Indirmenin, Ihtiyaç Sahibinin Onurunu Korumanın, Dünyanın Nere- Sinde Bir Mazlum Varsa Yarasını Sarmanın, Gözyaşını Silmenin Mücadelesini Veriyoruz

TÜRK KIZILAYI TARİH DİZİSİ

Türk Kızılayı, Türk Halkının dünyaya uzattığı merhamet eli olarak yak- laşık bir buçuk asırdır ulvi bir görevi büyük bir özveri ile yerine getirmekte- dir. Kurulduğu 1868 yılından bu yana halkımızın ve özellikle yakın coğrafi komşularımızın başına gelen her türlü felâkette görev alan ve tarihe tanıklık eden Türk Kızılayı, maalesef bu tanıklığını ilgililere ve yeni nesillere taşıya- cak çalışmaları ihmal etmiştir. Elbetteki yapılan her türlü yardım çalışmasının yazışmaları Türk Kızılayı arşivlerindeki yerlerini almıştır. Ancak, bu çalışmaları arşivlerden kurtarmak ve yardımlaşma duygusunun cisimleşmiş hali olan Türk Kızılayı’nın anlata- cak eserleri haline getirmek bizler için tarihi bir görev olmuştur. Bu görevi yerine getirebilmek amacıyla bir çalışma başlatılmıştır. Türk Kızılayı Kitaplığı olarak adlandırılan bu çalışmada ilk olarak Kızılayımızın tarihine ışık tutacak belgelerin kitaplaştırılması hedeflenmiştir. Zaman için- de ise güncel çalışmalar kitaplaştırılacaktır. Türk Kızılayı, tarihi tanıklığıyla dünün daha iyi anlaşılmasına, bugünün bu bilgiler ışığında değerlendirilme- sine ve geleceği planlarken ulusumuzun geçirdiği acılı sürecin bilinmesinde büyük yararlar görmektedir. Türk Kızılayı Kitaplığı serisinin oluşumuna fikirleri ve emekleriyle destek veren herkese teşekkürü bir borç biliriz. Padişah'ın Himayesinde OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Hazırlayanlar Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Koordinatörler Belgin Duruyürek Şahin Cengiz

Kapak Fotoğrafı Osmanlı Kızılay Cemiyeti Genel Merkezi Binası önünde Hasta ve Yaralı Arabası

Yapım Rıhtım Ajans & Yayınevi • www.rihtimajans.com

Baskı ve Cilt Özel Matbaası • (0312) 230 66 03

ISBN 978-605-5599-14-0

1. Baskı, Ankara, Aralık 2013, 1.000 Adet

TÜRKİYE KIZILAY DERNEĞİ Ataç-1 Sokak Nu: 32 Yenişehir/Ankara T: +90 312 430 23 00 • F: +90 312 430 01 75 http://www.kizilay.org.tr • [email protected] Padişah’ın Himayesinde OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Hazırlayanlar: Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER Msc. Ramazan TUĞ

Ankara 2013

SUNUŞ

Osmanlı Devleti, 19. Yüzyılın ortalarından itibaren devletin idari yapısı, tarihi ve coğrafyası ile ilgili “sâlnâmeler” yani günümüz Türkçesiyle “yıllıklar” hazırlatmıştır. Daha sonra bu gelenek yayılmış, kişisel ve kurumsal yıllıklar da hazırlanmıştır. Bir kısmı günümüze kadar ulaşan bu eserler, tarihe ışık tuttukları gibi çok önemli bilgileri de günümüze ulaştırmışlardır. Hilâl-i Ahmer adıyla Osmanlı’da faaliyet gösteren ve günümüze miras kalan Türk Kızılayı’nın, 1911 – 1913 dönemini kapsayan yıllığı da bizlere kalan önemli bir mirastır. Her ne kadar ismi “yıllık” olsa da elinizde tuttuğunuz eserin sayfaları birer anahtardır. Çevirdiğiniz her sayfa, kilidinin içerisinde dönen bir anahtar misali yeni kapıları açar. O kapıların ardında, yüce insani değerlerin nesneleşmiş hâli olan Kızılay ve Kızılaycılar sizi beklemektedir. Sadece Hilâl-i Ahmer’in ya da günümüzdeki adıyla Türk Kızılayı’nın değil, O’nun bağlı olduğu uluslararası insani yapının detayları ve felsefesi de bu sayfalarda gizlidir. Bu özelliği ile “Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Sâlnâmesi” uluslararası bir eser niteliğindedir. Bu eser, Dünyada iyilik hareketinin hangi şartlarda doğduğu ve nasıl günümüze ulaştığının anlaşılmasına da rehber olacaktır. Bizler bugün, böyle bir geçmişin izlerini taşımanın haklı gururunu yaşıyoruz. O izler, bu iyilik çınarının gövdesinden hiç silinmesin diye çabalıyoruz. İnsan acısını dindirmenin, ihtiyaç sahibinin onurunu korumanın, dünyanın nere- sinde bir mazlum varsa yarasını sarmanın, gözyaşını silmenin mücadelesini veriyoruz. Gücümüzü insanlıktan, gücümüzü tarihimizden alıyoruz. Bugün de yıllıklarımız var. Ülkemizin ve dünyanın dört köşesinde, geceleri- ni gündüzlerine katarak hizmet eden Kızılaycıların yazdığı insanlık destanı, yıllıklarımızdaki yerini alıyor. Ancak, bugünkü çabaları doğru anlamak için de elinizdeki eseri okumak ve anlamak gerekir. İlgi ve keyifle okuyacağınıza inandığım, tarihe ışık tutan bu önemli eserin hazırlanmasına katkı sağlayan herkese şükranlarımı sunarım.

Ahmet Lütfi AKAR Türk Kızılayı Genel Başkanı

V ÖNSÖZ

Hilâl-i Ahmer Sâlnâmesi, Osmanlı Devleti’nin son dönemini inceleyen araştır- macıların en sıklıkla başvurdukları ana kaynaklardan birisidir. Çünkü bugün Kızılay olarak tanıdığımız Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti; hastanelerin kurulması ve sağlık hizmetleri, aşhanelerin açılması, muhacirlerin taşınması ve yerleştirilmesi, temel ihtiyaç malzemelerinin üretilmesi ve dağıtımı, hem- şirelik eğitimi gibi birbirinden çok farklı faaliyetleri birlikte yürütmüştür. Cemiyetin faaliyetleri tarihimizin değişik yönlerini kapsadığından, Sâlnâme de tarihin farklı alanlarıyla ilgilenen geniş bir araştırmacı gurubuna hitap etmektedir. Bu sebepledir ki, Hilâl-i Ahmer Sâlnâmesi’nin sayın Ahmet Zeki İzgöer ve Ramazan Tuğ tarafından Latin harflerine çevrilmesi ve ayrıca da metnin günümüz okurunun kolayca anlayabileceği bir dil ile sadeleştirilmesi büyük bir hizmet olmuştur. Böylece, yalnızca Osmanlıca bilen araştırıcılar değil, yakın tarihimizle ilgilenen öğrenciler, öğretmenler ve tarih meraklıları da kolayca ve doğru bilgi edinebileceklerdir. Uluslararası cemiyetin (Kızılhaç) de bir parçası olmakla birlikte, meşru ve ulusal bir cemiyet olarak Osmanlı Hilâl-i Ahmer yönetiminin özgür hareket edebilmesi günümüzde de örnek alınacak bir yapılanma içinde olduğu- nu gösterir. Hükümet tarafından tasdik edilmiş iç tüzüğünün ve denetimi- nin yanı sıra, Sâlnâme’de isimleriyle takdim edilen hanedan mensuplarının onursal üyeliklerinin, Cemiyetin saygınlığı kadar meşruluğu konusunda da katkısı olduğu anlaşılır. Yine, Askeriye ile yakın temas halinde çalışan Ce- miyet yönetiminin aynı zamanda birçok kararlar alıp yürütmesi, yöneticilerin önde gelenlerinin Darülfünun Tıp Fakültesi muallimleri olması gibi hususlar Cemiyet’in yardım hizmetlerinin kurumlar üstü bir önem taşıdığının delili- dir. Elinizdeki kitap, böyle bir Cemiyetin daha yakından ve kolayca tanınma- sına da hizmet etmiş olacaktır. Cemiyet’in kuruluş aşamaları, kurucuları, yönetmelikleri, bağış sahipleri, Cemiyet’te hizmet edenler, yurt içinden ve dışından ilişkide bulunulan diğer cemiyetler gibi hususlar hakkında Sâlnâme’de verilen bilgiler, Hilâl-i Ahmer’in Osmanlı toplumunda sosyal ve siyasî hayatın gelişmesindeki ön- cülüğüne de ışık tutar. Cemiyet üyeleri; kurucu üyeler, çalışan üyeler ve yar- dımcı üyeler adlarıyla üç kısma ayrılıp erkek ve kadın Osmanlılardan oluş- tuğu gibi siyasî, içtimaî, iktisadî ve ilmî heyetlerle diğer Osmanlı cemiyetleri de toplu olarak cemiyete katılabilirdi. Cemiyetin, “Fukaraperver Cemiyeti”, “Himaye-i Etfal Cemiyeti”, “Veremle Mücadele Cemiyeti” gibi diğer sosyal yardım cemiyetlerinin yanı sıra, yurt dışındaki Kızılhaç ve Kızılay’larla da yakın teması vardı. Özellikle, Müslüman Hint ve Mısır Hilâl-i Ahmer’le-

VI rinin savaş zamanında vermiş oldukları büyük desteğin hikâyesini de bu ki- tapta bulacaksınız. Sâlnâme, yakın tarihimizin acılı günlerinde, özellikle de Trablusgarp ve Balkan Savaşları sırasında verilen büyük mücadelenin askerî cephesinin yanı sıra sağlık ve sosyal yardım hizmetlerinin önemini ilk kay- naktan yansıtır. Cemiyetin başlıca amacı, savaş zamanlarında ordu hasta ve yaralılarının tedavilerine yardım etmek olduğundan, Cemiyet, kara ve deniz askerlerinin yardımcı sağlık heyeti anlamına da geliyordu. Bunun için orduyla işbirliği içinde sağlık heyetleri oluşturulur; sabit ve seyyar hastaneler kurulur ve yö- netilirdi. Meselâ, dönemin pek zor malî ve ulaşım şartlarına rağmen Trab- lusgarp Savaşı’nda Cemiyet mensuplarının fedakârca gerçekleştirdiği sağlık hizmetleri Sâlnâme’de anlatılmaktadır. Yaralıları taşımak ve tedavi etmek için karada seyyar hastaneler ile sefer hastaneleri, yardım heyetleri, sıhhiye trenleri, denizde de nakliye ve hastane gemileri hazırlama ve tedarik etme gö- revlerini üstlenen Cemiyet’in bu gibi faaliyetlerini ayrıntılarıyla Sâlnâme’den izlemek mümkündür. Hilâl-i Ahmer Cemiyeti aynı zamanda Osmanlı hanımlarının topluma açı- lan kapısı olmuştur. Hanım üyelerin Cemiyet’e bağış toplamasıyla başlayan faaliyetlerinin alanı giderek genişlemişti. Sâlnâme’den öğrendiğimize göre, yüz kurucu kadın üyeden yedisinin hanedan mensubu olması, devlet ileri gelenlerinin ve askerî erkânın eşleri, kızları ve kardeşlerinin Cemiyet’e üye olup Cemiyet’te hizmet vermesi Osmanlı kadınlarının toplum hayatına girmele- rini de teşvik etmişti. Cemiyet, başlattığı hemşirelik eğitimiyle de hanımla- rın meslek edinmesine katkıda bulunmuştu. Nitekim Trablusgarp ve Balkan Savaşları sırasında en büyük sıkıntı hastanelere hastabakıcı temininde çekil- mişti. Bu sebepledir ki, mükemmel görev yapabilecek bilgi ve beceri sahibi hastabakıcıların yetiştirilmesi Cemiyet’in ana hedefleri içindeydi. Eğitilmiş hemşireye olan büyük ihtiyacı gören Hilâl-i Ahmer Cemiyeti yöneticileri, gönüllü hastabakıcılık kurslarıyla hanımlar arasında hastabakıcılık mesleğine ilgi uyandırmıştı. Osmanlı hanımlarının sağlık ve sosyal yardım hizmetine katılmalarının tarihî bir kesitini de yine elinizdeki kitaptan izleyebilirsiniz. Cemiyetin aynı zamanda toplumun ve resmî kurumların ihtiyaçlarını kar- şılayacak bir takım üretim faaliyetlerini başarıyla yürütmesi Kızılay tarihini okuyan herkesi derinden etkileyen ve şaşırtan bir diğer husustur. Yokluk ve savaş zamanında kullanılmak üzere ucuz gıda ve araç-gereç temini, tarım faaliyetlerine girişilmesi, ambarlar kurularak gerekli malzemenin depolanması

VII ve imalathaneler kurularak ürünlerin çok ucuza elde edilmesi gibi faaliyetler, Cemiyet’in aynı zamanda bir üretim merkezi ve bir işletme olarak yapılan- dığına da dikkat çeker. Nitekim Balkan Savaşıyla birlikte felâketler birbirini izlemiş ve Balkanlar’dan Anadolu’ya can havliyle kaçarak göç eden on binlerce Türk ve Müslüman muhacirin ve savaş yaralısının İstanbul’a ve Anadolu’ya gelmesiyle birlikte başta kolera olmak üzere salgın hastalıklar da baş göster- mişti. Topraklarını, evlerini, mal varlıklarını kaybeden Rumeli halkının can korkusuyla Anadolu’ya sığınmalarıyla; sağlık, beslenme, barınma, temizlik gibi acil sorunlar da beraberinde gelmişti. Camiler, mescitler dolmuş; binlerce muhacir hayvanları ve arabalarıyla sokakta kalmıştı. Balkan Savaşının kaybıyla birlikte hasta, yaralı, yorgun ve perişan ordu birlikleri de Anadolu’ya yönelince hüküm süren fakirlik ve yokluk artmıştı. Cemiyet’in, muhacirlerin iskânı ve temel ihtiyaçlarının karşılanması, sağlık hizmetlerinin ve iaşelerinin düzenli bir biçimde görülmesi, yöneticilerin uzak görüşlülüğü ve mükemmel teşkilâtçılığı ile gerçekleşmişti. Sâlnâme, verilen hizmetin tafsilâtlı dökümle- rini de okuyucuya sunmaktadır. Kızılay’ın imkânları ihtiyacı olan herkese açıktır. Şubeleri ve komisyonları aracılığıyla yurt içinden ve dışından bağış toplayan Cemiyet’in ambarların- dan, imalathanelerinden ve görevlilerinden birçok şahıs ve kurum istifade et- miştir. Osmanlı Hilâl-i Ahmer Sâlnâmesi, Osmanlı Kızılay Cemiyeti’nin 1911- 1913 Yıllığı olarak birkaç yıl içinde ne denli yoğun, kapsamlı bir hizmetin ve- rildiğinin ispatıdır. Tarihimizin en acılı ve fakat en övünç verici kesitlerinden birine yakından ve kolayca ulaşmamızı sağlayan sayın Ahmet Zeki İzgöer’e ve Ramazan Tuğ’a teşekkür, böyle önemli bir eserin yayınına verdikleri destek ve katkılardan ötürü de başta Türk Kızılayı Arşiv Bölümü ve Kurumsal İletişim Bölümüne şükran borçluyum.

Prof. Dr. Nil SARI

VIII İÇİNDEKİLER

Sunuş V

Önsöz VI

İçindekiler IX

Kısaltmalar X

PADIŞAH’IN HIMAYESINDE OSMANLI KIZILAY CEMIYETI 1911-1913 YILLIĞI 1

İçindekiler 2

TAHT-I HIMÂYE-I HAZRET-I MÜLÛKÂNEDE OSMANLI HILÂL-I AHMER CEMIYETI 1329-1331 SÂLNÂMESI 291

İçindekiler 293

EKLER 593

I. Belgeler 594

II. Fotoğraf Altyazıları 712

KAYNAKÇA 716

IX KISALTMALAR

A. MKT. MHM Sadâret Mektubî Mühimme Kalemi BEO Bâbıâli Evrak Odası BOA Başbakanlık Osmanlı Arşivi Ca. Cemâziyelevvel DH. HMŞ Dahiliye Nezâreti Hukuk Müşavirliği Evrakı DH. İD Dahiliye Nezâreti İdare Evrakı DH. MUİ Dahiliye Nezâreti Muhaberat-ı Umumiye İdaresi Evrakı Dr. Doktor HH Hazine-i Hâssa DUİT Dosya Usulü İrâdeler Tasnifi HR. SYS Hariciye Nezâreti Siyasî Kısmı Evrakı HR. TO Hariciye Nezâreti Tercüme Odası Evrakı İ. DH İrâde Dahiliye İ. EV İrâde Evkâf İ. MBH İrâde MF. MKT Maarif Nezâreti Mektubî Kalemi MV Meclis-i Vükelâ Mazbatası Prof. Profesör S. Safer vs. vesâir Y. A. HUS Yıldız Arşivi Sadâret Hususî Maruzât Evrakı Yrd.Doç. Yardımcı Doçent Za. Zilka‘de

Padişah’ın Himayesinde

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

(sadeleştirme)

İstanbul Ahmet İhsan ve Ortakları Matbaacılık Osmanlı Şirketi İÇİNDEKİLER

1 KIZILHAÇ TARİHÇESİ...... 13 Ortaya Çıkışı-Cenevre Sözleşmesi-Gelişmesi-Lahey Sözleşmesi...... 13 2 KIZILAY TARİHİ...... 24 Teşebbüsler-Kuruluş-Kapanış-İhya-Kongreler-Teşkilât ve Tesisler-Heyetler...... 24 Kızılay Cemiyeti’nin 1911 senesinde oluşan birinci genel merkez heyeti...... 45 1911 senesinde oluşan birinci idare heyeti...... 46 Teşvik ve Tergib Encümeni...... 46 Maliye Encümeni...... 46 Fen ve İntihab-ı Memurîn Encümeni...... 46 Osmanlı Kızılay Cemiyeti Kadınlar Kısmı Kurucu Üyeleri...... 47 Kızılay fahrî kurucu üyeliğini kabul etmiş olan sultanlar hazretleri ile her sene vermeyi taahhüt ettikleri nakdî yardım miktarı...... 49 Kurucu üye hanımefendilerden yıllık bir liradan fazla yardım üstlenmiş olanlar...... 50 3 TÜZÜKLER...... 52 Osmanlı Kızılay Cemiyeti Ana Tüzüğü-Madalyalar Tüzüğü-Kızılay İşaretini Kötüye Kullanan ve Taklit Edenler Hakkında Ceza Maddeleri-Kızılay Haberleşmesinin Posta ve Telgraf Ücretlerinden Muafiyetine Dair Geçici Kanun-Hastane Memurları İçin Yönetmelik...... 52 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ ANA TÜZÜĞÜ...... 52 BİRİNCİ BÖLÜM Cemiyetin Kuruluş Şekli ve Amacı...... 52 İKİNCİ BÖLÜM Cemiyet Üyeleri ve İdare Teşkilâtı...... 53 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Genel Meclis...... 54 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Genel Merkez...... 55 BEŞİNCİ BÖLÜM Vilâyet Genel Meclisleri ve Merkezleri...... 57 ALTINCI BÖLÜM Şubeler...... 58 KIZILAY CEMİYETİ’NİN KADINLAR KISMI...... 58 YEDİNCİ BÖLÜM Cemiyetin Malî İşleri...... 59 SEKİZİNCİ BÖLÜM Cemiyetin Hükümetle Münasebetleri...... 59 DOKUZUNCU BÖLÜM Arma...... 60 ONUNCU BÖLÜM Genel Maddeler...... 61 OSMANLI KIZILAYI MADALYALARI TÜZÜĞÜ...... 61 Askerî Ceza Kanunu’na ilâve edilen Kanun Maddesi ile 194. Madde Zeyli Hakkında Geçici Kanun...... 63 Askerî Ceza Kanunu’na İlâve Edilen Kanun Maddesi...... 63 Askerî Ceza Kanunu’nun 194. Maddesine Zeyl Edilen Kanun Maddesi...... 63 Kızılay Cemiyeti Muhabere ve Yazışmalarının Posta ve Telgraf Ücretlerinden İstisnası Hakkında Geçici Kanun...... 64 Osmanlı Kızılay Cemiyeti Hastaneleri Görevlilerine Ait Yönetmelik...... 64 Hastane Çalışanları ve Baştabibin Görevleri...... 64 Baştabip...... 65 Operatörün Görevleri...... 66 Operatör Muavininin Görevi...... 67 İç Hastalıkları Tabibinin Görevleri...... 67 Tabip Muavininin Görevi...... 68 Eczacının Görevi...... 68 İdare Memurunun Görevleri...... 69 Kâtibin Görevi...... 70 Vekilharç ve Ambarcının Görevleri...... 70 Başhastabakıcıların Görevleri...... 72 Hastabakıcıların Görevleri...... 72 Havancının Görevi...... 73 Aşçı ve Yamakların Görevleri...... 73 Meydancıların görevleri...... 74 Hastalar...... 74 4 TRABLUSGARP’TA KIZILAY...... 75 Trablusgarp-Hums-Bingazi Hastaneleri...... 75 Trablusgarp Hastanesi...... 76 Hastane Kadrosu ...... 81 Hums Hastanesi...... 81 Hastane Kadrosu...... 82 Bingazi Hastanesi...... 83 Hastane Kadrosu...... 84 5 BALKAN SAVAŞI’NDA KIZILAY...... 85 Birinci Kararlar-Hastaneler Programı-Gereçleri-Aş Mevkileri-Kadırga-Üniversite- Vefa-Demirkapı-Ayastefanos-Hadımköy-Ömerli-Selanik-Edirne-Üsküp-Çanakkale- Gelibolu-Muhacirler-Cambridge Hasta Nakliye Vapuru-Seyyar Hastaneler...... 85 Yatak Gereçleri...... 86 Giyecek...... 86 Sofra Gereçleri...... 87 Mutfak Gereçleri...... 87 Kiler Gereçleri...... 87 Hamam Gereçleri...... 88 Mefruşat...... 88 Çeşitli Eşya...... 88 Tedavi Gereçleri...... 88 Eczane Gereçleri...... 89 Hastaneler...... 90 Aş Mevkileri...... 91 Kadırga Hastanesi...... 92 Kadırga Hastanesi Kadrosu...... 93 Hastabakıcılar...... 94 İstanbul Üniversitesi Hastanesi...... 97 Hastane Kadrosu...... 97 Üniversite Hastanesi’nde fahrî olarak hizmet edenler...... 98 Vefa Hastanesi...... 100 Vefa Hastanesi Kadrosu...... 101 Demirkapı Hastanesi...... 101 Muhacirler Hastanesi...... 102 Hastane Kadrosu...... 102 Ispartakule Hastanesi...... 103 Hastane Sağlık Heyeti...... 103 Hadımköy Hastanesi...... 104 Hastane Kadrosu...... 106 Ayastefanos Hastanesi...... 106 Hastane Kadrosu...... 107 Selanik Hastanesi...... 108 Hastane Kadrosu...... 108 Edirne Hastanesi...... 109 Üsküp Hastanesi...... 111 Hastane Kadrosu...... 112 Gelibolu Hastanesi...... 113 Hastane Sağlık Heyeti...... 114 Çanakkale Hastanesi...... 115 Sağlık Heyeti...... 115 Seyyar Hastane...... 116 Hastane Kadrosu...... 116 Cambridge Hasta Nakliye Vapuru...... 116 Cambridge Sağlık Heyeti Kadrosu...... 117 Taşkışla Hastanesi...... 118 Kandilli Hastanesi...... 118 Sağlık heyeti...... 119 Şişli’de Klimov Hastanesi...... 119 Hastane Sağlık Heyeti...... 120 6 GENEL SAĞLIK HEYETLERİ...... 121 İstanbul’da Kurulan Hastaneler-Teşvikiye Hastanesi-Bebek Hastanesi-Kadıköy Hastanesi-Moda’da Şifa Hastanesi-Erenköy Hastanesi-Dışardan Gelen Yardım Sağlık Heyetleri: Mısır Kızılayları-Hind Kızılayları-Romanya Kızılayı-İngiliz Kızılayı- Romanya, İngiliz, Almanya, Avusturya ve Macaristan, Belçika, İsveç, Amerika, Felemenk, Fransa, Rusya Kızılhaç Sağlık Heyetleri-Diğer Hastanelerde Münferit ve Fahri Olarak Hizmet Eden Hamiyet Sahipleri...... 121 Teşv ik iye Hastanesi...... 121 Fahrî olarak hizmet eden genel sağlık heyeti ve memurlar...... 122 İdare Komisyonu...... 122 Sağlık Heyeti...... 122 Operatörler...... 122 Sabah Tedavilerine Devam Eden Doktorlar...... 122 Eczacılar...... 122 Cerrahlar...... 123 Mekteb-i Tıbbiye talebelerinden...... 123 Kâtip ve Memurlar...... 123 Pansumancılar...... 123 Dağıtıcılar...... 123 Dâhiliye Subayları...... 123 Fransız Kızılhaç Kadınlar Birliği Cemiyeti üyelerinden:...... 124 Osmanlı kadınlarından:...... 124 Bebek Hastanesi...... 124 Kadıköy Hastanesi...... 124 Moda Hastanesi...... 125 Frerler Hastanesi...... 125 Erenköy Hastanesi...... 126 Mısır Kızılayları...... 128 Birinci Heyet...... 128 Hadımköy Hastanesi...... 128 Hastane Sağlık Heyeti...... 129 İkinci Heyet...... 130 Beylerbeyi Hastanesi...... 130 Sağlık Heyeti...... 131 Üçüncü Heyet...... 131 Ayastefanos Hastanesi...... 131 Dördüncü Heyet...... 132 Maltepe Hastanesi...... 132 Sağlık Heyeti...... 132 Muhacirler Hastanesi...... 132 Bahr-ı Ahmer Hasta Nakliye Vapuru...... 133 Birinci Hint Heyeti...... 133 Heyet...... 133 İkinci Hint Kızılayı Sağlık Heyeti...... 133 Heyet Erkânı...... 134 Üçüncü Sağlık Heyeti...... 134 Heyet Erkânı...... 134 Romanya Kızılay Sağlık Heyeti...... 135 Sağlık Heyeti Erkânı...... 135 İngiliz Kızılay Sağlık Heyeti...... 135 Sıhhiye Heyeti...... 136 İngiliz Kızılhaç Sağlık Heyeti...... 136 Romanya Kızılhaç Sağlık Heyeti...... 137 Sağlık Heyeti Erkânı...... 137 Almanya Kızılhaç Sağlık Heyeti...... 137 Avusturya ve Macaristan Kızılhaç Heyetleri...... 138 Birinci Sağlık Heyeti...... 138 İkinci Heyet...... 138 Belçika Kızılhaç Sağlık Heyeti...... 138 İsveç Kızılhaç Heyeti...... 139 İsveç Kızılhaçı tarafından savaş ilânının ardından gönderilen Sağlık Heyeti Erkânı.....140 Amerika Kızılhaç Heyeti...... 140 Hollanda Kızılhaç Heyeti...... 141 Sağlık Heyeti Kadrosu...... 141 Fransız Kızılhaç Heyetleri...... 141 Fransız Kızılhaç Kadınlar Birliği Cemiyeti mensuplarından:...... 143 Etfal Hastanesi’nde hizmet edenler:...... 143 Rus Kızılhaç Sağlık Heyeti...... 143 7 KOLERAYA KARŞI...... 144 Koleralıların Beslenmesi-Kolera Hastaneleri: Hadımköy, Ayastefanos, Ispartakule...... 144 8 ASKERÎ SIHHİYE’YE YARDIM...... 147 İstanbul Belediyesi Aracılığıyla-Doğrudan Doğruya- Hanımlar Merkezi’nin Yardımları...... 147 9 MUHACİRLERE YARDIM...... 152 Muhacirlerin Beslenmesi-Giydirilmesi: İstanbul’da-Selanik’te-Gelibolu’da- Biga’da-İzmir’de-Bursa’da...... 152 10 ESİRLERE YARDIM...... 164 11 KIZILAY AMBARI...... 168 Teşkilât-İşlemler-Teşebbüsler...... 168 12 KIZILAY’A SUNULAN TAKDİRLER...... 172 13 TEŞKİLÂT...... 178 Kurucu Üyeler-Genel Merkez-İdare Heyeti-Tahrirat Kalemi-Muhasebe-Vezne- Ambar...... 178 İdare Heyeti...... 182 Tergib ve Teşvik Encümeni...... 183 Maliye Encümeni...... 183 Fen ve İntihâb-ı Memurîn Encümeni...... 183 Hanımlar Genel Merkez Heyeti...... 183 Kızılay Kadınlar Merkezi İdare Heyeti...... 185 İdare Merkezi Tahrirat Kalemi...... 185 Muhasebe Kalemi...... 185 Ambar...... 186 Diğer Muhtelif ve Geçici Memurlar...... 186 Kızılay Merkez ve Şubeleri...... 187 İzmir Merkezi...... 187 Bursa Merkezi...... 188 Hanya Merkezi...... 188 Trabzon Merkezi...... 189 Adalar Şubesi...... 190 Ayastefanos-Bakırköy Kadınlar Şubesi...... 190 Kadıköy Şubesi...... 190 Erenköy ve Göztepe Şubesi...... 191 Kütahya Şubesi...... 192 İznik Şubesi...... 192 Bodrum Şubesi...... 193 Gemlik Şubesi...... 193 Maçka Kazası Şubesi...... 194 Atina Kazası Şubesi...... 194 Yabancı Ülkelerde Osmanlı Kızılay Merkezleri...... 195 14 KIZILAY’IN GELECEĞİ...... 197 Kızılay’ın Görevi-Amaç ve Hedef-Kızılhaçların İlerlemeleri-Ambarlar-Hastane- Mektep-Yardım Toplama...... 197 15 MALÎ TARİHÇE...... 209 Mısır’dan Gelen Yardımlar...... 268 1912 Senesi Sonuna Kadar Hindistan’dan Gelen Yardımlar...... 269 1912 Senesi Zarfında Rusya Müslüman Halkından Gelen Yardımlar...... 279 Bosna-Hersek Müslüman Halkı...... 283 Güney Afrika Müslümanlarından Gelen Yardımlar...... 284 Afganistan, Belucistan ve İran’dan Gelen Yardımlar...... 285 Yabancı Ülkelerden Gelen Yardımlar...... 285 Yabancıların Kızılay’a Yardımları...... 289

Osmanlı Padişahı Sultan V. Mehmed Han hazretleri Osmanlı Kızılayı’nın büyük hâmisi

Veliahd Yusuf İzzeddin Efendi hazretleri Osmanlı Kızılayı Fahrî Başkanı

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 13

KIZILHAÇ TARİHÇESİ

Ortaya Çıkışı – Cenevre Sözleşmesi – Gelişmesi – Lahey Sözleşmesi

Bugün bütün medeni ülkelerde kurulmuş ve olağanüstü bir ehemmiyet ve genişlik kazanmış olan Kızılhaç cemiyetleri nispeten yeni sayılabilecek ulus- lararası hayır kurumlarıdır. Ortaçağda böyle cemiyetler mevcut değil idiyse de bu şefkat hissi çok esaslı bir şekilde tekâmül yoluna girmiş bulunuyordu. Kabile ve göçebelik hayatlarında bile savaş esnasında yaralı düşenlerin imda- dına koşmak şerefli bir vazife sayılmış ve hatta bu vazifeye Müslüman kadın- ların da tam bir istekle can atarak katıldıkları görülmüştür. İleri memleketlerde bu tarz yardım ve şefkat gelişti. Felâketzede ve hastalara yardım etmek üzere çeşitli adlarla sayısız hayır cemiyetleri kuruldu. Bu cemiyetler birbirleriyle rekabet edercesine insanlık sever bir faaliyet ile mesai harcıyor ve başarı kaydediyorlardı. Hele içlerinden bazı cemiyetler o kadar büyük gelişme ve başarılara imza attılar ki, felâketzede ve fukaraya yar- dım için daimi mükemmel hastaneler kurmakla birlikte savaş zamanlarında yaralıların elemlerini azaltmak ve ıstıraplarına koşmak arzularını da takibe başladılar. Savaş zamanlarında birçok fedakâr hayır cemiyeti mensubu alet [4] ve ede- vatı ile savaş meydanına koşuyor, yaralıları toplamaya, tedavileri için gayret etmeye çalışıyordu. Bu gibi cemiyetlerin sayısı arttı. Bu insanlık sever fedakârlara özel im- tiyazlar verilmesi, savaş meydanında düşman ordusu yaralılarının bile im- dadına koşacak ve bütün medeni dünyaya övünç kaynağı olacak uluslararası kurumlar meydana getirilmesi düşünüldü. Bu fikrin en birinci taraftarları Dr. Balaçyano, Mösyö Henry Ervelt, Mös- yö Henry Dunant gibi büyük insanlık severlerin yaptıkları aralıksız yayınlar kamuoyunda bir eğilim meydana getirdi. Yardım çağrısı şefkat sahibi bütün insanların kulaklarında çınladı. Cenevre’deki “Menfaat-ı Umumiye Cemi- yeti” başkanı insanlık severlerin büyüklerinden Mösyö Gustave Moynier bu 14 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

fikre hizmet edebilecek bütün insanlık severleri bir toplantıya davet etti. Bir- çok büyük ilim adamı ve iyiliksever toplandı. Uzun müzakereler neticesinde başlıca üç esas kabul edildi ki şunlardır: 1-Savaşlarda yaralıların ve onları tedavi eden sağlık heyetinin tarafsız sa- yılması, 2-Sağlık görevlilerini ayırt edecek ve tarafsızlığını sağlayacak bir ayırde- dici işaret edinilmesi, 3-Ayırdedici işaretin bayrak halinde kullanılmasıyla bu bayrağın çekilece- ği yerin tarafsız tanınması. Fakat bu toplantılar, müzakereler ve kararlar gayr-ı resmi idi. İsviçre Cum- huriyeti Büyük Meclisi’ne başvuruldu. Bütün medeni devletler bu önemli me- selelerin müzakeresi için birer delege göndermeye davet edildi. [5] Ancak davete yalnız İsviçre, Fransa, Belçika, Hollanda, İtalya, İspan- ya, İsveç, Norveç, Danimarka ve Bad hükümetleri tarafından icabet edilerek birer delege gönderilmişti. 1864 senesinde İsviçre’nin Cenevre şehrinde yapılan bu konferansta uzun müzakereler neticesinde meşhur Cenevre Sözleşmesi düzenlenip 22 Ağustos 1864 tarihinde imzalandı. Sözleşmenin Cenevre’ye delege göndermemiş olan diğer medeni devletlere de tebliğ edilmesi ve hükümlerini kabul ve imza için bir sene süre ta- nınması kararlaştırılmıştı. Sözleşme bu karar doğrultusunda bütün devletlere tebliğ edildi. Kabul ve imza ile hükümlerine uymayı taahhüt eden devletlerin isimleri tarih sırasıyla aşağıdaki şekildedir:

Fransa 22 Eylül 1864 İsviçre 1 Ekim 1864 Belçika 14 Ekim 1864 Hollanda 29 Kasım 1864 İtalya 4 Aralık 1864 İspanya 5 Aralık 1864 İsveç-Norveç 13 Aralık 1864 Danimarka 15 Aralık 1864 Baden 16 Aralık 1864 Prusya 4 Ocak 1865 Yunan 17 Ocak 1865 İngiltere 18 Şubat 1865 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 15

[6] Mecklenburg Schwerin 9 Mart 1865 Türkiye 5 Temmuz 1865 Württemberg 2 Haziran1866 Hessen 22 Haziran 1866 Bavyera 30 Haziran 1866 Avusturya 21 Temmuz1866 Portekiz 9 Ağustos 1866 Saksonya 25 Kasım 1866 Rusya 22 Mayıs1867 Papalık Makamı 9 Mayıs1868 Romanya 3 Aralık 1874 İran 5 Aralık 1874 Salvador 30 Aralık 1874 Karadağ 29 Kasım 1875 Sırbistan 24 Mart 1876 Bolivy[a] 16 Ekim 1879 Şili 15 Kasım 1879 Arjantin 25 Aralık 1879 Peru 22 Nisan 1880 Müttefik Cumhuriyetler 1 Mart 1882 Bulgaristan 1 Mart 1884 Japonya 5 Haziran 1886 Lüksemburg 5 Ekim 1888 [7] Kongo 27 Kasım 1888 Venezuella 9 Temmuz 1894 Siyam 29 Haziran 1895 Afrika-yı Cenûbî 28 Eylül 1896 Orange 28 Eylül 1897 Honduras 16 Mayıs 1898 Nigaragua 16 Mayıs 1898 Uruguay 30 Mayıs 1900 Kore 8 Ocak 1903 Guatamala 24 Mart 1903 Çin 29 Haziran 1904 Meksika 25 Nisan 1906 Brezilya 30 Nisan 1906 Kolombiya 7 Haziran 1906 Almanya İmparatorluğu 12 Haziran 1906 Paraguay 31 Mayıs 1907 Haiti 24 Haziran 1907 Küba 25 Haziran 1907 Dominikan 25 Haziran 1907 Ekvator 3 Ağustos 1907 16 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

1877’de Osmanlı-Rus Savaşı esnasında Osmanlı Hükümeti tarafından kızıl haç işareti yerine kızıl ay kullanılması kararlaştırılmış ve Cenevre merkezi vasıtasıyla bütün devletlere tebliğ edilmiştir. [8] Savaşın güçlüklerini iyice kolaylaştıracak insanlık severlere önem- li şartlar belirleyip esaslar koyan Cenevre Sözleşmesi hükümlerinin önemli noktalarının burada özetlenmesi faydalı olacaktır: Sözleşme hükümlerine göre savaş meydanlarında hasta veya yaralı düşe- cek askerler ve diğer şahısları ele geçirecek olan taraf, milliyet ayırımı yap- maksızın onlara ilişmeyecek ve kendilerini tedavi ettirecektir. Hastalarını ve yaralılarını düşmanına terk etmeye mecbur kalacak taraf bu hasta ve yara- lıların tedavileri için memurlar ve sağlık ihtiyaçlarının bir kısmını onlarla beraber bırakacaktır. Düşman eline düşen bu gibi yaralılar ve hasta askerler tedavi edilmek şar- tıyla savaş esirlerinden sayılırlar. Savaş meydanını işgal eden taraf, savaştan sonra gerek yaralıları ve gerek ölüleri araştırarak onları yağma ve kötü muameleden muhafaza etmek için gerekli önlemleri alacak ve defin işinin cesetler tam bir dikkatle muayene edildikten sonra yapılmasına özen gösterecektir. Savaşan taraflardan her biri vefat edenlerin üzerlerindeki vesikalarla hü- viyetleri anlaşılanların, hasta ve yaralıların isimlerinin yazılı olduğu defteri imkânlar elverişli olur olmaz bunların mensup oldukları ülkelere yahut ordu- larına gönderecektir. Savaşanlar birbirlerine mensup ne kadar yaralı ve hasta nakledildiğinden ve bunlar arasında ne kadar vefat meydana geldiğinden birbirlerini karşılıklı olarak haberdar edeceklerdir. Savaş meydanında bulunmuş veyahut hastanelerde vefat eden [9] yaralı ve hastalar tarafından terk edilmiş tahvil, mektup vb. şahsi eşya ülkeleri görevlileri vasıtasıyla sahiplerine ve varislerine gönde- rilmek üzere saklayacaklardır. *** Bir insan severlik hissi ile yaralı ve hasta askerlere yardım etmek için savaş meydanına gidecek olan seyyar ve sabit sağlık hayır kurumlarına karşı da sa- vaşanlar tarafından saygı gösterilmesi ve himaye edilmesi esası kabul edildi. Gerek ordular sağlık heyetlerine ve gerek ordulara yardımcı ve destek olan OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 17

sağlık hayır kurumlarına her tarafça tanınıp hürmet ve saygı gösterilecek özel bir işaret edinilmesi düşünüldü. Kongrenin yapıldığı İsviçre’ye karşı bir saygı eseri olmak üzere İsviçre bayrağına mahsus renklerin tersine çevrilmesinden çıkan beyaz zemin üzerine konulmuş kızıl haç işaretinin genel ayırdedici işa- ret olmak üzere kabulü karar altına alındı. Bu şekilde her memlekette savaş zamanlarında yaralılara yardım etmek için hükümetlerin teşvikleriyle yarı resmi bir surette oluşturulmuş ve ulusla- rarası insan severlik maksadını takip eden milli cemiyetlerin geneli, Kızılhaç adını almışlardır. Yalnız sonradan yapılan ittifak üzerine Müslüman memleketlerde haç işareti yerine, beyaz zemin üzerine kızıl ay işareti kullanılması kabul edilmiştir. Savaş meydanında himaye edilecek olan bu sağlık görevlilerinin sol kolla- rına beyaz zemin üzerine kırmızı bir haç -Müslüman memleketlerde hilal- [10] işaretini taşıyan ve ait oldukları görevlileri tarafından numara ve mühür basılarak tasdik edilmiş bir pazubend asmaları, resmi üniforma giymeyenlere bir hüviyet vesikası verilmesi, bu sağlık kurumlarına beyaz üzerine kızıl haç işaretli bayrak çekilmesi, sağlık kurumlarına ait bütün eşyaya bu özel işare- tin vurulması, söz konusu bayrak, pazubend ve sairdeki kızıl haçın, ancak sözleşme gereğince himaye olunan teşkilât ve sağlık kurumları taraflarından kullanılması kararlaştırıldı. Seferberlik halinde bulunan ordulara eşlik etmek üzere teşkil edilen seyyar sağlık heyetleri ile sabit sağlık kurumları, muharipler tarafından saygı göste- rilip korunacak iseler de bu kurumlar düşmana zarar verecek şekilde kullanıl- dığı takdirde saygı ve himaye kalkacaktır. Şu kadar ki sağlık kurumları görevlilerinin silahlı olmaları ve silahlarını kendileri veyahut hasta ve yaralılarının savunmasında kullanmaları, silahlı hizmetçilerin olmaması halinde kurumların usulüne uygun izne sahip bir asker karakolu veya nöbetçileri tarafından muhafaza edilmesi, yaralılardan alı- nıp henüz merciine teslim edilememiş silahlar ve fişek bulunması kurumları himaye etmekten mahrum edecek bir sebep sayılmayacaktır. Yaralı ve hastaları tedavi ve bir yerden diğer yere nakletmeye memur olanlar ile sağlık kurumlarını idare etmekle görevli bulunanlar her zaman hürmet ve saygı görecek ve düşman eline düşecek olurlarsa haklarında savaş esiri sı- fatıyla muamele edilmeyecektir. Fakat her hükümet, ordusundaki resmi sağ- 18 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

lık heyetine yardım etmelerine izin verdiği cemiyetlerin isimlerini gerek [11] daha barış zamanında ve gerekse savaşın başlangıcında ve devam ettiği sırada diğer tarafa bildirmeye mecburdur. Tarafsız bir memlekete mensup sağlık ha- yır kurumları bir orduya katılıp yardım edeceği zaman bunların istihdamla- rından önce durum diğer tarafa bildirilecektir. Kızılhaç ve Kızılay hastaneleri, doktor, memur ve çalışanları düşmanın eline düşecek olurlarsa onun idaresi altında görev yapmaya devam ederler. Bunların yardımlarına ihtiyaç kalmadığı takdirde ordu veya ülkelerine iade edilirler. Bu takdirde kendilerine ait eşya, alet, edevat, silah ve atlarını da birlikte götürürler. Bu memurlara düşman elinde bulundukları müddetçe kendilerine düşman ordusunun aynı derecede olan memurlarına verilen maaş ve tahsisat verilir. Bir seyyar hastane düşmanın eline geçtiği takdirde onları sevk ve idare edenler hayvanları da dâhil olduğu halde bütün eşya ve gereçleri yanların- da alıkoyacaklardır. Ancak askerî memurlar bu gereçleri yaralı ve hastaların tedavileri için kullanmak yetkisine sahip olacaklar ve fakat bu gereçler her durumda iade edilecektir. Sabit sağlık kurumlarına ait gereçler, savaş kanunlarına tabi olur. Yaralı ve hastalar için lüzum oldukça başka şekilde kullanılamaz. Mamafih mübrem askerî ihtiyaçlar halinde komutanlar yaralı ve hastaların istirahatlarını temin ettikten sonra söz konusu kurumları kullanabileceklerdir. *** Cenevre Sözleşmesiyle devletler kızıl haç işaret ve tabirinin başka cemiyetler [12] ve şahıslar tarafından, bilhassa ticaret maksadıyla fabrika ve ticaret markalarında kullanılmamasını ve savaşta yaralı ve hastalara karşı bu sözleş- me hükümlerine aykırı olarak yağma, talan ve kötü muameleler gibi saldı- rılar yapılmasını önlemek ve cezalandırmak için özel kanunlar konulmasını sağlamışlardır. Bu kanunlar sözleşmenin tasdik tarihinden itibaren beş sene zarfında devletlerin çoğunluğu tarafından konulmuştur. Osmanlı Hükümeti tarafından da 29 Ekim 1912 tarihinde yayınan bu kanun, elinizdeki bu yıllıkta da yer almıştır. Cenevre Sözleşmesi’nin uygulanmasıyla savaşlarda yaralıların ıstırapları- nın dindirilmesine ve savaş felâketinin hafiflemesine hakikaten büyük etkiler meydana getirdiği görüldüğünden Kızılhaç cemiyetleri dünyanın her tara- OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 19

fında olağanüstü bir önem kazandı. Devletler Kızılhaç cemiyetleri için özel gelirler sağlanmasına müsaade ettiler. Meselâ Rusya gibi hükümetler her tren biletinden Kızılhaç için bir yardım hissesi alınmasına karar verdi. Sırbistan gibi hükümetler de Kızılhaç yararına büyük piyangolar düzenlediler. Kızılhaç cemiyetleri her yıl belirli yardım veren üyelerinin miktarını ar- tırmaya gayret etti, şubelerini çoğalttı. Çeşitli vasıtalarla servet ve gelir mik- tarını artırmaya çalıştı. Birçok hamiyetli cömert kişi de bu yüce kurumlara büyük yardımlar vermekten, büyük servetler vakfedip bağışlamaktan geri kalmadılar. En başta Almanya olmak üzere medeni memleketlerde Kızılhaçların servet, kuvvet ve hizmetleri akılları hayrete düşürecek bir dereceye vardı. Bu önemli kurumlar [13] yalnız kendi memleketlerinde bir savaş çıkmasını bekleyerek hazırlıklar yapmakla yetinmeye kanaat etmediler. Yabancı memleketlerde çıkan savaşlar için de insanlık sever yardımlar yapmaya, mükemmel hastane araç ve gereçleriyle sağlık heyetleri göndermeye başladılar. Daima ilerlemeye mesai harcayan bu gayretli insanlık severler hizmetlerini bir kat daha genişletmek için Kızılhaçları sadece savaşlar çıktığında yaralılara yardım etmek gibi bir görev olmaktan kurtardılar. Kolera, çiçek ve kuşpalazı gibi bulaşıcı hastalıklar, sel ve deprem gibi semavî afetler, korkunç yangınlar gibi felâket ve musibetler meydana geldiğinde felâketzedelerin derhal imdatlarına yetişmek, verem gibi bulaşıcı ve elim hastalıkların sirayet ve tahribatının mümkün mertebe önünü almak vazifesini üstlendiler. Bu maksatla birçok yardım vasıtaları hazırladılar. Almanya bu hususta daha ileri gitti. Yıllık düzenli bir yardım vermeyi üstlenen her köye karşı Kızılhaç cemiyeti o köyde genel bir musibet ve felâket olması halinde derhal imdada yetişmeyi ta- ahhüt etmek suretiyle bir tür yardımlaşma cemiyeti misyonunu da yüklendi. Bu konuda öyle takdire şayan gayret ve başarı elde etti ki bugün Almanya’da Kızılhaç’a yardım vermeyi üstlenmeyen köy kalmamış gibidir. *** Her ülke Kızılhaç Cemiyetlerini ileriye götürmek ve daha da güçlendir- mek için sürekli mesai harcamaktan geri kalmadığı gibi, bu önemli kurumlar arasındaki ilişkilerin güçlendirilmesi, genel olarak Kızılhaçlara ait ve Ce- nevre [14] Sözleşmesi’ne ilişkin ayrıntıların incelenmesi ve müzakeresi için uluslararası kongre ve konferanslar yapılmasına devam edildi. 20 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Birinci kongre 1867’de Paris’te, ikincisi 1869’da Berlin’de, üçüncüsü 1884’te yine Cenevre’de, dördüncüsü 1887’de Karlsruhe’de, beşincisi 1892’de Roma’da, altıncısı 1897’de Viyana’da, yedincisi 1902’de Petersburg’da, sekizincisi 1907’de Londra’da, nihayet dokuzuncusu 1912’de Washington’da yapıldı. Kızılhaç kongrelerinin beş senede bir yapılması usul kabul edildiğinden onuncu kongre 1917 senesinde büyük ihtimalle ya Tokyo ya da Lizbon’da yapılacaktır. Kongrelere Kızılhaç kurumlarının gelişip yükselmesi için büyük çaba harcayan insanlık severlerle yetkin doktorlar, meşhur profesörler ve bazı hükü- metler adına resmî sıfatı olan görevliler iştirak ediyorlar, önemli müzakereler cereyan ediyor, Kızılhaçların görevlerini genişletecek ve kolaylaştıracak kararlar alınıyordu. Nihayet sadece resmî bir mahiyeti olmak üzere 1899 tarihinde Lahey Ba- rış Konferansı’nda Kızılhaç meselesi söz konusu edildi. Cenevre Sözleşmesi kurallarının deniz savaşlarına da tatbikini temin edecek kurallar konulması düşünüldü. Zaten savaşın ayrılmaz bir parçası olan felâket ve afetleri elden geldiği kadar azaltmak ve hafifletmek düşüncesini besleyen medenî devletler Cenevre Sözleşmesi’nin deniz savaşlarına uygulanması meselesini daha önce de göz önünde bulundurmuş, 29 Temmuz 1899 tarihli bir sözleşme yapılmış ve durum 6 Temmuz 1906 tarihinde [15] Cenevre’de de incelenmişti. Nihayet bu konuda değiştirmek suretiyle açıklayıcı ve mükemmel bir sözleşme yapmak için Lahey’de müzakereler cereyan etti. İmzalanan 18 Ekim 1907 tarihli söz- leşme Almanya, Arjantin, Avusturya, İngiltere, İspanya, Ekvator, İsveç, İtal- ya, Uruguay, İsviçre, İran, Belçika, Bolivya, Brezilya, Bulgaristan, Panama, Paraguay, Peru, Portekiz, Türkiye, Amerika Birleşik Devletleri, Çin, Dani- marka, Dominik, Romanya, Rusya, Japonya, Siyam, Şili, Salvador, Sırbistan, Guatemala, Hollanda, Kolombiya, Karadağ, Küba, Lüksemburg, Meksika, Norveç, Venezüella, Haiti, Yunan hükümetleri delegelerince imza edilmiştir. *** Bu sözleşme hükümlerine göre devletler veya cemiyetler tarafından bilhassa yaralı ve hastalara ve deniz kazasına maruz kalanlara yardım maksadıyla OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 21

hazırlanıp donatılacak gemiler -kullanılmadan önce muharip devletlere bil- dirilmek ve resmî bir belgeye sahip olmak şartıyla- düşmanlık devam ettiği müddetçe her türlü saldırıdan korunmuş olacak ve müsadere edilemeyecektir. Resmen tanınmış yardım cemiyetleri veya tarafsız halklarca donatılacak hastane gemilerinin saldırılardan korunması için söz konusu gemilerin mensup olduğu hükümetin muvafakati ve muharip hükümetlerin izniyle muha- riplerden birinin idaresi altına alınmış ve isimleri kullanılmadan önce düş- man olan hükümete bildirilmiş olması gerekir. Bu gemiler milliyet ayırımı yapmaksızın muharip devletlerin hasta ve yaralıları ile deniz kazasına uğ- rayanlarına yardım [16] edeceklerdir. Hükümetler bu gemileri hiçbir askerî maksat için kullanmamayı taahhüt etmişlerdir. Bu gemilerin hiçbir şekilde savaşan tarafların harekâtına sekte vurmaması gerekir. Savaş esnasında veya savaştan sonra bu gemilerin karşılaşabileceği tehlike ve zararlar kendilerine ait olacaktır. Muharipler bu gemiler üzerinde denetim ve kontrol hakkına sahiptirler. Bunların yardımlarını reddeder, uzaklaştırır, belli bir istikamete doğru git- melerini emreder ve içlerine bir komiser bindirirler ve vahamet gerektirirse gemileri tevkif bile edebilirler. Askerî hastane gemileri logo olmak üzere yaklaşık 1,5 metre genişliğinde yeşil ve Kızılhaç’a mensup gemiler de kırmızı renkli ufkî bir pervaz ile dışa- rıdan beyaza boyanacaktır. Bu gemilerin sandalları da aynı şekilde boyanacaklardır. Bu gemiler kendilerini tanıtmak için bağlı bulundukları hükümet bayra- ğıyla beraber bir de kızıl haç -bizde hilâl- işaretli beyaz bayrak çekerler. Eğer tarafsız bir devlete mensup iseler baş direğine idaresi altında olduğu muharip devletin millî bayrağını da çeker. Savaş esnasında ele geçirilen bir savaş gemisinin hastanesiyle alet ve edevatı yaralıların ihtiyacı oldukça başka şekilde kullanılmayacak, mamafih bunları ele geçiren komutan mühim bir lüzum görürse öncelikle yaralı ile hastaların iyi bir şekilde tedavilerini teminat altına alarak onları kullanabilecektir. Bir hastane gemisi düşman hükümete zararlı faaliyet ve hareket yapmak [17] için kullanıldığı takdirde o gemiye karşı gösterilmesi gereken saygı ve himaye kalkmış olur. Fakat bu gemilerin görevli ve çalışanlarının silahlı, ge- 22 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

minin telsiz telgraf ile donanmış olması saygı ve himayeden yoksun olmayı gerektirecek hallerden sayılamayacaktır. Muharipler yaralı ve hastaları gemilerine alıp tedavi etmek için tarafsız ticarî gemiler ile tur gemileri veya sandalların komutanlarının yardımlarına başvurabilirler. Söz konusu müracaatı kabul edecek gemiler özel bir koruma- ya ve bazı muafiyetlere sahip olacaklar, bu yardımlarından dolayı zabt ve mü- sadere edilemeyeceklerdir. Ancak tarafsızlık ilkelerine muhalif bir harekette bulunurlarsa zabt ve müsadereye maruz kalırlar. Zabt ve müsadere edilen bir geminin dinî ve tıbbî görevlileri ile hastane çalışanları taarruzdan korunmuş olup savaş esiri edilemezler. Bunlar kendi malları olan eşya ve cerrahi aletleri de beraber götürebilirler. Bu sağlık me- murları gemide görev yapmaya lüzum görüldükçe hizmete devam edecekler, ayrılmaları başkomutanın izniyle mümkün olacaktır. Bu şekilde hizmette bulunacak sağlık görevlilerine savaşanlar, kendi donanmalarında aynı rütbeye sahip memurlara verdikleri maaş ve tahsisatı vereceklerdir. Yaralılar, hastalar ve deniz kazazedeleri tarafsız bir savaş gemisi içine alın- dıkları takdirde bunların yeniden savaşa katılamamaları için mümkün olan önlemler alınır. Muharip devletlerden birine mensup olup diğer tarafın eline düşen deniz kazazedesi, yaralı ve hastalar savaş esiridir. [18] Mahallî memurlarının izniyle tarafsız bir hükümet limanına çıkarı- lan deniz kazazedeleri ile yaralı ve hastalar savaş harekâtına yeniden iştirak edemeyecek şekilde muhafaza altında bulundurulurlar. Bunların giderleri mensup oldukları devlete aittir. Savaş meydanından toplanacak ölülerin hüviyetleri ve eşyası hakkında kara savaşlarında geçerli olan usullere riayet edilerek muharipler birbirlerini haberdar edecekler, eşya ve mektupları ilgililere göndereceklerdir. *** Bu sözleşme hükümlerine göre medeni ülkelerde Kızılhaç cemiyetleri teşkilâtına yeni bir tarzda girişilmiş ve her hükümet teşkil ettiği Kızılhaç cemiyetinden diğer hükümetleri haberdar etmek için durumu uluslararası Cenevre Kızılhaç Cemiyeti Genel Merkezi’ne bildirilmiştir. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 23

Cenevre Genel Merkezi’ne durumu bildirdikleri tarih itibarıyla Kızılhaç cemiyetlerini oluşturmuş olan hükümetler aşağıdaki şekildedir: 1 Württemberg Ocak 1863 2 Belçika 4 Şubat 1864 3 Prusya 6 Şubat 1864 4 Danimarka Mayıs 1864 5 Fransa 25 Mayıs 1864 6 İtalya 15 Haziran 1864 7 İspanya 6 Temmuz 1864 8 Hessen Aralık 1864 9 Portekiz 11 Şubat 1865 [19] 10 İsveç 24 Mayıs 1865 11 Norveç Ekim 1865 12 Müttefik Cumhuriyetler 26 Ocak 1866 13 Saksonya 7 Haziran 1866 14 Baden 29 Haziran 1866 15 İsviçre 17 Temmuz1866 16 Rusya 3 Mayıs 1868 17 Avusturya 18 Mayıs 1868 18 Hollanda 19 Temmuz 1868 19 Bavyera 5 Ocak 1868 20 Türkiye 11 Temmuz1868 21 İngiltere 1 Eylül 1868 22 İtalya (ihyâen) 31 Mayıs 1873 23 Danimarka (ihyâen) 18 Haziran 1876 24 Karadağ 15 Ocak 1876 25 Sırbistan 31 Ocak 1876 26 Romanya Temmuz 1876 27 Türkiye (ihyâen) Şubat 1877 28 Yunan 22 Haziran 1877 29 Peru Nisan 1879 30 Arjantin 13 Haziran 1880 31 Macaristan 15 Nisan 1881 32 Müttefik Cumhuriyetler (ihyâen) 9 Haziran 1881 [20] 33 Bulgaristan 4 Mayıs 1885 34 Portekiz (ihyâen) 27 Mayıs 1887 35 Japonya 22 Haziran 1887 36 Kongo 31 Aralık 1888 37 İspanya (ihyâen) 18 Temmuz 1888 38 Venezuella 30 Ocak 1895 39 Uruguay 2 Aralık 1899 24 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[21]2

KIZILAY TARİHİ

Teşebbüsler – Kuruluş – Kapanış – İhya – Kongreler – Teşkilât ve Tesisler – Heyetler

1863 senesinde Cenevre’de toplanan uluslararası konferansa katılmak konusunda diğer birçok medeni ülke gibi Osmanlı Hükümeti de gaflet göster- mişti. Ancak 22 Ağustos 1864 tarihinde imzalanan sözleşmenin otuz ikinci maddesi müsait bir boşluk bırakıyordu: Konferansa iştirak edemeyen devletler bir sene zarfında sözleşme hükümlerini kabul edip imza koyacaklardı. Durum Osmanlı Hükümeti’ne de bildirildi. Ahmet Mithat Efendi merhum Hilal-i Ahmer (Kızılay) adıyla yazdığı bir eserde Cenevre Sözleşmesi’nin Osmanlı Hükümeti tarafından ne şekilde kabul ve imza edildiğini şu cüm- lelerle tasvir ediyor: “Keyfiyet Bâbıâli’ye de teklif edilmişti. Bâbıâli işe önce önem vermeyerek Cenevre Komisyonu’na delege dahi göndermemiş olduğu gibi bu kere söz konusu sözleşmenin tek başına imzalaması kendisine teklif edildiği zaman da işin ehemmiyetini takdir edememişti. Nihayet faydası umulmayan bu işten bir zarar da çıkmayacağını görünce 5 Temmuz 1865 tarihinde sözleşmeye Bâbıâli de imzasını koymuştu.” [22] Bâbıâli sözleşme hükümlerini kabul ve imza etti. Fakat ordularımız- da kullanılması uygun olmayan “kızıl haç” işareti yerine Osmanlılar için bir “kızıl ay” işareti kabul edilmesini sağlayacak teşebbüslerde bulunamadı. Hat- ta 1869’da Berlin’de toplanan Kızılhaç Kongresi’ne hükümet tarafından Paris Elçiliği ataşelerinden Hüsnü Efendi görevli olarak gönderildiği ve o zaman Berlin elçisi olan Aristaki Bey de müzakerelere katıldığı halde kızıl ay meselesi söz konusu edilemedi. On dokuzuncu yüzyılın en önemli bir hayır kurumu ve insanlık severliği olan bu sözleşmeden Osmanlılık âleminin istifadesi senelerce gecikti. Cenevre Sözleşmesi’nin medeni dünyaya sağladığı büyük yararları 1870 Almanya-Fransa Savaşı esnasında açık bir şekilde ortaya çıkmıştı. Yaralılara ve harp ateşine maruz kalan felâketzedelerin imdadına koşmak için dünyanın her tarafından yetişen şefkatli yardımların muvaffak olduğu büyük hizmet- OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 25

ler genel olarak takdir edildi. Bütün medeni ülkelerde Kızılhaç Teşkilâtı’na olağanüstü bir gayret gösteriliyordu. Yalnız biz uyuyorduk. Hükümetimiz Cenevre Sözleşmesi’ni kabul edip hükümlerini uygulamaya iştirak ettiği halde gerektiğinde yaralı ve hasta askerlere yardım etmek için hiçbir teşebbüste bulunulmuyor, hiçbir merkez ve müessese meydana getirilemiyordu.

