YAVUZ SULTAN SELIM'IN KIZI HANIM SULTAN VE TORUNU KARA OSMAN ~AH BEY VAKFIYELERI
Ord. Prof. ISMAIL HAKKI UZUNÇAR~ILI
Osmanh Padi~ahlar~~ lüzumu halinde bizzat kendileri müslüman veya h~ristiyan hükümdar ailelerinden birisinin k~ziyle evlendikleri gibi o~ullar~m da müslüman hükümdar ailelerinden birisinin k~- ziyle evlendirirler ve kendi k~zlar~n~~ da devlet siyaseti kab~~ Ana- doludaki hükümdar ailelerinin erkekleri ve devletinin askeri hiz- metinde bulunan münasip de~erli bir ~ah~sla evlendirirlerdir. Me- sela Murad~~ Hüdavendigar, k~z~~ Melek Hatun'u Karaman hükümdar~~ Alaüddin Bey'e ve Ikinci Sultan Murad k~z karde~lerini yani Çelebi Sultan Mehmed'in müteaddit k~zla- r~ndan her birini Karaman O~ullar~~ hanedan~ndan Ali, Isa ve Ibrahim Beylere ve di~er bir k~z karde~ini Candar O~lu Isfen- diyar Beyzade Ibrahim Bey'e ve di~er bir k~z karde~ini yine Candar ailesinden Kas~ m Bey'e ve yine bir k~z karde~ini Vezir-i azam Çandarl~~ Zade Halil Pa~ a'n~n karde~i Mahmud Bey'e ve Sultan Ikinci Murad ismini bilemedi~imiz bir k~z~n~~ time- radan Karaca Bey'e vermi~lerdir 1. Osmanl~~ hükümdarlar~~ Onalt~nc~~ as~r ba~lar~na kadar kom- ~u hükümdar ailelerinden Ayd~n O~ullar~ , Dulkadir O~ullar~~ ve Akko- yunlu hükümdar aileleriyle de s~hriyyet peyda etmi~lerdir. Mesela Y~ ld~ r~ m Bayezid Ayd~n O~lu Isa Bey'in k~z~n~~ ve Çelebi Sultan Mehmed, Dulkadir O~lu Stili Bey k~z~n~~ alm~~lard~r. Dulkadir O~lu Süleyman Bey'in k~z~~ Sitti Mükrime Hatun Fatih Sultan Mehmed'in ilk zevcesidir. Yine Dulkadir ailesinden Alatid- devle Bey k~z~~ Ay~ e Hatun Ikinci Bayezid'in zevcesi olup Alabd-devle bey, Yavuz Sultan Selim'in anne babas~~ yani dedesidir. Fatih Sultan Mehmed'in k~z~~ Gevherhan Sultan, Ak- koyunlu hükümdar~~ Uzun Hasan, Padi~ahm o~lu U~urlu Meh-
Karacabey, sonra yükselerek Rumeli Beylerbeyi olmu~. Fatih Sultan Mehmed zaman~nda Belgrad muhasaras~nda 86o H. 14.59 M. de ~ehit olmu~tur. 468 ISMAIL HAKKI UZUNÇARSILI med'in zevcesi olup bu izdivaçtan do~an Gövde Ahmed Bey ~ kinci Bayezid'in k~z~~ Ayn~~ ah Sultan ile evlenmi~~ ve H. 902 M. 1496 tarihinde Akkoyunlu devleti hükümdar~~ olmu~tur. Devlet hizmetinde bulunarak Osmanl~~ padi~ahlar~ndan bi- risinin k~ziyle evlenmi~~ olan bir kimse ya liyakati ve hizmeti veya padi~aha yak~nl~~~, güzelli~i ve hüsn-ü endam~~ ile damatl~~a nâil olur ve liyakat derecesine göre rütbe al~rd~ . Fakat mutlaka askeri ehliyet ~artt~ ; her ne suretle olursa olsun damatl~~a al~nacak genç de kabiliyet ve zeka aran~ r ve bu hususta ince ve gizli tahkikat ya- p~l~ rd~. Onbe~inci as~ r sonu ve Onalt~nc~~ as~r ba~lar~ na kadar padi- ~ah damad~~ olanlar~ n ço~u Sancak Beyi ve Beylerbeyi derecesinde olan ve sava~larda hizmetleri görülen ümeradan idiler, bunlar~ n içinden sonradan ba~ar~lariyle Beylerbe~i, Vezir ve hattâ Vezir-i âzam olanlar~~ vard12. Mutlak surette faaliyet elzemdi. ~ kinci Murad zaman~ nda Vezir—i azam Çandarli Zade Halil Pa~a'n~ n karde~i Mahmu d Bey, Çelebi Sultan Mehmed'in k~z~~ H afsa Sultan'~ n zevci olup Bolu Sancak Beyi olarak kalm~~~ Beylerbe~i derecesine bile ç~kamam~~t~ r. Sultan ~ kinci Bayezid'in k~z~~ Selçuk Sultan ümeradan San- cak Beyi derecesinde olan Ferhad Bey ile evlenmi~tir. Ferhad Bey Osmanl~lar~n M~s~ r ve Suriye'ye sahib Memlüklerle olan muhare- benin (89oH. - 1485M.) ikinci safhas~ nda Osmanl~lar~ n eline geçmi~~ olan Kilikya'ya ani olarak taarruz eden Memlük ordusuna kar~~~ Adana ve Tarsus muhafazas~nda bulunan Osmanl~~ kuvveti kumandan-
