve veya dışında kolayca fark edilebilen, gö- yetkilerini üstlenir. Başkanvekilini, Ku- rünüşünü ve tadını olumsuz yönde etki- rul üyeleri kendi aralarından seçer. Kurul leyen şeker kristalleri oluşmuş kuş üzümü Başkan ve üyelerine Yüksek Planlama taneleri. (2000/16 sayılı Baharat Teb.)

236 Tarım Hukuku Sözlüğü

şekerli kakao karışımı: sweetened cocoa aroma ve acılık verici özellikleri kazan- mix kakao tozunun şeker ile karışımı so- dırma ve koruma amaçlı katılan Humu- nucu elde edilen ve kuru madde üzerin- lus lupulus adlı kültür bitkisini veya bu den kütlece en az % 20 oranında kakao bitkinin fiziksel veya kimyasal veya hem tozu içeren ürün. (2000/10 sayılı Kakao ve fiziksel hem de kimyasal işlem görmüş Kakao Ür. Teb.) hali. (2006/33 sayılı Bira Teb.) şekerli kakao tozu: sweetened cocoa şerh: annotation Şahsi hakların, devirle powder kakao tozunun şeker ile karışımı ilgili sınırlamaların tapu kütüğüne yazıl- sonucu elde edilen ve kuru madde üze- ması. (Toprak Kor. ve Arazi. Kul. Kanunu) rinden kütlece en az % 25 oranında ka- şeriri muayene: clinical examination kao tozu içeren ürün. (2000/10 sayılı Kakao Bak. klinik muayene. (Ruam Yön.) ve Kakao Ür. Teb.) şıra: fermented grape juice Üzüm suyu- şekerli koyulaştırılmış süt: sweetened nun hafif fermantasyonu ile elde edilen condensed milk Kondanse süt, pastörize mamul. Kuru üzümden yapılmış şıranın edilip koyulaştırılan sütün belli oranlar- (kuru üzüm şırası) adı ile satılması mec- da sakkaroz katılıp soğutulduktan sonra, buridir. Kuru üzümden şıra yapılırken hermetik koşullarda kutulara doldurul- taze üzümde bulunan su miktarını geç- masıyla elde edilen süt. (Gıda Maddeleri ... memek üzere içine içilmeye elverişli su ve Tüz.) tatlılığını artırmak üzere şeker ilavesi caiz olduğu gibi içinde hafif fermantasyondan şekersiz koyulaştırılmış süt: evaporated mütevellit az miktarda alkol de bulunabi- milk, dehydrated milk Evapore süt, ho- lir. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) mojenize edilip koyulaştırılan sütün hermetik koşullarda teneke kutulara doldu- şirket müdürü: company manager Limi- S-Ş rulup otoklavda sterilize edilmesiyle elde ted şirketlerde şirketi temsil etmek üzere edilen süt. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) görevlendirilmiş ortak veya ortak olmayan kişi. (Veteriner Hek. Muay. ve Polk. Yön.) şelatlı mikro bitki besin maddesi: chelated micronutrient Tarımda Kullanılan şnorkel: snorkel Suya dalarken bir ucu Kimyevi Gübrelere Dair Yönetmelik- ağıza yerleştirilip diğer ucu su üstünde tutularak su üstünden nefes almak için te EK I bölüm E.3.1.de listelenen şe- kulanılan daha çok su yüzeyine yakın da- lat oluşturucu (sodyum, potasyum veya lışlarda ve baş suyun içerisinde su altını aminoasit tuzları) organik moleküllerden gözlemlerken devamlı nefes alıp vermeyi biri tarafından tutulan mikro bitki be- sağlamaya yarayan kisa (25-30 cm) boru sin maddesi. (Tarımda Kullanılan. Kim. Güb. takımı. (Su Ürünleri Yön.) Yön.) şurup: syrup Teksif edilmiş veya edilme- şerbet: sorbe, juice Limon, portakal, tu- miş meyva usarelerinin sıcak veya soğuk runç, vişne ve benzerleri meyvaların taze şeker, şeker ve glikoz karışığı ile kayna- veya konserve usarelerine veyahut demir- tılmasiyle hazırlanan madde. Turunçgil hindi gibi bazı nebat aksamına su ve şe- meyvalarından yapılan şuruplara kabuk ker ilavesiyle yapılan fermante olmamış aksamı veya rendesi konulması ve porta- içkiler. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) kal şurubuna az miktarda sitrik asit katıl- şerbetçiotu: hops Biraya karakteristik ması caizdir. (Gıda Maddeleri ... Tüz.)

237 şüpheli madde: sensitive item Doping muayenesine tabi tutulacak atlardan alı- nan idrar, salya gibi maddeler (At Yarışları Tüzüğü.) şüpheli mihrak: suspected focus Resmî veteriner hekimin Avian influenza has- talığının varlığından şüphelendiği, has- talığın seyri, yerleşim yerinin topoğrafik yapısı, kümes hayvanlarının kapalı alanlarda tutulup tutulmadığı dikkate alına- rak belirlenen işletme veya yerleşim yeri veya bölge. (Avian İnfluenza Hast. Karşı Kor. Müc. Yön.) Tarım Hukuku Sözlüğü

T.C. Kimlik Numarası: R.oT. Iden- afet. (Tabi Afetlerden Zar. Gör. Çiftçl. Yap. Yard. tidy Number Bak. Türkiye Cumhuriyeti Hk. Yön.) Kimlik Numarası. (Organik Tarım Yön.) tabii nebati yağlar: natural vegatable oil taahhütname: recognisance Kişinin bir Bazı nebatların meyva, tohum, çekirdek şeyi yapmayı üstlendiği veya yaptığı bir gibi kısımlarından ezilip sızdırılmak su- iş ve işlemden doğması muhtemel bir so- retiyle çıkartılan mayi yağlar. Bunlar zey- rumluluğu kabul ettiğini belirten imzalı tinyağı, susamyağı, pamukyağı gibi çıka- belge. (Çiftçi Kayıt Sis. Yön.) rıldıkları nebatın ismi ile adlandırılarak satılırlar; yemeklik zeytinyağları; natürel taban suyu: ground water Yağışlar ve di- (vierges), rafine (raffinees), tip (huiles ğer sebeplerle toprağa sızan ve geçirimsiz pures d’olive) zeytinyağları olmak üzere T bir tabakaya rastlayarak toprak altında üç sınıfa ayrılır. birikerek toprak gözeneklerini dolduran tabii su membaları: naturel water su. (Tarım Sigortaları Kanunu) springs Doğal su kaynakları. (Çeltik Ekimi taban suyu baskını: ground water pres- Kanunu) sure Ekili alanlarda taban suyunun fazla tabii tatlı şaraplar: natural sweet wines yağış vb. nedenlerle yükselerek ekili alan- Üzümlerin kütük üzerinde uzun zaman lara hasar vermesi veya bu alanları tarım bekletilmesi veya salkım sapının zede- yapılamaz hale getirmesi. (Tarım Sigortaları lenmesi veyahut kesilen üzümlerin bir Kanunu) zaman saman sapı vesaire üzerinde bekletilmesi suretiyle şeker miktarı tabii ola- tabela bahis (dörtlü bahis): superfecta rak fazla yükselmiş yaş üzümden yapılan betting Günlük resmi programda üzerine şaraplar. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) tabela bahis konulduğu ilan edilen bir ko- tabiî tohumlama: natural insemination şuda, birinci, ikinci, üçüncü ve dördüncü Üretilmek istenilen hayvanların erkek ve gelecek atları sıralı veya sırasız olarak tah- dişilerinin tabii olarak çiftleşitirilmesi. min ederek o atlar üzerine oynanan bahis. (Safkan Arap ve İngiliz Atlarının Soy Küt. Kay. (At Yarışları ve Müşterek Bahisler Tüz.) Dair Yön.; Hayvan Islahı Kanunu; Suni Toh. tabii afet: natural disaster Bak. doğal Tabi Toh. Ovum ve Emb. Trans.... Yön.)

239 Ankara Barosu Yayınları tacir: merchant, dealer Bir ticari işletme- mine dayalı 1/5000 ölçekli haritalar üze- yi kısmen dahi olsa kendi adına işleten rinde belirtilmesi ve bu sınırların arazi kimse. (Su Ürünleri Kanunu) üzerinde kalıcı işaretlerle işaretlenmesi. tadil: repair Elden geçirme, tamirat ve (Mera Kanunu) onarım. (Çiftçi Mallarının Korunması Hk. Ka- tahıl: cereal Buğday, arpa,yulaf, çavdar, nun) çeltik, mısır bitkileri. (Tarımsal Ür. Birl. TAEK: TAEA Turkish Atomic Energy Kurlş. Usul ve Es. İlş. Yön) Authority Türkiye Atom Enerjisi Kuru- tahıl bazlı olmayan ek gıdalar: non grain mu. (Gıda Işınlama Yön.) based additional foods İşlenmiş tahıl baz- tağşiş: adulteration Bir şeye başka bir şey lı gıdalar dışında kalan, bebek ve küçük karıştırarak saflığını bozmak, ürünlere çocukların beslenmesinde kullanılan ek temel özelliğini veren öğelerin ve besin gıdalar. (2007/50 sayılı Bebek ve Küç. Çoc. Ek değerlerinin tamamının veya bir bölü- Gıd. Teb.) münün mevzuata aykırı olarak çıkarılma- tahıl distilat içkisi: grain spirit Fermen- sını veya miktarının değiştirilmesini veya te tahıl mayşelerinin distilasyonu ile elde aynı değeri taşımayan başka bir madde- edilen ve kullanılan hammaddenin tat nin, o madde yerine aynı maddeymiş gibi ve kokusunu taşıyan distile alkollü içki. katılması. (Tohumculuk Kanunu; Gıdaların Ür. (2005/11 sayılı Alkollü İçkiler Teb.) Tük. Den. Dair Yön.; Gıdaların Üretimi, Tük. ve tahıl unları: cereal flours Un, çeşitli ta- Den. Dair Kanun; Gıda Güvenliği ve Kal. Den. hılların ayrı ayrı öğütülerek elenmesiyle Kont. D. Yön.) elde edilen mamul olup elde edildikleri tağyir: conversion, denaturation, alterati- tahılın adı ile adlandırılır. Yalnızca un ta- on Değiştirme, başkalaştırma. (Tohumculuk biri, buğday unlarına mahsustur. Buğday Kanunu) ununda çavdar unu miktarı % 10 a kadar tahaffuzhane: quarantine station Karan- olabilir. Buğday unları, randımanlarına tina evi, yurt dışından getirilen hayvan ve (elenme derecelerine) göre dörde ayrılır: hayvan maddelerinin hastalıktan ari olup a) 71 e kadar randımanlı (71 dahil) una olmadığının kontrol edildiği, gerekirse ekstra - ekstra un, b) 74 - 76 (76 dahil) karantinada tutulduğu birim. (Hayvan randımanlı una ekstra un, c) 79 - 81 (81 Sağlığı ve Zabıtası Kanunu; Hayvan Sağlığı Za- dahil) randımanlı una birinci nev’i un, d) bıtası Yön.) 84 - 86 (86 dahil) randımanlı una ikinci nev’i un, adı verilir. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) tahallül: spoil, get soured Bozulmak, ek- şimek. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) tahin helvası: sesame oil halvah, tahina halvah Şeker, içme suyu ve sitrik asit tahammür: fermentation Ekşime, fer- veya tartarik asit ile gerektiğinde yenile- mente olma, mayalaşma. (Gıda Maddeleri bilir glikoz şurubu katıldıktan sonra pişi- ... Tüz.) rilerek elde edilen şeker şurubunun ağda- taharriyat: research, investigate Arama, laştırılıp çöven ekstraktı (Radix saponariae araştırma. (Seriri ve Gıdai Tah. Lab. Yön.) Albae sive L.) ve/veya modifiye proteinler tahdit: limitation, bordering Sınırlama; ile beyazlaştırıldıktan sonra tekniğine çayır, mera, yaylak ve kışlak arazisi ol- uygun olarak tahin ile karıştırılıp yoğrul- duğuna karar verilen yerlerin sınırlarının ması ve gerektiğinde çeşni maddeleri ila- usulüne uygun olarak ülke nirengi siste- vesi ile tekniğine uygun olarak hazırlanan

240 Tarım Hukuku Sözlüğü katı, homojen ince lifli yapıdaki ürün. takarrür: establishment, being decided (2008/6 sayılı Tahin Hel. Teb.; Gıda Maddeleri Karar verilmiş olma, kararlaştırılmış ... Tüz.) olma, bir yerde (şeyde) karar kılma. (Ata- tahin: sesame oil, tahina Tahine uygun türk Orman Çift. Kuruluş Kanunu) susam (Sesamum indicum) tohumlarının taklit: imitation, faking Ürünlerin, şekil, tekniğine uygun olarak kabukları ayrıl- bileşim ve nitelikleri itibariyle yapısında dıktan ve fırında kurutulup kavrulduktan olmayan özelliklere sahip gibi veya baş- sonra değirmende ezilmesi ile elde olu- ka bir ürünün aynısıymış gibi göstermek. nan mamul. (2004/22 sayılı Tahin Teb.) (Gıdaların Ür. Tük. Den. Dair Yön.; Gıdaların tahkikat: investigation Soruşturma, ha- Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun) kikatın ortaya çıkarılması. (Su Ürünleri Ka- taksim: partition, distribution Paylaştır- nunu; Çiftçi Mallarının Korunması Hk. Kanun) ma, üleştirme. Menkul veya gayrimenkul tahrif: distortion Bozma, değiştirme. bir malın o mala malik olan hissedarlar Çoğulu; tahrifat. (Tarım Ürünleri Lisanslı arasında paylaştırılması, bölünmesi ve bu Depoculuk Kanunu; Tohumculuk Kanunu) şekilde ortaklığın giderilmesi. (Çeltik Eki- mi Kanunu; Sulama Alanlarında Arazi Düzen- tahsis: allocation 1- Hazinenin özel lenmesine Dair Tarım Ref. Kanunu) mülkiyetinde veya Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan taşınmazlar- taksirli suç: negligent offense Kasten ve dan, vasfı ve hâlihazır kullanım şekline bilerek işlenmeyen failin dikkatsizlik ve bakılmaksızın toplulaştırma kapsamında tedbirsizlik nedeniyle işlediği suç. (Köy değerlendirilebilecek yerlerin, Maliye Kanunu; Tohumculuk Kanunu) Bakanlığı tarafından Tarım ve Köyişle- taksit: installment Vadeli koşularda ko- ri Bakanlığına tahsis edilmesi. 2- Çayır, şuya iştirak için kaydiyeden ayrı olarak mera, yaylak ve kışlakların kullanımları- belirli tarihlerde ödenmesi gereken para. T nın verimlilik ve sosyal adalet ilkelerine (At Yarışları Tüz.) uygun şekilde düzenlenerek, münferiden taksonomi: taxonomy Canlıların çeşitli ya da müştereken yararlanılmak üzere bir özelliklerine göre sınıflandırılmasıyla bu veya birkaç köy ya da belediyeye bırakıl- sınıflandırmada kullanılan kural ve pren- ması. (Toprak Kor. ve Arazi. Kul. Kanunu; Mera sipler. Kanunu) takviye edici gıdalar: supplementary food tahsis amacının değiştirilmesi: alterati- Bir ya da birden fazla besin ögeleri; vi- on of allocation purpose Mera alanı olarak tamin, mineral, protein, bitki, botanik, tespit edilmiş yerlerin kanunda yer veri- bitkisel kaynaklı maddeler, amino asitler len nedenlerden dolayı başka amaçlarla ve benzeri bileşenler ile bunların kon- kullanılabilmesi için Mera Komisyonla- santresi ve/veya ekstraktlarından oluşan rınca alınan karar. (Mera Yön.) ve günlük alım dozu belirlenmiş ürünler. tahsisat: allocation, allowance Ödenek, (Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun) bir işin için gerekli harcamaların yapıl- tam boy: full length Gemiye ait tonilato ması için bir kuruma ayrılan para. (Çeltik veya denize elverişlik belgesinde yer alan Ekimi Kanunu) en büyük boy. bu belgelerin bulunmadığı tahtı müşahade: under custody Gözetim durumda gemi için düzenlenmiş belgede altında. (Seriri ve Gıdai Tah. Lab. Yön.) bulunan en büyük boy. (Su Ürünleri Yön.)

241 Ankara Barosu Yayınları tam buğday irmiği: whole wheat semo- ve yetkili milletlerarası kurallara göre İn- lina Triticum durum buğdayının yabancı giltere Jokey Klübü tarafından tanınmış maddelerden temizlenip, tavlandıktan yarış teşekkülleri. (At Yarışları Tüz.) sonra tekniğine uygun olarak öğütülme- tanıtım numunesi: representative samp- siyle elde edilen, kepek ve embriyoyu da le İlaçların tanıtımı amacıyla üretilmiş içeren irmik. (2002/21 saylı İrmik Teb.) azaltılmış, parayla satılmayan numune. tam buğday makarnası: whole wheat pas- (Veteriner İsp. ve Tıbbi Müst. Yön.) ta Tam buğday irmiğine su katılıp tekni- tanzim: coordination, adjustment, arran- ğine uygun yoğrularak hazırlanan hamu- gement Düzene sokma, düzenleme. (Ve- run şekillendirilip kurutulması ile elde teriner Hek. Mes. İc. Türk Vet. Hek. Bir. ve Od. edilen bir ürün. (2002/20 sayılı Makarna Teb.) Teş. Kanun) tam kargo: whole brown rice Kırılmamış tapu: title deed Arazinin belirli bir parça- bütün haldeki kargo ya da kahverengi pi- sının veya üzerine inşa edilmiş bağımsız rinç. (2002/11 sayılı Çeltik Teb.) bölümün malikini gösteren, gayrimenku- tam pirinç: rice whole grain Değirmenle- le ilişkin daimi ve müstakil haklar için de me işlemi tamamlanmış 100 gr. çeltikten düzenlenebilen tapu sicil müdürlüğünce elde edilen en fazla ¼’ ü kırılmış olan pi- verilmiş, aksi kanıtlanıncaya kadar geçer- rinç taneleri. (2002/11 sayılı Çeltik Teb.) li resmi belge, tapu senedi. tam yemler: nourishing feeds Bileşimleri tapu kütüğü: the book of real estate regis- itibarıyla, hayvanların günlük beslenme ters Tapu sicilini oluşturan ve taşınmaz ihtiyaçlarını tek başına karşılayan yem- malların üzerindeki ayni ve şahsi hakları ler. (1996/8 sayılı Ev Hayvanları Yemlerinin İth. gösteren, köy veya mahalle esasına göre ...Teb.) tutulan defterlerden her biri. (Toprak Kor. tamam işareti: completion sign Yarış ko- ve Arazi. Kul. Kanunu; Tapu Sic. Tüz.) miserler kurulu tarafından ilan edilmiş tapu sicil muhafızlığı: real estate regist- koşu sonuçlarının kesinleştiğini ifade ration office Tapu sicillerinin muhafaza eden mavi flamanın çekilmesi veya mavi edildiği birim. Sulama Alanlarında Arazi Düz. lambanın yanması ile o koşunun müşterek Dair... Uyg. Yön.; Sulama Alanlarında Arazi Dü- bahis sonuçlarının kesinleştiğini gösteren zenlenmesine Dair Tarım Ref. Kanunu) işaret. (At Yarışları ve Müşterek Bahisler Tüz.) tapu sicili: register of title deeds Taşın- tamamlayıcı yemler: complementary fe- maz mal ile üzerindeki hakların durum- eds Belli maddeleri yüksek miktarlarda larını göstermek üzere Devletin sorum- ihtiva etmekle beraber, bileşimlerinden luluğu altında tescil ve açıklık ilkelerine dolayı, ancak diğer yemlerle kulanıldık- göre tutulan sicil. (Sulama Alanlarında Arazi larında hayvanların günlük beslenmeleri Düzenlenmesine Dair Tarım Ref. Kanunu; Sula- için yeterli olan yemlerin oluşturduğu ma Alanlarında Arazi Düz. Dair... Uyg. Yön.) karışımlar. (1996/8 sayılı Ev Hayvanları Yem- tapulama tutanağı: land registration lerinin İth. ...Teb.) record Kadastro Kanunu ile yürürlükten tanınan yarış otoritesi: recognized ra- kaldırılan 766 Sayılı mülga Tapulama cing authority İngiltere Jokey Klübü ve Kanununa göre teşekkül ettirilen Tapu- kendi memleketlerindeki at yarışlarının lama Komisyonlarınca arazilerin mül- düzenlenme ve kontrolünden sorumlu kiyetini tespit etmek amacıyla tutulan

242 Tarım Hukuku Sözlüğü tapulamaya esas tutanak. Bak. kadastro tarımındaki önemine göre, nitelikleri tutanağı. (Çiftçi Kayıt Sis. Yön.) Bakanlık tarafından belirlenen mutlak tarama: mashed roe, cream of turkish red tarım arazileri, özel ürün arazileri, dikili caviar Bazı nevi tatlısu balıklarının, yu- tarım arazileri ve marjinal tarım arazileri. murtalarının halile veya siyah havyar imali (Toprak Kor. ve Arz. Kul. Kan. Uyg. Yön.; Tarım esası üzerine veya hususi bir tarzda tuz- Arazilerinin Kor. Kul. Dair Yön.) lanmasiyle yapılmış sarı - turuncu renkli tarım arazisi: agricultural land Toprak, madde. Taramalara % 2 nispetini geçme- topoğrafya ve diğer ekolojik özellikleri mek üzere güherçile konulabilir. Tarama- bitkisel, hayvansal ve su ürünleri üretimi lar, içine ekmek içi, zeytinyağı ve limon için uygun olan ve halihazır bu amaçla konularak (hazırlanmış tarama) halinde kullanılan veya ekonomik olarak imar, de satılabilirler. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) ıslah ve ihya edilerek bitkisel, hayvansal tarçın: cinnamon Cinnamomum cinsine gi- ve su ürünleri üretimi için uygun hale ren bitkilerin, dalları ve genç sürgünleri- dönüştürülebilen araziler. (Toprak Kor. ve nin kabuklarından, mantar ve paranşima Arazi. Kul. Kanunu; Tarım Arazilerinin Kor. dokusunun sıyrılmasından sonra kalan iç Kul. Dair Yön.) kabuğunun tekniğine uygun olarak kuru- tarım danışmanı: agricultural adviser tularak öğütülmüş hali. (2000/16 sayılı Ba- Sivil toplum örgütlerinde, ziraat odala- harat Teb.; Gıda Maddeleri ... Tüz.) rında ve tarımsal danışmanlık şirketle- tarhana: tarhana, for soup dried yoghurt, rinde istihdam edilen veya tarımsal da- tomato and pimento Tarhana, yerel gele- nışmanlık hizmeti yürütmek üzere kendi neklere göre un, yoğurt, biber, domates, nam ve hesabına çalışan ve Tarımsal Ya- sağlığa zararsız koku verici bitkiler ve tuz yım ve Daışmanlık Hizmetleri Yönetem- gibi maddelerin yoğurulup ekşitildikten liği hükümlerine göre sertifikalandırılmış sonra kurutulması yoluyla yapılan çorba- kişiler. (Tarımsal Yayım ve Dan. Hzm. Yön.), T lık ürün. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) (Ticari Amaçlı Patateslerin İzlenebilirliği Hk. tarhun: tarragon Artemisia dracunculus L. Yön.) türüne giren bitkilerin tekniğine uygun tarım dışı alan: non-agricultural land olarak kurutulmuş yaprakları. (2000/16 sa- Üzerinde toprak bulunmayan çıplak ka- yılı Baharat Teb.) yaları, daimi karla kaplı alanları, ırmak tarım: agriculture Doğal kaynakları uy- yataklarını, sahil kumullarını, sazlık ve gun girdilerle birlikte kullanarak yapılan bataklıkları, askeri alanları, endüstriyel, hayvancılık dahil her türlü tarımsal üre- turizm, rekreasyon, iskân, altyapı ve ben- tim, yetiştirme, işleme ve pazarlama fa- zeri amaçlarla plânlanmış araziler. (Toprak aliyetleri. (Tarım Kanunu; Gıdaların Üretimi, Kor. ve Arazi. Kul. Kanunu) Tük. ve Den. Dair Kanun) tarım ekonomisi: agricultural economics tarım alet ve makineleri: agricultural Bahçe bitkileri, örtüaltı yetiştiriciliği, tar- equipments and machineries Tarımda la bitkileri, hayvancılık ve tarım ürünleri- kullanılan her türlü motorlu motorsuz nin değerlendirilmesi gibi tarımsal konu- alet ve ekipman. (Tarım Sigortaları Kanunu) lar üzerinde, ekonomi biliminin temel il- tarım arazileri sınıfları: agricultural kelerini kullanarak tarımsal problemlere land classes Toprak ve diğer arazi özel- çözüm arayan bir bilim dalı ve eğitiminin likleri incelenerek, tarım arazilerinin ülke verildiği Ziraat Fakültelerindeki bölüm.

243 Ankara Barosu Yayınları tarım havzaları: agricultural basin Ta- üreticilerin karşılıklı yardım, dayanışma rımsal faaliyet için, bir veya birkaç il sını- ve kefalet suretiyle mesleki faaliyetleri ile rı veya bölge sınırları içinde aynı ekolojik ilgili ihtiyaçlarını sağlamak, ürünlerini şartları taşıyan ve birbirinin devamı ni- daha iyi şartlarla değerlendirmek ve eko- teliğindeki tarım alanları. Tarımsal üre- nomik menfaatlerini korumak amacıyla timin kendi ekolojisine uygun alanlarda kurdukları aralarında sınırlı sorumlu, de- yoğunlaşması, desteklenmesi, örgütlen- ğişir sayıda ortaklı ve değişir sermayeli, mesi, ihtisaslaşması ve entegre bir şekilde tüzel kişiliği haiz kooperatifler. Bir tarım yürütülmesi için tarım havzaları, Bakan- satış kooperatifinin kurulabilmesi için lığın teklifi üzerine Bakanlar Kurulunca en az otuz üreticinin bir araya gelmesi belirlenir. (Tarım Kanunu) şarttır. taahhüt edecekleri ortaklık payla- Tarım Kredi Kooperatifleri: Agricultu- rından oluşur. Ortaklık şartları, sermaye ral Credit Cooperatives 1581 sayılı Tarım taahhüt oranı ve miktarları ile sermaye Kredi Kooperatifleri ve Birlikleri Kanu- ödeme ve iadelerine ait usul ve esaslar nuna göre tarım üreticilerinin, araların- örnek anasözleşmelerde gösterilir.Ko- da ekonomik menfaatlerini korumak ve operatif ve birliklerdeki ortaklık payları özellikle meslek ve geçimleriyle ilgili ih- rehin veya haciz edilemeyeceği gibi başka tiyaçlarını sağlamak (kısa ve orta vadeli bir kooperatif ya da birlikle birleşme hali kredi ihtiyaçlarını karşılamak, ürünlerini dışında devredilemez. (Su Ürünleri Kanunu) değerlendirmek, müştereken yararlana- Tarım Sigortaları Havuzu Yönetim bilecekleri her çeşit makina, ekipman ve Kurulu: Agricultural Insurance Pool tesisleri edinmek, ortak ve gerektiğinde Board Tarım Sigortaları Hauzunun Ba- diğer üreticilerin üretim ve zaruri tüke- kanlık ve Müsteşarlıktan ikişer, Türkiye tim maddeleri ile üretim araçlarını toptan Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği, sağlamak, el sanatlarını geliştirmek ve Türkiye Ziraat Odaları Birliği ve işletici mamullerini değerlendirmek, mesleki ve şirketten birer üye olmak üzere toplam teknik yönden bilgilerini artırmak, sosyal yedi üyeden oluşan yönetim ve temsil ve kültürel konulariyle ilgili faaliyetlerde organı. (Tarım Sigortaları Havuzu Hk. Yön.; bulunmak, kurslar açmak ve seminerler Tarım Sig. Uyg. Yön.) tertip etmek, mevduat toplamak, ban- kacılık hizmetleri ve sigorta acenteliği Tarım Sigortaları Havuzu: Agricultural yapmak) amaciyla kurdukları, karşılıklı Insurance Pool (TARSİM) Tarım Si- yardım ilkesine dayanan ve tüzel kişiliği gortaları Kanunu kapsamındaki risklerin olan değişir ortaklı, değişir sermayeli ko- teminat altına alınması, standart sigorta operatifler. Tarımsal amaçlı kooperatifler poliçelerinin belirlenmesi, hasar organi- hariç olmak üzere; ortak ürünleri üze- zasyonları, aktüerya çalışmaları, tazminat rinde ticaret ve komisyonculuk yapanlar, ödemelerinin yapılması, reasürans temi- faizle para veya mal olarak kredi verenler natının sağlanması, tarım sigortalarının bu kooperatiflere giremezler. (Su Ürünleri geliştirilmesi, yaygınlaştırılması ve izlen- Kanunu) mesi ile diğer teknik hizmetlerin yürü- Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri: tülmesi amacıyla kurulan havuz. (Tarım Agricultural Sale Cooperatives and Uni- Sigortaları Kanunu; Tarım Sig. Uyg. Yön.; Tarım (.ons 4572 sayılı Tarım Satış Kooperatife- Sigortaları Havuzu Hk. Yön ri ve Birlikleri Kanunu hükümlerine göre tarım sigortası: crop insurance 6762 sa-

244 Tarım Hukuku Sözlüğü yılı Türk Ticaret Kanununun 1316 ilâ likleri Kanunu; Tarımsal Ür. Birl. Kurlş. Usul ve 1319 uncu maddelerinde belirtilen sigor- Es. İlş. Yön) talar ile Tarım Kanunu kapsamına alınan Tarım ve Köyişleri Bakanlığı: Mi- sigortalar. (Tarım Kanunu; Sözleşmeli Ürt. Hk. nistry of Agriculture and Rural Affairs Yön.) 07/08/1991 tarih ve 441 sayılı Kanun Tarım Şûrası Yürütme Kurulu: executi- Hükmünde Kararname ile kurulmuş ay- ve committee of agricultural council Şûra rıntıları KHK’de yazıldığı üzere kalkın- Yürütme Kurulu, Bakanın görevlendire- ma plan ve programları doğrultusunda, ceği Müsteşar Yardımcısı Başkanlığında; köylerin kalkındırılması, tarım ve hay- Bakanlık Araştırma Planlama ve Koordi- vancılığın geliştirilmesi, görev alanına nasyon Kurulu Başkanı, Türkiye Ziraat giren altyapı tesisleri ile tarımsal, sosyal Odaları Birliği Genel Sekreteri, Ankara ve ekonomik kamu hizmetlerinin yürü- Üniversitesi Ziraat ve Veteriner Fakül- tülmesi ile görevli Bakanlık (Tarım ve Köy teleri Dekanlıklarınca görevlendirilecek İşl. Bak. Kuruluş ve Gör. Hk. KHK) profesör unvanlı birer öğretim görevli- Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Koşusu: sinden oluşur. (Tarım Şurası Yön.) Ministry of Agriculture and Rural Af- Tarım Şûrası: Agricultural Council Ülke firs Stakes Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarım ve hayvancılığının geliştirilmesi, adına 1948 yılından itibaren düzenlenen yeni teknolojilerin uygulanması, yay- dört yaş ve daha yukarı yaşta Arap atları- gınlaştırılması ve geliştirilmesi, tarım ve na mahsus 1975 yılına kadar 2800 metre hayvancılık kesimine yönelik hizmet- koşulan bu yıldan sonra 2400 metre melerde karşılaşılan sorunların ve çözüm safede koşulan yarış. (At Yarışları Tüz.) yollarının belirlenmesi için, yetkililer ve temsilciler seviyesinde görüşmelerin tarım yayımcısı: agricultural publishers yapılabilmesine imkan sağlamak ve ta- Bakanlık merkez teşkilatı, bağlı kuruluş- T rımsal kalkınmaya yönelik stratejilerin lar ve taşra teşkilatlarında yayım hizme- oluşturulmasına yardımcı olacak kararları ti görevini yürüten ve bu Yönetmelikte almak amacıyla yönetmeliğinde belirtilen belirtilen hükümlere göre sertifikalandı- tabii üyeler, seçimle gelecek üyeler ve ba- rılmış kişiler. (Tarımsal Yayım ve Dan. Hzm. kanlık tarafından uygun görülen davetli- Yön.) lerden oluşan; Tarım ve Köyişleri Baka- tarıma dayalı sanayi: agro industry Ta- nının uygun gördüğü tarihler arasında en rımsal sanayi, tarım ürünlerini hammad- geç beş yılda bir toplanan istişari organ. de olarak kullanıp değişik işlemlerden (Tarım Şurası Yön.) geçirerek nitelik ve niceliklerini iyileşti- tarım teknikeri: agricultural technician ren sanayi dalı. Bak. ziraat teknikeri. Tarıma Dayalı Yatırımların Desteklen- tarım teknisyeni: agricultural technician mesi Programı: program of supporting Bak. ziraat teknisyeni. the investments in agriculture Köy Bazlı tarım üreticisi: agricultural producer Katılımcı Yatırım Programı kapsamın- Her türlü bitkisel ve hayvansal ürünler ile daki III. Etap hibe programı. (Köy Bazlı avcılık ve yetiştiricilik yoluyla su ürünleri Kat. Yat. Prg. Tarıma Day. Yat. Dest. Yön.) üretimini yaparak, bunları pazara sunan tarımsal amaçlı entegre yapılar: in- gerçek ve tüzel kişiler. (Tarımsal Üretici Bir- tegrated agricultural facilities Tarımsal

245 Ankara Barosu Yayınları

ürünlerin üretiminden sonra işlenerek istikametteki çalışmaları yönlendirmek fiziksel veya kimyasal özellikleri değişti- gayesi ile uygulama araştırmaları yap- rilip bir veya birden fazla yeni ürüne dö- mak, yaptırmak, veterinerlik konularında nüştürülmesinin yapıldığı tesisler. (Tarım araştırmalar yapmakla görevli Tarım ve Arazilerinin Kor. Kul. Dair Yön.) Köyişleri Bakanlığının anahizmet birimi. tarımsal amaçlı yapılar: agricultural (Tarım ve Köy İşl. Bak. Kuruluş ve Gör. Hk. KHK) facilities Toprak koruma ve sulamaya tarımsal arazi kullanım planlaması: yönelik altyapı tesisleri, entegre nitelik- agricultural landuse planning Uygulama te olmayan hayvancılık ve su ürünleri alanlarında ülkesel ve bölgesel planlara üretim ve muhafaza tesisleri ile zorunlu uygun olarak çevre kaynaklarının rasyo- olarak tesis edilmesi gerekli olan müşte- nel kullanımını sağlamak için toprak, su, milatı, mandıra, üreticinin bitkisel üre- iklim ve çevre verileri ile tarımsal üretim time bağlı olarak elde ettiği ürünü için ve tarımsal potansiyel dikkate alınarak ihtiyaç duyacağı yeterli boyut ve hacim- hazırlanan tarımsal alan ile tarım dışı de depolar, un değirmeni, tarım alet ve alanların belirlendiği planlar. (Sulama makinelerinin muhafazasında kullanılan Alanlarında Arazi Düz. Dair... Uyg. Yön.) sundurma ve çiftlik atölyeleri, seralar, ta- tarımsal danışmanlık dernekleri/vakıf- rımsal işletmede üretilen ürünün özelliği ları: agricultural consulting associations/ itibarıyla hasattan sonra iki saat içinde iş- foundations Sivil toplum örgütlerinden, lenmediği takdirde ürünün kalite ve be- sadece tarım danışmanı istihdam etmek sin değeri kaybolması söz konusu ise bu suretiyle danışmanlık hizmeti vermek ürünlerin işlenmesi için kurulan tesisler üzere tarımsal işletme sahiplerince, ilgili ile Bakanlık tarafından tarımsal amaç- mevzuata göre kurulan dernekler/vakıf- lı olduğu kabul edilen entegre nitelikte lar. (Tarımsal Yayım ve Dan. Hzm. Yön.) olmayan diğer tesisler. (Tarım Arazilerinin Kor. Kul. Dair Yön./Toprak Kor. ve Arazi. Kul. tarımsal danışmanlık hizmetleri: agri- Kanunu) cultural consulting services Sivil toplum Tarımsal Araştırmalar Genel Müdür- örgütleri, ziraat odaları, tarımsal danış- lüğü: General Directorate of Agricultural manlık şirketleri ve serbest tarım danış- Research Tarım ve hayvancılık konula- manlarınca tarımsal işletmelerin; tarım- rında araştırma yapmak, gıda standartları sal bilgi, teknik ve yöntemler konusun- ve kalite kriterlerini tesbit etmek, yeni daki ihtiyaçlarının zamanında ve yeterli tesisler kurmak ve gıda konularında araş- düzeyde karşılanmasına yönelik olarak tırmalar yapmak, bitkiler ve ürünlerinde ücret karşılığında yürütülen hizmetler. meydana gelen hastalıklar, zararlı can- (Tarımsal Yayım ve Dan. Hzm. Yön.) lılar ve yabancı otlarla ilgili araştırmalar tarımsal danışmanlık şirketi: agri- yapmak, hayvan hastalıklarında kulla- cultural consulting companies Tarımsal nılan aşı, serum, biyolojik ve kimyasal işletmelere, sivil toplum örgütlerine, maddeler ile koruma ilaçlarını, bunların ziraat odalarına ve tarımdan girdi alan bileşimine giren etkili ve yardımcı mad- kuruluşlara tarımsal danışmanlık hiz- delerinin norm ve özelliklerini tesbit et- meti sunmak üzere kurulan ve bu Yö- mek ve bu hizmetleri yerine getirmek için netmelik hükümleri çerçevesinde yetki- araştırmalar yapmak, hayvancılığın ve su lendirilen tüzel kişiler. (Tarımsal Yayım ve ürünlerinin gelişmesini sağlamak ve bu Dan. Hizm. Yön.)

246 Tarım Hukuku Sözlüğü tarımsal danışmanlık yetki belgesi: toplum örgütleri ve özel sektör kuruluş- agricultural consulting authorization ları temsilcilerinden oluşan “Teknik Ko- certificate Tarımsal Yayım ve Danış- miteler” kurar. (Tarım Kanunu) manlık Hizmetleri Yönetmeliğinde tarımsal faaliyet: agricultural activity belirlenen şartları yerine getiren kişi ve Tarım arazisi üzerinde fiilen tarımsal kuruluşların tarımsal danışmanlık hiz- üretim kaynaklarını kullanarak yapılan meti verebileceklerini belirten belge. bitkisel üretim. (Tarım Kanunu; Çiftçi Kayıt (Tarımsal Yayım ve Dan. Hzm. Yön. ) Sis. Yön.) Tarımsal Değerleri Ölçme Denemesi tarımsal girdi: agricultural input To- (TDÖ): measurement survey of agricul- hum, gübre, ilaç gibi tarımsal üretimde tural values Bitki Çeşitlerinin Kayıt al- kullanılan madde ve malzemeler. (Tarım tına Alınması Yönetmeliğinin Ek-1inde Kanunu) yer alan bitki türlerine ait çeşitlerin bi- tarımsal işletme: agricultural enterprise yolojik ve teknolojik özellikleri ile verim, Üretim faktörlerini kullanarak; bitkisel hastalık ve zararlılara dayanıklılık gibi ve/veya hayvansal ve/veya su ürünlerinin tarımsal değerlerinin tespit edildiği de- üretimi için tarımsal faaliyet yapan veya nemeler. (Bitki Çeş. Kayıt Altına Al. Yön.) söz konusu tarımsal faaliyete ilave olarak Tarımsal Destekleme ve Yönlendir- işleme, depolama, muhafaza ve pazarla- me Kurulu: Commitee of Agricultural maya yönelik faaliyetlerde bulunan işlet- Support and Guidance Tarım Kanunu- me. (Tarım Kanunu) nun 17 nci maddesi ile verilen görevleri tarımsal kaynaklı nitrat kirliliği: agri- yerine getirmek üzere kurulan; Tarım cultural related nitrate pollution Tarımsal ve Köyişleri Bakanının başkanlığında, kaynaklı azot bileşiklerinin canlı kaynak- Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Maliye lara, su ürünlerine, su ekosistemlerine ve Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlı- suyun diğer meşru kullanımlarına zarar T ğı, Çevre ve Orman Bakanlığı, Devlet verecek şekilde, doğrudan veya dolaylı Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, Hazine olarak suya boşaltımı veya karışması. (Ta- Müsteşarlığı ve Dış Ticaret Müsteşarlığı rımsal Kaynaklı Nitrat Kirliliği Yön.) müsteşarları ile Bakan onayı ile belirlenecek Tarım ve Köyişleri Bakanlığından tarımsal kökenli distilat: distillate of ag- bir genel müdürden oluşan kurul. Kurul, ricultural origin Tarımsal ürünlerin alkol Bakanın bulunmadığı durumlarda, Ta- fermentasyonundan sonra distilasyonu rım ve Köyişleri Bakanlığı müsteşarının yoluyla elde edilen, tarımsal kökenli etil başkanlığında yılda en az iki kez toplanır. alkol özelliklerini taşımayan, kullanılan Toplantılardan birinin, yıllık bütçe ka- hammaddenin koku ve tadını muhafaza nunu tasarısının hazırlanma döneminde, eden distilat. (2005/11 sayılı Distile Alkollü diğerinin ise bütçe kesinleştikten sonra İçkiler Teb.) yapılması esastır. Ayrıca Kurul, Tarım tarımsal kökenli etil alkol: agricultu- ve Köyişleri Bakanının daveti üzerine de ral origined ethyl alcohol İlgili tebliğde toplanabilir. Kurul, yıl içerisindeki uygu- tanımlanan özellikleri taşıyan, tarımsal lamalarla ilgili olarak danışma, izleme ve ürünlerin alkol fermentasyonundan son- değerlendirmelerde bulunmak ve uygula- ra distile edilmesiyle elde edilen distile maya dönük tedbirler almak üzere, kamu alkollü içkiler hariç etil alkol. (2005/11 sa- kuruluşları, ilgili meslek kuruluşları, sivil yılı Distile Alkollü İçkiler Teb.)

247 Ankara Barosu Yayınları

Tarımsal Kuraklık Eylem Planı: ag- tions Tarımsal amaçlı kooperatifler, bir- ricultural drought action plan Tarımsal likler ve üst kuruluşları. (Tarımsal Ür. Birl. kuraklığın etkilerini azaltmak üzere ilgili Kurlş. Usul ve Es. İlş. Yön.) bakanlık çalışmaları yanında, Tarımsal tarımsal üretici birliği: agricultural pro- Kuraklık Yönetimince alınan kararlar ve ducer union Belirli bir ürün veya ürün uygulamalar doğrultusunda gerek yerle- grubu bazında olmak üzere, en az ilçe se- şim yerlerinde gerekse kırsal kesim kuru viyesinde ve asgarî onaltı tarımsal üretici ve sulu ziraat alanlarında, su yönetimi, tarafından, gönüllülük esasına dayanarak yatırımlar, tarım teknikleri, tohum ve kurulan tüzel kişiliği haiz tarımsal üretici bitki çeşitliliği, sulama teknikleri, hasta- birlikleri. (Tarımsal Üretici Birlikleri Kanunu; lık ve zararlılarla mücadele, ekonomik ve Tarımsal Ür. Birl. Kurlş. Usul ve Es. İlş. Yön.) sosyal destekler, mera otlatma planları, arazi kullanım planları, kısıtlamalar ve tarımsal üretim sözleşmesi: agricultural acil eylemin uygulanmasına yönelik her production contract Sözleşmeli üretime türlü tedbiri kapsayan plan. (Tarımsal Ku- konu olan ürünün cinsi, miktarı, fiyatı, raklık Yön. Gör. Çal. Us. Es. Dair Yön) üretim şekli, teslim tarihi gibi hususları içeren ve bu Yönetmelik esaslarına göre Tarımsal Kuraklık Merkez Yönetimi: düzenlenen taraflar arasındaki sözleşme. Central Administration of Agricultural (Sözleşmeli Ürt. Hk. Yön.) Drought a) Tarımsal Kuraklık Yönetimi Koordinasyon Kurulu, b) Risk Değerlen- tarımsal üretim: agricultural production dirme Komitesi, c) İzleme, Erken Uyarı Toprak, su ve biyolojik kaynaklar ile bir- ve Tahmin Komitesi, ç) Veri akış birimi, likte tarımsal girdiler kullanılarak yapılan d) Çalışma grubu’ndan oluşan birim (Ta- bitkisel, hayvansal, su ürünleri, mikroor- rımsal Kuraklık Yön. Gör. Çal. Us. Es. Dair Yön) ganizma ve enerji üretimi. (Tarım Kanunu; Sözleşmeli Ürt. Hk. Yön.) Tarımsal Kuraklık Yönetimi: Admi- nistration of Agricultural Drought Ta- tarımsal üretim ve geliştirme genel mü- rımsal Kuraklık Yönetimi Koordinasyon dürlüğü: General Directorate of Deve- Kurulu, bu kurula bağlı çalışan İzleme lopment and Agricultural Production Ta- ve Erken Uyarı Tahmin Komitesi, Risk rımsal üretimin arttırılması ve geliştiril- Değerlendirme Komitesi, Veri Akış Bi- mesi ile ilgili görevleri bulunan 441 sayılı rimleri, Çalışma Grupları ve Tarımsal KHK’nin 9’uncu maddesinde görevleri Kuraklık İl Kriz Merkezi. (Tarımsal Kurak- ayrıntılı olarak sayılmış Tarım ve Köyiş- lık Yön. Gör. Çal. Us. Es. Dair Yön.) leri Bakanlığının ana hizmet birimi. (Ta- tarımsal kuraklık: agricultural drought rım ve Köy İşl. Bak. Kuruluş ve Gör. Hk. KHK) Yağışların kaydedilen normal seviyeleri- tarımsal ürün: agricultural product nin önemli ölçüde altına düşmesi sonucu; Tarımsal üretim sonucunda elde edilen arazi ve su kaynaklarının olumsuz etki- ürün. Tütün hariç tüm bitkisel ürünler, lenmesi, toprakta bitkinin ihtiyacını kar- deri, yapağı, kıl, tiftik ve ipek kozası ha- şılayacak miktarda suyun bulunmaması riç hayvansal ürünler ve su ürünlerinin ve hidrolojik dengede bozulmalara neden tümü. (Köy Bazlı Kat. Yat. Prg. Tarıma Day. olan doğa olayı. (Tarımsal Kuraklık Yön. Gör. Yat. Dest. Yön.) Çal. Us. Es. Dair Yön.) tarımsal yapı: agricultural facility Ta- tarımsal örgütler: agricultural organiza- rımsal faaliyetler için işletmenin ihtiyacı

248 Tarım Hukuku Sözlüğü olan ahır, ağıl, kümes, depo, araç parkı, oluşan Yönetmeliğinde yazılı usule göre tohum temizleme evi vb. her türlü yapı. tarla bitkilerinin tesciline karar vermekle (Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair görevli komite. Tarla Bitkileri Tescil Ko- Tarım Ref. Kanunu) mitesi toplantısına çeşit sahibinin davet tarımsal yayım ve danışmanlık: agricul- edilmesinin yanı sıra, kamu tarımsal araş- tural publication and consulting Tarımsal tırma kuruluşlarından en az birisinin bitki işletme sahiplerinin, tarımsal üretim, işle- ıslahı yapan tarımsal araştırma kuruluşu me ve pazarlama sürecinin bütün aşama- olması şartıyla, zirai mücadele ve teknoloji larında karşılaştıkları problemler ve bun- konularında çalışan araştırma kuruluşları ların birbirleriyle ilişkileri hakkında bilgi ve danışman üye davet edilebilir. Komi- sahibi olmalarını, kendilerine, geliştirilen teye davet edilen kuruluşlar, davet yazısını teknolojileri kullandırmak suretiyle, bu aldıktan sonra, tescili teklif edilen çeşidin problemleri çözebilecek bilgi ve beceri türüne göre, konuda uzman, ziraat mü- kazandırılmasını ve kırsal alanda yaşam hendisini belirleyerek görevlendirir. (Bitki standardının yükseltilmesini amaçlayan Çeş. Kayıt Altına Al. Yön.) tarımsal işletme sahiplerinin eğitimi, ya- Tarla Bitkileri Tür Listesi: species list of yım, danışmanlık ve bilgilendirme faali- arable crops Bitki Çeşitlerinin Kayıt Al- yetleri. (Tarımsal Yayım ve Dan. Hzm. Yön.) tına Alınması Yönetmeliğinin ekinde yer tarımsal yayım ve tarımsal danışmanlık alan kayıt altına alınabilecek tarla bitkile- sertifikası: certificate of agricultural pub- ri türleri. (Bitki Çeş. Kayıt Altına Al. Yön.) lication and consulting Tarımsal yayım ve tarla bitkileri: field crops Tahıllar, bak- danışmanlık hizmetini yerine getirecek lagiller, yem ve yağ bitkileri ve bazı en- olan kişilere, eğitimlerini tamamlamala- düstri bitkileri gibi tarla ziraatı şeklinde rını ve yapılacak sınavda başarılı olmala- yetiştiriciliği yapılan bitkiler. (Bitki Çeş. rını müteakip Bakanlık tarafından verile- Kayıt Altına Al. Yön.; Tohumculuk Kanunu) T cek belge. (Tarımsal Yayım ve Dan. Hzm. Yön.) tarla kontrolü: field control Herhangi bir tarla: field, cropland Tapu kütüğünde sınıf veya kademedeki tohumluğu yetiş- tarla vasıflı olarak kayıtlı daha çok tarla tirmek amacıyla ekilen tarlaların bitki- bitkilerinin tarımının yapıldığı araziler. nin belirli gelişme dönemlerinde sahip (Çeltik Ekimi Kanunu; Köy Kanunu) olması gereken özelliklerin yetkili kişi Tarla Bitkileri Tescil Komitesi: regist- ve kuruluşlar tarafından kontrol edilerek ration commitee of arable corps Koruma ve standartlarla mukayese edilmesi işlemi. Kontrol Genel Müdürlüğünden bir, Ta- (Tohumluk Kontrolör Yön.) rımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğün- tarsal eklem: tarsal articular, tarsal bone den bir, Tarımsal Üretim ve Geliştirme Topuk kemiği. (Kanatlı Hayvan Eti ve Et Ür. Genel Müdürlüğünden bir, Ziraat Fakül- Üretim Tes.... Yön.) telerinden bir, Kamu Tarımsal Araştırma Kuruluşlarından iki, Tohumluk Tescil ve TARSİM: Agricultural Insurance Pool Sertifikasyon Merkezi Müdürlüğünden Bak. Tarım Sigortaları Havuzu. (Tarım iki, Türkiye Tohumcular Birliğinden bir, Sigortaları Havuzu Hk. Yön.) Bitki Islahçıları Alt Birliğinden bir, ürün tartı hakemi: weighman At Yarışları Tü- ile ilgili sanayi sektöründen bir, Türkiye züğüne göre koşulara iştirak edecek veya Ziraat Odaları Birliğinden bir temsilciden etmiş binicileri tartmak ve icabında bun-

249 Ankara Barosu Yayınları ların lisanslarını tetkik etmek ve tartıya olive and olive oil Maliye Bakanlığı ta- gelmeyenlerin derhal Komiserler Heye- rafından bastırılan, müteselsil seri ve sıra tine bildirmek; atların start numaralarını numarası taşıyan, vergi dairesine kayıtlı kura ile tayin etmek ve bunların sıra ve gerçek ve tüzel kişi niteliğindeki zeytin start numaralarını ve binicilerinin isimle- sıkma tesislerince gerçek kişi üreticiden rini ihtiva eden listeyi zamanında hazır- teslim alınan zeytinin sıkma bedeli kar- layarak hareket hakemine ve ilan tablosu şılığında düzenlenen ve üreticinin adı memuruna vermek; hareket hakeminin soyadı, açık adresi (bağlı olduğu il, ilçe emrine girmeyen atları hareket hakemin- ve köyünü gösterir şekilde), üretici tara- den haber alır almaz derhal Komiserler fından getirilen zeytinin kilosu, cinsi ve Heyetine ve yarış müessesesine bildirmek elde edilen yağ miktarını gösterir fatura. ve koşu neticelerini varış hakeminin yazı- (2008/59 sayılı 2008 Yılı Ürünü Küt. Pam. Yağ. lı iş’arı üzerine Komiserler Heyetine ve Ayç.... Ür. Des. Pirimi Öd. İliş. BKK Uyg. Teb.) Komiserler Heyetinin tasdikinden sonra tasma: collar Kedi, köpek gibi hayvan- yarış müessesesine bildirmek; herhangi ların boynuna veya gövdelerine takılan bir atın, programda gösterilen sıkletinde sevk kayışı veya zincir ile künye takmaya değişiklik yapılması halinde bu değişik- müsait deri, naylon ve benzeri maddeler- liğin ilan tablosunda gösterilmesini te- den yapılmış yassı halka. (Ev ve Süs Hay- min etmek; her yarış gününün sonunda vanları Sat. Bar. ve Eğt. Yerl... Yön.) programlarda yazılı olan ve koşularda taşınan sıkletleri ve varsa bunlar arasın- taşınır: movable, transferable Menkul; daki farkları atların numaralarını ve bini- taşınmazlar dışında kalan mallar. (Tohum- cilerin isimlerini ihtiva eden tartı fişlerini culuk kayıt bürosuna vermek; her koşuyu mü- taşınmaz: immovable, real estate Bak. teakip tartı neticelerini, varsa şikayet ve gayrimenkul. (Sulama Alanlarında Arazi Düz. protestoları derhal Komiserler Heyetine Dair... Uyg. Yön.; Tohumculuk Kanunu) bildirmek, formaların renklerini kontrol taşıyıcı solventler: carrier solvents Gıda- etmek; borsaların ve jokey kıyafetlerinin lara katılacak katkı maddelerinin karışım programa uygun olup olmadığını ince- içerisinde homojen bir şekilde dağılımını lemek ve satış koşullarını yönetmek, gö- sağlayacak taşıyıcı madde. (Gıda Katkı Mad. revleri bulunan hakem. (At Yarışları Tüz.) Yön.) tartı odası: weight room Tartı hakemle- taşıyıcılar: carriers Taşıyıcı çözücüler rinin gözetiminde yarış atlarının ağırlık- dahil olmak üzere, gıda katkı madde- larının ayarlandığı, yarış öncesi ve sonrası lerini ve aromaları çözmek, seyreltmek tartılarının yapıldığı yer. (At Yarışları Tüz.) veya bunların dağılımını sağlamak için tasfiye: liquidation Arıtma, temizleme, kullanılan ya da herhangi bir teknolojik bir işletmenin, derneğin ve benzeri olu- etki göstermeden gıda katkı maddeleri ve şumların kapanması, iflas etmesi, feshe- aromaları fiziksel yollarla modifiye ede- dilmesi hallerinde malvarlığının toplanıp rek, bu maddelerin teknolojik fonksiyon- borçlarının ödenerek hesaplarının kapa- larını değiştirmeden, uygulama ve kulla- tılması. (Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk nımını kolaylaştıran maddeler. (2008/22 Kanunu) sayılı Renklendiriciler ve Tatl. Dışındaki Gıda tasiriye faturası: a kind of invoice for Katkı Mad. Teb.)

