Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040 Economisch Sterk En Duurzaam

Home , Bijlmermeer, Bullewijk, Gaasperdam, Hoofddorppleinbuurt, Kadoelen, Kolenkit District

Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040 Economisch sterk en duurzaam

Vastgesteld door het College van Burgemeester en Wethouders op 26 januari 2010.

INHOUDSOPGAVE

Voorwoord 7

Samenvatting 9

Leeswijzer 13

Deel 1 De Visie 15

1a Visie 19

1b De grote bewegingen 39

1c Visie en beleid 99

Deel 2 Uitvoering naar stadsdelen en decennia 163

Deel 3 Instrumentarium bij kernpunten van beleid 2010 - 2020 215

Samenvatting PlanMER 281 6 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam VOORWOORD

Namens het gemeentebestuur bied ik u de Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040 aan. Hierin staat de ruimtelijke ontwikkeling van Amsterdam die wij voor ogen hebben. De structuurvisie heeft als titel meege- kregen: Economisch Sterk en Duurzaam. Dit is ook het leitmotiv van het document. Het verbeteren van de welvaart en het welzijn van de mensen in Amsterdam én wat de ruimtelijke ontwikkeling van de stad hieraan kan bijdragen, dáárover gaat deze structuurvisie.

Het komt erop aan. In de wereldeconomie vinden manifeste verschuivingen plaats. De grote steden fungeren steeds meer als de motoren van de economie. Het klimaat verandert. Dit stelt ons voor levensgrote vraagstukken over de duurzaamheid van ons leefmilieu. De gevolgen zijn groot, ook voor Amsterdam.

Amsterdam kan de toekomst aan, daar ben ik van overtuigd. Maar het gaat niet zonder meer. We zijn een stad met een relatief jonge bevolking, met 175 nationaliteiten; een stad van talloze studenten, levensvormen, typen ondernemingen en voorzieningen. Amsterdam is voor tallozen de plek geweest om vooruit te komen. Het vrijzinnige leefklimaat is onderdeel van haar wereldfaam. Amsterdam is een stad waar je jezelf kunt zijn. De stad heeft zich ook altijd veerkrachtig en flexibel getoond. Al deze hoedanigheden zijn goud waard. We komen er steeds meer achter hoe belangrijk ze zijn om Amsterdam economisch sterk te houden.

De klimaatsverandering dwingt ons meer dan ooit na te denken over de vele facetten van duurzaamheid. Hoe houden we onze voeten droog en hoe krijgen we water, lucht en bodem schoon? Op welke manier maken we de stad groener en houden we het omringende, waterrijke landschap open? Hoe stellen we onze energievoorziening voor de toekomst veilig?

Amsterdam is groter dan zijn gemeentegrenzen. Het is de kernstad van een metropoolregio. De stedelijke ontwikkeling is onderdeel van de regionale, en andersom. De noodzaak van intensieve onderlinge samenwerking tussen de regiogemeenten staat buiten kijf en is vastgelegd in het Ontwikkelingsbeeld 2040 voor Metropoolregio Amsterdam.

In de structuurvisie is het bovenstaande vertaald in ambities en opgaven voor de ruimtelijke ontwikkeling van de stad. Momenteel zitten we in economisch zwaar weer. Dit betekent dat de visie bij aanvang moet laten zien ‘crisisbestendig’ te zijn. Maar het is ook een reden te meer om juist nú ambitie te tonen. Zodra de betere tijden terugkeren weten we al precies wat we willen. Met deze visie nemen wij stelling over hoe Amsterdam er in 2040 uit zou moeten zien. Zo worden er bijvoorbeeld nieuwe openbaar vervoerlijnen voorgesteld, nieuwe investeringen in groengebieden gepland en voorstellen gedaan om (verouderde) extensief benutte gebieden te transformeren tot intensiever gebruikte, gemengde woon-werkgebieden. Voor een aantal gebieden worden er meerdere scenario’s gepresenteerd. Tussen die scenario’s zal nog moeten worden gekozen door de gemeenteraad.

Het komt erop aan. Ik herhaal het niet zonder reden. Amsterdam heeft sterke troeven in handen. Maar het uitspelen van deze troeven is een uitdaging op zich. Deze uitdaging moeten we nu, meer dan ooit, aangaan. Voor de welvaart en het welzijn van de Amsterdammers, voor de toekomst van Amsterdam.

Maarten van Poelgeest Wethouder Ruimtelijke Ordening

Voorwoord 7 8 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam SAMENVATTING De Visie

Amsterdam Economisch sterk en Duurzaam

Positie en ambitie van Amsterdam: de schaarse grond en we gaan over op duurzame Amsterdam economisch sterk en duurzaam energiebronnen. Daarnaast wordt een aantal Wereldwijd is de rol van steden in de afgelopen beproefde en duurzame ruimtelijke ordeningsprin- decennia drastisch veranderd. Sinds 2007 woont cipes blijvend, en zelfs geïntensiveerd, toegepast meer dan de helft van de wereldbevolking in steden. - principes die allen zijn terug te voeren op zuinig en Van Vancouver tot Hong Kong, overal is er een optimaal gebruik van de grond. Amsterdam is goed trek te zien richting de stad, zo ook in Amsterdam. voor haar inwoners en gasten. Om sociaal duurzaam Voor Amsterdam is het van levensbelang dat het te zijn is een sterke sociaalruimtelijke structuur met een vooraanstaande positie blijft innemen in de flexibiliteit naar de toekomst toe belangrijk. wereldeconomie. Aan deze voorwaarde moet in ieder geval worden voldaan om het welzijn en de Uit bovenstaande twee voorwaarden volgt haast welvaart van haar burgers in de toekomst zo goed automatisch het ‘leitmotiv’ voor deze structuurvisie: mogelijk te kunnen waarborgen. Amsterdam heeft Amsterdam: economisch sterk en duurzaam. een diverse economie, woningvoorraad, voorzieningen, landschappen en bovenal: een diverse en In het Ontwikkelingsbeeld 2040 voor Metropoolregio relatief jonge bevolking. Amsterdam heeft daarmee Amsterdam wordt op regionale schaal verwoord een perfecte voedingsbodem om kansrijke econo- en verbeeld welke ruimtelijke opgaven er in de mische sectoren vast te houden en aan te trekken en regio zijn. In die metropoolregio is Amsterdam de de lokale en regionale economie te laten floreren. centrale stad, de kernstad. Dat wil niet zeggen de Amsterdam heeft de troeven in handen om econo- enige stad, in tegendeel. Alle partijen in de regio misch sterk te zijn. Niettemin wordt ook Amsterdam hebben elkaar nodig en kunnen van elkaar profi- zwaar op de proef gesteld in de huidige econo- teren. De stad is groter geworden dan haar eigen mische crisis. En daarmee wordt tevens de Structuur- grenzen. Elke overheid draagt haar eigen steentje visie bij aanvang op zijn crisisbestendigheid beoor- bij aan het prettig wonen, werken en recreëren in deeld. De crisis zal langdurig zijn sporen nalaten bij de metropoolregio. Vanuit dit perspectief kijken we de stedelijke ontwikkeling. naar de stad Amsterdam. Altijd in samenhang met de omgeving, en zoekend naar de specifieke opgaven De andere absolute voorwaarde voor de toekomst- die Amsterdam daarbinnen heeft. bestendigheid van Amsterdam betreft de intensieve zorg voor het leefmilieu in de stad. Voor een Dit alles leidt tot de centrale ambitie van de struc- duurzame stad moeten we anticiperen op klimaat- tuurvisie: Amsterdam ontwikkelt zich verder als verandering. We maken de lucht, de bodem en het kernstad van een internationaal concurrerende, water schoner, we maken de stad groener, stiller en duurzame, Europese metropool. energiezuiniger; we optimaliseren het gebruik van

Samenvatting Visie Het regionale wegennet zal nog wel moeten worden Om economisch sterk en duurzaam te zijn en aangepast aan de verdere groei van de metro- Amsterdam en de regio verder te kunnen ontwik- poolregio, maar binnen het stedelijk kerngebied kelen als internationaal concurrerende, duurzame, worden de uitbreidingsmogelijkheden wel beperkt. Europese metropool slaat Amsterdam de volgende Amsterdam kiest voor een systeemsprong in het richting in: regionale OV-netwerk en zal op veel meer plaatsen dan nu een naadloze overstap tussen auto en Intensiever gebruik bestaande stad, openhouden openbaar vervoer mogelijk maken. van landschap Intensivering van het grondgebruik in de stad biedt Hoogwaardiger inrichting openbare ruimte tal van mensen woon- en werkruimte. Het betekent De kwaliteit van leven in de stad wordt steeds extra draagvlak voor voorzieningen, extra investe- belangrijker, en daarmee de inrichting en het gebruik ringen in de openbare ruimte, efficiënter omgaan van het schaarse publieke domein met name binnen met energie en vervoer en er hoeft minder landschap de Ring A10 omdat hier de druk op de openbare te worden aangetast. Het betekent ook 70.000 ruimte het grootst is. In straten, aan oevers en op woningen en bijbehorende voorzieningen erbij tot pleinen waar dat gewenst is, wordt de openbare 2040, intensiever gebruik van de haven en huidige ruimte kwalitatief hoogwaardig ingericht. Dit bedrijventerreinen en ruimte voor waterberging. betekent soms minder ruimte voor de auto, maar niet het verdwijnen van de auto uit de stad. Met de toevoeging van 70.000 woningen wordt Hierbij kunnen prijsmechanismen zoals spitsheffing ingespeeld op de genoemde trek naar de stad. en parkeertarieven een grote rol spelen. Om ‘netto’ 70.000 woningen over te houden zullen zeker zo’n 100.000 woningen gebouwd moeten Investeren in recreatief gebruik groen en water worden, aangezien tegelijkertijd veel eenheden aan Het groen en water in en rondom de stad moet de voorraad worden ontrokken, fysiek, door sloop aantrekkelijker worden voor de Amsterdammer, in en getalsmatig door samenvoeging. Om 100.000 de wetenschap dat het gebruik ervan alleen maar woningen te bouwen moeten we voor 120.000 toeneemt en een steeds belangrijker rol vervult voor woningen locaties hebben, aangezien tijdens de rit het welzijn van de bewoners en voor bedrijven om nogal wat plannen uitvallen. Het streven moet dus zich hier te vestigen. Het is daarmee een belangrijke zijn om jaarlijks 3.500 tot 4.000 woningen te bouwen. economische factor geworden. De stedelijke ontwikkeling moet ook duurzaam zijn, bestendig voor Het betekent ook een grotere mix van wonen en klimaatverandering. Amsterdam zal daarom inves- werken waarbij kansrijke economische sectoren teren in de beleving en gebruik van het groen en het de ruimte krijgen. Ook wordt er ruimte geboden water in en om de stad. aan de groei van voorzieningen in de zogenaamde stadsstraten. Voor een aantal bijzondere voorzie- Amsterdam maakt zich op voor het postfossiele ningen, iconen, worden plekken aangewezen waar brandstoftijdperk deze kunnen neerstrijken, waarbij een koppeling Energie: de fossiele brandstoffen raken hoe dan ook met voldoende openbare ruimte wordt gemaakt. een keer op. De stad moet worden ingericht op het Sportvoorzieningen al dan niet in combinatie met postfossiele brandstoftijdperk. Een enorme opgave is onderwijs, maken deel uit van de wijk. Binnen de het energiezuinig maken van de bestaande woning- ring A10 krijgen stadsverzorgende bedrijven een voorraad. bescherming zodat de Haarlemmerolie van de stad niet uit het centrumgebied wordt verdrongen. Mocht Waar vinden we de ruimte voor het opwekken van er een bedrijf moeten verplaatsen vanwege transfor- duurzame energie en in hoeverre worden we onze matie van een gebied, dan moeten er wel alterna- eigen energieleverancier? Amsterdam kiest ervoor tieve locaties zijn binnen de metropoolregio. een groot deel van haar energiebehoefte zelf op te wekken. Daarbij gaat het om het toepassen van Systeemsprong regionaal openbaar vervoer zonne-energie op daken, het aanleggen van een Bij een intensiever gebruik van de stad is de verdere sluitend warmtenet om restwarmte te kunnen trans- ontwikkeling en integratie van een samenhangend porteren en het plaatsen van windturbines. Daarnaast OV-netwerk op metropolitane schaal onontbeerlijk. zal Amsterdam ook investeren in duurzame energie-

10 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam opwekking in de regio omdat de stad nooit in haar Amstelveenlijn wordt metro geheel zelfvoorzienend kan zijn. aanleg Noordtangent naar Zaandam verlengen ringlijn naar Amsterdam-Noord Olympische Spelen Amsterdam 2028 aanleg Westtangent tussen havens westelijke Nederland heeft de ambitie om gastheer te zijn voor tuinsteden en Schiphol de Olympische Spelen van 2028. De spelen zijn een Regiorail of aanleg Oost/Westlijn naar Schiphol nationale aangelegenheid waarbij Amsterdam als (Tweede terminal) beeldmerk kan fungeren en daarbij de ruimtelijke aanleg P+R aan de Ring A10 mogelijkheid heeft om plaats te bieden aan in ieder integreren van regionaal spoornet, metro, tramnet geval het Olympisch Stadion, dorp, zwembad en en regionaal HOV-busnet tot samenhangend mediavoorzieningen metropolitaan OV-net (tariefintegratie, uitstraling etc.) Ruimtelijke ingrepen Tot welke ruimtelijke ingrepen leiden leitmotiv, Stad ambitie en visie? De onderstaande ingrepen staan doortrekken lijn 3, 5 of 10 naar Houthavens en/of op de visiekaart en reiken tot 2040 en soms, in Sloterdijk het geval van grote investeringen in de systeem- doortrekken lijn 14 naar Zeeburgereiland sprong openbaar vervoer, zelfs tot na die periode. verleggen eindpunt lijn 5 naar Gelderlandplein Amsterdam wil laten zien welke kant de stad op en/of Amsterdamse Bos wil ontwikkelen. Het tempo waarin dit kan wordt doortrekken lijn 4 en/of 16/24 naar Zuidas bepaald door de financiële (on)mogelijkheden, het doortrekken lijn 12 naar Zuidoost via Gooiseweg ritme van de wereldeconomie en politieke priori- naar Bijlmer Arena teiten. De richting echter blijft overeind: de ontwik- Veerverbinding Java-eiland naar Amsterdam- keling van een economisch sterke en duurzame Noord Motorwal en op termijn toevoegen kernstad van Metropoolregio Amsterdam, met langzaam verkeerverbinding via een brug een intensiever gebruik van de kernstad, goede doortrekken lijn 3, 12 of 15 naar Sciencepark verbindingen met de regio en het koesteren van de aanleg Noordoosttangent landschappen. doortrekken lijn 9 naar Diemen-Zuid

Intensivering gebruik bestaande stad Verbeteren kwaliteit openbare ruimte 70.000 woningen erbij en bijbehorende meer ruimte en veiligheid voor voetgangers en (maatschappelijke) voorzieningen. Locaties: fietsers binnen grote delen van de Ring IJoevers west en oost, zone A10-west-Ringlijn/ aanleg Rode Loper Sloterdijk I/Zuidas-Buitenveldert/Zuidoost aanleg Amstelboulevard (meerjarenplan op basis (Amstelkwartier/Gooiseweg-Gaasperplas zuid/ van 1 ontwerp) aan overkluisde Gaasperdammerweg-Amstel III)/ aanleg ongestoorde route langs de IJoevers voor Zeeburgereiland/IJburg 2e fase fietsers en voetgangers (meerjarenplan op basis verdere ontwikkeling van Zuidas als de internati- van 1 ontwerp) onale toplocatie van Nederland investeren in pleinen: Mr. Visserplein, Rembrandt- beschermde enclaves stadsverzorgende bedrijven plein, Waterlooplein, Leidseplein, Museumplein, in alle windstreken van de stad Surinameplein, Marine-etablissement meerdere bestemmingen mogelijk in de plint voordeur nieuwe publieke voorzieningen direct in stadsstraten (Jan Evertsenstraat, Van der aan de straat Pekstraat, Beethovenstraat zuid etc.) intensiever gebruik havens Investeren in intensiever gebruik groen in en om tweede zeesluis de stad alternatieve locaties voor bedrijven moeten in Rembrandtpark samenspraak met de regio worden gevonden Vliegenbos Verdubbeling Oosterpark Systeemsprong openbaar ververvoer Flevopark Regionaal Sloterplas e.o. aanleg IJmeerlijn naar Almere Kop Amstelscheg

Samenvatting 11 verbindingen naar het metropolitane landschap, Nieuwe stadsdelen verbetering fietsroute naar Muiden De structuurvisie geeft de zeven nieuwe stadsdelen openbare fietsen wandelroutes door volkstuin- richting mee. Enerzijds gaat het om ruimtelijke parken problematiek en ingrepen die over stadsdeel- en aanleg van jachthavens aan het IJ, vrachtverkeer soms gemeentegrenzen heen gaat, anderzijds gaat op het water behoudt voorrang het om een programmatische richting. Dit laatste betekent dat de stadsdelen een pakket meekrijgen Klimaatverandering dat door het stadsdeel verder moet worden uitge- stad robuust maken tegen extremer weer (bijv. voerd. Het gaat om een woningbouwopgave, stimuleren aanleg groene daken voor opvang bescherming van een aantal bedrijventerreinen, regenwater) aanpak van verbindingen of het reserveren van tracés nieuwe wijken aan IJoevers klimaatbestendig voor verbindingen, investeringen voor intensiever bouwen gebruik van parken etc. géén peilstijging Markermeer-IJmeer, zo nodig loskoppeling van IJsselmeerpeil Ambitie en uitvoering Vanwege de nieuwe Wet op de Ruimtelijke Ordening Duurzame energieopwekking zijn gemeenten verplicht aan te tonen hoe de ruimte- plaatsing extra windturbines in de Amsterdamse lijke toekomstvisie wordt waargemaakt.Daarvoor is Haven een bij de visie behorend uitvoeringsdeel en instru- ruimte voor windturbines in Noord mentarium opgesteld. Het uitvoeringsdeel toont aan toevoegen resultaten uit ‘Ruimtelijke studie in welke stappen de ambitie moet worden gerea- uitbreiding windenergie in Amsterdam’ liseerd; de prioritering en fasering van projecten realisatie van zonne-energie en klein wind op komen aan de orde. Gezien de huidige economische daken situatie is het noodzaak om meer dan ooit priori- opleveren van klimaatneutrale nieuwe wijken teiten te stellen in de uitvoering van de ruimtelijke opschalen van energie-opslagen ambities. De projecten vloeien rechtstreeks voort verdere uitleg van het stadswarmtenet waaronder uit de visie. De fasering geeft een beeld van de het sluiten van de stadswarmtering projecten die tussen 2010 en 2020 worden uitge- verdere uitleg van bestaande en nieuwe koude- voerd, tussen 2020 en 2030 en als laatste in de netten periode na 2030. In het instrumentarium staat een aantal regels die ondersteunend zijn aan de visie. Olympische Spelen De zogenaamde kernpunten van beleid die een rol locatie Havenstad spelen bij het opstellen van bestemmingsplannen en òf projectbesluiten, zijn hierin verwoord. locatie Zuidas

Specifieke keuzes In een aantal gevallen is er sprake van een heel specifieke keuze tussen verschillende scenario’s. Het gaat om: Havenstad; scenario’s 2 en 3 uit de visie Havenstad; Nieuwe Meer: twee scenario’s voor de ontwikkeling rond de Nieuwe Meer gekoppeld aan mogelijke ontwikkelingen rondom een regiotrein, en de aanleg van de Oost/Westlijn; Sloterplas: twee scenario’s voor de Noordelijke rand van de Sloterplas; Gaasperplas; wel of geen bebouwing aan de zuidrand.

12 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam LEESWIJZER

De structuurvisie bestaat uit drie delen. In het eerste In het tweede deel, De Uitvoering, wordt getoond deel wordt De Visie ontvouwd. In de visie wordt de hoe we op dit moment denken onze ambities voor richting bepaald van de ruimtelijke ontwikkeling van de stad waar te kunnen maken en in welke volgorde. de stad. Het geeft de geest weer waarin we aan de Met nadruk staat er ‘op dit moment’, omdat in de ruimtelijke toekomst van de stad willen werken. De uitvoering de omstandigheden continu veranderen. visie vertelt wat we willen doen in en om de stad en Het is daarom van belang dat er een één-op-één waarom. Hier wordt een langetermijnperspectief bij koppeling wordt gemaakt met de stedelijke inves- gebruikt: de planhorizon ligt op 2040. teringsagenda. Via deze agenda kan worden In hoofdstuk 1 wordt verwoord vanuit welk ingespeeld op wijzigingen, zoals de veranderende perspectief we kijken bij het stellen van de ruimte- beschikbaarheid van middelen. De agenda wordt per lijke ambities voor Amsterdam. Wat is de context bestuursperiode vastgesteld en kan jaarlijks worden waarbinnen de gemeente Amsterdam eigenlijk aangepast. opereert? In het Uitvoeringsdeel wordt de vraag gesteld hoe, In hoofdstuk 2 wordt vervolgens de visie en ambitie waar en wanneer de opgaven die uit de structuurvisie voor de ruimtelijke ontwikkelingen in de stad uit de volgen kunnen worden gerealiseerd. Daartoe wordt doeken gedaan. de structuurvisie vertaald in ‘plannen’ of ‘projecten’. Hoofdstuk 3 tot en met 6 zoomen in op vier verschil- Hoofdstuk 1 beschrijft de opzet van het Uitvoe- lende ruimtelijke ontwikkelingen die in en om ringsdeel. Amsterdam te herkennen zijn; de zogenaamde In hoofdstuk 2 wordt beschreven welke strategische ruimtelijke bewegingen. Er wordt voor deze vier overwegingen een rol spelen bij het plaatsen in de bewegingen getoond tot welke ruimtelijke ingrepen tijd van de verschillende plannen. Dit mondt uit de ambtie voor de stad leidt. Achtereenvolgens in criteria aan de hand waarvan meer kan worden worden in deze hoofdstukken de ontwikkelingen gezegd over de tijdsvolgorde van de uitvoering van binnen de uitrol van het centrumgebied, het metro- de structuurvisie. In hoofdstuk 3 worden de opgaven politane landschap rond de stad, de waterfrontont- per stadsdeel uitgewerkt. Voor plannen en projecten wikkeling en de internationale ontwikkelingen op de wordt een globale raming gemaakt van het te reali- zuidflank van de stad besproken in woord en (kaart) seren programma en er wordt een indicatie gegeven beeld. van de financiële opgaven die ermee gemoeid zijn. In de hoofdstukken 7 tot en met 11 wordt verder Tot slot wordt bepaald in welke tijdsvolgorde deze ingegaan op het beleid voor de verschillende onder- plannen aan de orde kunnen zijn. Er wordt gekeken werpen, behorende bij de visie. Achtereenvolgens in drie tijdvakken: 2010-2020, 2020-2030, 2030+. gaat het om wonen en werken in de stad, verkeer en Het uitvoeringsdeel wordt in hoofdstuk 4 besloten vervoer, groen en water, energie en als laatste om de met een overzicht van de condities die in de onder- Olympische Spelen. scheiden sectoren een rol spelen bij de uitvoering. Het gaat om de organisatorische en financiële randvoorwaarden van de uitvoering.

Leeswijzer 13 Het derde deel van de structuurvisie is Het Instru- mentarium. Daar waar in deel 1 de ambities voor ontwikkelingen in Metropoolregio Amsterdam worden geschetst voor de komende dertig jaar, betreft het Instrumentarium uitsluitend het beleid voor de periode 2010-2020 voor het gebied binnen de gemeentegrenzen van Amsterdam. Het spreekt voor zich dat in de komende 10 jaar ontwikkelingen op allerlei aspecten bijstelling noodzakelijk kan maken. Het is daarom de bedoeling het instrumentarium van de structuurvisie rond 2020 te actualiseren. Na de inleiding over het instrumentarium in hoofdstuk 1, wordt in hoofdstuk 2 de status van het instrumentarium besproken. De structuurvisie vormt de basis van alle ruimtelijke plannen die de komende jaren tot ontwikkeling komen. Vandaar dat juridisch planologische plannen – bestemmingsplannen en projectbesluiten – en stedenbouwkundige plannen – Strategie-, Project-, Investerings- of Uitvoerings- besluit in het kader van het Plaberum – van stad en stadsdelen aan de structuurvisie zullen worden getoetst. In dit deel is waar nodig het beleid uit deel 1 verder uitgewerkt in ‘kernpunten van beleid’. Het is dus niet de bedoeling van dit deel om uitputtend alle ruimtelijk relevante sectoren nog eens een keer de revue te laten passeren. De kernpunten van beleid en daarbij behorende beschrijvingen komen als volgt over het voetlicht. In hoofdstuk 3, Wonen en werken, wordt ingegaan op regels rondom Wonen, bedrijven en kantoren, Detailhandel en Locatiebeleid. In hoofdstuk 4, Ruimtelijke structuur, komen hoogbouw en de ondergrond van de stad aan bod. Hoofdstuk 5 gaat in op de hoofdgroenstructuur van Amsterdam en op de waterstructuur. Hoofdstuk 6 gaat over verkeer en vervoer, en dan met name over reserveringen voor diverse soorten infrastructuur. In hoofdstuk 7 volgt een verwijzing naar het op handen zijnde beleid voor energie. In de bijlagen zijn lijsten met reserveringen voor infrastructuur opgenomen.

14 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam Ontwerp Structuurvisie Deel 1

De Visie 16 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam INHOUDSOPGAVE

Deel 1a Visie 19

Hoofdstuk 1 - Context: De positie van Amsterdam 19

Hoofdstuk 2 - Amsterdam economisch sterk en duurzaam 25

Deel 1b De grote bewegingen 39

Hoofdstuk 3 - Uitrol centrumgebied 41 3.1 Nieuwe hoogstedelijke gebieden 44 3.2 Stadsstraten en –pleinen 45 3.3 Auto en de stad 47 3.4 Verbetering stedelijk OV-net en uitbreiding parkeer+reisfaciliteiten 48 3.5 Hoogbouw en uitrol centrumgebied 49 3.6 Ondergrond en uitrol centrumgebied 50

Hoofdstuk 4 - Verweving metropolitane landschap en stad 55 4.1 Groene scheggen en de Stelling van Amsterdam 58 4.2 Koppen van de scheggen 62 4.3 De randen van de scheggen 63 4.4 Verbindende fietsroutes: fietsnet stad gekoppeld aan fietsnet naar buiten 63 4.5 OV-ontsluiting van de groene scheggen 64 4.6 Hoogbouw en het metropolitane landschap 64 4.7 Ondergrond en het metropolitane landschap 65

Hoofdstuk 5 - Herontdekking van het waterfront: Het IJ centraal 67 5.1 De Amsterdamse haven 70 5.2 Verkeer en vervoer en het waterfront 72 5.3 Westelijke IJoevers, Zaan- en IJoevers verbonden 73 5.4 Havenstad: mogelijke Olympische locatie 78 5.5 Oostelijke IJoevers 79 5.6 IJmeer, IJburg en Almere 81 5.7 Hoogbouw langs het IJ 83 5.8 Ondergrond en het waterfront 84

De Visie 17 Hoofdstuk 6 - Internationalisering van de Zuidflank 87 6.1 De Zuidas 90 6.2 Zuidas: mogelijke olympische locatie 91 6.3 Nieuwe Meer: meerdere scenario’s 91 6.4 Schiphol 92 6.5 Amsterdam Zuidoost 93 6.6 Hoogbouw op de Zuidflank 94 6.7 Ondergrond en de Zuidflank 94 6.8 De best bereikbare locatie van Nederland 95

1c Visie en beleid 99

Hoofdstuk 7 - Wonen en werken in Amsterdam 101 7.1 Wonen in Amsterdam 101 7.2 Voorzieningen in Amsterdam 104 7.3 Kunst en cultuur 107 7.4 Werken in Amsterdam 110 7.5 Openbare ruimte 127 7.6 Stadstraten en -pleinen 128 7.7 Hoogbouw en ondergrond 131

Hoofdstuk 8 - Verkeer en vervoer 135 8.1 Investeren in regionale bereikbaarheid via openbaar vervoer 135 8.2 De auto en de openbare ruimte 137 8.3 Verbetering fietsnetwerk en uitbreiding stallingsvoorzieningen 139 8.4 Veranderingen Hoofdwegennet in en om Amsterdam 140 8.5 Goederenvervoer per rail 141 8.6 Bevoorrading van de stad 142

Hoofdstuk 9 - Groen en water 143 9.1 Stad in het groen, stad aan het water 143 9.2 Volkstuinen en begraafplaatsen nieuwe stijl 145 9.3 Sportparken nieuwe stijl 146 9.4 De veiligheidopgave 148 9.5 Watersysteem en watercyclus 148 9.6 De stedelijke wateropgave 150 9.7 Watercompensatie 151 9.8 Klimaatbestendige metropool 151 9.9 Water en energie 154

Hoofdstuk 10 - Energie 155 10.1 Duurzaam Amsterdam 155 10.2 De transitiepaden 156 10.3 Ruimtelijke consequenties 157 10.4 Samenvatting emissiereducties in kton CO2 159

Hoofdstuk 11 - Olympische Spelen 161

18 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam Deel 1a: Visie

Hoofdstuk 1

Context: De positie van Amsterdam

Amsterdam in de wereld verband. Amsterdam was en is een plek met een Amsterdam, een laaggelegen metropool ingebed grote bevolkingsdynamiek. Dit heeft Amsterdam in een waterlandschap, met een historische kern, gemaakt tot de plek die het nu is. De mensen – of ze wereldberoemde grachten en met een vrijzinnig en nu kort of lang blijven – vormen de levenskracht en internationaal imago. In de zeventiende eeuw zelfs economische kracht van Amsterdam. Het maakt de het centrum van de wereld; nu een wereldstad met metropool Amsterdam tot de economische motor een onweerstaanbare aantrekkingskracht. van Nederland.

Wereldwijd is de rol van steden in de afgelopen Die rol als economische motor van Nederland is decennia drastisch veranderd. Sinds 2007 woont goed voor Amsterdam en de regio, maar brengt meer dan de helft van de wereldbevolking in steden. ook een grote verplichting met zich mee. Om de Van Vancouver tot Hong Kong, overal is er een trek economische motor goed te laten functioneren in het te zien richting de stad, zo ook in Amsterdam. belang van de Nederlandse economie is het noodzakelijk de mensen die de motor draaiende houden te Tot nog geen dertig jaar geleden was in de westerse huisvesten. Een keuze om deze huisvesting buiten wereld de stad uit de gratie. Het had afgedaan als Amsterdam en de metropoolregio op te vangen is plek om te leven en als plek waar de kansen zouden wat ons betreft de verkeerde weg. Een keuze die zal liggen. Je had er niks meer te zoeken, zeker als je leiden tot een nieuwe ronde “gebundelde decon- de kans had om een suburbaan leven op te bouwen. centratie” met bijbehorende groei aan autoverkeer, Eind jaren zeventig kwam de voorzichtige kentering. investeringen in uitbreiding van wegen en versnip- Het besef ontstond dat de steeds meer op kennis pering van het landschap. Amsterdam en de metro- en creativiteit drijvende economie vooral gedijt in poolregio willen een essentiële bijdrage leveren aan en nabij de stad. Niet in elke stad overigens. Wél in de Nederlandse economie door de groei te facili- Amsterdam. De stad heeft sterke troeven in handen. teren, zowel voor bedrijven als voor de huisvesting voor de mensen die daar werken. Amsterdam in Nederland De Amsterdamse regio zal de eerstkomende Niettemin wordt ook Amsterdam zwaar op de decennia blijven groeien terwijl andere delen van proef gesteld in de huidige economische crisis. En Nederland al demografische krimp vertonen. Mensen daarmee wordt tevens de Structuurvisie bij aanvang komen weer naar Amsterdam om hun bestaan op op zijn crisisbestendigheid beoordeeld. De crisis zal te bouwen; op zoek naar persoonlijke ontwikkeling, langdurig zijn sporen nalaten bij de stedelijke ontwik- op zoek naar een baan, op zoek naar een partner of keling. gewoon op zoek naar gelijkgestemden: alleen, met z’n tweeën, maar ook weer steeds vaker in gezins-

De Visie 19 Ontmoeten en emanciperen woonvoorraad actief aangepakt en vernieuwd naar Het stedelijk leven komt tot stand in een continue de eisen van deze tijd. Door gerichte investeringen wisselwerking tussen de fysieke omgeving en haar kan het potentieel van deze stadsdelen als comple- gebruikers. De fysieke omgeving nodigt mensen uit mentaire gebieden met eigen identiteiten in de naar Amsterdam te komen om daar te wonen, te metropool beter worden benut. Daarbij is het niet de werken en te recreëren. De aanwezigheid van een bedoeling het gemengde woonmilieu van binnen de fijnmazig aanbod van diverse voorzieningen is één ring naar buiten de ring te exporteren. Het gaat om van de grote trekkers van mensen. Dit wil zeggen: investeringen in de openbare ruimte, het groen in een comfortabel bankje in een mooi park, een het bijzonder en het bieden van mogelijkheden voor gezellig buurthuis, een lekkere koffie, en het liefst het vestigen van sterke identiteitsdragers of iconen op loop- of fietsafstand van huis. Al deze mensen die om deze gebieden van een gezicht te voorzien. Het werken, wonen en recreëren in Amsterdam geven versterken van de sociaalruimtelijke structuur buiten tegelijkertijd vorm en kleur aan de fysieke omgeving. de ring, de verbindingen met het centrum en het Zij ontplooien initiatieven: starten een bedrijf, beter benutten van de aanwezige potenties in deze beginnen een buurtvereniging of gebruiken een gebieden helpt om Amsterdam in haar geheel een park als werkplek. En vooral: deze mensen komen goede stad te laten zijn voor iedereen. elkaar tegen in de stad, overal en nergens, toevallig of doelbewust. En juist dát is wat het Amster- Economische trends en ontwikkelingen damse stedelijke leven maakt. Het is ook datgene Mensen en bedrijven komen dus samen in steden. wat Amsterdam een stad van kansen maakt, van Wereldwijd ontwikkelen steden zich continu en zijn mogelijkheden om vooruit te komen in het leven, om steden meer dan ooit de motor achter de nationale te emanciperen. Via de talloze mogelijkheden om te economie. Kenmerkend voor metropoolregio’s is leren, te studeren, te werken of je op andersoortige niet alleen de aanwezigheid van stadsverzorgende wijze te manifesteren. bedrijvigheid en stuwende dienstverlening, maar ook een relatief hoog bruto regionaal product per Mensen dragen de economie hoofd van de bevolking en een relatief hoge arbeids- Mensen zijn het potentieel van Amsterdam. Juristen, productiviteit. Metropoolregio’s groeien ook nog tegelzetters, cabaretiers, verpleegkundigen, profes- eens sneller dan landelijke gemiddeldes. Belangrijke soren, je vindt ze allemaal in Amsterdam. Allemaal oorzaken hiervan zijn specialisatievoordelen, een mensen met zeer specifieke vaardigheden en kennis. groot innovatief vermogen, uitstekende mogelijk- Menselijk kapitaal dus, vrijwel de gehele economie heden voor opleidingen en scholing en schaalvoor- draait hierop. De vestigingswensen en -factoren voor delen van clustervorming. Een en ander is een uitste- deze mensen worden daarom steeds belangrijker. kende voedingsbodem voor de kenniseconomie. Bedrijven trekken meer en meer naar de plekken Het betekent ook herwaardering van ambachtelijke waar ze voldoende gekwalificeerd personeel kunnen sectoren, traditionele maar ook nieuwe. vinden. Amsterdam en zijn regio is zo’n plek. Een goede stad voor mensen is een goede stad voor Amsterdam is gezegend met een divers economisch bedrijven, en: het omgekeerde is al even waar. profiel waarbij er een sterke combinatie is van zeven kansrijke economische sectoren of clusters. Dit Een aantrekkelijke stad, binnen en buiten de zijn ICT, creatieve industrie, financiële- en zakelijke ring dienstverlening, life sciences, handel en logistiek, De stad binnen de ring is erg in trek als stedelijk toerisme en congressen en voedsel, vis en bloemen. woonmilieu en als vestigingsplaats voor economische Al deze clusters zijn voor de economische ontwik- bedrijvigheid. Delen buiten de ring blijven hierbij keling van Amsterdam van groot belang. Samen achter en minder draagkrachtige mensen en functies met het snel groeiende cluster op het gebied van binnen de ring worden gedeeltelijk verdrongen. duurzaamheid is het van belang in te spelen op Amsterdam zet zich actief in om de sociaal econo- de behoefte van deze clusters. Wat zijn voor hen mische verschillen niet verder te laten oplopen de randvoorwaarden om zich hier te blijven of te (tegengaan tweedeling). De aantrekkelijkheid en komen en in wat voor een soort omgeving willen hun het voorzieningenniveau buiten de ring moeten medewerkers wonen? worden gewaarborgd en waar mogelijk versterkt. In de stedelijke vernieuwing en prachtwijken wordt de

20 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam Amsterdam als bron van innovatie Een regionale blik: Amsterdam is groter In Amsterdam is het besef sterk aanwezig dat onze geworden dan haar eigen grenzen leefomgeving, ons milieu, kwetsbaar is en voortdu- Amsterdam als kernstad van een metropoolregio. rende zorg behoeft. We willen niet alleen zelf in één Nog maar enkele jaren geleden werd nog nauwelijks gezonde, mooie en prettige stad leven, we willen op deze wijze over de stad gedacht. Vandaag de deze geneugten ook op een goede manier achter- dag is dit denkconcept gemeengoed in een zich snel laten aan onze kinderen en kleinkinderen. Dit vraagt uitbreidende kring. Bij de totstandkoming van de ook om speciale aandacht voor sociale en fysieke structuurvisie is de metropoolgedachte inmiddels een veiligheid. Daarom proberen we de leefomgeving vanzelfsprekend uitgangspunt, of liever: het centrale zo duurzaam mogelijk te maken. Samen met het Rijk uitgangspunt. We weten daarbij in welke ‘divisie’ ontwikkelen we innovatie van weten regelgeving we ons moeten manifesteren: niet in de eredivisie, zodat de ruimtelijke opgaven gerealiseerd kunnen met New York, Parijs, Londen of Tokyo, maar wel in worden zonder de leefkwaliteit aan te tasten maar de groep met Europese steden als Madrid, Milaan, zelfs te verbeteren. Amsterdam heeft zichzelf al Kopenhagen, Berlijn en Barcelona. vaker opnieuw uitgevonden. Ook op het terrein van duurzaamheid is Amsterdam innovatief en vooraan- Kernstad in Metropoolregio Amsterdam staand. De stad maakt zich onder andere klaar Het denken over Amsterdam als metropool of als voor duurzame en efficiënte vormen van energie, kernstad van een metropoolregio betekent dat de de toenemende groei van het fietsgebruik en een Amsterdamse opgave per definitie een regionale is schaalsprong in het OV-gebruik. De stad speelt in op geworden, en andersom. de steeds specifiekere eisen van de steeds veranderende bevolking. Flexibiliteit en inpassing van In het Ontwikkelingsbeeld 2040 voor Metropoolregio het nieuwe zijn altijd sterke troeven geweest van Amsterdam wordt op regionale schaal verwoord en Amsterdam. Hoeveel verschillende functies hebben verbeeld welke ruimtelijke opgaven er in de regio er wel niet in een willekeurig grachtenpand gezeten? zijn. In die metropoolregio is Amsterdam de centrale stad, de kernstad. Dat wil niet zeggen de enige Amsterdam klimaatbestendig stad, in tegendeel. In het Ontwikkelingsbeeld komt Amsterdam is een veilige en waterbestendige tot uitdrukking dat alle partijen in de regio elkaar stad. Dijken, duinen en kunstwerken beschermen nodig hebben en van elkaar kunnen profiteren. De Amsterdam tegen overstromingen. Dit is een stad is groter geworden dan haar eigen grenzen. Of gunstige uitgangspositie voor zowel de bescherming het nu gaat om het Concertgebouw in Amsterdam, tegen overstroming als voor het waterbeheer. het strand van Zandvoort of het schaatsen op de Klimaatsverandering en toenemende verharding Oostvaardersplassen, de zeesluis in IJmuiden, de door stedelijke intensivering zetten het water- bloemenveiling in Aalsmeer, de drinkwatervoor- systeem echter onder druk. Het risico bij overstro- ziening via de Waterleidingduinen en het plassen- mingen neemt toe en er zullen vaker heftigere buien gebied bij Loosdrecht, het wonen in Almere en optreden, die moeilijk te verwerken zijn en tot water- Purmerend of de werkgelegenheid op Schiphol in overlast en schade kunnen leiden. Maar ook langere Haarlemmermeer, het gaat om elkaar aanvullende periodes van droogte en hitte kunnen het stedelijk activiteiten, functies en voorzieningen. Elke overheid leefklimaat onaangenaam maken en daarnaast draagt haar eigen steentje bij aan het prettig wonen, zorgen voor verlaging van de grondwaterstand. werken en recreëren in de metropoolregio. Vanuit dit Hierdoor worden de houten funderingen waarop perspectief kijken we naar de stad Amsterdam. Altijd de binnenstad gebouwd is aangetast. Het behoud in samenhang met de omgeving, en zoekend naar de van de positie als waterbestendige en robuuste stad specifieke opgaven die Amsterdam daarbinnen heeft. vraagt om investeren. Werken aan klimaatbesten- digheid biedt kansen voor innovatie, kwaliteitsim- Concreet staat in het Ontwikkelingsbeeld bundeling pulsen en imago. van verstedelijking centraal, met naast een binnenstedelijke opgave, een inzet op een aantal grote verste- delijkingslocaties, zoals de Schaalsprong van Almere. Een en ander. verwijst in belangrijke mate naar de Structuurvisie Randstad 2040 waarin Amsterdam, Almere en Utrecht worden gemarkeerd als de drie

De Visie 21 Kernstad in de Metropoolregio Amsterdam hoekpunten voor de verstedelijking tot 2040 binnen Bij het zoeken naar de samenhang met de omgeving de Noordelijke Randstad. In het verlengde hiervan stelt Amsterdam zich open op naar haar buren vormt de RAAMbrief1 van het Rijk één van de belangen zoekt de samenwerking met buurgemeenten, rijkste ontwikkelkaders voor de metropoolregio. De Stadsregio, provincies en Rijk. In Metropoolregio RAAMbrief schetst ‘een drievoudige schaalsprong in Amsterdam doen we dit al enige tijd. In de toekomst de Noordelijke Randstad: een sprong in de kwaliteit zal de zoektocht naar samenhang in ruimtelijke van natuur en landschap, in de bereikbaarheid en ontwikkeling ook met Utrecht worden gezocht in de stedelijke ontwikkeling. Het Rijk beoogt dat aangezien in de corridor Amsterdam Utrecht langs in 2030 de stedelijke omgeving van de Noordelijke de A2 de economische kracht van Nederland zich Randstad door de samenleving wordt ervaren als een bundelt. Hierbij ligt de schone opgave om de samenhangend ‘daily urban system’ waar het goed ruimtelijk economische ontwikkeling in het waarde- wonen, werken en recreëren is.’ Voorts is inspiratie volle landschap in te passen. gevonden bij de Nota Ruimte, waarin het accent is verschoven van het stellen van ruimtelijke beperkingen naar het stimuleren van gewenste ontwikkelingen.

1 RAAM staat voor Rijksbesluiten Amsterdam - Almere - Markermeer.

22 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam De structuurvisie sluit naadloos aan op de leidende Bij het opstellen van deze visie zijn de opmer- principes uit het Ontwikkelingsbeeld 2040. Oók de kingen en hartenkreten van de deelnemers aan de kernstad Amsterdam profileert zich op diversiteit campagne op waarde geschat. In de visie valt dan en duurzaamheid. Dezelfde impulsen worden tot ook terug te zien dat investeren in de stadsparken uitgangspunt genomen: een belangrijke plek inneemt en fietsroutes naar verdere intensivering en transformatie van de landschappen om de stad heen moeten worden stedelijk gebied, met aandacht voor voldoende verbeterd. Het kiezen voor alle ruimtelijke opgaven aanbod van bedrijfslocaties; zo veel mogelijk in de bestaande stad een plaats te een betere interne en externe bereikbaarheid geven, brengt met zich mee dat de meeste voorzie- door in te zetten op regionaal OV; ningen op fietsafstand zijn te bereiken. Dat alles in het ontwikkelen van het metropolitane landschap; de nabijheid van huis te vinden is, draagt bij aan het het maken van een duurzame en klimaatbe- gevoel dat de stad nog steeds een menselijke maat stendige stad. behoud. Geen uitgestrekte stad waar je je in de auto moet verplaatsen, maar waar de bakker nog steeds Het Ontwikkelingsbeeld 2040 voor Metropool- om de hoek te vinden is. Voor het inpassen van regio Amsterdam is dan ook het vanzelfsprekende Hoogbouw is speciaal beleid geformuleerd, zodat er document dat de reikwijdte van de Amsterdamse niet een ongebreidelde groei ontstaat waarin je de structuurvisie definieert en regelrecht leidt tot de menselijke schaal kwijt raakt. Dit zijn een aantal niet centrale ambitie van de structuurvisie: uitputtende voorbeelden van wensen uit de stad. De publiekscampagne is een buitengewoon belangrijke ‘Amsterdam ontwikkelt zich verder als kernstad graadmeter tijdens het uitwerken van de structuur- van een internationaal concurrerende, duurzame, visie gebleken. Europese metropool’. Ambitie en uitvoering Amsterdammers en de toekomst van hun Vanwege de nieuwe Wet op de Ruimtelijke Ordening stad zijn gemeenten verplicht aan te tonen hoe de ruimte- Tijdens het opstellen van deze visie is met de groot- lijke toekomstvisie wordt waargemaakt.Daarvoor is scheepse publiekscampagne www.binnen30minuten. een bij de visie behorend uitvoeringsdeel en instru- nl de inwoners van Amsterdam de mogelijkheid mentarium opgesteld. Het uitvoeringsdeel toont aan geboden om hun mening te geven over de in welke stappen de ambitie moet worden gerea- toekomst van hun stad. De reacties komen uit de liseerd; de prioritering en fasering van projecten hele metropool Amsterdam en soms zelfs van ver komen aan de orde. Gezien de huidige economische daar buiten. Wat in ieder geval duidelijk is, is dat situatie is het noodzaak om meer dan ooit priori- de bewoners en bezoekers van Amsterdam in de teiten te stellen in de uitvoering van de ruimtelijke toekomst graag zien dat het groen in de stad wordt ambities. De projecten vloeien rechtstreeks voort verbeterd. Meer mogelijkheden voor recreatie, meer uit de visie. De fasering geeft een beeld van de fietspaden, minder regelgeving en het bevorderen projecten die tussen 2010 en 2020 worden uitge- van een schone en veilige stad zijn andere rode voerd, tussen 2020 en 2030 en als laatste in de draden uit de inzendingen. Dat de stad verder groeit periode na 2030. In het instrumentarium staat een en daarbij ook zal verdichten wordt vaak gewaar- aantal regels die ondersteunend zijn aan de visie. deerd, hoewel hoogbouw wel voorzichtig moet De zogenaamde kernpunten van beleid die een rol worden ingepast. Vooral een toename van diver- spelen bij het opstellen van bestemmingsplannen en siteit aan voorzieningen in de wijk wordt gewenst. projectbesluiten, zijn hierin verwoord. Als kanttekening geldt wel dat Amsterdam een menselijk maat moet houden. Over de komst van de Olympische Spelen zijn de meningen wat meer verdeeld. Toch is er een kleine meerderheid die dat ziet zitten.

De Visie 23 Amsterdammers konden in drie fasen meedenken over de Structuurvisie. Alle reacties staan tot na het definitieve besluit door de gemeenteraad op de website www.binnen30minuten.nl

24 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam Hoofdstuk 2

Amsterdam economisch sterk en duurzaam

Voor Amsterdam is het van levensbelang dat het een vooraanstaande positie blijft innemen in de wereldeconomie. Aan deze voorwaarde moet in ieder geval worden voldaan om het welzijn en de welvaart van haar burgers in de toekomst zo goed mogelijk te kunnen waarborgen.

De andere absolute voorwaarde voor de toekomstbestendigheid van Amsterdam betreft de intensieve zorg voor het leefmilieu in de stad. Voor een duurzame stad moeten we anticiperen op klimaatverandering. We maken de lucht, de bodem en het water schoner, we maken de stad groener, robuuster, stiller en energiezuiniger; we optimaliseren het gebruik van de schaarse grond en we gaan over op duurzame energie- en waterbronnen.

Uit bovenstaande twee voorwaarden volgt haast terug te voeren op zuinig en optimaal gebruik van automatisch het ‘leitmotiv’ voor deze structuurvisie: de grond. In Nederland zijn we hiermee weliswaar vertrouwd, maar een economisch sterk en duurzaam ‘Amsterdam: economisch sterk en duurzaam’ Amsterdam vereist een tandje hoger op dit terrein. We willen laten zien dat we én kunnen groeien en De rol die de ruimtelijke ordening speelt bij het toch het landschap openhouden. We willen meer waarmaken hiervan is bijzonder groot. Want dát mensen in de stad laten wonen én tegelijkertijd het is waar het in deze structuurvisie om draait: het leefklimaat verbeteren ruimtelijk faciliteren van een sterke economie en van een duurzame stad. Samen één regio Hoe gaan we dit doen? Het ruimtelijk beleid wordt Daar waar we Amsterdam schrijven hebben we hiertoe op verschillende manieren ingezet: het feitelijk over de metropool Amsterdam. Een economisch sterke en duurzame toekomst kan Het zijn primair de beleidssectoren die vorm geven slechts worden bereikt als de krachten op regionale aan een economisch sterk en duurzaam Amsterdam. schaal worden gebundeld. Het besef groeit dat elk Het ruimtelijk beleid is er ten eerste op gericht de deelgebied of elke gemeente binnen de metro- ruimtelijke claims vanuit deze sectoren te inventari- poolregio zijn eigen specifieke sterktes heeft, en seren en tegen elkaar af te wegen - het wonen, het dat juist het inzetten op deze sterktes de grootste verkeer, het bedrijfsleven, het onderwijs, het milieu, meerwaarde heeft voor de metropoolregio én voor het water: alle vragen continue om ruimte. het deelgebied of de gemeente zelf. In ruimtelijke Daarnaast wordt een aantal beproefde en robuuste ordeningstermen heet het ‘de juiste dingen op de ruimtelijke ordeningsprincipes blijvend, en zelfs juiste plek’. geïntensiveerd, toegepast - principes die allen zijn

De Visie 25 Amsterdam kernstad Om de stad intensiever te kunnen gebruiken zal met Ook Amsterdam zelf moet zich verder toeleggen op het Rijk op zoek worden gegaan naar innovatieve haar specifieke sterktes. Zowel in naam als in functie regelgeving voor de stad. Daarnaast kan versneld is Amsterdam de kernstad van de metropoolregio. elektrificeren van het voertuigenpark in belangrijke Amsterdam richt zich daarom op onder meer het mate gaan bijdragen aan mogelijkheden om te verder ontwikkelen van het hoogstedelijke centrum- verdichten omdat het stiller en schoner wordt in de milieu binnen de metropool. Daarbij hoort op het stad. Het mes snijdt hier aan 3 kanten, belangrijke vestigen van een winkelapparaat dat blijvend kan afname van de CO2-emissie, het wordt schoner en wedijveren op internationaal niveau, een grote diver- stiller en er kan optimaler verdicht worden. Kiezen siteit aan culturele en onderwijsinstellingen. voor een duurzame stad betekent ook kiezen voor waterberging. De uitdaging is om bij intensivering Om de ambitie voor Amsterdam waar te maken en rekening te houden met het waterbergend vermogen richting te geven aan de ruimtelijke visie voor de stad van de stad en de wrijving tussen intensivering is eerst een tiental doelstellingen geformuleerd: De en ruimte voor water op te lossen. Intensivering Pijlers. Niet alle Pijlers kunnen naast elkaar bestaan kan alleen als dit klimaatbestendig gebeurt met zonder een aantal cruciale knopen door te hakken. voldoende water en groen of alternatieve water- Die knopen staan verwoord als 7 grote vraagstukken berging. Hoe dan ook kiest Amsterdam meer dan waarin richting moet worden gekozen. Hieronder ooit om ruimtelijke opgaven op te lossen binnen de staan de voorgestelde ontwikkelingsrichtingen bestaande stad. inclusief voorbeelden van de ruimtelijke implicaties van de gekozen richting.

1. Intensivering van het grondgebruik in de stad biedt tal van mensen woon- en werkruimte. Het betekent extra draagvlak voor voorzieningen, extra investeringen in de openbare ruimte en waterberging en er hoeft minder landschap te worden aangetast. Het betekent ook 70.000 woningen en bijbehorende voorzieningen erbij tot 2040 en intensiever gebruik van de haven en huidige bedrijventerreinen. Omdat tegelijkertijd veel wonen aan de voorraad worden ontrokken, vooral door sloop, moeten we voor 120.000 woningen locaties hebben, om ‘netto’ 70.000 woningen over te houden. Er zullen dus jaarlijks 3.500 - 4.000 woningen gebouwd moeten worden. Het betekent ook intensiever gebruik van de Haven en huidige bedrijventerreinen en een grotere mix van wonen en werken, waarbij kansrijke economische sectoren de ruimte krijgen. Ook wordt er ruimte geboden aan de groei van voorzieningen in de zogenaamde stadsstraten. Voor een aantal bijzondere voorzieningen, iconen, worden plekken aangewezen waar deze kunnen neerstrijken. Binnen de ring A10 krijgen stadsverzorgende bedrijven een bescherming zodat de Haarlemmerolie van de stad niet uit het centrumgebied wordt verdrongen. Mocht er een bedrijf moeten verplaatsen vanwege transformatie van een gebied, dan moeten er wel alternatieve locaties zijn binnen de metropoolregio.

26 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam 2. Om het een en ander te verwezenlijken is de verdere ontwikkeling en integratie van een samenhangend OV-netwerk op metropolitane schaal onontbeerlijk. Het regionale wegennet zal nog wel moeten worden aangepast aan de verdere groei van de metropoolregio, maar binnen het stedelijk kerngebied worden de uitbreidingsmogelijkheden wel beperkt. In elk geval zal op veel meer plaatsen dan nu een naadloze overstap tussen auto en openbaar vervoer mogelijk moeten worden. De inpassing van infrastructuur is een onlosmakelijk onderdeel voor het waar maken van de ruimtelijke ontwikkelingen in en om de stad. Het toevoegen van ov-infrastructuur is complex en kostbaar en zal in goede samenwerking met de Stadsregio en het Rijk vorm moeten krijgen. Uit het voorgaande volgt dat prioriteit van investeringen bij regionaal openbaar vervoer komt te liggen. Daar hoort ook bij het kiezen voor investeringen in langzaam verkeer en openbaar vervoer binnen de ring A10. Voorgesteld wordt om groeimogelijkheden van de stad in eerste instantie te koppelen aan bestaande en in ontwikkeling zijnde o.v.-lijnen. In concreto betekent dit het kiezen voor het omvormen van de Amstelveenlijn tot metro alsmede het benutten van de ontwikkelingsruimte rondom de Ringlijn en de aan te leggen Noord- en Westtangent. Ook worden verkenningen gedaan naar een tweede railverbinding (metro of Regiorail) naar Schiphol en het doortrekken van de ringlijn naar Noord.

De Visie 27 Regionaal OV netwerk 2010

Legenda

trein

overig HOV

overstapstation

28 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam De Visie 29 Wensbeeld OV netwerk 2030+

Legenda trein

overig HOV

overstapstation

1 optie RER op bestaand spoor 2 optie oostwest metrolijn

30 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam De Visie 31 3. De kwaliteit van leven in de stad wordt steeds belangrijker, en daarmee de inrichting en het gebruik van het schaarse publieke domein met name binnen de Ring A10 omdat hier de druk op de openbare ruimte het grootst is. In straten, aan oevers en op pleinen waar dat gewenst is, wordt de openbare ruimte kwalitatief hoogwaardig ingericht. Dit betekent minder of anders georganiseerde ruimte voor de auto in de stad, maar niet het verdwijnen van de auto uit de stad. Met de opkomst van elektrische auto wordt het autoverkeer in de toekomst immers ook steeds schoner en stiller. Het verbeteren van de openbare ruimte en het inpassen van ruimte voor de auto is maatwerk en wordt aangepakt in samenwerking met stadsdelen en bedrijfsleven.

Zoekgebied voor verbetering openbare ruimte en positie auto in het centrumgebied

32 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam 4. Het groen en water in en rondom de stad moet 5. Transformatie, betekent vooral het meer mengen aantrekkelijker worden voor de Amsterdammer, in van functies, maar soms ook verplaatsing van de wetenschap dat het gebruik ervan alleen maar bedrijven, sportterreinen en volkstuinen. De nieuwe toeneemt en een steeds belangrijker rol vervuld economie bestaat uit een complex van functies: voor het welzijn van de bewoners en voor bedrijven wonen, werken en recreëren. Dit complex strijdt om om zich hier te vestigen; groen is een belangrijke de schaarse stedelijke ruimte. Onder druk van deze economische factor geworden. Amsterdam zal strijd transformeert een aantal gebieden in de stad zich in de toekomst nog beter met haar groene en naar een meer gemengd stedelijk milieu. Hierbij blauwe imago kunnen profileren. Amsterdam zal kan meteen geprofiteerd worden door verbete- daarom investeren in de beleving en gebruiksmo- ringen van verouderde aansluitingen, infrastructuur gelijkheden van het groen en het water in en om de en te krap gedimensioneerde watersystemen. Een stad. Dit betekent het herinrichten van de koppen voorbeeld van transformatie is een plek als de Laan van de scheggen, het aanleggen van jachthavens en van Spartaan, van monofunctioneel sportcomplex zwemplekken, het investeren in bestaande parken in naar intensiever gebruik van minder sportvelden met de stad, het vergroten van de Hoofdgroenstructuur nieuwe bebouwing daar omheen. Er zijn meerdere en het verbeteren en meer zichtbaar maken van plekken in de stad waar dit principe goed denkbaar de waterstructuur, het op sommige plekken binnen is. de Hoofdgroenstructuur toestaan van gebouwde recreatieve voorzieningen (ter ondersteuning van de beleving van het groen) en het verbeteren van recreatieve routes tussen groengebieden en blauwe gebieden. Voorbeelden van ingrepen zijn het toevoegen van de NoorderIJplas aan de Hoofd- groenstructuur en het openstellen van een fietsroute door volkstuinparken. Naast recreatief gebruik heeft water ook andere functies zoals drinkwater, transport van mensen en goederen en de afvoer van water. Amsterdam heeft met het huidige watersysteem een sterke troefkaart in handen: het heeft een prachtige waterstructuur, geroemd op wereldschaal; de stad is in het algemeen robuust tegen overstromingen en wateroverlast. Echter, de kansen die het water biedt worden nog lang niet altijd optimaal benut. De stedelijke intensivering zet de “water-ruimte”onder druk: regulering en aanpassing zijn nodig om in Fietsroutes door volkstuincomplexen brede zin aan de nieuwe behoeften te kunnen voldoen. Het behoud van de klimaatrobuustheid vraagt om investeren. Door sterk in te zetten op water, als kwaliteit van de stad, water als onderdeel van het dagelijks leven, zichtbaar en inspirerend en waar tegen de stad bestand is, zet Amsterdam zich op de wereldkaart als stad waar het leefbaar is, aangenaam is en veilig.

