KKSSIIĄĄŻŻKKAA KKUUCCHHAARRSSKKAA

KKOOCCHHBBUUCCHH

Polsko-niemiecka książka kucharska zrealizowana w ramach projektu Socrates Comenius

Deutsch – polnisches Kochbuch, das im Rahmen des Projektes Socrates Comenius realisiert wurde

2005/2006

1

2

Vorwort

Sokrates ist ein Bildungsprogramm der Europäischen Gemeinschaft. Es dient der Stärkung und Förderung der allgemeinen beruflichen Bildung sowie der europäischen Dimension der Bildung. Als Teil des Programms und Kernstück gilt das Comenius-Fremdsprachen- projekt, dessen Ziel darin besteht, Auszubildende durch Teilnahme an Projekten stärker für die europäische Globalisierung zu sensibilisieren. Die Inhalte der Projekte sollten dazu beitragen, Toleranz gegenüber dem europäischen Gedanken- und Kulturgut und dem Verständnis füreinander sowie ein stärkeres Bewusstsein für die soziale und wirtschaftspolitische europäische Verflechtung zu entwickeln. „Am gemeinsamen europäischen Tisch“ – Ernährungstraditionen in der deutschen und polnischen Küche ist das gemeinsame Projekt, dessen Umsetzung jugendliche Auszubildende der Sonderschule Gliwice und des BAVW Dessau im Rahmen des Sokrates / Comenius-Programms realisierten. Der Projektabschluss soll mit diesem deutsch-polnischen Kochbuch in anschaulicher Form dokumentieren, dass eine systematisch geplante, sprachlich vorbereitete Zusammenarbeit unterschiedlicher Kulturkreise innerhalb Europas der beruflichen Ausbildung neue Inhalte vermittelt und die fremdsprachliche Kompetenz, d.h. das Erlernen und Anwenden der polnischen und deutschen Sprache, erweitert. Die allgemeine Bildung zu intensivieren, sie um eine europäische Komponente zu erweitern, ist ein nicht unwesentlicher Schritt zur beruflichen Integration.

Słowo wstępne

Sokrates jest programem edukacyjnym Wspólnoty Europejskiej, który służy umacnianiu i wspieraniu kształcenia zawodowego, jak również całego europejskiego poziomu oświaty. Częścią tego programu jest projekt językowy Comenius, którego celem jest uwrażliwianie młodzieży na proces globalizacji. Treści projektu mają skłaniać do szerzenia tolerancji wobec europejskich myśli i dóbr kultury, rozwijać wzajemne zrozumienie oraz świadomość społecznej i gospodarczo-politycznej przynależności do Europy. „Przy wspólnym europejskim stole” – tradycje żywieniowe kuchni polskiej i niemieckiej to projekt realizowany wspólnie przez jednostki kształcenia specjalnego z Gliwic i Dessau, w ramach programu Sokrates-Comenius. Polsko – Niemiecka książka kucharska, będąca efektem końcowym projektu, ukazuje, iż systematycznie zaplanowana i językowo przygotowana współpraca dwóch różnych kręgów kulturowych Europy może wnieść wiele nowych treści do kształcenia zawodowego oraz poszerzyć kompetencje językowe uczniów szkół partnerskich. Z powyższego wynika, iż wkomponowanie treści europejskich do kształcenia ogólnego jest ważnym krokiem procesu integracji zawodowej.

3

4

Śląsk Schlesien

Śląsk Śląsk jest jednym z najstarszych i najbardziej uprzemysłowionych regionów południowej Polski. Huty i kopalnie wpisały się na stałe w ten krajobraz. W tym gospodarczo rozwiniętym obszarze można znaleźć jednakże tak piękne miasta jak Gliwice.

Schlesien Schlesien gehört zu den ältesten und industriell am stärksten entwickelten Gebieten Südpolens. Hütten und Bergwerke haben sich für immer in die Landschaft eingeschrieben. Auf dem wirtschaftlichen Gebiet lassen sich jedoch so schöne Städte wie Gleiwitz finden.

Zabrze – Hindenburg Gliwice - Gleiwitz

5

Gliwice Gleiwitz

Miasto średniowieczne

Gliwice należą do najstarszych miast Górnego Śląska pierwsza zachowana wzmianka pochodzi z 1276 roku.

Die mittelalterliche Stadt

Gleiwitz gehört zu den ältesten Städten Oberschlesiens. Die erste nachweisliche Erwähnung von Gleiwitz stammt aus dem Jahre 1276.

Miasto przełomu XIX-XX wieku.

W 1887 roku utworzono w Gliwicach powiat. Miasto mogło samo decydować o swoich sprawach i potrzebach, miało zabezpieczony postęp gospodarczy i kulturalny, zależny jedynie od swych obywateli.

Die Stadt um die Jahrhundertwende (19./20. Jh.)

1887 bildete man in Gleiwitz den Landkreis. Die Stadt konnte von nun an über das eigene Schicksal selbst entscheiden. Der wirtschaftliche und kulturelle Fortschritt war gesichert und nur von eigenen Bürgern abhängig.

6

Szlakiem przemysłu

Huta Gliwicka była pod koniec XVIII w. najnowocześniejszym, przodującym zakładem w Europie i jednym z motorów rozwoju miasta.

Gleiwitz als Industriestadt

Die Gleiwitzer Hütte war gegen Ende des 18. Jahrhunderts das modernste Werk in Europa und zugleich eine der Triebfedern für die Stadtentwicklung.

Gliwice miastem nauki

Po wojnie Gliwice stały się ważnym ośrodkiem naukowym. Powołano Politechnikę Śląską. Początkowo miała się znajdować w Katowicach, ale o przeniesieniu do Gliwic przesądziła możliwość skupienia całej społeczności akademickiej na stosunkowo niewielkiej powierzchni z uwagi na dużą ilość zachowanych gmachów szkolnych.

Gleiwitz als Stadt der Wissenschaften

Nach dem Krieg wurde Gleiwitz zum wichtigen Lehr- und Forschungszentrum. Man gründete hier die Schlesische Technische Universität. Ursprünglich sollte sie in Kattowitz entstehen. Doch ihre Verlegung nach Gliwice war dadurch bedingt, dass es in der Stadt eine Vielzahl von freistehenden Schulgebäuden gab.

7

Romantyzm miejsca

Gliwice to miasto wyjątkowe. Przepiękną secesyjną architekturą zachwyca wszystkich kochających piękno.

Romantik der Stadt

Gleiwitz ist eine außerordentliche Stadt. Es ist die Stadt mit wunderbarer Jugendstilarchitektur, die alle Schönheit liebenden entzückt.

8

"Podróż w krainę dzieciństwa" - Gliwice w powieści Horsta Bienka

„Wszystko jest tak blisko. Wystarczy, że zrobię kilka kroków. Dawniej wszystko było szerokie, duże, potężne. Kościół był wyższy. Wieża ciśnień szersza. Las o wiele bardziej nieskończony. Drzewa zieleńsze. Ulice dłuższe. Szkoła jeszcze większa. Cmentarz cichszy. Zapach silniejszy. Lato gorętsze, zima mroźniejsza. I czas przemijał wolniej.”

"Reise in die Kindheit" - Gleiwitz in Horst Bieneks Roman

„Alles ist so nah. Ich brauche überallhin nur ein paar Schritte. Damals war alles weit, groß, gewaltig gewesen. Die Kirche war höher. Der Wasserturm breiter. Der Wald unendlicher. Die Bäume grüner. Die Straßen länger. Die Schule noch größer. Der Friedhof stiller. Der Geruch stärker. Die Sommer heißer und die Winter kälter. Und die Zeit verging langsamer.”

9

Sachsen-Anhalt Saksonia- Anhalt

Anhalt Das Land Anhalt entstand etwa im 11./12. Jh. als Besitz des Adelshauses der Askanier. Im Laufe der Zeit zersplitterte es in viele kleinere politische Gebilde (Anhalt Dessau, Anhalt Köthen, Anhalt Zerbst etc.).

Erst 1570 wurde das vereinigte Fürstentum Anhalt gegründet. Nur von kurzem Bestand, teilte sich das Land bereits 1603 wieder in verschiedene kleine Fürstentümer, die nach und nach zerfielen. 1806 erhob man die verbliebenen Kleinstaaten Anhalt Dessau, Anhalt Bernburg und Anhalt Köthen zu Herzogtümern. 1863 erfolgte der Zusammenschluss zum Herzogtum Anhalt mit der Hauptstadt Dessau. Nach 1918 erklärte man Anhalt zum Freistaat innerhalb der Weimarer Republik.

Anhalt Kraj związkowy Anhalt powstał na przełomie XI/XII w. jako hrabstwo dynastii askańskiej, które w późniejszym okresie kilkakrotnie ulegało podziałom (powstały m.in.: księstwa Anhalt Dessau, Anhalt Koethen, Anhalt Zerbst). Do zjednoczenia księstw Anhaltu doszło dopiero w 1570r. Jednak już w roku 1603 nastąpił kolejny podział. W roku 1806 książęta Anhalt Dessau, Anhalt Bernburg und Anhalt Koethen otrzymali najwyższy tytuł książęcy „Herzog”. W 1863r. książęta z Dessau zjednoczyli księstwo Anhaltu. Od 1918 Anhalt był republiką w granicach Republiki Weimarskiej.

10

Sachsen-Anhalt

Nach Ende des Zweiten Weltkrieges kam es in der Sowjetischen Besatzungszone zum Zwangszusammenschluss mit der preußischen Provinz Sachsen zum Land Sachsen-Anhalt. Mit der Gebietsreform der DDR erfolgte 1952 die Aufteilung Sachsen-Anhalts. Den anhaltischen Teil gliederte man fortan in die Bezirke Halle und Magdeburg. Mit der Wiedervereinigung 1990 wurde das Land Sachsen-Anhalt in leicht veränderten Grenzen wieder errichtet.

Saksonia-Anhalt

Saksonia-Anhalt powstała po drugiej wojnie światowej, w ramach nowego podziału sowieckiej strefy okupacyjnej, przez administracyjne połączenie z pruską prowincją Saksonia. Za czasów NRD, w roku 1952, ponownie rozwiązano kraj, tworząc z niego okręgi Halle i Magdeburg. W nieco zmienionych granicach kraj ten powstał na nowo w momencie zjednoczenia Niemiec w 1990r.

11

Dessau 12.-16. Jh. Im Jahre 1213 fand Dessau erstmals urkundliche Erwähnung. Die Stadt entwickelte sich im Laufe der Jahrhunderte zur festen Residenz der Askanier. Einen ersten Aufschwung erlebte sie im 16. Jahrhundert u. a. mit der Errichtung bedeutender Bauwerke mitteldeutscher Renaissancebaukunst (Marienkirche, Stadtschloss). XII–XVI w. Pierwsza zachowana wzmianka o Dessau pochodzi z 1213r. Miasto przez wieki było rezydencją Askańczyków. Jego rozwój, który nastąpił między innymi pod wpływem wzniesienia ważnych dla architektury renesansu budowli, datuje się na XVI w. (Kościół Najświętszej Marii Panny, rezydencja książęca).

17.-18. Jh. Mit der Herrschaft Johann Georg II., später Leopold I. und Leopold III. (Friedrich Franz), entwickelte sich Dessau zur wirtschaftlichen und kulturellen Metropole, unter Friedrich Franz zu einem Zentrum der deutschen Aufklärung. Freunde und Berater des Fürsten unterstützten ihn bei der Gestaltung des Dessau- Wörlitzer Gartenreiches als Ausdruck der Ideale von Aufklärung und Humanismus. Von weiteren, über die Grenzen Anhalts hinaus wirkenden Reformprojekten ist vor allem der Versuch Basedows bekannt, das Schulwesen in Deutschland zu reformieren. Das 1774 gegründete Dessauer „Philantropinum“ gilt als das früheste Modell einer naturwissenschaftlichen und praktisch orientierten Schule mit der Einführung des Turnens als Unterrichtsfach.

12

XVII-XVIII w. Za panowania Jana Jerzego II, póżniej Leopolda I i Leopolda III (Fryderyk Franciszek) Dessau stało się ważną metropolią gospodarczą i kulturalną. Pod panowaniem księcia Fryderyka Franciszka było natomiast ośrodkiem niemieckiego oświecenia. Idee oświecenia i humanizmu szukały formy wyrazu i znalazły ją w utworzonym przez niego Królestwie Ogrodów Dessau-Wörlitz. Ważną dla regionu była, wykraczająca daleko poza jego granice, reforma szkolnictwa Basedowa. Założona w Dessau w 1774r. szkoła pod nazwą ”Philanthropinum” miała jak na owe czasy charakter pionierski, m.in. przez wprowadzenie zajęć z wychowania fizycznego oraz nacisk na przedmioty ścisłe.

19.-20. Jh. 1863 – 1918 war Dessau Hauptstadt des Herzogtums Anhalt. Die ab Mitte des 19. Jh. einsetzende Industrialisierung veränderte das Gesicht der Stadt, vor allem Maschinenbau und chemische Industrie. Als Hugo Junkers 1919 das erste verspannungslose Ganzmetall-Verkehrsflugzeug der Welt entwickelte, war die künftige Industriestruktur der Stadt vorgegeben. Weil die 1933 verstaatlichten Junkers- Werke als Rüstungszentrum der Luftwaffe fungierten, wurde die Stadt 1945 durch alliierte Luftangriffe zu über 80% zerstört.

XIX-XX w. W latach 1863 – 1918 Dessau było stolicą księstwa Anhalt. Oblicze miasta odmienił proces industrializacji w połowie XIX w. Rozwinął się tu między innymi przemysł maszynowy i chemiczny. Przemysł zbrojeniowy zawdzięcza swój rozwój Hugo Junkers’owi, który w roku 1919 skonstruował w Dessau pierwszy samolot z metali lekkich. Ponieważ państwowe (od 1933r.) zakłady Junkers’a uważano za centrum zbrojeniowe niemieckich sił lotniczych, w roku 1945 miasto zostało zniszczone przez ataki aliantów w ponad 80%.

Der Wiederaufbau begann Anfang der 50er Jahre. Neben neoklassizistischen Gebäuden prägten so genannte Plattenbauten das neue Zentrum Dessaus. Mehr und mehr entwickelte sich die ehemalige Anhalt-Residenz zu einem großindustriellen Zentrum der DDR mit elf Großbetrieben. 1989 lebten über 100 000 Einwohner in der Stadt.

13

Odbudowa miasta rozpoczęła się z początkiem lat 50-tych. Obok neoklasycznych budowli, w krajobraz Dessau wpisały się również domy z wielkiej płyty. Dawna rezydencja książąt Anhalt coraz wyraźniej przekształcała się w wielkoprzemysłowe centrum NRD z jedenastoma dużymi zakładami przemysłowymi. W 1989 roku miasto zamieszkiwało ponad 100 000 mieszkańców.

Wirtschaft Seit der Wende 1990 hat sich in Dessau wirtschaftlich und funktionell vieles verändert. Die einstige Industriemetropole wandelte sich – wie häufig in den neuen Bundesländern - zu einem breit angelegten Dienstleistungssektor. Mit nur noch ca. 78 000 Einwohnern ist Dessau drittgrößte Stadt Sachsen- Anhalts und heute Sitz des Umweltbundesamtes sowie verschiedener Landesbehörden.

Gospodarka Po roku 1990 Dessau znacznie zmieniło się pod względem gospodarczym i funkcjonalnym. W ówczesnej metropolii przemysłu rozwinął się – jak w wielu innych krajach związkowych – sektor usług. Z 78 tys. mieszkańców Dessau jest dziś trzecim, co do wielkości miastem Saksonii- Anhalt, siedzibą Ministerstwa Ochrony Środowiska oraz wielu innych urzędów państwowych.

14

Lage/Landschaft Die Stadt liegt in einer reizvollen, von der UNESCO unter Schutz gestellten Auenlandschaft an Elbe und Mulde, eingebettet in das ebenfalls zum Weltkulturerbe zählende Dessau-Wörlitzer Gartenreich.