2 On alt~ nc~~ as~ r ortalar~ na kadar Sancak Beyi ve Beylerbe~i iken Padi~ah damad~~ olup sonradan vezir ve vezir-i'azara (Sadrazam) olan baz~~ devlet erkan~~ ~unlard~ r: ~ kinci Bayezid'in damatlar~ ndan Ay~ e Sultan zevci Vezir Sinan Pa ~ a, Gevher Mülük Sultan zevci Dukakin o~lu Ahmed Pa ~ a, Hüma Sultan zevci Bali Pa ~ a, ~ehzade ~ah Hatun zevci Nasuh Bey. Yavuz Sultan Selim'in k~z~~ ~ehzade hatun zevci Çoban Mustafa Pa ~ a, ~ah'i Sultan zevci Lütfi Pa ~ a, Han ~ msultan zevci ~ skender Pa~ a, Fat- ma Sultan zevci Kara Ahmed Pa~a, Sultan Süleyman'~n k~z~~ Mihrimah Sultan ~ n zevci Rüstem Pa ~ a. ~ kinci :elim'in damatlar~ndan ~ smihan Sultan zevci Sokullu Meh- med Pa ~ a, Cevher Han Sultan Piyale Pa~a zevcesi, ~ah Sultan Zal Mah- mud Pa ~ a zevcesi, Fatma Sultan Siyagi ~~ Pa ~ a zevcesi. YAVUZ SULTAN SELIM'~N KIZI HANIM SULTAN 469
lar~ndan ~kinci Bayezid'in damad~~ Ferhad Bey ile arkada~~~ Musa Bey ~ehit olmu~lard~ r. Bu Ferhad Bey'in o~lu Gazi Hüsrev Bey uzun seneler Bosna Sancak Beyi olarak kahramanl~k destanlar~~ yaratm~~- t~ r. 948 H. 1541 M. tarihinde altm~~~ bir ya~~nda vefat eden bu de- ~erli Sultan zade'nin Bosna'daki tesisleri kendisini rahmetle and~r- maktad~ r 3. A~a~~da görülece~i üzere Yavuz Sultan Selim'in k~z~~ Ha- n ~ m Sultan, zevci ~ skender Pa~ a'dan büyü~ü Osman ~ah is- minde olarak üç erkek bir k~z do~urmu~tur. Bunlardan evvela ~s- kender Pa~a zevcesi Han~m Sultan'~ n vak~flar~ ndan bahsettikten sonra o~ullar~~ Osman ~ahm vakf~ m zikredece~iz. ~skender Pa~a Kimdir? ~ skender Pa~ a Fatih zaman~nda dev~irmeden veya esir o- larak al~ n~p yeti~tirilen ve saray hizmetinde muhtemelen Bostanc~~ oca~~nda bulunarak Bostanc~ba~~ l~~a kadar ç~ km~~~ olan bir zatt~r. Bostanc~~ Ba~~l~ ktan evvelki derece ve hizmetleri bilinmemekte ve Bostanc~~ oca~~ndan yeti~me oldu~u da tahmin edilmektedir 4. ~ skender Pa ~ a ~ kinci Bayezid zaman~nda Bostanc~ba~~~ bulunmu~~ ve takriben 916 ve 9 ~ 7H. (1510 - 1511 M.) tarihlerinde Gelibolu Donanma kaptanl~~~ na tayin edilinceye kadar olan dev- rede Bostanc~ba~~l~~~~ uzun sürmü~tür: Çünkü elimizdeki vesikada vezir olup vefat~ ndan sonra bile kendisine Bostanc~ ba~~~ ~ skender Pa ~ a denilmektedir 5. ~ skender Pa~ a gzo senesi Zilkadesinde (1514 Aral~k) Ge- libolu kaptanl~~~ndan al~ narak Vezirlikle 6 Divan-~~ Hümayunda
3 ~slam Ansiklopedisinde profesör Bay Tayyib Okiç'in yazd~~~~ Gazi Hüsrev Bey maddesine bak~n~z. 4 Sicilli Osmani, ~ skender Pa~ a'n~ n Fatih devrinde yeti~erek iki defa Vezirlilde Bosna valisi olup 912 H. 1506 M. de vefat etti~ini ve okullar~ ndan Mus- tafa Pa ~ a'n~n o~lu Osman ~ah oldu~unu beyan ile yan~ lm~~ t~r. Fakat Fatih devri dev~irmesi oldu~u muhakkakt~ r. 5 7843 numaral~~ Cemaati evlâd-~~ ümera ve vüzera defteri "Süleyman Bey bin ~ skender Pa~ a fi yevm otuz üç, Bostanc~ ba~~~ ~ skender Pa~ a o~ludur" varak 5 Kanuni Sultan Süleyman'~ n ilk seneleri. 6 920 Zilkade "Dukakin zade vezir-i azam oldu ve Gelibolu Kapdan~~ ~ skender Pa ~ a vezir oldu. Hüdavendigar Amasya 'da oturup k~~layup..." Haydar Çelebi Ruznâmesi. Topkap~~ Saray~~ Kütüphanesi 1955 Revan odas~~ kitapl~ klar~ , varak 1 19, di~er ruznâme numara 1958. (Gelibolu Kaptan~~ ~skender Pa~a Vezir oldu). 4.70 ~SMAIL HAKKI UZUNÇAR~ILI