De Visie 33 6. Energie: de fossiele brandstoffen raken hoe dan 7. Nederland heeft de ambitie om gastheer te zijn ook een keer op. De stad moet worden ingericht op voor de Olympische Spelen van 2028. De spelen zijn het postfossiele brandstoftijdperk. Waar vinden we een nationale aangelegenheid waarbij Amsterdam als de ruimte voor het opwekken van duurzame energie beeldmerk kan fungeren en de ruimtelijke mogelijk- en in hoeverre worden we onze eigen energieleve- heden heeft om plaats te bieden aan in ieder geval rancier? Amsterdam kiest ervoor een groot deel van het Olympisch Stadion, dorp en zwembad. Als haar energiebehoefte zelf op te wekken. Daarbij locaties hiervoor zijn Havenstad of Zuidas Havenstad gaat het om het toepassen van stadswarmte en aangemerkt. De locatie Havenstad kan worden -koude, zonne-energie, windenergie, gebruikmaking gekoppeld aan het oer-Hollandse thema water en van biomassa en energieopslag in de bodem. Ten fysiek aan de verlenging van de Ringlijn. Bij locatie behoeve van kleinere windmolens op daken en Zuidas kan het Olympisch Stadion van 1928 mogelijk zonne-energie zal afstemming plaatsvinden met worden hergebruikt voor de Spelen. welstand en monumentale waarden. Kleine windturbines op daken kunnen worden geplaatst binnen de welstandsnormen. Grote turbines krijgen de ruimte in het Havengebied. Ook in Amsterdam-Noord wordt hiervoor ruimte gevonden. Daarnaast zal Amsterdam ook investeren in duurzame energieopwekking in de regio omdat de stad nooit in haar geheel klimaat neutraal kan zijn. Water als energiedrager is een vorm van duurzame energie met een hoog potentieel. Verschillende waterbronnen: grond-, oppervlakte- en afvalwater kunnen gebouwen en woningen voorzien van koude, warmte en elektriciteit. De winning van koude en warmte uit oppervlaktewater wordt steeds meer in Amsterdam gemeengoed. Afvalwater heeft naast een warmteafgifte ook een grote potentie in organische componenten. Via vergisting wordt gas geproduceerd wat kan worden ingezet voor warmte en elektriciteit.

Verkavelingprincipe “Laan van Spartaan”

34 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam Windturbines in Amsterdamse haven

Impressie mogelijke Olympische locatie in Havenstad

De Visie 35 Visiekaart Amsterdam 2040 Legenda Waterfront Algemeen

wonen - werken capaciteitsuitbreiding snelweg bovengronds

werken - wonen capaciteitsuitbreiding snelweg ondergronds

werken Hogesnelheidslijn

projecten in planvorming of recent spoorverbinding gerealiseerd hoogwaardig ov bovengronds intensiveren havengebied hoogwaardig ov ondergronds

Uitrol verlengen van tramlijn

wonen - werken internationaal ov knooppunt

werken - wonen hoofd ov knooppunt

werken secundair ov knooppunt

stadsverzorgende bedrijvigheid 1 optie Regiorail Schiphol - Almere

Zuidas 2 optie Oostwest metrolijn

beperkte kwaliteitsimpuls nieuwe pont- en veerverbindingen stadsstraten en -pleinen P+R locatie kwaliteitsimpuls stadsstraten en -pleinen 2e zeesluis

metropolitaan park 2e terminal Schiphol

2e zeecruise terminal Zuidflank jachthavens Zuidas wachtplaats binnenscheepvaart wonen - werken regionale fietsroutes werken - wonen kwaliteitsimpuls stadspark werken Stelling van Amsterdam metropolitaan park strand projecten in planvorming of recent gerealiseerd metropolitane plek

Metropolitaan landschap recreatief programma

Amstelscheg suggestie natuurontwikkeling

Schinkelscheg ontwikkeling waterrand

Tuinen van west kwaliteitsimpuls overgang stad - scheg

opties locatie Olympische Spelen Brettenzone A/B

Zaansescheg intensivering RAI-terrein

Waterland Sportas

Diemerscheg topwinkelgebied

IJmeerscheg studiegebied

zoeklocatie uitbreiding havengebied

(grond-) water gerelateerde projecten

36 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam De Visie 37 38 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam Deel 1b: De grote bewegingen

De grote bewegingen: Ruimtelijke ontwikkelingen in beeld

In dit hoofdstuk laten we zien waar de belangrijkste ruimtelijke ingrepen zullen plaatsvinden, ingrepen die voortkomen uit De Visie: Amsterdam Economisch sterk en Duurzaam, zoals beschreven in hoofdstuk 2. De meeste ingrepen laten zich goed onderbrengen bij een viertal robuuste ‘bewegingen’: ruimtelijke ontwik- kelingstrends, met elk zijn specifieke aanjager: ‘Uitrol Centrumgebied’: door de magneetwerking van Amsterdam breidt de hoogstedelijke kern zich uit; ‘Verweving metropolitane landschap en stad’: Amsterdam wordt zich meer en meer bewust van zijn verbondenheid met, en zijn afhankelijkheid van het omringende landschap; ‘Herontdekking van het Waterfront: Het IJ centraal’: Amsterdam keert terug naar de oorsprong van haar bestaansrecht: het open water; en ten slotte: ‘Internationalisering van de Zuidflank’: via en nabij de hoogwaardige infrastructuur op de zuidflank van de stad intensiveert Amsterdam haar verbondenheid met Nederland en de wereld met de Zuidas als natuurlijk centrum. In de hoofdstukken lichten we een aantal locaties er uit, de zogenaamde metropolitane plekken: locaties op een bijzonder punt in de stad, vaak op het snijvlak tussen stad en landschap, elk met een enorme potentie om er een bijzondere plek van te maken.

De Visie 39 40 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam Hoofdstuk 3

Uitrol centrumgebied

Het hoogstedelijke centrumgebied wordt steeds intensiever gebruikt en breidt zich uit, zelfs tot óver de Ringweg-A10 en het IJ. De ontwikkeling van dit gebied is de meest directe uiting van de onvoorstelbare magneetwerking van het hart van Amsterdam. Mensen, ondernemingen en instellingen vestigen zich zo dicht mogelijk bij deze bron. Het leidt tot een veelheid aan, vaak kleinschalige, particuliere investeringen. Het initieert functiemenging en verfraaiing van de openbare ruimte. Dit lokt weer nieuwe initiatieven en investeringen uit, vooralsnog met name binnen de ring, maar ook steeds meer daarbuiten. Door schaarste aan ruimte en middelen breiden de op de stad georiënteerden hun zoeken vestigingsgebied gestaag uit; dit proces vormt al lang niet meer louter de grondslag voor de revitalisering van de 19e-eeuwse gordel; vandaag de dag wijst het ons bijvoorbeeld op de enorme ontwikkelingspotenties van de noordelijke IJoever en het Zeeburgereiland en de Gordel ‘20-’40. Het draagt eraan bij dat de Zuidas steeds sterker wordt als internationaal centrummilieu. Het uitrolmechanisme reikt zelfs over de Ring: het wekt hernieuwde belang- stelling voor de Sloterplas; het brengt een verdere verstedelijking van Buitenveldert en Amstelveen-Noord dichterbij. De uitrol van het centrum vraagt om een zorgvuldige afweging tussen de talloze ruimtelijke claims die op de kern van de metropool worden gelegd. Hieronder wordt het kader uiteengezet waarbinnen deze claims met elkaar worden geconfronteerd.

De Visie 41 Uitrol centrumgebied Amsterdam 2040 Legenda

Uitrol Algemeen wonen - werken capaciteitsuitbreiding snelweg bovengronds

werken - wonen capaciteitsuitbreiding snelweg ondergronds

werken Hogesnelheidslijn

stadsverzorgende bedrijvigheid spoorverbinding

Zuidas hoogwaardig ov bovengronds

beperkte kwaliteitsimpuls hoogwaardig ov ondergronds stadsstraten en -pleinen verlengen van tramlijn kwaliteitsimpuls stadsstraten en -pleinen internationaal ov knooppunt

metropolitaan park hoofd ov knooppunt

secundair ov knooppunt

1 optie Regiorail Schiphol - Almere

2 optie Oostwest metrolijn

nieuwe pont- en veerverbindingen

P+R locatie

wachtplaats binnenscheepvaart

regionale fietsroutes

kwaliteitsimpuls stadspark

metropolitane plek

recreatief programma

kwaliteitsimpuls overgang stad - scheg

opties locatie Olympische Spelen A/B

intensivering RAI-terrein

Sportas

topwinkelgebied

studiegebied

42 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam De Visie 43 3.1 Nieuwe hoogstedelijke gebieden

De uitrol van het centrumgebied manifesteert zich Wonen in volkstuinparken het sterkst via het grote aantal extra woningen die Op de volkstuinparken Wijkergouw en Rust & Vreugd zullen worden gebouwd in wijken die nu nog als en ook op de parken Sloterdijkermeer en Nut en ‘tuinstedelijk’ of als monofunctioneel werkgebied Genoegen maken we permanent wonen mogelijk. te boek staan, maar in de nabije toekomst tot het Voor de twee laatstgenoemde geldt wel dat er dan (hoog)stedelijke centrumgebied gaan behoren. De hogere waarden moeten worden afgegeven vanwege appartementen zullen in een stedelijke, gemengde de regelgeving in de Wet Geluidhinder en Indus- setting worden gebouwd. Het gaat om een serie trielawaai. locaties die net binnen of buiten de Ring-A10 - beneden Het IJ – zijn gelegen, plus diverse plekken aan de Noordelijke IJoevers. Tot de locaties behoren de Zuidas en Buitenveldert-Noord, de zone tussen de Ring-west en de Ringspoor, het Gooiseweg-tracé en Zeeburgereiland. In de scenario’s voor Havenstad zijn eveneens stedelijke woningbouwopgaven opgenomen. Deze worden besproken in hoofdstuk 4.

Door de vergroting en intensivering van het centrumstedelijke gebied komen tal van parken en recreatieve waterpartijen centraler in de stad te liggen. Om aan de toenemende vraag naar stedelijk, recreatief groen en water te kunnen voldoen worden forse investeringen gepleegd in een aantal van deze parken en waterpartijen. Het gaat dan om onder meer het Rembrandtpark, het Vliegenbos, het Nieuwe Diep en de Sloterplas en -park. Zij zullen net als het Vondelpark en het Westerpark steeds meer als belangrijke stedelijke ontmoetingsplekken gaan fungeren.

Stadsverzorgende bedrijven In het stedelijk milieu moet ruimte blijven voor de werkplaats van de ambachtsman, voor de loodgieter en voor de APK-garage, maar ook voor bouwbedrijven, afval- en reinigingsdiensten en voor toeleve- ranciers. Dit scala aan bedrijfjes, de stadsverzorgende bedrijvigheid, draagt er in belangrijke mate toe bij dat de stad kan blijven functioneren als volwaardig leefmilieu. Daarom worden op een aantal binnenstedelijke bedrijventerreinen zogenaamde enclaves gereserveerd voor deze stadsverzorgende bedrijven. Slechts een beperkt aantal bedrijfsactiviteiten is hier toegestaan. Vanwege de milieuhinderlijkheid is er ook geen ruimte voor woningbouw binnen deze enclaves. Het gaat om onder meer de Schinkel, bedrijvencentrum Westerpark en het Veemarkt- terrein.

44 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam 3.2 Stadsstraten en pleinen

Stadsstraten en -pleinen zijn in het algemeen de woonbestemming gaan richting winkel- of horecabe- ruimere, drukkere straten en pleinen in of tussen stemming. Een andere categorie van aandacht zijn de buurten. Het zijn de stedelijke openbare ontmoe- potentiële stadsstraten en -pleinen. Sommige straten tings- en uitwisselingsruimtes bij uitstek. Het zijn waren in het oorspronkelijke ontwerp bedoeld als visitekaartjes van de stad. Ze hebben nagenoeg altijd verkeersgeleidende of winkelstraat, maar zijn deze een belangrijke winkel- of horecafunctie. Meestal functie gaandeweg kwijt geraakt. Door hun gunstige hebben ze een belangrijke verkeersgeleidende ligging zouden deze straten (opnieuw) als zodanig functie. Klassieke stadsstraten zijn de Van Baerles- kunnen gaan functioneren. Voorbeelden zijn de traat, de Utrechtsestraat en de Beethovenstraat. Van der Pekstraat en het zuidelijkste deel van de Maar ook de Middenweg is een stadstraat, die ter Beethovenstraat, maar ook de Parnassusweg. Tot hoogte van Park Frankendael zijn winkelkarakter deze categorie behoort ook de directe omgeving van verliest. De Weesperstraat/Wibautstraat is een een aantal NS-stations, zoals Muiderpoort, Amstel, stadsstraat met een avenue-karakter; een zeldzaam Lelylaan, en Sloterdijk.De ingrepen die moeten leiden verschijnsel in Amsterdam. tot een succesvolle stadsstraat of -plein zijn hier aanzienlijk groter dan bij de stadsstraten en -pleinen Geleiden van stedelijkheid in ontwikkeling. De verbetering en ontwikkeling van stadsstraten en -pleinen speelt een belangrijke rol bij de uitrol van Niet alleen in de ‘uitrolgebieden’ maar ook in het het centrummilieu. Via stadsstraten en -pleinen kan erkende hart van de stad worden verschillende de behoefte aan centrumstedelijke milieus gekanali- gevestigde stadsstraten en -pleinen op een hoger, seerd worden aangeboden: hierin moet de fijnmazige metropolitaan plan gebracht. Het Mr. Visserplein en functiemix worden gerealiseerd waardoor de rustige het Rembrandtplein worden heringericht. Voor het woonmilieus van de noodzakelijke stedelijkheid ‘om Leidseplein is een vergevorderd herinrichtingsplan. de hoek’ worden voorzien. Potentiële hoogstede- Ook wordt herinrichting van het Jonas Daniël Meyer- lijke gebieden gaan door stadsstraten en -pleinen plein beoogd. De meest omvangrijke projecten zijn definitief deel uitmaken van het centrum, verschil- de Rode Loper, Coalitieproject 1012 en het Museum- lende milieus binnen het centrum zoals de Zuidas plein en omgeving. en de Pijp, worden op een natuurlijke manier met elkaar verbonden, naoorlogse uitbreidingsgebieden Rode Loper worden door stadsstraten en -pleinen aan ‘de stad’ Het tracé Damrak - Rokin – Vijzelstraat/Vijzelgracht gekoppeld. - Ferdinand Bolstraat moet een entree-met-allure worden. Deze ‘Rode Loper’ volgt het bovengrondse De ruimtelijke opgave hierbij richt zich met name tracé van de Noord/Zuidlijn. Het is de combinatie op stadsstraten en -pleinen in ontwikkeling. Deze van station Zuid, Centraal Station, de Noord/Zuidlijn stadsstraten hebben een erkende verbindingsfunctie en het Europese netwerk van hogesnelheidslijnen maar zijn als uitwisselingsmilieu vooralsnog onvol- (HSL), die de motor vormen achter de Rode Loper, doende ontwikkeld, wat opmerkelijk is gezien hun net zoals in 1900 de ingrijpende herprofilering van hiertoe gunstige ligging in de stad. Dat kan liggen het Damrak samenviel met de komst van het Centraal aan het ontbreken van kwalitatief hoogwaardige Station (1888), de opening van de Beurs (1905) en voorzieningen of een kwaliteitsarme woningvoorraad de stroomtram over het Damrak. Er zijn plannen voor in de belendende gebieden. Voorbeelden zijn de een hoogwaardige herinrichting van de openbare Jan Evertsenstraat, het Surinameplein, de Rijnstraat ruimte. Als onderdeel hiervan loopt er een onderzoek of het zuidelijk deel van de Ferdinand Bolstraat. De om in de Vijzelstraat/Vijzelgracht eenrichtingsverkeer ‘hardware’ voor verbetering is in beginsel aanwezig. in te voeren. Er wordt ook ingezet op uitbreiding en Om het voorzieningenniveau te verruimen en te sterke kwaliteitsverbetering van het winkelaanbod diversifiëren is in een aantal gevallen bestem- op onder meer het Rokin, in de Vijzelstraat en op mingswijziging nodig, met name in de plint. In het Damrak. Uiteindelijk kan hier een winkelmilieu een aantal gevallen zal het om omzetting van de ontstaan van internationaal niveau.

De Visie 45 Coalitieproject 1012 Museumplein en omgeving Het Damrak en het Rokin liggen tevens in het Het Museumkwartier is een unieke plek in plangebied van Coalitieproject (postcode)1012, Amsterdam met vier culturele instellingen van gericht op een algehele kwaliteitsverbetering wereldniveau: Het Rijksmuseum, Stedelijk Museum, van het hoogstedelijke leefmilieu in onder meer Van Gogh Museum en het Concertgebouw. Maar het het Wallengebied. Met deze strategie wordt een Museumkwartier is bovendien een belangrijke toeris- majeure opwaardering en herprofilering van het tische trekpleister. Alle vier de culturele instellingen gebied gerealiseerd. Er wordt een hoogwaardig zijn aan het verbouwen of hebben plannen daarvoor. milieu van wonen, werken en verblijf geschapen door De verwachting is hierdoor het aantal bezoekers zowel het verbeteren van de openbare ruimte, de groeit naar 5 miljoen per jaar. Door de aanleg van de straten en de pleinen, als het stimuleren van nieuwe Noord/Zuidlijn zal een groot deel van hen straks het branches en het verminderen van criminogene Museumplein vanuit een andere richting benaderen. functies en actoren. Een aantal ‘sleutelprojecten’, Hiervoor moeten het Museumplein en de omgeving zoals de herontwikkeling van het Beursplein en het worden aangepast. Daar komt bij dat het Museum- Oudekerksplein en de herinrichting van de Rode plein op dit moment al niet goed is opgewassen Loper, werken daarbij als vliegwiel voor versterking tegen het dagelijks gebruik. van de economie en de ruimtelijke kwaliteit en de straatgerichte aanpak gaat zorgen voor vermin- In 2008 is de Visie Museumkwartier opgesteld om dering van criminogene, economisch laagwaardige de kwaliteit van de openbare ruimte te verbeteren en/of overlastgevende functies. Uitbreiding van het en het Museumkwartier beter te positioneren in centrumgebied begint met versterking van het hart. de stad. Het motto is metropolitaan, cultureel en verbonden. In 2009 werken we aan het Masterplan Museumkwartier waarin deze uitgangspunten verder worden gebracht. De kernmerken van het ontwerp voor het plein zijn een grootstedelijke en culturele

Verbinding Amsteloevers

46 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam uitstraling; de materialisering past in de Puccini- samenwerken in marketing, promotie en program- methode. Het gras wordt van de beste kwaliteit. Het mering waardoor het Museumplein kan uitgroeien tot plein verandert van achtertuin naar een verbindende een vijfde culturele instelling. voorkant waar de culturele instellingen met hun gezicht naar staan. Het open veld blijft behouden De Amsteloevers en is geschikt voor evenementen en demonstraties. De Amstel is de eerste levensader van Amsterdam en Het ontwerp biedt een antwoord op grotere en heeft altijd een recreatieve functie gehad. De rivier andere voetgangersstromen en een beter verblijfs- en haar oevers vormen een prachtige verbinding klimaat voor Amsterdammers en bezoekers o.a. door tussen stad en ommeland en haalt de natuur de stad de aanleg van promenades. Er komt een betere in. Het is belangrijk dat het recreatieve en groene verbinding met de stadsomgeving door de aanpak karakter van deze ‘scheg’ versterkt wordt en de van de verbindende straten met de Pijp en de Amstel als geheel wordt ervaren. Hiervoor is een PC-Hooftbuurt met meer aandacht voor voetgangers. continuïteit van wandelen fietsroutes tussen de Naast het ontwerp voor het plein is er veel aandacht waterstad (grachtengordel) en het veenweidegebied voor meer ruimte voor functies en voorzieningen op nodig en het verbeteren van de balans van wal- en en in de omgeving ervan: winkels, galeries en vooral waterfuncties op deze route. De Amstel is de rustige meer goede restaurants, grand cafés en brasseriën. recreatieve verbinding naar het buitengebied en is Ook zullen de fietsvoorzieningen in het Museum- de tegenpool van de ‘drukke’ Noord/Zuidlijn, die de kwartier worden uitgebreid en verbeterd. IJoevers verbindt met de economische zone De vier culturele instellingen en de gemeente gaan Schiphol-Zuidas.

3.3 Auto en de stad

De uitrol van de hoogstedelijke kern en het intensievere gebruik ervan vraagt om een herijking van de rol van de auto in de stad. Het komt in grote lijnen neer op het autoluwer maken van het gebied, op verschillende manieren.

Zoekgebied openbare ruimte enpositie auto in het centrumgebied Het streven naar een autoluwer centrumgebied zet in eerste instantie in op het terugdringen van geparkeerde auto’s op straten en pleinen die behoren tot het hoogstedelijke centrumgebied. De ambitie om de hoogstedelijke kern te zijn voor een groeiende Metropool vraagt immers om meer kwaliteit van het stedelijk kerngebied en om ruimte voor het groeiend aantal inwoners en bezoekers. Deze druk van meer mensen en meer verplaatsingen vraagt in oudere delen van de stad - die nooit ontworpen zijn voor de auto - om prioriteit voor de voetganger, de fietser, het openbaar vervoer en vervoer over water. Er blijkt ook vraag te zijn naar woningen in een hoogstedelijke autoluwe setting en zijn steeds minder bedrijven in het centrumgebied nog sterk afhankelijk van de auto. Dit laatste overigens mede door het gevoerde parkeerbeleid van de laatste 20 jaar.

De Visie 47 Zoekgebied voor verbetering openbare ruimte en kortere ritten minder vaak voor de auto gekozen zal positie auto in het centrumgebied worden. Zo’n invulling van een meer autoluw centrum Voor een deel van de op straat te saneren parkeer- zal ook het draagvlak voor hogere frequenties in plaatsen zullen wel alternatieven in de vorm het openbaar vervoer vergroten. Minder auto’s in van garagevoorzieningen moeten komen. Voor het centrum dragen op hun beurt weer bij aan een incidentele bezoekers en toeristen voldoet een betere doorstroming van het openbaar vervoer en parkeerplaats aan de rand van de stad, vanwaar de fiets. Voor het draagvlak van het verder terug- men verder kan reizen met verschillende vormen van brengen van de auto uit het straatbeeld is wel openbaar vervoer of met de fiets. Voor bewoners en noodzakelijk dat de alternatieven aantrekkelijk en bedrijven kunnen buurtgarages binnen een beperkte comfortabel zijn en dat buurten zelf profiteren van loopafstand (400 à 500m) een alternatief bieden. de autoluwere situatie. Door middel van pilots kan Bijkomend effect van iets verder gelegen parkeer- geëxperimenteerd worden verschillende vormen van plaats is dat men bewuster een afweging maakt voor autoluw maken van buurten en straten, in combinatie de te kiezen vervoersvorm, waarbij met name voor met het verbeteren van alternatieven.

3.4 Verbetering stedelijk OV-net en uitbreiding parkeer+reisfaciliteiten

Bij intensivering van het gebruik en het tegelijkertijd eventueel het Amsterdamse Bos, waardoor de Zuidas autoluwer maken van de binnenstad hoort dus ook direct is aangesloten op groen en recreatie. Als alter- verbetering van het stedelijk openbaar vervoernet. natief zou lijn 16 kunnen worden doorgetrokken naar Op termijn wordt met de ingebruikname van de het Amsterdamse Bos, in samenhang met de ontwik- Noord/Zuidlijn een slagader toegevoegd aan het keling van de Sportas. Amsterdamse OV-net. In combinatie met de ontwik- Verder is een tramverbinding vanuit de Indische keling van de Zuidas, waarbij station Amsterdam buurt naar Zeeburgereiland gewenst, zeker gezien Zuid zich ontwikkelt tot tweede OV-knoop van het intensieve ruimtelijke programma. Ook een (inter-)nationaal belang, zullen openbaar vervoer- tramverlenging naar het Sciencepark (lijn 3, 12 of 15) verplaatsingen minder eenzijdig georiënteerd zijn kan bijdragen aan de uitrolambities aan de oostzijde op het Centraal Station. De noodzakelijke verbe- van de stad. teringen zullen vooral gezocht moeten worden in Wanneer verstedelijking plaats gaat vinden langs een het optimaliseren van het tramnet in de vorm van deel van de Gooiseweg hoort daar een aansluiting hogere frequenties en hogere doorstroomsnel- op het tramnet bij in de vorm van een verlengde heden. Dat laatste kan door meer prioriteit te geven lijn 12. Een en ander moet overigens wel getoetst op kruispunten, het aanpassen van routes en het worden op effecten op het autonetwerk, omdat samenvoegen van kort achter elkaar liggende haltes. de Gooiseweg een belangrijke corridorrol vervult, Hiermee wordt zowel de capaciteit als de kwaliteit die nog belangrijker wordt met ontwikkelingen als voor de reiziger vergroot. De belangrijkste opgaven Overamstel en Wibaut aan de Amstel. liggen bij de lijnen van en naar Nieuw-West vanwege de grote afstand en de lijnen op de binnenring, die Buslijnen vormen een onmisbare en flexibele belangrijker worden met het gereedkomen van de aanvulling op trajecten waar de tram onvoldoende Noord/Zuidlijn. draagvlak heeft. Essentieel is dat ze aanzienlijke Daarnaast zijn er aanpassingen in het tramnet schoner en stiller worden en dat er op de belang- gewenst die samenhangen met ruimtelijke rijkste routes een goede doorstroming met vrije ontwikkelingen die zich voordoen in het kader van de banen en voorrangsregelingen is. Voor het centrum- uitrol van het centrumgebied. Zo zal gebied met straten die niet geschikt zijn voor tram en het gebied Houthavens een aansluiting moeten bus en waar de rol van de auto verder wordt terug- krijgen op het tramnet (lijn 3, 5 of 10). De gedrongen kunnen (elektrische) vormen van alter- Zuidas zal een meerzijdige tramontsluiting moeten natief vervoer een goede aanvulling vormen op de krijgen (lijn 4 en/of lijn 24/16). Tram 5 kan hier intensief gebruikte lijnen. worden doorgetrokken naar het Gelderlandplein en

48 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam Parkeer+reisvoorzieningen voor incidentele binnen- ligt de prioriteit voor het zoeken naar overstap- stadbezoekers en toeristen zullen op aanvullende punten voor frequente bezoekers en forenzen op locaties op multimodale knooppunten rond de een grotere afstand van het stadscentrum of bij Ringweg A10 en langs de belangrijkste invalswegen herkomstgebieden. Dit ook om oneigenlijk gebruik gecreëerd moeten worden. Essentieel zijn een voor bestemmingsparkeren te voorkomen en de hoogfrequente OV-bediening, ook later op de avond toch al intensief gebruikte ring niet nog verder voor cultuurbezoekers, en nabijheid van de op-/afrit te belasten. Het P+R-programma moet in nauwe zodat de overstaptijd tot een minimum beperkt blijft. samenwerking met regionale partners worden Daar P+R-terreinen veel (schaarse) ruimte vergen op ingevuld. Behalve om P+R locaties in en om de stad plekken die ook geschikt zijn voor andere functies, gaat het om P+R op grotere afstand.

3.5 Hoogbouw en uitrol centrumgebied

De middeleeuwse en 17e eeuwse stad vormt de kern lijnen over een lengte van circa 2 kilometer geen van Amsterdam. Het behoort tot het DNA van de bebouwing hoger dan 30 meter worden geplaatst. stad. De grachtengordel is voorgedragen voor de Hoge bebouwing op grotere afstand dan 2 kilometer, werelderfgoedlijst van UNESCO. Vanzelfsprekend zelfs de Rembrandttoren, gaat meedoen in de maat is de visie op hoogbouw beschermend voor het en de schaal van de ruimte waarin de waarnemer zich gebied binnen de Singelgrachtzone. Vanaf de 10 op bevindt. de kaart aangegeven cruciale punten mag in zicht-

Hoogbouw en uitrol centrumgebied

De Visie 49 Het stedelijke centrummilieu beperkt zich al lang silhouet. niet meer tot de historische stad, maar breidt zich Omdat deze maat geen impact heeft op de beleving gestaag uit tot de aan de Ring A10. Langs de A10 is vanuit het centrum maar wel van grote economische de economische waarde zo hoog dat zich een zone waarde is wordt in deze zone gestimuleerd om van bebouwing tot 60 meter heeft ontwikkeld in hoogbouw tussen de 30 en 60 meter te ontwikkelen, de loop der tijd, met hogere accenten rond enkele en bij belangrijke knooppunten liefst nog hoger. knooppunten. Zuidas en Teleport zijn de prominentst Uitzondering is de A10 in Noord, pal tegenover zichtbare. Deze bebouwing ervaar je vanaf de A10 waterland, waarlangs hoogbouw in principe niet en in de directe omgeving. In het straatbeeld van gewenst is. het centrumgebied valt deze hoogtemaat weg in het

3.6 Ondergrond en uitrol centrumgebied

Binnen de Ring A10 worden de beperkte hoogbouw- Waar in het kader van het streven naar een mogelijkheden steeds meer aangevuld met kansen autoluwere stad ondergrondse parkeervoorzieningen om in de ondergrond te bouwen. Hier creëren we gerealiseerd kunnen worden komt een deel van verdere verdichting en functiemenging. Onder de het maaiveld vrij voor andere functies. Waar zwaar (historische) panden in het centrum bouwen we belaste kruispunten van openbaar vervoer en ander extra verblijfsruimtes. In winkelstraten waar boven verkeer ondergronds gebracht kunnen worden winkels gewoond wordt (zoals Damrak, Rokin, P.C. kunnen fysieke barrières worden geslecht en kan de Hooftstraat en Ferdinand Bolstraat) kunnen we zo doorstroming worden verbeterd. Dergelijke ingrepen ondergronds extra winkelruimte creeren zolang de vergen grote investeringen die opgebracht zullen entree direct aan de straat grenst. Op andere locaties moeten worden met waardevermeerdering uit de realiseren we uitbreidingen van (semi) culturele directe omgeving. Sociale en fysieke veiligheid is voorzieningen waarbij geen primaire behoefte een belangrijke randvoorwaarde voor ondergrondse is aan daglicht zoals theaterzalen, muziekzalen, oplossingen. bioscoopzalen en discotheken. Het fraaie, historische en kenmerkende karakter van de Amsterdamse Voor onze duurzame energievoorziening zijn we in binnenstad blijft behouden en wint aan kracht door het centrumgebied (grotendeels) afhankelijk van toevoeging van de ondergrondse component. koude en warmteopslag. Stadsverwarming biedt niet Ondergronds bouwen kan slechts op plekken waar overal soelaas omdat er in de ondergrond weinig geen belangrijke archeologische waarden aanwezig ruimte is om de tracés naar het centrum door te zijn. Voor archeologische waarden is behoud in trekken. De diepe ondergrond onder het centrum situ essentieel. Sinds 2008 worden archeologische zal in 2040 gezoneerd moeten zijn om een optimaal waarden opgenomen in de bestemmingsplannen van rendement uit de WKO te kunnen halen. stadsdeel Centrum.

Niettemin kunnen we de archeologie van Amsterdam beter zichtbaar maken. Restanten van Amsterdam door de eeuwen heen. Bebouwingsresten van woonhuizen, waterkelders, ophogingslagen, kloosters en kerken tonen de schatkamer van tien eeuwen Amsterdam aan bewoners en bezoekers van de metropool. Realisatie van de verschillende functies in boven- en ondergrond gebeurt in optimale afstemming met de grondsituatie, zodat er geen nieuwe grondwaterproblemen ontstaan en kansen gegrepen worden om bestaande problemen op te lossen.

50 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam Metropolitane plek Sloterplas Een van de meest omvangrijke groen- en waterpro- jecten is de Sloterplas en omgeving. Het heeft de potentie een grotere betekenis te hebben als één van de stedelijke parken recreatiegebieden binnen Amsterdam. De ambitie bestaat uit de transformatie van de ‘naoorlogse nieuwbouwplas’ naar een attrac- tieve en goed bezochte ‘stadsplas en -park’ met een goede waterkwaliteit, met een duidelijke betekenis voor de hele stad en Nieuw-West in het bijzonder. Dit alles onder de gezamenlijke noemer ‘levendigheid aan het water’. Indien daarbij kleinschalige sportcom- pexen moeten worden vervangen door woningbouw, dan moeten deze sportfuncties elders terug komen in het Sloterplasgebied.

Het doel is om de Sloterplas en omgeving onderdeel te laten zijn van het collectief geheugen van de metropool. Daarbij moet de Sloterplas en -park steviger worden verweven met de omliggende buurten, zodat het gaat functioneren als het recreatieve centrum van Nieuw-West. Daarvoor is het nodig om: recreatieve attracties toe te voegen en andere functies met een breed publiek en reikwijdte. In de Integrale Beleidsvisie voor het gebied is voor elk van de vier oevers een specifiek profiel beschreven: Noordoever – stedelijk, cultuur en wonen; Oostoever – ontspannen en groen, Zuidoever – stedelijk, shopping en vermaak; Westoever – sport, leisure, adventure en groen, De Sloterscheg en Westrand – Sloterplas en -park, Sportpark Ookmeer en Tuinen van West – definitief als voorwaardige groen-recreatieve zone te ontwikkelen, gelijkwaardig aan de Amstelscheg en de Amsterdamse Bosscheg, Sloterplas en -park in samenhang te ontwikkelen met centrumontwikkeling Osdorpplein, De Sloterplas en -park middels fietsen vaarroutes te koppelen aan de metropolitane kern, aan de andere delen van de Sloterscheg, aan de Bretten- scheg en aan de Amsterdamse Bosscheg, De bereikbaarheid vanuit het metropolitane kerngebied met het openbaar vervoer verder te verbeteren, alsmede de parkeervoorzieningen voor auto’s, De Sloterplas en omgeving als schakel tussen stad en de groene scheggen rondom de stad, samen met de Amstelscheg en Nieuwe Meer, gelijkwaardig en complementair op te nemen.

De Visie 51 Scenario 1

Voor de Noordoever van de Sloterplas zijn twee Scenario 1: scenario’s uitgewerkt: In aanvulling hierop wordt een nadere ontwikkeling en intensivering geschetst voor het haventje en worden de buurten meer naar de haven gericht. De bebouwing ten noorden van de haven – Dorus Rijkershof en omgeving – wordt vervangen door een combinatie van woonbebouwing met voorzieningen in een stedelijke dichtheid gericht op de haven. De plinten van de flats aan Burg. Hogguerstraat krijgen een bedrijfs- of winkelbestemming. Het strandje op de zuidelijke landtong kan verder ontwikkeld worden tot een werkelijk stadsstrand met bijbehorende tijdelijke, seizoengebonden functies. De openbare ruimte langs de Noordzijde wordt opgeknapt en krijgt een belangrijke kwaliteitsimpuls door het verwijderen van de overmaat aan infrastructuur, het doorzetten van de ‘bomenallee’ en een nieuwe inrichting van het noordelijk bastion, waarmee de aantrekkingskracht en verblijfskwaliteit verbeterd en het rondje Sloterplas versterkt wordt. Café Oostoever wordt uitgebreid met een hotelfunctie en het tennispark wordt herontwikkeld.

52 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam Scenario 2

Scenario 2:

Gezocht is naar een nieuwe invulling van het gebied. De ambitie richt zich op een ontwikkeling van de Sloterplas met een stedelijke allure, waardoor de plas ook op stedelijke schaal betekenis kan krijgen. De ‘bomenallee’ is omgevormd tot een ‘buitenplaats’ bestaande uit een parkachtige openbare ruimte met een hoog inrichtingsniveau en een sterk parken evenementenmanagement. Deze ‘buitenplaats’ wordt gecombineerd met een gebouwde publieks- trekker – bijvoorbeeld tentoonstellingsruimten. De haven is vergroot, heeft extra programma en is geori- ënteerd op de promenade aan de noordzijde. De spoorstrook is voorzien van extra woonbebouwing en in de ruimte tussen de flats is ruimte voor extra woon- of atelierruimte waardoor de flats tezamen met de nieuwe plinten ook een ‘adres’ aan de plas krijgen. Het tankstation vervalt.

De Visie 53 Metropolitane plek: Het Oosterdok en Metropolitane plek: Nieuwe Diep – ‘Park van omstreken – ‘Evenementenpark’* de Wetenschap’* Op het terrein van het Marine-Etablissement Een nieuw stedelijk park met een technologie- en kan in de toekomst een evenemententerrein aan wetenschapscentrum waar kinderen en volwas- de stad worden toegevoegd. Het Museumplein senen spelenderwijs kennismaken met de weten- alleen kan de druk niet aan. Het is een nieuwe schap. Amsterdam als mondiale internethub plek in de stad die open is, waar geluid gemaakt wordt op deze plek manifest. Het nieuwe park mag worden en waar grote hoeveelheden verbindt de woonmilieus van IJburg en Zeebur- mensen bijeen kunnen komen. De totstand- gereiland met het oude centrum, speelt in op de koming ervan zal een vliegwiel zijn voor ontwik- behoefte aan nieuwe ruimte voor technologie, kelingen in de buurt, rondom het Oosterdok en onderzoek en ontwikkeling, en richt zich op de Plantagebuurt ontstaat zo een tweede Museum- toekomst van Amsterdam: onderwijs en kinderen. kwartier met focus op VOC-verleden, nautische Mensen uit binnen- en buitenland en uit de stad functies en muziekfuncties. Ook ontstaat er bijna zelf leren het gebied kennen: het metropolitane als van zelf een ‘muziekcluster Oosterdok’. Het kerngebied breidt zich uit in oostelijke richting, verbeteren van de bereikbaarheid en de kwaliteit voorbij het NEMO en het Scheepvaartmuseum. van de openbare ruimte is een belangrijke Het draagvlak neemt toe voor de verdere ontwik- voorwaarde. keling van de Indische buurt. Dit gaat gepaard met de verbetering van het imago en econo- *Uitwerking is voorbeeld ter inspiratie – géén plan! mische versterking van de buurt. Het imago van Sciencepark wordt versterkt door de nabijheid van een groen wetenschapspark gericht op kinderen. Zo wordt het nog aantrekkelijker voor buitenlandse bedrijven en onderzoekers zich hier te vestigen.

*Uitwerking is voorbeeld ter inspiratie – géén plan!

54 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam Hoofdstuk 4

Verweving metropolitane landschap en stad

Amsterdam wordt omgeven door een zeer divers landschap, het zogenaamde metropolitaan landschap. Dit landschap dringt ver de stad in via de groene scheggen. Deze verhogen de aantrekkelijkheid van de stad, en geven Amsterdam de mogelijkheid om binnen bestaand stedelijk gebied sterk te verdichten en toch leefbaar te blijven. De ruimte die geboden wordt oogst een hoge en groeiende waardering en een groeiend gebruik. Al in de Gouden Eeuw recreëerden (welgestelde) Amsterdammers in het ommeland. Talrijke landgoederen verrezen in alle windrichtingen: west (IJ), zuid (Amstel), Oost (Vecht) en Noord (Beemster). Dat landschap is in het AUP als groene scheggen in de uitdijende stad opgenomen. Het landschap was daarbij deels een gegeven (Amstel, IJ), deels geconstrueerd (Amsterdamse Bos, Sloterplas). De ambitie achter de structuurvisie is dit geheel tot een metropolitaan landschap uit te bouwen.

De Visie 55 Metropolitaan landschap Amsterdam 2040

Legenda Metropolitaan landschap Algemeen

Amstelscheg regionale fietsroutes

Schinkelscheg kwaliteitsimpuls stadspark

Tuinen van west Stelling van Amsterdam

Brettenzone strand

Zaansescheg metropolitane plek

Waterland recreatief programma

Diemerscheg suggestie natuurontwikkeling

IJmeerscheg ontwikkeling waterrand

kwaliteitsimpuls overgang stad - scheg

(grond-) water gerelateerde projecten

56 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam De Visie 57 4.1 Groene scheggen en de Stelling van Amsterdam

In de huidige situatie bestaan de scheggen uit zeer teiten, evenementen, tijdelijke en permanente grote parken (Amsterdamse Bos, Twiske, Spaarn- voorzieningen en functies. Functies kunnen een woude met Brettenzone en Diemerbos), uit histo- range hebben van een theetuin op een boerenerf risch cultuurlandschap (Waterland, Amstelland, tot voorzieningen voor grootschalige evenementen. Tuinen van West). Verder gelegen gebieden (duinen, De waardeafweging vindt vooral plaats in de stad en Vechtplassen en Gooi) hebben een meer natuurlijk de regio waarmee deze partijen doorslaggevende karakter. Veel groen gebieden liggen dichtbij de invloed krijgt op de koers van het metropolitane stad en zijn goed per fiets te bereiken, waardoor landschap. het verkeerssysteem minimaal wordt belast en het recreatief karakter van de gebieden minimaal Streven naar diversiteit en differentiatie is een wordt aangetast. Het fietsgebied voor de gemid- belangrijke strategie voor het groen rondom delde recreatieve fietser rondom Amsterdam komt Amsterdam. De door de natuur en geschiedenis ongeveer overeen met de hoofdverdedigingslijn bepaalde verschillen tussen gebieden worden verder van de Stelling van Amsterdam. Door snellere en uitgebouwd. Het groen rondom Amsterdam biedt aantrekkelijkere routes, elektrische fietsen een meer ruimte en beslotenheid, weide, water en bosland- bekendheid van de routes is de verwachting dat de schappen en dat alles is in vele vormen. Verschillend actieradius nog wat zal toenemen, mogelijk tot het gebruik leidt tot verder onderscheid. Ook de kustgebied en de Gooise heuvelrug. ordening van de verschillende landschapsonderdelen van de scheggen verschilt enorm. Een overzicht met De Amsterdamse scheggen hebben een hoge de klok mee: waardering en een groeiend gebruik. Ten opzichte van de parken bieden ze rust, ruimte en schaal. Waterland Toch scoren elementen als rust en diversiteit van het Waterland is het meest gave Hollandse landschap groen in en rond Amsterdam beneden het Neder- van de Amsterdamse stadsrand. Waterland ligt landse gemiddelde. Deze zwakte hangt samen met aan de rustige kant van Amsterdam en dat voel je gegevenheden die samenhangen met de grootte van meteen achter de messcherpe stadsrand. Veenweide Amsterdam en de ligging in een overheersend natte landschappen en oude, cultuurhistorisch belangrijke en vlakke mensgemaakte omgeving. Amsterdam dorpen met veel water karakteriseren het gebied. wil deze zwakte compenseren door een uitstekende Natuur is sterk agrarisch beïnvloed maar internati- langzaam verkeer en OV-bereikbaarheid, het verbe- onaal van hoge waarde. Op grotere schaal maakt teren van programma en inrichtingskwaliteit en het het gebied deel uit van het nationaal landschap maximaal uitbuiten van de wel aanwezige diversiteit Laag Holland, waarin ook de grote droogmakerijen en differentiatie. zijn gelegen. Melkveehouderij is de drager van alle waarden in het gebied, maar er zijn zorgen over de Amsterdam ziet haar omgeving dus als een metropo- duurzaamheid van deze landbouw enerzijds en er litaan landschap. Dit is een mede op de stedelingen zijn zorgen of de melkveehouderij nog te combi- afgestemd landelijk gebied, waarbij de wensen van neren is met het kleinschalige karakter Waterland. stedelingen samensmelten met het karakter van Het is met name de vraag hoe de benodigde schaal- de landschappen. Metropolitaan landschap bouwt vergroting binnen de melkveehouderij kan worden meestal voort op de nu aanwezige sterke cultuur- geaccommodeerd. Drastische keuzen kondigen zich historische identiteit van gebieden en gaat die al decennia aan maar willen maar niet urgent worden. versterken. Daarbinnen hebben ondernemers exploi- Het recreatieve gebruik is de afgelopen 10 jaar sterk tatiemogelijkheden. In die zin is zijn de ondernemers, gegroeid en de waardering is erg hoog. Het gebied waaronder de agrariërs, belangrijke dragers van is vooral geschikt voor fietstochten en natuurbeleving het landschap. Het programma van metropolitaan en in mindere mate voor varen, schaatsen, zwemmen landschap bevat elementen als beleving, verhalen, en wandelen. De koers is gericht op behoud van de gelaagdheid, imago opbouw, monumenten, geogra- bestaande waarden, maar wel met een scherp oog fische en ecologische waarden, producten, activi- voor ontwikkelingen. Landschappelijke dragers en

58 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam waarden zijn sterk met elkaar gekoppeld. Als één naar een mechanisme om privaat gebruik en publiek van de elementen wegvalt zakt het bouwwerk ineen. gebruik op een goede manier te combineren. Goede Behoud alleen al vereist grote inspanningen die voorbeelden zien we nu bij Fort Diemerdam. Nabij raken aan de financieringssystematiek van Europa, Diemen zijn er kansen voor een transferium annex Nederland en de regio. De ontsluiting vanuit de stad evenemententerrein met aan aansluiting op een is vrij goed, maar verbindingen tussen het oostelijke verlengde tram 9. De zone langs het Amsterdam deel van waterland en het westelijk deel zijn door Rijn Kanaal, die al begint bij het Flevopark biedt veel natuurlijke barrières slecht. veel aanknopingspunten voor intensivering van het gebruik. Verder van de stad liggen bijzonder fraaie Er is behoefte aan meer kleinschalige horecavoor- routedoelen met bijzondere waarden. Muiden, zieningen. Boeren kunnen verder worden onder- Weesp, Naarden, de Gooise landgoederen, de steund door het toestaan van zorgboerderijen Stellingforten zijn cultuurhistorische belangrijk en en kleinschalige overnachtingsmogelijkheden in recreatief aantrekkelijk. Naardermeer en Vecht- bestaande bouw en door ze de mogelijkheid te plassen bieden hoge biodiversiteit, rust en mooie bieden hun voedingsproducten af te zetten in landschappen, de Gooise heiden en bossen een Amsterdam. Het nog westelijker gelegen gebied afwijkende natuur en uitstekende recreatiemogelijk- van Westzaan is vooral toegankelijk via de trein. heden. Juist in de a 1 corridor zijn de langere fiets- Verdere voorzieningen ontbreken echter. De recre- routes hierdoor belangrijk. De natuurboulevard langs atieve voorzieningen zijn geconcentreerd in het de IJmeerkust, en de brug over het Amsterdam-Rijn- Twiske bij Oostzaan en het Hemmeland bij Monnic- kanaal bij Nigtevecht zijn geplande verbeteringen. kendam. Dicht bij Amsterdam ligt een grote juist Dit gebied zal uiteindelijk meer investeringen vragen gesaneerde vuilnisbelt, de Volgermeer, die in het in recreatieve routes. Met name een aantrekkelijke komend decennium ontsloten wordt en vrijwel route door de Bloemendalerpolder, die Diemerbos programmaloos is. De plannen mikken op natuur- met Vecht verbindt is belangrijk. Is het deel van de waarden en nodigen uit tot een creatieve invulling. Vecht tussen Muiden en Weesp voor de recreant De toeristische potentie van het gebied is erg nauwelijks zichtbaar, en langs de westoever niet groot. Marken, Volendam en de Zaanse Schans zijn eens te bereiken. De Diem, Gaasp en Gein nu nog onderdeel van het programma van massatoerisme. nauwelijks gebruikte wateren geschikt voor kleine De individuele toerist heeft het gebied nog maar kort watersport. Uitbreiding van aanlegplaatsen zal deze geleden ontdekt, per fiets. Kleinschalige toeristische watertjes verder geschikter maken. voorzieningen zijn kansrijk. Uitbouw van het merk Amsterdam in dit archetypische Hollandse landschap Amstelscheg biedt ook mogelijkheden. Nergens is de stad zo goed verbonden met het landelijk gebied als langs de Amstel. Het dichte, De Diemerscheg en het Gein levendige, uitrollende centrumstedelijk milieu, een Nabij de stad ligt de spaghetti van nationale infra- internationaal zakencentrum en het statige rivierland- structuurlijnen (snelwegen, spoorlijnen scheep- schap in Hollandse weiden zijn via kort overgangs- vaartkanalen) op een landschap vol met riviertjes. gebied met elkaar verbonden, daarmee draagt De verwachte mobiliteitsgroei tussen 10 en 30 km deze scheg misschien wel het meest bij aan het rond Amsterdam zal dit gebied verder belasten. vestigingsklimaat van Amsterdam van alle scheggen. Wat overblijft is een landschap van versnipperde De Amstel wordt verder ontwikkeld als verbindende kamers, die groter worden met de afstand tot de ruggengraat van twee verschillende werelden die stad. De regio kan zich met haar ruimtegebrek beide van topkwaliteit zijn. Hoogwaardig programma niet veroorloven de kamers geheel ongebruikt te en het uit elkaar halen van snelle en langzame laten. In de Diemerscheg is een intact stelsel van verkeersstromen zijn hierbij belangrijke ingredi- langzaam verkeerverbindingen een voortdurende ënten. Het culinaire centrum Ouderkerk is hierbij zorg. Dit stelsel is nodig om alle kamertjes te blijven een centrale bestemming. Op de flanken van de verbinden. Nu heeft dit stelsel een labyrintisch Amstelscheg moet het een ander gebeuren aan de karakter, de oriëntatiemogelijkheden moeten worden ontwerpkwaliteit en de toegankelijkheid, zowel aan verbetert. Een helder langzaamverkeernetwerk is een de kant Amsterdam Zuidoost als aan de kant van voorwaarde voor gebruik van de kamers. Voor de Amstelveen. De druk op het gebied is groot. Vooral kamers van de Diemerscheg wordt verder gezocht verdichting van het stedelijk milieu rond de scheg

De Visie 59 drukt stedelijke functies het landelijke gebied in. Dit De Westrand: de Brettenscheg en de Sloterscheg is problematisch en alleen met de grootste zorgvul- Met de inrichting van de Brettenzone, de Tuinen digheid in de ontwerpopgave en een compromisloze van West en de herinrichting van het gebied om keuze voor kwaliteit kan dit worden ingepast op een de Sloterplas zijn de recreatiemogelijkheden van manier de het gebied verder ten goede komt. Verder de Westrand veel dichter bij Amsterdam komen van de stad wordt een lange afstand fietsroute in te liggen. De scheggen dringen hier tot aan het de richting van Rotterdam ontwikkeld en behoeft Westerpark en de Sloterplas door in de stad. De de route naar Utrecht slechts een kwaliteitsimpuls. verschillende delen van de Westrand hebben elk hun Dichterbij liggen de zeer goede watersportmoge- eigen betekenis voor de stad. lijkheden en wandelmogelijkheden van Vinkeveen, De Brettenscheg maakt onderdeel uit van de Radiaal met als hub de Winkelpolder. Nog iets dichterbij ligt West en richt zich op de gradiënt cultuur-natuur, waar de Oudekerkerplas met goede mogelijkheden voor bij het Westerpark de nadruk meer ligt op cultuur en het verder uitbouwen van rustige evenementen. De bij Geuzenveld meer op natuur. Uitgangspunt voor regionale verkeersstromen belasten natuurlijk ook de de versterking van Radiaal West is het verbeteren van Amstelscheg. Toename van regionale scheepvaart de oost-west wandelen fietsen vaarverbindingen is onwenselijk. De automobiliteit wordt afgewikkeld de stad in en uit. op de verzwaarde A2 en A9. Dit kan mede leiden tot Verder bestaat de wens tot het bevaarbaar maken een ontlasting van het onderliggend wegennet. van de Haarlemmervaart en de koppeling aan de Sloterscheg. Betere noord-zuidverbindingen over de Amsterdams Bos scheg Haarlemmerweg verbeteren de bereikbaarheid vanuit Het omvangrijke loofwoud van het Amsterdamse bos de aanliggende stadsdeel en de bereikbaarheid is ondanks alle concurrentie van de tussen deze woongebieden en de haven en Teleport. andere scheggen tot op heden de belangrijkste recreatieve bestemming van Voor de Sloterscheg staat de recreatieve betekenis Amsterdammers. Het Amsterdamse Bos kan worden voorop. De Sloterscheg bestaat uit twee deelge- vergroot door het aan te leggen Golfterrein in bieden: enerzijds de aan de stadsrand gelegen Haarlemmermeer en de oevers van de Nieuwe Meer Tuinen van West en anderzijds de kop van de scheg te zien als nieuwe onderdelen van het bos. Hier zijn rondom de Sloterplas en Sportpark Ookmeer. De omgeving en programma (sport, horeca, streek- Sloterplas leent zich als metropolitane plek voor landbouw, vaar-, wandelen fietsmogelijkheden) activiteiten met een hogere intensiteit dan de verder uitstekend op elkaar afgestemd, en de afstand aan de stadsrand gelegen Tuinen van West. tot de stad is kort en het beheer is onberispelijk. In de Tuinen van West komen beter toegankelijke Verbindingen met het westelijke deel van de stad agrarische landschappen en intensieve recreatie- kunnen echter nog veel beter door het maken van voorzieningen. De agrarische landschappen bieden de kostverloren vaartroute en een brug over de een uitgelezen kans voor stadslandbouw en daaraan Nieuwe Meer bij de Ringvaart. De verbinding met gekoppelde natuurontwikkeling en extensieve het openbaar vervoer is al goed, maar nog weinig recreatie. De ecologische en recreatieve verbinding bekend. Het doortrekken van tram 5 naar het de Groene AS wordt verder vorm gegeven. Het entreegebied van het Bos kan onderzocht worden bevaarbaar maken van de route tussen de Ringvaart op haalbaarheid. Uiteindelijk komt de bosscheg en de Sloterplas levert een nieuwe functionele drager uit bij de Westeinderplassen, een belangrijk water- op voor het gebied, die op termijn kan worden sportgebied en een mooi routedoel. Het tussenlig- verbonden met het nieuwe bevaarbare waterstelsel gende gebied van Aalsmeer is grotendeels verglast. in het noordelijk deel van de Tuinen van West. Pogingen om routestructuren door dit gebied Intensieve recreatieve voorzieningen, zoals het te verbeteren lopen stuk op de kosten. Het deel toppark de Eendracht, komen vooral in het noordelijk langs de ringvaart, bestaande uit veenbovenlanden deel van de Tuinen van West. Rust is een belangrijk bieden een wel heel bijzondere kwaliteit. Het is speerpunt in het kader van de voorbeeldstatus die levend openluchtmuseum van de geschiedenis van het gebied heeft voor duurzaamheid. Met het oog de Nederlandse bloementeelt in extreem waterrijke hierop mogen in de Tuinen van West uitsluitend klein- setting. Via ontsluiting kan dit beleefbaar schalige en zo af en toe middelgrote evenementen gemaakt worden. worden georganiseerd en is er een aanbod dat naast activiteit ook nadrukkelijk op rust is gericht.

60 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam De Westrand wordt verder gedomineerd door De stelling is een samenhangende groene structuur grote droogmakerijen. Door hun grootschaligheid op precies de juiste fiets afstand van de stad om beiden ze weinig beleving, maar wel veel ruimte. De recreatief betekenisvol te zijn. Vanuit de stadsrand evenemententerreinen van Dance Valley en Mystery is de fietsafstand 10 tot 90 minuten, vanuit het Land illustreren de mogelijkheden van Westrand. centrum 30 minuten tot 2 uur. Het ordent vanuit Het historische landschap rondom de Spaarne is haar oorspronkelijke functie het watersysteem en vanuit Amsterdam slecht bereikbaar. Verbetering biedt een krachtig ontwerp uitgangspunt voor de van de bereikbaarheid is mogelijk via het Noord- lokalisering voor waterbuffers en waterbergingsmo- zeekanaal en via de Brettenzone. De mogelijkheden gelijkheden om te anticiperen op de klimaatverande- voor exploitatie zullen afhangen van gelijktijdige ringen. De scheggenstad heeft zich volledig binnen gebiedsontwikkeling. Een totaal plan is nodig, maar deze ring ontwikkeld en vult het ruimtelijke ontwerp nog niet in ontwikkeling. Het meest belangrijke aan. gebied voor Amsterdammers begint pas achter de De stelling, de binnenstad van Amsterdam en agglomeratie Haarlem, en is daarmee vooral een de Beemster zijn of worden binnenkort Unesco auto- en openbaar vervoerbestemming. Het gaat om monumenten van werelderfgoed. De Unesco streeft de duinen – bijvoorbeeld de Waterleidingduinen, naar nieuw type werelderfgoed waarin samenhang het hoogst gewaardeerde metropolitane landschap van steden en hun omgeving en de cultuurhisto- onder Amsterdammers en de zeereep. Beiden laten rische en natuurlijke werelderfgoedwaarden worden een sterke groei in gebruik zien. Verkeersdrukte is samengebracht. De stelling en de stad beiden een een vervelend neveneffect hiervan. Voor verbetering mooi uitgangspunt voor dit type werelderfgoed. De van de bereikbaarheid van de kust en verbetering relatie met de kust (recreatie, biodiversiteit, kustver- van het gebruik zijn nog geen recepten voorhanden. dediging, bron van bouwmateriaal, waterbeheer) en Er zijn wel hoge potenties. De kuststrook lijkt de gooi (globaal hetzelfde rijtje exclusief kustverde- bijzonder geschikt voor verdere ontwikkeling van diging) vullen de stelling en de stad aan tot een nauw de wellnessector. Geen strand afficheert zich nog samenhangend landschapscomplex. In de structuur- met het wereldmerk Amsterdam. De fietsroutes visieperiode wil Amsterdam met de regio graag een vanuit Amsterdam west naar de kust zullen een gooi doen naar de werelderfgoedstatus. zeer drastische verbetering in de beleving moeten ondergaan voordat ze op enige schaal gebruikt zullen worden.

De Stelling van Amsterdam De Stelling van Amsterdam ligt als groene gordel rondom Amsterdam, en is directe verbonden met de andere stedelijke kernen in het gebied: Hoofddorp- Haarlem-Velsen-Beverwijk, Zaanstad, Purmerend en Amstelveen. Direct west en oost van de stelling liggen de zandgronden van de duinstreek en het Gooi. Tezamen met de accessen dekt het spaakwiel geografisch een belangrijk aantal groengebieden, 42 historische forten die een eigentijdse functie moeten krijgen en een groot aantal ondersteunende objecten van fortboerderijen, munitieopslag en kazernes tot een eigen waterzuivering (bij het Nieuwe meer) en het munitie productiecomplex Hembrugterrein in Zaandam, het meest inspirerende brownfield van de metropoolregio.

