001/C1 .SK.Darans.Ilk FORMA
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
YÜZYILLAR BOYUNCA ÜSKÜDAR (Birinci Cilt) Yazar› Mehmet Nermi Haskan . Proje Koordinatörü Veli Saylam Üsküdar Belediyesi Bilgi ‹fllem Müdürü Yay›na Haz›rl›k ve Yap›m Marmara Reklam ve Pazarlama Ltd. fiti. (212) 612 99 87-501 31 72 Redaksiyon Süleyman Nevzat Özdemir Grafik Erkan Berrak Foto¤raflar ve Tarihî Görsel Malzeme Mehmet Nermi Haskan ve Üsküdar Belediyesi Üsküdar Araflt›rmalar› Merkezi Dialar Tayyar As Katk›da Bulunanlar Gülhan Yaman - Yasemin Ufuk Yayla Hülya Çaredar - Ahmet Zahit Emre Kemal Ak›n - Sabri fiahin - Ömer Karc› Renk Ay›r›m› ve Film Sürat Görsel Sanatlar Merkezi (216) 474 08 16-17 Dijital Montaj ve Bask› As›r Matbaac›l›k Ltd. fiti. (212) 283 84 38 Cilt Sezgin Ciltevi (212) 516 11 63 ISBN Numaralar› Tak›m No: ISBN 975-97606-0-6 1. Cilt No: ISBN 975-97606-1-4 . ÜSKÜDAR BELED‹YES‹ Üsküdar Araflt›rmalar› Merkezi Say›: 3 Temmuz 2001 Ta’lik “BESMELE” Üsküdarl› ebrû üstad›, kemankefl, flükûfeciyan, hezarfen; Hattat Necmeddin Okyay (1883 - 1976). Sunufl sküdar, ‹stanbul’umuzun Asya k›tas›ndaki en eski yerleflim birimidir. Tarih boyunca pek Ü çok uygarl›¤a ev sahipli¤i yapan ilçemiz, Fetih’ten önce bir ‹slâm flehri olmakla ‹stan- bul’un fethine de tan›kl›k etmifltir. Fetih’ten sonra, özellikle devlet ricalinin ikamet için en çok tercih etti¤i yer olan Üskü- dar, gerek devlet adamlar›, gerekse ahaliden di¤er kimseler taraf›ndan vücuda getirilen eserlerle üzerinde tarih hazineleri bar›nd›ran, devâsâ bir kültür flehri kimli¤i kazanm›flt›r. Üsküdar, bugün bile hayat›n her alan›na nüfuz eden derin bir tarihî dokuya sahiptir: fieh- rin dört bir yan›na yay›lm›fl camiler, tekkeler, türbeler, mektep ve medreseler... Çeflmeler, sebiller, hamamlar... Görkemli saraylar, köflkler ve yal›lar›n yan› s›ra s›cak yuvalar hüvi- yetindeki mütevaz› evler... Korular, mesireler, bahçeler... Hattâ tafl iflçili¤i ve hat sanat›- n›n emsalsiz numuneleriyle dolu birer aç›k hava galerisi hükmündeki mezarl›klar. fiehrin bizden önceki sâkinleri olan ecdad›m›z bu flehirdeki kültür varl›klar›n› hangi me- deniyet ve millete ait olursa olsun en iyi flekilde koruyarak bize emanet etme¤e çal›flt›lar. Onlar gibi, bu dokunun korunarak gelecek nesillere aktar›lmas› konusunda hassasiyet göstermek, flehrin bugünkü sakinleri olarak bizim için de önemli bir sorumluluktur. Belediye olarak, Üsküdar’›m›z›n tarihî kimli¤ini oluflturan bu dokunun unsurlar›n› günü- müz insanlar›na tan›tmay› da kendimiz için ayn› derecede önemli bir vazife say›yoruz. Bu sebeple göreve geldi¤imiz günden bu yana yapt›¤›m›z imar, infla, tamir, bak›m, yenileme ve düzenleme çal›flmalar›n›n yan› s›ra gerek görsel gerekse yaz›l›, çeflitli belgesel yay›nlar haz›rlad›k. Say›n Mehmet Nermi Haskan’›n elinizdeki eseri ise Üsküdar’›m›z› en eski ça¤lardan bu- güne, bütün yönleriyle tan›tan, sahas›nda yap›lm›fl en kapsaml› ve güncel çal›flmad›r. Sa- y›n yazar›n uzun y›llar›n› vererek, büyük bir titizlikle haz›rlad›¤› eser; genifl bilgi birikimi- nin yan› s›ra zengin görsel içeri¤i ile de Üsküdar’›m›z›n tarihî kimli¤inin tan›t›m›nda çok önemli bir bofllu¤u dolduracakt›r. Bu vesile ile haz›rlanmas› pek büyük emek, çaba ve fedakârl›klar gerektiren bu eseri, bü- yük bir özveriyle vücuda getiren yazar