Mustafa Pa~ a'n~n yerine Ikinci Vezirli~e tayin olunarak Çald~ran seferi dönü~ü Amasya'da bulunan orduya iltihak etmi~tir. Padi~ahm Amasya'da bulundu~u s~rada ordu erkan~ ndan baz~- lar~n~n tahrikiyle yeniçeriler, Sultan Selim'in tekrar ~ah Ismail üzerine gitmesini önlemek için yapt~klar~~ ayaklanmada padi~ah mecburen Iran seferinden vaz geçerek müteessiren ki~~li olarak ~s- tanbul'a gelmi~tir. Sultan Selim günlerce Amasya isyan= tertip ile askeri tah- rik edenleri ara~t~r~m~~ baz~~ vezirleri tevkif etmi~, tahkikat yapm~~~ sahvermi~, yeniçeri a~as~m, Sekban ba~~y~~ müteaddid defa getirt- mi~, yeniçerilere, kabahatliyi söylemezseniz saltanattan çekilirim demi~, ocakh cümlemiz suçluyuz af et demi~lerse de inanmayarak tahkikat= derinle~tirmi~~ ve nihayet kendisine gelen kanaate göre, vezirlikle divana getirdi~i damad~~ ~ skender Pa~ a ile Anadolu Kad~askeri Taci Zade Cafer Çelebi'yi ve Sekban Ba~~~ Balyemez Osman A~a'y~~ suçlu bulmu~tur. Bunun üzerine evvela ~ skender Pa~ a'n~n, ikinci olarak Ca- fer Çelebi'nin ve en sonra da Sekban Ba~~~ Balyemez Os- man A~a'mn boyunlar~n~~ vurdurmu~~ ve bizzat kendisi bu faciay~~ gizlice seyretmi~tir. 8 Recep 921 ve 18 A~ustos 1515 7. bunlar~n katledildikleri gün zaferi tebrik için ~ehzade Süleyman Istanbul'a geldi~inden ~ skender Pa~ a ailesinin oturdu~u ev tahliye olunarak ~el~zade oraya misafir edilmi~tir. (Ruznama varak ~ 2 ~ b). ~ skender Pa~ a'n~n, Yavuz Sultan Selim'in k~z~~ Han~ m Sul- tan'dan Mehmed ~ah, Osman ~ah, Süleyman Bey ve Ne- fise Hatun isimlerinde üç erkek ve bir k~z~~ olmu~~ Mehmed ~ah daha evvel vefat etmi~tir. Iskender Pa~ a'mn mezar~~ ~imdilik
7 Sultan Selim bizzat on gün süren tn_hkikat~n~~ tamamlayup kendisine kanaat gelince ruznâmenin kayd~~ üzere Vezir-i Azam Hacim Sinan Pa~a ç~kup divana geldi. "ve hernan Pâdi~ah taraf~ndan talep olundu. Filhâl iki cellad ve bir kaç kapucular üst kaftanlarm~~ ç~karup içeruya girdiler. Dahi mahalli arz olan hücrenin demir kafesine kar~~~ ki Hüciavendigâr oturdu~u yerden temâ~â edermi~. Evvelâ t skender Pa~ a'n~n boynunu vurup badeh~1 medd~r Anadolu Kad~askeri Taci Zâde Cafer Çalebi'nin bâdeh~l Balyemez Sekben ba~~n~n boyunlar~n~~ vurdular Rumeli Defterdar~~ ~emsi Bey ~skender Pa~ a'n~n ve Kachaskerin ve Balyemez'in evlerin mühürleyüp esbablarm ve mallar~n zapteylemek emrolundu" Haydar Çelebi Ruzna~nesi, varak 122 ild~~ 24 - Topkap~~ Saray~~ Kütüphanesi, 1955 Revan odas~~ kitaplar:. YAVUZ SULTAN SELIM'IN KIZI HANIM SULTAN 471
belli de~ildir. Istanbul'da Güngörmez mahallesi'nde bir mektep yap- t~rarak vakf~ n~~ tertip ettirmi~~ ve mektebin masarifine ait Büyükde- re'de hudutlar~m tahdid ettirdi~i mülk çay~r~n~~ ve Samatya kapusu'n- daki bostan yerini vakfetmi~tir. Fakat vakf~n~n vak~fnâme ve mülk- nâmeleri eski bedestende mahfuz iken büyük yang~ nda yanarak zayi' oldu~undan ~ skender Pa~ a'n~ n büyük o~lu Mora ve Ine- baht ~~ Sancak Beyi Osman ~ ah Bey vefat~ ndan az evvel baba- s~n~ n vakf~ n~~ ihya ederek Istanbul'da Csküdar'da Kalimiçe (Kalam~~) deresi taraf~nda vakfiyede hududu gösterilen on iki k~t'a mülk bos- tan yerini ve içindeki bütün mü~temilat~ m reni~ehir-i fenar kassam-~~ askerisi Mustafa Bin Hüseyin Efendi taraf~ndan 977 evaili Recep (1569 Aral~ k) tarihli vakfiye ile tespit ettirmi~tir 8. Vakfiyesi mf~cibince gerek babas~~ ~ skender Pa~ a'n~ n ve gerek kendisinin vak~flar~n~ n has~l~ndan ö~rencilere Kuran-~~ Kerim talim etmek üzere ö~retmenine günde be~~ akçe ve kalfaya (Halife ö~retmen yard~mc~s~) günde iki akçe verilmesini ve babas~n~n ruhuna hergün dersten evvel çocuklar~n her biri üçer kere ihlas ji* Kul- hu-vallahi ahad) suresini okuyup