Tc Firat Üniversitesi Sosyal Bilimler
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T.C. FIRAT ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANA BİLİM DALI 144 NUMARALI (1805/1806-1806/1807 M.) (1220-1221 H.) BEŞİKTAŞ ŞER’İYYE SİCİLİ YÜKSEK LİSANS TEZİ DANIŞMAN HAZIRLAYAN Prof. Dr. İbrahim YILMAZÇELİK Sibel YENEROĞLU ELAZIĞ- 2016 T.C. FIRAT ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANA BİLİM DALI 144 NUMARALI (1805/1806-1806/1807 M.) (1220-1221 H.) BEŞİKTAŞ ŞER’İYYE SİCİLİ YÜKSEK LİSANS TEZİ DANIŞMAN HAZIRLAYAN Prof. Dr. İbrahim YILMAZÇELİK Sibel YENEROĞLU Jürimiz, ……… tarihinde yapılan tez savunma sınavı sonunda bu yüksek lisans tezini oy birliği / oy çokluğu ile başarılı saymıştır. Jüri Üyeleri: 1. Prof. Dr. 2. 3. F. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yönetim Kurulunun …... tarih ve ……. sayılı kararıyla bu tezin kabulü onaylanmıştır. Prof. Dr. Zahir KIZMAZ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü II ÖZET Yüksek lisans Tezi 144 NUMARALI (1805/1806-1806/1807 M.) (1220-1221 H.) BEŞİKTAŞ ŞER’İYYE SİCİLİ Sibel YENEROĞLU Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yakınçağ Bilim Dalı ELAZIĞ – 2016, Sayfa: VIII+321 Şer’iyye sicilleri Türk Tarihinin en önemli kaynaklarındandır. Çünkü bu kaynaklar dönemin sosyal yapısı, ticari hayatı, devletin siyasi, askeri ve iktisadi yapısı hakkında çeşitli bilgiler vermektedir. Bu araştırma da aslı İstanbul’daki Müftülük Arşivinde olan 144 Numaralı (1805/1806-1806/1807 M.Tarihli) Beşiktaş Şer’iyye Sicillerini çevirmeye çalıştık. Çalışmamız toplam dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, Osmanlıda kadılık müessesi verildi. İkinci bölümde şer’iyye sicillerinin tanımı, önemi ve ihtiva ettiği belge çeşitleri incelendi. Üçüncü bölümde kısaca belge özetleri verildi. Dördüncü bölümde de belgelerin çevirisi yapıldı. Bu çalışmadaki toplam 329 belgenin içeriğinde ferman, berat, hüccet, i‘lâm, ma’ruz, mürasele gibi konular bulunmaktadır. Anahtar Kelimeler: Osmanlı, Beşiktaş, Şer’iyye Sicilleri, kadı, Sicil III ABSTRACT Master Thesis 144 Numbered (1805/1806-1806/1807 M.) (1220-1221 H.) Beşiktaş Shar’iyyah Register Sibel YENEROĞLU Firat University Institute of Social Science Department of History Department of the Modern Times Elazig-2016; Page: VIII+321 Shar’iyyah Register are the most important sources in Turkish history. Because these resources are given a variety of information about the social structure of the period, the commercial life, political, military and economic structure of the state. We tried to translate 144 numbered (1805/1806-1806/1807 M.) (1220-1221 H.) Beşiktaş shar’iyyah register which is its original in İstanbul Mufti. Our study consists of four parts. In the first chapter, he was given the kadılık institution in the Ottoman Empire. In the second chapter We examined the definition, importance and document types of shar’iyyah register. In the third chapter we were given a brief summary. We were made the translation of the documents in the fourth section. In this study, in the content of the document in total 329 exists issues such as edicts, warrants, hüccet, i'lâm, ma’ruz, mürasele. Key Words: Ottoman, Beşiktaş, Shar’iyyah Register, Khadı, Register IV İÇİNDEKİLER ÖZET…………………………………………………………………………………...II