Kraliçe Victoria'nin Taç Giyme Töreni Ve Fethi Ahmed Pasa (Queen
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
kraliçe vıctorıa’nın taç giyme töreni ve fethi ahmed paşa OSMANLI TARİHİ prof. ömer eğecioğlu Fethi Ahmed Paşa Osmanlı tarihinde birçok ilke imza atmış bir devlet adamı. Karantina uygulamalarından çeşm-i bülbül yapımına, Dolmabahçe Sarayı’nın dekorasyonundan Haliç’te yolcu vapuru işletmeciliğine kadar birçok işe el atmış. Sultan II. Mahmud’un damadı, Sultan Abdülmecid’in kayınbiraderi ve arkadaşı olarak büyük nüfuz ve servet sahibi olmuş. Bu nedenle hem çok dost, hem de çok düşman edinmiş. Bu makalede Fethi Ahmed Paşa’nın Kraliçe Victoria’nın taç giyme töreninde bulunup bulunmadığı konusunu ele alacağız. Osmanlı tarihinde ad bırakmış çok sayıda kişinin biyografisinin yer aldı- ğı bir temel eser olan Sicill-i Osmanî, Fethi Ahmed Paşa hakkında da bilgi veriyor. Elçilik yaptığı zamanlarla il- gili olarak kendisinin Haziran 1835’te Avusturya imparatorunu tebrike memuren Viyana geçici elçisi olup, daha sonra Temmuz-Ağustos 1836’da asaleten Viyana elçisi, Şubat 1838’de Londra elçisi, Nisan 1838’de ise Paris elçisi olarak atandığını öğreniyoruz. Sicill-i Osmanî’de sözü geçen bir di- ğer husus ise Fethi Ahmed Paşa’nın İngiltere kraliçesinin taç giyme me- rasiminde, Londra’da Osmanlı Devle- ti temsilcisi sıfatıyla bulunduğudur.1 fethi ahmed paşa 19. yüzyılda yaşamış Osmanlı asker ve devlet adamı olan Fethi Ahmed Paşa, 1801 doğumlu. Dünyaya geldi- ği yer İstanbul’da Eyüp semti. Ailesi Rodos’tan geldiği için Rodosizade, II. Kraliçe Victoria’nın Mahmud’un kızı Atiye Sultan ile ev- Londra lendiği için de “damat” olarak bilini- Westminster yor. Zamanın sultanı ile hem arkadaş, Abbey’deki taç giyme töreni, 28 hem de akraba olarak devlet işlerinde Haziran 1838. büyük nüfuz sahibi olan Fethi Ahmed John McGilchrist, The Paşa’nın yaptıkları arasında çok sayı- Public Life of Queen 2 Victoria, Cassell, da olumlu atılım olduğu gibi Sultan’a Petter, and Galpin, Londra, 1869. olan yakınlığına dayanarak kişisel çı- karları için yaptığı ve olumsuz değer- Fethi Ahmed Paşa üzerine yazıl- “Osmanlı Devleti’ni temsilen İngiltere lendirilen uygulamaları da var. 1858 mış yazıların çoğunda kendisi- Kraliçesi Victoria’nın taç giyme me- yılında İstanbul’da ölen Fethi Ahmed nin Kraliçe Victoria’nın taç giyme rasiminde bulunmuş ve sonra da asıl TEMMUZ 2011 10 Paşa Divanyolu’nda II. Mahmud Tür- merasiminde Londra’da Osmanlı görevi Paris sefaretine gitmiştir.” 211 besi bahçesinde gömülüdür. İmparatorluğu’nun temsilcisi olarak bulunduğu belirtiliyor. Bu minvalde Fethi Ahmed Paşa’nın taç giyme me- Fethi Ahmed Paşa’nın hayat hikâyesi bilginin verildiği kaynaklar arasında rasimi için II. Mahmud’un temsilcisi kısaca şöyle: Kendisi 1828 sene- Tahsin Öz’ün “Ahmet Fethi Paşa ve olarak Londra’ya gönderildiği elbette sinde binbaşı olarak Osmanlı-Rus Müzeler” adlı 1949 tarihli makalesi- ki doğru. Ama Victoria’nın taç giyme Savaşı’na katılarak 1830’da fe- ni,4 Mehmet Nermi Haskan’ın Yüzyıl- törenine Osmanlı Devleti’nin temsil- TOPLUMSAL TAR‹H rik (tümgeneral) rütbesini aldı ve lar Boyunca Üsküdar,5 Eser Tutel’in cisi olarak katılan kişi Fethi Ahmed 1831’de Fethi Paşa oldu. Önce padi- Gemiler...Süvariler... İskeleler... Paşa değil, zamanın Londra büyükel- şahın yaveri olan Fethi Ahmed Paşa, kitaplarını,6 yabancı kaynaklardan çisi Sârim İbrahim Paşa olmuş. 