Dr. Abdullah Bey Bu gaflet ve ihmalin acıları 1875 Sırbistan ve Karadağ savaşları [23] esna- sında, ardından Rusya savaşında yaralı ve Osmanlı hastalarına yardım etmek hususunda çekilen zorluklarla ortaya çıktı. Ülkemizde Kızılay kurumunun oluşturulması için en birinci insanlık severlik girişimi aslen Alman olan Dr. Abdullah Bey adında bir hamiyet sahibi tarafından yapılmıştır. İsmi Osmanlı tarihinde takdir ve saygı ile anılacak olan bu insanlık sever, Tıbbiye Mektebi Jeoloji ve Maden hocalığı yaptığı esnada Osmanlı Hükümeti tarafından 1867 Paris Sergisi’ne delege tayin edilerek gönderilmişti. Abdullah Bey sergi münasebetiyle Paris’te toplanan Sağlık Kongresi’ne de katılmış, Cenevre Konferansı kararlarının Osmanlı Hükü- meti tarafından da uygulanmasından memleket için meydana gelecek büyük faydaları takdir etmişti. İstanbul’a dönünce derhal bu maksadı sağlamak için ülke aydınları nezdinde teşebbüslere başladı. Memleket adamlarının büyük çoğunluğu Abdullah Bey’in teşebbüs ve tekliflerini faydasız bir meşgale, ger- çekleşmesi muhal bir iş saydılar. 26 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Müteveffa Marko Paşa Doğrusu bizim için haç yerine kızıl ay işareti kabulü meselesi çözül- medikçe Kızılhaç’tan yararlanma teşebbüslerinin faydasız ve gerçekleşmesi imkânsız bir hayal sayılması mazur görülebilirdi. Mamafih Abdullah Bey teşebbüslerinde ümitsizliğe düştüğü bir sırada [24] Serdar-ı Ekrem Ömer Paşa’nın yardımına kavuştu. Ömer Paşa ile Tıbbiye Mektebi Nâzırı Marko Paşa’nın ve özellikle Kırımlı Aziz Bey gibi bazı aydın fikirli ve cidden hamiyet sahibi az sayıdaki kişinin teşebbüsleri sonucunda Osmanlı yaralı askerle- rine yardım etmek için kurulacak cemiyete 66 üye kaydetme başarısı gösterdi. Cemiyet Marko Paşa’nın başkanlığı altında teşekkül etti. Sıhhiye Meclisi İkinci Başkanı Dr. Salih Efendi, Dr. Mavroyani, Dr. De Castro’dan oluşan bir encümen cemiyetin ana tüzüğünü yapmakla görevlendirildi. Birçok top- lantıdan sonra Haziran 1869’da cemiyetin tüzüğü heyet tarafından okunup onaylandı.

Dr. Kırımlı Aziz Bey OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 27

İncelenmek ve onaylanmak üzere hükümete sunulan tüzüğe karşı Seras- kerlik büyük zorluklar çıkardı. Bu girişime sivillerin askerî işlere müdahale etmesi manası verilerek engel olunmak istendi. Birinci teşebbüs bu şekilde akamete uğradı, cemiyet dağıldı. *** Birkaç sene sonra Sırbistan ve Karadağ seferleri, ardından Rusya savaşı çıkınca savaş meydanında ölen Osmanlı kahramanlarının [25] yardımlarına koşmak hususunda görülen zorluklar, özellikle Sırp, Romanya ve Rusya or- dularında tarafsız yabancı Kızılhaç cemiyetleri tarafından yaralılara gösteri- len insanî yardımlar duyarlı kimselerin gözlerini açmaya hizmet etti. Bu esnada Sırbistan ve Karadağ’da Kızılhaç cemiyetleri kurulmuş bulunuyordu. Bu sayede Sırbistan ve Karadağ Eyaleti orduları yaralıları Avrupa Kızılhaçlarından yardımlar görüyor, istifade ediyordu. Cenevre Uluslararası Komitesi 8 Temmuz 1876 tarihinde, Sırbistan savaşı esnasında yayınladığı 33’üncü genelgede diyordu ki: “Bu genelge ile Osmanlı Yaralılara İmdat ve Muavenet Cemiyeti’nin arzu ve talebini beyan etmek isterdik. Zira düşmanları kadar Türk askeri de bizi düşündürüyor. Fakat maalesef bu cemiyetin kurucusu olan Abdullah Bey’in ölümünden beri dağılmış olduğunu her durum ispat ediyor. Mevcudiyetine dair bilgi vermesi hakkında defalarca yazı yazmamıza ve ısrarımıza rağmen hayli zamandan beri suskunluğu bizde bu kanaati doğuruyor. İstanbul’dan aldığımız malumat da böyle düşünmekte haklı olduğumuzu gösteriyor.

Başkan Kâtip Gustave Moynier Adwar Aslında hükümetimiz Cenevre Sözleşmesi’ni imzalayıp hükümlerine uy- mayı taahhüt etmiş olduğu halde hükümet ve ordu komutanlarımız bu söz- leşmenin sağladığı hukuk ve büyük faydalardan yararlanma yolunu bilmi- yorlardı. [26] Düşmanlarımız bütün Avrupa imdat cemiyetlerinin yardım ve desteklerini alıyor, bizim istifademiz son derece sınırlı kalıyordu. 28 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Peştemalciyan Efendi Cenevre Kızılhaç Genel Merkezi başkanı meşhur insanlık sever Gustave Moynier’nin bu durum nazar-ı dikkatini çektiğinden bizi ikaz etmek için Tıbbiye-i Şahane Cemiyeti üyelerinden Dr. Peştemalciyan Efendi’ye özel bir mektup yazmıştı. İstanbul’da derhal bir cemiyet kurulmasını [27] ve Cenev- re’deki genel merkez ile temasa geçilmesini tavsiye ediyor, böylece Avrupa’daki insanlık sever hayır cemiyetleri tarafından önemli yardımlar görüleceğinin muhakkak olduğu güvencesini veriyordu. Bu büyük insanlık severin tavsiyeleri üzerine Dr. Peştemalciyan Efendi girişimlere başladı. Mektubu Tıbbiye-i Şahane Cemiyeti’nde okudu. Cemiyet bu konuda Sadrazam Mehmed Rüştü Paşa nezdinde girişimlerde bulunmak üzere Tıbbiye-i Şahane Cemiyeti başkanı Nurciyan ve üyelerden Peştemalci- yan Efendileri tayin etti. Sadrazam Mehmed Rüştü Paşa bu müracaatı lâyık olduğu derecede önemli bularak gerekli emirleri verdi. Yaralı ve Zayıf Askerlere İmdat ve Muavenet Cemiyeti’nin resmî olarak kurulması için gereken şeyleri tamamlamak üzere Tıbbiye Mektebi ile hü- kümet dairelerinden Tıbbiye ve Sıhhiye Cemiyetlerinden üyeler tayin edildi. Birinci toplantı 12 Ağustos 1876’da Tıbbiye Mektebi salonunda mektep nâzırı Marko Paşa’nın başkanlığında yapıldı. Cenevre Sözleşmesi’nin Os- manlı ülkesinde ne şekilde uygulanacağı, Kızılhaç yerine ordularımızda nasıl bir işaret kullanılmasının uygun olacağı düşünülecek, cemiyet için bir tüzük hazırlanacak, derhal yardım toplanmaya başlanacak ve cemiyeti daimî olarak idare etmek için bir heyet seçilecekti. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 29

Harbiye Nezâreti ordumuzda kızıl haç işaretinin kullanılmasının büyük mahzurlara sebep olacağını söylüyordu. Bunun üzerine ordumuzda kızıl haç tarafsız işareti yerine “kızıl ay” işareti kullanılması benimsendi. Kızıl haç işareti yerine Osmanlı ordusunda kızıl ay işareti [28] kullanıl- masının kabul edilerek tanınması için hükümetçe Cenevre’deki Kızılhaç Ge- nel Merkezi vasıtasıyla bütün devletlere müracaat edildi. Bir taraftan bu siyasî görüşmeler devam ederken diğer taraftan komisyon cemiyetin tüzüğünü ha- zırlamış ve Bâbıâli’ye sunulmuştu. Harbiye Nezâreti tüzüğü kabul ve tasdik etti. Devletlerin çoğunluğu ve özellikle o zaman savaş halinde bulunduğumuz Rusya Hükümeti Kızılhaç’a riayet şartıyla kızıl ay işaretinin Osmanlılar tara- fından kullanılmasını kabul ve tasvip edince cemiyetin kurulmasında hiçbir mahzur kalmamış, komisyon teşkilâtını tamamlamış, Kızılay Cemiyeti’nin bütün kurucuları 14 Nisan 1877 tarihinde toplanarak idare heyetini seçmişti. *** Osmanlı Hükümeti 1864 tarihli Cenevre Sözleşmesi’ni 1865 tarihinde resmen kabul edip hükümlerine uymayı üstlenmiş olmasına rağmen sözleş- meden memleketimizin istifadesini temin edebilecek cemiyet ancak on üç sene sonra 1877 tarihinde kurulabildi. Çıkan padişah iradesi üzerine heyetin adı “Osmanlı Hilâl-i Ahmer Ce- miyeti” unvanına çevrilmiş, padişahın himayesi altına alınmış, ilk oturumu Beşiktaş sarayında Paşa Dairesi’nde yapılmıştır. O esnada Rusya savaşı devam ediyor, ordunun sağlık ihtiyaçları olağa- nüstü bir derecede bulunuyordu. Cemiyetin sermayesi ise henüz birkaç yüz liradan ibaretti. Memleket büyük bir buhran geçirmekte idi. Halk binlerce isim altında yardımlar vere vere yardıma muhtaç olmak derecesine gelmiş bulunduğundan [29] memleketten büyük bir yardım ve destek ümit oluna- mazdı. Bu şartlar dairesinde bile cemiyetin kurulması ve çalışması sayesinde yurt içinden, İslâm âleminden ve medenî dünyadan gelen yardımlarla bir sene zarfında 70.000 Osmanlı lirası kadar bir para toplandı. 30.000 liralık sağlık malzemesi getirildi. Dokuz savaş mevkiinde seyyar hastaneler kuruldu. Baş- kent ve vilâyetlerde dörder daimî ambulans, savaş hattında iki geçici hastane meydana getirildi. Yaralılar için trenler kiralanıp hazırlandı. Muhacirlere nakden birkaç bin lira yardım dağıtıldı. 30 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Kızılay Cemiyeti’nin savaş esnasında gösterdiği bu hizmetler takdire şa- yan görülmeli, cemiyete büyük bir önem verilmeli değil miydi? Çünkü Kızı- lay asıl barış zamanında sarf edeceği mesai, koyacağı sermaye, hazırlayacağı sağlık gereçleri ile savaş zamanında orduya etkili bir yardım gösterebilirdi. Ne yazık bu hakikat takdir olunamadı. Rusya ile barış anlaşması imzalan- dıktan sonra cemiyet arta kalan parasını Osmanlı Bankası’na yatırdı. Sanki görevi son bulmuş gibi dağıldı. Az zaman içinde büyük hizmetler, başarılar gösterebilen bu parlak mües- sese yok olmuştu. *** Yirmi sene kadar uyuyan Osmanlı Kızılay Cemiyeti ancak 1897 Yunan Savaşı esnasında geçici bir zaman için uyanmış, hayat eseri ve faaliyet gös- termişti. Yunan savaşının ilân edilmesinin ardından 25 Mayıs 1897 tarihli [30] Sadaret tezkiresi ile eski üyelerden hayatta kalanlara yeniden bazı üyeler tayin edilip ilâve edilmesiyle bir Kızılay Cemiyeti kuruldu. Eski heyetin ikinci başkanı Noryan Efendi’nin başkanlığı altında faaliyete başladı. Halktan, Av- rupa Kızılhaç cemiyetlerinden epeyce yardımlar alındı. Kiraladığı iki hastane vapuruyla Galos’tan yaralı askerleri taşımak, orduya bol miktarda sülfat, tıbbî eşya ve sağlık edevatı göndererek önemli hizmetler yapmışsa da savaşın bitimini müteakip birinci uğursuz talihe düçar olmuş, yine uyutulmuş, unu- tulmuştur. Bir aralık cemiyet canlanmak, faaliyet göstermek istedi. Üyelerden Şura-yı Devlet Maliye Dairesi Başkanı merhum Cemal Bey’i başkanlığa, diğer bazı zevatı üyeliğe seçerek tayinlerini Sadaret makamından talep etti ise de cemiyet adından fevkalâde korkan tahttan indirilmiş padişah “bu konuda tasav- vurları olduğundan” söz ederek “şimdilik bu işin geciktirilip ertelenmesini” 15 Eylül 1902 tarihli irade-i seniyye ile Sadaret’e emir ve tebliğ etmiştir. Ondan sonra tâ 23 Temmuz 1908 inkılâbına kadar hiç kimse Kızılay’ın ihyası düşüncesini dikkate almaya bile cesaret edememiş, dünyanın her tara- fında olağanüstü ilerlemeler ile her türlü afetzedelerin imdadına yetişen bu medeni hayır işi, bu büyük müessese bizde unutulmaya yüz tutmuştu. Bu süre zarfında Avrupa’da yer yer yapılan Kızılhaç kongrelerine, konferanslarına bü- OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 31

tün medeni devletler katıldığı halde Osmanlı Hükümeti hemen hiçbirine bir delege göndermek külfetini tercih etmedi. Rusya-Japonya Savaşı esnasında dünyanın her tarafından uzak doğuya Kı- zılhaç heyetleri gönderildiği ve insanlıkperver yardımlar yapıldığı [31] sırada İstanbul’da uyutulmuş, uyuşturulmuş olan Kızılay Cemiyeti de biraz hayat göstermek istemiş, sermayesinden 500 lira kadar küçük bir para ile iki taraf muhariplerinin Kızılhaçlarına yardım yapmaya karar vererek Sadaret’ten izin istemiş ise de hiçbir cevap almaya muvaffak olamamıştır. 4 Aralık 1905 tarihinde Yıldız’dan Sadaret’e gelen bir emir Kızılay’ın ne kadar parası olduğunu soruyordu. Şüphesiz ki hazinenin sıkıntısını hafifletmek için Kızılay’ın sermayesinden yararlanmak düşünülmüştü. Fakat serma- yenin 5-10 bin liradan ibaret olduğu ve bir heyet adına Osmanlı Bankası’nda bulunduğu ve bu paraya el sürülmesinin uygun olamayacağı hakkında bilhassa cemiyet kurucularından müteveffa Della Suda Faik Paşa tarafından yapılan savunma ve teşebbüsler üzerine bu düşünceden vazgeçildi.

Faik Paşa Della Suda II. Abdülhamid’in saltanatının sonlarında Kızılay adına gösterilen hizmet ve faaliyet 1907 tarihinde Londra’da yapılan Sekizinci Kızılhaç Konferansı’na Muallim Besim Ömer Paşa’nın delege tayin edilip gönderilmiş olmasından ve Lahey Konferansı’nda Osmanlı Hükümeti delegeleri tarafından yapılan teşebbüsler üzerine “kızıl ay”ın bütün medeni devletlerce resmî ve tarafsız bir işaret olarak tanınmasından ibaret kalmıştı. 32 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[32] Besim Ömer Paşa’nın Londra Konferansı’na tayini iradesi, o tarihte Hariciye nâzırı olan eski sadrazam Tevfik Paşa’nın ısrarlı teşebbüsleri üzerine o kadar zorluk ve gecikmeyle çıktı ki, katlanılan külfetlere rağmen Besim Ömer Paşa Londra’ya ancak konferansın kapanacağı sonuncu gün ulaşabil- mişti. Fakat seyahat yorgunluğu ile hemen konferansa koşan muhterem muallim ortaya koyduğu azimli çalışma ve faaliyeti sayesinde konferansın o gününü sadece Kızılay meselesini konuşmaya ayırmayı başarmıştı. Haziran 1907 tarihinde toplanmış olan Londra Konferansı’nın son oturu- munu neredeyse tamamıyla meşgul eden Besim Ömer Paşa’nın kızıl ay işa- retinin İslâm memleketleri için kabul edilmesi gerektiği hakkındaki beyana- tı, dokuzuncu konferansın müzakere ve kararlarını ihtiva eden Besim Ömer Paşa tarafından neşredilen kitabın 51 ve 53’üncü sayfalarında yer almaktadır. Önemi dolayısıyla aynen naklediyoruz: “1907 senesinde Londra’da toplanan Sekizinci Uluslararası Kızılhaç Konferansı’na görevlendirilmiştim. Konferansın son günü olan 15 Haziran’da şu açıklamada bulunmuştum. Özeti şöyledir: ‘…1864 senesinde imzaladığımız Cenevre Sözleşmesi’ne ait bütün husus- lara uyduğumuz ve bu sözleşmeye saygı gösterdiğimiz gibi muhterem heyetin malum olduğu üzere otuz sene önce kuruluşu zamanında geçici olarak tanınmış kızıl ayı tamamen ve daimi olarak kabul edeceğinde hiç şüphe etmiyorum… Tarihî ananeler ve dinî duygular 300 milyon müslümanın [33] nezdinde kendi dinleri dışında bulunanların sembolü olan bir işaretin kabul edilmesine engeldir. Buna dayanarak muhterem heyetin maruzatımı taraf- sızca değerlendirerek yaralı veya can veren Müslümanların vicdanlarına ve itikatlarına hürmet ve riayet etmek lütfunda bulunacağını umarım… Bunun üzerine uluslararası komite üyelerinden Mösyö Ador şu açıklamada bulundu: ‘Osmanlı Hükümeti delegesinin Cenevre Sözleşmesi’ne uygun olarak hükümetin kabul edip tatbik ettiği insanlıkperver muamelelere ve kızıl ayın kızıl haça eşit şartlar dâhilinde kabul edilmesine dair olan ifadelerini özel bir ehemmiyetle hepimiz dinledik… Ancak Osmanlı Hükümeti’nin de im- zaladığı Cenevre Sözleşmesi’nde özel bir işaret olmak üzere sadece kızıl haç tanınmıştır. Fakat bu sözleşmede yer alan hükümler ve insanlıkperver duy- OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 33

gularla etkilenen Osmanlı Hükümeti’nin konferans için görevlendirdiği dele- genin anlattığı ve asil bir duyguya ait bulunan değerlendirmelerini büyük bir ehemmiyet ve şükranla dikkate almak zorundayız...’ Aynı komiteye mensup Mösyö Ordiye de: ‘Kızıl haç dinî bir işaret değil- dir. İsviçre’ye ait bayrağın zemini beyaz ve haçı kırmızıdır. Bu yüzden Japon, Siyam ve Çin gibi Hıristiyan olmayan ülkeler tarafından da kabul edilmiştir. Bu anlayışın Osmanlı Hükümeti tarafından da göz önüne alınması için bu ifadelerimin Osmanlı Hükümeti’ne beyan edilmesi halinde bahtiyar olaca- ğım’ dedi. Bu cevaplara karşı Besim Ömer Bey de “…her ne kadar kızıl haçın dinî bir işaret olmadığı bizce de malum ise de halkı tarafından zemini ister beyaz veya kırmızı olsun haç daima haç telâkki edileceğinden Müslüman memleketlerde bu işaretin tatbikinde [34] pek çok zorluklarla karşılaşılaca- ğı fikrindeyim. Ecdadı Haçlı Savaşlarında bulunan bir millet, haçı elbette Japon, Çin ve Siyam halkından daha iyi bilecektir. Mutaassıp fikirlilerden pek uzağım. Ancak bu alâmetin tatbikindeki zorlukları açıklamak istiyorum. Kızıl haçın kabul edilmeyişindeki teşebbüs Müslümanların dinî ve vicdanî duygularına tecavüz etmemek içindir. Yoksa biz, kızıl haçın insanlıksever ku- rumların özel bir işareti olduğunu bildiğimizden ona riayet ederiz.” *** 23 Temmuz mesut inkılâbından sonra aydın fikir sahipleri, ülkenin medeni ihtiyaçlarını düşünmeye başladıkları sırada Kızılay Cemiyeti de dik- katleri üzerine çekmekte gecikmedi. En başta eski cemiyet kurucularından Della Suda Faik Paşa bulunduğu halde bir takım hamiyetli insanlar teşeb- büslere başladılar. Bir buçuk sene kadar zaman bu mesai memlekette elverişli bir zemin hazırlamaktan başka bir etki ve semere gösteremedi. Daha sonra eski Hariciye Nâzırı ve Paris Elçisi Rıfat Paşa hazretlerinin muhterem eşleri tarafından harcanan gayretlerle gayr-ı resmî olarak oluşan bir heyetin az zaman içinde kolaylıkla 4-5 bin lira kadar bir para toplamayı başarması ve Rıfat Paşa’nın da diğer taraftan hükümetçe Kızılay’ın yeniden ihyası için resmî gi- rişimlerde bulunması üzerine mesele ciddiyet ve önemle ele alındı. Sadâret, Harbiye, Bahriye, Dâhiliye, Hariciye, Maarif, Sıhhiye Nezâretlerine tebligat yapılarak Kızılay için yeni bir tüzük projesi hazırlamak üzere birer delege belirlemeleri bildirilmişti. Komisyon şu şekilde oluştu: 34 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Dr. Esad Bey [35] Dr. Besim Ömer Bey Hariciye Nezâreti Umûr-ı Siyasiye Müdürü Salih Bey Bahriye Tabip Albaylığı’ndan emekli Mehmed Ali Bey Askerî Tıbbiye Müdürü Tabip Binbaşı Ali Galip Bey Daire-i Umûr-ı Sıhhiye Genel Müfettişi Kasım İzzeddin Bey Bu heyet Dr. Besim Ömer Bey’in evinde defalarca yaptığı toplantı ve incelemeler sonucunda memleketin mevcut ihtiyaçlarına uygun bir tüzük projesi düzenleyip hazırladı. Tüzük Şura-yı Devlet’te incelenerek onaylandı. Bakanlar, ilim adamları, meclis üyeleri, milletvekilleri, doktorlar, tüccar ve saireden “kurucu” olmak üzere yüz kişi üye kaydedildi. Bu büyük zatlar 7 Nisan 1911 günü akşamı Tokatlıyan Hoteli’nin kabul salonunda birinci toplantıyı yaptılar. Sadrazam Hakkı Paşa hazretleri tarafından bir konuşma yapılarak işe başlandı. Seçim- ler yapıldı. Hakkı Paşa başkanlığa, otuz kişi genel merkez üyeliğine seçildiler. Genel merkez üyeleri de birinci toplantılarını bir hafta sonra Daire-i Umûr-ı Sıhhiye’de yaptı. Heyet idaresini seçip tayin etti. Müessesenin ciddi bir şekilde teşekkül etmesi üzerine haşmetli Sultan Reşad hazretleri lütfen cemiyeti hükümdarlık himayeleri altına aldıkları gibi fahrî başkanlığını da saltanat veliahdı Yusuf İzzeddin Efendi hazretleri üst- lenmişlerdir. Fahrî başkan veliaht hazretleri tarafından ihsan ve tahsis edilip zorunlu masraflarından elli lirası da karşılıksız hediye edilmiş olan[36] Tophane’deki üç katlı bina onarılıp tefriş edilerek cemiyetin birinci idare merkezi yapılmış- tı. Daha sonra cemiyet faaliyetleri genişleyip önem kazandığından başkentin bütün muamelelerinin görüldüğü genel merkezine yakın diğer uygun bir yer bulunmasına ihtiyaç görülmüş, Sultan Mahmud Türbesi civarında yeniden inşa edilen dört katlı kârgir ve muntazam bir bina kiralanarak idare merkezi buraya taşınmıştır. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 35

Osmanlı Kızılay Cemiyeti’nin kazandığı genişleme ve tekâmülün en önemlilerinden biri de Dr. Muallim Besim Ömer Beyefendi’nin gayret ve öncülüğüyle cemiyetin çalışmalarına Osmanlı kadınlarının da katılması ve yardımlarının sağlanmış olmasıdır. Devletli ismetli Başkadın Efendi hazretlerinin fahrî başkanlığı altında bir Kızılay Kadınlar Şubesi kurulmasını muhterem muallim üstlenmiş, çalışma ve gayreti neticesinde başkentin muhterem Osmanlı hanımlarından 100 kurucu üye kaydedilmiş, Bahriye eski Nâzırı Mahmud Muhtar Paşa hazretlerinin muhterem eşleri Prenses Nimet hanımefendi hazretlerinin başkanlığı altında bu şube de kurulmuştur. Çalı- şan kurucu üyelerden başka sultanlar hazretleri ile Mısır Hidivinin validesi hazretleri fahrî kurucu üye olmayı kabul buyurmuşlardır. Denilebilir ki hanımlarımız Kızılay’a hizmet hususunda erkekler kadar ve belki de daha çok çalışma ve gayret göstermektedirler. Az zaman içinde hanımlardan çalışan ve yardım eden üye sayısı teşekküre şayan bir derecede artmış ve bu yüzden mühim düzenli gelirler sağlandığı gibi hanımefendilerin topladıkları yardımlar da önemli yekunlere ulaşmıştır. Özellikle Bulgaristan, Sırbistan, Yunanistan ve Karadağ savaşları [37] es- nasında hanımlarımızın geceli gündüzlü denilebilecek bir şekilde gayret gös- terip çalışarak bütün Kızılay hastanelerine gerekli çamaşırları, çarşafları, yara sarmaya mahsus gereçleri hazırlama konusunda gösterdikleri vatanperverce gayretler pek büyük takdire değerdir. Hamımlar için de otuz kurucu üyeden oluşan bir genel merkez ve bunlar arasından seçilen bir idare heyeti oluşturulmuş, bu heyetin son savaşlar esnasında hanımların gösterdiği faaliyete pek büyük teşvik edici etkileri gö- rülmüştür. Münevver, gayretli ve faal diğer hanımefendilerin de iştirakleri ve gayretlerinin eklenmesiyle bu şubenin gelecekte vatana ve vatan kahramanla- rına pek büyük ve mühim hayırlı hizmetler gösterebilecek yüksek bir seviyeye ulaşacağı şüphesizdir. 36 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Kızılay kurucularından: Tıbbiye Mektebi eski Nâzırı ve Meclis-i Umûr-ı Sıhhiye İkinci Başkanı merhum Arif Bey

*** Osmanlı Kızılay Cemiyeti, yeniden kurulmasından sonra az zaman içinde [38] gerçekten bütün ümit ve tahminlerin kat kat üstünde parlak başarılar gösterdi. Kızılay Cemiyeti’nin gerçek vazifesi savaş meydanında yaralı düşecek kahramanlara yardım etmek iken felâkete uğrayan vatan evlâtlarına yardım ve destek olmayı da ikinci bir görev edindi. Nitekim 1911 senesinde koleranın yaptığı tahribata karşı hastaların imdadına koşarak büyük hizmette bulundu. Buharlaştırma, dezenfeksiyon ve diğer sağlık işlerine yardım etmek gayesiyle Janset Hechter Fabrikası’ndan 600 küsur Osmanlı lirasına üç adet seyyar etüv makinesi getirdi. Temmuz 1911’de meydana gelen Aksaray büyük yangınında zarar gören- lerin yardımlarına koşmakta gecikmedi. Derhal 300 lira harcadı. Yangından sonraki günlerde çeşitli noktalarda doktorlar bulundurdu, gıda gereçlerini hazırlayıp dağıttı. İmdat mevkileri oluşturarak yangınzedeler arasındaki has- taların tedavileri konusunda büyük çabalar harcadı. Yangınzedelere yardım hususunda bu küçük başarıyla yetinmeyen cemiyet Kızılhaç Cemiyetleri Ge- nel Merkezi’ne başvurarak felâketzedelerin imdadına yetişmek için medeni dünyanın insanlıkperver duygularını tahrik etmiş, toplama başarısı gösterdi- ği 114 bin küsur frank (5 bin Osmanlı lirasını geçkin) yardımı zarar görenlere dağıtmıştı. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 37

Bu hususta yardım eden Japonya, Amerika, Fransa, Portekiz, Macaristan, Romanya, Danimarka, Rusya ve Sırbistan Kızılhaç merkezlerinin adlarını burada takdir ve şükranla yâd etmeyi kadirşinaslık bir vazife sayarız. [39] Cemiyetimiz daha sonra, geçen sene Edirne vilâyetinde meydana gelen depremde zarar görenlere yardım etmek için mükemmel çadır, sedye ve her türlü araç ve gereci ile Mürefte, Şarköy ve İmroz Adası’na birer operatör, birer doktor, üçer stajyer, birer kâtip, eczacı, aşçı ve ikişer hastabakıcı ve ikişer hademeden oluşan sağlık yardımı heyetleri gönderdi. *** Cemiyetin oluşum başlangıcında gösterdiği başarıların en önemlilerden biri de İtalya Savaşı esnasında Trablusgarp ve Bingazi’de hastaneler kurarak yaralı mücahitlere gösterdiği pek ciddi hizmet ve yardımlardır. Savaşın ilân edilmesinin hemen ardından Ekim 1911 içinde cemiyet Mar- silya yoluyla Trablusgarp’a altı doktor, bir eczacı, bir muhasip, on bir hastaba- kıcıdan oluşan bir Kızılay yardım heyeti göndermeye karar verdi. Bu maksadı sağlamak için 5 bin lira ödemişti. Genel merkez üyelerinden ve Tıp Fakültesi hocalarından Operatör Ab- dülkerim Sebati Bey’in başkanlığında teşkil edilen birinci sağlık heyetinin Tunus yoluyla Trablusgarp’a sevk edildikten sonra yerinde derhal hastabakıcı heyetleri ve yerlilerden teskereci müfrezeleri oluşturularak işe başlandı. Bun- ların savaş ateşi içinden yaralıları kurtarmak ve nakledip tedavi etmek hususunda gösterdikleri fedakârca gayret ve çabalar bütün yabancı basının ve medeni dünyanın takdir ve beğenisini kazandı. Daha sonra Kasım ayında Bingazi tarafında Dr. Arif Bey başkanlığında üç doktor, iki doktor muavini ve üç hastabakıcıdan oluşan [40] küçük bir sağ- lık heyeti daha gönderilerek bunun için de 3 bin lira kadar fedakârlık yapıldı. Hums tarafında bulunan Osmanlı mücahitlerinin yeterli doktor ile tıbbî ve sağlık gereçleri bulunmadığı ve oralarda bazı kolera vakaları görüldüğü ordu komutanlığından bildirilmesi üzerine genel merkez tarafından Dr. Emin Bey’in başkanlığında iki doktor, bir muhasip ve yirmi beş hastabakıcıdan olu- şan üçüncü bir yardımcı sağlık heyeti de gönderilmiş ve bu heyetin bütün ge- reçlerinin mükemmel olmasına olağanüstü özen gösterilmiştir. Marsilya’dan Tunus’a giderken Manoba adındaki Fransız vapurunda İtalyanlar tarafından 38 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

tutuklanmış ve subay oldukları suçlamasıyla İtalya’ya sevk edilen bu heyetin yetkin doktorlardan oluştuğu İtalya’da yapılan imtihanları sonucunda ispat- lanmasıyla İtalyanlar Cenevre Sözleşmesi hükümlerine uyarak heyeti serbest bırakmaya mecbur kalmış ve bu olayın basın dünyasında yol açtığı tartışmalar Osmanlı Kızılayı’nın şan ve şöhretini yükseltmeye sebep olmuştur. Bu üç sağlık heyeti için Osmanlı Kızılay Cemiyeti, İtalya Savaşı’nın sonuna kadar 40 bin Osmanlı lirasını aşan bir fedakârlık göstererek mücahitlere yardım etmeyi, binlerce hasta ve yaralının imdadına yetişmeyi başarmıştır. Trablusgarp Savaşı esnasında hamiyetli Selanik ve Manastır halkı da birer sağlık heyeti oluşturarak Kızılay bayrağı altında savaş meydanına gönder- mek teşebbüste bulunduklarından Kızılay Cemiyeti bu girişimleri takdirle değer verip teşvik etmiş, Selanik ve Manastır heyetlerini de himayesi altına almıştır. Bu heyetler de savaş meydanında hayırlı hizmetler yapmaktan geri durmadılar. *** [41] Cemiyet takip ettiği tekâmül yolunda ilerliyordu. Kuruluşunun üzerinden bir sene geçmişti. Tüzük hükümlerine göre birinci kongresini 1912 senesi Nisanı’nın üçüncü Cuma günü İstanbul Üniversitesi’nin büyük salonunda yaptı. Yapılan seçimlerde kongre başkanlığına eski Sadrazam Hüseyin Hilmi Paşa hazretleri, ikinci başkanlıktan birine eski Bahriye Nâzırı Muhtar Paşa, diğerine Dr. Mazhar Paşa tayin edildiler. Üç günde gerçekleşen toplantılarda alınan kararların önemlilerini şu şe- kilde özetliyoruz: 1-Kızılay’a hizmet ve yardım edenlere verilmek üzere bir madalya yapıl- ması için düzenlenen tüzük okundu ve kabul edilerek onaylanması için hükü- mete sunulmasına, 2-Alman Kızılhaçı tarafından Trablusgarp’a gönderilen sağlık heyeti erkânından Trablus’ta vefat eden Dr. Şutse ile Dr. Dökeştayn’ın insanlık vazifesi uğrunda çalışırken vefatlarından dolayı duyulan üzüntünün ifade edilmesine ve ailelerinden birer fotoğraflarının istenmesiyle ebedî bir takdir hatırası olarak Kızılay İdare Merkezi salonuna asılmasına, OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 39

3-Kadınlar merkezini oluşturmayı başaran muhterem muallim Besim Ömer Beyefendi’ye* Trablusgarp’ta yardım eden Mısır Kızılayı’na ve özellikle Mısır Hidivi’nin validesi hazretleriyle Tosun Paşa hazretlerine cemiyet adına teşekkür edilmesine, [42] 4-Genel Merkez üyeliğinden istifa eden Prens Abbas Paşa ve Hariciye Nâzırı Rıfat Paşa hazretleriyle devam edemeyen Mimar Kemaleddin ve Dr. Nureddin Beylerin yerlerine genel merkez tarafından seçilmiş olan Dr. Ra- sim Paşa, Osmanlı Bankası Cari İşlemler Müdürü Keresteciyan, Mühendis Asadoryan ve Avukat Avram Naum Efendilerin görevlerinin onaylanmasına, 5-Tüzüğün 23. maddesine göre üyelerden kurayla beş kişinin çıkarılması için kura çekilerek üyelerden Dr. Rasim, Dr. Fuad, Eczacı Edhem Pertev, Yazar Diran Kelekyan ve Albay Muhyiddin Beylere çıktığı ve Münir Nigâr Bey’in istifa ettiği, Yazar Safveti Ziya Bey’in devam edemediği görüldüğün- den bunların yerlerine seçim yapılarak çoğunluğun oyunu alan eski Sadra- zam Hüseyin Hilmi Paşa hazretleri, Beyoğlu Mutasarrıfı Muhyiddin Bey, Dr. Adnan Bey, Dr. Hakkı Şinasi Bey, Dr. Rasim Paşa, Hüdavendigar eski Valisi Azmi Beyefendi ve Yazar Diran Kelekyan Efendi’nin görevlerinin tasdik edilmesine, 6-Cemiyetin malî durumu hakkında müfettişlerin raporu okunarak iş- lemlerin iyi bir şekilde ve başarıyla yürütüldüğü anlaşıldığından heyete takdirlerin beyan edilmesine, 7-Encümen faaliyet raporu okunarak cemiyet işlemlerinin bir kat daha düzene girmesi için idare merkezinde sürekli bulunacak görevli bir genel mü- dür tayin edilmesine ve görevli memurlar için yıllık 2 bin lira ödenek ayrılma- sıyla kadro düzenlemesinin genel merkeze bırakılmasına, [43] 8-Genel merkezde mükemmel bir ambar yapılarak her ihtiyac için daima yeterli araç ve gerecin mevcut ve hazır bulundurulmasına, 9-Cemiyete ait her türlü haberleşme ve yazışmaların telgraf ve posta ücre- tinden istisnası için hükümet nezdinde teşebbüslerde bulunulmasına, 10-Yardım cetvellerinin kısım kısım, vilâyet vilâyet düzenlenip yayınlan- masına,

* Bu kongre zamanında kendisi Washington Kızılhaç Kongresi’nde bulundu. 40 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

11-Genel hazırlık ve ihtiyaçlar için genel merkeze 30 bin lira tahsisat verilmesine, 12-Selanik ve Manastırlı hamiyet sahibi kimselere Derne ve Bingazi savaş mevkilerine Kızılay Sağlık Heyeti göndermelerinden dolayı takdir ve teşek- kür beyan edilmesine karar verilmiştir. *** Kızılay Cemiyeti ikinci genel heyeti toplantısını olağanüstü olarak 25 Ekim 1912 tarihine rastlayan Cuma günü yapmıştır. Toplantının maksadı dört Balkan hükümetinin ittifakla savaş ilanıyla ül- kemize hücum etmeleri üzerine Kızılay’a düşen olağanüstü görevleri yerine getirmek için ödenek talebine dayanıyordu. Olağanüstü kongreler için ayrıca başkan seçileceğine dair tüzükte açıklık bulunmadığı için genel heyete cemiyet birinci başkanı Hüseyin Hilmi Paşa hazretlerinin başkanlık etmeleri ittifakla tasvip ve kabul edildi. Yıllık kongreler için yüz üye mevcut bulunması ve yüz üye hazır olmazsa toplantının on beş gün sonraya ertelenerek o toplantıda [44] kaç üye hazır bulunursa bulunsun toplanarak müzakerelerin yapılması ve kararlar alınması tüzüğün 22. ve 23. maddeleri hükümleri gereği idi. Ancak olağanüstü top- lantıların İstanbul’daki kurucu üyeleri ile genel merkez üyelerinden oluşacağı da yukarıda geçen maddelerde yazılı olmasına ve bunu takip eden maddede de kararların mevcut üyelerin çoğunluğu ile alınacağı yer almasına dayanarak seri kararlar almaya mecbur olan bu gibi olağanüstü toplantılarda toplantının on beş gün sonraya ertelenmeyerek kaç üye bulunursa bulunsun müzakerele- rin yapılmasına karar verildi. Sene başı kongresinde masraflar ve müesseseler için genel merkeze 30 bin liraya kadar harcama yapmasına izin verilmişse de dört Balkan hükümetiyle açılan savaş olağanüstü müesseselere ihtiyaç gösterdiği ve kurulacak hastanelerin altı aylık idaresini sağlamak da gerekli olduğu için sene başında verilmiş olan 30 bin liralık ödeneğe ek olarak daha 40 bin lira olağanüstü ödenek verilmesi kararlaştırıldı. Hüseyin Hilmi Paşa hazretleri mühim bir vatan hizmeti için bir-iki ay İstanbul’dan ayrılacaklarından genel merkeze diğer bir başkan seçilmesi meselesini söz konusu etmiş ise de paşanın fevkalâde büyük hizmetlerine binaen OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 41

dönüşüne kadar ikinci başkanlar tarafından vekâlet edilmek üzere başkanlı- ğın kendisinde kalması için çoğunluk tarafından temennilerde bulunulup bu usul ittifakla kabul edilmiştir. Hüseyin Hilmi Paşa hazretlerinin Viyana Büyükelçiliği’ne gitmesi üze- rine [45] başkanlık görevi ikinci başkan Azmi Beyefendi tarafından yapıldı. *** Kızılay’ın üçüncü olağanüstü kongresi 9 Aralık 1912 tarihinde ikinci ikinci başkan Azmi Beyefendi’nin başkanlığında yapılmıştır. Bu toplantıdan maksat da yine olağanüstü ödenek talebi idi. Osmanlı Kızılay Cemiyeti şartların zorlaması sebebiyle İstanbul’da tahminlerin üzerinde hastaneler kurmaya mecbur kaldığı, muhacirlere ve kole- ralı askerlere yardım yapmayı da bir vazife saydığı için hizmetleri, gelmekte olan yardımseverlerin yardımlarına göre genişletmek üzere önceden verilmiş 70 bin lira ödeneğe ek olarak daha 30 bin lira olağanüstü ödenek talep edilmiş ve yapılan talep ittifakla onaylanmıştır. Genel merkez üyelerinden devam edemeyen kişilerin yerlerine diğerleri- nin seçilmesi hususu genel merkeze bırakıldı. Bu kongrenin ardından ikinci başkan Azmi Beyefendi’nin rahatsızlanarak istifa etmesi ve diğer ikinci başkan Talat Beyefendi’nin devam edememesi üzerine genel merkez tarafından yeniden seçimler yapılarak ikinci başkanlık- lar Besim Ömer ve Akil Muhtar Beyefendilere verildi. *** Dördüncü olağanüstü kongre de 28 Şubat’ta 1913 tarihinde yine ödenek talebi maksadıyla ikinci başkan Besim Ömer Beyefendi’nin başkanlığında toplandı. Hamiyet sahiplerinin karşıladığı cömertçe yardımları daha geniş bir şe- kilde [46] yardım yapmaya müsait bir dereceye ulaştırmak için genel merkezin teklifi doğrultusunda yaralılara yardım etmek için daha 50 bin ve muhacirlere yapılan yardımların genişletilmesi için ayrıca 50 bin Osmanlı lirası ödenek verilmesini karara bağladı. 42 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hüseyin Hilmi Paşa Kızılay Cemiyeti Hüseyin Hilmi Paşa hazretlerinin himmet ve üstün faa- liyetleriyle ciddi bir ilerleme yoluna girmiş bulunuyordu. Her ayın ilk Cuması genel merkez heyetinin toplanması tüzük hükümleri gereği ise de savaş hali dolayısıyla toplantı için aybaşlarını beklemek uygun görülemezdi. Her ay iki- üç defa toplantı yapıldı. Bu toplantılarda hastanelerin iyi bir şekilde yönetil- mesi ve yapılmakta olan hizmetlerin genişletilmesi konuları incelenip müza- kere edilmekle beraber cemiyetin tekâmülüne hizmet edecek vasıtalar araş- tırılıp ciddi kararlar alınıyordu. Kızılay merkez idaresinde sürekli faaliyette bulunmak için [47] genel müdürlüğe Basın eski Müdürü Fazlı Necib Bey seçilip tayin edildi. İçinde daima sevk olunmaya hazır yardım gereçleri bulunacak mükemmel bir ambar tesis edilmesi kararlaştırıldı. Zeytinburnu’nda sahilde bulunan vakıflara ait 100 bin arşın metre kare kadar geniş bir arsa 1.000 lira mukabilinde devralındı. Burada ambar inşası için keşif yaptırıldığı sırada Balkan Savaşı çıktığından derhal teşebbüste bulunuldu. Özel izinle ge- çici olarak Soğukçeşme’de bulunan Alay Köşkü binası ile ek binaları Kızılay Ambarı yerine tutuldu. Kızılay Cemiyeti adına genel müdür tarafından her üç ayda icraat ve teberru yapanların isimleriyle yardımlarını içine alan bir bülten yayınlanması da genel merkezce alınan kurumun gelişmesine yönelik kararlardan olduğu halde, devam eden savaş gailesi geçen sene bülten yayınlanmasına meydan OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 43

bırakmamıştı. İşte cemiyet adına idare heyeti kararıyla genel müdürlükçe birinci kitap olarak bu salname hazırlanmıştır. Allah’ın yardımıyla bu yüce müessesenin ilerlemesini ilân edip yükseltecek düzenli ve süreli yayınlar ya- pılması da kararlaştırılmıştır. Eylül 1913’de yapılan genel merkez toplantısında Washington Kızılhaç Kongresi’nden dönen Osmanlı Hükümeti ve Osmanlı Kızılay Cemiyeti De- legesi Dr. Besim Ömer Beyefendi’nin raporu okunarak Kızılayca uygulanabi- lecek son gelişmeler hakkında önemli müzakereler cereyan etti. Konferans münasebetiyle Washington’da açılan Kızılhaç Sergisi’nde ül- kemiz için istifade etmeye değer görülecek alet ve edevat satın alması için [48] cemiyetçe Besim Ömer Beyefendi’ye 500 yüz Osmanlı lirası ödenek ve- rilmişti. Muhterem muallim Amerika sıhhiyesi ve Kızılhaç’ında kullanılan kolaylıkla taşınabilir eczane, mutfak ve sofra takımlarıyla su tahlil aletleri, çamaşır numuneleri, yalnız bir katıra yükletilmesi mümkün yardım mevki çadırı, tekerlekli sedye, ticarî edevat vs. getirmişti. Bu numuneler incelenerek raporda yer alan maddelerin cemiyetçe özel bir şekilde göz önünde bulundurulmasına ve raporun bir kopyasının ilişiğiyle hü- kümet tarafından kabul ve tasdike uygun olan maddelerin Harbiye ve Bahri- ye Nezâretlerinin dikkatlerine arz edilmesine karar verildi. Besim Ömer Beyefendi’nin incelemelerindeki ciddiyet, isabet ve yayın- lanan ayrıntılı raporunun mükemmelliğinden dolayı kendilerine şifahen te- şekkür ve takdir beyan edildiği gibi bu istifadeli raporun ihtiva ettiği bilgece düşünce ve yol göstermelerinden dolayı şifahen beyan edilen takdir ve teşek- kürlerin yazılı olarak da bir takdirname ile sunulması kararlaştırıldı. *** Savaş başlayınca her taraftan yardımlar ve hediyeler geldiği, birçok hastaneler yapıldığı ve olağanüstü işlemler arttığı için Kızılay merkezi muhaberat, muhasebe ve vezne dairelerine geçici olarak birçok memur ilâvesine lüzum görülmüş olduğu gibi geniş bir de ambar kurulmasına mübrem ihtiyaç doğ- muştu. Geçici olarak Kızılay ambarı yapılan Soğukçeşme’de, Topkapı Sarayı içinde bulunan Alay Köşkü binası Kızılay ihtiyaçlarını karşılamaya yetmedi- ğinden bina bitişiğinde bulunan metruk ve harap daireler de alelacele tamir ettirilerek Kızılay ambarına katıldı. 44 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[49] Kızılay’ın önemli müessesesi olan ambarlarının böyle harap ve perişan binalarda kalması doğru olamazdı. Aslında Kızılay için günümüz ilmî şart- larına uygun bir ambar inşası kararı alınmış, bu maksatla Zeytinburnu’ndaki geniş arsa satın alınmıştı. Mesele taşıdığı önem nispetinde incelendi. Medeni büyük ülkelerde Kızılay merkezi ve yardım mevkii yapılması ve malzeme temini için şehrin en şerefli yerlerinde memlekete övünç kaynağı olacak yük- sek binalar inşa edildiği gibi başkent civarında ve ordu merkezlerinde geniş ambarlar meydana getirilmektedir. Bu metot ve örneklerle Kızılay Cemiyeti tarafından da Zeytinburnu arsasında hastane, okul ve büyük depo şeklinde ambar inşa edilmekle beraber her halükârda İstanbul’da ve işlemlerin yürütü- leceği merkezlere yakın bir idare merkezi ve bitişiğinde yardım mevkii ve ambar kurulması son tecrübeler neticesinde kesin derecesinde görülmüş ve geçici olarak ambar yapılan Alay Köşkü mevkii bu şartları tamamıyla taşıdığından Sultan Mehmed Reşad’ın lütuf ve himayelerine başvuruldu.