250 Tarım Hukuku Sözlüğü taşkın: gushing, overflow Aşırı yağışlar ze edilmiş şeker, bal, keçiboynuzu şuru- nedeniyle dere ırmak gibi akarsuların bu veya yukarıda sayılanlarla aynı etkiyi veya göletlerin normal mecralarından yapacak diğer doğal karbonhidrat içeren taşarak tarım arazilerine zarar vermesi. maddelerin, bir veya birden fazlasının (Tabi Afetlerden Zar. Gör. Çiftçl. Yap. Yard. Hk. distile alkollü içkilerin hazırlanmasında Yön.) kullanımı. (2005/11 sayılı Alkollü İçkiler Teb.) taşkın alanları: gushing areas, overflow tatlı: sweet Aromatize şarap, aromatize areas Normal zamanlarda su altında bu- şarap bazlı içkiler ve bunlara ait özel hü- lunmayan, akarsu yatağı dışında bulunan, kümlerde yer alan ürünlerde, invert şeker yağıştan meydana gelen aşırı akış netice- cinsinden şeker içeriğine göre, Şeker içe- sinde taşkınlara maruz kalmış ve tekrar riğinin 130 g/L’den fazla olması durumu. maruz kalması muhtemel olan alanlar. (2006/28 sayılı Aromatize Şarap... Teb.) (Toprak Kirliliğinin Kont. Yön.) tatlı su: freshwater, softwater Doğal taşra: back country, province Ülkenin olarak ortaya çıkan, tuz konsantrasyo- başkenti ve belli başlı şehirleri dışında nu düşük, genellikle içme suyu üretmek kalan yerler. (Tarım ve Köy İşl. Bak. Kuruluş amacıyla kullanılmaya ve arıtılmaya uy- ve Gör. Hk. KHK) gun kabul edilen sular. (Tarımsal Kaynaklı taşra teşkilatı: provincial organization Nitrat Kirliliği Yön.) Kurumların merkezi dışında kalan, taş- tavla: stud, stable Atların konulduğu ba- rada faaliyet gösteren birimleri. Örnek: rınak, at ahırı. (Hayvan Islahı Kanunu) Tarım ve Köyişleri Bakanlığının il ve ilçe tavsiye listesi: recommendation list 1- müdürlükleri. (Tarım ve Köy İşl. Bak. Kuruluş Kayıt altına alınan çeşitlerin, yetiştiril- ve Gör. Hk. KHK) melerinin uygun olduğu bölgelerin belir- tat ve koku maddeleri: aromatic subs- lendiği listeyi, 2- Yerli veya yeni geliştiri- T tances Bak. aroma maddeleri. (Gıda Katkı len ve yaygın şekilde yetiştirilmesi uygun Mad. Yön. ) görülen hayvan ırk, tip, hat ve hibritle- tatlandırıcılar: sweeteners Gıdalara tatlı rinin yer aldığı liste. (Tohumculuk Kanunu; bir lezzet sağlayan, şeker dışındaki mad- Bitki Çeş. Kayıt Altına Al. Yön.; Bitki Çeş. Kayıt deler. (2002/58 sayılı Gıda Mad. Genel Etiketle- Altına Al. Yön.; Hayvan Irklarının Tesciline İlşk me ve Besl. Yönünden Et. Teb.; Gıda Katkı Mad. Yön.) Yön.) tavuk: chicken, hen Eti ve yumurtası için tatlandırılmış kestane püresi: sweetened yetiştiriciliği yapılan, çok çeşitli ırkları chessnuts purée Kestane püresi (Castanea bulunan Aves sınıfının bir alt türü olan sativa), su ve şekerlerin uygun şekilde ka- Gallus gallus var. domesticus-kanatlı hayvanın rıştırılması ile elde edilen ürün. (2006/55 dişi ve erkek cinsleri. (2002/30 sayılı Hay- sayılı Reçel, Jöle, Marm. Tat. Kest. Pür. Teb.) vansal Kökenli Gıd. Vet. İlaçl. Maks. Kal. Lim. tatlandırma: sweetening Yarı beyaz şeker, Teb.) beyaz şeker, rafine beyaz şeker, dekstroz, tavuk tifosu: salmonellosis Başta tavuk- fruktoz, glikoz şurubu, sıvı şeker, invert lar olmak üzere diğer evcil kanatlıların sıvı şeker, invert şeker şurubu, rektifiye akut, subakut, kronik ve bazen septise- edilmiş konsantre üzüm şırası, konsantre mik tarzda seyreden, hayvanların sağlı- üzüm şırası, taze üzüm şırası, karameli- ğı ve verimini olumsuz yönde etkileyen

251 Ankara Barosu Yayınları bulaşıcı ve öldürücü etkeni Salmonella tebliğ: communiqué Duyurma bildirme, gallinarum olan bakteriyel bir hastalık. kanun, tüzük, yönetmeliklerle öngörü- Hasta hayvanlarda iştahsızlık, durgun- len uygulamalarla ilgili açıklamalar içe- luk, fazla susama, yeşil ishal, tüylerin ren, ilgili kurumlarca Resmi Gazetede kabarması, ibiklerin morarması, yumurta yayımlanan genel duyurular. Örrnek: veriminde azalma ve ölümler gözlenir. Devlet Memurları Genel Tebliği, Tahsi- (Kanatlıların Pullorum ve Gall. Hst. Yön.) lat Genel Tebliği, Pirinç Tebliği, Çeltik tavuk vebası: bird flu Bak. kuş gribi. Tebliği tavzif: assingment Görevlendirme, vazi- tecrit: isolation, separation Ayırma, ayrı fe verme. (At Yarışları Tüz. ) tutma, hasta hayvanların veya hastalıktan şüpeli hayvanların sağlamlardan ayrılarak tay: foal Atın yavrusu. (Hayvan Islahı Ka- gözetim altında tutulması. (Hayvan Sağlığı nunu) ve Zabıtası Kanunu) taze kanatlı eti: fresh poultry meat So- tecrit yeri: separation place/area/room ğutma dışında başka bir işlem görmemiş Hasta veya hasta olduğundan şüpheleni- usulüne uygun olarak paketlenmiş kanat- len hayvanların sağlıklı olanlardan ayrı- lı hayvanların etleri. (Kanatlı Hayvan Eti ve larak diğer hayvanlarla temas etmelerini Et Ür. Üretim Tes.... Yön.) engelleyerek taşıdıkları veya taşıdıkların- taze su ürünleri: fresh marine product dan şüphelenilen hastalığı bulaştırmaları- Hiçbir şekilde dondurma veya herhangi nı önlemek ve gözetim altında bulundur- bir işleme tabii tutulmamış, doğal olarak mak amacıyla tutuldukları yer. (Ruam Yön.) veya parçalanarak hazırlanmış vakum tecrithane: separation room/place/area altında veya değiştirilmiş atmosferik ko- Bak. tecrit yeri. (Hayvan Sağlığı ve Zabıtası şullar altında ambalajlanmış ürünler. (Su Kanunu) Ürünleri Yön.) tecrübe hayvanı: experimental animal tazminat verilecek hastalıklar: Şap, sığır Bak. deney hayvanı. (Seriri ve Gıdai Tah. vebası, ruam, at vebası, sığır tüberkülozu Lab. Yön.) ve sığır brusellozu hastalıklarından dolayı teçhizat: equipment Donanım. (Su Ürün- kestirilen veya öldürülen hayvanların sa- leri Kanunu) hiplerine Bakanlık bütçesinden Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanunu ve Yönet- tedarikçi: supplier Tohumluk üreticile- meliğinde belirtilen esaslara göre verilen rinden temin edilen tohumlukları yeni- tazminat. (Hayvan Sağlığı Zabıtası Yön.) den işleyen veya pazarlayan kişi veya ku- ruluşlar. (Patates Toh. Sert. ve Paz. Yön; Yemek- tebeşirleşmiş tane: cretaceous grain Çe- lik Tane Baklagil ve Yem Bit. Toh. Ser. Paz. Yön) şitli nedenlerle mat, süt beyazı renk almış ve tebeşir görünümünde bulunan çeltik tediye: payment, disbursement Ödeme. (Çeltik Ekimi Kanunu) veya pirinç taneleri, (2001/10 sayılı Pirinç Teb.; 2002/11 sayılı Çeltik Teb.) tediye kudreti: solvency, ability to pay Ödeme gücü. (Köy Kanunu) tebligat: notice, notification Bir durumun, haberin veya işlemin ilgiliye Teb- tedvin: codification Derleme (Veteriner Hek. ligat Kanunu hükümleri çerçevesinde Mes. İc. Türk Vet. Hek. Bir. ve Od. Teş. Kanun) bildirilmesi. (Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. teessüs etme: establishment Kuruluş, ku- Dair Kanun; Türk Gıda Kodeksi Yön.) rulma. (Mera Kanunu)

252 Tarım Hukuku Sözlüğü teferruat: appurtenance, accessory Ayrın- teknik düzenleme: technical regulati- tı, bir şeyin kullanılması veya ondan ya- on Bir ürünün, ilgili idari hükümler de rarlanılabilmesi için sürekli olarak o şeye dahil olmak üzere, özellikleri, işleme ve tahsis olunan veya ona bağlı olan taşınır- üretim yöntemleri, bunlarla ilgili termi- lar. (Çeltik Ekimi Kanunu) noloji, sembol, ambalajlama, işaretleme, tefessüh: deterioration, spoilage Bozul- etiketleme ve uygunluk değerlendirmesi ma, kokuşma. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) işlemleri hususlarından biri veya birka- çını belirten ve uyulması zorunlu olan tefrik: distinction Ayırma. (Köy Kanunu) her türlü düzenlemeyi, (Ürünlere İlişkin Tek. tegayyür: alteration Değişme, başkalaş- Mevzuatın Haz. ve Uyg. Dair Kanun) ma. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) teknik ekip: technical team Mera, yaylak tehlike: threat Gıda maddelerinde olan ve kışlak varlığı ile hayvancılık potansiye- ve oluşabilecek fiziksel, kimyasal ve biyo- li dikkate alınarak ihtiyaç duyulan il mer- lojik olarak sağlık yönünden ortaya çıka- kezi ve ilçelerde komisyona bağlı olarak bilecek potansiyel zarar. (Gıdaların Üretimi, çalışacak ve tespit, ölçme, harita yapma Tük. ve Den. Dair Kanun) ve yer gösterme çalışmalarını yapmak tek melez: mono hybrid Bir ana ve bir üzere Tarım ve Köyişleri Bakanlığı il veya baba kendilenmiş döllerin birleştirilme- ilçe müdürlüğünden bir ziraat mühendi- siyle elde edilen ve çift melezi meydana si, Kadastro Müdürlüğünden bir teknik getirme kabiliyeti bulunan tohumluktur. eleman, Millî Emlak Müdürlüğünden bir temsilci, orman içi, orman kenarı ve Bu, anaç kademesindeki tohumluğa te- orman üst sınırı meraları ile ilgili olarak kabül eder. (Tohumculuk Yön.) bir orman mühendisi, 22.11.1984 tarihli tek tırnaklı hayvanlar: equidae At, eşek, ve 3083 sayılı Sulama Alanlarında Ara- katır gibi toynaklı hayvanlar. (Hayvan Is- zi Düzenlemesine Dair Tarım Reformu lahı Kanunu) Kanununun uygulama alanlarında Ta- T tek yıllık bitkiler: annual plants Üretim rım Reformu Teşkilatından bir ziraat sezonu bir yıldan uzun sürmeyen, ekildi- mühendisi ile meradan yararlanan köy ği yıl ürün veren ve ölen ertesi yıl tekrar ise köyün muhtarı, belediye ise belediye ekimi veya dikimi yapılması gereken bit- temsilcisi ile komisyonun teklifi ve vali- kiler. (Organik Tarım Yön.) nin onayı ile seçilen iki mahallî bilirkişi- den oluşturulan ekip. (Mera Kanunu) teke: he goat, billy goat Erkek keçi. (Hay- van Islahı Kanunu) teknik hizmetler sınıfı: technical services branch 657 sayılı Kanunun 36ncı mad- tekli doymamış yağ asitleri: mono un- desinde Teknik Hizmetler Sınıfı başlığı saturated fatty acids Yalnız cis formun- altında sayılan 657 sayılı Kanunun kap- da bir adet çift bağ içeren yağ asitleri. samına giren kurumlarda meslekleriy- (2002/58 sayılı Gıda Mad. Genel Etiketleme ve le ilgili görevleri fiilen ifa eden ve meri Besl. Yönünden Et. Teb.) hükümlere göre yüksek mühendis, mü- tekli gübre: mono fertilizer Birincil bitki hendis, yüksek mimar, mimar, jeolog, besin maddelerinden sadece birini beyan hidrojeolog, hidrolog, jeofizikçi, fizikçi, edilebilir miktarda içeren azotlu, fosfatlı kimyager, matematikçi, istatikçi, yöney- veya potaslı gübreyi. (Tarımda Kullanılan. lemci (Hareket araştırmacısı), matema- Kim. Güb. Yön.) tiksel iktisatçı, ekonomici ve benzeri ile

253 Ankara Barosu Yayınları teknik öğretmen okullarından mezun ve değer tayinine esas olan hamprotein, olup da, öğretmenlik mesleği dışında hamyağ, hamselüloz, azotsuz özmad- teknik hizmetlerde çalışanlar, Mimarlık deler, kalsiyum, fosfor ve benzeri besin ve Mühendislik Fakültesi veya bölümle- maddeleri. (Yem Kanunu) rinden mezun şehir plancısı, yüksek şe- temel gerekler: essential obligations, ba- hir plancısı, yüksek Bölge Plancısı, tütün sic requirements Ürünün; insan sağlığı, eksperi yetiştirilenler ile müskirat ve çay can ve mal güvenliği, hayvan ve bitki ya- eksperleri, fen memuru, yüksek tekniker, şam ve sağlığı, çevre ve tüketicinin ko- tekniker teknisyen ve emsali teknik un- runması açısından sahip olması gereken vanlara sahip olup, en az orta derecede asgari güvenlik koşulları. (Ürünlere İlişkin mesleki tahsil görmüş bulunanlar. (Gıda- Tek. Mevzuatın Haz. ve Uyg. Dair Kanun) ların Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun) temel petek: comb foundation Ham teknik madde: technical substance Bitki maddesi saf balmumu olan, mekanik ola- koruma ürünleri içinde belirli oranda ak- rak tekniğine göre, sterilize edilerek imal tif madde bulunan safiyeti yüksek mad- edilen levhalar. (Arıcılık Yön.) de. (Bitki Koruma Ür. Ruhs. Hk. Yön.; Zirai temerrüt faizi: moratory interest Bir Müc. İlaçl. Etiket Yön.; Bitki Kor. Ür. Kal. Kont. miktar paranın ödenmesinde temerrüde An. Yap. Öz. Lab. Hk. Yön.) düşen borçlunun, sözleşme ile aksi karar- teknik monogerm tohum: technical mo- laştırılmış olmadıkça geçmiş günler için nojerm seed Multigerm tohum kümesi- yasal faiz oranına göre ödemeye mecbur nin mekaniksel olarak ayrıştırılmasıyla olduğu faiz. Türkiye Cumhuriyet Mer- elde edilen ve tek filiz oluşturma oranı kez Bankasının önceki yılın 31 Aralık standartlarla belirlenmiş tohumluk. (Pan- günü kısa vadeli avanslar için uyguladığı car Tohumluğu Sert. ve Paz. Yön.) faiz oranı, yasal faiz miktarından faz- teknik soru anketi: technical question- la ise, arada sözleşme olmasa bile ticari nary Çeşidin ıslahçısı tarafından FYD le- işlerde temerrüt faizi bu oran üzerinden istenebilir. Söz konusu avans faiz oranı, rin kurulmasına esas olmak üzere, çeşide 30 Haziran günü önceki yılın 31 Aralık ait bazı özelliklerin, örneği TTSM tara- günü uygulanan avans faiz oranından beş fından yayımlanmış form. (Bitki Çeş. Kayıt puan veya daha çok farklı ise yılın ikinci Altına Al. Yön.; Bitki Çeş. Kayıt Altına Al. Yön.) yarısında bu oran geçerli olur. Temerrüt teksir: duplication Çoğaltma. (Zirai Müc. faizi miktarının sözleşmede kararlaştırıl- ve Zir. Kar. Kanunu) mamış olduğu hallerde, akdi faiz miktarı telafi edici ödemeler: compensatory pay- yukarıdaki öngörülen miktarın üstünde ments Üreticilerin arz fazlası olan ürün- ise, temerrüt faizi, akdi faiz miktarından lerin üretiminden vazgeçerek alternatif az olamaz. ürünlere yönelmelerini teşvik etmek ara- teminat: guarantee Güvence, bir borcun zilerinde alternatif ürünleri yetiştirme- gereği gibi ifasını, bir yükümlülüğün ge- lerinden dolayı karşılaşabilecekleri gelir reği gibi yerine getirilmesini garantile- kayıplarını telafi etmek üzere yapılan mek için gösterilen güvence. (Su Ürünleri ödeme. (Tarım Kanunu) Kanunu) temel besin maddeleri: essential nutri- teminat mektubu: letter of guarantee, ent contents Yemlerin terkibinde bulunan guarantee letter Bir işi yapma taahhü-

254 Tarım Hukuku Sözlüğü dünde bulunan kişi lehine bir banka fazla %16 oranında su içeriğine sahip süt, tarafından belli bir miktar paraya kadar krema veya yoğurttan fiziksel yolla elde bankanın kefil oklduğunu gösterir mek- edilen Süt yağı esaslı sürülebilir ürünler tup. (Mera Yön.) Treyağları elde edildikleri sütün adına temiz yumurta: clean egg Kabuk yüze- göre adlandırılır. (inek, manda, keçi, ko- yinde hiçbir yabancı madde içermeyen yun tereyağı gibi) Pastörize (kahvaltılık) yumurta. (2007/54 sayılı Yumurta ve Yum. ereyağı, mutfak tereyağı, eritilmiş tereya- Ürünl. Teb.) ğı (sadeyağ) (Gıda Maddeleri ... Tüz.; 2005/19 sayılı Tereyağı, Diğ. Süt Yağı Es. Sürülebilir Ür.... temlik: alienation Devir, devretme, mül- Teb.) kiyeti devretme. (Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım Ref. Kanunu; Köy termizasyon: thermization Çiğ sütün iş- Kanunu; Toprak Kor. ve Arazi. Kul. Kanunu) lenmeden önce daha uzun süre saklana- bilmesini sağlamak ve sütteki organizma temliki tasarruf: act of alienation Devire sayısını azaltmak amacıyla 57o C ile 68o dayalı tasarruf. Bir malın mülkiyetinin C arasında en az 15 saniye süre ile ısıtılan devrine ilişkin işlem yapılması. (Sulama ve sütün alkali fosfataz testinde pozitif Alanlarında Arazi Düz. Dair... Uyg. Yön.) reaksiyon gösterdiği işlem. (2000/6 sayılı terbiyeler: marinades Çorba vesair yiye- Çiğ Süt ve Isıl İşl.Görmüş... Teb.) cekleri koyulaştırmak için bunlara ilave tesanüd: solidarity Karşılıklı yardımlaş- edilmek üzere hazırlanmış olan mayi veya ma, dayanışma. (Ziraat Odaları ve Zir. Od. hamur kıvamındaki albumünli maddele- Birl. Tüz.) re terbiyeler denir. Bunların hususi ve malüm tadını temin etmek maksadı ile tescil: registration, grant 1- Mevzuatın- içlerine et hülasası, levür, yenecek cins- da bir sicile kaydedilmesi öngörülen bir şeyi sicile kaydetmek bir deftere veya kü- ten mantar, baharat ve sebze aksamı ve T nebati sulp yağ ilave edilebilir. Terbiyele- tüğe geçirmek. 2- Mevzuatı kapsamın- rin mayi halinde bulununlarında mecmu da ürünlerin bileşimindeki maddelerin azot miktarı % 2,5 dan ve hamur halinde uygun olmaları halinde onaylanması ve olanlarında ise % 4,5 dan az olmamalı ve kaydedilmesi 3- Yurt içinde veya yurt dı- her iki nevide de şeker eser halden fazla şında ıslah edilen veya bulunan ve gelişti- olmamalıdır. (Gıda Maddeleri ... Tüz. ) rilen bitki çeşitlerinin farklı, yeknesak ve durulmuş olduğunun ve/veya biyolojik ve terebentin ruhu: turpentine oil Tereben- teknolojik özellikleri ile hastalık ve zarar- tin yağı, kozalaklılardan ve kimi ağaçlar- lılara dayanıklılığının ve tarımsal değer- dan ya kendi kendine ya da ağacın çizil- lerinin tespit edilerek kütüğe kaydedil- mesiyle akan reçineden buhar distilasyo- mesi. (Tohumculuk Kanunu; Yeni Bitki Çeş. Ait nu yöntemiyle elde edilen madde. (Gıda Islahçı Hakl. Kor. İlş. Kanun; Gıdaların Üretimi, Maddeleri ... Tüz.) Tük. ve Den. Dair Kanun; Sulama Alanlarında terekküp etmek: consist Oluşmak, birkaç Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım Ref. Kanunu) şeyin birleşmesinden meydana gelmek. tescil alt komitesi: Sub-committee of Re- (Çeltik Ekimi Kanunu) gistration Tescil komitesinin belirleye- tereyağı: butter Ağırlıkça en az %80, en ceği konu ile ilgili uzmanlar grubundan fazla %90 oranında süt yağı, en fazla %2 oluşan komite. (Hayvan Irklarının Tesciline oranında yağsız süt kuru maddesi ve en İlşk Yön.)

255 Ankara Barosu Yayınları tescil komitesi: registration committee KHK’nin 11inci madesinde görevleri Bu yönetmeliğin kapsam maddesinde sayılan, genel olarak çiftçilerin örgütlen- belirtilen yerli veya yeni geliştirilmiş hay- mesine ve desteklenmesine yönelik hiz- van ırk, tip, hat ve hibritlerinin tescili ile metler sunan Tarım ve Köyişleri Bakan- ilgili iş ve işlemlere yetkili karar organı. lığının ana hizmet birimi (Tarım ve Köy İşl. (Hayvan Irklarının Tesciline İlşk Yön.) Bak. Kuruluş ve Gör. Hk. KHK) tesis inceleme komisyonu: plant exa- tetanoz: tetanus Kazıklı humma, Clost- mination commission Kuluçkahane ve ridium Tetani isimli sporlu bakterinin damızlık kanatlı işletmesinin bulunduğu salgıladığı toksine bağlı olarak gelişen, ilin hayvan sağlığı şube müdürü, ensti- çoğunlukla deri yaralanmaları ve yanık- tü müdürlüğünden iki veteriner hekim, lardan, seyrek olarak da cerrahi girişim- işletmenin merkez ilçe ve köylerinde ler esnasında, eroin bağımlılığı olanlarda olması durumunda hayvan sağlığı şube steril olmayan aletlere ve eroine eklenen müdürlüğünden iki veteriner hekim, iş- maddelerle bulaşan enfeksiyon hastalığı. letmenin ilçe ve köylerinde olması duru- Yanıklar, damardan ilaç kullanımı, kulak munda biri hayvan sağlığı şube müdür- delinmesi, açık yaranın etraftan bulaşma- lüğünden diğeri ise ilçe müdürlüğünden sı, donuklar, deri yaraları, ameliyat yarala- olmak üzere iki veteriner hekimin katı- rı, doğum sonrası dönem tetanoz enfeksi- lımıyla oluşacak toplam en az beş kişi ve yonu açısından riskli durumlardır. Etken gerektiğinde ilgili belediye veya il özel yüksek etkiye sahip toksinini yalnızca idare müdürlüğü gibi mahalli idare yet- oksijensiz koşullarda üretebilir. Vücuda kilileri ile Çevre ve Orman Bakanlığı giren mikrobun hastalık belirtisi vermesi mahalli teşkilat yetkilileri ve diğer ilgili için geçen kuluçka süresi 2 -14 gündür. kurum ve kuruluş yetkililerinin katılı- Kuluçka döneminin ardından hastalık mıyla oluşan grup. (Kuluçkahane ve Damızlık belirtileri ortaya çıkar, soluk borusunu ve Kanatlı İşlt. Yön.) solunum kaslarını da etkileyen ağrılı kas tespit limiti: Limit of Determination- spazmları ve ağır merkezi sinir sistemi ha- LOD Analitik olarak tespit edilebilen en rabiyeti sonucunda ölüm gelişir. Çocuk- düşük limit. (2008/41 sayılı Gıda Mad. Bul. larda ve ilerleyen yaşlarda vakaların % 60 İzn. Ver. Pes. Maks. Kal. Lim. Teb.) – 80 inde ölüm meydana gelir. En etkili korunma yöntemi hastalığa karşı koruyu- test belgesi: test document, test certificate cu aşı olmaktır. Hayvan Sağlığı Zabıtası Yön.) Damızlık harici canlı hayvan ithalatında Bakanlıkça talep edilebilecek, ihraç edile- tetkikat: examination, investigation İn- cek canlı hayvanların bazı hastalıkları ta- celeme, araştırma. (Çeltik Ekimi Kanunu) şımadığına dair ihracatçı ülke resmi vete- tetraploid tohum: tetraploid seed 2n=4x riner laboratuarlarınca yapılan test sonuç- (ploidi kademesi 2n=4x) kromozom ta- larını belirtir, onaylı belgeler. (2000/32 Da- kımlı tohum. (Pancar Toh. Sert. Paz. Yön.) mızlık Harici Canlı Hay. ile Hay. Mad. İth.... Teb.) tevbih: censure Mevzuatında belirlenen teşekkül: organization Oluşum, kuruluş, uygunsuz fiil ve davranışları yapanların kurulma. (Su Ürünleri Kanunu) yazılı olarak uyarılması şeklinde uygula- Teşkilatlanma ve Destekleme Ge- nan bir tür disiplin cezası. (Ziraat Odaları nel Müdürlüğü: General Directorate ve Zir. Od. Birl. Tüz.; Köy Kanunu) of Organization and Support 441 sayılı tevdi: consign, lodgement Verme, ödeme,

256 Tarım Hukuku Sözlüğü bırakma. (Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk len ve doktor tavsiyesi ile kullanılan sular. Kanunu; Tohumculuk Kanunu) (Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun) tevzi: distribute Dağıtma, dağıtım. (Köy tıbbi süt: medical milk Özel beslenmeyi Kanunu; Veteriner Hek. Mes. İc. Türk Vet. Hek. amaçlayan tıbbi sütler hakkında bu Tü- Bir. ve Od. Teş. Kanun) züğün diğer sütlere ilişkin hükümleri uy- tevziat: distribution Dağıtım. (Zeytinci- gulanmaz. Bunların nitelikleri ve özellik- liğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hk. leri Sağlık Bakanlığınca saptanır. Bunlar Kanun) 5 °C’ın altında satışa verilirler. (Gıda Mad- deleri ... Tüz.) thiamin: thiamin B1 vitamini, merkezi sinir sistemi sağlığının korunmasında ve tıbbi şaraplar: medical wine Türk ko- zihinsel fonksiyonun gelişiminde büyük deksine göre içersine lüzumlu maddeler rolü olan, öncelikle şeker hastalığı, doku ilave edilmiş olan şaraplar. (Gıda Maddeleri sertleşmesi, sinirsel hastalıkların önlen- ... Tüz.) mesinde kullanılan, kuru fasülye, hubu- tırıvırı: parachute, gillnet Paraşüt. Bir bat, kepek, yumurta, bira mayası, kah- olta ipi ucuna bağlı olarak kullanılan, verengi pirinç ve deniz ürünlerinde bol çeşitli ebattaki misina ağ parçalarından miktarda bulunan, vücutta depolanma- imal edilmiş ve misinadan yapılmış ol- dığı için günlük olarak alınması gereken ması nedeniyle kolayca kopup yıllarca vitamin. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) suda kalabilen, bu özelliği nedeniyle tıbbî amaçlı bebek mamaları: medical doğal yaşama büyük tehdit oluşturduğu purpose infant food Hasta bebeklerin di- için kullanılması kesinlikle yasak olan, yetlerini düzenlemek amacıyla gıda ko- olta ile atılabilen her türlü ağ parçasının deksine uygun formülasyonda özel olarak genel adı. 2008/49 sayılı Amatör Amç. Su Ür. üretilmiş olan ve tıbbî gözetim altında Avc. Teb.) kullanılması gereken mamalar. (Gıdaların Ticaret Sicil Gazetesi: Commercial Re- T Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun) gistry Gazette Bak. Türkiye Ticaret Sicili tıbbi amaçlı diyet gıdalar: medical pur- Gazetesi. (Bitki Koruma Ür. Ruhs. Hk. Yön.) pose dietary food Bak. özel tıbbi amaçlı ticaret sicili: commercial register Tica- diyet gıdalar. (Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. ret ve Sanayi Odası veya Ticaret Odası Dair Kanun) bulunan yerlerde kurulan Ticaret sicil tıbbi müstahzar: medical pharmaceuti- Memurluklarınca tutulan kurulmuş yer- cals Tıpta kullanılan ilaçlar. (Veteriner İsp. lerde tutulan ticari ve sınai işletmelerin ve Tıbbi Müst. Yön.) hakiki veya hükmi şahsa ait olduğu veya donatma iştirakinden ibaret bulunduğu tıbbî olmayan veteriner sağlık ürünleri: ve hükmi şahsa ait ise o hükmi şahsın non-medical veterinary health products kanuni şekli ve ticaret şirketlerine ait Hayvana uygulanmak ya da hayvan için işletmeler hariç işletmenin kuruluşu- kullanılmak amacıyla tüm üretim aşama- na mütedair kararın veya esas mukavele larından geçerek kullanıma hazır hale ge- hükmünün neden ibaret olduğu, ne gibi tirilmiş ilaç niteliğinde olmayan ürünler. işlerle uğraştığı veya uğraşacağı, işletme- tıbbi su: medical water Sınır değerleri- nin yerinin açık adresi ve şayet varsa iş- nin üzerinde florid veya radyoaktif mad- letmeden kullanılan (Ticaret unvanından de içeren, Bakanlığın özel izni ile işleti- başka) adların neler olduğu ve işletmede

257 Ankara Barosu Yayınları kullanılan ihtiralar, markalar yahut im- edilen zeytinyağları. Tip zeytinyağları tiyazlara veyahut model ve resimlere ait üç türe ayrılır.1) Rivyera (Riviera) tipi resmi vesikaların ve bu unsurlara ilişkin zeytinyağları: Serbest yağ asitleri %1’i devir vesikaları varsa onların numarası, geçmeyen tip zeytinyağlarıdır. 2) A tipi tarihi ve bunları veren makam veya şahıs zeytinyağları: Serbest yağ asitleri %1,5’u ve bunları tasdik eden makam ve şayet geçmeyen tip zeytinyağlarıdır. 3) B tipi işletme konusu itibariyle bir ruhsatı veya zeytinyağları: Serbest yağ asitleri %2,5’u izni icap ettiriyorsa buna ait vesikanın ta- geçmeyen tip zeytinyağlarıdır. (Gıda Mad- rihi ve numarası ve bunu veren, makamın deleri ... Tüz.) adının kaydedildiği sicil defteri. kaydo- tohum: seed Üretim amacı taşımayan to- lunur. (Bitki Çeş. Kayıt Altına Al. Yön.) humlar hariç, etrafı çimlenmesi için ge- ticari amaçlı hayvancılık işletmesi: rekli besin dokusuyla kaplı olgunlaşmış commercial livestock enterprise Zatî ih- embriyoya sahip döllenmeyle meydana tiyaç amaçlı hayvancılık işletmesi tanımı gelen üretim amaçlı generatif bitki par- dışında kalan ve ticari amaç için faaliyet çaları. (Tohumculuk Kanunu; Zirai Karantina gösteren hayvancılık işletmeleri. (Hayvan- Yön.; Zirai Müc. ve Zir. Kar. Kanunu; Tohumluk cılık İşlt. Kuruluş Çalş. Den.... Yön.) Kontrolör Yön.; Zirai Karantina Num Alma ve ticari kümes hayvanı işletmesi: commer- An. Yön.; Tohumculuk Yön.) cial poultry enterprise Kümes hayvanları- tohum hazırlayıcı: seed grower Ken- nın ticari amaçla barındırıldığı işletme- di veya diğer çiftçilerin elde ettikleri ler. (Avian İnfluenza Hast. Karşı Kor. Müc. Yön.) ürün ve/veya çoğaltım materyaline belli ticari olmayan kümes hayvanı işletmesi: manipülâsyon işlemlerini uygulayanlar. noncommercial poultry enterprise Kendi (Çiftçi İstisnası Uyg. Es. Yön.) ihtiyaçları veya tüketimleri için kümes tohum işleyicisi: seed processor Tohum hayvanı veya kapalı alanda tutulan diğer üreticilerinin ürettiği tohumları stan- kuşları işletmelerinde barındıran veya ev dartlar dahilinde farklı işlemlerden ge- hayvanı olarak bulunduran ticari amaçlı çirerek pazarlamaya uygun hale getiren olmayan kümes hayvanı işletmeleri. (Avi- gerçek veya tüzel kişiler. an İnfluenza Hast. Karşı Kor. Müc. Yön.) tohumculuk sektörü: seed sector Bitki çe- timol: timol, thymol Doğal olarak kekik şitlerini ıslah eden, tohumlukları üreten, bitkisinde bulunan, bazı gıdalarda katkı yetiştiren, işleyen, satan, dağıtan, satışa maddesi olarak kullanımına izin verilen, veya dağıtıma arz eden, ithal veya ihraç arı paraziti varroa zararlısına karşı da et- eden ya da tohumculuk ile ilgili diğer fa- kili olan uçucu yağ asidi. (Organik Tarım aliyetlerde bulunan kamu kurum ve kuru- Yön.) luşları veya özel kuruluşlar ile bu kuruluş- tip: type Bir ırk içinde ortak özellikler ların oluşturduğu birlik veya derneklerden gösteren ve bu özellikleri yavrularına ge- müteşekkil yapı. (Tohumculuk Kanunu) çiren hayvan grupları. (Hayvan Irklarının tohumculuk: seed growing Tohumlukla- Tesciline İlşk Yön.) rın ıslahı tescili üretimi hazırlanması dağı- tip zeytinyağı (Huiles pures d’olive): tımı, kontrolü ve bunlarla ilgili organizas- Natürel zeytinyağlarının rafine zeytin- yon faaliyetlerinin tümü. (Tohumculuk Yön.) yağları ile karıştırılması suretile elde tohumlama: insemination Hayvanların

258 Tarım Hukuku Sözlüğü tabi veya suni yollarla döllenmesi. (Hay- Tohumluk Komisyonu: Seed Commis- vanlarda Soykütüğü ve Önsoyküt....Yön) sion İllerde, tohumlukların yetiştirileceği tohumlama belgesi: insemination certi- özel üretim alanları ile ilgili oluşturulan ficate Tohumlanan kısrağın adı, damızlık komisyon. Tohumluk komisyonu; Tarım belge numarası, sahibinin adı, tohumlan- İl müdürü başkanlığında, kontrol şube ma şekli ve tarihi ile tohumlamada kul- müdürü, ilçe ziraat odası başkanı veya lanılan spermanın alındığı aygırın adı, temsilcisi, ilgili ilçe müdürü, tarla kont- damızlık belge numarası ve diğer bilgileri rolörü ile görevli ziraat mühendisi ve To- ihtiva eden Yönetmeliğindeki örneğe uy- humculuk Kanununun 16 ncı maddesin- gun tanzim edilmiş belge. (Safkan Arap ve de yer alan, tohum sanayici ve üreticileri (Tohum- İngiliz Atlarının Soy Küt. Kay. Dair Yön.) alt birliği temsilcisinden oluşur. lukların Yet. Özel Ür. Al.... Yön.) tohumluk: seed Bitkilerin çoğaltımı için tohumluk kontrolörü: seed inspector, kullanılan tohum, yumru, fide, fidan, çe- seed controller Tohumluk sertifikasyonu- lik gibi generatif ve vegetatif bitki kısım- na ilişkin kontrolleri yapan, numune alan ları. (Tohumculuk Kanunu/ Tohumluk Kontrolör ve piyasa denetimlerini yaparak bu konu- Yön.; Tohumluk Sert. İşl. Yetki Devri Yön.; To- larda belge düzenleyen kamu görevlileri humlukların Yet. Özel Ür. Al.... Yön.; Çiftçi İstis- veya özel kişiler. (Tohumculuk Kanunu) nası Uyg. Es. Yön.; Yeni Bit. Çeş. Ait Islahçı Hakl. Kor. Dair Yön.) tohumluk kontrolü: seed inspection, seed control Fiziksel ve biyolojik durumları tohumluk analiz raporu: seed analising tespit edilen tohumlukların, standartlara report Tohumlukların laboratuvar ana- uygunluğunun kontrol edilmesi. (Tohum- lizlerinin sonuçlarının gösterildiği rapor. culuk Kanunu) (Tahıl Tohum Sert. Paz. Yön.) tohumluk numunesi: seed sample To- tohumluk çekirdek: core for seed Orijinal humluk partisini temsilen partinin nite- T veya anaç ağaçlardan elde edilen, sertifi- liklerinin tespiti ve sonucunda tohumlu- kalı fidanın kaynağını teşkil eden ve çö- ğa sertifika veya rapor verilebilmesi için ğür yetiştirmek için kullanılan sertifikalı tohumluk cinsine has laboratuvar analiz tohumlar. (Tohumculuk Yön.) ve testlerine tabi tutulacak birim ağırlık- tohumluk çiğit: cottonseed for seed To- taki tohumluk. (Pancar Tohumluğu Sert. ve hum olarak kullanılmak üzere ayrılmış Paz. Yön.; Patates Tohumluğu Sert. Paz. Yön.) pamuk tohumu. (Pamuk Ekilişlerinde Zararlı tohumluk partisi: seed lot Tohumluk Olan Pembe Kurt Yön.) kontrol ve sertifikasyon sisteminde, bir tohumluk kademesi: seed grade Her bir numunenin alınmasına esas olan, bir ser- tohumluk sınıfının başlangıç ve en son tifika veya raporun temsil ettiği, tohum- çoğaltım aşamaları arasındaki üreme luğun cinsine göre tespit edilmiş azami döngüleri ve sertifikasyon kurumu tara- tohumluk miktarı. (Pancar Tohumluğu Sert. fından maksimum sayısı belirlenmiş olan ve Paz. Yön.) tohumluk jenerasyonlarından her biri. tohumluk sertifikasyon kuruluşları: (Pancar Tohumluğu Sert. ve Paz. Yön.; Patates seed certification institutes Tohumlukları Toh. Sert. ve Paz. Yön.; Tahıl Tohum Sert. Paz. tarla ve labaratuvar kontrolleri sonucun- Yön.; Yemeklik Tane Baklagil ve Yem Bit. Toh. da genetik, fiziksel, biyolojik ve sağlıkla Ser. Paz. Yön.) ilgili değerlerinin standartlara uygunlu-

259 Ankara Barosu Yayınları

ğunu tespit eden ve belgelendiren Tarım tohumluk üreticisi: seed producer To- ve Köyişeri Bakanlığı’nca yetkilendiril- humlukları üreten, işleyen ve pazarla- miş kuruluşlar. (2009-52 sayılı yurtiçi Sert. yan kişi veya kuruluşlar. (Pancar Toh. Sert. Toh. Kul. Dest. Hk. Tebliğ) (Tohumluk Kontrolör Paz. Yön.) Yön.) tohumluk yetiştiricisi: seed cultivator tohumluk sertifikasyonu: seed certifica- Sözleşmeli olarak tohumluk üreticileri tion Tohumlukların tarla ve laboratuvar adına üretim yapan gerçek veya tüzel ki- kontrolleri sonucunda genetik, fiziksel, şiler. (Pancar Tohumluğu Sert. ve Paz. Yön.) biyolojik ve sağlıkla ilgili değerlerinin tokolizis: tocolysis Doğumu geciktirmek standartlara uygunluğunun tespit edil- veya pozisyon bozukluğunu düzeltmek mesi ve bunun belgelendirilmesi işlemi. gibi amaçlarla gebe uterusun kontraksi- Tohumculuk Kanunu; Tohumluk Kontrolör Yön.; yonlarının durdurulması veya uterus ser- Tohumlukların Yet. Özel Ür. Al.... Yön.) viksinin gevşetilmesi durumu. (2003/18 tohumluk sınıfı: seed category Tohum- sayılı Gıda Değeri Olan Hay. Uyg. Yas. Hormon lukların üretilmesinde takip edilen döl vb. Teb.) sırası veya generasyonu. (Tohumculuk Ka- toksik madde: toxic substance, toxicant nunu) Canlı organizmaya (insan ve sıcak kanlı tohumluk standardı: seed standard To- hayvanlara) ağız, solunum, deri ve enfek- humluğun fiziksel ve biyolojik nitelikle- siyon yolu ile girdiğinde normal fizyolo- rini belirleyen kalite ölçüleri. (Tohumculuk jik ve biyokimyasal mekanizmaları bozan Kanunu; Yemeklik Tane Baklagil ve Yem Bit. Toh. veya fazla miktarda canlının ölümüne Ser. Paz. Yön/ Pancar Toh. Sert. Paz. Yön.) sebep olan kimyasal maddeler. Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon toksikolog: toxicologist Toksikoloji uz- Merkezi Müdürlüğü: Variety Registra- manı, zehir ve zehirlenme alanında eği- tion and Seed Certification Centre 5553 tim alarak uzmanlaşmış kişi. (Bitki Koruma sayılı Tohumluk Yasası ve 5042 sayılı Ür. Ruhs. Hk. Yön.) Yeni Bitki Çeşitlerine Ait Islahçı Hak- toksikolojik deneme: toxicological test larının Korunmasına İlişkin Kanunlara Bitki koruma ürünlerinin zehirliliğini bağlı yönetmelik, tebliğ ve talimatlar çer- belirlemeye yarayan deneme. (Bitki Koru- çevesinde bitki üretim mayeryallerinin ma Ür. Ruhs. Hk. Yön.) tescil ve sertifikasyon işlemlerini yapmak ve ıslahçı haklarına ilişkin işlemleri yü- toksin: toxin Zehir, mikrorganizmaların rütmekle görevli Tarım ve Köyişleri Ba- salgıladıkları zehirli maddeler. (Gıda Mad- kanlığına bağlı kuruluş. (Bitki Çeş. Kayıt deleri ... Tüz.) Altına Al. Yön. ) tonik: tonic Su, şeker, kinin ve/veya na- tohumluk üretici kuruluş: seed produ- rincin ile tekniğine göre üretilen ve kar- cing plant Bakanlıkça tohumluk üretimi bondioksit ile gazlandırılmış olan içecek. konusunda görevlendirilen kamu kuru- (2007/26 Alkolsüz İçecekler Teb.) luşları ile tohumluk üretmek amacıyla tonilato belgesi: tonnage certificate kurulmuş olan, bu konuda gerekli alt ya- Teknenin boyu, eni, draftı, inşa eden, pısı bulunan, fiilen sertifikalı veya stan- yapı malzemesi, gros ve net tonajları, dart tohumluk üreten özel sektör kuru- makinesinin özellikleri, sahibi (donata- luşları. (Bitki Çeş. Kayıt Altına Al. Yön.) nı), bağlama limanı, teknik kütük numa-

260 Tarım Hukuku Sözlüğü rası gibi bilgilerin yazılı olduğu belge. (Su şartlarına, modern tarım usullerine uy- Ürünleri Yön.) gun olarak toprak ve su kaynaklarının topaklanmayı önleyiciler: anticaking kullanılması, korunması, gerekli her tür- agents Gıda parçacıklarının birbirine lü tedbirler alınarak verimliliğin artırıl- yapışma eğilimini azaltan veya önleyen ması suretiyle işlenmesi veya işletilmesi. maddeler. (2008/22 sayılı Renklendiriciler ve (Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair Tatl. Dış. Gıd. Katkı Mad. Teb.; 2002/58 sayılı Tarım Ref. Kanunu) Gıda Mad. Genel Etiketleme ve Besl. Yönünden toprak: soil Kayaların (mineral) ve or- Et. Teb.; Gıda Katkı Mad. Yön.) ganik artıkların parçalanarak ayrışması topinambur: Sadece Kudüs enginarı sonucu oluşan, yeryüzünü ince bir taba- (Helianthus tuberosus L.)’nin fermentasyo- ka halinde kaplayan, içerisinde bitkilerin nu ile hacmen alkol miktarı en az % 38 yetişebildiği mineral ve organik maddeler olacak şekilde üretilen distile alkollü içki. ile bitkisel materyal içeren, kolayca yok (2005/11 sayılı Alkollü İçkiler Teb. ) edilebilen yeniden üretilemeyen canlı, doğal kaynak. (Tarımsal Kaynaklı Nitrat Kir- toplama merkezi: collecting point, acu- liliği Yön.; Toprak Kor. ve Arazi. Kul. Kanunu; mulating facility Çiğ sütün toplandığı, Zirai Karantina Yön.) süzülebildiği ve soğutulabildiği tesis. (2000/6 sayılı Çiğ Süt ve Isıl İşl.Görmüş... Teb.) toprak analizi: soil analysis Araziden usu- lüne uygun alınan toprak numunesinin toplu tüketim yeri: collective consump- toprakta yar alan bitki besin maddeleri- tion place Gıda maddelerinin tekniğine nin miktarını ve tarımı yapılacak bitkile- uygun şekilde işlendiği, üretildiği ve aynı re göre eksik maddeleri tespit etmek için mekânda tüketime sunulduğu yerler. (Gı- laboratuvar şartlarında incelenmesi. (Mey/ daların Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun; Gıda Asma Fidan ve Ür. Materyali Sert. ve Paz. Yön.) Güvenliği ve Kal. Den. Kont. D. Yön.) toprak analiz raporu: soil analysis report T toplulaştırma: consolidation Bak. arazi Araziden alınan toprak numunesinin toplulaştırması. (Sulama Alanlarında Arazi analizi sonucunda toprakta bulunan bitki Düzenlenmesine Dair Tarım Ref. Kanunu) besint elementlerinin miktarını ve tarımı topoğrafik harita: topographic map yapılacak rüne göre kullanıması gereken Gösterdiği bölgedeki yer yüzü parçasının bitki besin maddesi miktarını bildiren tabii ve yapay ayrıntılarını (binalar, köp- rapor. (Mey/Asma Fidan ve Ür. Materyali Sert. rüler, yollar, akarsu ve durgun su objeleri, ve Paz. Yön.) bitki örtüsü ve arazi engebeleri) gösteren toprak düzenleyiciler: soil regulators ve ölçeğine göre ayrıntıları değişen hari- Asıl amacı toprağın fiziksel veya kim- ta. (Toprak Kor. ve Arz. Kul. Kan. Uyg. Yön.) yasal yapısını iyileştirmek olan organik, topoğrafya: topography Arazi yüzeyinin mineral veya organomineral formdaki tabii veya yapay ayrıntılarıyla beraber materyaller. (Tarımda Kul. Org. OrgMin. Ö. şekli ve bu şeklin kâğıt üzerinde harita ve Mik. ve Enzim. İç. Org. Güb. Top. Düz....Yön.) tablo şeklinde gösterilmesine yönelik her toprak etüdü: soil survey Toprakların türlü ölçme, hesap ve çizim işi. (Mera Yön.) çeşitli kullanımlar karşısındaki davranış- toprağın verimli olarak işletilmesi: ef- larını, potansiyel kullanımı ve sınırlan- ficient cultivation of land Toprağın bu- dırmalarını belirlemek ve sınıflandırmak lunduğu bölgenin ekolojik ve ekonomik amacıyla; fiziksel, kimyasal ve biyolojik

261 Ankara Barosu Yayınları

özelliklerinin tespiti, haritalanması ve ra- liğini haiz meslek kuruluşları ile sivil top- porlama için yapılan çalışmalar bütünü. lum kuruluşlarının yerel temsilcilerinden (Toprak Kor. ve Arz. Kul. Kan. Uyg. Yön.) üç kişi olmak üzere oluşturulan kurul. toprak işleme: soil cultivation Genel ola- Kurulun gündeminde bulunan araziler rak toprağın ekime hazırlanması, nadas özel kanunlarla koruma altına alınmış uygulaması, toprağın havalandırılması, alanlar, Devlet Su İşleri Genel Müdürlü- yabancı otların kontrol altına alınması, ğünün proje alanı veya 22.11.1984 tarihli gübrelerin toprağa karıştırılması, toprak- ve 3083 sayılı Sulama Alanlarında Arazi taki nemin ve su tutumunun arttırılması, Düzenlenmesine Dair Tarım Reformu kaymak tabakasının kırılması gibi fayda- Kanununa göre uygulama alanı ilân edi- ları temin etmek üzere amaca göre çok len yerlerden ise bu alanlarda uygulama çeşitli toprak işleme aletleri kullanılarak yapan birimin yetkili temsilcisi de Kurula toprağın karıştırılması. (Mera Kanunu) dâhil edilir. (Toprak Kor. ve Arazi. Kul. Ka- nunu; Toprak Kor. ve Arz. Kul. Kan. Uyg. Yön.) toprak iyileştiriciler: soil optimizers Toprağın yapısını iyileştirmek üzere kul- toprak koruma projeleri: soil conserva- lanılan izin verilen organik ve inorganik tion projects Toprağın doğal veya insan maddeler. (Organik Tarım Yön.) faaliyetleri sonucu yok olmasını, bozul- toprak kayması: landslide, landslip Bak. masını veya zarar görmesini önlemek ve heyelan. (Tabii Afetlerden Zarar Gören Çiftçile- sürekli üretken kalmasını sağlamak için re Yap. Yard. Hk. Yön.) yapılan fiziksel, kültürel ve bitkisel tedbirleri kapsayan projeler. (Toprak Kor. ve toprak kirliliği: soil pollution Toprağın, Arazi. Kul. Kanunu) insan etkinlikleri sonucu oluşan çeşit- li bileşikler tarafından bulaştırılmasını Toprak Mahsulleri Ofisi: Turkish Gra- takiben, toprakta yaşayan canlılar ile in Board Yurtta hububat fiyatlarının üre- yetişen ve yetiştirilen bitkilere veya bu ticiler yönünden normalin altına düşme- bitkilerle beslenen canlılara toksik etkisini ve tüketici halk aleyhine anormal dede bulunacak ve zarar verecek düzeyde recede yükselmesini önlemek, bu ürünle- anormal fonksiyonda bulunması, topra- rin piyasasını düzenleyici tedbirler almak ğa eklenen kimyasal materyalin toprağın ve gerektiğinde Bakanlar Kurulu Kararı özümleme kapasitesinin üzerine çıkması, ile hububat dışındaki diğer tarım ürünleri toprağın verim kapasitesinin düşmesi. ile ilgili verilecek görevi yürütmek, afyon (Toprak Kirliliğinin Kont. Yön.) ve uyuşturucu maddelere konulan Devlet tekelini işletmek amacı ile teşkil edilmiş toprak koruma kurulu: board of soil con- Kamu İktisadi Teşekkülü. servation Her ilde, valinin başkanlığında, ildeki tarımdan sorumlu birim amiri ta- toprak muhafaza: soil conservation Top- rafından başkan yardımcılığı ve sekretar- rağın korunması, toprağın erezyonla kay- ya hizmetleri görevi yürütülmek üzere, bının önlenmesi, kirlenmesi ve çoraklaş- ilde plân yapma yetkisine sahip kamu masının engellenmesi çalışmaları. (Ziraat kurum ve kuruluşları ile üniversitelerden, Mühendisliği Hk. Kanun) üç birimin ve Maliye Bakanlığının ildeki toprak veri tabanı: soil database Arazi ve üst düzey temsilcisi ile plânlama ve/veya toprak kaynaklarının nitelikleri ile birlik- toprak koruma konularında ulusal ölçek- te belirlenerek kayıt altına alındığı veri te faaliyette bulunan kamu kurumu nite- tabanı. (Toprak Kor. ve Arazi. Kul. Kanunu)

262 Tarım Hukuku Sözlüğü toptan eşya fiyatları endeksi – TEFE: hamur kıvamında, açık krem renginde wholesale price index (Sulama Alanlarında (kuru mayada gerçek ve sarı kırmızımt- Arazi Düz. Dair... Uyg. Yön.) rak renkte) tahammür neticesi hasıl olan toptan satış: wholesale Su ürünlerinin, bir kokuyu andıran hafif ekşimsi kokuda, müzayede alanlarında açık artırma veya mütecanis ve taze olmalı, tefessüh veya gerektiğinde pazarlık usulüyle yapılan sa- herhangi bir surette tegayyür etmiş bu- tış şekli. (Su Ürünleri Top. Per. Sat. Yerl. Yön.) lunmamalı, nişasta veya ağırlaştırıcı maddeleri, muhafaza maddelerini ve hiçbir toptancı halleri: fruit and vegetable yabancı maddeyi ve % 75 ten fazla suyu wholesale markets Belediye ve mücavir ihtiva etmemelidir. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) alan sınırları içinde belediyeler, büyük- transformasyona uğratılmış bitki: şehir belediye sınırları içinde büyükşehir transformated plant (Yeni Bitki Çeş. Ait Is- belediyeleri tarafından açılır veya açıl- lahçı Hakl. Kor. İlş. Kanun) masına ruhsat verilen yerleşim yerlerine gelen yaş meyve ve sebzenin perakende- transgenik: transgenic Biyoteknolo- cilere toptan satışının yapıldığı yer. (Yaş jik yöntemlerle kendi türü haricinde bir Sebze ve Meyve Tic. Düz...İlşk. Kanun) türden gen aktarılarak belirli özellikleri değiştirilmiş bitki, hayvan ya da mikro- torba yoğurdu: strained yoghurt, conden- organizmalar. (Bitki Koruma Ür. Ruhs. Hk. Yön.) sed yoghurt Süzme yoğurt; yağlı, yarım yağlı veya yağsız yoğurtların veya ayran- transit: transit Yabancı bir memleketten başka yabancı bir memlekete gitmek üze- ların torbadan süzülmesi veya başka bir re Türkiye’den geçen yolcular ile eşya ve yöntemle suyunun alınmasıyla elde edi- taşıtlarda bulunan maddelerle, maddele- len katı kıvamlı yoğurt türü. (Gıda Mad- rin Türkiye topraklarını ve gümrükleri- deleri ... Tüz.) ni kullanarak başka bir ülkeye geçmesi. torf: turf Özellikle, sfagnum genusuna (Bunların Türkiye’de aktarma edilmesi, T dahil yosunların ve bazı bitkilerin su içer- karaya çıkarılması ve bir süre kalması sinde kısmen dekompoze olması sonu- transit halini değiştirmez) (Zirai Karantina cunda meydana gelen, bir ölçüde kömür- Tüz.; Zirai Karantina Yön.; Gıdaların Üretimi, leşmiş bitkisel dokuların oluşturduğu, Tük. ve Den. Dair Kanun; Zirai Karantina Fu- yerine göre gübre ya da yetiştirme ortamı migasyon Yön.; Zirai Karantina İnspektör Yön.) olarak yararlanılan organik kökenli mad- triploid tohum: triploid seed 2n=3x (plo- de. (Zirai Karantina Yön.; Organik Tarım Yön.) idi kademesi 2n=3x) kromozom takımlı torpil: torpido Balık avcılığında kulla- tohum. (Pancar Toh. Sert. Paz. Yön.) nılan ancak kullanılması yasak olan pat- trol: trawl Gemiye bağlı ve mekanik layıcı madde. (Su Ürünleri Yön.; Su Ürünleri olarak, dipte su içinde veya su yüzeyine Kanunu) yakın kesimlerde sürütülerek çekilen ve toz ekmek mayası: yeast powder Sacca- su ürünlerinin bir torbada toplanarak romyctes cerevisea cinsinden kültürün ta- avlanmasını sağlayan istihsal vasıtası. (Su hammürü neticesi Ph 4,2-5 arası bir va- Ürünleri Kanunu; Su Ürünleri Yön.) satta üremesinden meydana gelmiş ve su- tropik ve özel meyveler: tropic and spe- yunun bir kısmı presde giderilmiş maya. cial fruits Aroması yüksek olan ananas, Bu mayanın en çok % 2 ölü hücre ihtiva muz, kivi, mango, goyava gibi meyveler. etmesi, yapışkan olmamak üzere nemli, (2005/43 sayılı Yenilebilir Buzlu Ür. Teb.)