Położenie/Krajobraz Miasto leży na malowniczo położonym, objętym ochroną obszarze nad Łabą i Muldą. Jego część tworzą ogrody Dessau-Wörlitz, zaliczane również do Światowego Dziedzictwa Kultury.

Kultur Neben den Parks und Schlössern des Dessau-Wörlitzer Gartenreiches als Ausdruck der Weltoffenheit und des humanistischen Gedankengutes vermittelte das „Bauhaus“ nachhaltige Impulse. 1926 fand das aus Weimar vertriebene „Bauhaus“ in Dessau günstige Arbeits- und Entwicklungsbedingungen. Künstler wie Gropius, Klee, Kandinsky, Feininger u.a. beeinflussten mit ihrem Wirken weltweit Technik, Kunst und Architektur. Heute ist die Institution „Bauhaus“ – seit 1994 Stiftung von Bund, Land und Stadt - Besuchermagnet für Gäste aus aller Welt.

Kultura Obok parków i zamków w ogrodach Dessau Wörlitz, będących wyrazem oświeconego sposobu myślenia, szczególną rolę w historii kultury odegrał styl Bauhaus. Przywędrował on do Dessau z Weimaru w 1926r., gdzie dalej się rozwijał. Na światowy rozwój techniki, sztuki oraz architektury mieli wpływ między innymi tacy artyści jak: Gropius, Klee, Kandinsky, Feiminger. Dziś instytucja „Bauhaus”, stanowiąca od 1994 roku fundację, przyciąga gości z całego świata.

15

KUCHNIA POLSKA

W kuchni polskiej obecne są elementy tradycji kulinarnych narodów żyjących przez wieki obok siebie, tworzących bogatą wielonarodową kulturę: Żydów, Ukraińców, Białorusinów i Litwinów. Zaznaczają się również wpływy Rosji, Niemiec, Czech i Austrii, a także odległe inspiracje włoskie, francuskie i bliskowschodnie. Polskim specjałem są bardzo smaczne wędliny, zwłaszcza kiełbasy, cenione na całym świecie, dzięki zastosowaniu tradycyjnych receptur i dawnych metod wędzenia w dymie z jałowca lub aromatycznych drzew owocowych. Warto spróbować kiełbasy myśliwskiej, przyprawianej owocami jałowca, czy kiełbasy lisieckiej przyprawianej m.in. czosnkiem. Nie mniejszym powodzeniem cieszą się świetnie przyrządzone szynki o delikatnym smaku, balerony, polędwice i boczki. Należy też wspomnieć o znakomitych pasztetach z różnych gatunków mięsa, w tym również dziczyzny. Polską specjalnością jest doskonałe pieczywo; ciemny, razowy chleb. Poza tym, że wyśmienicie smakuje, jest podstawą coraz popularniejszego na świecie zdrowego żywienia. Obowiązkowym daniem obiadowym jest zupa. Do tradycyjnych, jadanych chętnie od wieków, należy czerwony barszcz - klarowna zupa na wywarze z buraków, podawana z uszkami - małymi pierożkami z grzybowym farszem lub z fasolą. Równie smaczny jest żurek przyrządzany na zakwasie z razowej mąki, gotowany z grzybami, a podawany z ziemniakami, pokrajaną w kostkę wędliną i jajkiem na twardo. Cenionym przysmakiem jest zupa z leśnych grzybów, zabielana śmietaną i podawana z drobnymi kluseczkami. Inne popularne zupy to m.in. kapuśniak, krupnik, zupa ziemniaczana czy pomidorowa. Na odrębną uwagę zasługuje rosół - klarowny bulion z drobiu lub mięsa wołowego, podawany z makaronem, posypany obficie zieleniną. Mięsa przyrządza się na różne sposoby: pieczone, duszone, smażone, z rusztu. Podaje się je zarówno na ciepło - z rozmaitymi smakowitymi sosami, jak i na zimno - z dodatkiem musztardy, chrzanu, marynowanych grzybków, kiszonych ogórków.

16

Klasycznym daniem mięsnym jest kotlet schabowy w panierce, z ziemniakami i kapustą. Znakomity jest pieczony schab, nadziewany suszonymi śliwkami. Do popularnych potraw z wieprzowiny należy pieczona lub gotowana golonka, a także kaszanka, należąca niegdyś do kanonu wiejskiego jadła, dziś podawana nawet w najlepszych restauracjach. Podobnie rzecz się ma ze smalcem - wieprzowym tłuszczem, stopionym ze skwarkami, kawałeczkami mięsa, wędlin, cebulką i czosnkiem, doprawionym solą, pieprzem, często również aromatycznymi ziołami. Jedną z najsmaczniejszych potraw z wołowiny są zrazy zawijane, nadziewane m.in. kiszonym ogórkiem, podawane z kaszą. Bardzo smaczną potrawą jest duszona z grzybami kaczka po krakowsku, również jadana z kaszą. Przy specjalnych okazjach serwuje się pieczone w całości prosię z farszem z przyprawionej na ostro kaszy gryczanej. Polska kuchnia słynie ze znakomitych pierogów nadziewanych farszem mięsnym, z kiszonej kapusty i grzybów, a także serem czy owocami. Szczególnym powodzeniem cieszą się pierogi ruskie (farsz z sera, ziemniaków i smażonej cebuli). Chętnie jada się naleśniki, nadziewane pyzy i knedle. Narodową potrawą Polaków jest bigos z kiszonej i gotowanej białej kapusty z dodatkiem różnych gatunków mięs, wędlin i grzybów. Warto też wspomnieć o gołąbkach - farszu z mięsa i ryżu bądź kaszy, zawijanego w liście kapusty. Dodatkiem do gołąbków jest sos pomidorowy lub grzybowy. Jedną z najpopularniejszych przystawek jest śledź, przyrządzany na wiele sposobów, np. z cebulką, jabłkami i śmietaną. Do tradycyjnych polskich deserów należą ciasta. Najczęściej piecze się ciasto drożdżowe, a także rozmaite rolady z makiem i bakaliami, mazurki, jabłeczniki, serniki i pierniki. Chętnie jada się także pączki nadziewane konfiturą z róży. Polską specjalnością są czyste wódki, ale dużym powodzeniem cieszą się również wódki gatunkowe, czyli z domieszką ziołowych ekstraktów. Do najbardziej oryginalnych należy żubrówka, do której dodaje się źdźbło pewnego gatunku trawy z Puszczy Białowieskiej. Z kolei gdańską Goldwasser wzbogaca się drobinami 22-karatowego złota. Nie zawiodą się wielbiciele piwa - polskie piwo, podobnie jak niemieckie czy czeskie, ma dobrą jakość, a browary w Żywcu, Warce czy Elblągu działają od wieków.

17

W chłodniejsze dni pija się chętnie grzane piwo lub wino z dodatkiem miodu i przypraw korzennych. Z mocniejszych alkoholi godne polecenia są nalewki owocowe i ziołowe; występują w mnóstwie odmian, a każda ma inne walory: od leczniczych i rozgrzewających po wyłącznie smakowe. Warto skusić się na likier, miód pitny, czy któryś ze słodkich kremów z alkoholem, przyrządzanych z żółtek, wanilii lub czekolady. Stosuje się je również jako składnik deseru. Bigos 40 dag kapusty kiszonej, 40 dag kapusty cukrowej, 20 dag wieprzowiny bez kości, 20 dag cielęciny, 25 dag kiełbasy, 10 dag boczku wędzonego, 3 dag tłuszczu, 5 dag słoniny, 5 dag cebuli, 1 dag suszonych grzybów, 5 dag koncentratu pomidorowego, 2 dag mąki, sól, pieprz, cukier, kilka suszonych śliwek, ziele angielskie, listek laurowy; Kapustę kiszoną posiekać drobno, zalać małą ilością wrzącej wody, gotować przez godzinę. Kapustę świeżą poszatkować, zalać wrzątkiem, gotować z rozdrobnionymi grzybami ok. 40 min. Mięso osolić, zrumienić na tłuszczu z każdej strony, włożyć wraz z boczkiem do kiszonej kapusty i dusić do miękkości ok. 50 min. Słoninę pokrajać w kostkę, stopić; dodać skwarki do bigosu. Na tłuszczu sporządzić zasmażkę z cebulą (bigos można też przygotować bez zasmażki). Mięso wyjąć z kapusty, połączyć kapustę kiszoną ze świeżą i zagęścić zasmażką. Kiełbasę pokrajać w plasterki, a wieprzowinę, cielęcinę i boczek w kostkę, wszystko włożyć do kapusty, dodać pomidory, przyprawy. Do bigosu można dodawać różne pieczenie. Im więcej gatunków mięsa zawiera, tym jest lepszy (dziczyzna, drób pieczony, różnego rodzaju wędliny itd.). Smak bigosu ogromnie podnosi dodanie czerwonego wina. Pierogi Ciasto: 35 dag mąki, 1 jajo, sól, ok. 1/8 l wody. Do przesianej mąki dodać sól, wodę, wbić jajko, zagnieść ciasto i starannie wyrobić. Podzielić na części. Każdą część wałkować dosyć cienko, wykrawać krążki o średnicy ok. 5 cm. Na środek krążka nakładać łyżeczką nadzienie, składać na pół, dokładnie zlepiając brzegi. Na wrzącą osoloną wodę nakładać partiami pierogi, zamieszać, przykryć. Gdy podpłyną w górę, odkryć i gotować 2-3 minuty. Wybierać łyżką cedzakową na cedzak, przelać gorącą

18

wodą, wykładać na ogrzany półmisek i polać tłuszczem. Pierogi z owocami podaje się ze śmietaną. Pierogi ruskie czy z grzybami można okrasić słoniną. Nadzienie do pierogów ruskich: 80 dag ziemniaków, 20 dag sera (twarogu), 5 dag cebuli, 3 dag tłuszczu, sól, pieprz; Ugotowane w mundurkach ziemniaki obrać, przepuścić przez maszynkę razem z serem, dodać cebulę pokrajaną w kostkę i usmażoną na złoty kolor, utrzeć wszystko na złotą masę, dodać sól, pieprz. Nadzienie do pierogów z grzybami: 80 dag świeżych grzybów, 10 dag cebuli, 4 dag tłuszczu, 4 dag czerstwej bułki, 3 dag tartej bułki, sól, pieprz; Grzyby poszatkować w cienkie plasterki, dodać 2-3 łyżki wody, ugotować pod przykryciem tak, aby cały płyn wyparował. Bułkę namoczyć w wodzie lub mleku, cebulę pokrojoną w krążki usmażyć na jasnozłoty kolor. Grzyby, bułkę, cebulę przepuścić przez maszynkę, dodać sól, pieprz, tartą bułkę, utrzeć. Gotowe pierogi polać tłuszczem ze zrumienioną tartą bułką. Zrazy wołowe zawijane 50-60 dag wołowiny bez kości, 3 dag tłuszczu, 5 dag słoniny, 10 dag kiszonych ogórków, 10 dag marchwi, 10 dag pietruszki (korzeń), 10 dag cebuli, 1/8 l śmietany, sól, pieprz, musztarda. Mięso pokroić na szerokie plastry, rozbić tłuczkiem na cieniutkie płaty, każdy z nich posmarować cienko musztardą i posypać posiekaną cebulą. Słoninę, marchew, pietruszkę, ogórki pokroić w słupki, oprószyć pieprzem, ułożyć na płatach mięsa i ciasno zawinąć, spinając drewnianymi szpilkami. Oprószyć solą, mąką, zrumienić na silnie rozgrzanym tłuszczu, po czym przełożyć do płaskiego rondla, wlać tłuszcz ze smażenia i 1/8 l wody. Dusić powoli do miękkości. Gdy zrazy są miękkie, oprószyć sos resztą mąki, dodać pieprz, zagotować, dodać śmietanę. Zrazy wyłożyć na półmisek, polać sosem. Podawać z kaszą gryczaną, jęczmienną lub ziemniakami. Osobno podać surówki i gotowaną jarzynę.

19

Śledź w śmietanie 50 dag płatów śledziowych (solonych), 1 cebula, 8 dag jabłek, 1/8 śmietany, sól cukier, cytryna, 1 łyżeczka zielonej pietruszki; Każdy z płatów podzielić na 3-4 części, ułożyć na salaterce. Jabłko zetrzeć na tarce o dużych otworach, cebulę posiekać. Jabłko i cebulę połączyć ze śmietaną, dodać do smaku sól, cukier, sok z cytryny. Śledzie zalać sosem śmietanowym (1/4 l kwaśnej śmietany, sól pieprz, musztarda do smaku; wszystko dokładnie wymieszać). Mazurek orzechowy z miodem 30 dag orzechów włoskich, 40 dag cukru-pudru, 5 białek, 2 łyżki miodu, 1 wafel, wanilia, tabliczka gorzkiej czekolady. Wyłuskane orzechy posiekać drobno. Przygotować naczynie z wrzącą wodą. Ułożyć wafel na kwadratowej blasze lub w tortownicy, ubić pianę, dodając pod koniec cukier, wstawić na parę i ubijać, aż zgęstnieje, zdjąć z pary i nadal ubijać aż do ostudzenia. Miód, o ile jest scukrzony - zagotować. Ostudzoną masę wymieszać z orzechami, miodem i wanilią, wyłożyć na wafel, wyrównać z wierzchu i na bokach. Przybrać połówkami orzechów i wstawić do średnio rozgrzanego piekarnika i piec ok. 30 minut. Po wyjęciu oddzielić ostrym nożem od blachy i ułożyć na deseczce, ozdobić dowolnymi wzorami z roztopionej czekolady. Krajać po kilkunastu godzinach.

