~\,:~\,!Rondheimsavtalen '1940 Nr
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Stiftelsen norsk Okkupasjonshistorie, 2014 80 UTFORMINGA AV NORSK UTANRIKSPOLlTIY- (905-1945 MAGNE SKODVIN lo Forhandlingane med «vinlanda» i dei tidlege 1920-åra, slik dei er framstilte i J3kob Sverdrup, Et statsmonopol blir til: Vinmonopolet frem ti11932 (Oslo 1972) gir klare døme på det. 17 Sjå International Affairs (Moskva) nr. 10-12, 1988 og nr. l, 1989. (Spesielt: :~\,:~\,!rondheimsavtalen '1940 nr. 12 S5. 115-16.) , ;.\!' 18 Dette byggjer 'På Egil Danielsen, Norge-Sovjetunionen: Norsk utenrikspolitikk overfor Sovjetunionen 1917-1940 (Oslo 1964) som igjen viser til Kåre .. utrykte magistergradsavhandling (Oslo 1956) "En oversikt over konfliktene " .. :. mellom Norge og Russland i 0stisen i tidsrommet 1893-1926.» .. ,~", vart underslp-even den 10. juni 1940, på Hotell 19 Frå det første av Wilsons «Fourteen Points»;sitert etter A.5 Link og W Leary, ,The Dip10macy of World Power (London 1970) s. 15l. ,l' Trondheim., Frå tysk side underskreiv oberst Erich 200mang, Norsk utenrikstjeneste bd. 2 s. 349. som var stabssjef hjå general Nikolaus von Fal 21 ErikColban, Stortinget og utellrikspo1itikken (Oslo 1961) kap. 3: "Utenriks- norske >underskrivan~n var oberst ~~gnvald konstitriSjonskomiteen». ....ll<;IIIf.Io~I.l"'JL .. "'U, som representerte den norske overkomman- 22 Nils J2~rvik, Sikkerhetspolitikken 19.20-1939 bd. Il (Oslo 1961) ss. 1 ;~ms>tU11dl:~s, vart deL underskreve ein annan; avtale, i 23 Sjå lt'Bergsgård, "Utrikspolitikk», i InnstiIling fra Undersøkelseskom på Bjø~~fjell. Norsk forh~~dlar der vai~berst- av 1945;:Bilagbd. 155.161-65: 24 Halvdan Koht, Rikspolitisk dagbok 1933-1940 (Os\o 1985). Wrede H~lm. ' 25 Om norsk krigspolitikk sjå O. Riste, «London-regjeringa»: Norge i fram to ulike tolkingar av_ Trondheimsavtalen, 19,W-1945 I-Il (05\01973-79). på begge s~der. Den eine går ut på at.Trond 20 J. Delmas, «Organisation du Haut Commandement Fran~ais en 1 inneheld kapitulasjonsvilkår for dei norske styr 1945», i Revue Internationale d'Histoire Militaire nr. 47 (1980) ss. 92-93. att under våpen i Nord-Noreg, då Ko'nge og 27 D. W. Johnson, «Le Gaullisme il Londres, 1940-1943», utrykt bidrag konferanse i London 1977 om "Govemments in exile in London during .........."" ... wte frå Tromsø for åta sete.p,Storbritannia,~~9g føra., SecondWorld War», s. 20. ' .....' ... <11<: detifrå. TroIlqheimsavt~~e~.i.weiri region.~~ kapi- 28 Sjå t.d. O. Riste, «London-regjeringa» bd. Il s. 58 og s. 391. som staf;Var f.raII}l~is:Ii~.p."ll1ed Tyshl.aii~·,) + 29 Knut Frydenlund, Lille 1alld - hva nå?(Oslo 1982) s. 26: ._.... ~ ... går utpå a~.~~4 Trond~eims~~~~l~n kapitu,~Ete den Dermed v~:Bet;slutt P~,{lqjgstllstandeIl\Jillellom Noreg;:Tro~d,heimsaytale~Yetf;€1in total noi~k kapi mello~:y~stmakten~:;:ogpet tredje riK~ måtte • J, < ' .< ~ . ;'~ ~:' . Trondheimsavta 'i biu'~l~rmer. _ ..,.,. __ , ....A •• l.~~Æi.l!f!~_\.l a~:5PIil!Xs.Jl~~H'~t også gj~i4isjølve OVg1t:~vl:ng:~.olnl ... u,~.~"'"';M~!;tfo fordei rett~sakene aerl.tJ)ersl:>m~Jm~~stu,sta] npn"TYlp·. Ty~!i1kd og , ik!<J~l~nger . ing,~$,~~af- .'.. SNO ;. ~: : . ..., . onq~ersom og dåd». Varder' ingen .