263 Ankara Barosu Yayınları

TSE: Bak. Türk Standartları Enstitüsü. consumption Tasnif etme, tartma, ölç- (Arıcılık Yön.) me, aktararak ve karıştırarak doldurma, TTSM: Bak. Tohumluk Tescil ve Serti- ambalajlama, soğutma ve depolama, mu- fikasyon Merkezi Müdürlüğü. (Bitki Çeş. hafaza etme, nakletme ve tüketim öncesi Kayıt Altına Al. Yön.) diğer faaliyetler. (Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun) turunçgiller: citrus fruit Citrus spp. Na- renciye, sedefotugiller familyasının alt tüplü aşılı fidan: tubaceous grafted sap- familyası olan turunç, portakal, limon, ling Kökleri topraklı ambalajla satyışa mandalina, greyfurt gibi ılıman iklim sunulan aşılı fidanlar. (Mey/Asma Fidan ve Ür. Materyali Sert. ve Paz. Yön.) bitkileri ve bunların meyveleri. (Tarımsal Ür. Birl. Kurlş. Usul ve Es. İlş. Yön) tüplü fidan: tubaceous sapling Kökleri tutar bal: andromedotoxine Bak. deli bal. topraklı ambalajla satılan aşılı veya aşısız (Mey/Asma Fidan ve Ür. Materyali (Gıda Maddeleri ... Tüz.) fidanlar. Sert. ve Paz. Yön.) tuz: salt Ana maddesi sodyum klorür tür: species Kalıtsal nitelikte ve çevre olan ve ham tuzdan insan tüketimine şartlarından bağımsız, değişmeden görü- uygun nitelikte üretilen üründür. Sofra len ortak morfolojik ve fizyolojik özellik- tuzu ve gıda sanayii tuzu olmak üzere lere sahip, kendi aralarında çiftleştikleri (2007/53 sayılı Tuz Teb.; Gıda ikiye ayrılır. zaman döl verimli yavru veren canlı top- Maddeleri ... Tüz.) luluğu. (Hayvan Deneyleri Etik Kurullarının... tuzlama: salting, curing Et ürünleri iş- Yön.; Hayvan Irklarının Tesciline İlşk Yön.; Hay- lenmesinde tuz kullanılması. (2000/4 sayılı vanları Koruma Kanunu) Et Ürünleri Teb.) türetilmiş çeşit: derived variety Hakim tuzlu balık: salty fish Bütün vasıfları ta- özellikler itibarıyla bir başlangıç çeşidin- bii, taze balıkların mutat usullerle hazır- den türetilmiş olan veya yine hakim özel- landıktan sonra kafi miktarda tuzlanması likler itibarıyla başlangıç çeşidinden türe- veya tuz içinde istif edilmesiyle elde edi- tilen diğer bir çeşitten türetilmiş olan her len müstahzarlar. (Lakerdalar ve tuzlu iki durumda da esas itibarıyla türetme balıklar gibi) (Gıda Maddeleri ... Tüz.) yönteminin yol açtığı farklılıklar dışın- tüfeylat: parasites Parazitler. Bak. para- da başlangıç çeşidini oluşturan genotip zit (Gıda Maddeleri ... Tüz.) veya genotipler tarafından meydana getirilen asli özellikleri gösteren başlangıç tüketilebilirlik belgesi: consumable cer- çeşidinden veya türetildiği çeşitten açıkça tificate, document of suitable for consu- ayrılabilen yeni bitki çeşidi. (Yeni Bitki Çeş. ming Yenilebilir hayvan maddelerinin Ait Islahçı Hakl. Kor. İlş. Kanun) insan tüketimine uygun olduğunu belirten ilgili resmi makamdan alınan onaylı Türk gıda mevzuatı: Turkish food legis- belge. (2000/32 Damızlık Harici Canlı Hay. ile lation Gıda maddeleri ve gıda ile temasta Hay. Mad. İth.... Teb.) bulunan madde ve malzemeleri; özellikle gıda güvenliğini düzenleyen, gıda mad- tüketilebilirlik raporu: consumable cer- deleri ve gıda ile temasta bulunan madde tificate Bak. tüketilebilirlik belgesi. (Su ve malzemelerin üretimi, işlenmesi, da- Ürünleri Top. Per. Sat. Yerl. Yön.) ğıtımı ve satışı ile her aşamayı kapsayan tüketime hazırlamak: processing for kanun, tüzük, yönetmelik, tebliğ vb. tüm

264 Tarım Hukuku Sözlüğü mevzuat. (Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. dört ve yukarı yaşlı Arap atlarının katı- Dair Kanun) labildiği Ankarada 1600 metre çim pistte Türk Standartları Enstitüsü – TSE: koşulan önemli bir koşu. (At Yarışları Tüz.) Turkish Standards Institution Her tür- Türkiye Cumhuriyeti kimlik numara- lü madde ve mamüller ile usul ve hiz- sı: Republic of Turkey Identity Number met standardlarını yapmak amacıyla Vatandaşlık numarası, T.C. Kimlik Nu- 18.11.1960 tarih ve 132 sayılı kanunla marası, Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Ge- kurulan tüzel kişiliği haiz, özel hukuk nel Müdürlüğü’nün yürüttüğü Mernis hükümlerine göre yönetilen kısa adı ve uygulamasının hayata geçirilmesiyle her markası TSE olan kamu kurumu. Yalnız Türk vatandaşına verilen, gerçek kişiler Türk Standardları Enstitüsü tarafından için vergi numarası yerine de geçen on kabul edilen standardlar Türk Standardı bir haneli numara. (Çiftçi Kayıt Sis. Yön.) adını alır. Bu standardlar ihtiyari olup, Türkiye Denetim Standartları: Tur- standardın ilgili olduğu bakanlığın ona- kish Auditing Standards 3568 sayılı yı ile mecburi kılınabilir. Bir standardın Serbest Muhasebecilik, Serbest Muha- mecburi kılınabilmesi için Türk Standar- sebeci Malî Müşavirlik ve Yeminli Malî dı olması şarttır. Mecburi kılınan stan- Müşavirlik Kanununa tabi ruhsatlı mes- dardlar Resmi Gazete’de yayımlanır. lek mensuplarının üstlendikleri ve yetki- Türk vatandaşı: citizen of Turkey Tür- li oldukları denetim faaliyetlerini disip- kiye Cumhuriyeti Devletine vatandaşlık linli bir şekilde yürütebilmeleri için ulu- bağıyla bağlı olan kişi. (Su Ürünleri Kanunu) sal denetim standartlarının saptanması, Türk Veteriner Hekimleri Birliği: Tur- belirlenmesi ve yayımlanması ile gün- kish Veterinary Medical Association Tür- celliğinin korunması amacıyla Türkiye kiye sınırları içerisinde meslek ve sanatla- Serbest Muhasebeci Malî Müşavirler ve rını icra eden bütün veteriner hekimlerin Yeminli Malî Müşavirler Odaları Birliği T katıldığı Türk Veteriner Hekimleri Bir- (TÜRMOB) bünyesinde oluşturulmuş liği; veteriner hekimler arasında mesleki olan Türkiye Denetim Standartları Ku- deontolojiyi ve dayanışmayı korumak, rulu (TÜDESK) tarafından saptanan ve veteriner hekimliğin kamu ve kişi yararı- yayımlanan denetim standartları. (Ta- na uygulanıp geliştirilmesini sağlamak ve rımsal Üretici Birl. ile Tar. Ürt. Brl. Mrk. Birl. meslek mensuplarının hak veya yararla- Den. Yön.) rını korumak amacı ile kurulmuş, tüzel- Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK): kişiliğe sahip kamu kurumu niteliğinde Turkish Statistical Institute Resmî ista- mesleki bir kuruluş. (Veteriner Hek. Mes. İc. tistiklerin üretimine ve organizasyonuna Türk Vet. Hek. Bir. ve Od. Teş. Kanun) ilişkin temel ilkeleri ve standartları belir- Türkiye Arıcılar Merkez Birliği (TAB): leyen ülkenin ihtiyaç duyduğu alanlarda Turkish Beekeepers Central Union İllerde veri ve bilgilerin derlenmesini, değerlen- kurulan arıcılık örgütlerinin oluşturduğu dirilmesini, gerekli istatistiklerin üretil- ve arıcıları temsil eden merkezi birlik. mesini, yayımlanmasını, dağıtımını ve (Arıcılık Yön.) Resmî İstatistik Programında istatistik Türkiye Büyük Millet Meclisi Koşusu: sürecine dâhil kurum ve kuruluşlar ara- The Grand National Assembly Of Turkey sında koordinasyonu sağlayan kurum. Stakes A Grubu Arapatlarına mahsus, (Köy Kanunu)

265 Ankara Barosu Yayınları

Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi: Tur- tüzel kişi: juridical person, legal person key Commercial Registry Gazetta Türk Hükmi şahsiyet, kendisini oluşturan kişi Ticaret Kanununun 37’nci ve 5174 sa- ve kurumlardan bağımsız hukuki varlığı yılı Türkiye Odalar ve Borsalar Birli- olan belirli amacı bulunan dernek, vakıf, ği ile Odalar ve Borsalar Kanununun şirket gibi kişi veya mal toplulukları ve 56’ncı maddelerine dayanılarak Türkiye kanununda tüzel kişiliği bulunduğu be- Odalar ve Borsalar Birliği tarafından lirtilen kamu kurumları. Karşıtı: gerçek 21 Şubat 1957 tarihinden bu yana tatil kişi. günleri dışında her gün Ankara’da çıka- tüzel kişilere özgü güvenlik tedbirleri: rılan, Türk Ticaret Kanununun 37’nci cpesific security measure for juridical per- maddesinin son fıkrası gereğince ticaret sons 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun siciline kayıt edilen hususlardan ilan edil- 60ıncı maddesi gereğince Bir kamu ku- mesi gerekenlerin ilanına mahsus gazete. rumunun verdiği izne dayalı olarak faali- Gazete’de, kanun ve tüzüklerin emrettiği yette bulunan özel hukuk tüzel kişisinin diğer ilanlar ve mahkemeler, resmi dai- organ veya temsilcilerinin iştirakiyle ve reler ve kamu tüzel kişileri tarafından, bu iznin verdiği yetkinin kötüye kullanıl- ticaret işleriyle ilgili olarak verilen ilanlar ması suretiyle tüzel kişi yararına işlenen ve iflas memuru tarafından hazırlanan if- kasıtlı suçlardan mahkûmiyet hâlinde, las ve konkordataya ait kazai kararlar da iznin iptaline karar verilmesi; müsadere yayınlanmaktadır. (Tarım Ürünleri Lisanslı hükümlerinin, yararına işlenen suçlarda Depoculuk Kanunu) özel hukuk tüzel kişileri hakkında da uy- Türkiye Tohumcular Birliği: Turkish gulanması. Tüzel kişilere özgü güvenlik Union of Seed Producers Türkiye To- tedbirleri Kanunun ayrıca belirttiği hal- humcular Birliği; alt birlikler arasındaki lerde uygulanır. (Yeni Bitki Çeş. Ait Islahçı Hakl. Kor. İlş. Kanun) işbirliği ve dayanışmayı temin etmek, tohumculuk sektörünün geliştirilmesi tüzük: regulation Kanunun uygulanma- ile sektörde faaliyet gösterenler arasında sını göstermek veya emrettiği işleri be- meslekî dayanışma sağlamak ve mev- lirtmek üzere, kanunlara aykırı olmamak zuatla verilen görevleri yerine getirmek ve Danıştayın incelenmesinden geçiril- amacıyla alt birliklerce kurulan, tüzel mek şartıyla Bakanlar Kurulu Kararıyla kişiliğe sahip, kamu kurumu niteliğinde çıkarılan ve Cumhurbaşkanınca imzala- meslek üst kuruluşu. Birliğin kuruluşun- narak kanunlar gibi yayımlanan düzenle- dan sonra alt birlikler, Birliğe üye olmak yici işlemler. zorundadır. (Tohumculuk Kanunu) tüzük: charter Dernek, siyasi parti, sen- tütsü aromaları: smoke flavours Bazı dika gibi sivil toplum örgütlerinin kuru- gıdaların tütsüleme işleminde kullanılan luş ve işleyişine ilişkin olarak meri mev- tütsü ekstraktları. (Türk Gıda Kodeksi Yön.) zuata uygun olarak kurucular tarafından hazırlanan kurallar bütünü. tütsüleme: smoking Et ürünlerini korumak rengi ve tadı geliştirmek, antimikrobiyal ve antioksidan etki sağlamak için uygulanan dumanlama işlemi. (2000/4 sa- yılı Et Ürünleri Teb.; Gıda Güvenliği ve Kal. Den. Kont. D. Yön.)

266 Tarım Hukuku Sözlüğü

U- Ü

uçucu madde içeriği: volatile substances viyole ışınları, morötesi ışınlar, görünen content Distile edilerek elde edilen al- ışın ile X- ışınları arasında kalan dalga kollü içkilerde, kullanılan hammaddenin boyları X- ışınlarınınkinden uzun, gö- distilasyonu veya ikinci kez distilasyonu rünen ışınlarınkinden ise kısa olan dalga neticesi elde edilen etil alkol ve metil al- boylarının kısalığı sebebiyle insan gö- kol dışındaki uçucu maddelerin miktarı. züyle görülemeyen ancak bâzı böcekler, (2005/11 sayılı Alkollü İçkiler Teb.) meselâ bal arıları, tarafından rahatlıkla UHT: Ultra High Temperature Oda sı- görülebilen elektromanyetik radyasyon- (Gıda Maddeleri ... Tüz.) caklığında saklanabilen ticari olarak steril lar. bir ürün üretmek amacı ile normal depo- Ulusal Zeytin ve Zeytinyağı Konseyi: lama şartlarında bozulmaya neden olacak National Olive and Olive-oil Council Ta- tüm mikroorganizmaları ve sporlarını rım Kanununda belirlenen ulusal tarım o U-Ü yok eden, en az 135 C’de 1 saniyede, politikaları çerçevesinde çalışmalar yap- uygun zaman sıcaklık kombinasyonunda mak üzere zeytin ve zeytinyağı üreticileri yüksek sıcaklıkta kısa süreli sürekli akış ile zeytin bitkisinden elde edilen asıl ve altında uygulanan ısıl işlem. (2000/6 sayılı yan ürünlerin ticaretini yapan tüccarlar, Çiğ Süt ve Isıl İşl.Görmüş... Teb.) sanayiciler ve/veya bunların oluşturduk- ları birlikler, dernekler, kooperatifler ve UHT içme sütü: UHT drinking milk birlikler ile zeytin ve zeytinyağı ile ilgili Çiğ sütün kimyasal, fiziksel ve duyusal araştırma ve eğitim kurumları, meslek özelliklerinde en az değişikliğe yol aça- odaları ve sivil toplum kuruluşlarının rak bozulma yapabilen tüm mikroorga- bir araya gelerek kurdukları tüzel kişiliği nizmaların ve bunların sporlarının UHT haiz merkezi Ankara olan konsey. (Ulusal (Ultra High Temperature) işlemi ile yok Zeytin Ve Zeytinyağı Konseyi Kuruluş Ve Çalışma edilerek opak ambalaj veya paketleme ile Esasları Hakkında Yönetmelik) opak hale getirilen ambalajlara aseptik Ulusal Aşı Bankası: National Vaccinati- koşullarda dolum yapılması ile elde edi- on Bank Bakanlık tarafından uygun gö- len içme sütü. (2000/6 sayılı Çiğ Süt ve Isıl İşl. rülen bir yerde Avian influenza aşılarının Görmüş... Teb.) depolanması için belirlenen kurum. (Avi- ultraviyole şuaı: ultraviolet rays Ultra- an İnfluenza Hast. Karşı Kor. Müc. Yön.)

267 Ankara Barosu Yayınları

Ulusal Çay Konseyi: National Tea Co- konusunda faaliyet gösteren sivil toplum uncil Tarım Kanununda belirtilen ulusal örgütünden seçilecek bir üyeden oluşan tarım politikaları çerçevesinde çalışmalar komisyon. (Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. yapmak üzere yaş çay üreticileri ile yaş Dair Kanun) çay bitkisinden elde edilen asıl ve yan Ulusal Gıda Meclisi: National Food ürünlerin ticaretini yapan tüccarlar, sa- Council 5179 sayılı Kanunun 12nci nayiciler ve/veya bunların oluşturdukları maddesi gereğince gıda ile ilgili düzen- birlikler, dernekler, kooperatifler ve bir- lemelerin ve uygulamaların yapılmasında likleri ile çay bitkisiyle ilgili araştırma ve görüş ve önerilerini almak üzere Tarım eğitim kurumları, meslek odaları ve sivil ve Köyişleri Bakanının veya Bakanlık toplum kuruluşlarının bir araya gelerek müsteşarının başkanlığında; Gıda işleri kurdukları tüzel kişiliği haiz merkezi ile ilgili hizmetlerin yürütüldüğü Genel Rize’de bulunan konsey. (Ulusal Çay Kon- seyinin Kuruluşu İle Çalışma Usul ve Es. Hk. Yön.) Müdürlükten (Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü) üst düzey üç temsilci, Sağ- Ulusal Fındık Konseyi: National Hazel- lık Bakanlığından üst düzey iki temsilci, nut Council Tarım Kanununda belirle- Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Dış Ticaret nen ulusal tarım politikaları çerçevesinde Müsteşarlığı, Devlet Planlama Teşkilatı çalışmalar yapmak üzere fındık üreticileri Müsteşarlığı ve Türk Standartları Ens- ile fındık bitkisinden elde edilen asıl ve titüsünden iştirak edecek birer temsilci- yan ürünlerin ticaretini yapan tüccarlar, den, üniversitelerin gıda bilimi ve tekno- sanayiciler ve/veya bunların oluşturduk- lojisi, bitki ve hayvan sağlığı dallarından ları birlikler, dernekler, kooperatifler ve gündemindeki konularla ilgili görüş birlikler ile fındıkla ilgili araştırma ve almak üzere davet edilecek beş öğretim eğitim kurumları, meslek odaları ve sivil toplum kuruluşlarının bir araya gelerek üyesinden, gıda alanında faaliyet göste- kurdukları tüzel kişiliği haiz merkezi ren kamu kurumu niteliğindeki meslek Ankara’da bulunan konsey. (Ulusal Fındık kuruluşları ve ilgili özel sektör kuruluşla- Konseyi Kuruluş ve Çalışma Es. Hk. Yön.) rı ile sivil toplum örgütlerinden seçilecek birer temsilciden oluşan meclis. (Gıdaların Ulusal Gıda Kodeksi Komisyonu: Na- Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun) tional Food Codex Commission 5179 sa- yılı Kanunun 8inci maddesi gereğince Ulusal Pamuk Konseyi: National Cot- Gıda kodeksinin hazırlanması için çeşitli ton Council Tarım Kanununda belirlenen ihtisas alt komisyonlarını seçmek ve ça- ulusal tarım politikaları çerçevesinde ça- lışmalarını denetlemek, alt komisyon- lışmalar yapmak üzere pamuk üreticileri larca hazırlanan kodeks tasarılarını ve ile pamuk bitkisinden elde edilen asıl ve değişiklik tasarılarını karara bağlamak ve yan ürünlerin ticaretini yapan tüccarlar, yayımlanmak üzere Bakanlığa sunmakla sanayiciler ve/veya bunların oluşturduk- görevli, gıda konusunda görevli olmak ları birlikler, dernekler, kooperatifler ve üzere Tarım ve Köyişleri Bakanlığından birlikler ile pamukla ilgili araştırma ve iki, Sağlık Bakanlığından bir üye, her eğitim kurumları, meslek odaları ve sivil iki Bakanlıkça ayrı ayrı seçilecek gıda toplum kuruluşlarının bir araya gelerek konusunda temayüz etmiş birer bilim kurdukları tüzel kişiliği haiz merkezi adamı, Türk Standartları Enstitüsünden Ankara’da olan konsey. (Ulusal Pamuk Kon- bir üye ve en fazla üyeye sahip olan gıda seyi Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yön.)

268 Tarım Hukuku Sözlüğü

Ulusal Referans Laboratuvarı: National üretime ilişkin kuralları ilk olarak tanım- Reference Laboratory Kontrol labora- layan ve yazıya döken kuruluş. tuvarlarında yapılan hizmetlerin teknik ULV : İngilizce Ultra Low Volume kelime- yönden koordinasyonunu yapan, kolla- lerinin baş harfleri; soğuk sisleme, ULV boratif çalışma düzenleyen, analiz yön- ilaçlama makineleri ile kalıcı veya ani et- temlerinin geliştirilmesi ve standardizas- kili, havada buharlaşan tipte ilaçların su yonunun sağlanması için yurtiçi ve yurt- ile seyreltilerek veya seyreltilmeden aero- dışı bilimsel kuruluşlarla işbirliği ve ortak sol sisi olarak havada uzun süre kalacak çalışma yürüten, eğitim ve araştırma ya- şekilde uygulanması. (Zirai Müc. İlaçları pan, analiz sonuçlarına itiraz durumunda Kont. Yön.) şahit numune çalışan ve AB referans la- boratuvarlarının faaliyetlerine ülke adına ULV tarım ilacı: ULV pesticide Soğuk ulusal düzeyde katılım sağlayan ve Türk sisleme ULV şeklinde uygulanabilecek Akreditasyon Kurumu veya Avrupa Ak- formülasyonda üretilen tarım ilaçları. reditasyon Kurumlarına üye kuruluşlarca (Zirai Müc. İlaçl. Etiket Yön.) akredite edilmiş laboratuvar. (Kontrol Lab. umuma ait: properties serving the public Kurl. ve Gör. Hk. Yön.) Halkın ortak kullanımına ait kamu malı. Ulusal Turunçgil Konseyi: National (Çeltik Ekimi Kanunu) Citrus Council Tarım Kanununda belir- umumi: common, general Genel. lenen ulusal tarım politikaları çerçeve- umumi afet: nationwide disaster Ülke- sinde çalışmalar yapmak üzere turunçgil nin tamamını veya büyük bir bölümünü üreticileri ile turunçgil bitkisinden elde etkileyecek derecede büyük afet. (Çiftçi edilen asıl ve yan ürünlerin ticaretini Mallarının Korunması Hk. Kanun) yapan tüccarlar, sanayiciler ve/veya bun- umumi bütçe: general budget Bak. genel ların oluşturdukları birlikler, dernekler, bütçe. (Ziraat Mühendisliği Hk. Kanun) kooperatifler ve birlikler ile turunçgil ile U-Ü ilgili araştırma ve eğitim kurumları, mes- umumi heyet: general assembly, general lek odaları ve sivil toplum kuruluşlarının meeting Bak. genel kurul (Ziraat Odaları ve bir araya gelerek kurdukları tüzel kişiliği Zir. Od. Birl. Tüz./ Ziraat Odaları ve Zir. Od. haiz merkezi Ankara’da bulunan konsey. Birl. Kanunu) (Ulusal Turunçgil Konseyi Kuruluş ve Çalışma Es. umumî mağaza: public warehouse Mak- Hk. Yön.) buz ve rehin senedi verme karşılığında Uluslararası Ekolojik Tarım Hareket- serbest, gümrüklenmemiş veya tekel al- leri Federasyonu: International Federa- tında bulunan malları vedia olarak kabul tion of Organic Agriculture Movements - etmek ve mudilerine de bu senetlerle tev- IFAOM 1972 yılında kurulan temel fel- di olunan malları satabilmek veya terhin sefesi organik tarım hareketinin ihtiyaç edebilmek imkanını vermek üzere faali- duyduğu hizmetlerin uluslar arası tek bir yette bulunan mağazalar. (Tarım Ürünleri organizasyon altında birleştirerek yenile- Lisanslı Depoculuk Kanunu) nemeyen doğal kaynakların kullanımını un işlem maddeleri: flour treatment minimuma indiren gıda üretim metotla- agents Hamurun işleme ve pişme kalite- rının kullanılması yoluyla organik tarımı sini arttırmak veya geliştirmek amacı ile geliştirmek olan tüm dünyada ekolojik una veya hamura ilave edilen emülgatör-

269 Ankara Barosu Yayınları ler dışındaki maddeler. (2002/58 sayılı Gıda değerlendirilmesi ve buralarda istihdam Mad. Genel Etiketleme ve Besl. Yönünden Et. imkanlarının artırılması; Yeterli toprağı Teb.; 2008/22 sayılı Renklendiriciler ve Tatl. Dış. bulunmayan ve topraksız çiftçilerin zirai Gıd. Katkı Mad. Teb.) aile işletmeleri kurabilmeleri için Dev- UPOV Sözleşmesi: UPOV Convention letin mülkiyetinde bulunan topraklarla Yeni Bitki Çeşitlerini Koruma Uluslara- topraklandırılmaları, desteklenmeleri, rası Birliği Sözleşmesi. (Yeni Bitki Çeş. Ait eğitilmeleri, Ekonomik üretime imkan Islahçı Hakl. Kor. İlş. Kanun; Yeni Bit. Çeş. Ait vermiyecek şekilde parçalanan tarım Islahçı Hakl. Kor. Dair Yön.) topraklarının gerektiğinde ve imkanlar ölçüsünde genişletilmesi suretiyle de UPOV: (International Union for the Protection of New Varieties of Plants) toplulaştırılması, tarım arazisinin aile- Uluslararası Yeni Bitki Çeşitlerinin Ko- nin geçimini sağlamaya ve aile iş gücü- nü değerlendirmeye yeterli olmayacak runması Birliği. (Bitki Çeş. Kayıt Altına Al. Yön.; 1997/11 sayılı Meyve ve Asma Çeşit/Anaç derecede parçalanmasını ve küçülmesini Damızlığı ... Teb.) önleme, Yeni yerleşme yerleri kurma, mevcut yerleşme yerlerine eklemeler usare: juice, sap Özsu, bitkilerin özsu- yapma, Zorunluluk halinde tarım arazi- yu, saf meyve suyu, bazı organik salgılar. sinin diğer amaçlara tahsisini düzenleme, (Gıda Maddeleri ... Tüz.) Dağıtılmayan tarım arazisinin değerlen- usta: craftsman Bir mesleğin gerektirdiği dirilme şeklini belirleme, Bakanlar Ku- bilgi, beceri ve iş alışkanlıklarını kazan- rulunca gerekli görülen diğer bölgelerde mış ve bunları mal ve hizmet üretiminde gayrimenkullerin Milli Güvenlik nede- iş hayatınca kabul edilebilecek standart- niyle mülkiyet ve tasarruf şekillerinde ve larda uygulayabilen usta belgesi almış yerleşim yerlerinde düzenlemeler yapma, kişi. (Gıdaların Ür. Tük. Den. Dair Yön.) amaçlarını gerçekleştirmek üzere Bakan- ustalık belgesi: craftmanship certificate lar Kurulunca sınırları belirtilmiş alan. 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanununa (Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair göre meslekî eğitimden geçen ustalara Tarım Ref. Kanunu) yetkili mercilerce verilen meslekî yeterli- uygulama imar plânı: application cons- lik belgesi. (Gıda ve Gıd. ile Tem. Ed. Mad. ve truction plan Tasdikli hali hazır haritalar Malz. Ür. İşyr. Sor. Yön. İst. Hak. Yön.) üzerine varsa kadastral durumu işlenmiş usul: lineal ancestors Üst soy, bir kimse- olarak nazım imar planı esaslarına göre nin babası, dedesi, babaannesi anneanne- çizilen ve çeşitli bölgelerin yapı adaları- si vb. (Sulama Alanlarında Arazi Düz. Dair... nı, bunların yoğunluk ve düzenini, yolları Uyg. Yön.) ve uygulama için gerekli imar uygula- uygulama alanı veya bölgesi: applica- ma programlarına esas olacak uygulama tion area or region Sulama Alanlarında etaplarını ve diğer bilgileri ayrıntıları ile Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım Ref. gösteren plan. (Toprak Kor. ve Arazi. Kul. Kanununun 1inci maddesinde sayılan; Kanunu; Tarım Arazilerinin Kor. Kul. Dair Yön.) Toprağın verimli şekilde işletilmesi, iş- uygunluk değerlendirme kuruluşu: ins- letilmesinin korunması, birim alandan tutition of regularity examination Ürün- azami ekonomik verimin alınması, ta- lerin, ilgili teknik düzenlemeye uygunlu- rım üretiminin sürekli olarak artırılması, ğunun test edilmesi, muayene edilmesi

270 Tarım Hukuku Sözlüğü ve/veya belgelendirilmesine ilişkin faali- de olan çeltikler. (2002/11 sayılı Çeltik Teb.) yette bulunan özel veya kamu kuruluşu. uzun taneli pirinç: long grained rice (Ürünlere İlişkin Tek. Mevzuatın Haz. ve Uyg. Tane boyu 6.0 mm den fazla ve aynı za- Dair Kanun) manda uzunluk/genişlik oranı 2’den faz- uygunluk değerlendirmesi: regularity la 3 den az olan veya tane boyu 6.0 mm examination Ürünlerin, ilgili teknik dü- den fazla ve aynı zamanda uzunluk/ge- zenlemeye uygunluğunun test edilmesi, nişlik oranı 3 ve 3 den fazla olan pirinç. muayene edilmesi ve/veya belgelendiril- (2001/10 sayılı Pirinç Teb.) mesine ilişkin her türlü faaliyet. (Ürünlere uzuv: organ Organ; 1- Vücudu oluşturan İlişkin Tek. Mevzuatın Haz. ve Uyg. Dair Ka- organlar; 2- Dernek, birlik, vakıf, şirket nun) gibi tüzel kişiliklerin işlevlerini yerine uygunluk işareti: regularity sign Bir getirmek üzere oluşturulan zorunlu veya ürünün, ilgili teknik düzenlemede yer ihtiyari organlar (denetim kurulu, yöne- alan gereklere uygun olduğunu ve ilgili tim kurulu, genel kurul, disiplin kurulu tüm uygunluk değerlendirmesi işlemle- vb) (Ziraat Odaları ve Zir. Od. Birl. Tüz.) rine tabi tutulduğunu gösteren işareti. (Ürünlere İlişkin Tek. Mevzuatın Haz. ve Uyg. Dair Kanun) uyruk: citizen Taabi, bir devlete vatan- daşlık bağıyla bağlılık. (Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım Ref. Kanunu) Ü uyuz: mange, scabies Serkopt denilen üçlü ganyan: pick three Günlük resmi gözle zorlukla görülecek kadar küçük programda üzerlerine üçlü ganyan ko- olan uyuz böceğinin, hayvanlarda şiddet- nulduğu ilan edilen ve aynı günde birbiri li kaşıntı ve kıl dökülmesiyle karakterize ardına yapılan üç koşunun birincilerini olan, insanlarda üst derinin altına girerek tahmin ederek o atlar üzerine oynanan U-Ü meydana getirdiği özellikle el, bilek, par- bahis. (At Yarışları ve Müşterek Bahisler Tüz.) mak araları, koltuk altları, karın bölgesi üretici: producer Bir ürünü üreten, imal ve kaba etlerde şiddetli kaşıntılar ve çizgi eden, ıslah eden veya ürüne adını, ticari şeklinde yaralar şeklinde kendini göste- markasını veya ayırt edici işaretini koy- ren kaşındırıcı ve bulaşıcı paraziter deri mak suretiyle kendini üretici olarak ta- hastalığı. (Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanunu) nıtan gerçek veya tüzel kişiyi; üreticinin uzatma ağları: gill nets, entangling nets Türkiye dışında olması halinde, üretici Balıkların galsamalarından ağa takılma- tarafından yetkilendirilen temsilciyi ve/ sı veya ağa vurdukları esnada yaptıkla- veya ithalatçıyı; ayrıca, ürünün tedarik rı hareketlerle ağlara sarılması yada sık zincirinde yer alan ve faaliyetleri ürünün gözlü ağa çarparak, seyrek gözlü ağda güvenliğine ilişkin özelliklerini etkileyen torba yapmak suretiyle yakalanmalarını gerçek veya tüzel kişi. (Ürünlere İlişkin Tek. sağlayan istihsal vasıtası. (Su Ürünleri Yön.; Mevzuatın Haz. ve Uyg. Dair Kanun) 2008/48 sayılı Ticari Amç. Su Ür. Avc. Teb.) üretici birlikleri: producer unions Ta- uzun taneli çeltik: long grained paddy rımsal Üretici Birlikleri Kanununa göre Tane boyu ortalaması 9.0 mm ve üzerin- tarım üreticilerinin, ürün veya ürün gru-

271 Ankara Barosu Yayınları bu bazında ve gönüllülük esasına dayalı şinde gerekli teknik, sağlık, hijyen ve av olarak kurdukları, tüzel kişiliği haiz ta- yasakları kontrollerinin ve ilgili kayıtların rımsal üretici birlikleri. (İyi Tarım Uyg. Yön.) yapılabilmesi için, tamamen kapalı bir üretici örgütü: producer organization mekan olarak inşa edilmiş, yeterli ka- Üretici ve yetiştiricilerin gönüllülük esa- pasitede, ihtiyaca uygun yapıda boşalt- sına dayalı olarak tarımsal alanda üretim- ma rampası bulunan ve iş akışına uygun den pazara kadar ekonomik menfaatleri- olarak müzayede alanına kontrollü giriş ni ve özellikle meslek ve geçimlerine ait yapılabilen ürün kabul ünitesi veya ünite- ihtiyaçlarını karşılıklı yardım, dayanışma leri. (Su Ürünleri Top. Per. Sat. Yerl. Yön.) ve kefalet suretiyle sağlayıp korumak ürün konseyi: Agricultural Products amacıyla çeşitli kanunlara dayanarak Council 5488 sayılı Tarım Kanununda kurdukları organizasyonlar. (Sözleşmeli Ürt. belirlenen ulusal tarım politikaları çer- Hk. Yön.) çevesinde çalışmalar yapmak üzere ürün üretim izni: consent for production İşlet- bazında üreticiler, tüccarlar, sanayiciler me veya çalışma izni verilmiş işletmele- ve/veya bunların oluşturdukları birlikler re mevzuatına uygun görülen ürünlerin ile kamu ve araştırma kurumları, meslek üretimini yapabilmeleri için Bakanlıkça odaları ve derneklerin bir araya gelerek verilecek izin. (Gıdaların Ür. Tük. Den. Dair oluşturacakları tüzel kişiliği haiz kon- Yön.) seyler. Ürün bazında tek bir ürün konseyi kurulabilir. Bu konseyler ürünle ilgili üretim sezonu: season production Bitki- kararlarını Tarımsal Dstekleme ve Yön- sel bir ürünün ekiminden hasadına kadar lendirme Kurulunun istediği her defada, geçecek süre. Kurul istemese bile yılda bir kez Kurula üretme havuzu: nursery Balık üretme rapor halinde sunarlar. Bak. Ulusal Çay havuzu, su ürünleri yetiştiriciliği yapmak Konseyi; Ulusal fındık Konseyi; Ulusal amacıyla, toprak, beton ve ağ havuzlar ile Pamuk Konseyi; Ulusal Turunçgil Kon- plastik veya benzeri malzemeden yapılan seyi; Ulusal Zeytin ve Zeytinyağı Konse- tank ve benzer üniteler. (Su Ürünleri Yetiş- yi (Tarım Kanunu) tiriciliği Yön.) ürün senedi: commodity bill Ürünlerin ürün: crop, product Bitkisel, hayvansal ve mülkiyetini temsil ve rehnini temin eden, su ürünleri alanında elde edilen her tür- lisanslı depo işleticisince nama veya emre lü işlenmemiş ham ürünler ile bunların düzenlenmiş, teminat olarak verilebilen, birinci derece işlenmesi ile elde edilmiş ciro edilebilen veya edilemeyen kıymetli ürünler. (Tarım Kanunu) evrak. (Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Ka- ürün ihtisas borsası: specialized product nunu) exchange market Aralarındaki sözleşme ürün takvimi: production calendar Bitki- çerçevesinde lisanslı depo işletmesince sel, hayvansal ve su ürünleri üretiminde düzenlenen ürün senetlerinin kota etti- sözleşmede belirlenen üretim dönemi. rildiği, alım satımının yapıldığı ve hare- (Sözleşmeli Ürt. Hk. Yön.) ketlerinin kontrol ve takip edildiği borsa. ürünün piyasaya arzının yasaklanma- (Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu) sı: prohibition on placing the product to ürün kabul alanı: product acceptance fa- the market Mevzuatına uygun olmayan cilities Su ürünleri haline ilk ürün giri- ürünlerin satış için piyasaya sürülmesinin

272 Tarım Hukuku Sözlüğü engellenmesi. (Ürünlere İlişkin Tek. Mevzua- tın Haz. ve Uyg. Dair Kanun) üst soy: lineal ancestors Bak. usul. (Sulama Alanlarında Arazi Düz. Dair... Uyg. Yön.) üzüm cibresi distilat içkisi: grape marc spirit Fermente ve distile edilmiş üzüm cibresinden elde edilen distile alkollü içki. Distilasyon işlemi direkt su buharı ile veya sonradan su ilave edilerek ger- çekleştirilir. Cibrenin distilasyonda bu- lunması halinde hacmen en fazla % 86’ya kadar distile edilmelidir. Aynı hacmen alkol miktarında tekrar distile edilebilir. (2005/11 sayılı Alkollü İçkiler Teb.) üzüm cibresi: grape marc Fermente ol- muş veya olmamış yaş üzümlerin pres- lenmesinden sonra arta kalan kısmı. (2008/67 sayılı Şarap Teb.) üzüm pekmezi: boiled grape juice Fer- mente olmamış taze veya kuru üzüm ekstraktının uygun yöntemlerle asitliğini azaltıp durultulmasından sonra tekniğine uygun olarak vakum altında veya açıkta koyulaştırılması ile elde edilen kıvamlı ürün. (2007/27 sayılı Üzüm Pekmezi Teb.) üzüm şırası: grape juice Yaş üzümden U-Ü doğal ya da fiziksel işlemlerle elde edilen, hacmen gerçek alkol miktarı % 1’i geç- meyen ürün. (2008/67 sayılı Şarap Teb.) üzüm yağı: grape oil Üzüm bitkisinin (Vitis vinifera L.) çekirdeklerinden elde edilen yağdır. (2001/29 sayılı Bitki Adı ile Anılan Yemeklik Yağl. Teb.) üzümsü meyveler: berry fruits Çilek, dut, muz, trabzon hurması, kivi, böğürt- len, ahududu, kuşburnu, üzüm, incir, (Tarımsal Ür. Birl. Kurlş. Usul ve Es. İlş. Yön.)