sonra derse ba~lamlmasm~~ ~art koymu~tur. Bundan ba~ka sabah namaz~ ndan sonra Hazret-i Pey- gamberin ve merhum ~ skender Pa~ a'n~n ruhlar~~ için hergün on ki~i taraf~ ndan kur'andan birer cüz okunup Osman Sah'~n karde~i merhum Mehmed§ ah Bey'in ruhuna gönderilmesi kar~~l~~~~ bi- rer akçe vazife almalar~~ da vak~f ~artlar~ ndand~ . Bundan ba~ka mektebin hademesine, sakas~na, mütevellisine, muhasibine, kâtibine, naz~r~na ve vak~f cabisine 8a yevmiyeler ko- nmu~tur. Osman~ ah Bey'in ilave olarak tertip ettirdi~i vakfi- yenin ~ahitleri aras~nda Osman~ah Bey'in karde~i merhum Süley- man Bey'in o~lu Mustafa Bey'in imzas~~ vard~ r. Osman~ah'~n babas~ n~ n vakfa ilave olarak yapt~~~~ vakfiyesi vesikalar aras~ndad~r. ~ skender Pa~ a'n~ n Osman~ ah Bey'den sonra ikinci o~lu Süleyman Bey'in hizmet ve vazifesi bilinmeyüp daha yukar~da görüldü~ü üzere babas~ n~ n ölümünü müteakip Kanuni Sultan Süleyman'~n ilk senelerinde kendisine hazineden gündelik veril- mi~~ ise de büyüyünce ne hizmette bulundu~u bilinmemekte ve ba- bas~n~ n vakf~n~n fazla gelirinden istifade etti~i 952 Ca ve ~~ ~~ Tem-
8 Topkap~~ Saray~~ Ar~ivi No. 74362. sa Çâbi, vakf~n gelirini toplayan tahsildar. 472 ~SMA~L HAKKI UZUNÇAR~ILI
muz 1545 deki vak~f taksimiyle hayatta bulundu~u anla~~lmakta- d~ r 9. Han~ m Sultan: Yavuz Sultan Selim'in Sahi, ~ehzade, Fatma, Hafsa, Gevher Han, Yeni Han ve Han ~ m (Hatice) Sultan isimle- rinde yedi luz~ndan sonuncusu olan Han~ m Sultan vezir ~ sken- der Pa ~ a'n~ n zevcesi ve Osman ~ah Bey'in valdesidir. Padi~ah k~zlar~ n~ n k~z çocuklar~ na (Han~ m Sultan) denildi~i için as~l ad~~ Han ~ msultan olan bu padi~ah k~z~, sultandan do~ma zannedilmi~tir. Halbuki kendisine ve o~luna aid vakfiyelerde sarih olarak Han ~ m sultan bint-i Sultan Selim denilmektedir ki, bunu daha a~a~~da vakfiyesinde ve vakfa ait muhasebe kay~tlar~ nda görmekteyiz. Nam~ na yap~lm~~~ olan mektep ve medresesine Hatice Sultan cami ve medresesi denilmesinden bir ad~n~ n da Hatice Ha- n~ msultan oldu~u anla~~l~yor ve bu anlay~~~ da Han~ msultan'~n, Sultan k~z~~ oldu~u zann~ n~n verilmi~~ oldu~unu gösteriyor. Nitekim Han~ m hatunun ölümünden be~~ sene sonra tamamlanan camii, kitabesinde Yavuz Sultan Selim'in torunu olarak gösterilmi~- tir".
9 Tafsil oldur ki Menai Çelebi Veled-i ~ skender Pa~ a merhumun evkaf~~ zevaidinden has~l olan mebla~~ ki Osman Bey Hazretleri ile Süleyman Bey ve hemsireleri Nefise Hatun mabeyinler~nde tevzi' olunup Alel-infirad hisselerine rnüteveccih olan meblâ~~ ki zikrolunur. Elvaki' fi gurrei Cemaziyelevvel fi ~uhur sene 952. Asl-~~ Mâl 40220 Hissei Hazreti Osman ~ah Bey Hissei Hazreti Hissei Nefise Hatun Dümet Maaliyehu Süleyman Bey ~ 6o88 ~ 6o88 8044 Topkap~~ Saray~~ Ar~ivi, Evrak 7366/1. 10 Hadikat-ül-cevami'de (c. ~~ s, 120) Sultan Camii der-kurb~~ Aksaray kay- diyle Han~m Hatun camiinden bahsediliyor. Fakat orada Han ~ msultan yanl~~~ olarak Hatice Sultan k~z~~ gösteriliyor ve kitabe de yanl~~~ olarak hakkediliyor. Ca- miin in~a kitabesi aynen ~öyledir:
Hazret-i Sultan Selim nebiresi Yapt~~ bir cami kabul ide celil Zikr-i kur'an Ile ruh~~ ~âd ola Tâ k~yamet olmaya hergiz zelil ~~idüp an~ n h~ red itmam~m Dedi Tarih inneha hayr-ün cemil 930 Bu suretle yanl~~~ olarak Hadikade Hatice Sultan ile Han ~ msultan ayr~~ ayr~~ gösretilmi~tir. YAVUZ SULTAN SELIM'IN KIZI HANIM SULTAN 473
