(1840-1849) Metin ÇATALKAYA YÜKSEK
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
BİR KAYNAK ÇALIŞMASI OLARAK TAKVİM-İ VEKAYİ (1840-1849) Metin ÇATALKAYA YÜKSEK LİSANS TEZİ Tarih Anabilim Dalı Danışman: Yard. Doç. Dr. Sedat BİNGÖL Eskişehir Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Mayıs, 2017 ÖZET TARİH ARAŞTIRMALARINA BİR KAYNAK OLARAK TAKVİM-İ VEKAYİ Metin ÇATALKAYA Tarih Anabilim Dalı Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mayıs 2017 Danışman: Yard. Doç. Dr. Sedat BİNGÖL Gazeteler, devletlerin ve milletlerin yaşadıklarını ve görüp geçirdiklerini kayıt altına alan birer hatırat gibidirler. Bu sebeple geçmiş dönemin gazeteleri üzerinde çalışma yapmak, sadece yazılmış metinleri bu günün diline tercüme etmek ya da aktarmak değildir. Bunların haricinde basın tarihi alanında yapılan çalışmalar, milletlerin ve devletlerin yaşadıkları olaylara verdikleri tepkileri yansıtır ve olayların geçtiği zamanlardaki ortaya atılan düşüncelerin ve görüşlerin anlaşılmasını sağlarlar. Takvim-i Vekayi Osmanlı Devleti’nde devlet eliyle çıkarılmış ilk gazetedir. Başlangıçta haftada bir yayınlansa daha sonraları düzensiz aralıklarla çıkarılmıştır. İlk sayısı 1 Kasım 1831 tarihinde çıkan Takvim-i Vekayi’nin yayınlanmasına II. Abdülhamid döneminde iki kez ara verilse de gazete yayın hayatını 4 Kasım 1922 tarihine kadar devam ettirmiştir. Gazete Türkçe süreli yayınların başlangıcıdır ve devlet eliyle çıkarıldığı için de devlet görüşünü yansıtmıştır. Takvim-i Vekayi hanedana ait haberleri, devlet kademelerine yapılan atamaları ve ülkenin herhangi bir yerinde meydana gelen hadiseyi yansıttığı gibi, aynı zamanda yabancı ülkelerdeki siyasi gelişmeler, bu ülkelerin Osmanlı Devleti ile ilişkileri ve dünyada meydana gelen sosyal, bilimsel ve teknolojik gelişmeler hakkında da haberler veriyordu. Takvim- Vekayi’nin bir başka önemi de 1860’lardan sonra yoğunlaşacak olan basım faaliyetlerine öncülük etmesidir. Takvim-i Vekayi’nin yukarıda sayılan özelliklerinden dolayı akademik çalışmalarda gazeteden daha çok faydalanılması ve araştırmacıların daha hızlı hareket edebilmesine imkân sağlamak amacıyla bu çalışma meydana getirildi. Gazetede yeralan haberler konularına göre tasnif edilerek, özet şeklinde, gazetelerin çıkış tarihlerine göre sıralanmıştır. Her haberin özetinin altına gazetenin çıkış tarihi, gazetenin sayısı ve haberin bulunduğu sayfa yazılmıştır. Anahtar Kelimeler: İlk Gazete, Gazete, Takvim-i Vekayi, Basın Tarihi, 19. Yüzyıl, Osmanlı’da Basın ve gazetecilik iii ABSTRACT TAKVIM-I VEKAYI AS A SOURCE FOR HISTORICAL STUDIES Metin ÇATALKAYA Departmant of History Anadolu University, Graduate School of Social Sciences, May 2017 Adviser: Asst. Prof. Sedat BİNGÖL Newspapers are like memoirs that keep the records of the experiences of nations and states. Thus studying on newspapers of the past times is not translating or transferring their texts into today’s language. Besides, studies on the area of press history reflect the reactions of nations and states to the events they lived, and help understand the thoughts and opinions of the time. Takvim-i Vekayi is the first newspaper officially published by the Ottoman Empire. Although it was published once a week initially, its frequency later