273

Tarım Hukuku Sözlüğü

V-W vadeli koşu: forward stakes, race inc- tama hava gaz karışımının verilmesi yo- luding special conditions Koşunun özel luyla yapılan kısa sürede sonuç alınan ve şartlarında o koşunun icrasından belirli gazlanan materyalin her yerine hızlı bir bir süre önce kaydının yapılması, taksit nüfuz sağlanan, daha çok paketlenmiş ve pişmancalık ödenmesi öngörülen ve gıda maddeleri, pamuk ve tütün balyaları taksit, kaydiye ve pişmancalıklar topla- gibi sıkıştırılmış materyallerin fumigas- mının birincilik ikramiyesine eklendiği yonunda kullanılan yöntem. (Zirai Karan- koşudur. (At Yarışları Tüz.) tina Fumigasyon Yön.) väkevä glögi: Bak. spritglögg. vali: governor İlin mülki amiri, ilde hü- Väkevä viiniglögi: Aromatize şarap üre- kümetin temsilcisi. (Çiftçi Mallarının Korun- timinde kullanılan şaraplardan elde edi- ması Hk. Kanun) len, kendine özgü karakteristik tadı ka- vanilya: vanilla Vanilla planifolia deni- ranfil veya tarçın veya bunların karışımın- len canavarotugiller familyasından bitki- V-W dan gelen ve tatlandırılabilen aromatize nin yeşil meyvelerinin toplanıp suda haş- şarap. Bu ürünlerin üretiminde karanfil landıktan sonra kurutulmasıyla elde edi- veya tarçın veya bunların karışımlarıy- len özel kokulu vanilin maddesine sahip, la birlikte diğer baharatlar da kullanılır. pasta, çikolata, dondurma, şekerleme, (2006/28 sayılı Aromatize Şarap, ... Teb.) kahve, kakao ve kola, likör gibi pek çok vakıf meraları: foundation pastures Va- ürüne tat katmak için kullanıldığı gibi kıf arazisi niteliğindeki mera alanları. parfüm sanayiinde de kullanılan madde. (Mera Kanunu) (Gıda Maddeleri ... Tüz.) vakum fümigatuvarı: vacuumized fumi- varak: paper, leaf Kâğıt, yaprak. (Gıda gator Vakumlu fümigasyon yapmak için Maddeleri ... Tüz.) özel olarak donatılmış fümigatuvar. (Zirai varış hakemi: finish judge Muvasalat Karantina Fumigasyon Yön.) hakemi; atların koşuyu bitiriş sıralarını, vakumlu fümigasyon: vacuum fumiga- bitirme aralıklarını, koşunun derece- tion Fumigasyon uygulanacak ortamın sini tespit ederek sonucu ilan etmek ve havasının önce boşaltılıp, sonra bu or- hemen yazılı olarak durumu tartı hake-

275 Ankara Barosu Yayınları mine bildirmekle görevli hakem. Varış belediyece tasdik edilmiş plan. (Kuluçkaha- hakemi, atlar varış çizgisini geçtiklerinde ne ve Damızlık Kanatlı İşlt. Yön.) varış kulesinde bulunmak zorundadır. vegatatif üreme: vegetative reproduction Varış hakemi, kararını, varsa ve gerek Cinsel olmayan üreme; bitkilerin çelik, görüyorsa, fotofinişi inceledikten sonra yumru, kök, soğan vesaire gibi bitki kısım- bildirir. Varış hakeminin kararları ke- ları ilen yapılan üreme. (Tohumculuk Yön.) sindir. Ancak, At Yarışları Tüzüğünde, vegetatif üretim materyalleri: vege- itiraz edilebileceği belirtilen kararları, tative reproduction materials bitkilerin Komiserler Kurulunca değiştirilebilir. (At çoğaltılmasından tohum haricindeki üre- Yarışları Tüz.) tim materyalleri olan çelik, yumru, kök, varidat: revenues Gelirler, kamu geliri. soğan gibi parçalarının kullanılması. (Or- (Köy Kanunu) ganik Tarım Yön.) varroa: varroa Varroa jacobsoni Bal arıla- veraset ilamı: declaration of heirship mi- rının yavrularına ve erginlerine musallat rasçılık belgesi, ölenin (miras bırakanın) olarak bedenleri dışında yaşayan onların mirasçılarını ve miras oranlarını gösteren kanlarını emerek zayıf düşüren ve yaşam sulh hukuk mahkemesi kararı. (Yeni Bit. sürelerini kısaltan, arıların bağışıklık sis- Çeş. Ait Islahçı Hakl. Kor. Dair Yön./Çiftçi Kayıt temini bastırarak virüs ve enfeksiyonların Sis. Yön. ) yayılmasına sebep olan ve bunun sonu- verem: tuberculosis, hectic fever Tüber- cunda arılar üzerinde asimetrik kanatlar, küloz, Etmeni insanlarda Micobacteri- çarpık bacaklar ve kısalmış abdomen (ka- um tuberculosis, sığırlarda Micobacteri- rın) gibi etkileri görülen, mücadele edil- um bovis olarak isimlendirilen bir bakteri mediğinde kovanı söndürebilen ihbarı olan, özellikle et ve süt ile hayvanlardan mecburi arı akarı parazit. (Hayvan Sağlığı insanlara geçebilen (zoonoz), insanlar- Zabıtası Yön.) dan da hayvanlara bulaşabilen hastalık. vasıf: spesification, quality, character Ni- Dar ve sıkışık, havası bozuk, güneş alma- telik, özellik. (Su Ürünleri Kanunu) yan ahırlardaki hayvanlar arasında çabuk vasıta: instrument, medium, agent Araç, yayılan hastalık özellikle kültür ırkı, veri- aracı. (Çeltik Ekimi Kanunu) mi yüksek inekler arasında daha sık rast- vatandaşlık numarası: citizenship num- lanır ve en çok sığırlarda, nadiren koyun ber Bak. Türkiye Cumhuriyeti kimlik ve keçilerde görülür. Solunumla, has- numarası. talıklı hayvanların et ve süt ürünlerinin tüketilmesiyle, hastalıklı boğalara aşım vatansız: heimatlos, stateless haymatlos, yaptırılmasıyla, anneden yavruya göbek her hangi bir ülkenin vatandaşlığını taşı- kordonu ve emzirme ile, nadirende deri mayan, hiçbir ülkeye vatandaşlık bağıyla teması ile bulaşabilir. İnsan ve hayvanlar- bağlı olmayan. (Sulama Alanlarında Arazi da akciğer, karaciğer, sindirim organları, Düzenlenmesine Dair Tarım Ref. Kanunu) üreme organları, kemik, eklem, beyin, vaziyet planı: layout plan Bir arsa üze- meme, göz gibi hemen hemen bütün or- rinde yapılan binaların varsa özel yol, ye- ganlarda hastalık yapabilir. Hastalık et- şil saha, spor tesisleri gibi ortak yerlerin keninin yerleştigi yere göre çesitli semp- arsa üzerindeki konumunu gösteren ilgili tomlar ve lezyonlar görülür. Sığırlarda en

276 Tarım Hukuku Sözlüğü fazla akciğer enfeksiyonlarına rastlanır. vergisi, motorlu taşıtlar vergisi gibi çok Öksürük, iştaha ragmen zayıflama, yor- çeşitli iş ve işlemden veya değerden vergi gunluk, burundan mukoprulent bir akın- alınabilmektedir. (Su Ürünleri Kanunu) tının gelmesi, bronşiyal ve mediastinal veri tabanı: database Bir konu veya ku- lenf yumrularının büyümesi ve bunların rumla ilgili sistematik erişim imkânı yaptıgı basınçtan dolayi dispne en çok olan, yönetilebilir, güncellenebilir, taşı- görülen semptomlardır. Ayrıca alimenter nabilir depolanmış veri topluluğu. (Bağ- kanalda, epididimiste, uterusta, memede cılık Yön.) kendine has semptomlar görülür. Hay- vermut: vermouth Bak. kokulu şaraplar. vanlarda verem hastalığı ihbarı mecburi ve tazminatlı bir hastalıktır. (Hayvan Sağlı- vermut yağı (thujon): absinthe oil, ver- ğı ve Zabıtası Kanunu) moth oil Absint, abseyt olarak anılan vergi levhası: tax board Ticari, zirai ve üretimi yasak içkinin imalinde kullanılan mesleki kazançları dolayısıyla gerçek zehirleyici etkisi olan ve distile ve diğer usulde vergilendirilen gelir vergisi mü- alkollü içkilerin imalinde kullanılması ve kelleflerinin, ticari kazancı basit usulde satılması yasak olan madde. (Gıda Madde- tespit edilen gelir vergisi mükelleflerinin, leri ... Tüz.) kurumlar vergisi mükellefi olan anonim, vesayet: custody Küçüklerin (ergin ol- limitet ve eshamlı komandit şirketlerin, mayanların) ve kısıtlıların (mahcurların) Kolektif şirket, adi komandit şirket ve korunması için öngörülmüş, bunların adi ortaklık gibi şahıs ortaklıklarında, mali işlerinin mahkemesince atanan vasi ortakların her birinin ayrı ayrı işyerlerine tarafından idare edildiği kamu hizmeti asmak zorunda oldukları, her yıl mayıs niteliğinde kurum. (Çiftçi Kayıt Sis. Yön.) ayında güncellenen, vergi tarhına esas veter: tendon Kiriş, tendon, kasları ke- olan kazanç tutarları ile bunlara isabet miklere bağlayan bağ doku. (Gıda Madde- eden vergi miktarlarını gösteren ilgili leri ... Tüz.) vergi idaresince onaylanmış levha. (Kont- rol Lab. Kurl. ve Gör. Hk. Yön.) (Tohumculuk veteriner biyolojik ürünleri: veterinary V-W Yetk. ve Den. Yön.) biological products Hayvanlarda aktif veya pasif bağışıklık oluşturmak, bağı- vergi numarası: tax number, tax idendi- şıklığın seviyesini ölçmek veya hastalık fication (id) number Gerçek kişiler için teşhisi için hazırlanmış aşı, serum gibi Türkiye Cumhuriyeti Kimlik Numara- ürünler ile teşhis kitleri. (2002/37 sayılı Ve- sı, tüzel kişiler için ise vergi idaresinden teriner Biyolojik Ür. İth.... Teb.; 2003/40 sayılı alınan ve vergiye tabi işlemlerde kulanıl- Veteriner Biyolojik Ür.... Teb.) ması zorunlu olan numara. (Çiftçi Kayıt Sis. Yön.; Organik Tarım Yön.) veteriner ecza deposu: veterinary phar- vergi: tax Devletin kamu hizmeti gider- maceutical warehouse Sadece veteriner lerini karşılamak amacıyla bireylerden sağlık ürünlerinin toptan satışının yapıl- rızasına bakmaksızın topladığı kamu dığı, eczacı veya veteriner hekim sorum- geliri. Vergilendirme ancak kanunla ya- luluğunda faaliyet gösteren ecza depoları. pılabilmektedir. Gelir vergisi, kurumlar veteriner hekim odaları: veterinary vergisi, katma değer vergisi, alım satım chambers Hudutları içinde en az 30 ve- vergisi, veraset ve intikal vergisi, emlak teriner hekim bulunan her vilayet mer-

277 Ankara Barosu Yayınları kezinde veya mücavir vilayetler birleşti- (2002/30 sayılı Hayvansal Kökenli Gıd. Vet. İlaçl. rilmek suretiyle en az 30 veteriner hekim Maks. Kal. Lim. Teb. ) bulunan mıntakalarda merkez konseyi veteriner ilaçları: veterinary drugs, ani- karariyle kurulan tüzelkişiliğe sahip mal drugs Hayvanları tedavi, koruma ve kamu kurumu niteliğinde meslek kuru- teşhis amacıyla veya hayvanın davranış ya luşu olan oda. (Veteriner Hek. Mes. İc. Türk da fizyolojik fonksiyonlarını değiştirmek Vet. Hek. Bir. ve Od. Teş. Kanun) amacıyla uygulanan farmakolojik mad- veteriner hekim: veterinary Hayvan deleri. (2002/30 sayılı Hayvansal Kökenli Gıd. hastalıklarını önleyen, teşhis koyan, te- Vet. İlaçl. Maks. Kal. Lim. Teb.) davi eden ve hayvan ıslahı ile gelişme- veteriner ilaçlı premiks: veterinary mesine katkıda bulunan, ayrıca hayvansal dicated premix Gerektiği anda ilaçlı yem gıdaların kaliteli üretimi ve kontrolü üretmek amacıyla yeme katılarak kulla- için çalışan, zoonozlarla mücadele ede- nılacak şekilde bir veteriner tıbbi müs- rek halk sağlığını koruyan, Veteriner Hek. tahzar olarak hazırlanmış, veteriner ilaç Mes. İc. Türk Vet. Hek. Bir. ve Od. Teş. Kanun etkin maddesi içeren ve bu Yönetmeliğe sayılı Veteriner Hekimliği Mesleğinin göre ruhsat almış ara ürünleri, (Veteriner İcrasına, Veteriner Hekimleri Birliği ile İsp. ve Tıbbi Müst. Yön.) Odaların Teşekkül Tarzına ve Göreceği veteriner ispençiyari ve tıbbi müstahzar: İşlere Dair Kanuna göre veteriner hekim veterinary and medical pharmaceuticals ünvanı kazanmış kişi. (Veteriner Hek. Muay. Tüm farmasötik üretim aşamalarından ve Polk. Yön.; Veteriner İsp. ve Tıbbi Müst. Yön.; geçerek kullanıma hazır hale gelmiş, özel Tarım Sigortaları Kanunu; Veteriner Hek. Mes. İc. bir isim altında, özel bir ambalaj içinde Türk Vet. Hek. Bir. ve Od. Teş. Kanun) ve gerçek veya tüzel bir kişilik tarafından veteriner homeopatik müstahzar: ve- kullanıma arz edilmek üzere hazırlanmış, terinary homeopathic preparation Bak. Bakanlıktan ruhsat almış, içerdiği tüm homeopati; homeopatik müstahzar. (Ve- hammaddeleri doğru, kesin ve tekrar edi- teriner İsp. ve Tıbbi Müst. Yön.) lebilir metodlarla tanımlanıp tahlil edile- veteriner ilaç etkin maddesi: veterinary bilen, veteriner ilaç etkin maddesi içeren drug substance Hayvanları hastalıklardan ve yine ilaç anlamında kullanılabilecek korumak, tedavi etmek, fizyolojik fonk- şekilde hazırlanmış farmasötik terkipler. siyonları istenen yönde değiştirmek ve/ (Veteriner İsp. ve Tıbbi Müst. Yön.) veya hayvan organizmasındaki organik veteriner kozmetik: veterinary cosmetic ve fonksiyonel bozuklukları düzeltmek Hayvanların sağlığına zarar vermemek amacıyla kullanılan veya bir hastalığı teş- kaydıyla temizlenmeleri, istenmeyen ko- his etmek amacıyla hayvana veya hayvan kuların giderilmesi, görünümlerinin de- için uygulanan farmakolojik aktif mad- ğiştirilmeleri ile doku ve organların ko- deler. (Veteriner İsp. ve Tıbbi Müst. Yön. ) runması amacıyla kullanılan farmasötik veteriner ilaç kalıntısı: veterinary drug ürünler. (Veteriner Hek. Muay. ve Polk. Yön.) residue Veteriner ilaçların değişmemiş veteriner sağlık raporu: veterinary he- şekillerinin ve/veya metabolitlerin hay- alth report Hayvan ve hayvan maddeleri- van doku veya organlarındaki serbest nin ilçe dışına nakledilebilmesi için taşı- ve/veya bağlı olarak bulunan miktarları. nacak hayvan veya hayvan maddelerinin

278 Tarım Hukuku Sözlüğü bulaşıcı hastalık taşımadığıı gösteren ve hayvanlarda üretilen tüm veteriner amaç- nakil esnasında bulundurulması zorunlu lı canlı ajanlar, probiotikler, competative olan yetkili veteriner hekim tarafından exclution’lar, tedavi amaçlı kullanılmayan düzenlene belge. (Hayvan Sağlığı Zabıtası kimyasal maddeler ve teşhis miyarları gibi Yön.; Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanunu) maddeler. (Özel Veteriner Laboratuvarları Yön.) veteriner sağlık sertifikası: veterinary veteriner sağlık ürünleri üretim özel la- health certificate Hayvan ve hayvansal boratuvarı: products and productions ve- ürünlerin sağlık şartlarına uygun olduğu- terinary health private laboratory Gerçek nu gösteren, resmî veteriner hekim tara- ve tüzel kişiler ile kamu kurum ve kuru- fından düzenlenen belge. luşlarının bu Yönetmelik hükümlerine veteriner sağlık teknikeri: veterinary göre açacağı hayvan hastalıkları ile ilgili technologist Lise öğrenimi üzerine iki yıl Bakanlıkça üretim izni verilecek olan vete- süreli Meslek Yüksek Okullarının Sağlık riner sağlık ürünleri üretimini yapan labo- Programları Bölümünde yer alan “Vete- ratuvarlar. (Özel Veteriner Laboratuvarları Yön.) riner Sağlık Önlisans” programlarından veteriner teşhis ve analiz özel labora- veya “Hayvan Yetiştiriciliği ve Sağlığı” tuvarı: veterinary diagnosis and analysis programından mezun olan teknikerler. private laboratory Gerçek ve tüzel kişi- (Hayvan Sağlığı Kabini Aç. ... Yön.) ler ile kamu kurum ve kuruluşlarının bu veteriner sağlık teknisyeni: veterinary Yönetmelik hükümlerine göre açacağı ve technician Milli Eğitim Bakanlığına bağ- Bakanlıkça belirlenen hayvan hastalıkla- lı Tarım Meslek Lisesi veteriner sağlık rının teşhis ve analizlerini yapan labora- bölümü ile daha önce Tarım ve Köyişleri tuvarlar. (Özel Veteriner Laboratuvarları Yön.) Bakanlığına bağlı olan Veteriner Sağlık veteriner tıbbî ürünleri: veterinary me- Meslek Lisesi, Hayvan Sağlığı Memur- dicinal products Hayvana uygulanmak ya ları Okulu, Hayvan Sağlığı Memurları da hayvan için kullanılmak amacıyla tüm Meslek Lisesi okullarından herhangi üretim aşamalarından geçerek kullanıma V-W birinden mezun olan teknisyen. (Hayvan hazır hale getirilmiş ilaç etkin maddesi Sağlığı Kabini Aç. ... Yön.; Hayvan Sağlığı Kabini ihtiva eden ürünler ve veteriner biyolojik Aç. ... Yön.; Suni Toh. Tabi Toh. Ovum ve Emb. ürünler. Trans.... Yön.) vezin: gauge Ölçü. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) veteriner sağlık ürünleri: veterinary health products Veteriner amaçlı canlı vilayet: province İl. (Çeltik Ekimi Kanunu) ve cansız besiyerlerinde üretilen her tür- viski: whisky, whiskey Tahıl mayşeleri- lü aşı ve serumlar, r-DNA teknikleri ile nin, malt içeriğindeki diastaz enzimi ve/ elde edilenler hariç, tüm veteriner amaçlı veya diğer doğal enzimler ile şekerlendi- kullanılacak mikroorganizma kültürle- rilmeleri, maya ile fermentasyonu ve kul- ri, Rekombinant DNA veya hibridoma lanılan hammaddenin tat ve kokusuna teknikleri ile elde edilenlerde dahil olmak sahip olması için hacmen en fazla %94,8 üzere, tüm veteriner amaçlı kullanılacak alkole kadar distilasyonu ile elde edilen mikroorganizma ve hücre kültürleri, bi- distilatın, en az üç yıl süre ile, kapasitesi yolojik dokulardan ekstre edilen, tüm 700 litreyi geçmeyen ahşap fıçılarda ol- veteriner amaçlı ürünler, embriyoda veya gunlaştırılması sonucu elde edilen distile

279 Ankara Barosu Yayınları alkollü içki. (2005/11 sayılı Alkollü İçkiler Teb.; veya bunların parçaları veya meyve suyu, Gıda Maddeleri ... Tüz.) meyve veya bitkilerden ekstrakt edilmiş vitaminize: vitaminize Vitamin ilave konsantre distilatların veya diğer distilat- etme. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) ların eklenmesi ile aromalandırılan likör veya distile alkollü içki. Doğal veya doğa- vitaminler: vitamins Normal büyüme la özdeş aromalar eklenir ve tatlandırılır. ve yaşamın sürdürülebilmesi için gerekli (2005/11 sayılı Alkollü İçkiler Teb.) olan, eksikliğinde metabolizma bozuk- lukları görülebilem, vücudun sağlıklı vurgun: the bends, nitrogen narcosis Dal- gelişimi, sindirim fonksiyonları, enfeksi- gıcın, çok derinlerdeki suyun basıncı, iki yonlara karşı bağışıklık kazanma açısın- akıntı arasında sıkışıp kalma, düzenli hava alıp verememe sonucunda veya birden su dan oldukça gerekli olan, vücudun kar- yüzüne çıkış gibi durumlarda uğradığı bonhidrat, yağ ve proteini kullanmasını inme veya ölüm. sağlayan bir kısmı yağda çözünebilen (A, D, E ve K vitaminleri), diğerleri (B grubu vüsat: width Genişlik, en. (Seriri ve Gıdai vitaminler ve C vitamini) suda çözünebi- Tah. Lab. Yön.) len organik öğeler. (2002/58 sayılı Gıda Mad. Genel Etiketleme ve Besl. Yönünden Et. Teb.) vokover: walk over Koşuya katılan birden fazla atın bulunmadığı koşu. Bir ko- W WAHO: World Arabian Horse Organi- şuya tek atın katılması. Bu halde koşuya zation Dünya Arap Atları Birliği (Safkan katılan tek atın tekmil mesafeyi koşması- Arap ve İngiliz Atlarının Soy Küt. Kay. Dair Yön.) na lüzum olmayıp binilmiş olarak hakem kulesinin önünden geçmesi, koşuya işti- WHO: World Health Orgnaization rak etmiş ve kazanmış olması için kafidir. Dünya Sağlık Örgütü Birleşmiş Millet- (At Yarışları Tüzüğü.) lere bağlı olan ve toplum sağlığıyla ilgili çalışmalar yapan teşkilat. (Tarımda Kul. voli ağı: lampara net Bak. alamana ağı. Org. OrgMin. Ö. Mik. ve Enzim. İç. Org. Güb. (Su Ürünleri Yön.) Top. Düz....Yön.; Zirai Müc. İlaç ve Aletl. Hk. voli yeri: vallis Deniz ve içsularda su Tüz.) ürünleri istihsaline elverişli, sahile bitişik ve sınırları belli su sahaları. (Su Ürünleri Kanunu) votka: vodka Tarımsal kökenli etil al- kolün hammaddesinden gelen duyusal özelliklerinin seçimli olarak azaltılması amacıyla rektifikasyonu veya aktif kö- mürden filtrasyonu ve ardından direkt distilasyonu veya eşdeğer işlemlerden geçirilmesi ile elde edilen distile alkollü içki. İçkiye aroma maddeleri ilave edilerek duyusal özellikler kazandırılabilir. (2005/11 sayılı Alkollü İçkiler Teb. ) vruchtenjenever: “Jenever”e meyve, bitki

280 Tarım Hukuku Sözlüğü

Y yabancı döllenmeye tabi bitkiler: exter- vanlar. (Hayvanları Koruma Kanunu; Hayvan nal fertilized plants Çiçeklerinde erkek Islahı Kanunu) ve dişi organları bulunmasına rağmen yabani kuş: wild bird Herhangi bir işlet- kendi kendisini dölleme kabiliyeti olma- mede tutulmayan serbest yaşayan kuşlar. yan ve erkek ve dişi organları başka başka (Avian İnfluenza Hast. Karşı Kor. Müc. Yön.) bitkilerde olup bir bitkinin diğer bir bitki (Pistacia Lentiscus L.), tarafından döllenmesi. (Tohumculuk Yön.) yabani sakız: Mezde- ki sakızı (Zeyt. Isl. Yab. Aşl. Hk. K.’nun Sakız yabancı ot: weed Kültür bitkilerinin tarı- ve Harn. Teşm. D. Kanun.; Zeytinciliğin Islahı ve mının yapıldığı arazilerde kendiliğinden Yabanilerinin Aşılattırılması Hk. Kanun) yetişen ve kültür bitkilerinin besinlerine ortak olarak gelişmelerini ve verimlerini yabani zeytinlik: wild olive orchard Zey- etkilemeleri nedeniyle istenmeyen bitki- tinin anacı yabani zeytin (delice) ağaçla- ler. (Bitki Koruma Ür. Ruhs. Hk. Yön.) rıyla kaplı alan. (Zeytinciliğin Islahı ve Yaba- nilerinin Aşılattırılması Hk. Kanun) yabancı ot ilaçları: herbicides Tarım ara- Y zilerinde kültür bitkilerine zarar veren yağ: fat 1- Fosfolipidler dahil olmak üze- istenmeyen bitkilerin yok edilmesi ve re tüm lipidler. 2- Karkasın intersitisyal kontrolü için kullanılan değişik terkip- ve intramuskular yağını ve süt yağını ih- lerde zirai mücadele ilaçları. (Bitki Koruma tiva etmeyen, hayvan karkasında bulunan Ür. Top ve Per. Sat.... Yön.) veya karkastan kesilerek elde edilen lipit yabancı uyruklu: citizen of foreign co- bazlı doku. (2002/58 sayılı Gıda Mad. Genel untries Türk vatandaşı olmayıp başka bir Etiketleme ve Besl. Yönünden Et. Teb.; 2002/30 devletin vatandaşı olan kişi. (Sulama Alan- sayılı Hayvansal Kökenli Gıd. Vet. İlaçl. Maks. larında Arazi Düz. Dair... Uyg. Yön.; Sulama Kal. Lim. Teb.) Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım yağhane: oil refinery Zeytini sıkarak ya- Ref. Kanunu) ğını çıkarmak için kurulmuş tesis. (Zeytin- yabani hayvan: wild animal Doğada ser- ciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hk. best yaşayan evcilleştirilmemiş ve kültüre Kanun) alınmamış omurgalı ve omurgasız hay- yağı azaltılmış içilebilir çikolata: fat re-

281 Ankara Barosu Yayınları duced drinking chocolate En az % 25 kakao mu. (Pamuk Ekilişlerinde Zararlı Olan Pembe tozu içinde kuru maddede en fazla %20 Kurt Yön.) kakao yağı içeren, kakao tozu ve şeker ka- yağsız sütlü çikolata: non-fat milk cho- rışımı. (2003/23 sayılı Çikolata ve Çik. Ür. Teb.) colate Bileşiminde en fazla %1 süt yağı yağı azaltılmış kakao tozu: fat-reduced içeren sütlü çikolata. (2003/23 sayılı Çikolata cocoa powder Kakao kekinin öğütülme- ve Çik. Ür. Teb.) siyle elde edilen ve kuru madde üzerin- yakacak odun: fuel wood Boyut ve gö- den kütlece % 20 den az kakao yağı içe- rünüş özellikleri itibariyle endüstriyel ren toz haldeki ürün. (2000/10 sayılı Kakao odun standartlarında aranan özellikleri ve Kakao Ür. Teb.) taşımayan ve ısınma ya da başka şekilde yağı azaltılmış şekerli kakao karışımı: enerji üretimi amacıyla kullanılan yu- fat-reduced sweetened cocoa mixture Yağı varlak ve yarılmış haldeki odun. (Zirai azaltılmış kakao tozunun şeker ile karı- Karantina Yön.. ) şımı sonucu elde edilen ve kuru madde yalak: basin Meraya çıkarılan hayvanla- üzerinden kütlece en az % 20 oranında rın su ihtiyaçlarını gidermek üzere mera- yağı azaltılmış kakao tozu içeren ürün. da uygun yerlere taş, ağaç veya betondan (2000/10 sayılı Kakao ve Kakao Ür. Teb.) yapılan su kapları. (Ruam Yön. ) yağı azaltılmış şekerli kakao tozu: fat- yalancı yem: jig Tüy ve iplikten yapı- reduced sweetened cocoa powder Yağı lan sinekler, bir veya daha çok uçlu iğne azaltılmış kakao tozunun şeker ile karı- ile donatılmış yumuşak plastik yemler, şımı sonucu elde edilen ve kuru madde muhtelif kaşıklar, döner kanatlı yemler, üzerinden kütlece en az % 25 oranında çeşitli şekillerde ve renkte yemler. yağı azaltılmış kakao tozu içeren ürün. (2000/10 sayılı Kakao ve Kakao Ür. Teb.) yan hakemler: assistant refrees, linesman Koşu pistinde yer alarak koşuların dürüst yağı azaltılmış ve aromalandırılmış bir şekilde cereyan edip etmediğini tet- şekerli kakao karışımı: fat-reduced and kik ve tesbit etmek ve koşu dürüstlüğüne flauvoured sweetened cocoa Yağı azaltıl- aykırı hareketleri Komiserler Heyetine mış kakao tozunun şeker ile karışımına bildirmekle mükellef kimseler. (At Yarış- aroma eklenmesi sonucu elde edilen ve ları Tüz.) kuru madde üzerinden kütlece en az % 20 oranında yağı azaltılmış kakao tozu yanıkara: blackleg disease Genellikle sı- içeren ürün. (2000/10 sayılı Kakao ve Kakao ğırlarda görülmekle birlikte koyun ve ke- Ür. Teb.) çilerede geçebilen boyun, omuz ve kalça gibi adalelerin fazla olduğu vücut böl- yağlı süt: fat milk, full-fat milk. (Gıda gelerinde sıcak, ağrılı ve gazlı ödemlerle Maddeleri ... Tüz.) kendini belli eden, ülkemizde sonbahar yağlı tohumlu bitkiler: oil seed plant Ay- ve kış başlangıcında patates ve pancar çiçeği, kolza, soya, yer fıstığı, aspir gibi ekimi yapılan tarlalarda otlatılan hayvan- tohumlarından yağ elde edilebilen bitki- lar arasında görülen Clostridium chauvei ler. (Tarımsal Ür. Birl. Kurlş. Usul ve Es. İlş. Yön.) ismindeki oksijensiz ortamda yaşayan bir yağlık çiğit: cottonseed for oil Pamuk yağı bakterinin sebep olduğu, topraktaki spor- elde edilmek üzere ayrılan pamuk tohu- ların karıştığı yem ve sularla bulaşık me-

282 Tarım Hukuku Sözlüğü ralarla, açık yaralarla ve sindirim yolu ile yapay tatlandırıcılar: artificial sweete- bulaşan öldürücü bir hastalık. Hayvanda ners Doğal tatlandırıcı molekülleri ben- iştahsızlık, bitkinlik, diş gıcırdaması, si- zerlerinin laboratuvarlarda yapay olarak nirsel depresyonlar ve ağız köpürmesi gö- sentezlenmesi ile elde edilen genellikle rülür. Ateş birden yükselir. Hayvanlarda sıfır ya da sıfıra yakın miktarda kalori topallık göze çarpar. Solunum güçlüğü, içeren maddeler. Karşıtı: Doğal tatlandı- kalp yetmezliği görülür. Vücut ısısı düşer rıcılar. (Gıda Katkı Mad. Yön.) ve hayvan 1-2 gün içerisinde ölür. Hasta- yapay tohumlama: artificial inseminati- lığın teşhisi için, hastalıklı dokular kan ve on Bak. suni tohumlama. ödem sıvısı laboratuara gönderilmelidir. yapay yem: artificial bait Balık avlamada Hastalığın seyri çabuk olduğundan teda- kullanılan tüy ve iplikten yapılan sinek- viye fırsat bulunamaz. Hasta hayvanlara ler, bir veya daha çok uçlu iğne ile dona- başlangıçta antibiyotik verilirse kurtulma tılmış yumuşak plastik yemler, muhtelif şansı olabilir. Yanıkara, mikropla bulaşık kaşıklar, döner kanatlı yemler gibi çeşitli araziye bağlı bir enfeksiyon olduğundan, şekillerde ve renkteki yemler. (Her bir hayvanların böyle meralara sokulmaması yapay yem, üzerindeki tüm donanımla- gerekir. Hayvanlar her türlü yaralanma- rıyla 1 olta iğnesi eşdeğeri olarak değer- dan korunmalı ve yaralar sağaltılmalıdır. lendirilir) (2008/49 sayılı Amatör Amç. Su Ür. Aktif bağışıklık için aşılar başarı ile kul- Avc. Teb.) lanılmaktadır. (Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Ka- nunu; Hayvan Sağlığı Zabıtası Yön.) yapı kullanma izin belgesi: occupancy permit Yapı tamamen bittiği takdirde yanıltıcı reklam: misleading adverti- tamamının, kısmen kullanılması müm- sement Ürünlerin olduklarından farklı kün kısımları tamamlandığı takdirde bu özelliklere ve etkilere sahip olduğu inti- kısımlarının kullanılabilmesi için inşaat baını uyandıran reklam. (Gıdaların Ür. Tük. ruhsatını veren belediye, valilik (veya ye- Den. Dair Yön.) minli serbest mimarlık veya mühendislik yanmış şeker: burned sugar Baz, mineral bürolarınca), ruhsata tabi olmayan ya- asit veya diğer kimyasal katkılar içermeyen pıların tamamen veya kısmen kullanıla- Y sakarozun kontrollü ısıtılmasıyla elde edi- bilmesi için ise ilgili belediye ve valilik len ürün. (2006/28 sayılı Aromatize Şarap... Teb.) tarafından mal sahibinin müracaatı üze- yapay aroma vericiler: artificial aromatics rine yapının ruhsat ve eklerine uygun ol- Kimyasal yollarla sentezlenen ancak kim- duğu ve kullanılmasında fen bakımından yasal yapısı doğal aromalardan farklı olan mahzur görülmediğinin tespiti halinde maddelerdir. Kullanımına izin verilen ya- verilen izin belgesi. (Kanatlı Hayvan Eti ve pay aroma verici maddelerin listesi Türk Et Ür. Üretim Tes.... Yön.; Kırmızı Et ve Et Ür. Gıda Kodeksi Yönetmeliğinin ekinde ya- Üretim Tes. Yön.) yınlanmıştır. (Türk Gıda Kodeksi Yön.) yapı ruhsatiyesi: building licence, cons- yapay soda: artificial soda Sulara, sodyum truction permit Yapı ruhsatı, inşaat izni, bikarbonat eklemek suretiyle, tekniğine mücavir alanlar içerisinde ruhsata tâbi göre hazırlanan karbondioksit ile gazlan- olan herhangi bir yapının inşaatına baş- dırılmış ürün. (2007/26 Alkolsüz İçecekler Teb.; lanabilmesi için belediyelerce, mücavir Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun) alan sınırları dışında Valiliklerce (Ba-

283 Ankara Barosu Yayınları yındırlık ve İskan Müdürlükleri) verilen hafazasını, güvenli ve etkili kullanımını izin. 3194 sayılı İmar Kanunu kapsamına sağlayan ve müstahzarın farmasötik şek- giren bütün yapılar için istisnaları hariç linin oluşturulmasında kullanılan madde- yapı ruhsatı alınması zorunludur. İnşaa- ler. 2- Yarı mamul veya mamul maddeleri tın ilk aşaması olan hafriyat işlemine dahi elde etmek için kullanılan hammadde ve ruhsat alınmaksızın başlanamaz. (Kuluçka- katkı maddeleri dışında kalan maddelerin hane ve Damızlık Kanatlı İşlt. Yön.) her biri. (Tarım ve Köy İşl. Bak. Kuruluş ve Gör. yapışkanlığı azaltıcı ve kaplama mad- Hk. KHK; Veteriner İsp. ve Tıbbi Müst. Yön.; Gı- deleri: antiadhesive and coating agents daların Ür. Tük. Den. Dair Yön.) Yapışkan özelliği bulunan gıdaların bir- yardımcı sağlık hizmetleri sınıfı: pa- birine, ambalaja, dişlere yapışmasını ön- ramedical health services profession class leme amacıyla ve gıdaları kaplamak ama- (Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. Dair Kanun) cıyla kullanılan izin verilmiş zararsız gıda yardımcı sağlık personeli: assistant he- katkı maddeleri. (Gıda Katkı Mad. Yön.) alth personnel, paramedicals Veteriner yaprak gübresi: leaf fertilizer Bitkinin hekim sorumluluğunda görev yapan ve- yapraklarına uygulanmasına ve uygula- teriner sağlık teknikeri, veteriner sağlık nan bitki besin maddelerinin yapraklar teknisyeni, laborant ve sağlık eğitimi al- tarafından alınmasına uygun olan gübre. mış diğer benzeri personel. (Tarımda Kullanılan. Kim. Güb. Yön.) yarı beyaz şeker: semi-white sugar Pola- yararlı nematodlar: beneficial nematodes rizasyonu en az 99,5° Z olan saflaştırılmış Serbest yaşayan (bitki paraziti olmayan ve kristallendirilmiş sakaroz. (2006/40 sa- çeşitlilik ve yoğunlukları toprak sağlığı yılı Şeker Teb.) açısından son derece faydalı olup, toprak yarı entansif yetiştiricilik: semi- canlılığı ve sağlığı bakımından indikatör intensive breeding, semi-intensive aqu- canlılar olarak kabul edilen, bakteriler ile aculture (fishery) Gübreleme ve tamam- beslenenleri bakterivor, funguslarla bes- (Su lenenleri fungivor, diğer nemetodlarla layıcı yemlemeye dayalı yetiştiricilik. Ürünleri Yetiştiriciliği Yön.) beslenenleri predatör ve besin tercihi tek olmayıp birden fazla kaynaktan yararla- yarı kurak: semi-arid Çöllerden daha nanları omnivor olarak isimlendirilen ne- fazla yağış alan nemli bölgelere nazaran matodlar. Bak. nematodlar (Bitki Koruma daha az yağış alan bozkır ve stepler. (Top- Ür. Ruhs. Hk. Yön.) rak Kor. ve Arazi. Kul. Kanunu) yardımcı komiser: assistant steward Ya- yarı tatlı: semi-sweet Aromatize şarap, rış komiserlerine yardımcı olmak üzere aromatize şarap bazlı içkiler ve bunlara yarış günlerinde hipodromda yarışların ait özel hükümlerde yer alan ürünlerde, usul ve nizamlara uygun olarak yapılma- invert şeker cinsinden şeker içeriğine sında görevlendirilen, yarışa ait teknik ve göre: şeker içeriğinin 90 g/L ile 130 g/L idari işlerde, Komiserler Kurulunca veri- arasında olması hali. (2006/28 sayılı Aroma- lecek görevleri, komiser yetkisiyle gören tize Şarap, Ar. Şar. Bazlı İçki ve Ar. Şar. Kokteyli personel. (At Yarışları Tüz.) Teb.) yardımcı madde: supplementary 1- Etkin yarım yağlı süt: semi fat milk, reduced fat maddelerin istenilen şekil ve sürede mu- milk (Gıda Maddeleri ... Tüz.)

284 Tarım Hukuku Sözlüğü yarım zeytin: half olive Çekirdeksiz veya tutuan ve bu yetkisini yetki verdiği yarış dolgulu zeytinin yaklaşık iki eşit parçaya müesesesince kullanan yarışlarla ilgil At bölünmesiyle elde edilen ürün. (2008/24 Yarışları Kanunu, At Yarışları Tüzüğü sayılı Sofralık Zeytin Teb.) ve sair mevzuatla kendisine verilen diğer yarımkan at: half purebred horse Safkan görevleri yerine getiren Bakanlık. Tarım olmayan, safkan atın başka ırktan bir atla ve Köyişleri Bakanlığı. (At Yarışları Tüz.; At çiftlşmesi sonucu meydana gelen at. Bu Yarışları ve Müşterek Bahisler Tüz.) tip atlar Safkanlara has soy kütüğüne yarış takvimi: race calendar (At Yarışları kaydedilmez ve safkanlara has koşularda Tüzüğü.) koşamazlar. (At Yarışları Tüz.) yarış: race, track Aynı yerde, aynı gün yarış bülteni: race bulletin Yarışlarla il- sürekli olarak yapılan bütün koşular. (At gili olarak en az haftada bir defa Yarış Yarışları Tüzüğü.) Müessesesi tarafından yayımı gereken yarı tatlı: semi-sweet Aromatize şarap, bülten. (At Yarışları Tüz.) aromatize şarap bazlı içkiler ve bunlara yarış komiseri: race steward At yarışları- ait özel hükümlerde yer alan ürünlerde, nın usul ve nizamlara uygun yapılmasını invert şeker cinsinden şeker içeriğine sağlamak, kurallara uymayanlar hakkın- göre şeker içeriğinin 90 g/L ile 130 g/L da gereken işlemleri yapmak üzere ya- arasında olması durumu. (2006/28 sayılı rış otoritesince görevlendirilmiş kimse. Aromatize Şarap, ... Teb.) Yarış komiserler kurulu üyelerinden her yasal faiz: legal interest 3095 sayılı Ka- biri. (At Yarışları Tüz.) nuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin yarış komiserler kurulu: board of race Kanun Uyarınca Borçlar Kanunu ve stewards Yarış Otoritesince her hipod- Türk Ticaret Kanununa göre faiz öden- rom için At Yarışları Tüzüğüne göre gö- mesi gereken hallerde, miktarın sözleş- revlendirilen komiserlerden oluşturulan me ile tespit edilmemiş olması halinde kurul. (At Yarışları ve Müşterek Bahisler Tüz.) ödenmesi gereken faiz miktarı. (Yıllık yarış mevsimi: race season Her takvim %9) Bakanlar Kurulu, bu oranı aylık ola- Y yılı için Yüksek Komiserler Heyetince rak belirlemeye, yüzde onuna kadar in- tesbit edilen her hipodrom için o hipod- dirmeye veya bir katına kadar artırmaya romda yıllık yarış programında gösterilen yetkilidir. (Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. yarışların yapılacağı dönem. (At Yarışları Dair Kanun) Tüz.) yaş çay: wet tea Hasat edilmiş kurutma yarış müessesesi: racing authority 6132 fermantasyon gibi işlemlerden geçmemiş sayılı At Yarışları Hakkında Kanunun 1 işlenmemiş çay yaprağı. (Çeltik Ekimi Ka- inci, 5 inci ve 6 ncı maddeleri hükümleri- nunu) ne göre yarış yapma ve müşterek bahisler yaş sertifikası: age certificate Türk Gıda tertip etme yetkisi verilen teşekkül; Tür- Kodeksi Distile Alkollü İçkiler Tebliğin- kiye Jokey Kulübü. (At Yarışları ve Müşterek de olgunlaşma süresi gerektiren ürünler- Bahisler Tüz.) de olgunlaşma süresini gösteren belge. yarış otoritesi: horse racing authority (2007/39 sayılı Gıda Mad.ve Gıda ile Tem. Bul. At yarışları düzenleme yetkisini elinde Mad. ve Malz. İth. Kont. Belg.... Teb.)

285 Ankara Barosu Yayınları yaş üzüm: fresh grape Üretilecek şara- yaylım: pasture Otlak, mera. (Köy Kanunu) bın özelliğine uygun olacak şekilde hasat yazlık ekim: summer planting, summer olgunluğuna ulaşmış, tekniğine uygun seeding Yazlık veya kışlık olarak ekimi olarak parçalanan, preslenen, sıkılan ve yapılabilen buğday arpa gibi bitkilerin kış kendiliğinden alkol fermantasyonuna geçtikten sonra bahar ayında ekiminin uğrayabilen, şarap yapmaya elverişli asma yapılması. Karşıtı; kışlık ekim. (Bitki Çeş. (2008/67 sayılı Şarap Teb.) meyvesi. Kayıt Altına Al. Yön.) yaşa göre siklet koşusu: weight race at yazlık yağ: summer oil İnsektisit ve aka- age Atların koşularda taşıyacakları sik- risit özellikli faydalı organizmalara zarar- letlerin, yaş farklarına göre düzenlenmiş sız, gerektiğinde uygun insektisit ve aka- sabit siklet cetvellerine nazaran, tesbit edildiği koşu. (At Yarışları Tüz.) risitlerle de karıştırılarak kullanılabilen petrol türevi mineral yağlar. (Zirai Müc. yaşama ortamı: habitat Bir hayvanın İlaçl. Etiket Yön.) veya hayvan topluluğunun doğal olarak yaşadığı yer. (Hayvanları Koruma Kanunu) yed-i emin: fiduciary, custodian, rece- iver Rehinli, hacizli veya herhangi bir yat: yacht Yat tipinde inşa edilmiş, gezi nedenle elkonulmuş olan malların, mu- ve spor amacıyla yararlanılan taşıyacak- hafazası ve idaresi kendisine verilen kişi. ları yatçı sayısı 36’yı geçmeyen, yük veya Malın sahibine de aynı amaçla yedi emin yolcu gemisi niteliğinde olmayan, tonila- to belgelerinde “Ticari Yat” veya “Özel sıfatıyla mal teslim edilebilir. Ancak mal Yat” olarak belirtilen deniz araçları. (Ba- sahibi mülkiyetten kaynaklanan hakları- lıkçı Barınakları Yön.. nı kullanamaz ancak muhafaza ve idaresi için gerekli işlemleri yapabilir. (Zirai yat limanı: yacht harbour, marina. Bak. Müc. İlaçları Kont. Yön.; Su Ürünleri Kanunu; Su marina. Ürünleri Top. Per. Sat. Yerl. Yön.) yavru atma: abortus Brusella hastalığı yedili ganyan: pick seven Günlük resmi veya diğer olumsuz etkiler dolayısıy- programda üzerlerine yedili ganyan kola gebe sığır ve koyun cinsi hayvanların yavrularını kaybetmeleri. (Hayvan Sağlığı nulduğu ilan edilen ve aynı günde birbiri Zabıtası Yön.) ardına yapılan yedi koşunun birincilerini tahmin ederek o atlar üzerine oynanan yayık tereyağı: churn butter Üretiminde bahis. (At Yarışları ve Müşterek Bahisler Tüz.) hammadde olarak yoğurt kullanılmasıyla elde edilen tereyağı. (2005/19 sayılı Tereya- yeknesak bitki çeşidi: uniform plant va- ğı, Diğ. Süt Yağı Es. Sürülebilir Ür.... Teb.) riety Kullanılan çoğaltım metoduna bağ- lı olan muhtemel değişiklikler dışında, yaylak: mountain pasture Bir veya birkaç ilgili özellikler bakımından bir örneklik köy veya beldeye münferiden veya müş- (Yeni Bitki Çeş. Ait Islahçı Hakl. tereken hayvanları ile birlikte yaz mevsi- gösteren çeşit. mini geçirmeleri, hayvanlarını otlatmala- Kor. İlş. Kanun) rı ve otundan yararlanmaları için tahsis yeknesaklık: uniformity Çeşidin çoğal- edilen veya kadimden beri bu amaçla tımı esnasında, çoğaltma metoduna bağlı kullanılan arazi. (Sulama Alanlarında Arazi olarak beklenen varyasyonun dışındaki Düz. Dair... Uyg. Yön; Mera Kanunu; Köy Kanu- diğer özellikler yönünden bir örneklik nu; Mera Yön.) göstermesi veya yeterince homojen ol-

286 Tarım Hukuku Sözlüğü ması. (Tohumculuk Kanunu; Yeni Bit. Çeş. Ait yeminli malî müşavir: chartered acco- Islahçı Hakl. Kor. Dair Yön.) untant Gerçek veya tüzel kişilerin veya yekünlu koşu: total amount race Koşuya bunların teşebbüs ve işletmelerinin mu- katılan en az üç at sahibinin ödedikleri hasebe sistemlerini kuran, geliştiren; kaydiye, taksit ve pişmancalıkların birin- muhasebe, finans ve mali konularda bel- ci ata veya koşunun özel şartlarına göre gelere dayanarak inceleme ve denetim plase atlara verildiği açık ve vadeli nite- yapan, mali tabloların ve beyannamelerin likteki koşu veya maçlar. İlave para veya vergi, istisna, muafiyet, iade, indirim, te- başka mükafat konulması koşunun nite- cil, terkin veya zarar mahsubu işlemleri liğini değiştirmez. (At Yarışları Tüz.) ve benzeri taleplerinin yasa ve yönetme- lik hükümleri, muhasebe prensipleri ile yem: feed Madde ve enerji bakımından muhasebe standartlarına uygunluğunu hayvanın yaşama ve verim ihtiyaçlarını sağlayan ve hesapların denetim stan- karşılamak amacıyla ve belli sınır ve şart- dartlarına göre incelendiğini onaylayan larda yedirildiği zaman hayvan sağlığına mevzuatına göre gerekli şartları taşımak zararlı olmayan hayvanların ağız yoluyla şartıyla yemin ettirilerek meslek icrasına beslenmesi amacıyla kullanılan işlenmiş, izin verilmiş kişi. (Tarımsal Üretici Birl. ile kısmen işlenmiş veya işlenmemiş, yem Tar. Ürt. Brl. Mrk. Birl. Den. Yön.) katkı maddeleri dâhil her tür madde veya ürün. (Yem Kanunu; 1996/8 sayılı Ev Hayvan- yemlik balık: bait fish Amatör avcılıkta ları Yemlerinin İth. ...Teb.) yemlik balık olarak kullanılmak üzere yakalanarak bu amaçla kullanılabilecek yem bitkileri: feed crops, fodder crops, balıklar. (2008/49 sayılı Amatör Amç. Su Ür. forage crops Hayvan yemi olarak tarımı Avc. Teb.) yapılan fiğ, korunga, yonca, üçgül, tırfıl, sudan otu vb. bitkiler (Mera Yön.) yemlik preparatlar: feed additives Kim- yasal analiz, sentez veya istihraç yolları yem katkısı: feed additive Yemlere ka- ile fabrikasyon şeklinde elde olunan ve tıldıklarında, hayvanların üretimini ve yemin değerini artırmaya yardım ede- yemlerin özelliklerini etkileyen madde- bilecek karakterdeki müstahzarlar ile Y ler. (2002/66 sayılı Yem Katkıları ve Premikslerin antibiyotik, hormon ve vitaminler gibi Ür. İth. İhr. ... Teb.) koruyucu maddeleri ihtiva eden yemler. yemeklik baklagil kuru taneleri: dry (Hayvan hastalıklarının tedavisi veya ön- edible legume beans Fasulye, böğrülce, lenmesi maksadiyle kullanılan sulfamid, bakla, bezelye, mercimek, nohut gibi antibiyotik, hormon ve vitamin gibi ilaç baklagiller familyesına mensup bitkile- ve maddeler bu tarif dışındadır.) (Yem Ka- rin yemeklik olarak ayrılmış olgunlaşmış, nunu; Veteriner Hek. Muay. ve Polk. Yön.) kurumuş taneleri. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) yemlik uzatma ağı: gillnet for catching yemeklik kuru baklagil unları: edible feed fish Uzunluğu en fazla 3 metre, yük- legume flour Çeşitli yemeklik baklagil sekliği en fazla 1 metre, göz açıklığı en kuru tenelerinin öğütülüp elenmesi ile fazla 28 milimetre olan, sadece canlı yem elde edilen unlar. Örnek: mercimek unu, yakalanması amacı ile kullanılan fanyasız bezelye unu, soya unu vb. (Gıda Maddeleri uzatma ağı. (2008/49 sayılı Amatör Amç. Su ... Tüz.) Ür. Avc. Teb.)

287 Ankara Barosu Yayınları yeni arazi oluşması: occurence of new yeniden ihracat (re-export) bitki sağlık land Birikme, dolma, toprak kayması sertifikası: phytosanitary certificate for veya kamuya ait suların yatağında ya da re-export Uluslararası kabul edilmiş for- seviyesinde değişme gibi sebeplerle sa- ma göre orijin ülkeden ithal edilen bitki hipsiz yerlerde yararlanmaya elverişli bir ve bitkisel ürünleri tekrar ihraç eden ülke alanın oluşması. Oluşan yer Devlete ait tarafından düzenlenen Bitki Sağlık Ser- olur, Devlet, bu araziyi kamusal bir sakın- tifikası. (Zirai Karantina İnspektör Yön. Zirai ca bulunmadığı takdirde öncelikle arazisi Karantina Yön) kayba uğrayana veya bitişik arazi malikine yenilebilir asit kazein: edible acid caseine devredebilir. (Türk Medeni Kanunu) Yağsız sütten teknolojisinde isan sağlığı- yeni bitki çeşidi: new variety of plant na zarar vermeyen laktik asit bakterileri, Çoğaltım veya hasat edilmiş materyali; peynir altı suyu, laktik asit, hidroklorik ıslahçı hakkı için başvurunun yapıldığı asit, sülfürik asit, sitrik asit, asetik asit ve tarihten geriye doğru yurt içinde bir yıl, ortofosforik asit kullanılarak elde edilen yurt dışında dört yıl, ağaç ve asmalarda kazein. (2001/22 sayılı Yenilebilir Kazein ve altı yıl öncesine kadar kullanım amacıyla Kazeinat Teb.) hak sahibi tarafından veya onun rızasıyla yenilebilir bitkisel yağlar: edible vege- satılmamış veya umuma sunulmamış bit- table oil Doğal yapısı gereği az miktarda ki çeşidi. (Yeni Bitki Çeş. Ait Islahçı Hakl. Kor. fosfatidler gibi diğer lipidleri, sabunlaş- İlş. Kanun) mayan bileşenleri ve serbest yağ asitlerini yeni ırklar: new races Saf yetiştirme veya içerebilen, sadece bitkisel kaynaklardan melezleme sonucu elde edilen ırk özel- elde edilen temel olarak yağ asitleri gli- likleri bakımından birbirine benzeyen ve seridlerinden oluşan yağlar. (2001/29 sayılı bu özellikleri yavrularına geçiren ırklar. Bitki Adı ile Anılan Yemeklik Yağl. Teb.) (Hayvan Irklarının Tesciline İlşk Yön.) yenilebilir buzlu ürünler: edible iced yeni köy yerleşme alanı: new village bu- products Buz karışımları ve sütlü buz ilding area Köyler için kurulması planla- ürünleri. (2005/43 sayılı Yenilebilir Buzlu Ür. nan yeni iskan alanları. (Sulama Alanlarında Teb.) Arazi Düz. Dair... Uyg. Yön.) yenilebilir hayvan maddeleri: edible yenibahar: pimento, allspice Pimenta dioica parts of animals Hayvan maddelerinin L. Merrill türüne giren bitkilerin olgunlaş- yenilebilir ve içilebilir olanları. (2000/32 mış, dolgun, 4,5-9,5 mm çapında, koyu Damızlık Harici Canlı Hay. ile Hay. Mad. İth.... kahverenkli meyvelerinin tekniğine uy- Teb.) gun olarak kurutulmuş tane veya öğütül- yenilebilir rennet kazein: edible ren- müş hali. (2000/16 sayılı Baharat Teb.; Gıda net casein Yağsız sütten, teknolojisinde Maddeleri ... Tüz.) kimozin enzimi veya sütü pıhtılaştıran yeniden ihracat: re-export İthal edilmiş insan tüketimine uygun diğer enzimler malların işlenerek veya işlenmeden tekrar kullanılarak üretilen kazein. (2001/22 sayılı ihraç edilmesi. (Zirai Karantina Fumigasyon Yenilebilir Kazein ve Kazeinat Teb.) Yön. Zirai Karantina İnspektör Yön. Zirai Karan- yenilebilme olgunluğu: maturity of tina Yön) edibleness Zeytinlerin doğal acılığı gide-

288 Tarım Hukuku Sözlüğü rildikten sonra, uygulanan işlemlere bağlı benzeri amaçlar için kullanılmak üzere olarak, çeşni veren maddeler katılsın veya planlanarak yapılaşmış veya eskiden beri katılmasın, zeytinin kendine has tat ve bu amaçla kullanılan planı bulunmayan koku alması. (2008/24 sayılı Sofralık Zeytin kasaba, belde ve köy yerleşik alanları ile Teb.) arsa niteliği kazanmış araziler. (Tarım Ara- yer kayması: landslide, landslip Bak. zilerinin Kor. Kul. Dair Yön.) heyelan. (Tabi Afetlerden Zar. Gör. Çiftçl. Yap. yerli ırk: domestic blood, domestic race Yard. Hk. Yön.) Bulunduğu bölgede uzun yıllar yetiştiril- yer seçim raporu: site selection report me sonucu ortaya çıkmış bölge şartlarına Kurulacak kuluçkahane veya damızlık uyum sağlamış ırk. (Hayvan Irklarının Tesci- kanatlı işletmesi yerinin tesis inceleme line İlşk Yön.) komisyonunca inceleme ve değerlendi- yerli inek: domestic cattle Kültür ırkı rilmesinin yapılması sonucunda düzenle- veya melez olmayan yöreye özgü gen ka- nen rapor. (Kuluçkahane ve Damızlık Kanatlı rakterlerine sahip eskiden beri bilinen ve İşlt. Yön.) yetiştirilen yerli ırk inekler. Yerli Kara, yeraltı suyu: ground water Yeraltında Doğu Anadolu Kırmızısı vb. (Mera Yön.) doygunluk kuşağında bulunan ve toprak yersarsıntısı: earthquake Deprem, zel- ya da toprak altıyla doğrudan temas ha- zele. (Tabi Afetlerden Zar. Gör. Çiftçl. Yap. linde olan bütün sular. (Tarımsal Kaynaklı Yard. Hk. Yön.) Nitrat Kirliliği Yön.) yeşil iç mercimek: green lentil kernel Ka- yerel yönetim: local administration, local bukları soyulmuş, çenekleri birbirinden government, local authority Yerel kamu ayrılmış veya ayrılmamış ve kabukların- hizmetlerini gören, seçim ve denetimleri dan temizlenmiş yeşil mercimek tanesi. büyük oranda hizmet gördüğü yerin hal- (2003/25 sayılı Mercimek Teb.) kına ait olan yerinden yönetim birimleri; yeşil kart: green card 3816 Sayılı Ödeme belediyeler, il özel idareleri, köyler. (Hay- Gücü Olmayan Vatandaşların Tedavi vanları Koruma Kanunu) Giderlerinin Yeşil Kart Verilerek Dev- Y yerfıstığı yağı: peanut oil Yerfıstığından let Tarafından Karşılanması Hakkında (Arachis Hypogaea L.) elde edilen yağ. Kanun gereğince Türkiye’de muhtaç (2001/29 sayılı Bitki Adı ile Anılan Yemeklik Yağl. durumdaki kişilere sağlık hizmetlerini Teb.) ücretsiz alabilmeri için verilen belge. (Köy yerinde koruma: in situ conservation Ev- Kanunu) cil hayvan ırklarının doğal olarak yetiş- yeşil zeytin: green olives Sofralık zeyti- tirildikleri bölgede, rastgele çiftleştirme nin yeşilden sarımsı yeşile kadar olan de- yöntemi uygulanarak, sahip oldukları ğişik renklerde olgunlaşmış, normal iri- ırkın özelliklerini gösteren saf hayvanlar- liğe erişmiş zeytin daneleri. (2008/24 sayılı dan oluşan yeterli büyüklükte sürü veya Sofralık Zeytin Teb.) sürüler halinde korunması. (2007/20 sayılı yeter büyüklükte tarımsal arazi parse- Hayvancılığın Dest. Hk. ...Teb.) li: sufficient agricultural plot Makineli yerleşim alanı: residential area Konut, tarımda toplam işlem zamanları ve alan konaklama, turizm, sanayi, askeri ve kayıplarını optimum yapabilen, arazi

289 Ankara Barosu Yayınları nitelikleri, ürün deseni ve potansiyeline nelde bitkilerin ekimi veya dikiminden göre Bakanlık tarafından belirlenen ve yada ekim dikim amacıyla hazırlıklara daha fazla küçültülemeyecek en küçük başlanmasından hasadına kadar geçen parsel büyüklüğü. (Toprak Kor. ve Arazi. Kul. dönem. (Bitki Çeş. Kayıt Altına Al. Yön.) Kanunu) yetki belgesi: authorization document yeter gelirli tarımsal işletme: economicly Çeşit sahibi kuruluş ya da ıslahçısından self-sufficient agribusiness Bir tarım iş- en az beş yıl süre için alınan, çeşidin ka- letmesinde üretim faktörlerinin rasyonel yıt altına alınması ile ilgili işlemler için kullanımına olanak vererek işletmenin başvuru sahibinin yetkilendirildiğini gös- gelişmesini temin eden, ailenin ekono- teren orijinal belge. (Bitki Çeş. Kayıt Altına mik ve sosyal gelişimini temin edecek Al. Yön.) gelir ile tarımsal yapının muhafazası ve yetkilendirilmiş kuruluş: authorized tarımın sürekliliğini sağlayan en küçük body Kontrol ve sertifikasyon kuruluşu, işletme büyüklüğü. (Toprak Kor. ve Arazi. kontrol kuruluşu veya sertifikasyon ku- Kul. Kanunu) ruluşu olarak Bakanlık tarafından yetki yetiştirici birlikleri: unions of breeder verilmiş gerçek veya tüzel kişiler. (Orga- Tür veya ırk bazında ıslah ve kayıt tutma nik Tarım Kanunu; İyi Tarım Uyg. Yön.; Orga- nik Tarım Yön.; Gıdaların Üretimi, Tük. ve Den. amaçlı yetiştiricilik yapan gerçek ve tüzel Dair Kanun) kişi ve kuruluşların oluşturduğu birlikler. (Hayvanlarda Soykütüğü ve Önsoyküt....Yön.; Is- yetkilendirilmiş veteriner hekim: aut- lah Amçl. Yetiştirici Birl. Hk. Yön.) horized veterinary Bazı resmî görevleri yürütmek üzere, Tarım ve Köyişleri Ba- yetiştirici: breeder Atın doğumunda o kanlığı tarafından yetki verilen, Bakan- (At Ya- atın anasına sahip bulunan kimse. lıkta görevli veteriner hekimler dışındaki rışları Tüz.) veteriner hekim. yetiştiricilik primi: breeding premium yetkili laboratuar: authorized laboratory Koşunun şartlarına göre dereceye giren Gıda maddelerinin özelliğine ve yapı- atların yetiştiricilerine verilen ödül. Bu lacak analizin türüne göre yeterli cihaz, ödül atlara verilen ikramiyelerin %10 un- alet, ekipman ve personele sahip Bakan- dan az %25’inden çok olamaz. Yetiştiri- lıkça yetki verilen konularda faaliyet gös- cilik priminin, koşulların şartlarına göre teren laboratuar ve kamu laboratuvarları. dağılımı ve oranları yıllık yarış program- (Gıdaların Ür. Tük. Den. Dair Yön.) ları genel hükümlerinde gösterilir. (At Ya- yıldız: star Atların alnında bulunan yıl- rışları Tüz.) dıza benzeyen beyazlık. (Safkan Arap ve İn- yetiştirilmiş hayvan: brought up animal giliz Atlarının Soy Küt. Kay. Dair Yön.) Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından yıllık yarış programı: annual race prog- izin verilen tesislerde üretilen ve bu Yö- ram Türkiye genelinde yarış tarihlerini, netmelik çerçevesinde yapılacak deneyler- yarış yerlerini, yarışa katılacak atların de kullanılmak üzere yetiştirilerek, kim- şartlarını, koşu cinslerini, koşu mesafele- liklendirilmiş ve kayıt altına alınmış hay- rini, pist özelliklerini, ikramiye miktarla- van. (Hayvan Deneyleri Etik Kurullarının... Yön.) rını ve varsa koşu ismini gösteren yıllık yetiştirme sezonu: breeding season Ge- program. (At Yarışları Tüz.)