Han~ msultan, zannedildi~ine göre büyük babas~~ ~ kinci Bayezid taraf~ndan belki o tarihte Bostanc~ ba~~~ tayin edilmi~~ olan ~ skender Pa~ a ile evlendirilmi~tir. ~ skender Pa~ a'n~ n 921 H. 1515 M. de maktul oldu~una ve Han ~ msultan'~n bundan dört o~lan bir k~z do~urdu~una gören bu Sultamn en az goo H. 1495 M. do~umlu olmas~~ icabeder. Zannedildi~ine göre Kanuni Sultan Süleyman'~ n 926 H. 1520 M. de cülüsunu müteakip Han~ msultan'~ n hayatta olan büyük o~lu Bosnadan mazul Osman ~ ah More Sancak Beyli~ine gönderil- mi~~ ve küçük karde~i Süleyman Bey küçük olmas~~ nedeniyle hazineden maa~~ olarak günde otuz akçe tayin edilmi~tir. Han~ msultan 945 H. 1538 M. senesinde ilk aylarda vefat etmi~~ ve vasiyeti üzere o~lu Osman~ ah Bey Aksaray'da K~z~l Mus- luk semtinde Ko~am dede mahallesinde ayn~~ senede in~as~ na ba~lan- m~~~ olan cami ve medresesini yapt~rm~~t~ r. Han~ msultan, Sul- tan Selim'de babas~ n~n türbesi yan~na defnedilmi~ tir. Cami ve türbe bab'üs-sade a~as~~ nezaretinde olan vak~flar- dand~ r 12. O~lu Osman~ ah Bey taraf~ndan in~a ettirilen te- sisin foto~rafisi makalenin sonundad~ r. Han~ msultan için yap- t~ r~lan cami ve medresenin Arapça vakfiyesinde (3038 Top. Ar) Han~ msultan ~u suretle tavsif edilmektedir:
11 Han~ msultan'~n çocuklar~ : Süleyman Çelebi, Osman ~ah Bey, Ali Çelebi, Mehmed ~ah Bey, Nefise Han~ m. 925 H. 1529 M. tarihli bir hüccette yukar~dakilere ilaveten Mustafa Çelebi Hüma Han~ m isimleri de geçiyorsa da bunlar~n Han~ msultan'dan m~~ ba~ka kad~ndan m~~ do~du~u kestirilemedi: 952 senesi vak~f paras~ n~ n tevziine memur olan Memi Çelebi Veled-i ~ skender Pa~ a'n~n da Han ~ msultan'la alâ- kas~~ görülmeyor.
12 Türkiyede bulunan vak~flar~ n idarelerinin vakfiyeye uygun olup olmad~k- lar~~ ve mütevelliler taraf~ndan iyi idare edilüp edilmediklerini tetkik edüp hesap- lar~na bakmak üzere bu vak~flar~n her sene muhasebeleri, saray taraf~ndan tayin edilmi~~ olan Naz~ r-~~ vakfa, verilmi~ti. Bu müesseseler Onalt~ nc~~ as~ r sonlar~ na kadar bab'üs-saade ve saray a~as~~ nezaretinde olan ba~l~ca iki nezaret idi. Daha sonra Bunlara Haremeyn ve Dârü's-saâde Nezareti de ilave edildi. Saray d~~~~ olarak sadaret ve Me~ihat Nezaretleri de vard~ r. 474 ISMAIL HAKKI UZUNÇAR~ILI ;L1;1.11 Z15k.—,»
;k?•:) Ji .)1,4_') e • • • 4; 4i j.42 ,...)L12.1-11 j,bUli « . gibi tumt~ rakl~~ tabirat kullanm~~ t~ r. Han~ msultan'~n cami ve medresesi vakfiyesinin foto~rafisi de makalenin sonuna konmu~tur. Kara Osman~ah Bey : Tarihte Osman~ ah Bey, Kara Osman~ ah Bey diye zik- redilen" bu Osmanl~~ ~ehzadesi daha yukar~da görüldü~ü üzere vezir ~ skender Pa ~ a ile Yavuz Sultan Selim'in k~z~~ Han ~ msul- tan'~ n izdivac~ndan do~mu~ tur". Do~um tarihi tahmini olarak 905 H. (1499-1500) senesindedir. Sicilli Osmaninin kayd~~ do~ru ise 921 H. - 1515 M. de her halde babas~~ ~ skender Pa ~ a'n~ n katlinden sonra onalt~~ ya~~ nda Sanca~a ç~ kar~ larak Bosna Sancak Beyli~ine tayin edilmi~ tir. Yine Sicil-li Osmanide 924 H. 1518 M. de Bosna'dan azlolunmu~~ ve daha sonra day~s~~ Kanuni Sultan Süleyman cülüsunda More san- ca~~~ verilmi~ tir. 963 H. - 1556 M. senesinde tekrar Bosna Sanca~~na tayin edi- len Osman ~ ah Bey sonra More ve ilâve olarak ~nebaht~~ sancak- lar~ mn ikisinin de idaresinde bulunmu~~ vefat~~ tarihi olan 978 H. - 1570 M. senesine kadar bu iki sanca~~n idaresinde kalm~~t~ r. Sultan Süleyman taraf~ ndan çok sevilen ve bir ricas~~ iki olmayan Osman ~ ah Bey cevval, hareketli, cesur ve ayn~~ zamanda imtiyazl~~ bir sancak Beyi olup debdebesi vezirler derecesinde idi.