1833’te Viyana’ya büyükelçi olarak ise Wendy Shaw’un Possessors and I. Ferdinand’ın tahta çıkış törenin- Possessed: Museums, Archaeology, Fethi Ahmed Paşa. de Osmanlı İmparatorluğu’nu tem- and the Visualization of History 7 Necdet Sakaoğlu sil etti. Daha sonra müşir (mareşal) in the Late Ottoman Empire, Max ve Nuri Akbayar, rütbesi ile Aydın valiliği ve Paris bü- Kortepeter’in The Ottoman Turks: A Milestone on Turkey’s Path of yükelçiliği yaptı. 1835’te Moskova’da Nomad Kingdom to World Empire,8 Westernization, Sultan Abdülmecid, Osmanlı İmparatorluğu’nu temsil Chris Hellier’in Splendors of Istan- Denizbank Yayınları, etti. Çeşitli ülkelerde elçilik yap- bul: Houses and Palaces Along the 2002. tı. Daha sonra Ticaret Nazırı olarak Bosporus9 kitaplarını sayabiliriz. çalıştı. Abdülmecid’in tahta çıkma- sıyla Meclisi Vâlâ üyesi ve sonra da Fethi Ahmed Paşa’nın mezar taşında- başkanı oldu. Harbiye Nazırı ve Top- ki kitabesinde verilen hayat hikâyesi hane Müşiri görevlerinde bulundu. içinde de aşağıdaki sözcükleri bulu- Beykoz’da porselen fabrikasını ku- yoruz: ran, karantina merkezlerini yaratan ve Osmanlı’da ilk müzenin temelini Taç giyme töreni kutlamalarının atan kişi olarak biliniyor. Kendisi resmi açılışı ayrıca papa ile görüşen ilk Osmanlı olarak 10 Mayıs 1838’de devlet adamıdır. Buckingham Sarayı’nda Azmi Süslü’nün Osmanlı sefirleri ve verilen baloda Kraliçe Victoria yazdıkları seyahatnameler üzeri- ve Prens Albert ne yaptığı çalışmada Fethi Ahmed dans ederken. Paşa’nın büyükelçilik görevi aldı- Joseph Wechsberg, The Waltz Emperors, ğı yerler ve dönemler Avusturya G. P. Putnam’s Sons, 1835, Avusturya (2. kez) 1836, İn- New York, 1973. giltere 1838, ve Fransa 1838 olarak veriliyor.2 Faik Reşit Unat da Osman- lı Sefirleri ve Sefaretnameleri adlı kitabında Osmanlı Devleti tarafından muhtelif memleketlere gönderilmiş olan elçilerin listesini verirken Fethi Ahmed Paşa’nın 1834 ve tekrar 1835 tarihlerinde Fransa’ya büyükelçi olarak atandığını, Büyük Britanya hükümeti nezdinde gönderilmiş olan Türk elçilerinin listesini verirken de Fethi Ahmed Paşa’nın 1838 tari- hinde “Sefaret-i Mahsusa (Kraliçe Victoria’nın Taç Giyme Merasimi)” nedeni ile Londra’ya gönderilmiş olduğunu yazıyor.3 Tabii Londra’ya gönderilmiş olması oraya vaktinde varıp taç giyme töreninde Osmanlı’yı 3 temsil ettiği anlamına gelmiyor. kraliçe vıctorıa Victoria’nın taç giyme töreni tahta çı- St. James Street, Pall Mall, Cockspur kışından tam bir sene 8 gün sonra, 28 Street, Charing Cross, Whitehall, Par- 1838’in başlarında genç kraliçe Haziran 1838’de gerçekleşti. Taç giy- liament Street yolu ile törenin yapı- Victoria’nın taç giyme merasiminin me töreni kutlamalarının resmi açı- lacağı Westminster Abbey’e geldi. heyecanı İngiltere’yi baştan aşağı lışı ise 10 Mayıs 1838’de yeni restore Saat 11.00’den itibaren yabancı devlet sarmıştı. Victoria İngiltere tahtına 18 edilmiş olan Buckingham Sarayı’nda adamları ve büyükelçiler Westmins- yaşında, hükümdarlık hakkı kendi- verilen bir balo ile yapıldı. Genç ter Abbey’de kendilerine tahsis edil- sinden önce gelen beş akrabası; ba- kraliçenin