~.:~~ ' .. ~~~~. ,; .. ': Stiftelsen norsk Okkupasjonshistorie, 2014 ---- ------" --- -- ------- -------- Overlevering og proveniens c fiende, sa var der heller ikkje "bistand" til fienden. Difor kom Avtalen \-art utferda i fem eksemplar pJ tysk, og fem pJ norsk. sporsmålet sjolvsagt opp i landssviksakene etter krigen, forste pei signerte originalane er ikkje overlevert. Dei norske eksem OOl'" i saka mot Reidar Haaland, den forste landssviksaka som ~~a gjekk til Forsvarets Overkommando. Då denne vart opp okom D opp for Eidsivating lagmannsrett og gjekk vidare til Høgs- lhyst, vart ein del arkivsaker gravne ned. Det har ikkje lukkast å terett. Begge rettane la til grunn at krigstilstanden mellom finna dei att etter krigen. Etter alt å døma var det norske forste Tvskland og Noreg heldt fram etter 10. juni 1940. Det var ingen eksemplJret mellom dei.~ Ein av dei norske gjenpartane vart d-issensar p:' dette punktet. Høgsterett drøfta saka i plenum, smugla ut til regjeringa. l'-.okre avskrifter frå samtida har kome 8 sdan det mellom anna var spørsmål om grunnlovs tolking. l for dagen og ligg no i Riksarkivet. Dei er ikkje heilt like, og kon Domen i Haalandsaka er utgangspunktet for dei mange og ha gått gjennom fleire ledcP Det tyske originaleksemplaret var lange diskusjonar som er ført seinare.2 Spørsmålet har kome opp i Krigsarkivet i potsdam, og strauk med i brannen då dette vart att fleire gonger, ikkje minst fordi sjølve ordlyden i Trondheims- bomba, natta mellom 27. og 28. februar 1942. Sidan ingen av dei 3 avtalen har spela stor rolle i argumentasjonen. _signerte førsteeksemplara er tilgjengelege, må den første °PP• Prosedyren har som regel gått på reint filologisk tolking av gåva vera å koma så nær innpå den originale versjonen som råd teksten, og spesielt den passusen i paragraf 1 som på tysk lyder er, og då først og fremst den tyske. slik: «Die gesamten norwegischen Streitkrafte legen die Waffen Avtaleteksten vart og telegrafert til det tyske utanriksdeparte- ni eder und. werden sie wahrend der Dauer des gegenwartigen rrientet, Auswartiges Amt, og finst der. Den er utan tvil auten Krieges nicht wieder gegen das Deutsche Reich oder dessen tisk. Det er ingen tvil om ordlyden. Derimot er det ikkje rådeleg VerbUndete ergreifen.» Den tyske teksten er bindande:* I den å dra viktige konklusjonar på grunnlag av sjølve den typogra- lO norske omsetjinga som Høgsterett la til grunn, lyder det sentrale fiske oppsettingsmåten i denne versjonen. uttrykket slik: «De samlede norske stridskrefter ...l> Mot dette ~Den tyske styrken som stod under von Falkenhorsts kom- hevdar andre at ei korrekt omsetting skallyda «Samtlige norske __ . her i landet, førde innhaldsrike krigs dagbøker, i samsvar stridskrefter ... » Av dette ville fylgja at Trondheimsavtalen var. I11~a gjeldande reglement. l l Dei avdelingane soIp var samansette ein total kapitulasjon, som gjorde slutt på krigstilstanden.Der fdr.:denne delen av «WeserUbung», gjekk først under samlenam- med var Kongen, regjeringa Nygaardsvold og deira følgje ikkje . «Gruppe XXI».u Krigsdagbøkene for Gruppe XXI er defekte. s lenger krigførande,men politiske flyktningar. - .