20

POLNISCHE KÜCHE

Die polnische Küche enthält Kulinarisches der Juden, Ukrainer, Weißrussen und Litauer. Unverkennbar sind auch die Einflüsse der russischen, deutschen, tschechischen und österreichischen Küche sowie Inspirationen aus der Kochkunst Italiens, Frankreichs und des Orients. Eine Spezialität sind Wurstwaren, besonders die traditionell zubereiteten, mit Wachholder- oder Obstbaumrauch verfeinerten Würste. Da gibt es die mit Wachholder gewürzte kiełbasa myśliwska sowie die mit Knoblauch gewürzte Wurst kiełbasa lisiecka. Als besonders schmackhaft gilt auch der Schinken: baleron (geräucherter Kammschinken), polędwica (von der Lende) und boczek (Bauchfleisch). Vorzüglich schmeckt die Fleisch- oder Wildpastete. Eine weitere Spezialität sind die Backwaren. Das dunkle Roggenbrot ist nicht nur ein Genuss, sondern auch sehr gesund. Zum polnischen Mittagessen gehört eine Suppe. Hervorragend schmeckt die klare Rote-Beete-Suppe, zu der es winzige Ravioli mit Pilzfüllung oder weiße Bohnen gibt. Das älteste polnische Gericht, das man im Menu keiner anderen Küche der Welt findet, ist żurek, eine Suppe aus sauer eingelegtem Roggenmehl und trockenem Brot. Sie wird mit getrockneten Pilzen gekocht und mit Kartoffeln, kleingehackter Wurst und hartgekochtem Ei serviert. Ferner gibt es Pilzsuppen mit sauerer Sahne und kleinen Klößchen. Oft findet man auf Speisekarten auch kapuśniak (Sauerkrautsuppe), krupnik (Graupensuppe), zupa ziemniaczana (Kartoffelsuppe) und zupa pomidorowa (Tomatensuppe). Eine weitere traditionelle Vorspeise ist rosół, eine klare Bouillonsuppe aus Geflügel- bzw. Rindfleisch mit Nudeln und Petersilie. Fleisch wird auf verschiedene Art und Weise zubereitet: gebacken, gebraten, gedünstet, gegrillt. Es wird sowohl warm mit verschiedenen wohlschmeckenden Soßen als auch kalt mit Senf, Meerrettich, marinierten Pilzen oder sauren Gurken serviert. Zu den klassischen polnischen Fleischgerichten werden folgende Speisen gezählt: paniertes Kotelett mit Kartoffeln und Sauerkraut gebackener, mit getrockneten Pflaumen gefüllter Schweinsrücken

21

gebackenes oder gekochtes Eisbein mit sauren Gurken und Speck gefüllte und mit Graupen servierte Rouladen in Pilzen gedünstete Ente Ente nach Krakauer Art, die mit Graupen gegessen wird Spanferkel mit einer scharfen Grütze-Füllung Grützeblutwurst Letzteres war einst ein Armengericht, das man heute in den besten Restaurants bekommt. Ähnlich verhält es sich mit Griebenschmalz. Das Schweinefett wird mit kleinen Fleisch- und Wurststückchen, mit Salz, Pfeffer und häufig mit Kräutern verfeinert. Zur polnischen Küche gehören inzwischen auch Piroggen (pierogi) Teigtaschen), die mit Quark, Fleisch, Kraut und Pilzen oder mit Obst gefüllt sind. Die in Polen erhältlichen "Russischen Piroggen“ (pierogi ruskie) haben eine Füllung aus Quark, Kartoffeln und gebratenen Zwiebeln. Gern gegessen werden auch Eierkuchen, gefüllte Klöße und Knödel. Als Nationalgericht der Polen gilt Bigos, ein Gericht aus Sauerkraut und Weißkohl, gedünstet mit mehreren Fleischarten, Wurststücken und Pilzen. Ebenso gut sind gołąbki, das sind mit Fleisch, Reis oder Graupen gefüllte und mit Tomaten- bzw. Pilzsoße servierte Kohlrouladen. Zu den populärsten Speisen zählt der Hering, z. B. mit Zwiebeln, Äpfeln und saurer Sahne. Eine traditionelle polnische Nachspeise ist Kuchen. Am häufigsten werden Hefekuchen (Mohnrollen), Rouladen mit Rosinen, Nüssen und anderen leckeren Zutaten, Mazurkas, Apfel-, Quark- und Pfefferkuchen gebacken. Sehr gern gegessen werden auch Berliner Pfannkuchen mit Rosenblütenkonfitüre. Eine andere polnische Spezialität ist der Vodka. Neben klaren Wodkas gibt es Schnäpse mit Kräuterextrakten. Zu den originellsten Spirituosen gehört Żubrówka. Jede Flasche enthält einen aromatischen Grashalm aus dem Urwald von Białowieża. Das Goldwasser aus Gdańsk wird hingegen mit 22-karätigen Goldflöckchen angereichert. Auch Biertrinkern hat das Land einiges zu bieten. Das polnische Bier hat einen guten Ruf, und die Brauereien in Żywiec, Warka oder Elbląg können auf

22

jahrhundertlange Traditionen zurückblicken. An kühlen Tagen trinkt man gern warmes Bier oder Glühwein mit Honig und Gewürzen. Von den kräftigeren Sachen sind Obst- und Kräuterliköre empfehlenswert. Sie haben unterschiedliche Eigenschaften: der eine erwärmt, der andere lindert Beschwerden, ein weiterer schmeckt einfach köstlich! Es lohnt sich, einen der zahlreichen Liköre oder auch den polnischen Met (Trinkhonig) zu probieren. Wohlschmeckend sind auch süße, alkoholhaltige Cremes aus Eigelb, Vanille oder Schokolade. Sie werden auch für Nachspeisen verwendet. Bigos 400g Sauerkraut, 400g Weißkohl, 200g Schweinefleisch ohne Knochen, 200g Kalbsfleisch, 250g Wurst, 100g Räucherspeck, 30g Fett, 50g Speck, 50g Zwiebeln, 10g Trockenpilze, 50g Tomatenmark, 20g Mehl, Pfeffer, Salz, Zucker, einige Backpflaumen, Piment, Lorbeerblatt. Das Sauerkraut fein schneiden, mit etwas kochendem Wasser übergießen und eine Stunde garen. Den Weißkohl in feine Streifen reiben, mit kochendem Wasser übergießen und mit den kleingehackten Pilzen etwa 40 Minuten kochen. Das Fleisch mit Salz einreiben, von allen Seiten braun braten. Zusammen mit dem Räucherspeck ins Sauerkraut geben und etwa 50 Minuten dünsten. Den frischen, gewürfelten Speck auslassen und die Grieben dem Bigos beifügen. Im zerlassenen Fett die kleingeschnittenen Zwiebeln anbraten, Mehl zugeben und eine Mehlschwitze zubereiten (das Bigos kann auch ohne Mehlschwitze zubereitet werden). Das Fleisch und den Räucherspeck herausnehmen, in Würfel schneiden, den Weißkohl mit dem Sauerkraut vermengen, mit Mehlschwitze binden. Die Wurst, den Räucherspeck, das Fleisch, den Tomatenmark, die Pflaumen (oder ein wenig Pflaumenmus) und die Gewürze zum Kraut geben, nach Belieben mit Zucker abschmecken. Je mehr Fleischsorten für das Bigos verwendet werden, desto besser schmeckt es. Es können auch verschiedene Bratenreste hinzugefügt werden (Wildbraten, gebratenes Geflügel und verschiedene Wurstsorten). Mit einem Schuss Rotwein kann man das Bigos etwas pikanter abschmecken.

23

Piroggen (gefüllte Teigtaschen) Teig: 350g Mehl, 1 Ei, Salz, ca. 1/8 l Wasser Das durchgeseihte Mehl mit Salz, Ei und dem Wasser zu einem lockeren Teig verkneten, teilen, und den nicht sofort weiterverarbeiteten Teig mit einer Schüssel zudecken, damit er nicht austrocknet. Den Teig dünn ausrollen und runde Scheiben von etwa 5 cm Durchmesser ausstechen. Auf eine Hälfte jeder Scheibe je 1 Teelöffel Füllung geben, die andere Hälfte darüber schlagen. Die Teigränder gut zusammendrücken. Die Füllung darf nicht zwischen die Teigränder kommen. Wasser in einem flachen Topf aufkochen und die Teigtaschen mit einem Sieblöffel (nicht alle auf einmal) ins Wasser tun, rühren, zudecken. Wenn sie an die Oberfläche kommen, noch 2-3 Minuten im offenen Topf weiterkochen. Die garen Teigtaschen mit einem Sieblöffel herausnehmen, abtropfen lassen. Auf einer erwärmten Platte servieren, mit zerlassenem Fett begießen. Teigtaschen mit Obstfüllung werden mit Sahne oder Schlagsahne und Puderzucker serviert. Russische, Fleisch- und Pilzteigtaschen kann man mit zerlassenem Speck servieren.

Füllung für russische Teigtaschen (pierogi ruskie): 800g Kartoffeln, 200g Quark, etwas geriebenen Schnitt- oder Schafskäse, 50g Zwiebeln, 30g Fett, Salz, Pfeffer;

Pellkartoffeln schälen und zusammen mit dem Quark durch den Wolf drehen. Goldbraun geröstete, kleingeschnittene Zwiebeln, Salz und Pfeffer zugeben, alles zu einer cremigen Masse vermengen.

Pilzfüllung: 800g frische Pilze, 100g Zwiebeln, 40g Fett, 40g trockene Semmel, 30g Semmelmehl, Salz, Pfeffer; Die Pilze sehr fein schneiden und in etwas Wasser so lange kochen, bis keine Flüssigkeit mehr im Topf bleibt. Die Semmel in Wasser bzw. Milch einweichen, die feingeschnittenen Zwiebeln goldbraun braten. Pilze und Semmel durch den Wolf drehen, Semmelmehl dazugeben und zu einer Masse verrühren. Fertiggekochte Piroggen mit dem im Fett angerösteten Semmelmehl servieren.

24

Rindsrouladen 500-600g Rindfleisch ohne Knochen, 30g Fett, 50g Speck, 100g saure Gurken, 100g Möhren, 100g Petersilienwurzel, 100g Zwiebeln, 1/8 l saure Sahne, Salz, Pfeffer, Senf;

Das Fleisch in dicke Scheiben schneiden, flach klopfen, dünn mit Senf bestreichen und mit Zwiebeln bestreuen. Den Speck, die Möhren, die Gurken und die Petersilie in Streifen schneiden, auf die Fleischscheiben legen, fest einrollen und mit Rouladennadeln befestigen. Dann mit Salz und Mehl bestreuen, scharf anbraten, danach in einer Kasserolle in 1/8 l Wasser und dem Bratfett dünsten. Wenn die Rouladen weich werden, den Rest Mehl in die Soße geben, mit Pfeffer würzen, aufkochen lassen und mit saurer Sahne verfeinern. Auf einer Platte anrichten, die Soße darüber gießen. Mit Buchweizengrütze, Gerstengraupen oder mit Kartoffeln servieren. Als Beilage empfehlen sich Rohkostsalat oder gedünstetes Gemüse. Sahnehering 500g gesalzene Heringsfilets, 1/8 l saure Sahne, 1 Zwiebel, 80g Äpfel, Salz, Zucker, Zitrone, 1 Teelöffel gehackte grüne Petersilie Jedes Filetstück in 3-4 Teile zerlegen und in eine Salatschüssel geben. Den Apfel grob reiben, die Zwiebeln klein schneiden, mit der Sahne verrühren, mit Salz, Zucker und Zitronensaft verfeinern. Die Heringsstückchen mit einer Soße aus 1 l saurer Sahne, Salz, Pfeffer und ein wenig Senf gut vermischen.

Mazurek mit Nüssen und Honig 300g Wallnüsse, 400g Puderzucker, 5 Eiweiß, 2 Esslöffel Honig, 1 Waffel, Vanille, eine Tafel Bitterschokolade Die geknackten Nüsse klein hacken. Die Waffel auf ein Backblech legen. Ein Gefäß mit kochendem Wasser vorbereiten, das Eiweiß schaumig schlagen, am Schluss den Zucker zufügen und über dem Gefäß mit dem heißen Wasser so lange schlagen, bis der Schaum dickflüssig wird, herunternehmen und so lange weiter schlagen, bis die Masse abgekühlt ist. Den Honig kurz

25

aufkochen, bis er flüssig ist. Die kalte Masse mit Nüssen und Vanille vermengen, auf der Waffel gleichmäßig verteilen. Mit Nusshälften dekorieren, in der angewärmten Backröhre etwa 30 Minuten backen. Den fertigen Mazurek mit der zerlassenen Schokolade dekorieren. Erst nach einigen Stunden in Stückchen schneiden.

26

Deutsche Küche

Wenn man von deutscher Küche spricht, geht man von einer Einheitlichkeit aus, die es jedoch nur bedingt gibt, weil jede Region ihre eigenen Spezialitäten kennt. Im Süden offenbart die Küche der Bayern und Schwaben viel Gemeinsames. Die Einflüsse reichen sogar bis nach Österreich bzw. in die Schweiz. Der Südwesten des Landes zeigt hingegen Tendenzen zur französischen, der Westen zur holländischen Küche. In den ostdeutschen Bundesländern orientiert man sich mehr an der Küche Osteuropas. Befragt man Ausländer nach der deutschen Küche, hört man meistens Sauerkraut bzw. Eisbein mit Sauerkraut - und als Getränk Bier. In der Regel assoziiert man deutsche Speisen mit deftigen, fleischlastigen Gerichten, die durchaus historischen Ursprungs sind. Deutschland – recht nördlich gelegen – war in früheren Jahrhunderten, als es noch lange harte Winter gab, auf kalorienhaltige Nahrung bedacht. Daraus resultiert letztlich auch die Vielzahl an derben Kartoffelgerichten und eben auch das Sauerkraut – geschätzt als unentbehrlicher Vitaminspender. Der eigentliche deutsche „Fleischlieferant“ ist das Schwein. Überwiegend aus gesundheitlichen und finanziellen Erwägungen gewinnen Geflügelprodukte immer mehr an Bedeutung. Ess- und Trinkgewohnheiten In der Regel unterscheidet man in Deutschland drei bis vier Mahlzeiten, wobei das Mittagessen die eigentliche Hauptmahlzeit ist bzw. sein sollte (Durch Arbeit / Stress oft nicht realisierbar.). Neben der Hauptmahlzeit (ca. 12.00 – 13.00 Uhr) essen wir Frühstück und Abendbrot. Das zusätzliche Kaffeetrinken und Kuchen essen am Nachmittag gönnt man sich meist am Wochenende in gemütlicher Familienrunde, seltener in der Woche. Zum Frühstück trinkt man Kaffee, Milch, Kakao oder Säfte und isst Brötchen, Brot, Toast (auch Weiß-, Schwarz- oder Knäckebrot) mit Marmelade, Honig oder anderen süßen Aufstrichen, häufig auch mit Käse oder Wurst. Beliebt sind auch Milchprodukte wie Quark, Joghurt, Milch und Müsli in verschiedensten Varianten.

27

Zum Mittagessen werden warme Speisen bevorzugt. Die Wahl fällt meist auf Fleisch-, Fisch- oder Geflügelgerichte. Unübersehbar ist der Zuwachs an vegetarischen bzw. fettarmen Speisen. Als Beilagen reicht man oft Kartoffeln, Klöße, Pommes frites sowie verschiedene gekochte Gemüsebeilagen (Erbsen, Blumenkohl, Grüne Bohnen, Mohrrüben usw.). Aus Zeitgründen wird heute vielfach auf Vorsuppen oder Desserts verzichtet. Die Trinkgewohnheiten der Deutschen weisen territorial wenig nennenswerte Unterschiede auf. So genießt man in Berlin einige Misch- bzw. Mixgetränke, die regional typisch sind. Ähnliches gilt auch für andere Bundesländer. Teilweise werden bestimmte Biersorten bevorzugt oder Getränke untereinander vermischt. Das können sowohl alkoholische als auch nichtalkoholische Getränke sein. Am häufigsten trinkt man in Deutschland Kaffee, oft mehrmals am Tage. Als Alternative dient in zunehmendem Maße der Tee in vielen verschiedenen Geschmacksrichtungen und Sorten. Durstlöscher überwiegend der Erwachsenen ist zu allen Jahreszeiten das Mineralwasser – kohlensäurehaltig oder als stilles Wasser (ohne Kohlensäure). Kinder und Jugendliche bevorzugen aus gleichem Grund lieber Cola, süße Limonaden, Kakao, Milch, Fruchtsaft- oder verschiedene Mixgetränke. Die Mode wechselt. Führendes alkoholisches Getränk bleibt für die Deutschen das Bier. Bei statistischen Erhebungen bzw. Angaben über den Pro-Kopf-Verbrauch der Bevölkerung rangiert das Bier stets an erster Stelle. Fast jedes Bundesland bietet „eigene“ Biersorten an. Gekauft und getrunken wird vorwiegend das so genannte „Pils“. Eine Mischung aus Bier und Limonade nennt sich Potsdamer oder Radler oder Alster oder …. Auch einen Mix aus Cola und Bier bietet der Handel z. B. unter dem Namen „Diesel“ an. Wein und Sekt folgen dem Bierkonsum mit steigender Tendenz. Vor allem Rotweine erfreuen sich immer größerer Beliebtheit. Da Deutschland über bekannte Weinbauregionen verfügt, ist ein umfangreiches Angebot an hochwertigen Weiß- oder Rotweinen garantiert. Die bekanntesten deutschen Weinsorten sind Riesling und Silvaner. Sie gedeihen an den Hängen der Saale, Elbe, Mosel, des Mainz und des Rheins.