Genel Müfettiş Ali Bey Alay Köşkü binasının tarihî kıymeti ve mimarî tarzını bozmadan mevcut durumu ile mükemmel bir şekilde tamirinin yapılması ve büyük köşk salonunun Kızılay’ı zaten kendi himayesi altına almış olan kudretli padişaha mahsus olmak üzere tefriş [50] edilip muhafazası, diğer kısımlarının Kızılay idare merkezine tahsis edilmesi, bitişiğinde bulunan harap ve ahşap binaların yıkılarak yerine konumumun şerefi, Kızılay’ın itibar ve önemi ile orantılı ve mevcut ilmî şartlara uygun ambarlar inşa edilmesi hususuna dair daha önce geçen arz ve istirham üzerine iyiliksever padişahın iradesi çıkmıştır. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 45

Kızılay tarafından hemen tamirat ve inşaata başlanmak üzere iş, ünlü mimar Vedat Beyefendi’ye bırakıldı ve çalışmaya başlandı. Kızılay için faal ve parlak bir gelecek sağlayacak bu önemli bina ve merkezin meydana getirilmesi için tam kapasiteyle çalışılmaktadır. ***

Kızılay Cemiyeti’nin 1911 senesinde oluşan birinci genel merkez heyeti

Asadoryan Efendi Nafia, Turuk ve Maâbir Umum Müdürü Avram Naum Efendi Avukat Edhem Pertev Bey Eczacı Esad Bey Tıp Fakültesi Göz Kliniği Hocası Meclis-i Umûr-ı Tıbbiye-i Mülkiye ve Besim Ömer Bey Sıhhiye-i Umumiye Başkanı Besarya Efendi Ayân Meclisi Üyesi Bahaeddin Şakir Bey Tıp Fakültesi Tıp Kanunu Hocası Daire-i Umûr-ı Sıhhiye Tahrirat Kalemi Haydar Bey Müdürü Diran Kelekyan Efendi Sabah Gazetesi Başyazarı Rasim Paşa Tıbbiye Mektebi eski Nâzırı Rıfat Bey Meclis-i Umûr-ı Sıhhiye Üyesi Ruhi el-Halidî Bey Kudüs eski Mebusu Salih Bey Hariciye Umûr-ı Siyasiye Müdürü Safvetî Ziya Bey Yazar [51] Talat Bey Dâhiliye eski Nâzırı Abidin Bey Sıhhiye-i Askeriye İkinci Şube Müdürü Âkil Muhtar Bey Meclis-i Umûr-ı Sıhhiye Üyesi Ali Galib Bey Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye Müdürü Faik Della Suda Paşa Fahrî İkinci Başkan Fuad Bey Meclis-i Umûr-ı Sıhhiye Üyesi Kasım İzzeddin Bey Daire-i Umûr-ı Sıhhiye Genel Müfettişi Kamhi Efendi İtibarlı tüccarlardan Keresteciyan Efendi Osmanlı Bankası müdürlerinden Kerim Sebati Bey Doktor Kemal Ömer Bey İtibarlı türccarlardan Lambiki Paşa Sıhhiye-i Askeriye Müfettişi Mehmed Ali Bey Emekli Bahriye Tabip Albayı Muhyiddin Bey Albay Nazif Paşa Tuğgeneral 46 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

*** 1911 senesinde oluşan birinci idare heyeti

Başkan Rıfat Paşa İkinci Başkan Prens Abbas Paşa İkinci Başkan Talat Bey Genel Müfettiş Mehmed Ali Bey Başkâtip Rıfat Bey Muhasebeci Kemal Ömer Bey Veznedar Fuad Bey Veznedar Muavini Edhem Pertev Bey Kâtip Muavini Haydar Bey Kâtip Muavini Münir Nigâr Bey *** [52] Teşvik ve Tergib Encümeni

Besarya Efendi Safvetî Ziya Bey Diran Kelekyan Efendi *** Maliye Encümeni

Kamhi Efendi Ruhi el-Halidî Efendi Keresteciyan Efendi Kemal Ömer Bey *** Fen ve İntihab-ı Memurîn Encümeni

Della Suda Faik Paşa Dr. Lambiki Paşa Dr. Abidin Bey Dr. Kerim Sebati Bey Dr. Ali Galib Bey Eczacı Edhem Pertev Bey OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 47

Tuğgeneral Nazif Paşa Dr. Besim Ömer Bey Dr. Esad Bey Dr. Âkil Muhtar Bey Dr. Mehmed Ali Bey *** [53] Osmanlı Kızılay Cemiyeti Kadınlar Kısmı Kurucu Üyeleri

Prens Abbas Paşa’nın hanımı Prenses hazretleri Hariciye Nâzırı Prens Said Halim Paşa’nın hanımı Prenses hazretleri Merhum Hidiv İsmail Paşa’nın kızı Prenses hazretleri Mahmud Muhtar Paşa’nın hanımı Prenses hazretleri Merhum Hidiv İsmail Paşa’nın kızı Prenses hazretleri Nusret Beyefendi’nin hanımı Prenses hazretleri Merhum Prens Osman Fazıl Paşa’nın kızı Prenses hazretleri Teşrifat-ı Umumiye Müdürü İsmail Cenani Bey’in hanımı Hanımefendi Ayândan Ahmed Rıza Beyefendi’nin kız kardeşi Hanımefendi Hariciye Kalem-i Mahsus Müdürü Edhem Bey’in hanımı Hanımefendi Mühendis Asadoryan Efendi’nin eşi Edhem Beyefendi’nin hanımı Hanımefendi Washington Büyükelçiliği İkinci Kâtibi İbrahim Bey’in hanımı Hanımefendi Rüsumât Tahrirat Müdürü Ragıb Bey’in hanımı Hanımefendi Dr. İlyas Paşa’nın eşi Eski Sadrazam Said Paşa’nın kızı ve Nuri Bey’in hanımı Hanımefendi Ali Nizamî Paşa’nın kızı ve İsmail Paşa’nın hanımı Hanımefendi Merhum Gazi Edhem Paşa’nın hanımı Hanımefendi Teşrifat Nâzırı merhum İbrahim Paşa’nın hanımı Hanımefendi Cebel-i Lübnan Mutasarrıfı Kuyumcuyan Paşa’nın eşi Ayândan Buhur Efendi’nin eşi Panciri Bey’in eşi Şura-yı Devlet Mülkiye Dairesi Başkanı Tevfik Bey’in hanımı Hanımefendi Tevfik Daniş Bey’in hanımı Hanımefendi Nafia eski Müsteşarı Cemal Bey’in hanımı Hanımefendi Merhum Cevdet Paşa’nın kızı Hanımefendi Hüseyin Hilmi Paşa hazretlerinin hanımı Hanımefendi Merhum Hamdi Bey’in hanımı Hanımefendi [54] Eski Sadrazam Hakkı Paşa’nın kızı Hanımefendi Halid Ziya Bey’in hanımı Hanımefendi Hariciye mümeyyizlerinden Basri Bey’in hanımı Hanımefendi Mısırlı Hüsnü Bey’in hanımı Hanımefendi 48 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Müze Müdürü Halil Bey’in hanımı Hanımefendi Serkarîn-i Hazret-i Şehriyârî Halid Hurşid Bey’in hanımı Hanımefendi Merhum İbrahim Paşa kızı ve Vasfi Bey’in hanımı Hanımefendi Hariciye Evrak Umum Müdürü Hayreddin Bey’in hanımı Hanımefendi Hahambaşı Efendi’nin eşi Bursa eski Valisi Daniş Bey’in hanımı Hanımefendi Della Suda Faik Paşa’nın eşi Diran Gümüşgerdan Efendi’nin eşi Diran Kelekyan Efendi’nin eşi Ayândan merhum Raif Paşa’nın kızı Hanımefendi Dâhiliye eski Nâzırı Reşid Bey’in hanımı Hanımefendi Dr. Kilisli Rıfat Bey’in hanımı Hanımefendi Rasih Beyefendi’nin hanımı Hanımefendi Manyasîzâde merhum Refik Bey’in kayınvalidesi Hanımefendi Dr. Zoiros Paşa’nın eşi Merhum Sırrı Paşa’nın hanımı Hanımefendi Merhum Sami Paşa’nın kızı Hanımefendi Said Beyefendi’nin hanımı Hanımefendi Yağcı Şefik Beyefendi’nin hanımı Hanımefendi (vefat etmiştir.) Millî Banka Şube Müdürü Subhi Bey’in hanımı Hanımefendi Washington Büyükelçisi Ziya Paşa’nın hanımı Hanımefendi Talat Bey’in hanımı Hanımefendi Hariciye eski Nâzırı Asım Bey’in eşi Bursa eski Valisi Azmi Bey’in hanımı Hanımefendi Umum Kumandan Vekili İzzet Paşa’nın hanımı Hanımefendi Merhum Osman Paşa’nın kızı Hanımefendi [55] Dr. Âkil Muhtar Bey’in eşi Sadâret Müsteşarı Adil Beyefendi’nin hanımı Hanımefendi Divan-ı Umumiye Müdürü Ömer Besim Beyefendi’nin hanımı Hanımefendi Mekteb-i Tıbbiye Müdürü Ali Galib Bey hanımı Hanımefendi Hariciye eski Nâzırı Noradonkyan Efendi’nin eşi Harbiye Müsteşarı Fuad Paşa’nın hanımı Hanımefendi Ayân Başkanı Ferid Paşa’nın kızı Hanımefendi Erkân-ı Harbiye Müdürü Halil Bey’in hanımı Hanımefendi Faik Paşa’nın hanımı Hanımefendi Dr. Kasım İzzeddin Bey’in hanımı Hanımefendi Yenişehirli Kevkeb Bey’in hanımı Hanımefendi Osmanlı Bankası Carî İşlemler Müdürü Keresteciyan Efendi’nin eşi Dr. Kenan Bey’in hanımı Hanımefendi Selanik eski Valisi Kâzım Bey’in hanımı Hanımefendi Merhum Ziya Bey’in hanımı Hanımefendi Manok Azaryan Efendi’nin eşi Ayândan Mavrokordato Efendi’nin eşi OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 49

Mahmud Âgâh Beyefendi’nin hanımı Hanımefendi Beyoğlu Mutasarrıfı Muhyiddin Bey’in hanımı Hanımefendi Kızılay Umum Müfettişi Mehmed Ali Bey’in hanımı Hanımefendi Bahriye Nâzırı Mahmud Paşa’nın hanımı Hanımefendi Şehremaneti Meclis eski Başkanı Mehmed Paşa’nın hanımı Hanımefendi Nesim Mazelyah Efendi’nin eşi Merhum Ziya Bey’in kızı Veli Bey’in hanımı Hanımefendi Paris Büyükelçisi Rıfat Paşa’nın eşi Düyûn-ı Umumiye Mektupçusu Vahid Bey’in hanımı Hanımefendi Şura-yı Devlet üyelerinden Yosef Râzi Bey’in eşi Ayândan Zare Dilber Efendi’nin eşi Gabril Servihan Efendi’nin eşi Erkân-ı Harbiye kaymakamlarından Abdurrauf Bey’in hanımı Hanımefendi [56] Yatılı Darülmuallimât müdiresi Hanımefendi Tevfik Fikret Bey’in hanımı Hanımefendi Dr. Zoiros Paşa’nın eşi Viyana eski Elçisi Mahmud Nedim Paşa’nın hanımı Hanımefendi Teşrifat Müdürü Memduh Bey’in hanımı Hanımefendi Emekli General Osman Ferid Paşa’nın hanımı Hanımefendi Ayândan Ahmed Rıza Bey’in kız kardeşi Hanımefendi Cemil Bey’in hanımı Hanımefendi Hulusi Bey’in hanımı Hanımefendi Padişahın Başhekimi Dr. Hayri Bey’in hanımı Hanımefendi Göz Tabibi Dr. Acemyan Efendi’nin eşi İkdâm Gazetesi İmtiyaz Sahibi Cevdet Bey’in eşi

Kızılay fahrî kurucu üyeliğini kabul etmiş olan sultanlar hazretleri ile her sene vermeyi taahhüt ettikleri nakdî yardım miktarı

Kuruş Fahrî başkan devletli ismetli Başkadın Efendi hazretleri 10.000 Fahrî kurucu üye devletli ismetli İkinci Kadın Efendi hazretleri 5.000 Devletli ismetli şanı yüksek Mediha Sultan hazretleri 5.000 Devletli ismetli şanı yüksek Nâzıma Sultan hazretleri 2.500 Devletli ismetli şanı yüksek Hatice Sultan hazretleri 1.500 Devletli ismetli şanı yüksek Fehime Sultan hazretleri 2.000 Devletli ismetli şanı yüksek Zekiye Sultan hazretleri 4.000 Devletli ismetli şanı yüksek Naile Sultan hazretleri 3.000 Devletli ismetli şanı yüksek Ayşe Sultan hazretleri 500 Cennet-mekân Şehzâde Sultan Efendi hazretlerinin muhterem 1.500 kızları devletli ismetli şanı yüksek Naciye Sultan hazretleri 50 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Devletli ismetli şanı yüksek Seniye Hanım Sultan hazretleri 1.500 [57] Devletli ismetli şanı yüksek Feride Sultan hazretleri 1.500 Cennet-mekân Şehzâde Süleyman Efendi hazretlerinin 1.000 muhterem eşleri iffetli ismetli İkbal Hanımefendi hazretleri Cennet-mekân Şehzâde Süleyman Efendi hazretlerinin ikinci 1.000 eşleri iffetli ismetli Tarizter Hanımefendi hazretleri Cennet-mekân Şehzâde Süleyman Efendi hazretlerinin teyzeleri 200 Hanımefendi hazretleri Devletli necabetli Şehzâde Selahaddin Efendi hazretlerinin 1.200 muhterem valideleri devletli ismetli Kadın Efendi hazretleri Devletli necabetli Şehzâde Selahaddin Efendi hazretlerinin muhterem kızları devletli ismetli şanı yüksek Rukiye Sultan 1.200 hazretleri Devletli necabetli Şehzâde Selahaddin Efendi hazretlerinin muhterem kızları devletli ismetli şanı yüksek Adile Sultan 1.200 hazretleri Devletli necabetli Şehzâde Selahaddin Efendi hazretlerinin muhterem kızları devletli ismetli şanı yüksek Atiye Sultan 1.200 hazretleri Devletli necabetli Şehzâde Mecid Efendi hazretlerinin muhterem 1.000 eşleri iffetli ismetli Hanımefendi hazretleri Şehzâde devletli necabetli Ahmed Efendi hazretlerinin 500 muhterem eşleri iffetli ismetli Hanımefendi hazretleri Mısır Hidivi’nin valideleri devletli ismetli Hanımefendi hazretleri 11.000

Kurucu üye hanımefendilerden yıllık bir liradan fazla yardım üstlenmiş olanlar

Lira Merhum Hidiv İsmail Paşa’nın kızı Prenses Fatma aylık 10 Hanımefendi hazretleri Mahmud Muhtar Paşa’nın hanımı Prenses Nimet Muhtar yıllık 50 Hanımefendi hazretleri Prens Abbas Paşa’nın hanımı Prenses Hatice Abbas yıllık 40 Hanımefendi hazretleri Merhum Hidiv İsmail Paşa’nın kızı Prenses Emine İsmail yıllık 40 Hanımefendi hazretleri Merhum Prens Fazıl Paşa’nın kızı Prenses Bedia Fazıl yıllık 12 Hanımefendi hazretleri Erkân-ı Harbiye Kaymakamı Abdürrauf Bey’in hanımı yıllık 12 Prenses Emire Hanımefendi hazretleri [58] Mahmud Âgâh Beyefendi’nin hanımı Hanımefendi yıllık 6 hazretleri Ayândan merhum Raif Paşa’nın kızı Hanımefendi yıllık 5 hazretleri OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 51

Washington Büyükelçisi Ziya Paşa’nın hanımı Ayşe yıllık 5 Hanımefendi hazretleri Madam Zare Dilber Hanımefendi hazretleri yıllık 5 Madam Panciri yıllık 5 Düyûn-ı Umumiye Müdürü Ömer Besim Bey’in hanımı yıllık 3 Macide Hanımefendi hazretleri Hariciye mümeyyizlerinden Basri Bey’in hanımı Mihrimah yıllık 3 Hanımefendi hazretleri Millî Banka Şube Müdürü Subhi Bey’in hanımı Neriman yıllık 3 Hanımefendi hazretleri Hüseyin Hilmi Paşa’nın hanımı Hanımefendi hazretleri yıllık 2 Madam Diran Kelekyan Hanımefendi hazretleri yıllık 2 Madam Ohannes Kuyumcuyan Paşa Hanımefendi yıllık 2 hazretleri Halid Ziya Bey’in hanımı Memnune Hanımefendi yıllık 2 hazretleri Ayândan Ahmed Rıza Bey’in kız kardeşi Selma yıllık 2 Hanımefendi hazretleri 52 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[59]3

TÜZÜKLER

Osmanlı Kızılay Cemiyeti Ana Tüzüğü – Madalyalar Tüzüğü – Kızılay İşaretini Kötüye Kullanan ve Taklit Edenler Hakkında Ceza Maddeleri – Kızılay Haberleşmesinin Posta ve Telgraf Ücretlerinden Muafiyetine Dair Geçici Kanun – Hastane Memurları İçin Yönetmelik

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ ANA TÜZÜĞÜ

BİRİNCİ BÖLÜM

Cemiyetin Kuruluş Şekli ve Amacı

Birinci Madde: Padişah hazretlerinin hükümdarlığına yaraşır himayeleri ve Veliaht hazretlerinin fahrî başkanlığında “Osmanlı Kızılay Cemiyeti” adıyla genel merkezi İstanbul’da olmak üzere bir cemiyet kurulmuştur. İkinci Madde: Cemiyetin idarî işleri ve muameleleri 22 Ağustos 1864 tarihinde Cenevre’de imzalanan sözleşme, 6 Temmuz 1906 tarihinde yine aynı yerde yapılan konferansta Osmanlı Devleti tarafından kabul edilen değişiklik hükümlerine ve Lahey’de yapılan konferansın deniz savaşları hakkındaki 18 Ekim 1907 tarihli kararlarına dayanır. [60] Üçüncü Madde: Cemiyetin maksadı bütün vasıtalar ile savaş zamanla- rında ordulardaki hasta ve yaralıların ıstıraplarının hafifletilmesi ve tedavilerine yardım etmekten ibaret olduğundan cemiyet, kara ve deniz askerlerinin yardımcı sağlık heyeti anlamına gelir. Dördüncü Madde: Cemiyet yaralıları taşımak ve tedavi etmek için gücü dairesinde savaş bölgelerinde karada seyyar hastaneler ile sefer hastaneleri, yardım heyetleri, sıhhiye trenleri, denizde de nakliye ve hastane gemileri ha- zırlar ve tedarik eder. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 53

Beşinci Madde: Osmanlı ülkesinde savaş dışında bir felâket meydana geldi- ğinde cemiyet bir yıllık gelirini aşmamak üzere uygun miktarda bir meblağı harcayabilir. Altıncı Madde: Cemiyet Cenevre Sözleşmesi esasına, son olarak kabul ve tasdik edilmiş olan değişikliklere ve Lahey’de yapılan konferansın deniz sa- vaşları hakkındaki 18 Ekim 1907 tarihli kararları hükümlerine uyarak ya- bancı ülkelerin savaş orduları hasta ve yaralılarına da yardım eder. Yedinci Madde: Altıncı madde gereğince yabancı ordulara yapılacak yar- dım cemiyetin bir senelik gelirini geçemez. Sekizinci Madde: Cemiyet barış zamanında vazifesini kolaylaştıracak hu- susları hazırlamak, gereçlerini toplayıp biriktirmek, gerekli görevlileri tedarik edip oluşturmak ve eğitmekle uğraşır.

[61] İKİNCİ BÖLÜM

Cemiyet Üyeleri ve İdare Teşkilâtı

Dokuzuncu Madde: Cemiyet İstanbul’da bir “Genel Merkez” ile vilâyetlerde “merkez”lerden, sancak ve kazalarda “şube”lerden oluşur. Onuncu Madde: Cemiyet üyeleri “kurucu üyeler”, “çalışan üyeler” ve “yar- dımcı üyeler” adlarıyla üç kısma ayrılıp erkek ve kadın Osmanlılardan oluş- tuğu gibi siyasî, içtimaî, iktisadî ve ilmî heyetlerle diğer Osmanlı cemiyetleri de toplu olarak cemiyete katılabilir. Kurucu Üyeler: Cemiyetin gerek daha önce kurulmasına ve gerek şimdi ihya edilmesine yardım etmiş olan yüz Osmanlı üye. Çalışan Üyeler: Fiilen ve nakden hizmet ve yardımda bulunan üyeler. Yardımcı Üyeler: Yalnız nakden yardım eden üyelerdir. On Birinci Madde: Kurucu ve çalışan üyeler senede bir Osmanlı altını, yardımcı üyeler de iki sınıf olup birinci sınıfı senede bir ve ikinci sınıfı yarım Mecidiye verecektir. On İkinci Madde: Cemiyete dâhil olacak kişiler, kurucu ve çalışan iki zat veya idare heyetleri tarafından takdim edilir. 54 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

On Üçüncü Madde: Üyelik sıfatı ilk önce istifa etmek suretiyle, ikinci olarak taahhütlerini yerine getirmemekten dolayı İstanbul ve vilâyetlerde merkez heyeti raporu ve genel meclis kararıyla, üçüncü olarak da cemiyetin haysiyet ve maksadına aykırı durumlardan dolayı yine merkez heyetinin raporu ve genel meclisin kararıyla sona erer.

[62] ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

Genel Meclis

On Dördüncü Madde: Kızılay Cemiyeti bir genel meclisin nezaret ve göze- timi altında olarak genel merkez tarafından idare edilir. On Beşinci Madde: Genel meclis ya olağan yahut olağanüstü olarak topla- nır. Genel meclis olağan olarak her sene yukarıda geçen onuncu maddede beyan edilen kurucu üyeler ile vilâyet merkezlerinden gelecek ikişer delegeden ve genel merkez heyetinden oluşarak Mart ayında daha önce genel merkezce belirlenecek bir günde toplanır. On Altıncı Madde: Genel merkez heyeti, bir senelik icraatına ait hususlar genel meclis tarafından incelendiği esnada oy vermeye yetkili değildir. Fakat diğer maddelerin müzakerelerine oy sahibi üye sıfatıyla iştirak edebilir. On Yedinci Madde: Taşradan gelecek Kızılay Cemiyeti delegeleri vilâyet genel meclisi tarafından seçilir. Bunlara harcırah yahut tazminat ödenmez. On Sekizinci Madde: Bir vilâyetten delege gönderilmesi mümkün olama- dığı takdirde o vilâyet İstanbul’da mevcut çalışan üyelerden birini delege se- çebilir. On Dokuzuncu Madde: Genel meclisin toplanabilmesi için kurucu ve ça- lışan üyelerden yüz Osmanlı üyenin hazır bulunması şarttır. O miktar üye mevcut bulunmadığı takdirde on beş gün sonra meclis ikinci bir [63] toplan- tıya davet edilir. Bu toplantıda mevcut üyelerin miktarı ne olursa olsun meclis toplanır. Müzakereler bir programa uygun cereyan ederek zabta geçer. Yirminci Madde: Genel meclis toplantısında müzakerenin iyi bir şekilde geçmesini sağlamak için mevcut üyeler gizli oyla içlerinden bir başkan ve iki tane ikinci başkan seçer. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 55

Yirmi Birinci Madde: Genel meclislerin toplantılarına katılabilmek için son taksit makbuzu ve kimlik belgesi gösterilir. Yirmi İkinci Madde: Olağan ve olağanüstü olarak toplanacak genel meclislerin toplanma zamanı bir hafta önce gazetelerde ilân edilir. Yirmi Üçüncü Madde: Genel meclisin olağanüstü olarak toplanması gerek- tiğinde toplantı, İstanbul’da mevcut kurucu üyelerden ve genel merkez heyetinden oluşur. Yirmi Dördüncü Madde: Kararlar mevcut üye oylarının çoğunluğuyla verilir. Yirmi Beşinci Madde: Genel Meclis Genel Merkez’in raporuyla bilanço- sunu inceledikten sonra yenilenmesi gereken üyelerini seçer. Komisyonları teşkil eder ve yıllık ödeneklerini belirler. Genel Merkez’in raporunda göste- rilecek lüzum üzerine ana ve iç tüzük hükümlerinin değiştirilmesi kısacası cemiyetin bütün iş ve meselelerini inceleyip müzakere etmek yetkisini taşır. Genel merkez raporu haricinde cemiyetin ana ve iç tüzüğü hükümlerinde değişiklik yapılmasına yönelik tekliflerin müzakere programına alınabilmesi genel meclis üyelerinin dörtte birinin imzasıyla [64] ve diğer hususların programa dâhil edilmesi de on imzanın yazılı olarak bildirmeleriyle gerçekleşir. Genel meclisin kararları basın yoluyla ilân edilir.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

Genel Merkez

Yirmi Altıncı Madde: Genel Merkez Heyeti: İstanbul’da genel meclisin kurucu ve çalışan üyeleri arasından gizli oy ile seçeceği otuz üyeden oluşur. Cemiyet işlerinin idaresi ve aslî vazifesini teşkil eden yardım görevinin ne şekilde yerine getirileceğinin düzenlenmesi ve tatbiki genel merkez heyetine aittir. Yirmi Yedinci Madde: Genel Merkez Heyeti’nden her sene beş üye kura ile çıkarılarak yerlerine Genel Meclis tarafından gizli oy ile diğer beşi seçilir. İsimlerine kura isabet eden üyeler yeniden seçilebilir. 56 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Yirmi Sekizinci Madde: Genel Merkez üyelerinden birinin ölmesi, meşru mazereti olmadan peş peşe üç toplantıda bulunmaması veya istifa etmesi halinde yerine Genel Merkez Heyeti cemiyetin kurucu ve çalışan üyeleri ara- sından birinin seçerek Genel Meclis’in ilk toplantısında tasdikine arz eder. Yirmi Dokuzuncu Madde: Genel Merkez Heyeti her sene yenilenerek bir başkan, iki ikinci başkan, bir müfettiş, bir muhasebeci, bir veznedar, bir veznedar muavini, bir başkâtip ve yeterli sayıda kâtipten meydana gelmek üzere [65] kendi üyeleri arasından bir idare heyeti seçer. İdare heyeti başkanı Genel Merkez Heyeti’ne de başkanlık eder. Otuzuncu Madde: Genel Merkez Heyeti; düzenlenecek yönetmelik ve cemiyetler kanunu hükümlerine uygun olarak hamiyet sahiplerine müracaat ederek yardım ve teberrular toplayacağı gibi ana vazifesi olan yardımın yapıl- ma şekillerini düzenleyip uygulama tarzına nezâret eder. Bu hususta gereken meblağların harcanmasına karar ve izin verir. Malî işler ile buna ilişkin bü- tün hususlarda bilgi edinir, muhasebe evrakını inceler ve cemiyete ait bütün meseleler hakkında kararlar alır. Vilâyetlerdeki vezne ve şubeleri teftiş eder. Mahallî hükümet ve gerektiğinde Kızılhaç cemiyetleriyle münasebetler kurar ve bilgi alışverişinde bulunur. Özetle, Genel Merkez, cemiyetin idaresi konusunda geniş ve tam bir yetkiye sahiptir. Otuz Birinci Madde: Genel Merkez Heyeti barış zamanında her ayın ilk Cuma günü, savaş veya felâketler zamanında haftada bir defa ve gerektiğinde her gün toplanır. Bu toplantılarda heyet üyelerinin en az yarısından bir fazla- sının bulunması gerekir. Olağanüstü hallerde üçte bir üye ile de toplanabilir. Otuz İkinci Madde: Genel Meclis üyelerinin görevleri fahrîdir. Yalnız dı- şarıdan görevli bir kâtip istihdam edilir. Haberleşme evrakını başkan ve bu- lunmadığında ona vekâlet eden ikinci başkan imzalar. Bütün satın alma ve harcamaların yapılması otuzuncu madde gereğince Genel Merkez Heyeti’nin kararına ve başkanın yazılı emrine bağlıdır. Sorumlu şahıslar veya şubeler hakkında mahkemelerde adlî takibat yapılmasına başkan yetkilidir. Otuz Üçüncü Madde: Genel Merkez sene sonunda bir senelik faaliyet [66] raporunu ve bilançosunu Genel Meclis’e sunar ve onaylandıktan sonra yayın- lar. Otuz Dördüncü Madde: Genel Merkez cemiyete olağanüstü hizmeti ge- çen Osmanlı ve yabancı kişilere fahrî üyelik ve fahrî başkanlık unvanları ve OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 57

iftiharname (diplôme d’honneur) verir. Bu gibi kararlar üçte iki çoğunlukla alınır.

BEŞİNCİ BÖLÜM

Vilâyet Genel Meclisleri ve Merkezleri

Otuz Beşinci Madde: Vilâyetlerde oranın kurucu ve çalışan üyeleriyle sancak ve kaza şubelerinden gelecek birer delegeden oluşan bir genel meclis ve bu meclis tarafından seçilip on iki üyeden oluşan bir merkez heyeti bulunur. Vilâyet Genel Meclisi her sene daha önce vilâyet merkez heyeti tarafından tayin edilen bir günde, Şubat ayında toplanır. Bu genel meclis merkez heyetin raporuyla hesabını inceleyerek yenilenmesi gereken üyelerini ve İstanbul’daki Genel Merkez’e gönderilecek delegeleri seçer. Vilâyetlerin merkez heyetleri de her sene yenilenmek, bir başkan, bir ikinci başkan, bir kâtip, bir veznedar ve bir veznedar muavininden meydana gelmek üzere kendi üyeleri arasından beş kişiden oluşan bir idare heyeti seçer. İdare heyeti başkanları merkez heyete de başkanlık [67] eder. Vilâyet genel meclisleri toplandıklarında mevcut üyeler arasından gizli oy ile bir başkan ve bir ikinci başkan seçer. Otuz Altıncı Madde: Vilâyet merkez heyetinden her sene iki üye kura ile çı- karılarak yerlerine toplanan mahallî genel meclis tarafından gizli oy ile diğer ikisi seçilir. Çıkan üye yeniden seçilebilir. Otuz Yedinci Madde: Vilâyet merkezi üyelerinden birinin ölümü, meşru bir mazereti olmaksızın peş peşe üç toplantıda bulunmaması veya istifa etmesi halinde yerine merkez heyeti cemiyetin kurucu veya çalışan üyelerinden birini seçerek mahallî genel meclisin ilk toplantısında onayına sunar. Otuz Sekizinci Madde: Vilâyet Genel Meclisleri mahallî kurucu ve çalışan üyelerin en az yarısının katılımıyla toplanır. Bu miktar üye hazır olmadığı takdirde on gün sonra adı geçen meclis bir ikinci toplantıya davet edilir ve bu toplantıda mevcut üyelerin miktarı ne olursa olsun meclis toplantısını ger- çekleştirir. Otuz Dokuzuncu Madde: Merkez heyetin görevleri vilâyetlerde cemiyet üyelerinin çoğaltılmasına ve gelirlerinin çeşitli şekiller ile artırılmasına gayret etmek, genel merkez ile haberleşerek sancak ve kazalarda şube açılmasına 58 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

hizmet etmek, mahallince lüzum görülecek zorunlu masraflar düşüldükten sonra gelirleri her üç ay sonunda Genel Merkez’den alacağı talimata göre hareket etmektir. Söz konusu hizmetler fahrî olarak yapılacak ve her merkezin kendine mahsus bir mührü olacaktır.

[68] ALTINCI BÖLÜM

Şubeler

Kırkıncı Madde: Şubeler sancak ve kazalarda kurulur. Şube heyeti sekiz üyeden oluşup başkanlık, kâtiplik ve veznedarlık görevini yapacak olan bu üçü şubenin idare heyetini oluşturur. Şube heyetleri üyeleri, her sene yenilenmek, kurucu ve çalışan üyelerden olmak üzere vilâyet merkezleri tarafından seçilir. Şube heyetleri üyelerinden ikisi her sene kura ile yenilenir. Sancak ve kaza şubeleri doğrudan doğruya mensup oldukları vilâyet merkezlerine bağ- lıdır. Kırık Birinci Madde: Şubelerin görevleri; üyelerinin çoğaltılmasına ve gelirlerinin çeşitli şekiller ile artırılmasına gayret etmek, zorunlu masraflardan başka arta kalan gelirleri her üç ayda bir merkezlerine göndermek ve merkezlerinden gelen emirler doğrultusunda hareket etmektir. Söz konusu hizmetler fahrî olarak yerine getirilecek ve her şubenin kendine mahsus bir mührü olacaktır. Kırk İkinci Madde: Yabancı ülkelerde ikamet eden Osmanlılar da sakin bulundukları yerlerde şube kurabilirler. Bu şubelerin mercii İstanbul’daki genel merkezdir.

[69] KIZILAY CEMİYETİ’NİN KADINLAR KISMI

Kırk Üçüncü Madde: İstanbul ile vilâyet, sancak ve kazalarda Osmanlı hanımlarından oluşmak, bulundukları yerin erkek merkez şubelerine bağlı bulunmak, sadece yardım toplamak ve ihtiyaç malzemelerini hazırlamakla meşgul olmak üzere merkez ve şubeler kurulabilir. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 59

YEDİNCİ BÖLÜM

Cemiyetin Malî İşleri

Kırk Dördüncü Madde: Cemiyetin gelirleri evvelâ üyelerinin düzenli öde- meleri, ikinci olarak her türlü yardım ve teberrular, üçüncü olarak cemiyetçe tertip edilecek sergi, müsamere, tiyatro, konferans vs. gelirlerdir. Kırk Beşinci Madde: Menkul ve gayrimenkul bütün mallar ve emlâk Kızı- lay Cemiyeti adına genel merkez tarafından tasarruf ve idare edilir. Kırk Altıncı Madde: Cemiyetin nakit parası genel merkezce uygun görü- len, devletçe muteber bir bankaya yatırılarak nemalandırılır ve eşyası da özel ambarında korunur. Kırk Yedinci Madde: Bir defada en az yirmi lira veren kişiler, çalışan üyeler arasına katılarak yıllık ödeme yapmaktan muaf olabilir. [70] Kırk Sekizinci Madde: İhtiyat parası: 1-Her sene gelirlerden masraflar düşüldükten sonra geriye kalan kısım 2-Akar gelirleri 3-Para kârı 4-Düzenli ödemeler dışındaki diğer gelirler 5-Aidatların defaten ödenmesi şeklinde verilen meblağlar

SEKİZİNCİ BÖLÜM

Cemiyetin Hükümetle Münasebetleri

Kırk Dokuzuncu Madde: Cemiyet hükümet tarafından tasdik edilmiş bir iç tüzük gereğince görev yapar. Ellinci Madde: Cemiyetin yardım toplaması hakkındaki işlemleri bele- diyelerin denetimine tabi olmayıp bu denetim genel merkezde hükümet ta- rafından tayin edilecek fahrî bir komiser, vilâyet ve bağlı yerlerde mülkiye memurları amirlerinin tensip edeceği fahrî bir memurca icra kılınır. Hükü- met, Dâhiliye Nezâreti vasıtasıyla istediği zaman cemiyetin ana kayıtları ve hesaplarını teftiş ettirmeye yetkilidir. 60 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Elli Birinci Madde: Harbiye ve Bahriye Nezâretleri cemiyetin depolarını kontrol etmeye, malumat almaya ve gerektiğinde tavsiyelerde bulunmaya yetkilidir. [71] Elli İkinci Madde: Cemiyet, görevliler ve sağlık araçları hakkında her altı ayda bir kere Harbiye ve Bahriye Nezâretlerine bir rapor sunar. Elli Üçüncü Madde: Yardım hizmetlerinin yararlı ve sağlıklı bir temelde yürütülmesi için Genel Merkez, askeriye ile birlikte askerî heyet tarafından gösterilecek tarz ve tertibi dikkate alır. Elli Dördüncü Madde: Cemiyetin hükümet nezdinde, mahkemelerde, bütün kanunî ve sosyal işlemlerdeki sorumlu delegesi genel başkanıdır. Bu gibi hususlar için Genel Merkez başkanı gerektiğinde vilâyetlerin merkez başkanlarına vekâlet verir.

DOKUZUNCU BÖLÜM

Arma

Elli Beşinci Madde: Cemiyetin arması, son şekliyle düzenlenen Cenev- re Sözleşmesi’nde açıklanmış olduğu şekilde beyaz zemin üzerine “kırmızı hilâl” işaretidir. Bu işaret bütün devletler tarafından kabul edildiği gibi Avru- pa devletlerinde aynı cemiyetlere mahsus arma olan “kızıl haç” işareti de kar- şılıklı olarak tanınmıştır. Söz konusu arma evvelâ cemiyete ait depo, hastane, kafile ve arabaların, nakliye ve hastane gemilerinin uzaktan fark edilmesi için kırmızı hilâl işaretini taşıyan gündüz bayrak ve gece fenerdir. İkinci olarak savaş zamanında [72] Kızılay’a mensup bütün görevlilerin sol kollarına yapış- tırılmaya mahsus beyaz zemin üzerine kırmızı hilâl işaretini taşıyan pazu- bent ve üçüncü olarak da genel merkez ile merkez şubelerine mahsus ve hilâl işaretini taşıyan mühürdür. Elli Altıncı Madde: Cemiyete ait olmak üzere genel olarak kabul edilen beyaz zemin üzerine kırmızı hilâl işareti heyetler ve sağlık mekânları dışında hiçbir yerde kullanılamaz. Elli Yedinci Madde: Her muharip ordu; Cenevre Sözleşmesi, bu sözleşme- nin değiştirilen maddeleri ve Lahey’de yapılan konferansın deniz savaşları OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 61

hakkındaki 18 Ekim 1907 tarihli kararları gereğince kızıl ay ve kızıl haç işaretlerini taşıyan heyetler ve sağlık mekânlarının tecavüz ve taarruzdan ko- runmasını garanti edecektir.

ONUNCU BÖLÜM

Genel Maddeler

Elli Sekizinci Madde: Cemiyetin varlığı zaman ile sınırlı değildir. Elli Dokuzuncu Madde: Ana tüzük hükümlerinin değiştirilmesi veya tebdili için genel merkezin üçte iki çoğunluğunun kararıyla verilecek rapor üze- rine, genel meclisin üçte iki çoğunluğa ulaşması gerekir. Ana tüzük hüküm- lerinin değiştirilmesi veya tebdili sırasında genel mecliste en az yüz üyenin bulunması şarttır. Altmışıncı Madde: Kızılay Cemiyeti, bütün Osmanlı ülkesi için tektir. Aynı ad ve maksatla başka bir cemiyet kurulamaz. Altmış Birinci Madde: Nizamiye ve yedek askerî subaylar cemiyetin baş- kanlık, kâtiplik ve malî işlerle ilgili bir hizmetini üstlenemez.

[73] OSMANLI KIZILAYI MADALYALARI TÜZÜĞÜ

Birinci Madde: Osmanlı Kızılay Cemiyeti’ne maddeten veya manen iyi hizmetlerde bulunacaklara verilmek üzere bu tüzüğe ilişik resim ve şekilde gösterildiği üzere altın, gümüş ve tunçtan mamul ve 2,5 cm. çapında üç sınıf Kızılay Madalyası ihdas edilmiştir. İkinci Madde: Bu madalyaların ortası beyaz ve üzerinde kırmızı hilâl işa- reti ve altından başlamak üzere madalyanın iki tarafına doğru yönelmiş bir zeytin dalı resmedilmiş olduğu gibi üst tarafında da altın yazı ile “muâvenet-i insaniyetkârâne” ibaresi yazılıdır. Üçüncü Madde: Madalyalar Osmanlı Kızılay Cemiyeti’nin maddî ve manevî menfaatleri için teşekküre değer hizmetler ortaya koyan Osmanlı ve yabancı erkek ve kadınlara verilir. 62 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Dördüncü Madde: Tunç ve gümüş madalyalar Osmanlı Kızılay Cemiyeti’nin idare heyetinin teklifi üzerine ve Genel Merkez’in ana tüzüğü gereğince mü- zakere yapmaya elverişli sayıdaki üyelerin üçte iki oyuna dayanan kararıyla başkan tarafından Sadâret makamına yapılacak arz üzerine padişah emri ile verilir ve beratlarında madalyayı taşıyacak olanın hizmet ve hak edişi belir- tilir. Beşinci Madde: Altın madalya Osmanlı Kızılay Cemiyeti Genel Merkezi’nin tayin edilmiş üyelerinin üçte iki oylarına dayanan kararı üzerine ve belirlenmiş zamanında [74] toplanacak olan genel meclisinin oy çoğunlu- ğu sağlandıktan sonra dördüncü maddede gösterildiği şekilde Genel Merkez başkanı tarafından arz olunacak hak ediş üzerine söz konusu padişah emri gereğince verilir. Altıncı Madde: Gerektiğinde bu madalyaların hiyerarşisine uyulmaksızın doğrudan doğruya altın madalya verilebilir. Yedinci Madde: Tunç madalyasını hak eden kişiler madalyayı kazandığı tarihten itibaren Kızılay’a yaptığı yardım ve hizmette beş sene devam etmesi halinde kendisine beşinci madde uyarınca bir gümüş madalya verilir. Sekizinci Madde: Kızılay madalyalarının üç sınıfını birden kazananlar hepsini birden takabilirler. Dokuzuncu Madde: Kızılay madalyaları göğsün sol tarafına takılır. Onuncu Madde: Kızılay madalyaları sahiplerinin vefatıyla geri alınmayıp yaptığı hizmetlerin hatırlama ve takdir edilme vesilesi olmak üzere takma hakları olmaksızın ailelerine intikal eder. Bu tüzük tasarısının yürürlüğe konulmasını ve devletin kanunları arasına ilâvesini irade ettim. 15 Ekim 1912 Sadrazam Gazi Ahmed Muhtar

Mehmed Reşad OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 63

[75] Askerî Ceza Kanunu’na İlâve Edilen Kanun Maddesi ile 194. Madde Zeyli Hakkında Geçici Kanun*

Askerî Ceza Kanunu’na İlâve Edilen Kanun Maddesi

İki taraf muhariplerinden savaşta ölenlerin veya her nerede olursa olsun yaralı ve hastaların ve esirlik devam ettikçe savaş esirlerinden her birinin şahsî eşyasını vb. gasp eden, Kızılay’a veyahut Kızılhaç’a mensup ve bu ku- rumların işaretlerini taşıyan sağlık müesseselerini yağma veya tahrip eden, bu konuda teşvik ve tahriklerde bulunan, emir veren veya taşımakla görevli oldu- ğu yaralıları yol esnasında darp veya hiçbir sebep ve zaruret olmaksızın terk edenler; komutan ve subay ise askeriyeden atılmakla beraber bir seneden beş seneye kadar hapis, sivil ise aynı şekilde bir seneden beş seneye kadar hapis, küçük rütbeli subay ve erlerden ise kayıtları yenilenmek şartıyla bir seneden üç seneye kadar pranga cezasıyla cezalandırılır.

Askerî Ceza Kanunu’nun 194. Maddesine Zeyl Edilen Kanun Maddesi

Kızılay veya Kızılhaç idare ve teşkilâtlarıyla bir irtibatları olmadığı halde Kızılay veya Kızılhaç işaret ve unvanlarını gerek aynen ve gerekse taklit ederek her ne sebep ve şekilde olursa olsun bilerek kullanan veyahut [76] kul- lanılmasını emreden ve bu işaretlerden birini kullanmak üzere kullanmaya hakkı olmayan bir kimseye veren, üç aydan bir seneye kadar hapsedilir. Bu kanun maddelerinin Genel Meclis’in açılışında kanuniyeti teklif edilmek üzere geçici olarak yürürlüğe konulması ve devlet kanunlarına ilâve edilmesini irade ederim.

27 Ekim 1912

Harbiye Nâzır Vekili Sadrazam Müsteşâr Gazi Ahmed Muhtar Fuad Mehmed Reşad

* 3 Kasım 1912 tarihli Takvim-i Vekayi’de yayınlanmıştır. 64 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[77] Kızılay Cemiyeti Muhabere ve Yazışmalarının Posta ve Telgraf Ücretlerinden İstisnası Hakkında Geçici Kanun*

Münferit Madde: Kızılay Cemiyeti Genel Merkezi ile vilâyetlerde bulunan şubeler arasında yapılacak telgraf muhabereleri, cemiyetçe yardım olarak toplanan eşya, nakit ve yardımların sevkiyatıyla ilgili gönderilecek basılı evrak ve yazışmalar telgraf ve posta ücretlerinden muaftır. Bu geçici kanun maddesinin icrasına Maliye Nezâreti ile Posta ve Telgraf ve Telefon Nezâreti görevlidir. Bu geçici kanun maddesinin Meclis-i Mebusan’ın açılışında kanuniyeti teklif edilmek üzere geçici olarak yürürlüğe konulmasını irade ederim.

6 Kasım 1912 Sadrazam Maliye Nâzırı Posta ve Telgraf ve Kâmil Abdurrahman Telefon Nazırı Musurus

Mehmed Reşad [78] Osmanlı Kızılay Cemiyeti Hastaneleri Görevlilerine Ait Yönetmelik

Kızılay Hastanelerinin görev ve teknik bakımdan iyi bir şekilde işletilmesi ancak cemiyetin delegesi, askerî sağlık görevlileri ve fırka baştabipleri arasın- da fikir birliğine bağlı olduğundan bu hususa riayet etmekle hastanelerimiz baştabipleri görev bakımından fırka baştabipleriyle müzakerede bulunmaya ve onların görüşlerinden istifade etmeye mecburdurlar.

Hastane Çalışanları ve Baştabibin Görevleri Hastanelerin tıbbî ve idarî işlemleri baştabipe ait olup bütün yazışmalar baştabip tarafından yapılır. Hastane birimlerinin sağlık ve idarî durumunu daima teftişle beraber doktorların günlük reçetelerine göre eczacılar tarafın- dan hazırlanıp hastalara dağıtılan ilaçların ilmî usuller çerçevesinde hazır- lanıp hazırlanmadığını gerektiğinde inceler. Hasta koğuşlarının temizlik ve sağlık kuralları dairesinde düzenli tutulmasına, hastaların elbise, yatak ta- kımları ve gerekli bütün alet ve edevatının temizliğini daima gözden geçi-

* 11 Kasım 1912 tarihli Takvim-i Vekayi’de yayınlanmıştır. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 65

rerek eksikliklerini süratle ilgili görevlilere hatırlatıp gereğini yaptırır. [79] İlmî ve tıbbî meselelerde başvuruda bulunacak muhtelif bölüm doktorlarının anlaşmazlıklarını tıbbî konsultasyon şeklinde halletmek ve idarî problemleri de dinleyerek çözmek zorundadır. Genel olarak memurların düzenli olarak görevlerini yapmaya nezâret ve dikkat eder. Hastalara verilen yiyecek ve içe- ceklerin sağlığa zararlı olmamasına, usul ve istenilene uygun şekilde pişirilip dağıtılması hususunda görevli diğer doktorlardan başka baştabip de teftiş gö- reviyle yükümlüdür. Tıbbî alet, edevat, giyecek vb. gereçlerin iyi bir şekilde kullanılıp korun- masını sağlamak, yenilenmesi gerekenleri veya eksik bulunanları zamanında Genel Merkez’e yazılı olarak bildirmek de baştabibin görevlerindendir. Bütün sağlık ve idarî görevlilerin işlerindeki çalışma ve gayretlerini, iyi ve kötü hal- lerini kaydetmeye mahsus bir vukuat listesi tutacak ve her ay sonunda Genel Merkez Başkanlığı’na bu liste uyarınca isim isim bilgi verecektir. Baştabipler, hastane idare heyetleri tarafından verilen onaylı icmalleri, sa- tın alma ve harcamalara ilişkin senetlerle bağlı olduğu hesap hülâsalarını ve muhallefât sandığı hakkındaki raporları da inceleyerek onaylar veya düşünce- lerini ilâve ederek Genel Merkez Başkanlığı’na takdim eder. Hastanenin sağlık ve idarî düzeni için yönetmelik haricinde bile olsa baş- tabip şube sağlık ve idarî görevlilerine emir vermek yetkisine sahip olup onlar da bu emirleri anlayışla kabul edip yapmakla mükelleftirler.

[80] Baştabip

Hastanede bir bulaşıcı ve salgın hastalık vakası görüldüğünde derhal hastayı tecrit ederek komutanlığa, tümen baştabipliğine, Kızılay Merkez Cemiyeti’ne ve belediye tabipliğine bildirerek gerekli acil tedbirleri alıp temizlik ve dezenfekteye başvuracak ve bu konuda ilmî değerlendirmelerde bu- lunacaktır. Vakaların tekrarında her gün bilgi verir. Kızılay Cemiyeti’ne karşı hastanenin genel idaresinden, ilmî olarak dü- zenli bir şekilde işlemesinden, eşya, alet ve edevatından sorumludur. Cemiyeti hastanenin durumundan, vakalardan ve bu konudaki gelişme- lerden haberdar edecektir. 66 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Bütün yazışmaları bir deftere kaydettirecektir. İdareye ve hesaplara ait ev- rakı, kendisinin ve hastanenin mührü ile mühürleyecektir. Her hastaneye bir kopya makinesi alınacak ve bir mühür yaptırılacaktır. Sabah ve akşam vizite zamanlarını, ilaç ve gıda dağıtım vakitlerini belir- leyecektir. Genel olarak haftada iki defa şilte, minder, battaniye, kısaca yatak takım- larının havalandırılması ve temizlenmesi için sürekli gözetimde ve uyarılarda bulunacaktır. Emri altındaki doktorlar ve hatta belediye tabibi de dâhil olmak üzere toplantı günleri vakalara bağlı bir sağlık meclisi oluşturur. Emri altındaki doktorlara olağanüstü acil durumlarda ancak çok kısa [81] bir zaman için, hastabakıcılara da doktorların teklifi üzerine birkaç saat ve nihayet bir gün izin verebilir. Hastanenin asayişinden sorumludur. Hastanede kanun ve nizama aykırı bir hal meydana geldiğinde komutana bilgi verir. Hastaneye ait alet, edevat ve ilaçlar kaybolduğunda derhal Kızılay Cemiyeti’ni haberdar edecektir. Hastaneye ait genel istatistiğin hazırlanması ve düzenlenmesi baştabibe aittir. Hastanede doktorlardan gece nöbetçi bulunmasına son derece dikkat edecektir. Hastaneden gerektiğinde ayrılmak zorunda kaldığında doktorlardan birini vekil bırakacaktır. Hastanedeki bütün görevliler baştabibin emrini dinlemek zorundadır.

Operatörün Görevleri

Her gün belirlenmiş bir vakitte cerrahi bölümdeki hizmetin yapılmasıyla beraber yeni giriş yapan hastaların teşhisini koyar ve gerekli tedavilerini yapıp ameliyata gerek görülenlerini sırasıyla ameliyat eder. Muavinine gerekli ilmî görevleri verir. Ona hastaların pansumanları ve tedavileri hususunda ihtiyaç duyduğu ilmî cerrahi detayları aktarır ve hastalar [82] arasında küçük ope- OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 67

rasyonlar gerektiren hastalıklar hakkında ilmin icap ettirdiklerini yaptırır. Her ay sonunda operatör muavini ve tedavi doktoru tarafından verilecek hasta istatistiklerini inceler ve daha önce üzerinde önemli cerrahî ameliyatlar yap- mış olduğu hastalardaki yaraların pansumanlarını önem sırasına göre bizzat yapar. Kısacası, hastane dâhilinde cerrahî ameliyatların yapılmasına lüzum görülen bütün hastaların teşhis, tedavi ve ameliyatından ve muavininin ilmî uygulamalar hususundaki çalışma ve gayretiyle gevşeklik göstermesinden operatör sorumludur. Muavine ayrılmış koğuşların temizliğinden, bütün cerrahî aletler ile idarî gereçlerin iyi bir şekilde muhafazasından emri altında- kilerle beraber mesuldür. Temin edilmesi gereken alet, edevat, sağlık ve idarî gereçleri için de zamanında baştabibe raporla durumu bildirmeye mecburdur. Hastane dâhilinde yapmış olduğu çeşitli ameliyatların her ay sonunda muavini tarafından istatistiği düzenlendikten sonra altını imzalayarak baştabibe verir.

Operatör Muavininin Görevi

Her sabah görevli bulunduğu kısmın vizitesini yaptıktan sonra operatö- rün göstereceği şekilde önem derecelerine göre hastaların sırasıyla operatörle birlikte pansumanlarını yapar ve gerek görülen küçük cerrahî ameliyatları yapabilir. Ameliyathanenin temizlik ve düzeninden ve hastanede mevcut genel cerrahî alet ve edevatın temizlik ve muhafazasından sorumlu olup [83] cerrahî ameliyatlar için kullanımdan düşenler hakkında operatöre bilgi verir. Ameliyat defterine ait malumatın zabıt ve kaydına operatör muavini görevli bulunduğundan her ay sonunda cerrahî operasyon yapılan hastalara ait ista- tistiği düzenleyerek baştabibe sunulmak üzere altını imzalayarak operatöre verir.

İç Hastalıkları Tabibinin Görevleri

Belirlenmiş zamanlarda koğuşuna girerek daha önce teşhisi konulmuş hastaları tedavi ve yeni gelenleri de vizite vaktinden önce muavini tarafından kaydedilmiş müşahede evrakına göre verilecek gerekli ilmî detaylar sonucunda muayene ederek teşhis ve tedavi eder. Koğuşunun bütün sağlık ve idarî işlemleriyle temizlik, tıbbî ve idarî gereçlerinin korunmasından sorumlu olup eksikliklerinin tamamlanmasını baştabipten raporla talep edecek ve muavininin iyi iş görmesi, çalışma, gayret ve tembellik etmesinden sorumlu olacaktır. 68 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hastaları arasında kolera, veba, çiçek, suçiçeği, kızıl, kızamık, yılancık, dizanteri, difteri, tifolu humma, baygınlı humma, verem, beyin ve omurilik menenjiti, kuduz vb. bulaşıcı hastalıklara yakalananlar bulunduğunda derhal baştabibe bilgi verecek ve bu hastaları başka bir yerde tecrit ederek bulaşma ve hastalığın yayılmasına engel olacak bütün ilmî temizlik şartlarına olağa- nüstü dikkat ve özen gösterecektir. Hastanede yapılacak olan her türlü büyük cerrahî ameliyatlarda operatörle birlikte bulunacaktır.

[84] Tabip Muavininin Görevi

Her gün tedavi doktorundan önce koğuşlara girerek yeni gelen hastala- rın müşahede evrakını düzenler ve önceden hastaların hastalıklarında ortaya çıkan değişiklik ve farklılıkları, velhasıl genel olarak dâhiliye hastalarının seyrini takip ederek elde ettiği bilgileri vizite zamanında tedavi doktoruna bildirir. Dâhiliye hastalarının defterine ait işlemleri zapt edip kaydetmekle tabip muavini görevli bulunduğundan her ay sonunda o ay içerisinde tedavi edilen hastaların istatistiğini düzenleyip baştabibe sunulmak üzere imzalayarak tedavi doktoruna verir. Koğuşun bütün sağlık ve idarî işlemleri, temizlik, tıbbî ve idarî gereçlerinin muhafazasından tedavi doktoruna karşı sorumludur. Hastanede yapılacak büyük cerrahî ameliyatlarda operatörle birlikte bulunmaya mecburdur. Genel olarak hastanelerde tedavi doktorları tarafların- dan biri öğleden önce saat 9’da ve diğeri öğleden sonra saat 4’te olmak üzere günde iki defa genel viziteye çıkacaktır.

Eczacının Görevi

Her sabah belirlenmiş bir vakitte koğuşlara girerek doktorlar taraflarından hastaların tablalarına yazılan ilaçlar ile günlük yiyeceklerini deftere işledikten [85] sonra altını doktorlara imza ettirir. Bu deftere göre söz konusu yiyeceklerin pusulasını bilhassa genel tablaya kaydetmek üzere kâtibe verir. Defter gereğince ilaçları hazırlayıp havancı ile birlikte koğuşlara girerek defteriyle karşılaştırmak şartıyla hastalara bizzat dağıtır. İlaçların kullanım şekillerini, yanlışlığa sebebiyet vermemek için anlayacakları bir şekilde hastabakıcıla- ra anlatır. Bu işlemlerin bitiminde her gün kullandığı ilaçları günü gününe defterine işler. Her ay sonunda kullandığı ilaçlar ile mevcut olanlarını bildiren bir cetvel düzenleyerek altını imzaladıktan sonra baştabibe verir. Eczacı, eczanenin idarî ve teknik bütün işlerinden, ilaçların iyi bir şekilde muhafa- OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 69

za edilip bozulmama ve kaybolmamasından ve temizliğinden sorumludur. Bitmek üzere olan veya doktorlar tarafından talep edilen ilaçların defterini düzenleyip mühürleyerek baştabibe verir. Eczacı, doktorların reçetesi olmak- sızın hiçbir kimseye ecza vermeye yetkili değildir. Eczanedeki eşya, edevat ve ilaçlardan sorumludur. Bütün ilaçlar ile tedaviye ait eşyalar bir dolapta kapalı olacak, tabibin izni ve reçetesi olmadan hiç kimseye verilmeyecektir. İlaç ve tedavi edevatının kalan miktarı ve sayısından daima baştabibi haberdar edecektir. Hata yapmamak üzere ilaçlar sıra ile dizilecektir. Yaftalar üzerine dağıtılan ilaçların kullanım şekli okunaklı bir şekilde ya- zılacak ve haricen veya dâhilen ne şekilde kullanılacağı iyice belirlenip gös- terilecektir. [86] Hastanede yalnız belirli ve mevcut ilaçlar kullanılır. Olağanüstü bir lüzum ve acil olması halinde ancak baştabibin muvafakatı ile dışarıdan satın alınarak temin edilir. Sabah vizitesinde yazılan ilaçlar yemekten önce dağıtılacaktır. İlaçlar elde defter olduğu halde eczacı tarafından hastabakıcılarla birlikte dağıtılacaktır.

İdare Memurunun Görevleri

Hastane hesap işlerinin iyi bir şekilde yürütülmesinden, hastanenin genel temizliğinden, kalemin yazı, hesap ve kayıt işlemlerinden, vekilharç ve am- barcının alışveriş ve genel işlemlerinden, kısaca bütün idarî işlerden sorumlu olup başvuru yeri ve amiri baştabiptir. İdare ile ilgili işlerden lüzum gördükle- rini yapmadan önce baştabibi haberdar edip izin aldıktan sonra yapar. Lüzum görmediklerini kendi sorumluluğunda yerine getirir. Her ay sonunda kiler ve ambar işlemlerini incelemek için baştabip tarafından oluşturulacak komisyona başkanlık eder. Bütün memur ve müstahdem maaş ve ücretlerini kâtiple birlikte verir. Hastaneye giriş yapan hastaların emanet paraları ile vefat edenlerin terekelerini gösterir defterin yazım ve hesap işlemlerini bizzat yerine getirir. Hastaların çıkış zamanında söz konusu emanetleri ambar memuruna verilmek üzere teslim edip evraktaki ilgili yeri imzalattırır. Her ay sonunda vefat edenlerin terekelerinin cinsi ve türünü gösteren defteri düzenleyerek baştabibe verir. 70 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[87] Baştabibe karşı hastanenin ikinci derecedeki yönetiminden, harcama ve tüketiminden, mevcut edevat ve eşyadan sorumludur. Yiyeceklerin düzenli, istenilen ve belirli bir şekilde hazırlanması ve taksim edilmesine dikkat edecektir. Çamaşır ve yatakların muhafazasına ve tamirine özen gösterecektir. Çamaşırlar en az haftada bir defa yıkanacaktır. Yünden olan eşya usulü ile temizlenecek, battaniye, yastık ve şilteler ölüm olduğunda veya bir hastalık ortaya çıktığında usulüne uygun olarak temizlenecektir. Hastaların her gün el ve yüzlerinin temiz olmasına ve herkesin ancak kendi havlusunu kullanma- sına dikkat edilecektir.

Kâtibin Görevi

Kâtip hesap ve kayıt işlerinden sorumludur. Giriş yapan hastaların künye defterine kaydını yapar ve bu kaydı tablalarına işleyerek koğuşun başhasta- bakıcısına verir. Eczanenin günlük vizite gereğince düzenlediği liste üzerine hak edişleri hesaplayarak günlük tablasını düzenleyip altını imzalar ve idare memurluğunca kontrol edilip imzalandıktan sonra bir suretini icmal defterine kaydederek nihayet saat on ikide bu tablayı vekilharca teslim eder. Vi- zitelerden sonra eczacı tarafından gönderilecek çıkış yapan veya vefat eden hastaların tablaları kaydını yapar. Kilerde bulunan erzak, elbise deposunda mevcut eşya, velhasıl hastanede [88] bulunan bütün alet ve çeşitli edevatın ana defterini tutar ve her ay sonunda yapılan harcamaları da deftere kaydeder. Hastanenin bütün işlemleri hakkında baştabiplikten yazılacak yazışma- ların müsveddelerini hazırlayarak baştabiplikten “yazıla” işaretini alarak te- mize çeker ve baştabibe imzalattırdıkdan sonra ait olduğu makama gönderir. Müsveddeleri dosyası içinde saklar. Gelen ve genel işlemlere ait olup kalemde saklanması gereken diğer evrakı muhafaza etmek ve kaybolmaktan korumakla görevlidir. Bütün sağlık ve idarî görevliler ile müstahdemlerin iaşeleri hastanelere ait bulunduğundan her günkü erzaklarını hesaplayarak günlük tablasındaki özel yerine işler.

Vekilharç ve Ambarcının Görevleri

Hastanede mevcut erzak, odun, kömür ve diğer daimî gereçlerinin teslim alınması, tüketilmesi ve muhafazasından sorumludur. Günlük erzakını ecza- OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 71

ne ve kalemde düzenleyerek nihayet saat on ikide verecekleri tabla gereğince tartarak verir. Et, süt, sebze, ekmek gibi günlük gelecek bütün gıda madde- lerini tartar ve sayar, gerekli olanları pişirilmeleri için mutfağa, geri kalan- larını hastabakıcılara teslim eder. Günlük dışarıdan para ile yapılan çeşitli harcamaları yapar. Satıcıdan alacağı senetleri idare memuruna tasdik ettire- rek birbirine iliştirir, belge olarak saklamakla beraber kopyasını müteferrika defterinin günlük kısmına kaydeder. Bu şekilde [89] günlük yapılan tüketimi günü gününe deftere işleyip her gün idare memuruna gösterir. Ay sonunda düzenleyeceği aylık giderini bildiren listeyi mühürledikten sonra idare memuru ve kâtibe söz konusu senetlerle beraber ibraz ederek kontrol edildikten sonra bu icmalin altı, idare memuru ve kâtip tarafından tasdik edilerek evra- kıyla beraber ayın ikinci gününe kadar Genel Merkez Başkanlığı’na gönde- rilmek üzere baştabibe verir. Çeşitli şekillerde yapacağı satın alımları için her şeyi özel yerinden alarak ucuz ve kaliteli olmasına dikkat ve itina etmeye mecburdur. Kilere giren er- zakın teslim alınma ve tüketimini gösteren bir defter tutar. Mevcudu tüken- meye başlayan erzaktan zamanında idare memurunu haberdar eder. Her ay sonunda idare memuru, eczacı ve kâtipten oluşan bir komisyon karşısında kileri hesaplar, sonucu bildiren icmal evrakını bu komisyona tasdik ettirir. Bu icmali, kiler defteri ile kontrol ettirdikten sonra kalem odasına teslim eder. Hesaplamada çıkacak fazla ve noksandan sorumludur. Hastane- de mevcut bütün eşya, çamaşır ve edevatı deftere işleyerek ambarcıya teslim eder. Bunlardan kullanma süreleri geçen veya kullanımdan düşenler hakkın- da düzenleyeceği cetveli baştabibe verir. Baştabip tarafından tasdik edildikten sonra kayıtlarını silebilir. Eczane, hastabakıcılar ve mutfağa teslim ettiği demirbaş eşyanın bir pusulasını düzenleyip altını mühürleyerek idare memu- ruyla kâtibe tasdik ettirdikten sonra yanında muhafaza eder ve demirbaş eşya defterine işler. Bu eşyanın değiştirilmesi durumunda kayıt düzeltme işlemini idare [90] memurunun bilgisi dâhilinde yapabilir. Gelen hastaların elbise ve çamaşırlarını muhafaza etmek ve kaybolmaktan korumakla mükelleftir. Has- tanın yanında parası veya kıymetli eşyası var ise başhastabakıcılar yanında sayarak miktar ve cinsini hasta tablasıyla kendi defterine kaydeder ve bunu yirmi dört saat içinde idare memuruna teslim eder. Her teslimde elindeki defterin özel hanesini imza ettirir. Hastaların çıkışında para ve kıymetli eşyası var ise kayda göre idare memurundan alarak başhastabakıcılar yanında sahi- 72 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

bine elbiseleriyle birlikte teslim edip bu şekilde defterine işaret ettikten sonra başhastabakıcıya, hasta yazı bilir ise hastaya defterinin özel yerini tasdik ve imza ettirir. Vefat olduğunda ölenin eşyasını bir torbaya koyup protokol nu- marası ile ismini ve vefat tarihini torbanın üzerine yapıştıracağı pusulaya ya- zarak tereke kısmına nakleder ve defterine o şekilde işaret eder. Vefat edenin para ve kıymetli eşyası varsa ayırmak üzere idare memuruna bilgi verir. Hastaların çamaşır, elbise, yatak takımları vb. sürekli kullandıkları eşyayı hastabakıcıları aracılığıyla teslim ve tesellüm eder. Çamaşırların temiz yıkan- masına da ambarcı nezâret edecektir.