ABSTRACT ... …………………………………………………………………………III İÇİNDEKİLER……………………………………………………………………….IV KISALTMALAR………………………………………………………………….....VII ÖNSÖZ ..................................................................................................................... VIIII GİRİŞ……………………………………………………………………………………1 BİRİNCİ BÖLÜM 1. OSMANLIDA KADILIK MÜESSESESİ………………………………………….5 1.1 . Osmanlıda Kadılık Müessesesi……………………………………………………..5 İKİNCİ BÖLÜM 2. ŞER’İYYE SİCİLLERİ ……………………………………………………………9 2.1. Şer’iyye Sicillerinin Türk Kültürü Açısından Arzettiği Önem…………………..9 2.2. Şer’iyye Sicillerinin Tarifi……………………...…….…………………………11 2.2.1 Mahdar………………………………………………………………………11 2.2.2. Sicil…………………………………………….……………………………12 2.2.3. Sakkı-ı Şer’i…………………………………………………………………12 2.3. Şer’iyye Sicillerinin Genel Özellikleri…………………………………………..12 2.4. Şer’iyye Sicillerindeki Belge Çeşitleri…………………………………………..13 2.4.1. Kadı Tarafından Kaleme Alınan Belgeler…………………………………..13 2.4.1.1. Hüccetler………………………………………………………………..13 2.4.1.2. İlâmlar…………………………………………………………………..14 2.4.1.3. Ma’rûzlar……………………………………………………………….14 2.4.1.4. Müraseleler……………………………………………………………..15 2.4.1.4.1. Başka Makamlardan Sâdır Olan ve Sicile Kaydedilen Belgeler…..15 2.4.1.4.2. Başka Makamlardan Sâdır Olan ve Sicile Kaydedilen Belgeler…..15 2.4.1.4.3. Başka Makamlardan Sâdır Olan ve Sicile Kaydedilen Belgeler…..15 2.4.1.4.1.1. Padişahtan Gelen Emir ve Fermanlar………………………….15 2.4.1.4.1.2. Sadrazam, Beylerbeyi ve Kazaskerden Gelen Buyrultular……16 V 2.4.1.4.1.3. Tezkireler, Temessükler ve Diğer Kayıtlar……………………16 2.5. Şer’iyye Sicillerinin Hukuki Açıdan Değerlendirilmesi………………………...18 2.5.1. Eski Hukukumuz Açısından………………………………………………...18 2.5.2. Yeni Hukukumuz Açısından………………………………………………..20 2.6. Beşiktaş Şer’iyye Sicilleri……………………………………………………….22 2.7. 144 Numaralı (1805/1806-1806/1807 M.) (1220-1221 H.) Beşiktaş Şerʻiyye Sicilinin Tanıtımı…………..……………………..…………………………….22 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3.BELGE ÖZETLERİ………………………………………………………………...23 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 4. METİN TRASKRİPSİYONU……………………………………………………..58 BEŞİNCİ BÖLÜM 5. OSMANLI DÖNEMİNDE BEŞİKTAŞ TARİHİNE GENEL BİR BAKIŞ…...293 5.1. Beşiktaş’ın Coğrafyası ve Osmalı Öncesi Beşiktaş……………………...……293 5.1.1. Coğrafi Konumu…………………………………………………………..293 5.1.2. Yüzey Şekilleri……….…………………………………………………....294 5.1.3.İklimi…………………………………………………………………….....294 5.1.4. Osmanlı Öncesi Beşiktaş……………………….………………………….295 5.2. Osmanlı Döneminde Beşiktaş…………………………………………………301 5.3. Beşiktaş’taki Tarihi Yapılar…………………………………………………...308 5.3.1. Saray ve Kasırlar……………………………….………………………….308 5.3.2. Camiler…………………….………………………………………………308 5.3.3 Mescitler………………………………………………..…………………..309 5.3.4. Tekkeler……………………………………………………………………310 VI 5.3.5. Türbeler……………………………………………………………………310 5.3.6 Hamamlar……………………….………………………………………….311 SONUÇ…………………………………………………………………………….…312 BİBLİYOGRAFYA…………………………………………………………………316 EKLER……………………………………………………………………………….319 ÖZGEÇMİŞ………………………………………………………………………….321 VII KISALTMALAR a. g. e. : Adı Geçen Eser a. g. m. : Adı Geçen Makale A.Ü.D.T.C.F.D. : Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi A.Ü.T.A.D. : Ankara Üniversitesi Tarih Araştırmaları Dergisi b. : Bin c. : Cilt No Dr : Doktor H. : Hicri Hz. : Hazreti İ.