290 Tarım Hukuku Sözlüğü yoğurt: yoghurt, yogurt Lactobacillus delb- ve 3011 sayılı Resmi Gazete’de Yayım- rueckii subsp. bulgaricus ve Streptococcus thermop- lanacak Olan Yönetmelikler Hakkında hilus bakterilerinin laktik asit fermentas- Kanunun 1inci maddesi gereğince Baş- yonu ile meydana gelen koagüle ürün. bakanlık, bakanlıklar ve kamu tüzelki- (2009/25 sayılı Fermente Sütler Teb; Gıda Mad- şilerinin; a) İşbirliğine, yetki ve görev deleri ... Tüz.) alanlarına ait hükümleri düzenleyen, b) yoğurt mayası: yoghurt/yogurt yeast Kamu personeline ait genel hükümleri İçinde, birbirine denk veya çok yakın kapsayan, c) Kamuyu ilgilendiren yönet- sayıda streptecocus thermmophilus ve meliklerin Resmi Gazete’de yayımlan- lactobacillus bulgaricus bulunan taze yo- ması zoruynludur. (Hayvan Islahı Kanunu; ğurt veya yoğurt kültürü. (Gıda Maddeleri Toprak Kor. ve Arazi. Kul. Kanunu) ... Tüz.) yumru: tuber Üzerinde uygun şartlarda yonga: shavings, chip Mekanik, kimyasal yeni bitkiler meydana getirebilme yete- veya her ikisini birleştiren yöntemlerle neği olan, dikim amaçlı toprak altı bitki selüloz hamuru elde edilmesinde veya lif parçası. (Zirai Müc. ve Zir. Kar. Kanunu; Zirai levha, yonga levha üretiminde kullanılan Karantina Yön.) mekanik yöntemlerle küçük yonga, ya da yumurta: egg Gallus gallus var, domesticus parçacıklar haline getirilmiş odun. (Zirai cinsi tavuklardan elde edilen ve doğrudan Karantina Yön.) insan tüketimine sunulan veya yumurta yonga levha: wafer Mekanik yöntemler- ürünlerinin hazırlanmasına uygun kabuklu le odundan elde edilen yongaların sente- yumurta. (2007/54 sayılı Yumurta ve Yum. Ürünl. tik reçine tutkallarıyla ısı ve basınç altın- Teb. sayılı Yumurta ve Yum. Ürünl. Teb.; Hayvan da sıkıştırılarak yapıştırılıp levha haline Islahı Kanunu; 2002/30 sayılı Hayvansal Kökenli getirilmesiyle elde edilen suni tahta. (Bitki Gıd. Vet. İlaçl. Maks. Kal. Lim. Teb.) Sağlığı Ön. Yön. Ahş. Amb. Mal. İşr. Hk. Yön.) yumurta akı: egg albumen Yumurta ka- yönetim kurulu: board of management buğu ve yumurta sarısı arasında bulunan İdare heyeti; Dernek, kooperatif, birlik, saydam madde. (2007/54 sayılı Yumurta ve Ticaret Şirketi gibi tüzel kişilerin tüzel Yum. Ürünl. Teb.) Y kişilik genel kurulu tarafından seçilen yumurta bazlı aromatize şarap: egg- veya mevzuatı uyarınca yetkili otorilerce based aromatized wine İyi kalitede yu- atanan icracı tüzel kişiliği yönetmeye ve murta sarısı veya onun türevleri ilave temsile yetkili organı. (Tarımsal Üretici Bir- edilerek elde edilen aromatize şarap. likleri Kanunu) “Yumurta bazlı aromatize şarap” ifadesi, yönetmelik: by-law Başbakanlık, ba- bu ürünlerin en az %80 “Marsala şarabı” kanlıklar ve kamu tüzelkişilerinin, kendi içermesi halinde “cremovo” ismi ile, en görev alanlarını ilgilendiren kanunların az %80 “Marsala şarabı” ve en az 60g/L ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak yumurta sarısı içermesi halinde ise “cre- üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla, movo zabaione” ismi ile desteklenebilir. çıkardıkları genel düzenleyici işlemler. Son üründeki Yumurta sarısı içeriği en az Yönetmeliklerin tamamının Tüzükler 10 g/L, Şeker içeriği invert şeker cinsin- gibi Resmi Gazetede Yayımlanması zo- den 200 g/L’den fazla olmalıdır. (2006/28 runluluğu bulşunmayıp 24.05.1984 tarih sayılı Aromatize Şarap... Teb.)

291 Ankara Barosu Yayınları yumurta kabuğu: shell of egg Yumur- miş, kristalize ve benzeri ürünler. (2007/54 ta içeriğini dıştan çevreleyen, dıştan içe sayılı Yumurta ve Yum. Ürünl. Teb.) doğru kütikula, kalsiyum tabakası ve çift yumurta violü: egg viol Yumurtaların am- katlı kabuk altı zarından oluşan yapı. balajlanmasında kullanılan karton türevi (2007/54 sayılı Yumurta ve Yum. Ürünl. Teb. ) ambalaj malzemesinden imal edilen özel yumurta likörü: egg liqueur, advocaat; ambalaj malzemesi. (Türk Gıda Kodeksi Yön.) avocat; Tarımsal kökenli etil alkolden yumurtacı tavuk: layer chicken Yumur- elde edilen, yumurta sarısı, yumurta beta üretimi amacıyla yetiştirilen tavuk. yazı ve şeker veya bal içeren, aromalan- (2006/14 sayılı Yumurtacı Çıkma Tavukl. Kes.... dırılmış veya aromalandırılmamış, şeker Teb.) veya bal miktarı en az 150 g/L, yumurta yumurtalı likör: liqueur with egg Ta- sarısı miktarı en az 140 g/L, hacmen al- rımsal kökenli etil alkolden elde edilen, kol miktarı en az % 14 olan distile alkollü yumurta sarısı, yumurta beyazı ve şeker içki. (2005/11 sayılı Alkollü İçkiler Teb.) veya bal içeren, aromalandırılmış veya yumurta sarısı: yolk Yumurtanın orta- aromalandırılmamış, şeker veya bal mik- sında bulunan, vitelin zarı ile çevrilmiş tarı en az 150 g/L, yumurta sarısı miktarı sarı renkli madde. (2007/54 sayılı Yumurta ve en az 70 g/L, hacmen alkol miktarı en Yum. Ürünl. Teb.) az % 15 olan distile alkollü içki. (2005/11 yumurta tozu: egg powder Gerek bütün sayılı Alkollü İçkiler Teb.)Bak. yumurta likörü içinin veyahut yalnız sarısının veya beya- yumuşak çekirdekliler: pome fruits To- zının usulüne göre kurutulması suretiyle humu etrafında koruyucu kalın kabuk bu- hazırlanan müstahzara yumurta tozu de- lunmayan elma, armut, ayva gibi meyve- nir. Bu müstahzar; tabii yumurtanın yahut ler. (Tarımsal Ür. Birl. Kurlş. Usul ve Es. İlş. Yön.) sarısının veya beyazının kuru hülasasının yurtiçi veteriner sağlık raporu: domestic aynı terkibinde olup kısmen veya tama- veterinary health report Yurtiçinde ilçe men hiç bir unsuru çıkarılmış olmıyacağı sınırları dışına hayvan nakledebilmek gibi içine hariçten herhangi bir madde de için en yakın hükümet veteriner heki- katılmış bulunmıyacaktır. Ancak muha- minden alınan ve hayvanların bulaşıcı fazası için hususi YÖnetmeliğinde gös- hastalık taşımadığını, naklinde sakınca terilen cins ve miktarda antiseptik madde olmadığını gösteren rapor. (Hayvan Sağlığı kullanılabilir. Şeker ve tuzun da bu mak- Zabıtası Yön.) sat için kullanılması caizdir. Bu takdirde şeker veya tuz % 10 nispetini geçmemeli- yuvarlama zeytin: Bak. çevirme zeytin. dir. (Gıda Maddeleri ... Tüz.) yüklenici: contractor Hibe sözleşmesi yumurta ürünleri: egg products Kabu- akdedilen yatırım projesi kapsamında ya- ğundan ayrılmış tüm yumurta, yumurta tırımcılar tarafından satın alınacak mal, sarısı, yumurta akı veya karışımlarından makine, ekipman, malzeme, danışmanlık elde edilen, diğer gıda maddeleri ile de hizmeti ve inşaat işlerini sağlayan bağım- kombine edilebilen; tekniğine uygun sız kişi ve kuruluşlar. (Köy Bazlı Kat. Yat. şekilde üretilmiş, en az %50 oranında Prg. Tarıma Day. Yat. Dest. Yön.) yumurta içeren sıvı, konsantre edilmiş, yüksek haysiyet divanı: high court of ho- kurutulmuş, dondurulmuş, koagüle edil- nour Meslek odalarının merkezi disiplin

292 Tarım Hukuku Sözlüğü kurulu. (Veteriner Hek. Mes. İc. Türk Vet. Hek. içeren aspir bitkisinin (Carthamus tinc- Bir. ve Od. Teş. Kanun) torious L.) tohumlarından elde edilen Yüksek Komiserler Heyeti: Delegation yağ.. (2001/29 sayılı Bitki Adı ile Anılan Yemek- of High Stewards 441 sayılı Kanun Hük- lik Yağl. Teb.) münde Kararnamenin 26 ncı maddesi, At yüksek oleik asitli ayçiçek yağı: high Yarışları Kanunu ve Tüzüğüne göre oluş- oleic acid sunflower oil Yüksek oleik asitli turulan Yarış Otoritesinin, at yarışları yağ içeren ayçiçek bitkisinin (Helianthus ile ilgili olarak Tüzük hükümlerine göre annuus L.) tohumlarından elde edilen verdiği görev ve yetkileri ifa eden Tarım yağ. (2001/29 sayılı Bitki Adı ile Anılan Yemek- Bakanı tarafından seçilecek 8 kişi ile, lik Yağl. Teb.) Tarım Bakanlığı Veteriner İşleri Umum yüksek patojenik avian influenza Müdüründen teşekkül eden sürekli ku- (HPAI): high pathogenic avian influen- rul. Tarım Bakanı, Heyet üyelerinden za H5 ve H7 ya da AI virüsünün her- birisine başkanlık görevini verir. Veteri- hangi bir alt tipinin intravenöz patojeni- ner İşleri Umum Müdürü aynı zamanda te indexi yani IVPI 1.2’den büyük veya Heyetin Genel Sekreterlik vazifesini ifa alternatif olarak mortalite en az %75 eder. Başkanın bulunmadığı zamanlarda ise, bu Avian influenza hastalığının ih- Genel Sekreter, bunun da bulunmadığı barı mecburi yüksek patojen formu olan zamanlarda soyadı alfabe sırasına göre ilk yüksek patojeniteli Avian influenza veya gelen üye, Heyete başkanlık eder. Heyet HPNAI olarak tanımlanır. (Avian İnfluen- mürettep adedinin en az üçte ikisiyle top- za Hast. Karşı Kor. Müc. Yön. ) lanır. Kararlar mevcudun oybirliği veya Yüksek Planlama Kurulu: Supreme çoğunluğu ile verilir. Oylarda eşitlik ha- Planning Council 19/06/1994 tarih ve linde Başkanın katıldığı taraf çoğunluğu 540 sayılı Kanun Hükmünde Kararname kazanmış sayılır. Heyetin Başkan, Genel ile kurulmuş Başbakanın başkanlığında, Sekreter ve üyeleri bu sıfatla yarışlara mü- Başbakanın belirleyeceği sayıda bakan- taallik olarak fiilen başka hiçbir görev de- lar ile Devlet Planlama Müsteşarından ruhte edemiyecekleri gibi yine bu sıfatla meydana gelen kurul. Başbakanın bulun- Y Tüzükte yazılı görev ve yetkilerin dışında madığı toplantılara Başbakanın uygun herhangi bir müdahale, rey ve mütalaada göreceği Devlet Bakanlarından birti baş- bulunamazlar. Yüksek Komiserler Heye- kanlık eder. Kurulun görüşeceği konu- ti üç yıl için seçilir. Üyeliklerden birinin ların mahiyet ve özelliğinin gerektirdiği boşalması halinde yeni seçilen üye geriye durumlarda Kurula başkan tarafından di- kalan süreyi tamamlar. Bir yarış mevsi- ğer Bakanlar ve kamu görevlileri de çağ- minde özürsüz olarak beş toplantıya ka- rılabilir. Kurulun sekreterya işleri Devlet tılmıyanlar çekilmiş sayılırlar. (At Yarışları Planlama Müsteşarılığınca yürütülür. Tüz.; At Yarışları ve Müşterek Bahisler Tüz.) Yüksek Planlama Kurulunun görevleri Yüksek Komiserler Kurulu: The Board 540 sayılı KHK’nin 5inci maddesinde of High Stewards Bak. Yüksek Komiser- “a) İktisadi, sosyal ve kültürel kalkın- ler Heyeti. mayı planlamada ve politika hedeflerin yüksek oleik asitli aspir yağı: high oleic tayininde Bakanlar Kuruluna yardımcı acid safflower oil Yüksek oleik asitli yağ olmak ve hazırlanacak kalkınma planları

293 ile yıllık programları, Bakanlar Kurulu- na sunulmadan önce, belirlenen amaç- lara uygunluk ve yeterlik bakımından incelemek, b) Ülkenin yurt içi ve yurt dışı ekonomik hayatıyla ilgili konularda yüksek düzeyde kararlar almak, c) Kal- kınma planı ve yıllık programlar çerçeve- sinde kamu iktisadi teşebbüsleri ile ilgili her türlü kararları almak, d) Yatırım ve ihracatın teşvikine ilişkin esasları tespit etmek, e) Toplu Konut İdaresi ve Toplu Konut Fonu Bütçesini onaylamak, f) Ka- nunlarla ve diğer mevzuatla yetki verilen konularda karar vermek.” şeklinde sayıl- mıştır. (Tohumculuk Kanunu) yüzey suyu: surface water Yer yüzeyinde bulunan denizler, akarsular ile göl, gölet, baraj, lagün gibi doğal ve yapay su alanla- rı. (Tarımsal Kaynaklı Nitrat Kirliliği Yön.) Tarım Hukuku Sözlüğü

Z zabıt tutanağı: minutes, official report, leri... Teb.) report of fact Tutanak; taraflar arasında zararlı canlı: harmful organism Doğru- geçen muamelelelerin, alınan kararların dan veya dolaylı olarak gıda maddesinde veya bir durumun yazılarak karşılıklı im- kirlenmeye yol açabilecek her türlü canlı. zalanmasıyla oluşturulan belge. (Su Ürün- (Gıda Üretim ve Satış Yerl. Hk. Yön.) leri Kanunu) zararlı organizma: harmful organism zabıt varakası: constabulary, official -re Bitki veya bitkisel ürünlere zarar veren port, report of fact Bak. zabıt tutanağı (Su bitki, hayvan veya patojenik ajanların Ürünleri Kanunu; Çiftçi Mallarının Korunması tür, streyn veya biyotipleri. (Zirai Karan- Hk. Kanun) tina Yön.; Bitki Sağlığı Ön. Yön. Ahş. Amb. Mal. zabıta: police Memleket dahilinde düzen İşr. Hk. Yön.; Zirai Karantina Fumigasyon Yön.) ve asayişi korumakla görevli polis jandar- zati ihtiyaç: personal need Kişisel ihtiyaç. ma, belediye zabıtası, kır bekçileri gibi (Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanunu) kolluk güçleri. (Su Ürünleri Kanunu) zatî ihtiyaç amaçlı hayvancılık işletme- zaptetme: seizure Elkoyma; Geçici bir si: livestock enterprise for personal need Z önlem olarak suça veya kabahate konu, Ticari amaç dışında ailenin zatî ihtiyaç- suçta veya kabahatte kullanılan yada suç ları veya hobi için beslenen en fazla 4 baş veya kabahat nedeniyle elde edilen ürün, sığır ve/veya tek tırnaklı gibi büyükbaş, eşa, vasıta vebenzeri taşınırların kamu ve/veya 10 baş koyun-keçi ve/veya 2 baş gücüyle alıkonulması ve sahip veya zil- domuz ve/veya 350 adet tavuk, horoz, yedlerinin bunları kullanma yetkilerinin ördek, kaz, bıldırcın, keklik, sülün ve sınırlandırılması yada ortadan kaldırıl- benzeri kanatlı hayvan ve/veya 4 adet de- ması. (Su Ürünleri Yön.) vekuşu ve/veya 50 adet tavşan kapasitesi zararlı: harmful, pest Bitkiler veya bit- bulunduran hayvancılık işletmeleri. (Hay- kisel ürünler üzerinde zararlı olan; bitki, vancılık İşlt. Kuruluş Çalş. Den.... Yön.) hayvan, böcek, akar, nematod ve pato- zayıflatılmış mikroorganizma: weake- jenlerden herhangi bir tür, strain veya ned microorganism Teşhis, tedavi veya aşı biyotip. (2008/28 sayılı Biyolojik Müc. Etmen- üretimi amacıyla hastalık yapamayacak

295 Ankara Barosu Yayınları derecede etkisizleştirilmiş veya seyreltil- kurutulmuş, koyu sarı renkli birincil veya miş hastalık etkeni mikroorganizmalar. ikincil parmak ve soğan şeklindeki kök (Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanunu) saplarının bütün veya öğütülmüş hali. zehirli bitki koruma ürünleri: toxic plant (2000/16 sayılı Baharat Teb. ) protection products (2. Sınıf) İlacın etkili zeytinyağı: olive oil Sadece zeytin ağacı maddesinin sıçanlara ağız yoluyla akut (Olea europaea sativa Hoffm. et Link) LD50 değeri sıvı ilaçlarda 20-200 mg/kg, meyvelerinden elde edilen yağlar. Sol- deri yoluyla akut LD50 değeri 40-400 vent kullanılarak ekstrakte edilen veya mg/kg katı ilaçlarda sıçanlara ağız yoluyla reesterifikasyon işlemi görmüş (naturel akut LD50 değeri 5-50 mg/kg, deri yo- trigliserid yapısı değiştirilmiş) yağlar ve luyla akut LD50 değeri 10-100 mg/kg diğer cins yağlarla karışımı bu tanımın olanlar. Bu sınıfa giren Zirai Mücadele dışındadır. (2007/36 sayılı Zeytinyağı ve Piri- ilaçlarının etiket veya ambalajlarında, na Yağı Teb.) kırmızı bir dikdörtgen çerçeveye alınmış zeytinyağı komisyonu: Commission of beyaz zemin üzerine siyah renkte kuru Olive-oil Ulusal Gıda Kodeksi Komis- kafa ve birbirine çapraz iki kemik işareti yonunun oluşturduğu, Katı ve Sıvı Yağ- ve hemen altına, çerçevenin içine siyah lar İhtisas Alt Komisyonunun, Zeytinya- harflerle “Çok zehirli” ibaresi konur. ğı Çalışma Grubu. (2007/36 sayılı Zeytinyağı Zencefil: ginger Zingiber officinale Roscoe ve Pirina Yağı Teb. türüne giren bitkilerin, 20 mm’den daha zıpkın: spear Bir gönder ucuna yerleştiril- uzun şekilsiz, parçalar halinde bulunan, miş, bir veya birden fazla sivri uca ve ba- kabuğu soyulmuş veya soyulmamış, yı- lığın kurtulmasını engelleyen damaklı dü- kanıp tekniğine uygun olarak kurutul- zeneğe sahip, yakalanan büyük balıkların muş köksaplarını ve bunların parça veya son mukavemetini kırma ve sandala alma öğütülmüş hali. (2000/16 sayılı Baharat Teb.; işlerinde de kullanılan balık avlama aracı. 2006/55 sayılı Reçel, Jöle, Marm. Tat. Kest. Pür. (2008/49 sayılı Amatör Amç. Su Ür. Avc. Teb.) Teb.; Gıda Maddeleri ... Tüz.) zilyed: possessor Bir malı malın maliki zenginleştirilmiş makarna: enriched gibi elinde bulunduran, kullanan. macaroni Triticum durum buğday irmi- zilyedlik: possession Bir malı malik ol- ğinden tekniğine uygun olarak üretilen masa bile malik gibi elde bulundurma, makarna hamuruna, tiamin, riboflavin, kullanma hali. (Mera Kanunu) niasin, folik asit, demir karışımı ve/veya vitamin D ve/veya kalsiyum katılarak şe- zimmet: debit, embezzlement 5237 sayılı killendirilip, kurutulmasıyla elde edilen Türk Ceza Kanununun ikinci kitap, dör- düncü kısmının “Kamu İdaresinin Güve- bir ürün. (2002/20 sayılı Makarna Teb.) nilirliğine ve İşleyişine Karşı Suçlar” baş- zephiye resmi: slaughter due, slaughter lıklı birinci bölümünde 247 ila 249uncu duty Köy parası olarak kabul edilen köy- maddeler arasında düzenlenmiş, “Görev de satılmak için kesilen hayvanlardan alı- nedeniyle zilyedliği devredilmiş olan veya nacak para. (Köy Kanunu) koruma ve gözetimiyle yükümlü olunan zerdeçal: turmeric Curcuma longa L. türüne malı kendisinin veya başkasının zimme- giren bitkilerin temizlenip, suda kayna- tine geçirme” şeklinde tanımlanmış suç. tıldıktan sonra, tekniğine uygun olarak Zimmetin açığa çıkmamasını sağlamaya

296 Tarım Hukuku Sözlüğü yönelik hileli davranışlarla işlenmesi hâli ziraat vekaleti: Ministry of Agriculture ağırlaştırıcı sebep olarak öngörülmüş, ay- (Ministry of Agriculture and Rural Af- rıca malın geçici bir süre kullanıldıktan fairs) Kelime karşılığı Tarım Bakanlığı, sonra iade edilmek üzere işlenmesi hâli kurum olarak karşılığı Tarım ve Köyişle- kullanma zimmeti olarak tanımlanmıştır. ri Bakanlığı. Mevzuatta Ziraat Vekaleti (Veteriner Hek. Mes. İc. Türk Vet. Hek. Bir. ve Od. yada Tarım Bakanlığı’na yapılan atıfların Teş. Kanun; Tohumculuk Kanunu) Tarım ve Köyişleri Bakanlığı şeklinde ziraat: agriculture Bak. tarım. (Çeltik Eki- anlaşılması gerekir. (Veteriner Hek. Mes. İc. mi Kanunu) Türk Vet. Hek. Bir. ve Od. Teş. Kanun) ziraat alet ve makinaları: agricultural ziraat yüksek mühendisi: agricultural equipment and machines Bak. tarım alet high engineer Beş yıl eğitim veren ziraat ve makinaları (Ziraat Mühendisliği Hk. Kanun) fakültelerinden ziraat yüksek mühendisi ziraat mühendisi: agricultural engineer ünvanı ile mezun olan teknik eleman. Ziraat fakültelerinin ilgili bölümlerinden (Ziraat Mühendisliği Hk. Kanun) lisans eğitimi alarak bu ünvanla mezun zirai ekonomi: agricultural economics olanlar. Bak. tarım ekonomisi. (Ziraat Mühendisliği Ziraat Odaları Birliği: Union of Cham- Hk. Kanun) bers of Agriculture Tarımla iştigal eden zirai karantina: agricultural quarantine gerçek ve tüzel kişilerin üye olduğu Ziraat Bitki ve bitkisel ürünlerdeki hastalık ve Odalarının merkezi Ankara’da bulunan zararlılalrın ülke içinde ve ülkeler ara- üst örgütü. Türkiye Ziraat Odaları Bir- sında yayılmasını önlemek için mevzua- liği. (Ziraat Odaları ve Zir. Od. Birl. Kanunu) tı çerçevesinde alınan tedbirler bütünü. Ziraat Odası: Chamber of Agriculture Ülke içinde hastalık görülen bölgelerdeki Tarımla iştigal eden gerçek ve tüzel ki- hastalığın temiz bölgelere bulaşmasını şilerin üye olabildikleri kamu kurumu ni- önlemek için alınan tedbirlere iç karan- teliğinde meslek örgütü. (Çeltik Ekimi Ka- tina; yurt dışında görülen hastalık ve za- nunu; Ziraat Odaları ve Zir. Od. Birl. Kanunu; rarlıların ülkeye bulaşmasını engelemek Çiftçi Mallarının Korunması Hk. Kanun) veya ihraç edilen tarım ürünlerinin alıcı ziraat sanatları: agricultural crafts (Ata- ülkenin karantina koşullarına uygun ola- Z türk Orman Çift. Kuruluş Kanunu) rak kontrol edilmesine dış karantina denilmektedir. (Zirai Müc. ve Zir. Kar. Kanunu) ziraat teknikeri: agricultural technician Lise üzerine iki yıllık tarım ön lisans ziraî kazanç: agricultural income Her progrmalarının birinden mezun olup türlü tarımsal faalietten sağlanan kazanç. tekniker unvanı kazanan teknik eleman, (Tohumculuk Kanunu) tarım teknikeri. (Tarım Sigortaları Kanunu) zirai mücadele alet ve makinaları: equ- ziraat teknisyeni: agricultural technician ipment and machines of agricultural com- İlköğretimden sonra öncesinde Tarım ve bat Zirai mücadele veya koruma maksadı Köyişleri Bakanlığına bu gün için Milli ile kullanılan uçak ve helikopter dahil Eğitim Bakanlığına bağlı tarım meslek her çeşit alet ve makinalar ile bu alet ve liselerinden mezun olarak teknisyen un- makinaların çalıştırılabilmesi için zaruri vanı kazanmış teknik eleman, tarım tek- bulunan her türlü vasıtalar ve parçaları. nikeri. (Tarım Sigortaları Kanunu) (Zirai Müc. ve Zir. Kar. Kanunu; Zirai Müc Alet

297 Ankara Barosu Yayınları ve Mak. Hk. Yön.; Zirai Müc. İşl. Ücret Karşl. zirai mücadele malzemesi: material of Yap. İst. Hk. Yön.) agricultural combat Zirai Mücadele ilaç zirai mücadele aleti: equipment of ag- ve aletlerinin hazırlanması, kullanılması, ricultural combat Zirai mücadelede bit- çalıştırılmasına, ilaçların püskürtülmesine ki koruma ürünlerinin uygulanmasında ve çalışan işçilerin sağlıklarının korunma- kullanılan her türlü alet, makina ve ekip- sına yardımcı olan ve mücadele işini yapa- man ile uçak ve helikopterlerin ilaçlama cak serbest ziraat mühendislerinin sahip sistemleri. (Bitki Koruma Ür. Ruhs. Hk. Yön.) olması gerekli olan her türlü malzeme. (Zirai Müc. İşl. Ücret Karşl. Yap. İst. Hk. Yön.) zirai mücadele ilacı: pesticide Uygun bir şekilde tatbik edildiği zaman kültür zirai mücadele: agricultural combat Her bitkileri ve orman ağaçlarını böcekler, türlü bitki ile bunların ürünleri, tohum, kemiriciler, mantarlar, virüsler, bakte- fidan, fide, çelik, aşı kalemi, yumru, kök, riler, yabancı otlar veya diğer hayvansal soğan ve her türlü parçalarına zarar veren ve bitkisel canlılar ile kültür bitkilerine hastalık, zararlı, parazit, yabancı ot gibi zararlı diğer amillerden tohumdan tüke- her türlü zararlı etmen ile bunların bü- time kadar korumak maksadıyla koruyu- tün biyolojik devrelerine karşı yapılacak cu, yok edici, çekici olarak zirai mücadele koruyucu veya tedavi edici her türlü fa- araştırma ve uygulamalarında kullanılan aliyet. (Zirai Müc. İşl. Ücret Karşl. Yap. İst. Hk. her türlü pestisit ile pestisit gibi kullanı- Yön.; Ziraat Mühendisliği Hk. Kanun; Zirai Müc. lan biopreparatlar, böcek ve bitki geliş- İlaçl. Top. ve Per. Sat. ile Dep. Hk. Yön.) me düzenleyicileri feromonlar ve diğer ziyan: loss, damage Zarar, kayıp. (Tabi cezbediciler, beslenmeyi engelleyiciler, Afetlerden Zar. Gör. Çiftçl. Yap. Yard. Hk. Yön.) repellendler, tuzaklar, fizyolojik hasta- zoka: fish-shaped lure Büyük balıkları lıkların tedavisinde kullanılan preparat- tutmakta kullanılan, küçük balık biçi- lar ve benzeri maddeler. (Zirai Müc. ve Zir. minde, ucu iğneli kurşun parçası. Kar. Kanunu; Zirai Müc. İlaçl. Top. ve Per. Sat. zoonoz hastalık: zoonosis disease Hay- ile Dep. Hk. Yön.; Zirai Müc. İlaçl. Etiket Yön.; Zirai Müc. İlaçları Kont. Yön.; Zirai Müc. İşl. Üc- vanlardan insanlara geçebilen hastalıklar. (Hayvanların Kor. Dair Uyg. Yön.) ret Karşl. Yap. İst. Hk. Yön.) zootekni: zootechnics Hayvan yetiştir- Zirai Mücadele İlaçları İştigal İzin mesi, ıslahı, bakımı-beslenmesi, yem Belgesi: agricultural combat products üretimi, hastalıklardan koruma gibi hu- engegament licence, Bünyelerinde ruh- susları düzenleyerek hayvanlardan daha satlandırmadan sorumlu en az bir Ziraat yüksek ve ekonomik verim elde etmeyi Mühendisi veya bir Kimya Mühendi- sağlayacak teknoloji ve uygulamalar. (Zi- si veya Kimyager istihdam eden gerçek raat Mühendisliği Hk. Kanun) veya tüzel kişilerden ruhsat işlemi için gereken diğer hususları da yerine getir- zooteknist: zootechnician Hayvan bakım mek kaydıyla bitki koruma ürünlerinin ve besleme uzmanı. Ziraat Fakültelerinin ruhsatına sahip olabilmeleri için Koruma zootekni bölümünden mezun olan ziraat ve Kontrol Genel Müdürlüğüne müraca- mühendisleri. (Tarım Sigortaları Kanunu) atlarından sonra Yönetmelikte yer alan zorlayıcı neden: force majeure Bak. şartları taşımaları kaydıyla verilen izin mücbir sebep. (Yeni Bit. Çeş. Ait Islahçı Hakl. belgesi. (Bitki Koruma Ür. Ruhs. Hk. Yön.) Kor. Dair Yön.)

298 Tarım Hukuku Sözlüğü zorunlu lisans: compulsory licence Koru- nan çeşidin kullanılmamasının veya nitelik ve miktar bakımından yetersiz kulla- nılmasının ekonomik ve teknolojik geliş- me açısından ciddî zararlara sebep olacağı hâllerde, Millî savunma veya halk sağlığı açısından, korunan çeşidin kullanılmaya başlaması, kullanımının artırılması veya yaygınlaştırılması büyük önem taşıması nedeniyle kamu yararının bulunduğu kabul edilerek Islahçı hakkının tescilinden itibaren üçüncü yılın sonunda, kamu ya- rarının gerektirmesi hâlinde, Bakanlığın teklifi üzerine, zorunlu lisansa, Bakanlar Kurulu karar verir. Korunan çeşidin kul- lanımının millî savunma veya halk sağlığı bakımından önemli olması hâlinde ise zorunlu lisans teklifi, Bakanlık ile Millî Savunma Bakanlığı veya Sağlık Bakan- lığı tarafından birlikte yapılır. (Yeni Bitki Çeş. Ait Islahçı Hakl. Kor. İlş. Kanun; Yeni Bit. Çeş. Ait Islahçı Hakl. Kor. Dair Yön.)

299

AGRICULTURAL LAW DICTIONARY List of Words English- Turkish

Tarım Hukuku Sözlüğü

A a kind of invoice for olive and olive oil accredited veterinary akredite veteriner tasiriye faturası hekim a semi solid molasses of boiled juice of acetic acid asetik asit grapes bulama acidity regulators asitlik düzenleyiciler abdication feragat acids asitler ability to pay tediye kudreti acquired right salary kazanılmış hak aylığı abolition fesih acquis communautaire Avrupa Birliği abortus yavru atma müktesebatı abrupt feed kaba yem acquisition of property by public mülki- yetin kamuya geçirilmesi absinth apseyt acquisitive prescription kazandırıcı za- absinthe oil vermut yağı manaşımı absolute agricultural land mutlak tarım acquittal ibra arazisi act akit absolute majority salt çoğunluk act of alienation temliki tasarruf abuse of the similarity, iltibas active principle aktif madde acaricide akarisit actual alcoholic strength by volume acarus akarlar hacmen gerçek alkol miktarı Acceptable Daily Intake - ADI kabul actuaria aktüerya edilebilir günlük alım miktarı acute oral LD50 ağız yolu ile akut LD50 accessory eklenti, teferruat acute salmonellosis akut tavuk tifosu accountant sayman açık kozalı pamuk accounting officer sayman adaptation adaptasyon accreditation akreditasyon addition of alcohol alkol ilavesi

303 Ankara Barosu Yayınları addition polimerization katılım poli- agreement akit, bağıt merizasyonu agricultural activity tarımsal faaliyet additive katkı maddesi agricultural adviser tarım danışmanı addled egg dölsüz yumurta agricultural basin tarım havzaları adequate pay ecr-i misil agricultural combat zirai mücadele adjacent area mücavir alan agricultural consulting associations/ adjustment tanzim foundations tarımsal danışmanlık der- Administration of Agricultural Dro- nekleri/vakıfları ught Tarımsal Kuraklık Yönetimi agricultural consulting authorization administration of justice kaza certificate tarımsal danışmanlık yetki belgesi administrative board of mutual bettings Müşterek Bahisler İdare Kurulu agricultural consulting companies ta- rımsal danışmanlık şirketi administrative border idari sınır agricultural consulting services tarımsal administrative court idare mahkemesi danışmanlık hizmetleri administrative fine idari para cezası Agricultural Council Tarım Şûrası adult ergin, reşit agricultural crafts ziraat sanatları adulteration tağşiş Agricultural Credit Cooperatives Ta- advance inkişaf rım Kredi Kooperatifleri advanced vineyard facility modern bağ agricultural drought action plan Ta- tesisi rımsal Kuraklık Eylem Planı advertisement reklam agricultural drought tarımsal kuraklık advocaat yumurta likörü agricultural economics tarım ekonomi- advoka yumurta likörü si, zirai ekonomi aerobe bacteria aerop bakteri agricultural engineer ziraat mühendisi aerosol aeresol agricultural enterprise tarımsal işletme affidavirbeyanname agricultural equipment and machines affinity relationshipsıhri hısımlık ziraat alet ve makinaları African horse sickness Afrika at hasta- agricultural equipments and machine- lığı ries tarım alet ve makineleri agricultural facilities tarımsal amaçlı ya- Afyon clotted cream afyon kaymağı pılar Afyon cream afyon kaymağı agricultural facility tarımsal yapı agaragar jeloz agricultural high engineer ziraat yüksek age certificate yaş sertifikası mühendisi agency acenta agricultural insurance tarım sigostası agent vasıta Agricultural Insurance Pool Tarım Si- agistment otlatma hakkı gortaları Havuzu

304 Tarım Hukuku Sözlüğü

Agricultural Insurance Pool Board Ta- agro industry tarıma dayalı sanayi rım Sigortaları Havuzu Yönetim Kurulu agronomist agronomist Agricultural Insurance Pool TARSİM air pressure hava tazyiki agricultural income ziraî kazanç alcohol-free beer alkolsüz bira agricultural input tarımsal girdi alcoholic chocolate alkollü çikolata agricultural land classes tarım arazileri alcoholic drinks ispirtolu içkiler sınıfları alcoholic strength by volume hacmen agricultural land tarım arazisi alkol miktarı agricultural lands of under protective cover örtü altı tarım arazileri alcoholik beverages ispirtolu içkiler agricultural landuse planning tarımsal alienation temlik arazi kullanım planlaması alkaline kalevi agricultural organizations tarımsal ör- alkaloid alkoloit gütler allocation özgüleme, tahsis, tahsisat agricultural origined ethyl alcohol ta- allowance tahsisat rımsal kökenli etil alkol allspice yenibahar agricultural producer tarım üreticisi aloe sarısabır agricultural producer union tarımsal üretici birliği aloe vera sarısabır agricultural product tarımsal ürün alteration of variety çeşit değiştirme agricultural production contract tarım- alteration tegayyür sal üretim sözleşmesi amateur fisheries amatör balıkçılık agricultural production tarımsal üretim amateur fishing boat amatör balıkçı tek- agricultural products council ürün kon- nesi seyi amateur fishing competition amatör agricultural publication and consulting balık avı yarışması tarımsal yayım ve danışmanlık amateur underwater fisherman amatör agricultural publishers tarım yayımcısı sualtı avcısı agricultural quarantine zirai karantina american foul brood amerikan yavru çü- agricultural related nitrate pollution ta- rüklüğü rımsal kaynaklı nitrat kirliliği ammoniac amonyak Agricultural Sales Cooperatives and amortisation amortisman Unions Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri amount of polished/white rice baş pi- rinç miktarı agricultural technician tarım teknikeri, tarım teknisyeni, ziraat teknikeri, ziraat amphibian amfibi teknisyeni anabolic effectanabolik etki agriculture tarım, ziraat analgesia analjezi

305 Ankara Barosu Yayınları analytical part analitik kısım animal movements hayvan hareketleri analytical sample analitik numune animal nursing home facility hayvan ancient kadim bakımevi animal owner deputy hayvan sahibi ve- andromedotoxine acı bal, deli bal, tutar kili bal animal owner hayvan sahibi anesthetic gas gaz anestezik animal park hayvan parkı animal delivery record/sheet hayvan animal production hayvansal üretim teslim tutanağı animal registration system hayvan kayıt animal drugs veteriner ilaçları sistemi Animal Experiments Centeral Ethical animal sales sheet/note hayvan satış bel- Commitee Hayvan Deneyleri Merkezi gesi Etik Kurulu (HADMEK) animal training facility hayvan eğitim Animal Experiments Local Ethical yeri Commitee Hayvan Deneyleri Yerel Etik anise anason Kurulu (HADYEK) aniseed anason animal fat hayvansal yağ aniseed-flavoured spirit drinks anason animal gene sources hayvan gen kaynak- aromalı distile alkollü içkiler ları Ankara Stakes Ankara Koşusu animal hayvan annexed budget katma bütçe, mülhak Animal Health Advisory Committee bütçe Hayvan Sağlığı Danışma Kurulu annexed budget administration katma animal health and surveillance hayvan bütçeli idare sağlığı ve zabıtası annotation şerh animal health cabin, animal health ca- annual plants tek yıllık bitkiler binet hayvan sağlığı kabini annual race program yıllık yarış programı animal health officer hayvan sağlık me- annulment fesih muru antagonist antagonist animal husbandry enterprise hayvancı- anthrax şarbon lık işletmesi antiadhesive and coating agents yapış- animal husbandry hayvancılık kanlığı azaltıcı ve kaplama maddeleri animal identification system hayvan antibiotics antibiyotik kimlik sistemi anticaking agents topaklanmayı önleyi- animal lodging hayvan konukevi, hay- ciler van pansiyonu antidote antidot animal margarine hayvani margarin antifeedings beslenmeyi engelleyiciler animal materials/products hayvan anti-foaming agents köpüklenmeyi ön- maddeleri leyiciler

306 Tarım Hukuku Sözlüğü antimicrobial agents antimikrobiyal aridity kuraklık maddeler aromatic substances aroma maddeleri antimicrobial substances antimikrobi- aromatic substances tat ve koku mad- yal maddeler deleri antimony antimuan aromatized wine aromatize şarap antioxidant antioksidan aromatized wine-based drink aromatize anulled münfesih şarap bazlı içki anzarot rakı aromatized wine-product cocktail aro- appendage eklenti matize şarap kokteyli application area or region uygulama ala- arrangement tanzim nı veya bölgesi arsenic arsenik application construction plan uygulama artesian well artezyen imar plânı arthropods eklembacaklılar application istida articles and materials that shall not be application on land araziye uygulama regarded as plastics plastik olarak değer- lendirilmeyen madde ve malzemeler appraised value muhammen bedel artificial aromatics yapay aroma vericiler apprentice of jockey apranti, jokey ya- mağı artificial bait yapay yem appurtenance eklenti artificial insemination suni tohumlama, yapay tohumlama appurtenance teferruat artificial semi-sparkling wine suni yarı aquaculture register system su ürünleri köpüren şarap kayıt sistemi - (SKS) artificial soda yapay soda aquaculturing su ürünleri yetiştiriciliği artificial sparkling wine suni köpüren aquarium akvaryum şarap aquatic animals suda yaşayan hayvanlar artificial sweeteners yapay tatlandırıcı- aquatic products balıkçılık ürünleri lar aquatic products su ürünleri ascorbic acide askorbik asit arabian horse arap atı aseptic aseptik arbitration board hakem kurulu assembly içtima arbitration committee hakem kurulu assesment and licence commission of archaic kadim plant protection products Bitki Koruma Ürünleri Değerlendirme ve Ruhsat Ko- architectural project mimari proje misyonu are ar assingment tavzif area mıntaka, mıntıka assistance müzaharet arı konaklama belgesi assistant health personnel yardımcı sağ- arid kurak lık personeli

307 Ankara Barosu Yayınları assistant refrees yan hakemler aucalypti folium okaliptus yaprağı assistant steward yardımcı komiser auction açık artırma, müzayede associate aza auction place müzayede alanı Association of Analytical Communiti- authority salahiyet es AOAC Analitik Topluluklar Birliği authorization document yetki belgesi Associations Official of Racing Che- authorized body yetkilendirilmiş kuruluş mist AORC Resmi Yarış Kimyacıları Birliği authorized laboratory yetkili laboratuar asymbiotic asimbiyotik authorized veterinary yetkilendirilmiş veteriner hekim Atatürk Forest Farm Atatürk Orman Çiftliği auxiliary packaging material ambalaj atmospheric fumigation atmosferik fü- yardımcı malzemesi migasyon average dose ortalama doz attendance fee huzur hakkı aviary kuşhane attribution atıf avocat yumurta likörü

B babassu oil babassu yağı bailor mudî baby bebek bait balık yemi baby food çocuk maması bait fish yemlik balık baby’s food bebek mamaları bakery honey fırıncılık balı baby’s formula bebek formülü baking powder hamur kabartma tozu back country taşra baler balya makinası bacterial toxins bakteriyel toksinler ball bottle bilyalı şişe bactericid bakterisit banger: sucuk bacteriological examination bakteriyo- barcode barkod lojik muayene barter mübadele bacteriology bakteriyoloji basic seed orijinal tohumluk bailiffkahya bacic requirements temel gerekler

308 Tarım Hukuku Sözlüğü basin havza, yalak millet boza basket pinter bid rigging ihaleye fesat karıştırma banger sucuk bill of Exchange poliçe banger type delight sucuk tipi lokum billy goat teke battue sürek avı biogenetic reserve biyogenetik rezerv bay leaf defne yaprağı bioherbicide biyoherbisit bearer hamil biological combat biyolojik mücadele becket mapa biological control agent/material biyolojik mücadele etmeni bed of tea çay ocakları biological diversity biyolojik zenginlik, bee gum propolis biyolojik çeşitlilik bee products arı ürünleri Biological Diversity Convention Biyo- bee resin propolis lojik Çeşitlilik Sözleşmesi bee venom arı zehiri biological effectiveness test biyolojik et- bee yard arı hane, arılık kinlik denemesi beef jerky kurutulmuş et biological insecticides biyolojik insekti- beehive kovan sitler biological substance biyolojik madde beehives population arı yoğunluğu biopreparate biyopreparat beehouse arı hane, arılık biotechnical methods biyoteknik yön- beekeeper arıcı temler beekeeping arıcılık biotechnological activity biyoteknolojik beekeper identity card/certificate arıcı faaliyet kimlik belgesi biotechnological medical pharmaceuti- beer bira cal biyoteknolojik tıbbi müstahzar beer brandy bira brendisi biotechnology biyoteknoloji being decided takarrür bird fluavian influenza beneficial nematodes yararlı nematodlar bird flukuş gribi, tavuk vebası beneficial organism faydalı organizma bird market kuş pazarı beneficiary poliçe lehdarı bisulfate bisülfat benefit from istifade etmek bitter aromatized wined bitter aromati- benzoic acid benzoik asit ze şarap berenburg berenburg bitter chocolate bitter çikolata berry fruits üzümsü meyveler bitter chocolate with hazelnut paste (mashed hazelnut) fındık ezmeli bitter beta agonist beta agonist çikolata betterment ihya bitter-tasting spirit drink bitter distile beverage made of slightly fermented alkollü içki

309 Ankara Barosu Yayınları bivalves çift kabuklu yumuşakçalar bollard iskele babası black grain siyah tane bomb bomba black money kara para bonded warehouse gümrük antreposu black olive siyah zeytin border crossing hudut kapısı black pepper karabiber border gate hudut kapısı black tea siyah çay border inspection post sınır kontrol blackleg disease yanıkara noktası blacksmith nalbant bordering tahdit blaze akıtma boric acid borik asit blend paçal botanical taxon botanik sınıflandırma blended fertilizer harmanlanmış gübre bottom trawl dip trolu blending harmanlama Bovin spongiform encephalopaty (BSE) sığırların süngerimsi beyin has- blinker buoy çakar şamandıra talığı block ada bovine animal sığır cinsi hayvan blood and/or DNA report kan ve/veya bovine büyükbaş hayvan DNA raporu branches of medical service and assis- blood type kan grubu tant medical service sağlık hizmetleri ve blossom honey nektar balı yardımcı sağlık hizmetleri sınıfı blue crab length mavi yengeç boyu brandy brendi blue crab mavi yengeç breach of faith güveni kötüye kullanma blue flagmavi bayrak bread ekmek blue tongue mavidil breadstuffekmeklik un board borda, heyet breakwater mendirek board of animal conservation hayvanları breeder ıslahçı, yetiştirici koruma kurulu breeder of queen ana arı üreticisi board of discipline haysiyet divanı breeders’ right register ıslahçı hakkı si- board of management yönetim kurulu cili board of race stewards yarış komiserler breeding animal for willage köy damız- kurulu lıkları board of soil conservation toprak koru- breeding bovine damızlık büyükbaş ma kurulu hayvan boat commander bot komutanı breeding cattle damızlık büyükbaş hay- body beden van boiled and pounded wheat bulgur breeding enterprise damızlık işletmesi boiled grape juice üzüm pekmezi, pek- foundation stock anaç damızlığı mez breeding Islah