28

Traditionell inzwischen wieder sehr gefragt und beliebt sind Obstweine in den Regionen Baden-Württemberg, Saarland, Hessen, Rheinland-Pfalz. Mischt man Weißwein mit kohlensäurehaltigem Mineralwasser, ergibt das ein erfrischendes Sommergetränk mit geringem Alkoholgehalt. Es erscheint auf Speisekarten als Wein-Schorle. Unter Jugendlichen ist ein stetig steigender Verbrauch an so genannten Alkopops (Getränke mit relativ niedrigem Alkoholgehalt) und Cocktail- Getränken zu verzeichnen. Als „Umschlagplätze“ dienen vordergründig Diskotheken und private Partys. Eisbein mit Sauerkraut und Salzkartoffeln 2 kg Eisbein, 600 g Sauerkraut, 1 kg Kartoffeln, 80g Speck, 80g Zwiebeln, Gewürze: Salz, Piment, Lorbeerblatt, für Sauerkraut: 1 Möhre, 1 Zwiebel Eisbein waschen und in einem Topf ansetzen, aufkochen lassen und öfters abschäumen, Gewürze zugeben, das Eisbein ca. 2 Stunden garen. Sauerkraut waschen und in einen Topf geben, mit Salz und Zucker würzen, Speck und Zwiebeln auslassen und dazugeben. Sauerkraut gar kochen, abschmecken, mit 1 geriebenen Kartoffel binden. Kartoffeln schälen und in Salzwasser kochen Rinderroulade mit Rotkohl und Kartoffelklößen 800g Rinderoberschale, 80g Speck, 80g Zwiebeln, 60g Gewürzgurke, 50g Senf, 800g Rotkohl, 2 Äpfel, etwas Stärke, Gewürze: Piment, Lorbeerblatt, Nelken, Essig, Zucker, Salz, Pfeffer, 1 kg Kartoffeln, Stärke, Salz, Muskat, 2 Eier Rinderroulade plattieren, mit Salz und Pfeffer würzen, Innenseite mit Senf bestreichen, mit Speck, Zwiebeln, Gewürzgurke füllen, zusammenrollen und mit einem Spieß befestigen (oder mit einem Faden umwickeln). Rouladen in einer Pfanne mit heißem Öl anbraten und etwa 2,5 Stunden schmoren. Rotkohl in Streifen schneiden, Fett in einem Topf zerlassen, Rotkohl dazugeben, mit etwas Brühe auffüllen, Gewürze dazugeben und mit Essig und Zucker abschmecken, gar kochen und mit Stärke abziehen.

29

Für Klöße: Kartoffeln abkochen, abgießen und parieren, Stärke, Salz, Muskat und Eier dazugeben und vermengen; abgedrehte Kloßmasse in kochendem Salzwasser gar ziehen.

Schnitzel mit Spargel und Petersilienkartoffeln 600g Schweineoberschale, 1,2 kg Spargel, 1 kg Kartoffeln, 2 Eier, etwas Mehl, eine Prise Zucker, Zitronensaft, 100 g Fett (Öl), 100g Butter, 100g Semmelmehl Schnitzel plattieren, würzen und panieren (Mehl, Eier, Semmelmehl), in Öl goldgelb braten. Spargel schälen und ins kochende Wasser geben (etwas Salz, Butter, eine Prise Zucker und etwas Zitronensaft dazugeben). Butter zerlassen und geriebene Semmel (Semmelmehl) hinzufügen. Kartoffeln schälen und in Salzwasser kochen. Den gegarten Spargel herausnehmen und mit brauner Butter anrichten

30

Kuchnia niemiecka

Kuchnia niemiecka jest silnie związana z tradycją regionalną. Na południu wiele podobieństw wykazuje kuchnia Bawarii i Szwabii. Wpływy tejże kuchni sięgają nawet po Austrię i Szwajcarię. Na południowym zachodzie zaznaczają się tendencje kuchni francuskiej, a zachód czerpie z kuchni holenderskiej. W regionach wschodnich widać natomiast elementy kuchni wschodnioeuropejskiej. Obcokrajowcy pytani o specjały kuchni niemieckiej wymieniają zazwyczaj kapustę kiszoną, względnie golonkę z kapustą kiszoną oraz piwo. Z kuchnią tą kojarzą się przede wszystkim pożywne i ciężkie potrawy z mięs, co ma swoje historyczne uzasadnienie. Niemcy – położone na północy Europy – nastawione były w pierwszych wiekach, kiedy zimy były jeszcze długie i mroźne, na wysokokaloryczne pożywienie. Stąd tak wiele w kuchni niemieckiej ciężkich potraw z ziemniaków i kiszonej kapusty, która uchodzi za niezbędne źródło witamin. W kuchni niemieckiej dominuje wieprzowina. Ze względów zdrowotnych oraz finansowych coraz większą popularność zyskuje sobie jednak drób. Zwyczaje żywieniowe W kuchni niemieckiej wyróżnia się trzy/cztery posiłki, przy czym obiad jest, a przynajmniej powinien być, najważniejszy (często jest to niemożliwe ze względu na pracę). Obok obiadu (ok. 12.00 – 13.00) są jeszcze śniadanie i kolacja. Na rodzinny, popołudniowy podwieczorek z kawą i ciastem można sobie pozwolić najczęściej tylko podczas weekendu. Na śniadanie pija się kawę, mleko, kakao albo soki, jada się zaś bułki, chleb, tosty z marmoladą, miodem, często też z serem i kiełbasą. Lubiane są również produkty mleczne: twaróg, jogurty, mleko i musli pod różnymi postaciami. Na obiad dominują ciepłe potrawy, szczególnie potrawy z mięs, ryb i drobiu. Widoczne jest zwiększone zainteresowanie potrawami jarskimi i niskotłuszczowymi. Jako dodatki podaje się często ziemniaki, kluski, frytki,

31

jak również przeróżne gotowane warzywa (groszek, kalafior, fasolę, czy marchewkę). Z braku czasu rezygnuje się niejednokrotnie z zup i deserów. Jeśli chodzi o ulubione napoje Niemców, nie ma znacznego zróżnicowania regionalnego. Mimo to, typowe dla regionu napoje znajdziemy np.: w Berlinie i innych krajach związkowych. Preferowane są tam inne gatunki piwa lub rodzaje drinków –zarówno tych z alkoholem jak i bez. Najczęściej pije się jednak w Niemczech kawę, często kilkakrotnie w ciągu dnia. Nierzadko alternatywę stanowi herbata, która zadziwia różnorodnością smaków i rodzajów. O każdej porze roku pragnienie gasi woda mineralna – gazowana lub niegazowaną. Dzieci i młodzież wolą colę, słodkie lemoniady, kakao, mleko, soki owocowe oraz różnego rodzaju koktajle. Moda zmienia się jednak. Na czele napoi alkoholowych stoi jednoznacznie piwo. Z danych statystycznych wynika, iż w porównaniu z innymi napojami, jego konsumpcja od zawsze była największa. Prawie każdy kraj związkowy oferuje swój własny gatunek piwa. Najczęściej kupowaną i spożywaną marką jest „Pils”. Mieszanka piwa i lemoniady nosi nazwę „Potsdamer”, „Radler” lub „Alster”. W sprzedaży jest również „Diesel”. Pod tą nazwą kryje się cola z piwem. Tendencję wzrostową można zauważyć w spożyciu wina i szampana. Coraz większą popularnością cieszy się przede wszystkim czerwone wino. Jako, że w wielu regionach Niemiec spotkać można winnice, oferta win, zarówno białych, jak i czerwonych, jest bardzo bogata. Najbardziej znanymi winami są „Riesling” i „Silvaner”. Dojrzewają one na zboczach Soławy, Łaby, Mozeli, Menu i Renu. Do łask wracają ponadto wina owocowe, szczególnie w takich regionach jak: Badenia Wirtembergia, Saara, Hesja i Nadrenia Palatynat. W karcie dań znaleźć można trunek pod nazwą „Wein-Schorle”. Jest to orzeźwiający napój na letnie upały z niską zawartością alkoholu – sporządzany z białego wina i gazowanej wody mineralnej. Na młodzieżowych prywatkach i dyskotekach popularne są koktajle i napoje z względnie niewielką ilością alkoholu (tzw. „Alkopops”).

32

Golonko z kapustą kiszoną i ziemniakami 2 kg golonka, 600g kapusty kiszonej, 1kg ziemniaków, 80g boczku, 80g cebuli; przyprawy: sól, pieprz, ziele angielskie, liść laurowy; do kapusty: 1 marchewka, 1 cebula; Golonko umyć, ugotować w garnku, często szumować, dodać przyprawy, gotować dalej ok. 2h. Kapustę kiszoną opłukać, włożyć do garnka, doprawić solą i cukrem; boczek i cebulę zeszklić, dodać do kapusty; kapustę ugotować, doprawić do smaku, zagęścić startym ziemniakiem. Ziemniaki obrać i ugotować w osolonej wodzie.

Rolady wołowe z czerwoną kapustą i kluskami

800g mięsa wołowego, 80g boczku, 80g cebuli, 60g ogórków konserwowych, 50g musztardy, 800g czerwonej kapusty, 2 jabłka, odrobina zasmażki, przyprawy: ziele angielskie, liść laurowy, goździki, ocet, cukier, sól, pieprz; 1kg ziemniaków, mąka ziemniaczana, sól, muszkat, 2 jajka; Rolady rozbić, posypać solą i pieprzem, wewnętrzną stronę posmarować musztardą, wypełnić boczkiem, cebulą i ogórkiem kiszonym, zwinąć i spiąć wykałaczkami (lub owinąć nitką). Podsmażyć na patelni, dusić ok. 2,5h. Kapustę czerwoną pokroić w paski, tłuszcz rozpuścić w garnku, dodać kapustę, zalać odrobiną rosołu, dodać przyprawy, doprawić do smaku octem i cukrem, ugotować, zaprawić zasmażką. Ziemniaki ugotować, odcedzić i ostudzić, zmielić, dodać mąkę, sól, muszkat i jajka, wymieszać. Kluski ugotować w osolonej wodzie. Sznycel ze szparagami i ziemniakami z pietruszką

600g mięsa wieprzowego, 1,2kg szparagów, 1kg ziemniaków, 2 jajka, pietruszka, mąka, cukier, sok z cytryny, 100g tłuszczu (oleju), 100g masła, 100g bułki tartej; Sznycle rozbić, przyprawić i panierować (mąką, jajkiem i bułka tartą); usmażyć na oleju na złoty kolor. Szparagi obrać, wrzucić do gotującej się wody (dodać szczyptę soli, trochę masła, cukru i soku z cytryny); masło rozpuścić i dodać bułkę tartą. Ziemniaki obrać, ugotować w osolonej wodzie. Ugotowane szparagi wyjąć, polać zrumienionym masłem.

33

KUCHNIA ŚLĄSKA

Domy śląskie tak różne, w zależności od tego, czy znajdowały się w okolicach Cieszyna, Bytomia, Katowic, czy Tarnowskich Gór miały jeden punkt centralny – była to kuchnia.

Każdemu człowiekowi kojarzy się ona na ogół z buchającym z pieca ciepłem, z trzaskiem palącego się drewna i węgla. Ta kuchnia była i jest symbolem domowego ogniska.

Kuchnie śląskie były do siebie podobne, niezależnie od liczby domowników, czy położenia domu, te w mieście nie różniły się od tych na wsi. Na środku stał duży prostokątny stół, obok taborety. Stojący zaś przy ścianie kredens zawierał całą zastawę stołową. Ściany były dekorowane zawieszkami, które miały charakter makatek z białego płótna. Zawierały one ciekawe przysłowia, które mówiły o obowiązku czystości, higieny, w imieniu gospodyni witały gości „Gość w dom – Bóg w dom”. W śląskim domu znajdowała się często spiżarka, której regały zapełniały różnego rodzaju przetwory z warzyw, kompoty, sery i wędzonki. W kuchni śląskiej ważne miejsce zajmują ziemniaki w najróżniejszej postaci. Najsłynniejsze są ciemne kluski z ciasta ziemniaczanego z dodatkiem surowych ziemniaków. Popularne są także potrawy z białej i czerwonej kapusty (tę ostatnią przyrządza się z boczkiem). Spośród słodkich przysmaków na uwagę zasługują śląskie makówki, deser z mielonego maku z dodatkiem miodu i bakalii, układany na cienkich kromkach białego pieczywa i zalewany gorącym mlekiem. Podaje się go na zimno. Chleb na całym Śląsku jest darzony ogromnym szacunkiem. Tradycyjnym pieczywem jest również kołacz, który przyrządza się z ciasta drożdżowego. Ciasto dzieli się na dwie części, przekładając je masą z sera, maku bądź jabłek. Wierzch kołacza jest dekorowany posypką z mąki i masła popularnie nazywaną „kruszonką”. Przed uroczystościami rodzinnymi np. weselem, kołacz roznosi się krewnym i znajomym. Do najczęściej sporządzanego ciasta należą ponadto pierniki i pierniczki. Najwięcej pierników wypieka się w okresie od św. Mikołaja do Wielkanocy.

34

W okresie tym odbywają się nawet targi piernikarskie. Ciasto na pierniki składało się z mąki, cukru, miodu, masła, kakao, przypraw korzennych. Pierniczki mają różne formy od gwiazdeczek, choinek, serduszek po aniołki. Karnawałowym wypiekiem są „kreple” czyli pączki sporządzane z ciasta drożdżowego z dodatkiem alkoholu. Ciasto formuje się w kule nadziewane marmoladą lub powidłami, następnie smaży się je na smalcu lub oleju. Najbardziej uroczystym dniem obchodzonym na Śląsku jest Wigilia. Tradycyjnie stół jest nakryty lśniącym, białym obrusem, pod obrus wkłada się siano. Stół przyozdobiony jest stroikami. Na środku leży opłatek i świecznik. Gdy na niebie zabłyśnie pierwsza gwiazdka, domownicy modlą się, po czym czytany jest fragment Pisma Świętego o narodzeniu Chrystusa. Bardzo podniosłym momentem, który symbolizuje pojednanie, miłość i pokój, jest dzielenie się opłatkiem. Domownicy łamiąc się opłatkiem składają sobie życzenia: zdrowia, szczęścia i pomyślności. Śląskim zwyczajem jest stawianie nakrycia dla zmarłych, a także dla niespodziewanego gościa, który mógłby przyjść i poprosić o gościnę. Wieczerza składa się z kilku parzystych dań. Jako pierwszą podaje się zupę. W zależności od regionu jest to zupa grochowa, grzybowa z gałuszkami, fasolowa z suszonymi owocami lub słodka zupa migdałowa. Na drugie danie podaje się siemiotkę lub moczkę. Po wieczerzy rozpoczyna się kolędowanie. Wieczór kończy zazwyczaj uroczysta pasterka.

35

SCHLESISCHE KÜCHE

Die unterschiedliche Struktur und Bauweise der schlesischen Häuser war abhängig davon, ob sie in der Nähe von Katowice, Cieszyn, Opole oder Bytom gebaut wurden. Dennoch hatten alle eins gemeinsam: die Küche als zentralen Punkt familiären Lebens. Der Mensch assoziiert diesen Raum vor allem mit der Wärme, die aus dem Ofen entgegenschlägt, mit dem Krachen des brennenden Holzes und der glühenden Kohle. Die Küche war und ist bis heute ein Symbol des Heimes. Die schlesische Küche war in der Regel ähnlich, unabhängig davon, wie zahlreich die Familie war oder wo das Haus stand. Zwischen Stadt und Land gab es diesbezüglich in der Regel keinen Unterschied. In der Mitte stand ein groβer rechteckiger Tisch, davor ein Hocker. Das an der Wand stehende Büfett beinhaltete das ganze Essgeschirr. Die Wände waren mit Weiβleinen dekoriert. Darauf konnte man interessante Sprichwörter finden, die alle Familienmitglieder zur Sauberkeit und zur Hauspflege ermahnten oder im Namen der Gastgeberin die Gäste grüβten „Gast im Haus, Gott im Haus“. In vielen schlesischen Häusern gab es eine Speisekammer, in der auf den Regalen alle möglichen Vorräte standen: eingemachtes Obst und Gemüse, Käse, Räucherwaren u. a. Eine besondere Rolle spielen die in der schlesischen Küche zubereiteten Kartoffelspeisen. Am berühmtesten sind grüne Klöße aus gekochten und rohen Reibekartoffeln. Populär sind ebenfalls Speisen aus Weiß- und Rotkraut (das letztere wird u. a. mit Zugabe von Schweinebauch zubereitet). Unter den Süßspeisen ist die schlesische Mohnspeise zu empfehlen, ein Dessert aus gemahlenem Mohn mit Honig, Rosinen, Mandeln und Nüssen, das auf dünne Weißbrotschnitten verteilt, mit Milch übergossen und kalt serviert wird. Sehr geschätzt wird in Schlesien das Brot. Als traditionelles schlesisches Gebäck gilt auch der Hefekuchen. Der Teig wird in zwei Teile geteilt. Dazwischen gibt man Käse-, Mohn oder Apfelmasse. Die Oberfläche wird zusätzlich mit einer Masse aus Mehl und Butter bestäubt. Vor Familienfesten, z.B. vor der Hochzeit, wird der Hefekuchen allen Verwandten und Bekannten überreicht.