De Visie 61 4.2 Koppen van de scheggen

De koppen van de scheggen zijn vaak groenge- tot hoofdentree van het Amsterdamse bos, langs het bieden met parken of plassen als stadsrand ingericht. tracé van de museumspoorlijn. De Nieuwe Meer is nu Met het toenemen van de druk op de scheggen voor nog weinig zichtbaar en toegankelijk aan de zijde van recreatief gebruik is er een reden om de koppen de Sportas. De jachthavens en bedrijfskavels maken van de scheggen niet langer als beëindiging van de het moeilijk om het water te zien en om er te komen. stad te zien maar als opening van het landschap. Belangrijk uitgangspunt vanuit het plan Sportas is Deze stedelijke parkruimtes maken de koppeling om de openbaarheid van de Nieuwe Meer hier te tussen stad en metropolitaan landschap, zij moeten vergroten. De scheg moet per fiets vanuit de stad zo diep mogelijk de stad binnendringen. De koppen goed worden ontsloten, daarom wordt voorgesteld moeten kwalitatief hoogwaardig worden ingericht, een fietsbrug over de schinkel in het verlengde van optimaal per fiets zijn ontsloten en deze gebieden de laan van Hesperiden te maken. moeten veel intensiever worden geprogrammeerd Ook wordt een fietsroute voorgesteld vanuit het met recreatieve functies voor de stedeling. Ook als Vondelpark aan de oostzijde langs de Schinkel over het gebieden in de hoofd groenstructuur betreft is het gebied van de huidige tramremise. Voor het een watersportvoorziening, een strandtent of een maken van de openbare ruimte Sportas moeten pannenkoekenhuis mogelijk, zolang het bijdraagt aan ter plaatse van de A10 en het spoor de viaducten de recreatieve waarde van deze plekken. worden verbreed. De Sportas moet goed ontsloten worden met Kop van de Schinkelscheg Openbaar vervoer. Hiertoe zou het perron van metro- Noordoever Nieuwe meer en de Sportas is nu een halte Amstelveenseweg verlengd kunnen worden, rommelige stadsrand met veel groen, niet landschap- waarmee deze halte een derde entree aan de pelijk ingericht voor stedelijk recreatief gebruik en Sportas krijgt. Daarnaast is een opwaardering van de dat terwijl juist deze min of meer vergeten plek buscorridor aan de Amstelveenseweg noodzakelijk. hiervoor enorme kansen biedt. Voor het gebied rond de Nieuwe Meer is een drietal Aan de noordzijde van het gebied ligt een grote scenario’s opgesteld. Deze worden besproken in het infrabundel met spoor en snelweg. hoofdstuk over de Zuidflank. Door de gebieden aan de noordzijde flink te verdichten ten behoeve van creatieve industrie Kop Amstelscheg en studentenhuisvesting en een statige stede- Het overgangsgebied tussen stad en land “de lijke sportwijk ´Sloten Zuid´ ontstaat er een mooie kop van de Amstelscheg, is bijzonder belangrijk in stadsrand aan de Nieuwe meer. Het gebied ten de ontwikkeling van de scheg. Juist hier zijn veel zuiden van de infrabundel kan het recreatieve verschillende activiteiten, bij elkaar gekomen die uitloopgebied van deze nieuwe stadsrand worden als los zand aan elkaar hangen: parken, volkstuinen, met recreatieve functies en sportaccommodaties woonboten, sportvoorzieningen zorgboerderijen, voor de hele stad. Indien de nieuwe stadsrand begraafplaatsen etc. De samenhang in het gebied voldoende ruimtelijk programma krijgt kan het wordt verbeterd. gebied een halte van de RER lijn tussen Schiphol en Randen van de scheggen hebben in sommige Almere krijgen. gevallen het karakter van een onduidelijke stadrand, waar de stedelijkheid afneemt en een verrommeling De Sportas verknoopt de scheg aan de stad met begint. En dat terwijl wonen aan de rand van en sportaccommodaties. De Sportas begint bij het met uitzicht op de scheg van hoge kwaliteit kan icoon Olympisch Stadion en eindigt bij het Wagen- zijn. Daarnaast is voor intensief recreatief gebruik erstadion in het Amsterdamse Bos. Langs deze lijn een mooi, niet verrommeld landschap gewenst. De liggen al veel sportaccommodaties. Deze kunnen randen van de scheggen bieden dus kansen voor worden uitgebreid en een kwaliteitsslag krijgen en verdichting, zonder dat daar hoogbouw (>30m) de verschillende sportaccommodaties kunnen met plaatsvindt. Hoogbouw die vanuit de scheggen elkaar verbonden worden door een hoogwaardige wordt ervaren bevindt zich in de tweede linie openbare ruimte die loopt van Olympisch Stadion waardoor diepte in het stadsilhouet ontstaat.

62 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam 4.3 De randen van de scheggen

Iedere rand tussen stad en scheg is anders, zo wordt bouwkundige als een landschappelijke opgave. de rand aan de Zuidoostrand van de Amstelscheg Vanwege de verschillen van de randen zal iedere getypeerd door showrooms van autobedrijven die rand apart moeten worden bekeken. Algemeen kan zich presenteren aan de A2 en de Amstelveense rand worden gesteld dat het gewenst is te streven naar van de Amstelscheg is een woonrand, wisselend in het maken van voorkanten met gebouwen, stedelijk voor en achterkanten naar het landschap. en recreatief programma en routes, zodat de stad De opgave is de randen daar waar nodig (opnieuw) zich ruimtelijk opent naar het landschap met routes te ontwerpen tot stadsrand waarbij de stad zich en groene open ruimtes, dat het landschap ter nadrukkelijk manifesteert naar het landschap en het plaatse sterker wordt aangezet. landschap naar de stad. Dit is zowel een steden-

4.4 Verbindende fietsroutes: fietsnet stad gekoppeld aan fietsnet naar buiten

Amsterdam kent een uitgebreid en fijnmazig en het realiseren van programma langs de routes. stedelijk fietsnet, dat is vastgelegd in het hoofdnet Bij het aanpakken van knelpunten en bij verbete- Fiets. Daarnaast is er in het kader van het Regionaal ringen van bestaande verbindingen geldt er een Verkeers- en VervoerPlan een wat grofmaziger voorkeur voor verbeteringen die zowel ten gunste regionaal fietsnet vastgesteld door de Stadsregio, komen van het dagelijkse woon/werken woon/ dat binnen Amsterdam deel uitmaakt van het school-fietsverkeer als het recreatieve fietsen. Door Hoofdnet. Deze netwerken blijven uitgangspunt in de toename van de actieradius van het elektrisch fietsen verdere verbetering van de fietsnetwerken. zal het belang van langere fietstochten toenemen. Veel recreatie is routegebonden en een aantrek- Dit leidt tot een vergroot gebied waarin fietsen een kelijke route loopt idealiter van deur tot deur. Het belangrijke rol speelt bij het woon/werkverkeer. Ook netwerk van fietsverbinding in en om Amsterdam de cirkel rond Amsterdam waarin veel recreatief is in grote lijnen uitstekend. Vanuit vrijwel elk deel gefietst wordt zal toenemen. In het fietsnetwerk van de stad kun je binnen 10 tot 15 minuten in een wordt hierop geanticipeerd door langere routes, groengebied zijn. Hier en daar zijn nog ontbrekende zoals de natuurboulevard naar het Gooi/Almere, de schakels in de buurt van grote wegen en scheep- brug bij Nigtevecht naar de Vechtstreek en verbe- vaartverbindingen. Het accent zal verschuiven naar tering van routes naar de kust. Hier zal in regionaal de kwaliteit van de routes. Dat wil zeggen het verband aan gewerkt moeten worden. comfort en helderheid van de routes, het opheffen van gebruiksconflicten met andere verkeersstromen

De Visie 63 4.5 OV-ontsluiting van de groene scheggen

Het wandelnetwerk loopt achter bij het fietsnetwerk. Zuidoost ontsluiten het gebied rond het Gein en de Binnen de vooroorlogse stad is een goede wandel- Gaasperplas. structuur aanwezig, maar daarbuiten zijn verbete- De bekendheid met deze mogelijkheden zijn over ringen gewenst. Het wandelen fietsnetwerk vormen het algemeen beperkt. Met een promotiecam- de verbindende schakels in het netwerk van het pagne en speciale combitickets voor OV/fiets of wensbeeld groen en zijn opgenomen in de Hoofd- OV-wandelingen zouden vervoerders het gebruik groenstructuur. van OV naar groengebieden kunnen bevorderen. Daarnaast kunnen er op een aantal strategische De metropolitane landschappen rond de stad plekken groentransferia worden ingericht met zijn grotendeels goed met het openbaar vervoer fiets-en/of kanoverhuur en routes. Het is doorgaans bereikbaar. Regionale buslijnen geven fijnmazig niet mogelijk zijn om grootschalige OV-voorzieningen toegang tot gebieden als Waterland en de Amstel- in de vorm van stations of metrohaltes voor alleen scheg. Treinen bieden de mogelijkheid om ook de recreatief groengebruik rendabel te maken. Alleen fiets mee te nemen naar ’t Gooi, Flevoland, het combinatie met een grootschalig evenementen- Noord-Hollandse kustgebied en het groene Hart. terrein biedt wellicht kansen. Het is dan ook zaak om En met de komst van de OV-fiets hebben trein- zoveel mogelijk voort te bouwen op bestaande of in stations zich ontwikkeld tot hubs voor toegang aanleg zijnde OV-lijnen. Kansen hiervoor zijn er bij tot het regionaal groen. De veerverbinding tussen de eindpunten van de Gaasperplaslijn en de Geinlijn Amsterdam en Velsen biedt eveneens in combi- in Zuidoost, bij de toekomstige eindpunten van de natie van de fiets een goede toegang tot het Noord/Zuidlijn/Amstelveenlijn, maar ook bij ringlijn- duingebied en kan in de toekomst wellicht extra haltes als de RAI (Amstelpark), Amstelveenseweg stops krijgen op weekenddagen. De Metrolijnen naar (Amsterdamse Bos en Nieuwe Meer)

4.6 Hoogbouw en het metropolitane landschap

Juist vanuit de open scheggen is de stedelijke Met de visie op hoogbouw volgens de beschreven hoogbouw nadrukkelijk te ervaren. Dat is niet vier bewegingen worden de koppen van sommige erg, integendeel, dat hoort bij het metropolitane scheggen door hoogbouw geaccentueerd, daar landschap en maakt het des te interessanter. waar stad en scheg elkaar treffen: Amstel, Zuidas, De hoogbouw is niet slechts als statisch beeld Brettenzone, Zeeburgereiland. Hoewel hoogbouw te ervaren, maar nadrukkelijk ook als wisselend in de groene scheggen natuurlijk uit den boze perspectief, terwijl men zich voortbeweegt. Daarom is, is het denkbaar op de koppen van scheggen is het belangrijk diepte te bewaren in het stedelijke zonder knooppunt accentuering door hoogbouw hoogtelandschap. Bouwhoogten langs het landschap in te zetten. Nadrukkelijk dient het hier te gaan om zouden zich dus tot 30meter hoogte moeten accenten, zorgvuldig ingepast. beperken, met hoogbouw tot 60 meter als accenten, De visie op hoogbouw is beschermend voor het liefst in de tweede linie. Delen van de Zuidflank centrum binnen de singelgracht, en in mindere mate kunnen een uitzondering hierop vormen. De knoop- voor het metropolitane landschap. punten met hun grotere hoogte bieden een derde Hoogbouwaspecten van windturbines worden in dieptelaag. relatie gebracht met de resultaten uit de Windvisie van Klimaatbureau/DRO.

64 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam 4.7 Ondergrond en het metropolitane landschap

Het metropolitane landschap is als achtertuin van ristieke gebieden als de veenontginning gebieden de stad van grote waarde vanuit cultuur(historisch) ten noorden en zuidoosten van Amsterdam, de (17e perspectief, landschappelijke waarde, recreatieve eeuwse) gebiedaanwinning van polders als Purmer, mogelijkheden en vanuit de waterbergingopgave. Wormer en Schermer, de (19e eeuwse) gebiedaanwinning in de Haarlemmermeer en langs het IJ, de Intensivering van het bebouwd gebied in combi- karakteristieke rivieroevers langs Amstel en Vecht. De natie met het beschermen van het metropolitane bescherming van het metropolitane landschap maakt landschap heeft al een sterk contrast tussen stad en dat we ook in 2040 ook nog volop kunnen genieten land opgeleverd. De keuze voor verdere intensivering van de diversiteit aan landschappen die het resultaat van ons stedelijk gebied biedt ruimte en legitimatie zijn van een diversiteit aan bodemopbouw in de voor behoud en bescherming van het landschappelijk metropoolregio. gebied. Daarmee zetten we in op behoud van onze diversiteit aan bodemopbouw en -kwaliteiten, welke zich bovengronds vertaalt in een grote diversiteit aan vegetatie en landschappelijke inrichting van het metropolitane landschap. We behouden karakte-

Hoogbouw en het metropolitane landschap

De Visie 65 Metropolitane plek: Kop Amstelscheg – ‘Harvard aan de Amstel’* De ‘buitens’ die langs de Amstel liggen bieden een uitstekende kans voor de realisatie van een Harvard aan de Amstel. De Amstelscheg is daarnaast vanuit de stad gezien dé toegang tot het historische landschap en biedt daarmee grote potentie voor nieuwe leisure- en toeristische functies. Te denken valt aan een Rembrandthuis aan de Amstel waarvandaan boten vertrekken die toeristen over de Amstel varen door het landschap dat Rembrandt schilderde. De Amstelscheg is ook belangrijk voor de Amsterdammer. Want de druk op het overige groen in de stad neemt toe. Met onder meer het openbaar maken van de oevers van de Amstel en het beter benutten van het Amstelpark kan de Amstelscheg zich ontwikkelen tot een nieuwe metropolitaan park. Met een sterke stedelijke rand aan beide zijden van de Scheg en mogelijkheden voor verdere hotel- en congresontwik- keling langs de Europaboulevard. Een plek voor een hoogwaardige, innovatieve business school waar studenten in een exclusieve omgeving wonen en studeren.

*Uitwerking is voorbeeld ter inspiratie – géén plan!

66 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam Hoofdstuk 5

Herontdekking van het waterfront: Het IJ centraal

Watergerelateerde ontwikkeling langs het IJ, van IJmuiden via de Zaanoevers en IJburg tot Almere De rode draad in deze beweging is het hernieuwde besef van de enorme rijkdom die de grote waterpartijen in en nabij de stad vertegenwoordigen; rijkdom in de vorm van (economische) ontwikkelingsruimte, grote belevingswaarde en recreatiemogelijkheden. Het is bij uitstek het water waarin Amsterdam zich onderscheidt van de meeste andere metropolen. Door de ontwikkelingen langs de IJoevers, IJburg, Amsterdam-Noord en de relatie met Zaanstad krijgt het IJ een steeds centralere positie in de kernstad. Het IJ gaat fungeren als waterplein of waterpark, terwijl het tegelijkertijd tot de drukst bevaren binnenvaartroutes van Nederland blijft behoren. Binnen het gegeven van het water zijn de ruimtelijke opgaven uiterst divers: het gaat om de verdere modernisering van de haven, maar ook om de gewenste mate van stedelijkheid in IJburg tweede fase; de openbaarheid van de noordelijke IJoever komt aan de orde, maar ook de natuurwaarden van het IJmeer in combinatie met wateren kustrecreatie; vraagstukken omtrent een tweede cruiseterminal komen op de agenda, maar bijvoorbeeld ook de discussie over de rol van de NoorderIJplas. Niet in de laatste plaats behelst de opgave het inspelen op de klimaatverandering.

De Visie 67 Waterfront Amsterdam 2040 Legenda Waterfront Algemeen e wonen - werken capaciteitsuitbreiding snelweg bovengronds 2 zeecruise terminal

werken - wonen capaciteitsuitbreiding snelweg ondergronds jachthavens

werken Hogesnelheidslijn wachtplaats binnenscheepvaart

projecten in planvorming of recent spoorverbinding regionale fietsroutes gerealiseerd hoogwaardig ov bovengronds kwaliteitsimpuls stadspark intensiveren havengebied hoogwaardig ov ondergronds strand

verlengen van tramlijn metropolitane plek

internationaal ov knooppunt recreatief programma

hoofd ov knooppunt suggestie natuurontwikkeling

secundair ov knooppunt ontwikkeling waterrand

nieuwe pont- en veerverbindingen kwaliteitsimpuls overgang stad - scheg

P+R locatie A/B opties locatie Olympische Spelen

2e zeesluis studiegebied

zoeklocatie uitbreiding havengebied

68 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam De Visie 69 Voor de komende 10 jaar ligt de prioriteit bij verdwenen. Het water, de stoere bedrijfsgebouwen, projecten die reeds in gang zijn gezet zoals de kades en de grote schaal in zijn algemeenheid, Overhoeks, Buiksloterham, NDSM-werf, Houthaven, vormen nu een inspirerend decor, waaraan steeds Zeeburgereiland en IJburg tweede fase. Voor de meer stadsbewoners en moderne economische periode na 2020 wordt een onderscheid gemaakt in sectoren hun identiteit ontlenen. Tegelijkertijd het westelijk en oostelijk deel van de IJoevers. In de leveren de vitale delen veel werkgelegenheid en westelijke IJoevers ligt het accent op de interactie toegevoegde waarde aan de stad. tussen stad en haven, in de oostelijke IJoevers ligt het accent op de interactie tussen stad en recreatie. In het oostelijk deel wordt van oudsher gerecreëerd. De groene Plantage met Artis en de Hortus was De haven, havengebonden activiteiten en industrie ooit het flaneergebied van de stad. Waterrecreatie hebben het westelijk deel altijd in belangrijke mate speelt vooral in het oostelijk deel van het IJ, hier gekarakteriseerd. Het is de wereld van scheepsbouw liggen de meeste jachthavens. Het IJmeer staat aan en scheepsreparatie, van overslag en industriële de vooravond van een ontwikkeling tot het groene/ bewerking, het werken met de handen. Het is de blauwe recreatiegebied van de metropoolbewoner, wereld van de karakteristieke arbeidersbuurten als met een versterking van de pleziervaart en met Tuindorp Oostzaan en de Spaarndammerbuurt, maar diverse soorten oeverrecreatie aan de kusten van ook van de Zaanstreek, het oudste industriegebied Flevoland, Waterland en Het Gooi. van Europa. Voor een deel zijn deze activiteiten

5.1 De Amsterdamse haven

Het gaat goed met de Amsterdamse haven en In de Havenvisie geeft het gemeentebestuur aan die ook met de andere havens in het Noordzeekanaal- schaarste te gebruiken om inventiever en efficiënter gebied. De overslag groeit met spectaculaire cijfers, met de beschikbare middelen om te gaan. Voor de bedrijven vestigen zich graag in de Amsterdamse structuurvisie gaat het intensiever en efficiënter om haven. De haven levert een hoge toegevoegde te gaan met bereikbaarheid en ruimtegebruik. waarde en biedt veel mensen een baan. En ten slotte levert de Amsterdamse haven jaarlijks een mooie Bereikbaarheid bijdrage aan de gemeentekas. De Amsterdamse Essentiële voorwaarde voor de bereikbaarheid haven behoort in grootte al jaren tot de top 5 van is de nieuwe sluis bij IJmuiden. Uiterlijk in 2016 Europa. De verwachting is dat de Amsterdamse moet de sluis operationeel zijn, omdat de capaci- haven profiteert van de internationale groei in het teitsproblemen in die periode te groot worden en goederenvervoer en doorgroeit van een overslag van ook niet meer met noodmaatregelen te bestrijden 76 miljoen ton in 2008 naar 125 miljoen ton in 2020. zijn. Hierover bestaat brede bestuurlijke overeenstemming in de regio: alle Noordzeekanaalge- Dat stelt de stad wel voor nieuwe uitdagingen. meenten en de Provincie Noord-Holland. Alle Niet langer is ruimte de troef, maar schaarste: bestuurlijke inspanning van de regio is dan ook schaarste aan beschikbare haventerreinen, maar gericht op een positief besluit over een nieuwe sluis, ook schaarste aan de milieuruimte. Het gevolg van omdat anders doelstellingen van intensivering en een verdere groei van de haven mag niet zijn dat herstructurering van bestaande haventerreinen niet de milieugrenzen worden overschreden. Ook dreigt worden gehaald. schaarste aan bereikbaarheid, vooral in IJmuiden. Het sluizencomplex kan, zonder aanvullende maatre- Binnenvaartschepen vervullen een belangrijke functie gelen, de voorziene groei niet accommoderen. Ten in het achterlandvervoer. Belangrijk vanwege de slotte bestaat er het risico dat in de nabije toekomst omvang en vanwege de geringe milieubelasting van ook het beschikbare personeel schaars wordt. De deze vervoersmodaliteit. Gelukkig is de capaciteit bedrijven in de haven kampen met vergrijzing, van de binnenwateren groot genoeg om de groei waardoor de komende jaren veel werknemers zullen van de binnenvaart op te vangen. De groei zorgt wel uitstromen. voor een drukker scheepvaartverkeer op het IJ. Met

70 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam de verstedelijking langs het IJ nemen ook risico’s van vorming van de Amsterdamse haven naar het Duitse veiligheid toe. Er zal een onderzoek starten naar een achterland. veilig samengaan van beroepsvaart, recreatievaart en De groei in overslag voor de periode na 2020 en de veerverbindingen. eventueel daaruit voortkomende ruimtebehoefte is met veel onzekerheden omgeven. Uitgaande van Met de groei van de binnenvaart neemt ook de een hoog groeiscenario, zou de haven in 2040 een behoefte aan wachtplaatsen toe. Naast Westpoort totaal aantal goederen van 194 miljoen ton kunnen zijn ook locaties buiten het havengebied nodig. overslaan. Bovendien is een keuze voor maximale Daarom wordt een nieuwe wachtplaatslocatie groei een beleidskeuze die voor de periode na 2020 gemaakt bij het Kompaseiland in het Oostelijk opnieuw afgewogen moet worden. Een dergelijke Havengebied. De zuidzijde van de NoorderIJplas kan groei is alleen mogelijk met een tweede zeesluis en worden benut voor de verplaatsing van woonboten gewenst als de extra lading voldoende bijdraagt en bedrijfsvaartuigen uit de ADM-haven. aan de werkgelegenheid en de toegevoegde waarde én als de groei op een duurzame manier kan Ook de spoorwegen zijn belangrijk. Om de spoor- plaatsvinden. Voor de ruimtebehoefte betekent dit wegcapaciteit te vergroten en beter te benutten zijn dat voor de periode na 2020 opnieuw afgewogen momenteel een tweede emplacement bij de Aziëha- zal moeten worden of uitbreiding van het haven- venweg, een tweede aansluiting van het havenspoor gebied gewenst is en de wijze waarop. Voordat tot op de doorgaande spoorlijn ten westen van het uitbreiding wordt overgegaan, moet een intensive- station Sloterdijk en een uitbreiding van het empla- ringsprestatie geleverd zijn volgens nog nader uit te cement bij de Westhavenweg in uitvoering. Met het werken normering. Als daarbij wordt gekozen voor Rijk en de spoorsector vindt onderzoek plaats naar uitbreiden zal een afweging moeten worden gemaakt de routering van het goederenvervoer door de stad. tussen de Houtrak en de Wijkermeerpolder. Als voorkeursvariant is de route via Diemen-Zuid gekozen. Deze routering vereist een aantal infra- Uitbreiding haven in structuurvisie provincie structurele ingrijpen. Deze worden nu door het Rijk De Provincie zet in op de optimale benutting van verder onderzocht. Een punt van aandacht blijft het het huidige haventerrein door verdichting, innovatie vervoer van gevaarlijke stoffen per spoor in relatie en herstructurering, bij voorkeur in samenhang met tot verdichting. Op basis van nieuwe prognoses de realisatie van een nieuwe zeesluis bij IJmuiden. zullen langs het spoor veiligheidscontouren worden Samenwerking met de haven van Rotterdam wordt vastgelegd. gestimuleerd. Ten behoeve van de optimale benutting van het Ruimtegebruik haventerrein kiest de Provincie ervoor het bestaande Het gemeentebestuur kiest ervoor om de verdere havengebied voor 2020 niet uit te breiden. Voor groei in ladingstromen tot 2020 te laten plaatsvinden de periode na 2020 zal opnieuw een afweging in het bestaande havengebied. In 2020 is de haven gemaakt worden of uitbreiding van het havengebied dus niet groter geworden dan in 2010, maar ook gewenst is en de wijze waarop. De Provincie zal niet kleiner. Dit is geen gemakkelijke opgave, de hiervoor samen met de gemeente Amsterdam een hoeveelheid uitgeefbare grond is zeer beperkt. De onderzoek (locatie MER) uitvoeren waarin ook de groei zal vooral door intensivering en herstructu- keuze voor een uitbreidingslocatie is opgenomen. rering op bestaande haventerreinen moeten worden De Provincie neemt uiterlijk 2015 een besluit over gerealiseerd. Uit de studie “Innovatief Intensiveren eventuele uitbreiding en de beoogde locatie. In de in de Amsterdamse haven” die DRO in opdracht van tussentijd mogen in de Wijkermeerpolder (onderdeel Haven Amsterdam heeft uitgevoerd, blijkt dat er van Stelling van Amsterdam (Nationaal Landschap) volop kansen zijn voor intensivering van het ruimte- en UNESCO) en de Houtrakpolder (Rijksbufferzone) gebruik in de Amsterdamse haven. Er komt een geen onomkeerbare ontwikkelingen plaatsvinden die onderzoek naar de toepasbaarheid in de Amster- een eventuele uitbreiding van de haven onmogelijk damse haven van innovatieve opslag technieken voor maken. kolen en een onderzoek naar verdere samenwerking in de logistieke kolen keten met als doel een snellere doorzet van de kolen in de Amsterdamse haven. Bijvoorbeeld door het verleggen van voorraad-

De Visie 71 Cruisevaart capaciteit. Een geschikte locatie lijkt het Wester- Voor de zeecruise speelt de ruimtebehoefte eerder. hoofd aan de Coenhaven. Na het gereed komen Het gaat namelijk goed met de cruisevaart op van de Tweede Coentunnel komt dit terrein weer Amsterdam. Amsterdam wil de cruise blijven stimu- beschikbaar voor havenactiviteiten. Voordat de leren en accommoderen, omdat deze sector vooral locatie daadwerkelijk kan worden gebruikt voor in het kleinbedrijf (winkels, toeristische attracties) uitbreiding van de capaciteit, zullen eerst milieu- grote economische voordelen brengt. De capaciteits- aspecten en aspecten m.b.t. externe veiligheid grenzen van de PTA komen in zicht. De komende verder moeten worden onderzocht. jaren wordt gezocht naar een uitbreiding van de

5.2 Verkeer en vervoer en het waterfront

Openbaar vervoer draagt de ruimtelijke ontwikke- Fiets lingen (icoon knooppunt Johan van Hasselt) De fiets kan binnen Noord een belangrijker rol De mogelijke ruimtelijke ontwikkelingen langs de krijgen dan nu, zeker ook in combinatie met het diverse flanken van het IJ hangen sterk samen met de openbaar vervoer. Een aantrekkelijke en recht- keuzes die gemaakt moeten worden ten aanzien van streekse fietsverbinding langs de Noordwestelijke het openbaar vervoernetwerk, die deze ontwikkeling IJoever, met daarvoor noodzakelijke bruggen over ondersteunen. zijkanalen is een belangrijke eerste stap, waarvan ook de fietsers uit Zaanstad profiteren. Ook nieuwe In Amsterdam-Noord wordt op termijn met de fietsen pontverbindingen met de zuidelijke IJoever ingebruikname van de Noord/Zuidlijn een belangrijk kunnen een belangrijke rol bij het betrekken van structurerend element toegevoegd aan het OV-net. Amsterdam Noord bij het Amsterdam ten zuiden van Nu bestaat dat nog uit een groot aantal buslijnen, het IJ. Voorwaarde voor nieuwe pontverbindingen, die voornamelijk gericht zijn op Amsterdam Centraal. bijvoorbeeld tussen Noord en Zeeburg, is wel dat er Met op termijn intensievere ruimtelijke ontwikke- direct bij de aanlandplaatsen aantrekkelijke functies lingen aan de noordoostelijke en noordwestelijke zijn om het gebruik te bevorderen. IJoever ontstaat een basis voor hoogwaardiger en meer structurerende oost-westverbindingen, die Auto kunnen worden verknoopt met de Noord/Zuidlijn. Intensivering van de verstedelijking in Noord zal De omvang, de aard en de dichtheid van deze ook gepaard moeten gaan met investeringen in het ruimtelijke ontwikkelingen bepalen in grote mate de wegennet, waaronder de A10 Noord, die anders OV-techniek die daar het beste bij past: HOV-bus bij dan de A10-West en - Zuid wel een gecombineerde een beperkte en gespreide ontwikkeling, tram bij een functie behoud voor doorgaand en bestemmings- meer gebundelde en geconcentreerde ontwikkeling verkeer. Mogelijke knelpunten op het onderliggende en metro bij een hoogstedelijke en zeer omvangrijke wegennet als gevolg van verdere verstedelijking ontwikkeling. Met het oog op de nog bestaande kunnen deels ook ondervangen worden met parkeer- onzekerheid over wanneer er in welke omvang na beleid. 2030 ontwikkeld kan worden aan de noordwestelijke IJoever, ligt daar een gefaseerde oplossing het meest voor de hand: een HOV-bustracé waar nu reeds draagvlak voor bestaat kan op termijn worden opgewaardeerd tot een tramverbinding tussen Amsterdam Noord en Zaanstad en/of een metrover- binding tussen Amsterdam Noord en Sloterdijk via de verlengde Ringlijn.

72 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam 5.3 Westelijke IJoevers, Zaan- en IJoevers verbonden

Langs de westelijke IJoevers ligt het accent tot 2030 en NDSM-werf. Daarnaast start de aanleg van de op een continuering van de havenactiviteiten en een tweede Coentunnel en de Noordtangent en de verdere stedelijke ontwikkeling van de IJoevers. Voor planvoorbereiding voor het doortrekken van de de periode na 2030 kan een verdere transformatie ringlijn van de metro naar Amsterdam-Noord. Ook van de IJoevers plaatsvinden waarbij de Zaan- en start een verkenning voor de Noordoosttangent. De IJoevers meer en meer functioneel (OV-verbindingen, Noorder IJ-plas krijgt een recreatieve bestemming, werken woongebieden) met elkaar verbonden waarbij de zuidzijde van de plas kan worden benut raken. In de verkenning Haven-Stad drie scenario‟s voor de verplaatsing van woonboten en bedrijfsvaar- gepresenteerd voor de interactie tussen haven en tuigen uit de ADM-haven. Het markeert definitief stad in dit gebied. Het gemeentebestuur kiest voor de verbondenheid tussen de Zaan- en de IJoevers. een voortgaande verstedelijking langs de IJoevers, Het Hembrugterrein in Zaanstad wordt ingericht waarbij de haven moet herstructureren of worden als broedplaats voor creatieve bedrijven en festival- uitgeplaatst naar een alternatieve locatie in de terrein. De Sixhaven met de Tolhuistuin ontwikkelt metropoolregio. Daarbij speelt ook een mogelijke zich tot voorportaal van de recreatieve route naar aanwijzing van de westelijke IJoevers als centrale Waterland. Waar mogelijk worden groene routes locatie voor de Olympische Spelen. langs de Noordelijke IJoevers aangelegd, richting NDSM, maar ook richting Schellingwoude. Voor Continuering havenactiviteiten de periode na 2020 is het perspectief nog onvol- In de Havenvisie is opgenomen dat het gebied ten doende uitgekristalliseerd en afhankelijk van verdere oosten van de A10 (Coenhaven,Vlothaven en Mercu- uitwerking van Haven-Stad scenario’s. Hoge prioriteit riushaven) tot 2020 behouden blijft voor havenacti- heeft het verbeteren van de openbaar vervoerver- viteiten. Ook de milieuruimte wordt niet ingeperkt. binding met Zaanstad. Dit betekent dat bedrijven als Cargill, ICL/Amfert en Eggerding op hun huidige locatie kunnen blijven. Haven-Stad Het convenant Houthaven – NDSM-werf, dat op Onder de noemer Haven-Stad hebben de DRO en 17 januari 2009 is met deze bedrijven is gesloten, Haven Amsterdam de afgelopen drie jaar samen- verlengt deze periode van havenactiviteiten binnen gewerkt aan een verkenning naar de toekomst de ring A10 tot 2029. Het convenant behelst dat de van de westelijke IJoevers. In drie scenario’s is woningbouw in de Houthaven en op de NDSM-werf een perspectief geschetst van de wenselijkheid en doorgang kan vinden, maar dat de centrale stad en haalbaarheid van gemengd wonen en werken langs stadsdelen een pas op de plaats maken en eventuele het IJ voor de lange termijn, dat wil zeggen na 2030. andere woningbouwplannen die relevant zijn voor Daarbij ging het vooral om de vraag of bestaande de bedrijven pas na 15 jaar in procedure kunnen havenactiviteiten met nieuwe woningbouw kan brengen en pas na 20 jaar tot feitelijke uitvoering worden gecombineerd, of dat uitplaatsing of brengen. Het gemeentebestuur zegt daarbij toe, herstructurering nodig is. indien na 20 jaar de eventuele nieuwe ruimtelijke plannen een verdergaande belemmering voor de De scenario’s verschillen van elkaar in de ligging van ontwikkeling van de bedrijven met zich zouden de begrenzing tussen haven en stad. In scenario 1 brengen, zich er tot het uiterste voor te zullen blijft de huidige begrenzing van de geluidcontourlijn inspannen dat er dan voor de bedrijven alternatieve uitgangspunt. De centrale opgave is om binnen huisvestingslocaties beschikbaar zullen zijn. de begrenzing, zowel aan stadzijde als havenzijde zo veel mogelijk te intensiveren. In scenario 2 ligt Stedelijke ontwikkeling IJoevers de geluidcontourlijn op het Noordzeekanaal en In de periode tot 2020 worden de lopende projecten de Mercuriushaven. De centrale opgave is verdere Overhoeks en Buiksloterham afgemaakt en worden verstedelijking langs de IJoevers in combinatie met ook die projecten uitgevoerd die de afgelopen schonere en stillere havenactiviteiten. In scenario 3 jaren zijn voorbereid en die mogelijk gemaakt ligt de begrenzing op de A10, waarbij de havenac- worden door het Convenant, namelijk Houthaven tiviteiten plaats maken voor een nieuwe stadswijk

De Visie 73 voor meer dan 30.000 inwoners. De centrale opgave autonome groei. Voor scenario 2 is het nog onzeker in scenario 3 is uitplaatsing en transformatie. Voor of in een periode van twintig jaar schone en stille de afweging van de wenselijkheid van (onderdelen havenactiviteiten daadwerkelijk zijn te realiseren. Wat uit) de scenario’s is gekeken hoe deze passen binnen wel zeker zal zijn is dat de benodigde innovaties en algemene visies en ambities van de gemeente en de investeringen hoog zullen zijn. metropoolregio, zoals stedelijke transformatie/inten- Voor de bereikbaarheid biedt scenario 3 veruit de sivering woningbouw, metropolitane bereikbaarheid, beste kansen voor het verbeteren van de regionale metropolitaan landschap en duurzaamheid. Vanuit de bereikbaarheid door een grotere vervoerswaarde en haven is daar het behoud en de versterking van de omdat het een schakelfunctie kan vervullen tussen de nautische functies aan toegevoegd. noord-zuidverbindingen en Oost-Westverbindingen. Dit geldt in principe voor alle modaliteiten. De stede- De mogelijkheden van woningbouw nemen toe lijke intensivering zal bij grootschalige transformatie in naarmate meer havenactiviteiten (met bijbehorende scenario 3 de stedelijke druk op het landschap doen geluidcontouren) worden verplaatst. In scenario 1 zijn verlichten, maar tegelijkertijd de druk vanuit de haven 4.000 woningen te realiseren, in scenario 2 zijn dat doen toenemen. Daardoor is niet goed aan te geven er zo’n 13.000, terwijl het aantal in scenario 3 ruim welk scenario het metropolitaan landschap het meest 19.000 bedraagt. Voor de leefomgevingskwaliteit beschermt. De bijdrage aan de duurzaamheid is sterk scoort scenario 2 het gunstigst. Hier is immers sprake afhankelijk van de wijze waarop de transformatie van een schone en stille havenzone die als buffer gaat plaats vinden. Zo zal bijvoorbeeld het behoud fungeert, terwijl in scenario 3 de woningbouw tot van de grote hoeveelheid water vanuit de opgave aan bestaande zware havenactiviteiten reikt. Vanuit voor de waterberging een belangrijk gegeven zijn. havenoptiek bezien pakt de beoordeling van de Dit betekent dat in de scenario’s de huidige water- scenario’s anders uit. In deze optiek draagt scenario bekkens gehandhaafd blijven. 1 het meeste bij aan de versterking van het haven- Voor de haalbaarheid zijn vooral de kosten en industrieel complex en scenario 3 het minste. In uitplaatsingen van belang. Bij de uitplaatsingen scenario 3 en waarschijnlijk ook in scenario 2 zullen de gaat het niet alleen om de havenbedrijvigheid, havenbedrijven verplaatst moeten worden naar een maar ook om de bedrijvigheid dat op een groot alternatieve locatie. De benodigde ruimte concurreert aantal bedrijfsterrein in Haven-Stad is gevestigd. De met de benodigde ruimte voor de opvang van de oppervlakte van het gebied is zo groot als geheel

Projectgebied Havenstad

74 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam IJburg, waarin honderden bedrijven zijn gevestigd. Bij een volledige uitplaatsing van de bedrijvigheid in scenario 3 bedraagt de bijbehorende ruimteclaim voor stedelijke bedrijvigheid bij 100 hectare en Bestaande situatie voor havenbedrijvigheid 70-90 hectare. Voor deze claims zal in de gemeente of de metropoolregio nog ruimte gevonden moeten worden. De kosten zijn met behoorlijk veel onzekerheden omgeven. Wanneer bijvoorbeeld door strategische aankopen kan worden ingespeeld op gewenste ontwikkelingen, kunnen de verwervings- en transformatiekosten aanmerkelijk lager uitpakken.

Het gemeentebestuur kiest voor de lange termijn voor een verdere uitwerking van de scenario’s 2 en 3. Naast financiële haalbaarheid is een belangrijke randvoorwaarde dat er alternatieve locaties beschikbaar zijn voor uit te plaatsen havenbedrijven en de bedrijven die op de stedelijke bedrijventerreinen langs de westelijke IJoevers zijn gevestigd.

De Visie 75 Scenario 2

76 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam Scenario 3

De Visie 77 5.4 Havenstad: mogelijke olympische locatie

Havenstad/De westelijke IJoevers is één van de en realisaties komen niet overeen met de afspraken twee mogelijke locaties voor de centrale locatie uit het convenant. het kloppend hart van de Olympische Spelen De Olympische Spelen zijn qua schaal, fasering (naast locatie Zuidas). Deze locatie sluit aan bij en kosten/baten van een eigen specifieke orde en het oer-Hollandse thema water. Daarbij gaat het vereisen een eigen specifieke ruimtelijke opgave. in ieder geval om het Olympisch Stadion met Naast de benodigde ruimte voor de accommodatie omliggend park, het zwemstadion, het Olympisch is ook de bereikbaarheid een essentiële voorwaarde. dorp en de mediavoorzieningen. De benodigde De olympische locatie zal zowel op het metronet oppervlakte bedraagt minstens 100 hectare. Een als op het landelijke spoornet aangesloten moeten mogelijke olympische locatie in de haven speelt worden. Dat betekent dat in het gebied goed moet een cruciale rol in de transformatie van dit deel worden aangesloten op het OV-net. De ringlijn van van de stad. Voor het gebied gelden de afspraken de metro moet worden doorgetrokken en krijgt een uit het Convenant Houthaven – NDSM-werf en het halte op deze locatie. beleid uit de Havenvisie. Realisatie van olympische accommodaties betekent dat op korte termijn moet worden bezien hoe moet worden omgegaan met de gemaakte afspraken en het vastgestelde beleid. is echter in strijd met de Havenvisie en het Convenant Houthaven – NDSM-werf. Planning van procedures

78 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam 5.5 Oostelijke IJoevers

Langs de oostelijke IJoevers ligt het accent de toenemend aantal bewoners, werkers en bezoekers is komende jaren vooral op de waterrecreatie. Dat op verschillende momenten in het gebied aanwezig neemt niet weg dat ook in het westelijke deel voor verschillende activiteiten. Het water, als van IJ waterrecreatie plaatsvindt. Onderzocht zal onderdeel van de openbare ruimte, heeft daarin een worden of na 2020 langs de noordoostelijke oevers belangrijke functie. transformatie kan plaatsvinden. Onder de noemer Noordoostwaarts worden verschillende projecten op de noordoostelijke IJoever ontwikkeld en samenge- Kansrijke lokaties voor bracht. Momenteel wordt er op deze projecten in jachthavens aan het IJ en IJmeer hun onderlinge samenhang gestudeerd. 50 Huidige jachthaven met aantal ligplaatsen Evenementen

300 Mogelijke jachthaven Het IJ als hoofdtransportas versus recreatief Recreatie met aantal ligplaatsen medegebruik 300 Mogelijke buurtthaven Horeca Het Noordzeekanaal/IJ is een belangrijke hoofd- met aantal ligplaatsen Toekomstig zoekgebied voor verkeersroute voor de scheepvaart. Deze vorm Luxe jachthavenontwikkeling € van gebruik zal in de toekomst verder toenemen. Tegelijkertijd zal het gebied langs het IJ en IJmeer Revitalisering jachthaven Duurzaamheid verder worden verdicht en zal er ook vanuit andere P Kort parkeren sectoren een grotere druk op het gebied komen. Een Pontverbinding Nautische bedrijvigheid Y 

Conﬂictzone Chartervaart Kansrijke locaties voor jachthavens aan het IJ en IJmeer

Schaal 1:10.000

De Visie 79 Nieuwe woongebieden aan het IJ leiden tot meer over water (pontverkeer over het IJ en goederen gebruik van het water dat letterlijk en figuurlijk botst over het IJ en stad) biedt kansen voor leefbaarheid, met de functie van het IJ als hoofdtransportas. De luchtkwaliteit, energiebesparing. hoofdtransportas functie is de primaire functie van het IJ. Deze wordt echter wel in de stedelijke context Door klimaatsverandering zal het aantal extreem geplaatst waarbij er ook ruimte wordt gebonden warme dagen toe gaan nemen. Er zal grote voor de andere vormen van gebruik. Er wordt ruimte behoefte zijn aan mogelijkheden voor verkoeling. gegeven voor toename recreatief medegebruik Het IJ vormt een belangrijke bron van verkoeling hoofdtransportas (het IJ en het Amsterdam-Rijn- voor de stad. Het water is koel en door de grote kanaal) waarbij dit goed gereguleerd moet worden: open ruimte is op hete dagen hier vaak nog net Er wordt een stadsbreed ligplaatsenbeleid en een een zuchtje wind te vinden. Het IJ is daarmee een zonering ontwikkeld voor een betere afstemming belangrijke openbare ruimte voor hen die verkoeling en aansluiting en positionering van ligplaatsen zoeken. Het IJ is tegelijkertijd niet overal even goed aansluitend bij het stedelijk weefsel, zoals het reali- toegankelijk of aantrekkelijk om te verblijven. Op seren van meer passantenligplaatsen in het centrum- strategische plekken langs het IJ worden kwalitatief gebied en op goed bereikbare plekken (ondermeer hoogwaardige openbare verblijfsruimten (Zit- en uitbouwen van Sixhaven tot stadshaven en reali- zwemplekken steigers, kinderspeelbadjes, fonteinen, seren van passantenhaven bij IJburg en jachthaven waterspeeltuin) gecreëerd voor verkoeling en Zeeburgereiland) en stimuleren gebruik binnenwater aangenaam verblijf. in Noord, West en Zuidoost en koppelen aan buurt- jachthavens. Kompaseiland Het Kompaseiland is een klein eilandje in het IJ Verder moet worden onderzocht hoe de verbinding ter hoogte van het Azartplein, en had vroeger een via het water tussen de stad en IJburg kan worden functie voor de scheepvaart, onder meer als locatie verbeterd. om het kompas te ijken. Het gemeentebestuur ziet veel potentie voor ontwikkelingen op deze plek ten De gewenste jachthavenprofielen sluiten aan bij de noorden van Java-eiland, zeker in het licht van de vele identiteiten van het waterfront van Amsterdam. verwachte transformatie van de Noordoostelijke Van west naar oost zijn dat: nautisch/creatief; inter- IJoevers. Met het “roder” worden van de randen van nationaal georiënteerd; gericht op bewoners, klein- het IJ zal er in de toekomst grote behoefte bestaan schalig en groen; en aan de oostkant de directe aan een bijzondere, relatief open plek voor recreatief relatie met de grote watersport. Uitgangspunt is gebruik. Daarnaast is het Kompaseiland in beeld als dat de jachthavens onderdeel zijn van de stede- wachtplaats voor de binnenvaart. Met de groei van lijke omgeving en een bijdrage leveren aan het de binnenvaart neemt ook de behoefte aan wacht- stedelijk vrijetijdsprogramma. Aandachtspunten zijn plaatsen toe. Naast Westpoort zijn ook locaties de veiligheid op het IJ en de vereiste van nautische buiten het havengebied nodig en het Kompaseiland bedrijvigheid (reparatie, onderhoud en winterstalling) is daarvoor goed geschikt. in de omgeving van de stad. Op korte termijn (voor 2020) kiest het gemeen- Uit een nog niet afgeronde verkenning naar recreatie tebestuur ervoor om het Kompaseiland alleen als langs de oevers van het IJ komen voor de noordoos- wachtplaats voor de binnenvaart te ontwikkelen. Dit telijke oever de volgende wensen naar voren: betekent dat in het IJ steigers worden aangelegd, openbaar maken van de IJoever (zie voorkeursal- die door een brug met het Javaeiland worden ternatief) verbonden. Op de locatie kunnen voorzieningen voor betere verbindingen tussen Vliegenbos, Rietland de binnenvaart worden aangebracht, maar ook een en Oeverpark Schellingwoude horecavoorziening behoort tot de mogelijkheden. fietsverbindingen Een aanplempen van een nieuw eiland wordt niet ruimtelijke en functionele verbinding leggen voor 2030 voorzien. Daarbij is ook een strategie tussen Vliegenbos en Noorderpark denkbaar waarbij beschikbaar zand op deze plek trekkers in de Schellingwouderscheg wordt gestort, er geleidelijk een eiland ontstaat (pioniersgroen, educatief eiland) en dat de program- Ruimte voor toename van lokaal en regionaal vervoer mering tegen die tijd afhangt van de ontwikkeling in

80 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam de omgeving. Het recreatief/ cultureel eiland kan een Veerverbindingen functie vervullen voor de hele stad. Deze is in eerste Er wordt een aantal veerverbindingen voorgesteld. instantie alleen toegankelijk door een dam of (fiets) Het gaat hier om een veer van Kop Java-eiland naar brug – een langzaam verkeerverbinding -vanaf het Motorwal, van Zeeburgereiland naar Sporenburg en Azartplein. Bij de transformatie van de Noordooste- eventueel een veerverbinding richting Zaanstad. lijke IJoever ka het de opmaat vormen voor een aan te leggen fietsbrug naar Noord.

5.6 IJmeer, IJburg en Almere

Amsterdam heeft een traditie van aanplempen en maximaal 9.200 extra woningen. Met deze tweede bouwen in en richting het water. Waren het eerst de fase ronden we IJburg af. bijvoorbeeld de eilanden en landaanwinningen in het IJburg tweede fase heeft een stedelijk karakter, westelijk havengebied en in het Oosterdok en ooste- met een woningdichtheid die het dubbele is van lijke haveneilanden ten bate van haven- handel- en de dichtheid op andere Vinexlocaties, en een industriële activiteiten, recentelijk is getransformeerd gemengd woon/werkmilieu. Met de ontwikkeling in nieuwe woongebieden. De aanleg van IJburg is van bijzondere plekken en programma’s krijgt IJburg een voortzetting van deze traditie waarmee de stad niet alleen betekenis voor haar bewoners, maar ook zich nu ook richt op de spectaculaire waterplas aan voor de stad en haar bezoekers. Voorbeelden zijn de de oostkant. Die beweging willen we doorzetten. stranden en de mogelijkheden voor een bijzondere voorziening aan de oostzijde van IJburg, aan het IJmeer: het blauwe hart IJmeer. Mogelijke watersportmogelijkheden in de Het IJmeer heeft de potentie om een fantastisch toekomst zullen vooral gericht zijn op de IJburgbaai, natuur- en recreatiegebied te worden: een blauw hart de centrale waterkom binnen IJburg. Met aan de dat een nieuwe dragende en verbindende kwaliteit oevers een stadsstrand en ruimte voor een gemengd aan de metropoolregio toevoegt. Als stad en regio programma van voorzieningen, werken, recreatie willen we daar gebruik van maken. Welke andere en wonen. De oostelijke oever krijgt een veel meer wereldstad heeft van die rijke en goed beleefbare natuurlijk karakter, met ruimte voor een bijzondere natuur binnen handbereik? voorziening in de overgang van stad naar natuur.

Het realiseren van deze potenties vergt inspan- Natuurwaarden ningen en een vernieuwde kijk richting het oosten, Het IJmeer en Markermeer zijn vanwege de grote het IJmeer en Almere. Met de drievoudige schaal- aantallen overwinterende eenden en andere water- sprong in en rondom het IJmeer, beschreven in de vogels door de Europese Commissie benoemd tot RAAMbrief, worden Amsterdam en Almere veel Natura 2000-gebied. Dit grote open water is op beter met elkaar verbonden; door een nieuwe Europese schaal van belang voor de vogelpopu- metropolitane ontwikkelingsas voor hoogwaardige latie. Het IJmeer en Markermeer zijn daarnaast heel woonmilieus aan het water, nieuwe, interessante belangrijk voor de recreatie, ondermeer de water- vestigingslocaties en een veelheid aan recreatie- sport. Het heeft voldoende maat voor zeilers van de mogelijkheden. Een ontwikkelingsas, ondenkbaar bruine vloot. Verder oefenen op het IJmeer onder zonder IJmeerverbinding, die ook voor veel positieve andere zandwinners en de binnenvaart hun beroep dynamiek kan zorgen op het Amsterdamse grond- uit. gebied. De ontwikkeling van het blauwe hart vergt ook een De bestaande natuurwaarden van het IJmeer en robuust ecologisch systeem met een verbeterde Markermeer hollen echter achteruit. Dit is het gevolg waterhuishouding. van dat de ecologische situatie in het gebied, sinds de afsluiting van de Zuiderzee, nog steeds niet in IJburg tweede fase evenwicht is. Massale achteruitgang van mosselen en De komende jaren zal IJburg worden uitgebreid met spiering leidt tot grote voedseltekorten van eenden de zogeheten tweede fase: vier nieuwe eilanden met die hier overwinteren. Om de neergaande trend te

De Visie 81 keren zijn ingrijpende maatregelen nodig. Het hele streven. De ontwikkeling van natuur en recreatie laat ecosysteem moet aangepakt worden om de diver- ruimte voor verantwoord economisch gebruik van siteit in habitats en de weerbaarheid te vergroten. het gebied door bijvoorbeeld beroepsscheepvaart zandwinners. Een verbinding tussen Amsterdam en De benodigde maatregelen staan beschreven in het Almere mag niet ten koste gaan van de beleving van Ontwikkelingsperspectief IJmeer-Markermeer (2008), het landschap, en moet daarom bij voorkeur onder- en zijn uitgewerkt in het “toekomstbeeld markermeer gronds. De mogelijkheden van vervoer over water IJmeer” (2009), beide door Amsterdam onder- moeten ten volle worden benut. schreven. Het perspectief is een set van natuurmaat- regelen waardoor een robuust ecosysteem ontstaat. Veiligheid en waterkwaliteit Waarbij meer natuurlijke land-water overgangen De nieuwe eilanden van IJburg komen integraal op met rietgordels en luwtes waar waterplanten kunnen voldoende hoogte te liggen (i.p.v. van een laaglig- groeien worden gerealiseerd. Dit nieuwe ecosysteem gende polder met een ringdijk). Dit betekent zal zo robuust zijn dat andere vormen van gebruik robuust wonen: bij een calamiteit minder schade en mogelijk zijn zonder het ecosysteem fundamenteel bedreiging door overstroming. Het voordeel is een aan te tasten. beter contact met het water vanaf het eiland. Woningbouw en recreatie worden mogelijk door De inzet van Amsterdam is dat het peil van het zodanig robuuste natuur aan te leggen dat een Markermeer en IJmeer wordt losgekoppeld van het surplus ontstaat ten opzichte van de eisen die Natura IJsselmeer en er daarmee geen peilstijging komt van 2000 stelt. De Europese Commissie heeft recent het Markermeer. Ten bate van de natuur en zoetwa- aangegeven dat niet eerst het hele pakket moet zijn tervoorziening kan er wat Amsterdam betreft wel uitgevoerd maar dat natuurontwikkeling en overige ruimte komen voor een seizoensgebonden peil. ruimtelijke ontwikkelingen parallel mogen plaats Hierdoor blijven de gevolgen van een calamiteit vinden, mits natuur niet achteruit mag gaat èn de beperkt en is gunstig voor de kosten van IJburg totale uitvoering van het plan geborgd moet zijn tweede fase, omdat minder opgehoogd hoeft te (zowel uitvoering van het gehele plan als de finan- worden en/of minder oppervlakte hoeft te worden ciering hiervan). Dus andere ontwikkelingen mogen al gereserveerd voor toekomstige verhoging en verste- beginnen voordat totale natuurpakket is uitgevoerd. viging van de kering. Dit komt ten goede van de inrichting, de ruimtelijke kwaliteit en de kosten. Amsterdam zal zich inzetten voor uitvoering van het Ontwikkelingsperspectief. De natuurpotenties In het Markermeer en IJmeer moet wel ruimte van het IJmeer moeten volledig worden benut beschikbaar blijven voor waterberging zodat de zodat een imposant ecologisch systeem ontstaat. stadsboezem bij extreem hoogwater op Amstel en Hierdoor blijft de grote ecologische waarde gewaar- IJ kan uitmalen via het gemaal Zeeburg. Dit voor borgd die het gebied op Europese schaal heeft en het geval de Amstelboezem niet voldoende kan ontstaat er zoveel ecologische veerkracht heeft dat afwateren richting zee via het Noordzeekanaal. het daardoor toegankelijk, bruikbaar en beleefbaar Daarnaast wil Amsterdam van de mogelijkheid is. Daar kan ook IJburg 2 aan bijdragen door de gebruik blijven maken voor het onttrekken van water aanleg van natuuroevers en het maken van luwte. aan het IJmeer ten bate van doorspoeling van de De waterrecreatie wordt bevorderd door het creëren grachten, zolang er hiervoor nog geen passend alter- van nieuwe vaardoelen en beschutte ankerplaatsen. natief gevonden is. De kusten moeten ruimte bieden voor recreatieve Het Markermeer en IJmeer zijn in de toekomst van beleving van het gebied. De ontwikkeling van belang voor de drinkwatervoorziening. de “natuurboulevard” tussen IJburg en Muiden (met fietsen wandelpaden) past heel goed in dit

82 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam 5.7 Hoogbouw langs het IJ

Door de aanleg van treinsporen, Centraal Station, en Deze rol is gecompliceerd. Sommige zichten zijn nieuwe eilanden is het 17e eeuwse open havenfront gewenst, andere niet. Als uitgangspunt bij de ontwik- in de 19e eeuw ingrijpend veranderd. De historische keling van de zuidelijke IJoevers is genomen dat stad werd door nieuwe werken transportgebieden homogene historische stadsbeelden uit één periode afgesloten van het IJ. Anderzijds kan dit voor de door de nieuwe bebouwing aan het IJ in hoofdzaak historische stad wel eens de redding van verpau- niet gewijzigd worden,gezien vanuit het openbaar pering gebleken te zijn. Havenkranen zijn gekomen gebied. Een stadsbeeld dat al elementen kent uit 17e en weer gegaan. Enkele hoogbouwaccenten zijn en 19e eeuw kan dus ook een relatie met objecten gebleven, zoals de circa 75 meter hoge toren op uit de 20e of de 21e eeuw krijgen, een stadsbeeld Overhoeks van Arthur Staal (ontwerp 1966). Pal dat geheel 17e eeuws is blijft in grote lijn gelijk. Het tegenover Centraal Station markeert deze toren het Wester IJ-dock staat dus prominent aan het IJ, maar smalste punt van het IJ. De ingezette herontwikkeling is niet zichtbaar vanuit westelijke grachtengordel. van de IJoevers beoogt de stad weer voorkanten aan De toren op het KNSM-eiland is een accent in het het IJ te geven, en brengt centrumstedelijke kwali- IJ-landschap,maar legt bovendien een zichtrelatie teiten aan weerszijden van het IJ-waterfront. met de van oordsprong 19e eeuwse Sarphatistraat.

Het moderne werklandschap is ondertussen in weste- Dit beleid wordt voortgezet op de Noordelijke lijke richting langs het Noordzeekanaal verschoven. IJoevers. De torenstrip van Overhoeks, met een Door de schaal van de energiecentrale, terminal- hoogte tot 120 meter, versterkt als een kaap in kranen, oliedrums en windmolens maakt het haven- het IJ, de toren van Staal bij de accentuering van landschap ervaarbaar uit de omgeving, en maakt het het smalste punt in het IJ. Tegelijk is de strip niet visueel deel uit van de stad. Nieuwe utilitaire hoogte- zichtbaar vanuit de westelijke grachtengordel. objecten of zeer grote gebouwen (kanjers) zullen dit Overige hoogbouw aan de Noordelijke IJoevers, beeld alleen maar verder versterken. tot 60 meter hoog, vindt niet direct aan de oever plaats, maar in de tweede linie, langs het tracé van Bij de herontwikkeling van de vrijgekomen zuide- het Van Hasseltkanaal. Op beide uiteinden van dat lijke IJoevers is gezocht de stad weer een voorkant kanaal is het IJ juist op haar breedst. Bovendien aan het IJ te geven. Daarbij is aangesloten bij zijn dit kruispunten in het netwerk van vaarwegen, de pakhuismaat, met hier en daar hoogbouwac- de één op de overgang met het Noordzeekanaal, centen. Deze accenten dienen twee doelen: het de ander met het IJmeer. Net als bij Overhoeks vormgeven van de ruimte van het IJ en het scheppen is de inzet deze landschappelijke kenmerken met van ruimtelijke relaties met de stad landinwaarts. hoogbouw boven 80 meter te accentueren. Hier niet

Hoogbouw aan het waterfront

De Visie 83 door concentratie, maar juist door individuele torens zeer grote gebouwen (kanjers) of utilitaire objecten die aan weerszijden van het IJ de ruimte vangen. De (windmolens). De beëindiging van IJburg aan de impact tot de binnenstad is vergelijkbaar met die van oostzijde krijgt vooral een natuurlijk karakter; geen de Rembrandttoren: op circa 2 kilometer afstand, en stenen front aan het water, maar een landschappe- daarmee perspectivisch wegvallend. lijke overgang tussen stad en IJmeer. In het Buiten-IJ wordt het waterfront gevormd door de wijk IJburg aan het open water, tegenover de groene kust van Waterland. Hier wordt ingezet op een compact stedelijk milieu in de weidsheid van het landschap, zonder nadrukkelijke hoogteaccenten,

5.8 Ondergrond en het waterfront

Van oudsher is bereikbaarheid langs de IJoevers We kunnen de IJoevers voorzien van duurzame een belangrijke vestigingsfactor. Bereikbaarheid energie, wanneer het ringtracé van stadsverwarming over water, bereikbaarheid over land maar ook vanuit Westpoort via Noord en Zeeburgereiland is bereikbaarheid in relatie tot ondergrondse netten. aangetakt op de stadsverwarming bij IJburg. Dan is De grote hoeveelheden en capaciteiten aan kabels een gesloten ringtracé ontstaan in Amsterdam. en leidingen maakt dit een belangrijk vestigingsgebied voor bedrijven. Zowel „oude‟ industrieën als nieuwe (creatieve) bedrijven profiteren van de aanwezigheid van de ondergrondse netwerken. De IJoevers liggen pal op dé internetsnelweg van de wereld. De metropool Amsterdam vormt daarmee op internet en telecommunicatiegebied een belangrijk knooppunt in de wereld. Bij de ontwikkeling van de IJoevers kan hiervan verder van worden geprofiteerd. Ter illustratie, de aanwezigheid van zware internet- en telecomnetten was voor MTV een doorslaggevende reden om zich op het NDSM terrein te vestigen.