13 Peçevi'de (Kara Osman ~ah Bey), Ali'de (Osman ~ah Bey), ~akayik zeyli Atâyi'de (Osman ~ah), Topkap~~ Saray~ ndaki vesikalarda (Osman ~ah) (Osman ~ah Bey) diye yaz~ lmaktad~ r. 14 Peçevi C. I, S. 45 Kara Osman ~ ah Bey'i Kara Mustafa Pa~a o~lu Oldu~unu yazarak yan~ lm~~ t~ r. '7' .4 .. ,- ~~ XI d ,bb 4 d E ed d E Q P d "' E E c,3'_2•.::› h, > d 4 .:". ...I '7.: L, 7a ,-W -W ,-- :d 4 ,..... ,,; c..) I. 4 7, ,,, .... d d . •- (>1 1.4 •.—. . 5 i... ön .7 5 ..? d V e-• • '-' ~ -rs :o 7„. 7a : 42 4. a t,o bp 4 E d ›, t; 5 ~~ ~~ YAVUZ SULTANSELIM'INKIZIHANIM -o 4 c> >, cct 4 E tu 03 . ( O., cu C I.«. , : 3 › .? •'" -o a.) .2 _, > ca . . cj ,.. . > o> ca ca t , ›, s c , •,' ,«. , 4' c N o .1 ~ .> - . ' , ,x • -,-o - t:T -4 •- 4 - ,.-4 s 0 czt -9 C M ''. s., •-• 't:i E ,.,. . z. o d B Ei o ,74 <,„ ta _o $.., E , o - ~ a ..= „ ..M .-x - , ',,,, '.2 d d ~~ c t ~ Q) a >-.. ca ;, ... b0 > ' 1 . .. 'Tsi ,2 7 ~ 'En - 4 ' 7 - .... 4 —: B o_ tin c c.> o d -0 ca - c , ~ 4 ,,, :i ,1 ga o c.r. - " o 5 P •. .) a , « ' 7t , ,
g , "O 1., -o .- bi) c. . 1 ed E 3 o ca ~~ , •,".
C PZ1 4 . C d G1 ..a ca OL, - ca c.r. C o 73
Bir a ltu nlu to ~ulg a 4 7a ,2
iç eri haz ine de h ~fz olu nu n e s bap lar d~r
Bir altu n p afta lu o r ta b ~çak
B i ~~ ir a ltu n top an ber- i hâm le Bir a ltu n b hu rda n
k dir Ye ~em ku tu iç in de o la n y üz ü kler 475 476 ~SMAIL HAKKI UZUNÇAR~ILI
Kendisi ava ve e~lenceye dü~kün olup idaresinde mutedil idi. Di- van günlerinde kanun üzere bizzat dava dinlemeleri icap ederken O s man ~~ a h bunu yapmayup bu vazifeyi kethüdas~~ görürdü. O devri bilen müverrih Ali, O s m an ~~ ah Bey hakk~ nda "adalette ve zulümde itidal üzere idi" demektedir ". Sefer-i hümâyunlarda bizzat sefere gitmemi~, yaln~ z Kanu- nrnin son seferi olan Sigetvar seferinde bulunmu~tur. Gayet zevk ehli olup baz~~ mutedil haval~~ yerlerde nedimleriyle zevk ve sohbette olurdu 16. O sm an~~ ah Bey'in haslar~n~ n geliri yetmedi~i için ~nebaht~~ cizyesi tahsildar~mn toplad~~~~ devlet hazinesine ait cizye aidat~n~~ tah- sildann elinden alarak eline bir senet vermi~~ ve an~ n bu hareketine kar~~~ ses ç~ kar~lmayarak verdi~i senet borcuna mahsup edilmi~tir 17. Sultan Süleyman, ~ehzadeleri aras~ ndaki çeki~ mekten usan- d~~~~ bir anda Kara Osman'~~ getirir yerime nasbederim yani pâdi- ~ah yapar~m diye o~ullar~m tehdid etmi~tir 18. Osman~ah Bey 978 H. - 1570 M. senesinde yetmi~~ üç ya~~ nda T~ rhala Yeni~ehir'inde vefat etmi~tir ". Evlâd~~ yoktu. T~rhala'daki cami, medrese, imaret ve türbesi evkaf~ na karde~i merhum Süley- man Bey'in o~lu Mustafa Bey'i vâris ve mütevelli koymu~tur. Ölümünden sonra Istanbul saray~na gönderilen muhallefat~~ a~a~~da gösterilmi~tir 2°:
15 Ali, Künh'ul-ahbar bas~ lmam~~~ son cilt s. ~~ 12. 16 Peçevi tarihi c. 2, s. 45. 17 Naklolunur ki bir defa Karl~~ ili cizyesi mal~n~~ cizyedar~~ Astaneye götürür- ken inebahtt'da bulup harçl~~~ m yoktur bizzarure ald~ m deyu eline temessük verir. Astaneye vard~kta ol temessükü deynine mahsup ederler (Peçevi c. ~ , S. 45)• 18 Peçevi Tarihi. 