36

Oft werden auch Honigkuchen gebacken - besonders in der Zeit vom Nikolaustag bis Ostern. In diesen Monaten finden sogar Honigkuchenmärkte statt. Der Teig für diesen Kuchen besteht aus Mehl, Zucker, Butter, Kakao und Gewürz. Man bäckt ihn in verschiedenen kleinen Formen als Sternchen, Weihnachtsbäumchen, Herzen oder Engelchen. Zum charakteristischen Karnevalsgebäck gehören dagegen Berliner. Die braunen, in heißem Fett gebackenen Hefeteigkugeln sind mit Konfitüre oder Eierlikör gefüllt. Am feierlichsten wird in Schlesien der Heiligabend vollgezogen. Auf dem Tisch liegt eine weiβe Tischdecke, unter der sich immer ein kleines Heubündel befindet. Der Tisch wird mit Weihnachtsschmuck dekoriert. In der Mitte liegt die Oblate und steht ein Leuchter. Wenn der erste Stern am Himmel aufleuchtet, findet ein gemeinsames Gebet statt. Danach wird aus der Bibel die Beschreibung der Geburt Christi verlesen. Im Anschluß folgt ein sehr erhebender Moment: die Teilung der geweihten Oblate - des heiligen Brotes - als Zeichen der Versöhnung, der Liebe und des Friedens. Jeder bricht sich ein Stückchen der Oblate ab und teilt sie mit allen Anwesenden, wobei man sich gegenseitig die Erfüllung aller Wünsche wünscht. Zu den festen Bestandteilen eines polnischen Weihnachtsessens gehört ein zusätzliches Gedeck für den Fall, dass ein einsamer Mensch kommt und um Gastfreundschaft bittet. Dieses Gedeck soll auch an die Verstorbenen erinnern, derer man an diesem Tage besonders gedenkt. Meistens wird eine gerade Zahl an Gerichten serviert. Zunächst reicht man eine Suppe. Abhängig von der Region – eine Erbsensuppe, Pilzsuppe mit Teigtaschen, Bohnensuppe mit Backobst oder eine süβe Mandelsuppe. Der zweite Gang besteht oft aus einer Hanfsuppe (siemiotka) oder aus einem Kompott aus Backobst (moczka). Nach dem Abendessen werden Weihnachtslieder gesungen. Der Abend endet meistens mit der feierlichen Mitternachtsmesse in der Kirche.

37

ANHALTINISCHE KÜCHE

Die regionale Küche des alten Landes Anhalt bietet einfache bis deftige, aber abwechslungsreiche Kost aus heimischem Anbau, aus Feld, Garten und Waldwirtschaft. Anhalt ist reich an Traditionen und Bräuchen, die auch ihren Niederschlag in Ess- und Kochgewohnheiten dieses Landstriches finden. Bei der Auswahl typischer anhaltischer Kochrezepte aus Familienschätzen, Sammlungen, mündlichen Überlieferungen von Freunden und Bekannten war auch das Studium der anhaltischen Kochbücher sehr aufschlussreich. Genannt sei hier das „Anhaltische Kochbuch für den bürgerlichen Haushalt“, um 1900 in Dessau, erschienen. Neben allerlei Küchentips und Ratschlägen wird auch von den „Pflichten der Hausfrau bei Tische“ berichtet, die noch lange nicht beendet sind, „sobald ein in allen seinen Teilen wohl angeordnetes und wohl gelungenes Mahl auf den Tisch aufgesetzt worden ist…“ Ihre Aufgabe ist es vielmehr auch, dafür zu sorgen, dass sich „die Speisenden dieses Mahles erfreuen und es ihnen wohl bekomme, wozu vor allen Dingen nöthig ist, alles von ihnen fernzuhalten, was einen auf den Magen und die Verdauung nachhaltigen Einfluß üben könnte.“ Es ist also wichtig, daß die „Gebieterin in Haus und Küche selbst keine finstere Miene und verdrießliche, vergällte Laune mit zu Tische bringe!“ In heutiger Zeit, in der Essen beim „Griechen“, „Italiener“ oder auch „Chinesen“ „in“ ist und wir den Geschmack anderer opulenter und auch exotischer Küchen kennen und schätzen lernten, zieht es uns doch hin und wieder zu einem deftigen Eisbein mit Sauerkohl oder einer Schlachteplatte. Die lebenswahren Sprüche der Großmutter: „Es ist doch alles in Maßen erlaubt“ und „Ab und zu mal, schadet nicht, beruhigen unser schlechtes Gewissen recht schnell wieder. So sieht es auch Stanislav Lec, welcher meinte: „Die Dicken leben zwar kürzer, aber sie essen länger.“ In die Rezeptauswahl eingegangen sind klassische Gerichte und landestypische Spezialitäten vom anhaltischen Harz bis hinein in den Wörlitzer Winkel. So finden sie in Suppen, Gemüse- und Fischgerichten, Fleisch- und

38

Wildgerichten, Salaten und Süßspeisen, Gebäck und Getränken die kulinarischen Genüsse der Region Anhalt und erhalten Aufschluss über die Esskultur in diesem Teil Deutschlands. Jedes Gebiet hat seine besonderen Lieblingsgerichte; so schwört der Dessauer auf seinen Dillklump und auf den Speckkuchen, in dem natürlich viele Zwiebeln enthalten sind, die Köthener favorisieren die Schusterpfanne, der Zerbster lobt seinen Spargel, die Brägewurst und das Bitterbier, dem Bernburger Feinschmecker geht nichts über seine Schlachteschüssel und den Sauerkohlklump, und der Ballenstedter am Harzrand kann sich seiner vorzüglichen Wildgerichte rühmen.

39

KUCHNIA ANHALCKA

Kuchnia regionu Anhalt oferuje urozmaicone jedzenie, sporządzane z rodzimych produktów – owoców pól, ogrodów czy lasów. Kraj Anhalt bogaty jest w tradycje i zwyczaje, które znajdują swe odzwierciedlenie również w sztuce kulinarnej. Ciekawe przepisy kuchni anhalckiej zaczerpnąć można nie tylko z książek kucharskich, ale również z rodzinnych opracowań, zbiorów, czy przekazów ustnych. Wspomnieć tu warto o książce kucharskiej, wydanej w Dessau ok. roku 1900 („das Anhaltische Kochbuch für den bürgerlichen Haushalt”), która obok przepisów i porad kulinarnych opisywała obowiązki gospodarzy przy stole. Podkreśla ona, iż zadanie gospodyni nie kończy się w momencie podania jedzenia. Powinna ona emanować ciepłem i życzliwością, a poprzez to zadbać o to, by gościom smakowało i by dobrze się w jej domu czuli. Mimo, iż w dzisiejszych czasach chętnie poznawane są smaki innych kuchni, modna jest m.in.: kuchnia, grecka, włoska, czy chińska, ciężkie golonka z kapustą kiszoną i mięsa wcale nie odeszły do lamusa. Wyrzuty sumienia łagodzi skutecznie stare przysłowie, mówiące o tym, iż wszystko z umiarem jest dozwolone. Podobny punkt widzenia ma Stanisław Lec, który powiedział „Otyli żyją krócej. Ale jedzą dłużej”. W kuchni anhalckiej, która obejmuje obszar od gór Harzu po samo Wörlitz, można znaleźć zarówno klasyczne potrawy, jak i regionalne specjały. Wszystkie te potrawy: zupy, potrawy z mięs, warzyw, ryb, dziczyzny, sałatki, desery, pieczywo oraz napoje wiele mówią o kulturze jedzenia tegoż regionu. Każda jego część poszczycić się może jednak swoimi ”perełkami kulinarnymi”. Dla Dessau charakterystyczna jest zatem zupa koperkowa z kluseczkami (Dillklump) oraz zapiekanka z boczkiem (Speckkuchen) i z dużą ilością cebuli. Mieszkańcy Köthen faworyzują zapiekankę ziemniaczaną (Schustepfanne), w Zerbst rarytasem są szparagi (Spargel), kiełbasa na bazie móżdżku zwierzęcego (Brägewurst) oraz piwo (Bitterbier). Dla smakoszy w Bernburg nie ma nic lepszego od dań z przetworów mięsnych (Schlachteschüssel) i zupy z kiszonej kapusty (Sauerkohlklump). Dziczyzna (Wildgerichte) popularna jest zaś w okolicach Ballenstedt.

40

PPrrzzeeppiissyy kkuucchhnnii ppoollsskkiieejj

KKoocchhrreezzeeppttee ddeerr ppoollnniisscchheenn KKüücchhee

41

KAPUSTA Z GRZYBAMI

Receptura

kapusta kiszona 2000g grzyby suszone 150g cebula 2 szt. olej 100ml sól, pieprz do smaku

Sposób wykonania

1. Kapustę lekko odcisnąć, zalać zimną wodą i gotować do miękkości (gdyby kapusta była za kwaśna należy ją odlać i zalać świeżą wodą). 2. Grzyby opłukać, namoczyć w zimnej wodzie (około 1 do 2 godzin), a następnie ugotować w małej ilości wody. 3. Grzyby po ugotowaniu pokroić w cienkie paski, razem z wywarem(grzybowym), dodać do kapusty i dalej gotować. 4. Cebulę obrać, pokroić w kostkę i podsmażyć na złoty kolor. 5. Kapustę z grzybami odcedzić, dodać usmażoną cebulę, całość przełożyć na patelnię i podsmażyć. 6. Doprawić do smaku solą, pieprzem.

42

KRAUT MIT PILZEN

Das Rezept:

Sauerkraut 2000g Trockenpilze 150g Zwiebeln 2St Öl 100ml Salz, Pfeffer

Die Zubereitung:

1. das Kraut leicht abdrücken, mit kaltem Wasser begieβen und weich kochen (wenn es zu sauer ist, abseihen und mit frischem Wasser begieβen) 2. Pilze abspülen, in kaltem Wasser einweichen (zirka 1-2 Stunden), danach in wenig Wasser kochen 3. gekochte Pilze in dünne Streifen schneiden, zusammen mit der Pilzbrühe dem Kraut beifügen, weiter kochen 4. Zwiebeln schälen, würfeln, goldbraun rösten 5. das Kraut mit Pilzen abseihen, geröstete Zwiebeln zugeben, alles in die Pfanne geben und anbraten 6. mit Salz und Pfeffer abschmecken

43

KARP ŚWIĄTECZNY

Receptura

ryba, karp 6 szt. miód naturalny około 15 łyżek oliwa 500 g migdały 300g sól, pieprz do smaku

Sposób wykonania

1. Rybę umyć, wyfiletować, pokrajać na porcje. 2. Migdały sparzyć, obrać ze skórki i zetrzeć na tarce. 3. Natrzeć rybę przyprawami: solą i pieprzem, polać miodem połączonym z oliwą, posypać migdałami. 4. Włożyć do chłodziarki na kilka godzin. 5. Rybę ułożyć na ruszcie i upiec w temperaturze 2000C.

44

WEIHNACHTSKARPFEN

Das Rezept:

Karpfen 6 St Honig etwa 15 EL Olivenöl 500g Mandeln 300g Salz, Pfeffer

Die Zubereitung:

1. den Fisch waschen, filetieren, in Portionsstücke teilen 2. die Mandeln brühen, abziehen, raspeln 3. den Fisch mit Gewürzen (Salz, Pfeffer) einreiben, den Honig mit dem Olivenöl vermengen und über den Fisch gieβen, mit Mandeln bestreuen 4. einige Stunden im Kühlschrank ziehen lassen 5. den Fisch auf den Bratrost legen und bei 200 Grad knusprig braten

45

MAKÓWKI

Receptura

mak 750 g bułki 8szt. mleko 1,5 litra woda ½ litra masło 250 g cukier do smaku miód 12 łyżek cukier waniliowy 2 paczka orzechy włoskie 200g migdały 150g rodzynki 200g wiórki kokosowe 200g figi 100g

Sposób wykonania 1. Mak sparzyć wrzącą wodą i pozostawić do przestygnięcia, a następnie odcedzić i zemleć 2 razy w maszynce do mielenie mięsa. 2. Mleko z wodą zagotować z cukrem masłem, miodem oraz cukrem waniliowym, dodać zmielony mak. Gotować na wolnym ogniu około 10 minut ciągle mieszając. 3. Bułki pokroić w plastry. 4. Migdały sparzyć, obrać ze skórki i pokroić w paski, orzechy posiekać, figi pokroić w cienkie plasterki. 5. Wszystkie bakalie wraz z rodzynkami wrzucić do gotującego się maku, odstawić z ognia. 6. Pokrojone bułki układać warstwami w głębokim naczyniu. Każdą warstwę zalewać wymieszaną dokładnie zalewą makową. 7. Górną warstwę maku udekorować połówkami orzechów i posypać kokosem. 8. Wystudzić. Podawać na zimno.

46

MAKÓWKA - SCHLESISCHE MOHNSPEISE

Das Rezept:

Mohn 750g Brötchen 8 St Milch 1,5 L Wasser ½ L Butter 250g Zucker zum Geschmack Honig 12 EL Vanillezucker 2 Packungen Walnüsse 200g Mandeln 150g Rosinen 200g Kokosraspeln 200g Feigen 100g

Die Zubereitung:

1. den Mohn mit kochendem Wasser übergieβen, abkühlen lassen, anschlieβend abseihen und zweimal durch den Fleischwolf drehen 2. die Milch und das Wasser mit dem Zucker, der Butter, dem Honig und mit dem Vanillezucker aufkochen – den gemahlenen Mohn hineinstreuen. Unter ständigem Rühren und bei schwacher Hitze zirka 10 Min. kochen 3. die Brötchen in Scheiben schneiden 4. die Mandeln blanchieren, abziehen, in Streifen schneiden, die Nüsse hacken, Feigen in dünne Streifen schneiden 5. die getrockneten Südfrüchte zusammen mit Rosinen der kochenden Mohnmasse beifügen, vom Feuer ziehen 6. die Brötchenstücke in einer tiefen Glasschüssel schichtweise verteilen, jede Schicht mit der Mohnmasse begieβen 7. auf der obersten Schicht Kokosflocken und Mandelblättchen dekorativ verteilen 8. abkühlen lassen, kalt servieren

47

KLUSKI ŚLĄSKIE

Receptura:

ziemniaki 2,5 kg jaja 2 szt. mąka ziemniaczana 120-150 g sól do smaku mąka pszenna do podsypania

Sposób przygotowania:

1. Ziemniaki umyć, obrać i ugotować, ostudzić i zemleć. 2. Zmielone ziemniaki przełożyć do miski. 3. Dodać jaja oraz mąkę ziemniaczaną, posolić. 4. Dokładnie wyrobić. 5. Z masy uformować kuleczki średniej wielkości, a następnie lekko spłaszczyć. 6. Kluski wkładać do wrzącej osolonej wody. Gdy kluski zaczną podpływać w górę, zamieszać i gotować jeszcze ok. 3 min. 7. Ugotowane kluski wybrać łyżką cedzakową. Podawać gorące z sosem.