Say›n Mehmet Nermi Haskan Beyefendi’ye; eserin günyüzüne ç›kmas› için gerekli maddî kayna¤›n temini konusunda gösterdi¤i çabalar sebebiyle Say›n Tuncer Gülcü Beyefendi’ye ve nihayet eserin, “Alt›n fiehir” Üs- küdar’›m›za yarafl›r bir titizlikle haz›rlanarak okuyucuya ulaflmas›nda eme¤i bulunan di¤er zevata Üsküdarl›lar ve kültür camiam›z ad›na en derin flükranlar›m› sunuyorum. Sayg›lar›mla. Y›lmaz Bayat Üsküdar Belediye Baflkan› Önsöz âbe topra¤› say›lan ve bu yüzden “Belde-i Tayyibe” denilen, güzel ve tarihi Üsküdar K hakk›nda bugüne kadar baz› kitaplar yay›nland›. Fakat, bunlar›n hiç biri gerçek Üsküdar’› yans›tm›yordu. Bir k›sm› efsanelere dayand›r›lm›flt›. Ço¤u yaz›lar ise, makale fleklinde ve masa bafl›nda kaleme al›nm›flt›. Merhum, ‹brahim Hakk› Konyal› Beyefendi’nin eseri bir dereceye kadar ihtiyac› karfl›l›yordu. Fakat oradaki kitabeler de Osmanl›ca olarak yaz›lm›flt›. Bugünkü neslin bunu okumas›na imkân yoktu. Zaten kendi ifadesine göre de, eser aceleye getirilmiflti. Bu yüzden çal›flmama, dolaflarak ve mevcut kitabeleri yerinde, tekrar tekrar okuyarak bafl- lad›m. Di¤er yandan da arfliv çal›flmalar› yapt›m. Üsküdarl› oldu¤um için de beldeyi çok iyi biliyor ve tan›yordum. Bu yüzden girmedi¤im hiç bir yer mevcut de¤ildir. Bu arada, bir aç›k hava müzesi olan Karacaahmet Mezarl›¤›’n›n mevcut adalar›n› tarad›m. Topra¤a gömülü olanlar hariç bütün flâhideleri okudum. Bunu kitab›mda görmek mümkündür. Bu çal›flmalar›m on seneden fazla sürdü. Bu müddetin sonunda, haz›rlamak- ta oldu¤um ‹stanbul Tekkeleri adl› eserim için, baz› fleyh flâhidelerinin resimlerini çek- mek icab etti. Fakat ne yaz›k ki, yar›dan fazlas›n›n yok edildi¤ini hayretle gördüm ve çok üzüldüm. D›fl ülkelerin hiç bir mezarl›¤›nda bu flekilde haz›rlanm›fl flâhideler mevcut de¤ildir. Bunlar yaln›z Osmanl›’ya has sanat eserleridir. Bu yüzden korunmalar› lâz›md›r. Bu yap›lmad›¤› takdirde, gerek hat ve gerekse tafl sanat›n›n bu eflsiz numuneleri yok olup gidecektir. Eserde yaln›z “nefs-i Üsküdar” anlat›lm›fl ve onun ayr›lmaz parçalar› olan bölgeler hakk›nda aç›klamalarda bulunulmufltur. Kitap hacminin çok geniflleyece¤i düflüncesiyle Üsküdar’a ba¤l› oldu¤u halde Kuzguncuk, Beylerbeyi, Çengelköy, Vaniköy ve Kandilli beldeleri yaz›lmam›flt›r. Bu eserin bas›m›na büyük gayret sarf eden ve çok titiz bir çal›flma yapan Say›n Süleyman Nevzat Özdemir Beyefendi’ye, eseri ilk defa Üsküdar Belediyesi yetkililerine götürüp tan›tan Say›n Veli Saylam Beyefendi’ye, gayretlerini hiç bir zaman esirgemeyen Say›n Mustafa U¤ur Beyefendi’ye, her zaman kendisinden büyük yak›nl›k gördü¤üm ve eserin bas›lmas› için çok emek sarf eden Say›n Ahmet Tevfik Bozömer Beyefendi’ye, eserin bas›m› için gerekli maddî deste¤i sa¤layan Say›n Tuncer Gülcü Beyefendi’ye ve Üsküdar’a bunun gibi bir çok de¤erli hizmetler ifa eden de¤erli Belediye Baflkan› Say›n Y›lmaz Bayat Beyefendi’ye sonsuz teflekkürlerimi ve sayg›lar›m› sunar›m. Mehmet Nermi HASKAN Eser Hakk›nda E serin yay›na haz›rl›¤› konusunda bir kaç not: 1- Eser, say›n yazar›n tasnifine uygun olarak öncelikle tematik olarak bölümlere ay›r›lm›fl ve ard›ndan her bölüm içindeki konular, bafll›klar›n alfabetik s›ras› ile ifllenmifltir. 