84 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam Metropolitane plek: Oostelijke IJoevers* Metropolitane plek: Westelijke IJoevers – Het Hamerstraatgebied is de plek voor ‘Haven en stad verbonden’* nieuwe bedrijvigheid en economische clusters. De haven en de stad kunnen veel meer voor Aansluitend op ontwikkelingen aan de westkant elkaar betekenen. Thema’s zijn verknopen en van de Noordelijke IJoevers liggen hier vooral verbinden en middels programmatische kleuring kansen voor creatieve en stadsverzorgende metropolitane impulsen toevoegen langs en aan bedrijvigheid. Op termijn zijn deze ontwikke- de Westelijke IJoevers. Nieuwe verbindingen lingen ook mogelijk richting Schellingwoude. De moeten niet alleen de oevers openbaar en huidige, meer traditionele bedrijventerreinen continue bereikbaar maken, maar moeten ook krijgen een nieuw jasje en transformeren tot de relatie met Zaanstad verbeteren. Program- innovatiemilieus en mogelijk deels tot woon- matische impulsen van tijdelijke, zoals een werkmilieus. Daarbij kan aangesloten worden Havensafari (tocht langs cultuur, kunst en haven- op ontwikkelingen die als gaande zijn, zoals activiteiten), of meer permanente aard, zoals restaurant De Goudfazant. Om te zorgen dat hotels, jongerenhuisvesting dragen hier aan deze goed ontsloten worden is een goede bij. Een tweede Cruiseterminal met een goede verbinding van de noordelijke en zuidelijke verbinding met Schiphol en daaromheen hotels IJoevers aan de oostkant van CS van belang. Een en een snelle verbinding met het centrum geven manier om die koppeling te leggen is via aanleg het gebied een extra metropolitane impuls. van het Kompaseiland. *Uitwerking is voorbeeld ter inspiratie – géén *Uitwerking is voorbeeld ter inspiratie – géén plan! plan!

De Visie 85 86 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam Hoofdstuk 6

Internationalisering van de Zuidflank

Ontwikkelingen op de Zuidflank: van de Schiphol Corridor via de Zuidas tot en met het AMC-terrein In de Zuidflank doen zich grote fysieke veranderingen voor. De luchthaven Schiphol en de strategische ligging aan de binnenzijde van de Randstad, met bijhorende infrastructuur, zijn de grote motoren hierachter. Het is een aaneenschakeling van omvangrijke projecten: de uitbreiding van Schiphol, de ontwikkeling van de Zuidas en de intensivering van de Zuidoostlob. Station-Zuid wordt één van de belangrijkste OV-knooppunten in Nederland. Veel van de genoemde projecten zijn hooguit goed op stoom; het meeste moet nog gebeuren. In snel tempo komen er nieuwe initiatieven bij zoals: de ontwikkeling van de corridor tussen Schiphol en Zuidas, de verdere verstedelijking van Buitenveldert of de verfraaiing van de koppen van de Amsterdamse Bosscheg en de Amstelscheg.

De Visie 87 Zuidflank Amsterdam 2040 Legenda Zuidflank Algemeen

Zuidas capaciteitsuitbreiding snelweg bovengronds

wonen - werken capaciteitsuitbreiding snelweg ondergronds

werken - wonen Hogesnelheidslijn

werken spoorverbinding

metropolitaan park hoogwaardig ov bovengronds

projecten in planvorming of hoogwaardig ov ondergronds recent gerealiseerd verlengen van tramlijn

internationaal ov knooppunt

hoofd ov knooppunt

secundair ov knooppunt

1 optie Regiorail Schiphol - Almere

2 optie Oostwest metrolijn

P+R locatie

2e terminal Schiphol

regionale fietsroutes

kwaliteitsimpuls stadspark

metropolitane plek

recreatief programma

kwaliteitsimpuls overgang stad - scheg

A/B opties locatie Olympische Spelen

intensivering RAI-terrein

Sportas

topwinkelgebied

studiegebied

88 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam De Visie 89 De Zuidflank In het zuidoosten van de stad zijn altijd vrij gemak- In het zuidwesten van de stad is van oudsher de kelijk grotere sporten leisurefuncties opgenomen. meeste rijkdom van de stad samengebald, via de De Watergraafsmeer herbergde Ajax-stadion ‘De Gouden Bocht en Oud-Zuid tot en met Amstelveen. Meer’. De Jaap Edenbaan en -hal zijn er nog steeds. De vestiging van Schiphol in de noordoosthoek van In stadsdeel Zuidoost staan trekkers als stadion Arena, de Haarlemmermeer heeft deze vooraanstaande de Heineken Music Hall en de grotere woonwinkels. positie verder bestendigd. De Zuidas ligt niet zonder De ontwikkeling in zuidoostelijke richting is altijd reden op de plek waaraan het ook zijn naam ontleent. ‘onrustig’ geweest. Infrastructuur richting midden- Dit kwadrant heeft ook de meeste internationale Nederland heeft dit kwadrant al in een vroeg stadium trekken. De Schiphol-corridor, tussen Amsterdam en versnipperd. Dit leidde tot tal van ad-hoc-ontwikke- Schiphol, is één van de meest in het oog springende lingen; en tot een grote ontvankelijkheid voor het locaties voor toekomstige bedrijfsvestiging. grotere vermaak.

6.1 De Zuidas

Op de Zuidas ontstaat de komende jaren een inter- vierkante meter bebouwing in een hoogwaardige nationaal stuk stad. Het wordt niet alleen hét deel openbare ruimte. Meer dan 200.000 mensen zullen van het stadscentrum voor internationaal zakendoen dagelijks in de Zuidas zijn, waaronder zo’n 25.000 en kennisontwikkeling, er zal ook op grote schaal bewoners, 80.000 werknemers en 30.000 studenten gewoond worden in verschillende prijsklassen en (en nog aanzienlijk meer wanneer Hogeschool komen er voorzieningen als winkels, kinderopvang, InHolland zich met 15.000 studenten in het Kennis- (internationale) scholen en horeca. Exclusieve retail kwartier vestigt). Nu al werken er 30.000 mensen. en culturele voorzieningen moeten de internationale De Zuidas wordt zo duurzaam mogelijk ontwikkeld aantrekkingskracht versterken. waardoor er flexibele huisvestingsmogelijkheden Het wordt niet alleen het zakencentrum voor de voor bedrijven en werknemers zijn. Met ‘seaport’ metropool Amsterdam, maar van heel Nederland. Rotterdam en ‘airport’ Schiphol in de nabijheid vormt Nergens in Nederland zijn vergelijkbare kansen de Zuidas als ‘brainport’ een ijzersterke combinatie, aanwezig voor een internationaal vestigingsmilieu. die toegang geeft tot de gehele Europese markt. Amsterdam is al de stad met de internationale Voorwaarde voor de ontwikkeling van de Zuidas is hoofdkantoren en met de Zuidas wordt die positie een nog verdere verbetering van de bereikbaarheid. verder bevestigd. Met het plan voor de Zuidas wordt De luchthaven Schiphol ligt op 6 minuten afstand. beoogd de stedelijke kwaliteit te realiseren die nodig Circa 6 miljoen mensen kunnen nu binnen een uur is om de rol van toplocatie te bestendigen en verder van huis naar de Zuidas komen, welk vervoermiddel te ontwikkelen. ze ook kiezen; de benenwagen, de fiets, de auto, het Het gebied is 270 hectare groot. Op de Zuidas vliegtuig of het openbaar vervoer.De Zuidas krijgt hebben zich nu al 400 dikwijls toonaangevende, straks een uitgebreid station waar dagelijks circa wereldwijd opererende, bedrijven gevestigd. De 250.000 reizigers gebruikmaken van trein, metro, tram Vrije Universiteit (VU) heeft als toonaangevend en bus. Met de directe verbinding met luchthaven universitair medisch centrum een prominente plek Schiphol, de aanlanding van de HSL vanuit Brussel en is een belangrijke aanjager bij de verdere ontwik- en Parijs en de ICE vanuit Keulen en Berlijn wordt keling van de Zuidas. Met name de invulling van het Zuidas hét internationale station van Amsterdam. Kenniskwartier draagt hieraan bij met de academie, Op regionaal en stedelijk niveau zal het openbaar de studenten, medewerkers, congreshotel, toeris- vervoer worden uitgebreid met een regiorail en het mevoorzieningen, startende bedrijfjes, shortstay en doortrekken van verschillende tramlijnen. Voorzie- studentenvoorzieningen. ningen voor het stallen van fietsen worden verder De plannen voor Zuidas voorzien in een uitbreiding uitgebreid. Gestudeerd zal worden op herontwik- en het ondergronds brengen van een deel van de kelings- en intensiveringsmogelijkheden van het A10 en de spoor- en metrolijnen, waarmee er fysiek RAI-complex na 2025 op het huidige RAI-terrein of op en logistiek ruimte ontstaat voor maximaal 4,2 miljoen een andere locatie in Amsterdam.

90 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam 6.2 Zuidas: mogelijke olympische locatie

Zuidas/Olympische Sportas is, naast Havenstad, biedt de Zuidflank van de stad tal van locaties waar één van de twee locaties die naar voren worden aanvullende olympische accommodaties kunnen geschoven voor de eventuele Olympische Spelen worden gerealiseerd, bijvoorbeeld in Amsterdam van 2028. Daarbij gaat het in ieder geval om Zuidoost en Haarlemmermeer. Ten opzichte van het Olympisch Stadion met omliggend park, het de locatie Havenstad zijn de olympische locaties zwemstadion, het olympisch dorp en de mediavoor- daarmee meer versnipperd. Daar staat tegenover zieningen. De benodigde oppervlakte bedraagt dat er veel minder uitplaatsingen nodig zullen zijn. minstens 100 hectare. Bij deze locatie staat Wel zullen op de Zuidas en elders gedurende enige duurzaamheid centraal en kan het Olympisch Stadion jaren reserveringen voor olympische locaties moeten van 1928 mogelijk worden hergebruikt. Hiertoe worden gemaakt. Op de regioverbinding tussen wordt het dan uitgebreid met een tijdelijke tweede Zuidas en Schiphol, zoals deze in OV SAAL wordt ring. Voor het bijbehorende olympisch dorp kan voorgesteld, kan eventueel een extra (tijdelijke) ruimte worden gevonden in de Zuidas. Daarnaast olympische halte komen.

6.3 Nieuwe Meer: meerdere scenario’s

De locatie aan het Nieuwe Meer ligt op een strategische positie, aan de entree van de stad. Van hieruit zijn goede en snelle verbindingen met de rest van Nederland te realiseren, zonder dat iedereen door de stad moet om bij de site te komen.

Voor het gebied rond Nieuwe Meer is een aantal scenario’s denkbaar. De scenario’s hangen samen met de eventuele uitbreidingen van hoogwaardig openbaar vervoer. Op de afbeelding staan de onder de twee cijfers de mogelijkheden verbeeld. 1 staat voor de regiotrein, en 2 voor de aanleg van de Oost/ Westlijn.

Bij de eerste mogelijkheid gaat het om de aanleg van Mogelijke scenario’s rond Nieuwe Meer een regiotrein die Schiphol (en eventueel Hoofddorp) met Zuidas en Almere verbindt. Deze optie komt in beeld als de capaciteit van de Schipholtunnel niet kunnen vormen voor zo’n mega-investering. Het meer voldoende is of wanneer er een tweede Lucht- gebied rondom Nieuwe Meer kan in zo’n scenario haventerminal komt in het Noordwestareaal van grotendeels groen recreatief blijven. De eventuele Schiphol. Zonder tussenliggende halte kunnen de aanleg van de Oost/Westlijn komt overigens pas ontwikkelingen rondom Nieuwe Meer daarbij vooral aan de orde nadat de ontwikkelingsrisico’s ervan groen en recreatief van karakter zijn. zorgvuldig in kaart zijn gebracht, onder meer op basis van de ervaringen bij de aanleg en het functioneren Bij de tweede mogelijkheid gaat het om de aanleg van de Noord/Zuidlijn. van de Oost/Westmetrolijn. Ook een Oost/Westlijn zal gepaard moeten gaan met intensieve stedelijke ontwikkeling rondom toekomstige haltes van deze lijn. Ook in dit geval zal de eventuele ontwikkeling van een tweede luchthaventerminal de aanleiding

De Visie 91 6.4 Schiphol

De ontwikkeling van Schiphol brengt de nodige Ook de implementatie van SESAR (Single European ruimteclaims met zich mee die voor een deel op Sky) na 2020 is van belang omdat dit nieuwe Amsterdams grondgebied moeten worden ingepast mogelijkheden zal creëren op het gebied van de of die een connectie hebben met de stad. De keuze inrichting van het luchtruim en dus op de capaciteit van nieuwe verbindingen met de stad hangen in van de luchthaven. belangrijke mate samen met deze ontwikkelingen. Schiphol wil voortrekkersrol op het gebied van Deze ontwikkeling kan na het aflopen van het Alders- duurzaamheid verder uitbouwen. Amsterdam Airport akkoord leiden tot een mogelijke herconfiguratie van Schiphol wil samen met KLM internationaal de het banenstelsel op Schiphol. SESAR heeft hiermee trendsetter worden op het gebied van innovatie en in aanleg ook een grote invloed op de inrichting duurzame luchtvaart. Dit moet een bijdrage leveren van de landzijdige omgeving van de luchthaven en aan de smart /green uitstraling van de Amsterdamse haar ontwikkeling. Ook de ruimte die de luchthaven Metropool. De belangrijkste ontwikkelingen zijn een Lelystad op termijn al dan niet zal krijgen om uit te tweede terminal en het logistiek centrum ACT en de groeien tot een volwassen regionale luchthaven is op capaciteitsuitbreiding van de A4 tussen De Hoek en dit moment nog onvoldoende duidelijk. Burgerveen. Bovenstaande ontwikkelingen maken de lay out van Schiphol na 2020 dusdanig onzeker dat het Regionale partijen en luchtvaartsector hebben in openhouden van een reservering voor een mogelijke het Aldersadvies (oktober 2008) richting aange- tweede terminal op de locatie Schiphol gewenst geven voor de ontwikkeling van de luchtvaart tot blijft. 2020. Hoofdpunt van het advies is dat het hub- of knooppunt gebonden verkeer geconcentreerd ACT (Amsterdam Connecting Trade) zou moeten worden op de locatie Schiphol en het De ambitie van Metropoolregio Amsterdam moet overige verkeer zal moeten worden afgewikkeld op zijn om met ACT het meest duurzame bedrijven regionale luchtvelden. terrein van Europa neer te zetten. Uitgangspunt voor de ontwikkeling van dit logistieke knooppunt In concreto betekent dit dat de locatie Schiphol tot is daarom het uitwerken van een vitale supply chain 2020 kan uitgroeien als een luchthaven met maximaal op basis van het zgn. “cradle to cradle” principe. De 510.000 vliegtuigbewegingen. Het niet-knooppunt direct hieraan verbonden logistieke centra, de haven gebonden verkeer (voornamelijk low cost en charters) van Amsterdam, Schiphol en Greenport Aalsmeer zou op de regionale velden Lelystad en Eindhoven zullen zich meer en meer richten op kennisintensieve afgewikkeld kunnen worden. Een belangrijk activiteiten en het vergroten van de toegevoegde bestuurlijk aandachtspunt in deze ontwikkeling is hoe waarde uit de logistieke keten. de vluchten te verdelen over de luchthavens Schiphol en die van Lelystad en Eindhoven in lijn met de Duurzaamheid, innovatie, Research & Development Europese regelgeving. zijn hierbij de sleutelbegrippen. Voor een ongestoord en efficiënt logistiek proces zijn Tweede Terminal betrouwbare verbindingen en Ondanks de huidige crisis in de Luchtvaart wordt op ontsluiting met het achterland essentieel. Dit dit moment uitgegaan van een verdubbeling van het betekent dat ACT een aansluiting moet krijgen op Europese luchtverkeer in 2030. De grootste groei zal het nationale spoornet en dat op het gebied van zich weliswaar voordoen aan de randen van Europa weginfrastructuur voortvarend onderzocht moet (oost Europa en Turkije) maar ook in west Europa worden hoe de capaciteit van de N 201 tot aan de zal het vliegverkeer nog toenemen. De schaarste A2 vergroot kan worden. aan starten landingscapaciteit zal hier leiden tot uitbreiding en/of herinrichting van bestaande luchthavens.

92 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam 6.5 Amsterdam Zuidoost

Bijlmermeer en Bijlmerpark Amsterdamse poort naar de Gaasperplas en het Het komende decennium wordt de vernieuwing van Geingebied. In de parkenzone ten zuiden van de de Bijlmermeer afgerond. Na de verdere renovatie Gaasperplas en in het CPG worden de mogelijk- en sloop-/nieuwbouw in de K-, D- en de E-buurt is de heden voor recreatief gebruik vergroot, zo komt er ruimtelijke vernieuwing voltooid. nabij het metrostation Gaasperplas een extra stads- Het Bijlmerpark wordt getransformeerd tot hét strand. De parkenwig -en de Gaasperplas in het stadspark van Zuidoost. Aan de randen van het park bijzonder- wordt een recreatieve groene plek van zijn het Bijlmertheater, herenhuizen en apparte- metropolitane betekenis. menten verschenen. Gaasperdammerwegzone Gaasperdam/Holendrecht De Gaasperdammerweg wordt verbreed en tussen Terwijl de vernieuwing van de Bijlmermeer richting de spoorlijn Amsterdam-Utrecht en de Gaasp afronding gaat komt Gaasperdam/Holendrecht overkluisd. Hierdoor wordt de milieuhinder van de steeds meer in beeld als nieuwe omvangrijke snelweg sterk verminderd en wordt het stedelijk herstructureringsopgave. De wijken zijn gebouwd weefsel tussen Bijlmermeer en Gaasperdam als het in de jaren tachtig van de vorige eeuw en zijn na 25 ware geheeld. Er komt woningbouw in de zones á 30 jaar toe aan een forse opknapbeurt. Daarbij naast de ‘tunnel’ en nabij de A9-aansluiting S113 en kampen de wijken met de nodige sociaal-maatschap- het metrostation Gaasperplas ontstaat een regionaal pelijke problemen. Binnen twee jaar zal voor dit voorzieningencentrum. Het circa 75 meter brede gebied een uitgebreide verkenning verschijnen. Dat en 2,5 km lange tunneldek krijgt een hoogwaardige neemt niet weg dat de omgeving van station Holend- inrichting met een aantal diverse groene recreatieve recht reeds sterk verbeterd is. De openbare ruimte functies (sportvoorzieningen en nutstuinen). De (en de aansluiting met het AMC in het bijzonder) is noordzuidgerichte wegen en langzaamverkeerroutes aangepast en er worden woningen en voorzieningen lopen over het dek door en zijn fraai ingepast. rondom het station gebouwd. Ook het wijkwin- kelcentrum Holendrecht is vernieuwd. Het AMC is Gooisewegzone vernieuwd en breidt verder uit. Rondom het AMC is De bedoeling is dat de Gooiseweg transformeert een Medical Business Park in ontwikkeling, dat wil van het Amstelstation tot Gaasperdam, gefaseerd zeggen: kantoren, bedrijven en laboratoria gericht op van een op talud gelegen stadssnelweg naar een op de medische sector. maaiveld gelegen stedelijke laan met ventwegen, ‘voordeuren aan de straat’ en een tramlijn in de Centraal Park Gaasperdam en Gaasperplas middenberm. Tramlijn 12 wordt vanaf het Amstel- De centrale parkenwig, de doorlopende groen- station via station Diemen-Zuid doorgetrokken naar structuur die centraal vanaf het Bijlmerpark via station Bijlmer Arena. Hiermee krijgt Zuidoost voor het centraal Park Gaasperdam (CPG) naar de de auto, fietser en met de tram een nieuwe zeer Gaasperplas en het Gaasperpark door Zuidoost herkenbare verbinding met de ’stad binnen de Ring’. loopt, wordt verbeterd. Net als bij het Bijlmerpark In de vrijkomende taludzones worden woningen worden aan de oosten zuidzijde van het Centraal gebouwd, aansluitend op de directe omgeving. Park Gaasperdam en de noordzijde van de wijk Onderzocht zal moeten worden hoe de Gooiseweg Gein woningen gebouwd welke gericht zijn naar haar huidige corridorfunctie en functie als onderdeel het park. Hiervoor worden een aantal voorzieningen van het kwaliteitsnet Goederenvervoer kan blijven verplaatst en worden de Langbroekdreef en Valburg- vervullen.De Gooiseweg heeft ook nog een functie dreef verlaagd en verlegd waarbij taludruimte vrij voor de waterveiligheid. De weg speelt een rol bij komt. De Langbroekdreef en Valburgdreef worden de compartimentering en als vluchtweg in geval van getransformeerd tot ‘fraaie parkways’, waarbij overstroming. Nader onderzoek moet uitwijzen op door de verlaging het contact met de Gaasperplas welke wijze de veiligheid op een zelfde niveau kan wordt ‘hersteld’. Er komt een heldere doorgaande blijven. langzaamverkeerroute door de parkenwig van de

De Visie 93 Amstel III particulier opdrachtgeverschap, atelierwoningen en Het voorheen monofunctionele werkgebied Amstel studenten-/starterswoningen en nieuwe woon-werk- III transformeert geleidelijk naar een gemengd (hoog) concepten, gaan. Geleidelijk (ná 2020 à 2025) gaat stedelijk woonwerkgebied. In het oostelijk deel met dit over in meer grootschalige en mogelijk traditi- vooral kantoren –nabij de stations Bijlmer-Arena, onele woonmilieus. Ook het westelijk deel intensi- Bullewijk en Holendrecht- wordt fors geïntensiveerd veert, maar minder intensief dan het oostelijk deel, en worden de functies wonen, horeca en voorzie- met eventueel meer ruimte voor hybride formules, ningen (leisure, onderwijs, health/sport, religie, horeca en diverse voorzieningen. Dit ‘new urban maatschappelijk) toegevoegd. Er ligt een ambitie om district’ tussen Arena en AMC biedt veel ruimte ten minste 5.000 woningen in dit oostelijk deel van voor nieuwe en bijzondere woon- en werkvormen en Amstel III toe te voegen. Aanvankelijk (2010 -2020) voorzieningen. zal dit om stedelijke nichewoonvormen, zoals appartementen voor expats, zeer luxe woningen, collectief

6.6 Hoogbouw op de Zuidflank

De Zuidflank van Amsterdam is een zone met grote bijzondere positie in door de omvang van hoogbouw, dynamiek en ontwikkeldruk, veroorzaakt door de waardoor zich een heuse skyline aan het ontwikkelen spilpositie in het netwerk van de metropolitane is. verbindingen. Een aantal belangrijke knooppunten Wat rond de A10 geldt, geldt in versterkte mate voor is zowel door hoogbouw als door enkele zeer grote de Zuidflank langs A4, A10 en A2: de hoge druk kan gebouwen (kanjers) zeer herkenbaar: Schiphol, zich prima vertalen in hoogbouw tot 60 meter, en bij Zuidas, station Amstel, station Bijlmer. Bouwhoogten belangrijke knooppunten liefst nog hoger. De hoge rond of ruim boven 100 meter is bij elk van deze ‘kanjer-dichtheid’ in deze zone versterkt dit beeld, knooppunten aan de orde. De Zuidas neemt een maar laat niet veel nieuwe zeer grote gebouwen toe.

6.7 Ondergrond en de Zuidflank

De intensivering van het bovengronds ruimtegebruik van aansluitingen. in de Zuidflank vinden we in deze as ook onder- In de ondergrond vinden we in de Zuidflank vooral gronds terug. Zowel bovengronds als ondergronds kansen voor ontwikkeling. Beschermen is minder een lopen hier belangrijke verbindingen voor Amsterdam thema dan bij de uitrol van het centrum. De Zuidflank met de regio. De as vormt een backbone van onder- biedt potentie voor het ondergronds brengen van grondse infrastructuur, zoals hoofdtracés van stads- (openbaar vervoer) infrastructuur om de verdich- verwarming en koude. Verder ligt er een zeer grote tingopgave voor Amsterdam gestalte te kunnen hoeveelheid gebiedsgebonden kabels en leidingen geven. Verder biedt de flank potentie voor energie- om de grote dichtheid aan bebouwing te voorzien voorziening door de aanwezigheid van plassen als de

94 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam 6.8 De best bereikbare locatie van Nederland

Nieuwe Meer en Ouderkerkerplas. Alle genoemde lopende projecten vormen De Zuidflank, met haar specifieke karakter als econo- antwoorden op eerdere ruimtelijke ontwikkelingen mische ontwikkelingsas, is meer dan alle andere die zich hebben voorgedaan in de metropoolregio. deelgebieden afhankelijk van topbereikbaarheid Tegelijk bieden ze ook weer nieuwe ontwikkel- met alle modaliteiten. Voor verdere ontwikkeling kansen. Centraal knooppunt is de Zuidas, die de van dit gebied is de kwaliteit van de bereikbaarheid schakel vormt tussen de noord/zuid relatie tussen cruciaal. Omdat deze corridor in het kader van Binnenstad/Noord en Buitenveldert/Amstelveen, en eerdere Noordvleugelafspraken met het Rijk over de oost-westrelatie tussen het woon- en werkge- de verstedelijking als centrale ontwikkelingsas voor bieden rondom Schiphol en langs de corridors naar de metropoolregio is aangewezen, zijn er voor dit Utrecht en Almere/’t Gooi. gebied meerdere verkenningen en planprocessen Vanuit dit centrale knooppunt doen zich ontwikke- gaande. Hierbij zijn alle schaalniveaus aan de orde. lingskansen voor in alle richtingen mits de capaciteit Op nationaal schaalniveau spelen verbreding van de van OV-lijnen en het wegennet dat toestaan. Richting A2, het project A6/A1/A9/A10, de omlegging van het zuiden zal de Amstelveenlijn dan moeten worden de A9 en de planstudie A4. Bij het spoornetwerk opgewaardeerd tot metrokwaliteit in de vorm van is de planstudie OV-SAAL (Schiphol, Amsterdam, een doorgetrokken Noord/Zuidlijn. Richting het Almere, Lelystad) het belangrijkste project en de westen hangt het van de ontwikkeling van een Noord/Zuidlijn is het belangrijkste regionale project. eventuele tweede luchthaventerminal en ontwik- Beiden komen samen in het Zuidasproject. Tenslotte keling van het gebied Nieuwe Meer/Riekerpolder af zijn er meerdere lokale en regionale OV-projecten, of er een tweede railverbinding met tussenliggende die vanwege de ontwikkeling van station Zuid tot haltes kan worden gerealiseerd (keuze in het kader topknoop van Amsterdam veelal ook een relatie met van OV-SAAL). Richting Zuidoost is de OV-corridor al de Zuidas hebben. op voldoende niveau om verdere ruimtelijke ontwikkelingen mogelijk te maken. Daarbij zal dan wel de toenemende druk op het onderliggende wegennet moeten worden meegenomen.

Hoogbouw op de Zuidflank

De Visie 95 De Gooiseweg blijft een onmisbare verkeersader De werkgebieden met een meer logistieke functie in dit gebied. Richting ’t Gooi Almere zal de keuze zijn gebaat bij een optimale wegbereikbaarheid. voor een eventuele IJmeerverbinding in het kader Een van de aandachtspunten vormt het vervoer van OV-SAAL bepalen waar en in hoeverre er nog ontwik- gevaarlijke stoffen, zowel over de weg als per spoor. kelingskansen zijn rond haltes en stations. Met de intensivering van stedelijke gebieden langs het spoor en dichtbij drukke wegverbindingen zullen Gezien de afhankelijkheid tussen ruimtelijke ontwik- de mogelijke nadelige gevolgen in de vorm van kelingen en infrastructuur is er voor de lange termijn groepsrisico’s vermeden moeten worden. nu nog niet zozeer sprake van een principiële keuze tussen de ene of de andere ontwikkelrichting. Wel is er een noodzaak tot fasering, waarbij eerst de gebieden ontwikkeld worden die nu al goed en multimodaal ontsloten zijn. Pas wanneer er meer zekerheid is over de realisatie van toevoegingen aan de netwerken komen andere windrichtingen aan de orde.

Dat neemt niet weg dat ook op het lokale niveau, onafhankelijk van de verdere ontwikkelingskeuzes die hierboven genoemd worden, opgaven zijn op het gebied van de bereikbaarheid. Met de te verwachten enorme groei van het aantal in- en uitstappers op station Zuid zijn goede fietsverbindingen en de tram- en busontsluiting van de Zuidasknoop voorwaardelijk voor een duurzame ruimtelijke ontwikkeling. Bij de fiets zijn vooral de kwaliteit (doorstroming, comfort, sociale veiligheid) en capaciteit van de noord-zuiden oost-westverbindingen en de beschikbaarheid van voldoende stallingplaatsen op korte afstand van de perrons belangrijk. Het gaat alleen hier al om vele duizenden plaatsen. Bij het onderliggend OV gaat het erom de Zuidas een meerzijdige tramontsluiting te geven, wat mogelijk is met verlenging van de lijnen 4 en/of 16/24 naar station Zuid en lijn 5 Buitenveldert in. Daarnaast moet er een hoogwaardiger OV-terminal komen waar ook lokale regionale buslijnen een goede aansluiting krijgen op het treinen metronet. Met de te verwachten groei van de parkeercapaciteit en –druk op en rond de Zuidas zullen ook de aan- en afvoerroutes voor het wegverkeer verbeterd moeten worden. Dit behoort tot de integrale ontwerpopgave voor het Zuidasgebied. Ook buiten de Zuidas zal in deze flank geïnvesteerd moeten worden in de fietsen OV-verbindingen naar de werkgebieden. Waar deze buiten de directe invloedssfeer van stations en metrohaltes liggen, zoals rond de luchthaven en in de Riekerpolder, zal dit met HOV-busverbindingen moeten gebeuren. Projecten hiervoor, zoals de Westtangent, zijn al opgenomen in het investeringsprogramma van de Stadsregio.

96 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam Metropolitane plek: Arena en omstreken/ Metropolitane plek: Gaasperplas* Duivendrechtse veld* De Gaasperplas en het Gaasperpark vertegen- Het voormalige Centrumgebied Zuidoost woordigen een grote waarde als recreatiegebied en winkelcentrum de Amsterdamse poort, voor de buurt. In potentie heeft dit gebied ook ArenAPoort, ontwikkelt zich verder tot het een belangrijke functie voor een groter deel winkelcentrum van dit deel van de stad en van de stad en de regio. Tegelijkertijd zijn er regio én het tweede uitgangscentrum van de in de randen van het park plekken waar ruimte regio naast de binnenstad. Het muziekpaleis de gevonden kan worden voor woningbouw als Ziggodome en GETZ met nieuw casino en winkels onderdeel in de zoektocht naar ruimte voor én divers extra woon- en kantoorprogramma nieuwe woningen. Aan de noordkant biedt het zijn gerealiseerd. De ArenAPoort manifesteert eindpunt van de Gaasperplaslijn de mogelijkheid zich bovendien steeds meer als het grootste voor de versterking van de recreatieve functie. hoogbouwcluster van de metropoolregio. Hier kan gedacht worden aan ruimte voor evene- Het verbeteren van de relatie tussen Zuidoost menten. en de stad kan ook via het Duivendrechtse Veld. Het gebied ligt op grondgebied van de Verder zijn er twee scenario’s denkbaar voor de gemeente Ouder-Amstel en grenst aan het zuidrand van de plas. tweede uitgaansgebied van de stad wat met de In het eerste scenario blijft de zuidrand groen en komst van de Endemolstudio’s inmiddels naar het recreatief zonder bebouwing. noorden is uitgebreid.. In de komende jaren zal In het tweede scenario (zie afbeelding) wordt aan op de 190 hectare grond een volledige woon- de zuidrand van het park woningbouw toege- werkwijk ontstaan. Naast het versterken van voegd. De groen recreatieve functie zal hoe dan de noord-zuidorientatie zal juist ook de relatie ook aan deze kant van het park dominant blijven. met de Amstelscheg gezocht worden. Niet om te bebouwen maar om als uiterst aantrekkelijk Naast deze scenario’s kan nog verder worden groengebied, parklandschap verder vorm en nagedacht over een grotere functie voor water in inhoud te geven. De gemeente Ouder-Amstel dit deel van de stad. gaat op dit moment in haar structuurvisie uit van enkele duizenden woningen.

*Uitwerking is voorbeeld ter inspiratie – géén plan! *Uitwerking is voorbeeld ter inspiratie – géén plan!

De Visie 97 98 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam Deel 1c: Visie en beleid

In delen 1a en 1b van deze structuurvisie zijn de grote ruimtelijke ontwikkelingen tot 2040 in beeld gebracht. In dit deel worden deze nader toegelicht. Dit gebeurt in hoofdzaak aan de hand van het beleid van de verschillende beleidssectoren. Het zijn juist deze sectoren die de ontwikkeling van Amsterdam in belangrijke mate gestalte geven. Een uitgelezen samenhang tussen visie en beleid is daarom onontbeerlijk. Zo komt in dit deel het economische beleid aan de orde plus de ruimtelijke implicaties die hieruit voortkomen. De woningbouwopgave wordt toegelicht maar ook de wateropgave voor de stad. Sociaal-ruimtelijke kwesties en voorzieningen in de stad komen aan de orde maar ook het verkeer- en vervoerbeleid.

De kwaliteit van het leefmilieu in de stad is alles bepalend voor een succesvolle duurzame economische ontwikkeling van Amsterdam. Het wonen, werken en recreëren raakt steeds meer met elkaar verweven. Op hetzelfde grondgebied neemt het aantal activiteiten toe. Daarom is het noodzaak om het grondgebruik in de stad te optimaliseren, onder meer via verdichting. Verdichting dient meerdere doelen, in onderlinge samenhang, elkaar versterkend. Het streven is daarnaast om de juiste functie op de juiste plaats te krijgen. Het meest uitgesproken in dit kader is de ambitie om 70.000 woningen toe te voegen aan de Amsterdamse voorraad, binnen bestaand stedelijk gebied. Maar ook de herstructurering van binnenstedelijke bedrijfster- reinen past bij deze opgave, of het omvormen van de sportinfrastructuur in de stad: méér intensief gebruikte stedelijke sporttereinen-model-Laan-van-Spartaan, in plaats van uitgestrekte sportparken. Ook moet er voldoende waterbergend vermogen worden ingepast en zijn innovatieve oplossingen nodig voor drink- en afvalwater. Verdichting legitimeert eens te meer de kwaliteitsslag voor de openbare ruimte.

De grote dichtheid van activiteiten brengt ook risico’s met zich mee. Risico’s zijn nooit helemaal uit te sluiten, maar vaak is het wel mogelijk om maatregelen te nemen om de risico’s en de effecten van incidenten te beperken. Bij het verder ontwikkelen van de stad zal steeds gekeken worden hoe de risico’s zoveel mogelijk kunnen worden beperkt. Het leidt geen twijfel dat verdichting een complexe opgave is. Inschikken wekt haast per definitie grote maatschappelijke weerstanden op. Bij de verdichtingsopgave moet worden ingespeeld op een toename van de kans op gecompliceerde incidenten. De uiteindelijke voordelen, bijvoorbeeld voor het voorzieningenniveau, laten zich lastig uitleggen. Hoewel het op termijn rendement oplevert, vergt intensivering grote investeringen. Deze kunnen niet alleen door de stad zelf worden opgebracht.

De Visie 99 100 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam Hoofdstuk 7

Wonen en werken in Amsterdam

7.1 Wonen in Amsterdam

Cruciaal voor de verdere ontwikkeling als kernstad van de metropool is de kwantitatieve en kwalitatieve groei van het aantal woningen in Amsterdam.

Toesnijden op veranderde vraag woningmarkt is dan ook hoog. De schaarste op De Amsterdamse bevolking groeit de laatste kwart de woningmarkt doet zich alom voelen, maar is er eeuw vrijwel elk jaar. De nieuwe woningen voor deze met name in het midden en hoge marktsegment. Amsterdammers worden sinds midden jaren tachtig De nieuwbouw – evenals vervangingsnieuwbouw niet meer vooral gebouwd in de gemeenten rondom voor gesloopte woningen – heeft dan ook een sterk de stad. Amsterdam vervult sindsdien zelf ook een accent op de koopsector en daarnaast worden aanzienlijk deel van deze regionale bouwopgave. jaarlijks duizenden corporatiewoningen verkocht; de Daarnaast wordt er in Amsterdam al sinds de jaren meeste aan de huurders die er wonen. Het bouwen negentig een krachtige kwaliteitsimpuls gegeven aan verkoopbeleid wordt afgestemd met de Amster- wijken die te eenzijdig waren samengesteld en met damse woningcorporaties. De koopsector is door dit name uit goedkope huurwoningen bestonden. Die beleid in de periode van 1995 tot 2009 gegroeid van stedelijke vernieuwing is in de Bijlmermeer vrijwel elf procent naar dertig procent (voorlopig cijfer voor afgerond, in Nieuw-West in volle gang en in Noord in 2009) en de segmentale verdeling zal in de komende het beginstadium. jaren tot 2030 verder verschuiven naar minder sociale huur en een grotere marktsector voor duurdere huur- Dienst Wonen voert sinds 1995 tweejaarlijks een en koopwoningen. De ondergrenzen voor het aantal grote survey uit onder tachtigduizend Amsterdamse betaalbare huurwoningen voor mensen met een laag huishoudens, waarvan de respons circa achttien- inkomen, worden zowel in de stad als geheel als per duizend is. Op basis van dit onderzoek wordt stadsdeel bewaakt. inzicht verkregen in de segmentale structuur van de woningvoorraad en de inkomensdifferentiatie en de veranderingen hierin. Al jaren slinkt de laagsteinko- mensgroep en groeit de hoogste. Dit is het gevolg van de sterke economie van de Amsterdamse regio sinds enkele decennia. Ondanks de suburbane groei manifesteert Amsterdam zich onverminderd als het centrum van die regio. De druk op de Amsterdamse

De Visie 101 Inkomengroepen en woning- Hoge inkomens/Duur segment marktsegmenten, huidige situatie Lage midden- Midden- Hoge Lage inkomens Hoge middeninkomens/middensegment Inkomens inkomens inkomens inkomens 35% 24% 24% 17% Lage middeninkomens/Betaalbare voorraad Lage inkomens/Goedkope voorraad

Betaalbare Midden- Duur Goedkope voorraad voorraad segment segment Woningvoorraad 57% 15% 16% 12%

0 20 40 60 80 100

Inkomengroepen en woningmarkt- Hoge inkomens/Duur segment segmenten, 2020 Lage midden- Midden- Hoge Lage inkomens Hoge middeninkomens/middensegment Inkomens inkomens inkomens inkomens 28% 21% 27% 25% Lage middeninkomens/Betaalbare voorraad Lage inkomens/Goedkope voorraad

Betaalbare Midden- Duur Goedkope voorraad voorraad segment segment Woningvoorraad 33% 21% 21% 26%

0 20 40 60 80 100

Toegankelijkheid voor stedelijk georiënteerde kenniswerkers. Zij voelen zich sterk aangetrokken tot vraagcategorieën het cultureel sterke centrummilieu van Amsterdam Amsterdam gaat verder met het beleid van groei en zoeken daar hun woning. Voor een deel betreft en toenemende differentiatie, maar de stad heeft het een groep die is aangewezen op de hogere daar tegenwoordig meer redenen voor dan een segmenten van de woningmarkt, maar er is ook aantal jaren geleden. Het argument om tegenwicht een aanzienlijke groep afgestudeerde starters op te bieden aan suburbanisatie en om het stedelijk de creatieve arbeidsmarkt, die uit andere universi- draagvlak voor grootstedelijke voorzieningen te teitssteden in Nederland komen, zoals Groningen, versterken blijft een belangrijke voor dit beleid. Utrecht en Nijmegen, maar ook uit het buitenland. Zij Nieuwe argumenten hebben te maken met het feit zijn afhankelijk van betaalbare woon- en werkruimte dat Amsterdam een sterke nationale rol vervult op in de stad. Het bouwen transformatieprogramma cultureel en economisch gebied en internationaal moet oplossingen bieden voor woonwensen van gezien een belangrijke poortfunctie voor Nederland gevarieerde groepen, maar in ieder geval moet het vervult. De druk op de woningvoorraad is hierdoor toegesneden zijn op de wensen van deze stedelijk groot en de vragersgroepen zijn zeer gevarieerd. georiënteerde kenniswerkers en creatieve beroeps- Dat het in het woonbeleid niet alleen om getals- beoefenaars. Een toegankelijke en gevarieerde matige verandering gaat, blijkt uit de woonvisie woningmarkt is ook van belang voor Amsterdams met de veelzeggende titel Wonen in de Metropool. internationale connectie. De economie van de metro- Centraal in het beleid staat het inspelen op de rol van poolregio is voor een groot deel afhankelijk van de Amsterdam als wereldstad. De stad is al een smelt- mogelijkheden die er talent op de arbeidsmarkt kroes van 175 verschillende nationaliteiten; dat zijn heeft om in de (hoog)stedelijke omgeving van de er meer dan in welke stad ter wereld. Steeds meer stad Amsterdam te kunnen wonen. Bovendien is een mensen willen deel uitmaken van de levendigheid, de voldoende ruime arbeidsmarkt, en dus ook woning- creativiteit en ondernemerszin van Amsterdam. Ook markt, voor internationale bedrijven belangrijke gezinnen, die voorheen wegtrokken naar de regio op vestigingsvoorwaarde. zoek naar ruimere huisvesting, willen in toenemende mate in de stad blijven wonen. De stad is weer meer Studentenhuisvesting en Shortstay en meer in trek geraakt bij de middeninkomens. Amsterdam heeft een lange historie als studen- tenstad, en blijft als zodanig onverminderd populair. In Amsterdam vestigen zich op dit moment een Bij voortduring is er een nijpend tekort aan aanzienlijke groep hoog opgeleide creatieven en woonruimte voor studenten. De gemeente doet

102 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam verwoede pogingen om samen met corporaties In potentie lijkt voldoende binnenstedelijke capaciteit en andere marktpartijen het aanbod te verruimen. beschikbaar om tot 2040 3.500 woningen per jaar De tijdelijke oplossing in de vorm van container- te blijven toevoegen – met op termijn een nadruk dorpen op strategische plekken in de stad biedt enig op nieuwe ontwikkelingen langs de IJoevers en soelaas, maar geen structurele oplossing. nabij de openbaar vervoerassen Schiphol-Almere en Amsterdam-Utrecht. Amsterdam kan in beginsel In een internationaal georiënteerde stad moet de een langjarige woningproductie waarmaken, groten- mogelijkheid bestaan om een woning te huren deels in gemengde stedelijke milieus, mits tijdig en verhuren voor periodes van een week tot zes financiering voor de projecten wordt gevonden maanden. In Amsterdam is hiervoor een short stay- en de marktpartijen deze productie ook weten regeling. Huur en verhuur van periodes korter dan te realiseren. De noodzakelijke verdichting van één week is alleen toegestaan in hotels. Boven de zes delen van de stad zal gepaard moeten gaan met maanden is er sprake van ‘gewoon’ wonen. Dankzij een verbetering van de kwaliteit van de openbare deze regeling kunnen bijvoorbeeld buitenlandse ruimte. De kwantitatieve vraag naar woningen blijft werknemers van internationale bedrijven die hier in Amsterdam onverminderd hoog, maar de kwalita- korte tijd verblijven een volwaardige woonruimte tieve vraag verandert in de loop der tijd. Om variatie huren en hoeven zij niet afhankelijk te zijn van een en creativiteit in de stad te behouden en monotone hotel. De ervaring leert dat zo’n eigen huis sterk woonwijken te vermijden, moet worden gezocht naar bijdraagt aan het ‘thuisgevoel’ in Amsterdam en dus instrumenten voor een meer flexibele productie. ook aan de waardering die een dergelijke tijdelijke Diversiteit en een gemengde bevolking zijn belang- Amsterdammer voor de stad heeft, wat vervolgens rijke aantrekkingsfactoren van Amsterdam. Er is veel weer bijdraagt aan de hoge positie van Amsterdam vraag naar kwalitatief goede en voldoende ruime in de top van Europese steden. woningen, maar deze moeten voor een belangrijk deel betaalbaar blijven. Er blijft weliswaar vraag naar 70.000 woningen woningen in het topsegment, maar deze woningen De groei van de woningvoorraad leidt tot een leiden uiteindelijk niet tot de meeste doorstroming in toename van de bevolking. Sinds het naoorlogse de stad: dat zijn de woningen in het middensegment. dieptepunt (1985: 675.570) is de bevolkingsomvang Voldoende doorstroming zorgt er weer voor dat er enorm gegroeid (1 juli 2009: 762.171). Met de goedkope woningen beschikbaar komen voor de partners binnen de metropoolregio is afgesproken starters, die zo van belang zijn voor de economie dat Amsterdam haar woningvoorraad met vijftig- van de metropoolregio. Maar, de belangrijkste factor duizend woningen uitbreidt binnen het bestaande voor doorstroming is een blijvend hoge woning- stedelijke gebied in de periode 2010-2030. bouwproductie. Amsterdam overweegt of de voorraad met nog eens twintigduizend woningen kan worden uitgebreid. De totale opgave, zeventigduizend woningen, zou dan in de periode 2010-2040 moeten worden gerealiseerd. Met de ambitie om de woningvoorraad met zeventigduizend huizen te vergroten in de dertig jaar tot 2040 – rekening houdend met een verdere verkleining van het gemiddelde huishouden – zal Amsterdam in 2040 tussen de 850 duizend en negenhonderdduizend inwoners tellen. Om zeventigduizend woningen toe te voegen moet gezocht worden naar bouwplaatsen met een capaciteit van 120 duizend woningen. Er moet immers rekening worden gehouden met een aanzienlijk sloopprogramma in de stedelijke vernieu- wingsgebieden en nog enkele tegenvallers bij de ontwikkeling van bepaalde bouwlocaties.

De Visie 103 De juiste woningen op de juiste plek hebben. De Amsterdamse woningmarkt wordt ook Er moeten niet alleen meer woningen bij, de stad steeds meer in zijn metropolitane context bekeken. moet er ook voor zorgen dat de juiste woningen op De stad met haar omliggende gemeenten zijn de juiste plek komen te staan. Een steeds groter deel communicerende vaten: het aantal verhuisbewe- van Amsterdam leent zich voor het ontwikkelen van gingen tussen centrum en periferie is enorm. Voor stedelijke leefmilieus, met een grote bebouwingsin- iemand die een woning zoekt in Amsterdam Zuidoost tensiteit, appartementen en menging van functies. is Almere een goed alternatief. Voor bewoners van Voor het suburbane wonen leent de regio zich veel Nieuw-West is Zaanstad ook een optie. Amsterdam beter, alsmede de uiterste periferie van de kernstad. gaat ook steeds meer complete stedelijke leefmilieus In Wonen in de Metropool wordt hier op ingespeeld ontwikkelen waarin het wonen, werken en stedelijk via een koerswijziging van generiek, recreëren naadloos in elkaar overgaan. Een aantal stadsbreed beleid naar gebiedsgericht beleid: niet binnenstedelijke bedrijventerreinen wordt hier iedere buurt hoeft een afspiegeling (deels) naar getransformeerd, zoals Buiksloterham en te zijn van de Amsterdamse samenleving, niet overal OverAmstel. Maar ook het terugbrengen van bedrij- hoeft de gemengdheid hetzelfde te zijn, vigheid in de woonwijken behoort tot de mogelijk- niet iedere buurt hoeft dezelfde voorzieningen te heden.

7.2 Voorzieningen in Amsterdam

Bij zeventigduizend nieuwe woningen horen ook Metropoolregio Amsterdam is gebaat bij een sterke de bijpassende voorzieningen. Het Amsterdams sociaalruimtelijke infrastructuur van voorzieningen voorzieningenmodel laat voor zeventigduizend en openbare ruimte. De koppeling van voorzienin- nieuwe woningen een behoefte van 330 duizend genplanning aan de bestaande sociaalruimtelijke vierkante meter vloeroppervlak aan maatschappelijke infrastructuur versterkt die structuur en zorgt voor voorzieningen zien. Onderwijs, zorg, welzijn, kunst en het optimaal functioneren van zowel de voorziening cultuur, jeugd- en sportvoorzieningen horen integraal als plek en uiteindelijk ook de metropool. Doel onderdeel te zijn van het stedelijk weefsel om is om betekenisvolle en kwalitatief hoogwaardig interactie, meedoen en emancipatie te bevorderen. ingerichte plekken ruimtelijk en programmatisch zo Voorzieningen bieden kansen om vooruit te komen te ontwikkelen dat ze de samenhang van de verschil- en bieden een vangnet voor mensen die buiten de lende netwerken versterken. Een mogelijkheid is boot dreigen te vallen. om dit programma ook te verwezenlijken op enkele Een sociaal duurzaam Amsterdam in 2040, is van de metropolitane plekken (zie de kaders in de Amsterdam op zijn best: een gevarieerde, tolerante hoofdstukken 3 tot en met 6). Het stimuleren van en cultureel innovatieve stad. Een metropool van ontmoeting en betrokkenheid, nu en in de toekomst, en voor Amsterdammers in de meest brede zin van is daarbij een belangrijke randvoorwaarde. het woord: van dagbezoekers tot expats, van jonge gymnasiasten tot de Turkse bakker op de hoek die Vijf condities zijn belangrijk: zijn hele leven in Amsterdam woont. De metropool Identiteit en identificatie Amsterdam is goed voor zijn inwoners en gasten. Eigenaarschap Zij voelen zich thuis in de stad en komen vooruit. Flexibiliteit De Amsterdammers voelen zich ondersteund in Bereikbaarheid en toegankelijkheid hun eigen identiteit. De sociale netwerken zijn Diversiteit/functiemenging gevarieerd, overlappen elkaar en de inwoners staan open voor verandering. De publieke voorzieningen, ruimten en buurten in de stad weerspiegelen en faciliteren dat. Ze zijn zowel verschillend – met elk een eigen identiteit – als ook toegankelijk en gastvrij. De stad kent geen afgesloten enclaves, maar is een samenspel van verschillende, elkaar overlappende domeinen. Amsterdam als emancipatiemachine.

104 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam Identiteit en identificatie Eigenaarschap Voorzieningen en openbare ruimte hebben van Een verantwoordelijkheidsgevoel voor de buurt, de oudsher een oriëntatiefunctie. De identiteit van straat, de voorziening in de wijk of zelfs stad duidt op de gebouwen, hun architectuur, hun plek in de een positieve relatie tussen de mens en zijn leefom- stedenbouwkundige structuur en hun relatie met geving. Vanuit betrokkenheid met de plek en de de openbare ruimte geven mede vorm aan de activiteiten op en rond de plek wordt eigenaarschap stad. Steeds duiken er identificatiepunten op die gevormd. Eigenaarschap kan interactie initiëren herkenning van plaats en richting geven. De mental en vormgeven, want alleen vanuit eigenaarschap map van veel stadsbewoners is samengesteld uit kan worden uitgenodigd en naar buiten worden voorzieningen, pleinen en parken. getreden. Zonder eigenaarschap dus ook geen gastheerschap en gastvrijheid. De beste garantie Scholen zijn echte identiteitsdragers en dienen voor die positieve relatie met de omgeving bestaat als zodanig in een stedenbouwkundige structuur uit de mogelijkheid die leefomgeving mede vorm te herkenbaar te zijn. De koppeling met voldoende geven. Betrokkenheid bij de inrichting en het gebruik openbare ruimte en speelplekken zorgt daarbij voor van voorzieningen kan deze relatie versterken. En flexibiliteit en toekomstbestendigheid. Jongeren en waar buurten of wijken al identiteit hebben, bijvoor- kinderen zorgen voor levendigheid en zijn onmis- beeld door relatief grote etnische, maar nog steeds kenbaar onderdeel van het stedelijk leven. De Amsterdamse groepen, moet dit een voedings- kinderen van nu zijn de volwassenen van 2040. Zij bodem zijn voor het creëren van nieuw eigenaar- zorgen voor nieuwe impulsen en vormen het toekom- schap en initiatieven. stige menselijk kapitaal van de stad. Flexibiliteit Ook sport verbindt. Sport draagt bij aan ontmoe- De ontwikkeling van een metropoolregio is een lange tingen en contacten tussen verschillende bevolkings- termijnproject zonder duidelijk eindbeeld. Ook de groepen en leefstijlen. Sport stimuleert integratie rol die verschillende sociale functies hierin vervullen en sociale cohesie niet alleen in de wijk, maar in de wordt onduidelijker naarmate de planhorizon verder hele metropoolregio. Binnen sport zien we steeds weg ligt. Hierbij past geen rigide planvorming met meer individuele en ongeorganiseerde vormen. een korte termijnhorizon. De planning van sociale Sportvoorzieningen hebben een functie als identi- voorzieningen moet flexibel zijn. Flexibiliteit van de teitsdragers in de wijk. Dus sportvoorzieningen horen gebouwde omgeving zorgt ervoor dat de fysieke thuis op plaatsen in de wijk waar de maatschappelijke en sociale voorzieningen een aanvulling zijn op betekenis optimaal is en er vanzelfsprekende verbin- de ontwikkelingen in de samenleving. Duurzaam dingen kunnen worden gelegd met bijvoorbeeld betekent ook aanpasbaar. onderwijs en opvang. Het ouderenbeleid in de zorgsector richt zich er bijvoorbeeld al meer op ouderen zo lang als mogelijk Kunst en cultuur bieden als identiteitsdragers nieuwe zelfstandig te laten wonen, wat een wens van kansen bij ontwikkelingsgebieden. Zo gaat het veel oudere Amsterdammers. Dat betekent meer toekomstige het Filmmuseum een nieuw gezicht aanpasbare woningen en een slimme combinatie van geven aan Noord en kunst en cultuur op IJburg kan voorzieningen op het gebied van welzijn en zorg in ervoor zorgen dat IJburg ook bij de Amsterdammers zogenaamde woonservicezones. die in de andere stadsdelen wonen op de mental Er zijn drie soorten van flexibiliteit waarmee rekening map komt. moet worden gehouden: flexibele openbare ruimte (die interactie bevordert), flexibele stedenbouw- Op deze manier identificeren gebruikers van de kundige omgeving (waardoor er plek is voor nieuwe metropoolregio zich met ‘hun’ stad, buurt, wijk, werk ontwikkelingen) en flexibele gebouwen ( gebouwen of ontmoetingsplek. Een positieve identificatie met waar veranderende behoeftes kunnen worden de eigen wijk zorgt bovendien voor eigenaarschap, opvangen). Het benutten van tijdelijkheid –trans- ofwel een positieve betrokkenheid bij de eigen formatie, leegstand, latere besluitvorming – en het leefomgeving. oningevuld laten van ruimtes en functies in nieuwe ontwikkelingsgebieden biedt kansen aan onder meer culturele functies .

De Visie 105 Bereikbaarheid en toegankelijkheid Internationale scholen Publieke voorzieningen, openbare ruimten en Voor het vestigingsklimaat van internationale ander plekken waar interactie kan plaatsvinden, bedrijven is het van groot belang dat er binnen de moeten goed bereikbaar zijn voor een diverse groep metropoolregio ruimte wordt gereserveerd voor gebruikers. Hierbij speelt zowel fysieke als sociale internationaal onderwijs. Dit moet geworden gereser- bereikbaarheid een rol. Als het gaat om fysieke veerd in die gebieden waar een hoge concentratie bereikbaarheid dan moeten functies die op cruciale van expats wonen en werken, zoals de binnenstad, plaatsen in het stedelijk netwerk bevinden zich als Oud-Zuid of Zuideramstel binnen Amsterdam en het ware ‘openkeren’ naar de openbare ruimte. Amstelveen, de Haarlemmermeer en Almere. Deze functies hebben een duidelijke identiteit en Twee van drie grootste internationale scholen binnen nodigen uit tot interactie. Dit wordt bevorderd door Metropoolregio Amsterdam, de British School en het situeren van voorzieningen langs doorgaande de Amsterdam International Community School wegen, in markante gebouwen, op hoeken en aan (AICS), zijn op korte termijn op zoek naar nieuwe pleinen. Open gevels dragen bij aan de levendigheid bouwlocaties in de buurt van de Zuidas. Met de op straat. Toegankelijkheid kan worden beperkt door voortgaande globalisering zal de vraag naar inter- cognitieve barrières die een voorziening opwerpt. nationaal onderwijs tot aan 2040 fors toenemen. Alleen voorzieningen die toegankelijk zijn voor een Naast de traditioneel Engelstalige scholen, zal er divers publiek zullen er ook in slagen verschillende in de toekomst ook de behoefte kunnen onstaan bevolkingsgroepen en belevingswerelden aan elkaar aan anderstalige scholen, zoals Chinees-,of Duits- te koppelen. talig onderwijs; een Franstalige basisschool is al in Amsterdam. Er dient rekening te worden gehouden Diversiteit/functiemenging met de behoefte aan nog zeker twee tot drie Voor het verbinden van functies en identiteiten is extra internationale scholen binnen Amsterdam, de nabijheid van sociale voorzieningen van belang. waarvoor dus betaalbare ruimte moet worden Dit maakt het makkelijker om met elkaar samen te gereserveerd. Aan de oostzijde van Amsterdam zijn werken en van elkaar te profiteren. De keuze voor er internationale scholen in Hilversum en Almere diversiteit en functiemening is niet altijd een gemak- ,maar ontbreken ze aan de westzijde. Er zal aan de kelijke. Grootschalige functies als ziekenhuizen en westzijde van de Metropool ruimte moeten worden sportvelden worden in de praktijk vaak naar de gereserveerd voor een of twee internationale randen van de stad verdreven. Hier is de druk op de scholen. Haarlemmermeer, met zijn hoge concen- ruimte minder groot. Door deze functies juist wel tratie internationale bedrijven en expats, is de meest binnen de ring te plaatsen ontstaan er kansen voor voor de hand liggende locatie. medegebruik en voor interactie. Sportfaciliteiten kunnen ook ingezet worden voor onderwijs, clubge- bouwen voor buurtactiviteiten, sportverzamelge- bouwen voor naschoolse opvang. Kennisuitwisseling, ontmoeting en ontplooiing, sport, verschillende belangrijke sociale beleidsdoelstellingen kunnen zo worden gerealiseerd. Tegelijkertijd kunnen dit soort functies ook goede identiteitsdragers zijn in een gebied of een buurt. Clustering van functies op het gebied van zorg, welzijn en gezondheid maakt het leven van de gebruikers van die voorzieningen, zoals voor ouderen, makkelijker. Gezien de ontwikkeling dat zoveel mogelijk mensen zo lang mogelijk zelfstandig blijven wonen, moeten zorgen welzijns- voorzieningen worden verweven met andere voorzieningen, waardoor ouderen en gehandicapten zich onder andere mensen begeven en zo deel nemen aan het stedelijk leven.

106 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam 7.3 Kunst en cultuur

Culturele voorzieningen zijn belangrijke identiteitsdragers voor de metropool als geheel en voor plekken binnen de metropool in het bijzonder. De topvoorzieningen in het centrum spreken mondiaal tot de verbeelding. Na renovatie, verbouwing en uitbreiding van een aantal musea kent Amsterdam een uniek cluster van culturele wereldklasse met onder andere het Muziekgebouw/Bimhuis, Hermitage aan de Amstel, Rijksmuseum, Stedelijk Museum, Van Goghmuseum, Concertgebouw en Filmmuseum. Maar ook op buurten wijkniveau dragen herkenbare culturele voorzieningen bij aan een positief imago.