310 Tarım Hukuku Sözlüğü breeding of variety çeşit damızlığı brown rice kahverengi pirinç breeding poultry damızlık kanatlı brown rice kargo pirinç breeding premium yetiştiricilik primi brucella bruselloz breeding queen bee damızlık ana arı bud eye aşı gözü breeding season yetiştirme sezonu building licence yapı ruhsatiyesi breeding stock damızlık bulb çiçek soğanı, soğan bribery rüşvet bulk dökme brief of opposition itirazname bulk fertilizer dökme gübre brine salamura bulking agents hacim arttırıcılar brined olive salamura zeytin bull boğa brix birix bumble bee bombus arısı brix degree birix buoy şamandıra brochure risale burglary hırsızlık broken and peeled grain kırık ve kabuğu burned sugar karamelize edilmiş şeker, soyulmuş tane yanmış şeker broken egg kırık yumurta bursting strength test patlamaya daya- broken grain kırık tane nım testi broken leaf kırık yaprak butchery animal kasaplık hayvan, kesim broken olive kırık zeytin hayvanı broken paddy kırık çeltik butchery poultry kasaplık kanatlı hayvan broker komisyoncu butter sadeyağ, tereyağı brought up animal yetiştirilmiş hayvan buttermilk ayran

cabotage kabotaj Ccalf dana cachexia kaşeksi calibration kalibrasyon, miyar cacoa bean çekirdek kakao camphor kâfur cadastre kadastro candidate variety aday çeşit cadastre record kadastro tutanağı candy şekerleme cadastrol court kadastro mahkemesi canned tomato domates konservesi cage birds kafes kuşları canola-low erucic acid rape oil kanola- cage kafes düşük erusik asitli kolza yağı Caldıran stakes Çaldıran Koşusu capital anapara

311 Ankara Barosu Yayınları capsule kapsül castor sugar pudra şekeri captain kaptan castrating kısırlaştırma capture ihzar, el koyma castration iğdiş etme, eneme, kastrasyon caramel karamel catastrophic disaster müstevli afet caraway seed frenk kimyonu, karaman catchment kaptaj kimyonu catsup ketçap caraway-flavoured spirit drink karavay cattle büyükbaş hayvan aromalı distile alkollü içki cattle fair hayvan panayırı carbide karpit cattle plague sığır vebası carbonhydrate karbonhidrat cattle sığır carboy damacana cause of disease hastalık amili carcass karkas caviar havyar cardamon kâkule cavy deney hayvanı cardamon seed kâkule cease and desist order faaliyetten men cargo boat nakliye gemisi cenrifugal honey süzme bal cargo rice kargo pirinç censure tevbih cargo ship nakliye gemisi Central Administration of Agricultu- cargo vessel nakliye gemisi ral Drought Tarımsal Kuraklık Merkez carnivora etobur Yönetimi carnivore etobur Central Administrative Unit of Rural Development Kırsal Kalkınma Merkez carnivorous etobur Yürütme Birimi carob harnup Central Hunting Commission Merkez carrier solvents taşıyıcı solventler Av Komisyonu carriers taşıyıcılar central union merkez birliği carry out icra etmek ceramic articles seramik malzemeler case kaza cereal flours tahıl unları case of annulment münfesih cereal tahıl casein kazein cereals hububat cases ahval certificate ilmühaber cash credit nakdi kredi certificate in peer emsalden ruhsatlan- cash fine cezayinakdi dırma casing ambalajlama certificate of agricultural publication and consulting tarımsal yayım ve tarım- casing saltwater ambalaj salamurası sal danışmanlık sertifikası castnet alamana ağı, serpme ağ certificate of breeding damızlık belgesi, caster sugar pudra şekeri damızlık sertifikası

312 Tarım Hukuku Sözlüğü certificate of farmer çiftçi belgesi chemical solvent kimyasal solvent certificate of origin and health menşe ve chemical substances mevaddı kimyeviye sağlık sertifikası chemotherapeutic kemoterapötik certificate of origin menşe şahadetna- chewing gum sakız mesi chicken tavuk certificate of origin orijin belgesi, orijin sertifikası chicory extract hindiba ekstraktı certificate of pure breed saf ırk sertifi- chicory hindiba kası child küçük çocuk certificate of seaworthiness Denize El- chip yonga verişlilik Belgesi chocolate çikolata certificate sertifika chocolate with cream kremalı çikolata certification agency sertifikasyon kuru- chocolates contain alcohol alkollü çiko- luşu lata certification officersertifiker chocolate powder çikolata tozu certification sertifikasyon chomb honey petekli bal certified sapling sertifikalı fidan chopped olive doğranmış zeytin, kıyıl- certified seed sertifikalı tohumluk mış zeytin cesspool foseptik çukuru chronic toxicity kronik toksisite Chamber of Agriculture Ziraat Odası chunk honey petekli bal change of horse owners certificate Sa- churn butter yayık tereyağı hip Değiştirme Belgesi cider spirit cider distilat içkisi change tağyir cineole okaliptol changes on appearence eşkal değişikliği cinnamon tarçın character mahiyet, vasıf circulation sirkülasyon characteristics evsaf circumstances ahval chapman seyyar esnaf circus sirk charge harç citizen of Turkey Türk vatandaşı charge over property ipotek citizen uyruk charter tüzük chartered accountant yeminli malî mü- citizenship number vatandaşlık numa- şavir rası cheese peynir citric acid sitrik asit chelated micronutrient şelatlı mikro citric acid limon asidi bitki besin maddesi citrus fruit turunçgiller chemical colour kimyasal boya citrus, citrus fruits narenciye chemical pressure kimyasal basınç city şehir

313 Ankara Barosu Yayınları civil defence sivil savunma coco hindistancevizi civilian authority mülki amir, mülkiye cocoa beans kakao çekirdeği amiri cocoa butter kakao yağı clarification arıtma cocoa cake kakao keki clarified butter sadeyağ cocoa kakao classical marmalade geleneksel marme- cocoa mass kakao kitlesi lat cocoa nib kakao nibi Classifications and the Conditions of Pastures, Winter Pastures, Winterqu- cocoa powder kakao tozu arters, and Grazings and Grasslands coconut hindistancevizi Allocated to Public Use mera, yaylak, coconut oil hindistancevizi yağı kışlak ile umuma ait otlak ve çayır durum code of good practice iyi uygulama kodu ve sınıfları Codex Alimentarius Kodeks Alimenta- Claviceps purpurea çavdar mahmuzu rius clean egg temiz yumurta codex kodeks cleft foot animals çift tırnaklı hayvanlar codification tedvin cleistogamous plants kendi kendini döl- leyen bitkiler coffee extractkahve ekstraktı climate iklim cognac kanyak clinical examination klinik muayene, şe- coint stock company anonim şirket riri muayene cola kola clone klon cold chain soğuk zincir close-up cotton boll kör koza cold pressed oil soğuk preslenmiş yağlar clothed chocolate kaplama çikolata cold storage facility soğuk muhafaza clotted cream kaymak ünitesi clove karanfil cold storage plant soğuk depo tesisi coagulation koagülasyon coliform bacterium koliform bakteri coagulum koagüle collar tasma coarse brain/souse salt iri salamura tuzu collection and receipt ahz-u kabz Coast Guard Command Sahil Güvenlik collecting point toplama merkezi Komutanlığı collective ownership iştirak halinde coast-trade kabotaj mülkiyet coat don collective working imece coated seed kaplanmış tohumluk collusion muvazaa coccidiostat drugs koksidiyostatikler colony koloni cockle kum midyesi colorant boyar madde cockle length kum midyesi boyu coloring agent boyar madde

314 Tarım Hukuku Sözlüğü coloring renklendirme committee of viniculture bağcılık komi- colostrum ağız sütü, kolostrum tesi Colour Index-CI renk kodu commodity bill ürün senedi comb foundation temel petek common property orta malı combine kombina common salt mutfak tuzu combined trawl kombine trol common umumi Comissions of Animal Health Surve- communiqué tebliğ illance Hayvan Sağlık Zabıtası Komis- community amme yonları community of heirs miras ortaklığı Commission of Determination of Community Plant Variety Office CPVO Right Owners Hak sahipliği Tespit Ko- misyonu company manager şirket müdürü Comittee of Organic Farming Organik comparative advertisement mukayeseli Tarım Komitesi reklam commadatum ariyet compensation fund for licensed warehousing lisanslı depoculuk tazmin fonu commandite partnership komandit şir- ket compensatory payments telafi edici ödemeler commercial livestock enterprise ticari amaçlı hayvancılık işletmesi competitive species rekabetçi türler commercial poultry enterprise ticari complementary feeds tamamlayıcı yem- kümes hayvanı işletmesi ler Commercial Register Ticaret Sicili completion sign tamam işareti Commercial Registry Gazette Ticaret complex fertilizer kompleks gübre Sicil Gazetesi complex micronutrient kompleksli mik- Commission of Certification And Exa- ro bitki besin maddesi mination Ruhsat ve Değerlendirme Ko- component bileşen misyonu compos mentis mümeyyiz Commission of Olive-oil Zeytinyağı composition mahiyet Komisyonu compost kompost commit icra etmek compotent body yetkili organ Commitee of Agricultural Support compound feed karma yem And Guidance Tarımsal Destekleme ve Yönlendirme Kurulu compound fertilizer kompoze gübre Committee of Fruit and Grapevine Re- compulsory licence zorunlu lisans gistration Meyve ve Asma Tescil Komitesi concentrate fruit juice konsantreden Committee of Good Farming Prac- üretilen meyve suyu tice İyi Tarım Uygulamaları Komitesi concentrated fermented milk konsantre (İTUK) fermente süt

315 Ankara Barosu Yayınları concentrated fruit juice meyve suyu construction permit yapı ruhsatiyesi konsantresi consuetude âdet concentrated grape juice konsantre consumable certificate tüketilebilirlik üzüm şırası belgesi concentrated sorbet meyve püresi kon- consumable certificate tüketilebilirlik santresi raporu concerned alâkadar consumers’ cooperative istihlak koope- condansed milk kondanse süt ratifi condensation polymerisation konden- consumption istihlak sasyon polimerizasyonu contact enterprise kontak işletme condensed yoghurt süzme yoğurt contagious disease bulaşıcı hastalık condensed yoghurt torba yoğurdu contagious disease sari hastalık conditional confiscation şartlı el koyma contained use kapalı kullanım conditional race şartlı koşu container konteynır conduction isale confectionary şekerle- contaminant bulaşan me contaminated kontamine confined space operations kapalı kulla- contamination kontaminasyon nım content muhteviyat confiscation el koyma, mülkiyetin kamuya geçirilmesi continental shelf kıta sahanlığı confiscation müsadere contract akit confusion iltibas contract bağıt consanguinity kan hısımlığı contracted farming sözleşmeli üretim consecutive müteselsil contract of loan ikraz anlaşması consensual partition rıza-i taksim contract production sözleşmeli üretim consent for production üretim izni contract governed by private law özel hukuk sözleşmesi conservation konservasyon contract governed by public law kamu conservative agent bozulmayı önleyici hukuku sözleşmesi madde contracted employee sözleşmeli perso- conservative agent konservatif madde nel conserve konserve contractor yüklenici conserved egg konserve yumurta contraindication kontrendikasyon consign tevdi contribution aidat consist terekküp etmek contributions and donations ianat ve consolidation toplulaştırma teberruat constabulary zabıta control and certification body kontrol

316 Tarım Hukuku Sözlüğü ve sertifikasyon kuruluşu corruption of the execution of the obli- control institution kontrol kuruluşu gation edimin ifasına fesat karıştırma control laboratory kontrol laboratuvarı cossette küspe control murakabe cottage cheese çökelek controlled animal kontrollü hayvan cotton for cossette küspelik pamuk controller kontrolör cotton unseed kütlü pamuk Convention on International Trade in cottonseed çiğit Endangered Species of Wild Fauna and cottonseed for oil yağlık çiğit Flora CİTES sözleşmesi cottonseed for seed tohumluk çiğit conventional animal husbandry kon- cottonseed oil pamuk yağı vansiyonel hayvancılık council of chamber oda meclisi conventional farming konvansiyonel Council of Europe Assosiation- nu tarım CoE No conventional product konvansiyonel Council of Ministers, cabinet council ürün Bakanlar Kurulu conversion tağyir Council of Protection of the Farmers conveyance isale Properties Çiftçi Mallarını Koruma cooking butter mutfak tereyağı Meclisi cooking vegetable margarine mutfak Council of State Devlet Şurası yemeklik nebati margarin Counsil of State Danıştay coop kümes counterfoil dipkoçanı coop number kümes numarası country, district kaza coordination tanzim country taşra coparcenary iştirak halinde mülkiyet coupon kupon coppice forest baltalık course mecra cordon kordon court expert bilirkişi coriander kişniş court expert ehlivukuf corn oil mısır yağı Court of Account Sayıştay corona corona court of honour haysiyet divanı corporate body özel hukuk tüzelkişisi, couverture bitter chocolate kuvertur hususi hukuk hükmi şahsı bitter çikolata corporate tax kurumlar vergisi couverture milk chocolate kuvertür süt- corporation tax kurumlar vergisi lü çikolata corral ağıl covered with mill millenme corrective action düzeltici faaliyet cow pox çiçek (hastalık) corrosion korozyon cowboy sığırtmaç

317 Ankara Barosu Yayınları cowman danacı criminal record adli sicil cowman sığırtmaç critical control point kritik kontrol noktası cowshed ahır critical limit kritik limit cpesific security measure for juridical crop insurance tarım sigortası persons tüzel kişilere özgü güvenlik ted- crop ürün birleri crop, whip kamçı cracked egg çatlak yumurta cropland tarla cracked olive kırma zeytin crossbreeding melezleme craftman esnaf cultivated plant kültür bitkisi craftmanship certificate ustalık belgesi craftsman usta cultivation licence bitki yetiştirme ruh- satı crayfish, crawfish and lobster length kerevit, deniz böceği ve istakoz boyu culture hybrid Kültür melezi cream cheese krema peyniri culture race kültür ırkı cream chocolate kremalı çikolata cumin, cummin kimyon cream krema curd lor cream of turkish red caviar tarama cure of the disease hastalığın söndürül- cream powder krema tozu mesi creamy chocolate kaymaklı çikolata curing kürleme, tuzlama credit maritime system kredi maritim curotor kayyım sistemi currant kuşüzümü cretaceous grain tebeşirleşmiş tane current value rayiç bedel crimes against constitutional order and cusi oil babassu yağı process of constitutional order anaya- custodian kayyım sal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar custody vesayet crimes against national defence milli custom âdet savunmaya karşı suçlar custom, usage örf crimes against the secrets of the state customs gate gümrük kapısı and spying Devlet sırlarına karşı suçlar customs warehouse gümrük deposu / ve casusluk antreposu crimes against the security of the state cutting budama Devletin güvenliğine karşı suçlar cutting çelik crimes againts public health kamunun sağlığına karşı suçlar cyclon hortum criminal court of peace sulh ceza mah- cysticercus bovis sistiserkus bovis kemesi cysticercus cellulosa sistiserkus selluloza

318 Tarım Hukuku Sözlüğü

D daily brood günlük civciv decaffeinated (decaf) roasted coffee daily chick günlük civciv bean kafeinsiz kavrulmuş kahve çekirdeği daily limit günlük limit decaffeinated (decaf) soluable coffee extract kafeinsiz çözünebilir kahve eks- daily official program günlük resmi traktı program decaffeinated (decaf)coffee extractkafe - dairy farm mandıra insiz kahve ekstraktı dairy products süt ürünleri decaffeinated (decaf)soluable coffee dam baraj kafeinsiz çözünebilir kahve dam lake baraj gölü decision of public weal kamu yararı ka- damage determination committees ha- rarı sar tespit komisyonları decission of environmental impact as- inbread of spring on millet and hybrid sessment is necessary çevresel etki de- maize darı ve melez mısırda kendilen- ğerlendirmesi gereklidir kararı miş döl decission of environmental impact as- database veri tabanı sessment is unnecessary çevresel etki dead heat dedhit değerlendirmesi gerekli değildir kararı dead heat at başı declaration beyanname dealer bayi declaration of heirship veraset ilamı debentures borçlanma senetleri deed of consent, consent letter muvafa- debit zimmet katname decaffeinated (decaf) black tea kafeinsiz defalcation irtikâp siyah çay defective grain kusurlu tane decaffeinated (decaf) coffee kafeinsiz dehydrated dextrose susuz dekstroz kahve dehydrated milk şekersiz koyulaştırılmış decaffeinated (decaf) gren/raw coffee süt bean kafeinsiz çiğ çekirdek kahve dehydrated milk, evaporated milk, con- decaffeinated (decaf) percolated coffee dansed milk koyulaştırılmış süt kafeinsiz öğütülmüş kahve dehydrated syrup of glucose/ glucose-

319 Ankara Barosu Yayınları fructose/ fructose-glucose kurutulmuş DIVA strategy DIVA stratejisi glukoz/ glukoz-fruktoz/ fruktoz-glukoz diabetes diyabet şurubu diatom soil diyatome toprağı dehydration kurutma diciplinary action inzibati ceza Delegationof High Stewards Yüksek dietaries perhiz yiyecekleri komiserler Heyeti digestable feed kesif yem delintation delintasyon diploid seed diploit tohum deltas mansap direct income support doğrudan gelir demonstration and insentive race sergi desteği ve teşvik müsabakası department of legal consultancy hukuk directly heated oven direkt ısıtmalı fırın müşavirliği Directorate General of Tea Enterprises deprivation of right by reason of con- ÇAYKUR demnation mahkumiyete bağlı hak yok- dirt track kum pist sunluğu disadvantage mahzur denaturation tağyir disaster fund afet tertibi depositor mudi disaster item (in budget) afet tertibi deprivation of right by reason of con- disbursement tediye demnation mahkumiyete bağlı hak yok- discharge keşide sunluğu disease and harmful, disease and pest derived variety türetilmiş çeşit hastalık ve zararlı descendant füru disinfectant dezenfektan descendants altsoy disinfection certificate dezenfeksiyon dessert or liqueur wine çerez (dessert) belgesi veya likör şarapları disinfection dezenfeksiyon destruction imha dispersion package dağıtım ambalajı destruction itlaf dispute niza detainment alıkoyma disqualification memnuiyet deterioration tefessüh disqualified horse çıkan at determined prize race muayyen ikrami- disqualify diskalifiye yeli koşul distance of isolation izolasyon mesafesi determinant residue belirleyici kalıntı distemper distemper determination commission of village building area köy yerleşme alanı tespit distillate spirit distile alkollü içki komisyonu distillate of agricultural origin tarımsal devices edevat kökenli distilat dextrin dekstrin distillation distilasyon dextrose monohydrate dekstroz mono- distinction tefrik hidrat distinctiveness farklılık DIVA method DIVA yöntemi distoma distom

320 Tarım Hukuku Sözlüğü distortion tahrif draft animal iş hayvanı distrain alıkoyma draft keşide distribute tevzi dragnets sürütme ağları distribution taksim drainage drenaj, lağım mecrası distribution tevziat drained olive kurutulmuş zeytin distributor bayi drained weight süzme ağırlık distributor dağıtıcı dredge direç, dreç district arbitral commission ilçe tahkim dried fish kurutulmuş balık komisyonu dried fruit pulp pestil district election board ilçe seçim kurulu drift-net dolanan (sürüklenen) ağlar divided olive bölünmüş zeytin drinking and potable water içme ve kul- diving suit skafandır lanma suları document of Environmental impact as- drinking chocolate içilebilir çikolata sessment report is not necessary ÇED drinking water içme suyu Gerekli Değildir Belgesi drive sürek avı document of Environmental impact drought kurak, kuraklık assessment report is affirmative ÇED olumlu belgesi drove sürü documents evrak drug for external use haricen kullanılan ilaç domestic animal evcil hayvan drug ilaç domestic blood yerli ırk drupe sert çekirdekli meyveler domestic cattle yerli inek dry cocoa solids kakao kuru maddesi domestic consumption iç tüketim dry edible legume beans yemeklik bak- domestic race yerli ırk lagil kuru taneleri domestic veterinary health report yurti- dry milk solids süt kuru maddesi çi veteriner sağlık raporu dry sek domicile ikametgâh drying kurutma doping doping drying oven etüv doping examination doping muayenesi dual plase plase ikili dorp köy altı yerleşim yeri due resim dosage, charge şarj dose doz dung gübre dosimetry dozimetri duplication teksir double bet çifte bahis durable consumer goods dayanıklı tüke- double cream coating chocolate iki kat tim malı kaymaklı çikolata duties rüsum double cross çift melez duty resim dourine durin hastalığı dynamite dinamit

321 Ankara Barosu Yayınları

E Code E kodu edible parts of animals yenilebilir hay- ear mark alâmet-i farika van maddeleri ear number kulak numarası edible rennet casein yenilebilir rennet ear tag kulak küpesi kazein ear tag number kulak numarası edible vegetable oil yenilebilir bitkisel yağlar earnest pey education maarif earthing up boğaz doldurma efficient cultivation toprağın verimli earthquake yersarsıntısı olarak işletilmesi economicly self-sufficient agribusines- ses yeter gelirli tarımsal işletme efficient substnaceetkili madde ecosystem ekosistem egg albumen yumurta akı ecological agricultural ekolojik tarım egg incubator Kuluçka makinesi ecologically potential unfavourable fis- egg liqueur yumurta likörü hes in our inland waters iç sularımızda egg powder yumurta tozu ekolojik açıdan potansiyel sakıncalı ba- egg products yumurta ürünleri lıklar egg viol yumurta violü ecologically harmful fishes in our inland waters iç sularımızda ekolojik açı- egg yumurta dan zararlı balık egg-based aromatized wine yumurta ecotoxicology ekotoksikoloji bazlı aromatize şarap ecurie eküri eggs for breeding damızlık yumurta ecurie ahırdaş EIA (Environmental İmpact Assess- ment) ÇED edema ödem edible acid caseine yenilebilir asit kazein election intihab edible animals gıda değeri olan hayvan- electronic coupon elektronik kupon lar electronic environment elektronik or- edible iced products yenilebilir buzlu tam ürünler electronic mail address elektronik posta edible legume flour yemeklik kuru bak- adresi lagil unları electronic mail elektronik posta

322 Tarım Hukuku Sözlüğü electronic ticket elektronik bilet environmental impact assessment çev- electroshock elektroşok resel etki değerlendirmesi-ÇED elongated gren lentil boylanmış yeşil environmental impact assessment re- mercimek port ÇED belgesi e-mail e-posta environmental plan çevre düzeni planı emantale emantale enzyms enzimler embezzlement zimmet epidemiological research epidemiyolojik araştırma embryo embriyo epistle risale embryo transfer embriyo transferi epizootiological knowledge epizootiyo- employee personel lojik bilgiler employment istihdam equidae tek tırnaklı hayvanlar empty arable land boz hali equipment and machines of agricultu- emulsifiers emülgatörler ral combat zirai mücadele alet ve maki- emulsifying salts emülsifiye edici tuzlar naları emulsion emülsiyon equipment of agricultural combat zirai mücadele aleti emulsify emülsifiye etme equipment teçhizat end product son ürün ergot çavdar mahmuzu endemic endemik erosion erozyon endosperm endosperm eschericia coli E coli energy drink enerji içeceği essential nutrient contents temel besin energy reduced food enerjisi azaltılmış maddeleri gıda essential obligations temel gerekler english horse ingiliz atı establish ihdas enriched macaroni/pasta zenginleştiril- miş makarna establishment license kuruluş izni entangling nets uzatma ağları establishment takarrür enternal nutritional products enteral establishment teessüs etme beslenme ürünleri estate aynî hak enterprise identifying number işletme esterified oil esterifiye yağ tanımlama numarası estray sahipsiz hayvan enterprise number işletme numarası estuary nehir ağzı entomologist entomolog ethic etik entrance fee giriş ücreti, giriş aidatı ethology etoloji entrepreneur müteşebbis ethyl alcohol etil alkol environmental health technician çevre ethyl alcohol of agricultural origin ta- sağlığı teknisyeni rımsal kökenli etil alkol

323 Ankara Barosu Yayınları eucalyptus okaliptüs exotic egzotik European Brewery Committee gauge expeller ekspeller EBC birimi experimental animal deney hayvanı European Community code - EC EC experimental animal tecrübe hayvanı kodu experimental animals examiner deney european foul brood Avrupa yavru çü- hayvanı kullanıcısı rüklüğü expert bilirkişi European Union Avrupa Birliği expert ehlivukuf Europen Community code- EC Avrupa expired food miadı dolmuş gıda Topluluğu Kodu expiry date son tüketim tarihi eutrophic lake ötrofik göl export ihraç eutrophication ötrofikasyon export permit certificate ihraç izin bel- evaluation and packaging unit değer- gesi lendirme ve paketleme ünitesi exporting ihracat evaluation of regularity institute uygunluk değerlendirme kuruluşu expose ifşa evaporated milk evapore süt expropriation kamulaştırma, istimlak evaporated milk şekersiz koyulaştırılmış extensive aquaculture ekstansif yetiştiri- süt cilik/üretim (su ürünleri) evolution inkişaf external fertilized plants yabancı döl- lenmeye tabi bitkiler ex officiore’sen external packages dış ambalaj exacta ikili bahis extra classical jam ekstra geleneksel reçel examination tetkikat extra fresh egg ekstra taze yumurta examination veterinary muayene veteriner hekimi extra jam ekstra reçel exchange differencekur farkı extra jelly ekstra jöle exchange mübadele extra virgin olive oil natürel sızma zey- tinyağı exclusive economic zone münhasır ekonomik bölge extract agents ekstrakt maddeleri exclusive inhisari extract ekstrakt exclusive licence inhisari lisans extracted honey sızma bal exclusively münhasıran extracted honey süzme bal execute icra etmek extracted honey with chomb petekli süzme bal executive committee of agricultural council Tarım Şûrası Yürütme Kurulu extraction ekstraksiyon executive director murahhas aza extraction solvent ekstraksiyon çözücüsü exhaustion of breeders’ right ıslahçı extra-dry ekstra sek hakkının tüketilmesi extrusion ekstrüzyon exhibition and incentive race sergi ve ex officiore’sen teşvik müsabakası eyebolt mapa

324 Tarım Hukuku Sözlüğü

F facilities producing foodstuffgıda mad- fat-reduced cocoa powder yağı azaltıl- deleri üreten iş yerleri mış kakao tozu facilities producing and selling foods- fauna fauna tuff gıda maddeleri üreten ve satan iş feasibility study fizibilite etüdü yerleri fee aidat facility of sanitization and/or proces- feed additive yem katkısı sing of offal sakatat temizleme ve/veya işleme tesisi feed additives yemlik preparatlar faeces gaita feed crops yem bitkileri fair fuar feed hayvan yemi fair panayır feed treated with pesticides ilaçlı yem faking taklit feed with premix ilaçlı yem falsification sahtecilik feed yem falsify on a document evrakta tahrifat feeds for special purpose özel amaçlı yemler family aile feeds of animal by-products kökeni hay- Farm Accounting Data Network - vansal olan yemler FADN çiftlik muhasebe veri ağı feeds of plant origin kökeni bitkisel olan farm animal çiftlik hayvanı yemler farmer çiftçi Feline Spongiform Encephalopathy farmer cultivating nüveci çiftçi (FSE) kedilerin süngerimsi beyin hasta- farmer registery form çiftçi kayıt formu lığı farmer registery system çiftçi kayıt sis- felony cürüm temi fennel rezene farmers privilege çiftçi istisnası fenugreek buy farming çiftçilik fenugreek çemenotu fat reduced drinking chocolate yağı fermentation tahammür azaltılmış içilebilir çikolata fermented “sele” olive fermente sele fat yağ zeytin

325 Ankara Barosu Yayınları fermented cream fermente krema fish length balık boyu fermented grape juice şıra fish lift balık asansörü fermented milk fermente süt fish market su ürünleri hali fermented olive fermente zeytin fish monger balıkçı esnafı fertilizer approved by EC EC fertilizer fish net balık ağı fertilizer gübre fish pass way balık geçidi fertilizer kimyevi gübre fish paste balık ezmesi fertilizer solution gübre çözeltisi fish spread balık ezmesi fester cerahat fisheries balıkçılık ürünleri fiber lif fisheries cooperative su ürünleri koope- fiber-chips wood lif-yonga odunu ratifi fiduciary yed-i emin fisheries licence su ürünleri ruhsat tezkeresi field control tarla kontrolü fisheries production cooperatives su field crops mezruat ürünleri istihsal kooperatifleri field crops tarla bitkileri fisheries production su ürünleri istihsali field mezra fisheries registry system su ürünleri ka- field tarla yıt sistemi - (SKS) filled chocolate dolgulu çikolata fisheries su ürünleri filled olive dolgulu zeytin fisheries wholesale selling place su filtered honey filtre edilmiş bal ürünleri toptan satış yeri filtration system filtrasyon sistemi fisherman balıkçı final consumer nihaî tüketici fish-farm balık çiftliği fine cezayı nakdi fishgarth livar finish judge muvasalat hakemi fisheries hunting su ürünleri avcılığı finish judge varış hakemi fishing areas istihsal yerleri finished goods nihai mallar fishing boat balıkçı gemisi finished product mamul madde fishing line beden firming agents sertleştiriciler fishing line olta ipi firs degree military forbidden zone bi- fishing net balık ağı rinci derece askeri memnu mıntaka fishing port balıkçı barınağı fish balık fishing port balıkçı limanı fish curtain balık perdesi fishing shelter balıkçı barınağı fish farming certificate su ürünleri yetiş- fishing shelter barınma yeri tiricilik belgesi fishing tackle olta takımı fish glue balık tutkalı fishing vessel balıkçı gemisi

326 Tarım Hukuku Sözlüğü fishook made from cossette küspeli olta flavoured Turkish delightçeşnili lokum fishries wholesale sale center su ürünleri flavoured wateraromalı su toptan satış merkezi floatşamandıra fish-shaped lure zoka floating crane algarna fishweir livar Floating weirs muvakkat dalyan five bet beşli bahis floodsel fixed maktu flood wallkoruma duvarı fixed weirs sabit dalyan flora flora flake bitter chocolate pul bitter çikolata flour treatment agents un işlem madde- flake milk chocolate pul sütlü çikolata leri flare gun and cardridge işaret tabancası flours for special purposeözel amaçlı un ve fişeği flow diagramakış şeması flavorerslezzet vericiler flower honeyçiçek balı flavour agentsçeşni maddeleri flower honeynektar balı Flavour and Extract Manufacturers nu flumeark FEMA No fluorescent signal flagışıklı flama flavour enchancersaroma artırıcılar foal tay flavour mixesaroma karışımları foam cream köpük krema flavoured beeraromalı bira foaming agents köpük oluşturucular flavoured beveragearomalı içecek focus, focal point mihrak flavoured butterçeşnili tereyağı fodder crops yem bitkileri flavoured butter mix çeşnili tereyağı ka- follow on formula devam formülü rışımı fondant fondan flavoured drink aromalı içecek food additive gıda katkı maddesi flavoured drink powder aromalı içecek tozu food assurance gıda güvencesi flavoured macaroniçeşnili makarna Food and Agriculture Organization FAO Gıda ve Tarım Örgütü flavoured naturel mineral drinkaromalı doğal mineralli içecek food bank gıda bankası flavoured olive oil çeşnili zeytinyağı food chain gıda zinciri flavoured pastaçeşnili makarna food codex Gıda Kodeksi flavoured sesame oil halvahçeşnili tahin food colourant gıda boyaları helvası food control laboratory gıda kontrol la- flavoured spreadable oils/margarin çeş- boratuvarı nili sürülebilir yağlar/ margarin food controller gıda kontrolörü flavoured syruparomalı şurup food element besin öğesi

327 Ankara Barosu Yayınları food for particular nutritional özel bes- foodstuff subject to exchange/barter lenme amaçlı gıda mübadeleye konu gıda maddeleri food for special nutrition purpose özel foot and mouth disease – FMD şap beslenme amaçlı gıda forage crops yem bitkileri food gıda force majeure mücbir sebep food hygiene gıda hijyeni force majeure zorlayıcı neden food inspector gıda denetçisi forgery sahtecilik food irradiation gıda ışınlama foreign trade dış ticaret food irradiation plant gıda ışınlama tesisi foreigner ecnebi food irradiation symbol gıda ışınlama forest manegement plan amenajman sembolü planı food operators gıda işletmecisi forfeit pişmancalık food packaging material gıda ambalaj formic acid formik asit materyali formulation formülasyon food poisoning gıda zehirlenmesi fortified macaroni güçlendirilmiş ma- food presentation gıda arzı karna food processing aids gıda işlemeye yar- forward stakes vadeli koşu dımcı maddeler foundation stock anaç food production chain gıda üretim zin- foundation stock seed anaç tohumluk ciri foundation’s pastures vakıf meraları food register gıda sicili founding member asli üye food registration number gıda sicil nu- founds evkaf marası food reliability gıda güvenilirliği fountain, spring pınar food reliance gıda güvenilirliği fowl kümes hayvanı food safety gıda güvenliği frame çerçeve food safety action plan gıda güvenliği fraud dolandırıcılık eylem planı fraudulent bankruptcy dolanlı iflas foods of animal origin hayvansal kökenli fraudulent bankruptcy hileli iflas gıdalar free handicap serbest handikap foods subject to special decleration free zones serbest bölge fonksiyonel beyanlı gıdalar, özel beyanlı gıdalar free, without paid meccanen foodstuffgıda maddesi French degrees Fransız derecesi foodstuff labelgıda maddesi etiketi french roll francala foodstuff selling places gıda maddeleri fresh grape yaş üzüm satış yeri fresh marine product taze su ürünleri

328 Tarım Hukuku Sözlüğü fresh poultry meat taze kanatlı eti fruit wines meyva şarapları fresh sea salt sofrada öğütme tuz fuel wood yakacak odun freshwater tatlı su full age ergin frigorific frigorifik full age ergin, reşit frost don full length tam boy frozen poultry meat dondurulmuş ka- fumigant fumigant natlı eti fumigation assistant operator fumigas- frozen red meat dondurulmuş kırmızı et yon operatörü yardımcısı FRS (Farmer Registery System) ÇKS fumigation assistant operator licence fructose fruktoz fumigasyon operatör yardımcısı belgesi fruit alcoholic drinks meyve alkola içe- cekleri fumigation certificate fumigasyon ruhsat belgesi fruit and vegetable wholesale markets toptancı halleri fumigation fumigasyon fruit brandy meyve brendisi fumigation operator fumigasyon opera- fruit chocolate meyvalı çikolata törü fruit drink meyveli içecek fumigation operator identity (id) card fruit drink powder meyveli içecek tozu fumigasyon operatörü kimlik kartı fruit free breeding meyve damızlığı fumigation operator licence fumigasyon fruit ice meyveli buz operatörü belgesi fruit ice-cream, tutti-frutti, sundae fumigation record fumigasyon tutanağı meyveli dondurma fumigation room fumigasyon odası fruit juice meyve suyu fumigation room fumigatuvar fruit juice powder meyve suyu tozu fund anapara fruit juices meyva suları fund insurance expert havuz eksperi fruit marc spirit meyve cibresi distilat fungicidal fungisit içkisi fungus küf fruit natural mineral water meyveli do- ğal mineralli içecek fur animal kürk hayvanı fruit nectar meyve nektarı furthermore maada fruit pulp meyve pulpu fruit seed meyve tohumu fruit spirit drinks meyve likörü fruit spirit meyve distilat içkisi fruit syrup meyveli şurup fruit viol meyve violu

329 Ankara Barosu Yayınları

G G7 countries G7 ülkeleri general umumi gallon galon generally alelumum gasteropod karından bacaklılar generatif breeding generatif üreme gastropod karından bacaklılar genetic resource genetik kaynak gauge vezin genetical cloning genetik kopyalama Gazi Stakes Gazi Koşusu genetically modified animal genetik ya- gelatin, aspic jelatin pıları değiştirilmiş hayvan gelling agents jelleştiriciler genetically modified foods genetik modifiye gıdalar gene bank gen bankası Genetically Modified Organisms gene gen GMO genetik yapısı değiştirilmiş orga- gene resource gen kaynağı nizmalar (GDO) general assembly genel kurul genom genom general assembly umumi heyet genotype genotip general budget genel bütçe gentian spirit gentian distilat içkisi general budget umumi bütçe gentleman jockey centilmen binici General Directorate of Agricultural geographic information systems coğrafi Research Tarımsal Araştırmalar Genel bilgi sistemleri Müdürlüğü geographic origin coğrafi orijin General Directorate of Development geographical indication coğrafi işaret and Agricultural Production tarımsal üretim ve geliştirme genel müdürlüğü germ jerm general directorate of organization and germ rüşeym support teşkilatlanma ve destekleme ge- germination inhibitor filizlenme inhi- nel müdürlüğü bitörü General Directorate of Protection and giblets kanatlı sakatatı Control Koruma ve Kontrol Genel Mü- gill galsama dürlüğü gill nets uzatma ağları general meeting genel kurul gillnet for catching feed fish yemlik general meeting umumi heyet uzatma ağı

330 Tarım Hukuku Sözlüğü gillnet tırıvırı graft item aşı materyali gin cin grafted sappling aşılı fidan gingelly susam tohumu grain spirit tahıl distilat içkisi gingely susam tohumu grand fish cage kuzuluk ginger zencefil Grand National Assembly Of Turkey ginhouse çırçır evi Kamutay ginnery çırçır evi granul pesticide granül tarım ilacı ginnery çırçır fabrikası granul bitter chocolate granül bitter çi- kolata glanders ruam granules milk chocolate granül sütlü çi- glazing agents parlatıcılar kolata glucina glusin grape juice üzüm şırası glucose glikoz grape marc spirit üzüm cibresi distilat gluten gluten içkisi gluten-reduced foodstuff gluteni azal- grape marc üzüm cibresi tılmış gıda maddesi grape oil üzüm yağı glycerin gliserin grasshopper çekirge glycerol gliserin grassland çayır GMO GDO gratis meccanen GMO products GDO ürünleri gratuitous loan ariyet Good Farming Practices İyi Tarım Uy- grazing capacity otlatma kapasitesi gulamaları grazing otlak Good Hygenic Practices (GHP) İyi grazing plan otlatma planı Hijyen Uygulamaları grazing season otlatma mevsimi Good Laboratory Practices-GLP İyi Laboratuvar Uygulamaları grease kuyruk yağı Good Manufacturing Practices- GMP green card yeşil kart İyi İmalat Uygulamaları green lentil kernel yeşil iç mercimek good practice guides iyi uygulama reh- green olives yeşil zeytin berleri greenhouse sera government doctor hükümet tabibi grip olta government veterinary hükümet veteri- gross weight brüt ağırlık ner hekimi ground coffee çekilmiş kahve governor of a province vali ground coffeeöğütülmüş kahve governor vali ground water pressure taban suyu bas- graft aşı kını graft aşı kalemi ground water taban suyu

331 Ankara Barosu Yayınları ground water yeraltı suyu gullac (a traditional Turkish dessert) groundline parakete güllaç groundplot arsa gum ferment sakız mayası guarantee letter teminat mektubu gum sakız guarantee teminat gummi tragacanthae kitre zamkı guignolet gushing areas taşkın alanları guinea pig kobay gushing taşkın

H habitat habitat hatched egg kuluçkalanmış yumurta habitat yaşama ortamı hatcher çıkım makinesi HACCP inspection HACCP tetkiki hatchery kuluçkahane HACCP monitoring HACCP izleme hatching egg damızlık yumurta HACCP plan HACCP planı Hazard Analysis and Critical Control

HACCP system HACCP sistemi Points HACCP hail dolu harmful food contaminants gıdaya bu- Commission of Determination of laşan zararlı maddeler Right Owner Hak Sahipliği Tesbit Ko- hazards mazarrat misyonu hazelnut producer certificate fındık half olive yarım zeytin üretici belgesi half purebred horse yarımkan at he goat teke hamlet köy altı yerleşim yeri, mezra head of family aile reisi hamster golden, hamster headless clove başsız karanfil handicap stakes handikap koşusu headman muhtar handicapper handikaper health certificate sağlık karnesi handicrafts el sanatları health certificate sağlık sertifikası harbour master’s officeliman başkanlığı health mark sağlık işareti hardened boiled grape juice katı üzüm health protection strip sağlık koruma pekmezi bandı harmful organism zararlı organizma heat suhunet harmful organisms zararlı canlılar heat treated drinking milk ısıl işlem harmful zararlı görmüş içme sütü

332 Tarım Hukuku Sözlüğü heat treatment establishment ısıl işlem hoist caraskal tesisi holder hamil heat treatment ısıl işlem homeopathic preparation homeopatik heaths fundalık müstahzar heavy metal ağır metal homeopathy homeopati hectare hektar homestead aile yurdu hectic fever verem honey bal hefebrand hefebrand honeycomb gömeç heifer düve honeydew honey salgı balı heimatlos vatansız honorary member fahri üye hemp dişi hint keneviri hop şerbetçiotu hemp kenevir hops şerbetçiotu hemp seed kenevir tohumu horse at hen tavuk horse description and examination re- herbicide herbisit port at eşkâl ve muayene raporu herbicides yabancı ot ilaçları horse fever at vebası herbologist herbolog horse owner at sahibi herd book soykütüğü horse owner counsel at sahibi vekili Herd Book Central Office Soykütüğü horse racing authority yarış otoritesi Merkez Bürosu hermetic ermetik, hermetik horsedealer at cambazı hermetically sealed hermetik olarak ka- horses racing out of mutual betting patılmış müşterek bahis harici koşan at hibridoma technique hibridoma tekniği horseshoe with spur mahmuzlu nal high carbonhydrade levelled products human resources insan kaynakları karbonhidrat miktarı yüksek ürünler humectants nem tutucular high court of honour yüksek haysiyet humidifiers nem vericiler divanı palm olive hurma zeytin high crime cürüm hybrid hibrit high oleic acid safflower oilyüksek oleik hybrid variety hibrit çeşit asitli aspir yağı hydrogen hardened vegetable oils idro- high oleic acid sunflower oilyüksek oleik asitli ayçiçek yağı jenle sertleştirilmiş nebati yağlar high pathogenic avian influenza hydrophobia kuduz (HPAI) yüksek patojenik avian influenza hygiene hıfzıssıhha hippodrome hipodrom hygiene hijyen hive kovan hyperparasitoid hiperparazitoit hobble köstek hypothec ipotek

333 Ankara Barosu Yayınları

I Integrated Pest Management- IPM Ululslararası Yeni Bitki Çeşitlerininin entegre mücadele Korunması Birliği International Association of Lighthou- ice cream dondurma se Authorities IALA Uluslararası Fener ice cream mix dondurma karışımı Otoriteleri Birliği ice products with milk sütlü buz ürünleri International Federation of Arabian ice slush mixtures buz karışımları Horse Racing Authorities IFAHR Uluslararası Arap Atı Yarış Otoriteleri ice with milk sütlü buz Federasyonu idendification mark alâmet-i farika International Federation of Horsera- ihtisap resmi cing Authorities IFHA Uluslararası At illicit money kara para Yarışı Otoriteleri Birliği imitation taklit International Federation of Organic immovable and portable fumigator sa- Agriculture Movements - IFAOM bit ve seyyar fümigatuvar Uluslararası Ekolojik Tarım Hareketleri immovable gayrimenkul, taşınmaz Federasyonu immune modulator immun modülatör International Plant Protection Con- vention IPPC Ululslararası Bitki Ko- immunization by drinking water içme ruma Konvensiyonu suyu şeklinde aşılama International Racehorse Owner’s As- import ithal sociations IROA Ululslararası Yarış Atı import permit ithal permisi Sahipleri Birliği importation ithalat International Seed Testing Association improvement ihya ISTA Ululslararası Tohum Test Birliği inbailment ariyet International Society for Animal Ge- in delicto suçüstü netics ISAG Ululslararası Hayvan Ge- netii Topluluğu in situ conservation yerinde koruma International Standards for Phytosani- income generating animal irat hayvanı tary Measure ISPM Bitki Sağlığı Ön- income irat lemleri İçin Ululslararası Standartlar income tax gelir vergisi International Union for the Protecti- incorporeal rights on poverty mülkiye- on of New Varieties of Plants UPOV tin gayri ayni hak

334 Tarım Hukuku Sözlüğü incubating egg damızlık yumurta inoculation aşı independent auditing authority bağım- inorganic acid anorganik asit sız denetim kuruluşu insect baints böcek cezbedicileri indicator indikatör insect baints cezp ediciler indirect heated oven indirekt ısıtmalı insect growth regulators-IGR böcek fırın gelişim düzenleyicileri industrial income sınaî kazanç insect haşere industrial plant by-product kökeni bit- insecticide insektisit kisel olan sanayi kalıntıları insemination certificate tohumlama industrial plants endüstri bitkileri belgesi industrial property right sınai mülkiyet insemination tohumlama hakkı inspection book denetim defteri industrial vegetable product bitkisel sa- inspection register denetim defteri nayi ürünü inspector inspektör industrial wood endüstriyel odun installment taksit inedible part of butchery animal kasap- institution of regularity examination lık hayvanların yenilemeyen kısımları instrument vasıta inedible parts of the meat etin yenilemeyen kısımları issuance keşide infant bebek itinerant herd gezici sürü infant food çocuk maması insurance policy sigorta poliçesi infant foods bebek mamaları intangible goods gayri maddi mallar integrated administration and control infant formula bebek formülü system- IACS entegre idare ve kontrol infected enfekte sistemi infected fowl infekte kümes hayvanı integrated agricultural plants tarımsal infection cerahat amaçlı entegre yapılar infectious disease bulaşıcı hastalık integrated crop management entegre infectious disease sari hastalık ürün yönetimi infringement ihlal integrated pest managemenet entegre zararlı yönetimi ingredients ana bileşenler integration entegrasyon ingredients bileşen intellectual property rights fikrî mülki- inhalation acute LD50 solunum yoluyla yet hakları akut LD50 intensive aquaculture (fishery) entansif initial variety başlangıç çeşidi yetiştiricilik/üretim inland waters içsular intensive breeding entansif yetiştiricilik/ inn han üretim

335 Ankara Barosu Yayınları interested alâkadar invert sugar syrup invert şeker şurubu interim muvakkat, geçici investigation tetkikat, tahkikat intermediary bank aracı banka investigate taharriyat intermediate product ara ürün iodine iyot intermittent irrigation kesik sulama iodized table salt iyotlu sofra tuzu internal auditing iç denetim irregular lawn anormal çim internal control iç kontrol irrigable agricultural land sulu tarım internal package iç ambalaj arazisi intradermic mallein intradermik malle- irrigable land sulu arazi in irrigation area sulama alanı inventory envanter isinglass balık tutkalı inventory kütük island ada invert sugar solution invert şeker çözel- isolate area izole bölge tisi isolation tecrit, kordon

J jam reçel joint liability müteselsil sorumluluk january ikincikanun joint ownership müşterek mülkiyet Japanese Tosa Japanese Tosa jointly müştereken Jell pelte judgment muhakeme jelly pelte, jöle judicial fine adli para cezası jelly-marmalade jöle-marmelat judicial investigation adli soruşturma jerky kurutulmuş et juice şerbet, usare jig yalancı yem Juniper-flavoured spirit drinks ardıç jockey binici, jokey aromalı distile alkollü içkiler jockey porvident fund jokey kaza yar- juridical authority adli merci dım sandığı juridical person tüzel kişi joint aquaculture area müşterek yetişti- jurisdiction kaza, yargılama yetkisi ricilik alanı justification müstenidat

336 Tarım Hukuku Sözlüğü

K kankava net kankava killing itlaf kaolin kaolen kiln drying fırında kurutma kaoline kaolen kilo gray kilo gray kashar cheese kaşar peyniri kin kan hısım caseinate kazeinat kinin kinin kjeldahl method Kehldal metodu kinship by blood kan hısımlığı kephir kefir koker karanfil ketchup ketçap koumiss kımız

L label etiket land arazi labelling etiketleme land arrangement arazi düzenlemesi labelling in terms of nutrition beslenme land capability classes arazi yetenek sı- açısından etiketleme nıfları laboratory laboratuvar land capability classification arazi yetenek sınıflaması labour court iş mahkemesi land consolidation arazi toplulaştırması lac lak land investigation arazi etüdü lactic acid laktik asit, süt asidi land registration court kadastro mahke- lactose laktoz mesi lagoon lagün land registration record tapulama tuta- lake shore edge line göl kıyı kenar çizgisi nağı lampara net voli ağı land study arazi etüdü

337 Ankara Barosu Yayınları land use plan arazi kullanım plânı ledger kütük land use types arazi kullanma şekilleri leggings getr landing-net kepçe leguminous seeds baklagiller landslide toprak kayması, heyelan, yer length limit boy limiti kayması less milled rice az değirmenlenmiş pirinç landslip toprak kayması, heyelan, yer less scalded rice az haşlanmış pirinç kayması lessee müstecir Language Test For Public Servants lessor mucir Kamu Personeli Yabancı Dil Bilgisi Se- viye Tespit Sınavı letter of guarantee teminat mektubu larvae larva letter of recommendation bonservis letter risale last product son ürün levulose meyva şekeri laundering of assets arising from a crime suçtan kaynaklanan malvarlığı değer- liability of the enterprise işyeri sorum- lerini aklama luluğu laws and regulations mevzuat licence ruhsat, ruhsat tezkeresi layer chicken yumurtacı tavuk license for irradiation ışınlama lisansı layout plan vaziyet planı license of starting and operating a business işyeri açma ve çalışma ruhsatı leader farmer örnek çiftçi lien hapis hakkı leaf varak lift asansör leaf fertilizer yaprak gübresi light grain hafif tane lean to- roof sundurma Limit of Determination- LOD tespit lease giver mucir limiti lease holder müstecir limitation tahdit leasing contract kira mukavelesi limited company limited şirket lecithin lesitin limited handicape mahdut handikap legal adviser line hat legal aid müzaharet lineal ancestors usul, üst soy legal consultant hukuk müşaviri linesman yan hakemler legal interest yasal faiz liqueur likör legal person tüzel kişi liqueur wine likör şarabı legal personality of the village köy tüzel liqueur with egg yumurtalı likör kişiliği liquid cream sıvı krema legal representative kanuni mümessil liquid diluent sulandırma sıvısı legal successor hukuki halef liquid extract of fruit meyvenin sulu eks- legislation mevzuat traktı

338 Tarım Hukuku Sözlüğü liquid fertilizer sıvı gübre local government yerel yönetim liquid nitrogen sıvı azot local parasite invasion lokal parazit in- liquid pectin sıvı pektin vazyonu liquidation tasfiye location lokasyon list of component bileşen listesi lock-out lokavt list of debitors borçlular listesi locust çekirge, harnup list of fruit and grapevine varieties locust field harnupluk Meyve ve Asma Çeşit Listesi lodgement tevdi list of ornamental plants variety Süs logo logo Bitkileri Çeşit Listesi lokum kaymağı litter altlık long grained paddy uzun taneli çeltik livestock çiftlik hayvanı long grained rice uzun taneli pirinç livestock dealer celep livestock enterprise for personal need loosening kakıç zatî ihtiyaç amaçlı hayvancılık işletmesi loss ziyan livestock enterprise hayvancılık işletmesi lot parti, arsa livestock market hayvan pazarı low acid yoghurt düşük asitli yoğurt livestock trader celep low energy food düşük enerjili gıda local administration yerel yönetim low pathogenic avian influenza düşük local anesthesia lokal anestezi patojeniteli avian influenza (LPAI) local authority yerel yönetim low toxic plant protection products az local civilian authority mahallî mülkî zehirli bitki koruma ürünleri amir lyssa kuduz

macaroni makarna Mmahalep cherry mahlep macaroon badem kurabiyesi mahalep mahlep maceration maserasyon mahkûmiyete bağlı hak yoksunluğu mad cow disease sığırların süngerimsi maiden meydin beyin hastalığı, deli dana hastalığı maiden stakes meydin koşusu magazine mecmua magistrate criminal court sulh ceza main clove ana karanfil mahkemesi main components ana bileşenler