Başhastabakıcıların Görevleri

Hastanede çalışan bütün hastabakıcılar ve meydancıların amirleri [91] olup bunların bütün görevlerini kontrol etmekle görevlidirler. Hastalara iyi bir şekilde bakılması için gerekli olan bütün işlemlerin yaptırılmasından ve koğuşların iç ve dış temizlik ve düzeninden sorumlu olup bütün bu işlerin tamamına nezâret etmek zorundadırlar. Bunun yanı sıra hastalara verilen yemekler ve çeşitli gıdaların dağıtım ve teslimine ve bunların miktar ve sayı bakımından doktorlar tarafından tablalarda yazılı olduğu şekilde hastalara verdirilmesine mecburdurlar. Özetle, hastabakıcıların genel hizmetlerine nezâretle mükelleftirler. Günlük giriş yapan hastaların soyundukları zaman yanlarında bulunarak elbiselerini ve üzerlerinden çıkacak kıymetli eşya ve paralarını sayıp düzen- ledikten sonra tablalarına kaydedip idare memuruna verilmek üzere ambar memuruna teslim ederler. Hastalar çıkış yaptıkları zaman aynı şekilde elbiselerini ambar memurundan ve kıymetli eşyalarıyla paralarını ambar memuru vasıtasıyla idare memurundan alarak hastalara vermekle görevlidirler.

Hastabakıcıların Görevleri

Koğuşların içini ve hastaların yataklarını düzenleyip temizleyecek ve has- taların her bir hizmetini yapacaklardır. Görevli oldukları koğuşlarda bulunan eşya, alet ve edevatın iyi bir şekilde muhafaza edilmesine, kayıp ve telef olma- masına ve temiz tutulmasına dikkat edeceklerdir. Servislerindeki hastaların OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 73

istirahatları için gereken şartları sağlayacak, doktorlar tarafından verilen tıbbî tavsiyelerin uygulanmasına, doktorların tarifi [92] üzere ilaçların verilmesine ve servislerinin temizliğine olağanüstü dikkat edeceklerdir. Servislerinde bulunan hastalara son derece yumuşak ve nezaketle hizmet etmeye ve amirleri olan başhastabakıcılara itaat etmeye mecburdurlar. Ge- celeri belli saatlerde değişmek üzere hasta hizmetlerini yapmak için nöbet bekleyeceklerdir. Ameliyathanede görevli olan hastabakıcılar ameliyathaneyi gayet temiz ve pak tutacaklar, ameliyat esnasında kesilen gömlekleri vb. eşya- yı icabına göre değiştirecekler, tıbbî ve cerrahî alet ve edevatın tarif edildiği şekilde temizlenerek muhafaza edilmesine, alet ve edevatın kaybolmamasına son derece itina göstereceklerdir.

Havancının Görevi

Eczacının göstereceği miktar üzere sabahları erkenden pişirilecekleri kaynatmak, toz haline getirilecek organik ve kimyevî maddeleri dövüp ezmek, eczanenin terazi ve dirhemleriyle pişirme ve haşlama kaplarını, havan ve elleri temiz tutmak, kısaca eczane içindeki madde ve eşyanın temizliğine özen göstermek, eczacı tarafından hazırlanan ilaçları koğuşlara götürerek eczacı- nın yanında hastalara dağıtmak ve ertesi sabah boş şişeleri toplayarak derhal temizlemekle mükelleftir.

Aşçı ve Yamakların Görevleri

Hastaların çeşitli yemeklerini istenilen şekil ve nefislikte pişirip dağıt- makla [93] görevlidirler. Yemeklerin pişirilme ve dağıtımından aşçı sorumlu olacak ve yemekler dağıtılmadan önce doktorlar tarafından muayene edilecektir. Mutfağın her bakımdan temiz tutulmasından ve kapların temizliği ile kayıp ve telefinden aşçı sorumludur. Yemeye elverişsiz derecede pişirilmiş gıdalar hastalara verilmeyip buna karşılık doktorların hastaların sağlık du- rumlarına göre düzenleyip hazırlattıracağı gıdaları vekilharç dışarıdan temin ederek verecek ve dağıtacaktır. Aşçı bütün bu işlerden sorumlu olacağından aynı hadisenin tekrarlanmaması için uyarılmakla beraber, tabla harici çıkacak fazla giderler de aşçıya tazmin ettirilecektir. Hastanelerde sabahları saat sekizde süt veya çorba, öğleyin öğle yemeği, akşam beşten altıya kadar akşam yemeği verilir. 74 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Meydancıların Görevleri

Koğuşlara ait dış hizmetlerin tamamı bunlar aracılığıyla yapılır. Koğuşla- rın suyunu, yemeklerini, odun ve kömürünü getirmek, çöpleri dökmek, hastanenin bahçesini süpürmek vb. hizmetleri yapmak görevleri arasında olduğu gibi odun yarmak, gerektiğinde cenaze taşımak ve vekilharcın emri altında çalıştırılmak gibi çeşitli hizmetleri de yapacaklardır.

[94] Hastalar

Kızılay Hastanesi’nde yatan hastaların tamamı baştabip ve doktorların sö- zünü dinleyecek ve hastabakıcılarla diğer görevlilere iyi muamelede buluna- caklardır. Hastabakıcıları başhastabakıcıya ve doktorlara şikâyet edebilirler. Hastanede yatan hastanın yanında silah bulundurması kesinlikle yasaktır. Mutfak, eczane, depo ve bulaşıcı hastalıklara yakalananlara tahsis edilen yerlere girmek yasaktır. Bilerek meydana getirdikleri hasardan sorumludurler. Hastalar ancak haftada iki defa, baştabibin izniyle başka bir zaman ziyaret edilebilirler. Asker olmayanlar ancak baştabibin izniyle hastaneye girebilirler. Baştabibin izni olmadan hiçbir hasta dışarıya çıkamaz. Baştabibin müsaadesi bulunmadan hastaneye yiyecek ve içecek bile olsa hiçbir şey getirilemez. Hastaneden dışarı hiçbir şey çıkarılamaz. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 75

[95] 4

TRABLUSGARP’TA KIZILAY

Trablusgarp – Hums – Bingazi Hastaneleri

Osmanlı Kızılay Cemiyeti henüz yenilenip kurulduğu, birinci senesini doldurmadığı, daha bir ambar oluşturmaya ve gereçleri hazırlamaya vakit bu- lamadığı bir sırada idi ki, İtalya Trablusgarp’a saldırdı. Osmanlı-İtalya Savaşı çıktı. Kızılay’in sermayesi 15 bin lirayı geçmiyordu. İhtiyaç maddeleri adına hiçbir şeyi yoktu. Oysa Trablusgarp’daki Osmanlı sağlık heyeti ilaç ve tedavi gereçlerini sahillerdeki şehirlerde terk ederek içeri çekilmeye mecbur olmuştu. Bu şehirlerde kalan bazı askerî doktorlar İtalyanlara esir olduğun- dan içerilerdeki mücahitler şiddetle sağlık yardımına muhtaç bulunuyordu. Cemiyet bir taraftan Trablusgarp’a yardımcı sağlık heyetleri göndermeye te- şebbüs ederken diğer taraftan hamiyet sahiplerinin insanlıksever cömertlik- lerine müracaat etti. Osmanlı memleketlerinden, Mısır’dan, Hindistan’dan, Bosna’dan, Güney Afrika Müslümanlarından cömertçe yardımlar gelmeye başladı. Trablusgarp’a birçok hastane heyeti oluşturup gönderme imkânı doğ- du. Öncelikle Trablusgarp için bir sağlık heyeti oluşturulup gönderildi. Orta- ya koyduğu hizmet, başarı ve insanlıksever yardımların devam ederek artması [96] üzerine Bingazi’ye ikinci bir sağlık heyeti gönderildiği gibi biraz süre sonra Hums’a da üçüncü bir sağlık heyeti oluşturulup gönderildi ve mükem- mel hastaneler tesis edildi.

Trablusgarp’ta Kızılay 76 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Bu hastanelerin hizmetlerini baştabiplerinin verdikleri raporlardan ayrı ayrı aşağıdaki şekilde özetliyoruz:

Trablusgarp Hastanesi

20 Ekim 1911 tarihinde toplanan genel merkez Trablusgarp’a altı doktor, bir muhasebeci ve on beş hastabakıcıdan oluşan bir yardım sağlık heyeti gön- derilmesine ve bu uğurda yapılacak masraflar için 5 bin lira tahsisat verilmesine karar verdi. [97] Bu yardım sağlık heyeti başkanlığına genel merkez üyelerinden ve tıp fakültesi hocalarından Kerim Sebatî Bey tayin edildi. Gerekli ilaçlar, cerrahî aletler, çadır, sedye, mutfak gereçleri ve konserve gibi şeylerin Fransa’dan temini için Kerim Sebatî Bey heyetten birkaç gün evvel Paris’e gitti. O esnada Paris’te bulunan Kızılay Genel merkez üyelerinden Besim Ömer Paşa, Kasım İzzeddin ve Âkil Muhtar Beylerin yardımlarıyla Paris’te her türlü ihtiyaç mü- kemmel bir şekilde hazırlandı. Kerim Sebatî Bey oradan Marsilya’ya gitti. Heyet de deniz yoluyla Marsilya’ya gitmişti. Orada başkan ile birleşerek iki yüz kadar koliden oluşan eşya ile Transatlantic Vapuru’na binerek Tunus’a gittiler. Heyet 15 Kasım’da Isfakas’a ulaştı. Paris’ten satın alınmış olan ku- maşlarla Isfakas’da sekizer yataklı 13 çadır imal ettirildi. Bu çadırların süratle yapılıp ve heyetin arkasından sevki hususunda Isfakas’ın hamiyetli halkından Ramazan ve Tevfik eş-Şerefî Beylerin ve özellikle Tunus’ta Ali Baş ve Hemba Bey ve arkadaşlarının büyük yardımları görülmüştür. Osmanlı Kızılay Cemiyeti sağlık heyeti Aziziye’ye ulaştığı zaman Trablus’ta kıtalarda ve başka yerlerde bulunan doktorların toplamının altı askerî tabip ile Paris’ten gönüllü olarak gitmiş diğer beş doktordan ibaret* olduğunu görmüşlerdir. [98] Kerim Sebatî Bey raporunda o zaman Trablus Sağlık Heyeti’nin halini şu şekilde tasvir ediyor: “İlaçlar ve özellikle tedavi maddeleri hiç kalmamışdı. Cerrahî ameliyat yapmak için aletleri yoktu. Kangren olmuş ayakları kesmek için âdi bir testere bile bulamadıklarını doktorlar yürekleri yanarak anlatıyorlardı…” Doğrusu Trablusgarp’a Kızılay sağlık heyetinin mükemmel gereçlerle ulaşması olağa- nüstü iyi bir etki meydana getirdi.

* Orduda iyi hizmetler yapan bu doktorlardan Yüzbaşı Eşref Efendi altı ay kadar cansiperane çalıştıktan sonra tifodan ölerek şehitler kervanına katılmıştır. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 77

Fırka komutanlığının gösterdiği lüzum üzerine Kızılay Hastanesi’nin Aziziye’de kurulması ve savaş meydanında gerektikçe faaliyet göstermesi ka- rarlaştırıldı.

Aziziye’de Kızılay [99] Aziziye’de yegâne muntazam bina olan mektep binası yaralılara tahsis edilip etrafında çadırlar kurularak 160 yataklık bir hastane kuruldu. İki günde üç yüze yakın müracaat eden yaralıların yaraları tedavi edildi ve bazı- larına cerrahî ameliyat yapıldı.

Trablusgarp’ta Aziziye’de sedyeciler Mücahitler, yaralılarını bizzat savaş meydanından köylerine taşıyorlardı. Bundan dolayı Kızılay’a iki görev düştü. İlk önce, bazılarında tabip bulunan kaza merkezlerine ilaç ve tedavi maddeleri göndererek yaralıların tedavisini mümkün oldukça kolaylaştırmak, ikinci olarak savaş meydanından yaralıları hastanelere nakil için bedevilerden sedyeci kolları kurmak. [100] Bu teşkilâta derhal teşebbüs edildi. Sedyeciliğe kabiliyeti görülen bedevilerden 96 kişi seçildi, kayıtları yapıldı, günlükleri ve erzakları sağlandı. Kendilerine görevleri ile ilgili temel bilgiler verildi. Uygulamalı tatbikat da 78 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

gösterildi. Bunlar üç kola ayrıldılar. Her bir kol sekiz sedye ile 32 sedyeciden meydana geliyordu. Her kol bir tabip ile bir hastabakıcının idaresine verildi ki, bunların ustunç takımları, tedavi edevatı ve diğer gereçleri mükemmeldi. Bunların gösterdikleri başarılar üzerine daha sonra dördüncü bir sedyeci kolu daha teşkil edildi. Kış mevsimi gelince genel sağlık durumunda bir değişiklik görüldü. Yay- gınlaşmaya başlayan grip hastalığı en çok Türkler ile yabancıları etkiliyordu. Ardından çıkan tifo da salgın bir hal aldı. Etkilerini en çok Garyan’da gös- terdi. Garyan’da Osmanlı, Alman, İngiliz Kızılay ve Kızılhaç heyetleri bu hastalığa karşı da cansiperane mücadele etmiş ve mukaddes görevleri uğrunda Alman Kızılhaçı Sağlık Heyeti’nden iki tabip ile iki Kızılay hastabakıcısı ha- yatlarını kaybetmişlerdir. Bu esnada görülen olağanüstü zorluk ve ihtiyaçlar üzerine Kerim Sebatî Bey ikinci bir sağlık heyeti gönderilmesini talep etmiş bulunduğundan Dr. Emin Bey’in başkanlığında yeni bir sağlık heyeti oluşturularak gönderildi. Biraz süre sonra Kerim Sebatî Bey İstanbul’a döndü. Sağlık heyeti başkanlığı Emin Bey’e verildi. Kerim Sebatî Bey’in başkanlığındaki sağlık heyeti şu şekilde oluşmuştu:

[101] Başkan Dr. Kerim Sebatî Bey Tedavi doktoru Dr. Lütfi İsmail Bey Tedavi doktoru Dr. Abdüsselâm Bey Tedavi doktoru Dr. Ziya Bey Tedavi doktoru Dr. Ali Bey Tedavi doktoru Dr. Sâib Bey Eczacı Dr. Subhi Bey Muhasebeci Subhi Bey Altı hastabakıcı beraberce gitmiş, diğer hastabakıcılar, sedyeciler ve hade- meler oradan temin edilmiştir. *** Aziziye’deki sağlık heyeti tamamlanmak ve gereken noktalarda bir-iki şube daha teşkil edilmek üzere tabip ve hastabakıcı olarak yirmi dokuz ki- şiden oluşan Emin Bey’in başkanlığındaki sağlık heyeti Aralık 1911’de yola çıkarıldı. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 79

Heyetin bir kısmı alet, edevat ve gereçlerin eksikliklerini tamamlamak üzere Paris’e, diğer bir kısmı deniz yoluyla doğruca Marsilya’ya gitti. Her iki grup Marsilya’da buluştular. 17 Ocak 1911 günü Fransız Tuvaş Şirketi’nin Manoba Vapuruyla Tunus’a doğru hareket ettiler. Ertesi gün vapuru İtalyan savaş gemileri tutukladı. Heyetin Kızılay doktor ve görevlileri olmayıp askerî subaylardan oluştuğu iddia edilerek hepsi savaş esiri sıfatıyla Kagliyari şehrine götürüldü. [102] İtalyanların bu hareketi sonucunda özellikle bir Fransız vapurunun tutuklanmış olması, bir problem ortaya çıkardı. Bütün medeni dünyada gazeteler bu olaydan bahsettiler*. Heyet on gün tutuklandıktan sonra tıbbî bir heyet huzurunda imtihan edildi. Hepsinin tabip, hastabakıcı oldukları mesleklerinde gösterdikleri pratik olarak ispatlandığından İtalya Hükümeti kendilerini tekrar Marsilya’ya iade etmek zorunda kaldı. Heyet Marsilya’dan Tunus’a gitti. Tunus Müslümanları heyeti pek parlak gösterilerle karşıladılar ve bir yadigâr olmak üzere doktorlara altın saatler, hastabakıcılara tütün tabakaları hediye ettiler. Heyet Isfakas yoluyla [103] Trablus’a geçti, Aziziye’ye ulaştı. Garyan’daki Hastane genişletilerek düzen- lendi.

* Bu problem Kızılhaç Washington Konferansı’nda da göz önünde bulundurulmuştur. Adı geçen konferansta bulunan Osmanlı Delegesi Dr. Besim Ömer Paşa yayınladığı raporda söz konusu problemi şu şekilde anlatıyor: “Cemiyetimiz tarafından Dr. Emin Bey’in başkanlığında Hums’a gönderilen heyetin malum şartlar dâhilinde uluslararası antlaşmalara ve medenî kanunlara aykırı tutuklanarak Kagliyari’de bir-iki gün alıkonulması bu müessif siyasî olayla ilgili olduğu anlaşılan aşağıdaki teklif Cenevre Uluslararası Komitesi adına zikredilen komite delegesi ve konferans başkanı Mösyö Edward tarafından yapılmıştır: ‘Gerek savaş gerek resmî sağlık heyeti ve gerek Kızılhaç gönüllü heyetleri gönderilmesi arzu edildiği takdirde düşmanların birbirlerini ne şekilde haberdar etmeleri gerektiğini sağ- lam bir kurala bağlamak üzere Cenevre Sözleşmesi’ni imzalayan hükümetlerin anlaşmaları temenniye şayandır.’ Bu teklif hak ettiği önemle takdir edildi. Gerek İtalyan delegeleri tarafından ve gerek tarafımızdan olaya dair hiçbir imada bulunulmaksızın düşmanların birbirlerini dost bir hü- kümet, şayet bu mümkün değilse üçüncü bir hükümet vasıtasıyla haberdar etmeleri kararlaş- tırıldı”. 80 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Garyan Kızılay Hastanesi Cemiyetçe 1.000 liraya İngiltere’den satın alınmış olan çadırları ve her türlü gereçleri mükemmel elli yataklık bir hastane takımı da Trablusgarb’a gönderilmiş bulunduğundan bunlar Garyan’dan Hums’a sevk edildi. Orada bir [104] şube kuruldu. Dr. Rasim Ferid Bey’in başkanlığında bir sağlık heyeti gönderildi.

Garyan’da hastane çadırı OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 81

Gerek Garyan gerek Hums hastaneleri savaşın sonuna kadar tam bir faaliyetle hizmet etmişlerdir. Mart 1912 senesi başından Eylül’ü sonuna kadar yedi ay zarfında Garyan Hastanesi’ne toplam 503 yaralı ve hasta kabul edilmiştir. Bunlardan 474’ü şifa bularak çıkmış, 29’u vefat etmiştir. [105] Bu hastaneye bağlı olarak bir de “poliklinik” yeri tesis edilip müra- caat eden birçok hastanın muayenesi yapılıp ilaçları verilmiştir. Ayrıca dört yüz kadar çocuk sünnet edilmiş ve hepsine birer hediye verilip mücahitlerin ve halkın olağanüstü memnuniyet ve hoşnutluğu kazanılmıştır.

Hastane Kadrosu

Baştabip Dr. Emin Bey Savaş sonuna kadar kalmıştır. Tabip Dr. Lütfullah Bey Aziziye, Pikrin, Misrata’da hizmet etti. Tabip Dr. Aziz Bey Garyan’da dört ay hizmet etti. Tabip Dr. Sadeddin Bey Savaşın sonuna kadar hizmet etti. Tabip Dr. Abdüsselâm Efendi Savaşın sonuna kadar hizmet etti. Tabip Dr. Ertuğrul Bey Tabip Dr. Beşir Fuad Bey Eczacı Nazif Bey Eczacı Solon Bey Eczacı Subhi Bey Hastalanması üzerine Mart’ta geri döndü. Muhasebeci Subhi Bey Bu doktor ve görevlilerden başka zamanına göre lüzumu kadar hastabakı- cı, hademe, sedyeci de istihdam edildi. *** Hums Hastanesi

Trablusgarp’ta Hums Kazası merkezinde de bir Kızılay Hastanesi kurul- masına gerek görülmüş olduğundan Aziziye’den Dr. Emin Bey’in [107] baş- kanlığında iki doktor ve beş hastabakıcı ayrılarak 25 Ocak 1912 tarihinde Hums Kazası’nda Rüşdiye Mektebi binası hastane haline getirildi. Fakat daha sonra Kerim Sebatî Bey’in İstanbul’a dönmesi üzerine Aziziye Sağlık Heyeti Başkanlığı’na Emin Bey tayin edildiğinden Hums Hastanesi Baştabipliği’ne Rasim Ferid Bey tayin edildi. 82 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[106] Trablusgarp’ta Hums Seyyar Hastanesi Dr. Rasim Ferid Bey’in başkanlığı altında idare edilmekte iken 13 Ha- ziran 1912 tarihinde meydana gelen şiddetli bir muharebede bir kerede dört yüze yakın yaralı gelmesi üzerine hastaneye bağlı olmak üzere büyük bir ev ile iki büyük kahvehane kiralandı ve imkânlar ölçüsünde hazırlanarak hastane genişletilmiş, yaralılar yerleştirilmiş ve tedavi edilmiştir. Bu durum hastanenin genişletilmesine acil ihtiyaç gösterdiğinden İngiltere’ye sipariş edilen çadırları ve her türlü gereçleri gayet mükemmel elli yataklık bir hastane takımı da Hums’a sevk edildi. Bunlar da kurulup 23 Temmuz 1908 millî bayramı gününde açılış töreni yapıldı. Bu hastane savaşın sonuna kadar tam bir başarı ile hizmet etmiş, 575 ya- ralı ve 212 hasta kabul edip tedavi etmiştir. Yaralılarda vefat % 4 oranındadır. Bundan başka hastaneye dışarıdan müracaat edenlerden bin kadar halk da muayene edilerek tedavilerine gayret edildi.

Hastane Kadrosu

Başkan ve Operatör Rasim Ferid Bey Doktor Beşir Fuad Bey Eczacı Yunus Efendi Beş hastabakıcı *** OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 83

[108] Bingazi’de Kızılay

Bingazi Hastanesi

Trablusgarp tarafına iki büyük sağlık heyeti gönderilmiş olduğu gibi Bingazi tarafına da bir Kızılay Sağlık Heyeti gönderilmesi genel merkezce kararlaştırılmış, Dr. Arif Bey’in başkanlığında oluşturulan heyet Mısır yoluyla Bingazi’ye geçmek üzere 30 Kasım 1912 tarihinde İskenderiye’ye doğru İstanbul’dan ayrılmıştı. Heyet İskenderiye’de muhterem Mısır Kızılay Cemiyeti tarafından karşı- lanıp ağırlanarak Kahire’ye gönderildi. O esnada Kahire’de bulunmakta olan Osmanlı Kızılay Genel Merkez üyelerinden Esad Paşa’nın himmet ve yardı- mıyla [109] ve üç bin lira harcanarak bütün gereçleri tamamlandı, gerekli olan hayvanları ve develeri temin edildi ve hastabakıcıları tayin edildi. Bingazi’ye doğru 312 deve ve 4 attan oluşan büyük bir kafile ile hareket eden sağlık heyeti 22 Ocak 1912 tarihinde Bingazi bölgesi dâhilinde Derne’ye ulaştı.

Bingazi’de Kızılay Hastanesi’nin açılış töreni Genel Bingazi Komutanlığı’nın emriyle Derne’de on yataklık bir şube kurularak Dr. İhsan Bey orada bırakıldı. 84 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Heyetin geri kalanları Tobruk’a giderek hastaneyi orada el-Hudura mevkiinde tesis etti. [110] 28 Mart 1912 tarihine kadar heyet Tobruk’ta mücahitlerden 85 ya- ralı ve 200’ü aşkın hasta tedavi ve Mevlid-i Nebevî hürmetine 250 kadar bedevi çocuklarının sünnetlerini yaparak o çevrede olağanüstü bir hürmet ve muhabbet kazandı, iyi etkiler bıraktı. Bu sağlık heyeti dört aylık ödenekle gönderilmiş olup sürenin bitiminde mahallî komutanlığınca süresinin uzatılmasına ihtiyaç görülmemiş olduğun- dan hastane ve eşyası orduya devir ve teslim edilmiş, heyet geri dönmüştür. Yalnız Dr. Fikret Tahir Bey henüz savaş bitmediğinden ve orada tabibe ihtiyaç olacağı düşüncesiyle hamiyet eseri orada kalmayı tercih etmiş ve 6 Temmuz 1912 tarihinde Kızılay Cemiyeti’nin Bingazi tarafı delegeliğine tayin edilerek savaşın sonuna kadar Tobruk Hastanesi’nin idaresiyle ilgilen- miştir. Dr. Fikret Tahir Bey tarafından düzenlenen istatistik cetvellerinden anla- şıldığına göre hastanede toplam 1.718 kişi tedavi edilmiştir. Bunlardan 33’ü subaylardan, 53’ü erlerden, 167’si gönüllü mücahitlerden, geri kalanları ka- bilelerdendir. Yalnız 171’i hastaneye yatırılarak tedavi edilmiş, diğerlerinin hastanece ayakta tedavileri yapılmıştır. Hastanede meydana gelen ölümlerin toplamı altıdır.

[111] Hastane Kadrosu

Sağlık heyeti başkanı Dr. Arif Bey Operatör Dr. Aziz Bey Tedavi doktoru Dr. İhsan Bey Tedavi doktoru Dr. Fikret Tahir Bey Tedavi doktoru Dr. Nihad Sezai Bey Eczacı Nasib Efendi Ayrıca on iki hastabakıcı OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 85

[112] 5

BALKAN SAVAŞI’NDA KIZILAY

Birinci Kararlar – Hastaneler Programı – Gereçleri – Aş Mevkileri – Kadırga – Üniversite – Vefa – Demirkapı – Ayastefanos – Hadımköy – Ömerli – Selanik – Edirne – Üsküp – Çanakkale – Gelibolu – Muhacirler – Cambridge Hasta Nakliye Vapuru – Seyyar Hastaneler

Osmanlı Kızılay Cemiyeti kendisinden ümit edilen ve beklenen hizmeti ancak Balkan Savaşları esnasında hakkıyla göstermeye çalışmıştır. Siyasî ufukta savaş ihtimalleri güç kazanır kazanmaz idare heyeti cemiyetin birinci başkanı Hüseyin Hilmi Paşa hazretlerinin daveti üzerine her gün toplanmya başladı. Cemiyetin Osmanlı Bankası’nda bulunan sermayesi 70 bin Osmanlı lirası kadardı. Bu sermayeden ihtiyaç halinde 30 bin lirasını sarf edebilmek için kongre genel merkeze yetki vermişti. 10 Ekim 1912 tarihinde toplanan genel merkez heyeti hemen hastaneler kurup hazırlamak için teşebbüslerde bulunmaya karar verdi. Henüz bir sene önce kurulmuş olan Kızılay’ın hiçbir hazırlığı, ambarında bir tek yatağı, bir sedyesi, hatta ambarı bile yoktu. Yapılan başvuru üzerine Soğukçeşme’de Hazine-i Hâssa’ye ait Alayköşkü binasının geçici olarak Kı- zılay Ambarı yapılmasına müsaade [113] alındı ve bir taraftan tam bir faaliyetle eşya ve gereçleri temin edilip biriktirilmesine girişildi. Genel merkez heyeti teşebbüsleri için mevcut malî gücününe göre bir program düzenledi. Her yüz yataklık hastane için istihdam edilecek doktor, personel ve hademe kadrosu aşağıdaki şekilde belirlendi:

Aylık Maaş (Kuruş) Baştabip 2.000 Operatör 2.000 Tedavi doktoru 1.500 86 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

2 Tabip Muavini (biner kuruştan) 2.000 Eczacı 800 İdare Memuru 1.000 Vekilharç ve Ambarcı 600 Kâtip 400 2 Asistan (beşer yüzden) 1.000 11 Hastabakıcı (ikişer yüzden) 2.200 Bir Havancı 200 Aşçı yamaklarıyla 500 3 Meydancı (ikişer yüzden) 600 Çamaşır aylık gideri 1.000

Her yüz yataklık hastanenin görevli maaşları, gıda ile ilgili gereçleri ve çeşitli giderleri için toplam aylık 2 bin lira gider tahmin edilip tahsis edildi. Bu iki bin lira aylık idare ve daimî masraflar olup her hastanenin meydana getirilmesi için bir de kuruluş giderlerini düşünmek gerekiyordu. [114] Harbiye Nezâretince lüzum görülecek yerlerde hastane kurulması için mevcut askerî hastanelere yakın uygun binalar araştırılıp kiralanması, elverişli bina temini mümkün olamadığı takdirde on beşer yatak alabilecek kapasitede “döner” usulünde barakalar inşa ettirilmesi kararlaştırıldı. Her hastane için üç kat çamaşır, yatak ve cerrahî gereçler verilmek üze- re hastanelere gerekli eşya ve temel ihtiyaç maddeleri, alet ve tıbbî ilaçların hazırlanması için de teknik heyetçe ülkenin alışkanlık ve ihtiyaçları dikkate alınarak bir defter düzenlendi. Yüz yataklık bir hastane için hazırlanması kararlaştırılan eşya ve edevat şunlardır:

Yatak Gereçleri

Her hastaya bir adet karyola, şilte, yastık, yorgan, terlik, tükürük hokkası, üçer adet yastık yüzü, yatak ve yorgan çarşafı, el havlusu, iki hasta için bir adet baş ucuna küçük masa, kırk beş adet çeşitli şekilde lâzımlık, üç adet delikli lâzımlık sandalyesi, elli adet hasta ayaklarını ısıtmaya mahsus buyot.

Giyecek

Her hasta için üçer adet gömlek, don, entari, takke, mendil Her hasta için birer adet yaralı gömleği ve aba OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 87

Her hasta için ikişer çift çorap, fanila Her hasta için birer adet hasta kaputu [115] Doktor ve görevliler için üniforma 21 Hademeye iş elbisesi 5 Doktorlar için beyaz bluz 8 Doktorlar için önlük 16 Kızılay pazubendi 30 Sofra Gereçleri

Her kişi için birer çorba tabağı, yemek tabağı, maşrapa, çatal, kaşık, çay kaşığı Sofra masası ve muşamba örtüleri 3 Büyük yemek tabağı 12 Küçük çatal, kaşık, bıçak (görevliler için) 54 Çay ibriği ve şekerlik 12 Çay fincanı 24 Büyük ibrik 6 İkişer leğen, ibrik ve çay semaveri Birer adet kahve dolabı, kahve değirmeni

Mutfak Gereçleri

İkişer adet primos ocak lambası, ispirto lambası, süzgeç, elek, tuz-biber kutusu, kürek, bulaşık fırçası, altışar adet çeşitli büyüklükte kazan, tencere, sacayak, kepçe, ızgara, maşa, birer adet kıyma makinesi, et tahtası, kantar, dirhemle birlikte terazi, satır, bıçak takımı, çengel, kemik kesmek için testere, ölçek takımı, havan, 12 tahta kaşık, 5 kova

Kiler Gereçleri

İçi teneke kaplı erzak sandığı 4 [116] Büyük ekmek bıçağı, iğne iplik kutusu, makas, testere, kıskaç, keser, çekiç, testere, uyguç, burgu, kerpeten, tornavida, bel, metre kurdela, havan, cıva kutusu, iğne iplik kutusu Kova (keten bezinden) 15 Balta, tirbuşon, elbise fırçası, kundura fırçası ve boyası 2 Düzine sinek kâğıdı 2 Kazma, kürek, huni 4 Torba 10 Çeşitli çamaşır ipi 6 Çamaşır mandalı 120 88 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hamam Gereçleri

Üçer adet kol banyosu, yarım banyo İkişer adet büyük banyo, semaver, su kaynatmak için kazan Altışar adet hamam sileceği, peştamal, nalın

Mefruşat

Birer adet ecza dolabı, duvar saati İkişer adet masa, hasta sandalyesi, namaz seccadesi Üçer adet çamaşır dolabı Dörder adet faraş Beşer adet şamdan, çini soba, mangal, maşa, kürek takımı Altışar adet duvar termometresi, tahta kanepe Onar adet petrol lambası, fener, süpürge Sandalye (keçeli açılır kapanır) 18 Abdest ibriği 25

[117] Çeşitli Eşya

Birer adet mühür, istampa kutusu, yazı takımı, takrirlik ve mektupluk kâğıt, zarf kutusu İkişer adet protokol, giriş, çıkış, muhasebe, eczacı, tabla defterleri Onar adet eşya nakli için sepet sandık, küfe, asma kilit Sırlı teneke leğen 24 Sedye 3 Çeşitli beyaz bayrak 6 Sarı bayrak 2

Tedavi Gereçleri

Dörtlü sargı 25 Vücut sargısı 50 T şeklinde sargı 20 Üçlü sargı 20 Faniladan sarılmış sargı (3 metre uzunluk, 5 santimetre 50 genişlikte) Faniladan sargı (5 metre uzunluk, 3 santimetre genişlikte) 50 Tülbent sarılmış sargı (5 metre uzunluk, 3 santimetre 500 genişlikte) Tülbent sarılmış sargı (5 metre uzunluk, 10 santimetre 500 genişlikte) OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 89

Tülbent sarılmış sargı (8 metre uzunluk, 15 santimetre 500 genişlikte) Tülbent sarılmış sargı (10 metre uzunluk, 20 santimetre 50 genişlikte) Keten sarılmış sargı (3 metre uzunluk, 5 santimetre 100 genişlikte) Keten sarılmış sargı (3 metre uzunluk, 6 santimetre 400 genişlikte) Keten sarılmış sargı (4,5 metre uzunluk, 8,5 santimetre 100 genişlikte) Tedavi tülbendi (salollu onarlık paketlerde) 100 Âdi tedavi tülbendi (onarlık) 100 Tedavi tülbendi 600 [118] 100 kilo idrofil pamuk (25 gramlık paketlerde) 30 kilo vatka pamuğu Ameliyat çarşafı 20 Ameliyat bacak örtüsü 20 Boyun askısı (üçlü) 20 Boyun askısı (dörtlü) 40 Südnine iğnesi 5.000 Yara dikmek için iğne 300 Hararet derecesi kâğıdı 800 Fırça 10 Kontgut, metre ölçüsü 1 Cilt altı şırınga aleti 5 Âtel 80 Koltuk değneği 40 Sağ ve sol kol ve bacak için gotiyer 40 Gotiyer için çeşitli yastık 20 Muşamba (1,20 genişliğinde) 500 metre Tafta gome 100 metre

Eczane Gereçleri

Çeşitli mantar, etiket, keten ve ipek iplik Hap kutusu 40 İlâç şişesi 400 Süzgeç kâğıdı Karıştırmaya mahsus çam çubuk, turnusol kâğıdı, isbâh borusu Fehling ölçüsü 500 gram İsbâh ölçüsü 400 gram Alkol ölçüsü 1 adet Balon (5 santimetre küplük) 5 90 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[119] Kapsül (porselenden) 3 İspirto lambası, tahta maşa, kaşe yapmak için alet 1 Cam huni 5 Dereceli enbûbe, porselen havan 4 Pirinç havan 1 İspatol, bıçak 3 Ve ayrıca detayları defterde belirlenmiş tıbbî ilaç ve serumlar *** Hastaneler

Genel merkez heyetince her hastanenin kurulması için gerekli olan masraflar dışında idaresi için de aylık 2 bin lira kadar ödeneğe ihtiyaç ol- duğu ve her hastanenin altı aylık daimî giderlerinin sağlanması elzem oldu- ğu göz önünde bulundurularak cemiyetin mevcut malî gücüne göre derhal İstanbul’da 400, Lüleburgaz’da 150, Edirne’de 200, Selanik’te 200, Üsküp’te 150, İşkodra, Yanya, Manastır ve Alasonya’da 100’er yataklık birer hastane kurulması kararlaştırıldı. Doktorları, memurları, hademesi tayin ve kadroları tanzim edildi. Tam hızla hastanelerin eşyası, edevat ve eczası tedarik edildi. Edirne’de 250, Selanik’te 200, Üsküp’te 150 yataklık birer hastane tesis edildi. Fakat diğer hastanelerin eşyaları ile görevlileri kısmen sevk edilmiş olmasına rağmen yolların kapanması yüzünden eşyalar vagonlarda, görevliler ise yollarda kaldı. Yunanistan sınırı, Yanya, Manastır, İşkodra hastaneleri eş- yası ve görevlileri Avusturya Lloyd Vapuruyla sevk edilmişlerse de gittikleri iskeleler ulaşmalarından önce düşman orduları tarafından işgal edildiği [120] için çıkıp hastanelerini kurmaya muvaffak olamayarak geri dönmeye mecbur kalmışlardır. En şiddetli çarpışmalar İstanbul civarında meydana geldiği için İstanbul’da daha birçok hastanelere ihtiyaç doğdu. İkişer yüz yataklı iki hastane kurul- ması hakkındaki kararın genişletilmesine lüzum görüldü. Kadırga’da 230, İs- tanbul Üniversitesi’nde 600, Vefa Lisesi’nde 150 yataklı hastaneler teşkil edil- diği gibi ardından İstanbul ve savaş hattında yedi hastane daha kurularak en yetkin doktorlardan oluşan sağlık heyetinin yetenekli ellerine emanet edildi. İngiltere’den her biri biner liraya satın alınan dört mükemmel seyyar hastaneden biri ile Kızılay hesabına tayin edilen iki İngiliz operatör ve bir ope- OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 91

ratör muavini İşkodra’ya sevk edilip katıldı. Yine bu şekilde Kızılay hesabına bir Alman Kızılhaç sağlık heyetinin Edirne’ye sevk edilip dâhil edilmesine teşebbüs edilmiş ve birçok fedakârlıklar göze alınmışsa da sağlık heyeti Sofya’ya kadar gittiği halde Bulgar Hükümeti Edirne’ye girmelerine engel olduğu için orada beklemeye mecbur kalmıştır. Edirne’ye yalnız Mütâreke esnasında İstanbul’dan bir miktar tıbbî ilaç gönderilip sokulabilmiştir. *** Aş Mevkileri

Trenle sevk edilecek yaralıların yol esnasında beslenmeleri ve acilen tedaviye ihtiyaç gösterenlerin istirahatlerinin sağlanması ve tedavisi için Avrupa’da aş mevkileri oluşturularak denendiğinde olağanüstü büyük yararları görül- mesi üzerine her tarafta buna pek büyük bir önem verilmekte [121] olduğun- dan Kızılay Cemiyeti de bu tarz yardımın önemini takdir edip askerî sıhhiye ile müzakere ederek Çerkezköy, Çorlu, Lüleburgaz, Kuleli Bergos’ta, Pavli köyünde aş mevkileri kurulmasına karar vermiştir. Aş mevkilerinde yaralılara ekmek, çorba, çay, kahve, yoğurt, hatta icabın- da bisküvi verileceği için her mevki için bir memur, bir aşcı ve ihtiyaca göre birçok dağıtım hademesi tayin edildi. Çorba ve çay hazırlayıp dağıtmak için her türlü alet ve edevat, erzak temin ve lüzumunda kullanılmak üzere tedavi maddeleri verildi. Daha sonra kolera çıkması üzerine görülen ihtiyaçtan dolayı her aş mev- kiine bir doktor ile ikişer buharlaştırma memuru da tayin edilmiş, alet ve gerekli ilaçlar verilmiştir. Sirkeci, Lüleburgaz, Pavli köyü aş mevkileri tesis edilip açılmışlarsa da tren hatlarının kapanması ve Bulgarların saldırıları üzerine diğer aş mev- kilerinin oluşturulmasına imkân görülememiştir. Ardından görülen ihti- yaç üzerine bunlardan Lüleburgaz ve Pavli köyü aş mevkileri Ispartakule ve Ayastefanos’a (Yeşilköy) nakledildiler. Bu aş mevkileri özellikle Sirkeci’de her gün gelen yüzlerce yaralı, zayıf ve hastanın ve bir aralık binlerce koleralının beslenme işinde geceli gündüzlü cansiperane çalışmış, bu gibi kurumların yaralı, hasta ve zayıf nakliyatı esna- sında gerçekten gayet etkili hizmetler ve başarılar gösterdiği sabit olmuştur. 92 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[122] Kadırga Hastanesi *** Kadırga Hastanesi

Osmanlı Kızılay Cemiyeti’nin İstanbul’da kurup açtığı hasta[123]nelerin birincisi Kadırga Hastanesi’dir. Savaşın ilan edilmesinin ardından ikinci baş- kan muallim Dr. Besim Ömer Beyefendi’nin idaresi altında bulunan Kadırga Doğumevi derhal yüz yataklık bir hastane haline getirildi. Kadrosu oluşturu- larak bütün gereçleri tamamlandı. 23 Ekim 1912 tarihinde açıldı. Ardından orada yüz otuz yatak daha ku- rulmak üzere 1.130 lira harcanarak en son ilmî şartlara uygun barakalar inşa edildi. 23 Ekim 1912 tarihinden Şubat sonuna değin Kadırga Hastanesi’ne 663 yaralı ve hasta alındı. Bunların 369’u yaralı ve 294’ü hastadır. Yaralılardan vefat edenler 12 ve hastaların vefatı 8 kişiden ibarettir. 454 kişi iyileşip çıktı. 187 kişi tedavi altında bulunuyordu. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 93

Kadırga Hastanesi Kadrosu

Suhami Bey Baştabip Papa Efendi Fahrî Operatör Yahob Efendi Operatör Kapamacı Efendi Doktor Bekir Zâfir Efendi Doktor, Tıp Fakültesi’nde asistan Feyzi Ahmed Efendi Doktor, Tıp Fakültesi’nde asistan Jozef Efendi Tıp Fakültesi talebesinden, asistan Cevdet Ahmed Bey Tıp Fakültesi talebesinden, asistan Âsım Hamdi Efendi Eczacı Hastanede 16 hastabakıcı, 8 hademe ve meydancı çalışmaktadır.

[124] Kadırga Hastanesi Sağlık Heyeti: Ortada İkinci Başkan Dr. Besim Ömer Bey, sağında sıra ile Operatör Papa Efendi, Operatör Muavini Kokidis Efendi, Vasilaki Efendi, Röntgen Mütehassısı Kilaidis, başkanın sol tarafında sırasıyla Operatör Yahob Efendi, Muavini Kapamacıyan Efendi, Baştabip Suhami Efendi, Dr. Bekir Zâfir Bey, diğerleri eczacı, asistanlar ve hastabakıcı hanımlar

[125] Kadırga Hastanesi’nde Ameliyat Salonu 94 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Dr. Papa Dr. Bosnalı Hamdi Memduh Efendi Dr. Kilaidis Efendi, röntgen mütehassısı Dr. Bekir Zâfir Efendi, Tıp Fakültesi’nde asistan Dr. Sıbgatullah Efendi, Tıp Fakültesi’nde asistan

Kadırga Hastanesi ve yaralılarını ziyaret etmiş olan Osmanlı ve yabancı- lardan hastane defterine duygularını kaydeden bazı meşhur simaların yazdık- ları sözleri de buraya naklediyoruz: “İntizam ve idareye kâbiliyetimiz olmadığını düşünerek ümitsiz olurken Kadırga Hastanesi’ni ziyaretim azim ve himmet ile bizde de pek büyük şeyler yapılabileceğini ispat etti. Teselli buldum. 7 Kasım 1912 Hüseyin Cahid”

[126] Kadırga’da fahrî olarak hizmet etmiş olan hamiyet sahiplerinin isimleri:

Hastabakıcılar

Madam Herman, Madam Rozen, Prenses Oblonovski, Matmazel Ra- yaturen, Madam Ruşirden, Madam Elehristodolo, Rusyalı Muhammed Zakekemlof’un kızı Ümmügülsüm, İsmail Yakubof’un kızı Meryem, Rah- metullah Panaşof’un kızı Meryem, Muhammed Zarif Ponof’un kızı Rukiye, Zehra Hanım, Rukiye Hanım, Fatma Suzan Hanım, Ayşe Sıdıka Hanım, Hatice Hanım. “Osmanlı Kızılayı tarafından tesis ve idare edilen bu hastanede kendilerine yapılan yardımlar, kolaylıklar ve misafirperverlik karşısında Genel Hindistan Kızılay Sağlık Heyeti üyelerinin duydukları minnettarlığı tasvir etmek mümkün değildir. Başkan, ikinci başkan ve genel müfettişten hade- mesine kadar bütün Osmanlı Kızılay mensupları bize karşı Türklüğe [127] has bir misafirperverlik ve iltifat gösterdiler. Hastane müdürü her hususta bize fedakârca kolaylıklar göstererek kalbimizde saygın bir yer kazandı. Ken- disi ihtimam ve insanlığın canlı bir simgesidir. Gerek müdürün gerek diğer görevlilerin gayretleri sayesinde Kadırga Hastanesi bizde bir sevgi ve şükran OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 95

hissi meydana getirmiştir. Genel Hindistan Sağlık Heyeti işte bu duygularla Kadırga’yı terk ediyor.

Genel Hindistan Sağlık Heyeti Müdürü Dr. M. A. Ensârî”

“Rus ve Avrupa gazetelerinde okuyup aldığım bilgiler üzerine İstanbul’a gelip de bu hastaneyi bizzat görünce üzüntülerim tamamen kayboldu. Has- tanenin intizamına çalışanların nezaket ve dikkatine hayran kaldım. Müslü- man kardeşlerimizin böyle dikkat ve himmetleri için son derece memnun ve müteşekkir oldum.

Rusya’da Orenburg’da Vakit Gazetesi Yazarı Fatih Kerimof ”

“Kadırga Hastanesi’ni ziyaretimizde gördüğümüz mükemmellik ve hastalara gösterilen özen ve şifa verici yardımlar özellikle dikkatimizi çektiğinden hastane sağlık heyetine karşı duyduğumuz şükran duygularını buraya kaydetmekle iftihar ediyoruz. Sahra Sağlık Genel Müşaviri Tabip Maiyetine memur Tabip Müfettişi General Emin Tuğgeneral Wieting Yüzbaşı Şükrü Asım”

“Kızılay’ın Kadırga Hastanesi’nde Anadolu kardeşlerimize bir yurt, ya- ralarını saran ve aynı zamanda onlara şefkat ve hayat veren bir yurt [128] buldum. Memleket çocuklarının hasta ve yaralı oldukları zaman bu kadar samimi ve sıcak bir yer bulmalarına pek memnun oldum. Kızılay’ın başarısını oluşturan bu hastanenin benzerlerini çoğalmış görmek isterdim.

2 Şubat 1913 Halide Edib” “Osmanlı ve Hint Kızılaylarının müşterek çalışmasının* ürününü Kadırga Hastanesi’nde görmekle son derece memnun oldum. Bu kalbî ve ciddi çalış-

* Muhterem mücahit Erkân-ı Harbiye Kaymakamı Enver Bey’in hastaneyi ziyaret ettiği esnada Hindistan’dan gelmiş bulunan Hint Kızılay Sıhhiye Heyeti misafir olarak Kadırga Hastanesi’nde bulunmakta ve hastaların tedavi edilmelerine yardım ediyorlardı. Hint Sıhhi- ye Heyeti daha sonra seyyar çadırlarıyla Ömerli’de hastane kurmuşlardır. 96 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

manın gelecekte de maddî ve manevî yaralarımızı süratle tedavi edeceğine ümitvarım. Cenab-ı Hak her zaman, her hususta böyle fedakârca çalışıldığını görmekle hepimizi sevindirsin.

16 Ocak 1913 Erkân-ı Harbiye Kaymakamı Enver”

“Kadırga Hastanesi müdürü ile şerefli arkadaşlarının vatan savunması uğrunda yaralı düşen kahraman askerlerin tedavisi için olağanüstü gayretler gösterdiklerini gördüğümden takdirlerimi tarif etmekten acizim. Çalışma ve gayretlerinin mükâfatını Cenab-ı Hak’tan başka kimse veremez. 26 Şubat 1913

Güney Afrika’da Durban Kızılay Cemiyeti üyelerinden Hüseyin Davud”

[129] “Hastanede görmüş olduğumuz olağanüstü intizamdan dolayı bütün şerefli heyete teşekkürlerimizi arz eder, bu gibi müesseselerin vatanımızda çoğalmasını can u gönülden temenni ederim.

Kızılay Kadınlar Merkezi Veznedar ve Kâtibesi Nezihe”

“Şimdiye kadar birçok vesileler olduğu, fırsatlar düşdüğü halde, Kızılay Cemiyetimize ait Kadırga Hastanesi’nin intizam ve güzel hizmetleri hakkın- da şu sayfalarda bir-iki kelime, birkaç cümle yazamadım. Esasen Tıp Fakül- tesi Doğum Kliniği olmak itibarıyla bu müessesenin doğrudan doğruya hoca sıfatıyla idarem altında bulunması ve Osmanlı Kızılay Cemiyeti ikinci başka- nı da olmam hasebiyle bu arzumun yerine getirilmesine engel oluyordu. Çün- kü iki şekilde de, gerçek dahi olsa beyanatta bulunmak uygun görünmeyecek- ti. Lâkin artık bu zannı bertaraf etmek zamanı geldi. Savaşın başlangıcından beri maharetle ve işinin ehli olarak görev yapan tıbbiye heyetiyle, yaralı ve asker hastalarımızla fedakârca ilgilenen Rusyalı hemşirelerimize ve bütün Müslüman kadınlara takdirlerimi bildirmekten ve özellikle bu müessesenin Kızılay Cemiyeti’ne verildiği zaman eksiklik ve donanımının tamamlanması OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 97

için nakden, çamaşır ve yatak hususunda gereçlerinin sağlanmasıyla birlikte yüz takım hediye ederek aynî olarak da yardımda bulunan ve bu kadar teber- rulara ilâveten Kızılay Cemiyeti muhterem hanımlar kısmı birinci başkanlı- ğını kabul ederek ayrıca himmet ve insanlık göstermekte olan Prenses Nimet Hanımefendi hazretlerine teşekkürlerimi arz etmekten kendimi alamadım.

Doğum Kliniği Hocası ve Kızılay Cemiyeti İkinci başkanı Dr. Besim Ömer” *** [130] İstanbul Üniversitesi Hastanesi

İstanbul’a çok sayıda yaralı gelmeye başlaması üzerine İstanbul Üniversi- tesi tatil edilmiş, binası hastane yapılmak üzere Osmanlı Kızılay Cemiyeti’ne bırakılmıştı. Cemiyetçe derhal karyolaları, yatakları, çamaşırları, her türlü gereçleri hazırlandı, doktor ve görevlileri tayin edilerek 31 Ekim 1912 tarihinde dört yüz yataklık bir hastane açılarak yaralı kabul edildi. Yaralı gelmeye devam ettiği ve bina da geniş olduğu için ardından iki yüz yatak daha ilâve edilerek altı yüz yatağa çıkarıldı. Hastanede açılış tarihinden Şubat sonuna kadar 2.042 yaralı ve hasta kabul edilip tedavi edilmiştir. Bunlardan 877 yaralı askerlerdir ki 501’i iyileştiği için taburlarına sevk edilmiş, 111’i malül olduklarından dolayı memleketlerine terhis edilmiş, beşi diğer hastanelere gönderilmiş, 11’i vefat etmiş, 249’u tedavi altında bulunmuştu. 1.165’i de hasta asker idi. 242’si iyileştiği için taburlarına sevk edildiler. 384’ü malül oldukları için memleketlerine, 208’i diğer hastanelere gönderil- diler. 81’i vefat etti. 250’si hastanede tedavi altındadır.

Hastane Kadrosu

Baştabip Dr. Ali Derviş Bey Seroperatör Dr. Fikri Paşa (Daha sonra ayrılmıştır.) Operatör Dr. İbrahim Yusuf Bey Operatör Dr. Jak Barbut Bey [131] Operatör Dr. İbrahim Hakkı Bey Tedavi doktoru Dr. Suad Bey 98 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Tedavi doktoru Dr. Bezzazyan Efendi Tabip Muavini Dr. Necmeddin Bey Tabip Muavini Dr. Arif Bey Tabip Muavini Dr. Ali Bey Tabip Muavini Dr. Nesim Şavol Efendi Masaj Mütehassısı Abdullah Yusuf Bey Sereczacı Kemal Bey Eczacı Haçik Efendi

Üniversite Hastanesi’nde fahrî olarak hizmet edenler

Romanya’da yerleşmiş olan Osmanlılar tarafından kurulan Kızılay Heyeti önde gelenlerinden Dr. Kimyager Taşko Boçera Efendi, Dr. İbrahim Temo, Kostantin Soflari, Tofapetri, Yanko Mihail, Çaparanaki, Yovanesko Naum Efendilerle Asistan Cevdet, Hacı Ali ve Papa Sotiris Efendiler 8 Kasım 1912’den 1 Ocak 1913’e kadar hizmet ettiler. Osmanlı Tıp Fakültesi talebesinden: Sabri, Yakob Samuel, Yasef Selamya, Sıdkı, Ekrem, Hüsameddin, Emin Haydar, Ali Kemal, Emin Refik Efendiler. Doğu İslâm memleketleri halkından: Muhammed Kebir, Muhammed Fatih, Tevfik Nâhid, Muhammed Şe- rif, Abdüsselâm, Mihriban, Eyumekinas, Muhammed Şerif, Dost Can, Dr. Derviş Bey’in hanımı hanımefendi.

[132] Kızılay İstanbul Üniversitesi Hastanesi’nde bir koğuş OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 99

[133] Hastaneyi ziyaret edenler tarafından hastane özel defterine kaydedilen izlenimlerden bazıları şöyledir:

“İstanbul Üniversitesi Hastanesi’ndeki yaralıları ziyaretimde hepsini rahat bir halde bulduğuma ve yaralıların gerek beslenme ve gerek tedavileri hususuna görevli ve doktorlar tarafından özen gösterildiğine memnun oldum. 13 Kasım 1912 Sadrazam Kâmil”

“Kızılay İstanbul Üniversitesi Hastanesi’nde gördüğüm intizamdan ve ya- ralılara karşı gösterilen iyi muamele ve tedaviden dolayı hastane tıbbî heyet ve idaresine alenen şükranlarımı arz etmeyi bir borç biliyorum. Cenab-ı Hak çalışma ve gayretlerini kabul etsin.

Üniversite Rektörü Sami”

“Hastanenin iç hizmetleri ve diğer durumları hakkında yaptığımız göz- lemler ve edindiğimiz bilgiler memnuniyet verici olduğundan özellikle teşek- kürlerimizi sunarız. 24 Aralık 1912

Askerî Sıhhiye Başkanı Tuğgeneral Nazif Dr. Albay Abidin Dr. Tuğgeneral Lambiki”

“Hastanenin iç hizmetleri ve diğer durumları ile yaralı ve hastaların istirahat ve tedavi şekilleri memnuniyet verici olduğundan hassaten bütün çalı- şanlara teşekkürlerimizi sunarız. 26 Ekim 1912

Birinci Ordu Sıhhiye Müfettişi Sıhhiye Üçüncü Şube Üyesi Tuğgeneral İsa Ruhi” Tuğgeneral Fuad

[134] “Böyle alelacele kurulmuş olan bu hastanede müdür ve bütün heyetin gösterdikleri gayret sonucu yaralıların tedavisinde görülen intizam ve temizlik biz askerlere emniyetle düşmana atılmak için daha büyük bir cesaret veriyor. 100 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Bu yüzden hastane heyeti ve kurucuları her halükârda iftihar etmelidirler. Çünkü vatana her iki şekilde de büyük hizmet ediyorlar. 16 Ocak 1913 Erkân-ı Harp Kaymakamı Enver”

“Yaralı Osmanlılara İslâm ülkelerinin her tarafından uzatılan dost ve yar- dım eli sayesinde ihtişam kazanan Kızılay, müslüman kalplerin yöneliş yeri ve birleştikleri merkez olmuştur. Bu cemiyeti yoktan var eden ve azimli vatan- severlikleriyle bu büyük müesseseye destek olan hamiyet sahipleri ile İstanbul Üniversitesi Kızılay Hastanesi’nde görülen intizamdan dolayı tıbbî heyet ve idaresi her takdir ve övgünün üzerindedir. 1 Mart 1913 Kızılay Hanımlar Kısmı Başkanı Nimetullah Muhtar” Vefa Hastanesi

Vefa Lisesi tatil ve tahliye olunarak yerinde Kızılay Cemiyeti tarafından kurulması üstlenilen yüz elli yataklık hastanenin her türlü gereçleri tamam- lanmış, sağlık ve diğer görevlileri tayin edilerek 6 Kasım 1912 tarihinde açıl- ması ve hasta kabulüne muvaffak olunmuştur. Açılış tarihinden Mart ortalarına kadar 523 yaralı ve hasta kabul edil- miştir. Bunlardan 246’sı yaralı ve 377’si hastadır. 281’i [136] iyileşip çıkmış,

[135] Kızılay Vefa Hastanesi OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 101

yaralılardan 4’ü ve hastalardan 32 asker vefat etmiş, 64’ü tedavi altında bu- lunmuştu. Hastaneyi birçok kişi ziyaret etmiş, özel defterine takdirlerini ihtiva eden düşünceler yazmışlardır. Vefa Hastanesi’nde fahrî olarak hizmet eden yalnız Abdülmuttalib Mü- kedder ki bir süre vekilharçlık görevini yapmıştır.