2- Eserin vücuda getirilmesi uzun y›llar gerektirdi¤inden kaç›n›lmaz olarak ortaya ç›kan bilgi - mevcut durum ayr›l›¤›n›n giderilmesi amac›yla yay›na haz›rl›k aflamas›nda eser bafl- tan sona gözden geçirilerek olabildi¤ince bilgilerin güncellenmesine çal›fl›lm›flt›r. Ancak her nas›lsa dikkatten kaçm›fl eski bilgiler ile kitap okuyucunun eline ulafl›ncaya kadar ge- çen sürede olas› de¤iflikliklerin kitaba yans›t›lamam›fl olmas›n›n hofl görülece¤ini umuyo- ruz. 2- Eserin yaz›m›nda genel olarak bugünkü söyleyifle ve Türk Dil Kurumu ‹mlâ K›lavu- zu’ndaki esaslara uyulmufltur. Bununla birlikte, al›nt›lardan ve tarihî metinlerin transk- ripsiyonundan kaynaklanan yaz›m farkl›l›klar›na rastlanacakt›r: Ahmet, Ahmed; Mah- mut, Mahmud; Abdülhamit, Abdulhamîd; kaptan›derya, kaptan-› derya; reisülküttap, re- isü’l-küttab; darüflflifa, darü’fl-flifâ gibi. Al›nt›larda kaynak metne sad›k kal›nmaya çal›fl›lm›flt›r. Arfliv vesikalar›, kitabeler gibi tarihî metinlerde de do¤ru telaffuzu sa¤layaca¤› düflünül- dü¤ü düzeyde transkripsiyon yap›lm›flt›r. Bu esnada okunuflu güçlefltirecek flekilde metnin iflaretlere bo¤ulmamas›na özen gösterilmifltir. 3- Metin, olabildi¤ince farkl› okumalara imkân verecek tarzda flekillendirilmeye çal›fl›l- m›flt›r: Kitabeleri gözden geçirmek isteyen okuyucunun di¤er metinlerden kolayl›kla ay›rt edebilmesi ya da kimi zaman kronolojik olarak haz›rlanan listelerin kolayl›kla takip edi- lebilmesi gibi. 4- Say›n yazar›n titizli¤ine uygun olarak, eserde bilgilerin olabildi¤ince çok görsel malze- meyle desteklenmesine çal›fl›lm›flt›r. Bu esnada imkânlar nisbetinde, foto¤raf, plân, kroki gibi görsel malzemenin ilgili oldu¤u konu içeri¤i ile ayn› sayfalara denk getirilmesine özen gösterilmifltir. 5- Her konuya iliflkin kaynakça, konunun sonuna eklenmifltir. Bundan baflka say›n yaza- r›n tercihine uygun olarak gerekli görülen yerlerde metnin içinde de -parantezle ay›r›lmak ve italik dizilmek suretiyle- kaynaklara at›flar yap›lm›flt›r. Konu sonunda ve metnin içinde geçen kaynakçalarda kimi zaman eser adlar› k›salt›larak verilmifltir. Bunun kar›fl›kl›klara sebep olmas›n› önlemek üzere 3. cildin sonuna eserin ta- mam› için geçerli ayr›nt›l› bir kaynakça listesi eklenmifltir. 6- Eserin tamam› için geçerli karma indeks 3. cildin sonunda yer almaktad›r. ‹ndekse ilifl- kin aç›klamalar için indeks bölümünün bafl›na bak›n›z. ‹Ç‹NDEK‹LER Sunufl .............................................................................................................................................................................. 5 AZ‹Z MAHMUD HÜDÂYÎ EFEND‹ TEKKES‹ CAM‹‹ ............................. 89 Önsöz .............................................................................................................................................................................. 7 BÂKÎ EFEND‹ CAM‹‹ (ABDÜLBÂKÎ EFEND‹ CAM‹‹) ................................. 114 Eser Hakk›nda ............................................................................................................................................. 9 BALABAN TEKKES‹ MESC‹D‹ ............................................................................................. 116 K›saltmalar ....................................................................................................................................................... 15 BAL‹ ÇAVUfi MESC‹D‹ (TUNUS