became irregular. The first issue appeared on November 1st, 1831, and although its publication was interrupted twice during the rule of Abdülhamid II, the newspaper continued to circulate until November 4th, 1922. It signifies the beginning of Turkish periodicals, and as it was the government’s paper, it reflected the official point of view. Takvim-i Vekayi reported news not only concerning of the Ottoman dynasty, appointments to government positions or any developments taking place throughout the country, but also of political developments in foreign countries and their relations with the Ottoman Empire, as well as social, scientific and technological developments taking place across the world. The paper is also important because it played a crucial role for the printing business that would intensify after 1860’s. Due to the aforementioned qualities of Takvim-i Vekayi, this study aims to facilitate the use of the newspaper in academic studies in a more efficient way and thus help researchers to research in a quicker fashion. The reports of the newspaper were classified by subjects and then sorted chronologically with their summaries. Each summary is given an endnote indicating the issue date, the issue number, and the page number of the coverage. Key Words: First Newspaper, Newspaper, Takvim-i Vekayi, Press History, 19th Century, Press and Journalism in the Ottoman Empire iv ÖNSÖZ Bugün dünya üzerinde basın ve medyanın insan üzerindeki etkisini yadsınamaz bir gerçektir. Bu bağlamda gazeteler de insan hayatının bir parçası olmuş durumdadır ve ilk çıktıkları zamanlardan beri insanlar için haber alma ve bilgi edinme vasıtasıdır. Bu kadar iç içe olduğumuz gazetelerin Türklerdeki tarihine baktığımız zaman ilk göze çarpan, ilk Türkçe gazete olan Takvim-i Vekayi olacaktır. İlk sayısı 1 Kasım 1831 tarihinde çıkan Takvim-i Vekayi Abdülhamit II döneminde iki kez yayın hayatına ara verse de 4 Kasım 1922 tarihine kadar devam etmiştir. Bu yönüyle Osmanlı Devleti’nin yaklaşık olarak son yüz yılına şahitlik etmiştir ve dönemi çalışanlar için iyi bir kaynaktır. Bu sebeple Takvim-i Vekayi üzerinde çalışma yapmak büyük önem arz etmektedir. Yukarıdaki sebeplerden dolayı bu çalışmayı yapmaya karar verdik. Öncelikle bu konuda beni cesaretlendiren ve her zaman destek olan danışman hocam Sayın Yard. Doç. Dr. Sedat BİNGÖL’e ne kadar teşekkür etsem azdır. Ayrıca tez savunma jürimde bulunma inceliğini gösteren Sayın Prof. Dr. Ayla EFE’ye ve Sayın Doç. Dr. Hayrettin PINAR’a çok teşekkür ederim. Son olarak her zaman varlığıyla beni tamamlayan eşim Nur Manolya Şen ÇATALKAYA’ya teşekkür ederim. Eskişehir-2017 v İÇİNDEKİLER Sayfa JÜRİ VE ENSTİTÜ ONAYI……………………………..……………………............ii ÖZET………………………………………………………………..…………...........iii ABSTRACT……………………………………………………….…………….…….iv ÖNSÖZ…………………………………………………………….…………….…….v ETİK İLKE VE KURALLARA UYGUNLUK BEYANNAMESİ…………………..vi İÇİNDEKİLER……………………………………………………………………….vii KISALTMALAR…………………………………….………………………............xiv GİRİŞ…………………………………………………………………….....................1 BİRİNCİ BÖLÜM 1.UMUR-ÜD DÂHİLİYE………………………………………………….…….......14 1.1.Saray Fertleri İle İlgili Haberler…………………………………….............14 1.1.1.Hanedan mensupları hakkındaki haberler…………….