Cultuur en haar voorzieningen geven uiting en dragen bij aan de enorme diversiteit in de kernstad van de metropool en haar bewoner, van hoge tot lage cultuur, van wit tot zwart; bieden eenieder die dat wil de mogelijkheid om te participeren en vooruit te komen; zijn een belangrijke motor voor vernieuwing en innovatie, ook voor economische sectoren als ICT en media (creatieve industrie) en in sociale vernieuwing; zijn de belangrijkste dragers voor toerisme en de organisatie van congressen in de stad; zorgen voor herkenning en identiteit op alle schaalniveaus.

Cultuur is een belangrijke vestigingsfactor voor mensen, en daarmee ook van groot belang voor de economie. In de mondiale concurrentiestrijd tussen metropolitane regio’s, maar ook in de concurrentie van gebieden in het Amsterdamse spelen culturele voorzieningen een cruciale rol.

De Visie 107 Culturele en metropolitane ambities

Gedeelde ambities Ruimtelijke implicaties

Zichtbare en toegankelijke topinstellingen en evene- mondiaal Wereldklasse menten stimuleren interactie en participatie (talentontwik- Kunst en cultuur zijn sterke identiteitsdragers voor keling) metropolitane ontwikkeling. kunnen een bijdrage leveren aan het spreiden van De metropoilitane kern heeft de constante aanwas toerisme en instroom van talenten nodig om tot de culturele zijn belangrijke dragers voor het ontstaan van top te blijven behoren. metropolitane clusters Laboratorium

Kenniseconomie en innovatie staan of vallen bij de Ruimten voor experimenten en culturele initiatieven constante ontwikkeling van ideeën en instroom van dragen bij aan de ontwikkeling van lokale economiën talent. en zijn interessante locaties voor bezoekers en Kunst en culturele voorzieningen verbinden en toerisme. slim gesitueerde en toegankelijke culturele bieden kansen voor emancipatie.

Talentontwikkeling Culturele voorzieningen en kwalitatief hoogwaardige openbare ruimte versterken (als belangrijke identi- Het ontwikkelen van talenten draagt op lokaal teitsdragers) die herkenbaarheid en functie van niveau bij aan sterke en gevarieerde buurten en (centrale) plekken in buurten en wijken. wijken. Cultuur is een basisvoorziening die zich in elk woonmilieu en op alle schaalniveau’s moet manifesteren. lokaal Prachtstad

Bovenstaand schema koppelt een aantal culturele en metroplitane ambities. Verbinden is hierbij het sleutelwoord. Amsterdam als mondiale speler op het gebied van cultuur vraagt niet alleen om voorzieningen van wereldklasse, maar ook om investeringen in prachtstad, in culturele voorzieningen als basisvoorziening in buurten en wijken. Speciale aandacht is er voor de laboratoriumfunctie van cultuur. De stad moet voldoende ruimte bieden voor vernieuwing en experimenten. Stilstand is immers achteruitgang. Talentontwikkeling is de humus van waaruit wereldklasse kan ontstaan, terwijl de voorzieningen van wereldklasse aanleiding en stimulans geven voor culturele ontwikkeling.

108 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam Cultureel ruimtelijke verbindingen

Gedeelde Amsterdamse identiteit

Olympische Ambitie

Buurten en wijken met diverse Uitbreiding trans- identiteiten formatiegebieden modiale kern uitrol centrumgebied, verbinden lokaal en mondiaal

Gespecialiseerde Groen cultuur-, leisure-, Openbare ruimte creatieve- en Culuurhistorie kennisclusters

Schematische visie op verbindingen tussen mondiale en lokale cultuur Deze schematische afbeelding laat zien hoe een ruimtelijke samenhang in culturele voorzieningen in de kernstad van de metropool bereikt kan worden. Centraal staat het sterke centrummilieu met haar topvoorzieningen. De ster verbeeldt de uitrol van het centrummilieu. Deze uitrol kan mede gefaciliteerd worden door de vestiging van (publieksge- richte) culturele voorzieningen. Vooral vernieuwende functies (de zogenaamde laboratoriumfunctie) met zowel een lokale functie als (groot)stedelijke aantrekkelijkheid (vb Timorplein) kunnen het mondiale met het lokale verbinden. Op lokaal niveau dienen culturele voorzieningen aan te sluiten bij de lokale identiteiten. In het geval van uitbreidings- en transformatiegebieden geven culturele voorzieningen deze identiteit mede vorm. Speciale aandachtsvelden in de structuur zijn de gespecialiseerde clusters, het groen/ landschap en de olympische ambitie.

De Visie 109 7.4 Werken in Amsterdam

Mensen maken de metropool, de diversiteit maakt Er komen meer ZZP’ers, tijdelijke consortia van kleine Amsterdam. Ook op economisch gebied kent bedrijven schieten uit de grond en mompreneurs Amsterdam een grote diversiteit: aan economische combineren de zorg voor hun kinderen met een sectoren en aan werkmilieus, de beroepsbevolking is onderneming aan huis. Deze nieuwe ondernemings- uiterst geschakeerd, de stad kent 773 verschillende vormen worden nu niet voldoende gefaciliteerd met soorten ondernemingen. Er is plek voor grote inter- bedrijfsruimtes en financiering. nationale firma’s, maar ook voor kleine zelfstandigen. Want ook dat is de kracht van Amsterdam. Groots Belang van ondernemerschap voor de Amster- door klein te durven zijn. damse economie Nederland loopt achter als het gaat om aantallen Diverse economie is duurzaam ondernemers, terwijl deze in de nieuwe onderne- Een diverse economie is ook een duurzame mende economie steeds belangrijker worden voor economie. Het maakt de stad minder kwetsbaar economische groei. Daarbij leidt meer ondernemer- bij conjunctuurschommelingen. Het biedt de zeer schap tot kortere recessies, zoals de huidige krediet- gevarieerde beroepsbevolking extra kansen en flexi- crisis. Het beleid van de gemeente is nu niet gericht biliteit. De veelzijdigheid van de economie draagt op de fase voor en na de start van een onderneming. ook bij aan de veelheid, diversiteit en fijnmazigheid Het gewenste integrale ondernemerschapbeleid aan hoogstedelijke voorzieningen in de stad. Dat dat deze fases wel bevat, vergt een hechte samen- vergroot de aantrekkelijkheid van de stad. werking en goede afstemming tussen EZ, scholen, universiteiten, kamer van koophandel en diverse Ondernemerschap gemeentelijke diensten. Voor de economie van de Substantiële groei van ondernemerschap, minimaal stad is het van het grootste belang dat de stad een tot conform het niveau van de belangrijkste concur- aantrekkelijke plek is, voor nieuwe bedrijven die rerende Europese steden zich willen vestigen en voor bestaande bedrijven die willen blijven of uitbreiden. Elk bedrijf draagt bij aan Ontwikkelingen de economie van de stad, aan de werkgelegenheid We gaan een nieuwe fase van economische ontwik- en aan de leefbaarheid van de stad en de wijken. keling in; die van de ondernemende economie. Hierin Voldoende geschikte locaties zijn dus een must, ook zijn niet langer de grote ondernemingen de motor voor de vestiging van hotels. Natuurlijk moet het van de economie, maar de jonge ondernemende daarnaast veilig zijn rond en in de onderneming, en bedrijven3. Nederland loopt echter achter als het moet de omgeving ook aantrekkelijk zijn voor klanten gaat om aantallen ondernemers door onder andere en medewerkers. Een florerende buurteconomie is niet aanwezige randvoorwaarden zoals kleinschalige essentieel voor de leefbaarheid in de wijken. bedrijfsruimte en een hoge regeldruk. Door een gebrekkige ondernemende cultuur heeft Nederland Koers een laag aantal mensen dat de intentie heeft om een Amsterdam wil meer en beter ondernemerschap bedrijf te starten. Tegelijkertijd heeft onze beroeps- in de hele regio, leidend tot een brede basis van bevolking een hoog opleidingsniveau en werken kleinschalige bedrijvigheid en ondernemerschap, met er veel mensen in de wetenschap en technologie, daarop een piek van snel groeiende internationaal waarmee er veel innovatiepotentieel aanwezig is. concurrerende ondernemingen en technostarters in Onder invloed van trends als toenemende mate van groeisectoren. Amsterdam wil daarvoor, in samen- flexibiliteit en diversiteit verandert het type onderne- werking met partners, de voorwaarden scheppen. mingsvorm.

110 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam Doelen zakte van de 16de plaats in 2007 op de Global Ondernemerschap is in 2011 opgenomen in het Financial Centres Index (GFCI), de graadmeter voor curriculum van basisschool tot universiteit en alles internationale financiële centra, naar de 24ste plaats daartussenin. in 2008. Er is een positiever beeld van ondernemers en ondernemerschap. Veel financiële centra zullen zich specialiseren, in De naamsbekendheid van informatieloketten en het licht van mondialisering van de financiële markt. financieringsmogelijkheden vergroten. Daarnaast zal de sector zich ook meer gaan centra- Er is binnen de gemeente een cultuuromslag liseren op plekken waar de grootste of de meest gemaakt door meer uit te besteden aan kleine gespecialiseerde financiële centra zich al bevinden. ondernemers en vaker ‘launching customer’ van Het is daarom de verwachting dat bedrijvigheid zich een nieuw product te zijn. vanuit Amsterdam zal verplaatsen naar bijvoorbeeld Stroomlijnen van gemeentelijke regelgeving. Londen en Frankfurt. Beschikbaar maken van kleinschalige bedrijfs- Amsterdam/Nederland heeft binnen de financiële ruimtes, bedrijventerreinen en winkelruimtes. dienstverlening een goede internationale naam hoog Stimuleren van het aantal technostarters en snelle te houden binnen een viertal niches, zo heeft HFC groeiers. onderzocht, becijferd. De aanwezigheid van dit type Het in samenwerking met partners stimuleren van bedrijven en de verwachte groei in de subsectoren een veilig ondernemersklimaat. biedt kansen in: (Gebiedgerichte) versterking van de buurteco- Retirement Management nomie. Financial Logistics Uitbreiding van de hotelcapaciteit. Sustainability and Finance Amsterdam Trading Venue Sterke sectoren De Amsterdamse economie is divers, maar De laatste jaren is nearshoring een trend in de daarbinnen is een aantal sectoren waarop zakelijke dienstverlening. Dit verplaatsen van dienst- Amsterdam zich kan profileren. In regionaal verband verlening naar relatief dichtbij gelegen lagelonen- is een analyse uitgevoerd waaruit een aantal sterke locaties, zoals Centraal- en Oost-Europa is relatief clusters naar voren komt, en waaruit blijkt dat de gemakkelijker. Dit geldt niet voor hoogwaardige en ruimtelijke claims van deze sectoren verschillen. specialistische activiteiten in de sector, zoals trust- kantoren en technische adviesbureaus. Deze trekken, Financiële en zakelijke dienstverlening vanuit het buitenland, juist soortgelijke werkzaam- De financiële en zakelijke dienstverlening is van groot heden aan naar Amsterdam en omstreken. belang. Amsterdam is het centrum van deze sector Afgelopen jaren zijn naast zorg commerciële diensten in Nederland. De afgelopen tien jaar is het aantal de grootste groeiers geweest, mede dankzij speciali- vestigingen in de financiële en zakelijke dienstver- satie en outsourcing van niet-kernactiviteiten. Studies lening in de metropoolregio bijna verdubbeld, van over de toekomst spreken elkaar tegen, hoewel de ruim 21 duizend in 1999 naar ruim veertigduizend in meeste verdere groei voorzien. 2009. Vooral de juridische en economische advies- Internationaal grote banken als ING en ABN AMRO bureaus zijn met 28 duizend vestigingen – zeventig hebben in Amsterdam hun hoofdkantoor gevestigd. procent van het cluster – sterk vertegenwoordigd. In Tot voor kort waren deze banken respectievelijk de de metropoolregio werken in 2009 ruim 163 duizend tweede en de vierde werkgever van Amsterdam, mensen in de financiële en zakelijke dienstverlening, maar de werkgelegenheid staat – net als in andere een groei van negentig procent vergeleken met de Europese financiële centra – onder druk. Naast situatie in 1999. banenverlies bij de grote banken zullen ook bij de ondersteunende financiële en zakelijke dienstver- De financiële sector omvat circa vijftigduizend leners banen verloren gaan. Daar staat tegenover dat banen, wat goed is voor 22,5 procent van het bruto de werkgelegenheid in de zakelijke dienstverlening, regionaal product. Daarvan nemen de algemene met name in de juridische en economische adviesbu- banken bijna dertigduizend arbeidsplaatsen voor hun reaus en de uitzendbureaus, gestaag groeit. rekening. De Nederlandse financiële sector verliest op het internationale speelveld terrein. Amsterdam

De Visie 111 De zakelijke dienstverlening is afhankelijk van andere plaatsen, een groei van 33 procent ten opzichte van sectoren. Wanneer het goed gaat met sectoren als tien jaar geleden. Daarvan werkt 45 procent in de de handel en de logistiek, de creatieve industrie media- en entertainmentsector, veertig procent in de en de ICT-sector, dan gaat het ook goed met de creatieve zakelijke dienstverlening en vijftien procent gelieerde zakelijke dienstverlening. De aantrekke- in de kunsten. De creatieve sector omvat veel kleine lijkheid van Metropoolregio Amsterdam voor buiten- spelers en een beperkt aantal grote bedrijven. Het landse bedrijven is essentieel voor de internationale centrum van de sector bevindt zich in Amsterdam, concurrentiekracht van de zakelijke dienstverleners. dat 55 procent van het totaal aan vestigingen, en 54 Veel zakelijke en financiële dienstverleners zitten dáár procent van het totaal aantal werkzame personen in waar de beslissingen worden genomen. de metropoolregio voor de rekening neemt. Potentieel is de creatieve industrie een aanjager ICT voor ‘klassieke’ economische sectoren, zoals finan- De omvang van de ICT-sector in termen van toege- ciële dienstverlening. Deze relatie is wederkerig. voegde waarde in Nederland is 31 miljard euro en in Cultuur en creativiteit en hoog renderende sectoren de Amsterdamse metropool is dat 18 miljard euro, versterken elkaar. Dienstverlening gedijt beter in een waarvan twee tot drie miljard euro internationaal is. cultureel verrijkte omgeving en hoogwaardige dienst- In 2009 werken er in de metropoolregio in totaal verlening genereert vraag naar de producten en bijna 97 duizend mensen in de ICT. De meeste diensten van de creatieve sector. Daarnaast ontstaan werkgelegenheid is te vinden in de handel en de er steeds meer cross-overs tussen de creatieve telecom en toepassingen, terwijl het aandeel van de industrie en andere sectoren. Voorbeelden hiervan productie van hard- en software relatief beperkt is. zijn zakelijke dienstverlening, ICT, logistiek en leisure. Momenteel is sprake van een tijdelijke terugval De creatieve sector draagt bij aan het stedelijk in zakelijke ICT-vacatures. Tegelijkertijd is er een leefklimaat, zowel voor consumenten als werknemers structureel tekort aan ICT-professionals. Dit blijft in diverse sectoren. Amsterdam scoort goed in inter- op de langere termijn een knelpunt. Zeker als er de nationale leefklimaatonderzoeken met een dertiende enabling-rol van ICT in de samenleving, zoals in de plaats op de Quality of Living Survey van Mercer. zorg, de veiligheid, het onderwijs, gestimuleerd gaat Naar verwachting zal de nadruk in het creatieve worden. De regio heeft een krachtige propositie: cluster komen te liggen op de producten met een connectivity door de global gateway, de benodigde toegevoegde waarde. Door het gemak waarmee massa, kwaliteit van personeel en een internationaal informatie en kopieën op internet beschikbaar zijn, is imago. het voor bedrijven van belang toegevoegde waarde te zoeken in de volgende categorieën: directe Creatieve industrie beschikbaarheid, gepersonaliseerde producten, Internationaal heeft de Nederlandse creatieve originele interpretaties van producenten (ontwerp), industrie een goede naam, maar omvang is moeilijk authenticiteit, toegankelijkheid, belevingswaarde, te bepalen evenals de impact, door onder meer vindbaarheid en acceptatie van sleutelfiguren. het informele karakter van de sector. Het vernieu- Er is versterking mogelijk op een aantal vlakken, zoals wende karakter van het creatieve cluster maakt ondernemerschap van de creatieve ondernemers het moeilijker om inzicht te krijgen, bijvoorbeeld (het vermarkten van creativiteit), cross-overs tussen hoe groot de investeringen zijn in research & creatief en andere sectoren en binnen de verschil- development (R&D). lende delen van het creatieve cluster, en gestructu- De schattingen over de omvang van de creatieve reerde kennisontwikkeling/R&D met toepassing in de industrie in Nederland lopen uiteen van n 8,4 miljard sector zelf. euro (2,3 procent van het landelijk totaal) tot 20 miljard euro (5,5 procent). Medio 2009 worden ruim 24 duizend vestigingen in de metropoolregio gerekend tot de creatieve industrie. In vergelijking met 1999 is dit aantal met bijna tienduizend toegenomen. De meeste vestigingen zijn te vinden in media en entertainment en de creatieve zakelijke diensten. De creatieve industrie inclusief mode, telt in de metropoolregio in 2009 bijna 65 duizend arbeids-

112 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam Lifesciences ceutische groothandel, en voor vijftien procent in Nederland heeft een goede positie op het vlak van medische en farmacologische R&D. Het cluster in moleculair pharming, zowel met raakvlakken aan Amsterdam is sterk gericht op het midden en eind de therapeutische kant, de farmaceutische kant van de economische keten: productontwikkeling, als de agriculturele kant van de biotechnologie. productie, alsmede verkoop, marketing en distributie Ook in veterinaire geneeskunde neemt Nederland van producten. Er zijn weinig bedrijven die bijdragen een sterke positie in. Op onderzoeksgebied heeft aan fundamenteel onderzoek. Er is met name vraag Nederland een internationaal vooraanstaande positie naar kenniswerkers op HBO/WO-niveau. De sector is op de velden farmaceutisch onderzoek, klinische zeer kapitaalintensief en kent lange ontwikkeltijden. geneesmiddelenonderzoek en genomics en prote- Kenmerkend is ook de aanwezigheid van veel kleine, omics, imaging en medische informatica. De grote dienstverlenende bedrijven. De Nederlandse kennis- trend op internationale schaal is op dit moment paradox –sterke kennispositie, maar relatief weinig tweeledig: een gebrekkige pijplijn bij de farmaceu- economische spin-off – is in de sector sterk aanwezig: tische producenten en veel (omvangrijke) overnames er is gebrek aan ondernemerschap en risicokapitaal. door de grote bedrijven van beloftevolle bedrijven (al De markt voor stand alone R&D-bedrijven is beperkt, dan niet in kapitaalproblemen) met perspectiefrijke maar inzet op integrated lifesciences-bedrijvigheid ontwikkellijnen. Naast de metropoolregio richten in de metropool is kansrijk, ofwel metropool als tal van andere regio’s zich op de werving van lifesci- vestigingsplaats voor bedrijvigheid inclusief R&D, ences-bedrijven; in Nederland onder meer Leiden, productie, marketing en sales en distibutie. Utrecht, Groningen en Nijmegen en in het buitenland Londen en omgeving, Berlijn, Munchen en Kopen- Handel en logistiek hagen/Malmö. Sommige van deze regio’s hebben Mainport Schiphol en de Haven van Amsterdam zijn een veel grotere massa aan bedrijvigheid en kennis- de vierde luchthaven en haven van Europa. De sector instellingen rond lifesciences dan de metropoolregio levert zeshonderdduizend banen in Nederland en en kennen veel meer overheidsstimulering. 160 duizend in de metropoolregio. Waarde van de De sector heeft goede perspectieven: verdergaande jaarlijkse import en export is respectievelijk dertien vergrijzing en groei van de wereldbevolking zorgen en elf miljard euro. Het aantal vestigingen in dit ook de komende jaren voor een groeiende vraag cluster in de metropoolregio in 2009 is ruim 25.500, naar lifesciences-producten en de bestijding van waarvan tweederde deel in de groothandel. Sinds infectieziekten is van toenemend, globaal belang. 1999 is het aantal vestigingen met elf procent toege- De grote farmaceutische bedrijven zullen zich richten nomen. De internationale handel en logistiek zijn met op de ‘grote ziekten’, ofwel ziektebeelden met name geconcentreerd op en rondom Schiphol en de een omvangrijke doelgroep. De ontwikkeling van Haven van Amsterdam. Vooral deze combinatie van therapieën en medicijnen voor de kleinere ‘orphan’ de mainport en haven en de ligging en verbindingen deseases wordt steeds moeilijker. met het achterland maakt de metropoolregio voor Naast medicijnontwikkeling, imaging en targeting overzeese multinationals een ideale global gateway concentreert Nederland zich op een aantal ziekte- voor Europa. beelden: auto-immuunziekten, oncologie, cardiovas- Rondom Schiphol zijn veel Europese distributie- cuaire ziekten, infectieziekten en hersenziekten. De centra gevestigd voor spare parts, hoogwaardige vraag naar meer persoonlijke vormen van medicatie elektronica en tijdgevoelige producten, zoals verspro- maakt dat er vele niches in de sector ontstaan, waar ducten en producten aan het begin van de product- vooral kleine, jonge biotech-bedrijven aansluiting levenscyclus. Dit segment omvat warehousing, Value bij zoeken. Wereldwijd is er een trend naar meer Added Logistics (VAL) en Value Added Services samenwerking onder farmaceutische bedrijven om (VAS), zoals douane, im- en exportondersteuning, tot gedeelde innovatietrajecten te komen. Zowel het supply chain management en optimization, advies). delen van kennis als van risico, spelen daarbij een In de metropoolregio zijn tal van logistiek dienstver- rol. Het lifesciences-cluster in de metropoolregio leners. Het cluster telt in de metropoolregio anno telt in 2009 zo’n 1.350 vestigingen, een verdub- 2009 bijna 180 duizend arbeidsplaatsen. Alleen al de beling ten opzichte van 1999. In totaal hebben deze toegevoegde waarde van de luchthaven bedraagt vestigingen een kleine twaalfduizend werkzame tussen de 5,1 en 6,2 miljard euro, ongeveer 1,5 personen, die voor 29 procent in de farmaceutische procent van het nationaal inkomen. In de regio industrie actief zijn, voor 21 procent in de farma- zijn ongeveer 150 duizend banen direct of indirect

De Visie 113 verbonden met transport en logistiek. Er is vraag ‘nieuwe ouderen’, een doelgroep die zich kenmerkt naar arbeidskrachten op alle niveaus. In de logistiek door individualisme, nieuwsgierigheid, en zich richt op Schiphol en de Haven is dat met name op VMBO- op genieten, veiligheid, gezondheid en authenti- niveau – 9.150, op MBO: 2.200, HBO: 600 en WO: citeit. Een andere trend is die naar gezondheid en 250. Geschikt arbeidspotentieel is een sleutelfactor in wellness. Metropoolregio Amsterdam heeft een het succes van de sector. Daarnaast is innovatie, zoals grote aantrekkingskracht op internationale toeristen, in logistieke concepten, een must om bij te kunnen zowel recreatief (81 procent van de bezoekers) als blijven. zakelijk toerisme, bijvoorbeeld vanwege congressen (19 procent van de bezoekers). De focus van dit De onderlinge nabijheid van Schiphol en de Amster- internationaal toerisme ligt op de stad Amsterdam. damse haven is in Europa uniek. Haven en luchthaven In Amsterdam vindt 45 procent van alle overnach- profiteren van elkaars logistieke ketens. Daar komt tingen binnen Nederland plaats. De banengroei in dan wereldstad Amsterdam bij, met haar grootste- toeristische bedrijfstakken in Amsterdam, die zich in delijke allure en hoogwaardige financiële, zakelijke, de toeristische branches al in 2006 voorzichtig had cultureel-creatieve, toeristische en overige dienst- aangekondigd, is in 2007 doorgezet. Na ongeveer verlening. De ligging in deze ‘gouden driehoek’ vijf jaar stagnatie groeit de werkgelegenheid in de versterkt de kracht en veelzijdigheid van handel toeristische sector nu iets sneller dan die van de en logistiek in de metropool. De aanleg van de andere sectoren in Amsterdam. In 2007 nam het Westrandweg en de ontwikkeling van een deel van aantal banen van twaalf uur en meer per week met 4 het Atlaspark door SADC dragen de komende jaren procent toe (tegen het gemiddelde +2 procent) en bij aan een verdere verwevenheid van haven en lucht- het aantal kleine deeltijdbanen – twaalf uur of minder haven. per week – met 8 procent (tegen het gemiddelde +5 procent). Op 1 januari 2008 telde de Amster- Internationaal toerisme en congressen damse toeristische sector 36.500 grotere banen en Deze sector telt nationaal 375 duizend banen. 11.700 kleine banen. De banengroei zit vooral in de Amsterdam is goed voor 48 duizend voltijdbanen. horecabranches – restaurants en cafés – en recreatie De sector bedraagt 3,5 procent van het BNP met een – cultuur en amusement. Er werken veel MBO’ers en toegevoegde waarde van 13,5 miljard euro (2006, HBO’ers in de sector. Kenmerkend is de moeite die 2,9 procent van de totale toegevoegde waarde). de sector heeft om werknemers te binden, vanwege Bezoekers in Amsterdam zetten naar schatting 5 de afwijkende werktijden, relatief lage salarissen en miljard euro om. Amsterdam is de zesde stad in gebrek aan loopbaanperspectief of het afronden Europa als het gaat om ontvangst van internationale van de studie (in geval van bijbaantjes), terwijl het gasten; Londen neemt de eerste plaats in met 15,3 woongebied te duur is. Daar staan overigens de miljoen bezoekers per jaar, gevolgd door Parijs (8,8 klantcontacten, de sfeer, internationale contacten en miljoen), Rome (6,1 miljoen), Barcelona (5 miljoen), de dynamiek in de sector als positieve kenmerken Dublin (4,6 miljoen) en daarna Amsterdam (3,9 tegenover. Er is daardoor sprake van een flinke miljoen). Amsterdam is in 2008 gestegen van de aanwas vanuit het beroepsonderwijs. Er is een scheve negende naar de zevende plaats op de wereldrang- balans tussen toeristische marktpotentie van de regio lijst van internationale congressteden. Het aantal en haar verdiensten. Dit leidt tot lage servicekwaliteit congressen in de hoofdstad nam toe met 9 procent. en een lage innovatiegraad. Het is van toenemend Met 89 internationale congressen laat Amsterdam belang dat personeel zich kan onderscheiden door steden als Stockholm (87), Seoul (84) en Lissabon (83) een hoge mate van klantgerichtheid. achter zich. Het belang van de sector voor Amsterdam kan niet Duurzaamheid worden onderschat, en biedt de bovendien kansen. De aandacht voor duurzame economische Stedenreizen vormen het snelst en meest stabiel ontwikkeling – in publieke en private agenda’s groeiende toeristische segment in Europa. Hier – is ingegeven door het op peil houden van de kan een wereldstad als Amsterdam van profiteren. leefbaarheid in landen, steden en regio’s, en de De cruisemarkt is een groeiende markt, evenals schaarste van fossiele brandstoffen in de toekomst. de zakelijke markt. Er zijn steeds meer individuele Ook economische motieven bepalen echter, in steeds reizigers dan groepen. Dit biedt mogelijkheden sterkere mate, de aandacht voor duurzaamheid. voor nieuwe arrangementen, bijvoorbeeld voor de Duurzame bedrijvigheid vormt een steeds belang-

114 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam rijkere additionele bron van (hoogwaardige) werkge- Realisatie en ambitities legenheid en welvaart. Duurzaamheid is een econo- Een internationaal concurrerende, duurzame economische groeisector, en wint aan belang als aspect van mische ontwikkeling van Amsterdam brengt een het vestigingsklimaat. groei van zeventigduizend woningen, 330 hectare Deze potentie wordt alleen waargemaakt als de bedrijventerrein in Amsterdam (2.300 hectare in Amsterdamse regio inzet op de ontwikkeling van een de metropoolregio) en 1,5 miljoen vierkante meter sterk duurzaamheidcluster waarin bedrijven en instel- kantoorruimte met zich mee. De prognoses voor lingen actief zijn op gebied van energiebesparing bedrijventerreinen zijn gebaseerd op de in regionaal en inzet van duurzame energie. Een sterk duurzaam- verband vastgestelde Uitvoeringsstrategie Platform heidcluster biedt grote economische kansen op het Bedrijven en Kantoren in Metropoolregio Amsterdam gebied van: (Plabeka, februari 2007). Aantrekken en uitbouwen van bedrijvigheid op gebied van duurzaamheid, Bedrijventerreinen Ontwikkeling van nieuwe, vaak ook innovatieve, DRO heeft in samenwerking met EZ van alle Amster- werkgelegenheid, damse bedrijventerreinen onderzocht wat de Kennisopbouw die te vermarkten is in de mogelijkheden zijn tot intensivering en/of transfor- toekomst, matie. De focus ligt op de bedrijventerreinen binnen Lagere energiekosten voor de gehele Amster- de Ring A10. De druk van de uitrol van het centrum- damse maatschappij, milieu en de woningopgave is hier het grootst. Deze Positief effect op het vestigingsklimaat door bedrijventerreinen verkleuren bovendien steeds meer betaalbare, betrouwbare en schone energie. door een toename van functies als perifere detailhandel, leisure, creatieve en niet-creatieve kantoren. Het juiste bedrijf op de juiste plek Deze willen zich hier graag vestigen onder andere Elke sector stelt andere eisen aan het werkmilieu in vanwege de aantrekkelijke locatie en de lage (grond) de stad. Er wordt gewerkt in zowel het westelijke prijs. Hierdoor ontstaat een prijsopdrijvend effect en havengebied, als op de Zuidas en in de Jordaan. zijn terreinen niet meer betaalbaar voor stadsverzor- Drie werkgebieden, maar drie totaal verschillende gende bedrijven waardoor steeds minder ruimte voor werkmilieus. Met elk zijn specifieke aantrekkings- deze bedrijven resteert. kracht op de diverse bedrijfssectoren. De ruimtelijke opgave is om het gevarieerde economische leven Binnenstedelijke bedrijventerreinen blijvend te faciliteren, kwantitatief maar ook kwali- Met name de cruciale rol van de stadsverzorgende tatief. Dit moet op de schaal van de metropoolregio bedrijvigheid geeft aan dat het een absolute must is gebeuren. Dat geeft manoeuvreerruimte, dat biedt dat er bedrijventerreinen binnen de Ring A10 blijven extra mogelijkheden om het juiste bedrijf het juiste bestaan. Hoe belangrijk deze terreinen momenteel vestigingsmilieu te bieden. Het ene bedrijf past beter zijn voor het functioneren van de stad blijkt uit de in Krommenie, het andere gedijt het best in het hart beperkte leegstand van 3 procent. Bovendien tonen van Amsterdam. Maar het is allemaal Metropool prognoses aan dat de vraag naar deze binnenstede- Amsterdam. Elkaar versterkend, de onderlinge lijke bedrijventerreinen in de toekomst onverminderd concurrentie voorbij. Amsterdam zélf kan zich meer hoog blijft. Hier komt bij dat zeventigduizend extra en meer richten op de bedrijfssectoren die sterk op woningen in de stad ook een groeiende vraag naar het hoogstedelijke milieu zijn aangewezen zoals de bouwen onderhoudswerkzaamheden, naar voedsel, zakelijke financiële dienstverlening of het creatieve naar diensten met zich mee zal brengen. cluster. Daarnaast is het van vitaal belang dat er in De toekomst van de binnenstedelijke bedrijventer- Amsterdam zelf ook voldoende ruimte blijft voor reinen kan op verschillende manieren vorm krijgen: stadsverzorgende bedrijvigheid. behoud als monofunctioneel bedrijventerrein, transformatie naar werkwoongebied of transformatie naar woonwerkgebied

De Visie 115 Monofunctionele bedrijventerreinen Transformatie naar woonwerkgebied Welke terreinen moeten als monofunctioneel bedrij- Een aantal bedrijventerreinen kan transformeren venterrein behouden blijven? tot woonwerkgebied. Het zijn de terreinen waar nu Tot 2040 zijn dit in Noord: Metaalbewerkersweg, een klein aantal grote milieuhinderlijke bedrijven is Buiksloterham Zuid, Pereboomsloot. In Oost: gevestigd. Als deze bedrijven verhuizen, komt er veel Veemarktterrein, Zeeburgereiland, Steigereiland. In ruimte vrij. Hierdoor kan de nadruk komen te liggen Zuid: Schinkel. In West: Sloterdijk I, Alfa-driehoek, op de woonfunctie, door bijvoorbeeld 70 procent Stadhaven Minerva en Bedrijvencentrum Westerpark. van het terrein voor woningen te benutten. Voor In Nieuw-West: Aletta Jacobslaan en Bedrijven- de werkgelegenheid van de stad is het van belang centrum Osdorp. dat 25 procent van het terreinoppervlak van elk van Tot 2020 zijn dit de terreinen aan de Noordelijke deze gebieden bestemd blijft voor bedrijven. Klein- IJoever Oost: Hamerstraat, Zamenhofstraat, Gembo- schalige kantoren van maximaal 250 vierkante meter terrein, Nieuwendammerdijk. Deze terreinen kunnen en voorzieningen kunnen de resterende 5 procent mogelijk daarna transformeren. vullen, afhankelijk van de nog op te stellen kantorenstrategie. De bedrijven die er nu gevestigd zijn en Transformatie naar werkwoongebied mogelijk uitgeplaatst moeten worden vanwege hun Een aantal bedrijventerreinen kan in 2040 wel met milieucontouren, hebben wel een alternatieve, nog een kleiner oppervlak toe dan nu, omdat de grond te vinden, locatie nodig. Soms dient de gemeente intensiever benut kan worden. Op deze terreinen daar een actieve rol in te spelen, soms is het beter te zijn nu veel kleine bedrijven gevestigd. De terreinen wachten tot het bedrijf zelf is vertrokken. functioneren uitstekend, de leegstand is er laag. De terreinen liggen dicht tegen de binnenstad aan Wat zijn de bedrijventerreinen binnen de Ring A10, en zijn in potentie een aantrekkelijk locatie om te waarvan transformatie tot woonwerkgebied wanneer wonen. Deze terreinen kunnen transformeren tot een onderzocht kan worden? nieuw milieutype: ‘werkwoongebied’. Uitgangspunt Tussen 2010-2020 zijn dit Tramremise Lekstraat, is dat 50 procent van het terreinoppervlak van elk Karperweg, busremise Jan Tooropstraat, Zeebur- gebied bestemd blijft voor bedrijven. De andere gerpad, Molukkenstraat, Weespertrekvaart Noord en helft van het terrein kan dan worden gebruikt voor Landlust. woningbouw en voor kleinschalige kantoor- en Tussen 2020-2030 zijn dit Zamenhofstraat, Gembo- bedrijfsruimte. De nadruk in een werkwoongebied terrein en Nieuwendammerdijk. ligt wel op het werken; de woningen zijn te gast. Voor zware milieuhinderlijke bedrijven moet een Referenties voor dit milieutype zijn: KNSM-eiland alternatieve locatie gevonden worden. (loods 6), Czaar Peterstraat, Overtoom, Grachten- gordel, Gilles van Ledenberghstraat, Stuurmankade. Wat zijn nu precies de bedrijventerreinen binnen de Voor het verplaatsen van bus- en tramremises zijn Ring A10 waarvan transformatie tot werkwoongebied nieuwe locaties nodig en er moet rekening worden in welke periode onderzocht kan worden? gehouden met negatieve gevolgen voor de exploi- Tussen 2010-2020 zijn dit Oostenburg, Cruquius- tatie van het openbaar vervoer. weggebied en Foodcenter. Tussen 2020-2030 is dit Hamerstraatgebied. Voor de terreinen Buiksloterham Noord, NDSM-West en NDSM-Oost is het besluit tot transformatie al genomen.

Referenties voor dit milieutype zijn: Hafen-City Hamburg en Buiksloterham. Referenties voor gestapelde bedrijventerreinen zijn: Nieuwe Vaart aan de Cruquiusweg, Boomerang Buiksloterham, Veemarktterrein, Kinzo Ede, INIT/ Parool Oostenburg, Airport-Seaport-concept MUST, parkeergarages/bedrijfsruimte Bijlmer, bedrijfsverza- melgebouw IJssloot (Pramenpad/Amstelveenseweg).

116 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam Grootschalige bedrijventerreinen Voor een succesvolle transformatie van de binnenstedelijke bedrijventerreinen, zijn alternatieve locaties nodig voor de zittende bedrijven. Transformaties uit het verleden leren dat je die als gemeente het beste kunt aanbieden binnen de eigen grenzen. Kijk maar eens naar geslaagde transformaties als het Oostelijk Havengebied, Zeeburgereiland en De Hallen. Het is daarom slim dat Amsterdam buiten de Ring A10 een aantal grootschalige bedrijventerreinen behoudt. Dat is echter niet de enige reden die pleit voor behoud van deze grootschalige terreinen. Ze spelen ook een belangrijke rol in de logistieke hubfunctie van de stad. Het behoud van de twee mainports, de zee- en luchthaven, is daarnaast van belang voor de internationale concurrentiepositie van de metropoolregio.

Vanuit de duurzaamheidsgedachte is het verstandig om milieuhinderlijke functies te bundelen op die locaties, waar vanwege luchtkwaliteit en geluids- contouren van Schiphol en/of rijkswegen toch nooit een woning gebouwd zal worden. De grootschalige bedrijvenlocaties in Amsterdam lenen zich hier bij uitstek voor.

Wat zijn de grootschalige bedrijventerreinen die behouden moeten blijven? Het Amsterdamse havengebied Bedrijventerreinen Sloterdijk II en III en De Heining Cornelis Douwes 0-1-2-3 Airport Business Park Amsterdam Osdorp Amstel I en III (westelijk deel) in Zuidoost

Huidige bedrijventerreinen in 2040 Op deze kaart is te zien welk milieutype alle huidige bedrijventerreinen in 2040 kunnen hebben. Er is een onderscheid gemaakt tussen: havengebied, bedrijventerrein, werkwoongebied en woonwerkgebied. Voor de Westelijke IJoever binnen de Ring worden verkenningen uitgevoerd in het project Haven-Stad. De scenario’s die hiervoor zijn uitgewerkt worden door de projectgroep Haven-Stad ingebracht in de structuurvisie. Onderstaand beeld betreft de mogelijke transformaties exclusief Haven-Stad.

De Visie 117 Bedrijventerreinen in Amsterdam

Op dit moment is er in totaal 3.030 hectare aan Voor de bedrijventerreinen die niet voor transfor- bedrijventerreinen in Amsterdam aanwezig (inclusief matie in aanmerking komen is intensivering van het het havengebied). In 2040 zijn een aantal van deze grondgebruik goed mogelijk. Als de terreinen 25 bedrijventerreinen getransformeerd tot werkwoon- procent intensiever worden benut is al een grote gebieden en woonwerkgebieden. De gebieden die toename van het aantal vierkante meter bedrijfs- hiervoor in aanmerking komen zijn voornamelijk de vloeroppervlak (bvo) én het aantal banen mogelijk. huidige binnenstedelijke bedrijventerreinen. Het Op nieuw uit te geven terreinen is uiteraard een nog oppervlak bedrijventerrein dat getransformeerd grotere winst te behalen. wordt naar woongebied bedraagt in totaal 64 + 85 = 149 hectare. Deze 149 hectare is een afname van 5 procent van het totale oppervlak aan bedrijven- en haventerreinen in 2009. Nadere verkenningen moeten uitwijzen hoe en waar de bedrijven op deze 149 hectare elders in de stad kunnen worden gehuisvest. Daarnaast moet ook rekening worden gehouden met de ruimtevraag in Plabekaverband voor nieuwe bedrijventerreinen.

118 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam Enclaves voor stadsverzorgende bedrijvigheid Het is belangrijk dat deze stadsverzorgende In Amsterdam is ruimte voor de grote kantoren, bedrijventerreinen goed verspreid liggen over alle productiebedrijven en brede winkelboulevards. Maar windstreken, zodat de hele stad bediend wordt. ook voor de werkplaats van de ambachtsman, voor Daarnaast moeten deze terreinen een zodanige de monteur die zijn vak verstaat: de loodgieter en de omvang hebben zodat een diversiteit aan econo- fietsenmaker. En ook voor het autoverhuurbedrijf en mische activiteiten kan worden aangeboden. Door de garage voor de APK-keuring, voor bouwbedrijven, deze concentratie van plekken wordt het aantal afval- en reinigingsdiensten en voor toeleveran- verkeersbewegingen voor zowel bevoorrading ciers. Dit scala aan bedrijfjes, de stadsverzorgende als bezoek geminimaliseerd. De meeste plekken bedrijvigheid, draagt er in belangrijke mate toe bij die hiervoor zijn aangewezen liggen daarom dicht dat de stad kan blijven functioneren als volwaardig bij een afrit van de Ring A10. Vooralsnog betreft leefmilieu. De stadsverzorgende bedrijvigheid is de het al bestaande bedrijventerreinen. Een nieuwe smeerolie van de metropool. De duurzame stad kan mogelijkheid doet zich voor bij de optimalisering van niet zonder. Daar komt bij dat het lager geschoolde de sportparken De Melkweg en Oostzanerwerf In deel van de jonge Amsterdamse beroepsbevolking Tuindorp Oostzaan. Op de vrijgekomen ruimte zou klaar staat om deze bedrijven te bemensen. De een dergelijke enclave kunnen worden ingericht. stadsverzorgende bedrijven bieden kansen voor stages en opleidingen op korte afstand. Meer werk in woonmilieus Tot slot is het belangrijk dat er meer gewerkt gaat Op binnenstedelijke bedrijventerreinen worden worden in de traditionele woongebieden. Nieuwe een aantal zogenaamde enclaves voorgesteld voor gebieden kennen daarom weer een gemengd stadsverzorgende bedrijven. In deze enclaves mogen programma: er worden geen monofunctionele alleen de volgende bedrijven zich vestigen: industrie, woonmilieus meer ontworpen. Een goed streven is ambacht, groothandel, opslag en/of transport. Dit om op elk van de zeventigduizend nieuw te bouwen betekent dat er vanwege de milieuhinder ook geen woningen, minstens vijf vierkante meter kleinschalige ruimte is voor woningbouw binnen deze enclaves. werkruimte te realiseren, oftewel 350 duizend Nader onderzoek moet uitwijzen in hoeverre verdere vierkante meter 2. Zo komen de verhoudingen weer intensivering van het gebruik van de werkfunctie in balans. Ook op IJburg zou nog meer werkpro- op deze bedrijventerreinen voor stadsverzorgende gramma moeten worden ingepast, zowel voor klein- bedrijvigheid mogelijk is. schalige kantoren als voor bedrijfsruimte.

2 Dit komt neer op 17.500m² per jaar, afgerond als ambitie 20.000m². Het stedelijk gemiddelde ligt op 3m², in Zuid is dit 6m² Kerncijfers bedrijventerreinen 2009 en in de Grachtengordel 12m². Soort gebied Aantal hectare (ha)

Bedrijven- en haventerreinen 3.030 ha

Kerncijfers bedrijventerreinen 2040 Soort gebied Totaal aantal ha Onderverdeling naar functie

Bedrijven- en haventerreinen niet te 1.900 ha haventerrein transformeren* Totaal 2.789 ha 889 ha overige (droge) bedrijventerreinen

Bedrijventerreinen te transformeren 64 ha woongebied naar werken-wonen Totaal 128 ha 64 ha bedrijventerrein

Bedrijventerreinen te transformeren 85 ha woongebied naar wonen- werken Totaal 113 ha 28 ha bedrijventerrein

Totaal 3.030 ha 3.030 ha

* exclusief transformatie ikv Haven-Stad

De Visie 119 Mengen in praktijk De bestaande Amsterdamse kantorenvoorraad Het verleden leert ons, onder meer de ervaringen bestaat uit 7,3 miljoen vierkante meter bvo. Dat is in Overamstel, dat de bedrijven en woningen het ruim 50 procent van het totaal in de Amsterdamse eenvoudigst op terreinniveau gemengd kunnen regio. Nationaal gezien is Amsterdam de belang- worden. Bewoners en bedrijven hebben dan het rijkste kantorenstad van het land. Den Haag volgt minst last van elkaar. Maar er zijn ook genoeg met 5,2 miljoen, Rotterdam met 3,8 miljoen en bedrijven die op blokniveau uitstekend te combi- Utrecht met 2,5 miljoen vierkante meter bvo. neren zijn met woningen. Amsterdam sluit zich aan bij de landelijke richtlijnen van de Vereniging De kantorenmarkt kenmerkt zich door grote van Nederlandse Gemeenten ten aanzien van de dynamiek onder invloed van bedrijfsmatige mengmogelijkheden van milieubelastende activi- processen van groei, krimp, fusies en reorganisaties teiten en gevoelige functies, zoals woningen en waardoor regelmatig verhuisd moet worden. De onderwijs. Er is een standaardregeling opgesteld groei van het kantorengebruik fluctueert zeer sterk voor bedrijventerreinen en een voor gemengde onder invloed van het economisch getij. In het gebieden. Op bedrijventerreinen kan gebruik worden afgelopen decennium van 4,5 procent in 1999 tot gemaakt van een zonering, waarbij bedrijven in een bijna -1 procent in 2003. De dynamiek fluctueert hogere milieucategorie op grotere afstand tot de weliswaar ook, maar blijft op een veel hoger niveau. woningen komen te liggen. Zelfs in 2003 verhuisde nog 6,5 procent waar dat in het topjaar 2001 iets meer dan 10 procent was. Deze In gemengde gebieden gelden voor functies met blijvende dynamiek maakt het noodzakelijk dat de een beperkte milieuhinder (milieucategorieën 1, 2 en voorraad steeds verjongt en blijft voldoen aan de 3.1) géén minimale afstanden tot woningen. Zij zijn eisen van de eigentijdse gebruikers. overal – ook in woongebieden – toegestaan onder de voorwaarde dat: Ontwikkelaars en beleggers houden vertrouwen in de de betreffende functie op grond van de milieu- Amsterdamse kantorenmarkt, gezien de doorgaande hinderaspecten gevaar, geur en stof niet hoger nieuwbouw, januari 2009 ruim 330 duizend vierkante scoort dan milieuhindercategorie 2, meter in aanbouw en een verwachte oplevering in de activiteiten niet ‘s nachts zijn, 2009 van ruim 210 duizend vierkante meter. de activiteiten hoofdzakelijk inpandig plaatsvinden, De afgelopen 25 jaar heeft de kantoorvoorraad in de betreffende functie geen gemeenschappelijke Amsterdam zich bijna verdubbeld. Deze groei is muur of vloer/plafond heeft met een geluidsge- mogelijk geweest door de ontwikkelingen van neven- voelige functie. centra voor werken, zoals in Zuidoost en Teleport. De Daarbij geldt wel dat functies die veel vrachtverkeer groei kende een hoogtepunt rond de eeuwwisseling aantrekken, alleen in een gemengd gebied mogen met 2002 als absolute top met de realisatie van komen als ze direct aan de hoofdontsluiting worden een half miljoen vierkante meter bvo bestemd voor gesitueerd. kantoren. Daarna is een snelle kentering gekomen in het denken en doen op de kantorenmarkt, met snel Kantoren oplopende leegstandscijfers tot gevolg. Daarbij kan De Amsterdamse kantorenmarkt kent een grote worden geconstateerd dat de kantorenmarkt een diversiteit aan werkmilieus. Het zijn de historische vervangingsmarkt is geworden. grachtenpanden in de binnenstad, de grootschalig functionele gebouwen op Teleport, het negentiende- Het algemene beeld is dat vraag en aanbod op de eeuwse chic in Oud-Zuid, de herontdekte waterrijke kantorenmarkt niet in evenwicht zijn. Bovendien is werklocaties aan het IJ, het pragmatisme van prijs/ hierbij sprake van een structureel probleem. De te kwaliteit in Zuidoost en de moderne hoogstede- hoge leegstand liep afgelopen drie jaar weliswaar lijkheid op de Zuidas. Het zijn locaties in hoge mate weer heel langzaam terug, de effecten van de gemengd met wonen, werken, recreëren tot locaties huidige economische crisis zullen pas volgende puur gericht op werken. Amsterdam biedt aan het jaar in de cijfers tot uiting komen door opnieuw gehele brede scala van kantoorgebruikers passende oplopende leegstandscijfers. ruimtes en locaties.

120 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam Acties kleinschalige kantoren. Verschillende partijen pakken In 2007 heeft Amsterdam in regionaal verband deze opgave op. In de nieuwe economie is juist deze binnen het Platform Bedrijven en Kantoren al actie kleinschaligheid kenmerkend, waarin wonen, werken ondernomen om het evenwicht te herstellen door en recreëren minder gescheiden zijn in ruimte en tijd, het schrappen van 1,2 miljoen vierkante meter bvo waardoor de vraag naar gemengde, kleinschalige in de plannen voor nieuwe kantoren. Tevens is voor milieus sterk groeit. Amsterdam een Kantorenloods aangesteld om te helpen bij het transformeren van leegstaande Van de huidige voorraad in Amsterdam staat 15 kantoorpanden naar andere functies. procent leeg, wat zich laat vertalen in 1,1 miljoen vierkante meter bvo. De planvoorraad bedraagt 2,3 Desondanks is het noodzakelijk om meer grip miljoen vierkante meter bvo. In Plabeka-verband is te krijgen op de kantoorontwikkelingen in de de extra vraag – de uitbreidingsvraag – naar kantoren stad. Daarvoor is in de eerste plaats een samen- voor de komende periode door het Centraal Plan hangend verhaal nodig waarin de planvoorraad, Bureau (CPB) berekend op basis van op de regio de in gebruik zijnde voorraad en de leegstand met toegepaste groeiscenario’s. Deze toekomstige elkaar in verband worden gebracht en tegen elkaar vraag is in het hoogste groeiscenario gesteld op afgewogen, ofwel een kantorenstrategie. Gezien 1,5 miljoen vierkante meter bvo. Een deel van de de overmaat aan plannen en voorraad betekent dit uitbreidingsvraag zal door de courante leegstand dat er scherpe keuzes moeten worden gemaakt in worden gefaciliteerd. De conclusie is dan ook dat bestaande en/of toekomstige locaties. Daarnaast ook na de grondige herziening van de voorraad door is het noodzakelijk regie te blijven voeren op de Plabeka de omvang van de voorraad – bestaand en Plabeka-acties door de toetsing van kantoorplannen in de plannen – groter is dan de vraag naar kantoor- een meer formeel karakter te geven. ruimte nu en in de toekomst. Deze overmaat is met Als onderdeel van de structuurvisie zal het opstellen het oog op de grote druk op de schaarse ruimte niet van een kantorenvisie als uit te werken deel worden aanvaardbaar. opgenomen. Het opstellen van de kantorenvisie is Amsterdams naar reikwijdte, maar moet worden De inzet in de structuurvisie is intensivering en beschouwd en ingebed in de regionale context. Een transformatie. Daarmee ontstaan nieuwe kansen voor tweede Plabeka-ronde lijkt gezien de verslechte- locaties in de stad. Voor de kantorenmarkt schuilt rende situatie ook aan de orde. er ook een gevaar in als teveel en te vaak kantoren De belangrijkste opgave bij deze acties is om de onderdeel zijn van een veelvoud aan projecten. juiste balans te vinden in het schrappen van het Heel nadrukkelijk geldt voor de kantorenmarkt de overaanbod in zowel bestaande voorraad als de noodzakelijke balans tussen het benutten van de planvoorraad en in het garanderen van de juiste potenties van gebieden en het voorkomen van een locaties naar aard en omvang voor Amsterdamse overschot aan plannen en bestaande kantoren. De kantoorgebruikers. structuurvisie boort in dit opzicht een groot reservoir aan potentiële kantoorlocaties aan, van de intensi- Trends en kenmerken vering rond de ringweg A10, en de realisatie van de Schaalvergroting is onmiskenbaar een trend geweest Schipholcorridor tot de transformatiegebieden. De de afgelopen decennia als het gaat om kantoor- vraag of het dan gaat om kantoren of kantoorachtige gebruik. Marktpartijen als banken, verzekeraars, gebouwen is weinig relevant, uiteindelijk gaat het accountants, maar ook overheden en semi-over- om gebruikers die in potentie van dezelfde uiterst heden als de Belastingdienst en het UWV hebben diverse Amsterdamse kantorenmarkt gebruik maken. bijgedragen aan een grootschalige vraag naar kantoren. Deze partijen hebben vooral in de neven- centra een plek gevonden. Ondanks de stormachtige ontwikkelingen bij het huidige economisch tij zal grootschaligheid een kenmerk blijven van de kantorenmarkt. Op dit moment is de vraag naar kleinschalig vastgoed een belangrijke trend. De mismatch tussen vraag en aanbod geldt heel duidelijk als het gaat om

De Visie 121 ‘Verkantorisering’ heeft met de nota Huisvesting kantorenvisie moet een antwoord formuleren op van creatieve ondernemingen in Amsterdam uit deze aspecten van kwantitatieve en kwalitatieve aard. 2005 door DRO formeel een plek gekregen binnen de beleidskaders. De nota geeft uitsluitend aan Aanpak creatieve bedrijven op stedelijke bedrijventerreinen Een kantorenvisie kan consequenties hebben voor de ruimte om per pand tot maximaal 70 procent verschillende locaties in de stad. In dat opzicht is kantoorruimte te realiseren. Op veel plekken in de het een onderdeel van de structuurvisie. Gezien stad zien we nu met verwijzing naar de creatieve de planning van de structuurvisie is het onmogelijk industrie nieuwe kantoren of kantoorachtige dat een nog op te stellen kantorenvisie kan worden gebouwen ontstaan. Dit betekent extra aanbod van opgenomen in de Conceptontwerp Structuurvisie. kantoren en minder ruimte voor bedrijven. Hiermee Naast de noodzaak van een kantorenvisie is ook ontstaan nieuwe locaties die concurreren met een strakkere regie noodzakelijk. De uitwerking zal bestaande kantoorlocaties. Door de omvang van dit plaatsvinden in de tweede helft van 2009. fenomeen wordt de verstoring van de balans op de De opgave voor de kantorenvisie is het garanderen kantorenmarkt nog verder versterkt. van de juiste locaties naar aard en omvang voor Amsterdamse kantoorgebruikers zonder de overmaat Het efficiënter gebruik van kantoorruimte is een aan kantoren te laten voortbestaan of zelfs te laten autonoom proces. Het heeft te maken met de wijze groeien. Dit betekent dat in de uitwerking de kwanti- waarop ondernemingen het werk en de organisatie tatieve en de kwalitatieve kanten van de vraag naar vormgeven. De consequentie is een steeds kleinere kantoren aan de orde zullen komen. De ruimtelijke, hoeveelheid vierkante meters per arbeidsplaats. De financiële en programmatische consequenties van te nu gehanteerde norm ligt op één arbeidsplaats per maken keuzes worden daarbij afgewogen. 28 vierkante meter bvo. Er zijn echter al kantoorcon- cepten die gebaseerd zijn op een veel lagere norm, Digitale infrastructuur: connectiviteit tot zelfs één arbeidsplaats per 15 vierkante meter. Meer en meer wordt alles met alles verbonden. Gemiddeld genomen zal de daling minder snel zijn, Alledaagse objecten als auto’s, huishoudelijke maar het heeft onmiskenbaar invloed op de totale apparatuur en straatmeubilair wordt steeds vaker hoeveelheid kantoorruimte die in de toekomst nodig uitgerust met techniek waardoor een vorm van zal zijn, namelijk minder of misschien wel veel minder communicatie mogelijk is. Door toevoeging van deze voor dezelfde hoeveelheid arbeidsplaatsen. De vraag ‘connectiviteit’ kunnen er signalen worden gegeven is wat de maximaal noodzakelijke voorraad is voor waardoor intelligentie kan worden toegevoegd, Amsterdam. In alle groeiscenario’s wordt uitgegaan bijvoorbeeld op het gebied van energie en mobiliteit. van het afvlakken en vervolgens verdwijnen van de Deze ontwikkeling lijkt de komende jaren door te groei. Dit betekent dat uiteindelijk sprake zal zijn van zetten. een stabiele voorraad kantoren. Het is dan wel zaak dat deze naar vorm en locatie voldoen aan de vraag. Dit heeft aanzienlijke impact op de ontwikkeling van Gezien de bestaande overmaat in de markt is het steden. Er zal in de nabije toekomst rekening moeten goed om nu voor te sorteren op die situatie. worden gehouden met nieuwe mogelijkheden op het gebied van Smart Grids, Dynamisch verkeers- Het stopzetten van de nieuwbouw is ook in de management inclusief dynamische wegen, Smart afgelopen moeilijke jaren geen optie geweest. Wel Homes/Buildings en andere manieren van werken en komt de wens naar voren om een directe relatie te recreatie. Inmiddels worden nieuwbouwsteden als leggen tussen nieuwbouw en de oude voorraad. In Masdar, een nieuw te bouwen stad in het Arabische een niet meer groeiende markt is de noodzaak van emiraat Abu Dhabi, van begin af aan ‘slim’ gemaakt. een vorm van statiegeldregeling of ontwikkelrechten Het is waarschijnlijk dat dit ook in Nederland gaat nog veel sterker. In Plabeka-verband wordt gekeken gebeuren. naar de mogelijkheden die dergelijke instrumenten bieden. Bovenstaand vraagt om een kritische blik naar de hoeveelheid kantoren die in de toekomst nodig zijn en om een slimme afweging waar en in welke vorm of segmenten deze kantoren een plek krijgen. Een

122 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam Naast, en juist ook door, het ontstaan van Ubiqui- Topmilieu tous-steden – steden waarin de nieuwste ICT-techno- Metropoolregio Amsterdam streeft ernaar om logie alom beschikbaar en geïntegreerd is – zal ook tot de top 5 van de Europese regio’s te behoren. de vraag naar bandbreedte blijven toenemen. Een Een hoogwaardig winkelaanbod hoort daarbij. De goede basis-infrastructuur voor telecommunicatie- ambities in Amsterdam Topstad en het feit dat de voorzieningen is dan ook noodzakelijk. Deze basis- stad als kernstad van de metropoolregio fungeert, infrastructuur bestaat uit de ‘vaste’ infrastructuur, versterken de noodzaak hiertoe. zoals glasvezel, maar ook uit antennenetwerken voor mobiel data- en telefoonverkeer. Naast basis- en middensegmentwinkels is er vanuit de markt – de vastgoedsector, het winkelbedrijf en Digitale infrastructuur: datawarehousing de consumenten – en op basis van inzichten van Voor Datawarehousing geldt dat er verschillende experts, als vastgoedontwikkelaars en onderzoekbu- soorten wensen zijn. Voor datastorage waarbij de reaus gebleken dat er behoefte is aan meer exclu- latency niet heel belangrijk is maakt het feitelijk sieve, internationale en unieke winkels; topwinkels. niet uit waar de warehouses staan: als er maar een Het gaat dan over die branches, merken of formules goede verbinding is met internetknooppunten. die Nederland niet heeft of in zeer beperkte mate. Vanuit overwegingen die te maken hebben met het Het betreft dus het toevoegen van winkelformules energygrid en het gebrek aan capaciteit van dit grid en/of -ketens, die voor Nederland uniek, exclusief op sommige plaatsen kan dit type datawarehousing of internationaal zijn. De artikelen hoeven overigens wellicht beter op andere plaatsen worden gebouwd. niet per definitie duur te zijn; in elk geval is aan meer van hetzelfde geen behoefte. Er kan bijvoorbeeld Daarnaast zijn er echter datawarehouses die een gedacht worden aan een winkel van het automerk extreem lage latency nodig hebben of de zekerheid Spijker als innovatief hoogwaardig Nederlands willen hebben om snel verschillende netwerken product. Het zal echter wel significant onder- kunnen bereiken. Deze willen graag de Amsterdam scheidend en aanvullend moeten zijn ten opzichte Internet Exchange (AMS-IX) hosten. De AMS-IX heeft van het huidige aanbod en zich niet beperken tot momenteel geen plannen om uit te breiden naar bijvoorbeeld kleding. Deze winkels bevinden zich locaties buiten de Amsterdamse regio – Schiphol thans op bijvoorbeeld de P.C. Hooftstraat. is de meest afgelegen op dit moment). Dit soort datawarehouses zal de facto dus nabij Amsterdam Amsterdam is bij uitstek de plek waar deze moeten worden gebouwd. Hetzelfde geldt voor topwinkels thuis horen en goed kunnen gedijen. datawarehouses die verbonden zijn met bijvoorbeeld Deskundigen geven aan dat er enerzijds behoefte de handelsafdelingen van de grote banken of die een is aan fysieke ruimte om deze topwinkels te kunnen actieve rol hebben in energiehandel. huisvesten en anderzijds aan een grootstedelijke ambiance, waarin deze winkels – ook in de mental Detailhandel in Amsterdam map van de consument – optimaal tot hun recht Het Amsterdamse en het regionale detailhandels- komen. Wat dat aangaat kan Amsterdam zich nog beleid gaan uit van een balans tussen behoud van niet meten met het aanbod in andere Europese de bestaande, fijnmazige verzorgingsstructuur en steden als Milaan of Düsseldorf. ruimte voor dynamiek. Anders gezegd: in Amsterdam Naast het bestaande topwinkelmilieu in de PC Hooft- vinden we het belangrijk dat inwoners dichtbij hun straat/Van Baerlestraat hebben in Amsterdam twee huis hun dagelijkse boodschappen kunnen doen. gebieden de beste papieren voor het huisvesten Dit is niet alleen maar handig, maar leidt ook tot van de topwinkels: het Centrum en, op termijn, de ontmoetingsplekken, en dus sociale interactie. Zuidas. Nader onderzoek moet uitwijzen op welke Bovendien zijn hierdoor minder milieubelastende wijze en op welke specifieke plekken de realisatie autokilometers voor de boodschappen nodig zijn. van een volwaardig milieu van topwinkels het beste Maar, we vinden het ook van belang dat het winkel- gestalte kan worden gegeven. landschap zich vernieuwt en meegaat in de tijd. Behoud dus aan de ene kant, maar tegelijkertijd ook Een vernieuwend, hoogwaardig en gevarieerd winke- ruimte voor marktdynamiek. laanbod hoort daarbij.