- jefen opna si første krigsdagbok den 20. februar 1940, Det er i og for seg underleg, og truleg litt av eit særsyn, at det der vantar så godt som heile perioden etter 3. mars, dvs. skal vera tvil om kva avtalen går ut på, at det skulle vera nødven til 22. april 1940.13 Krigsdågbøkene nr. 2 og 3 vart øyde dig å slå opp i ordbøker for å finna ut om det var staten eller dei -ved brannen, og det var der ein først og fremst måtte leita lokale styrkane som kapitulerte. Formåletmed denne - opplysningar om junidagane 1940. l'f il trengja ut over den reint filologiske diskusjonen, ved - -. det vil ikkje seia at vi står utan førstehands opplysningar ~"ranska den utviklinga på begge sider som førde fram til avta - av samtidige dokument. Etter brannskadane i Pots dam ren, for dermed å avdekkja årsakene til at det vart brukt eit det tyske hærarkivet i gang eit stort arbeid for å rekonstru mykje som mogleg av det som var gått tapt. For Gruppe u\'cmleg uttrykk på eit så sentralt punkt. SNO. var det ikkje særleg vanskeleg. Den tyske militæradmini- . n i det okkuperte norske området var eit velutvikla og byråkrati, og hadde god orden i arkivsakene sine. Ein Stiftelsen norsk Okkupasjonshistorie, 2014 ------- - ----~~ Norwegen». Det inneh, Id spreidde aktstykke som ikkje har funne nokon sjovsagd plass i det kronologiske dagbokskjernaet, stlJr deL jJ truleg det aller meste, J\' den korrespondansen 5011\ og som ved sitt mnhald i igg utanfor dagboksramma. Som tittcl- til \~lnleg ville gd inn i bilagsbind (<<t\nlagen))) til krigsdJgbø kene, fanst i gjennomslag hjå avsendarane, otte i fleire eksem :~\JJadet \·iser, gjeld dei nwir spesielle emne. I dette omslaset ligg ebemplar av Trondheimsavtalen. Dei er i eitt og alt iden pL:], eller S(1m gjenpartar sende til andre mottakJrJr. På dette w~re grunnlaget bygde hærarkivet i potsdam opp nye dokumentsarn tIske med dei avskriftel:e som Busehenhagen distribuerte frå lingar. Arkivar, dr. PolL leverte sitt utkast til «ErsatD> den 3. juni Trondheim den 14. juni 1940, så dei tilforer ikkje noko som helst lO_L,.H På mange punkt verkar dei meir utførlege enn det synest nytt når det gjeld ordlyd og utstyr. Men ut frå rein arkiv;:ninter vcra vanleg i krigsdagbøker frå okkupert norsk område seinare e:se ville det vera intere~sant om vi her har å gjera med dei fire under okkupasjonen. Det kan ha sin naturlege grunn i at dei gjenpartane. For å halda seg på den heilt sikre sida, bor ein vel dramatiske hendingane i samband med invasjonen og under nøya seg med at det er ikkje usannsynleg. felttoget på norsk grunn hadde reint spesiell krigshistorisk inter Etter dette kan ein oppsummera slik: esse. Mange av opplysningane nedanfor er henta frå disse .. Den versjonen som her er lagt til grunn, er identisk med rekonstruerte samlingane. Det gjeld først og fremst Kriegstage avskrifter som vart tekne i Trondheim mellom 10. og 14. juni buch Nr. 2 og Nr. 3, med vedlegg. Dei er autoriserte av ved- 1940, truleg den siste av disse dagane, og avskrivaren hadde originalen for hand. Ein kan vel gå ut frå at han retta seg nøye komande arkivsjef Y Den tyske stabssjefen oberst Erich Busehenhagen og med- e~~r den - i minsto rna vi stå overfor det som Pontoppidan i hielparane hans vart verande i Trondheim, på Britannia, til 14. s~ tid kalla «en til visshet grensende sannsynlighet». juni 1940 om kvelden. Før dei reiste attende til Oslo, let obersten ta fleire avskrifter av Trondheimsavtalen. Dei vart dels sende til tyske instansar i det okkuperte området, dels lagde i reserve. Dei uttrykket, «die gesamten norwegischen Streitkriifte» brukt i Trondheimsavtalen, paragraf l, er hovud er avskrevne direkte etter den signerte tyske originalen som til ~ttrykket, 16 den tid hadde lege i ein ~afe på Britannia.