19 Osman ~ ah Bey'in vefat~ n~~ ~akayik zeyli Atâyi (s. 104 ile Sicilli Os- mani 975 H. 1576 M.) senesinde göstermekte iseler de bizzat Osman~ ah'~ n 977 Recep 1569 Aral~k iptidas~~ tarihiyle babas~~ ~ skender Pa~~~ a'mn Istanbul'da Gün- görmez semtindeki vakf~ na yapt~~~~ ilâvesi sebebiyle bu tarihte hayatta oldu~unu gösterir. Vefrt~n~n bundan bir sene sonra yani 157o senesinde oldu~u anla~~l~yor. Çünkü Osman ~ah Bey'in vefat~m müteakip Yeni~ehir vakfiyesini tertip eden Rumeli Kad~ askeri ~ eyhi Mtieeyyed Zade Abdülkadir Efendi'nin Kad~- askerli~i 978 ile 979 seneleri aras~nda oldu~undan Osman ~ ah Bey'in daha evvel vefat ederek vasiyyeti üzere vakf~ n~n vârisi biraderi merhum Süleyman Bey'in O~lu Mustafa Bey taraf~ndan idare olunmu~tur. 20 Topkap~~ Saray~~ Ar~ ivi. 2787 D. YAVUZ SULTAN SELIM'IN KIZI HANIM SULTAN 477
Osman ~ah Bey'in Tesisleri: Osman ~ah Bey valdesi Han ~ m sultan'~ n vefat~n~~ mü- teakip derhal an~ n ad~ na daha yukar~larda söyledi~imiz gibi istan- bul'da Ko~ac~ dede mahallesindeki cami ve medreseyi yapt~rarak su- reti vesikalar aras~nda görülecek olan 945 H. 1538 M. tarihli vak- fiyesini tespit ettirmi~~ ve daha sonra hayat~n~n son senesinde ba- bas~~ ~ skender Pa ~ a'n~ n mektebi vakf~na ilave yaparak foto~ra- fisinde görülece~i üzere vefat~ndan az evvel 977 H. - 1569 M. ta- rihli ikinci bir vak~f daha yapm~~t~ r. Osman ~ah Bey'in Üçüncü vakf~~ kendisinin T~rhala'da Ye- ni~ehir-i Fenar kasabas~ nda yapt~rm~~~ oldu~u cami, medrese, imaret ve türbesine ait olup bunu vefat~ndan evvel tespit ettirmi~~ ve vefat~n~~ müteakip vasiyyeti üzere ye~eni Süleyman Bey o~lu Mustafa Bey taraf~ndan ~ahitler huzuriyle Rumeli Kad~askeri Müeyyed Zade ~eyhi Abdülkadir Efendi taraf~ndan tetkik ve kabul olunmu~ tur 21. Vakfiyede merhum Osman ~ah Bey: I u4::1 .)›ti;.1~~ j.T1 jiy1.1 Lipy~~ diye zikredildikten sonra sa~l~~~nda akl~~ ve s~hhati yerinde oldu~u halde T~ rhala'da vakfuu tertip ettirdi~ini beyan edüp bizzat vak- f~n~n devam ve itmam~na ömrü müsait olmad~~~ndan vefat~ndan sonra ~ahitler huzuriyle varisi olan biraderi merhum Süleyman Bey'in o~lu Mustafa Bey amcas~ n~n arzusu üzere vakf~~ tertip etmi~tir. Osman ~ah Bey'in vakfiyesinin noksan olarak mevcut nüs- has~~ Topkap~~ Saray~~ ar~ivinde 3681 numarada bulunmaktad~ r. Foto~rafisi vesikalar aras~ndad~r 22. Bu noksan vakfiyenin ba~~ taraf~~ hulasa olarak ~öyledir:
21 Vakfiyeyi tasdik eden Rumeli Kad~askeri Abdülkadir ~eyhi Efendi'- nin Kad~askerli~i 979 H. 1571 M ile 980 H. 1572 M seneleri aras~ nda oldu~undan vakfiyenin Osman ~ah Bey'in ölümünü müteakip tertip edildi~i anla~~lmaktad~r. Abdülkadir ~eyhi Efendi 995 H. 1587 M. senesinde ~eyh'ül-islâm olmu~tur. 22 Topkap~~ Saray~~ Ar~ivi Numara 3681. 478 ISMAIL HAKKI UZUNÇAR~ILI
"More yar~m adas~nda Hulumuc Eyjiy- 23 kazas~na tabi La- zarbo~a köyünde vaki bütün emlâkini Bundigur, çiftli~ini cümle a- razisiyle beraber k~ rk çift camusu, be~~ bin be~~ yüz koyunu, yüz yirmi ba~~ s~~~r~~ ve Markoplu köyünde vaki müteaddid hane, hamam ve s~~~rlar~~ bütün mahsulâtiyle ve T~ rhala'da vaki' Dizdar mahallesi'nde kin de~irmenleri ve T~rhala deresi ve umuml yol ve Bayezid Bey o~lu çay~ n ve Karamanl~~ deresi'yle mahdut ba~~ ve araziyi ve mezkür köyün bat~~ taraf~ ndaki dört de~irmeni vesair orman ve bostan, mezrea ve çay~n ve müteaddid mahallerdeki mukayyed de~irmenleri ve yüz yirmi iki bin dirhem ve ayr~ ca otuz iki bin dirhem rayiç gümü~~ ak- çeyi T~ rhala'daki tesis için vakfetti~ini Mehmed Çavu~~ bin Ali ve Hasan bin Abdurrahman isimlerindeki mevsukul-kelim ~ahitlerin, vâk~f~n karde~i o~lu ve vârisi Mustafa bin Süleyman Bey huzurunda ~ehadet ettikleri."