De Visie 123 Trends en overwegingen Grote formules, met name buitenlandse, zoeken Zowel het aantal consumenten dat via internet uitsluitend vestigingsplekken op A-locaties. De producten koopt als het aantal bestedingen nemen (fysieke) ruimte hiervoor is in Amsterdam beperkt. de laatste jaren sterk toe. 62 procent van alle Neder- Dit leidt er soms toe dat dergelijke formules zich niet landers boven de zestien jaar heeft wel eens online in Amsterdam of elders in Nederland vestigen. Hier een product besteld. In 2008 werd 4,85 miljard euro worden kansen gemist. Wat zijn de mogelijkheden online besteed, in 2006 was dat nog 2,8 miljard euro. om aan deze vraag tegemoet te komen? De oorzaak van de stijging van de online consumen- tenbestedingen is vooral toe te schrijven aan het feit Winkels vernieuwen voortdurend de wijze waarop zij dat mensen vaker bestellingen doen. Verwacht wordt consumenten tot aankopen verleiden. Denk hierbij dat de markt van online shoppers blijft groeien. aan kookstudio’s die ook gebruikte accessoires De detailhandelsstructuur wijzigt hierdoor: bepaalde verkopen, uitprobeerwinkels, overdekte markten met branches voor niet-dagelijkse en – in minder mate lokale producten gecombineerd met horeca, ecolo- – de grote aankopen verdwijnen goeddeels uit gische supermarkten die uitgebreid informeren over de binnenstad. De binnenstad behoudt wel haar gezonde producten en bereidingswijzen. Dergelijke aantrekkelijkheid als winkelgebied, omdat de initiatieven passen vaak slecht in bestaande winkel- vrijkomende ruimte door andere branches wordt centra en hebben een voorkeur voor onderschei- ingenomen. dende locaties en gebouwen. Het karakter is ook niet duidelijk: is het een winkel, een bedrijf, horeca ? Hoe Er zijn ook ruimtelijke gevolgen. Het aantal afhaal- accomoderen wij deze ondernemers? punten op bedrijventerreinen en in woonwijken groeit. Dit vormt een hybride categorie: er worden Winkelen vermengt zich steeds meer met vrije tijds- goederen geleverd na voorafgaande betaling, soms besteding. Men gaat shoppen zonder de bedoeling worden ook ter plekke accessoires verkocht. Is dit om iets te gaan kopen. Winkelen is ook een manier nu een logistiek bedrijf of detailhandel? Bevoor- om te kijken en bekeken te worden. Dit verschijnsel rading en afhalen genereert verkeer, wat gevolgen speelt al lange tijd in de klassieke binnensteden, heeft voor verkeersafwikkeling, bereikbaarheid en maar is ook een trend op nieuw ontwikkelde perifere leefbaarheid. Dit laatste geldt met name in woonge- winkelgebieden. Het onderscheid tussen het karakter bieden. Thuisbezorgen van artikelen leidt mogelijk van binnensteden en perifere winkellocaties wordt zo tot een verschuiving van personenvervoer naar diffuser. Is dit een wenselijke ontwikkeling? goederenvervoer. Het toevoegen van zeventigduizend woningen in Door onder andere toenemende mobiliteit en veelei- Amsterdam, heeft ook gevolgen voor het winke- sendheid van de consument, staan buurtwinkels lapparaat. Om de nieuwe bewoners toegang te steeds meer onder druk. Deze winkels kunnen de geven tot dagelijkse en niet-dagelijkse artikelen, is concurrentie met grotere winkels en winkelcentra, uitbreiding van het winkelapparaat noodzakelijk. Hoe die vaak een groter assortiment tegen lagere prijzen gaan we in termen van fasering, spreiding en het kunnen aanbieden, maar moelijk aan. Op welke wijze programma hier verantwoord mee om? is er nog een toekomst voor de buurtwinkel? Het toevoegen van winkelmeters is niet langer louter Winkels op traffic-locaties. Al langere tijd groeit het een kwantitatieve aangelegenheid. Meer en meer aanbod van onder meer gemaksproducten bij benzi- wordt geconstateerd dat de ene meter de ander nestations en op treinstations. NS werkt aan een niet is. De gemeente verdiept zich dan ook in de vergroting van het winkelareaal met een meer divers kwalitatieve kant van de detailhandel. Soms is het aanbod. Welke gevolgen heeft dit voor bestaande toevoegen van een bepaalde kwaliteit belangrijker winkelgebieden? dan de vraag om hoeveel vierkante meters het gaat. Dit geldt bijvoorbeeld ten aanzien van winkels in het topsegment of in nichesegmenten. Maar wat versta je dan onder kwaliteit? En hoe meet je dat?

124 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam Ook in de warenmarkten doen zich verschillende Verblijfsaccommodatie ontwikkelingen voor. De traditionele markten De gemeente zal het ingezette hotelbeleid hebben het in Amsterdam veelal moeilijk. Belang- 2007-2010 voortzetten. Dat betekent de realisatie rijke redenen zijn een aanbod dat niet meer past bij voor 2015 van tenminste 15 duizend extra kamers de huidige generatie consumenten, openingstijden in de metropoolregio, waarvan in ieder geval die evenmin bij consumentenvoorkeuren passen en negenduizend in Amsterdam. starre verdelingsregels van de beschikbare ruimte De focus zal met name moeten liggen op op de markt. Nieuwe typen markten, zoals biolo- spreiding van de hotels. Met name nieuwe hotel- gische, blijken wel succesvol. Aangezien markten gebieden als Zuidoost, Oost-Watergraafsmeer, van oudsher een belangrijke economische functie Noord, Westerpark, Slotervaart, Bos en Lommer, in de stad vervullen, naast een belangrijke sociale Teleport en Osdorp zullen hiervoor benut moeten ontmoetingsplek, verdient ook het functioneren van worden. de warenmarkten aandacht. Er zal naast de standaard hotels ingezet moeten worden op hotels die een eigen markt creëren Toerisme en hotels die het Amsterdamse hotelproduct Voorwaarde voor een verdere ontwikkeling van verbreden, zoals zorghotels, extended stay-hotels, de toeristische sector in de komende decennia is tophotels, designhotels, gay-georiënteerde ruimtelijke spreiding van het toerisme. Zowel vanuit hotels, camperplaatsen et cetera. de binnenstad naar de stadsdelen als vanuit de stad Het ingezette beleid om te streven naar een Amsterdam naar de regio. gemiddelde bezettingsgraad van 75 procent zal ook na 2015 als leidraad kunnen gelden. Is er een De ruimtelijke spreiding wordt gerealiseerd door te dreiging van structurele overbezetting dan zou investeren in: nieuw beleid gericht moeten zijn op uitbreiding. Verblijfsaccommodatie, Blijft de bezettingsgraad na 2015 structureel rond Innovatie, de 75 procent dan dient men terughoudend te Bereikbaarheid. zijn met medewerking aan hotelontwikkelingen. Waardering potentiële hotellocaties.

Waardering potentiële hotellocaties

De Visie 125 Innovatie Holland zien, neemt daarop een voorschot en richt Nieuwe productmarktcombinaties zullen worden zich op versterking van de internationale concur- ontwikkeld. Deze sluiten aan bij ontwikkelingen in rentiepositie van de metropoolregio door het verbe- doelgroepen en hun wensen. Unieke, persoonlijke teren van stedentoerisme en vernieuwen van toeris- belevenissen, authenticiteit en storytelling zullen tische sterktes, het realiseren van onderscheidende steeds belangrijker worden. Gemeente Amsterdam attracties en evenementen. speelt daarop in en stimuleert met de begin 2009 door de raad vastgestelde nota Ontdek Amsterdam Fysieke bereikbaarheid speelt een belangrijke rol de vestiging van nieuwe toeristische trekkers in zes voor de bezoeker, zeker voor de zakelijke focusgebieden buiten het toeristisch kerngebied die markt. Wetende dat 88 procent van de verblijfsbe- een eigen karakter en sfeer kennen. zoekers zonder eigen vervoer reist zal de informa- tievoorziening over het ov-netwerk sterk verbeterd Door meer delen van de stad toeristisch aantrek- moeten worden en is integratie van kaarten kelijk te maken en te ontsluiten, kunnen de positieve tariefsystemen nodig om het als één metropolitaan effecten van het toerisme meer over de stad worden ov-systeem te laten functioneren. De kwaliteit van verspreid. Hiermee wordt tevens de veelzijdigheid overstappunten/stations is daarbij een belangrijke van het Amsterdamse profiel versterkt. Behalve dat factor. De grote knooppunten vormen een visite- de wijken hiermee een economische impuls krijgen, kaartje voor de metropoolregio. Ook het taxi- wordt tegelijkertijd de leefbaarheid en veiligheid in systeem zal sterk moeten verbeteren. de wijken bevorderd. Ook voorkomt het spreiden van toerisme dat bezoekersstromen zich steeds Water kan de komende decennia op plaatsen waar meer gaan ophopen in een toeristisch kerngebied snelle veerverbindingen mogelijk zijn meer dan nu van beperkte omvang, waardoor de onvrede onder benut worden als aantrekkelijk verbindend element bezoekers en bewoners over de drukte in de stad tussen stadsdelen en tussen de stad en de regio. verder zou kunnen groeien. Het Noordzeekanaal, het IJ en het IJmeer bieden Amsterdam heeft baat bij een stabiele, duurzame hiervoor de beste mogelijkheden. ontwikkeling van het toeristische en zakelijke De gemeente Amsterdam verbetert in het kader product. Een duurzame ontwikkeling kenmerkt van Ontdek Amsterdam de bereikbaarheid per zich door een constante groei, zonder dat de rondvaartboot door een stadsbrede visie op het leefbaarheid of het milieu in het gedrang komt. recreatief gebruik van het binnenwater op te stellen, die onder meer zal leiden tot de uitbreiding van Hoewel Amsterdam internationaal wordt ervaren het aantal steigers en ligplaatsen. Provincie Noord- als een metropool, is de stad in feite veel kleiner Holland werkt aan een knelpuntenvrij netwerk voor dan onze directe Europese concurrenten. Om toch de recreatievaart. te profiteren van de groeimogelijkheden die het toerisme biedt, is dus niet alleen innovatie binnen de Amsterdamse stadsgrenzen van belang, maar zeker ook daarbuiten. Het Pieken in de Delta-project Amsterdam bezoeken,

Gebied Aangescherpte karakterisering Sfeerbeeld

Oostelijke binnenstad & Oost Musea & Groen Het groene (2e) Museumkwartier

Noordelijke IJ-oevers Creatief Creative City

Westerpark Architectuur & Cultuurpark Kulturbrauerei (vgl Berlijn)

Oostelijk havengebied Moderne Architectuur & Design Amsterdam Docklands (vgl Londen)

City life, meet the Amster- De Pijp dammers Quartier Latin (vgl Parijs)

Oud-West Klein Amsterdam Small is beautiful (vgl NYC, Notting Hill)

126 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam 7.5 Openbare ruimte

De betekenis van openbare ruimte in de metropo- is vooral een hoogwaardige en op maximalisatie van litane kern verandert ingrijpend bij verdere inten- gebruiksruimte gerichte inrichting van straten en sivering, vooral door de komst van nieuwe bedrij- pleinen. vigheid en bewonersgroepen. De economische betekenis van de openbare ruimte Vergeleken met de naoorlogse stadsdelen is is nog nooit zo groot geweest. Dat komt omdat de openbare ruimte binnen de ring schaars. Het is kenniseconomie een interactie- en uitwisselingseco- echter juist vanwege deze schaarste dat straten en nomie is. Met name de alpha en gammasectoren pleinen juist hier zo succesvol zijn als brandpunt van in deze economie zijn daarvoor op de stedelijke stedelijk leven. De metropolitane kern bestaat vooral (openbare) ruimte aangewezen. Want dáár zijn uit traditionele stadsmilieus, gekenmerkt door fijnkor- de agglomeratievoordelen waar de kleinschalige relige functiemenging, hoge dichtheden en een bedrijven – kenmerkend voor de kenniseconomie – programmatisch flexibele bebouwing. De grenzen op zijn aangewezen. Dáár botsen nieuwe, vreemde, tussen arbeid, wonen en vrijetijdsbesteding zijn in verrassende ideeën op elkaar die leiden tot synergie de kern vervaagd en vinden in directe nabijheid van en innovatie. Dáár kan de unieke en specifieke elkaar plaats. Dit heeft geleid tot het ontstaan van persoonsgebonden kennis het snelst en efficiënt levendige stedelijke milieus met een gemengde via face to face-contacten worden uitgewisseld. bevolkingssamenstelling, een hoogwaardig voorzie- Dáár zijn de fora en podia waar ideeën ontwikkeld ningenniveau en een spectaculaire afname van het en getoetst moeten worden. Dáár moet draagvlak autogebruik. De schaal waarop deze ontwikkeling in voor een bepaalde mening verworven worden. Dáár Amsterdam plaatsvindt, is voor Nederland uniek en verzilveren de kenniswerkers hun cultureel kapitaal vraagt om een op maat gesneden benadering van de door bezoek aan een veelheid en veelsoortigheid ruimtelijke ordening in de metropolitane kern, in het aan theaters, bioscopen, muziekpodia, ateliers, bijzonder van het openbare ruimtebeleid. Van belang boekhandels, cafés en restaurants.

Hoofdbomenstructuur

De Visie 127 Hoofdbomenstructuur Evenementen Een beeldbepalende boombeplanting is een In de openbare ruimte vinden ook de meeste belangrijk onderdeel van de Amsterdamse openbare evenementen in de stad plaats. Evenementen zijn ruimte. De continuïteit en samenhang in deze de feestjes van een stad. Daarom werken ze het beplantingen maakt doorgaande routes en steden- best als ze passen bij Amsterdam en de mensen die bouwkundige lijnen herkenbaar en zorgt voor een Amsterdam maken. Iedereen is welkom, inwoners, aangename, groene omgeving. Vooral om deze maar ook bezoekers en buitenlandse toeristen. De reden is een Hoofdbomenstructuur (HBS) ontwikkeld. populariteit van evenementen is de laatste decennia Maar de HBS biedt ook aanknopingspunten voor flink toegenomen. Dat komt onder andere doordat uitbreiding en herstel van het bomenbestand, en ze goed aansluiten bij de huidige vrijetijdswensen: voor eenheid of juist verscheidenheid. ze zijn divers, vaak vrijblijvend en er valt van alles te beleven. Amsterdam is vanouds een bomenstad. Vanaf de 16e eeuw maken bomen deel uit van de stedenbouw- In Amsterdam overstijgt de aanvraag voor evene- kundige opzet. De boombeplanting is met 400.000 menten het aanbod aan ruimte ruimschoots. Er zijn laan- en straatbomen omvangrijk en beeldbepalend. te weinig plekken waar een groot aantal mensen Uniek in de wereld is dat nagenoeg elke straat of veilig plezier kan maken zonder dat anderen er veel gracht is beplant met bomen en zich in de wereld kan overlast van ondervinden, die bovendien uitstekend profileren als groene metropool. bereikbaar zijn en enigszins beschut. Vooral in de De betrokkenheid van de bevolking bij de bomen is binnenstad, waar de druk het grootst is, is behoefte groot. Het belang van bomen voor Amsterdam recht- aan nieuwe ruimte voor evenementen. Ook op vaardigt een goede positionering van de boombe- andere plekken in de stad moet bij planontwikkeling planting in het ruimtelijk beleid van Amsterdam en in ruimte voor evenementen worden overwogen. De het ruimtelijke planproces. tijdelijkheid van evenementen maakt dat een plein of een park prima dienst kan doen als evenemen- Op de conceptkaart Hoofdbomenstructuur van tenterrein, net als een plek die even braak ligt. Dat Amsterdam staan de beeldbepalende boombe- vraagt bij het (her)inrichten wel om speciale aandacht plantingen aangegeven waarvan de continuïteit op voor bijvoorbeeld robuuste beplanting en materialen centraalstedelijk niveau belangrijk is. Deze bomen- en verplaatsbaar straatmeubilair. lijnen staan langs de hoofdnetten, waterwegen, De kwaliteit en gebruikswaarde van de openbare dijken of historische verkavelingspatronen. Ze volgen ruimte, zoals straten, trottoirs, pleinen, kades en recreatieve fietsroutes, ecologische verbindingen of parken, wordt vooral bepaald door de winkels, staan op markante plekken. cafés, restaurants, bedrijven en andere voorzie-

7.6 Stadstraten en -pleinen ningen die aan de openbare ruimte grenzen, en in een kennismetropool. tweede instantie door de fysieke gesteldheid van de openbare ruime zèlf. Hoe gevarieerder dat voorzie- Stadsstraten en -pleinen zijn in het algemeen de ningenaanbod, hoe gevarieerder het publiek, hoe ruimere, drukkere straten en pleinen in of tussen groter de kans op uitwisseling tussen mensen van buurten. Het zijn de stedelijke openbare ontmoe- goederen, kennis en contacten. Want uitwisseling tings- en uitwisselingsruimtes bij uitstek. Het zijn is de belangrijkste functie van die openbare ruimte. visitekaartjes van de stad. Ze hebben nagenoeg altijd Belangrijk is dat de openbare ruime vrij toegankelijk een belangrijke winkel- of horecafunctie. Meestal is voor de verschillende typen bewoners, werkenden hebben ze een belangrijke verkeersgeleidende en toeristen. De uitwisselingsfunctie werkt het best functie. Klassieke stadsstraten zijn de Van Baerles- als men vrijwillig, anoniem en vrijblijvend in de traat, de Utrechtsestraat en de Beethovenstraat. openbare ruimte aanwezig is. Deze condities zijn Maar ook de Middenweg is een stadstraat, die ter elementair voor stedelijk plekken waar uitwisseling hoogte van Park Frankendael zijn winkelkarakter plaatsvindt. Daarmee zijn deze plekken onmisbaar in verliest.

128 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam Indeling in typen stadstraten en -pleinen (niet uitputtend) Verkeersgeleiding Verkeersgeleiding Groot gering

Uitwisseling 1: voldragen 3: niche sterk Beethovenstraat (midden) Cornelis Schuytstraat Rokin Scheldestraat Haarlemmerdijk en -straat Pretoriusstraat Utrechtsestraat Maasstraat Kinkerstraat 1e Oosterparkstraat Bilderdijkstraat Javastraat Ceintuurbaan Van Limburg Stirumstraat-2e Nassaus- Constantijn Huygensstraat traat Van Baerlestraat P.C.Hooftstraat Linnaeusstraat Frans Halsstraat Rozengracht 1ste Van Swindenstraat Amstelveenseweg Rembrandtplein (tot aan Haarlemmermeerstation) Nieuwmarkt Ferdinand Bolstraat Waterlooplein Van Woustraat Rijnstraat Overtoom Hoofddorpplein Mercatorplein Museumplein Leidseplein Marie Heinekenplein

Uitwisseling 2: in ontwikkeling 4: potentieel zwak Middenweg Van der Pekstraat Beethovenstraat (tussen Stadionweg en Beethovenstraat (zuidelijkste deel) Mahlerweg) Parnassusweg Jan van Galenstraat Jan Evertsenstraat (meest westelijke Postjesweg deel) Lelylaan Beukenplein Molukkenstraat Krugerplein Weesper-/Wibautstraat Direkte omgeving NS-stations Amstelveenseweg (tussen Haarlemmer- Muidenpoort, Amstel, Lelylaan en meerstation en Stadionplein) Sloterdijk Jan Evertsenstraat Surinameplein Stadionplein Frederiksplein

Geleiden van stedelijkheid – Vijzelstraat – Ferdinand Bolstraat: ‘de Rode Loper’. De verbetering en ontwikkeling van stadsstraten Deze moet de Amsterdamse bezoekersstroom en -pleinen speelt een belangrijke rol bij de uitrol geleiden door de binnenstad naar nieuwe centrum- van het centrummilieu. Via stadsstraten en -pleinen stedelijke gebieden als de Pijp en op termijn de kan de behoefte aan centrumstedelijke milieus omgevingen Schelde- en Maasstraat (RAI). gekanaliseerd worden aangeboden: hierin moet Voorbeelden van weer andere aard zijn de de mix aanwezig zijn of aangeboden worden en Utrechtsestraat en de Haarlemmerdijk. Ook dit moeten de rustige woonmilieus van de noodzake- zijn straten die verkeer geleiden van en naar de lijke stedelijkheid ‘om de hoek’ worden voorzien. binnenstad, maar doen dat in sterk verdichte en Potentiële hoogstedelijke gebieden gaan door versmalde vorm. Rijkdom en variatie in winkelen stadsstraten en -pleinen definitief deel uitmaken van ander voorzieningenaanbod garanderen een sterke het centrummilieu, naoorlogse uitbreidingsgebieden verblijfsfunctie. Vanwege het gedifferentieerde worden door stadsstraten en -pleinen aan ‘de stad’ voorzieningenaanbod en vele horecagelegenheden gekoppeld. vindt hier ook uitwisseling en ontmoeting plaats van De bekendste stadstraat is het tracé Damrak – Rokin nieuwe stedelingen.

De Visie 129 Woongebieden parallel aan deze straten zijn meestal om de noodzakelijke ‘levendigheid om de hoek’ te relatief ‘rustige’ woongebieden. Hier wordt een realiseren. Een specifieke opgave vormt de direkte modern stedelijk leefmilieu zichtbaar waar zowel omgeving van de NS-stations in of nabij het hoogste- uitwisseling plaatsvindt als de package deal van delijke kerngebied, zoals Muiderpoort en Lelylaan. ‘rustig wonen – stedelijkheid om de hoek’ manifest wordt. Het zijn deze milieus die in Metropoolregio De indeling van stadsstraten is een momentopname. Amsterdam nog onvoldoende worden aangeboden. Stadsstraten zijn net als andere plekken in de stad aan dynamiek onderhevig of ‘missen juist de boot’. Duidelijk is dat stadsstraten en -pleinen enerzijds een Ook het ‘achterland’ van de stadsstraten verschilt. verkeersgeleidende functie kunnen hebben, ander- Dit betekent dat het vooral bij de ‘voldragen’ stads- zijds als ontmoetingsruimte of ruimte voor uitwis- straten en pleinen zinvol is een onderscheid te seling kunnen fungeren. Ingedeeld langs deze twee maken tussen gevarieerd voorzieningenniveau voor functies, ontstaan vier typen stadsstraten. gevarieerd publiek respectievelijk eenzijdig voorzieningenniveau voor eenzijdig publiek. Op de kaart 1. De ‘voldragen’ stadsstraat wordt dit onderscheid aangegeven. Dit zijn de straten met een onmiskenbare uitwisselings- én verbindingsfunctie. Het zijn straten met een Hoe maken we stadsstraten? sterke identiteit. Men ‘kent’ de aanliggende buurten Stadsstraten hebben een verkeersgeleidende en vooral door de desbetreffende stadsstraat. De aanlig- verblijfsfunctie. Dat heeft tot gevolg dat de gende buurten zijn in de meeste gevallen gewilde kwaliteit van een stadsstraat een kwetsbaar woonmilieus. evenwicht is tussen voorzieningen, aankleding als groen, breedte van trottoirs, en de aanwezigheid van 2. Stadsstraat in ontwikkeling verkeersmodaliteiten. In sommige stadsstraten vraagt Deze stadsstraten hebben een erkende verbindings- dit een herbezinning op het primaat van de verschil- functie, maar zijn als uitwisselingsmilieu vooralsnog lende soorten verkeer in stadsstraten. Per straat onvoldoende ontwikkeld, wat opmerkelijk is gezien is een nauwkeurig afwegen van de verschillende hun hiertoe gunstige ligging in de stad. Dat kan functies noodzaak, waardoor een straatspecifiek liggen aan het ontbreken van de kwaliteit van de profiel ontstaat. Daarbij moet steeds een toetsing voorzieningen of een kwaliteitsarme woningvoorraad plaatsvinden op de gevolgen voor de verschil- in de belendende gebieden. lende verkeerssystemen op netwerkniveau om te 3. ‘Niche’-stadsstraten voorkomen dat problemen worden afgewenteld op Dit zijn stadsstraten met een sterk uitwisselings- andere straten. karakter, maar met een beperkte verbindingsfunctie. Deze straten hebben een sterke identiteit, Net zoals de kwaliteit van een stadsstraat van invloed niet doordat ze zo goed op de route liggen maar is op de aangrenzende woonmilieus, zo hebben deze omdat ze tot op zichzelf staande uitwisselingsmi- woonmilieus een grote invloed op de kwaliteit van de lieus zijn uitgegroeid, om verschillende redenen. stadsstraten. Een gevarieerd, rustig, en hoogwaardig Door hun ‘cultstatus’ zijn deze straten wel belangrijk woonmilieu versterkt de stadsstraat. Via de stads- geworden in het fietsen voetgangersverkeer. Het is straten raken tamelijk anonieme buurten aangetakt immers ‘leuk’ om door deze straten te fietsen en te bij het stedelijk leven. wandelen. De ruimtelijke voorstellen die per type stadsstraat en -plein genoemd worden verdienen voor dat type 4. Potentiële stadsstraten de meeste aandacht, maar gelden ook voor de Dit zijn straten die in het oorspronkelijke ontwerp andere typen. Belangrijk is het uitgangspunt dat het bedoeld waren als verkeersgeleidende en/of winkel- ruimtelijk beleid straat- en pleinspecifiek is. straat, maar die functie(s) niet meer hebben. Hoewel de vulling van de tabel bij lange na niet uitputtend is, valt op dat stadsstraten vooral radiaalwegen zijn. Dat is eerder toeval dan een vereiste. Naarmate de (uitrollende) stad daadwerkelijk groter wordt, nemen de afstanden tussen de radiaalwegen toe, en zal de behoefte aan tangenten groter worden

130 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam 1. Voldragen wanden zijn een vereiste voor adequate stads- De kwaliteit en verloop van het voorzieningen- straten. niveau is marktgerelateerd, maar kan via straat- Ook hier is de kwaliteit van het achterland zorg managers in belangrijke mate beïnvloed worden: voor aandacht. flexibele bestemmings- en gemakkelijke transfor- matiemogelijkheden. 3. Niche De kwaliteit van het belendende woonmilieu moet Schouwend straatmanagement is elementair. gewaarborgd zijn, zowel in cosmetische zin als in Een straat kan namelijk gemakkelijk gedomi- juridisch flexibele wijzen van splitsen en samen- neerd gaan worden door eenzijdige ‘klanten’ en voegen van woningen. daardoor afglijden tot ramsj of verworden tot Permanente aandacht voor de aankleding (vloer- gated community voor de elite. Toegankelijkheid en groenprofiel) en staat van de panden. voor iedereen is een belangrijke troefkaart. ,

2. In ontwikkeling 4. Potentieel Om het voorzieningenniveau te verruimen en te De motor achter dit proces is de vestiging van diversifiëren is in een aantal gevallen bestem- menselijk kapitaal – vaak hoger opgeleiden – in mingswijziging nodig, met name in de plint. buurten die tot voor kort nog niet geambieerd In veel gevallen zal het om omzetting van de werden door deze doelgroep. Met de vestiging woonbestemming gaan richting winkel- of horeca- van dit ‘menselijk kapitaal’ groeit ook de behoefte bestemming. aan uitwisselingsmilieus in de buurt en een In sommige gevallen moeten de straatwanden sterkere fysieke link met het stadsleven. afgemaakt of gerealiseerd worden. Gesloten

7.7 Hoogbouw en ondergrond

Hoogbouw In de negentiende-eeuwse uitbreidingen wordt de Een van de middelen tot intensivering is het plegen stad naar het plan van Pierre Cuypers omgeven met van hoogbouw in de stad. Daarom krijgt de visie op een reeks kerken en publieke gebouwen, waaronder hoogbouw een prominente plek in de structuurvisie. ook het Centraal Station en het Rijksmuseum. Daarmee verandert de skyline van de zeventiende- Vergeleken met internationale hoogbouwont- eeuwse stad. Met nieuwe torenaccenten, maar met wikkelingen is hoogbouw in Amsterdam relatief de hoogte en schaalgrootte van de laatstgenoemde bescheiden gebleven, zowel in hoogte als in omvang. gebouwen. Samen met de pakhuizen aan het IJ doet Bovendien is het geen statisch begrip gebleken, een bouwhoogte rond dertig meter zijn intrede. maar door de tijd heen aan verandering onder- In dezelfde periode gaan ook de havenkranen en hevig. De geschiedenis van de stadsontwikkeling schoorsteenpijpen deze skyline beïnvloeden. Veel wordt gekenmerkt door een vrij horizontaal hoogte- van deze historische industriële hoogteaccenten zijn landschap, doorprikt met accenten, in aanvang inmiddels weer verdwenen, net als de meeste molens kerktorens, molens op de zeventiende-eeuwse op de bolwerken. In het Westelijk Havengebied zijn bolwerken, en met bovenbouw bekroonde torens er nieuwe voor in de plaats gekomen van een nog van de middeleeuwse voormalige stadsmuren. Die grotere schaal, zoals de energiecentrale, kranen van bovenbouw van kerken voormalige verdedigings- de containerterminals, en windmolens. torens is over het algemeen luchtig en frivool, met kleurige details, carillons of uurwerken. De torens De uitvinding van de lift leidt in Amsterdam aanvan- zijn van de stad en geven uitdrukking aan het collec- kelijk niet tot algemene toepassing. De veertig(!) tieve zelfbewustzijn. De Westertoren is met negentig meter hoge ‘Wolkenkrabber’ uit 1931 in het Plan meter de hoogste. Zuid van Berlage is het eerste accent zonder publieke functie of betekenis. Ook het Algemeen Uitbreidings Plan (AUP) van 1935 gaat uit van een ‘vlakke stad in een vlak landschap’, zij het dat de vlakheid op

De Visie 131 een aantal plaatsen wordt verlevendigd door hoge het straatperspectief. De tweede categorie betreft woongebouwen, vaak in reeksen. Deze strategie torens van 60 tot 100 meter. Deze zijn gangbaar wordt tot in de jaren zeventig voortgezet. De bij de belangrijkste knooppunten, maar hieronder bouwhoogten tot circa zeventig meter komen nog valt ook een groot deel van de utilitaire objecten. overeen met die van de zeventiende-eeuwse torens. Tenslotte de categorie tot 150 meter hoogte. Dit is De betekenis is nu niet meer die van absolute plaats- de maximale hoogte die voor een groot deel van bepaling van publieke functies, maar compositorisch de stad voortkomt uit de hoogtebeperking die het en plastisch. De groeiende mobiliteit en snelheid van functioneren van de luchthaven oplegt. Daarbinnen vervoer voegen een extra belevingswaarde toe aan blijkt de 135 meter hoge Rembrandttoren door de statisch-ruimtelijke compositie. vele Amsterdammers geaccepteerd te zijn als een passend hoogteaccent binnen het stadssilhouet. Daarna ontstaan gebouwen met grotere Dit sluit een uitzondering tot grotere hoogte niet bouwhoogten, voornamelijk rond de knooppunten bij voorbaat uit, maar zet wel de referentie neer. van openbaar vervoer. Dit is te zien als een fysieke Hoogbouwaspecten van windturbines worden in accentuering van het gevoerde beleid van de relatie gebracht met de resultaten uit de Windvisie ‘compacte stad’, en een omkering in decennia van van Klimaatbureau/DRO. overloopbeleid vanuit de stad naar groeikernen in het ommeland. De Rembrandttoren bij station De ondergrond Amstel is met 135 meter de hoogste. Overigens In Amsterdam moeten we de beschikbare ruimte wordt het leeuwendeel van het compacte stad- slimmer gaan gebruiken, om in de stad 70.000 beleid gerealiseerd in bebouwingstypologieën die woningen en de daarbij horende infrastructuur en de ‘pakhuishoogte’ niet ontstijgen, maar die wel voorzieningen bij te kunnen bouwen. Zichtbaar zijn de gangbaarheid van deze maat rond dertig meter alleen de bovengrondse activiteiten, het onder- versterkt hebben. Dit is wellicht het sterkst te ervaren grondse deel niet. Toch is de ondergrond een in de waterfrontontwikkeling langs het IJ. In deze belangrijke basis voor verdere (metropolitane) periode neemt ook het aantal zeer grote gebouwen ontwikkeling van Amsterdam. Denk daarbij vooral toe, zoals congrescentrum RAI, het ziekenhuis AMC, aan ruimtelijke- en duurzaamheidsaspecten. of stadion Arena, de laatste met een hoogte van 85 De ondergrond van Amsterdam is onlosmakelijk meter. Zowel in schaal als in hoogte beïnvloeden ze verbonden met de stedelijke structuur. Gebouwd de skyline. op een schier onmogelijke locatie van drassige Afgezien van een enkel project blijft de hoogte veenweiden heeft Amsterdam altijd moeten inves- binnen de negentiende-eeuwse en vroeg twintig- teren om het hoofd –letterlijk- boven water te ste-eeuwse gordel ongewijzigd. Ten opzichte van houden; “Amsterdam, die stad gebouwd op palen”. de historische binnenstad wordt zeer voorzichtig Miljoenen heipalen. Amsterdam gebruikt haar onder- omgegaan met bouwhoogte. Zo valt de hoogte van grond inmiddels voor veel meer functies. de Rembrandttoren perspectivisch weg binnen de Naast funderingen wordt de ondergrond in toene- gangbare dakhoogten van de binnenstad. mende mate gebruikt voor verblijfsfuncties (zoals musea, schoolkantines, werkplaatsen, opslag), Dit leidt er toe dat hoogbouw in Amsterdam gedefi- parkeergarages en verkeerstunnels. Duizenden nieerd kan worden als bebouwing of objecten kilometers aan kabels en leidingen moeten er die significant boven de pakhuishoogte van het een plek vinden. Een plek naast de wortels van IJ uitsteken. Daarin kunnen drie typen onder- bomen die het niet gemakkelijk hebben in de scheiden worden: ranke hoge gebouwen (torens), stad. Bovendien herbergt de ondergrond een zeer zeer grote gebouwen (kanjers), en utilitaire instal- gevarieerd archeologisch erfgoed, dat bestaat uit laties en windmolens (objecten). Binnen het type structuren, losse vondsten en organische resten. torens hebben zich in Amsterdam drie gangbare Deze tastbare overblijfselen vormen het collectieve categorieën ontwikkeld. De in aantal veruit grootste geheugen van de stad en kunnen een inspiratiebron categorie verheft zich beperkt boven de pakhuis- zijn voor ruimtelijke ontwikkelingen. hoogte (30 tot 60 meter). Hierbinnen vallen zowel In tegenstelling tot de bovengenoemde doorgaans de meeste historische hoogteaccenten, als lokale statische functies is het grondwatersysteem van compositorische accenten. Zichtbaar vanuit omrin- Amsterdam met de vele waterniveaus altijd in gende landschappen, maar dikwijls wegvallend in beweging.

132 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam Ruimtewinst De Amsterdamse ondergrond biedt de ruimte In Amsterdam zal de ondergrond een steeds grotere voor het grondwater en is daarom een cruciaal en vanzelfsprekende rol spelen in ons dagelijks leven. onderdeel van het watersysteem. Het grondwater Vaak zelfs zonder dat we het beseffen. Ondergrond is een bron van leven voor planten en dieren in de en bovengrond vloeien soepel in elkaar over, keuze stad. Het grondwater zorgt voor stabiliteit van de voor kwaliteit waarborgt ons gevoel van welbehagen ondergrond en houdbaarheid van de houten palen in ondergrondse ruimtes. Door het verplaatsen van waarop een deel van Amsterdam gebouwd is. We functies naar de ondergrond spelen we bovengronds zijn daarom zeer voorzichtig met ons waardevolle ruimte vrij voor een belangrijke kwaliteitsimpuls van grondwater. De verschillende functies in boven- en de openbare ruimte. ondergrond en de grondwatersituatie zijn optimaal op elkaar afgestemd, zodat er geen nieuwe grond- Benutten of beschermen waterproblemen ontstaan en bestaande grond- In de ondergrond is het steeds zoeken naar balans waterproblemen zo veel mogelijk zijn aangepakt. tussen het benutten en beschermen. De belangen Bij werkzaamheden in de ondergrond worden in de ondergrond zijn divers en de ondergrond ongewenste invloeden op het grondwater en de kent evenals de bovengrondse ontwikkelingen vele grondwaterstand zo goed mogelijk voorkomen. belanghebbenden. Per gebied verschilt dat enorm. Het centrum van Amsterdam is wat dit betreft heel Ondergrondse netwerken anders dan een verouderd bedrijventerrein. De De metropoolregio beschikt over een aantal cruciale ruimtelijke en ondergrondse mogelijkheden zijn zeer ‘machinekamers’, die centraal staan in een netwerk verschillend. van energie, elektriciteit, communicatie verbindingen, etcetera. (Hoofd)verdeelstations voor elektri- Ondergrond en duurzaamheid citeit, zendmasten voor communicatie, energiecen- Amsterdam zet in op duurzaamheid. Dus ook op trales, allen kenmerken zich door een zeer groot minder energiegebruik en minder CO2 uitstoot. ondergronds netwerk van kabels en leidingen. Op Hierbij is de diepere ondergrond goed bruikbaar. een aantal plekken wordt elektriciteit opgewekt, Diepe watervoerende lagen worden gebruikt om vuil verbrand, etcetera. Deze ‘machinekamers van de gebouwen in de stad van koude en warmte te de metropool’ bevinden zich op diverse plekken in voorzien, in aanvulling op het systeem van stadsver- de metropool, zoals het Afvalenergiebedrijf in de warming. Deze systemen dragen samen met wind- en Haven en de Diemercentrale in oost. De vrijkomende zonne -energie bij aan een beoogde klimaatneutrale warmte gebruiken we voor de stadsverwarming. metropool. Een bijna gesloten leidingring om het centrum heen verzorgt het transport. We beseffen de grote betekenis van water voor onze Koude winnen we uit diepe plassen in en rond stad en benutten de waarden ten volste. Amsterdam, zoals de Nieuwe Meer. Dat netwerk sluit Met de inrichting en het beheer van de boven- aan op de lokale ontwikkelingen. Verdere energie/ en ondergrond versterken we de veerkracht en warmte ontwikkelingen kunnen aansluiten bij de veiligheid van ons watersysteem. Zo vangen we bestaande ringstructuur en moeten ruimtelijk niet regenwater beheerst op en voeden we hiermee het onmogelijk gemaakt worden. Dat vereist inzicht in oppervlakte- en grondwater, of gebruiken we het toekomstige situaties. voor andere nuttige doeleinden. Beheerst wil zeggen via de drietrapsstrategie van vasthouden – bergen – afvoeren, waarbij kansen gegrepen worden om tot fijnmazige, lokale oplossingen te komen. Amsterdam heeft zodoende weerbaarheid om tijden van extreme neerslag en langdurige droogte zonder problemen te doorstaan. Er is voldoende ruimte gereserveerd voor veilige waterkeringen om ons te beschermen tegen de stijgende zeespiegel.

De Visie 133 Nieuwe ondergrondse infrastructuur vraagt om sowieso een probleem voor de stad ook zonder extra ruimte in de al zo volle ondergrond. We zien ondergronds bouwen. De ambitie en noodzaak om een tendens naar steeds grotere leidingen. Ook te verdichten en ondergronds te bouwen verhoudt door nieuwe technologieën, zoals afvaltransport via zich moeilijk tot de onvoorspelbaarheid van droogte ondergrondse buizen, waardoor vuilniswagens uit en wateroverlast. Door gevoeligheid van de bodem het straatbeeld kunnen verdwijnen. Deze tendens en beïnvloeding van de waterspiegel is het onver- vraagt er om hoofdtracés meer en meer in gebun- standig om grootschalig ondergronds te bouwen. delde vorm aan te leggen. Zo is er naast bestaande Natuurlijk zijn er wel mogelijkheden. Dit is echter netwerken ook ruimte voor nieuwe netwerken en maatwerk, waarbij ook vele dure compenserende voor een fraai maaiveld met bomen en noodzakelijke maatregelen nodig zijn, die wellicht uit de exploitatie waterberging. De ontwerpopgave voor de openbare van de ondergrondse activiteit betaald zullen moeten ruimte wordt zo meer en meer een integrale ontwer- worden. popgave van verkeer, groen, water en kabels en leidingen. Van historische gebouwen is het vervangen van de In de komende periode zal het stadswarmtenet houten palen door betonnen palen een optie. Dit verder worden uitgelegd vanuit overwegingen als is duur, en in principe de verantwoordelijkheid van leveringszekerheid, vergroten van de mogelijkheden de eigenaar. Het gaat om zoveel gebouwen dat tot flexibele exploitatie van het net en de mogelijk- dit alleen kan via een lange termijn strategie met heden tot het optimaliseren van het net (keuze van fasering in de tijd en door mee te liften met ontwik- de bron). Onderdeel van de schaalsprong stads- kelingen zoals de Noord-Zuidlijn, het Rijksmuseum en warmte is het sluiten van de stadswarmtering. de bouw rond het CS. Onderzoek is nodig naar de bijdrage van particulieren en gemeente. Ondergrond en grondwater Ondergronds bouwen is van grote invloed op de Visie op de ondergrond grondwaterstromen en kan leiden tot zowel grond- Per gebied biedt de ondergrond specifieke kansen of wateroverlast als -onderlast. Bij bestrijding van vraagt het speciale bescherming. De opgave voor de grondwateroverlast wordt de lijn van de Nota Grond- komende jaren is het uitwerken van deze gebiedsge- water Amsterdam 2007-2011 gevolgd. Grondwater- richte mogelijkheden van de ondergrond gekoppeld stroming zorgt voor een stabiele bodem. Ingrepen aan de bovengrondse ontwikkelingen. en bouwactiviteiten kunnen ingrijpende effecten Voor ons liggen vragen over het gebruik van de hebben. Zorgvuldigheid is vereist. ondergrond. Waar kunnen en willen we ondergrondse functies toevoegen? Hoe ver kunnen en Onderlast willen we gaan in het gebruik en beschermen van de Amsterdam is gebouwd op palen; in het centrum en ondergrond? Wat levert ons dit op? Hoeveel extra in de gordel gebouwd in het interbellum tussen de vloeroppervlak kunnen we bijvoorbeeld ondergronds jaren twintig en veertig op houten palen. Dankzij het binnen de Ring realiseren? Hoeveel parkeerruimte grondwater dat overal aanwezig is zijn de houten op het maaiveld kunnen we vrijspelen? En hoeveel palen niet gaan rotten en staat alles wat in de boven- ruimte door het verleggen/bundelen van kabels? grond zichtbaar is nog steeds op zijn palen. We Hoeveel procent van de energieproductie halen we zijn zuinig en trots op onze panden in de grachten- uit de ondergrond? gordel en de ‘20-40’-gordel, en daarom gaan we ook zorgvuldig om met het beheer van het grondwater. Een en ander vergt een uitgewerkte visie op de Het ondergrondse ruimtegebruik wordt zorgvuldig ondergrond. Een visie waar we niet al te lang op afgewogen om te voorkomen dat onze rijke historie kunnen wachten. Met de kennis van alle belang- verloren gaat. Goed grondwaterbeheer is duurzaam. hebbenden is het opstellen van een integrale visie mogelijk. Deze Visie voor de ondergrondse ontwik- Door klimaatsverandering zullen ook vaker perioden kelingen vormt een belangrijke basis voor metropo- van langdurige droogte voorkomen. Bij deze litane plannen. droogtes zal het lastig zijn het niveau van het grond- Eén ding is zeker: door de ondergrond tijdig bij de water onder de funderingen van de stad op peil te ruimtelijke ontwikkelingen te betrekken worden houden. Door paalrot kunnen de funderingen van de kosten verlaagd en de kwaliteit samen met de de historische binnenstad in gevaar komen. Dit is waarde van vastgoed en de omgeving verhoogd.

134 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam Hoofdstuk 8

Verkeer en vervoer

De keuze om de Amsterdamse woningbouwopgave te realiseren binnen bestaand stedelijk gebied is gunstiger voor de bereikbaarheid dan het verder spreiden van de inwoners naar de stadsrand en naar regiogemeenten. Meer mensen krijgen zo de kans om dichtbij hun werk en bij voorzieningen te wonen, waarmee reiskilometers vermeden kunnen worden. Tegelijkertijd wordt hiermee het verkeer- en vervoernetwerk beter benut. Meer mensen en meer banen – in Amsterdam maar ook in de rest van de metropoolregio – betekent echter hoe dan ook meer mobiliteit. Groeiende mobiliteit zorgt naast hinder door geluid en emissies, vooral

8.1 Investeren in regionale bereikbaarheid via openbaar vervoer voor extra druk op de toch al schaarse openbare delen van het Hoofdnet Fiets vraagt het toenemende ruimte binnen de stad en de waardevolle open gebruik om bredere paden en meer comfort. Door ruimte buiten de stad. de groei van het fietsgebruik in combinatie met Bij het faciliteren van die behoefte aan mobiliteit de opkomst van steeds ‘grotere’ fietsen zoals de ligt de voorkeur bij de vervoersvormen die relatief bakfiets, neemt de ruimtebehoefte voor stalling- weinig hinder en ruimtebeslag met zich meebrengen: plaatsen op straat en in gebouwen sterk toe. Hier de fiets en het openbaar vervoer. Om hiervoor moet voldoende ruimte voor worden gereser- voldoende ruimte te maken zal een deel van de veerd bij transformaties en herinrichtingsplannen. openbare ruimte moeten worden heringericht. Voorwaarden hiertoe in bestemmingsplannen zijn Onvermijdelijk is echter om zeker op het regionale wenselijk. schaalniveau ook ruimte te blijven reserveren voor de Het openbaar vervoer en kleinschaligere vormen van te verwachten toenemende mobiliteit over de weg, elektrisch of alternatief openbaar vervoer vragen waaronder het goederenvervoer. eveneens ruimte in de binnenstad. De auto speelt in de binnenstad op korte afstanden een steeds Korte afstanden kleinere, meer aanvullende rol, bijvoorbeeld voor het Op korte afstanden binnen de stad blijkt de fiets vervoer van goederen, maar blijft van belang om de in steeds grotere mate de behoefte aan dagelijkse stad vitaal te houden. verplaatsingen te kunnen vervullen. Met de elektrische fiets wordt de actieradius in de toekomst zelfs nog groter, waardoor ook vanuit buurgemeenten als Amstelveen en Zaanstad meer naar Amsterdam zal worden gefietst. Ook het gebruik van de scooter laat een duidelijke groei zien. Op

De Visie 135 Middellange afstanden Verbeteringen in het openbaar vervoer vergen veel Binnen middellange verplaatsingen van tien tot voorbereidingstijd en de investerings- en dertig kilometer speelt de fiets als hoofdvervoer- exploitatiekosten zijn hoog. Niet alles kan dus middel geen rol van betekenis. Het openbaar tegelijk en op korte termijn. In de periode tot vervoer biedt op deze afstanden een onvoldoende 2020 ligt de nadruk op het optimaal benutten van aantrekkelijk alternatief, zo blijkt. De auto is nog bestaande ov-lijnen en -knooppunten als altijd het meest gebruikte vervoermiddel. Met drager voor gewenste en noodzakelijke ruimtelijke de verdere ontwikkeling van de metropoolregio ontwikkelingen. Op de belangrijkste treinen metro- wordt juist in deze afstandscategorie de meeste lijnen moeten dan wel maximale frequenties en mobilteitsgroei verwacht. Als alleen de auto de optimale comforteisen – schone, groei zou moeten opvangen slibt het regionale veilige voertuigen en haltes – gelden. Dit betekent wegennetwerk dicht. Om dit te voorkomen zal het dat de meeste treinverbindingen uit vier sporen openbaar vervoeraanbod in het regionale netwerk moeten bestaan om de hogesnelheidslijnen (HSL) sterk moeten verbeteren. Hogere frequenties, betere Zuid en Oost en de intercitylijnen te kunnen scheiden aansluitingen, toegevoegde verbindingen, maar ook van regionale lijnen en het goederenvervoer. Immers, meer gemak en comfort moeten zorgen voor een zowel de (inter)nationale als de regionale bereik- groter aandeel openbaar vervoer om zo de metro- baarheid per spoor zijn van groot belang voor poolregio concurrerend te laten zijn met andere het functioneren van de metropoolregio. Op het regio’s metronet moet waar dat voor de capaciteit nodig is ontvlechting van verschillende lijn op één tracé Langere afstanden plaatsvinden. Daarnaast zijn verlengingen in combi- Voor langere afstanden binnen en buiten de metro- natie met ruimtelijke ontwikkelingen aan de orde. poolregio, vormt de trein – in combinatie met de fiets als favoriet voortransportmiddel – nu al een goed Voor de periode 2020-2030 ligt het accent op de alternatief voor de auto, maar het gebruik kan met deels nieuw aan te leggen regionale ov-lijnen en goede Parkeer+Reis-voorzieningen vergroot worden. knooppunten, zoals de Noord/Zuidlijn met verlenging Het vervoer van goederen over het water en het naar Amstelveen, Noordtangent, Westtangent en spoor kan een deel van de groei van het wegvervoer de railverbinding Schiphol Amsterdam Almere, opvangen, maar dan moet de capaciteit daarvoor inclusief de IJmeerlijn. Het doel is deze lijnen zo wel aanwezig zijn en moet er een oplossing worden goed mogelijk te benutten en ruimtelijk in te spelen gevonden voor de risico’s van het vervoer van op toekomstige ontwikkelingen. Voor de periode na gevaarlijke stoffen door dichtbebouwde gebieden. 2030 worden reserveringen gemaakt voor ov-lijnen om verdere toekomstige ontwikkelingen te kunnen faciliteren. Hiervoor hoeven nu nog geen defini-

136 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam tieve keuzes gemaakt te worden. Zo hangt het Systematiek financiering openbaar vervoer doortrekken van een verbinding naar Noord en een De huidige systematiek van de financiering van het eventuele railverbinding langs de noordwestelijke openbaar vervoer staat momenteel de mogelijk- IJoevercorridor samen met de omvang en het tempo heden voor substantiële groei van het ov-aanbod in van het transformatieproces langs de IJoevers. de weg. Daar waar nieuwe of verbeterde ov-lijnen Een eventuele tweede treinverbinding naar Schiphol worden aangeboden en als gevolg daarvan de vraag hangt samen met een mogelijke tweede luchtha- naar openbaar vervoer toeneemt, is de exploitatie- venterminal en met ruimtelijke ontwikkelingsmo- bijdrage vanuit de Brede Doeluitkering van het Rijk gelijkheden langs de snelweg A4 ter hoogte van begrensd tot één totaalbudget voor de gehele regio. Riekerpolder/Nieuwe Meer, welke een basis kan Succesvolle toevoegingen aan het ov-systeem gaan vormen voor het doortrekken van de Noord/Zuidlijn zo ten koste van het aanbod en de kwaliteit van naar Schiphol. Een andere optie voor de lange bestaande lijnen. Ook het Rijk rekent de groei van termijn vormt de Oost/Westmetrolijn. Een principiële het (regionaal) openbaar vervoer tot haar doelstel- keuze hierin wordt nu nog niet gemaakt, ook omdat lingen en stelt daar incidenteel extra middelen voor de ontwikkeling van Schiphol nog onzeker is. Een ter beschikking. Zonder structurele veranderingen eventuele Oost/Westlijn komt overigens pas aan de in de bijdragesystematiek zoals een meer prestatie- orde nadat de ontwikkelingsrisico’s ervan zorgvuldig gerichte subsidiëring, kunnen de ambities van de in kaart zijn gebracht, onder meer op basis van de metropoolregio om te komen tot een schaalsprong ervaringen bij de aanleg en het functioneren van de niet of onvoldoende worden waargemaakt. Noord/Zuidlijn.

8.2 De auto en de openbare ruimte

Afname autogebruik in de binnenstad, aanzienlijke buurgemeenten naar Amsterdam centrum flink groei daarbuiten toegenomen is, blijft het autogebruik vooralsnog De afgelopen decennia is het autoverkeer in het sterk dominant in een groot deel van de metropool- centrumgebied binnen de Singelgracht al sterk regio. Ook het autobezit en vooral het bezit van een afgenomen als gevolg van het gevoerde parkeer- tweede of derde auto is daar de afgelopen jaren beleid (hogere tarieven, beperking parkeerareaal nog fors gegroeid. Zeker op de relaties tussen de en realisatie P+R-faciliteiten). De fiets heeft hier regionale subcentra binnen en buiten Amsterdam is een aanzienlijk groter aandeel gekregen. Ook het het aandeel van het openbaar vervoer relatief nog autobezit in het centrum is afgenomen. beperkt. Daar ligt dan ook de belangrijkste opgave In het gebied tussen de singelgracht en de ringweg is met het oog op de toekomst. sprake van een stabilisatie van het autogebruik. Het autobezit is daar nog wel toegenomen, maar ook in Het centrum van Amsterdam zal groeien. Ruimte dit deel van de stad wordt aanzienlijk meer gefietst. voor de voetganger, de fietser en het openbaar Ook het autogebruik door bezoekers van deze delen vervoer wordt dan steeds belangrijker. Daar waar van de binnenstad is verminderd, ten gunste van het dat vanwege nodig en haalbaar is zal ruimte voor OV-gebruik. Ook hier is het gevoerde parkeerbeleid het autoparkeren op straat ingeruild worden voor de belangrijkste verklaring voor de verandering in inpandige of ondergrondse parkeervoorzieningen. vervoerwijzen, in combinatie met verbeterde alterna- De vrijgekomen ruimte wordt dan gebruikt om de tieven. kwaliteit van de openbare ruimte te verbeteren, In de stadsdelen buiten de ringweg A10 en in Noord maar ook om de capaciteit voor de alternatieven is zowel het autobezit als het autogebruik de laatste te vergroten, zoals bredere stoepen en fietspaden, decennia nog wel aanzienlijk gestegen. Daar heeft meer stallingruimte voor fietsen, ruimere ov-haltes en zich ook de grootste groei van het aantal inwoners beter functionerende bus- en trambanen. Prioriteit en arbeidsplaatsen voorgedaan. Dit geldt in nog voor herinrichting ligt bij smalle straten met veel sterkere mate voor de groeigemeenten in de regio, winkelen verblijfsfuncties en bij beschermde stads- met Almere en Haarlemmermeer aan kop. Hoewel gezichten en straten met veel monumenten. ook het openbaar vervoergebruik vanuit de grotere Op specifieke locaties kan ook de ruimte voor

De Visie 137 het rijdende autoverkeer worden teruggebracht, Hoofdnet Auto niet wordt ondermijnd met omrij- door gebieden autovrij te maken of alleen eenrich- gedrag. Ook het centrum dient om economische tingsverkeer toe te staan, waarbij een belangrijke redenen bereikbaar te blijven voor wegverkeer en randvoorwaarde is dat het functioneren van het het Hoofdnet Auto speelt daarin een essentiële rol.