Vefa Hastanesi Kadrosu

Baştabip Reşid Bey Operatör Nureddin Paşa (Daha sonra ayrılmıştır.) Operatör Mehmed Emin Bey Operatör İzzet Fikri Bey Tedavi doktoru Cevdet Bey Tedavi doktoru Aziz Fikret Bey

Demirkapı Hastanesi

Kolera esnasında Sıhhiye Nezâreti tarafından Topkapı Sarayı’nda, Demir- kapı civarında barakalardan yapılarak kurulan 110 yataklık hastanelerde bir süre koleralı askerler tedavi edilmişse de koleranın ortadan kalkması üzerine gerekli temizliği yapılarak yaralı ve hasta kabulüne de başlanmıştı. Daha sonra Sıhhiye Nezâreti görev ve tahsisatı bittiği için hastaneyi kapatmak zorunda kalınca Osmanlı Kızılay Cemiyeti 14 Şubat 1913 tarihinde bu hastaneyi de üstlenerek bir sağlık heyeti kurdu. ***

[137] Kızılay Vefa Hastanesi Sağlık Heyeti 102 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[138] Muhacirler Hastanesi

İstanbul’da barakalar ve camilere yerleştirilmiş olan muhacir hastala- rından bir kısmının sakin oldukları yerlerde tedavileri mümkün olamadığı görüldüğünden Kızılay Cemiyeti tarafından tayin edilen gezici doktorların görevleri devam etmek üzere muhacirlere ait bir de hastane kurulması karar altına alınmıştır. Bu maksatla Parmakkapı’da bulunan Erzurum Valisi Reşid Paşa’nın konağı kiralanarak ve bütün gereçleri tamamlanarak 8 Şubat 1913 tarihinde açılmıştır. Hastane erkek ve kadınlara mahsus olmak üzere iki kı- sım halinde yüz yataktan meydana gelmektedir. Mart ortasına kadar kadınlar kısmına 258 hasta alınmış, 201’i şifa bul- muş, 16’sı vefat etmiştir. Erkek kısmına 98 hasta girmiş, 76’sı şifa bulup çık- mış, dördü vefat etmiştir.

Hastane Kadrosu

Baştabip Dr. İbrahim Bey Tedavi doktoru Feyzullah Bey Tedavi doktoru Cemal Bey Eczacı Mehmed Hâmid Efendi Kâtip Ali Galib Bey Dört kadın, beş erkek hastabakıcı ve ikisi kadın biri erkek olmak üzere üç hademe çalışmaktadır. Hamiyet sahiplerinden Pakize Hanım fahrî olarak hastabakıcılık hizmetini üstlenmiş ve iyi bir şekilde yerine getirmiştir. ***

[139] Kızılay Vefa Hastanesi’nde bir koğuş OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 103

[140] Ispartakule Hastanesi

Bu hastane orduda kolera çıkması üzerine koleralı mıntıkalara yardım için seyyar kolera hastanesi şeklinde kurulmuş, koleranın ortadan kalkmasının ardından yaralı ve hasta kabul etmeye başlamıştır. Hastanenin tamamı 27 çadırdan oluşmuştur. Bunlardan dördü Almanya’dan getirilmiş, her biri muntazam karyolaları ve masa takımlarıyla beraber on beş hasta ve mevkileri ayrılmış iki hastabakıcıyı içine alacak derecede büyük, iki katlı, pencereli, en son sistem mükemmel çadırlardır. Aynı şekil ve düzende, fakat her biri onar hasta içine alan diğer iki çadırdan biri salgın hastalıklara tahsis edilmiş, diğeri erzak ambarı yapılmıştır. Bunlardan başka bir eczane çadırı, altı görevli çadırı, sekiz direkli büyük yemekhane çadırı ve aşhane haline getirilen çadır vardır. Ispartakule Hastanesi 9 Ocak 1913’te hazırlanıp açıldı. Mart ortasına kadar 237 yaralı ve hasta kabul etti. Bunlardan 22’si yaralıdır. Yaralılardan biri ve hastalardan yedisi vefat edip geri kalanları iyileşti. Bu hastaneye bağlı bir de aşhane mevcuttur. Çeşitli yerlerden trenlerle İstanbul’a sevk edilmek üzere gelen yaralı, zayıf ve güçsüzlerin bekletilme es- nasında korunaklı bir yerde bulunmaları ve kendilerine çorba ve çay verilmesi için kurulan aşhane de birçok geniş çadırlardan oluşmuştur.

[141] Hastane Sağlık Heyeti

Baştabip Operatör Aziz Bey Tedavi doktoru Dr. Safvet Bey Tabip Muavini Dr. Mehmed Lütfi Bey Tabip Muavini Dr. Sırrı Bey Eczacı Solon Efendi Eczacı Muavini Abdülkerim Efendi İdare Memuru İsmail Hakkı Efendi Kâtip Bekir Sami Efendi *** 104 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hadımköy Hastanesi

Bu hastane kolera münasebetiyle 18 Kasım 1912 tarihinde yüz elli yataklık olarak seyyar hastane çadırlarıyla kurulmuştu. Her türlü edevat ve antiseptik ilaçlar, buharlaştırma aletleri, kimyevî temizlik için çeşitli aletler ve suların sterilizasyonu amacıyla birçok semaverler verildi. Buharlaştırma memurları tayin edildi. Yalnız koleralılar kabul edildi. Ardından barakalarla 250 yatak- lık geniş bir hastane haline getirildi. Daha sonra koleranın ortadan kalkması ve kış mevsiminin şiddetle etkisini göstermeye başlaması üzerine barakalar yapılarak yaralı hasta kabulüne başlanıp hizmete devam edildi. Hastane kuruluşundan Mart ortasına kadar çadırlarda koleralılardan, ar- dından ayrı çadırlarla barakalarda yaralı ve zayıflardan toplam 1.669 hasta ve yaralı kabul edip tedavi etmiştir. Bunlardan yalnız 33’ü yaralıdır ki, tamamı iyileşmiştir. Hastalardan 1.607’si şifa bulurken, sadece 93 kişi vefat etmiştir.

[142] Kızılay Vefa Hastanesi Ameliyathanesi [143] Hastaneyi ziyaret ederek özel defterine izlenimlerini yazan önemli zatlardan bazılarının sözlerini naklediyoruz: “Osmanlı Kızılay Cemiyeti’ni ziyaretim esnasında gördüğüm intizam ve şefkat eserlerinden ve hemşehrilerimin yaralı olan silâh arkadaşlarıma karşı OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 105

gösterdikleri âlicenapça dikkat ve özenlerinden dolayı takdir ve teşekkürle- rimi sunarım. 21 Mart 1913 Başkomutan Vekili Erkân-ı Harbiye Erkân-ı Harbiye Şube Müdürü General Başkanı İkinci Başkanı Albay Ahmed İzzet General Tuğgenera l Ali Rıza” Mehmed Hâdi Ziyaeddin

Hadımköy’de Kızılay Seyyar Hastanesi Genel Merkez’e çekilen telgraf: “Hastanenizi ziyaretim esnasında görevlilerin yaralılara karşı [144] gös- terdikleri dikkat ve özenden ve bu vesile ile orduya yaptığı hizmetlerinden dolayı muhterem cemiyetinizi tebrik ederim. 23 Mart 1913

Çatalca Ordusu Komutanı Abuk Ahmed”

“5 Ocak 1913 tarihinde Hadımköy Kızılay Hastanesi’ne gerçekleşen ziyaretimizde doktor ve görevlilerin hastaların tedavi ve istirahatlerini sağlamak için üstlerine düşen vazifelerini gayret ve sebat ile yaptıkları görüldü. Şahit 106 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

olunan durumun intizamından dolayı hastane heyetine takdirlerimizi suna- rız. 7 Ocak 1913 Çatalca Ordusu Sıhhiye Müfettişi Çatalca Ordusu Sıhhiye Menzili Tuğgeneral İbrahim Abdüsselâm Müfettişi Binbaşı Ali Galib”

“Hadımköy’de muhterem Osmanlı Kızılay Cemiyeti tarafından kurulup açılan hastane barakalarını teftiş ettiğimizde temizlik, hastalıkların teşhisi ve hastaların istirahatlerinin yolunda olduğunu büyük bir sevinçle gördük. Bundan dolayı cemiyetin muhterem heyetine ve özellikle hastanenin bütün doktorlarıyla diğer görevli ve çalışanlarına takdirlerimizi sunarız. 24 Mart 1913 Genel Karargâh Sahra Sıhhiye Müfettişi Tuğgeneral Müşavir Wieting” Tümgeneral Emin

[145] Hastane Kadrosu

Baştabip Burhaneddin Bey Operatör Servet Bey Tedavi doktoru Ahmed Bey Tedavi doktoru Moiz Efendi Eczacı İzzet Nazif Efendi Eczacı Zeki Bey İdare Memuru Fuad Samih Bey Kâtip İsmail Efendi Asistan Şemseddin Bey Başhastabakıcı Nureddin Hakkı Bey

Ayrıca 8 hastabakıcı ve 4 hademe mevcuttur. *** Ayastefanos Hastanesi

Londra’dan getirilen mükemmel çadırlarla seyyar hâlinde kolera hastanesi olmak üzere 30 Kasım 1912 tarihinde Ayastefanos’ta Ponta mevkiinde tesis edilerek açıldı. Başlangıçta yüz yataklık idi. Koleranın ortadan kalkması üze- rine bu hastane de yaralı ve hasta kabulüne başlayarak görev yapmaya devam OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 107

etti. Çevresinde İngiliz Kızılhaç Sağlık Heyeti tarafından kurulup daha sonra terk edilmiş olan barakalardaki hastaneyi de alarak biri yüz, diğeri 40 yataklık olmak üzere iki kısımdan oluşan geniş bir hastane haline girdi. Mart ortasına kadar 343 hasta kabul etti. Bunlardan yalnız beşi yaralıdır. Hastanelerde 40 vefat meydana geldi. 303’ü iyile- şerek çıktı. 1913 senesine 14 hasta devredilmiştir. [146] Hastaneyi Genel Karargâh Sahra Müfet- tişi General Emin Paşa, Tuğgeneral Wieting Paşa, Bahriye generallerinden emekli Ahmed Paşa ile diğer birçok büyük zat ziyaret ederek özel defterine takdirlerini içine alan düşünce ve izlenimlerini Hadımköy Hastanesi’nde hasta kaydetmişlerdir. nakliyat arabası

Hastane Kadrosu

Baştabip Mehmed Emin Bey Tedavi doktoru İskender Bey

[147] Kızılay Ayastefanos Seyyar Hastanesi

[148] Operatör Muavini Emin Efendi Muavin Serkiz Kalost Efendi Asistan Halil Fahreddin Efendi İdare Memuru Salih Efendi *** 108 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Selanik Hastanesi

Selanik’te iki yüz yataklık bir Kızılay Hastanesi kurulması kararlaştırıl- masıyla yapılan müracaat üzerine yeniden inşa edilmiş geniş ve mükemmel yatılı İttihat ve Terakki Mektebi binası hastane yapılarak derhal gereçleri ta- mamlandı. Yaralı asker kabulüne başlandı. Selanik istilâ edildiği zaman hastane yaralı ve hastayla dolu idi. Yunan ve Bulgar subayları buranın Kızılay’a ait olduğunu dikkate almayıp göstermeye mecbur oldukları hürmeti unutarak hastaneyi zapt etmeye teşebbüs etmişler- se de operatörü Mösyö Dreyfus’un yabancı olması ve insanlık adına konsolos- ların arabuluculuğunu istemesi üzerine hastanenin devam etmesini sağlamayı başardı. Yaralılar yavaş yavaş iyileşip çıkmışlarsa da hastane, esir düşen hasta Os- manlı askerleriyle bir hayli Müslüman muhacir hastayı kabul edip tedavi etmeye başlamıştır. Henüz bir istatistik cetveli alınamadığı için hastanenin bugüne kadar tedavi ettiği yaralı ve hastalar hakkında bilgi veremiyoruz.

[149] Hastane Kadrosu

Müdür Dr. Nazım Bey Baştabip Dr. Rıfat Efendi Operatör Mösyö Dreyfus Tedavi doktoru Dr. Ziya Şadi Efendi Tedavi doktoru Dr. Koçano Efendi Tabip Muavini Dr. Salih Efendi Tabip Muavini Dr. Mustafa Efendi Kâtip Edhem Efendi Vekilharç Mehmed Efendi Ambar Memuru Hasan Efendi Eczacı Edhem Efendi Mu‘kim Yorgi Efendi OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 109

Kızılay Ayastefanos Hastanesi Sağlık heyeti: Ortada fesli Baştabip Emin Bey, sağında Dr. İskender Ahmed Bey, solunda Asistan Kalost Efendi

[150] Beşi hanımlardan olmak üzere 12 hastabakıcı istihdam edilmiştir. Hukuk Fakültesi ile diğer okul talebelerinden 25 öğrenci fahrî olarak hizmet etmiştir. *** Edirne Hastanesi

Edirne’de derhal iki yüz yataklık bir Kızılay Hastanesi kurulması ama- cıyla bir yer temin edip hazırlamak üzere savaşın ilânından önce, daha Eylül ayı içinde Kızılay Genel Merkez üyelerinden Dr. Bahaeddin Şakir Bey delege sıfatıyla Edirne’ye gönderilmişti.

Ayastefanos Seyyar Hastanesi’nde bir çadırın içi 110 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[151] Bahaeddin Bey’in girişimleri üzerine istasyon civarında üç yüz yatak alabilecek geniş bir bina olan Küçük Zâbitân Mektebi Kızılay’a tahsis edil- miştir. İstanbul’dan derhal yatak, çamaşır ve diğer hastane gereçleri temin edilmiş, doktor ve mumurlar tayin olunarak vagonlara konulmuşsa da demiryolu hattının bozulması üzerine bunların Edirne’ye ulaştırılması mümkün olamamıştır. Dr. Bahaeddin Şakir Bey’e Osmanlı Bankası poliçesiyle 2 bin liralık bir ödenek verilerek hastane gereçlerinin derhal Edirne’de temin edilmesi, doktor ve gerekli memurlarının tayini için yetki verildiğinden hastane açılmıştır. Edirne kuşatma altında kaldığı süre içinde hastanemiz hakkında ayrıntılı raporların alınması mümkün olamamış, sadece telsiz-telgrafla aşağıdaki bilgiler alınabilmiştir: “Karyola, çamaşır, yatak vs. gibi gereçler ve eşyaya artık ihtiyacım kalma- dı. Kısmen yardım, kısmen satın alma şekliyle temin ettim. Fahrî olarak hizmet eden ve insanlık eden altı şvester aldım. Kâtip, aşcı, kapıcı her şeyi buldum. Hastanemiz düzenli olarak görev yapıyor, büyük hizmetler gösteriyor. 30 Ekim 1912

Bahaeddin”

“Şimdiye kadar hastaneye 650 yaralı girerek 30’u vefat etmiştir. 440’ı şu anda hastanededir. Geri kalanları iyileşerek çıkmışlardır. 1.800 lira nakdimiz ve erzakımız vardır. 30 Ekim 1912

Bahaeddin”

[152] “Hastanemizde bugün 113 yaralı ve 19 hasta tedavi altındadır. Bun- ların beş-onu müstesna tamamının on beş güne kadar iyileşecekleri ümit edilmektedir. 23 Aralık 1912

Bahaeddin” OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 111

“Hastanemizin civarına gülleler düşüyor ise de iki yüz hastayı barındıra- cak korunaklı yerler yapılmıştır. 13 Şubat 1913

Bahaeddin”

“Hastanemiz için erzak, ilâç ve 300 lira nakdim mevcuttur. Mevcut 243 hastanın sağlık durumu iyidir. Kızılay’ın iştirakiyle kurulan Kışlık Hediye Komisyonu 10.350 pamuklu gömlek hazırlatıp dağıttırmıştır. 15 Mart 1913 Bahaeddin” *** Üsküp Hastanesi

Üsküp’te kurulacak hastane için cemiyetin muhterem başkanı Hüseyin Hilmi Paşa hazretleri şehrin merkezinde sahip oldukları geniş binayı hamiyeten bedelsiz olarak Kızılay’a terk ve tahsis buyurduklarından binaları işgal eden Askerî Kulübü ve Vatan Gençleri Kulübü heyetlerinden tahliye ile derhal hastane haline getirmek üzere Baştabip Tevfik Rüşdü Bey gönderilmişti. Tevfik Rüşdü Bey savaşın ilânından önce Üsküb’e ulaşarak teşebbüslere başladı. Binalar tahliye edildi. Lise’den ödünç alınan yüz karyola kurularak yatak ve yorgan gereçleri tamamlandı. İstanbul’dan [153] gönderilecek doktor ve memurlarla gereçlerinin gelmesini bekleyerek hastane açıldı. Üsküp eşrafından Kumbaracızâde Kemal Bey’in himmet ve yol göstermesiyle bütün gereçleri süratle tamamlandı. Halktan bazı hamiyet sahiplerinin fiilî yardım- larıyla Kumanova Savaşı’nın ardından 120 yaralı asker kabul edildi. Ertesi gün hastane yataklarının yüz elliye çıkarılması zorunda kalındı. Lise öğrencilerinden yirmi talebe hastabakıcılık görevini üstlendiler. Sıh- hiye Müfettişi Mahmud Bey ile Operatör İstavridis Efendi görevlendirilerek işe başlattırıldılar. Kumanova hezimetinin ardından Üsküp tahliye edilip hükümetsiz kaldı- ğından Tevfik Rüşdü Bey sebat etti. Kızılay Hastanesi görevine devam etti. İki Fransız madamı, hastabakıcılık görevini üstlenmekle iyi insanlık örneği gösterdiler. 112 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Sırp komiteciler şehre girince Kızılay Hastanesi’ne e saldırmaya kalkış- mışlarsa da orada bulunan iki Fransız hastabakıcı madamı himaye için gelen konsülato kavasının müdahale ve savunması sayesinde hastane bir vahşi bir saldırıdan kurtarılabilmiştir. Daha sonra Sırp Hükümeti Cenevre Sözleşmesi hükmüne uyarak Osman- lı Kızılay Hastahanesi’nin görevine devam etmesine müsaade ettiğinden hastanenin kadrosu yeniden düzenlendi. Yaralı Osmanlılar iyileşerek hastaneden çıktıkça yerlerine Sırp askerinin yaralı ve hastaları kabul edildi. Sırplıların öldürüp veya yaralayıp sokaklara attıkları Müslüman halkın yaralılarından toplanılabilenler de hastaneye alınıp tedavi edildi. [154] İşgalden yirmi gün sonra hastanede hiç Osmanlı yaralı kalmamış olduğundan Osmanlı Kızılay Heyeti’nin görevi sona ermiş oluyordu. Doktor- lar ve çalışanların ücretleri ödenerek hastane Sırp Ordusu Sıhhiye Müfettişi Şuşfaluviç’e devir ve teslim edildi. Tam bir ay süreyle görev yapabilen Üsküp Kızılay Hastanesi’ne 120 asker ve 31 Osmanlı vatandaşı yaralı kabul edilmiştir. Bunlardan beşi vefat edip geri kalanları iyileşerek hastaneden çıkmıştır.

Hastane Kadrosu

Baştabip Dr. Tevfik Rüşdü Bey Operatör İstavridis Efendi Operatör Karayel Efendi Tedavi doktoru Mahmud Bey Tedavi doktoru Kazez Efendi Tedavi doktoru Safvet Efendi Eczacı Virli Efendi Başhastabakıcı Ahmed Şevki Bey (Dönüş esnasında Yunanlılar tarafından esir edilmiştir.)

Lise öğrencilerinden yirmi talebe, iki Fransız ve iki Alman madamı has- tabakıcılık görevini fahrî olarak yapmışlardır. *** OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 113

Gelibolu Hastanesi

Mütâreke’den sonra savaşın tekrar başlaması ve Bolayır taraflarında çar- pışmaların başlayacağının anlaşılması üzerine Kızılay Cemiyeti tarafından derhal bu taraflara süratle kurulmasına girişilen hastanelerden

[155] Gelibolu Hastanesi önünde sağlık heyeti: Ortada oturan Baştabip Operatör Rasim Ferid Bey, sağında Dr. Sedad ve İhsan Arif Beyler, solunda Dr. Behçet Sabit ve İdare Memuru Tahsin Beyler [156] biri de Gelibolu Hastanesi’dir ki, sağlık heyeti tayin edilip bütün ge- reçleri tamamlanarak 13 Ocak 1913 tarihinde İstanbul’dan Gelibolu’ya sevk edilmiştir. Gelibolu’da hastane olmaya elverişli bulunan kız mektebi binasına elli yatak yerleştirilip eczane ve ameliyathane kurulmuş ve hastanenin karşısında bulunan bir ev de doktor ve memurların ikâmetine tahsis edildikten sonra 19 Ocak’ta açılarak hasta kabulüne başlanmıştır. Kısa bir süre sonra hastaneye çok sayıda yaralı gelmeye başlaması ve elli yatağın yeterli olamayacağının anlaşılması üzerine yetmiş yatak alabilen Fransız Kız Mektebi ile Erkek Mektebi’nin bir kısmı hastane haline getirildi. Mektepte bulunan dört rahip ile üç rahibe de fahrî olarak hastabakıcılığı üst- lendiler. 18 Şubat 1913 tarihinde bütün gereçleri tamamlanarak yetmiş yatak daha ilâve edildi. 120 yatağa çıkarıldı. Şubat ortalarına kadar 104 yaralı ve 8 hasta kabul edildi. Bunlardan bir subay ile beş er vefat etti, 27’si iyileşip çıktı, 64’ü İstanbul’a sevk edildi. 114 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hastane Sağlık Heyeti

Baştabip Operatör Dr. Rasim Ferid Bey Tedavi doktoru Dr. Sedad İhsan Bey Operatör Muavini Behçet Sabit Bey Tabip Muavini İhsan Arif Bey Eczacı Eflatun Efendi İdare Memuru Tahsin Bey Depo Memuru ve Vekilharç Hamîd Efendi

Altı hastabakıcı vardır. [157] Gelibolu Fransız Katolik Mektebi rahiplerinden ruhban heyeti baş- kanı Peraklema, Rahip Petbursi, Rahip Bereten ile Kızlar Mektebi Müdiresi Rahibe Faliksiz, Rahibe Stefan, Beatiris ve Sırrı Paşazâde Elektrik Mühen- disi Kâmuran Bey fahrî olarak hastabakıcılık yapmışlardır. Hastane defterine ziyaretçiler tarafından kaydedilen izlenimlerden bir kısmı şöyledir: “Gelibolu Kızılay Hastanesi’ni gezdiğimde intizam ve temizliğini ve gö- revli memurlarının çalışma ve gayretlerini gerçekten takdir ve teşekküre de- ğer gördüm. 22 Şubat 1913 Akdeniz Boğazı Kuvâ-yı Umumiye Komutanı General Hurşid”

“Kızılay Cemiyeti tarafından Gelibolu’da Dr. Operatör Rasim Ferid Bey’in başkanlığında kurulan hastaneyi ziyaret ve teftiş ettim. Gerek intizam, faaliyet, idare ve temizlik hususunda ve gerek tıbbî hassasiyet ve özenle- rini takdire lâyık gördüm. Rasim Ferid Bey’e ve mesai arkadaşları olan efendilere teşekkürlerimi su- narım. 23 Şubat Gelibolu Kuvâ-yı Umumiye Sıhhiye Müfettişi Albay Fuad”

*** OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 115

Çanakkale Hastanesi

Bu hastane Gelibolu mıntıkasında savaşın başlamasından sonra kuruldu. İstanbul’dan tayin edilen sağlık heyeti bütün gereçleriyle yerine gönderilerek hastane 21 Ocak 1913 tarihinde Çanakkale Mülkiye Lisesi ile İttihat ve Te- rakki Kulübü’nde 230 yataklık olmak üzere tesis edilip açılmıştır.

[158] Gelibolu Hastanesi’nde bir koğuş [159] Bu hastane Mart ortasına kadar 521 yaralı ve hasta tedavi etmiştir. Bunlardan 223’ü yaralı ve 298’i hasta idi. Dördü yaralılardan ve ikisi hastalardan olmak üzere 6 vefat oldu. 325 asker iyileşerek çıktı. Sağlık Heyeti

Baştabip Tevfik Rüşdü Bey1 Operatör Adoridis Efendi Tedavi doktoru Yusuf Ziya Efendi Tedavi doktoru Ahmed Efendi İdare memuru Kenan Bey Vekilharç Kadri Efendi Kâtip Hento Kasbi Efendi * İki asistan ile sekiz hastabakıcı ve aşçılarla beraber yirmi hademe ***

* Daha sonra İstanbul’da görevlendirildiği için yerine Hasan Fehmi Bey tayin edilmiştir. 116 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Seyyar Hastane

Askeri Sıhhiye’den gösterilen lüzum ve İdare Heyetince 11 Şubat [160] 1913 tarihinde alınan karar üzerine Onuncu Kolordu’yu takip etmek üzere İngiltere’den getirilmiş, her türlü gereçleri mükemmel çadırlarla yüz yataklık bir seyyar hastane kurulmuş, kadrosu da tecrübeli Kızılay doktor ve memur- larından seçilip tanzim edilerek Kızılay’ın Cambridge Hastane Vapuru’yla 20 Şubat tarihinde Gelibolu’ya sevk edilmiştir. Hastane geçici olarak Gelibolu’da Ermeni Mektebi’ne yerleştirilmişti. Doktorlar kendilerinin bir tarafa gönderilmelerini bekleyerek Ermeni mahallesindeki fakir hastaların tedavisiyle ilgilenmiş, halkın takdir ve teşekkür- lerini kazanmışlardır. Ardından hastanenin Menderes mıntıkasına nakledil- mesi Gelibolu Kolordu Komutanlığı’ndan bildirilmesi üzerine 5 Nisan 1913 tarihinde hastane Menderes tarafına gönderilmiştir.

Hastane Kadrosu

Baştabip ve Operatör Hasan Fehmi Bey Operatör Muavini Ertuğrul Bey Tedavi doktoru Receb Hayri Efendi Tedavi doktoru Mustafa Kâzım Efendi Eczacı Mehmed Ulvi Efendi İdare Memuru Şevket Bey Kâtip İbrahim Hakkı Efendi

Bir asistan, yedi hastabakıcı, on hademe istihdam edilmiştir. *** [161] Cambridge Hasta Nakliye Vapuru

Mütâreke’den sonra tekrar başlayan savaşın önemli bir kısmı Gelibolu ta- raflarında cereyan ettiğinden Kızılay tarafından Gelibolu ve Çanakkale’de birer büyük sabit hastane ile bir de seyyar hastane kurulmuştur. Bu birinci hat hastanelerinde toplanacak yaralı ve hastaların İstanbul’a nakli pek elzem görüldüğünden nakliyat için bir vapur hazırlanması kararlaştırılmıştır. Osmanlı Seyr ü Sefâin Genel İdaresi ile 7 Şubat 1913 tarihli yapılan an- laşma hükmüne göre Cambridge Vapuru, Osmanlı Kızılay Cemiyeti’nin emrine verilmiştir. Kömür vs. gibi her türlü gereçlerinin hazırlanması Kızılay OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 117

Cemiyeti tarafından üstlenilmiş olan vapurda gerekli değişiklik ve düzen- lemeler derhal yapılıp tamamlanarak 350 yaralı kabul edip tedavi edecek şe- kilde doktor ve memurları tayin edilmiş, vapur 7 Şubat Cuma günü akşamı birinci seferini yapmak üzere İstanbul’dan Şarköy’e doğru hareket etmiştir. Vapur birinci defada Gelibolu’dan aldığı 198 yaralıyı sağ salim İstanbul’a ulaştırmıştır. Ancak ikinci seferinde Çanakkale’den 540 yaralı, biçare ve za- yıf bindirilmiştir. Bu izdiham sonucunda yaralılar haliyle sıkıntılar çekti- ğinden azamî üç yüz elliden fazla yaralı bindirilmemesi için gerekli tedbirler alınmıştır. Vapurda yaralı ve hastaların yirmi dört saatten fazla kalması yüzünden yol esnasında tedavi ve bakıma ihtiyaç görülmesi pek muhtemel olduğu [162] için vapurda bir sağlık heyeti görevlendirildiği gibi aşçıları da tayin edilip mutfak gereçleri hazırlanmıştır.

Kızılay Çanakkale Hastanesi

Cambridge Sağlık Heyeti Kadrosu

Baştabip Dr. Şevket Bey Operatör Akif Tevfik Bey Eczacı Yaver Efendi İdare Memuru Cevdet Efendi Kâtip Ali Efendi

Vapurda on beş hastabakıcı ile aşçı ve hademe vardır. 118 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

*** [163] Osmanlı Kızılay Cemiyeti tarafından doğrudan doğruya tesis ve idare edilmeyen, ancak cemiyetin tesis ve idaresine iştirak edip yardım ettiği bir kısım hastaneler vardır. Bunlar şu şekildedir:

Taşkışla Hastanesi

Askeriye tarafından hastane haline getirilmiş olan Taşkışla 2 bin yatak kapasitelidir. 2 Kasım 1912 tarihinde hazırlanıp açılmış ve hasta kabulüne başlamış olan bu büyük hastane birçok şubelere ayrılmıştır. Bazı kısımlarındaki yaralı ve hastaların tedavileri, yabancı Kızılhaçlar tarafından İstanbul’a gönderilmiş veya burada büyükelçiliklerce teşkil kılınan Kızılhaç Yardımcı Sağlık Heyet- leri taraflarından üstlenmiştir. Bu hastanenin giderleri Harbiye Nezâreti tarafından ödeniyor, yatak ta- kımları ve çamaşır gereçleri ile edevat ve tıbbî ilâçları için Kızılay tarafından binlerce parça eşya verilerek yardım yapılıyordu. Ancak Şubat ortasından itibaren hastanenin yiyecek giderlerinden başka süt, yoğurt, tıbbî ilâç, tedavi malzemeleri, yatak, çamaşır gereçleri, yakacak ve diğer bütün giderleri Kı- zılay Cemiyeti tarafından üstlenilerek birçok hastabakıcı ile gerek duyulan memurlar ilâve edilmiştir. 5 Mart 1913 tarihine kadar hastaneye 5.481 yaralı ve hasta giriş yapmıştı. ***

[164] Kandilli Hastanesi

Kandilli’de bazı yardımseverler tarafından yapılan vatanperverlik teşeb- büsleri ile Prens Celâleddin Bey’in sarayının Ağalar Dairesi elli yataklık bir hastane haline getirilmiş, 7 Kasım 1912 tarihinde açılarak Şubat ortalarına kadar hamiyet sahiplerinin yardımlarıyla idare edilmiştir. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 119

Kızılay Çanakkale Hastanesi Sağlık Heyeti: Ortada Baştabip Tevfik Rüşdü Bey Kızılayce bu hastaneye daha önce de çamaşır ve ilâçlar vermek şeklinde yardım edildiği gibi Şubat ortasından itibaren hastanenin bütün giderleri cemiyet tarafından üstlendi. [165] Hastaneye Mart ortasına kadar 114 yaralı kabul edilmiş, bunlardan yalnız 5’i vefat etmiştir.

Sağlık Heyeti

Operatör Topçuyan Efendi Tabip Rıza Abud Bey Eczacı Mösyö Şetder

Bu zatlardan başka Kandilli yardımsever halkından Giritli Hasan Rıfat ve Mehmed Ali ve yüzbaşılıktan emekli İmamzâde Nazif Beylerle Eyüb Ağa, Hacı Şerif Ağa ve iki sör, bazı İngiliz ve Fransız insanlıkperver kadınlar da fahrî olarak hastabakıcılık yapmışlardır. *** Şişli’de Klimov Hastanesi

Şişli’de Süvari Karakoluyla karşısındaki Rıza Bey Konağı’nda Dr. Klimov’un insanlıkperver yardımlarıyla kurulmuş olan bu hastane Kasım or- tasında açılmış, yaralı ve hasta kabulüne başlamıştır. Başlangıçta 45 yatak kapasiteli olarak tesis edildiği halde, daha sonra 60 yatağa çıkarılmıştır. 120 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hastanenin kurulma ve daimî giderleri Dr. Klimov’un İstanbul, İngiltere ve Hindistan’da iyilikseverliklerine başvurduğu hamiyet sahiplerinin yar- dımlarıyla ödenmiş, Kızılay Cemiyeti tarafından da eşya ve gereçleri verilerek destek ve yardımda bulunulmuştur.

[166] Kızılay Çanakkale Hastanesi’nde bir koğuş [167] Mart ortasına kadar hastanede 155 yaralı ve hasta tedavi edilmiştir.

Hastane Sağlık Heyeti

Baştabip Dr. Klimov İkinci Tabip Dr. Schmit Tabip Muavini Tıbbiye son sınıf öğrencilerinden Sehak Efendi Üç kadın ve dört erkek hastabakıcı OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 121

[168] 6

YARDIMCI SAĞLIK HEYETLERİ

İstanbul’da Kurulan Hastaneler – Teşvikiye Hastanesi – Bebek Hastanesi – Kadıköy Hastanesi – Moda’da Şifa Hastanesi – Erenköy Hastanesi – Dışarıdan Gelen Yardım Sağlık Heyetleri: Mısır Kızılayları – Hind Kızılayları – Romanya Kızılayı – İngiliz Kızılayı – Romanya, İngiliz, Almanya, Avusturya ve Macaristan, Belçika, İsveç, Amerika, Hollanda, Fransa, Rusya Kızılhaç Sağlık Heyetleri – Diğer Hastanelerde Münferit ve Fahrî Olarak Hizmet Eden Hamiyet Sahipleri

İstanbul’a çok sayıda yaralı gelmeye başlaması üzerine mevcut askerî hastanelerle Kızılay Cemiyeti müesseseleri yeterli gelmediğinden Askerî Sıhhiye tarafından birçok kışla ve karakol hastane haline getirilmiştir. Osmanlı Kızı- lay Cemiyeti tarafından da mevcut hastaneler genişletilmekle beraber yeniden hastaneler yapılmasının yanı sıra kudretli Padişah ile büyük hamiyet sahipleri taraflarından da özel hastaneler kurularak yaralılar kabul edilip tedavi edil- miştir. İstanbul’da özel olarak yapılan sağlık kurumları hakkında elde edebildiği- miz bilgiler aşağıdaki şekildedir: *** [169] Teşvikiye Hastanesi

Osmanlı askerlerinin en şefkatli ve merhametli babası olan Padişah, ya- ralıların tedavilerine yardım etmek, her türlü gideri kendi şahsî parasından ödenmek üzere özel bir hastane kurulmasını ferman buyurduğundan mü- kemmel ve her türlü ihtiyaçları temin edilen 100 yataklık Saray-ı Hümâyûn Hastanesi 2 Kasım 1912 tarihinde açıldı. Bu hastanede Mart ortasına kadar 276 yaralı tedavi edildi. Bunlardan 274’ü ameliyat edilerek iyileşti. Yalnız 2 kişi vefat etti. 122 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Fahrî olarak hizmet eden genel sağlık heyeti ve memurlar İdare Komisyonu

Hazine-i Hâssa Genel Müdürü Hacı Hâfız Fevzi Beyefendi Padişah Baştabibi Hayri Beyefendi Hazine-i Hâssa Muhasebecisi ve Hazine-i Hümâyûn Kethüdası Ahmed Refik Beyefendi Mefruşât-ı Hümayun Müdürü Hacı Akif Beyefendi Hazine-i Hâssa Tahrirat Müdürü Ziya Bey Hazine-i Hâssa Muhasebe Müdürü İsmail Bey

Sağlık Heyeti

Padişah Baştabibi Albay Hayri Beyefendi Mâbeyn-i Hümâyûn doktorlarından Albay Cemil Beyefendi Mâbeyn-i Hümâyûn doktorlarından Albay Nazif Beyefendi Mâbeyn-i Hümâyûn doktorlarından Kaymakam Hacı Ahmed Bey Mâbeyn-i Hümâyûn doktorlarından Binbaşı Halid Şâzi Bey [170] Ertuğrul Vapuru Tabibi Hüsnü Bey Padişah maiyetinde Piyade ve Süvari Bölükleri Doktoru İbrahim Hakkı Bey

Operatörler

Muallim Operatör Cemil Paşa Operatör Hâzım Bey

Sabah Tedavilerine Devam Eden Doktorlar

Mâbeyn-i Hümâyûn doktorlarından Taytas Efendi Mâbeyn-i Hümâyûn doktorlarından Olambiyus Efendi Mâbeyn-i Hümâyûn doktorlarından Göz Doktoru Gabir İlidis Efendi Mâbeyn-i Hümâyûn Diş Tabibi Ayanyan Efendi

Eczacılar

Mâbeyn-i Hümayun Birinci Eczacısı Hasan Bey Mâbeyn-i Hümayun Eczacısı Foti Efendi Mâbeyn-i Hümayun Eczacısı Mustafa Efendi Mâbeyn-i Hümayun Eczacısı Todori Efendi Eczacı Kololyan Efendi Eczacı Mihran Kalemkâryan Efendi OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 123

Cerrahlar

Emekli Cerrah Necib Bey Ertuğrul Cerrahı İhsan Efendi

Mekteb-i Tıbbiye öğrencilerinden

Mustafa Şükrü Efendi Mustafa Ali Efendi Paris Tıp Fakültesi öğrencilerinden Süleyman Efendi

[171] Kâtip ve Memurlar

Hazine-i Hâssa Muhasebe Kalemi kâtiplerinden Mustafa Efendi Eczane-i Hümâyûn Kâtibi Hâfız Mustafa Efendi Hacı Derviş Efendi Vekilharç İsmail Efendi Vekilharç Kâtibi Mustafa Bedreddin Efendi Depocu İhsan Efendi

Pansumancılar

Padişah hademelerinden Mustafa Efendi Darülmuallimîn’den İsmail Efendi Mercan Lisesi öğrencilerinden Sadreddin Efendi

Dağıtıcılar

Rıdvan Efendi Osman Ağa Ziya Efendi

Dâhiliye Subayları

Yüzbaşı Süleyman Bey Üsteğmen Abdi Bey Teğmen Mehmed Bey

Madam ve matmazellere nezâret etmekle görevli Kızılay Kadınlar Şubesi kurucu üyelerinden Padişah baştabibinin hanımı Hanımefendi 124 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Fransız Kızılhaç Kadınlar Birliği Cemiyeti üyelerinden:

Madam Galye Matmazel Azamar Gece-gündüz hastanede hizmette Matmazel Lueş bulunmuşlardır. Madam Ekoffe Matmazel Leman

[172] Osmanlı kadınlarından:

Matmazel Brendizi Gündüz ve gece hizmette bulunmuştur. Madam Yosef Razi Yalnız gündüzleri hizmet etmiştir. Madam Taytas Efendi Yalnız gündüzleri hizmet etmiştir. Madam Olambiyus Yalnız gündüzleri hizmet etmiştir. Matmazal Guzenberg Yalnız gündüzleri hizmet etmiştir. Matmazel Leyli Dutzafet Yalnız gündüzleri hizmet etmiştir. Matmazel Margret Rozental Yalnız gündüzleri hizmet etmiştir. *** Bebek Hastanesi

Mısır Hidivi hazretlerinin muhterem anneleri tarafından Bebek’te Os- manlı yaralılarına ait bir hastane kurulup açılarak güzel hizmetlerde bulun- muştur. *** Kadıköy Hastanesi

Kadıköy Donanma-yı Osmanî Muâvenet-i Milliye Hanımlar Şubesi’ni oluşturan hanımefendiler tarafından hamiyet ve insanlık sahiplerine müra- caat edilerek toplanan 1.000 liraya yakın yardım ile yatakları, çamaşırları, her türlü tıbbî ilâçları ve diğer ihtiyaçları temin edilip iaşeleri sağlanarak Kadıköy’de Haydarpaşa demiryolu hattı üzerinde bulunan Osmanlı İttihad Mektepleri binası 100 yataklık bir hastane haline getirildi. Bu hastane de Mütâreke’ye kadar hizmet verip yaralıları kabul ve tedavi etti. Yaralıların gelmesinin kesilmesi üzerine [174] Aralık sonlarında kapan- dı. Heyeti dağıldığı için devam ettiği süre, tedavi ettiği yaralı ve hasta mik- tarı hakkında bilgi almak mümkün olamamıştır. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 125

[173] Kadıköy Donanma Cemiyeti Hanımlar Şubesi tarafından hastane yapılan Haydarpaşa Osmanlı İttihad Mektepleri

*** Moda Hastanesi

Moda’da sakin Osmanlı ve yabancı bazı hamiyet sahipleri bir araya gelerek aralarında topladıkları yardımlarla giderlerini sağlayarak Şifa Hastanesi içinde yaralı askerleri kabul için 50 yataklık bir hastane kurmuşlardır. Bu hastane iki ay kadar görev yaptı. Mütâreke üzerine kurucular heyeti dağıldığı için kaç hasta tedavi ettiği, kurucuları ve sağlık heyetinin kimlerden oluştuğu, tedavi edilen hasta miktarı ve ayrıntıları hakkında bilgi almak mümkün olamamıştır.

***

Frerler Hastanesi

Moda’da Saint Joseph Fransız Mektebi Hastanesi’nde de yaralılar kabulü için önce 10 ve daha sonra 25 yatak ayrılıp hazırlanmış ve gönderilen yaralı ve hasta askerler tedavi edilmiştir. *** 126 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Erenköy Hastanesi

Erenköy’de merhum Münif Paşa Köşkü’nün ailesi tarafından hamiyeten terk [175] ve tahsis kılınması üzerine hamiyet sahiplerinden bir heyet oluştu- rulmuş, malzeme ve masrafları iane yoluyla temin edilerek hastane açılmıştır. Mütâreke’ye kadar devam eden hastanenin yardım ve sağlık heyeti dağıl- dığı için ne kadar sürdüğü, tedavi ettiği yaralı ve hastaların istatistik kayıtları hakkında bilgi almak mümkün olamamıştır. *** Diğer ülke Kızılayları ile Kızılhaç Cemiyetleri taraflarından Osmanlı ya- ralılarını tedavi etmek için gönderilen yardım sağlık heyetlerinin tamamı Os- manlı Kızılay Cemiyeti tarafından karşılanıp askerî sıhhiye ile de müzakere edilerek gereken yerlere yerleştirilmişlerdir. Bir kısmının çadırları ile her türlü ihtiyacı mevcut olduğundan bunlar sa- vaş hattına yakın yerlerde seyyar hastaneler kurdular. Ancak çadırları ve özel gereçleri bulunmayanların çoğu İstanbul’daki hastanelerde hizmet ettiler. Bu ikinci kısım sağlık heyetlerinin tedavi ettikleri yaralı ve hastalar, bulunduk- ları hastanenin kapasitesi oranında askerî sıhhiye veya Kızılay tarafından gıda ihtiyaçları karşılanarak idare edilmişlerdir. Bu sağlık heyetleri hakkında bilgi vermek için bağlı bulundukları hastanelerin baştabiplerine yazılan bazı yazılara cevap alınamadığından burada hepsi hakkında yeterli malumatın verilmesi mümkün olamamıştır. *** OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 127

[176] 1877 senesinde Osmanlılar ile yabancılardan meydana gelen ve Kızılay adını alan heyet: Birinci sıra: soldan sağa Nuri Bey, Dr. Bartulati, Noryan Efendi, Dr. Arif Bey, Dr. Sarel, Foster, Feridun Bey en sağda; ikinci sıra soldan sağa Dr. Sivastopol, Loval, Faik Paşa Della Suda, Eşref Efendi, General Mut, Hâs, Dr. Peştemalcıyan Paşa

[177] 1912’de İstanbul Üniversitesi’nde toplanan Osmanlı Kızılay Cemiyeti Genel Meclisi Heyeti 128 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[178] Mısır Kızılayları

Mısır’da Hidiv hazretlerinin annesi himayelerinde ve Hidiv’in biraderi Mehmed Ali Paşa hazretlerinin başkanlığında oluşan Kızılay Cemiyeti tara- fından Balkan Savaşı’nda yaralı Osmanlı askerlerinin tedavileri ve müslüman muhacirlerin zorunlu ihtiyaçlarını karşılamak uğrunda gerçekten pek parlak gayret ve yardımlar ortaya koymuşlardır. Mısır’dan bütün gereçleri mükemmel olmak üzere çok sayıda sağlık heyeti gelerek hastaneler kurdukları gibi Selanik’teki yaralı Osmanlıların ve muhacirlerin İzmir’e nakli için bu iki liman arasında Bahr-ı Ahmer adında mü- kemmel bir de nakliye vapuru işlemiştir. Mısır Kızılay Cemiyeti adına İstanbul’da faaliyet gösteren heyetlerin her biri ayrı yerlerde hizmet ettiği için bunlar hakkında aşağıdaki şekilde ayrı ayrı bilgi verildi.

Mısır Kızılay Delegesi Kemal Beyefendi

Birinci Heyet

Hadımköy Hastanesi

Mısırlı Dr. Albay Selim Muvassılî Bey’in başkanlığında Kasım [179] or- tasında İstanbul’a ulaşan birinci kafile Galata Rıhtımı’nda Osmanlı Kızılay Cemiyeti adına özel bir heyet tarafından karşılanıp ağırlanmıştır. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 129

Sağlık heyeti hastanesini önce çadırlarla Sazlıbostan’da kurmuş, ardından Hadımköy’de 1.700 lira harcayıp barakalar inşa ederek geniş ve muntazam bir hastane meydana getirdikten sonra binaya yerleşmişlerdir. Açıldığı 26 Kasım 1912 tarihinden 2 Mart 1913 tarihine kadar bu hastaneye 294 yaralı ve hasta giriş yapmış, 194’ü iyileşmiş, 21’i diğer hastanelere, 15’i hava değişimine gönderilmiş, 9’u malulen çıkmış ve 20’si vefat etmiştir.

Hastane Sağlık Heyeti

Başkan Operatör Dr. Albay Selim Muvassılî Bey Operatör Dr. Yüzbaşı Emin Malûf Efendi Operatör Dr. Mehmed Sıdkı Efendi Operatör Dr. Mehmed Fazlı Efendi Tabip Dr. Burhaneddin Efendi İdare Memuru Ahmed Hamûde Efendi Kâtip Ahmed Rasim Efendi

Mısır Kızılay Hastanesi’ni birçok büyük zatlar ziyaret etmiş, özel defterine takdirlerini içine alan izlenimlerini yazmışlardır. Bunlardan bazılarını naklediyoruz: “Yaralıları tedavi etmek ve gerekli ameliyatı yapmak için her türlü gerece sahip olan Mısır Kızılay Hastahanesi’nin gerek teknik yönü gerek

[180] Mısır Kızılay ileri gelenleri ve bazı askerî doktorlar: Ortada Dr. Mahmud Mahir Bey, solunda sırasıyla Rıza Paşa ve Kemal Bey, sağ tarafında Dr. Refii ve Abdüsselâm Beyler 130 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[181] temizliği ve meslektaşlarımızın vatan ve insanlık görevi hususundaki vazifeşinas çalışmaları her bakımdan takdir ve teşekküre değerdir. 10 Şubat 1913

Ordu Cerrah Müşaviri Kerim Sebatî”

“Mısır Kızılay Hastanesi’ni ziyaretimde edevatının mükemmeliyeti ora- nında yaralılara da özen gösterildiğini gördüm ve heyete teşekkür etmeyi bir borç saydım. 21 Şubat 1913

Çatalca Ordusu Sıhhiye Müfettişi Tuğgeneral Abdüsselâm”

“Hadımköy’de Mısır Kızılay Hastanesi’ni ziyaret ettik. Tedavi aletleri ve yaralıların durumunu fevkalâde iyi bulduk. Koğuşların temizliği özellikle takdire şayandır. 1 Mart 1913 Dâhiliye eski Nazırı Mebusan eski Başkanı İzmir eski Mebusu Talat Halil Mehmed Ubeydullah”

İkinci Heyet

Beylerbeyi Hastanesi

İkinci kafile olarak Mısır’dan gelmiş olan sağlık heyeti hastanelerini 16 Aralık’ta Beylerbeyi’nde 14 koğuşta 200 yataklık olmak üzere kurmuşlardır. Hastaneye açılışından 8 Mart tarihine kadar toplam 338 yaralı ve hasta giriş yapmış ve 135 kişiye cerrahî operasyon yapılmıştır. Bunlardan yalnız 6 vefat meydana gelip 270’i iyileşmiş, geri kalanları tedavi altındadır. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 131

[182] Mısır Kızılay Beylerbeyi Hastanesi Sağlık Heyeti

[183] Sağlık Heyeti

Baştabip Profesör Dr. Râtih Operatör Dr. Ali İbrahim Bey Operatör Dr. Selim Zevgad Bey Dr. İsmail Dubai Bey Dr. Hasan İbrahim Mesud Bey Dr. Asiton Operatör Derâir Operatör Gabisler Dr. Tevfik Ömer Bey Eczacı Vili Galis Kâtip Tevfik Bey Almanyalı on hastabakıcı rahibe ve yirmi bir Mısırlı hademe

Üçüncü Heyet

Ayastefanos Hastanesi

13 doktor, 1 eczacı, 12 erkek, 2 kadın hastabakıcı, 3 hademeden oluşan bir sağlık heyeti Ayastefanos’da kiralanan evlerde 21 Aralık tarihinde 270 yataklık bir hastane kurmuşlardır. 132 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Bu hastaneye açılış tarihinden 8 Mart 1913 tarihine kadar 370 yaralı ve hasta giriş yaptı. Bunlardan 52’si vefat etti. 262’si iyileşip çıktı. Geri kalanları tedavi altındadır.

Dördüncü Heyet

Maltepe Hastanesi

13 doktor, 1 eczacı, 26 hastabakıcı ve hademeden oluşan bu sağlık [184] heyeti Maltepe’de kiralanan binalarda 360 yataklık bir hastane kurmuş ve hastane binası 28 Aralık’ta açılmıştır. Hastaneye 8 Mart 1913 tarihine kadar 589 yaralı ve hasta giriş yapmıştır. Bunlardan 64’ü vefat ederken 483’ü iyileşmiştir.

Sağlık Heyeti

Başkan Kemal Bey Delege Naci Bey Dr. Mahmud Bey Dr. Mehmed Kâmil Bey Dr. Mehmed Arusî Bey Dr. Mehmed Abdüsselâm Bey Dr. Enis Enisî Bey Dr. Abdünnecib Rüşdü Bey Dr. Osman Rıdvan Bey Dr. Mehmed Âbid Bey Dr. Ali Sami Bey Dr. Tevfik Şehlâvî Bey Dr. Mehmed Fazlı Bey Dr. Abdülhalim Mahfuz Bey Eczacı Mehmed Salim Bey

Muhacirler Hastanesi

Mısır Kızılayı tarafından muhacir hastalarını tedavi için Yedikule’de 52 yataklık bir hastane kurulmuş ve Şubat’ın yirmi birinci günü açılmıştır. 2 doktor, 2 eczacı, 2 erkek 1 kadın hastabakıcı ve 2 hademeden oluşan bu sağlık heyeti tam bir faaliyetle görev yapmaktadır. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 133

[185] Bahr-ı Ahmer Hasta Nakliye Vapuru

Rumeli’den yaralı ve muhacirleri Anadolu’ya nakletmek üzere Mısır Kı- zılayı tarafından hazırlanıp sevk edilmiş olan Bahr-ı Ahmer Vapuru’nda 5 doktor, 1 eczacı, 24 hastabakıcı ve 2 hademeden oluşan bir sağlık heyetinin idaresi altında 100 yataklık bir hastane teşkil edilmiştir. Bu vapur Selanik ile İzmir arasında birçok seferler yapmış, 8 Mart tarihine değin bin kadar yaralı ile on bin kadar muhacir nakletmiştir.

Birinci Hint Heyeti

Hindistan zenginlerinden olup Londra’da tahsilde bulunan hamiyet sahibi gençlerden oluşan bu heyet her giderini hamiyet keselerinden ödemek şartıyla Mısırlı Dr. Selim Bey’i de beraberlerine alıp onun da her masrafını üstlenerek İstanbul’a gelmişlerdir. Önce bir müddet Haydarpaşa Askerî Hastanesi’nde, daha sonra Ömerli’de hizmet ettiler.

Heyet

Dr. Selim Bey Mısırlı, Londra’da Gabis Hastanesi doktoru Abdülhak Bey Güney Haydarabadlı, Oxford talebesi Seyyid Âl-i İmran Sencur Eyaleti’nde, Nikteli, Oxford talebesi Seyyid Mehmed Hüseyin Güney Haydarabadlı, Oxford talebesi Seyyid Hasan Âbid Caferî Delhi Eyaleti’nde, Akreli, Oxford talebesi

[186] İkinci Hint Kızılayı Sağlık Heyeti

Hindistan’da Bombay şehri camileri nâzırlarından oluşan bir heyetin gö- zetimi altında olmak üzere “İslâm Gençleri Cemiyeti” ve “Ziya-yı İslâm En- cümeni” taraflarından toplanan yardımlarla düzenlenip teşkil edilen “Bom- bay Fukara-yı İslâmiyesi Sağlık Heyeti” 17 Aralık 1911 tarihinde İstanbul’a ulaşmıştır. Heyet izzet ve ikram ile karşılanıp kabul edilerek Kızılay İstanbul Üni- versitesi Hastanesi’ne misafir edilmiştir. Mütâreke esnasında bir ay kadar bu hastanede kalıp 100 yatağı içine alan bir kısmın tedavisini üstlendiler. 135 hasta tedavi ettiler. 134 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Mükemmel çadırları ile seyyar hastane takımları bulunan heyet 23 Ocak 1912 tarihinde Çatalca civarında Ömerli mevkiinde yüz yataklık seyyar bir hastane kurdu. Yaralı ve hasta kabulüne başladı.

Heyet Erkânı

Müdür Dr. Feyzi Bey Baştabip Dr. Mehmed Hüseyin Bey Tedavi doktoru Dr. Nemkar Bey Tedavi doktoru Moliken Bey Tedavi doktoru Nizar Ahmed Bey Tedavi doktoru Selim Bey Eczacı Ruşen Bey Kâtip Seyyid Abdülvahid Efendi Başhastabakıcı Seyyid Mehmed Şerif Meşhedî Efendi İdare Memuru Hekim Siraceddin Efendi Sandık Emini Abdüllatif Efendi On iki hastabakıcı ve üç hademe

[187] Hindistan’dan gelen doktor ve görevlilerin tamamı 28 kişi olup bun- ların hepsi fahrî olarak hizmet etmektedirler. Ömerli’de hastaneyi birçok komutan ve subay ziyaret etmiş, her biri özel defterine fevkalâde takdir edici izlenimlerini kaydetmişlerdir.

Üçüncü Sağlık Heyeti

Hindistan’dan Genel Hindistan Kızılayları tarafından “el-Vefdü’t-Tıbbî min Bilâdi’l-Hind” ismiyle Delhi merkezinde oluşturulup gönderilen bu sağ- lık heyeti 9 Ocak 1913 tarihinde İstanbul’a ulaştı. Osmanlı Kızılay Cemiye- ti adına özel bir heyet tarafından karşılanarak Kadırga Hastanesi’ne misafir edildi. Mütâreke esnasında bir süre Kadırga’da kaldıktan sonra savaş hattı üzerinde Ömerli’de bir seyyar hastane kurdular. İkinci defa savaşların başla- ması üzerine seyyar hastane ile sağlık heyetinin bir kısmı Gelibolu’ya nakle- dilerek hastanelerini orada teşkil ettiler.

Heyet Erkânı

Baştabip Dr. Muhtar Ahmed Ensarî Bey Baştabip Muavini Ali Ezher Feyzi Bey Dr. Muhammed Naim Ensarî OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 135

Dr. Seyyid Abdurrahman Dr. Seyyid Şemsülbârî Dr. Mahmudullah Dr. Mirza Rıza Hân Eczacı Gulam Ahmed Han, Nuruşşems, Abdülvahid Han, Hamit Resul, Seyyid Tunker Hüseyin 12 hastabakıcı ve 2 tercüman

[188] Romanya Kızılay Sağlık Heyeti

Romanya’da sakin Osmanlılar tarafından teşkil edilen bir Kızılay Sağlık Heyeti savaş ilân olunmasının ardından İstanbul’a gönderildiler. Sağlık He- yeti, Osmanlı Kızılay Cemiyeti tarafından karşılanarak İstanbul Üniversitesi Kızılay Hastanesi’nde görevlendirildiler. Kendilerine tahsis edilen koğuşta 8 Kasım 1912 tarihinden 1 Ocak 1913 tarihine kadar yaralı ve hastaların tedavilerine hizmet etmişlerdir.