23 Hulumuc kasabas~~ Mora Yar~m Adas~ n~n bat~~ sahilinde olup kuzeyinde Kar- tene kasabas~~ vard~ r. Cihannümâ'mn Rumeli k~sm~na Mora'dan garb ve ~imal tara- f~ndan Be~inci burun üzerinde bir kasaba olarak tavsif ediliyor. ~. H. Uzunçar~~ l~~
UU 1 . fr 0.0 J; ~~ 3) tr bi ~o(-icritt..4>~90,- t, (ff,,,A0 t t j 37 .r
0.d • Glw t+ 420 A • t %k •A A
~~ 'A • A A
J43Ut
)
952 H. de hayatta olan Han~ m Sultan evlatlar~~ Osman ~ah, Süleyman ve Nef ise Han~ m vak~ f hisseleri ~. ii. U.:•unçar~~ l ~~
..".444."`Pet 4k4 vjk,UT4_,t,!1,..buJ!.14,11.4,1,- 4•,%,,,.1;0;/,019r- 41w.h , -4
t ot>41.;lalukk,f4.4d-
4,;(;dr-ricutklu: JJyj 4:4;r.:.' • 4,- ; -41;4.*:-..;41,..r i114...,..;,,I, '''''.-- 4;;, L ,..-4 ...,,;,e,,,,,,. , ..S•%;4;-) •--Iti 4,k,b z;jjj ,,s, I Ji;44ttor. , t;_z~...),..„_;... --,r------<- " idg0 • -7,-u . 'f' . "4:4.S14 : ~~ i;‘51 ''''-i. li.:)-;11 .''.e"- , *t
7,
0.0 it4"6q;i'iasti,! 4(34
•
()snm 11 ~ah Bt'y lin ~ stanbul saray ~~ 1 la gii~~ (1,Ti l ~~~ m ~~ thallrrat Il clat ~~ ~. II. L.:Ii~~ çar,s~ ll
4;4,Led.
J ~. J
L5 h;;.°
=?` .L'.".\j-;"Y
~ k ~~ dr it ilkokulu \akt ivsi ~. H. Lzunfar~~ l ~~
p.•\ -4e),,'' . '-:„-,,",
-%;:"3 . . « . -•( ‘-•>5 ,7"
z
4~‘
jçJJç >4,J
-)O-U4.:TL~ti»!i2j-- ‘44,4_,A)gç 4-N.,54;,1;:k•-4 7 U.,~~ :) ~skender Pa~ a ilkokulu vakfiyesi (devam ~ ) L H. Uzunçar~~l~~
~skender Pa~a ilkokulu vakfiyesi (devam~) ~. Il. U:I~~~ ça,111
I ,k~~ ~~ I( I( • t- P ~a ilkokulu vakfiyesi (devam~) ~. H. Uzunçar~~l~~
, .
'‘52?,;i.,", •
>411 .
*2, L'.) .40) •4*':4) LY
t±LtC:'•?.).)~- 9
414 f._ 4 i‘.. .pfiJ.9-Y-2'i';'>•t
:t1,72:3;4>t"' &‘•;-5(--21>;1%, Un)
5 l~s~-ci "
-V:4iT) ~~ Osman ~ah Bey'in babas~ n~n ilkokul vakf~ na ilave vakf~~
~. H. Uzunçar~~l~~
4.
i>»1\\;•-1
1.1;1(~.:,•V tcya;61. ,k~y1,-,,,-,Q~, •
j;t45
.X.;,;11 ‘.: • “>!J IjU! t z_~cid.,
e.) - L~;4',-,yav
,;f1C'
4) _ t>J f
Osman ~ah Bey'in T~ rhala'daki tesisleri noksan vakfiyesi (Top. ar~ ivi 3681) 1. H. Uzunfar~~l~~
1113. b.;,•v
W.;42>ÇNb . • ir;
-r L‘j c)j-~~ \U 1.1 -t
•
,
,
~~
Osman ~ah Bey'in T~ rhala'daki tesisleri noksan vakfiyesi (devam~ ) ~. H. Uzunfar~~l~~
a»
J5 ,•?);'-' ;)\,~4 ‘.~w.4.j,^,i-••
tc?In 4r. ~~ . . 4-'45
,>.-0 -15L;:41 ,L:45
;>•',,,,)<.-
.:•>‘ Ln':;°"-1
j.•;"5 c)'-'••?; \c, - • ':-.t•~\a'~~ • ^
L5t;51„,,V4f:•-•)->"";; !
Osman ~ah Bey'in T~ rhala 'daki tesisleri noksan vakfiyesi (devam~ ) L H. U zunçar~~l~~
<
k z;‘/_ ,/'-~•""
,
jc-~‘v:
Osman ~ah Bey'in Tirhala'daki tesisleri noksan vakfiyesi devam~ ') 1. Il. Uzunçar~~ ll
Ij
"›
MI9S\s,fij,hig4ir J4Vr2: C•5\,Ç\-1.V,) . _ 1,1k17,10._..?5,4.Wsr, • '»~^,usz
Osman ~ah Bey'in Ttrhala'daki tesisleri noksan yakfiyesi idevam~~
~. H. Uzunçar~~l~~
t
;Str
,y
‘•
.4:64;.. •
- . •
`5 .2';>011.tk/14 jiM;'.9 • } 5($ t7f Osman ~ah Bey'in T~ rhala'daki tesisleri noksan vakfiyesi (devam~) ~. H. Uzunfar~~l~~
Osman ~ah Bey'in T~ rhala'daki tesisleri noksan vakfiyesi (devam~)
i. II. U: rit ~v ~~~
•••-•-
• e .1.4) •
••••••
•
\
' ~. II. U:I ~~~ ça ~~ 1/1
~~
yq:\ n ~~ l Su m ~ n Ha
t
tj7.5' ~. II. U:unu~ r.y ~ l ~~
• «4)
4-- 4--
) ~ m deva i ( es kfiy a v n lta Su
CZ3 ~. H. I".:linçar~il~~ ~. ii. Uzunçar~~l~~
s4N
~".
I. II. 1":_unçar ~~ ll
_3 rru) a i
3 es kfiy a v n lta Su
m ~ Han
, - ) •
7-k 5 3 3 :3
-) • "J i. Il. ITzunçary~ ll
°()
N-D