Voorbeelden van autoluwe en autovrije zones gezocht om het aantal parkeerplaatsen op Parkeervrije straten: In belangrijke verkeers- het maaiveld te verminderen en (deels) te straten die ook als winkelstraat fungeren vervangen door inpandige parkeerplaatsen. ontbreekt vaak de ruimte om alle verkeersdeel- De ruimte die ontstaat op straat kan worden nemers en bezoekers een veilige en prettige gebruikt voor een aantrekkelijke herinrichting straat te bieden. Deze straten kunnen veel van het gebied. Het betreft hier vaak grote beter, veiliger en mooier ingericht worden als de ingrepen met hoge investeringen. De projecten parkeerplaatsen worden weggehaald. Doordat kunnen zonodig aangewezen worden als Groot- het dan mogelijk is om bredere stoepen en stedelijke Projecten. fietspaden aan te leggen wordt het een nog Te onderzoeken gebieden: (elen van) Dapper- aantrekkelijker winkelgebied. Weghalen van buurt, Hoofddorppleinbuurt, De Pijp-Noord, parkeerplaatsen kost relatief weinig parkeer- Oud-Noord mogelijkheid, maar biedt wel veel ruimte. Nieuwe autoluw ingerichte gebieden: Nieuwe of De verschillende functies in de straat blijven transformatiegebieden, die worden ontwikkeld bereikbaar en parkeren blijft mogelijk in met een goede ov-ontsluiting en met een zijstraten of in een nabij gelegen parkeergarage. centrale ligging, hebben de potentie om (deels) Voor laden en lossen komen speciale plekken. te worden ingericht als autoluwe gebieden Wel moet de straat zo worden ingericht dat met relatief lage parkeernormen en veel open wordt voorkomen dat het autoverkeer sneller ruimte. gaat rijden en de rijweg zo een fysieke barrière Te onderzoeken gebieden: Noordelijke IJoevers, gaat worden. Zeeburgereiland, Wibaut aan de Amstel Te onderzoeken straten: (delen van) Rozen- gracht, Van Woustraat, Koninginneweg, Zeilstraat, Middenweg/Linnaeusstraat. Autoloze straten of gebieden: In sommige smalle straten is nauwelijks ruimte voor auto én fiets én tram. Daarnaast zijn er pleinen waar de auto storend is. Wanneer er op parallelle routes voldoende ruimte is voor auto’s is het mogelijkheid om in deze smalle straten en op deze pleinen auto’s niet meer toe te laten, met uitzondering voor laden en lossen en calami- teiten. De straten kunnen heringericht worden als fiets-, OV-corridors of wandel- of winkelgebieden. Te onderzoeken straten, gebieden: Utrechtsestraat, Ferdinand Bolstraat en (delen van) Weteringschans/Sarphatistraat, Nieuw- markt, Cornelis Schuytstraat. Uit het zicht-gebieden: Op de schaal van een buurt of wijk kunnen oplossingen worden

138 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam 8.3 Verbetering fietsnetwerk en uitbreiding stallingsvoorzieningen

Zoals aangegeven bewijst de fiets vooral zijn kracht Een groeiend probleem waarvoor vanwege de op de korte ritafstanden (5 tot 7,5 km), maar deze structuurvisie een oplossing gevonden moet worden actieradius kan in de toekomst toenemen met betreft de ruimtebehoefte voor stallingplaatsen. de opkomst van de elektrische fiets. Ook vanuit Deze ruimtebehoefte is al heel groot rond stations buurgemeenten en vanuit de stadsdelen buiten en op pleinen en straten met uitgaans- en winkel- de ring en Noord zal dan meer worden gefietst. functies. De openbare ruimte is op steeds meer Ook het gebruik van de brommer of scooter laat plaatsen in de stad niet meer toereikend om de een duidelijke groei zien die zich onder invloed groei van het aantal geparkeerde fietsen op straat van het parkeerbeleid vermoedelijk voortzet in de op te vangen zonder dat dit leidt tot aantasting toekomst. Vooral in de gebieden buiten het centrum van de gebruikskwaliteit. Er zal in de toekomst kan deze groei – mits deze voertuigen schoner en dus meer parkeergelegenheid in gebouwen en in stiller worden – gefaciliteerd worden omdat ze hier ondergrondse voorzieningen gecreëerd moeten een goed alternatief vormen voor het autogebruik. worden. Hiervoor zal voldoende ruimte moeten Het gebruik van elektrische scooters wordt actief worden gereserveerd bij transformaties en herin- gestimuleerd. Voor brommer en scootergebruik in richtingsplannen. Voorwaarden hiertoe in bestem- het algemeen wordt er in de loop van 2010 door de mingsplannen zijn wenselijk. Voor fietsenstallingen bij dienst Infrastructuur Verkeer en Vervoer een beleids- Openbaar Vervoerknooppunten worden in het kader kader geformuleerd. van deze structuurvisie ruimtereserveringen gedaan.

De groei van het fietsen snorfietsgebruik in combi- Naast een belangrijke functie voor het dagelijkse natie met de opkomst van steeds ‘grotere’ fietsen woon-werk, woon-school en winkelverkeer vervult zoals de bakfiets vraagt op delen van het Hoofdnet de fiets vooral ook belangrijke rol in het recreatieve Fiets om bredere paden en meer comfort. Op de verkeer. Bestaande en verder te intensiveren groen- meest intensief gebruikte fietsroutes rond en in gebieden dienen derhalve goed op de regionale en de binnenstad kan een deel van de als gevolg van lokale fietsroutes aangesloten te zijn. Bij verbete- autoluwbeleid vrijkomende ruimte worden gebruikt ringen in recreatieve fietsroutes krijgen projecten die voor het creëren van betere en bredere fietspaden. ook bijdragen aan de verbetering van routes voor het Verder wordt op een deel van het Hoofdnet Fiets dagelijks gebruik voorrang. het comfort en de doorstroming vergroot door een ‘groene golf’ in te stellen. Straten die voor deze zogenaamde pluskwaliteit in aanmerking kunnen komen zijn (delen van) de binnenring en uitvals- wegen als de Weesperstraat, Raadhuisstraat en de Middenweg/Linnaeusstraat.

De Visie 139 8.4 Veranderingen Hoofdwegennet in en om Amsterdam

Het leggen van prioriteit bij de fiets en het een deel met het doorgaande verkeer, met transferia (regionale) ov betekent niet dat investeringen in voor overstap op stedelijk openbaar vervoer, asfalt tot het verleden behoren. Tweederde van 3. de verkeersstraten binnen de stad voor de de woningbouwopgave van de metropoolregio ontsluiting van de stedelijke bestemmingen. zal plaatsvinden in regiogemeenten. Doordat daar vanwege veel lagere dichtheden het autobezit en Invoering Anders Betalen voor Mobiliteit -gebruik aanzienlijk hoger liggen dan in Amsterdam In 2007 is door het kabinet besloten om vanaf 2012 zal de druk op het wegennet naar en rond een start te maken met het invoeren van Anders Amsterdam verder toenemen, zelfs als een groot Betalen voor Mobiliteit (ABvM), de zogenaamde deel van de woningbouwopgave en de nieuwe Kilometerprijs. Het principe is dat niet langer het werkgelegenheidsgebieden rond ov-knooppunten bezit van de auto wordt belast, maar alleen het wordt gerealiseerd. Om de metropoolregio ook gebruik van de auto. De vaste heffingen op het aantrekkelijk te laten blijven voor auto- en wegver- autobezit zullen geleidelijk worden vervangen door voergeoriënteerde bedrijven en inwoners die zich een heffing per gereden kilometer (de basisprijs). Om hier willen vestigen, zullen investeringen in het de doorstroming te bevorderen en de bereikbaarheid autonetwerk noodzakelijk blijven. Over herzieningen te verbeteren kan op zwaarbelaste wegvakken in aan de snelwegen A1, A6 en A9 zijn al besluiten de spits een extra heffing van toepassing zijn (een genomen en aan de A2 en de Westrandweg wordt al spitstoeslag). Rijden in de spits op drukke wegvakken gewerkt. De A4 tussen Leiden en Schiphol heeft als zal dus duurder worden. Met de invoering van het verbinding met de zuidelijke Randstad ook een hoge spitstarief wordt naar verwachting in Metropoolregio prioriteit. Amsterdam begonnen.

De functie van het Hoofdwegennet rond Amsterdam De invoering van de Kilometerprijs mag per saldo zal wel deels veranderen. Het westelijke en zuidelijke niet leiden tot een lastenverzwaring voor de gemid- deel van de Ring A10 krijgt meer een verdeelfunctie, delde automobilist. Door het opheffen van de omdat het doorgaande verkeer meer gebruik kan belastingen zal de aanschaf van een auto goedkoper gaan maken van de Westrandweg en de verbrede worden. Dit kan in delen van de regio waar geen A9. De inrichting van de Ring kan daar aangepast beperkingen gelden voor het autobezit in de vorm worden aan de stedelijke omgeving, maar wel met van parkeernormen of parkeertarieven leiden tot behoud van capaciteit omdat de ringweg een alter- toename van het (tweede) autobezit. De invoering natieve route moet blijven voor verplaatsingen dwars van de Kilometerprijs en vooral de invoering van de door de stad. Vanwege de dubbelfunctie van de A10 spitsheffing leidt naar verwachting tot een betere Noord – doorgaande verbinding en verdeelweg – en benutting van de beschikbare weginfrastructuur, vanwege de voorziene groei in Noord, is het zinvol waarmee uitbreiding van de capaciteit langer een reservering te maken voor een eventuele capaci- voorkomen kan worden. teitsuitbreiding van de A10 Noord. In het stedelijke wegennet blijft het functioneren van het hoofdnet en Regionaal en stedelijk verkeersmanagement van de corridors van groot belang voor het econo- Dit verwachte effect van betere benutting van misch functioneren van de stad. Aanpassingen zijn infrastructuur kan nog worden versterkt door de alleen mogelijk na toetsing van het functioneren op toepassing van regionaal en stedelijk verkeersma- netwerkniveau. nagement. Hiermee wordt de afwikkeling van het Uiteindelijk ontstaat er een duidelijke en functionele verkeer op de bestaande infrastructuur geoptima- hiërarchie in het autonetwerk: liseerd. Dit gebeurt vooral door spreiding van de 1. de autosnelwegen om de stad te benaderen en verkeersvraag over het netwerk en over de dag en om vooral het doorgaande verkeer langs de stad te door verkeersdeelnemers te informeren en adviseren leiden, over de op een bepaald moment meest geschikte 2. de stadsverdeelweg (Ring A10) voor met name vervoerswijze- en routekeuze. Verkeersmanagement het lokale en bestemmingsverkeer en voor nog maar staat hiermee ten dienste van de mobilist en richt

140 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam zich op het beter benutten van de infrastructuur voor van groene golven op basis van scenario’s voor zowel het gemotoriseerde verkeer als het openbaar verschillende omstandigheden en tijdstippen. Op vervoer en de fiets. termijn maken ICT-toepassingen het steeds beter Het is een van de middelen ter bevordering van de mogelijk om verkeersdeelnemers onderweg te infor- bereikbaarheid, leefbaarheid en veiligheid. meren. Daarmee vermindert het zoekverkeer naar Stedelijk Verkeersmanagement gebeurt vooralsnog parkeergarages en wordt de overstap van auto naar vooral met verkeerslichten, toeritdoseerinstallaties, openbaar vervoer bij P+R locaties gestimuleerd. verlengde uitvoeg- en opstelstroken en de inzet

8.5 Goederenvervoer per rail

Ondanks ICT-ontwikkelingen blijft het fysiek Voor het goederenvervoer tussen de steden en verplaatsen van personen en goederen ook in de de landsdelen is het van belang dat deze in de toekomst nodig. Het goederenvervoer zal net zo’n toekomst vanwege geluid en externe veiligheid en belangrijke rol vervullen als vandaag de dag. Ten omvang van de goederenstromen zoveel mogelijk opzichte van nu zullen er, door strengere milieueisen via infranetwerken worden afgewikkeld die buiten en ontwikkelingen in de transportsector, nieuwe de stedelijke gebieden zijn gelegen. Hierbij zal ook vervoersconcepten voor het goederenvervoer een verschuiving tussen de modaliteiten plaatsvinden ontstaan. De nadruk komt te liggen op schoner, stiller waarbij meer ingezet wordt op vervoer over water en en veiliger vervoer. per spoor.

Voor het binnenstedelijk goederenvervoer zijn distributieconcepten die qua schaal, milieueisen en veiligheid passen in de hoogwaardige stedelijke gebieden van de metropolregio van steeds groter belang. De keuze voor autoluwe en verkeersveilige steden met meer ruimte voor openbaar vervoer, de fiets, de voetganger en de wens om de openbare ruimte op een andere manier te benutten, zijn alleen maar mogelijk als ook het goederenvervoer binnen de steden anders wordt georganiseerd. Het concept van stadsdistributie met overslagterminals aan de randen van de stad en kleinere vervoerseenheden – elektrische vrachtauto’s en goederentrams – voor het vervoer van de goederenstromen binnen de stad, zal nu eindelijk zijn beslag moeten krijgen.

De Visie 141 8.6 Bevoorrading van de stad

Voor de Amsterdamse regio betekent dit dat de goederenstromen van en naar Corus, de haven van Amsterdam en Schiphol via de tweede of derde wegring (Westrandweg, A9, N201), tweede spoorring (Westrandspoorlijn) en via het water (het IJ) worden afgewikkeld. Ook is het de bedoeling dat vanwege het programma Hoogfrequent Spoorvervoer vanaf 2020 het spoorgoederenvervoer tussen Rotterdam en Noord en Oost Nederland niet meer via Amsterdam Zuidoost en Weesp plaatsvindt, maar dat hiervoor de Betuwelijn wordt gebruikt.

Iedere bewoner en gast die verblijft in de stad moet dagelijks worden voorzien van zijn voedsel. Ook verhuizingen en verbouwingen blijven dagelijks plaats vinden en ook ons afval moet geregeld worden afgevoerd. Veel van de dagelijkse benodigdheden worden aangevoerd van ver buiten Amsterdam. Naarmate maatregelen voor personenvervoer steeds positiever uitpakken voor mens en milieu in de stad, komen de negatieve externe effecten van het noodzakelijk dagelijks goederen vervoer steeds scherper in beeld. Het gaat dan om geluidhinder, luchtverontreiniging, verkeersveiligheid en congestie.

Deze negatieve effecten kunnen op verschillende manieren worden verminderd. Moderne technieken brengen schonere, alternatieve vervoersvormen dichterbij zoals de boot met grijparm, elektrische fluisterboten, cargo-hoppers en elektrische vrachtauto’s. Op efficiënte overlaadplekken aan de rand van de stad kunnen goederen van inter-stedelijk op intra-stedelijk vervoer worden overgeslagen. Als deze overlaadplekken ook op de waterinfrastructuur zijn georiënteerd kan het water in de stad als goederen- transportroute weer in belang toenemen. Immers, het waternetwerk ligt er maar een logistiek systeem ontbreekt.

Een optimale invulling van duurzame ontwikkeling van de stad vraagt derhalve om onderzoek naar overlaadplekken in relatie tot mogelijke vervoersvormen. Door de toenemende verdichting en intensivering van het ruimtegebruik moeten kansrijke plekken tijdig ruimtelijk geborgd worden.

142 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam Hoofdstuk 9

Groen en water

9.1 Stad in het groen, stad aan het water

Amsterdammers hebben het groen en het water in en om de stad harder nodig dan ooit. De bezoekcijfers van de parken en grote groengebieden rond de stad zijn in de afgelopen tien jaar verdubbeld. Sommige gebieden kennen astronomische bezoekcijfers: het Vondelpark telt 10 miljoen bezoeken per jaar, het Amster- damse Bos 5 miljoen en de Amsterdamse Waterleidingduinen met zo’n 800.000 bezoeken per jaar. Uit een groots opgezette enquete naar de groenwensen van Amsterdammers bleek dat voor de helft van hen het groen in de buurt een belangrijke voorwaarde is bij het kiezen van de woonplek of de plek om een bedrijf te vestigen. De toename van de stedelijke bevolking van Amsterdam concentreert zich op dit moment en in de toekomst in sterke mate langs het water, vooral langs het IJ en IJmeer. Wonen aan het water is hip en recreëren op en rond het water is voor heel veel mensen „a way of life”. Meer dan ooit groeit het bewustzijn dat het groen en het water belangrijke vestigingsfactoren zijn en daarmee van direct economisch belang voor de stad.

Amsterdam en het water belangrijk omdat het op allerlei niveaus de kwaliteit Het water is door de eeuwen heen wisselend gewaar- van het stedelijke leven verbetert. Er is een directe, deerd. Zonder water had Amsterdam geen goede positieve relatie tussen het groen in de straat en de verbindingen met het achterland en had het niet gezondheid van de bewoners van die straat. Het deel kunnen nemen aan de VOC, konden bewoners straatgroen is belangrijk voor het psychologisch geen bestaan vinden in scheepsbouw en havenin- welbevinden en nodigt uit tot bewegen. dustrie en was de rondvaart niet de belangrijkste De parken zijn de gemeenschappelijke tuinen van toeristische attractie van Nederland geworden. Maar de stadsbewoners. Het zijn groene pleinen in de het water werd ook geassocieerd met open riolen, stad, waar mensen elkaar ontmoeten in een rustige dijkdoorbraken en overstromingen. Er kwamen zelfs omgeving. Ze bieden plek aan kinderspel, sport, dempingen van stadsgrachten en aanplempingen cultuur en natuurbeleving. Steeds meer mensen aan te pas om het water als openbare ruimte te doen zoeken met hun laptop en mobiele telefoon de verdwijnen. Feit blijft dat het ruimtelijk beeld van parken op om er te werken. Amsterdam in belangrijke mate wordt bepaald door De grote groen- en watergebieden om de stad het water van de 17e eeuwse grachtengordel, de bieden met hun weidsheid het noodzakelijke tegen- Amstel, ‘t IJ en de havenbekkens, de stadsplassen wicht voor de steeds dichter bebouwde stad. Ze en, meer recent, rond het Oostelijk Havengebied en bieden de stedeling de ruimte om actief bezig te IJburg. Amsterdammers vinden water en groen zo zijn. Je kan er urenlang wandelen, fietsen, kanovaren

De Visie 143 of schaatsen. De stad en het ommeland vormen bieden, moet prettig zijn om naar te kijken en moet geen tegenstelling, maar een eenheid. Bij een dicht ruimte bieden aan kinderspel. Parken moeten ruimte bebouwde stad met veel voorzieningen hoort een bieden aan alle mogelijke vormen van openluchtre- ommeland dat juist het omgekeerde biedt: weidsheid creatie. Ze moeten hoge aantallen bezoekers kunnen en ruimte om te bewegen. herbergen zonder dat mensen elkaar in de weg gaan zitten en daarnaast plek bieden aan natuurwaarden. Binnenstedelijk verdichten kan alleen slagen als Dat vereist een uitgekiende en hoogwaardige er hoogwaardige woon- en werkmilieus worden inrichting en een goed beheer. Bij een verdere gemaakt. Voor die hoogwaardige milieus is het groen verdichting van de stad zal de gebruiksdruk op de op alle niveaus, van straatboom tot Waterland, een parken steeds groter worden en wordt investeren in essentieel onderdeel. de kwaliteit ervan steeds belangrijker. Het netwerk Door de veranderingen in het klimaat zullen van waterwegen binnen de Metropool is buiten- bewoners verkoeling willen zoeken in de openbare gewoon gevarieerd, doorgaans goed bevaarbaar en ruimte. Strandjes in stad en ommeland spelen hierin toegankelijk en biedt volop kansen een waardevolle ook een rol net als het toevoegen van gebruikswater bijdrage aan de openbare ruimte te leveren. De in parken en op stenige plekken. benutting ervan kan, met name in stedelijk gebied, Naast het directe belang voor de gezondheid en de nog veel beter. recreatie van de stadsbewoners hebben water en groen nog meer functies voor de stad, namelijk voor Bij de grote groengebieden is het bewaren van het de waterberging, de luchtkwaliteit,het stadsklimaat, eigen, cultuurhistorische karakter en het bewaken de voedselproductie en de biodiversiteit. van de onderlinge variatie het uitgangspunt. De Waterberging is voor Amsterdam een steeds groter grote variatie aan snel bereikbare, karakteristieke probleem omdat er meer verhard oppervlak komt en landschappen om de stad is één van de sterkste de piekbelastingen door stortbuien groter worden. punten waarmee Amsterdam zich profileert als Onverharde grond vangt water op, houdt het vast groene topstad. Deze landschappen dienen optimaal en voert het langzaam af naar het grondwater, zodat ontsloten te worden voor de recreatie, zonder dat het rioolstelsel niet wordt belast. Bomen en struiken het cultuurhistorische karakter of de natuurwaarden verdampen veel water. Ze verminderen ook de ervan worden aangetast. Daarbij wil Amsterdam concentraties van NO2, CO2 en fijnstof in de lucht en samenwerken met alle betrokken gemeenten. De dragen daardoor bij aan een betere luchtkwaliteit. scheggen houden niet op bij de gemeentegrenzen, Bomen, grasvelden en parken,fonteinen en water- integendeel. De grootste stukken lopen daarbuiten. pleinen zorgen voor demping van de zomerhitte Vanuit de Amsterdamse recreant gezien lopen de en bevochtiging van de lucht, waardoor het stads- scheggen door tot aan de Stelling van Amsterdam. klimaat aangenamer wordt. Wat de voedselproductie Bij de parken en de grote groengebieden moet de betreft: onder de noemer Proeftuin Amsterdam bereikbaarheid vanuit de stad optimaal zijn. Hierbij worden boeren en tuinders in de omgeving van de zetten we vooral in op de fiets en het openbaar stad gestimuleerd om op duurzame wijze voedings- vervoer. Bij alle groenelementen geldt dat een hoge middelen te produceren, die dan in de stad kunnen kwaliteit alleen maar in stand gehouden kan worden worden verkocht al dan niet duurzaam via het water door een beheer van bijbehorende hoge kwaliteit. vervoerd. Zo krijgen stad en ommeland nog meer Wat de overige functies van het groen voor de stad betekenis voor elkaar. Voor het behoud van de betreft is vooral inzet gewenst in het stedelijke biodiversiteit tenslotte spelen steden wereldwijd gebied zelf. Hoe dichter de bebouwing, hoe meer een steeds belangrijker rol. In Amsterdam vinden we behoefte er is aan de waterbergende, luchtzuive- onder andere 140 soorten broedvogels en 30 soorten rende en warmtedempende functies van het groen. zoogdieren. Een groot deel van die soorten is afhan- Juist in het hoogstedelijke gebied is veel inventiviteit kelijk van het groen en het water in en om de stad. nodig om voor voldoende groen van voldoende kwaliteit te zorgen. Daarbij kunnen naast het Amsterdammers willen groen in hun straat, een goed maaiveld ook de gevels en de daken worden benut. bruikbaar park op loopafstand van de woning en een groot groengebied op fietsafstand van de woning. Elk groenelement moet daarbij aan hoge kwaliteit- seisen voldoen. Het wijkgroen moet veel variatie

144 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam Om te zorgen voor de optimale groenkwaliteit en Van belang is dat recreatief medegebruik van het watergebruik die past bij een zich verdichtende stad IJ goed wordt geregeld en georganiseerd om die internationaal wil concurreren ondernemen we de onveilige situaties te voorkomen en de beroeps- volgende acties. vaart niet te hinderen. Investeren in de stadsparken. Met name parken Stimuleren van de aanleg van daktuinen en het die naast wijken liggen waar verdichting of gebruik van gevelgroen op nieuwbouw en op transformatie plaats gaat vinden verdienen een bestaande woningen. kwaliteitsslag. De ervaringen in Westerpark en Tot stand brengen van een functionerende ecolo- Frankendael leren dat zo’n investering onmid- gische structuur, ook in de stad, om de biodiver- dellijk leidt tot veel hogere bezoekersaantallen en siteit te bevorderen. grotere waardering bij de bezoekers. Voor elke scheg wordt samen met alle betrokken Optimaliseren van het recreatief fietspaden- overheden een masterplan gemaakt om gewenste netwerk dat de parken en grote groengebieden ontwikkelingen te stimuleren en ongewenste op een prettige manier bereikbaar maakt. ontwikkelingen te voorkomen. Hierbij is extra Optimaliseren van het vaarwaternetwerk en aandacht voor de stad/land overgangen. verbinden met de nieuwe woongebieden. Optimale aandacht voor groen in de openbare Behoud en versterking van de diversiteit aan ruimte van de verdichtende stad, bijvoorbeeld oevers en kaden. door de aanleg van postzegelparken en door Verschillende vormen van waterrecreatie spreiden stadsbomen meer ondergrondse groeiruimte te en aansluiten op het netwerk van routes (en geven. opstapplekken), knelpunten wegnemen en Meer aandacht voor ontwerpen met water in de zorgen voor recreatieve samenhang (met horeca, openbare ruimte ten behoeve van leefkwaliteit, fietsen en wandelen). Kwaliteit gaat hier boven waterberging en gebruik. kwantiteit. Stimuleren van de productie van duurzaam Locaties voor jachthavens, een tweede cruiseter- voedsel in de landbouwgebieden om de stad, minal en stadstranden worden niet willekeurig door het verbeteren van de afzetmogelijkheden in gekozen, maar liggen altijd in het zicht van de de stad. Hierdoor krijgen stad en ommeland weer stad en zijn passend bij de identiteit van de directe economische betekenis voor elkaar. omgeving.

9.2 Volkstuinen en begraafplaatsen nieuwe stijl

Soms betekent intensivering transformatie van Ze moeten voor zoveel mogelijk verschillende gebieden. Volkstuinparken en begraafplaatsen mensen aantrekkelijk zijn, als wandelpark of doordat hebben met elkaar gemeen dat ze veelal een de horeca voor iedereen toegankelijk is. Goede monofunctioneel en semi-openbaar gebruik kennen voorbeelden van hoe het kan zijn het gedenkpark De en dat ze liggen op plekken die ook voor stede- Nieuwe Ooster, met op de begraafplaats een café lijke ontwikkeling heel geschikt zouden zijn. Het en een museum, en de volkstuinparken bij Schelling- is wenselijk om deze gebieden voor de stad te woude die gezamenlijk een wandelroute over hun behouden, maar dat kan alleen als ze zich herbe- terreinen hebben gemaakt. Voor in zichzelf gekeerde zinnen op hun functie voor de stad. gebieden die slechts een enkele functie dienen is in De maatschappelijke functie van deze plekken de stad van de toekomst uiteindelijk geen plaats. rechtvaardigt dat er in ruimtelijke afwegingen meer gewicht aan wordt toegekend, c.q. dat extra randvoorwaarden aan ruimtelijke afwegingen worden gesteld, zodat er een voldoende aanbod van volkstuinparken en begraafplaatsen in de verschillende stedelijke milieus gegarandeerd kan worden.

De Visie 145 Volkstuinparken nieuwe stijl Begraafplaatsen nieuwe stijl Om de volkstuinparken nu en in de toekomst een Begraafplaatsen zijn belangrijk voor de psycho- vanzelfsprekend onderdeel van de stad te laten sociale gezondheid van de bevolking. Vanwege uitmaken, moet de meerwaarde voor de stad onze voorkeur voor parkbegraafplaatsen vormen aantoonbaar zijn. Gezocht wordt daarom naar zij waardevolle groene rust-oasen in de stad. Speci- creatieve oplossingen ter vergroting van de publieks- fieke toegankelijkheid is hierbij belangrijk voor deze functie en de gebruiksintensiteit van de volkstuin- waarde. Het meer openbaar maken van de Amster- parken, zonder hierbij voorbij te gaan aan de typische damse begraafplaatsen kent zijn beperkingen, maar karakteristieken van het volkstuinieren. het is een kwestie van uitproberen en vaak kan er via Dit kan bereikt worden door: het vergroten van de eenvoudige aanpassingen al op ingespeeld worden, toegankelijkheid; het versterken van het sociaalre- zoals verruiming van de bezoektijden, fietspaden creatieve medegebruik van volkstuinparken en de langs de begraafplaats en service aan bezoekers te daar aanwezige voorzieningen; het verbreden van het bieden aan de randen (horecavoorziening, museum). aanbod van functies, voorzieningen en activiteiten Hoewel de huidige Amsterdamse begraaf- en crema- voor specifieke doelgroepen; het bieden van nieuwe tiecapaciteit op zich volstaat om in de toekomstige tuiniermogelijkheden voor nieuwe groepen tuinders; behoefte van verschillende culturen te voorzien, het vervullen van een voorbeeldfunctie op het gebied ontstaat er tegelijkertijd een groeiende vraag naar van natuur- en milieuvriendelijke inrichting en beheer; een nieuw soort capaciteit. Bij de ceremonie van het en samenwerken en netwerkvorming op het gebied afscheid zoekt men steeds meer naar een omgeving van recreatie, welzijn, cultuur, onderwijs en sport. die in relatie staat met de overledene. Nieuwe Het spreekt voor zich dat meer vergaande combi- culturen brengen nieuwe begraaf- en crematiewensen naties van grotere omvang, eenvoudiger inpasbaar met zich mee. Deze worden zo goed mogelijk op de zijn op nieuwe tuinparken, dan op bestaande bestaande begraafplaatsen gefaciliteerd, maar zijn tuinparken. Deze meer structurele modernisering niet overal even goed inpasbaar. Zo neemt ook de zal vooral haar beslag moeten krijgen in stedelijke vraag naar natuurbegraafplaatsen toe (Odiliënburg in transformatie- en herstructureringsprojecten, waarbij Limburg of Apeldoorn) en vanuit kwalitatief oogpunt volkstuinparken integraal in de planvorming worden is het zinvol om de in de tweede fase IJburg gepro- opgenomen. grammeerde begraafplaats een gedenkpark nieuwe stijl aan het water te ontwikkelen, die een aanbod biedt gericht op de toekomst.

9.3 Sportparken nieuwe stijl

Een puur ruimtelijke benadering van sportparken tot voorzieningen in de stad, iconen, waar iedereen als stedelijke, groene voorzieningen is achterhaald. trots op is. Om sportparken onderdeel van het Sportparken zijn al lang niet meer monofunctioneel, stedelijk leven te maken zullen de ingangen van de zoals bij volkstuinen en begraafplaatsen veelal het parken in de wijk gelokaliseerd moeten worden. geval is. Zij kunnen rekenen op gebruik door vele Verdichting rond sportparken zorgt ervoor dat de doelgroepen, waaronder de jeugd. Sport maakt sociale veiligheid toeneemt. tegenwoordig een wezenlijk onderdeel uit van de stedelijke woonomgeving. Kinderen en jongeren Het gebruik van sportparken door het onderwijs moeten in de buurt kunnen sporten. Integratie met wordt steeds belangrijker. Maar ook de combi- de sociaal-culturele en economische invalshoek is natie met naschoolse opvang ligt voor de hand en noodzakelijk. Het Sportplan 2009 – 2012 is hiertoe biedt kansen voor talentontwikkeling van kinderen. een goede aanzet, maar vraagt om een verdere Een op te lossen probleem is dat hiervoor bestem- ruimtelijke uitwerking en vertaling. Met name mingplannen moeten worden gewijzigd. Nieuwe de ruimtelijke explicitatie van de zogenaamde functies als kinderopvang en naschoolse opvang zijn topparken. Door sportparken niet langer als ruimtelijk moeizaam toe te voegen. groen te beschouwen, maar als vrijetijdsvoorziening, liggen er legio kansen om deze uit te laten groeien

146 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam Het in 2006 vastgestelde sportaccommodatieplan Ook is het goed om te bekijken welke takken geeft een prognose voor de benodigde capaciteit van sport we wel of niet binnen de grenzen van aan basissportvoorzieningen. Onder andere de sport- Amsterdam willen bedienen. Kunnen golfbanen halcapaciteit wordt uitgebreid, en een aantal natuur- in dit kader niet beter worden opgevangen in de grasvoetbalvelden wordt omgezet in kunstgras. landschapsparken van de regio dan in de oksels van Maar de voornaamste opgave is misschien wel een de scheggen waar de Amsterdammer wil recreëren? kwalitatieve. Kwaliteit, uitstraling, toegankelijkheid, Daar is betaalbare en bereikbare ruimte beschikbaar gastvrijheid en veiligheid verdienen extra aandacht. en stoort de verkeersaantrekkende werking minder. Sportparken moeten ruimte gaan geven aan een veel Hier is ruimte om grootschaligere sportvoorzieningen gevarieerder sportaanbod, óók voor individuele en te combineren met detailhandel en andere vrijetijds- anders georganiseerde sporters, scholen, buurtinitia- voorzieningen. tieven en bedrijven. Tot op heden hebben gemeente Aan de andere kant is golf is een tak van sport die en sportverenigingen onvoldoende antwoord op voor veel meer mensen bereikbaar is geworden. steeds hogere eisen en veranderende wensen die Voor veel sportparken is het een kans om golf toe (potentiële) sporters stellen aan sportparken. Meer te voegen aan het sportaanbod op een bestaand ondernemerschap op de sportparken zijn een sportpark. De monogolfbanen kunnen geen plek belangrijk middel om de kwaliteit en uitstraling te krijgen binnen de stadsgrenzen, mits ze openbaar verbeteren, en om het multifunctionele gebruik te toegankelijk zijn en zo een recreatie functie voor de bevorderen. stad kunnen vervullen.

Door de toepassing van duurzame en milieuvriende- Aandachtspunten qua sportaanbod blijven een goede lijke materialen, maar ook door de toevoeging van geografische en qua diversiteit spreiden over de hoogwaardig groen is de kwaliteit te verbeteren. stad en beter aansluiten op de locale behoefte. Met Openbaar groen aan de rand van een sportpark kleinschalige sportvoorzieningen in de stad dient fungeert als groene en ecologische buffer met voorzichtig te worden omgesprongen. Bij noodzake- de omgeving. Vervolgens is het van belang de lijke uitplaatsing van sportparken dient bekeken te beschikbare grond voor meerdere doeleinden te worden of op die locatie binnen de stedelijke ontwik- benutten. Dat is op verschillende manieren mogelijk. keling een kleinschalige sportvoorziening behouden Bijvoorbeeld doordat verenigingen fuseren of door kan blijven. Verdere uitplaatsing naar de randen is nieuwe organisaties aan te trekken. Het toevoegen niet wenselijk. van functies is ook een mogelijkheid, evenals het stapelen van sportvoorzieningen en het combineren of clusteren van functies verdeeld over de tijd. Met de komst van nieuwe toplagen (kunstgras) zijn de gebruiksmogelijkheden fors toegenomen. Alleen al vanwege deze ontwikkeling zijn er vele nieuwe kansen ontstaan. Een voorbeeld hiervan is een kunst- grasmat die in de winter dienst kan doen als ijsbaan of een kantine die ook beschikbaar is voor buurtactiviteiten. De komst van kunstgrasvelden biedt ook de mogelijkheid om in de zomerperiode te sporten. Intensief gebruikte natuurgrasvelden hebben in de zomer een rustperiode nodig om te herstellen. Wat eveneens het gebruik van een sportpark bevordert is een betere toegankelijkheid. Denk hierbij aan de mate van spreiding over de stad, de afstand tot de parken, de sociale veiligheid, de ontsluiting en de aansluiting op recreatieve fietsen wandelroutes. Maar ook de ingang van een sportpark in de wijk. Een stadsbrede discussie over een grotere openbaarheid van sportvoorzieningen is hiervoor absoluut een vereiste. Vanzelf gaan de hekken niet open.

De Visie 147 9.4 De veiligheidsopgave

Duinen, dijken en kunstwerken beschermen Meerlagenbenadering Amsterdam tegen overstromingen vanuit zee, het Amsterdam zet in op een meerlagenbenadering als Markermeer en de rivieren. Dwars door de stad het gaat om overstromingsrisico: naast preventie, lopen diverse keringen die als een tweede verde- zoals het versterken van de waterkeringen, moeten digingslinie een groot deel van de stad kunnen de gevolgen van een overstroming zoveel mogelijk beschermen tegen een calamiteit. De vele sluizen die worden beperkt. Naast gevolgenbeperking moet gezamenlijk het IJfront vormen maken deel uit van de aandacht ook gericht zijn op risicobeperking. de keringen. Eea houdt in dat bij de locatiekeuze van kwetsbare Klimaatverandering en mogelijke nieuwe nationale infrastructuur en objecten (ziekenhuizen, energie- beschermingsnormeringen zorgen er voor dat we dit centrales, datacentra, aan- en afvoerwegen, etc.), systeem moeten blijven onderhouden en aanpassen. maar ook bij de transformatie van bestaand stedelijk Aanpassen van het dijkenstelsel heeft grote ruimtelijk gebied en aanleg van nieuw stedelijk gebied het gevolgen in de stad en moet zorgvuldig worden overstromingsrisico zal worden betrokken. De ingepast. gemeente stelt een risicokaart op met overstromings- Duurzame aanpassing is soms lastig. Mogelijk kan diepten en –snelheden, de ligging van kwetsbare een nieuwe kering langs het spoortalud worden infrastructuur en stelt richtlijnen op voor nieuwe gemaakt. stedelijke ontwikkeling. Als voorbeeld zal Sciencepark de komende 50 jaar IJoevers verder transformeren tot een hotspot van kennis De IJoevers maken deel uit van de dijkring 44 en met vitale maar kwetsbare functies. Het is gelegen hebben een veiligheidsniveau van 1:1.250. Een in een van de laagste delen van de stad. De kans op aanmerkelijke lagere bescherming dan de rest van de een overstroming is klein, maar als het gebeurd zijn metropool (1:10.000). De IJoevers worden geleidelijk de gevolgen heel groot, zoals het uitvallen van het getransformeerd tot woon- en werkgebieden. Deze internetknooppunt SARA. Onderzocht kan worden in gebieden liggen direct aan het Noord-Zeekanaal hoeverre in dit transformatieproces het gebied beter en worden niet beschermd door waterkeringen. beschermd kan worden tegen de gevolgen van een De waterkeringen liggen verder landinwaarts. overstroming, zoals het (deels) integraal verhogen Bescherming tegen overstroming is gewaarborgd waardoor nieuwe kwetsbare functies hoog en droog door de sluis bij IJmuiden en doordat de terreinen komen te staan en deze wal een secundaire kering voldoende zijn opgehoogd. kan vormen.

9.5 Watersysteem en watercyclus

Oppervlaktewater richting gemaal Zeeburg via het Lozingskanaal Het stroomgebied van de Amstel watert af via de bevat echter een aantal knelpunten (woonschepen, grachten van Amsterdam op Noordzeekanaal en bruggen) waardoor de capaciteit van het gemaal het IJ. In IJmuiden wordt het wateroverschot bij niet volledig kan worden benut. Deze zorgen voor laagwater gespuid op de Noordzee. Bij hoogwater onnodige peilverhoging achterin het boezemsysteem en bij ongunstige omstandigheden op zee of grotere (bij de Noordse Buurt en Kockengen), waardoor afvoer kan het water door het gemaal in zee worden minder berging mogelijk is. gepompt. De gemalen Zeeburg en IJmuiden hebben op dit Water is beeldbepalend voor Amsterdam. Het is moment voldoende capaciteit om wateroverlast het visitekaartje van de stad. Een goede kwaliteit te voorkomen en het boezemsysteem op een min is essentieel. ‘s Zomers worden de grachten van of meer constant peil te houden. De afvoerroute Amsterdam vier keer per week doorgespoeld met

148 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam water uit het IJmeer. Hiermee wordt de water- Stedelijk afvalwater kwaliteit verbeterd. Op dit moment loopt er een Met de nieuwe wet “Verankering en bekostiging onderzoek naar alternatieven voor IJmeerwater als van gemeentelijke watertaken” is de gemeentelijke bron voor het doorspoelen van de grachten. Verder zorgplicht verdeeld in drie delen: is gebleken dat de ecologische waterkwaliteit van het inzamelen en transporteren van stedelijk een aantal plassen in Amsterdam onvoldoende is. afvalwater, Hiervoor zijn in het kader van de Kaderrichtlijn Water het doelmatig inzamelen en verwerken van het maatregelen voorgesteld. afvloeiende hemelwater, het treffen van grondwater maatregelen. Regenwater Regenwater en grondwater en zijn hierboven aan In de stad zorgt de combinatie van goten, straten, bod gekomen. In ruimtelijk opzicht is stedelijk (regenwater)riolen en onverharde tuinen en parken afvalwater interessant als er meer woningen en/of voor de afvoer of infiltratie van regenwater. Via het bedrijven komen in het verzorgingsgebied. Hiervan grondwater, via de regenwaterriolen of door opper- moet het afvalwater ingezameld, getransporteerd en vlakkige afstroming komt het terecht in sloten en gezuiverd worden in de rioolwaterzuiveringsinstal- grachten. latie. De verwerkingscapaciteit van de infrastructuur en de rioolwaterzuiveringsinstallatie moet overeen Grondwater komen met het aanbod van afvalwater nu en in de De Amsterdamse ondergrond biedt de ruimte toekomst. Meer woningen en/of bedrijven betekent voor het grondwater en is daarom een cruciaal dat er extra capaciteit en/of infrastructuur nodig is. onderdeel van het watersysteem. Het grondwater Drinkwater is een bron van leven voor planten en dieren in de De gemeente Amsterdam is eigenaar van de Amster- stad. Het grondwater zorgt voor stabiliteit van de damse Waterleidingduinen, van grote delen van het ondergrond en houdbaarheid van de houten palen plassengebied nabij Loosdrecht zoals de Waterlei- waarop Amsterdam gebouwd is. We zijn daarom dingplas, Loenderveense Plas Oost en terra Nova zeer voorzichtig met ons waardevolle grondwater. en van een groot deel van de Bethunepolder nabij De verschillende functies in boven- en ondergrond Maarssen. Deze gebieden hebben grote raakvlakken en de grondwatersituatie zijn optimaal op elkaar met de structuurvisie als het gaat om natuurontwik- afgestemd, zodat er geen nieuwe grondwaterpro- keling, recreatieaanbod en drinkwatervoorziening. blemen ontstaan. Bij werkzaamheden in de onder- Zo liggen er nu plannen klaar om het recreatieve grond worden ongewenste invloeden op het grond- accent op het plassengebied te gaan vergroten door water en de grondwaterstand zo goed mogelijk onder meer het landschappelijk inpassen van Fort voorkomen. Spion (eigendom van de gemeente Amsterdam/ De ondergrond is geen tabula rasa. Bovengrondse onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie) en stabililteit wordt zoals gezegd mede bepaald door de mogelijkheid tot excursies naar het bijzondere het grondwater. Ingrepen en bouwactiviteiten waterwingebied rondom de Waterleidingplas in kunnen ingrijpende effecten hebben voor boven- Loenderveen. grondse functies. Zorgvuldigheid met het grondwater Waternet beheert namens de gemeente Amsterdam is vereist. ruim 4000 hectare aan Natura 2000 gebieden. Dit zijn Een groot deel van Amsterdam binnen de ring natuurgebieden ten behoeve van de drinkwatervoor- is gefundeerd op houten palen. Deze palen zijn ziening van Amsterdam en omgeving. Deze gebieden gevoelig voor grondwateronderlast (onderlast = te hebben de hoogste status van natuurbescherming. lage grondwaterstand waardoor paalkoppen van Het grootste deel van de eerder genoemde 4000 funderingen droogvallen). Daarnaast zijn parken en ha aan Natura 2000 gebieden wordt gevormd door wegen door de veenbodem gevoelig voor bodem- de Amsterdamse Waterleidingduinen. Dit gebied daling en grondwateroverlast en is er lokaal overlast biedt veel rust en ruimte om te kunnen recreëren in diepe polders en polderrioleringsgebieden. in een prachtig open duinlandschap. Jaarlijks wordt Ondergronds bouwen is van grote invloed op de het gebied dan ook bezocht door zo’n 800.000 grondwaterstromen en kan leiden tot zowel grond- bezoeken. Hier kan een goede bereikbaarheid met wateroverlast als –onderlast. Ook dit vereist de het openbaar vervoer naar het gebied verbeterd nodige zorg en aandacht. worden. In kader van Noordvleugel perspectief zijn de Amsterdamse Waterleidingduinen uniek in de

De Visie 149 omgeving en past hier zeker de beleving van de Waternet de drinkwatervoorziening kan garanderen enorme ruimte door te struinen in de hoogwaardige tegen een aanvaardbare prijs. Afstemming tussen natuur. de structuurvisie en de toekomstvisie drinkwater van Waternet is momenteel bezig met het opzetten van Waternet is gewenst gezien de locaties waar drinkwa- een toekomstvisie drinkwater. In deze visie wordt op teraspecten spelen in relatie tot ruimtelijke plannen de lange termijn tussen 2020 en 2050 gekeken hoe voor Amsterdam.

9.6 De stedelijke wateropgave

Door verdichting van het stedelijke gebied is de extremere neerslag tijdelijk op te vangen (bijvoor- belasting op het rioleringssysteem en het water- beeld op straat of in parken), de dijken veilig te systeem toegenomen. Hevige buien zijn lastig te houden en de waterkwaliteit ook in droge perioden verwerken. Kiezen voor intensivering van de stad goed te houden. betekent ook ruimte bieden voor extra waterber- Intensivering heeft consequenties voor grondwater. gingsopgave die door de toename van verhard Daarnaast ligt er een opgave om op straatniveau oppervlak zal ontstaan. Het bergend vermogen van meer berging te maken om intensievere regenbuien de stad is door z’n grote verharde oppervlak beperkt. op te vangen. Dit vraagt ruimte en om een slimme Reguliere inrichting is ontoereikend en innovatieve inrichting van de openbare ruimte en waarschijnlijk maatregelen om water te bergen, vast te houden en ook de particuliere ruimte. Dit om overlast en vooral af te voeren zijn nodig. ook schade als gevolg van intensieve neerslag te voorkomen.En dan zijn er nog die kleine verrassingen Water in de openbare ruimte waar waterelementen het gebruik van de openbare Openbare ruimte is schaars en dus waardevol in de ruimte prettiger maken: waterfonteintjes, een water- verdichtende stad. In de Amsterdamse openbare speelplaats, een zwemwaterlocatie, etc. De vraag ruimte is water beeldbepalend, in de ene wijk meer is in hoeverre de Puccinimethode waterbestendig dan in de andere. Water is in veel delen van de stad is en in hoeverre deze zonodig waterbestendig zou structurerend voor de openbare ruimte. Niet alleen kunnen worden gemaakt. oppervlaktewater: ook bijvoorbeeld het straten- patroon in de Pijp (dat het vroegere slotenpatroon Water als ordenend principe volgt). Nog steeds is bij elke ontwikkeling de afstand Water kan een ordenend en richtinggevend element tot oppervlaktewater heel structurerend, omdat dat zijn bij ruimtelijke ontwikkelingen. bepaalt hoeveel opgehoogd moet worden om droge Tegelijkertijd kan waterberging en waterkwaliteit voeten te houden. een beginsel zijn voor een duurzame stedelijke omgeving. Een voorbeeld waar dit ter harte wordt Waterelementen in de openbare ruimte zijn niet genomen is te vinden op de Zuidas. De verdichting alleen grachten, plassen en vijvers, maar ook sluizen, van Zuidas levert een flinke waterbergingsopgave bruggen, gemalen, putten en straatkolken. Die op. Ter voorkoming van wateroverlast binnen en techniek zit vaak verstopt en is daarom nauwelijks buiten Zuidas is het stand-still principe uitgangspunt. herkenbaar. En in de ondergrond van de openbare Dit betekent dat in de trits vasthouden, bergen en ruimte zit water in vele buizen (riolering, drinkwater), afvoeren, allereerst maximaal ingezet wordt op het constructies als bergbezinkbassins en natuurlijk vasthouden van het gevallen regenwater op kavel- grondwater, zoals eerder gezegd essentieel voor de niveau, bijvoorbeeld door groene daken en water- stabiliteit van veel bovengrondse bouwsels. partijen (waterneutrale kavels). Voor berging vormt Om te voorkomen dat door extreme en langdurige een robuust net van waterlopen de basis waarop neerslag gebouwen onder lopen en het (economisch) aangetakt kan worden. In dit netwerk is de positie verkeer wordt belemmerd is een slimme inrichting van het Dok belangrijk. Berging in alternatieve van de openbare ruimte nodig. Om de stad waterbe- vormen is dus noodzakelijk: water onder sportvelden, stendig te blijven ontwikkelen, willen wij zoeken naar in of op parkeergarages, in de openbare ruimte, een slimmere inrichting van die openbare ruimte om daktuinen of -vijvers. Deze noodzaak kan tot één van

150 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam de visitekaartjes van Zuidas gemaakt worden, een voorbeeld van hoe in een hoogstedelijke omgeving de groeiende wateropgave zichtbaar wordt gemaakt.

9.7 Watercompensatie

De aanleg van verhard oppervlak leidt tot een tijd, is het soms lastig om per individuele ontwik- grotere belasting van het oppervlaktewateren/of keling of per gebouw een passende watercompen- rioleringssysteem, omdat pieken in de regenafvoer satie te realiseren. Daarom bestaat er behoefte aan minder wordt afgevlakt door infiltratie en berging een systeem waarmee de bergingsvraagstukken op in de bodem. De toename van de belasting van het een hoger schaalniveau (bijvoorbeeld voor meerdere oppervlaktewater moet worden gecompenseerd (deel)projecten tegelijk) kunnen worden opgelost. door de initiatiefnemer. Als vuistregel geldt dat het Daarnaast is het gewenst als het proces van dempen/ gebied 10 % oppervlaktewater moet hebben. verharden en compenseren overzichtelijker wordt In een stad als Amsterdam zijn voortdurend ruimte- voor wat betreft planning, mogelijkheden, en lijke ontwikkelingen gaande, die gepaard gaan verantwoordelijkheden. Waternet en DRO zijn bezig met meer verharding en/of demping van bestaand gezamenlijk een Watercompensatiebank te ontwik- oppervlaktewater. Vanwege de complexiteit van deze kelen, waarin deze zaken een plek krijgen. ontwikkelingen, zowel in ruimtelijke inrichting als in

9.8 Klimaatbestendige metropool

Klimaatverandering betekent dat de neerslagpa- geval van extreem hoge afvoer van de Amstel en tronen veranderen (toename hoeveelheid neerslag gevaar van overstroming tijdelijk water te bergen. in de winter en frequentere hevigere buien in zowel Maar ook op kleinere schaal biedt het metropolitane zomer als winter, zomers wordt het echter in het landschap mogelijkheden voor waterberging. Daar algemeen droger). Daarnaast zal de temperatuur waar op een aantal plekken het stedelijk gebied stijgen. De bodem zal blijven dalen. Bronnen van sterk gaat intensiveren is het mogelijk de hierbij zoetwateraanvoer komen onder druk te staan. Als we behorende wateropgave in het aangrenzende metro- niet ingrijpen zullen overstromingsrisico’s toenemen politane landschap te realiseren volgens het principe en de waterkwaliteit zal verslechteren. van de Watercompensatiebank. Dit geldt bijvoor- Door stijgende zeespiegelstijging zal in het geval beeld voor de stationsomgeving van Duivendrecht en van storm in combinatie met grote hoeveelheden de aangrenzende Amstelscheg. neerslag het steeds lastiger worden voldoende water af te voeren via het gemaal IJmuiden. Hierdoor zal steeds vaker het peil van het IJ zodanig stijgen dat dit tot wateroverlast in de stad kan leiden. Om dit te voorkomen zullen sluizen naar het IJ worden dichtgezet. Hierdoor staat de stad niet meer in open verbinding met het IJ. Versterking van de kering bij IJmuiden en van de noordelijke Lekdijk bieden de meest adequate bescherming tegen overstroming vanuit de zee en rivieren. Onderzoek moet uitwijzen of de sluizen voldoende opgehoogd kunnen worden of dat er naar een alternatief gezocht moet worden. Het metropolitane landschap krijgt een functie in de regionale waterberging. Aanwijzing van de Ronde Hoep als calamiteitenberging is noodzakelijk om in

De Visie 151 Oppervlaktewater Grondwater Amsterdam gaat polders in de flanken van de stad Klimaatverandering leidt tot langere droge perioden meer zelfvoorzienend maken, zodat bij extreme resulterend in langere perioden met lage grondwa- situaties tijdelijke maalstops mogelijk zijn, de stads- terstand. Hierdoor neemt de kans op grondwater- boezem niet overbelast raakt en afwenteling van onderlast toe. De combinatie van droge perioden problemen naar elders in de boezem beperkt blijft. waardoor bodemdaling wordt versneld en natte Dit heeft ook een gunstig effect op de waterkwaliteit winters waardoor het grondwaterpeil stijgt leidt tot en de vraag naar zoetwater in droge situaties neemt grotere kans op overlast in parken en laaggelegen hierdoor af. Twee typen stedelijke gebieden worden delen van de stad. Amsterdam gaat zich richten op onderscheiden: het beperken van grondwaterfluctuaties door het Stedelijke gebieden met fysieke ruimte voor optimaliseren van het boezemsysteem. Daarnaast peilfluctuatie in het eigen systeem. In deze gaat Amsterdam onderzoeken wat de effecten van gebieden wordt ingezet op vergroting van de klimaatverandering zijn op de grondwaterstand en berging van water. welke maatregelen effectief zijn. De inzet is grondwa- Sterk verdicht stedelijk gebied (binnen de ring). teroverlast bij nieuwe ontwikkelingen te voorkomen In dit gebied is berging zeer beperkt tot niet en de grondwateroverlast in bestaande gebieden mogelijk. Overtollig water wordt afgevoerd naar aan te pakken. Voor zeer kwetsbare gebieden wordt de boezem. een lange termijn visie gemaakt waarin bekeken Berging is dus niet overal mogelijk of niet wordt of in combinatie met de winning van water ten afdoende om extremen op te vangen. Daarom zet bate van de productie van drinkwater de problemen Amsterdam daarnaast in op: verminderd kunnen worden. Extra gemaalcapaciteit in IJmuiden om ook op de lange termijn water te kunnen afvoeren naar Drinkwater zee en het groeiende niveauverschil (zeespiegel- Ook Waternet, dat namens de gemeente Amsterdam stijging) te kunnen overbruggen o.a. zorg draagt voor alle drinkwateraspecten van de Extra capaciteit gemaal Zeeburg om ook daar op stad, anticipeert op klimaatveranderingen. Hierbij de lange termijn onder extreme omstandigheden wordt grofweg de nodige aandacht besteedt aan de mogelijkheid te hebben water te lozen op het de kwaliteit en kwantiteit van water waar uiteindelijk IJmeer. drinkwater van wordt gemaakt. Met betrekking tot Opheffing van knelpunten in de aanvoerroute de kwaliteit vormt de verhoging van het zoutge- naar gemaal Zeeburg. halte in zowel oppervlaktewateren als grondwa- teren een belangrijk aandachtspunt. Daarnaast Regenwater zal er ook voldoende water beschikbaar moeten Het streven is de stedelijke gebieden een zodanige blijven om drinkwater van te maken. Bij de verschil- veerkracht te geven dat ze berekend zijn op een zeer lende klimaatscenario’s heeft verdroging (minder intensieve bui van 50 mm in één uur. Tijdens en na beschikbaar water) een prominente plek gekregen. zo’n bui moeten een slimme inrichting van verharde De overheid speelt hier bijvoorbeeld reeds op in oppervlakken en een voldoende ruim watersysteem door het instellen van de zogenaamde “verdringings- of alternatieve waterbergingsvoorzieningen ervoor reeks”: welke sectoren mogen bij waterschaarste zorgen dat overlast in huizen of op cruciale verkeers- nog gebruik blijven maken van oppervlaktewater? wegen wordt voorkomen. Tegelijkertijd wordt ook In relatie tussen kwaliteit en kwaliteit is dat indien er gewerkt aan bewustwording van de burgers om minder water is om uit te putten, de verschillende tijdelijke hinder (ondergelopen straten tussen de ongewenste verbindingen die in het water terecht stoepranden e.d.) te accepteren. komen via lozingen (denk aan bijvoorbeeld de zogenaamde “emerging substances”, zware metalen, pathogene organismen en bestrijdingsmiddelen) in hogere concentraties kunnen gaan voorkomen als dat nu reeds het geval is. Uitgangspunt voor Waternet is dat er nu en in de toekomst voldoende en kwalitatief goed drinkwater geleverd kan blijven worden voor de gemeente Amsterdam en omstreken. Hierbij zullen strategische

152 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam keuzes gemaakt moeten worden om dit te kunnen Watertekort blijven bewerkstelligen waarbij o.a. gekeken moet West-Nederland inclusief de Haarlemmermeer is in worden of er nieuwe bronnen gevonden moeten droge perioden afhankelijk van wateraanvoer vanuit worden of dat bestaande geoptimaliseerd moeten de Lek. Dit water wordt aangevoerd via Gouda. Dit worden. water wordt gebruikt voor drinkwater, bevloeiing en doorspoelen vanwege zoute kwel. Met betrekking IJoevers tot drinkwater komt het water uit het Lekkkanaal Het veiligheidsniveau van 1:1250 is te laag voor de dat via een leidingensysteem (de zogenaamde IJoevers vanwege het (toekomstig) aantal inwoners WRK-leidingen) naar o.a. de Amsterdamse Water- en het geïnvesteerde vermogen. Onderzoek naar leidingduinen wordt getransporteerd om aldaar het gewenste niveau is gewenst. Met versterking van te worden geïnfiltreerd. Door klimaatsverandering de zeekering bij IJmuiden kan een hogere veiligheid gaat in de zomer een combinatie van waterschaarste gerealiseerd worden. Voor een betere bescherming en verzilting optreden. Hierdoor ontstaan zoetwa- tegen rivierwater is versterking van de noordelijke tertekorten. Het IJsselmeer zou kunnen dienen als Lekdijken gewenst. Verder pleit Amsterdam voor nationale regenton. De aanvoer via de zgn Tolhuis- onderzoek naar compartimentering van het Amster- route is problematisch. Voor een goed functioneren dam-Rijnkanaal. Amsterdam vindt dat nieuwe ontwik- (drinkwater, landbouw, parken stedelijk gebied) is kelingen op voldoende hoogte moeten worden voldoende water essentieel. Voor de aanvoer van gebracht. Onderzoek moet de exacte hoogte zoet water vanaf het IJsselmeer en Markermeer moet aangeven. Toetsing van de keringen moet uitwijzen gezocht worden naar een structurele oplossing, in in hoeverre de keringen voldoen. Bij onvoldoende samenwerking met de betrokken partijen. hoogte of sterkte moet naast versterking van de Klimaatverandering brengt enerzijds heviger kering zelf de mogelijkheid worden onderzocht buien met zich mee, anderzijds lange periodes of er geen nieuwe kering verwerkt kan worden in van droogte waarbij het grondwaterpeil zal dalen. het transformatiegebied aan de noordelijke oevers Daarmee kunnen de houten funderingpalen waarop bijvoorbeeld door over grote breedte voldoende het historisch centrum rust droog komen te staan. op te hogen. Op de zuidelijke oevers kan wanneer De droge zomers en de hiermee samenhangende de keringen niet meer voldoen gedacht worden watertekorten zullen ook van invloed zijn op de aan de realisatie van een alternatieve kering met de hoeveelheden beschikbaar koelwater. Bedrijven spoordijk als basis. langs het Noordzeekanaal en het IJmeer, waaronder de energiecentrale zullen hier in de toekomst vaker IJburg/IJsselmeer last van krijgen. Bestaande en nieuwe bedrijvigheid In IJburg is ruimte gereserveerd voor een peilstijging zal hier rekening mee moeten houden. De hittepro- van 0,8 m (eerste fase) resp. 1 m (tweede fase). De blematiek heeft ook consequenties voor de parken waterkeringen geven de eilanden een bescher- en groengebieden in de stad. De vraag van stads- mingsniveau van 1:4000 waarmee voldaan is aan bewoners naar verkoeling zal toenemen. Om deze wettelijke regelgeving. Door klimaatverandering problemen het hoofd te bieden zal Amsterdam ook bestaat het risico van golfslag en overstroming door hierbij inzetten op klimaatadaptatie. storm. Integraal ophogen van de nieuwe eilanden betekent robuust wonen. Amsterdam pleit tegen een Waterkwaliteit peilstijging van het Markermeer en pleit voor een Klimaatverandering leidt tot hogere temperaturen loskoppeling van het IJsselmeerpeil. Het Markermeer in de zomer. De zuurstofhuishouding wordt dan en het IJmeer zijn in de toekomst belangrijk voor de kwetsbaar met het risico op massale vissterfte en drinkwatervoorziening. Er moet ruimte beschikbaar algenoverlast. Verder zal het zoete water schaars blijven voor waterberging. worden. Amsterdam streeft ernaar alle woonboten voor 2018 aan te sluiten op de riolering. Het doorspoelen van de grachten blijft nodig om een goede waterkwaliteit te behouden. Onderzoek naar alternatieven voor IJmeerwater als doorspoelwater vindt plaats. Het IJsselmeerwater wordt ingezet als strategische water- voorraad voor de verschillende doelen.