Sağlık Heyeti Erkânı

Baştabip Dr. Kimyager Taşko Poçera Efendi Dr. İbrahim Temo Bey Dr. Kostantin Suflari Efendi Dr. Tufa Petri Efendi Dr. Atnaşko Efendi Dr. Yanesko Efendi Dr. Çapura Efendi Dr. Yanko Efendi

Bu sağlık heyetinden başka Romanya Hükümeti tarafından gönderilmiş olan Dr. Makallariyu ile Dr. Bitşolesko Efendiler de Darüşşafaka’da kurulan hastanede hizmet etmişlerdir. *** İngiliz Kızılay Sağlık Heyeti

Hindistan ileri gelenlerinden Londra’da bulunan Emir Ali hazretlerinin [189] öncülüğüyle kurulmuş olan bir sağlık heyeti savaşın ilân edilmesinin ardından İstanbul’a ulaştı. Osmanlı Kızılay Cemiyeti tarafından Üsküdar’da Rüşdiye Mektebi, binası ve yatak gereçleri hazırlanarak oraya misafir edildiler. Fakat ardından Mütâreke yapılması ve Üsküdar’a yaralı ve hasta sevkiyatında 136 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

zorluklar görülmesi hasebiyle heyet bu hastaneyi terk ederek Ayastefanos’ta Sıhhiye Dairesi tarafından Avrupa’dan getirtilip orada kurulan seyyar barakalarda bir süre koleralıların tedavisiyle meşgul olmuş, kendilerine haftada yirmi lira verilmesiyle Osmanlı Kızılay Cemiyeti tarafından yardım edilmiş- tir.

Sıhhiye Heyeti

Müdür Albay Sorti Operatör Dr. Calthorpe Operatör Dr. Bili Stajyer Mister Waite Stajyer Mister Stavala Üç erkek ve altı kadın hastabakıcı *** İngiliz Kızılhaç Sağlık Heyeti

Müdür Major Villi ve Müdire Madam Villi’nin yönetiminde 12 doktor, 11 asistan ve 43 hastabakıcıdan oluşan mükemmel bir İngiliz Kızılhaç Yardım Sağlık Heyeti 4 Kasım 1912 tarihinde İstanbul’a ulaşmıştır. [190] Osmanlı Kızılay Cemiyeti izzet ve ikramla karşılayıp kabul ettiği heyetin her türlü ihtiyaçlarını ve yataklarını hazırlayıp tamamladı. Heyeti hastane haline getirilmiş olan Güzel Sanatlar binasına yerleştirdi. İngiliz Kı- zılhaç Sağlık Heyeti burada 6 Kasım’da yüz elli yataklık bir hastane açıp yaralı kabulüne başladı. Bu sağlık heyetinden bir kısmı Dr. Anderson’un başkanlığında Çatalca civarında Ali Bey Çiftliği’nde ve diğer bir kısmı da Dr. Horto’nun başkanlı- ğında Beykoz’da birer hastane kurdukları gibi kolera esnasında kısa bir süre Ayastefanos’ta bir kolera hastahanesi idare etmişlerdir. Daha sonra bu şubeler Kalikratya’ya nakledildi. Dört evde kırk yataklık bir hastane tesis edildi. Güzel Sanatlar Mektebi’ndeki hastane Mart ortasına kadar 212 yaralı ve 121 hasta kabul etmiş, bunlardan 196’sı iyileşmiş, 61’i ise vefat etmiştir. Ali Bey Çiftliği şubesi 49 hasta kabul etmiş, biri vefat ederken 48’i iyileş- miştir. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 137

Beykoz şubesi 98 hasta kabul etmiş, 53’ü vefat etmiş, 45’i ise iyileşmiştir. Kalikratya şubesi 50 hasta kabul etmiştir. *** [191] Romanya Kızılhaç Sağlık Heyeti

Romanya Kızılhaçı tarafından Osmanlı Ordusu’nda yaralıların tedavisine yardım etmek üzere seyyar bir hastane ile gönderilen sağlık heyeti İstanbul’da Osmanlı Kızılay Cemiyeti tarafından karşılanarak kabul edilip ağırlanmış, askerî sıhhiye ile de görüşülerek seyyar hastanelerini Dedeağaç’ta kurmak üzere oraya gönderilmeleri kararlaştırılmıştı. Heyet Avusturya Şirketi’nin Lloyd Vapuru’yla Dedeağaç’a gitmiş ise de vapurun oraya ulaştığı gün Bulgar eşkıya çeteleri kasabaya girerek katliama başlamış, vapurdan kimsenin çıkmasına da izin vermediklerinden sağlık heyeti bulunduğu vapurla Triyeste’ye kadar gitmek zorunda kalmıştır. Oradan heyetle irtibat kurulması sırasında Mütâreke yapıldığı için Triyeste yoluyla doğruca Romanya’ya geri döndüler.

Sağlık Heyeti Erkânı

Baştabip Operatör Dr. Gomoan Başhastabakıcı Madam Mari Gomoan Tedavi doktoru Dr. Hedrivloman Tedavi doktoru Dr. Beato Asistan Aleksandr Simonesko Asistan Kostantinesko İki asistan yardımcısı ile dört hastabakıcı ve bir tercüman *** [192] Almanya Kızılhaç Sağlık Heyeti

Gümüşsuyu Hastanesi’nde hizmet etmiş olan Alman Kızılhaçı’na mensup heyet aşağıdaki gibi iki doktor ile İstanbul Alman vatandaşı insanlıkseverle- rinden oluşmuştur:

Tabip Dr. Mortman Tabip Dr. Ben Paloka 138 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hastabakıcı Madam Fon Hoser Paşa Hastabakıcı Madam Moris Paloka Hastabakıcı Madam Bernardin Eştolting Hastabakıcı Madam Ruhern Hastabakıcı Madam Josten Hastabakıcı Matmazel Bertavitenborg Hatabakıcı Matmazel Elizabet Koşist Hastabakıcı Matmazel Kutçek Hastabakıcı Matmazel Morated Hastabakıcı Matmazel Elziramsay *** Avusturya ve Macaristan Kızılhaç Heyetleri

Savaş ilânının ardından Avusturya Kızılhaç Cemiyeti tarafından gönde- rilen iki askerî sağlık heyeti tarafından hastane haline getirilen Taşkışla’da görevlendirilmiş ve bir kısım yaralılar bu heyetlerce tedavi edilmiştir.

Birinci Sağlık Heyeti

Dr. Vimer Dr. Rişard Poşe Sekiz rahibe hastabakıcı

[193] İkinci Heyet

Baştabip Dr. Klemens ile on yedi rahibe hastabakıcıdan meydana geliyordu. Bunların büyük kısmı Mütâreke’nin ardından ülkelerine geri dönmüşler, yalnız üç hastabakıcı son zamana kadar hastanede kalmışlardır. Macaristan Kızılhaçı’na mensup yedi hastabakıcı kadın ayrıca gelmiş, Taşkışla Hastanesi’nde görevlendirilmişlerdi. Bunlar da Mütâreke esnasında ülkelerine geri dönmüşlerdir. *** Belçika Kızılhaç Sağlık Heyeti

Savaş ilânının ardından meşhur doktorlardan Profesör De Paj’ın başkan- lığında Belçika Kızılhaçı tarafından gönderilen sağlık heyeti, hastane haline OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 139

getirilmiş olan Taşkışla’da özel bir bölümde Mütâreke’ye kadar tam anla- mıyla güzel hizmetlerde bulunmuştur. Hele Muallim De Paj ve eşi ve oğlu hastalar için büyük yararlıklar gösterdiler.

Baştabip Profesör De Paj Madam De Paj Mösyö Pierre De Paj Tabip Dr. Neuman Tabip Dr. Le Polanje Tabip Dr. Denov Dört kadın hastabakıcı *** İsveç Kızılhaç Heyeti

İsveç Kızılhaçı tarafından savaş ilânının ardından gönderilen [196] sağlık heyeti Mekteb-i Harbiye Hastanesi’nde bir koğuştaki hastaların tedavilerini üstlenmiş, burada Mütâreke’ye kadar hizmette bulunmuşlardır.

[194] Kızılay Hadımköy Hastanesi Sağlık Heyeti: Ortada Baştabip Dr. Burhaneddin Bey 140 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[195] Kızılay Hadımköy Hastanesi’nde yaralı nakli

Sağlık Heyeti Erkânı

Dr. R. Ehahart Dr. J. Kisesarson Beş rahibe hastabakıcı *** Amerika Kızılhaç Heyeti

Taşkışla Hastanesi’nde hizmet eden bu sağlık heyeti Amerika Kızılhaçı’nın İstanbul şubesi başkanı Amerika konsolosu hazretlerinin gayretleriyle 6 Ka- sım 1912 tarihinde kurulmuştur. Taşkışla’da Amerika Sağlık Heyeti’nin yardım ve tedavisine bırakılan hastane bölümü, 112 yatak kapasiteli idi. Şubat sonuna kadar bu heyetin kabul ve tedavi ettiği yaralı ve hasta askerlerin toplamı 320’dir. Bunlardan yalnız dört kişi vefat etmiştir.

Başoperatör Dr. K. S. Ford Operatör Muavini Dr. A. Kazakus Operatör Muavini Dr. Valton Operatör Muavini Dr. Tahir Hüsnü Bey OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 141

Matmazel Jira, Matmazel İğneciyan, Mösyö Leander Romen, elçilik ter- cümanı stajyerlerinden Mösyö Jodelson, Amerika Elçilik Maiyet [197] Vapu- ru Eczacısı Mösyö Koney fahrî olarak hastabakıcılık hizmetinde bulunmuş- lardır. *** Bu heyetten başka Amerikalı Dr. Dout ve eşi, beş hastabakıcı kadınla birlikte Kızılay Vefa Hastanesi’nde hizmet etmişlerdir. *** Hollanda Kızılhaç Heyeti

Hollanda Kızılhaçı tarafından kurulan yardım sağlık heyeti Kasım ayı içinde İstanbul’a ulaştı. Askerî Sıhhiye tarafından hastane haline getirilmiş olan Mekteb-i Harbiye’de bu heyete bir bölüm ayrılarak gösterildi. Yüz ya- taklık bir hastaneyi üstlendiler. 9 Aralık’ta işe başladılar. Savaşın başında, Mütâreke esnasında, tekrar savaş başladığı sırada mütemadiyen faaliyet gös- terdiler ve güzel hizmetlerde bulundular. Hastanenin bu bölümüne Şubat or- tasına kadar 165 yaralı ve 20 hasta kabul edilip tedavi edildi. Bunlardan 92’si iyileşerek çıktı. Dördü vefat etti. Geri kalanlarının tedavisi devam ediyordu.

Sağlık Heyeti Kadrosu

Baştabip Dr. J. V. S. Lengpek Operatör Dr. L. Fonden İsten Bakteriyolog Dr. N. A. L. Krauz Tedavi doktoru E. H. Mazufu (Cavalı) Tedavi doktoru A. D. Vuart Beş kadın ve beş erkek hastabakıcı *** Fransız Kızılhaç Heyetleri

Fransa Hükümeti’nin İstanbul Elçisi Mösyö Bompar’ın başkanlığında bulunan Fransa Kızılhaçı’nın İstanbul Şubesi tarafından Osmanlı yaralılarının tedavisine yardım etmek için oluşturulan hastabakıcı heyetlerinden biri Et- 142 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

fal Hastanesi’nde, ikincisi Padişah tarafından kurulan hastanede, üçüncüsü Mekteb-i Harbiye Hastanesi’nde hizmet etmişlerdir. Padişah tarafından kurulan hastanede hizmet edenler:

[198] Kızılay Hadımköy Seyyar Hastanesi’nde ameliyat çadırı içi

[199] Kızılay Ispartakule Hastanesi Sağlık Heyeti: Ortada Baştabip Aziz Bey OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 143

[200] Fransız Kızılhaç Kadınlar Birliği Cemiyeti mensuplarından:

Madam Margret Galliye, Madam Jermen, Matmazel Margret Pueş, Mat- mazel Madlen Ezemar, Matmazel Klerleman

Etfal Hastanesi’nde hizmet edenler:

Rahibe Mari Marlen, Mari Desyun, Mari De Luiz, Klemans, Mari Delaş Kami, Vilma, Ravazina, Mari de Saint Denan, de Saint Polen, Mari de Saint Silver, Madam Luşe Mekteb-i Harbiye Hastanesi’nde hizmet eden Saint ve Nisan De Paul ra- hibelerinden Soeur Vensenez, Margaretta, Kaesilya, Mariya, Mikaela, Usta- eya, Jozefina, Anna, Felistiya *** Rus Kızılhaç Sağlık Heyeti

Rusya Kızılhaç Cemiyeti tarafından gönderilmiş olan sağlık heyeti Saint Nicola Hastanesi’nde görev yaparak hastane sağlık heyetinin de yardımıyla yaralı askerleri tedavi etmişlerdir.

Baştabip Dr. Gregoire Papasinof İkinci Tabip Dr. Serj Uşakof Altı hastabakıcı kadın ve iki hademe 144 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[201] 7

KOLERAYA KARŞI

Koleralıların Beslenmesi – Kolera Hastaneleri: Hadımköy, Ayastefanos, Ispartakule

Ordunun Kırklareli’den dönüşü sırasında Çatalca’da kolera çıkmış, deh- şetli bir şekilde bulaşıp yayılarak dördüncü ve beşinci günde koleralıların sa- yısı binlere ulaşmıştı. Bundan dolayı askerî sıhhiye koleralılara temas eden bulaşık askerlerin diğer askerlerden uzaklaştırılmasını gerekli görmüş, zorunlu olarak İstanbul’a binlerce asker sevk etmişti. Bu bulaşık askerlerin diğer asker ve halk ile temaslarının engellenerek ko- runaklı yerlerde gözlem ve tedavi altına alınmaları için büyük camilere yer- leştirilmesine mecbur kalınmıştı. O sıkıntılı ve zor dakikalarda Kızılay Cemiyeti bu bulaşık askerlerin beslenme, gıda ve imkânlar ölçüsünde tedavi ve istirahatlarını üstlendi. Bulaşık ve güçsüz askerler Ayasofya, Sultan Ahmed, Nuruosmaniye ve Mahmud Paşa Camilerine yerleştirilmişlerdi. Bu askerlerin beslenmeleri 16 Kasım 1912 tarihinde Kızılay tarafından üstlenilerek derhal gerekli memurlar tayin edildi. Çorba ve yemek pişirmek için Evkâf Nezâreti’nden çok sayıda büyük kazan ödünç alındı. Çok miktarda ekmek ve erzak temin edildi. Yalnız Ayasofya Camii’ndeki zayıf ve güçsüzlere iki günde 3.600 kıyye ekmek verilmiştir. [202] Tutulan bir istatistiğe göre peş peşe ortalama olarak Nuruosmaniye Camii’nde günlük 19 Kasım’dan 8 Aralık’a kadar 1.251 askere,

Ispartakule Hastanesi’nde ameliyat çadırı OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 145

Mahmud Paşa Camii’nde 447 askere 21 Kasım’dan 7 Aralık’a kadar, Sul- tan Ahmed Camii’nde ortalama olarak 1.200 askere 19 Kasım’dan 13 Aralık’a değin her gün kişi başına bir kıyye ekmek, sabahları çorba, [203] akşamları nohutlu ve patatesli et ile kavurmalı veya söğüşlü pilav verilmiştir. Camilerdeki askerlerden koleraya tutulanlar derhal kolera hastanesine sevk ediliyor, sevk edilenler bu hastanede iyi bir şekilde beslenmelerine, maruz oldukları zayıflık ve güçsüzlükten kurtarılmalarına özen gösteriliyordu.

Osmanlı Kızılay Cemiyeti Genel Merkez Binası

*** 146 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[204] Diğer tarafta, yani Çatalca hattı üzerinde kalan ve İstanbul’a sevk edilemeyen koleralı askerlerin tedavilerinin yapılması için hastalığın en çok hüküm sürdüğü Hadımköy civarında acilen kolera hastaneleri kurulmasına ihtiyaç görüldü. Bunun üzerine cemiyet çadırları, sağlık personeli ve her türlü gereci mükemmel olmak üzere ilk önce Hadımköy’de kısmen çadırlarla ve ardından barakalarla 250 yataklık bir hastane kurdu. Bunun yeterli olamayacağının anlaşılmasıyla Londra’dan getirilmiş mü- kemmel çadırlar ve takımlarla Ayastefanos’ta 150 yataklık ikinci bir hastane kurulduğu gibi bunun da yetersizliği ortaya çıktığından Almanya’dan geti- rilmiş çadırlar ve takımlarla Ispartakule’de 70 yataklık üçüncü bir hastane açıldı. Kolera hastanelerindeki görevlerinin ağırlığından dolayı personeli kadroda belirlenmiş maaşlarına % 50 zam yapılarak tayin ve istihdam edilmişlerdi. Koleranın tamamen atlatılması üzerine mükemmel olarak oluşturulmuş olan bu hastanelerin kapatılması uygun görülmemiş, yaralı ve hasta askerleri kabul ve tedavi etmek üzere normal hastane haline getirilmesi ve personel maaşla- rının da diğer hastane görevlileri seviyesine düşürülmesi kararlaştırılmıştır. Bu şekilde kolera hastaneleri normal Kızılay Hastanesi sınıfına geçerek savaşın sonuna kadar yaralı ve hasta kabul ve tedavi etti. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 147

[205] 8

ASKERÎ SIHHİYE’YE YARDIM

İstanbul Belediyesi Aracılığıyla – Doğrudan Doğruya – Hanımlar Merkezi’nin Yardımları

Osmanlı Kızılay Cemiyeti, askerî sıhhiye ile görüşerek kuracağı hastanelerin yerlerini belirlemiş, savaş hattına yakın şehirlere yüzer yataklık on iki hastane sevkine hazırlanmıştı. Askerî sıhhiye tarafından da ordu ve tümen- lerde askerî ve seyyar hastaneler hazırlandı. Fakat Kırklareli bozgunu üzerine Rumeli’ye giden demiryolu hattının bozulup yolların kapanmasını, deniz yolu ile sevkiyatın kesilmesini, Lüleburgaz ve Çatalca’da günlerce şiddetli çarpış- maların meydana gelmesini müteakip beş-on gün içinde İstanbul’a on bini aşkın yaralı geldiğinden mevcut hastanelerle ihtiyacın karşılanmasına imkân kalmadı. İstanbul’da sayısız kışla, karakol ve okul zorunlu olarak derhal hastane hâline getirildi. Alelacele oluşturulacak bu hastaneler için askerî sıhhiyeye yardım etmek gerekiyordu. Araç gereç temin vasıtalarına muhtaç olan Kızılay Cemiyeti’nin henüz ambarlarında yeterli eşyası ve bunu tedarik edecek hızlı vasıtaları bulun- madığı için derhal İstanbul Belediyesi tarafından şehrin çeşitli noktalarında [206] açılmaya çalışılan hastaneler için Dâhiliye Nezâreti’nin onayı doğrul- tusunda üyeleri arasında askerî doktorlar da bulunan İstanbul Belediyesi’nde teşkil edilmiş olan Yaralı Askerlere Yardım Komisyonu’na 7.500 Osmanlı li- rası verildi.

Trablusgarp’ta Kızılay Garyan Sağlık Heyeti: Sağdan ikinci Kızılay Genel Merkez üyelerinden teftiş için Trablus’a giden delege Adnan Bey, sağda Operatör Sadeddin Bey 148 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[207] Hastaneler için İstanbul Belediyesi aracılığıyla nakit olarak yapılan yardımdan başka Kızılay ambarı mevcudundan aşağıda yazılı bulunan eşya da yine İstanbul Belediyesi vasıtasıyla hastanelere verildi:

Çanakkale’de Hint Kızılay Hastanesi olarak kullanılan bina

Adet Muhtelif çamaşır 1.828 Battaniye 1.000 [208] Top muşamba 28 Süblime 231 Sınai serum 99 Yorgan 175 Yatak 74 Yastık 11 *** Kızılay bir taraftan İstanbul’daki hastane sayısını artırarak 950 yatağa çı- karmayı başarmış, diğer taraftan İstanbul Belediyesi aracılığıyla geçici hastaneler oluştururken askerî sıhhiye de askerî hastane yataklarını artırma ve sayısız kışlaları hastane hâline getirmeye teşebbüs ettiği için acilen birçok eşyanın teminine ihtiyaç görüldü. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 149

Esasen Kızılay, yaralı askerlerin imdatlarına yetişebilmek için askerî sıh- hiyeye yardım etmekle yükümlü olduğundan askerî sıhhiye tarafından hastane hâline getirilmeye teşebbüs edilen kışlalar için süratle gerekli yatak, ça- maşır gereci ile çeşitli eşyanın Kızılay tarafından temin edilmesine girişildi. Muhtelif tarihlerde askerî sıhhiyeye doğrudan doğruya verilen ve askerî sıhhiye tarafından görülen lüzum üzerine Kızılay ambarından çeşitli hastanelere gönderilip teslim edilen eşyanın cins ve toplamları şu şekildedir:

Adet [209] Kanaviçe yatak kılıfı 7.264 Kanaviçe yastık kılıfı 4.608 Ot minder 5.400 Şilte 3.839 Yastık 2.648 Battaniye 1.515 Yorgan 5.772 Yatak çarşafı 19.366 Karyola 175 Don 14.880 Gömlek 13.220 Entari 6.450 Fanila gömlek 2.750 Takke 559 Çift çorap 8.200 Terlik 3.100 Doktor gömleği 49 Tabliye 40 Hırka 25 Maşrapa 1.512 Kaşık 7.878 Çatal 5.578 Kapaklı sırlı tencere 600 Sırlı tabak 6.949 Çorba kâsesi 5.971 Sırlı maşrapa 6.981 Çinko kova 988 Oturak 600 Sırlı güğüm 370 Tepsi 3.185 El feneri 314 Çadır 110 150 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hasır 2.751 Tencere 76 Hasta nakline mahsus sedye 1.180 İçi çinko kaplı tabut 40 Gaz sobası 4 Kızılay bayrağı 9

Askerî sıhhiyenin bildirmesi ve onayı ile askeriyeye bağlı hastanelere doğ- rudan doğruya verilen eşya da şunlardır:

Adet Kuleli Lisesi’nde kurulan hastaneye yatak ve çamaşır gereçleri 1.100 Maydos Askerî Hastanesi’ne yatak ve çamaşır gereçleri 830 Gülhane Klinik Hastanesi’ne yorgan 1.000 “ “ “ çarşaf 8.000 “ “ “ gömlek 4.000 “ “ “ hasta entarisi 4.000 “ “ “ don 4.125 “ “ “ minder kılıfı 1.097

[210] Kızılay Hanımlar Merkezi ambarından da askerî sıhhiyeden bildirilmesi üzerine çeşitli tarihlerde verilen eşya şunlardır:

Adet Tıp Fakültesine çamaşır 400 “ “ fanila gömlek 100 “ “ çift çorap 200 Beyoğlu Belediye Hastanesi’ne çamaşır 100 Jeremya Hastanesi’nde yaralı subaylara çamaşır 100 Taşkışla Hastanesi’ne çamaşır 3.290 “ “ çorap 200 “ “ terlik 200 Kandilli’deki hastaneye kat çamaşır 250 Üsküdar’da İngiliz Kızılay Hastanesi’ne çamaşır 312 Amerika büyükelçisinin eşi aracılığıyla Ayastefanos Hastanesi’ne 200 çamaşır Ayastefanos’ta askerî hastaneye çamaşır 1.200 Doktor Freye Hastanesi’ne çamaşır 300 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 151

Genel Hint Kızılay Heyeti Başkanı: Dr. Ensârî Bey Hasta ve yaralı askerler için askerî sıhhiye tarafından yapılması gerekli görülen barakalar inşaatına nakit olarak 600 Osmanlı lirası verilerek yardım edildi. Hasta nakliyatı için askerî sıhhiyeye önce on kişilik bir omnibüs ve- rilmişti. Bu arabaların yararlı olduklarının görülmesi üzerine 2.500 liraya Amerika’dan en son sistem hasta nakline ait otuz [211] araba ve her araba için iki hayvan koşumu getirilmiştir. Deniz Hastanesi’nde ve Tıp Fakültesi’nde bulunan röntgen cihazları için gerekli bazı edevatın satın alınması için Kızılay tarafından yardım yapıldığı gibi Kızılay ambarı eczanesi de askerî sıhhiye adına Deniz Merkez, Edirne, Maydos, Dedeağaç, Kilidülbahr, Boğalı, Taşkışla, Gülhane Klinik Hasta- nelerine diğer yüzlerce kalem tıbbî eczadan başka 144 şişe konyak, 150 kilo kinin, 300 kilo vazelin, 6.150 kilo saf pamuk, 2.100 çeşitli sargı ve 700 tül verilmiştir. 152 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[212] 9

MUHACİRLERE YARDIM

Muhacirlerin Beslenmesi – Giydirilmesi: İstanbul’da – Selanik’te – Gelibolu’da – Biga’da – İzmir’de – Bursa’da

Kırklareli bozgununun ardından ordunun dönmeye başlamasıyla Bulgar- ların vahşi zulümlerine maruz kalan Müslüman halk kasabalarını, köylerini ve evlerini bırakarak büyük kısmı her şeye muhtaç ve perişan bir hâlde göç etmişlerdi. Birkaç gün içinde İstanbul pek acıklı bir manzaraya büründü. Bütün cami ve mescitler muhacirlerle doldu. İstanbul’daki dinî ve hayır binalarının Edir- ne Vilâyeti’nin büyük kısmı ile Çatalca Sancağı’nın bütün halkını içine ala- mayacağı anlaşıldığından binlerce muhacir de araba ve hayvanlarıyla günler- ce meydan ve sokaklarda kalmışlardı. Kızılay Cemiyeti savaşın doğurduğu bu musibet ve felâkete karşı kayıtsız kalamazdı. Derhal muhacirlerin yardımına yetişilmesi konusu genel merkezde gündeme alındı. Müzakere esnasında her ne kadar Kızılay’ın, savaş za- manlarında yaralı askerlere yardım için kurulan bir kurum olmasına rağmen muhacirler için büyük fedakârlıklar yapamayacağı ana tüzüğünün beşinci maddesi hükmü uyarınca Osmanlı ülkesinde savaş dışındaki musibetlerden biri meydana geldiğinde [213] cemiyetin bir senelik gelirini geçmemek üzere uygun bir meblağ harcayabileceği beyan edilmiştir. Ayrıca cemiyetin bir senelik gelirinin üç-dört bin liradan ibaret olduğu ve bu sene savaş dolayısıyla her taraftan gelen paraların gelir değil, fakat yardım olduğu belirtilmiş ise de yardım da gelirden ve göç de savaşın sonuçlarından olduğundan mümkün ol- duğu kadar muhacirler için de yardım yapmanın cemiyetin ana görevlerinden sayılması gerekeceği göz önünde bulundurularak geniş bir şekilde muhacirlerin yardımına koşulmasına karar verildi. [214] Fakat Kızılay Cemiyeti’nin teşkilâtının hastanelere özgü olduğu, böyle dağınık bir şekilde gelmiş muhacirlere yardım edebilmek için personel ve araçları mevcut olmadığı ve İstanbul Belediyesi’nin ise bu işlerle uğraşa- bileceği personel ve araçları bulunduğu hâlde parası olmadığından şikâyet ettiğinden derhal muhacirlerin yerleştirilmesi ve beslenmelerine çalışılmak OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 153

üzere Dâhiliye Nezareti’nin onayı ile İstanbul Belediyesi’ne iki defada 7.500 Osmanlı lirası verildi. Daha sonra Kızılay Cemiyeti muhacirlere daha düzenli ve çabuk olarak doğrudan doğruya yardım edebilmek için teşkilât kurmaya başladı.

Hint Kızılay Sağlık Heyeti yemekte Öncelikle savaş meydanında şehit olan veyahut bugün savaş sahasında bulunan subay ailelerinden perişan, muhtaç ve kimsesiz bir hâlde İstanbul’a hicret eden kadınlarla çocukların imdadına yetişilmesi düşünüldü. Genel merkez üyelerinden Muallim Dr. Celâleddin Muhtar Beyefendi büyük bir yardımseverlik eseri göstererek Haydarpaşa’da yeni inşa ettirdiği on beş da- ireden oluşan binasını Ekim’den sene sonuna kadar bu subayların ailelerine tahsis ettiğinden buraya felâketzede olan söz konusu ailelerin yerleştirilme- si Kızılay hanımefendiler kısmı tarafından üstlenildi. Bunların beslenme ve geçimleri için kişi başına günlük üçer buçuk kuruş verilmesi kararlaştırıldı. Bu şekilde sipariş maaşı olmayan, her türlü yardımdan yoksun kırk kadar felâketzede subay aileleri bu dairelere yerleştirildi ve yemek ihtiyaçları karşı- lanmaya başlanıldı. Fakat bu aileler çoğaldığı ve Haydarpaşa’daki daireler yeterli gelmediği için bir kısım subay aileleri de Belediye civarında [215] Haşim 154 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Paşa Konağı’na yerleştirildi. Daha sonra Çatalçeşme’de Şevket Bey’in konağı da bu maksatla kiralanarak subay aileleri buraya yerleştirilmiştir. *** Bulgar zulmünden kaçan muhacirlerin olağanüstü çoğalması ve İstanbul Belediyesi’nde oluşturulan Muhâcirîn Komisyonunca bunların beslenmesine yetişilemeyerek birçoğunun sefalette kaldığının görülmesi üzerine Kızılay Genel Merkezi bu muhacirlerin yemeklerini karşılamak, ihtiyaç ve acılarını hafifletmek için iki defa beşer bin, ardından on bin ve daha sonra kongre kararıyla elli bin lira ödenek verdi. Gerekli araçlar sağlandı. Görevliler tayin edildi. Muhâcirîn Komisyonu ile görüşülerek yardım noktaları oluşturuldu. Cemiyet ilk olarak Yedikule dışındaki barakalarda ikamet eden 3.800 nü- fus muhacir ile 800 baş hayvanın yemek ve beslenme ihtiyaçlarını üstlenmiş, mevsimin şiddeti, ot ve samanın az oluşunu göz önünde bulundurarak kişi başına ve her bir baş hayvana günlük üçer kuruş yevmiye verilmesi ve on beş günlük yevmiyelerinin bir defada dağıtılmasını ve dağıtım işinin Kızılay personeli tarafından barakalardaki belediye memurları ile jandarmalar gö- zetiminde elden ele yapılmasını kararlaştırdı. Genel Müfettiş Mehmed Ali Bey’in başkanlığında hemen dağıtıma başlandı. Diğer taraftan Sultan Ahmed, Davud Paşa, Cerrah Paşa, Murad Paşa Ca- milerinde ve civar mescitler ve bazı mekânlarda iskân edilen 5.001 adet [216] muhacirin beslenme ve idaresi de aynı şartlar dairesinde ve Eczacı Hakkı Bey’in başkanlığında Kızılay tarafından üstlenildi. Bu şekilde işlemler ge- nişleyip önem kazandığından muhacirlerin işlemleriyle ilgilenmek üzere ayrı bir idare oluşturulmasına ihtiyaç görüldü. İşin ehemmiyeti ve dağıtımın güvenli bir şekilde yapılması dikkate alınarak genel merkez üyelerinden Dr. Celâleddin Muhtar Beyefendi’nin başkanlığında bir heyet teşkil edilip ço- ğunluğu muhacirlerden olmak üzere gerektiği kadar görevli ve kâtip tayin edildi. Muhacir sayısının artması ve çocuklarla birlikte bir ailenin fertleri ne kadar çok olursa olsun bir arada bulunduğu için kişi başına düşecek masraf miktarının azalacağı göz önünde bulundurularak dağıtım konusunda yeni bir usul benimsendi. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 155

Başlangıçta kişi başına günlük üçer kuruştan ayda doksan kuruş verilmekte idi. Daha sonra ailedeki kişi sayısının çoğalmasına göre dağıtım için aşağı- daki oran kabul edilip uygulandı:

Aylık (Kuruş) Bir kişi için 90 İki kişiden oluşan bir aileye 180 Üç kişiden oluşan bir aileye 250 Dört kişiden oluşan bir aileye 300

Bu esas üzerine kişi başı için aylık ellişer kuruş artırarak on kişilik bir aileye 600 kuruş ödenek verilip on kişiden fazla olan ailelere altı yüz kuruştan fazla ödenek verilmemesi kararlaştırılmıştır. [217] Daha sonra kış mevsiminin geçmesinden dolayı geçimin kolaylaş- ması ve Kızılay hizmetinin tam manasıyla muhtaç olanları kapsamasının gerekli görülmesi üzerine dağıtım için tutulan usul şu şekilde değiştirildi:

Aylık (Kuruş) Bir kişi için 90 İki kişi için 150 Üç kişi için 190 Dört kişi için 220

Hint Kızılay Hastanesi’nde bir koğuş 156 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[218] Bundan fazlası için kişi başına otuz kuruş ilâve edilerek on kişilik bir aileye aylık dört yüz kuruş ödenek verilmesi ve bundan fazla aile maaşı verilmemesi kararlaştırıldı. *** Bu şekilde Kızılay’ın hizmeti genişletilerek bugün Kızılay Cemiyeti tara- fından 23 Aralık 1912 tarihinden beri düzenli olarak beslenme ve geçimleri sağlanan muhacirlerin toplamı on beş bin sınırlarına ulaşmıştır. Muhacirlerin yiyecek ve geçimleri konusunda esaslı bir düzen sağlanma- sı daha başlangıçta dikkate alınmış, suistimalin meydana gelmesine imkân bırakmayacak önlemler alınmıştır. Kabul edilip uygulanan birinci esas mekânlarda, evlerde dağınık şekilde yerleşmiş bulunan muhacirler dışında- ki fakir ve yoksul olup İstanbul’da hiç akraba ve tanıdıkları bulunmaması dolayısıyla cami ve mescitlere sığınmak zorunda kalan muhacirlerin yiyecek ihtiyaçlarını karşılamaktı. Bu şekilde muhacirler toplu bulundukları yerlerde kaydedildiler. Meydana getirilen düzenli nüfus kütüğü defterlerinde doğum ve ölüm vakaları da yürütülerek beslenme işleminin düzenliliğinin sağlanma- sına özen gösterildi. Kızılay tarafından kayıtları yapılarak yemek ihtiyaçları sağlandıkça araş- tırma da devam ediyor ve diğerleri de yazılarak bir düzen içinde işlemler giderek genişliyordu. Beslenmeleri üstlenilmiş olan muhacirlerin topluca yerleşti- rildikleri mevkiler ve her mevkideki muhacir aile ve kişi sayıları şu şekildedir:

Aile Kişi [219] İsimler Sayısı Sayısı 1 Öksüzce Camii (Kocamustafapaşa) 25 113 2 Ahmed Çavuş Camii (Zincirlikuyu) 7 13 3 Öksüz Mehmed Paşa Camii (Karagümrük) 24 94 4 İbrahim Çavuş Camii ve kulübe (Şehremini) 14 64 5 Edirnekapı Camii (Edirnekapı) 125 438 6 Eski Ali Paşa Camii (Hırka-i Şerif ) 53 231 7 Akseki Camii (Hırka-i Şerif ) 7 28 8 Ahmediye Medresesi (Üsküdar) 9 32 9 İshak Paşa Camii (Sultanahmed) 17 47 10 İshak Paşa Mektebi (Sultanahmed) 1 4 11 Ağaçkakan Camii (Silivrikapı) 18 76 12 Ebekadın Camii (Aksaray) 13 56 13 İlyaszâde (Topkapı) 22 73 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 157

14 Eski Yeni Cami (Eyüb) 13 43 15 İslâm Bey Camii (Eyüb) 4 17 16 Üçbaş Camii (Zincirlikuyu) 22 92 17 İbrahim Paşa Camii (Silivrikapı) 8 30 18 Aşçıbaşı Camii (Eyüb) 9 42 19 Bayram Çavuş Tuğla Harmanları (Eyüb) 21 78 Bahariye’de Hacı Mustafa Efendi Tuğla 20 7 27 Harmanları (Eyüb) 21 Bıçakçı Alaeddin Camii (Unkapanı) 3 16 22 Babahaydar’da 23 numaralı ev (Eyüb) 10 38 23 Boşnak Ahmed Efendi evi (Küçükayasofya) 6 30 24 Bodrum Camii ve Hamamı (Lâleli) 5 21 25 Bekir Paşa Camii (Cerrahpaşa) 15 60 26 Bayezid Ağa Camii (Topkapı) 33 130 27 Bâli Baba Camii (Eyüb) 10 41 [220] 28 Bülbüldere Camii (Eyüb) 10 46 29 Barakalar (Yedikule dışı) 643 2.798 30 Bostanî Ali Mektebi (Kadırga) 3 18 31 Pirinççi Sinan (Hırka-i Şerif) 9 48 32 Paşa Dairesi (Göksu) 15 71 33 Tecrîdhâne (Yedikule) 10 34 34 Takıyyeci Cami (Topkapı dışı) 39 143 35 Tekke ve Mahzenler (Alibeyköy) 57 277 36 Cezerî Kasım Paşa Camii (Eyüb) 12 57 37 Canfeda Camii (Zincirlikuyu) 6 32 38 Canbaz Mustafa Bey Camii (Kocamustafapaşa) 8 38 39 Cerrahpaşa Camii (Kocamustafapaşa) 96 313 40 Canbaziye Camii (Cerrahpaşa) 16 68 41 Çavuşzâde Camii (Şehremini) 13 42 42 Çinili Camii (Üsküdar) 8 30 43 Harâmî Ahmed Paşa Camii (Çarşamba) 15 46 44 Hafız Paşa Camii (Fatih) 37 127 45 Hasan Halife Camii (Sarıgüzel) 22 122 46 Hurrem Çavuş Mektep ve Camii (Keçeciler) 20 41 47 Hacı Evhad Camii (Yedikule) 25 93 48 Hacı Hamza Camii (Silivrikapı) 29 89 49 Hacı Hasan Camii (Şehremini) 16 61 50 Hüseyin Ağa Camii (Çemberlitaş) 17 53 51 Hacı Hüsrev Camii (Eğrikapı) 9 45 52 Hatip Muslihiddin Cami (Sultanselim) 20 74 53 Horozlu Mektep (Kocamustafapaşa) 8 37 Hoca Kasım Gönanî Camii (Düyûn-ı Umumiye 54 29 106 yakınında) 55 Hobyar Camii (Cerrahpaşa) 37 108 158 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

56 Haraççı Kara Mehmed Camii (Unkapanı) 6 40 57 Davudpaşa Camii (Cerrahpaşa) 63 258 58 Davud Ağa Camii (Eyüb) 9 36 59 Draman Camii (Çarşamba) 8 34 60 Dâye Hatun Camii (Mahmudpaşa) 14 34 61 Derviş Ali Camii (Çarşamba) 10 50 62 Deniz Abdal Camii (Şehremini) 16 69 63 Dökmeciler Camii (Eyüb) 11 45 64 Dökmeciler Kahvesi (Eyüb) 2 13 [222] 65 Rıza Paşa Konağı (Çarşamba) 7 41 66 Zal Mahmud Paşa Camii (Eyüb) 82 347 67 Zeyneb Hatun Camii (Eyüb) 26 104 68 Sultan Camii (Cerrahpaşa) 18 68 69 Sultanselim Camii (Cerrahpaşa) 107 361 70 Sarrâc Doğan Camii (Şehremini-Çapa) 5 23 71 Silâhlı Mahmud Bey Camii (Eyüb) 7 38 72 Sultanahmed Camii (Eyüb) 346 1.334 73 Sultanahmed dışındaki kovuklar (Eyüb) 5 28 74 Sitte-i Hatun Camii (Silivrikapı) 4 29 75 Şeyhülislâm Dergâhı (Eyüb) 10 52 76 Şeyh Murad Dergâhı (Eyüb) 9 32 77 Şehid Mehmed Paşa Dergâhı (Küçükayasofya) 23 98 78 Şemsi Paşa Medresesi (Üsküdar) 9 47 79 Şeyhülharem Camii (Cerrahpaşa) 45 146 80 Şeh[sü]var Camii (Kadırga) 16 55 81 Şişhane Camii (Eğrikapı) 12 39 82 Şemseddin-i Sivasî Dergâhı (Eyüb) 9 38 83 Sofular Mescidi (Eyüb) 14 75 84 Solak Sinan Camii (Üsküdar) 3 14 85 Atik Ali Paşa Camii (Zincirlikuyu) 34 113 86 Adile Sultan Köşkü (Alibeyköy) 66 295 87 Adliye Camii (Üsküdar) 29 84 88 Ali Paşa Camii (Eyüb) 5 15 89 İmaret-i Atik Camii (Fatih civarı) 21 70 90 Gazi Ahmed Paşa Camii (Topkapı) 42 152 Gureba-yı Müslimîn Hastanesi Hamamı 91 10 46 (Yenibahçe) [223] 92 Fethiye Camii (Sultanselim) 71 262 93 Fethi Çelebi Camii (Defterdar) 11 35 94 Fatma Sultan Camii (Topkapı) 9 41 95 Firuzağa Camii (Divanyolu) 7 28 96 Fesci İbrahim Efendi evi (Şehremini) 14 59 97 Kadırga Camii (Kadırga) 18 84 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 159

[221] Hint Kızılay Hastanesi’nde bir koğuş

98 Kuzguncuk’ta çeşitli yerler (Boğaziçi) 52 256 99 Kızılmescit (Eyüb) 10 45 100 Kocamustafapaşa Camii ve Medresesi (Eyüb) 23 101 101 Kabasakal barakaları (Sultanahmed) 17 70 102 Kabakulak Camii (Karagümrük) 8 26 103 Karagümrük Camii (Karagümrük) 12 56 104 Koltuk Hanı (Üsküdar) 33 134 105 Kartal, Yakacık, Soğanlık (Kartal) 25 141 106 Kazgancı Camii (Kumkapı) 12 38 107 Kefeli Camii (Salmatomruk) 15 108 108 Küçüksu Karakolu (Göksu) 26 126 109 Küçükayasofya Camii (Göksu) 12 53 110 Küçükefendi Dergâhı (Kocamustafapaşa) 8 42 111 Kürkçübaşı Camii (Topkapı) 23 100 112 Gül Camii (Küçükmustafapaşa) 7 24 113 Kâtib Kasım Mescidi (Langa) 7 28 114 Murad Paşa Camii (Aksaray) 86 296 115 Murad Paşa Medresesi (Aksaray) 14 19 116 Mihrimah Sultan Mektebi (Üsküdar) 10 40 117 Çeşitli yerlerde subay ve memur aileleri 84 277 118 Mustafa Çavuş Camii (Şehremini) 7 30 119 Mirahur İlyas Bey Camii (Yedikule civarı) 12 68 120 Molla Ehaveyn Camii (Hırka-i Şerif) 6 25 121 Mustafapaşa Dergâhı (Eyüb) 17 78 122 Meşeli Mescit (Silivrikapı) 2 11 123 Mehmed Ağa Camii (Çarşamba) 27 110 160 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

124 Muhacir Kulübü (Kocamustafapaşa) 6 30 125 Mahmud Efendi Camii (Defterdar) 19 93 126 Nişanca’da 13 numaralı ev (Kumkapı) 7 36 Haşim Paşa ve Rasim Bey konakları (Sultan 127 45 189 Mahmud Türbesi) 128 Yerebatan Camii (Ayasofya) 32 108 [225] Leblebici Camii (Fatih) 4 18 129 130 Nişanca Camii (Fatih) 77 260 Yekûn 3.709 14.856 *** Muhacirlerin sefaletlerinin azaltılması için Kızılay hanımlar kısmı tara- fından da olağanüstü çaba gösterildi. 10.411 muhacire hırka, boyun atkısı, fanila, entari, don, gömlek, çorap, ayakkabı verildiği gibi muhacirler arasında doğum yapan bütün annelere loğusa takımları da verildi. Bundan başka fakir muhacirlere dağıtılmak üzere gerek İstanbul’dan ve gerek diğer vilâyetlerden yardımseverler taraflarından Kızılay’a gönderilmiş olan hırka, entari, don, gömlek, çorap, havlu, çarşaf, yatak ve yorgan gibi eşya da cemiyetin hamiyetli üyelerinin gözetim ve kılavuzluğunda muhacirlere dağıtıldı.

[224] Genel Hint Kızılay Hastanesi ambarı (El-Vefdü’t-Tıbbî min-Bilâdi’l-Hind) OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 161

Edirnekapı dışında arabalarda sakin muhacirlere bir defada bin sekiz yüz küsur parça hırka, entari, don, gömlek ve çorap verildiği gibi Zincirlikuyu, Atikalipaşa, Fetvaemini ve Edirnekapı civarında yerleşenlere de başkaca 1.600 parça, Küçüksu’ya yerleştirilen muhacirlere 1.274 parça çamaşır verildi. Kadırga Camii, Sultan Ahmed, diğer mescit ve camilere yerleştirilen muhacirlere de çeşitli şekillerde gerek ambardan gerek hanımlar [226] şubesi tarafından binlerce parça çamaşır, ayakkabı, yatak, yorgan ve çarşaf gibi eşya dağıtılmıştır. [227] Camilere ve Yedikule dışındaki barakalara yerleştirilen zavallı Müslüman muhacirlerin hayat şartlarının değişmesi, şiddetli kış ve yolculuk yorgunlukları sebebiyle içlerinden pek çoğunun hastalandıkları göz önüne alınarak bunların tedavilerine yetişilmek üzere Kızılay tarafından derhal iki gezici doktor tayin edildi. Doktorlar, muhacirlerin yerleştirildikleri baraka ve camileri her gün dolaşıyor, hastaları tedavi ediyor ve gerekli ilaçlar Kızılay tarafından gönderiliyordu. Doğum yapacak kadınların yardımına yetişmek üzere bir de ebe hanım tayin edildi.

Hint Kızılayı İkinci Heyeti Seyyar Hastanesi

*** Fakat bu uygulamanın ihtiyaçları gidermeye yetmediği, birçok ağır hasta- nın bakılamadığı ve ıstıraplar içinde sefalete kurban olduğu görüldüğünden Kızılay tarafından hafif hastaların bulundukları yerlerde tedavilerine devam edilmekle beraber ağır hasta muhacirlere mahsus bir hastane kurulması ka- rarı alındı. 162 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Parmakkapı’da Erzurum Valisi Reşid Paşa’nın konağı kiralanıp bütün ih- tiyaçları tamamlanarak yüz yataklı bir hastane haline getirildi. Doktor ve personeli tayin edilerek açıldı ve hasta kabul edildi. Bu hastanenin hizmetleri hakkındaki bilgiler “Hastaneler” özel bölümümüzdedir. *** Kızılay sadece İstanbul’a sığınan muhacirleri değil Gelibolu, Selanik ve Dedeağaç’ta toplanan ve Anadolu tarafına geçen muhacirleri de ciddiyet ve ehemmiyetle düşündü. [228] İlk olarak Selanik’te 250 yataklık bir hastane kurulmuştu. Yunan- lıların işgali üzerine bin bir zorluk sonucunda ve yabancıların aracılık ve kı- lavuzluğu sayesinde hastanenin esir ve muhacir hastaların tedavisine devam etmesi sağlandı. Ardından Kızılay Hastanesi Baştabibi Rıfat Efendi Sela- nik’teki muhacirlere yardım etmek için nüfuz sahibi yabancılarla birlikte ça- lışarak bir komisyon oluşturmakla görevlendirildi. Cenevre’de Kızılhaç Genel Merkezi’nden yapılan tavsiye üzerine kendisine müracaat edilen Selanik’te İsviçreli itibarlı tüccarlardan Mösyö Yenikof’un yardımıyla komisyon kuruldu. Muhacirlere yardım edilmek üzere Selanik’teki bu komisyonun emrine çeşitli tarihlerde toplanan 5.500 Osmanlı lirası gönderildi. Gelibolu’ya da çok sayıda muhacirin sığındığı haberinin alınmasıyla ya- pılacak yardımın miktarını inceleyip belirlemek üzere genel merkez üyele- rinden Adnan Beyefendi Gelibolu’ya yollanmış ve beraberinde iki yüz çuval peksimet, yirmi çuval patates, daha birçok çeşitli erzak ile bin tane battaniye, üç bin çift çorap, 200 Osmanlı lirası gönderilmiştir. Yapılan araştırmada Çanakkale ve Biga’da perişan bir hâlde birçok muhacirin bulunduğu anlaşıldığından bunların ihtiyaçlarının karşılanması için Çanakkale’de oluşturulan Kızılay Merkezi’ne 750 Osmanlı lirası gönderildi. Dedeağaç’ta bazı muhacirlerin pek muhtaç ve sefalet içinde [229] olduk- ları dost bir yabancı tarafından haber verilmesi üzerine belirlenen itibarlı, güvenilir ve Osmanlı sempatizanı bir yabancı aracılığıyla ve ardından ayrıca toplam 390 Osmanlı lirası ile yüz takım çamaşır ve giyecek gönderildi. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 163

Anadolu vilâyetlerine sevk edilmiş olan muhacirlerin de büyük çoğun- luğunun sefalet içinde oldukları haber alındığından durumlarının araştırıl- ması ve çaresizlik içinde olanların hemen yardımlarına koşulması ve gerekli ödeneğin verilmek üzere derhal bildirilmesi Bursa, Aydın, Ankara ve Konya Kızılay merkezlerine yazıldı. Gösterilen ihtiyaç üzerine Bursa’ya 600 lira gönderildi. Konya’ya 200 lira harcaması için izin verildi. İzmir’e 3.000 lira gönderildi. Çanakkale’deki hastanemizde bir süre fakir muhacirlere ekmek ve bir kap yemek dağıtıldı. Yanya’daki yaralı ve muhacirler için dost bir devlet konsolosu aracılığıyla önce 500 ve ardından yaralıların nakli için 500 lira daha gönderildi. Yıllığımızın basıldığı sırada Kızılay Cemiyeti muhacirler için 60 bin lira kadar harcama yapmış, yardım yapmaya da bütün gücüyle devam etmekteydi. Bazı muhacirlerin yerleştirilmesi için ayrıca 10 bin lira ödenekle bir muhacir köyü meydana getirilip “örnek bir muhacir köyü” meydana getirilmesi meselesi de ayrıca incelenip görüşülmekte idi.

[230] Hint Kızılayı İkinci Heyeti Seyyar Hastanesi Hastalar ve personel teneffüste 164 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[231] 10

ESİRLERE YARDIM

Geçen sene Washington’da toplanan Kızılhaç Kongresi’nde Osmanlı Kı- zılay Cemiyeti’ni temsil eden İkinci Başkan Besim Ömer Beyefendi’nin bu kongre hakkında yayınladıkları ayrıntılı raporda gösterildiği şekilde savaş esnasında esir düşenlere aileleri tarafından gönderilecek eşyayı göndermek, haberleşmelerini kolaylaştırmak ve esirlere verilecek yardımları dağıtmak üzere her Kızılhaç ve Kızılay Genel Merkezine bağlı birer komisyon kurul- ması kongrede tam bir ehemmiyetle dikkate alınmış, özel temenniler dile getirilmişti. Balkan Savaşı’nın çıkması üzerine Cenevre’deki Uluslararası Kızılhaç Genel Merkezi ilk olarak esirlere yardım etmek için uluslararası bir kurum meydana getirilmesine teşebbüs etti. Genel merkezin teftiş ve gözetimi altın- da olmak üzere Belgrat’ta, İsviçre konsolosunun başkanlığında uluslararası bir acente kuruldu. Cenevre Genel Merkezi’nin buna dair yazdığı 16 Kasım 1912 tarihli yazı üzerine Osmanlı Kızılay Cemiyeti Genel Merkezince durum derhal dikkate alındı. Bu kurumun Osmanlı savaş esirlerine de faydalı hizmetler yapacağı şüp- hesiz görüldüğünden Belgrat Uluslararası Fen Komisyonuyla temas kurup haberleşmek üzere İstanbul’da Kızılay’a bağlı Esirler [232] Komisyonu adı altında özel bir heyet kurulması 13 Aralık 1912 tarihinde toplanan Kızılay Genel Merkezi’nde kararlaştırıldı. Genel Merkez üyelerinden Kasım İzzed- din, Rıfat ve Haydar Beyefendilerden oluşan bir komisyon teşkil edildi. Ko- misyon kâtipliğine yarışma yapılarak Faik Sabri, Ali Macid ve Şerefüddin Beyler tayin edilerek faal bir heyet meydana getirildi. Edirne Evkâf Müdürü Süleyman Faik Beyefendi gibi bazı zatlar da komisyonun yazı işleri ve işlem- lerine yardım etmek lütfunda bulundular. Bu heyetin Kızılay Merkezi’nde bir oda ayrılmasıyla görev yapması -binlerce başvurunun yapılmasının tabii olması üzerine- zor olacağı dikkate alınarak Esirlere Yardım Komisyonu için Tophane’de bulunan eski Kızılay dairesi tahsis edilip döşendi. Komisyon 14 Aralık 1912 tarihinde görev yapmaya başladı. *** OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 165

Bu özel heyetin görevini kolaylaştırmak için Bulgaristan, Sırbistan, Yu- nanistan ve Karadağ’da esir düşen Osmanlı subay ve askerlerinin künyelerini gösterir defterlerin mutlaka elde bulunması gerekiyordu. Belgrat’taki uluslararası komisyon aracılığıyla çeşitli devletlerin Kızılhaç merkezlerine tebligat yapılarak esir defterleri talep edildi. Bir taraftan da Harbiye Nezâreti’ne başvurularak Osmanlı ordusuna esir düşen Bulgar askerlerinin defterleri alınarak Belgrat’a gönderildi. Tekrar tekrar yapılan mü- racaat ve ısrarlar üzerine ancak Şubat ortasına [233] doğru isim defterlerinden bir kısmı geldi*. Durum gazetelerle ilân edilerek 25 Şubat tarihinden itibaren komisyon kapıları müracaat sahiplerine açıldı. Kayıplar hakkında bilgi alınmak üzere müracaat için Salı, Perşembe ve Cumartesi günleri ayrıldı. Savaş meydanında bulunup kendisinden hiçbir haber alınamamış olmasından dolayı esir düşmüş olduğu düşünülenler hak- kında bilgi almak için müracaat edenlerin toplamı şu satırların yazıldığı ana kadar 4.350’yi aştı. Fakat düşman ordularına esir düşen subay ve askerlerin çokluğuna göre defterleri gelen isimler çok az bir seviyede olduğundan müra- caat sahiplerinden yalnız yüz kadarının aradıkları kişilerin isimleri defterlerde bulunabilmiş, böylece aile fertleri memnun edilmiştir. İsimleri defterlerde bulunamayan diğer subay ve askerler hakkında bir haber alınabilmek için Belgrat Uluslararası Kızılhaç Komisyonu’na üç yüz yazı yazıldı. Ancak yetmişine cevap alınabildi. Kayıp ve esirler hakkında daha hızlı bilgi alma arzusunda bulunan ailelerin telgraf ücretlerini ödemeleri üze- rine telgrafla bilgi talep edilen otuz kişiden yalnız onu hakkında Belgrat’ta uluslararası acenteden yeterli cevap geldi. [234] Gazetelerle yapılan ilânlar üzerine vilâyetlerden de yazı ve telgraflarla Esirler Komisyonu’na altı yüzü geçkin başvuru yapıldı. Bunlardan bir kısmının sordukları kişi isimleri esirler listelerinde bulunduğundan derhal mektup ve hatta telgrafla cevapları verilmişse de çoğunun durumları Belgrat’a sorulmuş, ancak cevap alınamamıştır. Esirlerin çok oluşu ile Bulgaristan ve Yunanistan’da karşılaşılan zorluklar cevapların gecikmesine sebebiyet veriyor.

* Bu defter ve listeler Sırbistan’da bulunan subay ve asker esirler ile Yunanistan’daki subay isimlerini ihtiva etmekte idi. Yunanistan’da Agrinion’daki esirlerin isimlerini Sirkeci Seferi Sevk Komisyonu Başkan Yardımcısı Kıdemli Yüzbaşı Ziya Bey komisyona bildirmek lütfunda bulundu. Sayısı pek çok olan isimler ayrı ayrı kartonlara yazılarak alfabetik olarak düzenlendi. 166 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Esirler Komisyonu, hizmetini bir kat daha genişletmek düşüncesiyle aileler [235] tarafından gönderilecek meblağ ve hediyeleri de esirlere gönderme aracılığını üstlendi. Bu göreve 14 Mart 1913 tarihinden itibaren başlandı. 10 Mayıs’a kadar çeşitli mevkilerdeki esirlere verilmek üzere elli üç mandapost ve otuzu aşkın çamaşır paketi gönderildi. Düşman ülkelerinde esir durumunda olup işgale uğrayan yerlerde bırak- mış oldukları ailelerinden bilgi alamayanlardan komisyona müracaat edenler hakkında da derhal gerekli araştırmaya girişilerek aileleri hakkında elde edilebilen malumat bildirilmiştir.