339 Ankara Barosu Yayınları main contract ana mukavelename mash mayşe majistral drugs and compounds majist- mashed roe tarama ral ilaçlar ve terkipler master budget genel bütçe Maksimum Residual Levels (MRLs) match maç kabul edilebilir en yüksek değer material of agricultural combat zirai malaria sıtma mücadele malzemesi malfeasance görevi kötüye kullanma mating station aşım durağı mallein test mallein uygulaması maturation olgunlaştırma malt malt maturation or ageing olgunlaştırma veya mammal memeli eskitme mammalia memeli maturity of edibleness yenilebilme ol- managing director murahhas aza gunluğu mange uyuz maximum level maksimum miktar manual worker amele, ırgat Maximum Residue Level-MRL maksimum kalıntı limiti manufactured product mamul madde Maximum Residue Level MRL maksi- manure gübre, hayvan gübresi mum kalıntı limiti maquis shrubland makilik means of production istihsal vasıtaları Marash (province of Turkey) ice cream measuremenet survey of agricultural maraş dondurması values Tarımsal Değerleri Ölçme Dene- Marash style ice cream maraş usulü mesi (TDÖ) dondurma meat bone etli kemik marc cibre meat braised in its own fat kavurmalar mare kısrak meat chopping facility et parçalama te- margarine margarin sisi marginal agricultural land marjinal ta- meat combine et kombinası rım arazisi meat et marina yat limanı, marina meat products et ürünleri marinades terbiyeler mechanical device mihaniki vasıta marinating marinasyon, marinasyon mechanically separated poultry meat market surveillance and inspection pi- mekanik olarak ayrılmış kanatlı eti yasa gözetimi ve denetimi mechanically separated red meat meka- marmalade marmelat nik olarak ayrılmış kırmızı et marsh fever sıtma mediation arabuluculuk martingale martingal medical pharmaceuticals tıbbi müstahzar marzipan and marzipan-likes badem medical purpose baby’s food tıbbî amaç- ezmesi ve benzerleri lı bebek mamaları

340 Tarım Hukuku Sözlüğü medical purpose dietary food tıbbi mid-level toxical plant production pro- amaçlı diyet gıdalar ducts orta derecede zehirli bitki koruma medical milk tıbbi süt ürünleri medical water tıbbi su midwater trawl orta su trolu medical wine tıbbi şaraplar migratory beekeeper gezginci arıcı medium grained paddy orta taneli çeltik migratory fishes göçmen balıklar medium grained rice orta taneli pirinç military closed zone askeri yasak bölge medium vasıta milk chocolate sütlü çikolata meeting içtima, miting milk chocolate with hazelnut paste fındık ezmeli sütlü çikolata melted butter eritilmiş tereyağı milk fat based spreadable product süt melted tallow and tailfat eritilmiş iç ve yağı esaslı sürülebilir ürün kuyruk yağları milk fat süt yağı member aza milk powder süttozu member id azalık karnesi milk rich chocolate with abundant milk membership card azalık karnesi content bol sütlü çikolata membership dues aidat milk süt menagerie hayvanat bahçesi milk permeate süt permeatı menthol mentol milk retentat süt retentatı pasture improvement mera ıslahı milk with acidopilus asidofiluslu süt merchant tacir milk-based fermented products süt mercury civa bazlı fermente ürünler mesh-size ağ gözü açıklığı milk-based products süt bazlı ürünler mesne profit ecr-i misil milky ice with vegetable fat bitkisel yağlı metal and metalloids metal ve metalo- sütlü buz idler mill covering milleme method of diffrentiation of infected milled rice değirmenlenmiş pirinç animals from vaccinated animals en- minced meat kıyma fekte hayvanların aşılı hayvanlardan ayırt edilmesi yöntemi mine mayın micro nutrient mikro bitki besin mad- mineral feeds mineral yemler desi mineral oil mineral yağ microbial manure mikrobiyal gübre minerals mineraller microbiological contamination mikro- mineral water soda biyolojik bulaşma minimum asgarî microorganism mikroorganizma Ministry of Agriculture (Ministry og methods of slaugher of animals in more Agriculture and Rural Affairs) ziraat human ways insancıl öldürme metodu vekaleti

341 Ankara Barosu Yayınları

Ministry of Agriculture and Rural Af- morbidity morbidite fairs Tarım ve Köyişleri Bakanlığı moreover maada Ministry of Agriculture and Rural Af- morphological characteristics morfolo- firs Stakes Tarım ve Köyişleri Bakanlığı jik nitelikler Koşusu mortality mortalite Ministry of Health Sıhhat ve İçtimai mortgage ipotek Muavenet Vekaleti mosquito net cibinlik Ministry of National Defence Milli Müdafa Vekaleti most authorised revenue officer of the district mahallin en büyük mal/maliye Ministry of National Education maarif memuru vekaleti most punted horse en fazla ganyan oy- mint, spearmint nane nanan at minutes zabıt tutanağı mould küf miscellaneous müteferrik mount iş hayvanı misconduct görevi kötüye kullanma mountain pasture yaylak misfeasance görevi kötüye kullanma movable taşınır misleading advertisement yanıltıcı rek- multi annual plants çok yıllık bitkiler lam multigerm seed multigerm tohum mistelle mistel multiplication çoğaltım, çoğaltma mistra mistra multiplication material çoğaltım mater- mixed olive karışık zeytin, karma zeytin yali mixing karıştırma municipal board belediye encümeni mixing olive pomace oil karma pirina municipal committee belediye encüme- yağı ni modified protein modifiye protein municipal council belediye meclisi modified starches modifiye nişastalar municipal police belediye zabıtası molasses melas muriatic acid klorhidrik asit mold küf muscle kas molluscicide mollussisit mustard hardal money laundering kara para aklama mutation mutasyon mono fertilizer tekli gübre mutuality mütekabiliyet mono hybrid tek melez mycelium misel mono unsaturated fatty acids tekli doy- mycotoxin mikotoksin mamış yağ asitleri monogerm seed monogerm tohum moor fundalık moratory interest temerrüt faizi

342 Tarım Hukuku Sözlüğü

N n plase n’li plase national park millî park naked grafted sapling açık köklü aşılı National Reference Laboratory Ulusal fidan Referans Laboratuvarı naked nongrafted sapling açık köklü National Registration List Milli Tescil aşısız fidan Listesi naked root grafted sapling açık köklü National Security Council Milli Gü- aşılı fidan venlik Kurulu naked root nongrafted sapling açık National Tea Council Ulusal Çay Kon- köklü aşısız fidan seyi naked root sapling açık köklü fidan National Vaccine Bank Ulusal Aşı Ban- naked sapling açık köklü fidan kası name of origin köken ismi National Variety List Milli Çeşit Listesi National Citrus Council Ulusal Tu- nationwide disaster umumi afet runçgil Konseyi National Commitee of Protection of nature identical flavour doğala özdeş Animal Gene Pool Hayvan Gen Kay- aroma vericiler naklarını Koruma Ulusal Komitesi natural alcoholic strength by volume National Committee of Animal Bree- hacmen doğal alkol miktarı ding Hayvan Islahı Milli Komitesi natural bait doğal yem National cotton Council Ulusal Pamuk natural cognation kan hısımlığı Konseyi natural disaster doğal afet, disaster tabii national food codex commission Ulusal afet Gıda Kodeksi Komisyonu natural fermented “sele” olive doğal fer- National Food Council Ulusal Gıda mente sele zeytin Meclisi natural fermented olive doğal fermente National Hazelnut Council Ulusal Fın- zeytin dık Konseyi natural first olive oil natürel birinci zey- National Olive and Olive-oil Council tinyağı Ululsal Zeytin ve Zeytinyağı Konseyi natural fizz wine doğal köpüren şarap National Organic Farming Steering Committee Organik Tarım Ulusal Yön- natural flavourdoğal aroma vericiler lendirme Komitesi natural floradoğal bitki örtüsü

343 Ankara Barosu Yayınları natural insemination tabiî tohumlama nonalcoholic beer alkolsüz bira natural mineral water doğal maden nonalcoholic beverages alkolsüz içkiler suyu, doğal mineralli su noncommercial poultry enterprise tica- natural olive oil natürel zeytinyağı ri olmayan kümes hayvanı işletmesi natural person gerçek kişi, hakiki şahıs non-fat milk chocolate yağsız sütlü çi- natural second olive oil natürel ikinci kolata zeytinyağı non-gluten foodstuff glutensiz gıda natural semi-sparkling wine doğal yarı maddesi köpüren şarap non-governmental organisations sivil natural spring water doğal kaynak suyu toplum örgütleri natural sweet wines tabii tatlı şaraplar nongrafted sapling aşısız fidan natural sweeteners doğal tatlandırıcılar natural vegatable oil tabii nebati yağlar non-hygienic establishment gayri sıhhî müessese naturel water springs tabii su membaları negligent offense taksirli suç non-irrigation agricultural land kuru tarım arazisi negotiating bank aracı banka nektar plants ballı bitkiler non-irrigation land kuru arazi nematicide nematisit non-medical veterinary health products nematods nematodlar tıbbî olmayan veteriner sağlık ürünleri net cage ağ havuz, ağ kafes nonmigratory beekeeper sabit arıcı net quantity net miktar notice tebligat net weight net miktar notifiable disease and harmfull ihbarı neutral areas nötr alanlar mecburi hastalık ve zararlılar new races yeni ırklar notification tebligat new variety of plant yeni bitki çeşidi nougat koz helvası new village building area yeni köy yer- nourishing feeds tam yemler leşme alanı nub nüve işletmesi niacin niacin nucleus farmer nüveci çiftçi nigella çörekotu nursery balık üretme havuzu, üretme ha- nitrogen compound azot bileşiği vuzu, fidanlık nitrogen narcosis vurgun nursery storage depo fidanlığı nomad göçer nutmeg küçük hindistancevizi nomadic drove gezici sürü nutrient bitki besin maddesi non grain based additional foods tahıl bazlı olmayan ek gıdalar nutrition claim beslenme beyanı non offical publication services kamu nutritional reference value beslenme re- dışı yayım hizmetleri ferans değeri non-agricultural land tarım dışı alan nuts sert kabuklu meyveler

344 Tarım Hukuku Sözlüğü

O obstacle mahzur ordered pair betting sıralı ikili bahis obtaining istihsal ordinary craft sanat-ı mutade occassion ahval ordinary partnership adi ortaklık, adi occupancy permit yapı kullanma izin şirket belgesi organ uzuv occurence of new land yeni arazi oluş- Organazation for Economic Coopera- ması tion and Development OECD Ulusla- offalsakatat rarası Ekonomik İşbirliği ve Geliştirme official controllerresmi kontrolör Teşkilatı Official GazetteResmi Gazete organic acid organik asit official inspectionresmî denetim organic agriculture organik tarım official publication serviceskamu yayım organic animal husbandry organik hay- hizmetleri vancılık official report zabıt tutanağı, zabıt vara- organic animal production organik hay- kası vansal üretim official surveillanceresmî gözetim organic aquaculture production, or- official vetrinerian resmî veteriner he- ganic fisheries production organik su kim ürünleri üretimi off-shore fish farming açık deniz yetiş- organic farming ekolojik tarım, organik tiriciliği tarım oil refinery yağhane organic feed organik yem oil yağ organic fertilizer organik gübre oleic acid oleik asit organic fertilizers enriched with olive oil zeytinyağı enzyms enzim içeren organik gübreler olive-pomace oil pirina yağı organic food organik gıda olive-pomace pirina organic input organik girdi open cottonboll açık kozalı pamuk organic nitrogen organik azot operation ameliyat organic organik operation permit işletme izni organic plant production organik bitki- opium poppy haşhaş sel üretim

345 Ankara Barosu Yayınları organic product label organik ürün eti- ral gübreler keti origin menşe, orijin organic product logo organik ürün lo- ornamental plant süs bitkisi gosu other animal origin products hayvansal organic product organik ürün kökenli diğer ürünler organic seed organik tohum over dose doz aşımı organic stable manure organik hayvan gübresi overflow areastaşkın alanları organic substance organik madde overflow taşkın organisms subject to quarantine karan- overnight stakes açık koşu tinaya tabi organizmalar overseer kahya organization teşekkül overtime pay fazla mesai ücreti organized animal husbandry zone or- overtime wage fazla mesai ücreti ganize hayvancılık bölgesi ovine küçükbaş hayvan organized greenhouse cultivation zone ovum ovum organize seracılık bölgesi, sera organize sanayi bölgeleri owner malik oxalic acid organized industrial zone organize sa- oksalik asit nayi bölgesi oxidized black olive oksidasyonla karar- organoleptic organoleptik tılan zeytin organomineral fertilizers organomine- oyster length istiridye boyu

346 Tarım Hukuku Sözlüğü

P packaging ambalajlama partition taksim packaging gases ambalajlama gazları passages geçit yerleri packing ambalajlama passport pasaport packing material ambalaj materyali pasta makarna paddy commission çeltik komisyonu pasteurised butter pastörize tereyağı paddy çeltik pasteurised drinking milk pastörize paddyland çeltiklik içme sütü palm kernel oil palm çekirdeği yağı pasteurised or sterilized tomato paste palm oil palm yağı pastörize veya sterilize domates salçası palm palm pasteurzation pastörizasyon palm stearin oil palm stearin yağı pastis de marseille pastis de marseille palmolein oil palm olein yağı Pasture Commission Mera Komisyonu pap meyve püresi pasture mera, yaylım paper varak pastures, mountain pastures and winter quarters inside orman içi mera, yaylak ve parachute paraşüt, tırıvırı kışlaklar paraffinparafin pater familias aile reisi paragraph fıkra patent patent paramedical health services professions pathogen patojen class yardımcı sağlık hizmetleri sınıfı pay tediye paramedical sağlık teknikeri paymaster mutemed parasite invasions parazit invazyonları payment tediye parasite parazit peanut oil yerfıstığı yağı parasites tüfeylat pectin pektin parasitoid parazitoit pedigree pedigri parents ebeveyn pedigree seed elit tohumluk partnership in commendam sermayesi paylara bölünmüş komandit şirket pedlar seyyar esnaf partially fermented grape juice kısmen pelagic fishes pelajik balıklar fermente olmuş üzüm şırası pellet pellet

347 Ankara Barosu Yayınları pepsin pepsin pick four dörtlü ganyan pericarp pericarp pick seven yedili ganyan periodic maintenance periyodik bakım pick six altılı ganyan periodical mecmua, süreli yayın pick three üçlü ganyan permission müsaade pickle salamura permit of business of pesticides Zirai piece of land arsa Mücadele İlaçları İştigal İzin Belgesi piecemeal plan mevzii imar planı permit permi pimento yenibahar perry spirit perry distilat içkisi pine kernel çam fıstığı personal need zati ihtiyaç pine nut çam fıstığı personnel personel pink bollworm pembekurt pest haşere, zararlı pink olive pembe zeytin pesticide pestisit, zirai mücadele ilacı pistachio antep fıstığı pesticide residues pestisit kalıntıları Pistacia Khinjuk stoks buttum pesticidelike substances pestisit benzeri pistacia lentiscus yabani sakız maddeler pistacia menengiç pet animal pet hayvanı, süs hayvanı Pistacia mutica adi sakız pet ev ve süs hayvanı Pistacia Palestina, Boiss filistin sakızı pet hotel hayvan oteli pistacia sakız pet shelter hayvan barınağı place for beehives arı hane, arılık pet shop ev ve süs hayvanı satış yeri, hayvan satış dükkanı placing on the market piyasaya arz pharmacologically efficient substance plain chocolate sade çikolata farmakolojik etkili madde plain ice-cream sade dondurma pharmacopeia farmakopi plain macaroni sade makarna phenology fenoloji plain pasta sade makarna phenotype fenotip plain sesame oil halvah sade tahin hel- pheromones feromon vası physical purity fiziksel safiyet plain tahina halvah sade tahin helvası physiological diseases Fizyolojik hasta- plain turkish delight sade lokum lıklar plant activator bitki aktivatörleri phytopathologist Fitopatolog plant bitki phytosanitary certificate for re-export plant breeders’ right register ıslahçı yeniden ihracat (re-export) bitki sağlık hakkı kütüğü sertifikası Plant Breeders’ Right Registration pick five beşli ganyan Certificate ıslahçı hakkı tescil belgesi

348 Tarım Hukuku Sözlüğü

Plant Breeders’ Right Registration polyclinic poliklinik Committee Islahçı Hakkı Tescil Komi- polymer polimer tesi polymerisation polimerizasyon plant examination commission tesis in- pomace posa celeme komisyonu pome fruits yumuşak çekirdekliler plant examination report bitki muayene pond gölet raporu pontoon duba plant groth regulators Bitki Gelişim Düzenleyicileri (BGD) poppy haşhaş plant health certificate bitki sağlık ser- port liman tifikası port of emergency balıkçı barınağı plant import permit bitki ithal permisi port manager barınak işletmecisi plant intendent for planting dikim porter portör amaçlı bitki possession zilyedlik plant nebat possessor zilyed plant protection product PPP bitki ko- potamic akarsu ruma ürünü potato wart disease patates kanseri, di- plants subject to foreign pollination ya- sease patates siğili bancı döllenmeye tabi bitkiler potential alcoholic strength by volume plant variety bulletin bitki çeşitleri bül- hacmen potansiyel alkol miktarı teni poultry breeding enterprise damızlık plant variety of under protection koru- kanatlı işletmesi ma altındaki bitki çeşidi poultry carcass kanatlı karkası plantation plântasyon poultry kanatlı, kanatlı hayvan planted agriculturalland dikili tarım poultry meat kanatlı eti arazisi poultry suspected from being infected planting bitkilendirme infekte olmasından şüphe duyulan kü- mes hayvanı plase plase power of preparation müstahzarın gücü plastics plastik praline pralin plot kroki precautionary measure ihtiyati tedbir plywood kontrplak predator predatör police zabıta pre-establishment license kuruluş ön polination polinasyon izni polished rice beyaz pirinç preliminary test ön deneme pollen polen premix premiks pollyunsaturated fatty acids çoklu doy- pre-packaged foodstuff ön paketlenmiş mamış yağ asitleri gıda maddesi

349 Ankara Barosu Yayınları preparate müstahzar, preparat, evsat-ı private food control laboratory özel zeriye gıda kontrol lâboratuvarı preparation müstahzar, istihzar, prepa- private forest hususi orman, özel orman rat private hususi prepared poultry meat mix hazırlanmış private law hususi hukuk, özel hukuk kanatlı eti karışımları private law legal person özel hukuk tü- prepared red-meat mix hazırlanmış kır- zelkişisi, hususi hukuk hükmi şahsı mızı et karışımları private administration özel idare presciription reçete private sector özel sektör presentment ibraz problem mahzur preservative agent bozulmayı önleyici processed additional food of cereal ba- madde sed işlenmiş tahıl bazlı ek gıdalar preservatives koruyucular processed drinking water işlenmiş içme Presidency Cup Cumhurbaşkanlığı Ko- suyu şusu processed foods of animal origin işlen- pressed honey baskı balı, pres balı miş hayvansal kökenli yemler pressurized irrigation system basınçlı processed material mamul madde sulama sistemleri processed meat production plant ma- pre-stud book ön soy kütüğü mul madde üretim tesisi preventive inoculation koruyucu aşıla- processed mineral water işlenmiş ma- ma den suyu preventive vaccination koruyucu aşıla- processed natural bait mamul doğal yem ma processed salt işlenmiş tuz primary focus birincil mihrak processed spring water işlenmiş kaynak primary nutrient birincil bitki besin suyu maddesi processed wood material işlenmiş ahşap primary parasitoid primer parazitoit malzeme primary primer processing aid işlem yardımcıları primary production birincil üretim processing for consumption tüketime primary products birincil ürünler hazırlamak principle components ana bileşenler prodigal kısıtlı, mahcur priority purchase right önalım hakkı producer müstahsil, üretici priority right rüçhan hakkı producer of the aquatic products su private controller özel kontrolör ürünleri müstahsilleri private consumption tax özel tüketim producer organization üretici örgütü vergisi producer unions üretici birlikleri private enterprise özel teşebbüs, hususi product acceptance facilities ürün ka- teşebbüs bul alanı

350 Tarım Hukuku Sözlüğü product ürün protection forest muhafaza ormanı production calendar ürün takvimi protection fund koruma sandığı production cooperative istihsal koope- protection tarif koruma tarifesi ratifi protective biological safety measures production imalat, istihsal koruyucu biyogüvenlik önlemleri production on order fason üretim protein based and protein compotent production under contract fason üretim based products protein ve protein bile- şenleri içeren ürünler products and productions veterinary health private laboratory veteriner sağ- protein protein lık ürünleri üretim özel laboratuvarı protocol book protokol defteri proforma invoice proforma fatura protozoa protozoer progeny suş province taşra, vilayet progeny testing döl kontrolü province/county determination com- program of supporting the investments mission il/ilçe tespit komisyonu in agriculture Tarıma Dayalı Yatırımla- provincial arbitral commission il tah- rın Desteklenmesi Programı kim komisyonu prohibition faaliyetten men provincial commission of horse bree- prohibition of the placing on the mar- ding il at ıslah komisyonu ket of product ürünün piyasaya arzının provincial organization taşra teşkilatı yasaklanması provincial units of Project iplementati- Project on Protection of Environmen- on İl Proje Yürütme Birimleri tal Purpose Agricultural Lands ÇA- provisional breeding record ön soy kü- TAK Projesi tüğü promenade seyrangâh provitamin provitamin promise of sale satış vaadi provitamine provitamin propellants itici gazlar pruning budama property of farmer çiftçi malları public amme, umuma ait property on the authority and the ini- public interest kamu yararı, menafii tiative of the state Devletin hüküm ve umumiye tasarrufunda bulunan arazi public investment kamu yatırımı propolis propolis public juridical person kamu tüzel kişisi prospectus prospektüs public property Devlet malı, kamu orta protected zone korunmuş bölgeler malı protection area/zone koruma bölgesi public receivable amme alacağı protection budget koruma bütçesi public service kamu hizmeti protection council koruma meclisi public service concession agreement protection fee koruma ücreti kamu hizmeti imtiyaz sözleşmesi

351 Ankara Barosu Yayınları public veterinary kamu veteriner hekimi pureblood ari public warehouse umumî mağaza purebred ari public works nafia purification arıtma pulp or fruit vesicles pulp veya meyve purification facilities arıtma tesisleri kesecikleri pure alcohol saf ispirto purity of variety çeşit safiyeti pure seed saf tohumluk purple basil reyhan pure spirit saf ispirto purse seines gırgır ağları

quail bıldırcın Qquarantine station tahaffuzhane qualitative and quantitative specificati- quarter olive çeyrek zeytin ons kalitatif ve kantitatif özellikler quay rıhtım qualities evsaf queen ana arı quality control kalite kontrolü quickfrozen foodsfuff hızlı dondurul- quality kalite, vasıf muş gıda maddesi quality managemenet department kali- quicklime sönmemiş kireç te yönetim birimi quicksilver civa quarantine karantina quinine kinin

R.oT.(Republic of Turkey) IdentidyR race season yarış mevsimi Number T.C. Kimlik Numarası race steward yarış komiseri rabies kuduz race types koşu türü race bulletin yarış bülteni racial characteristic ırk özellikleri race calendar yarış takvimi racing authority yarış müessesesi race ırk, koşu, müsabaka, yarış race requirements/conditions koşu radar su üstü radarı şartları raisin brandy kuru üzüm brendisi

352 Tarım Hukuku Sözlüğü raisin spirit kuru üzüm distilat içkisi recalling the products from the market raising agents kabartıcılar that suplied to the market piyasaya arz edilmiş olan ürünlerin piyasadan toplan- raki rakı ması ram koç receipt makbuz, reçete rat sıçan receiving water alıcı su ration rasyon recipe reçete raw coffee beançiğ çekirdek kahve reciprocity mütekabiliyet raw coffee çiğ kahve recognisance taahhütname raw grain ham tane recognized racing authority tanınan ya- raw hide ham deri rış otoritesi raw material ham madde recombinant DNA techniques rekom- raw milk çiğ süt binant DNA tekniği raw olive oil ham zeytinyağı, lampant recombination rekombinasyon raw olive-pomace oil ham pirina yağı recombined cream rekombine krema raw poultry meat çiğ kanatlı eti recombined milk recombined süt, süt raw red meat çiğ kırmızı et tozu sütü raw seed certificate ham tohumluk ser- recommendation list tavsiye listesi tifikası reconstitued cream rekonstitüe krema raw seed ham tohumluk reconstitution rekonstitüsyon raw sugar ham şeker reconstruction plan for protect Koruma raw tallow and tailfat ham iç ve kuyruk Amaçlı İmar Plânı yağları reconstruction plan imar planı raw wood ham ahşap record of convictions adli sicil raziyane rezene recoverer action düzeltici faaliyet reaction flavoursreaksiyon aromaları rectification concentrated grape juice ready vegetable soup hazır sebze çorba- rektifiye konsantre üzüm şırası lıkları recycling contract geri dönüşüm sözleş- reagent miyar mesi real credit aynî kredi red capsicum kırmızıbiber real estate gayrimenkul, taşınmaz red grain kırmızı tane, mandık real estate registration office tapu sicil red handed cürmü meşhut muhafızlığı red lentil and green lentil with pericarp real loan aynî kredi kabuklu kırmızı ve yeşil mercimek rearing animals yetiştirme amaçlı hay- red lentil kernel kırmızı iç mercimek vanlar red lined grain kırmızı çizgili tane real right aynî hak red meat kırmızı et

353 Ankara Barosu Yayınları red pepper flakespul kırmızıbiber regulatory development plan nazım red pepper kırmızıbiber imar planı red/pink olive rengi dönük zeytin rehabilitation rehabilitasyon reduced fat milk yarım yağlı süt reinsurance reasürans reeve mahalle muhtarı reinsurance undertaking reasürans şir- keti re-export re-export, yeniden ihracat release of debt ibra reference atıf related to... müteallik reference institution referans kuruluş relative by blood kan hısım reference laboratory referans kuruluş, referans laboratuvar relinquishment feragat refined animal fat rafine hayvan yağları remedy çare, çözüm, kanun yolu refined oils rafine edilmiş yağlar remembrance istihzar refined oils sızma yağlar removing izale refined olive oil rafine zeytinyağı rennet peynir mayası refined olive-pomace oil rafine pirina renunciation feragat yağı repair tadil refined sugar rafine şeker repellent cibinlik, repellent refining rafinaj repellents böcek kaçırıcıları refugee mülteci replicate sample şahit numune regenerated cellulosa film rejenere selü- report of fact zabıt tutanağı loz film report of fact zabıt varakası register of title deeds tapu sicili representative sample tanıtım numunesi registered held kayıtlı sürü Republic of Turkey İdentity Number registration commitee of arable corps Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası Tarla Bitkileri Tescil Komitesi Republic of Turkey Stakes Cumhuriyet registration committee tescil komitesi Koşusu registration fee kaydiye research taharriyat registration sub-committee tescil alt reservoir basin rezervuar havzası komitesi reservoir havza registration tescil residence certificate ikametgah ilmüha- registry officekayıt bürosu beri regularity evaluation uygunluk değer- residence ikametgah lendirmesi residential area yerleşim alanı, meskun regularity sign uygunluk işareti yer regulation tüzük residential section meskun yer regulator regülatör residue kalıntı, rezidü

354 Tarım Hukuku Sözlüğü responsibility mesuliyet right of way geçit hakları responsible manager sorumlu yönetici right to spring water kaynak hakkı responsible mes’ul rinder pest sığır vebası responsible veterinary of enterprise iş- rindless wood kabuksuz ahşap yeri sorumlu veteriner hekimi ring area ring mahalli resting place for animals eyrek yeri ring refree ring hakemi restitution istirdat risk analysis risk analizi retail perakende satış risk assessment risk değerlendirmesi retail sale hall perakende satış yeri risk communication risk iletişimi retrocession retrosesyon risk management risk yönetimi retro-hybridization geriye melezleme risk risk return of the origin mahrecine iade river mouth mansap, nehir ağzı reveal ifşa river nehir revenue department mal memurluğu, malsandığı riviera olive oil riviera zeytinyağı revenue office maliye veznesi roasted coffee beankavrulmuş kahve çe- revenues varidat kirdeği revocation rücu roasted coffee kavrulmuş kahve revolving fund döner sermaye robbery hırsızlık rhizome rizom rock candy akide şekeri rhum rom rodenticide rodentisit riboflavinriboflavin root beer alkolsüz bira rice pirinç rosemary biberiye rice whole grain tam pirinç roughage kaba yem rider binici royalty isim hakkı right in rem ayni hak ruam ruam right of access geçit hakları rum rom right of lien hapis hakkı runnel ark

355 Ankara Barosu Yayınları

S saccharose sakaroz sapling in pot kaplı fidan sacharine sakarin saponariae albea root extract çöven eks- sacrificial animal kurbanlık hayvan traktı saddlecloth haşa bezi saprophyte bacteria saprofit bakteri saddlecloth number haşa numarası saprophyte microorganism saprofit mikroorganizma saddling refree eğerleme hakemi saturated fatty acids doymuş yağ asitleri safe food güvenli gıda sausage and salami sosis ve salam safeguard korunma scabies uyuz safe products güvenli ürün scientific cleaning fenni temizleme/te- safflower oilaspir yağı mizlik saffronsafran scientific fenni sales permit satış izni scratched olive çizik zeytin sales stake satış koşusu sea captain kaptan sales unit satış ünitesi sea deniz salicylic acid salisilik asit sea nail deniz salyongozu salma sea shore edge line deniz kıyı kenar çiz- salmonellosis tavuk tifosu gisi salt fish tuzlu balık sealed-bid tender kapalı zarf usulü satış salt of food industry gıda sanayi tuzu season production üretim sezonu salt tuz secondary nutrient ikincil bitki besin maddesi salting tuzlama secret vote and open classification gizli sambuca sambuca oy açık tasnif sample numune security zones güvenlik bölgeleri sanction yaptırım seed analising report tohumluk analiz sanitation sanitasyon raporu sap usare seed category tohumluk sınıfı sapling fidan seed certification tohumluk sertifikasyonu

356 Tarım Hukuku Sözlüğü seed certification institutes tohumluk semi fat milk yarım yağlı süt sertifikasyon kuruluşları semi-arid yarı kurak seed commission Tohumluk Komisyo- semi-dry dömi sek nu semi-intensive aquaculture (fishery) seed control tohumluk kontrolü yarı entansif yetiştiricilik seed controller tohumluk kontrolörü semi-intensive breeding yarı entansif seed cultivator tohumluk yetiştiricisi yetiştiricilik seed grade tohumluk kademesi semi-sweet yarı tatlı seed grower tohum hazırlayıcı semi-white sugar yarı beyaz şeker seed growing tohumculuk semolina and flour halvah irmik ve un helvaları seed inspection control tohumluk kont- rolü semolina irmik seed inspector tohumluk kontrolörü sensitive area hassas bölge seed lot tohumluk partisi sensitive item şüpheli madde seed processor tohum işleyicisi separation place/area tecrit yeri, tecrithane seed producer tohumluk üreticisi separation room tecrit yeri, tecrithane seed producing plant tohumluk üretici separation tecrit kuruluş sepherd’s felt cloak kepenek seed sample tohumluk numunesi sequesterants metal bağlayıcılar seed sector tohumculuk sektörü serologic examination serolojik muayene seed standard tohumluk standardı seropositive animal seropozitif hayvan seed tohum, tohumluk serum serum seedless olive çekirdeksiz zeytin servant müstahdem seedling çöğür, fide sesame halva/halvah susam helvası seedling of vegetable sebze fidesi sesame oil halvah tahin helvası seizure zaptetme sesame oil susam yağı, tahin seizere of animal hayvanın üzernde ha- sesame seed susam tohumu pis hakkı setter ön gelişim makinesi selectivity selektivite severally münferiden self employed agricultural adviser serbest tarım danışmanı shavings yonga self employed veterinary technician ser- shelf life raf ömrü best veteriner sağlık teknisyeni shell of egg yumurta kabuğu self employed agricultural engineer ser- shellfish kabuklu su ürünleri best ziraat mühendisi sheltering fees barınma ücreti seller bayi ship gemi

357 Ankara Barosu Yayınları ship owner gemi sahibi, donatan smuggling kaçakçılık shore edge line kıyı kenar çizgisi snip abraş short grained paddy kısa taneli çeltik snorkel Şnorkel short grained rice kısa taneli pirinç snowball kartopu showing ibraz soap sabun shrimp trawl karides trolü social welfare institution sosyal yardım shrubbery fundalık kurumu sıvat social-economical level of development sosyo-ekonomik gelişmişlik seviyesi signal flagflama sociology sosyoloji signalment eşkâl soda soda signature circular imza sirküleri soda water soda silage bunker/silo silaj çukuru sodium carbonate sodyum karbonat silage machine silaj makinası soft drink gazoz silage silaj soft white cheese beyaz peynir silkworm seed ipek böceği tohumu softwater tatlı su silo silo soil analysis report toprak analiz raporu since time immemorial kadimden beri soil analysis toprak analizi site selection report yer seçim raporu soil conservation projects toprak koru- skafandr skafandır ma projeleri sketch kroki soil conservation toprak muhafaza slaughter due/duty zephiye resmi soil cultivation toprak işleme slaughter house kesimhane, mezbaha soil database toprak veri tabanı slaughter unit kesim ünitesi soil erosion erozyon sliced olive dilimlenmiş zeytin soil optimizers toprak iyileştiriciler slip aşı kalemi soil pollution toprak kirliliği slipway çekek yeri soil regulators toprak düzenleyiciler small farmer küçük çiftçi soil survey toprak etüdü small longline çapari soil toprak smith nalbant solidarity tesanüd smoke flavours tütsü aromaları soluable chicory çözünebilir hindiba smoked fishes islenmiş balık, duman- soluable coffeeçözünebilir kahve lanmış balık soluable coffee extract çözünebilir kahve smoked meat dumanlanmış et, islenmiş et ekstraktı smoking tütsüleme soluble powder – SP eriyebilir toz tarım smoking vaccination dumanlama aşılama ilacı

358 Tarım Hukuku Sözlüğü solution solüsyon specification spesifikasyon, vasıf solvency tediye kudreti sperm sperm, sperma solvent çözücü, solvent spesific products cultivated lands özel somaclonal variant somaklonal varyant ürün arazileri sorbe şerbet spice baharat sorbent meyve püresi spice mixture baharat karışımı sorbet sorbe spirit, alcohol ispirto sorbitol sorbitol spirit drink alkollü içkiler source value kaynak değer spoil, get soured tahallül soured cream ekşitilmiş krema spoilage tefessüh sowing turn ekim nöbeti, münavebe sponge sünger soybean oil soya yağı sportive fishing competition sportif ba- lık avı yarışması sparkling cream köpüren krema sportive fishing sportif avcılık, sportif sparkling wines köpüren şaraplar balıkçılık spawn balık yumurtası sports drink spor içecekleri spear zıpkın sports foods spor gıdaları special budget hususi bütçe, özel bütçe spotted leaf lekeli yaprak special fertilizer özel gübre spreadable oils sürülebilir yağlar special hususi spring water kaynak suyu special land consolidation özel arazi spur mahmuz toplulaştırması st lucie cherry mahlep special law özel kanun stabilisers stabilizörler special medical purpose dietary foods stability durulmuşluk özel tıbbi amaçlı diyet gıdalar stable ahır, tavla special production areas özel üretim alanları stable manure ahır gübresi, çiftlik hay- vanı gübresi Special Provincial Administration İl Özel İdaresi stable plant variety durulmuş bitki çeşidi specialized court ihtisas mahkemesi stableman seyis specialized product exchange market stallion aygır, damızlık at ürün ihtisas borsası stamp damga species list of arable crops Tarla Bitkile- stamp tax damga vergisi ri Tür Listesi standard sample standart numune species tür standard seed register committee Stan- specification certificate özellik belgesi, dart Tohumluk Kayıt Komitesi - STK spesifikasyon belgesi standard seed standart tohumluk

359 Ankara Barosu Yayınları standard seed variety list Standart To- streamline mecra humluk Çeşit Listesi (STÇL) strike grev standard standart string misina standardisation standardizasyon stripe akıtma star yıldız struggle with public aid Devlet yardımı starch nişasta mücadelesi start start strychnine striknin starter hareket hakemi, start hakemi stubble anız starters starter stud book soykütüğü State Economic Enterprise İktisadi stud horse aygır, damızlık at Devlet Teşekkülü stud tavla state forest Devlet ormanı studfarm hara State Institute of Statictic Devlet İsta- study etüt tistik Enstitüsü soujouk sucuk state of emergency olağanüstü hal subdivision ifraz stateless vatansız submerged nets çökertme ağları statistics istatistik subsidiary payment fark ödemesi stealing hırsızlık substances and materials contacting steeplechase engelli koşu, manialı koşu with food gıda ile temasta bulunan mad- stem cutting aşı kalemi de ve malzemeler sterilised drinking milk sterilize içme sub-union alt birlik sütü sucrose sakaroz sterilization kısırlaştırma, sterilizasyon sufficient agricultural plot yeter büyük- sterilized milk dayanıklı süt lükte tarımsal arazi parseli steward komiser sugar authority şeker kurumu sting poison arı zehiri sugar board şeker kurulu stink bug süne sugar factory şeker fabrikası STK (Standard Seed Registewr Com- sugar free şeker ilavesiz mittee) experiments STK denemesi sugar refinery şeker fabrikası stock fair hayvan panayırı sugar solution şeker çözeltisi stockfarming besicilik sugar şeker stocking seki sugared almond and sugared almond stools gaita likes badem şekeri ve benzerleri storehouse antrepo sugared grain şekerlenmiş tane strain suş sugarless food şeker ilavesiz gıda strained yoghurt torba yoğurdu sugarless şeker ilavesiz stream akarsu sulfate sülfat

360 Tarım Hukuku Sözlüğü sulfite sülfit dairy cattle husbandry süt sığırcılığı sulfur/sulphur dioxide kükürt dioksit swamp fever sıtma sulfur/sulphur sülfür sweet basil reyhan, reyhan sulfuric/sulphuric acid sülfürik asit sweet tatlı sultan turkish delight sultan lokumu sweetened chessnuts purée tatlandırıl- suma mış kestane püresi sumac sumak sweetened cocoa fat-reduced mix yağı azaltılmış şekerli kakao karışımı sumach sumak sweetened cocoa mix şekerli kakao karı- summer oil yazlık yağ şımı summer planting yazlık ekim sweetened cocoa powder fat- reduced summer seeding yazlık ekim yağı azaltılmış şekerli kakao tozu sunflower oilayçiçek yağı sweetened cocoa powder şekerli kakao sunn pest süne tozu superfecta betting tabela bahis (dörtlü Sweetened Cocoa-flavoured mix aro- bahis) malandırılmış şekerli kakao karışımı supervision nezaret sweetened cocoa-flavoured mix, fat- reduced yağı azaltılmış ve aromalandırıl- supervisory council murakabe heyeti mış şekerli kakao karışımı supplementary food takviye edici gıdalar sweetened condensed milk şekerli ko- supplementary yardımcı madde yulaştırılmış süt supplier tedarikçi sweeteners tatlandırıcılar suppuration cerahat sweetening tatlandırma Supreme Planning Council Yüksek swindled bankruptcy hileli iflas Planlama Kurulu swine fever domuz vebası surcharge label sürşarj etiketi symbiotic simbiyotik surface water yüzey suyu synergists of antioxidant antioksidan surgical operation ameliyat sinerjistleri surrounding nets çevirme ağları synonym sinonim surveillance zone gözetim bölgesi synonymous sinonim suspect focus şüpheli mihrak synthetic oil sentetik yağ suspension fertilizer gübre süspansiyonu synthetic pesticide sentetik pestisit suspicious animals (without showing synthetic sentetik any indications about infection but synthetic varieties sentetik çeşitler considered as infected) bulaşmadan syrup of glucose/ glucose-fructose/ şüpheli hayvan fructose-glucose glukoz/ glukoz- suspicious of being diseased hastalıktan fruktoz/ fruktoz-glukoz şurubu şüpheli syrup şurup

361 Ankara Barosu Yayınları T table mustard sofra hardalı technical cleaning fenni temizleme/te- table olive sofralık zeytin mizlik table salt sofra tuzu technical fenni table wines sofra şarapları technical monojerm seed teknik monogerm tohum TAEA (Turkish Atomic Energy Aut- hority) TAEK technical questionnary teknik soru anketi taffy şekerleme technical regulation teknik düzenleme tag, ear tag küpe technical services branch teknik hiz- tahina halvah tahin helvası metler sınıfı tahina tahin technical substance teknik madde alteration of allocation purpose tahsis technical team teknik ekip amacının değiştirilmesi temperature suhunet taking back istirdat temporary cordon geçici kordon target organ hedef organ temporary muvakkat tarhana, for soup dried yoghurt, tomato and pimento tarhana temporary rural guard geçici köy korucusu tarragon tarhun temporary village guard geçici köy korucusu tarsal articular tarsal eklem tender ihale tarsal bone tarsal eklem tendon veter tax board vergi levhası terrace sekileme tax idendification (id) number vergi nu- marası terrace set. seki tax number vergi numarası territorial waters karasuları tax vergi test document/certificate test belgesi taxonomy taksonomi tests of distinctiveness uniformity and clarification farklılık, yeknesaklık, du- tea çay rulmuşluk testleri (FYD) tea expert çay eksperi tetanus tetanoz tea leaf selling card çay yaprağı satış cüz- tetraploid seed tetraploid tohum danı the affirmative decision of environ- tea plant area çaylık alan mental impact assessment çevresel etki tea-bag süzen poşet değerlendirmesi olumlu kararı

362 Tarım Hukuku Sözlüğü the bends vurgun tissue culture doku kültürü The Board of High Stewards Yüksek title deed tapu Komiserler Heyeti, Yüksek Komiserler to bearer hamiline (senet) (bilet) Kurulu to elect intihab the book of real estate registers tapu kütüğü to eliminate bertaraf etmek The Grand National Assembly Of Tur- to gin çırçırlamak key Stakes Türkiye Büyük Millet Mec- tocolysis tokolizis lisi Koşusu tomato juice domates suyu the higest local civilian authority of tomato paste domates salçası district mahallin en büyük mülki amiri tongue shaped cheese dil peyniri the horse joined the stake koşuya iştirak etmiş at tonic tonik the milk used for manufacturing of da- tonnage certificate tonilato belgesi iry products and milk-based products topographic map topoğrafik harita süt ürünleri ve süt bazlı ürünlerin üreti- topography topoğrafya minde kullanılan süt tornado hortum the negative decision of environmental impact assessment çevresel etki değer- torpido torpil lendirmesi olumsuz kararı total alcoholic strength by volume hac- theft hırsızlık men toplam alkol miktarı thermization termizasyon total amount race yekünlü koşu thiamin thiamin town kasaba thoroughbred arabian horse safkan toxic plant protection products zehirli Arap atı bitki koruma ürünleri thoroughbred english horse safkan İn- toxic substance toksik madde giliz atı toxicant toksik madde threat tehlike toxicological test toksikolojik deneme threshing field harman yeri toxicologist toksikolog thyme kekik toxin toksin thymol timol traceability izlenebilirlik thymus kekik tickeners kıvam arttırıcılar track referee pist muayene hakemi ticket bilet track veterinary saha veterineri timber kereste track yarış timol timol trade mark alâmet-i farika tinned food konserve traditional fruit liquer geleneksel meyve tinned fruit and vegetable sebze ve mey- likörü va konserveleri traditional jam geleneksel reçel

363 Ankara Barosu Yayınları traditional marmalade geleneksel mar- tuber yumru melat tuberculosis verem traditional rose liqueur geleneksel gül turf torf likörü turf track çim pist traditional yoghurt and yoghurt products geleneksel yoğurt ve ürünleri Turkey Commercial Registry Gazetta Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi traffic seyrüsefer turkey mince hindi kıyma trainer antrenör Turkish Auditing Standarts Türkiye transcutaneal acute LD50 deri yolu ile Denetim Standartları akut LD50 Turkish Beekeepers Central Union transfer İntikal Türkiye Arıcılar Merkez Birliği (TAB) transferable taşınır Turkish delight lokum transform ifrağ Turkish food legislation Türk gıda transformasyona uğratılmış bitki mevzuatı transgenic transgenik Turkish Grain Board Toprak Mahsul- transit transit leri Ofisi transition period geçiş süreci turkish pastrami pastırma trawl trol Turkish Standards İnstitution Türk treasury bill Hazine bonosu Standartları Enstitüsü – TSE Treasury Hazine Turkish Statistical Institute Türkiye treasury land Hazine arazisi İstatistik Kurumu (TÜİK) trial muhakeme Turkish Union of Seed Producers Tür- trifecta sıralı üçlü bahis kiye Tohumcular Birliği triploid seed triploid tohum Turkish Veterinary Medical Associati- on Türk Veteriner Hekimleri Birliği tropic and special fruits tropik ve özel meyveler turmeric zerdeçal tubaceous grafted sapling tüplü aşılı fi- turpentine oil terebentin ruhu dan turpentine tree menengiç tubaceous sapling tüplü fidan type tip

364 Tarım Hukuku Sözlüğü U UHT drinking milk UHT içme sütü unions of beekeepers arıcı birlikleri Ultra High Temperature UHT unions of breeder yetiştirici birlikleri Ultra Low Volume ULV Unions of Pasture Management Mera ultraviolet rays ultraviyole şuaı Yönetim Birlikleri ULV pesticide ULV tarım ilacı unit of main services anahizmet birimi under custody tahtı müşahade unit of purification arıtım ünitesi under water rifle su altı tüfeği unexpected income avarız gelirleri undercover producer örtüaltı üreticisi unlimited company adi ortaklık, adi şir- undercover production/cultivation ör- ket, kollektif şirket tüaltı üretimi unnecessary fuzili undersecretary müsteşar unprocessed foodstuffs işlenmemiş gıda unexpected income avarız gelirleri maddeleri uniform plant variety yeknesak bitki çe- unprocessed leather ham deri şidi unshelled wood kabuksuz ahşap uniformity yeknesaklık unslaked lime sönmemiş kireç Union of Chambers of Agriculture Zi- raat Odaları Birliği UPOV act UPOV Sözleşmesi Union of Food Banks Gıda Bankaları urban and regional planning şehir ve Birliği bölge planlama

vacant cocoa münhal kakao VValue Evaluation Commission Bedel vacant vegetable ...münhal nebati çor- Takdir Komisyonu balıklar vanilla vanilya vaccine aşı variety çeşit vacuum fumigation vakumlu fümigasyon variety owner çeşit sahibi Variety Registration and Seed Certifi- validation of method metot validasyonu cation Centre Tohumluk Tescil ve Ser- vallis voli yeri tifikasyon Merkezi Müdürlüğü value added tax VAT Katma Değer Ver- variety registration report çeşit tescil gisi KDV raporu

365 Ankara Barosu Yayınları variety spesification certificate çeşit veterinary drugs veteriner ilaçları özellik belgesi veterinary health certificate veteriner variola çiçek (hastalık) sağlık sertifikası varroa varroa veterinary health products veteriner VAT (value added tax) KDV sağlık ürünleri vegetable lecithin nebati lesitin veterinary health report veteriner sağlık raporu vegetable margarine nebati margarin veterinary homeopathic preparation vegetable oil/fat nebati yağ, bitkisel yağ veteriner homeopatik müstahzar vegetable product bitkisel ürün veterinary hospital hayvan hastanesi vegetable production bitkisel üretim veterinary medical technician sağlık vegetarian otobur teknikeri vegetation bitkilendirme veterinary medicated premix veteriner vegetative reproduction materials vege- ilaçlı premiks tatif üretim materyalleri veterinary medicinal products veteriner vegetative reproduction vegatatif üreme tıbbî ürünleri vermouth kokulu şaraplar, vermut veterinary pharmaceutical warehouse very toxical plant protection products veteriner ecza deposu çok zehirli bitki koruma ürünleri veterinary technician veteriner sağlık very well milled rice çok iyi değirmen- teknisyeni, veteriner sağlık teknikeri lenmiş pirinç veterinary veteriner hekim vessel gemi village building area köy yerleşme alanı vested right kazanılmış hak village council ihtiyar heyeti, ihtiyar veterinary and medical pharmaceuticals meclisi, köy ihtiyar heyeti, köy ihtiyar veteriner ispençiyari ve tıbbi müstahzar meclisi veterinary biological products veteriner village extension area köy gelişme alanı biyolojik ürünleri village fund/budget köy sandığı veterinary chambers veteriner hekim village guard korucu odaları village hall köy odası veterinary clinic muayenehane village headman köy muhtarı veterinary cosmetic veteriner kozmetik village imam/hodja köy imamı veterinary diagnosis and analysis pri- village köy vate laboratory veteriner teşhis ve analiz özel laboratuvarı village layout plan köy yerleşme planı veterinary drug residue veteriner ilaç ka- village muniment (for land registry) köy lıntısı senedi veterinary drug substance veteriner ilaç village property köy orta malı etkin maddesi village society köy derneği

366 Tarım Hukuku Sözlüğü vine cutting asma çeliği virtual dealer/seller sanal bayi vine sapling asma fidanı virtual media sanal ortam grape-vine rootstock asma anaçlığı vitaminize vitaminize vine stem asma çubuğu vitamins vitaminler vinegar sirke vodka votka vinegary olive sirkeli zeytin volatile substances content uçucu mad- vinestock omca de içeriği vineyard bağ voluntary partition rıza-i taksim vineyard operating licence bağ işletme vote rey belgesi voucher makbuz vineyard products bağ ürünleri vulcanized oil sertleştirilmiş yağ

W wafer kağıt helva, yonga levha waterer suluk waif sahipsiz hayvan watery sulak waiver feragat weakened animal güçten düşmüş hayvan walk over vokover weakened microorganism zayıflatılmış walnuts on a string dipped in starch mikroorganizma grape molasses and its similars cevizli weed yabancı ot sucuk ve benzerleri weighman tartı hakemi waste atık weight room tartı odası waste oils atık yağlar weight sıklet waste water atık su weight race at age yaşa göre sıklet koşusu waste water treatment facility atık su weinbrand brendi arıtım tesisi weir site dalyan yeri water ice su buzu weirs dalyan water in forests ormaniçi su well milled rice iyi değirmenlenmiş pirinç water products su ürünleri wet tea yaş çay water products hunting su ürünleri av- wetland sulak alan cılığı wettable pesticides WP ıslanabilir toz water potential su potansiyeli tarım ilacı water trough sıvat (suvat) wheat flourbuğday unu

367 Ankara Barosu Yayınları wheat semolina buğday irmiği wild bird yabani kuş whipped cream çırpma krema wild olive delice whiskey viski wild olive orchard yabani zeytinlik whisky viski win ganyan white bread francala win ticket kazançlı bilet white chocolate beyaz çikolata windbreak rüzgar perdesi white meat beyaz et wine residue şarap tortusu white pepper akbiber, beyazbiber wine spirit kanyak white rice beyaz pirinç, değirmenlenmiş wine şarap pirinç winning horse ganyan at white sugar beyaz şeker winter oil kışlık yağ whole brown rice tam kargo winter planting/seeding kışlık ekim whole milk yağlı süt winter quarter kışlak whole olive bütün zeytin wood ahşap, odun whole sale fruit market perakende hali wood packaging material ahşap ambalaj whole wheat pasta tam buğday makar- malzemesi nası work permits çalışma izni whole wheat semolina tam buğday ir- worker amele, ırgat miği working together for the willage imece wholesale fish market balıkhane World Arabian Horse Organization wholesale price index toptan eşya fiyat- WAHO ları endeksi – TEFE World Health Orgnaization WHO wholesale selling toptan satış Dünya Sağlık Örgütü wholesale toptan satış wrangler sığırtmaç width vüsat wrapping material ambalaj materyali wild animal yabani hayvan written law mevzuat

368 Tarım Hukuku Sözlüğü Y citizen of foreign countries yabancı uy- yield randıman ruklu yoghurt yeast yoğurt mayası yacht harbour yat limanı yoghurt yoğurt yacht yat yeast bira mayası, maya yogurt yeast yoğurt mayası yeast powder toz ekmek mayası yogurt yoğurt yellow flag sarı bayrak yolk yumurta sarısı

zone mıntaka, mıntıka Z zoo hayvanat bahçesi zoonosis disease zoonoz hastalık zootechnician zooteknist zootechnics zootekni