Ü.E.F.T.D. : İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi Krş : Guruş M. : Miladi Prof. : Profesör s. : Sayfa No S. : Sayfa TDV. : Türkiye Diyanet Vakfı TTK. : Türkiye Tarih Kurumu Vs. : Ve Saire Yay. : Yayınları VIII ÖNSÖZ Şer’iyye Sicilleri, XV. asrın yarısından başlayarak XX. asrın ilk çeyreğine kadar ki uzun bir zaman dilimi içinde, en azından 472 yıllık Türk tarihini, Türk iktisadını ve Türk siyasi, sosyal ve hukuki hayatını yakından ilgilendirmekte ve kısaca Türk kültür ve tarihinin temel kaynaklarının başında gelmektedir. Mahkeme kararları genellikle her devirde ve günümüzde ait olduğu devletin kültürünü ve tarihini yakından takip eden ve yansıtan önemli tarih belgeleridir. Hatta ait olduğu devletin tarih aynasıdır. Eski mahkeme kararlarının tutanak defterleri demek olan şer’iyye sicillerinin önemi ve kapsamı günümüzdekilerden daha çoktur. Çünkü Osmanlı Devleti’nde, herhangi bir beylerbeyine, eyalete veya sancak ve kazaya devletin yetkili organları tarafından gönderilen ve hüküm denilen emirlerin sadece bazı askeri kararlar dışında tamamı şer’i mahkemeleri temsil eden kadılara yazılırdı. Kadılar hukuki işlere memur oldukları gibi, devletin, bulundukları idare merkezindeki yürütme görevini de üzerlerine almış birer memuru idiler. Türk kültür ve tarihi açısından böylesine önem arz eden bu tarih hazineleri hakkında, Cumhuriyet’in ilk yıllarından beri gerekli ilmi araştırmaların ve tasniflerin yapılması gerektiği hususu, bunların değerini takdir eden bütün Türk ilim adamları tarafından ısrarla belirtilmiştir. Ancak sayıları binleri ve sayfaları da yüz binleri bulan bu siciller üzerinde ferdi sayılabilecek bazı istisnai araştırmaların dışında, ciddi ve devletçe desteklenen hacimli bir çalışma yapılmamıştır. Bunların mahiyeti, özellikleri, kapsamı ve ihtiva ettikleri konular tam olarak tespit edilememiştir. Bu çalışmada 144 Numaralı (1805/1806-1806/1807 M.) (1220-1221 H.) Beşiktaş Şer’iyye Sicili’nin transkripsiyonu ve tahlili yapılmıştır. Sicili transkribe esnasında araştırmacılara kolaylık olması açısından tarafımızdan belge numarası verilmiştir. Her belgenin üzerinde belge numarası olup, iki belge olan sayfalar A ve B şeklinde gösterilmiştir. Uzatma ve inceltmeler (^) işareti ile, ayın harfi (‘) işareti ile gösterilmiştir. Bu çalışmamda bana rehber olan değerli hocam, Prof. Dr. İbrahim YILMAZÇELİK’e teşekkürlerimi sunarım. ELAZIĞ-2016 Sibel YENEROĞLU GİRİŞ Şer’iyye Sicilleri XV. asrın ikinci yarısından başlayarak XX. asrın ilk çeyreğine kadar gelen Türk tarihini, Türk içtimai hayatını, iktisadi ve siyasi hayatını yakından ilgilendiren önemli bir referanstır. Bu nedenle Türk kültür tarihinin temel kaynaklarından birini teşkil eder. Siyasi tarihin yanı sıra askeri, kültürel, sosyal ve iktisadi yapı hakkında çok kıymetli bilgileri ihtiva “ Şer’iyye Sicilleri ”, şehir tarihi araştırmalarında çok büyük bir öneme haizdir. Çünkü bunlarda ait oldukları yerde yaşayan halkın; günlük hayatını, giyecek ve yiyecek fiyatlarını, çarşılarını, evlerini, camilerini, çeşitli müesseselerini, mahalle ve köylerini, örf ve adetlerini, o zamanki hukuk ve tatbikatını, vakıflarını, hayat şartlarını, ödedikleri vergileri, devlet görevlileri ile olan münasebetlerini ve benzeri konulardan durumlarını gösteren