taç giyme gününde geçit miş localarda yerlerini almaya başla- bası, dedesi ve üç amcası ölünce çık- törenini izlemek üzere Londra’ya ge- dılar. Bir süre sonra kendisine eşlik OSMANLI TARİHİ eden ve bembeyaz giysilere bürün- müş olan sekiz nedimesi ile genç Vic- Fethi Ahmed Paşa’nın taç giyme merasimi için II. toria Westminster Abbey’e girdi. Taç 11 Mahmud’un temsilcisi olarak Londra’ya gönderildiği giyme töreni beş saatten fazla sürdü. elbette ki doğru. Ama Victoria’nın taç giyme törenine kortej Osmanlı Devleti’nin temsilcisi olarak katılan kişi Fethi Victoria hakkında 1840 yılında ya- Ahmed Paşa değil, zamanın Londra büyükelçisi Sârim zılmış çok geniş kapsamlı bir kitapta Buckingham Sarayı’ndan Westmins- İbrahim Paşa olmuş. ter Abbey’ye seyreden kortejde yer alan yabancı devlet adamları ve elçi- ler detayları ile verilmiş.12 Bu sırala- tı. İngiltere’ye 1837’den 1901’e kadar len meraklıların sayısı dörtyüz binin maya göre kortejde bando ve süvari tam 63 yıl hükümdarlık eden Victoria üzerindeydi. Taç giyme merasimin- takımından sonra İngiltere’deki dai- 1840’ta çok severek evlendiği kuzeni den önce Londra ve çevresi bir aya mi büyükelçiler ve devlet adamlarının Prens Albert’in 1861’deki erken ölü- yakın süreyle düzenlenen konserler, arabaları yer almış. Bunları takiben münden sonra ömrünün sonuna ka- balolar ve açık hava partilerine sahne yer alan büyükelçiler ve olağanüstü dar yas tuttu. Uzun süren hükümdar- oldu. Merasim günü yer gök sürekli ortaelçiler aşağıdaki gibi sıralanıyor: lığının sonunda Victoria’nın geriye top atışları, çalan çanlar, bağırıp ça- bıraktığı izlenim, muhafazakârlık ve ğıran insanlar ve müzik toplulukla- “Osmanlı temsilcisi olarak Fethi Ah- orta sınıfın tutucu değer anlayışını rının aynı anda çıkardığı gürültü ile med Paşa’yı veren bu listenin aynısı sembolize eden asık suratlı yaşlı bir inliyordu. Bir gece önceden yollarda bir Amerikan gazetesinde de yayın- duldur. Ama gençliğinde ne kadar yer kapıp kamp yapanlarla beraber lanmış.13 Ayrıca 19. yüzyılın önemli ha- hayat dolu olduğu 1838’deki taç giy- binlerce kişi kraliçenin kortejini gör- berlerinin toplandığı Newspaper Re- me merasimi şenliklerinde verilen mek için yollara dökülmüştü. Gün, sa- ader adlı kitabın Kraliçe Victoria’nın bir partiden sonra hatıra defterine bah saat dörtte yapılan top atışları ile taç giyme töreni ile ilgili makalesinde yazdığı “Sabah saat dördü geçene başladı. Saat 10’da kortej Buckingham törene katılan yabancı devlet adamla- kadar dansettim...” sözlerinden an- Sarayı’ndan yola çıkarak bir buçuk rının listesinde Türkiye temsilcisi Ah- laşılıyor. saat sonra Constitution Hill, Picadilly, med Paşa olarak veriliyor.”14 Kraliçe Victoria’nın taç giyme töreninde bindiği araba. Litograf H. N. King. The Duke of Argyll, 4 V. R. I. Her Life and Empire, Harpers & Brothers, 1901, s. 86. Bu listelere göre Fethi Ahmed Paşa, Bunlara ek olarak Londra’da yayınla- olmak üzere dün akşam Regent’s sultanın olağanüstü temsilcisi olarak nan Ağustos 1838 tarihli Gentleman’s Park’taki Türk büyükelçiliğine vasıl yer alıyor gibi görünüyor, ama bu sı- Magazine adlı dergi de tören alayın- oldu.” (21 Ağustos 1838) TEMMUZ 2011 ralamada verilen sadece protokolün da yer alanların listesini verirken 211 önceden