De Visie 153 9.9 Water en energie

Water als energiedrager is een vorm van duurzame energie met een hoog potentieel. Verschillende waterbronnen: grond-, opperlvakte- en afvalwater beschikken over genoeg potentieel om gebouwen en woningen te voorzien van koude, warmte en elektriciteit. Regie en een juiste toepassing zijn nodig om het duurzame potentieel zo volledig mogelijk te benutten. Energie uit grondwater of energieopslag in de bodem is een in Amsterdam veel gebruikte en bewezen techniek. De uitdaging voor Amsterdam ligt bij regie zodat iedereen van deze duurzame techniek gebruik kan maken. Het voorkomen van interferentie tussen koude en warme bronnen heeft dan ook de hoogste prioriteit. Grondwater is in beweging. Het is verstandig om de ligging van warme en koude bronnen af tge stemmen met de omgeving om te voorkomen dat door stroming of uitbreiding de bronnen na verloop van tijd gaan uitdoven. Verder kan Amsterdam een rol spelen bij het stimuleren van collectieve oplossingen zodat de systemen ook optimaal benut worden. De winning van koude en warmte uit oppervlaktewater wordt steeds meer in Amsterdam gemeengoed. Vanuit de Nieuwe Meer wordt koude geleverd aan de Zuidas. Dit initiatief krijgt navolging in de andere diepe plassen rond Amsterdam. Een vorm van duurzame energie die tevens de kwaliteit van de plassen verbetert. Op de lange termijn kan ook het ondiepe oppervlaktewater gebruikt gaan worden als leverancier warmte en koude. Afvalwater heeft naast een warmteafgifte ook een grote potentie in organische componenten zoals faeces en vet. Via vergisting wordt gas geproduceerd wat kan worden ingezet voor warmte en elektriciteit. Tussen Afval Energie Bedrijf (AEB) en Waternet bestaat al een unieke en innovatieve samenwerking. Het AEB produceert namelijk niet alleen energie uit huisafval, maar ook uit slib en biogas, afvalproducten van Waternet.

154 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam Hoofdstuk 10

Energie

10.1 Duurzaam Amsterdam

In 2040 wil Amsterdam het kloppend hart zijn van een duurzame metropoolregio. Een creatieve, diverse stad, economisch en sociaal sterk en met een gezond leefmilieu. Zorgvuldig en efficiënt met ruimte, energie en energiebronnen, en toegerust op de gevolgen van de klimaatverandering. Kortom, duurzaam in alle facetten.

Alleen een stad die zich serieus vernieuwt en werkt aan een gezonde toekomst waar schone energie, schone lucht en water voorhanden zijn, blijft aantrekkelijk om in te wonen en te werken. Ook (internationale) ondernemingen zullen zich graag in zo’n stad willen vestigen. Bovendien zorgt actief energiebeleid ook voor het betaalbaar houden van de woonlasten. Een enorme opgave is het energiezuinig maken van de bestaande woningvoorraad. Energie- en klimaatbeleid is dus verstandig economisch en sociaal beleid.

Amsterdam heeft een goede traditie van een vooruit- techniek is bepalend. Ook nieuwe samenwerkings- strevend energie- en klimaatbeleid. Koploper zijn in vormen en handelsproducten zijn nodig. transities die de basisvoorzieningen en infrastructuur van de stad raken zoals energie en communicatie, Met Nieuw Amsterdams Klimaat werkt Amsterdam creëert extra werkgelegenheid, economische groei al enige jaren hard om een optimaal schone en en een open speelveld voor innovatie. Dit plaatst leefbare stad te worden. De komende decennia de stad in de toekomst. Amsterdam realiseert haar zullen de activiteiten fors moeten toenemen om koploperspositie door hoge ambities samen met een duurzame toekomst voor Amsterdam zeker te partijen uit die sectoren te realiseren, bijvoorbeeld in stellen. De transitie naar een duurzame energievoor- belangrijke icoonprojecten. ziening eist krachtige keuzes, een lange adem en bovenal vasthoudendheid. Acties zijn noodzakelijk op De energievoorziening staat aan het begin van een alle fronten: energiebesparing, inzet van duurzame grote transitie. De transitie, die gepaard gaat met energie én efficiënt gebruik van fossiele energie. een mix van kleine en grote partijen en een veel duurzame energieproductie door de Amsterdammers zelf, biedt unieke kansen voor Amsterdam. Nieuwe ontwikkelingen in energie-efficiency, duurzame energieopwekking, opslagsystemen en elektrische auto’s bepalen het toekomstbeeld. Echter, niet alleen

De Visie 155 Geen tijd te verliezen Amsterdam neemt voortouw De wereld staat voor een grote uitdaging. Het Amsterdam neemt haar verantwoordelijkheid en klimaat verandert en de voorraad fossiele brand- heeft reeds concreet de volgende klimaatambities stoffen als olie, gas en steenkool raakt uitgeput. vastgelegd: Steeds vaker komen olie en gas uit politiek instabiele Een klimaatneutrale gemeentelijke organisatie in regio’s. En dat terwijl de vraag naar goedkope brand- 2015, stoffen explosief stijgt, vooral uit de ontwikkelings- 40% CO2-reductie in 2025 (ten opzichte van 1990). landen en snel groeiende economieën als India en China. Maar ook in de VS en Europa groeit de vraag In lijn met de aanbevelingen van het Intergover- naar energie nog steeds. Daarbij wordt Europa en de nmental Panel on Climate Change (IPCC), dat VS, net als India en China, steeds afhankelijker van uitgaat van een vermindering van broeikasgassen geïmporteerde brandstoffen, zoals olie en gas. De van 80-95% in 2050 voor de ontwikkelde landen, schaarse markt zal tot stijgende prijzen leiden. zal Amsterdam in 2040 een CO2-reductie van 75% moeten nastreven. Vanzelfsprekend blijft Amsterdam Direct ingrijpen ook na 2040 werken aan een Nieuw Amsterdams De komende jaren zal in de EU de importafhan- Klimaat om uiteindelijk klimaatneutraal en onafhan- kelijkheid van fossiele brandstoffen alleen maar kelijk te zijn van fossiele brandstoffen. toenemen - Nederland zal dat aan den lijve kunnen ondervinden als zij vanaf ongeveer 2025 netto-im- Amsterdam werkt aan een Nieuw Amsterdams porteur van aardgas zal zijn in plaats van exporteur. Klimaat volgens het principe van de Trias Energetica, Tegelijkertijd worden we geconfronteerd met de een aanpak die leidt tot optimale reductie van schadelijke gevolgen van fossiele brandstoffen voor CO2. Drie sporen worden gelijktijdig ingezet om de het milieu door de toenemende uitstoot van broei- duurzame toekomst te bewerkstelligen: kasgassen, waaronder CO2. Betaalbare, betrouwbare Energiebesparing, en duurzame energie kunnen blijven leveren voor Inzet van zoveel mogelijk duurzame energie, een schone en leefbare stad vereist direct ingrijpen. Efficiënt gebruik van fossiele energie. Investeren in duurzame energie leidt tot investeringen in Nederland en voorkomt grootschalige consumptieve uitgaven voor fossiele brandstoffen aan het buitenland.

10.2 De transitiepaden

Wil Amsterdam een schone en leefbare stad worden, Klimaatneutraal bouwen dan moet langdurig gewerkt worden aan de transitie Bewustwording en gedragsverandering creëren naar een duurzame energievoorziening. Deze bij burgers en bedrijven transitie kan alleen slagen als alle Amsterdamse partijen daar samen aan werken: burgers, bedrijven 2. Schoon vervoer en instellingen. De gemeente neemt het voortouw Autoluw, betaald parkeren, stimuleren fiets, om de samenwerking tot stand te brengen. Sinds groen openbaar vervoer en schone conventionele medio 2007 is daartoe een groot aantal bedrijven, voertuigen instellingen en burgerinitiatieven benaderd. Grootschalige omslag naar elektrisch personen- Gezamenlijk wordt gewerkt aan een duurzame vervoer (inclusief verduurzaming van de elektrici- toekomst via de vier onderstaande, belangrijkste teitsketen) transitiepaden: Anders betalen voor mobiliteit (rijksbeleid) Waterstof voor zwaar buitenstedelijk vervoer 1. Gebouwde omgeving (evaluatie roadmap waterstof in 2015) Vergaande energie-efficiency (minimaal label B) door isolatie, stadsverwarming, koude-warmte opslag, en inzet van zonne-energie

156 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam 3. Haven en industrie 4. Duurzame energie Haven transformeren tot duurzame ‘energy port’ Versnellen van toepassing van wind, vooral in de Optimale benutting van wind (plaatsing van meer haven en Amsterdam Noord windturbines en oude vervangen door grote, Zonnepanelen plaatsen nieuwe) en zon Optimaliseren inzet van duurzame energie door Duurzame bedrijvigheid (kringloopsysteem, slimme netten biobrandstoffen, overslag windturbines) Toepassen en combineren van koude-warmte Verhogen energie-efficiency van industrie en opslag en groene stadswarmte vergroenen ICT-sector

10.3 Ruimtelijke consequenties

Stadswarmte Energie-opslag Komende jaren wordt de schaalsprong Stadswarmte In gebieden waar stadswarmte- of koudenetten verder gemaakt door nieuwe gebieden aan te onvoldoende oplossing bieden omdat er te weinig sluiten en de stadswarmtering te sluiten waardoor warmte of koude beschikbaar is, kan energie-opslag de grootschalige warmtebronnen AEB-centrale een goede aanvulling vormen. Deze techniek is ook en Diemercentrale aan elkaar gekoppeld worden. inzetbaar voor die gebieden in de stad waar voor Dit gebeurt vanuit overwegingen als leverings- koude- of warmtenetten geen ondergrondse ruimte zekerheid, vergroten van de mogelijkheden tot is of de bestaande bebouwing ongeschikt is om aan flexibele exploitatie van het net en de mogelijk- te sluiten op deze techniek. Dit betreft een gedeelte heden tot het optimaliseren van het net (keuze van binnen de Ring A10. de bron). Deze aanleg leidt ertoe dat er op termijn Ondergronds zal ruimte worden gereserveerd voor transitie kan plaatsvinden naar de inzet van bronnen duurzame of efficiënte infrastructuur in de vorm als geothermie en biomassa als bronnen voor dit van energie-opslag en warmte- en koudenetten. stadswarmtenet. De Schaalspong van het stads- Bovendien worden Masterplannen warmte-kou- warmtenet overstijgt inmiddels de gemeentegrenzen deopslag gemaakt voor gebieden waar dit relevant van Amsterdam en is ook onderwerp van discussie is, zoals in Teleport, het Sciencepark of bedrijven binnen Metropoolregio Amsterdam. rondom de Dam. Hiermee wordt het gebruik van grondwater voor warmte- en koudelevering eerlijk Koudenetten verdeeld. Op dit moment zijn er twee grootschalige koudenetten in Amsterdam die hun koude halen uit de Ouderkerkerplas en Nieuwe Meer. Zij voorzien de Zuidoostlob en Zuidas van koude. Deze netten zullen verder uitgebreid worden. Daarnaast zullen er nieuwe koudenetten worden gerealiseerd in de toekomst. Gebieden waar op dit moment de discussie over de realisatie van nieuwe koudenetten speelt zijn Teleport en omstreken, Amsterdam West en Overamstel.

Ruimtelijke relevante items; ICT mag alleen in stadskoudegebieden omdat ze een (zeer) grootschalige koudevraag hebben;

De Visie 157 Wind warmtenet (woningen) of koudenetgebied (ict-data- Concreet is op dit moment de Amsterdamse Haven hotels) te vestigen. aangewezen als locatie voor de realisatie van grote Voor zover er grote warmte- of koudegebruikers zijn, windturbines binnen Amsterdam. Ook in Amsterdam moet zoveel mogelijk gezocht worden Noord kan aan de slag worden gegaan met concrete naar een combinatie met functies om het overschot locaties. Op dit moment is de Ruimtelijke studie kwijt te kunnen. uitbreiding windenergie in Amsterdam gaande. Stap 3 is de opwekking van duurzame elektriciteit De uitkomsten van deze studie kunnen gevolgen door zon of wind. hebben voor het in deze structuurvisie voorgestelde hoogbouwbeleid en (hoofd)groenstructuurbeleid. Ruimtelijke relevante items; Mogelijke locaties voor grote windturbines zijn langs Welstandskader aanpassen aan klimaatneu- grote (water)infrastructuur of op bedrijventerreinen. traal bouwen; dakvlakken zodanig indelen De realisatie van grote windturbines overstijgt de dat maximale zonne-energiewinning kan gemeentegrenzen, omdat de infrastructuur buiten de worden toegepast, vegetatiedaken, klein wind, grenzen doorloopt. Daarmee is dit onderwerp ook overstekken/zonwering, percentage glas, nachte- voor de metropoolregio van belang. lijke kwaliteit (hoe zien gebouwen/ de stad er ’s In de structuurvisie Noord-Holland is ruimte gereser- nachts uit); veerd voor een grootschalige windmolenlocatie Zongericht verkavelen; op land in de Wieringermeerpolder, mede om de Ruimte reserveren voor ondergrondse duurzame energievraag van de metropoolregio te faciliteren. infrastructuur; Realisatie van windturbines vanwege klimaatneu- Gebruik van de daken voor zonne-energie en wind traal bouwen Voor grootschalige zonne-energiecentrales is in de stad geen plaats, behalve op de vele miljoenen Overig vierkante kilometers daken die onze stad rijk is. Zeker In Westpoort bedrijven bij elkaar plaatsen die in de (bestaande) bouw is zeer veel mogelijk. Dat op energetisch gebied elkaar qua stromen betekent dat maximaal zonnepanelen (eventueel in versterken, zoals AEB, rioolwaterzuivering, combinatie met groene daken) en kleine windtur- Green Mills. Bedrijven die veel warmte nodig bines op daken worden geplaatst, dus ook in hebben plaatsen in het stadswarmtegebied van beschermd stadsgezicht en monumenten als dat Westpoort. geen verstorend beeld oplevert. Voor de realisatie van deze ambitie zullen de welstandseisen worden aangepast. Als er op grote schaal lokaal duurzame energie wordt opgewekt heeft dit gevolgen voor het elektriciteitsnet. Het elektriciteitsnet moet slimmer worden – via aanvullende ict – om het grootschalig terugleveren aan het net mogelijk te maken. Men noemt dit smart grid.

Klimaatneutraal bouwen Amsterdam zet voor nieuwbouw in op klimaatneutraal bouwen voor de energievraag van de openbare ruimte en gebouwen. Stap 1: bij klimaatneutraal bouwen is energie besparen en het minimaliseren van de koelte- en warmtevraag en elektriciteit voor de openbare verlichting. Stap 2: de realisatie van duurzame of efficiënte warmte- en koudebronnen. Ook kan er ruimtelijk beleid worden gevoerd door warmte- en koudevragers naast elkaar te plaatsen, zoals een zwembad of ijsbaan of grote warmte- of koudevragers in een

158 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam 10.4

Samenvatting emissiereducties in kton CO2

In de tabel is een conservatieve inschatting gemaakt De categorie duurzame energie bestaat uit de van de hoeveelheid CO2 die wordt gereduceerd via CO2-reductie als gevolg van de productie van energiebesparing, duurzame energie en efficiënt duurzame energie op Amsterdams grondgebied met fossiel. De cijfers zijn geëxtrapoleerd naar het jaar behulp van zonnepanelen en windmolens. Dit levert 2040 om een aantal langetermijneffecten van de een (onmisbare) bijdrage aan het verduurzamen van transities van zon, wind en stadswarmte in beeld te het Nederlandse elektriciteit productievermogen. kunnen brengen. Duidelijk is dat de reductie fors toeneemt na 2025 bij de grootschalige uitrol van zonnepanelen. De categorie energiebesparing valt uiteen in Ook op landelijke schaal wordt per geproduceerde gebouwgebonden besparende maatregelen in kWh elektriciteit minder CO2 geproduceerd. De de bestaande stad (woningen en bedrijven). Als CO2-reductie die hiermee wordt gerealiseerd wordt richtpunt is gehanteerd dat deze gebouwen worden in de schatting alleen opgenomen voor dat deel van verbeterd (isolatie, HR++, etc.) tot een niveau van het energieverbruik dat niet wordt geproduceerd label B. Daarnaast is CO2-reductie te verwachten door zonne- en windenergie op Amsterdams grond- doordat Amsterdam versneld overgaat tot klimaat gebied. neutraal bouwen, zowel voor woningen als bedrijfsgebouwen. Het effect van klimaat neutraal bouwen De categorie efficiënt fossiel bestaat uit de CO2-reis laag ingeschat. Een verdere detaillering van de ductie-effecten als gevolg van de aanleg van stads- berekeningen leidt vermoedelijk tot verhoging van verwarming en een efficiëntieslag en verduurzaming het cijfer, maar kan met het huidige model nog niet van verkeer en vervoer. In verkeer en vervoer is het worden vastgesteld. Daarnaast is het mogelijk om effect opgenomen van de Amsterdamse verkeer en

CO2 te reduceren door efficiëntere bedrijfsprocessen vervoerplannen, inclusief de impact van elektrisch van industrie (waaronder ICT sector) te realiseren. vervoer, maar ook de autonome aanscherping van Het effect hiervan is nog niet opgenomen. emissienormen voor vervoersmiddelen.

Categorie Trias Energetica Programmaonderdeel 2025 2040 Besparing bestaande woningen 200 375 Klimaatneutrale woningbouw 100 175

Energiebesparing Besparing bestaande bedrijven 250 475 (650 kton) Klimaatneutrale bedrijfsgebouwen 100 200 Windenergie 350 500

Duurzame energie Zonne-energie 50 650 (1.000 kton) Autonome vergroening grijze stroom 600 650

Efficiënt fossiel Stadsverwarming en wko 150 300 (350 kton) Verkeer en Vervoer 200 600

Totaal 2.000 kton 3.925 kton

Nog te reduceren 1.100 Reductie-opgave 3.100 kton

De Visie 159 Reductiedoelstelling niet gehaald door maatre- De bovengenoemde maatregelen vergen nog gelen onderzoek en vertaling in aanvullend actief beleid en Uit het bovenstaande blijkt dat de beschreven uitvoering door de gemeente. transitie en de bijbehorende besparingen en duurzame technieken leiden tot een reductie van de Betaalbaarheid en leveringszekerheid: naar een uitstoot van CO2 van ca. 2.000 kton ten opzichte van duurzame energievoorziening 2025 (bij ongewijzigd beleid). Ten opzichte van de In het bovenstaande is de materie benaderd vanuit door de gemeenteraad geformuleerde doelstelling de hoeveelheid uitgestoten kilotonnen CO2. We van 40% is 1.100 kiloton extra reductie benodigd. kunnen het onderwerp ook benaderen vanuit het streven naar een duurzame, lokale energiehuis- Het werkelijke gat is als gevolg van enkele beper- houding. kingen van de rekenmethodiek vermoedelijk kleiner Uitgaande van de bovengenoemde agenda dan de gepresenteerde 1.100 kton, maar is nog 2010-2014 en de vervolgtransitiepaden kan in 2025 steeds substantieel. Dit gat kan met verschillende de behoefte aan elektriciteit voor 25% met in de stad maatregelen gedicht worden: duurzaam opgewekte energie worden ingevuld. In Gedragsverandering leidend tot minder energie- 2040 kan dit oplopen tot 50%. vraag: het maken van bewuste keuzes ten aanzien van mobiliteit, consumeren, apparatuur, Hierbij is uitgegaan van het constant blijven van het Innovatieve technieken, die de komende periode elektriciteitsgebruik in de periode 2008-2040. Met beschikbaar komen, deze groei van het aandeel duurzame energie wordt Intensivering van beleid en strengere regelgeving een belangrijke bijdrage geleverd aan de betaal- van de zijde van het Rijk en Europa, baarheid, leveringszekerheid en duurzaamheid van Versnelling en uitbreiding van het lokale en energie. buitengemeentelijke pakket maatregelen in de periode 2010-2014, Monitoring

Afvang en opslag van CO2 (CCS) kan als tijdelijk Periodiek zal worden gemonitord of de geformu- vangnet worden toegepast. Deze, niet duurzame, leerde maatregelen het gewenste resultaat hebben. techniek is tot nu toe slechts op kleine schaal Mogelijk moeten er aanvullende maatregelen die beproefd. Een afvanginstallatie bij het AEB zou ruimtelijk relevant zijn worden genomen indien dit

circa 900 kton CO2-reductie per jaar kunnen reali- niet het geval is. seren.

In een grafiek ziet het reductiepotentieel in 2025 er als volgt uit:

CO2 uitstoot en reductieopgave 6000

CO2 uitstoot ) 5000 nog te reduceren n

o efficient fossiel t

k 4000 ( duurzame energie t o

o 3000

t besparen s t i

u 2000 - 2

O maximale CO uitstoot 1000 2 C 0 1990 2008 2025 2025 jaartal

160 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam Hoofdstuk 11

Olympische Spelen

Het Olympisch Plan 2028; Heel Nederland op olympisch niveau van het NOC*NSF is met brede steun aangenomen en gaat nu een volgende fase in. Dit plan heeft in eerste instantie tot doel het sportklimaat in Nederland in de periode tot 2016 ‘op olympisch niveau’ te brengen. In feite is pas in 2016 de keuze aan de orde of Nederland een poging zou moeten doen de Olympische Spelen naar ons land te halen. Niettemin moet nu al nagedacht worden over mogelijke olympische locaties binnen Amsterdam. 2016 lijkt ver weg, maar voor de organisatie van de Olympische Spelen is veel nodig. Beslissingen op het gebied van ruimtelijke ordening en infrastructuur moeten eigenlijk nu al worden genomen.

Dit vraagt vraagt forse investeringen van Amsterdam uitbreiding van de Amsterdam Arena om de voor het in zowel de breedtesport als de topsport. Investe- WK, benodigde toeschouwerscapaciteit te halen. ringen die zich uiteindelijk zullen terugbetalen. Ze dragen bij aan de ontwikkeling van Amsterdam tot Investeringen zijn nodig om van Amsterdam een gezonde en sportieve stad. Concreet door bijvoor- internationaal concurrerende en duurzame metropool beeld te investeren in de Olympische Sportas in te maken. De Olympische Spelen passen uitstekend het gebied in en rond het Amsterdamse Bos met bij deze investeringen en kunnen beoogde ruimte- de vestiging van een Centrum voor topsport en lijke ontwikkelingen aanjagen. De schaal en maat onderwijs (CTO), het realiseren van sportvoorzie- van de stad dwingt ook om na te denken over ningen en de organisatie van evenementen op (inter) creatieve en innovatieve oplossingen voor intensief nationaal topniveau. Maar ook door te investeren en duurzaam ruimtegebruik. in de breedtesport, zoals het vernieuwen van de Sporthallen Zuid en de nieuwbouw van het Wagener De keuze voor de kandidaat-stad van de Spelen Stadion. En ten slotte door te zorgen voor een van 2028 is nog niet gemaakt, maar gelet op de optimale ontsluiting van de faciliteiten in het gebied ruimtelijke en infrastructurele consequenties kan via het doortrekken van tramlijn 5 of de Museum- deze keuze niet te lang op zich laten wachten. Het tramlijn naar de entree van het Amsterdamse Bos en kabinet heeft in haar standpunt over het Olympisch het opwaarderen en uitbreiden van het metrostation Plan 2028 aangegeven dat uiterlijk in 2010 afspraken Amstelveenseweg. moeten zijn zijn gemaakt tussen de betrokken Het EK Atletiek in 2016 en het WK Voetbal in 2018 of gemeenten, het kabinet en NOC*NSF over het 2022 worden gezien als belangrijke mijlpalen op weg kandidaatschap van één stad en de rol van andere naar de Olympische Spelen van 2028. Amsterdam steden. Amsterdam is nadrukkelijk in beeld als wil gaststad zijn voor deze toernooien. Ook hiervoor kandidaat-stad. Dit betekent dat nu al nagedacht zijn ruimtelijke investeringen noodzakelijk, zoals een moet worden over mogelijke olympische locaties tijdelijke tweede ring op het Olympisch Stadion en binnen de stad.

De Visie 161 De keuze voor een mogelijke olympische locatie is Havenstad en de Zuidas naar voren geschoven als een belangrijke stap, maar het begint bij het formu- de mogelijke locaties voor het kloppend hart van leren van een sterk concept van het evenement. Hoe de Olympische Spelen, dat bestaat uit een nieuw wil de stad het evenement organiseren? Wat heeft Olympisch Stadion met omliggend park en media- Amsterdam te bieden? voorzieningen, het olympisch dorp en het zwembad. Belangrijke voorwaarde is de bereikbaarheid van de De Olympische Spelen moeten een feest zijn voor locatie en de capaciteit om grote bezoekersstromen iedereen en is de ultieme test voor de gastvrijheid te kunnen verwerken. Verder zijn de ligging ten van een stad. Het internationale imago van opzichte van de rest van Nederland en de aansluiting Amsterdam en haar naamsbekendheid wereldwijd op de internationale netwerken belangrijk. kan verder worden uitgebouw: wij ontvangen de wereld door onze stad open te stellen. Langduriger positieve effecten van de Olympische Een goede bereikbaarheid en hoogwaardige verbin- Spelen dingen zijn een absolute voorwaarde. Internationaal Het organiseren van de Olympische Spelen heeft via Schiphol en de HSL-netwerken richting het zuiden al voorgangers die het evenement hebben georga- en oosten, nationaal en binnen de metropoolregio niseerd een veelheid effecten opgeleverd waar via een hoogwaardig ov-netwerk over verschillende betreffende steden tot op de dag van vandaag modaliteiten. Maar ook de energievoorziening en de vruchten van plukken. Zo is de infrastructuur in telecommunicatie-netwerken moeten van optimale Barcelona enorm opgeknapt en heeft Vancouver zijn kwaliteit zijn. Innovatiekracht is nodig om op zoek te Skytrain naar de luchthaven gerealiseerd. Mochten gaan naar nieuwe vormen van sportbeleving. Public de Spelen in Amsterdam terecht komen, dan is het viewing, snelle verbindingen via het glasvezelnetwerk de bedoeling dat ook lang na de Spelen de positieve moeten ingezet worden om het evenement waar ook effecten voor de inwoners en gebruikers van de stad in de stad, in het land en ter wereld bij de mensen te zichtbaar en bruikbaar zijn. Hierbij moet gedacht brengen. worden aan de toevoeging van infrastructuur doordat Verder moet er ruimte zijn om de olympische gasten de olympische site goed ontsloten moet worden, onder te brengen: niet alleen de atleten en hun het olympisch dorp dat een nieuwe wijk in de stad begeleiders, maar ook alle fans moeten een plek oplevert, investeringen in het publieke domein, in kunnen vinden. Een uitbreiding van de hotelca- digitale infrastructuur en in topsportaccommodaties paciteit is dan een voorwaarde. Daarnaast is een die ook voor de breedtesport toegankelijk zijn. hoogwaardig ingerichte openbare ruimte en een Last but not least is het feit dat de Spelen op een goede interne bereikbaarheid zijn voorwaarden gefixeerde datum moeten starten, een garantie voor het op tijd gereed moeten komen van alle ruimtelijke Het evenement zal niet alleen plaats vinden in de ingrepen. stadions en in de hallen, maar wordt opgenomen in het stedelijk weefsel. Binnen Amsterdam worden

Olympische locatie Havenstad Olympische locatie Zuidas

162 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch sterk en duurzaam Ontwerp Structuurvisie Deel 2

Uitvoering naar stadsdelen en decennia INHOUDSOPGAVE

HoofdstukSamenvatting 1 -‘Kernpunten Algemeen van beleid’ 165 223 Hoofdstuk 3 HoofdstukWonen en werken2 - Strategische overwegingen 167225 3.1 HoofdstukWonen 3 - De uitvoering per tijdsperiode en per stadsdeel 171 3.12 Uitvoering Structuurvisie en Meerjaren Investeringsagenda 172 3.Bedrijven2 De uitvoering en kantore onderscheidenn naar drie decennia 173 3.3 De uitvoering onderscheiden naar delen van de stad Detailhandel Hoofdstuk3.4 4 - Uitvoeringskader 209 Locatiebeleid Hoofdstuk 4 Ruimtelijke structuur 235 4.1 Hoogbouw 4.2 Grootschalige reclamemasten 4.3 Ondergrond Hoofdstuk 5 Groen en water 241 5.1 Hoofdgroenstructuur 5.2 Waterstructuur Hoofdstuk 6 Verkeer en vervoer 255 6.1 Hoofdnetten 6.2 Ruimtelijke reserveringen 6.3 Goederenvervoer Hoofdstuk 7

164 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Hoofdstuk 1

Algemeen

Nadat in het voorgaande deel de vraag aan de orde was welke ontwikkelingsrichting de stad kiest en waarom, wordt in dit deel de vraag gesteld hoe, waar en wanneer de opgaven die uit de structuurvisie volgen, te realiseren. Daartoe wordt de structuurvisie, sterker dan in het voorgaande deel is gedaan, vertaald in ‘plannen’ of ‘projecten’. Voor deze plannen wordt een globale raming gemaakt van het te realiseren programma en er wordt een indicatie gegeven van de financiële opgaven die ermee gemoeid zijn. Tot slot wordt bepaald in welke tijdsvolgorde deze plannen aan de orde kunnen zijn. Hiermee wordt ook duidelijk in welke delen van de stad welk deel van de realisatie van de structuurvisie ter hand wordt genomen. Voorafgaand hieraan wordt in paragraaf 2 beschreven welke strategische overwegingen een rol spelen bij het plaatsen in de tijd van de verschillende plannen. Dit mondt uit in criteria aan de hand waarvan meer kan worden gezegd over de tijdsvolgorde van de uitvoering van de structuurvisie. Na de uitwerking van de opgaven per stadsdeel (paragraaf 3) wordt het uitvoeringsdeel besloten met een overzicht van de condities die in de onderscheiden sectoren een rol spelen bij de uitvoering. Het gaat om de organisatorische en financiële randvoorwaarden van de uitvoering.

Uitvoering naar stadsdelen en decennia 165 166 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Hoofdstuk 2

Strategische overwegingen

De centrale stad en de uitvoering Naast ruimte, voor stedelijke ontwikkelingen zijn veel financiële middelen nodig. Die middelen zijn nu voor een groot deel nog niet voorhanden en zullen in de loop van de komende jaren moeten worden gegenereerd. Daarbij geldt - vooral op het gebied van de infrastructuur - een sterke afhankelijkheid van de middelen van rijk en regio. Deze afhankelijkheid van middelen van andere overheden vraagt om een sterke, in Metropoolre- gioverband vastgestelde, prioriteitstelling met betrekking tot gewenste infrastructurele investeringen.

In de gebiedsontwikkeling liggen de financiële De middelen van de Algemene Dienst verdienen verhoudingen anders. Ook hier zijn bijdragen van aparte aandacht. De Structuurvisie is breed van opzet rijkswege een belangrijke conditie, maar hier is vooral waardoor ook de Algemene Dienst is betrokken bij het verdienend vermogen van de stad van groot de uitvoeringsstrategie. Er valt daarbij te denken belang. Tekorten in de gebiedsontwikkeling worden aan de bekostiging van hoogwaardige openbare grotendeels gedekt vanuit de ruimtelijke fondsen van ruimte en sociaal-maatschappelijke accommodaties de stad. Deze worden gevoed door gebiedsontwik- en voorzieningen ten behoeve van onderwijs, zorg en kelingen met een positief resultaat. Deze afhanke- sport. lijkheid vraagt om een investeringsstrategie waarin sterk rekening wordt gehouden met het verdienend Het toedelen van middelen is in veel gevallen de vermogen van locaties. Prioriteit moet worden afrondende stap in de besluitvorming over projecten. gegeven aan locaties die zichzelf voor een groot Van de projecten die in het eerste decennium uitge- deel kunnen bedruipen of zelfs middelen opleveren. voerd worden is een groot deel van de middelen Daarnaast worden keuzes voor locaties bepaald door al toegedeeld of gereserveerd. In de eerste plaats de mate waarin ruimtelijke ontwikkelingen bijdragen geldt dan ook dat afgemaakt wordt waaraan nu al is aan de ‘waarde van de stad’. Daarbij moet gedacht begonnen. Hierbij zijn wel twee kanttekeningen op worden aan het toekomstige verdienend vermogen z’n plaats. De eerste is dat niet voor alle ‘sectoren’ van de stad (waardecreatie; erfpacht) maar ook aan de toedeling van middelen al is voorzien. Ten tweede de mate waarin die ontwikkelingen de economische komen, als gevolg van de economische crisis, de groei van Amsterdam en de regio versterken. Bij overheidsfinanciën sterk onder druk te staan. Bezui- deze afwegingen speelt uiteraard steeds als voorop- nigingen kunnen betekenen dat projecten die al gesteld belang dat (nieuwe) locaties programma- ‘zeker’ leken alsnog uitgesteld of afgesteld moeten tisch bijdragen aan de behoeften van de stad en de worden. De druk op de ruimtelijke fondsen door metropolitane burger. een verwachte afname van de inkomsten is van zo’n omvang dat heroverwegingen noodzakelijk zijn. De echte keuzes van deze structuurvisie richten zich

Uitvoering naar stadsdelen en decennia 167 niettemin voor een groot deel op de ontwikkelingen vertraging oploopt. Soms zal het ambitieniveau ten die de komende tien jaar worden voorbereid maar aanzien van gewenste projecten tijdelijk moeten pas in de decennia daarna worden gerealiseerd. Het worden bijgesteld. In de jaarlijks te actualiseren ruimtelijke besluitvormingsproces in Amsterdam staat stedelijke investeringsagenda kan dit aanleiding zijn beschreven in het Plan- en besluitvormingsproces tot het bijstellen van tijdschema’s. ruimtelijke maatregelen (Plaberum). Daarin ontbreekt Voor de uitvoering van de structuurvisie is samen- vooralsnog een belangrijke schakel: de vraag welke werking met de stadsdelen een conditio sine qua criteria ten grondslag liggen aan de voorbereiding non. De vermindering van het aantal stadsdelen van strategiebesluiten. De structuurvisie geeft beklemtoont het belang van deze samenwerking hieraan richting door in clusters van projecten de alleen maar. Sommige taken komen expliciet bij de onderlinge samenhang tussen locatieontwikkeling, stadsdelen terecht, andere zullen in coalitievorm infrastructuur, groen en blauw duidelijk te maken. tot stand komen, zoals dat nu ook al in coalitiepro- Besluiten over grotere ruimtelijke ontwikkelingen jecten gebeurt. Een duidelijke rol van de centrale dienen in die samenhang te worden genomen. stad in grotere gebiedsontwikkelingen blijft om De ontwerp Structuurvisie beschrijft op een tweetal meerdere redenen (financiën, deskundigheid, regie/ majeure ontwikkelingsrichtingen alternatieve scena- afstemming) nodig. rio’s: de ontwikkeling in het kader van Havenstad Woningcorporaties nemen in het Amsterdamse en de verbetering van de openbaar vervoerver- vastgoed en in de ontwikkeling van nieuwe woningen binding met Schiphol. De uiteindelijke keuzes die en sociaal-maatschappelijk vastgoed een sterke met betrekking tot deze scenario’s gemaakt zullen positie in. Het balanstotaal3 van de Amsterdamse worden, bepalen mede de uitvoeringsagenda. corporaties met betrekking tot vastgoed is ruwweg Uiteraard meebepalend zijn ook de keuzes die uitein- gelijk aan het gemeentelijk balanstotaal met delijk met betrekking tot de Olympische Spelen van betrekking tot de grond. Het gaat om 7 à 8 miljard 2028 zullen worden gemaakt. euro. Beide partijen zijn daarmee grootaandeel- houder in de stad. De investeringsagenda die in het Samenwerking in stad en regio verlengde van de uitvoeringsparagraaf zal worden Het gegeven dat niet alleen de overheid investeert vastgesteld, zal een handvat zijn om met corporaties ten behoeve van de realisatie van de structuurvisie, afspraken te maken over de uitvoering van de struc- maar dat veel andere partijen van cruciaal belang tuurvisie. zijn, impliceert dat afstemming nodig is met de investeringen/investeringsstrategieën van die onder- De toenemende klemtoon op verdichting en trans- scheiden partijen. De uitvoering wordt met partijen formatie impliceert dat bij het voeren van regie op afgestemd en biedt aan de betrokkenen inzicht in de gebiedsontwikkelingen meer rekening moet worden prioriteiten die de gemeente stelt en waarop men gehouden met bestaande eigendomsverhoudingen. kan inspelen. Harde planningen zijn in die omstandigheden niet De ambities van de stad worden - in metropool- aan de orde. Door het hanteren van een strategisch verband - geagendeerd ten behoeve van de perio- aankoopbeleid zal de gemeente op belangrijke dieke overleggen over het landelijke Meerjarenpro- locaties een eigen positie opbouwen. gramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (MIRT). Ook met betrekking tot andere investerende partijen Dit overleg, dat tweemaal per jaar plaatsvindt, is het, meer dan totnogtoe, gewenst in nauwere dient ertoe de agenda’s van rijk en regio op elkaar samenwerking te bepalen waar in de stad geïnves- af te stemmen en om afspraken te maken over de teerd wordt. Een dergelijke samenwerking moet richting van de verdere verstedelijking van de regio. bijdragen aan een betere, afgestemde program- Het voertuig voor deze afstemming en afspraken is matische sturing waarmee overaanbod en daarmee de zogenoemde Gebiedsagenda. Naast afspraken samenhangende inefficiences worden voorkomen. over het realiseren van infrastructurele werken, biedt Voor grensoverschrijdende ontwikkelingen is deze agenda ook plaats om – in samenhang - andere samenwerking met buurgemeenten, de Stadsregio, majeure ruimtelijke- of gebiedsontwikkelingen te provincies, waterschappen en rijk de aangewezen agenderen. Dergelijke afhankelijkheden noodzaken weg. De uitvoeringsstrategie kan - op onderdelen- tot flexibiliteit in de uitvoeringsstrategie. Soms zal worden uitgewerkt in gebiedsconvenanten, waarin de fasering van een project moeten worden bijge- 3 Het gaat hier om het balanstotaal van het vastgoed in steld omdat een essentieel regionaal of rijksproject Amsterdam.

168 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam de afspraken en randvoorwaarden onderling worden vastgelegd. Het is van evident belang dat in de samenwerking buurgemeenten vroegtijdig worden betrokken en dat recht wordt gedaan aan hun belangen. Ook met het oog op wetgevende trajecten is het rijk een belangrijke partij. Gewenste ontwikkelingen zijn soms (nog) niet mogelijk vanwege wettelijke kaders of andere regelgeving. Bij hoogstedelijke ontwikkelingen met onderling botsende doelen kan dat tot impasses leiden. Aangepaste wetgeving kan dan voor doorbraken op de lange termijn zorgen, maar daarbij geldt vooralsnog onzekerheid. De gemeente zet in op constructief overleg en lobby bij het rijk om de uitvoering van de ruimtelijke transformaties te vergemakkelijken. Het voertuig daartoe kan zijn de met het rijk te maken verstedelijkingsafspraken en/ of de halfjaarlijkse overleggen in het kader van het MIRT.

Uitvoering naar stadsdelen en decennia 169 170 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Hoofdstuk 3

De uitvoering per tijdsperiode en per stadsdeel

De structuurvisie geeft de gewenste ontwikkeling van Amsterdam, in een regionale context, weer. De opgaven die uit de structuurvisie voortkomen vallen te onderscheiden naar programma’s en daarmee samenhangende projecten. Het bewaken van deze samenhang is van groot belang om synergie tussen programma’s en projecten te bewerkstelligen. De primaire rol van de gemeente is om randvoorwaarden te scheppen om ontwikkelingen mogelijk te maken. Het gaat dan vooral om het ‘aanbod’ van ruimte en het bieden van een goede ontsluiting. Daarnaast is de vraag naar (het nieuwe) vastgoed een doorslaggevende factor. Het spreekt voor zich dat voortdurend op deze vraag - voortkomend uit economische ontwikkeling - moet worden ingespeeld. Aangezien de vraag gediffe- rentieerd is naar programma’s en gebieden spelen, bij het in de tijd zetten van ontwikkelinge, twee overwegingen. De eerste is dat concentratie van investeringen door schaalvoordelen en synergie een meerwaarde inhoudt. Tegelijkertijd investeren in woningen, infrastructuur, publieke ruimte en groen en water is nodig en nuttig. Aan de andere kant speelt dat de vraag naar met name woningen (maar ook werklocaties) gespreid is over de stad. Dat indiceert een noodzaak om juist op verschillende plekken in de stad actief te zijn. Het is van belang dat deze twee overwegingen meespelen bij het bepalen van de investeringen in de loop van de tijd.

Uitvoering naar stadsdelen en decennia 171 Bij de fasering van de uit de structuurvisie voort- of nog aan te leggen) infrastructuur en andere vloeiende projecten en programma’s – en de preci- aspecten zoals groen, sociaal-maatschappelijke sering daarvan in de Meerjaren Investeringsagenda voorzieningen etc. (zie paragraaf 3.1) - zijn de volgende overwegingen/ Financiële haalbaarheid/mogelijkheden criteria van belang: Duurzaamheid Verdienend vermogen en waardecreërend Spreiding van de vraag naar vastgoed over de vermogen. stad, op basis van de behoefte aan/vraag naar Afmaken en externe afspraken: waar wordt al types vastgoed aan gewerkt en is omkeren geen, of een lastige Draagvlak bij de inwoners en andere betrokken optie en waarover zijn al bindende afspraken met partijen en sociaal-maatschappelijke impact van derden gemaakt. een ruimtelijke ingreep Afspraken en andere omstandigheden: van Voorkeuren en keuzes van andere betrokken meerdere plannen is bekend dat ze pas op partijen dan stad en stadsdelen (rijk, regio, corpo- langere termijn aan de orde kunnen zijn, omdat raties, marktpartijen etc.) de huidige situatie of gemaakte afspraken directe ontwikkelingen onmogelijk maken. Bij de toepassing van deze criteria blijkt er een sterke Samenhang gebiedsontwikkelingen en (bestaande sturende werking van de eerste vier uit te gaan.

3.1 Uitvoering Structuurvisie en Meerjaren Investeringsagenda

Bij het in de tijd zetten van stedelijke ontwikkelingen komen, zijn in overeenstemming met de structuur- is de tijdshorizon die men kiest van groot belang. In visie. Dit geldt met name voor de stedelijke inves- de structuurvisie, en ook in dit uitvoeringsdeel van teringsagenda die door het volgende college ten de structuurvisie, is een lange termijnhorizon aan behoeve van de nieuwe collegeperiode zal worden de orde. Het in de tijd zetten van ontwikkelingen en vastgesteld. Er is in beginsel geen licht tussen de dan daaraan gerelateerde programma’s en financiën is vast te stellen stedelijke investeringsagenda en de – in dat licht een globale activiteit, die onder meer tot eveneens door het nieuwe college en de nieuwe raad uitdrukking komt door met een indeling in decennia – vast te stellen structuurvisie. en met globale kostenindicaties te werken. Zo’n benadering is mogelijk omdat aan de vertaling van Dit laat onverlet dat er spanningen optreden tussen de structuurvisie naar projecten geen toedeling van de kortere en langere termijn. De structuurvisie is middelen wordt gekoppeld. gebouwd op een structurele ontwikkeling van de nationale economie en de plaats van de Metropool- Voor de kortere termijn ( 5 à 10 jaar) is die regio Amsterdam daarin. De investeringsagenda benadering onvoldoende. Op die termijn zijn bouwt op de huidige, conjuncturele situatie waarin concrete beslissingen aan de orde waarbij de de gemeente voor de opgave staat om de ruimte- mogelijke programma’s en de financiële mogelijk- lijke ambities en de reeds lopende projecten aan heden worden gematcht. Ten behoeve van dat te laten sluiten op de financiële mogelijkheden. En laatste proces wordt een stedelijke investeringsa- die mogelijkheden zijn voor de korte termijn weinig genda opgesteld. Aan de hand daarvan worden voor florissant. Omvangrijke heroverwegingsoperaties de kortere termijn keuzemogelijkheden voorgelegd op gemeentelijk- en rijksniveau zullen nopen tot op grond waarvan door het gemeentebestuur de beslissingen die een voorspoedige realisatie van de investeringsagenda wordt vastgesteld en wordt structuurvisie op achterstand zal zetten. De toekomst besloten welke concrete middelen daaraan worden zal uitwijzen of de desiderata voor de kortere termijn gekoppeld. De investeringsagenda wordt in beginsel ook voor de lange termijn sterke gevolgen zullen elk jaar geactualiseerd en aangepast aan de ontwik- hebben of dat het gewenste ontwikkelingspad op de kelingen die zich voordoen. De structuurvisie vormt langere termijn kan worden hervat, en nu slechts van voor de opstelling van de stedelijke investeringsa- temporisatie sprake is. genda het uitgangspunt. De keuzemogelijkheden die in de stedelijke investeringsagenda aan de orde

172 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam 3.2 De uitvoering onderscheiden naar drie decennia

Algemeen Daarbij gelden nog aanzienlijke marges omdat er In deze paragraaf is aan de orde welke projecten vaak nog onvoldoende inzicht is in het exacte tracé, voortvloeien uit de structuurvisie cq welke projecten het uitvoeringsniveau en de vormgeving van een de in de structuurvisie uitgewerkte programma’s project. Soms zijn er nog optimalisaties mogelijk, onderbouwen. De belangrijkste ontwikkelingen soms moet ook rekening gehouden worden met binnen de gemeentegrens zijn op kaart gezet, in hogere kosten, bijvoorbeeld als gevolg van hogere voorkeursvolgorde naar de drie decennia die de inpassingskosten. Voor toekomstige exploitatie- structuurvisie overziet. Bij het op de kaart zetten van kosten (bij OV-projecten en P+R-voorzieningen) zijn de projecten is als criterium aangehouden dat het om nog geen ramingen beschikbaar. Deze kunnen wel de grotere gebieden, infrastructuur en ingrepen gaat. een belangrijke factor vormen bij de uiteindelijke Voor gebieden geldt als criterium dat het minimaal investeringsbeslissing. om 500 woningen moet gaan of om een equivalent als ander vastgoed (ook) aan de orde is. Voor de Voor de gebiedsontwikkeling is gewerkt met een indeling van de projecten naar de onderscheiden naar soorten gebiedsontwikkelingen gedifferenti- decennia geldt als criterium in welk decennium het eerde bedragen die gebaseerd zijn op gegevens uit zwaartepunt aan productie van vastgoed aan de orde het verleden. Een directere raming is niet mogelijk. zal zijn. In sommige gevallen kan zo’n klemtoon niet Veel gebiedsontwikkelingen zijn pas aan de orde eenduidig in één decennium worden geplaatst. Dan als zich de kansen daartoe voordoen. Transfor- ligt het zwaartepunt van het project in twee of zelfs matie betekent dat de oude functies in een gebied drie decennia. worden vervangen door of aangevuld met nieuwe. In alle decennia zit een zekere overmaat aan Dit is mogelijk als die oude functies hun ‘waarde’ programma. Dat kan worden gezien als een reserve verliezen. Het is tegen die achtergrond vooral de die nodig is om de uitval van projecten te kunnen vraag wanneer de gemeente tot de ontwikkeling van compenseren. Het kan ook worden gezien als het gebied wil overgaan. Twee belangrijke criteria een mogelijkheid om in de toekomst flexibel in te zijn dan: kunnen spelen op de ruimtevraag die zich dan zal de druk om tot ontwikkeling van een gebied over voordoen. Anders gesteld: een overmaat betekent te gaan (druk op de woningmarkt, druk vanwege het reserveren van meer ruimte dan waar een verloedering van (werk)gebieden, etc.) beroep op wordt gedaan. Omdat niet op voorhand de middelen die daarvoor beschikbaar zijn. duidelijk is waar de vraag naar ruimte zich precies zal voordoen, is die overmaat, die extra reservering, Er wordt vanuit gegaan dat in deze afweging van tijd gewenst. Bij infrastructuur bestaat enige speel- en geld door de bank genomen grondexploitaties ruimte door gewenste projecten gefaseerd uit te zullen resulteren met een tekort van gemiddeld € voeren, waarbij tijdelijk genoegen genomen kan 35.000 per woning. Dat is een bedrag gebaseerd worden met een lagere kwaliteitsambitie. Zo kan op realisaties in het verleden, maar fungeert ook een beoogde hoogwaardige busverbinding in een als een normbedrag: indien ontwikkelingen voor eerste fase bestaan uit frequentieverhoging en een de gemeente hogere kosten met zich meebrengen beperkt aantal doorstroommaatregelen, waarna pas ontstaat een onhaalbare ‘businesscase’. Het bedrag bij volledige realisatie van een ruimtelijk programma van € 35.000 geldt voor transformatielocaties. Voor wordt overgegaan tot volledig vrije busbanen. uitbreidingslocatie wordt een bedrag van € 23.000 aangehouden, gebaseerd op IJburg. Andere uitbrei- Financiële ramingen dinglocaties heeft Amsterdam overigens niet. Voor Belangrijk bij het in de tijd rangschikken van inbreidings- en herstructureringslocaties wordt projecten zijn de financiën die met het project uitgegaan van sluitende grondexploitaties. Er is met gemoeid zijn. De financiële ramingen die ten betrekking tot deze locaties voor een groot deel behoeve van de uitvoering zijn gemaakt, berusten al in dekking voorzien. Voor nieuwe locaties – waar voor infrastructuur en groen op globale kosten- het veelal zal gaan om locaties waar de klemtoon ramingen en ramingen op basis van kengetallen. ligt op corporatiebezit - mag worden uitgegaan dat

Uitvoering naar stadsdelen en decennia 173 eventuele tekorten worden gedragen door corpo- ingeschat. Er wordt momenteel gewerkt aan een raties. kantorenstrategie. Hierin worden de toekomstige uitbreidings- en vervangingsvraag in beeld De uitvoering van de structuurvisie in de tijd stads- gebracht en wordt het aanbod van bestaande breed kantoren en kantorenplannen hierop afgestemd. Voordat wordt ingegaan op de naar stadsdeel Op grond van deze analyse wordt bezien welk onderscheiden uitvoering van de structuurvisie wordt programma reëel is, en welke locaties dat betreft. hier eerst ingegaan op het stedelijke beeld. In de Omdat de kantorenstrategie nog in ontwikkeling kaarten hieronder zijn per decennium de ruimtelijke is, zijn de in dit uitvoeringsdeel van de structuur- activiteiten ingekleurd voor de verschillende functies. visie opgenomen cijfers nog op eerdere scenario’s Uiteraard gaat het om een globale indeling die -zeker gebaseerd. Nadat de kantorenstrategie gereed op de langere termijn - nog onder veel invloeden is zullen ze waarschijnlijk neerwaarts bijgesteld staat. worden en de verdeling over de stadsdelen en clusters zal ook anders zijn. De structuurvisie laat zien hoe de stad zich gaat Niet iedere categorie vastgoed is vertaald naar ontwikkelen. Die ontwikkeling is mede het resultaat een programma per decennium. Voor bedrijven- van een beeld hoe de vraag naar woningen, bedrijfs- terreinen geldt dat zich moeilijk laat voorzien waar ruimte etc. zich zal ontwikkelen. De vastgoed en de vraag neerdaalt en wanneer. Dat weerspiegelt infrastructuurprogramma’s, en daaraan gerelateerde zich in het kaartmateriaal: de decennia onder- groen- en blauwontwikkelingen worden verdeeld scheiden zich niet qua inkleuring van de bedrij- over de stad gerealiseerd. De financiële vertaling venterreinen. ervan valt grotendeels ook naar stadsdelen te diffe- De planning en realisatie van maatschappe- rentiëren. Uitzondering vormen de infrastructurele lijke voorzieningen is een afgeleide van de projecten met een stadsbreed of zelfs regiobreed woningbouw en de bevolkingssamenstelling en belang. De samenvatting van die verdelingen is te bevolkingsontwikkeling die die woningbouw vinden in onderstaande tabellen. Bij die tabellen oplevert. Niettemin zijn hier geen cijfers over moeten een aantal kanttekeningen worden geplaatst: voorzieningen opgenomen. Naast de onzekerheid In het algemeen gelden de kanttekeningen die in de woningbouwcijfers zelf, kent de voorzienin- hierboven in paragraaf 3.1 met betrekking tot de genplanning zelf ook vele afhankelijkheden. Ze verhouding structuurvisie en investeringsagenda is niet alleen afhankelijk van de toevoeging van zijn gemaakt: de kortere termijnproblematiek nieuwe woningen, maar ook van de bevolkings- versus de langere termijn visie ontwikkeling in aangrenzende wijken, het daar al De op te leveren woningen betreffen toevoe- aanwezige voorzieningenaanbod (zowel kwanti- gingen aan de voorraad. Dat wil zeggen dat de tatief als kwalitatief) en bovenal van de beleids- woningproductie op vervangingslocaties ontwikkeling in zorg, welzijn, onderwijs, jeugd- netto (nieuwbouw minus sloop) is opgenomen. beleid, sport en kunst en cultuur. Met betrekking tot het kantorenprogramma De behoefte aan nieuwe voorzieningen door bestaat grote onzekerheid. Het hier opgenomen nieuwe woningbouw wordt daarnaast deels programma van realisatie van 51.000m² nieuwe teniet gedaan door de verdere verdunning in kantoorruimte in nieuwe plannen per jaar voor de woningbezetting in de bestaande stad. De ook in eerste twee decennia, is gebaseerd op eerdere Amsterdam langzamerhand zichtbare vergrijzing vraagramingen uit het Programma Ruimtelijke zorgt voor een grotere focus op zorg. Op basis Investeringen (PRI). Daarbij is rekening gehouden van het Amsterdams voorzieningenmodel – en met de in de structuurvisie voorziene realisering uitgaande van optimalisering - kan wel geschat van kantoorruimte aan huis c.q. kleinschalige worden dat bij nieuwe woningbouw rekening gebouwen in nieuwe woonwijken van jaarlijks moet worden gehouden met ongeveer 4m² bruto 10.000m². Voor het kantorenprogramma is vloeroppervlak en 2m² buitenruimte per woning. hiermee uitgegaan van een te verwachten uitbreidingsvraag volgens een inmiddels verouderd scenario. In de huidige situatie en met nu voorziene ontwikkelingen is de verwachte uitbrei- dingsbehoefte daarmee waarschijnlijk te hoog

174 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Wonen in Amsterdam per stadsdeel Indicatie oplevering woningen (toevoegingen) (in aantallen) 2010-2020 2020-2030 2030+ totaal

Centrum 1.350 300 0 1.650 Noord 9.450 4.900 9.100 23.450 Oost 14.600 13.650 1.800 30.050 Zuidoost 5.350 3.750 4.000 13.100 Zuid 4.150 3.550 4.400 12.100 West 4.900 1.950 0 6.850 Nieuw West 6.100 3.300 4.000 13.400 Westpoort 0 1.200 13.200 14.400 Totaal 45.900 32.600 36.500 115.000

Werken in Amsterdam per stadsdeel Indicatie oplevering kantoorruimte (in m²) 2010-2020 2020-2030 2030+ totaal Centrum 92.000 15.000 0 107.000 Noord 38.000 70.000 285.000 393.000 Oost 48.000 81.000 224.000 353.000 Zuidoost 44.000 11.000 90.000 145.000 Zuid 190.000 264.000 649.000 1.103.000 West 4.000 0 0 4.000 Nieuw West 69.000 33.000 106.000 208.000 Westpoort 25.000 36.000 35.000 96.000 Totaal 510.000 510.000 1.389.000 2.409.000

kostenoverzicht uitvoering totaal (in mln €) 2010-2020 2020-2030 2030 + totaal infra 8.800 5.800 - 8.500 5.800 - 9.000 20 - 26 mrd gebiedsontwikkeling 935 654 887 2,5 mrd groen 144 43 8 195 mln

Financiën fase III-besluit weliswaar zijn ‘voorzien’ (gedekt dus) Hoe de financiële ramingen tot stand zijn gekomen maar het fonds waaruit die dekking plaatsvindt heeft is hierboven beschreven. Het gaat om globale zelf een tekort (negatieve Algemene Reserve) van ramingen. In de dekking ervan is voor een deel aanzienlijke omvang. Vandaar dat hier wordt volstaan voorzien. Dit geldt uiteraard vooral voor de projecten met een paar algemene gegevens betreffende de die in het eerste decennium zullen worden uitge- dekking van de uitvoeringsplannen van de struc- voerd. Met betrekking tot de dekking van de betref- tuurvisie. Grofweg kan worden gesteld dat voor de fende bedragen is het lastig precieze uitspraken periode tot 2020 70% van de tekorten op plannen te doen. Deels komt dit doordat er gradaties zijn in de gebiedsontwikkeling zijn gedekt. Als kantte- met betrekking tot het begrip dekking. In sommige kening moet daarbij worden geplaatst dat de actuele gevallen gaat het om harde verplichtingen, in problematiek met betrekking tot het Verevenings- andere gevallen om bestuurlijke afspraken of slechts fonds daarin niet is betrokken. Voor de infrastructuur intenties. Omdat verder de ramingen globaal zijn kan geldt voor de periode tot 2020 een dekkingsper- met betrekking tot de dekking ook slechts in globale centage van zo’n 75%. Grosso modo geldt verder dat zin wat worden gezegd. In de gebiedsontwikkeling de middelen voor de projecten na 2020 nog moeten speelt het gegeven dat de tekortplannen met een worden gegenereerd.

Uitvoering naar stadsdelen en decennia 175 Legenda Faseringsbeeld Wonen - werken Wonen - werken deels gerealiseerd Capaciteitsuitbreiding spoor Geplande P+R locatie Studiegebied

Werken - wonen Werken - wonen deels gerealiseerd Capaciteitsuitbreiding auto Mogelijke P+R locatie

Metropolitaan kerngebied Werken deels gerealiseerd Uitbreiding tram Ingreep fietsroute

Kwaliteitsimpuls stadsdeelcentrum Metropolitaan kerngebied in aanbouw Uitbreiding metro Capaciteitsuitbreiding station

Stedelijke vernieuwing Project postcodegebied 1012 Uitbreiding bus Kompaseiland en fietsbrug

Gebied met meerdere scenario’s Kwaliteitsimpuls openbare ruimte Afwaarderen auto Wachtplaatsen binnenscheepvaart

Gerealiseerd wonen en/of werken Gerealiseerde openbare ruimte Nieuwe veerverbinding Tweede zeecruise terminal

Kwaliteitsimpuls metropolitaanpark 1 2 3 Opties Kwaliteitsimpuls regionale fietsroute Intensivering RAI terrein

Kwaliteitsimpuls stadspark (grond)Water gerelateerd project Gerealiseerde infrastructuur Tweede terminal Schiphol

december 2009 Gerealiseerd groen Olympische locatie Optelsporen metro Intensivering havengebied Faseringsbeeld Amsterdam 2010-2020 Legenda Ontwikkelingen

wonen - werken

werken - wonen

metropolitaan kerngebied

kwaliteitsimpuls stadsdeelcentrum

stedelijke vernieuwing

gebied met meerdere scenario’s

wonen - werken deels gerealiseerd

werken - wonen deels gerealiseerd

werken deels gerealiseerd

metropolitaan kerngebied deels gerealiseerd

kwaliteitsimpuls metropolitaan park

kwaliteitsimpuls stadspark

kwaliteitsimpuls openbare ruimte

project postcodegebied 1012

capaciteitsuitbreiding spoor

capaciteitsuitbreiding auto

uitbreiding tram

uitbreiding metro

uitbreiding bus

afwaardering capaciteit auto

nieuwe veerverbinding

kwaliteitsimpuls regionale fietsroute

opstelsporen metro

Gerealiseerd

gerealiseerd wonen en/of werken

gerealiseerd groen

gerealiseerde openbare ruimte

gerealiseerde infrastructuur

Algemeen

1 2 3 opties

(grond-) watergerelateerd project

geplande P+R locatie

ingreep fietsroute

capaciteitsuitbreiding station

wachtplaatsen binnenscheepvaart

2e zeecruise terminal

intensivering havengebied

studiegebied

176 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Uitvoering naar stadsdelen en decennia 177 Legenda Faseringsbeeld Wonen - werken Wonen - werken deels gerealiseerd Capaciteitsuitbreiding spoor Geplande P+R locatie Studiegebied