48

KARTOFFELKLÖßE

Das Rezept:

Kartoffeln 2,5 kg Eier 2 Kartoffelmehl 120-150 g Salz Weizenmehl zum Bemehlen der Arbeitsfläche

Die Zubereitung:

1. Kartoffeln waschen, schälen und kochen, kühl stellen und durch die Kartoffelpresse drücken 2. In die Schüssel geben 3. Eier, Mehl zufügen, salzen 4. alles zu einem glatten Teig verkneten 5. aus der Masse mittelgroße Kartoffelklöße formen, leicht drücken 6. Die Kartoffelklöße in das kochende Salzwasser geben. Wenn sie anfangen an die Oberfläche zu steigen, vermischen und noch etwa 3 Min. kochen lassen. 7. Gekochte Kartoffelklöße mit der Schaumkelle herausheben. Warm, mit einer Soße servieren

49

ROSÓŁ

Receptura:

mięso wołowe 500g kura rosołowa ½ marchew 2szt. pietruszka 1szt. seler ½ szt. por 1szt. kapusta włoska 1/8 główki cebula 1szt. sól, pieprz do smaku natka pietruszki

Sposób wykonania:

1. Mięso umyć, oczyścić, włożyć do wrzącej osolonej wody. 2. Gotować na wolnym ogniu. 3. Gdy mięso zmięknie włożyć oczyszczoną włoszczyznę. 4. Na patelni zrumienić cebulę i dodać do gotującej się zupy. 5. Dodać przyprawy: sól i pieprz. 6. Gdy mięso i warzywa są miękkie rosół odcedzić, doprawić. 7. Podawać z makaronem i posiekaną natką pietruszki.

50

KLARE BRÜHE

Das Rezept:

Rindfleisch 500g Suppenhuhn ½ Möhre 2 Petersilie 1 Sellerie ½ Lauch 1 Wirsingkohl 1/8 des Kopfes Zwiebel 1 Salz, Pfeffer Petersiliengrün

Die Zubereitung

1. Das Fleisch waschen, putzen, ins kochende Salzwasser geben 2. bei kleiner Flamme köcheln lassen 3. Wenn das Fleisch gar wird, Suppengrün hinzufügen 4. Zwiebel andünsten, in die Suppe geben 5. Salz und Pfeffer dazu geben 6. Wenn Fleisch und Gemüse gar sind, die Brühe abgießen, abschmecken 7. mit Nudeln und gehackter Petersilie anrichten

51

SAŁATKA Z CZERWONEJ KAPUSTY

Receptura:

czerwona kapusta 2000g wędzony boczek 400g cebula 2szt. sól, cukier, ocet, pieprz

Sposób przygotowania:

1. Kapustę umyć, usunąć zewnętrzne liście, wyciąć głąb, podzielić na 4 części. 2. Kapustę drobno posiekać. 3. Ugotować w osolonej wodzie. 4. Boczek pokroić w drobną kostkę i podsmażyć, dodać pokrojoną w kostkę cebulę i razem dusić. 5. Kapustę odcedzić, dodać boczek i cebulę. 6. Doprawić do smaku solą, pieprzem, cukrem i octem, wymieszać.

52

ROTKOHLSALAT

Das Rezept:

Rotkohl 2000g Räucherspeck 400g Zwiebeln 2St Salz, Zucker, Essig, Pfeffer

Die Zubereitung:

1. den Rotkohl, waschen, die äußeren Blätter entfernen und den Strunk abschneiden, den Kohl in vier Stücke teilen 2. den Kohl klein hacken 3. den Kohl in Salzwasser kochen 4. den Räucherspeck klein würfeln und braten, die in Würfel geschnittene Zwiebel zusammen mit dem Speck glasig dünsten 5. den Kohl abgießen, den Speck und die Zwiebel dazu geben 6. mit Salz, Zucker, Essig und Pfeffer abschmecken; vermischen

53

KOŁACZ ŚLĄSKI

Das Rezept:

śliwki 2000g mąka pszenna 1000g drożdże 1 opakowanie cukier 1,5 szklanki żółtka 4 szt. jajka 2 szt. masło 250g aromat cytrynowy szczypta soli cukier waniliowy Posypka: masło 300g cukier 300g mąka pszenna 600g

Sposób przygotowania:

1. Masło i mleko podgrzać. 2. Mąkę przesiać do miski, dodać jajka, cukier, drożdże, aromat cytrynowy i szczyptę soli, wymieszać. 3. Dodać lekko ostudzone mleko i masło, masę wyrobić na gładkie ciasto. 4. Przykryć ścierką, pozostawić do wyrośnięcia w temperaturze pokojowej. 5. Z masła, cukru i mąki wyrobić kruche ciasto na posypkę. 6. Formę wysmarować masłem i posypać mąką. 7. Formę wyłożyć ciastem, na wierzchu ułożyć połówki śliwek . 8. Ciasto udekorować posypką, włożyć do nagrzanego do 150°C piekarnika, po 20 min. temperaturę zwiększyć do 170-180°C, po kolejnych 20 min. sprawdzić, czy ciasto jest gotowe.

54

SCHLESISCHER HEFEKUCHEN

Das Rezept: Pflaumen 2000g Weizenmehl 1000g Hefe 1 Packung Zucker 1,5 Glas Eigelbe 4St Eier 2St Butter 250g Zitronenaroma eine Prise Salz Vanillezucker Zum Bestreuen: Butter 300g Zucker 300g Weizenmehl 600g

Die Zubereitung:

1. die Butter und die Milch erwärmen 2. das Mehl in eine Schüssel sieben, Eier, Zucker, Hefe, Zitronenaroma und eine Prise Salz hinzufügen, vermischen 3. lauwarm abgekühlte Milch mit Butter dazu geben, von Hand zu einem geschmeidigen Teig verarbeiten 4. mit einem Tuch zudecken und bei einer Zimmertemperatur gehen lassen 5. die Krümel zum Bestreuen aus Butter, Zucker und Mehl zu einem Mürbeteig verkneten 6. die Springform mit Butter ausstreichen und bemehlen 7. den Teig in die Form gleichmäβig füllen, mit entkernten Pflaumen belegen 8. dazwischen die Teigkrümeln stecken, den Hefekuchen in den 150°C heiβen Ofen schieben, nach 20 Min. die Temperatur auf 170-180°C erhöhen, nach weiteren 20 Min. schauen, ob der Kuchen fertig ist

55

MAKARON DOMOWY

Receptura

mąka pszenna 1000g jaja 6 sztuk woda 8-10 łyżek sól do smaku

Sposób wykonania

1. Mąkę przesiać na stolnicy. Uformować kopczyk. 2. Jaja sparzyć, dodać do mąki. Dodać sól. 3. Początkowo ciasto zarobić nożem, a następnie rękami aż do uzyskania jednolitej masy. 4. Podzielić ciasto na części, rozwałkować cienko pozostawić placki do przeschnięcia. 5. Po przeschnięciu placki podzielić na paski i kroić na drobne kluseczki. 6. Makaron wrzucić do gotującej, osolonej wody. Gotować do miękkości. 7. Ugotowany makaron odcedzić, przelać ciepłą wodą, osączyć.

56

NUDELN

Das Rezept:

Weizenmehl 1kg Eier 6St Wasser 8-10EL Salz

Die Zubereitung:

1. das Mehl auf das Nudelbrett sieben, eine Mulde formen 2. Eier brühen, dem Mehl beifügen, Salz dazugeben 3. Zunächst den Teig mit einem Messer verarbeiten, anschlieβend mit Händen solange kneten, bis er geschmeidig und glatt ist 4. den Teig teilen; jeweils zu einer dünnen Teigplatte ausrollen und trocknen lassen 5. danach die Teigplatten in Streifen schneiden, diese in kleine Klöβchen 6. in einem groβen Topf Salzwasser zum Kochen bringen und die Nudeln im sprudelnden Wasser kochen lassen – bis sie weich werden 7. abgieβen, mit warmem Wasser abschrecken, abtropfen

57

58

PPrrzzeeppiissyy kkuucchhnnii nniieemmiieecckkiieejj

KKoocchhrreezzeeppttee ddeerr ddeeuuttsscchheenn KKüücchhee

59

Kochfisch mit Senfsoße

Das Rezept:

Brühe zum Fisch kochen: 1 Zwiebel 1 Lorbeerblatt 1 Esslöffel Essig (5 % ig) 6 Gewürzkörner 1 Teelöffel Salz 1 kg Kabeljau (Dorsch), Hecht, Karpfen oder Heilbutt Soße: 125 g Butter Mehl Wasser ½ Glas Senf Salz

Die Zubereitung

1. Wasser in die Pfanne einfüllen 2. die Zwiebel vierteln und mit Lorbeerblatt, Gewürzkörnern, Salz und Essig zum Kochen bringen 3. Fisch einlegen und bei schwacher Hitze ca. 10 Minuten kochen lassen 4. Für die Soße die Butter im Topf zerlassen, mit etwas Mehl anschwitzen, kaltes Wasser zugeben, sämig rühren und aufkochen lassen 5. den Senf einrühren, kurz aufkochen lassen, abschmecken und über den aus der Brühe genommenen Fisch gießen 6. mit Salzkartoffeln servieren

60

Ryba w sosie musztardowym

Receptura:

Wywar na rybę: cebula 1 szt. liść laurowy ocet 1 łyżka stołowa ziela angielskie 6 ziarenek sól 1 łyżeczka dorsza, szczupaka, karpia lub halibuta 1kg Sos: masło 125g mąka woda musztarda ½ słoika sól

Sposób wykonania 1. Patelnię napełnić wodą. 2. Cebulę pokroić na ćwiartki, dodać liść laurowy, ziele angielskie, sól i ocet; zagotować. 3. Do wywaru włożyć rybę, gotować 10 min. na małym ogniu. 4. Masło rozpuścić w garnku, zagęścić mąką, dodać zimną wodę, utrzeć na gładką masę, zagotować. 5. Wmieszać musztardę, lekko zagotować, doprawić do smaku; sosem polać wyjętą z wywaru rybę. 6. Podawać z ziemniakami.

61

Sauerbraten

Das Rezept:

750 g Schwanz- oder Kammstück vom Schwein 40 g Speck Möhren Lorbeerblatt Brotrinde Honigkuchen Zwiebeln Salz Zitronenscheiben Fleischbrühe Essig Pfefferkörner 50 g Margarine zum Braten

Die Zubereitung

1. aus Essig, Zwiebeln, Lorbeerblatt, Pfefferkörnern, Möhren in Stücken, Zitronenscheiben ohne Kern eine Beize herstellen und das Fleisch ca. 2 Tage einlegen (Anstelle der Beize kann auch saure Milch verwendet werden.) 2. das gespickte Fleisch wird in einem Schmortopf angebraten, dann mit den Möhren, Lorbeerblatt, Brotrinde, Honigkuchen, Zwiebeln, Salz, Zitronenscheiben und Fleischbrühe (sie bedeckt das Fleisch) geschmort 3. Nachdem das Fleisch gar ist, wird es in die Backröhre gesetzt 4. die Soße durchschlagen und zum Servieren über den Braten gießen.

62

Pieczeń na dziko

Receptura: wieprzowina (szynka lub karczek) 750g boczek 40g marchewka liść laurowy skórka z chleba piernik cebule sól plastry cytryny wywar mięsny ocet ziarenka pieprzu 50g margaryny do pieczenia, potem dusić razem z marchewką, liściem laurowym,

Sposób wykonania 1. Z octu, cebuli, liścia laurowego, ziaren pieprzu, pokrojonej marchewki i plastrów cytryny bez pestek przygotować marynatę. 2. Mięso marynować ok. 2 dni (zaprawę stanowić może również kwaśne mleko). 3. Mięso podsmażyć, dodać marchewki, liść laurowy, skórkę z chleba, piernik, cebulę, sól, plastry cytryny i wywar (powinien zakrywać mięso) i razem dusić. 4. Gdy mięso jest miękkie, włożyć do piekarnika. 5. Sos przecedzić, podawać razem z pieczenią.

63

Schwalbennester

Das Rezept:

4 Schnitzel (Kalb oder Schwein) 4 hart gekochte geschälte Eier 4 Scheiben Schinken Zitronensaft Salz 1 – 2 Esslöffel Fett Mayonnaise etwas Endiviensalat

Die Zubereitung

1. Die Schnitzel gut klopfen, mit Salz und Zitronensaft einreiben, mit je einer Schinkenscheibe belegen, ein Ei darauf legen 2. Schinken und Schnitzel um das Ei wickeln und mit Bindfaden fest umwickeln 3. die Rollen von allen Seiten braun braten, erkalten lassen und den Faden lösen 4. die Fleischstücke in der Mitte durchschneiden und auf einem Teller mit der Mayonnaise und den Salatblättern anrichten.

64

„Jaskółcze gniazda“

Receptura:

4 sznycle (cielęce lub wieprzowe) 4 ugotowane na twardo jajka 4 plastry szynki sok z cytryny sól 1-2 łyżki stołowe tłuszczu majonez sałata z endywii

Sposób wykonania

1. Sznycle rozbić, natrzeć solą i sokiem z cytryny, wyłożyć plastrami szynki i jajkiem. 2. Zwinąć, owinąć nitką. 3. Roladki podsmażyć na złoty kolor, wystudzić, zdjąć nitkę. 4. Mięso przekroić, udekorować majonezem i sałatą z endywii.

65

Saure Rippchen

Das Rezept: 1 kg Schälrippen in Stücke geteilt 1 Esslöffel Schmalz 2 Zwiebeln 1 Esslöffel Tomatenmark 2 Esslöffel Mehl 1 Teelöffel gekörnte Brühe ¼ l Buttermilch Salz Pfeffer Zucker Für die Marinade: 1 ½ l Wasser, ½ l Essig, 4 Zwiebeln, 1 Möhre, 150 g Sellerie, 3 Lorbeerblätter, 5 Nelken, 10

Pfefferkörner, Thymian, 10 Minuten kochen, dann erkalten lassen;

Die Zubereitung 1. Rippchen mit wenig Salz und Pfeffer einreiben, mit der Marinade übergießen, abdecken, kühlstellen und 3-5 Stunden ziehen lassen 2. danach die Rippchen gut abtropfen und scharf anbraten 3. Zwiebelwürfel dazugeben, nach und nach mit Marinade unter Zugabe von gekörnter Brühe und Tomatenmark auffüllen, garen lassen 4. das Mehl in Buttermilch verquirlen und die Soße damit abbinden

66

Żeberka

Receptura:

1 kg żeberek 1 łyżka stołowa smalcu 2 cebule 1 łyżka stołowa przecieru pomidorowego 2 łyżki stołowe mąki 1 łyżeczka rosołu w proszku ½ l maślanki sól pieprz cukier Marynata: 1 ½ l wody, ½ l octu, 4 cebule, 1 marchewka, 150g selera, 3 liście laurowe, 5 goździków, 10 ziarenek, pieprzu, tymianek; całość gotować 10 min., wystudzić;

Sposób wykonania 1. Żeberka natrzeć niewielką ilością soli i pieprzu, zalać marynatą, przykryć, odstawić w chłodne miejsce na 4-5 godz. 2. Żeberka osuszyć, mocno przypiec. 3. Dodać cebulę pokrojoną w kostkę, zalać marynatą z rosołem i przecierem pomidorowym, gotować do miękkości. 4. Mąkę połączyć z maślanką, całością zagęścić sos.