Hint Kızılay İkinci Heyeti Seyyar Hastanesi’nde tecrit çadırları Belgrat’taki uluslararası komisyona yapılan başvurulara çoğunlukla cevap alınamaması üzerine komisyon doğrudan doğruya Atina ve Sofya Kızılhaç merkezlerine de müracaat ederek arabuluculuklarını talep etmişse de henüz kesin bir cevap ve etkili bir sonuç alamamıştır. Esir defterlerinin karşılıklı alınıp verilmesi konusunda Belgrat’taki Ulus- lararası Kızılhaç Acentesi’nin çalışmasına rağmen görülen zorluklar Kızılay Esirler Komisyonu’nu güç durumda bırakmış olduğundan durum Osmanlı Kızılay Cemiyeti’nin 18 Nisan 1913 genel merkez toplantısında görüşüldü. Cenevre Kızılhaç Genel Merkezi’ne ciddi ve etkili bir şekilde başvurulması kararı alınıp gereği yapıldı. Esirler ile aileleri arasında irtibat ve haberleşmenin kurulması, hediye gönderilmesi için Kızılhaç ve Kızılay merkezlerinin aracılık etmesi hakkında alınan karar Balkan Savaşı’nda ilk olarak yürürlüğe konuldu. Her teşebbüsün OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 167

başlangıçta zorluklarla karşılaşması tabii olduğu için esirlere [236] yardım etmek konusunda da arzu edildiği kadar büyük bir başarı gösterilememiş ise de her halükârda birçok esirden bilgi alınarak ailelerine gönderilip araların- da haberleşme kurulmasına imkân sağlanmış, birçok aile uzun endişelerden, birçok esir şiddetli darlıklardan kurtarılmışlardır. Bu kurumların gelecekte daha etkili bir şekilde hizmet edebilmesi için hükümetlerin Harbiye Nezâretlerince ellerinde bulunan esir defterlerini süratle düzenlettirerek Kızılhaç ve Kızılay merkezlerine vermesine özel bir önem atfedilmesi temenniye değerdir. 168 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[237] 11

KIZILAY AMBARI

Teşkilât – İşlemler – Teşebbüsler

Osmanlı Kızılay Cemiyeti’nin 1912 senesine mahsus olarak toplanan ikinci genel meclisi cemiyet için mükemmel bir ambar kurulmasına karar vermiş ve bu uğurda harcanmak üzere olağanüstü ödenek verilmişti. Hüseyin Hilmi Paşa hazretlerinin başkanlığında toplantıya başlayan genel merkez bu önemli maksadı dikkat ve özenle ele aldı. İçinde hastane, hastaba- kıcı okulu ve ambar kurulabilmek üzere geniş bir arsa araştırıldı. Bakırköy’e bağlı Zeytinburnu’nda, tren hattı üzerinde, sahilde Bezmiâlem Vakfı’ndan yaklaşık 100 bin arşın miktarı geniş bir arsa 82.550 kuruşa satın alındı. Bu arsa üzerine inşa edilecek ambarın keşif ve planlarının henüz düzen- lendiği ve inşaata başlanılmakta olduğu bir sırada savaş ihtimali kuvvet ka- zandı.

[238] Hint Kızılay Seyyar Hastanesi’nde bir çadır İnşaatı düşünecek ve ambar kurulması için bina yapılmasını bekleye- cek vakit değildi. Şehrin merkezinde iskele, gümrük ve istasyon mevkileri- OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 169

ne yakın bir noktada ambar yapılmaya elverişli bir yer bulmak gerekiyordu. Soğukçeşme’de, saray içinde bulunan Alay [239] Köşkü binası bütün bu iste- nen şartları taşıdığı ve harap durumunun da mümkün mertebe süratle tamir edilmesinin mümkün olduğu dikkate alınarak geçici olarak asker yerleştiril- miş olan bu binanın Kızılay’a tahsis ettirilmesi Bâbıâli’den temenni edildi. Bâbıâli tarafından cemiyetin isteği kabul edilip Harbiye Nezâreti’ne tebligat yapıldı. Alay Köşkü binasındaki askerler derhal tahliye edilip bina Kızılay’a verildi. Cemiyetçe binanın keşfi yaptırılıp yeterince sağlam olduğu anlaşıldığından derhal gerekli tamirat yapıldı. Bir ambar memuru ve iki hademe tayin olunarak Ekim başlarında ambar açıldı. Alınan karar hükmüne göre her biri yüz yataklı dokuz hastane hazırlan- ması için acilen teşebbüslerde bulunuldu. Her gün çeşitli gereçler satın alınıp temin olunarak hastaneye sevk olunuyor, diğer taraftan hamiyet sahiplerinin hastaneler için ayni olarak bağışladıkları yatak, yorgan, çamaşır gibi her tür- den muhtelif eşya da ambara giriyordu. Birkaç gün içinde ambar hıncahınç doldu. Bu geniş işlemlerin bir memur ve iki hademe ile idare edilmesinin mümkün olamayacağı anlaşıldığından ambara geçici olarak muavinlerle birçok hademe ilâve edildiği gibi Alay Köş- kü binasının eşya ve gereçleri alamayacağı ortaya çıktığından köşk bitişiğin- deki yıkık binaların da süratle tamir edilerek ambara eklenmesi için gerekli teşebbüslerde bulunuldu. Ambar genişledi. Kızılay Genel Müdürü tarafından ambarda yapılan inceleme ve düzenle- meler sonucunda birinci ıslah kararları alındı. Giyecek, yatak [240] gereçleri, tedavi ilâç ve aletleri ve gıda maddeleri için ambar dört kısma ayrıldı ve her kısım için bir kâtip tayin edildi.

Hint Kızılayı Ömerli Hastanesi’nin sedyecileri 170 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Daha sonra ambar kayıt ve hesap işlemlerinin de güvenli bir usule bağlan- ması için Osmanlı Bankası’ndan özel olarak getirilen bir uzman tarafından ambarda gerekli incelemeler yapılarak ambarla merkez muhasebesi arasında cereyan edecek hesap işlemleri belirlenip defter ve bordro örnekleri düzen- lendi. Bu örnekler iç tüzük hazırlamakla görevli heyet tarafından incelenerek benimsendi. Mart 1913 senesinden itibaren ambar kayıt ve hesap işlemleri de yeni usul ile sağlam ve düzenli hale getirildi. Ancak ambarın yıkık binalar içinde, kısımlara ayrılamayacak [241] bir hâlde bulundukça tam anlamıyla düzene sokulmasının mümkün olamayacağı görüldü. Esasen şehir dışında kurulacak büyük ambarlardan başka şehir için- de işlem merkezlerine yakın bir mevkide daimî bir ambara ihtiyaç olduğu tec- rübeyle sabit olduğundan geçici olarak kullanılmakta olan Soğukçeşme’de, saray içinde bulunan Alay Köşkü binasının tarihî kıymetini bozmadan ve mimarı tarzını değiştirmeden mükemmel bir şekilde tamir edilerek Kızılay’a idare merkezi yapılması ve bitişiğindeki harap binaların yıktırılarak ambar inşası için bu yerin Kızılay’a bağışlanıp tahsis edilmesi, cemiyeti himaye etmesi övünç sebebi sayılıp şereflendiren Padişah Sultan Reşad’dan istirham edildi.

[242] Güney Afrika’da Durban Kızılay Heyeti: Ortada Yohannesburg Başşehbenderi Ohannes Bey, sağında Kızılay Heyeti Başkanı Davud Muhammed, sol tarafında N. D. Kodvel OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 171

Bu istirham ulu Padişah’ın nezdinde kabul gördü. Ambar yerinin belirlen- mesi ve sınırlarının çizilmesi için Başmâbeyinci beyefendinin başkanlığında Hazine-i Hümâyûn ve Müze-i Hümâyûn müdürleri, Belediye başkanı, Kızı- lay ikinci başkanı, Padişah baştabibi ve başmimar beyefendilerden oluşan bir komisyon teşkil edildi. Düzenlenen plan ve mazbata gereğince Alay Köşkü binasıyla bitişik harap binalar ve arsadan belirli yerlerin Kızılay’a verilmesi konusunda Padişah iradesi çıkmış, durum Bâbıâli’ye tebliğ edilerek kayıt iş- lemi yapılmıştır. *** Osmanlı Kızılay Cemiyeti için idare merkezi yapılmak üzere Alay Köşkü binasının mükemmel şekilde tamirinin yapılması kararlaştırılmıştır. Tamirat [243] binasının eski bölmeleri ve mimarî tarzı asla değiştirilmemek şartıyla yapılacak, köşk içinde Padişah’a mahsus olan Arz Odası, Kızılay Cemiyeti’ni lütfen ve cömertçe himayelerine almakla şereflendiren kudretli padişahı kabul edip ağırlayabilecek şekilde döşenip ayrılacak, diğer odalar ve sofalar Kı- zılay meclis ve kalem odaları tarzında kullanılacaktır. Saray içinde, Kızılay’a tahsis edilen binalar bitişiğinde Belediye tarafından geniş bir umumî bahçe yapılmasına başlanmış olduğundan şeref ve kıymeti pek çok artacak olan bu yere eski mimarî tarzında mükemmel şekilde yeniden tamir edilecek olan Alay Köşkü binası özel bir şeref ve güzellik katacaktır. Bu sebeple inşa edilecek ambarların da bu şerefi ihlâl etmeyecek şekilde düzenli ve sanat değeri olan binalar olması kararlaştırılmış ve inşaata başlanmış bu- lunmaktadır. Ambarların inşaatı tamamlanınca hastaneler için her türlü gereç kısım kısım sevk edilmeye hazır bir durumda bulundurulacak ve her sene yeniden ikişer yüz yataklık seyyar hastaneler hazırlanacak, Kızılay’ın hastane sermayesi artırılacak ve gerektiğinde her gereci mükemmel binlerce yataklık hastanelerin derhal icap eden noktalara sevk olunabilmesi için gerekli şartlar ta- mamlanacaktır. Kızılay Cemiyeti’nin ambarları en önemli kısmı olduğu için genel merkez binası bitişiğinde bir ambar kurmakla yetinilmeyerek Zeytinburnu’ndaki [244] geniş arsaya da büyük ana ambarlar inşa edilecektir. Anadolu içlerinde ve Arabistan’da uzak noktalara derhal yardım yetiştirilebilmesini sağlamak için icap eden bazı ordu ve vilâyet merkezlerinde de ambarlar inşa edilmesine çalışılacaktır. Yardım ve başarı Allah’tandır. 172 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[245] 12

KIZILAY’A SUNULAN TAKDİRLER

Osmanlı Kızılay Cemiyeti İdare Merkezi’ne gelen yazışmalar arasında cemiyetin hizmetlerini takdir eden bazı iltifatkâr cümlelerin bir şükran hatırası olmak üzere buraya nakli uygun görüldü. Eski Sadrazam Kâmil Paşa hazretleri tarafından 13 Kasım 1912 tarihinde yazılan değerlendirme: “İstanbul Üniversitesi Hastanesi’ndeki yaralıları ziyaretimde hepsini rahat bir halde bulduğuma ve yaralıların gerek beslenme ve gerek tedavileri konusunda görevli ve doktorlar tarafından özen gösterildiğine memnun oldum”. *** Avusturya büyükelçisinin eşi Madam La Marquis Pallaviçini hazretlerinden alınan 23 Kasım 1912 tarihli tezkireden: “Taşkışla Hastanesi’nde bulunan yaralılar için çamaşır verilmesi hakkın- daki talebimin kabul edilmesi konusunda gösterdiğiniz yardıma karşılık te- şekkürlerimi sunarım. Başkanlık ettiğim hayırseverlik kurumu, zavallı yaralılar için teselli vesilesi olabilecek özeni göstermek konusunda kusur etmeyecektir ve sizi temin edebilirim ki, bizzat tarafımdan da üstlenmiş olduğumuz [246] görevde başa- rımız için her türlü yardımın esirgenmemesine gayret edilecektir”.

Almanya Kızılhaçı tarafından Trablusgarp’a gönderilen sağlık heyeti ileri gelenlerinden olup orada ölen: Dr. Dükeştayn

*** OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 173

[247] Sadaret Müsteşarı Adil Beyefendi’nin 27 Ocak 1913 tarihli tezkiresinden: “Osmanlı askerlerinin sağlıklarının korunması için muhterdem Kızılay Cemiyeti tarafından bu şekilde de yapılan güzel yardımlardan dolayı Os- manlı milletinin naçiz bir ferdi sıfatıyla üzerime düşen teşekkür borcunun ödenmesine vesile yapıldı”. *** Harbiye Nezâreti’nden alınan 6 Şubat 1913 tarihli tezkireden: “Çanakkale’de 200 ve Gelibolu’da 100 yataklı birer hastane açıp hasta ka- bulüne başlandığından ve bundan başka askerî hastaneler için bir hayli ihtiyaç maddesi ve eşya bağışlandığından söz ederek Osmanlı Kızılay Cemiyeti’nin düzenli askerî kuvvetlere bu şekilde yapılan yardımlarının teşekkür ve takdire değer olduğu Kuvâ-yı Mürettebe Kumandanlığı’ndan bildirilmiş ve yapılan hizmetler takdire lâyık görülmüştür”. *** Akdeniz Boğazı Kuvâ-yı Mürettebe Komutanı Fahri Paşa’dan alınan 12 Nisan 1913 tarihli yazından: “Muhterem cemiyetinizin büyük masraflardan kaçınmayarak yaptıkla- rı her türlü insanî yardım Umum Kuvâ-yı Mürettebece fevkalâde teşekkürü gerektirdiği gibi Çanakkale ve Gelibolu’da [248] mükemmel şekilde açılmış olan hastanelerden gerek yaralı ve gerek hasta tedavisi bakımından çok büyük yararlar sağlayarak bu konuda adı geçen hastane müdürleri Tevfik, Rüşdü ve Rasim Ferid Beylerle yardımcılarının harcadıkları çaba ve gayretleri ger- çekten takdire değer görülmüştür. Şimdi de Menderes Müfrezesi’ne ayrıca bir seyyar hastane gönderilmesine izin verilmesinden son derece minnettar olunduğunun arzı vesilesiyle teşekkür ve saygılarımı sunarım”. *** Genel Karargâh Sahra Sıhhiye Umum Müfettişi General Hacı Emin Paşa hazretlerinden 14 Nisan 1913 tarihinde alınan yazıdan: “Son zamanlarda Çatalca Ordusu ve Akdeniz Boğazı Kuvâ-yı Mürettebesi Karargâhı’na teftiş için gittiğimde muhterem cemiyet tarafından Hadımköy, Ispartakule, Yeşilköy, Gelibolu, Çanakkale gibi yerlerde kurulmuş olan has- 174 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

taneleri de kontrol edip inceledim. Bu insanlık kurumlarında gördüğüm intizam, temizlik ve görev aşkı cidden en zor beğenenlerin bile takdir ve teşek- kürlerini alacak mükemmel bir seviyededir. Bu hastanelere kabul edilmiş olan hastaların istirahatlarını sağlayacak her türlü tedbir alınarak gayet rahat bir şekilde gıda ve giyim ihtiyaçlarının karşılandıklarını memnuniyetle görerek müteşekkir ve müftehir olduğumu arz etmeği vicdanî bir görev bilmekteyim. Yaralı ve hasta nakli için birçok masraflarla donatılıp düzenlenen Cambridge Vapuru’nda bizzat seyahat ederek gördüğüm [249] mükemmeliyet ve temizlik de ayrıca teşekküre değer olağanüstü bir düzeydedir. İki seneden az bir zaman içinde yeniden hayat bularcasına tekrar kurulan bu ulvî insanlıksever cemiyetin muhterem ve asil Osmanlı ordu ve milletine tam bir alçakgönüllülükle yapmayı başardığı seçkin hizmetler kendisinin nasıl muktedir ve görevinin önemini gerçekten bilen namuslu ellerle idare edilmekte olduğuna ışık saçan bir delildir. İnsanlığın şefkat ve merhametinin en parlak ışığının özü saydı- ğım bu değerli cemiyetin savaşın başlangıcından beri çeşitli şekillerde göste- rilen teşekküre değer gayret ve çabalarına karşı kalbî şükranlarımı sunarım”. *** Sadrazam ve Harbiye Nâzırı Mahmud Şevket Paşa hazretlerinden alınan 14 Nisan 1913 tarihli tezkireden: “Osmanlı Kızılay Cemiyeti’nin bu savaşta gösterdiği vatansever hizmetler, yaralı asker ve hastaların tedavileri konusunda askeriyeye yaptığı insanî yardımlar her türlü takdirin üstünde olduğundan sürmekte olan çalışma ve hizmetlerinden dolayı hususî takdir ve teşekkürleri sunarım”. *** Sol Cenah Onuncu Kolordu Kumandanı General Hurşid Paşa hazretlerinden alınan 20 Nisan 1913 tarihli yazıdan: “Onuncu Kolordu Gelibolu, Çanakkale ve Ayastefanos’ta bulunduğu [250] esnada görev gereği mevcut sağlık kurumlarını teftişimde tabii olarak Osmanlı Kızılay Hastanelerini de gördüm. Bunların genel durumu hakkında [251] tenkit ve sorgulanmaya değer bir şey göremedim. Sağlıkla ilgili görevlerin de pek yolunda yürüdüğünü öğ- rendim. Hastaneler tamamen yaralı ve hastalarla dolmuştu. Onlar da memnuniyet ve hoşnutluklarını ifade ediyorlardı. Doğrusu bu hastaneleri tahmin ve düşündüğümün üstünde buldum. Devam etmekte olan sıkıntıda Osmanlı OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 175

Kızılayı beklenen ve ümit edilenin çok üzerinde hizmet etti ve etmektedir. Kuruluş ve tesis edilmesinden beklenilen hayırlı maksadı hakkıyla yerine getirebildiğini ispat etti. Görevi, doğrudan doğruya orduya hizmet etmekten ibaret olan bu yüce kurumun ilerlemesi için çalışmak bütün Osmanlılara farzdır. Kızılay’ın çalışması yalnız asker olan yaralı ve hastalara bakmakla kalmayarak göç etmeye mecbur olup sefalete düşen binlerce felâketzedeye de yardım elini uzatmış ve onlara karşı insanlık görevini yapmış ve yapmakta ol- duğunu şükranla işitmekteyim. Binaenaleyh bu ulvî cemiyetin kurucularıyla şubelerinin idaresini yürüten saygın kişilere, bu muhterem cemiyete çeşitli şekillerde yardım eden Osmanlı ve uzak diyarlarda bulunan din kardeşleri- miz ile yabancı ülkelerden yardım eden insanlıksever gayretli zatlara teşekkür etmeyi ve çeşitli unsurlara mensup hanımlarımızın hayırlı hizmetlerini takdir ve yüceltmeyi borç sayarak gelecek için daha büyük hizmetler yapmaya hazır olmaları için gerekli sebeplerin tamamlanmasına çaba harcamalarını rica ile her konuda hayırla başarılı olmalarını Cenab-ı Hak’tan niyaz ederim”.

Almanya Kızılhaçı tarafından Trablusgarp’a gönderilen sağlık heyeti önde gelenlerin olup orada ölen: Dr. Şutse

*** Çatalca Ordusu Sıhhiye Müfettişi Tuğgeneral Dr. İbrahim Abdüsselâm Paşa’nın teftişleri üzerine Hadımköy’den yazdığı 25 Nisan 1913 tarihli tezkireden: [252] “Balkan Savaşı süresince Osmanlı Kızılay Cemiyeti hastanelerinin gerek yaralı ve gerek Mütâreke günlerinde çeşitli hastalıklara yakalanan has- taların tedavisi şeklinde yardımlarından edilen istifade çok büyüktür. Özel- 176 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

likle çalışanlarının güzel bir şekilde seçilmesinden dolayı hastanelerinizdeki düzen gerçekten örnek olacak düzeyde çok yüce olduğunu teşekkür maka- mında arz etmekle iftihar ederim”. *** Şişli Karakolu’nda kurulan hastanede yaralı ve hasta Osmanlı askerlerini tedavi eden İngiliz doktorlarından Dr. Klimov’un yazdığı 26 Nisan 1913 tarihli tezkireden: “Üstlendiğim görev işte son buldu! Vatanları için ıstırap çeken askerlere küçük bir hizmet yapmış isem bundan memnuniyet duyarım. Bu mert insanlar için birkaç söz söylememe müsaade ediniz: Beş buçuk ay zarfında iki yüz kadar asker tedavi ettik. Bu iki yüz askerin hiçbirinden, hiçbir defa şikâyet edilecek bir hâl ve hareket içinde olduğunu görmedik. Aksine, hepsi sağlık heyeti üyelerimizin olağanüstü takdir ve sevgisini kazanan bir edep ve terbiye gösterdiler. Kendileriyle aramızda geçen münasebetlerimizden sonsuza kadar pek tatlı ve samimi anılar saklayacağız…”

[253] Ispartakule Kızılay Hastanesi Ortada Baştabip Aziz Bey

*** Güzel Sanatlar Okulu’nda kurulan hastanede ve Kalikratya’da yaralı ve hasta Osmanlı askerlerinin tedavileri için insanî hizmetler yapmış olan İngi- liz Kızılhaç Sağlık Heyeti Başkanı ve eski Adana Konsolosu Mösyö Wily’den alınan 26 Nisan 1913 tarihli tezkireden: OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 177

[254] “Bahse girişmezden evvel Osmanlı Kızılay Cemiyeti İkinci Baş- kanı Besim Ömer Paşa hazretleriyle diğer Kızılay görevlilerine, bin bir türlü meşgaleleri arasında bizim yerleştirilmemiz ve hizmet edebilmemiz için gös- terdikleri yardımlardan dolayı en sıcak ve samimi teşekkürlerimi sunmama müsaade buyurulmasını rica ederim. İngiliz Kızılhaç Cemiyeti için bir hemşire mesabesinde olan Osmanlı Kı- zılay Cemiyeti ile el ele çalışmak büyük bir memnuniyet vermiştir… İstanbul’u gerçekten büyük bir üzüntüyle terk ediyor ve tedavi ettiğimiz Osmanlı askeri için büyük bir takdir taşıyoruz. O Osmanlı askerini ki, tanı- yıp da sevmemek mümkün değildir”. *** Başkumandan Vekili İzzet Paşa hazretlerinden alınan 13 Mayıs 1913 tarihli tezkire: “Son savaş sırasında muhterem Osmanlı Kızılay Cemiyeti tarafından ordu hareket merkezlerinin çeşitli yerlerinde ve İstanbul’da kurulan birçok hastanede gazi, yaralı vs. hasta askerlerin tedavi, istirahat ve gerektiğinde mükemmel operasyonları konusunda fedakârca hizmetlerde bulunulmuştur. Ayrıca askeriye tarafından yapılan diğer müracaatlarda da her türlü yardım ve insanî çalışmanın yürütülüp yerine ulaştırılmasına çaba gösterilmiştir. Kı- zılay hastanelerinden ordu ve [255] kurumları karşılıklı olarak birbirlerin- den yararlandıkları ordu ve Kızılay hastanelerini gezip teftiş eden Emin Paşa hazretlerinin açıklamalarından da anlaşılmıştır. Bu konuların hatırlanmasıy- la ordu adına samimi hislerimi açıklamayı özel bir görev bilir ve Osmanlı Kızılayı’nın ilerlemesi temennileriyle başkan olarak yüce şahsınıza bilhassa teşekkürler ederim”.

[256] Kızılay Ispartakule Hastanesi 178 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[257] 13

TEŞKİLÂT

Kurucu Üyeler – Genel Merkez – İdare Heyeti – Tahrirat Kalemi – Muhasebe – Vezne – Ambar

20 Nisan 1911 tarihinde Tokatlıyan Oteli salonunda birinci genel kurul toplantısını yapan yüz kurucu üye:

Kabine üyelerinden: Mahmud Şevket Paşa Sadrazam Said Paşa Eski Sadrazam Hüseyin Hilmi Paşa “ “ İbrahim Hakkı Paşa “ “ Gazi Ahmed Muhtar Paşa “ “ Ferid Paşa “ “ Musa Kâzım Efendi Eski Şeyhülislâm Prens Said Paşa Hariciye Nâzırı Hayri Bey Evkaf Nâzırı Besarya Efendi Nafia Nâzırı Necmeddin Molla Bey Eski Adliye Nâzırı Rıfat Paşa Eski Hariciye Nâzırı Talat Bey Eski Dahiliye Nâzırı Halil Bey Eski Dahiliye Nâzırı Cavid Bey Eski Nafia Nâzırı İsmail Hakkı Bey Eski Maarif Nâzırı [258] Mahmud Muhtar Paşa Eski Bahriye Nâzırı Eski Orman ve Maâdin ve Ziraat Mavrokordato Efendi Nâzırı Noradonkyan Efendi Eski Hariciye Nâzırı Nail Bey Eski Maliye Nâzırı Hallacyan Efendi Eski Nafia Nâzırı Mehmed Şerif Paşa Eski Maarif Nâzırı

Senato üyelerinden:

Bahur Efendi, Damat Ferid Paşa, Süleyman Bostanî Efendi, Seyyid Ab- dülkadir Efendi OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 179

Milletvekillerinden:

Arslan Bey, Artas Efendi, Cahid Bey, Dalçef Efendi, Rıza Sulh Bey, Ruhi el-Halidî Bey, Zohrab Efendi, Abdurrahman Bey, Ömer Şevki Bey, Ferahî Efendi, Midhat Şükrü Bey, Dr. Mişe Efendi

Şura-yı Devlet’ten:

Baha Bey, Salim Bey, Mustafa Reşid Bey, Yahya Bey, Stefanaki Bey, Baş- muavin Mehmed Bahaeddin Bey

Dinî cemaat liderlerinden:

Ermeni Patrik Kaymakamı Mangoni Efendi, Ermeni Katolik Patriği Ter- ziyan Boğoz Efendi, Hahambaşı Hayim Naum Efendi, Bulgar Eksarhı Yosif Efendi

Hanedan eşrafından:

Prens Abbas Paşa

Askeriyeden:

Harbiye Müsteşarı Fuad Paşa, Prens Aziz Paşa, Tuğgeneral Nazif Paşa, Albay Muhyiddin Bey, Kaymakam Faik Bey

[259] Ispartakule Hastanesi’nde iki katlı çadırlar Sağda, baş tarafta duran Baştabip Aziz Bey 180 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Bahriye’den:

Bahriye Müsteşarı Rüstem Paşa, Dr. Fikri Paşa

[260] Mülkiye’den:

Eski İstanbul Belediye Başkanı Subhi Bey, eski Hüdavendigâr Valisi Azmi Bey, Maarif Müsteşarı Salih Zeki Bey, Sıhhiye Tercüme Kalemi Müdürü Münir Nigâr Bey, Evkaf Nezâreti İnşaat Genel Müdürü Mimar Kemaleddin Bey

İtibarlı tüccarlardan:

Yağcı Şefik Bey, Karakaş Macid Efendi, Kemal Ömer Bey, Kamhi Efendi

Basın mensuplarından:

İkdâm Müdürü Cevdet Bey, yazarlardan Celâl Nuri Bey, Hüseyin Kâzım Bey, Safvetî Ziya Bey, Diran Kelekyan Efendi, Abdullah Zühdü Bey

Doktorlardan:

Ahmed Nureddin Bey, Abidin Bey, Cemil Paşa, Adnan Bey, Celâl Muh- tar Bey, Hâzım Paşa, Hayri Bey, Kilisli Rıfat Bey, Ziya Nuri Bey, Âkil Muh- tar Bey, Kanu Paşa, Fuad Bey, Kerim Sebatî Bey, Lambiki Paşa, Mazhar Paşa, Muhyiddin Bey

Eczacı:

Edhem Pertev Bey

Kızılay eski üyelerinden:

Della Suda Faik Paşa -vefât etmiştir-, Halim Paşa, Ahmed Ragıb Bey, Sıhhiye Dairesi Tahrirat Müdürü Haydar Bey, Sıhhiye Dairesi Evrak Mü- dürü Galip Bey OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 181

Yeni tüzüğü düzenleyen komisyon:

Dr. Esad Bey, Dr. Besim Ömer Bey, Askerî Tıbbiye Mektebi Müdürü [261] Dr. Ali Galip Bey, Dr. Bahaeddin Şakir Bey, Hariciye Siyasî İşler Ge- nel Müdürü Salih Bey, Deniz Albaylığından emekli Tabip Mehmed Ali Bey, Dr. Kasım İzzeddin Bey *** Nisan 1912 tarihinde yapılan kongrede kura ile çıkarılan, istifa eden ve devam edemeyenlerin yerlerine yeniden üye seçilerek meydana gelen genel merkez heyeti

Sıhhiye İkinci Müdürü ve Tıp Fakültesi’nde Esad Bey Göz Hastalıkları Hocası İsmail Besim Paşa Askerî Sıhhiye Başkanı Besarya Efendi Nâfia Nâzırı Sıhhiye Genel Müdürü ve Tıp Fakültesi’nde Besim Ömer Bey Doğum Kliniği Hocası Bahaeddin Şakir Bey Tıp Fakültesi’nde Tıp Kanunu Hocası Tıp Fakültesi’nde Frengi ve Cildiye Kliniği Celâleddin Muhtar Bey Hocası Hâmid Bey Osmanlı Bankası İdare Meclisi Üyesi Hakkı Şinasi Bey Bahriye Merkez Hastanesi Baştabibi Haydar Bey Sıhhiye Büyük Meclisi Tahrirat Müdürü Hüsnü Paşa Eski Bahriye Nâzırı Hüseyin Hilmi Paşa Eski Sadrazam, ayândan, Viyana Büyükelçisi Diran Kelekyan Efendi Sabah Gazetesi Başyazarı Rıfat Bey Sıhhiye Büyük Meclisi Üyesi Ziya Nuri Bey Tıp Fakültesi Başkanı ve Kulak Kliniği Hocası Talat Bey Eski Dâhiliye Nâzırı Abidin Bey Askerî Sıhhiye İkinci Şube Müdürü Sıhhiye Büyük Meclisi Üyesi, Tıp Âkil Muhtar Bey Fakültesi’nde Fenn-i Tedavi Hocası Tıp Fakültesi’nde Dâhiliye Kliniği Hoca Adnan Bey Muavini Azmi Bey Hüdavendigâr Eski Valisi [263] Ali Galib Bey Askerî Tıbbiye Müdürü Avni Paşa Emekli Erkân-ı Harbiye Generali Kasım İzzeddin Bey Eski Genel Sıhhiye Müfettişi Kamhi Efendi Banker Keresteciyan Efendi Osmanlı Bankası müdürlerinden 182 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Kemal Ömer Bey Tüccar Lambiki Paşa Askerî Sıhhiye İkinci Başkanı Mavrokordato Efendi Ayândan Mehmed Ali Bey Emekli Tabip Albay Nazif Paşa Tuğgeneral Yosef Razi Bey Şura-yı Devlet Üyesi

[262] Kızılay Hadımköy Hastanesi Ortada Baştabip Burhaneddin Bey

*** İdare Heyeti

Hüseyin Hilmi Paşa Birinci Başkan Eski sadrazam, ayândan hazretleri İkinci Başkan Besim Ömer Bey Sıhhiye Genel Müdürü Sıhhiye Büyük Meclisi “ “ Âkil Muhtar Bey Üyesi Genel Müfettiş Mehmed Ali Bey Emekli Tabip Albay Sıhhiye Büyük Meclisi Başkâtip Rıfat Bey Üyesi Osmanlı Bankası Veznedar Keresteciyan Efendi müdürlerinden Muhasebeci Kemal Ömer Bey İtibarlı tüccarlardan *** OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 183

Tergib ve Teşvik Encümeni

Dr. Hakkı Şinasi Bey Diran Kelekyan Efendi *** [264] Maliye Encümeni

Ruhi el-Halidî Bey Kamhi Efendi Rasim Paşa *** Fen ve İntihâb-ı Memurîn Encümeni

Della Suda Faik Paşa -vefât etmiştir- Dr. Lambiki Paşa Dr. Abidin Bey Dr. Ali Galib Bey Doktor Adnan Bey Dr. Besim Ömer Bey Dr. Esad Bey Dr. Âkil Muhtar Bey Dr. Kasım İzzeddin Bey Dr. Kerim Sebatî Bey Tuğgeneral Nazif Paşa Mühendis Asadoryan Efendi *** Hanımlar Genel Merkez Heyeti

Prenses Nimet Muhtar Mahmud Muhtar Paşa hanımı Hanımefendi Ayşe Hanımefendi Ziya Paşa hanımı Madam Dr. Zoiros Paşa Ayandan Ahmed Rıza Bey’in kız Selma Hanımefendi kardeşi Fatma Aliye Hanımefendi General Faik Paşa hanımı Sadiye Hanımefendi Müze Müdürü Halil Bey hanımı 184 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[265] Hadımköy Kızılay Hastanesi

Düyûn-ı Umumiye Mektûpçusu Leyla Hanımefendi Vahîd Bey hanımı Madam Diran Kelekyan Efendi [266] Madam Ohannes Kuyumcuyan Paşa Madam Yosef Razi Bey Madam Panciri Bey Merhum Ziya Bey kızı Veli Bey Nezihe Zeyneb Hanımefendi hanımı Teşrifat Müdürü İsmail Cenani Bey Seniye Havva Hanımefendi hanımı Melek Hanımefendi Merhum Sami Paşa kızı Melek Hanımefendi Mısırlı Hüsnü Bey hanımı Safvet Hanımefendi Râsih Bey hanımı Macide Hanımefendi Ömer Besim Bey hanımı Mihrimah Hanımefendi Basri Bey hanımı Sabiha Galib Hanımefendi Dr. Ali Galib Bey hanımı Madam Dr. Âkil Muhtar Bey Erkân-ı Harbiye Albayı Halil Bey Seniye Hanımefendi hanımı Feyziye Hanımefendi Ferid Paşa kızı Leyla Hanımefendi Merhum Sırrı Paşa hanımı Merhum İbrahim Paşa kızı ve Sabiha Hanımefendi Hakkı Bey hanımı Fethiye Hanımefendi Reşid Bey hanımı Naile Hamdi Hanımefendi Merhum Hamdi Bey hanımı Madam Astine Gümüşgerdan Efendi Madam Asadoryan Efendi Madam Manuk Azaryan Efendi Remize Hanımefendi Cemal Bey hanımı *** OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 185

Kızılay Kadınlar Merkezi İdare Heyeti

Prenses Nimet Muhtar Mahmud Muhtar Paşa Birinci Başkan Hanımefendi hazretlerinin hanımı Ayşe Hanımefendi Ziya Paşa hanımı İkinci Başkan Madam Zoiros Paşa Dr. Zoiros Paşa hanımı İkinci Başkan Ayândan Ahmed Rıza [267] Selma Hanımefendi Başkâtibe Bey’in kız kardeşi Fatma Aliye Hanımefendi Faik Paşa hanımı Kâtibe Müze Müdürü Halil Sadiye Hanımefendi Kâtibe Bey hanımı Düyûn-ı Umumiye Fransızca Leyla Hanımefendi Mektupçusu Vahîd Bey Kâtibe hanımı Diran Kelekyan Madam Naumi Kelekyan İngilizce Kâtibe Efendi’nin eşi Cebel-i Lübnan Mutasarrıfı Ohannes Madam Kuyumcuyan Paşa Veznedar Kuyumcuyan Paşa’nın eşi İsmet Hanım Yosef Razi Bey eşi Üye Madam Panciri Üye Nezihe Zeyneb Merhum Ziya Paşa kızı Kâtibe ve Hanımefendi ve Veli Bey hanımı Muhasebeci *** İdare Merkezi Tahrirat Kalemi

Kâtip Kâzım Bey Sorbonne Üniversitesi mezunu Evrak Memuru Safvet Bey Sorbonne Üniversitesi mezunu Avram Galanti Mütercim Efendi Mübeyyiz Muhtar Bey Savaş dolayısıyla geçici olarak “ Nâfi Mücib Bey “ Sami Bey

Muhasebe Kalemi

Muhasebe Memuru Avram Efendi Vezne Memuru Celâl Fuad Bey [268] Tahsilât Bedri Nedim Bey Memuru Savaş dolayısıyla geçici Muhasebe Kâtibi Subhi Bey olarak “ “ Yakub Salih Bey “ “ Nâzım Naci Bey 186 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Ambar

Memur Fuad Bey Eczacı Hamdi Bey Kâtip Recai Bey Savaş “ Mehmed Salih Efendi dolayısıyla Gümrük Memuru Hayreddin Bey geçici olarak Eczacı Muavini Ali Efendi Erzak ve Müteferrika Şubesi Muhtar Bey Memuru Savaş Çamaşır Şubesi Memuru Aziz Efendi dolayısıyla “ “ “ İbrahim Efendi geçici olarak Mukayyid Hüsnü Efendi

Diğer Muhtelif ve Geçici Memurlar

Esirler Komisyonu Kâtibi Faik Sabri Bey “ “ “ Mâcid Bey Muhacirler Memuru Hakkı Bey “ “ Haydar Bey “ “ Hakkı Bey “ “ Osman Bey

[269] Padişah hazretleri tarafından kurulan hastanenin sağlık heyeti: Ortada Padişah Baştabibi Hayri Beyefendi hazretleri OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 187

[270] Kızılay Merkez ve Şubeleri

Son iki sene zarfında Osmanlı Kızılay Cemiyeti Genel Merkezi tam bir ciddiyetle faaliyet göstermiş, Trablusgarp ve Balkan Savaşları sırasında önemli başarılar göstermiş ise de vilâyetlerde merkez ve şubeler teşkilâtı he- nüz memnuniyet verici bir seviyeye ulaşamamıştır. Vilâyetlerde merkezler, sancak ve kazalarda şubeler teşkilâtının hangi şartlar içinde yürütüleceği ve bu merkez ve şubelerin ne şekilde görev ya- pacakları hakkında açık bir tüzük hazırlanmamış olması bu başarısızlığın başlıca etkenlerinden olduğu dikkate alınarak son toplanan 1913 senesi Genel Meclisi tarafından bu konuda bir tüzük hazırlanıp tamamlanmıştır. Bu sene zarfında merkez ve şubeler teşkilâtıyla ciddi şekilde ilgilenilmesi kararlaştı- rılmış olduğundan başarılar elde edilebilmesi ümit edilmektedir. Hâl-i hazırda Osmanlı ülkesinde mevcut Kızılay Cemiyeti merkez ve şu- beleri hakkında yerlerinden alınan bilgi aşağıdaki şekildedir:

İzmir Merkezi

28 Ekim 1911 tarihinde kurulmuştur. Başkan Yusuf Latif Efendi İkinci Başkan Dr. Mustafa Enver Bey [271] Veznedar Hacı Mustafa Başyek Efendi Kâtip Diyojen Kassab Efendi Üye Ali Nazmi Bey “ Evliyazâde Refik Bey “ Diran Aşnan Efendi “ Dr. Şükrü Bey “ Dr. Şahab Sıdkı Efendi “ Dr. Yovanoviç Efendi “ Nikolaki Çörekçioğlu Efendi “ Mordehay Levi Efendi Çalışan üye miktarı: 75 Toplanan yardımlar: 3.525 Osmanlı lirası Merkeze gönderilen: 3.358 Osmanlı lirası Sandık mevcudu: 166 lira *** 188 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Bursa Merkezi

9 Kasım 1912 tarihinde kurulmuştur. Birinci Başkan Osman Nuri Bey Avukat İkinci Başkan Celâleddin Bey Vilâyet Sıhhiye Müfettişi Veznedar Hamdi Bey Ziraat Müfettişi Kâtip Muhyiddin Baha Bey Avukat Vilâyet Mekteb-i Sultanî Üye Sâmi Bey Müdürü “ Haydar Bey Ziraat Müdürü Şişmanyan Karnik “ Vilayet İdare Meclisi Üyesi Efendi “ Melkest Efendi Hastane Operatörü [272] Üye Hacı Sabri Efendi Eşraftan “ Şükrü Bey Mülkiye Eczacısı “ Zarbih Efendi Avukat [273] Bugüne kadar toplanan yardımlar: 26.003 kuruş Merkeze gönderilen: 25.035 kuruş Sandık mevcudu: 968 kuruş

Kızılay Gelibolu Seyyar Hastanesi sedyeci eğitimi

Hanya Merkezi

16 Şubat 1911 tarihinde kurulmuştur. Şemsi Dedezâde Mehmed Şemseddin Birinci başkan Efendi İkinci Başkan Bedri Beyzâde İbrahim Etem Bey OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 189

Veznedar Salih Ağazâde Beliğ Bey Veznedar Muavini Salih Ağazâde Akif Bey Kâtip Tahmiscizâde Mehmed Mâcid Bey Üye Alıyotuzâde Mustafa Tevfik Bey “ Arnavudoğlu İbrahim Fevzi Efendi “ Cemalî Efendizâde Mehmed Zihni Bey “ Derviş Beyzâde Kadri Bey “ Kavalarzâde Ali Bey “ Demircizâde Ahmed Mercan Efendi “ Lülüzzâde Ali Nizamî Bey Çalışan üye miktarı: 23 Yardımcı üye miktarı: 37 Bugüne kadar toplanan yardımlar: 14.966 kuruş Merkeze gönderilen: 14.966 kuruş

[174] Osmanlı Kızılay Cemiyeti’nin yaralı ve hasta nakline mahsus Cambridge Vapuru

Trabzon Merkezi

Aralık 1911’de kurulmuştur. Alınan yazıda idare heyeti hakkında bilgi yoktur.

Yardımcı üye miktarı: 400 Bugüne kadar toplanan yardımlar: 74.300 kuruş Merkeze gönderilen: 73.936 kuruş *** 190 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[275] Adalar Şubesi

9 Ekim 1912 tarihinde kurulmuştur. Başkan Prens Abbas Halim Paşa hazretleri İkinci Başkan ve Veznedar Tahir Feyzi Bey Kâtip İsmail Hakkı Bey Üye Cafer Bey Bakteriyolog “ Leon Demircibaşıyan Efendi İtibarlı tüccarlardan “ Anastas Sıdkı Efendi Belediye eski Başkanı “ Karabet Seferyan Efendi İtibarlı tüccarlardan “ Petraki Kalfaoğlu Efendi Diş Doktoru Çalışan üye miktarı: 178 Yardımcı üye miktarı: 150 Bugüne kadar toplanan yardımlar: 76.108 kuruş Merkeze gönderilen: 67.219 kuruş Sandık mevcudu: 4.589 kuruş (Heybeliada’da kurulmuş olan prevantoryum masraflarına karşılık) 5.000 kuruş (Bedelleri henüz tahsil edilmeyen para) *** Ayastefanos-Bakırköy Kadınlar Şubesi

24 Haziran 1912 tarihinde kurulmuştur.

Başkan Fatma Râziye Hanımefendi Zeyneb Hanım, Adeviye Hanım, Melek Hanım, Hürmüz [276] Üye Hanım, Kerime Hanım, Madam İstavri, Kâzıme Melek Hanım Çalışan üye Ayastefanos’ta 76, Bakırköy’de 43 119 Yardımcı üye Ayastefanos’ta 66, Bakırköy’de 75 141 Bugüne kadar toplanan yardımlar: 22.117 kuruş Merkeze gönderilen: 22.117 kuruş *** Kadıköy Şubesi

14 Mart 1912 tarihinde kurulmuştur.

Fahrî Başkan Şehzâde devletli necâbetli Salahaddin Efendi hazretleri Ayândan, Maliye eski Başkan Nail Beyefendi hazretleri Nâzırı Veznedar Hoşyan Efendi Diş Doktoru Kâtip Tevfik Âmir Bey Belediye eski Yardımcısı OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 191

Dr. Operatör Fuad Süreyya Üye Paşa Emekli Maliye Meclisi “ Cemil Paşa Üyesi “ Salah Cimcöz Bey “ Dr. Arif Paşa Moralızâde Salâhaddin “ Âlî Bey Çalışan üye miktarı: 15 Yardımcı üye miktarı: 55 Bugüne kadar toplanan yardımlar: 7.463 kuruş Merkeze gönderilen: 5.368 kuruş Sandık mevcudu: 2.094 *** [277] Erenköy ve Göztepe Şubesi

20 Ekim 1912 tarihinde kurulmuştur.

Başkan Ziya Paşa Eski Dâhiliye Nâzırı İkinci Başkan Memduh Bey Adliye Eski Nâzırı Veznedar Behçet Bey Emekli Levazımat Mümeyyizi Lağvedilmiş olan Maliye Meclisi Kâtip Hacı Nuri Bey Üyesi Üye Mecid Bey Eski Bağdat Valisi “ Hafız Hüseyin Paşa Emekli Deniz Tuğgenerali “ İshak Cevdet Paşa Emekli General Şura-yı Devlet Temyiz Dairesi “ Hacı Aziz Bey Üyesi “ Emrullah Efendi Belediye eski Mektupçusu Orman ve Maâdin Meclis “ Ramiz Bey Başkanlığı’ndan emekli “ Gâlib Paşa Emekli Topçu Tuğgenerali “ Tevfik Bey Emekli Dâhiliye Muhasebecisi “ Gavadis Efendi Kösele tüccarları “ Karakin Efendi Erenköy’de eczacı Çalışan üye miktarı: 44 Yardımcı üye miktarı: 161 Kuruluş tarihinden sene sonuna kadar toplanan yardımlar: 14.394 kuruş Merkeze gönderilen: 14.168 kuruş 192 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[278] Cambridge Vapuru Sağlık Heyeti ve İdaresi

Kütahya Şubesi

14 Aralık 1912 tarihinde kurulmuştur. Abdülfettah Efendizâde, Başkan Ahmed Hulusi Efendi müderrislerden [279] Veznedar Nuri Efendi Ispartalızâde, eşraftan Kâtip Bekir Bey Germiyanzâde, eşraftan Üye Hafız Hasan Efendi Mazlumzâde, eşraftan “ Ali Bey Germiyanzâde, eşraftan “ Rüşdü Bey Germiyanzâde, eşraftan “ Said Efendi Necib Efendizâde, eşraftan “ Ümran Bey Hocazâde, eşraftan Bugüne kadar merkeze gönderilen: 14.290 kuruş *** İznik Şubesi

31 Ekim 1912 tarihinde kurulmuştur.

Başkan Şeyh Esad Efendi Eşref-i Rumî Dergâhı Postnişini Üye Ömer Efendi Belediye Başkanı “ İsmail Hakkı Efendi Düyûn-ı Umumiye Memuru “ Halil İbrahim Efendi Eşraftan “ Ömer Lütfi Efendi “ “ Ali Osman Efendi “ OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 193

“ Mahmud Efendi “ “ Safer Bey Reji Memuru Yardımcı üye miktarı: 52 Merkeze gönderilen: 2.319 kuruş *** [280] Bodrum Şubesi

26 Ekim 1912 tarihinde kurulmuştur.

Başkan Safvet Adil Bey Belediye Tabibi Üye Faik Bey Rüsûmât Muayene Memuru “ Markar Efendi Belediye Eczacısı “ Avni Efendi Şakir Efendizâde Ziraat Bankası’nda memur “ İbrahim Efendi yardımcısı “ Rıfat Bey Mal Müdürü “ Ahmed Hamdi Efendi Sarıağaoğulları’ndan Kâtip Ahmed Efendi Tahrirat Kâtibi Bugüne kadar toplanan yardımlar: 5.245 kuruş Merkeze gönderilen: 5.245 kuruş *** Gemlik Şubesi

1911 senesinde kurulmuştur. Belde Müftüsü el-Hâc Başkan Mehmed Vasfi Efendi Üye Yorgancızâde Kâmil Bey Kereste tüccarı “ İbrahim Hilmi Efendi Zeytin tüccarı “ Ahmed Kemal Efendi Eski Orman Memuru “ Andriko Efendi Tüccar “ Corci Efendi Belediye Başkanı Bugüne kadar toplanan yardımlar: 4.740 kuruş Merkeze gönderilen: 4.740 kuruş *** 194 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[281] Maçka Kazası Şubesi

26 Mart 1912 tarihinde kurulmuştur.

Başkan Hasan Hilmi Efendi Kaza Nâibi Çalışan Üye Mehmed Lütfi Efendi Nüfus Memuru Yardımcı üye miktarı: 426 Bugüne kadar toplanan yardımlar: 18.726 kuruş Merkeze gönderilen: 18.726 kuruş *** Atina Kazası Şubesi

14 Mart 1912 tarihinde kurulmuştur. Başkan Basezâde Sabit Efendi Veznedar Ahmed Fahri Efendi Ziraat Bankası Memuru Kâtib Sayfzâde Osman Efendi Üye Telâturzâde Fevzi Efendi “ Mustafa Efendi Liman Başkanı “ Basezâde Arif Efendi “ Sadeddin Efendi Belediye Tabibi “ Dr. Atnasyadis Efendi Çalışan üye miktarı: 53 Yardımcı üye miktarı: 85 1912 senesi zarfında toplanan yardımlar: 9.298 kuruş Merkeze gönderilen: 9.000 kuruş

[282] Kızıldeniz Mısır Kızılay Cemiyeti’nin hastane vapuru sağlık heyeti ve mürettebatı OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 195

[283] Yabancı Ülkelerde Osmanlı Kızılay Merkezleri

Bazı Avrupa başkentlerindeki Osmanlı vatandaşları taraflarından Os- manlı Kızılay Cemiyeti’ne yardım etmek için kurulmuş yardım komisyonları bulunduğu gibi İslam ülkelerinde tesis edilmiş birçok Kızılay Cemiyeti de vardır. Bunlar gerek Trablusgarp Savaşı sırasında gerekse Balkan Savaşı’nda Osmanlı Kızılay Cemiyeti’ne çok büyük insanî yardımlar göstermişlerdir. Bu konuda en başta Hindistan Kızılay Cemiyetleri olmak üzere Mısır, Güney Afrika, Bosna ve Hersek Kızılay merkezlerinin gösterdikleri kardeşlik eseri ve insanlıkperver şefkat ve cömertlikleri büyük bir takdir ve şükranla hatırlamak ve Paris Büyükelçisi Rıfat Paşa hazretlerinin muhterem eşleri ta- rafından ortaya konulan yüksek hamiyet ile Paris şubesinin gösterdiği başarı- lara teşekkürler etmek gerekir. Bu merkezlerin teşkilâtı hakkında bu yıllığa konulmak üzere bilgi vermesi için her tarafa durum bildirilerek temennilerde bulunulmuş ise de yalnız Bosna’dan cevap alınabilmiştir ki, aşağıdaki şekilde özetliyoruz: Bosna’da Osmanlı Kızılay Cemiyeti Nizamnamesi’nde belirtildiği gibi üye kaydı ve bir merkez seçip tayin etmek usulü geçerli olmayıp sadece Osmanlı Hükümeti savaş halinde bulunduğu zamanlar yardım toplamak için komisyonlar oluşur. [284] Trablusgarp Savaşı sırasında yalnız Saraybosna’da kurulmuş olan Kızılay Cemiyeti tarafından şimdiye değin 300 bin kron (15 bin lira) kadar yardım toplanmış, İstanbul’da Kızılay Merkezi’ne gönderilmiş olduğu gibi Balkan Savaşı esnasında da derhal encümenler teşkil edildi. Bosnasaray şeh- rinde meydana getirilen Kızılay Encümeni muhterem erkânı şunlardır:

Başkan Hacı Salih Efendi Kâtip Siraczâde Mehmed Tayyib Efendi Üye Hacı Mehmed Efendi “ Hacı Abdi Efendi “ Asım Ağa “ Abdi Ağa

Bosna ve Hersek’te, diğer şehirlerde de böyle geçici encümenler kurul- muştur. 196 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[285] Dr. Klimov Hastanesi’nde bir koğuş OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 197

[286] KIZILAY’IN GELECEĞİ

Kızılay’ın Görevi – Amaç ve Hedef – Kızılhaçların İlerlemeleri – Ambarlar – Hastane – Mektep – Yardım Toplama

Savaşlarda yaralılara yardım etmek için medeni ülkelerden çeşitli adlarla kurulmuş hayır cemiyetleri arasında bir bağ ve münasebet kurulmasındaki yararları en başta düşünmüş, bu maksada ulaşmak için olağanüstü çaba harcayarak Uluslararası Cenevre Kızılhaç Genel Merkezi’nin meydana gelmesine büyük etkileri olan insanlıkperverlerin büyükleri arasında İsviçreli ünlü Dr. Moynier Kızılhaç Cemiyetleri’nin görevlerini anlatmak için şöyle diyor: “Şefkat duygusu ve yardımı her türlü millî rekabetin üstünde bulundur- maya ve beşeriyetin ıstırapları önünde bütün millet ve ulusları bayrağı altında toplamaya çalışarak yaralı askerlere yardım etmek için birlik sağlamaktır”. Milletler arasında bu maksadı temin için 1864’te toplanan Birinci Ce- nevre Konferansı ilerleme yolunda büyük bir adımı atmayı başardı. Cenevre Sözleşmesi çok önemli bir temel attı. Her ülkede Kızılhaç kurumları oluştu- rularak çevrenin alışkanlıkları ve medeniyet düzeyine göre ilerleme göster- di. Muhterem Hoca Besim Ömer Paşa hazretlerinin Washington Kızılhaç Kongresi hakkında yazdıkları eserde dedikleri gibi: “Kızılhaç kurumları milletlerin medeniyet düzeylerini gösteren en hassas bir ölçü sayılabilir”. [287] Gerçekten Kızılhaç ve Kızılay, kurumlarını yalnız savaş zamanla- rında yaralılara yardım etme göreviyle sınırlamaya çalışmadılar ve düşünme- diler. Bu maksadın gerçekleşmesini sağlayacak her türlü sebep ve vesileleri bulduktan sonra ülkede suların taşması, büyük yangınlar, deprem, tren ve maden kazaları felâketlerinden etkilenenlere derhal yardım edebilmenin ça- relerini de düşünmeye ve yerine getirmeye başladılar. Çok ilerlemiş medeni milletlerin Kızılhaç kurumları ülkenin her yerini yardım şubeleri ve şefkatle takviye edip aydınlatmayı başardılar. Hanedanlık mensuplarına varıncaya kadar bütün büyük devlet adamları bu kuruma gir- 198 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

meyi bir şeref bildi. İhtiyaç zamanlarında bütün ileri gelen hanımlar da bu kurumda bilfiil çalıştı. Büyük devlet adamları taraflarından bu derece ehemmiyetle ve bu kadar yüksek bir seviyede tutulan kurum, haliyle orta ve avam sınıfları tarafından da saygı ve hürmet gördü. Kızılhaç ve Kızılay Cemiyetleri günden güne güç ve önemini artırdı. Öyle ki, Kızılhaç ve Kızılay Cemiyetleri olmayan hiçbir medeni ülke kal- madı. Sırf millî olan bu önemli hayır kurumları uluslararası antlaşmalara bağlı kalma ve bu antlaşmalara uyma konusunda hükümetler tarafından ta- ahhüt edilmiş olması itibarıyla yarı resmî bir sıfat ve özellik taşıyordu. Hayır kurumunun en birinci görevi savaş meydanlarında yaralı düşe- cek veya hastalanacak askerlerin iyi bir şekilde tedavilerinin sağlanması için Askerî Sıhhiye’ye yardım yapıldığı için savaş zamanlarında

[288] Dr. Klimov Hastanesi Sağlık Heyeti ve yaralılar [289] hükümetle işbirliği yapar ve ordunun hizmetine sunulan yardımcı sağlık heyeti oluşturur. Bu heyetlerin çeşitli şekilleri vardır: Birinci olarak: Savaş meydana gelecek yerlere yakın şehirlerde sabit hastaneler kurulur. İkinci olarak: Orduları takip etmek üzere çadırlarla seyyar hastaneler teşkil edilir. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 199

Üçüncü olarak: Savaş hattına kadar sokularak yaralıları toplamak, birinci yardım mevkilerine ve hastanelere nakletmek üzere sedyeciler kullanılır. Bir savaş çıktığında bu önemli görevin hızlı ve düzenli bir şekilde yerine getirilebilmesi için barış ve sükûnet zamanlarında daimî ve ciddî bir faaliyetle çalışmak, başkentte, ordu merkezlerinde ve sınırlara yakın önemli mevkiler- de kuruma ait ambarlar meydana getirerek bunları yüzlerce yataklık hastane gereçleriyle doldurmak gerekir. Büyük paralar harcayarak birçok ambarlar kurmak ve bunları hastaneler için gerekli her türlü gereç ile doldurmak maksadı sağlamaya yetmez. Has- tanelere gerektiğinde iyi hizmetler yapacak fedakâr ve maharetli doktorlar, eğitim öğrenim görmüş becerikli hastabakıcılar ve sedyeciler temin etmek de gerekir. Bunun için barış zamanında bütün sağlık heyetleri kadrolarını hazırlamak icap eder. Özellikle ülkemizde becerikli hastabakıcı ve sedyeciler bulabilmek; bunları yetiştirmeye, hastabakıcı okulları açmaya sedyecilere yaralı taşıma ve ilk yardım yapmayı uygulamalı olarak eğitim ve öğretimini vermeye bağlıdır.

[290] Londra’da tahsilde iken Kızılay’a yardım için gelen ve beraberlerinde masrafını da üstlenerek Mısırlı bir doktor getiren Hindistan asilleri: Ortada Mısırlı Dr. Selim, sağında Seyyid Hasan Âbid-i Caferî, solunda Seyyid Muhammed Hüseyin, arkada Abdülhak ve Seyyid Âl-i İmrân 200 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Her cemiyetin bir ideali, bir amaç ve hedefinin bulunması normaldir. Os- manlı Kızılay Cemiyeti için izlenecek hedef özellikle 1913 senesi [291] genel meclisinde alınan kararlarla belirlenmiştir. Cemiyet her şeyden evvel mükemmel bir merkez ambarı ve önemli mevki- lerde ambar şubeleri kurmaya muhtaçtır. İkinci olarak: İhtiyaç duyulduğunda açılacak hastaneler için uygulamalı olarak becerikli hastabakıcılar yetiştirmek üzere şimdilik merkezde bir hastane-okul meydana getirilmelidir. Üçüncü olarak: Yaralı taşıyacak sedyeciler yetiştirip kaydetmek ve bir yedek sedyeci sınıfı oluşturmak gereklidir. Dördüncü olarak: Su taşkını, deprem, büyük yangın gibi afet ve felâketler meydana geldiğinde etkilenenlere derhal yardım etmek üzere ambarlarda sevk edilmeye hazır yardım gereçleri, çadırlar, taşınması kolay erzak ve ilâç temin edilerek bunlarla gönderilebilecek yedek yardım heyeti kadroları oluş- turulup hazırlanmalıdır. Beşinci olarak: Istırap çeken insanlara yardım konusunda Kızılay’a yardım ve destek olacak diğer özel hayır cemiyetlerinin kurulması için çalışmak gereklidir. Bütün bu isteklerin gerçekleşmesi, düzenli ve sürekli bir takip ve çalışmak şartıyla senelere muhtaç olduğundan her şeyden evvel bu düzenli çalışmayı sağlamak üzere görevli ve becerikli memurlardan oluşan bir idare merkezi teşkil edilmesi ehemmiyetle düşünülmüş, kadrolar düzenlenmiş, bütün Kı- zılay personeli ve dairelerinin görevleri hakkında tüzük ve yönetmelikler ha- zırlanmıştır. Fakat amaç ve hedefe ulaşmak her şeyden evvel ve her şeyden çok paraya, hamiyet sahiplerinin yardım ve desteklerine muhtaçtır. Para ve yardım temin etmek ve Kızılay [292] Cemiyeti’nin vatan ve medeniyet açısından taşıdığı büyük önemi yardımseverlere göstermek için ülkenin her tarafında Kızılay merkez ve şubelerini açmak, bu vasıtalarla devamlı yardımseverleri uyarmak ve yardım yapmaya çağırmak elzem olduğundan tam bir ciddiyetle bu hedefe doğru yürünülmesi gereği değerlendirilerek gerekli şartları hazırlanmıştır. Avrupa’da hükümetler, kara ve deniz bakanlıkları ülkenin Kızılhaç Cemiyeti’ne önemli nakdî yardımlar yapar, yıllık ödenekler verirler. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 201

Ülkemizde hükümet, çok büyük felâketler ve malî buhran içinde oldu- ğundan henüz Kızılay’a yardım ve destek verecek bir durumda değildir. Bu sebeple Kızılay Cemiyeti belirleyip takip ettiği hedefe ulaşmak için şimdilik hükümetten hiçbir nakdî yardım beklemeden sadece vatanperver yardımse- verlerin bu memlekete şanlı bir gelecek hazırlamak için çalışma sahasına atı- lan bilinçli Osmanlıların yardım ve gayretine dayanacaktır. Kızılay’ın bugün elinde mevcut sermayesi cemiyeti yaşatabilir. Bunun yanı sıra çok küçük adımlarla ilerletmeyi ve bazı felâket ve musibetlere yardım edebilmesini bile sağlayacak düzeydedir. Oysa Avrupa medeni ülkeleri dev adımlarıyla ilerliyor, komşularımız olan küçük Balkan ülkeleri bile hayret edilecek hızda gelişiyor. Çevremizde her şey hızla gelişirken bizim hâlen kü- çük kararsız adımlarla ilerlemekle yetinmemiz onarılmaz bir gaflet ve felâket olur.