……..............14 1.1.2. Doğum ve ölümler hakkındaki haberler…………………. ….....…...15 1.1.3.Evlilik, düğün ve sünnet haberleri………………………………......21 1.1.4.“Nakl-i Hümayun”lara ilişkin haberler………………….…………..22 1.2.Padişah Hakkında Çıkan Haberler…………………………………….……24 1.2.1.Hak-ı Paye yüz sürmek ve huzura çıkmakla ilgili haberler…….…...25 1.2.2.Yurt gezileri hakkında çıkan haberler……………………….………29 1.2.3.Ziyaretler ve ziyafetler hakkındaki haberler………………….……..29 1.2.3.1.Ziyaretlere dair haberler…………………………….….…….29 1.2.3.2.Ziyafetlere dair haberler………………………………..…….30 1.2.4.Teftişler………………………………………………………..…….31 vii Sayfa 1.2.4.1.İdari içerikli teftişler………………….….…………………….31 1.2.4.2.Askeri içerikli teftişler………………………………………..32 1.2.4.3.Baruthane-i amire teftişleri ve baruthaneye ilişkin haberler ….33 1.3.Tören ve Merasimlere Dair Haberler………………………………………..35 1.4.Saray Efradı İle İlgili Diğer Haberler…………………………….………….36 1.5.Yönetim……………………………………………………………….……..37 1.5.1.Atamalar………………………………………………………….…..37 1.5.1.1.İdari anlamda yapılan aziller ve atamalar…………………….37 1.5.1.1.1.Nazırlıklar, emanetler ve müdürlüklerdeki atama ve aziller……………………..............................................37 1.5.1.1.2.Meclis ve şuralar için yapılan tayinler ve aziller….…..55 1.5.1.1.3.Taşra idaresi için yapılan aziller ve atamalar….……..70 1.5.1.2.Memuriyetler için yapılan aziller ve atamalar……….………107 1.5.1.2.1.Kethüdalıklara yapılan tayinler………………………107 1.5.1.2.2.Çeşitli memurluklara yapılan atamalar………………122 1.5.1.3.İlmiyye Mensupları Hakkındaki Atamalar…………….…….151 1.5.1.3.1.Kadılık, mollalık ve müderrisliklere yapılan tayinler ve süre uzatımlarına dair haberler…………………..…...151 1.5.1.3.2.Dini makamlar hakkındaki tayinlere dair haberler…...173 1.5.1.3.3.İlmiye mensupları hakkındaki atamalarla ilgili karışık haberler………………………………………….……177 1.5.1.4.Diğer birtakım atamalar ve terfiler………………….……….180 1.5.2.Yönetimle ilgili diğer haberler……………………………….……..182 1.6.Nişan, Berat, İhsan, Tevcih ve Taltif………………………………………183 viii Sayfa 1.6.1.Tevcihat-ı Hümayunlara dair………………………………….……271 1.6.2.İnayet……………………………………………………………..…272 1.6.3.Arpalık tahsisi hakkındaki haberler……………………….………..273 1.7.Nizam Hakıında Çıkan Haberler…………………………………..…....….278 1.7.1.İdari nizam hakkınca çıkan haberler………………………..………278 1.7.2.Askeri nizama ilişkin haberler………………………………..….….282 1.7.3.Günlük hayat ve diğer konulardaki nizam hakkında………..…....…283 1.7.4.Nizama ilişkin diğer haberler……………………………..…….…...283 1.8.Hatt-ı Hümayun Suretleri……………………………………….……...…..284 1.9.Rütbe Tenzili, Ceza, Sürgün, Af ve Emeklilik………………………....…..285 1.9.1.Rütbe tenzili, ceza, sürgün, af ve emeklilikle ilgili haberler…...…...285 1.10.Askeriye…………………………………...…………………………...…288 1.10.1.Atama ve terfi ile ilgili haberler………………………………...…288 1.10.2.İkmal ve mühimmat………………………………………..….…..346 1.10.3.Donanma ile ilgili haberler………………………………………...346 1.10.4.Tersane-i amire ve gemi yapımı ile ilgili haberler…………...……348 1.10.5.Birlik eğitimlerine dair haberler…………………………..….……350 1.10.6.Askeriye ile ilgili karışık ve diğer haberler………………..….…...351 1.11.Osmanlı Devleti’nde Millet Sistemi İçinde Yer Alan Gayrimüslimlere Dair Haberler…………………………………………...……………………...364 1.11.1.Rum Milleti………………………………………………...…..…364