369

Tarım Mevzuatı Fihristi

Tarım Hukuku Sözlüğü

KANUNLAR

Kanun No ve Resmi Gazete Kanunun Adı Kabul Tarihi Tarih ve Sayısı

6132 15/07/1953 At Yarışları Hakkında Kanun 10/07/1953 8458 5659 01/04/1950 Atatürk Orman Çiftliği Müdürlüğü Kuruluş Kanunu 24/03/1950 7472 3092 19/12/1984 Çay Kanunu 04/12/1984 18610 3039 23/06/1936 Çeltik Ekimi Kanunu 11/06/1936 3337 4081 10/07/1941 Çiftçi Mallarının Korunması Hakkında Kanun 02/07/1941 4856 Fındık Üretiminin Planlanması ve Dikim Alanlarının 2844 18/06/1983 18081 Belirlenmesi Hakkında Kanun 16/06/1983 Gıdaların Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesine Dair 5179 05/06/2004 Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü 27/05/2004 25483 Hakkında Kanun 4631 10/03/2001 Hayvan Islahı Kanunu 28/02/2001 24338 3285 16/05/1986 Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanunu 08/05/1986 19109 5199 01/07/2004 Hayvanları Koruma Kanunu 24/06/2004 25509 442 07/04/1924 Köy Kanunu 18/03/1924 68

373 Ankara Barosu Yayınları

Kanun No ve Resmi Gazete Kanunun Adı Kabul Tarihi Tarih ve Sayısı

4342 28/02/1998 Mera Kanunu 25/02/1998 23272 5262 03/12/2004 Organik Tarım Kanunu 01/12/2004 25659 1380 04/04/1971 Su Ürünleri Kanunu 22/03/1971 13799 Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım 3083 01/12/1984 Reformu Kanunu 22/11/1984 18592 831 10/05/1926 Sular Hakkında Kanun 28/04/1926 368 4634 19/04/2001 Şeker Kanunu 04/04/2001 24378 Tabii Afetlerden Zarar Gören Çiftçilere Yapılacak 2090 05/07/1977 Yardımlar Hakkında Kanun 20/06/1977 15987 2925 20/10/1983 Tarım İşçileri Sosyal Sigortalar Kanunu 17/10/1983 18197 5488 25/04/2006 Tarım Kanunu 18/04/2006 26149 1581 28/04/1972 Tarım Kredi Kooperatifleri ve Birlikleri Kanunu 18/04/1972 14172 Tarım Reformu Genel Müdürlüğünün Kuruluş ve Görevleri 3155 05/03/1985 Hakkında Kanun 26/02/1985 18685 4572 16/06/2000 Tarım Satış Kooperatif ve Birlikleri Hakkında Kanun 01/06/2000 24081 5363 21/06/2005 Tarım Sigortaları Kanunu 14/06/2005 25852 5300 17/02/2005 Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu 10/02/2005 25730 Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu Kuruluş 5648 18/05/2007 ve Görevleri Hakkında Kanun 04/05/2007 26526

374 Tarım Hukuku Sözlüğü

Kanun No ve Resmi Gazete Kanunun Adı Kabul Tarihi Tarih ve Sayısı

Tarım ve Köyişleri Bakanlığının Merkez ve Taşra 969 30/12/1967 Kuruluşlarına Döner Sermaye verilmesi Hakkında Kanun 21/12/1967 12790 Tarımın Teşviki ve Çiftçinin Desteklenmesi, 193 Sayılı 3380 24/06/1987 ve 5422 Sayılı Kanunda Değişiklik Yapılması Hakkında 12/06/1987 19497 Kanun 5200 06/07/2004 Tarımsal Üretici Birlikleri Kanunu 29/06/2004 25514 5553 08/11/2006 Tohumculuk Kanunu 31/10/2006 26340 4760 16/06/1945 Toprak Bayramı Kanunu 15/06/1945 6033 5403 19/07/2005 Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu 03/07/2005 25880 Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve 4703 11/07/2001 Uygulanmasına Dair Kanun 29/06/2001 24459 Veteriner Hekimliği Mesleğinin İcrasına, Türk Veteriner 6343 18/03/1954 Hekimleri Birliği İle Odalarının Teşekkül Tarzına ve 09/03/1954 8661 Göreceği İşlere Dair Kanun Yaş Sebze ve Meyve Ticaretinin Düzenlenmesi ve Toptancı 5652 23/05/2007 Halleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Bazı 05/05/2007 26530 Maddelerinin Değiştirilerek Kabulüne İlişkin Kanun 1734 07/06/1973 Yem Kanunu 29/05/1973 14557 Yeni Bitki Çeşitlerine Ait Islahçı Haklarının Korunmasına 5042 15/01/2004 İlişkin Kanun 08/01/2004 25347 Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması 3573 07/02/1939 Hakkında Kanun 26/01/1939 4126 Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması 6777 14/07/1956 Hakkındaki 3573 Sayılı Kanunun Sakız ve Nevileriyle 09/07/1956 9358 Harnupluklara Da Teşmiline Dair Kanun

375 Ankara Barosu Yayınları

Kanun No ve Resmi Gazete Kanunun Adı Kabul Tarihi Tarih ve Sayısı

6964 23/05/1957 Ziraat Odaları ve Ziraat Odaları Birliği Kanunu 15/05/1957 9614 7472 13/05/1960 Ziraat Yüksek Mühendisliği Hakkında Kanun 06/05/1960 10504 6968 24/05/1957 Zirai Mücadele ve Zirai Karantina Kanunu 15/05/1957 9615

KANUN HÜKMÜNDE KARARNAMELER

Resmi Gazete KHK Adı KHK No Tarih ve Sayısı Tarım ve Köyişleri Bakanlığının Kuruluş ve Görevleri 09/08/1991 441 Hakkında Kanun Hükmünde Kararname 20955

TÜZÜKLER

Bakanlar Kurulu Yayımlandığı Tüzüğün Adı Kararı Tarih ve Resmi Gazete No Tarih ve Sayısı

Antepfıstığı İhracatının Denetlenmesine Dair Tüzüğün 2005/8792 11/05/2005 Yürürlükten Kaldırılmasına İlişkin Tüzük 25812

24/09/1979 Arazi Toplulaştırma Tüzüğü 25/11/1979 16820 7/18231

27/12/2004 At Yarışları Müşterek Bahisler Tüzüğü 09/02/2005 25722 2004/8404

376 Tarım Hukuku Sözlüğü

Bakanlar Kurulu Yayımlandığı Tüzüğün Adı Kararı Tarih ve Resmi Gazete No Tarih ve Sayısı

At Yarışları Tüzüğü 19/07/1955 4/5592 23/08/1955 9085

Gıda Maddelerinin ve Umumi Sağlığı İlgilendiren Eşya ve 04/08/1952 3/15481 18/10/1952 8236 Levazımın Hususi Vasıflarını Gösteren Tüzük

İspirtolu İçkilerin Vasıflarıyla Bira Fabrika ve İmalathanelerinin Kontrol ve Muayeneleri İle İlgili 10/03/1956 4/6891 27/04/1956 9295 Nizamname

Pamukların Çırçırlanma-Preselenme ve Depolanmasının 18/04/1972 7/4331 09/05/1972 14182 Denetimine Dair Tüzük

Pamukların Kontrolüne Dair Tüzük 05/08/1953 4/1283 11/09/1953 8505

Tarımda İş ve İşçi Bulma Aracılığı Hakkında Tüzük 31/03/1978 7/15271 15/05/1978 16288

Yeraltı Suları Tüzüğü 20/07/1961 5/1465 08/08/1961 10875

Ziraat Odaları ve Ziraat Odaları Birliği Nizamnamesi 07/08/1959 4/11999 04/09/1959 10297

Ziraat Mühendislerinin Görev ve Yetkilerine İlişkin Tüzük 18/12/1991 91/2526 24/01/1992 21121

Zirai Karantina Tüzüğü 06/08/1964 6/3346 02/09/1964 11796

Zirai Mücadele Enstitü ve İstasyonlarında Çalıştırılanların 10/08/1963 6/2074 10/09/1963 11501 Uzmanlık ve Unvanları Hakkında Tüzük

377 Ankara Barosu Yayınları

YÖNETMELİKLER

Bakanlar Kurulu Yayımlandığı Yönetmeliğin Adı Kararı Tarih ve Resmi Gazete No Tarih ve Sayısı 859 Numaralı İpek Böceği ve Tohumu Yetiştirilmesi ve Muayenesi ve Satılması Hakkındaki Kanuna Ait 10/08/1953 4/1317 26/09/1953 - 8518 Yönetmelik Alkol ve Alkollü İçki Tesislerinin Haiz Olmaları Gereken Teknik Şartlar, Kurulmaları, İşletilmeleri ve 26/09/2002 Denetlenmelerine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında 24888 Yönetmelik 24/06/2007 Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği 26562 25/05/2003 Arıcılık Yönetmeliği 25118 24/06/1989 Aşılama ve Serumlama Ücretleri Yönetmeliği 20205 Avian Influenza Hastalığına Karşı Korunma ve 10/04/2008 Mücadele Yönetmeliği 26843 13/12/1996 Balıkçı Barınakları Yönetmeliği 22846 13/01/2008 Bitki Çeşitlerinin Kayıt Altına Alınması Yönetmeliği 26755 Bitki Koruma Ürünlerinde Kalite Kontrol Analizlerini 23/09/2002 Yapacak Özel Laboratuvarlar Hakkında Yönetmelik 24885 Bitki Koruma Ürünlerinin Ruhsatlandırılması Hakkında 17/02/1999 Yönetmelik 23614 Bitki Koruma Ürünlerinin Toptan ve Perakende Satılması 11/10/2007 İle Depolanması Hakkında Yönetmelik 26670 Bitki Sağlığı Önlemlerine Yönelik Ahşap Ambalaj 21/06/2006 Malzemelerinin İşaretlenmesi Hakkında Yönetmelik 26205

378 Tarım Hukuku Sözlüğü

Bakanlar Kurulu Yayımlandığı Yönetmeliğin Adı Kararı Tarih ve Resmi Gazete No Tarih ve Sayısı 01/10/2004 Bombus Arısı Yönetmeliği 25600 Canlı Hayvanlar ve Hayvansal Ürünlerde Belirli 19/01/2005 Maddeler İle Bunların Kalıntılarının İzlenmesi İçin 25705 Alınacak Önlemlere Dair Yönetmelik Çay Bahçesi Ruhsatlarının Yeniden Düzenlenmesinde 19/01/1994 Uygulanacak Esaslar Hakkında Yönetmelik 21823 Çevre Amaçlı Tarımsal Arazilerin Korunması Programını 15/11/2005 Tercih Eden Üreticilerin Desteklenmesine ve Bu 25994 Üreticilere Teknik Yardım Sağlanmasına Dair Yönetmelik 17/07/2008 Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği 26939 12/08/2004 Çiftçi İstisnası Uygulama Esasları Yönetmeliği 25551 16/04/2005 Çiftçi Kayıt Sistemi Yönetmeliği 25788 Derilerin Elde Edilmesi Taşınması Toplanması 21/12/2002 Korunması Ambalajlanması ve Depolanması Hakkında 24970 Yönetmelik. Ev ve Süs Hayvanları Satış, Barınma ve Eğitim 28/04/2000 Yerlerinin Kuruluş, Açılış, Ruhsat, Çalışma ve 24033 Denetleme Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik Fındık Üretiminin Planlanması ve Dikim Alanlarının Belirlenmesi İle Fındık Yerine Alternatif Ürün Yetiştirmeyi 14/04/2003 Tercih Eden Üreticilerin Desteklenmesine ve Bu 19/06/2003 25143 2003/5495 Üreticilere Teknik Yardım Sağlanmasına Dair Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik Fidanlık, Fidelik, Süs Bitkileri ve Çiçek Soğanı Üretilen 12/04/2007 Yerlerin Ruhsatlandırılmasına İlişkin Yönetmelik 26491 Gıda Güvenliği ve Kalitesinin Denetimi ve Kontrolüne 09/12/2007 Dair Yönetmelik 26725

379 Ankara Barosu Yayınları

Bakanlar Kurulu Yayımlandığı Yönetmeliğin Adı Kararı Tarih ve Resmi Gazete No Tarih ve Sayısı 06/11/1999 Gıda Işınlama Yönetmeliği 23868 07/06/1990 Gıda Katkı Maddeleri Yönetmeliği 20541 10/07/1996 Gıda Üretim ve Satış Yerleri Hakkında Yönetmelik 22692 Gıda Ve Gıda İle Temas Eden Madde Ve Malzemeleri Üreten İş Yerlerinin Çalışma İzni Ve Gıda Sicili Ve Üretim 27/08/2004 İzni İşlemleri İle Sorumlu Yönetici İstihdamı Hakkında 25566 Yönetmelik Gıda Ve Gıda İle Temas Eden Madde Ve Malzemeleri Üreten İş Yerlerinin Çalışma İzni Ve Gıda Sicili Ve 27/08/2004 Üretim İzni İşlemleri İle Sorumlu Yönetici İstihdamı 25566 Hakkında Yönetmelik Gıdaların Üretimi Tüketimi Ve Denetlenmesine Dair 09/06/1998 Yönetmelik 23367 Hayvan Deneyleri Etik Kurullarının Çalışma Usul Ve 06/07/2006 Esaslarına Dair Yönetmelik 26220 Hayvan Gen Kaynaklarının Korunması Hakkında 21/06/2003 Yönetmelik 25145 Hayvan Hastanelerinin Kuruluş, Açılış, Çalışma Ve 19/04/1999 Denetleme Usul Ve Esaslarına Dair Yönetmelik 23967 17/06/2003 Hayvan Irklarının Tesciline İlişkin Yönetmelik 25141 Hayvan Islahı Milli Komitesinin Kuruluş Ve Çalışma 19/03/2002 Esasları Hakkında Yönetmelik 24700 01/07/1969 Hayvan Park Ve Pazar Kurumları İdare Yönetmeliği 13237 Hayvan Sağlığı Kabini Açılış, Çalışma Ve Denetlenme 08/03/2007 Usul Ve Esaslarına Dair Yönetmelik 26456

380 Tarım Hukuku Sözlüğü

Bakanlar Kurulu Yayımlandığı Yönetmeliğin Adı Kararı Tarih ve Resmi Gazete No Tarih ve Sayısı 22/02/1989 Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Yönetmeliği 15/03/1989 20109 89/13838 Hayvanat Bahçelerinin Kuruluşu İle Çalışma Usul Ve 11/08/2007 Esasları Hakkında Yönetmelik 26610 Hayvancılık İşletmelerinin Kuruluş, Çalışma, Denetleme 09/08/2006 Usul Ve Esaslarına Dair Yönetmelik 26254 Hayvanlarda Soykütüğü Ve Önsoykütüğü Esasları İle 06/12/2001 Çalışma Usulleri Hakkında Yönetmelik 24605 Kanatlı Hayvan Eti Ve Et Ürünleri Üretim Tesislerinin Çalışma Ve Denetleme Usul Ve Esaslarına Dair 08/01/2005 25694 Yönetmelik Kanatlıların Pullorum Ve Gallinarum Hastalığı 25/07/1967 Yönetmeliği 669/68124 Kanatlıların Yalancı Tavuk Vebası –New Castle- 28/04/1980 Hastalığına Karşı Koruma Ve Savaş Yönetmeliği 16973 21/10/1990 Kenevir Ekimi Ve Kontrolü Yönetmeliği 20672 Kırmızı Et Ve Et Ürünleri Üretim Tesislerinin Çalışma Ve 05/01/2005 Denetleme Usul Ve Esaslarına Dair Yönetmelik 25691 25/04/2002 Kimyevi Gübre Denetim Yönetmeliği 24736 Kontrol Laboratuvarlarının Kuruluş Ve Görevleri 23/06/2005 Hakkında Yönetmelik 25854 Kontrollü Örtüaltı Üretiminin Uygulamasına İlişkin 27/12/2003 Yönetmelik 25329 Köy Bazlı Katılımcı Yatırım Programı Makine Ve 18/04/2007 Ekipman Alımlarının Desteklenmesi Yönetmeliği 26497 Köy Bazlı Katılımcı Yatırım Programı Tarıma Dayalı 18/04/2007 Yatırımların Desteklenmesi Yönetmeliği 26497

381 Ankara Barosu Yayınları

Bakanlar Kurulu Yayımlandığı Yönetmeliğin Adı Kararı Tarih ve Resmi Gazete No Tarih ve Sayısı Köy Bazlı Katılımcı Yatırım Programları Kapsamında 09/05/2006 Yatırımcılar Tarafından Yapılacak Hibe Başvurularının 26163 Desteklenmesi Yönetmeliği Köy Bazlı Katılımcı Yatırım Programlarının 23/08/2005 Desteklenmesi Yönetmeliği 25915 Kuluçkahane Ve Damızlık İşletmelerinin Çalışma Ve 18/06/2004 Sağlık Kontrol Yönetmeliği 25496 Kuluçkahane Ve Damızlık Kanatlı İşletmeleri 20/03/2007 Yönetmeliği 26468 Kümes Hayvanlarından Tavuk Ve Hindilerin 19/06/1969 “Mycoplasmosis” Veya Crd Hastalığı Mücadele 13227 Yönetmeliği 31/07/1998 Mera Yönetmeliği 23419 Metil Bromürün Tarımda Kullanımının Azaltılması 23/06/2000 Hakkında Yönetmelik 24088 Meyve/Asma Fidan Ve Üretim Materyali Sertifikasyonu 17/01/2008 Ve Pazarlaması Yönetmeliği 26759 19/09/1999 Özel Veteriner Laboratuvarları Yönetmeliği 23821 Pamuk Ekilişlerinde Zararlı Olan Pembekurt 05/08/2003 (Pectinophora Gossypiella Saund.) (Lepidoptera: 25190 Gelechiidae) Hakkında Yönetmelik Pancar Tohumluğu Sertifikasyonu Ve Pazarlaması 17/01/2008 Yönetmeliği 26759 Patates Tohumluğu Sertifikasyonu Ve Pazarlaması 17/01/2008 Yönetmeliği 26759 19/12/1977 Ruam Savaş Yönetmeliği 16144 Safkan Arap Ve İngiliz Atlarının Soy Kütüğüne 27/08/2004 Kayıtlarına Dair Yönetmelik 25566

382 Tarım Hukuku Sözlüğü

Bakanlar Kurulu Yayımlandığı Yönetmeliğin Adı Kararı Tarih ve Resmi Gazete No Tarih ve Sayısı 17/01/2008 Sebze Fidesi Üretim Ve Pazarlaması Yönetmeliği 26759 Sebze Tohum Sertifikasyonu Ve Pazarlaması 18/01/2008 Yönetmeliği 26760 Serbest Veteriner Hekimlerin Salgın Hastalıklar 24/08/1995 Mücadelesinde İstihdamı Hakkında Yönetmelik 22384 29/08/1995 Serbest Veteriner Hekimlik Yönetmeliği 22389 Seriri Ve Gidai Taharriyat Ve Tahlilat Yapan Masli Teamüller Aranılan Umuma Mahsus Bakteriyoloji Ve 30/06/1928 31/07/1928 Kimya Laboratuvarları Kanununa Müteferri Olarak 6831 952 Tanzim Olunan Yönetmelik 25.1.1964 1.2.1964 Sertifikalı Tohumluk Yetiştiricilerine İlişkin Yönetmelik 6/2609 11622 Sığır Cinsi Hayvanların Tanımlanması Tescili Ve 28/07/2002 İzlenmesi Yönetmeliği 24829 09/11/1978 Sığır Tüberkülozu Yönetmeliği 16458 Sözleşmeli Üretim İle İlgili Usûl Ve Esaslar Hakkında 26/04/2008 Yönetmelik 26858 Su Ürünleri Toptan Ve Perakende Satış Yerleri 19/06/2002 Yönetmeliği 24790 29/06/2004 Su Ürünleri Yetiştiriciliği Yönetmeliği 25507 10/03/1995 Su Ürünleri Yönetmeliği 22223 Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım 11/06/1985 29/06/1985 18796 Reformu Kanunu Uygulama Yönetmeliği 85/9588 Suni Tohumlama, Tabii Tohumlama, Ovum Ve Embriyo 01/07/2003 Transferi Faaliyetlerinin Usul Ve Esasları Hakkında 25155 Yönetmelik

383 Ankara Barosu Yayınları

Bakanlar Kurulu Yayımlandığı Yönetmeliğin Adı Kararı Tarih ve Resmi Gazete No Tarih ve Sayısı Süt Ve Mamullerinin İstihsal Ve Satışına Mahsus Mahal Ve Levazım İle Süt Veren Hayvanların Yaşadıkları Ve 27/03/1956 4/7020 30/04/1956 9297 Sağıldıkları Yerlerin Sıhhi Şartlarının Tesbitine Dair Yönetmelik Tahıl Tohumu Sertifikasyonu ve Pazarlaması 17/01/2008 Yönetmeliği 26759 Tarım Arazilerinin Korunması ve Kullanılmasına Dair 25/03/2005 Yönetmelik 25766 Tarım Sigortaları Havuzu Çalışma Usul ve Esasları 18/05/2006 Hakkında Yönetmelik 26172 05/10/2004 Tarım Şûrası Yönetmeliği 25604 Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ve İlgili Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Çalışıp Suni Tohumlama ve Embriyo 01/05/2004 Transferi Faaliyetlerinde Bulunan Veteriner Hekim ve 25449 Veteriner Sağlık Teknisyenlerine Verilecek Primin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik 18/03/2004 Tarımda Kullanılan Kimyevi Gübrelere Dair Yönetmelik 25406 Tarımda Kullanılan Organik, Organomineral, Özel, Mikrobiyal Ve Enzim İçerikli Organik Gübreler İle Toprak 04/05/2004 Düzenleyicilerin Üretimi, İthalatı, İhracatı, Piyasaya Arzı 25452 ve Denetimine Dair Yönetmelik Tarımsal Kaynaklı Nitrat Kirliliğine Karşı Suların 18/02/2004 Korunması Yönetmeliği 25377 Tarımsal Kuraklık Yönetiminin Görevleri, Çalışma Usul 02/03/2008 Ve Esaslarına Dair Yönetmelik 26804 Tarımsal Üretici Birlikleri İle Tarımsal Üretici Merkez 01/05/2007 Birliklerinin Denetlenmesi Hakkında Yönetmelik 26509 Tarımsal Üretici Birliklerinin Kuruluş Usul Ve Esaslarına 16/01/2005 İlişkin Yönetmelik 25702

384 Tarım Hukuku Sözlüğü

Bakanlar Kurulu Yayımlandığı Yönetmeliğin Adı Kararı Tarih ve Resmi Gazete No Tarih ve Sayısı Tarımsal Yayım Ve Danışmanlık Hizmetlerinin 08/09/2006 Düzenlenmesine Dair Yönetmelik 26283 Tohumculuk Piyasasında Yetkilendirme Ve Denetleme 13/01/2008 Yönetmeliği 26755 Tohumculuk Yönetmeliği 08/05/1973 7/6375 25/05/1973 14545 25.1.1964 1.2.1964 Tohumluk Çeşitlerinin Tesciline İlişkin Yönetmelik 6/2609 11622 17/02/2004 Tohumluk Kontrolör Yönetmeliği 25376 Tohumluk Sertifikasyon İşlemlerinde Yetki Devri 13/01/2008 Yönetmeliği 26755 Tohumlukları Perakende Satacakların Uyacağı Esaslar 22/06/1988 03/07/1988 19861 Hakkında Yönetmelik 88/13061 25.1.1964 1.2.1964 Tohumlukların Sertifikasyonuna İlişkin Yönetmelik 6/2609 11622 Tohumlukların Yetiştirileceği Özel Üretim Alanlarının 13/05/2008 Özellikleri Ve Bu Alanlarda Uyulması Gereken Kuralların 26875 Belirlenmesine Dair Yönetmelik Tohumluklarının Tescil, Kontrol Ve Sertifikasyonu 25.1.1964 1.2.1964 Hakkındaki Kanunun Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik 6/2609 11622 31/05/2005 Toprak Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği 25831 Toprak Koruma Ve Arazi Kullanımı Kanunu Uygulama 15/12/2005 Yönetmeliği 26024 16/11/1997 Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği 23172 Türk Mühendis Ve Mimar Odaları Birliği Ziraat 08/11/2005 Mühendisleri Odası Meslek İçi Eğitim, Uzmanlık Ve 25987 Belgelendirme Yönetmeliği Türk Mühendis Ve Mimar Odaları Birliği Ziraat 06/03/2005 Mühendisleri Odası Ana Yönetmeliği 25778

385 Ankara Barosu Yayınları

Bakanlar Kurulu Yayımlandığı Yönetmeliğin Adı Kararı Tarih ve Resmi Gazete No Tarih ve Sayısı Türk Mühendis Ve Mimar Odaları Birliği Ziraat 23/05/2008 Mühendisleri Odası Meslekî Denetim Ve Asgari Ücret 26884 Yönetmeliği Türk Mühendis Ve Mimar Odaları Birliği Ziraat 14/12/2005 Mühendisleri Odası Serbest Müşavirlik, Mühendislik 26023 Hizmetleri Ve Belgelendirme Yönetmeliği Türk Mühendis Ve Mimar Odaları Birliği Ziraat 11/08/2005 Mühendisleri Odası Tarım Alet Ve Makineleri 25903 Projelendirme Yetki Belgesi Yönetmeliği Türk Veteriner Hekimleri Birliği Hizmetlerinin 13/09/2006 Yürütülmesine İlişkin Uygulama Yönetmeliği 26288 Tütün Eksperlerinin Görev, Yetki ve Mesleki 24/01/2008 Sorumlulukları İle İlgili Usul ve Esaslar Hakkında 26766 Yönetmelik Tütün Üretimi, Üretici Tütünlerinin Pazarlanması, İç Ve 04/12/2002 Dış Ticareti, Denetimi Ve Tütün Eksperliği İle İlgili Usul 24956 Ve Esaslar Hakkında Yönetmelik Ulusal Çay Konseyinin Kuruluşu İle Çalışma Usul Ve 08/05/2008 Esasları Hakkında Yönetmelik 26870 Ulusal Fındık Konseyi Kuruluş Ve Çalışma Esasları 05/04/2007 Hakkında Yönetmelik 26484 Ulusal Pamuk Konseyi Kuruluş Ve Çalışma Esasları 05/04/2007 Hakkında Yönetmelik 26484 Ulusal Turunçgil Konseyi Kuruluş Ve Çalışma Esasları 05/04/2007 Hakkında Yönetmelik 26484 Ulusal Zeytin Ve Zeytinyağı Konseyi Kuruluş Ve 05/04/2007 Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik 26484 Ürünlerin Piyasa Gözetimi Ve Denetimine Dair 13/11/2001 17/01/2002 24643 Yönetmelik 2001/3529 18/06/2001 Veteriner Hekim Muayenehane Ve Poliklinik Yönetmeliği 24436

386 Tarım Hukuku Sözlüğü

Bakanlar Kurulu Yayımlandığı Yönetmeliğin Adı Kararı Tarih ve Resmi Gazete No Tarih ve Sayısı Veteriner İspençiyari Ve Tıbbi Müstahzarlar Ruhsat 23/10/2002 Yönetmeliği 24915 Yağlı, Lifli, Tıbbi Ve Aromatik Bitki Tohumu 17/01/2008 Sertifikasyonu Ve Pazarlaması Yönetmeliği 26759 08/11/2007 Yarış Atı Sahipleri Ve Vekillerine İlişkin Yönetmelik 26694 Yem Yönetmeliği 25/06/1974 7/8487 05/08/1974 14967 Yemeklik Tane Baklagil Ve Yem Bitkileri Tohum 17/01/2008 Sertifikasyonu Ve Pazarlaması Yönetmeliği 26759 Yeni Bitki Çeşitlerine Ait Islahçı Haklarının Korunmasına 12/08/2004 Dair Yönetmelik 25551 24/08/2005 Zirai Karantina Fümigasyon Yönetmeliği 25916 20/06/2006 Zirai Karantina İnspektör Yönetmeliği 26204 14/10/2004 Zirai Karantina Numune Alma Ve Analiz Yönetmeliği 25613 Zirai Karantina Yönetmeliği 10/02/2009 Regulation on Agricultural Quarantine 27137 28/06/2000 Zirai Mücadele Alet Ve Makinaları Hakkında Yönetmelik 24093 21/09/1984 Zirai Mücadele İlaçları Etiket Yönetmeliği 18495 22/06/1995 Zirai Mücadele İlaçları Kontrol Yönetmeliği 22321 Zirai Mücadele İlaçlarının Toptan Ve Perakende 21/08/1996 Satılması İle Depolnması Hakkında Yönetmelik 22734 Zirai Mücadele İşlerini Ücret Karşılığında Yapmak 19/03/1993 İsteyenler Hakkında Yönetmelik 21529

387 Ankara Barosu Yayınları

TEBLİĞLER

Yayımlandığı Tebliğin Adı Numarası Resmi Gazete Tarih ve Sayısı 5553 Sayılı Tohumculuk Kanunu'na Tabi Tohumluk 12/07/2007 2007/33 Çeşitleri Hakkında Tebliğ 26580 2008 Yılı Ürünü Kütlü Pamuk, Yağlık Ayçiçeği, Soya Fasulyesi, Kanola, Dane Mısır, Aspir ve Zeytinyağı 25/10/2008 2008/59 Üreticilerine Destekleme Primi Ödenmesine İlişkin 27035 Bakanlar Kurulu Kararı Uygulama Tebliği 3285 Sayılı Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanununun 12/07/2007 4 Üncü Maddesine Göre Tespit Edilen İhbari Mecburi 2007/32 26580 Hastalıklar Hakkında Tebliğ 2005/8503 Sayılı Hayvancılığın Desteklenmesi Hakkında 17/12/2005 2005/47 Bakanlar Kurulu Kararının Uygulama Esasları Tebliği 26026 Alkollü İçkilerde Hacmen Alkol Miktarının Etikette 26/02/2003 2003/6 Bildirilmesi Hakkında Tebliğ 25032 15/06/2007 Alkolsüz İçecekler Tebliği 2007/26 26553 Amatör (Sportif) Amaçlı Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen 21/08/2008 2008/49 2/2 Numaralı Tebliğ 26974 Aromatize Şarap, Aromatize Şarap Bazlı İçki ve 07/07/2006 2006/28 Aromatize Şarap Kokteyli Tebliğ 26221 Aşı, Serum, Sulandırma Sıvısı ve Biyolojik Madde Gibi 13/12/2000 Veteriner Sağlık Ürünlerinden Numune Alma Esasları 2000/44 24259 Hakkındaki Tebliğ 31/07/2000 Baharat Tebliği 2000/16 24126 Bal İthalatında Kontrol Belgesi Düzenlenirken Aranacak 06/02/2008 Şartlar ve İthalat Aşamasındaki Veteriner Kontrolleri 2008/3 26779 Hakkında Tebliği

388 Tarım Hukuku Sözlüğü

Yayımlandığı Tebliğin Adı Numarası Resmi Gazete Tarih ve Sayısı 17/12/2005 Bal Tebliği 2005/49 26026 01/11/2007 Bebek ve Küçük Çocuk Ek Gıdaları Tebliği 2007/50 26687 04/09/208 Bebek Formülleri Tebliği 2008/52 26987 Belirli Aktif Maddeleri İçeren Bitki Koruma Ürünlerinin 16/12/2003 Kullanımı ve Piyasaya Arzının Yasaklanması Hakkında 2003/43 25318 Tebliği 07/07/2006 Bira Tebliği 2006/33 26221 13/10/2001 Bitki Adı İle Anılan Yemeklik Yağlar Tebliği 2001/29 24552 Biyolojik Mücadele Etmenlerinin Ruhsatlandırılması, 11/10/2008 2008/28 İthali, Üretimi ve Kullanımı Hakkında Tebliğ 27021 17/02/1999 Buğday Unu Tebliği 99/01 23614 15/02/2002 Çeltik Tebliği 2002/11 24672 Çiğ Kanatlı Eti ve Hazırlanmış Kanatlı Eti Karışımları 07/07/2006 2006/29 Tebliği 26221 Çiğ Kırmızı Et ve Hazırlanmış Kırmızı Et Karışımları 07/07/2006 2006/31 Tebliği 26221 14/02/2000 Çiğ Süt ve Isıl İşlem Görmüş İçme Sütleri Tebliği 2000/6 23964 17/07/2003 Çikolata ve Çikolata Ürünleri Tebliği 2003/23 25171 Damızlık Harici Canlı Hayvanlar ile Hayvan Maddelerinin 22/09/2000 İthalatında Kontrol Belgesi Düzenlenmesi için Aranacak 2000/32 24178 Belgeler Hakkında Tebliğ

389 Ankara Barosu Yayınları

Yayımlandığı Tebliğin Adı Numarası Resmi Gazete Tarih ve Sayısı 04/09/2008 Devam Formülleri Tebliği 2008/53 26987 Tarım ve Köyişleri Bakanlığının Denetimine Tabi 31/12/2007 Ürünlerin İthalatına Dair Dış Ticarette Standardizasyon 2008/5 26743 Tebliği 16/03/2005 Distile Alkollü İçkiler Tebliği 2005/11 25757 13/01/2005 Dondurma Tebliği 2004/45 25699 15/02/2002 Ekmek ve Ekmek Çeşitleri Tebliği 2002/13 24672 04/10/2006 Enerji İçecekleri Tebliği 2006/47 26309 10/02/2000 Et Ürünleri Tebliği 2000/4 23960 Ev Hayvanları Yemlerinin İthalat, İhracat, Üretim ve 17/10/1996 1996/8 Satışıyla İlgili Tebliğ 22790 16/02/2009 Fermente Süt Ürünleri Tebliği 2009/25 27143 Gıda Değeri Olan Hayvanlara Uygulanması Yasak Olan 19/12/2002 2002/68 Maddeler Hakkında Tebliğ 24968 Gıda Değeri Olan Hayvanlara Uygulanması Yasaklanan 19/06/2003 ve Belli Şartlara Bağlanan Hormon ve Benzeri Maddeler 2003/18 Hakkında Tebliğ Gıda Katkı Maddelerinin Saflık Kriterleri Analiz 17/01/2002 2001/46 Yöntemleri Metodları Tebliği 24643 Gıdalarda Kullanılan Tatlandırıcıların Saflık Kriterleri 04/12/2001 2001/40 Tebliği 24603 21/09/2006 Gıda Maddelerinde Kullanılan Tatlandırıcılar Tebliği 2006/45 26296

390 Tarım Hukuku Sözlüğü

Yayımlandığı Tebliğin Adı Numarası Resmi Gazete Tarih ve Sayısı Gıda Maddelerindeki Bulaşanların Maksimum Limitleri 17/05/2008 2008/26 Hakkında Tebliğ 26879 Gıda Maddelerinin Genel Etiketleme ve Beslenme 25/08/2002 2002/58 Yönünden Etiketleme Kuralları Tebliği 24857 Gıda Maddelerinin ve Gıda Bileşenlerinin Üretiminde 13/02/2002 2002/9 Kullanılan Ekstraksiyon Çözücüleri Tebliği 24670 Gıda Maddelerinde Mikotoksinlerin Seviyesinin Resmi 26/04/2007 Kontrolü İçin Numune Alma, Numune Hazırlama ve 2007/21 26504 Analiz Metodu Kriterleri Tebliği Gıda Maddelerinde Pestisit Kalıntılarının Resmi Kontrolü 02/12/2006 2006/51 İçin Numune Alma Metotları Tebliği 26364 Gıda Maddeleri ile Temasta Bulunan Plastik Madde ve 04/07/2005 Malzemelerin Bileşenlerinin Migrasyon Testi İçin Temel 2005/34 25865 Kurallar Tebliği Gıda Maddeleri ile Temasta Bulunan Epoksi Türevi 04/07/2005 2005/32 Madde ve Malzemeler Tebliği 25865 Gıda Maddeleri ile Temasta Bulunan Plastik Madde ve 04/07/2005 2005/31 Malzemeler Tebliği 25865 Gıda Maddeleri ile Temasta Bulunan Plastik Madde 04/07/2005 ve Malzemelerin Bileşenlerinin Migrasyon Testinde 2005/33 25865 Kullanılan Gıda Benzerleri Listesi Tebliği Gıda Maddeleri İle Temasta Bulanan Rejenere Selüloz 04/12/2001 2001/39 Filmlerden Yapılmış Madde ve Malzemeler Tebliği 24603

Gıda Maddeleri İle Temas Eden Madde ve Malzemelerde 06/02/2002 2002/8 Bulunacak Sembolün Belirlenmesi Hakkında Tebliğ 24663

Gıda Maddeleri İle Temasta Bulunan Seramik 04/12/2001 2001/38 Malzemeler Tebliği 24603 Gıda Maddeleri İle Temas Eden ve Vinil Klorür Monomer 06/02/2002 2002/5 İçeren Madde ve Malzemeler Hakkında Tebliğ 24663

391 Ankara Barosu Yayınları

Yayımlandığı Tebliğin Adı Numarası Resmi Gazete Tarih ve Sayısı Gıda Maddelerinde Kullanılan Renklendiricilerin Saflık 10/04/2002 2002/27 Kriterleri Tebliği 24722 25/08/2002 Gıda Maddelerinde Kullanılan Renklendiriciler Tebliği 2002/55 24857 Gıda Maddelerinde Kurşun Kadmiyum Cıva ve 3-Monokloropropan-1,2-diol Seviyesinin Resmi Kontrolü 15/03/2008 2008/11 İçin Numune Alma, Numune Hazırlama ve Analiz 26817 Metodu Kriterleri Tebliği Gıda Maddelerinin Parti Numaralarına Ait İşaretlerin 06/02/2002 2002/6 veya Sembollerin Belirlenmesi Hakkında Tebliğ 24663 Gıda Maddeleri İle Temasta Bulunan Madde ve 22/04/2002 2002/32 Malzemeler Tebliği 24734 Gıda Maddelerinde Bulunmasına İzin Verilen Pestisitlerin 29/07/2008 2008/41 Maksimum Kalıntı Limitleri Tebliği 26951 (Mük.) Gıda Maddeleri ve Gıda ile Temasta Bulunan Madde ve Malzemelerin İthalatında Kontrol Belgesi Onaylanması 02/09/2007 2007/39 ve İthalat Aşamasındaki Kontrol İşlemleri Hakkında 26631 Tebliğ 27/09/2003 Glutensiz Gıdalar Tebliği 2003/33 25242 24/10/2008 Hindiba Ekstraktı Tebliği 2008/56 27034 Hayvansal Kökenli Gıdalarda Veteriner İlaçları 28/04/2002 2002/30 Maksimum Kalıntı Limitleri Tebliği 24739 Hayvansal Kökenli Yemlerde Mikrobiyolojik Kriterler 21/08/2008 2008/47 Tebliği 26974 Hayvan Pazarlarının Ruhsatlandırılma ve Denetleme 15/09/2000 2000/34 Usul ve Esasları Hakkında Tebliğ 24171 Hayvancılığın Desteklenmesi Hakkında Uygulama 13/04/2007 2007/20 Esasları Tebliği 26492

392 Tarım Hukuku Sözlüğü

Yayımlandığı Tebliğin Adı Numarası Resmi Gazete Tarih ve Sayısı Hızlı Dondurulmuş ve Dondurulmuş Gıda Maddelerinin 06/02/2002 Depolanması, Muhafazası ve Taşınması Esnasındaki 2002/7 24663 Sıcaklıkların İzlenmesi Hakkında Tebliğ 13/01/2005 Hızlı Dondurulmuş Gıda Maddeleri Tebliği 2004/46 25699 Hızlı Dondurulmuş Gıdaların Sıcaklık Kontrolü İçin 17/01/2001 2001/45 Numune Alma ve Analiz Metodları Tebliği 24643 17/08/1995 İç Karantinaya Tabi Bitki Hastalık ve Zararlıları Hakkında 22377 1995/3 2007/11 Tebliğ 01/03/207 26449 24/03/2005 İlaçlı Yem Tebliği 2005/12 25765 İnsan Tüketimine Sunulan Şekerlerin Analiz Yöntemleri 10/04/2002 2002/26 Tebliği 24722 05/03/2002 İrmik Tebliği 2002/21 24686 İthal ve İhraç Edilecek Gıdaların Giriş ve Çıkış Kapılarının 01/03/2001 Tespit ve İlanına Dair Tebliğ 24333 Kabuklu Su Ürünlerinin Yetiştiği Sulara İlişkin Kalite 02/06/2008 2008/29 Standardları Hakkında Tebliğ 26894 02/12/2006 Kahve ve Kahve Ekstraktları Tebliği 2006/52 26364 27/03/2000 Kakao ve Kakao Ürünleri Tebliği 2000/10 24002 Karma Yemlere Katılması ve Hayvanlara Yedirilmesi 16/06/2005 2005/24 Yasak Olan Maddeler Hakkında Tebliğ 25847 Karma Yemlerin Beyan ve Tescil İşlemleri Sırasında Uygulanacak Hususlar Tescile Tabi Yemlerin İsim ve 20/09/1991 Özellikleri ile Karma Yemler ve Yem Hammaddelerinde 1991/14 20997 Bulunabilecek Zararlı Maddelerin En Çok Miktarları Listesi

393 Ankara Barosu Yayınları

Yayımlandığı Tebliğin Adı Numarası Resmi Gazete Tarih ve Sayısı Kasaplık Canlı Tavuk Etleri ve Yumurtalarının İthalatında 12/02/2000 Kontrol Belgesi Alınabilmesi için Gerekli Şartlar Hakkında 2000/3 23962 Tebliğ Kızartma Amacıyla Kullanılan Katı ve Sıvı Yağların 28/08/2007 2007/41 Kontrol Kriterleri Tebliği 26627 24/12/2001 Kilo Verme Amaçlı Enerjisi Kısıtlanmış Gıdalar 2001/41 24620 Koyulaştırılmış Süt ve Süttozunun Analiz Metodları 20/03/2002 2002/16 Tebliği 24701 Koyulaştırılmış Sütlerden ve Süttozundan Numune Alma 20/03/2002 2002/15 Metodu Tebliği 24701 12/04/2005 Koyulaştırılmış Süt ve Süttozu Tebliği 2005/18 25784 27/09/2003 Krema ve Kaymak Tebliği 2003/34 25242 06/05/2004 Küspe Normları Tebliği 2004/17 25454 22/05/2004 Lokum Tebliği 2004/24 25469 Madde ve Malzemelerden Gıda Maddelerine Geçen Vinil 22/03/2002 2002/23 Klorür Miktarı Analiz Metodu Tebliği 24703 Madde ve Malzemelerdeki Vinil Klorür Monomer Miktarı 22/03/2002 2002/22 Analiz Metodu Tebliği 24703 05/03/2002 Makarna Tebliği 2002/20 24686 03/08/2007 Mekanik Olarak Ayrılmış Kanatlı Eti Tebliği 2007/34 26602 03/08/2007 Mekanik Olarak Ayrılmış Kırmızı Et Tebliği 2007/35 26602 26/07/2003 Mercimek Tebliği 2003/25 25180

394 Tarım Hukuku Sözlüğü

Yayımlandığı Tebliğin Adı Numarası Resmi Gazete Tarih ve Sayısı Meyve ve Asma Çeşit/Anaç Damızlığı Fidan Üretim 05/01/1997 Materyali ve Fidanlarının Sertifikasyonuna Ait Genel 1997/11 22868 Esaslar Tebliği Mezbaha ve Kombinalarda Sağlıklı Üretimi 25/05/2005 Teşvik Amacıyla Çalışacak Veteriner Hekimlerin 2005/26 25825 Desteklenmesine Dair Uygulama Tebliği 30/12/2006 Meyve Suyu ve Benzeri Ürünler Tebliği 2006/56 26392 02/09/2001 Mikrobiyolojik Kriterler Tebliği 2001/19 24511 Özel Beslenme Amaçlı Gıdalara Eklenebilecek Bileşenler 22/09/2006 2006/37 Tebliği 26267 22/04/2002 Özel Beslenme Amaçlı Gıdalar Tebliği 2002/34 24734 24/12/2001 Özel Tıbbi Amaçlı Diyet Gıdalar Tebliği 2001/42 24620 Patates Halka Çürüklüğü Hastalığı ile Mücadele 28/09/2002 2002/59 Hakkında Tebliğ 24890 29/09/2002 Patates Kanseri ile Mücadele Hakkında Tebliğ 2002/61 24891 29/09/2002 Patates Kist Nematodları ile Mücadele Hakkında Tebliğ 2002/60 24891 Patates Siğili, Patates Kahverengi Çürüğü ve Domateste 19/03/2008 Bakteriyel Solgunluk Görülen Alanlarda ve Güvenlik 2008/13 26821 Kuşağında Uygulanacak Destek Hakkında Tebliğ 19/04/2001 Pirinç Tebliği 2001/10 24378 Ralstonia solanacearum (Smith) Yabuuchi et al. ile 29/09/2002 2002/62 Mücadele Hakkında Tebliğ 24891 Reçel, Jöle, Marmelat ve Tatlandırılmış Kestane Püresi 30/12/2006 2006/55 Tebliği 26392

395 Ankara Barosu Yayınları

Yayımlandığı Tebliğin Adı Numarası Resmi Gazete Tarih ve Sayısı Renklendiriciler ve Tatlandırıcılar Dışındaki Gıda Katkı 10/04/2002 2002/28 Maddelerinin Saflık Kriterleri Tebliği 24722 Renklendiriciler ve Tatlandırıcılar dışındaki Gıda Katkı 22/05/2008 2008/22 Maddeleri Tebliği 26883 24/07/1999 Sakız Tebliği 99/2 23765 Serbest Bölgelerde Sağlık Sertifikalarının 30/06/2002 2002/38 Düzenlenmesine Dair Usul ve Esaslar Hakkında Tebliğ 247801 Sertifikalı Tohum Kullanımı ve Sertifikalı Meyve/Asma 27/06/2008 Fidanı/Çilek Fidesi İle Kapama Bağ/Bahçe Tesisi 2008/40 26919 Desteklemeleri Hakkında Tebliğ Sığır, Koyun ve Keçi Etlerinin İthalatında Kontrol Belgesi 24/05/1996 1996/5 Alınabilmesi için Aranacak Şartlarla İlgili Tebliğ 22645 Sığır Somatotropin Hormonunun Yasaklanması 26/07/2003 2003/21 Hakkında Tebliğ 25180 12/08/2008 Siyah Çay Tebliği 2008/42 26965 25/05/2008 Sofralık Zeytin Tebliği 2008/24 26886 Sözleşmeli Besiciliğin Desteklemesine Dait Uygulama 10/02/2007 2007/10 Tebliği 26430 17/05/2008 Sürülebilir Yağlar/Margarin ve Yoğun Yağlar Tebliği 2008/21 26879 23/01/2008 Tuz Tebliği 2007/53 26765 06/12/2003 Sporcu Gıdaları Tebliği 2003/42 25308 23/08/2006 Şeker Tebliği 2006/40 26268 04/02/2009 Şarap Tebliği 2008/67 27131

396 Tarım Hukuku Sözlüğü

Yayımlandığı Tebliğin Adı Numarası Resmi Gazete Tarih ve Sayısı 05/03/2008 Tahin Helvası Tebliği 2008/6 26807 22/05/2004 Tahin Tebliği 2004/22 25469 Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın Denetimine Tabi 31/12/2007 Ürünlerin İthalatına Dair Dış Ticarette Standardizasyon 2008/3 26743 Tebliği Tereyağı, Diğer Süt Yağı Esaslı Sürülebilir Ürünler ve 12/04/2005 2005/19 Sadeyağ Tebliği 25784 Tıbbi Sülük (Hirudo Medicinalis) 2009 Yılı İhraç Kotasının 15.01.2009 2009/1 Tahsisi Hakkında Tebliğ 27111 Ticari Amaçlı Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen 2/1 21/08/2008 2008/48 Numaralı Tebliğ 26974 Turunçgil Meyvelerinde Yüzeyde Kullanılan Koruyucu 05/03/2002 Maddeler ve Bu Koruyucuların Kalitatif ve Kantitatif 2002/19 24686 Analiz Metodları Tebliği 15/06/2007 Üzüm Pekmezi Tebliği 2007/27 26553 Veteriner Biyolojik Ürünlerin Depolanması, Taşınması ve 19/11/2003 2003/40 Uygulayıcılara Pazarlanması ile İlgili Tebliğ 25294 Veteriner Biyolojik Ürünlerinin İthalatında Uyulacak 09/07/2002 2002/37 Esaslar Hakkında Tebliğ 24810 25/12/1997 Yem Yönetmeliği ile İlgili Uygulama Tebliği 1997/12 23211 05/02/2005 Yemlerde İstenmeyen Maddeler Hakkında Tebliğ 2005/3 25718 17/09/2004 Yemlerde Kullanılacak Yağlar Hakkında Tebliğ 2004/35 25586 06/06/2008 Yemlerin İthalatında İstenecek Belgeler Hakkında Tebliğ 2008/36 26898

397 Ankara Barosu Yayınları

Yayımlandığı Tebliğin Adı Numarası Resmi Gazete Tarih ve Sayısı Yem Katkıları ve Premikslerin Üretimi, İthalatı, İhracatı, 18/12/2002 2002/66 Satışı ve Kullanımı Hakkında Tebliğ 24967 07/10/2005 Yenilebilir Buzlu Ürünler Tebliği 2005/43 25959 03/09/2001 Yenilebilir Kazein ve Kazeinat Tebliği 2001/22 24512 Yenilebilir Kazein ve Kazeinatların Analiz Metodları 21/03/2002 2002/18 Tebliği 24702 Yenilebilir Kazein ve Kazeinatlardan numune Alma 21/03/2002 2002/17 Metodu Tebliği 24702 23/01/2008 Yumurta ve Yumurta Ürünleri Tebliği 2007/54 26765 Yumurtacı Çıkma Tavukların Kesilmesi, Rendering 30/03/2006 Tesislerinde Değerlendirilmesi İle Yetiştiricilerinin ve 2006/14 26124 Tesis Sahiplerinin Desteklenmesine Dair Tebliğ 03/08/2007 Zeytinyağı ve Pirina Yağı Tebliği 2007/36 26602

398 Tarım Hukuku Sözlüğü

YARARLANILAN KAYNAKLAR CRAIG, Paul, Grainne de Burca, EU Law, Oxford, 2003 Collins Thesaurus A-Z Concise Third Edition, 2006 Collins Cobuild Major Edition, 2001 Collins internet-linkled dictionary of BOTANY, Harper Collins Publishers, 2006 DEARDSI, Elspeth, European Union Law Textbook, Oxford, 2004 ERMAN , M. Serdar, Avrupa Birliği Tarım Terimleri Sözlüğü, Türk Hukuk Lûgatı Başbakanlık Ankara 1998 MARLALI, Emre, Türkçe İngilizce Hukuk Sözlüğü OVACIK, Mustafa, Türkçe İngilizce Hukuk Sözlüğü, Turkish- English Law Dictionary Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü (T. İş Bankası Vakfı) Ankara 1999 (4. Baskı) TANRISEVER, N.Hezar., DÜZEL, Osman., UYSAL, Bahar., Avrupa Birliği Te- mel Terimler Sözlüğü (İngilizce Türkçe) Ankara Ekim 2003, USLU, T. Azmi, Yeni Hukuk Lugatı ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, Site Yayınları 1964 YILMAZ, Ejder, Hukuk Sözlüğü, Yetkin Yayınları, Ankara 1992 Türkiye Rekabet Kurumu, Rekabet Terimleri Sözlüğü http://www.rekabet.gov.tr/index.php?Sayfa=sayfahtml&Id=551 http://www.abgs.gov.tr/files/Sozluk/Sozluk_Baski.pdf http://www.localriding.com/horse-markings.html http://www.tarimsalhaber.com/dosyalar/terimler_sozluk.doc http://www.agriculturelaw.com/links/dictionary.html http://www.tjk.gov.tr http://www.drf.com/help_glossary.html http://www.wikipedia.com.html

399