67

Gefüllte Gans

Das Rezept:

1 junge, fette Gans 4 saure Äpfel oder einige Kastanien Beifuß Wasser etwas Mehl oder Sahne Rotwein

Die Zubereitung 1. Die Gans wird innen und außen mit Salz eingerieben, mit Beifuß und geschälten, geviertelten Äpfeln gefüllt und in eine Bratpfanne gelegt 2. mit ¼ l Wasser wird die Pfanne in die Bratröhre gestellt 3. unter öfterem Begießen mit dem Bratfett läßt man die Gans schön goldbraun braten 4. der Bratfond wird mit Mehl oder Sahne gebunden, nochmals aufgekocht, abgeschmeckt und mit etwas Rotwein verfeinert 5. Sollte man für die Füllung Kastanien nehmen, so werden diese wie folgt vorbereitet: In kochendes Wasser einlegen und solange ziehen lassen, bis sich die braune Schale mit der darunter befindlichen leicht löst 6. Bratdauer: Man rechnet pro Kilo Gans eine Stunde in der Bratröhre bei 200 °C

68

Nadziewana gęś

Receptura:

1 młoda gęś 4 winne jabłka lub kilka kasztanów estragon woda mąka albo śmietana czerwone wino

Sposób wykonania 1. Gęś natrzeć od wewnątrz i zewnątrz solą, wypełnić nadzieniem z estragonu i pokrojonych w ćwiartki jabłek, włożyć do brytfanny. 2. Zalać ¼ l wody i włożyć do piekarnika. 3. Często podlewać, upiec na złoty kolor. 4. Sos połączyć z mąką lub śmietaną, dodać wino, doprawić do smaku. 5. W przypadku nadzienia z kasztanów, kasztany zalać wrzątkiem, moczyć tak długo, aż skórka zacznie lekko odchodzić. 6. Czas pieczenia: na każdy kilogram przewiduje się godzinę w temperaturze 200°C.

69

Kartoffelpuffer

Das Rezept:

1 kg Kartoffeln 30g Mehl 2 Eier 1 Zwiebel (gerieben) Salz Öl

Zubereitung 1. Kartoffeln schälen und reiben, auf einem Sieb abtropfen lassen und in einer Schüssel mit dem Mehl, den Eiern sowie der geriebenen Zwiebel und Salz verrühren 2. Öl in der Pfanne erhitzen und mit einem Esslöffel von der Masse Häufchen abstechen und hineingeben 3. Flach andrücken und auf beiden Seiten knusprig braten 4. die Kartoffelpuffer werden mit Zucker bestreut und heiß serviert, dazu reicht man Apfelmus

70

Placki ziemniaczane

Receptura:

1 kg ziemniaków 30g maki 2 jajka 1 starta cebula sól olej

Sposób wykonania 1. Ziemniaki obrać, zetrzeć na tarce, nadmiar wody odcisnąć na sitku; połączyć z mąką, jajkami, startą cebulą i solą. 2. Olej rozgrzać na patelni, łyżką układać małe porcje ciasta. 3. Lekko spłaszczyć, zrumienić z obu stron. 4. Posypać cukrem, podawać na ciepło z musem jabłkowym.

71

Quark mit Pellkartoffeln

Das Rezept:

500g Quark 2 kleine Zwiebeln 1 Knoblauchzehe Salz 2 Esslöffel Leinöl Petersilie Schnittlauch Dill oder adere Gartenkräuter Kümmel 500g Kartoffeln

Zubereitung

1. Quark mit den gewiegten Kräutern mischen 2. die fein gewürfelten Zwiebeln und das Öl ebenfalls unterrühren, Knoblauch nach Geschmack zugeben 3. die Kartoffeln mit Kümmel kochen

72

Twarożek z ziemniakami w mundurkach

Receptura:

500g twarożku 2 małe cebule 1 ząbek czosnku sól 2 łyżki stołowe oleju pietruszka szczypiorek koperek lub inne zioła kminek 500g świeżych ziemniaków

Sposób wykonania

1. Twaróg połączyć z ziołami. 2. Dodać drobno pokrojoną cebulę, olej i czosnek (według uznania). 3. Ziemniaki ugotować z kminkiem.

73

Braunkohl (auch Krauskohl oder Grünkohl genannt)

Vorzüglich zu allen Gerichten von Schweine– und Rauchfleisch, Gänsebraten und Würsten. Geerntet wird der Braunkohl erst, nachdem er einige Nachtfröste gehabt hat, da diese ihm viel Rauheit und Herbe nehmen

Zubereitung

1. Man streift die krausen Blätter von den groben Stängeln ab, wäscht sie gründlich und lässt sie in einem Topf mit kochendem Salzwasser und geschälten Zwiebeln 10 – 15 Minuten ziehen, danach gießt man das Wasser ab 2. der Kohl wird gut ausgedrückt und mit den Zwiebeln durch den Fleischwolf gedreht 3. anschließend gibt man alles in einen Topf, fügt sparsam aber stetig Wasser oder Fleischbrühe und Fett hinzu und lässt den Braunkohl mindestens 2 Stunden bei kleiner Hitze weich dämpfen

74

Jarmuż

Kapusta wyśmienicie pasuje szczególnie do potraw z wieprzowiny, mięs wędzonych, gęsi pieczonych i kiełbas. Zbiera się ją dopiero po pierwszych przymrozkach, które redukują jej cierpki smak.

Sposób wykonania

1. Z każdego liścia wyciąć twarde szypułki, jarmuż dokładnie umyć, wrzucić do gotującej się, osolonej wody, dusić z cebulą 10-15min, po czym wodę odlać. 2. Kapustę osuszyć i zmielić razem z cebulą. 3. Włożyć z powrotem do garnka, zalać niewielką ilością wody lub wywaru mięsnego, dusić na wolnym ogniu ok. 2 godz.

75

Anhaltische Gemüsesuppe

Das Rezept:

500 g verschiedene Gemüse (Mohrrüben, grüne Bohnen, Porree, Blumenkohl, Kohlrabi, Sellerie, Erbsen) 1 Bund Petersilie 40 g Butter oder Margarine 1 ½ l Fleisch- oder Gemüsebrühe Salz

Zubereitung 1. die verschiedenen Gemüse gut reinigen, in kleine Stängelchen oder Würfel schneiden 2. Butter oder Margarine heiß machen 3. das Gemüse darin dämpfen, mit Fleischbrühe ablöschen, weich kochen 4. mit Salz abschmecken und mit der gehackten Petersilie bestreuen

76

Anhalcka zupa jarzynowa

Receptura:

500g warzyw ( marchewki, zielona fasola, por, kalafior, kalarepa, seler, groch) pęczek pietruszki 40g masła lub margaryny 1 ½ l wywaru z mięsa lub warzyw sól

Sposób wykonania

1. Warzywa oczyścić, pokroić w paski lub drobną kostkę. 2. Masło podgrzać, warzywa poddusić, zalać wywarem, gotować do miękkości. 3. Doprawić do smaku solą, posypać pietruszką. 4. Do zupy można dodać ziemniaki.

77

Spargelsuppe

Das Rezept:

250 g Spargel 1 ½ Wasser Salz weißer Pfeffer Muskatnuss 60 g Butter oder Margarine etwas Mehl

Zubereitung

1. Spargel schälen, in Stücke schneiden, kochen 2. Butter oder Margarine und Mehl hell anschwitzen, mit Spargelbrühe ablöschen, durchkochen lassen und mit Salz, weißem Pfeffer, Muskatnuss und Zitronensaft abschmecken 3. die Spargelstückchen zugeben 4. Verfeinern kann man die Suppe mit etwas gequirltem Ei, saurer Sahne und der gehackter Petersilie.

78

Zupa szparagowa

Receptura:

szparagi 250g woda 1 ½ l sól biały pieprz gałka muszkatołowa masło lub margaryna 60g mąka

Sposób wykonania

1. Szparagi obrać, pokroić, ugotować. 2. Z masła i mąki zrobić jasną zasmażkę, zalać wywarem ze szparagów, zagotować. 3. Doprawić solą, pieprzem, muszkatem i sokiem z cytryny. 4. Dodać ugotowane szparagi. 5. Zupę można zagęścić jajkiem, kwaśną śmietaną, dodać posiekaną pietruszkę.

79

Kartoffel-Specksalat

Das Rezept:

1 kg Pellkartoffeln 100 g Speck 2 Esslöffel Essig 1/8 l Fleischbrühe oder warmes Wasser Pfeffer Salz

Zubereitung 1. der in feine Würfel geschnittene Speck wird in einem Topf ausgebraten, die Grieben werden entfernt 2. dann gibt man 2 Esslöffel Weinessig, etwas Pfeffer, Salz und die Fleischbrühe oder warmes Wasser hinein 3. Wenn die Brühe kocht, legt man die gepellten und in Scheiben geschnittenen Kartoffeln ein, deckt einen Deckel darüber und schwenkt die Kartoffeln kräftig durch 4. dieser Salat muss warm gegessen werden. Fein geschnittener Schnittlauch garniert den Salat

80

Sałatka ziemniaczana z boczkiem

Receptura:

1kg ziemniaków 100g boczku 2 łyżki stołowe octu 1/8l wywaru mięsnego pieprz sól

Sposób wykonania

1. Pokrojony w drobną kostkę boczek przesmażyć, skwarki usunąć. 2. Dodać 2 łyżki stołowe octu winnego, trochę pieprzu, sól i wywar. 3. Gdy całość się zagotuje, włożyć obrane i pokrojone ziemniaki, garnek nakryć pokrywką. 4. Sałatkę podawać na ciepło z posiekanym szczypiorkiem.

81

Heringssalat nach Anhalter Art

Das Rezept:

1 kg Salzheringe 500 g Zwiebeln 300 g Gurken 500 g Jagdwurst 500 g Äpfel 250 g Mayonnaise 8 Eier Kapern ¼ l süße Sahne

Zubereitung 1. die Heringe einen Tag wässern, wenn erforderlich ausnehmen, enthäuten und filetieren 2. alle Zutaten in feine, kleine Würfel schneiden, in eine große Schüssel geben und gut durchmengen 3. die Mayonnaise unterrühren 4. die Eier hart kochen, schälen und klein schneiden, in den Salat untermischen 5. Je nach Konsistenz Sahne darangeben und 1-2 Gläschen Kapern hinzufügen 6. Ziehen lassen und mit Weißbrot servieren.

82

Anhalcka sałatka śledziowa

Receptura:

1kg śledzi 500g cebuli 300g ogórków 500g kiełbasy myśliwskiej 500g jabłek 250g majonezu 8 jajek kapary ¼ l słodkiej śmietany

Sposób wykonania

1. Śledzie namoczyć, gdy jest to konieczne ściągnąć skórkę, filetować. 2. Wszystkie składniki pokroić w drobną kostkę, włożyć do miski, wymieszać. 3. Dodać majonez. 4. Jajka ugotować na twardo, obrać, pokroić i dodać do sałatki. 5. Dodać śmietanę i 1-2 słoiczki kaparów. 6. Odstawić, podawać z białym pieczywem.

83

Gebackene Zimtapfelringe

Das Rezept:

8 leicht säuerliche Äpfel etwas Zitronensaft 4 cl Kirschwasser 2 Esslöffel Zucker 400 g Mehl 2 Esslöffel Öl 4 Eier 0,4 l Wasser, Bier oder Wein eine Prise Salz etwas Zimtzucker zum Bestreuen Fett oder Öl zum Ausbacken

Zubereitung 1. die Äpfel schälen, mit einem Ausstecher das Kerngehäuse entfernen und in ca. 8 mm dicke Scheiben schneiden 2. die Apfelscheiben mit Zitronensaft abreiben, mit Kirschwasser und einem Esslöffel Zucker vermischen und 30 Minuten ziehen lassen 3. Für den Backteig Mehl, Öl, Eier, Wasser und Salz mit einem Schneebesen gut verrühren 4. Die Apfelscheiben durch den Teig ziehen und im heißen Fett goldbraun ausbacken.

84

Jabłka w cieście

Receptura: jabłka 8 szt. cytryna sok z 1 cytryny 4ml wody o smaku wiśniowym cukier 2 łyżki mąka 400g oleju 2 łyżki stołowe jajka 4 szt. woda, piwo lub wino 0,4l sól szczypta cukier z cynamonem łyżka tłuszcz do pieczenia

Sposób wykonania

1. Jabłka obrać, usunąć gniazda nasienne, pokroić w paski o grubości 8mm. 2. Jabłka nasączyć sokiem z cytryny, dodać wodę o smaku wiśniowym i łyżkę cukru, odstawić na 30min. 3. Z maki, oleju, jajek, wody i soli przygotować ciasto. 4. Jabłka obtoczyć w cieście, wypiekać na złoty kolor w gorącym tłuszczu.

85

WIZYTA GRUPY MŁODZIEŻY Z DESSAU W POLSCE Oficjalne powitanie grupy z Dessau Lekcja języka polskiego przez p. dyrektor Annę Kopczyk- i niemieckiego dla całej grupy Surówka i p. dyrektora Tomasza Sokrates została przygotowana Ocieczka oraz nauczycieli Z.S.Z.Sp. i przeprowadzona przez p. Agnieszkę Kalnik

Offizielle Begrüßung der Gruppe Der Deutsch- und aus Dessau durch die Schulleiterin Polnischunterricht für die ganze Anna Kopczyk-Surówka, den Socrates–Gruppe wurde von der stellvertretenden Direktor Thomas Deutschlehrerin Agnieszka Kalnik Ocieczek und die Lehrkraft des vorbereitet und durchgeführt Berufswerkes in Gleiwitz Dekoracja stołu na dzień śląski Uczniowie poznają tradycje kuchni przygotowana została przez grupę śląskiej florystek

Die Schüler lernen Traditionen der Die Tischdekoration für den schlesischen Küche kennen schlesischen Tag wurde von der Floristengruppe gestaltet Przygotowanie potraw śląskich Zwiedzanie kwiaciarni Róża przez grupę przez grupę kucharzy florystek

Vorbereitung schlesischer Gerichte Besichtigung eines durch die Gruppe der Köche Blumengeschäftes durch die Gruppe der Floristinnen

86

Przygotowanie wieńców Najważniejszym punktem dnia i świątecznych bukietów była wigilia Wszyscy zasiedli przy z suszonych kwiatów wspólnym stole

Gestaltung der Weihnachtskränze und Höhepunkt des Tages war der Sträuße aus Trockenblumen Heiligabend. Alle setzten sich an den gemeinsamen Tisch Pełni zapału pokonywaliśmy trasę do W drodze do domu zwiedzaliśmy Morskiego Oka Kraków

Begeistert bewältigten wir die Strecke Auf dem Rückweg besichtigten wir zum „Meeres Auge” Krakau

Po części oficjalnej wszyscy Kucharze w skupieniu rozpoczynają degustowali specjały kuchni przygotowania do „Dnia Dessau” niemieckiej Wszystkich zadziwiła różnorodność zaprezentowanych potraw

Konzentriert beginnen die Köche Nach dem offiziellen Teil kosteten mit den Vorbereitungen zum alle die Spezialitäten der Dessau-Tag deutschen Küche. Man war von der Vielfalt der Gerichte begeistert

87

Wspólna dyskoteka jeszcze bardziej Na kolacji pożegnalnej obecna była cała zintegrowała młodzież Wszyscy bawili grupa Sokrates się przednio.

Eine gemeinsame Disco vereinte die Beim Abschiedsessen war die ganze Jugend noch mehr. Alle amüsierten sich Socrates-Gruppe anwesend hervorragend

Ostatnie wspólne zdjęcie w hotelu Jak widać współpraca przyniosła wiele „Argentum” radości

Das letzte gemeinsame Foto im Hotel Wie zu sehen ist, bereitete die „Argentum” Zusammenarbeit viel Freude

W dniu wyjazdu uczniów pożegnali p. dyrektor T. Ocieczek, p. A. Kalnik i p. A. Jaschik

Am Tag der Abreise verabschiedeten sich die Dessauer Azubis und Betreuer von ihren Gastgebern Direktor T. Ocieczek, A. Kalnik und A. Jaschik

88

Unser Projektpartner zu Besuch in Dessau Empfang der polnischen Gäste durch die Zum Turnierstart topp fit: die Fußball-Teams Geschäftsleitung des BAVW Dessau aus Gleiwitz und Dessau

Powitanie gości z Polski przez kierownictwo Turniej piłki nożnej: gotowe do boju drużyny BAVW z Gliwic i Dessau

Besuch des Junkers-Museums in Dessau Ausbilderin Heike Bennemann in gespannter (Technisches und Flugzeug-Museum) Erwartung beim Bowling-Nachmittag

Zwiedzanie muzeum Junkersa w Dessau Kręgle: Heike Bennemann w oczekiwaniu na (muzeum techniki i lotnictwa) swoją kolej

Unsere Gliwitzer Lehrlinge bei der Projektarbeit Stolz präsentieren die Lehrlinge die ersten im Küchenbereich des BAVW Früchte ihrer Arbeit

Gliwiccy uczniowie w kuchni BAVW Uczniowie z dumą prezentują owoce swej pracy

89

Zum Turnierstart topp fit: die Fußball-Teams Besuch der Martin-Luther-Kirche aus Gleiwitz und Dessau in Wittenberg

Zwiedzanie kościoła Marcina Lutra Byłe przejście graniczne w Marienborn w Wittenberdze Die Altstadt von Wittenberg mit den Besichtigung der Parkanlagen und Schlösser historischen Fachwerkhäusern in Potsdam „Sanssouci“

Starówka Wittenbergi i historyczne domy Zwiedzanie pałaców i parku „Sanssouci” z muru pruskiego w Poczdamie

Ein trauriges Kapitel deutscher Geschichte: die „Küchenchef“ Siegfried Randel mit seinen Grenzanlagen zwischen der ehemaligen DDR Gliwicer Lehrlingen in Berlin am Potsdamer und der Bundesrepublik Deutschland als Platz Grenzdenkmal in Hötensleben

Smutny rozdział niemieckiej historii: była Szef kuchni Siegfried Randel granica pomiędzy Niemcami Wschodnimi z podopiecznymi z Gliwic na Placu i Zachodnimi w Hötensleben Poczdamskim w Berlinie

90

Am ehemaligen Grenzübergangsort Eierlaufen – eigentlich etwas für Kinder; doch Marienborn Gruppenbild vor dem auch die Erwachsenen hatten beim Brandenburger Tor in Berlin Wohnheimfest sichtlich Spaß an diesen Wettkämpfen

Wspólne zdjęcie pod Bramą Brandenburską Biegi z jajkiem na łyżce – w zasadzie coś dla w Berlinie dzieci, zawody porwały jednak i dorosłych w czasie w przyjęcia internacie Letzte Handgriffe, bevor die anlässlich des Die Leipziger Automobilausstellung war Gliwice-Tages vorbereiteten Speisen serviert speziell für die Jungen ein absolutes Erlebnis werden können – alles sollte perfekt sei

Targi samochodowe w Lipsku zrobiły wrażenie Ostatnie poprawki zanim przygotowane potrawy przede wszystkim na chłopcach trafią na stoły z okazji Dnia Gliwic – wszystko musi być perfekcyjne Die künftigen Konditoren bei der Arbeit in den Köstlichkeiten aus der polnischen und Ausbildungsräumen der Berufsschule schlesischen Küche

Przyszli cukiernicy w pracowni szkoły zawodowej Pyszności kuchni polskiej i śląskiej

91

Gelöst und glücklich nach anstrengenden Der Geschäftsführer des BAVW, Günther Arbeitstagen präsentieren unsere Gäste aus Gliwice Germann (links), im Gespräch mit dem Redakteur die Festtafel mit den selbst hergestellten polnischen der Mitteldeutschen Tageszeitung anlässlich des und schlesischen Köstlichkeiten Festempfanges

Po wytężonej pracy uczniowie z Gliwic Dyrektor BAVW, Günther Germann (po lewej), z zadowoleniem prezentowali przygotowane przez podczas bankietu rozmawiał z redaktorem siebie specjały kuchni polskiej i śląskiej dziennika „die Mitteldeutsche Tageszeitung”

Speisen in Hülle und Fülle - für Augen und Gaumen Ausbilderin Heike Bennemann – die „gute Seele“ gleichermaßen ansprechend des Projekts – als Kellnerin beim Gliwice-Tag

Potrawy w pełnej okazałości – coś dla oka Heike Bennemann – dobra dusza projektu – w roli i podniebienia kelnerki podczas bankietu Auch sie fühlten sich in Dessau wohl: Malgorzata Kurz vor der Abreise: abschließendes Gruppenbild Wolska, Lehrerin und der Projektkoordinator mit fast allen Beteiligten des Sokrates / Comenius - Tomasz Ocieczek, stellvertretender Direktor Fremdsprachen-Projekts

W Dessau dobrze czuli się zarówno Małorzata Tuż przed odjazdem: pożegnalne zdjęcie prawie Wolska – nauczyciel, jak i Tomasza Ocieczek – wszystkich uczestników projektu koordynator projektu i zastępca dyektora szkoły językowegoSokrates / Comenius

92

Słownik podręczny

Wörterbuch

93

Zupy – Suppen barszcz - Borscht, Rote Beete Suppe bulion - Boullion cebulowa - Zwiebelsuppe chłodnik - Kaltschale grzybowa - Pilzsuppe jarzynowa - Gemüsesuppe

kapuśniak - Kohlsuppe krupnik - Gerstensuppe ogórkowa - Gurkensuppe owocowa - Fruchtsuppe pomidorowa - Tomatensuppe rosół z kury - Hühnersuppe rybna - Fischsuppe

Warzywa – Gemüse

bakłażan - Aubergine bób - Saubohne brokuły - Broccoli brukiew - Kohlrübe brukselka - Rosenkohl burak - rote Beete cebula - Zwiebel cukinia - Zucchini cykoria - Chicorèe

czosnek - Knoblauch chrzan- Meerrettich dynia - Kürbis fasola - Bohnen fasola szparagowa - Stangenbohne groch - Erbsen groszek zielony - grüne Erbsen kalafior - Blumenkohl

94

kapusta - Kohl karczoch - Artischocke kukurydza - Mais marchew - Möhre ogórek - Gurke

oliwki - Oliven papryka - Papryka pietruszka - Petersilie pomidor - Tomate por - Lauch, Porree

rzepa - (weiße) Rübe rzeżucha - Kresse rzodkiewka - Radieschen sałata - Salat seler - Sellerie soczewica - Linse soja - Sojabohne szczypiorek - Schnittlauch szparagi - Spargel szpinak - Spinat trufle - Trüffel ziemniaki - Kartoffeln

95

Owoce – Früchte agrest- Stachelbeere ananas - Ananas arbuz - Wassermelone awokado - Avocado banan - Banane brzoskwinia - Pfirsich cytryna- Zitrone czarna jagoda - Blaubeere, Heidelbeere czarna porzeczka - schwarze Johannisbeere

daktyl - Dattel figa - Feige granat - Granatapfel grejpfrut - Grapefruit gruszka - Birne jabłko - Apfel jeżyna - Brombeere kasztan - Kastanie kiwi - Kiwi

kokos - Kokos mandarynka - Mandarine malina - Himbeere melon - Melone migdał - Mandel morela - Aprikose nektaryna - Nektarine orzech - Nuss orzech kokosowy - Kokosnuss orzech laskowy - Haselnuss

orzech włoski - Wallnuss orzech ziemny - Erdnuss pomarańcza - Orange porzeczka - Johannisbeere rabarbar - Rhabarber rodzynki - Rosinen śliwka - Pflaume truskawka - Erdbeere winogrona - Weintrauben wiśnia - Kirsche żurawina - Preiselbeere

96

Mięso – Fleisch baranina - Lamm bażant - Fasan boczek - Speck cielęcina - Kalbfleisch dziczyzna - Wildfleisch dzik - Wildschwein drób - Geflügel gęś - Gans indyk - Truthahn

jagnięcina - Lamm kaczka - Ente kiełbasa - Wurst królik - Kaninchen kurczak - Hähnchen kuropatwa - Rebhuhn mięso mielone - Hackfleisch

mięso surowe - rohes Fleisch podroby - Innereien pasztet - Pastete polędwica - Kalbslende pieczeń - Braten salami - Salamiwurst słonina - Schweinefett, Schmalz

szynka - Schinken wątróbka - Leber wieprzowina - Schweinefleisch wołowina - Rindfleisch zając - Hase żeberka- Rippchen

97

Ryby i owoce morza – Fische und Meeresfrüchte dorsz - Dorsch flądra- Scholle homar - Hummer jesiotr - Stör karp - Karpfen krab - Krabbe kawior - Kaviar krewetki - Garnele langusta - Flusskrebs leszcz - Brasse lin - Schlei

łosoś - Lachs makrela - Makrele małż - Muschel meduza - Schellfisch morszczuk - Seehecht okoń - Barsch ostryga - Auster płastuga - Scholle płoć - Plötze pstrąg - Forelle rak - Krebs rekin- Hai sandacz - Zander sardynka - Sardine sola - Seezunge szczupak - Hecht szprotka - Sprotte sum - Wels śledź - Hering ślimaki - Schnecken tuńczyk - Thunfisch węgorz - Aal

98

Sposób przygotowania – Zubereitung dobrze wypieczony - gar, gut durchgebraten duszony - geschmort, gedünstet gotowany - gekocht lekko wypieczony - halb gar mało wypieczony - nicht gar, nicht durchgebraten

marynowany - mariniert nadziewany - gefüllt opiekany - gebraten pieczony - gebacken pieczony na ruszcie - gegrillt

siekany - gehackt smażony - gebraten surowy - roh suszony - getrocknet wędzony - geräuchert

Deser – Dessert budyń - Pudding ciastko - Kuchen, Keks cukierki - Bonbons czekolada - Schokolade ekler - Eclair galaretka - Gelee, Götterspeise herbatniki - Kekse karmel / karmelek - Karamell kisiel - Früchtegelee kompot - Früchtekompott krem - Creme lody - Eis

marcepan - Marzipan pączek - Krapfen placek - Obstkuchen sernik - Käsekuchen szarlotka - Apfelkuchen tort - Torte

99

Zioła i przyprawy – Kräuter und Gewürze

anyż - Anis bazylia - Basilikum cukier - Zucker cukier puder - Puderzucker curry - Curry cynamon - Zimt cząber - Bohnenkraut czosnek - Knoblauch estragon- Estragon

gałka muszkatołowa - Muskatnuss goździk - Gewürznelke imbir - Ingwer jałowiec - Wacholderbeere kminek - Kümmel kolendra - Koriander koper - Dill liść laurowy - Lorbeerblatt majeranek - Majoran mięta - Minze musztarda - Senf

ocet - Essig olej - Öl oliwa - Olivenöl papryka chilli -Chilli pieprz - Pfeffer rozmaryn - Rosmarin rumianek - Kamille sól - Salz tymianek - Thymian wanilia - Vanille ziele angielskie - Piment

100

Napoje – Getränke

aperitif- Aperitif coca - Cola dżin - Gin gorąca czekolada - heiße Schokolade herbata - Tee kakao - Kakao kawa - Kaffee koktajl - Cocktail koniak - Kognac lemoniada- Limonade likier - Likör mleko - Milch

piwo - Bier rum - Rum sok - Saft szampan - Champagner tonik - Tonic whisky - Whisky

wino białe - Weißwein wino czerwone - Rotwein woda mineralna - Mineralwasser wódka - Vodka, Schnaps

101

Przystawki – Vorspeisen

jajka z kawiorem - Eier mit Kaviar kanapki dekoracyjne - Canapes koktajl z krewetek - Cocktail aus Garnelen koreczki - Spießchen paszteciki - Pastetchen potrawka z zajaca - Hasenragout półmisek szwedzki - kalte Platte sałatka z drobiu - Hühnchensalat sardynki w oliwie - Ölsardine śledź w oliwie - Hering in Öl zapiekanka - Auflauf

Zastawa stołowa i sprzęt kuchenny – Geschirr und Küchengeräte czajnik - Kessel durszlak - Durchschlag filiżanka - Tasse frytkownica - Fritteuse garnek - Topf kieliszek na jajko - Eierbecher korkociąg - Korkenzieher kubek - Krug, Becher kuchenka mikrofalowa - Mikrowelle lodówka - Kühlschrank łyżeczka - Teelöffel łyżka - Löffel łyżka wazowa - Suppenkelle maszynka do mięsa - Fleischwolf mikser - Miner miska - Schüssel młynek - Mühle nóż - Messer obieraczka - Schäler okap - Abzugshaube otwieracz do butelek - Flaschenöffner otwieracz do puszek - Büchsenöffner

102

pałeczki - Essstäbchen patelnia - Pfanne piec - Herd piec konwekcyjny - Convectomat piekarnik - Backofen pokrywka - Deckel rondel - Kasserolle

salaterka - Salatschüssel serwetka - Serviette sitko - Sieb słomki - Strohhalm spodek - Untertasse suszarka - Trockner szklanka - Glas szmatka - Lappen sztućce - Besteck

szybkowar - Schnellkochtopf ścierka do naczyń - Handtuch talerz - Teller tarka - Reibe termos - Thermosflasche waza - Vase widelec - Gabel wok - Wok wykałaczki - Zahnstocher zamrażarka - Gefrierschrank zlew - Spülbecken zmywarka - Geschirrspühler

103

Posiłki - die Mahlzeiten deser - Dessert, Nachtisch drugie śniadanie - zweites Frühstück kolacja - Abendbrot, Abendessen obiad - Mittagessen podwieczorek - Teezeit przekąska - Zwischenmahlzeit, Snack przystawka - Vorspeise śniadanie - Frühstück

Zmysły - die Sinne dotyk - Tastsinn słuch - Gehörsinn smak - Geschmackssinn wzrok - Gesichtssinn zapach - Geruchsinn Produkty mleczne – Milchprodukte jogurt - Jogurt kefir- Kefir mleko odtłuszczone - Magermilch mleko w proszku - Trockenmilch napój mleczny - Milchshake ser żółty - Käse serwatka - Molke śmietanka - Sahne twaróg - Hüttenkäse, Quark

104

Lokale gastronomiczne – Gaststätten

bar - Bar cukiernia - Konditorei gospoda, oberża - Rasthaus herbaciarnia - Teehaus kawiarnia - Cafè knajpa - Kneipe lodziarnia - Eisdiele ogródek piwny - Biergarten pizzeria - Pizzeria pub - Pub restauracja - Restaurant stołówka - Kantine, Mensa

Smaki- Geschmacksrichtungen gorzki - bitter kwaśny - sauer słodki - süß słony - salzig

Opakowania – Behälter butelka - Flasche karton - Karton pudełko - Schachtel puszka - Dose, Büchse słoik - Glas torebka - Packung tubka - Tube

105

Zawody – Berufe

barman - Barkeeper cukiernik - Konditor kelner - Kellner kucharz - Koch piekarz - Bäcker rzeźnik - Fleischer, Metzger

Zboża i produkty zbożowe – Getreide und Getreideprodukte bułka - Brötchen chleb - Brot chleb razowy - Vollkornbrot jęczmień - Gerste, Graupe mąka - Mehl otręby pszenne - Kleie owies - Hafer płatki kukurydziane - Cornflakes pszenica - Weizen ryż - Reis słód - Malz żyto - Roggen

Czasowniki - Verben chrupać - knabbern ciąć - schneiden dekorować - dekorieren, verzieren, garnieren dodawać - hinzufügen dusić - schmoren fermentować - garen gotować - kochen gotować na parze - im Dampf dünsten gotować w wodzie - im Wasser kochen konserwować - pökeln

106

krajać na plasterki - in Scheiben schneiden lukrować - glasieren mielić - mahlen, zerreiben mieszać - mischen ochłodzić - abkühlen odmrażać - auftauen ogrzać, podgrzać - erhitzen opiekać - toasten, rösten opiekać na grillu - grillen pasteryzować - pasteurisieren, keimfrei machen piec - backen posmarować - bestreichen przesiać - sieben

rozrzedzać - verdünnen rumienić - bräunen siekać - zerhacken skwierczeć - brutzeln, zischen smażyć - braten suszyć - trocknen topić - schmelzen

trzeć, ścierać - reiben, raspeln ubijać np. jaja - (z.B. Eiweiß) schlagen ubijać, tłuc - zerdrücken, quetschen ugniatać np. ciasto - kneten wycierać naczynia - austrocknen

wyciskać - auspressen wykipieć - überkochen zagęszczać - verdicken zamrażać - einfrieren szumować - abschöpfen zmywać naczynia - abwaschen

107