[293] Kızılay Genel Merkez Heyeti Yukarıda “Avrupa’da Kızılhaç kurumlarının milletlerin medeniyet düzey- lerini gösteren hassas bir ölçü” sayıldığını söylemiştik. İşte bugünkü amaç ve hedefimiz bu hassas ölçüyü, Osmanlı Kızılay millî [294] müessesesini, Os- manlı milletinin ciddi yükselişine ölçü olabilecek güçlü ve sağlam bir organı haline getirmek ve en mükemmel Kızılhaç müesseseleri seviyesine ulaştır- maktır. 202 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

*** Osmanlı Kızılay Cemiyeti’nin ideal, amaç ve hedefi birinci derece geliş- miş ve düzenli Kızılhaç müesseseleri seviyesine ulaşmaktır diyoruz. Bunu tam manasıyla anlamak için Avrupa Kızılhaçlarının ulaştıkları düzeye doğru hızlıca bir göz atmak yerinde olur. Avrupa ve Amerika medeni ülkelerinin Kızılhaç cemiyetleri hakkında genel bir fikir vermek için bunlardan her birinin milyonlarla ihtiyat sermayesi topladıklarını, yüz binlere, milyonlara ulaşan üyelerinin yıllık verdikleri düzenli yardımlardan da çok önemli yıllık gelirler sağladıklarını, bu büyük servet ve gelir ile ülke içinde çıkan her türlü afet ve felâkete uğrayanların derhal yardımına yetişmekle birlikte yabancı ülkelerde meydana gelen büyük ve genel felâketlere de mümkün mertebe çare olabilmek için yardıma koştuk- larını söylemek yeterli olur. Kızılhaç Cemiyetlerinin merkez ambarları ve ambar şubeleri, sevk edilmeye hazır binlerce yataklı hastanenin iğneden ipliğe kadar bütün ihtiyaçla- rını karşılayacak malzemeyle doludur. Bu cemiyetler yardım etmek için şimdi yalnız bir savaş yahut su taşkını, yangın, deprem, tren ve maden kazaları ve [295] kıtlık gibi genel afet ve felâketler meydana gelmesini beklemekle kal- mıyorlar, insanlığı güçsüzleştirip kemiren verem ve sıtma gibi basit müzmin hastalıklar, kolera ve hatta kızıl ve karahumma benzeri bulaşıcı ve salgın has- talıklara yakalananlarla ilgilenerek bu hastalıklara karşı da tam bir ciddiyetle çalışıyorlar. Hastabakıcılar yetiştirmek için her tarafta okullar, sayılmayacak sayı- da kurslar açıyorlar. İstatistikler özellikle Almanya ve Amerika Birleşik Devletleri’nde bu hastabakıcılık kurslarına her sene binlerce kişinin devam etmekte olduğunu gösteriyor. Bunlar bir savaş ve felâket meydana geldiğinde hastanelerde mükemmel olarak görev yapacak bir bilgi ve beceri elde ettikten sonra ülkenin her tarafında evlerinde hastalanan halkın tekniğine uygun şe- kilde bakılmalarına hizmet ediyorlar. Fransa’da bu şekilde 12 bin hastabakıcı yetiştirilmiştir. Kızılhaç kurumları konusunda en çok şaşılacak ilerleme ve başarıyı Japon- lar göstermişlerdir. Hiçbir Kızılhaç kurumu kısa bir süre içerisinde bu kadar mucizevî bir başarı elde edememiştir. İhtiyaç halinde ordularına katılmak OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 203

üzere 60 bin kadar kurs ve ameliyat görmüş hastabakıcılar yetiştirmiş olan Japonların bu durum başarılarının seviyesi için bir ölçü olabilir. Hele Almanların Kızılhaç müesseselerini her vakit genele hizmet edebilecek bir şekle koymak, cemiyete bütün millet fertlerinin yardım ve gayreti- ni çekip temin etmek konusunda gösterdikleri başarılar her türlü takdirlerin üstündedir. Almanya’nın herhangi bir köyünde genel denilebilecek bir afet, [296] bir bulaşıcı hastalık tahrip ve tehdit etmeye başlasa Kızılhaç oraya derhal taşınabilir bir baraka göndererek felâketzedelere yardım ve şefkat kuca- ğını açar. Ülkemizde Kızılay millî müessesesini bu mükemmelliğe ulaştırabilmek senelerce çalışmaya, sürekli, çok büyük ve son derece ciddi mesai harcamaya bağlı olduğunu düşünen aydın düşünceli yardımseverlerin, insanlığın felâket ve ıstıraplarıyla duygulanan bütün şefkatli kalplerin ve gerçek vatanperverlerin samimi bir gayretle Kızılay’ın ilerlemesi için çaba gösterip yardım edecekleri şüphesizdir. *** Kızılay Cemiyeti’nin varlığını, güç ve önem seviyesini gösterecek en önemli birimi ambarlarıdır. Yukarıda Kızılay ambarları hakkında ayrıca ge- niş bilgi verildi. Burada ambarların önemini, gelecekte nasıl bir ilerleme dü- zeyine ulaşılmak istendiğini, nasıl bir hedef ve amacı olduğunu ifade etmek için birkaç söz söylemek gereksiz sayılmaz. Kızılay için İstanbul Soğukçeşme’de, Alay Köşkü binası bitişiğinde bir ambar yapılmaktadır. Savaş sırasında kurulan hastanelerden kullanılabilecek durumda olan bütün eşya buraya yerleştirilecek ve yüzer yataklık sevk edilmeye hazır hastaneler düzenlenecektir. Her sene iki yüz yataklık hastane ta- kımları ve gereci sağlanarak Kızılay eşyasının yavaş yavaş bir düzen içerisinde artırılması kararlaştırılmış 204 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[297] Kızılay İdare Erkânı [298] olduğundan merkez ambarının az zaman içinde dolacağı tabii ve mu- hakkaktır. Kızılay’ın temin edeceği maddeler sadece hastane yatakları, ça- maşırları, ticarî ihtiyaç maddeleri, cerrahî alet ve edevatı, çeşitli ilâçlar, kiler, mutfak gereçleri ve mefruşatı hazırlamaktan ibaret kalmayacaktır. Bu eşyayla beraber ihtiyaç duyulduğunda mükemmel seyyar hastaneler düzenleyip sevk edebilmek, Allah göstermesin deprem ve büyük yangın gibi afetlere uğraya- cak felâketzedeleri imkânlar ölçüsünde barındırabilecek barakalar ve çadırlar da gönderilmek üzere ambarlarda çadır takımları ve prefabrik barakalar bu- lundurmak elzem ve zorunludur. Bu eşya, çadır ve barakaları nakledebilecek ve yaralı naklinde hizmet edecek birçok arabalara da ihtiyaç vardır. İşte gelecekte binlerce yataklık kapasiteye ulaşacak hastane gereci ile bü- tün çadırları, barakaları, arabaları daima sevk edilmeye hazır ve düzenli bir halde korumak için Alay Köşkü bitişiğindeki merkez ambarların yeterli ola- mayacağı anlaşıldığından şehir dışında geniş bir saha üzerinde zaman içinde yapılacak ilâvelerle genişletilecek büyük ambarlar kurulması gerekir. Bu ihtiyaç dikkate alınarak sevkiyatın her bakımdan yapılmasını kolaylaş- tırmak için Bakırköy Zeytinburnu’nda bir tarafı sahil, diğer tarafı demiryolu, 100 bin arşınlık geniş bir arsa satın alınmıştır. Gelecekte burada da büyük bir ambar yapılıp her türlü ihtiyaç ve yardım için sevk edilmeye hazır gereç ile doldurulacaktır. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 205

Fakat Kızılay’ın yardımının sadece başkent çevresiyle sınırlı kalmaması gerekmektedir. Geniş Osmanlı ülkesinin hangi sınırında bir savaş ve [299] hangi noktasında bir afet meydana gelirse Kızılay’ın ilkyardım ekip ve malze- mesiyle derhal oraya yetişmesi elzem olduğu için başkentte kurulması karar- laştırılan merkez ambarından başka zamanla önemli ordu ve vilâyet merkezlerinde de içi sevk edilmeye hazır gereçlerle dolu ambarlar oluşturulmasına çalışılacaktır. Bu emelin gerçekleşmesi zamana ve ciddi mesaiye bağlıdır. *** Kızılay Trablusgarp ve Balkan savaşları sırasında kurduğu hastaneler için en çok hastabakıcı temininde sıkıntıya düşmüştür. Ülkemizde teorik ve uy- gulamalı eğitim almış becerikli hastabakıcı yetiştirmeye mahsus bir kurum bulunmaması yalnız savaş zamanında Kızılay’ı sıkıntıya sokmakla kalmıyor, bu ihtiyaç memlekette her an ve zaman hissediliyor. İşte Osmanlı Kızılay Cemiyeti hem arzu ettiği zaman yeterli sayıda becerikli hastabakıcılar bulunmasını sağlamak hem de evinde hastasını baktırma- ya muhtaç olacakların ihtiyacını giderecek uzmanlar yetiştirerek memlekete de hizmet etmiş olmak üzere mükemmel bir hastabakıcı okulu kurmaya karar vermiştir. Böyle bir hastane-okul sayesinde Kızılay Cemiyeti acil ihtiyaç durumda istihdama her bakımdan lâyık operatörlere kavuşacak ve bu gibi uzmanların sayısının artıp çoğalmasıyla ülkemize çok büyük hizmet edecektir. [300] Okul şimdilik elli yataklı bir hastane halinde olacak, öğrenciler burada bizzat hastabakıcılık yaparak ameliyat görmekle beraber bir taraftan da ders okuyup teorik bilgiler tahsil edecektir. Çeşitli yerlerde teorik olarak ders görecek hastabakıcılar da burada beceri kazanacaklardır. Öğrenimini tamamlayan hastabakıcılar Kızılay’ın yedek kadrosuna geçe- rek kendi iş ve sanatlarıyla uğraşacak, ihtiyaç halinde cemiyet kendilerinin hizmetinden istifade etmeye, açacağı hastanelere ehliyetli hastabakıcılar bulma imkânına kavuşacaktır. Bu gibi okullarda Avrupa’da ne büyük ehemmiyet verildiğini, ne kadar istifade edildiğini anlatmak için Fransa Kızılhaç okullarının şimdiye kadar 12 bin hastabakıcı yetiştirmiş olduğunu, Amerika’da hastabakıcı okullarında her sene yüzlerce öğrenci yetiştirildiğini, Kızılhaç yedek kadrosuna dâhil 3 bin hastabakıcı bulunduğunu söylemek yeterli olur. 206 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Kızılay hastabakıcı okulu her sene 50 hastabakıcı yetiştirmiş olsa on senede ülkemizde ihtiyaç halinde hizmetlerinden yararlanılacak 400-500 uzman hastabakıcı kadrosu oluşur. Bu da ihtiyaçlarımıza ve içinde bulunduğumuz yokluğa göre çok büyük bir başarı sayılabilir. ***

[301] Kızılay Muhacirler Hastanesi Osmanlı Kızılay Cemiyeti’nin vatana yapacağı hizmetlerden biri de et- rafında ve himayesi altında birçok hayır yardım derneği meydana getirmeye çalışması olacaktır ki, memleketimiz bu gibi kurumlar konusunda gerçekten çok fakir olduğu, oysa halkımızda özellikle kadınlarımızdaki şefkat ve in- sanlık duygusundan tam manasıyla istifade edilecek olursa kolaylıkla önemli hayır cemiyetleri [302] kurulabileceği için bu uğurda harcanacak çaba ve gayreti olağanüstü bir ehemmiyetle takip etmek gerekir. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 207

Kızılay’a yardım ve destek edebilecek hayır cemiyetlerini incelemek, önem derecelerini belirlemeye ölçü olacağından ilk önce bunların hatırımıza gelebilen başlıcalarını himmet sahiplerinin görüşlerine arz ediyoruz: 1-Subay ve askerlerden hava değişimine muhtaç olanlara mahsus prevantoryum kurup idaresini üstlenen cemiyet 2-Ailesi olmayan asker emeklileri ve malullerine mahsus bir istirahat evi kurup idaresini üstlenen cemiyet 3-Vatanî görevini yapmak için askere gidenlerin çaresiz ve yoksul ailelerine mümkün olan yardımı yapmakla mükellef asker babası cemiyet 4-Asker yetimlerini okullara vermek için “asker yetimlerini himaye cemiyeti” 5-Genellikle fakir hastaları evlerinde tedavi ettirmek, doktor, hastabakıcı, süt ve ilâç gönderme gayret ve yardımını üstlenen hayır cemiyetleri 6-Kimsesiz ve yetim kalmış çocukları toplamak, bunlara sığınak bulmak, eğitim ve öğretimlerine çalışmak için kurulmuş hayır cemiyeti 7-İşsiz fakir kızlara iş bulmak için iş yurtları kuracak cemiyetler [303] 8-Yeni doğan çocuklarda ölümlerin önünü almak için gerekli ön- lemleri alacak ve yararlı yayınlar yapacak cemiyetler 9-Verem ve sıtmaya karşı tedbirler ile uğraşan cemiyetler. Bunlar gibi daha birçok hayır cemiyetleri kurulabilir ki, hamiyet sahip- lerini bir araya toplayarak bunları teşkil etmek için Kızılay merkez ve şube- lerinin çok büyük çabalar göstermesi ve etkiler bırakması mümkündür. Bu cemiyetlerin kurulması işinde özellikle hanımlarımızdan çok büyük yardım ve gayretler bekleyebiliriz. Avrupa’da da bu gibi cemiyetlerin büyük çoğun- luğu kadınlar tarafından kurulur. Hanımların ruhları daha hassas, kalpleri daha müşfik olduğu ve vakitleri elverişli olduğu için bu konuda kendilerinden ciddi hizmet ve başarılar beklemek doğru olur. Son Balkan Savaşı esnasında Osmanlı Kızılay Cemiyeti kadınlar merkezinde hanımlarımızın gösterdikle- ri yüksek hizmetler gelecekteki başarılar için güzel bir başlangıç olacak ma- hiyettedir. Yukarıda tekrar tekrar söyledik; Kızılhaç ve Kızılay kurumları bugün milletlerin gayret ve ilerleme düzeyini gösteren bir ölçü sayılmaktadır. Her ülke Kızılhaçı’nın büyüklüğü, serveti, düzenliliği ve başarısıyla iftihar etmektedir. 208 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Biz de Kızılay’ımızla tam olarak iftihar edebilecek bir seviyeye ulaşmak için daha pek çok seneler, el birliğiyle, fevkalâde bir faaliyetle çalışmaya muhtacız. Hamiyetli bir kesim bu uğurda cömertçe para ve vakit harcayarak fedakârlık gösteriyorlar. Son savaşta yaralıların tedavileri ve muhacirlerin ihtiyaçlarının karşılanması konusunda genel takdirlere mazhar olan

[304] Kızılay Muhacirler Hastanesi Sağlık Heyeti: Ortada Baştabip İbrahim Bey [305] hizmet ve başarılar bu hamiyet topluluğu tarafından çok ciddi ve aralıksız çalışma sonucunda elde edildi. Eğer milletin aydınları Kızılay’ın önemini takdir eder, yıllık düzenli bir yardım yapmayı üstlenir, gücü yeten- ler de fiilen yardım ve gayret ederek gerçekten faaliyet alanını genişletecek olurlarsa Kızılay’ın yakın bir gelecekte ümit edildiğinden kat kat büyük bir gelişme ve ilerleme düzeyine ulaşacağı şüphesizdir. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 209

[306] 15

MALÎ TARİHÇE

1877-1878 Rusya Savaşı sırasında kurularak yaklaşık bir sene faaliyet gös- teren Kızılay Cemiyeti 70 bin lira kadar bir yardım toplamayı başarmıştı. Savaşın bitiminde defterlerini kapatıp faaliyetlerini bıraktığı zaman Osmanlı Bankası’nda çok küçük bir sermaye bırakabilmişti. Yunan Savaşı esnasında 24 Mayıs 1894 tarihli Sadâret yazısıyla faaliyet yapmaya çağrılan Kızılay Cemiyeti İkinci Başkanı Noryan Efendi’nin baş- kanlığında toplanarak hamiyet sahibi ve iyilikseverlerin yardımlarına mü- racaat etti. Topladığı para ile iki hasta nakliyat vapuru hazırlayıp Galos’tan yaralı, güçsüz ve zayıf düşmüş askerleri nakletti. Orduya çok miktarda sulfato vs. tıbbî ilâçlar bağışlayıp gönderdi. Yine önceden olduğu gibi, faaliyetlerine son verdiği tarihte Osmanlı Bankası’nda 10 bin lira kadar bir para bırakmıştı. *** Osmanlı Kızılay Cemiyeti 20 Nisan 1911 tarihinde yeniden kurulduğu zaman eski cemiyetin sermayesinden depo olarak Osmanlı Bankası’da bulunan 11.521 lira, Hariciye Nâzırı Rıfat Paşa’nın eşi tarafından sergi vs. araçlar- la toplanan 3.286 lira, eski cemiyetin carî hesabından ve sermayesinin nema- sından 1.127 lira olmak üzere toplam 15.935 Osmanlı lirası vardı.

[307] Kızılay Muhacirler Hastanesi’nde lohusalar koğuşu 210 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Cemiyet kurulmasının ardından Trablusgarp ve Bingazi’ye hastane ve sağlık heyetleri göndermeye girişti. Bir taraftan da hamiyet ve insanlık sahibi [308] iyilikseverlerin yardımlarına müracaat etti. Her tarafta Kızılay merkez ve şubeleri oluşturuldu. Yüksek meblağlı yardımlar gelmeye başladı. Kızılay Cemiyeti Genel Merkezi’nin 1912 senesi genel meclisine sunduğu ve genel meclis tarafından seçilen Maliye Komisyonu’nun gerekli inceleme- leri yaparak tasdik ettiği 1911 senesine ait bilanço bize şu bilgileri veriyor: Osmanlı Kızılay Cemiyeti 1911 senesi zarfında 68.388 Osmanlı lirası yar- dım almış, bu yardımlardan yıl içinde 41.187 lira harcamıştır. Sene sonunda sermayesi olan 14 bin küsur lira ile sarf edilmemiş yardımlardan banka ve kasasında toplam 41.841 Osmanlı lirası nakit mevcudu bulunuyordu. 1912 senesi genel meclisi bu paranın 30 bin lirasıyla ambar yapılması ve hastane malzemeleri hazırlanması için genel merkeze yetki verdi. 1912 senesi süresince de iyilikseverlerin cömertçe yardımları devam etti. Cemiyetin sermayesi artıyordu. Eylül 1912’de seferberlik emri verildiği esnada Kızılay’ın nakit mevcudu 70 bin lirayı aşmıştı. Balkan Savaşı çıktığı ve Kızılay tarafından geniş ölçüde ihtiyaçların teminine başlandığı ve bir- çok hastaneler kurulmasına teşebbüs edildiği sırada hamiyet sahipleri tekrar yardım yapmaya davet edildiler. Her yerden iyilik, hayırseverlik ve insanlık belirtileri görüldü. Yardımlar az zaman içinde ümit ve tahmin olunabilen miktarı kat kat aştı. [309] Kızılay Genel Merkezi 1912 senesi hesaplarına dair 1913 senesi genel meclisine şu hesap bilançosunu sundu:

Kuruş Para Yekun Önceki sene sermayesi 8.226.448 125 1912 senesi yardımlari 35.068.701 75 Çeşitli gelirler 10.970 125 Faiz 628.162 43.934.383 43.934.383

14 Mart 1913 tarihinde 36.167 sandık mevcudu Osmanlı Bankası’nda 14.224.379 depo hesabı Osmanlı Bankası’nda 11.021.685 625 carî hesap OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 211

Kira peşinatı 54.000 Zeytinburnu’nda arsa 82.529 25 Kadırga barakaları 113.000 Hastanelere avans 1.485.340 875 Borçlular genel hesabı 419.254 625 Bingazi Sağlık Heyeti 358.500 Trablusgarp Sağlık 1.952.232 50 Heyeti İdare giderleri 388.637 50 Genel yardım masrafları 13.788.556 625 43.930.383 43.934.383 Bu hesaba göre, Kızılay Cemiyeti 1912 senesi zarfında 350 bin Osmanlı lirası yardım alarak önceki sene sermayesiyle birlikte girdilerini 439 bin liraya çıkarmış ve yıl içince 185 bin [310] lira harcayarak 1913 senesine 250 küsur bin liralık bir sermaye devretmiştir.

Kızılay Muhacirler Hastanesi kadınlar kısmı [311] Kızılay’ın aldığı yardımlar çeşitli kaynaklardan gelmiştir. Bunlar başlıca üç kısma ayrılabilir: 1-Osmanlı ülkesi 2-Müslüman ülkeler 3-Yabancı ülkeler. 212 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

1912 senesi sonuna kadar Osmanlı ülkesinden toplanan yardımların top- lamı 60 bin Osmanlı lirasını geçmiştir. Toplanan rakamların büyükten kü- çüğe doğru dökümü aşağıdadır. Ancak şunu önemle dikkatinize sunarız ki, rakamlar bugüne kadar gönderilen yardımların tamamını değil, sadece 1912 senesi zarfında gelir kaydedilen miktarları göstermektedir*:

Osmanlı Lirası İstanbul Genel Merkezi 16.023 İstanbul Hanımlar Merkezi 6.014 Konya 5.123 Trabzon 3.894 İzmir 3.579 Sivas 3.556 Elazığ 3.310 Halep 2.570 Musul 1.949 Adana 1.871 Kudüs 1.863 Beyrut 1.723 Hüdavendigâr 1.706 Erzurum 1.241 Ankara 964 Kastamonu 925 Edirne 598 Bitlis 512 İzmit 511 Şam 507 Diyarbakır 488 Basra 382 Bağdat 367 Hicaz 294 Biga 140 Cezayir-i Bahr-ı Sefid 123 Van 113 Manastır 111 Selanik 97 Karesi 87 Yanya 68 Yemen 34 Çatalca 7 Kosova 1 ***

* 1913 senesi içinde diğer vilâyetlerden birçok yardım geldiği gibi Hicaz Vilâyeti’nden de 10 bin lirayı aşkın para gelmiştir. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 213

[312] Yardımların en önemli bölümünü İslâm dünyasından gelenler meydana getirir. Toplamı 263 bin liraya ulaşır ki, dökümü aşağıdaki şekildedir. Yalnız bu toplam içinde 28 bin küsur liralık bir para, gönderildiği yerler açık- lanmaksızın İngiliz bankaları aracılığıyla yardım adıyla gelmiştir. Bu parala- rın hepsinin Hindistan’dan gönderilmiş olması ihtimali yüksektir. Buna göre Hindistan yardımlarını 157 bin lira değil, 185 bin lira kabul etmek gerekir.

Osmanlı Lirası Hindistan 157.044 Rusya Müslümanları 19.464 Cezayir 13.804 Güney Afrika Müslümanları 13.311 Mısır 9.857 Bosna ve Hersek 6.210 Afganistan 3.734 Romanya Müslümanları 3.255 İran 2.597 Batavya 1.599 Bulgaristan Müslümanları 986 Kıbrıs 963 Tunus 612 Çin Müslümanları 372 Batı Avustralya 294 Girit 75 Bingazi 7

Yabancı ülke insanlıkseverleri taraflarından gönderilen yardımların topla- mı da 15 bin Osmanlı lirasına ulaşıyor. Dökümleri şöyledir:

[313] Osmanlı Lirası Almanya 4.676 Avusturya-Macaristan 3.866 İngiltere 2.038 Amerika 1.813 Fransa 1.192 Hollanda 251 İspanya 184 Belçika 127 İsveç 48 Japonya 43 Danimarka 43 İsviçre 23 İtalya 4 *** 214 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Şükranla andığımız bütün bu yardımlar arasında tek başına büyük bir in- sanlık ve şefkat örneği göstererek 100 liradan fazla yardımda bulunan hamiyet sahibi ve iyilikseverlerin isimlerini de burada takdir ve saygıyla ifade etmeyi bir kadirşinaslık görevi sayarız.

1911 senesi zarfında 100 liradan fazla yardımda bulunan hamiyet sahipleri:

Osmanlı Lirası Padişah hazretleri 750 Osmanlı Bankası 500 Londra ve Paris Büyükelçilikleri Müşaviri 200 Gülbenkyan Efendi

[314] Hindistan Bombay Fukara-yı İslâmiye Kızılay Sağlık Heyeti’nin Ömerli’de hastane çadırları

[315] Mahmud Muhtar Paşa eşi prenses hazretleri 150 İzmir tüccarlarından Hacı Mustafa Başyek ve kardeşi 150 Fehmi Beyefendiler Selanik Bankası 100 Reji İdaresi 100 Anadolu Osmanlı Demiryolu Şirketi 100 *** OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 215

1912 senesi zarfında 100 liradan fazla iânede bulunan yardımseverler:

Osmanlı Lirası Veliaht hazretleri 500 Hindistan’da Bhopal Hâkimesi hazretleri 1.546 Merhum Zihni Paşa adına muhterem ailesi 2.000 Hindistan Madras’ta Hacı Muhammed Padişah ve 1.087 Ortakları Mısırlı Ömer Tosun Paşa hazretleri 1.000 Osmanlı Düyûn-ı Umumiye İdaresi 1.000 Duhan Reji İdaresi 1.000 Hindistan’da Barbelli’de Kamer Şah hazretleri 950 Anadolu Osmanlı Demiryolu Şirketi 500 Rusya’da Orenburg’da Hacı Hüseyin ve Şerefeddin Bey 462 Hüseyinof, Hatice, Zehra ve Nefise Hanımefendiler Hindistan’da Madras’ta Hacı Muhammed Âsaf ve 363 Ortakları Hindistan’da Kalküta’da Hacı İsmail Han 233 Rusya’da Orenburg’da Osman ve Hayrullah Ebulâteyn 232 Efendiler Hindistan’da Kalküta’da İlâhîbahş Efendi 219 Mısır’da Meftûr Efendi 166 Mısır’da Urban el-Mehdi Efendi 165 Mısır’da Muhammed eş-Şevâribî Efendi 163 [316] Hindistan’da Devraci’de Muhammed Hacı Nur 158 Muhammed Rusya’da Orenburg’da Abdürreşid Efendi İsmailef 106 Rusya’da Hacı Hasan Efendi 114 Mısır’da Aziz İzzet Paşa 110 Mısır’da Ahmed Tevfik Râgıb Bey 100 Anadolu Osmanlı Demiryolu Müdürü Mösyö Hüknen 100 “ “ “ “ “ Kenter 100 Şirket-i Hayriye 100 *** 216 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hanımlar merkezine 100 liradan fazla yardımda bulunan iyilikseverler:

Osmanlı Lirası Başkadınefendi hazretleri 100 Prens Said Halim Paşa hazretlerinin eşleri Prenses 1.100 Emine Hanımefendi hazretleri Ufa’da Hacı Abdüllatif Efendi Hekimof hazretleri 348 Eski Hidiv merhum İsmail Paşa kızı Prenses Emine 200 Hanımefendi hazretleri Rusya’da Abdullah Şinasi Efendi hazretleri 116 Orenburg’da Şemsrûy Hanımefendi hazretleri 116 Hidiv Validesi hanımefendi hazretleri 110 Mısırlı Aziz İzzet Paşa eşi hanımefendi hazretleri 110 Prenses Nimet Muhtar Hanımefendi hazretleri 110 Orenburg’da merhum Şerif Efendi adına ailesi 102 Eski Hidiv İsmail Paşa hanımı Neşedil Hanımefendi 100 hazretleri Prenses Kadriye Hüseyin Hanımefendi hazretleri 100 Prenses Nimet Hanımefendi hazretleri 100

[317] Hindistan Bombay Fukara-yı İslâmiye Kızılay Sağlık Heyeti: Ortada kaputlu Baştabip Muhammed Hüseyin Vilâyetler ve yabancı ülkelerden gelen ve döküm defterleri gönderilmemiş olan meblağlar arasında 100 liradan fazla yardım vererek üstün bir hamiyet örneği gösteren saygın kişiler bulunduğu takdirde isimleri bu yaldızlı deftere OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 217

[318] geçirilip Hilâl-i Ahmer Risâlesiyle yayınlanmak üzere merkeze bildirilmesi özellikle temenni edilir. Diğer taraftan Osmanlı Kızılay Cemiyeti’ne yardım toplamak için ger- çekten fedakârca çalışıp yüksek başarı gösteren saygın kişilerin isimlerini de takdir ve teşekkürle anmadan geçmek, kadirbilmezlik olur. Bu isimlerden bizim tarafımızdan bilinip kaydedilenleri aşağıdaki şekilde sırasıyla yazıyoruz. Bilgimiz dışında veya dalgınlık eseri yazılmayan isimler hatırlatılırsa onlar da şükranla yayınlanacaktır.

Kızılay için 100 liradan fazla yardım toplamayı başarmış olanlar:

Hidiv Validesi hazretleri Eski Sadrazam Hüseyin Hilmi Paşa hazretleri ve muhterem eşleri hanımefendi hazretleri Ayândan Abdülkadir Efendi hazretleri Ayândan Nail Beyefendi hazretleri Ayândan Bahor Efendi hazretleri Ayân Başkâtibi İsmail Müştak Beyefendi Şehzâde Süleyman Efendi merhumun ailesi işlerinin vekili İsmail Talat Bey Dr. Raşid Tahsin Beyefendi Padişah Baştabibi Hayri Beyefendi Londra Büyükelçiliği Petersburg Büyükelçiliği Berlin Büyükelçiliği Paris Büyükelçiliği Bombay Başşehbenderliği Rostof Başşehbenderliği [319] Madras Başşehbenderliği Sivastopol Şehbenderliği Rusya’da Orenburg’da Vakit Gazetesi Rusya’da Yalta’da Tatar Hayır Cemiyeti Rusya’da Hemşin’de Ferahzâde Muhammed Ali Efendi Hindistan’da Lahor’da Zemindar Gazetesi Sahibi Zafer Ali Han “ Muradabad’da el-Müşîr Gazetesi Sahibi Muhammed Fazıl “ Kalküta’da Şarampur Kızılay Cemiyeti “ Kalküta’da Encümen-i Muhammedü’s-Selâm “ Bombay’da Poli[ti]cal Bohemyo Gazetesi “ Kalküta’da Hacı Kasım Arif Efendi “ Lahor’da Meşrutiyet Gazetesi “ Meyrun’da İlâhîbahş Efendi hazretleri “ Lahor’da Muhammed İnşaallah Efendi hazretleri 218 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

“ Herpur’da Muhammed İbrahim Vezirî Efendi hazretleri “ Karaşi’de Hacı Abdullah Harun Efendi hazretleri “ Rampur’da Kamer Şah hazretleri “ Lahor’da Vatan Gazetesi “ Amritsar’da Vekil Gazetesi Sahibi Ali Tahsin Efendi Bombay Türk ve Arap Kadınları Başkanı Münire “ Hanımefendi “ Delhi’de Ekrem ve Muhammed Nâfi‘ Efendiler “ Bombay’da Han Muhammed Ömer “ Bhopal’da Bâmî Efendi hazretleri “ Rangur’da Ahmed Molla Davud Efendi

[320] Hindistan Bombay Fukara-yı İslâmiye Kızılay Sağlık Heyeti Hastane çadırlarına yaralı nakliyatı

Aşağıda 1 liradan fazla yardımda bulunan kişilerin isimlerini tarih sırasıyla yayınlıyoruz:

[321] Santim Kuruş Mösyö Alfred Brao 107 Ayândan merhum Raif Paşa kızı İhsan 500 Hanımefendi Düyûn-ı Umumiye Genel Müdürü Ömer Besim 300 Bey’in eşi hanımefendi Panciri Bey’in eşi hanım 500 Ohannes Kuyumcuyan Bey’in eşleri 200 Şerif Nâsır Beyefendi hazretlerinin eşi 500 hanımefendi OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 219

Prenses Bedia Hanımefendi 1.200 Sami Paşa kızı Melek Hanımefendi 300 Hacı Azize Hanımefendi 500 Hacı Şerif Efendi 600 Komisyoncu Ahmed Faik Efendi 500 Hacı Şükrü Efendi 400 Fatma Sultan hazretleri 2.500 Selma Hanımefendi 200 Hatice Sultan hazretleri 1.500 Mediha Sultan hazretleri 5.000 Cemile Sultan hazretleri 4.000 Muharrem Beyefendi 400 Eczacı Nüzhet Efendi 100 Vefa’da Ali Nüzhet Beyefendi 500 Sadık İbrahim Beyefendi 250 Nişantaşı’nda tüccar Talat Beyefendi 500 Eski milletvekili Sabri Beyefendi 150 Hilmi Paşa hazretlerinin muhterem eşleri 1.165 tarafından toplanan Şaziye Sultan hazretleri 200 Fatma Sultan hazretleri 300 Nemika Sultan hazretleri 200 Dişçi İsak Karako Efendi 300 [322] Osman Efendi kızı hanımefendi 200 Âtıf Efendi 100 Posta ve Telgraf Nezâreti Kontrol Kalemi Heyeti 129 75 Evkâf Nezâreti erkân ve memurları 18.420 87,5 Hüseyin Hilmi Paşa hazretlerinin muhterem eşleri 2.204 62,5 tarafından toplanan (ikinci defa) Mercan Lisesi öğrencileri 267 75 Yosef Razi Beyefendi 300 Yemen eski Valisi merhum Osman Paşa adına 500 ailesi Ayân Başkâtibi Müştak Beyefendi tarafından 2.000 toplanan Hüseyin Hilmi Paşa hazretlerinin muhterem eşleri 1.967 tarafından toplanan (üçüncü defa) Göztepe Kızılay Şubesi 900 Ayân Başkanı Ferid Paşa 1.200 Ardini ve Mehmed Fethi Efendiler tarafından 551 75 toplanan Defter-i Hakanî Nezâreti idareci ve memurları 9.747 Şevket Lütfi Beyefendi 200 Onuncu Belediye Dairesi dâhilinde bazı hamiyet 289 37,5 sahipleri 220 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Onuncu Belediye Dairesi müslüman kadınlar 1.087 37,5 Onuncu Belediye Dairesi memurları 1.404 37,5 Maliye Nezâreti Kalem-i Mahsus Kâtibi Ali Rıza 100 Bey Karagümrük Polis Merkezi memurları 257 75 Çarşamba’da bir hanımefendi 5.000 Mürettip İsmail Efendi aracılığıyla 248 75 Tophane eski Mareşali Zeki Paşa 1.000 Galata ve Boğaziçi Elektrik Şirketi 1.000 Hadika-i Meşveret Mektebi öğrencileri 162 87,5 Ardini ve Mehmed Fethi Efendi tarafından 462 50 toplanan (ikinci defa)

[323] Hindistan Bombay Fukara-yı İslâmiye Kızılay Sağlık Heyeti’nin seyyar hastanesi, cami çadırı ve minaresi

Ticaret Nezâreti idareci ve memurları 9.349 62,5 Ayândan Recaizade Ekrem Beyefendi 924 62,5 hazretlerinden oğlu merhum Nejad Bey adına [324] Vicdan Hanım 110 Bahriye Merkez Hastanesi doktorlarından 500 Mehmed Naim Bey ailesi İstanbul Bidâyet Birinci Hukuk Dairesi 278 Adliye Nezâreti Evrak Kalemi memurları 259 25 Evkâf Nezâreti idareci ve memurları (ikinci defa) 7.405 87,5 Zincirlikuyu’da Halid Beyefendi 300 Bahriye Elektrik Fabrikası çalışanları 500 Ayândan Nail Beyefendi hazretleri tarafından 2.500 toplanan Hüseyin Hilmi Paşa hazretlerinin muhterem 2.404 50 eşleri tarafından toplanan (dördüncü defa) OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 221

İsmail Talat Beyefendi tarafından toplanan 13.337 Mahmud Şevket Beyefendi 300 Maliye Nezâreti Düyûn-ı Umumiye ve 300 Muamelât-ı Nakdiye Müdürü Ferid Beyefendi Halep Vapuru mürettebatından Reşad Bey 125 “ “ “ “ “ validesi 125 Avukat Mehmed Arif Beyefendi 2.500 Rıza Cemal Efendi 300 Erenköy’de İttihâd-ı Osmanî Bakkaliye Şirketi 984 25 Ayândan İsmail Hakkı Efendi hazretleri 500 (merhum) Kızılay Adalar Şubesi 8.367 25 Heybeliada Yardım Komisyonu’ndan 3.355 92,5 Ayândan Nail Beyefendi hazretleri tarafından 3.200 toplanan (ikinci defa) Adana eski Valisi Bahri Paşa 1.000 Singer Manifatura Şirketi 5.000 Divan-ı Muhasebât idareci, memur ve çalışanları 2.444 Kadıköy Hürriyet ve İtilâf Şubesi tarafından 464 37,5 toplanılan [325] Ziraat Bankası idareci ve memurları 3.268 75 Polis memurlarından Mehmed Salih ve 525 75 Abdüsselâm Efendiler Küçükmustafapaşa’da Mebde’-i Ticaret Komandit 2.567 Şirketi Bahriye Nezâreti Kontrol Komisyonu subayları 139 Bakırköy’de Bekir Sıdkı Beyefendi 1.100 Kızılay Adalar Şubesi 100 75 Orozdibak hamalları 361 50 Seyyidullah Efendi ve Ortakları 500 Dr. Raşid Tahsin Beyefendi tarafından toplanan 15.260 Semih Muhtar Beyefendi 150 Orman Yüksek Okulu öğretmen ve öğrencileri 483 25 Nâfia mühendislerinden Asadoryan Efendi 8.912 tarafından toplanan Padişah Baştabibi Hayri Beyefendi tarafından 1.111 toplanan Hüseyin Hilmi Paşa hazretlerinin muhterem 11.385 eşleri tarafından toplanan (beşinci defa) Onuncu Belediye Dairesi idareci ve memurları 2.115 Hariciye eski Nâzırı Noradonkyan Efendi 5.000 hazretleri Padişah Baştabibi Hayri Beyefendi tarafından 8.017 50 toplanan (ikinci defa) 222 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Kosti Papadopulos Efendi 500 Et Müteahhidi Mahmud Kâmil Efendi 150 Hüsnü Bey 200 Ayândan Mareşal Ömer Rüşdü Paşa hazretleri 2.778 tarafından toplanan Basmacızâde Mehmed Cevdet Bey 150 Taksim Kışlası’ndaki askerler 275 Ayândan Bahor Efendi hazretleri tarafından 15.000 toplanan Rüsûmât Vezne Müdür Muavini Mehmed Bey 143 37,5 Maliye Nezâreti idareci, memur ve çalışanları 10.798 [326] Cemil Beyefendi 300 İstanbul Eczacı Talebe Cemiyeti 600 Eğrikapı civarında Ortakçı Mahallesi hamiyetli 237 halkı Mülkiye Mektebi öğrencilerinden Rükneddin 200 Bey Odun ve Kömür Deposu Müdürü Boğoz Efendi 185 Beyoğlu’nda Otel Santral misafirleri 435 87,5 Padişah Maiyeti Bölüğü’nde Alâaddin Efendi 200 Mühendis Mektebi öğrencileri 242 İstanbul Tramvay Şirketi 5.000 “ “ Şirketi Tercümanı Münir Bey 110 Tatar Selim Efendi 100 Nazif Paşa tarafından toplanan 926 Balat’ta Eczacı Şamtof Efendi tarafından 927 62,5 toplanan Beyoğlu’nda Otelci Margrit 437 50 Asmaaltı’nda tüccar Kadri Bey 300 On İkinci Belediye Dairesi dâhilinde bulunan 1.346 25 hamiyet sahipleri Kadıköy Hürriyet ve İtilâf Şubesi’nden toplanan 4.554 87,5 Galata Rıhtım Körfez vapurları hamalları 206 50 Mehmed Paşa Hamamı çalışanları 427 50 Faik Beyefendi 500 Hüseyin Beyefendi 500 Üçüncü Belediye Dairesi dâhilinde toplanan 4.385 87,5 Ayândan Nail Beyefendi hazretleri tarafından 3.500 toplanan (üçüncü defa) Ahmed Bey eşi hanımefendi 200 Evkâf Nezâreti memurlarından (üçüncü defa) 1.220 Komisyoncu Arnavud Efendi 525 Namık Paşa eşi hanımefendi 300 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 223

[327] Hidiv Validesi Hastanesi Sağlık Heyeti ve hasta askerler

Ayândan Bahor Efendi hazretleri tarafından 4.200 toplanan (ikinci defa) Mekteb-i Kuzât öğrencileri 600 [328] Fındıklı’da oturan bir zat 500 Üsküdar’da Açıktürbe’de Ahmed Hilmi 1.173 Mahallesi hamiyetlileri Atikalipaşa’da Molla Ahveş Mahallesi 277 50 hamiyetlileri Çengelköy’de Havuzbaşı hamiyetlileri 406 Feyzi Beyefendi 500 Hariciye Nezâreti memurları 363 75 Musika-i Hümâyûn öğretmen ve öğrencileri 631 75 Dârülmuallimîn Eğitim Heyeti 595 50 Mercan Lisesi öğrencileri 403 25 Üsküdar Tebhirhane memur ve çalışanları 365 25 Erkân-ı Harbiye Albayı Cemal Bey adına 300 Sir George Braham 1.142 Kantarcılar’da Sarıdemir Mahallesi hamiyetli 2.200 halkı Kütüphane-i İslâm ve Askerî sahibi Tüccarzade 500 İbrahim Hilmi Bey Kütüphane-i Tefeyyüz sahibi Parsih Efendi 200 Zeki Paşa hazretleri 5.000 Emekli General Sıdkı Paşa hazretleri 300 İstanbul Vapur-ı Hümâyûnu subayları 55 “ “ “ askerleri 233 62,5 Dârülmuallimîn Eğitim Heyeti 355 50 Allahverdi Efendi 5.000 Abdülcelil Efendi 500 Meserret Oteli kiracısı Mustafa Efendi ve eşi 175 75 hanım 224 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Eski Sadrazam Gazi Ahmed Muhtar Paşa 3.000 hazretleri Sadâret Müsteşarı Adil Beyefendi 1.500 Divan-ı Hümâyûn Müdürü Âsaf Beyefendi 500 Ayândan Bahor Efendi hazretleri tarafından 10.800 toplanan (üçüncü defa) [329] Teşebbüsât-ı Nâfia Şirket-i Umumiyesi 5.000 Eyüpsultan’da Şirin Hanımefendi 250 Bakırköy’ün hamiyetli sakinleri 7.976 Haydar Mahallesi hamiyetli sakinleri 333 37,5 İkinci Veliaht Vahidüddin Efendi hazretleri 1.000 hizmetçisi Mehmed Bey Kâğıthane köyü hamiyetli sakinleri 977 75 Kızılay Erenköy ve Göztepe Şubesi 3.001 75 Türk Yurdu Gazetesi İdarehanesi 1.000 Türk Derneği İdarehanesi 1.000 Ayândan Ekrem Beyefendi hazretleri 607 Rüsûmât Müşaviri Mösyö Kravfur 1.000 Hasköy’de Abdüsselâm Mahallesi hamiyetli 214 87,5 sakinleri Gureba Hastanesi Baştabibi Necmeddin Bey 200 Donanma Cemiyeti Başkanı Şefik Bey 500 Üçüncü Belediye Dairesi dâhilindeki hamiyet 2.583 25 sahipleri Maarif Nezâreti idareci ve memurları 1.270 25 Ahmed İhsan Bey 240 50 Tüccar Hatapkapılı İbrahim Efendi 500 Hırka-i Şerif civarında Hoca Veysel Mahallesi 1.221 50 hamiyetli sakinleri Şirket-i Hayriye’de Çerkez Ali Efendi 200 Adliye Nezâreti memurları 4.258 Mösyö Maks Şilezinger 1.000 İlyas Nâdi Efendi 1.000 Nuri Efendi 200 Emil Himmet Efendi 200 Hatiman Şoymer Efendi 437 50 [330] Hazine-i Hâssa memurları 12.473 12,5 Üsküdar’da Hacı Mehmed Efendi Mahallesi 1.082 50 hamiyetli sakinleri Gedikpaşa’da Divan-ı Âlî Mahallesi hamiyetli 382 87,5 sakinleri Meşihat müsteşarı efendi hazretleri 500 Meşihat Tahrirat Müdürü Subhi Beyefendi 200 Aksaray’da Kâtib Muslihuddin Mahallesi 1.188 75 hamiyetli sakinleri Kaptan Ali Rıza Bey tarafından toplanan 3.049 12,5 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 225

Aksaray’da Çakır Ağa Mahallesi hamiyetli 970 87,5 sakinleri Beyoğlu’nda Yenişehir’de Simitçi Sinoplu Osman 330 Ağa Unkapanı’nda Elvanzâde Mahallesi hamiyetli 3.947 50 sakinleri Defter-i Hakanî Nâzır Muavini Refik Beyefendi 2.030 50 tarafından toplanan Dördüncü Ordu Müzik Öğretmeni Binbaşı 200 Ragıb Bey Kâğıt tüccarı Ali Asgar Efendi 500 Hongrovaz Hayat Sigorta Şirketi Umum Şark 2.175 Müdüriyeti Mimar Vedat Bey 200 Kâğıt tüccarı Hacı Abbas ve Hasan Efendi 500 “ “ Mehmed Ağa 200 “ “ Molla Hüseyin 200 “ “ Hacı Muhtar ve Hacı Hasan 300 Efendi Tüccar İranlı Abdülkerim Efendi 500 Mizara Haydar ve Abdullah Bey 300 Ayândan Nail Beyefendi hazretleri tarafından 1.297 toplanan (dördüncü defa) Ayândan Bahor Efendi tarafından toplanan 10.202 62,5 (dördüncü defa) İsmail Talat Beyefendi tarafından toplanan 1.600 (ikinci defa) Galata Gümrük hamalları 5.488 50

[331] Dr. Klimov Hastanesi: Ortada şapkalı İngiliz elçisi ve sağında eşi 226 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[332] Galata kömür işçileri 3.000 Galata Siirt hamalları 1.058 75 İkinci Daire Muhacirîn Komisyonu Başkanlığı 152 50 Üsküdarlı Talat Beyefendi 500 Halı tüccarı Hacı Ali Ağa 500 “ “ Mirza Ali Asgar 400 “ “ Safdil Bey Alizâde 200 Halı tüccarı Abdül Ali Bey Feylesof 500 “ “ Bâkır Zehir 200 Fetva Emini Esad Efendi hazretleri 500 Tetkikat Meclisi Başkanı Ömer Efendi hazretleri 600 Mühendis Mehmed Ali Bey 200 Bıçakçı Alaaddin Mahallesi hamiyetli sakinleri 241 Göztepe ve Erenköy Kızılay Şubesi 8.232 37,5 On Altıncı Belediye Dairesi Başkanlığı 994 50 Eski kurenâ İzzet Paşa 8.800 Maliye Meclisi üyeliğinden emekli Servet Bey 300 Hadîka-i Meşveret Mektebi ikinci sınıf 137 öğrencileri Eytam Meclisi Başkanı İzzeddin Bey 200 Ders Vekâleti’nde üye İbrahim Bey 218 50 Telgraf Fabrikası işçileri 200 62,5 Ders vekili efendi hazretleri 500 Anadolu Kazaskeri Yahya Efendi hazretleri 500 Mekteb-i Kuzât Müdürü Muhtar Bey 140 Anadoluhisarı’nda Mehmed Ağa Kahvesi’nde 744 50 toplanan Beyoğlu Telgrafhanesi’nde Alman kablosu 493 62,5 memur ve çalışanları Galata Borsası İdare Heyeti 200 [333] Aksaray’da Oruçgazi Mahallesi hamiyetli 1.501 25 sakinleri Balat İskelesi kayıkçıları 222 Topkapı hâricinde İlyaszâde Mahallesi hamiyetli 189 62,5 sakinleri Topkapı hâricinde Tekkeci Mahallesi hamiyetli 197 12,5 sakinleri Orozdibak Şemsiye Fabrikası işçileri 471 87,5 Cündi Meydanı’nda Hacı Osman’ın kahvesinde 315 62,5 toplanan Kantarcılar’da Sarıdemir Mahallesi hamiyetli 210 50 sakinleri Üçüncü Belediye Dairesi Yardım Toplama 2.223 25 Komisyonu Nişantaşı’nda Hacımesud Sokaği’nda Fatma 110 Hanım OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 227

Göztepe’de Tütüncü Mehmed Efendi Mahallesi 458 25 sakinleri Teşrifat Müdürü Memduh Beyefendi 300 Teşrifat Kalemi memurları 300 Eğrikapı Merkez Rüşdiyesi Eğitim Heyeti 110 Hazine-i Evrak Müdürü Refik Bey 200 Darbhane-i Âmire memur ve çalışanları 965 87,5 Sadaret Dairesi Maruzat Kalemi Başkâtibi 300 Cevdet Beyefendi Sadaret Dairesi Divan-ı Hümâyûn Müdür 138 75 Muavini İsmet Beyefendi Maliye eski Nâzırı Reşad Beyefendi hazretleri 2.000 Dr. Şerefeddin Bey 300 Üsküdar’da Selâmsız’da Frerler Mektebi 274 öğretmen ve öğrencileri Galata’da Alacamescit Mahallesi hamiyetli 131 50 sakinleri Maliye eski Nâzırı Reşad Beyefendizâde Ali 500 Beyefendi Maliye eski Nâzırı Reşad Bey torunu Şadan Bey 200 Ayândan Bahor Efendi hazretleri tarafından 10.578 25 toplanan (beşinci defa) Lazaro Franko Efendi 300 25 Haremeyn Tercümanı Ferid Bey 144 25 Üçüncü Belediye Dairesi Yardım Toplama 424 15 Komisyonu [334] On Temmuz Vapuru’nda Muhacirîn İskân 116 25 Kâtibi Cemil Bey Bahriye Kıdemli Yüzbaşısı Hasan Efendi 110 Osmanlı İktisat ve Emniyet Şirketi 192 87,5 Tetkikat-ı Şeriyye Meclisi Üyesi Selâmi Efendi 300 Üsküdar Evkâf Dairesi memur ve çalışanları 1.001 25 Balat yakınında Hoca Kasım Gönen Mahallesi 215 hamiyetli sakinleri Galata’da Emekyemez Mahallesi hamiyetli 436 25 sakinleri Şura-yı Devlet Başkâtibi Ziyaeddin Beyefendi 462 50 “ “ Üyesi Celâleddin Efendi 462 50 “ “ “ Reşad Beyefendi 200 “ “ “ Safer Beyefendi 200 “ “ muavinlerinden Salim Beyefendi 200 Şura-yı Devlet’te Baha Beyefendi 500 “ “ Bahri Beyefendi 300 Şura-yı Devlet Maliye ve Nâfia Dairesi Başkanı 462 50 Tevfik Beyefendi 228 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Şura-yı Devlet Maliye ve Nâfia Dairesi Üyesi 200 Sami Beyefendi Şura-yı Devlet Maliye ve Nâfia Dairesi Üyesi 462 50 Yosef Razi Beyefendi Şura-yı Devlet Maliye ve Nâfia Dairesi Üyesi 462 50 Kostantin Efendi Şura-yı Devlet Maliye ve Nâfia Dairesi Üyesi 462 50 Abdullah Lami Beyefendi Şura-yı Devlet Maliye ve Nâfia Dairesi Üyesi 462 50 İstefanaki Beyefendi Şura-yı Devlet Temyiz Üyesi Adil Beyefendi 500 İkinci Belediye Dairesi dâhilinde Baba Hasan 206 62,5 İlmî Mahallesi hamiyetli sakinleri Sadâret Tahrirat Müdürü Said Beyefendi 300 Seyr ü Temaşa Alman Cemiyeti 1.000 Teşrifat Genel Müdürü İsmail Cenani Beyefendi 500 Bir Alman tarafından Wieting Paşa aracılığıyla 263 87,5 Maliye Nezâreti idareci ve memurları 8.550 [335] Nişantaşı’nda İngiliz Mektebi Türk 145 çocukları Şeyhülislâm hazretleri 3.000 İstanbul Galata ve Beyoğlu Tünel Şirketi 1.500 Ayândan Nail Beyefendi tarafından toplanan 700 (beşinci defa) Cemal Beyefendi 597 Ayân İkinci Başkanı Şerif Ali Haydar Beyefendi 1.000 hazretleri İmalathane-i Âmire Tüfek Fabrikası işçileri 268 87,5 On Yedinci Belediye Dairesi dâhilinde toplanan 2.377 75 Dersaâdet Reji İstanbul Muhafaza memurları 662 37,5 Maliye Meclisi Üyeliği’nden emekli Cemil Paşa 100 Cemil Paşazâde Mustafa Reşid Bey 400 Müzik Öğretmeni Mustafa Nuri Bey 300 Kadıköy Hürriyet ve İtilâf Şubesi’nde toplanan 3.304 Ahmed İhsan Bey Matbaası çalışanları 462 50 Düyûn-ı Umumiye İdaresi 486 75 Marküsalti Ticarethanesi 907 Nişantaşı’nda Mısırlı Ayşe Hanımefendi 600 Dr. Arif Paşa 100 Fatih Hafızpaşa’da Bosna-Hersek Kıraathanesi 317 50 Serverzâde Ali Bey 437 50 Ayândan Abdülkadir Efendi hazretleri 1.359 Gülcemal Vapuru mürettebatı 1.051 87,5 Yirminci Makriköy Belediye Dairesi memurları 328 75 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 229

İstanbul Havagazı Şirketi 152 Şura-yı Devlet Temyiz Mahkemesi Üyesi Nafiz 200 Beyefendi Şura-yı Devlet Temyiz Mahkemesi Üyesi Şevki 200 Beyefendi Adliye Nezâreti Kalemleri mübaşirleri 407 62,5 Kızılay Kadıköy Şubesi 4.000 [336] Hazine-i Hâssa hademesi ve diğerleri 3.050 Hazine-i Hâssa memur ve çalışanları 2.883 Et Müteahhidi İsmail Bey’in büyük kızları Fatma 300 Hanım Tophane İmalathanesi Tüfek Şubesi amelesi 201 Tophane’de İstavri’nin kahvesinde toplanan 101 75 Hacı Fakızâde Sadık Sıdkı Efendi 1.155 Şehzade devletli necabetli Ömer Faruk Efendi 1.006 25 hazretleri Kadıköy Hürriyet ve İtilâf Şubesi’nde toplanan 135 12,5 Maliye Islahat Komisyonu eski Üyesi Mösyö 503 12,5 İstağ Tophane İmalat-ı Harbiye Tüfek Fabrikası 154 25 subayları Fatih Askerî Rüşdiyesi öğrencileri 146 25 Seyr-i Sefâin Kaptanı Ali Rıza Bey tarafından 905 50 toplanan Merhum Yakub Paşa kız kardeşi Fatma Hanım 111 25 İkinci Belediye Dairesi memur ve çalışanları 331 62,5 Rüsûmât Genel Müdüriyeti ve Mülhakatı 19.925 50 memurları Kızılay Erkekler Göztepe ve Erenköy Şubesi 2.033 62,5 Balat’ta Sıhhat Eczanesi sahibi ve arkadaşları 576 12,5 Mülkiye Baytar Mektebi öğrenci ve öğretmenleri 168 Hazine-i Hâssa daireleri çalışanları 1.624 75 Said Ağa 730 Ayândan İstepan Nelko Efendi 2.440 On Üçüncü Belediye Dairesi memur ve 356 75 çalışanları Bahriye Mektebi Ders Müdürü Kaymakam 500 Holandorn Bey Şehzade Vahidüddin Efendi hazretlerinin 100 hizmetçisi Mehmed Efendi Beyoğlu Vakıflar Dairesi 223 Halkalı Ziraat Mektebi öğretmen ve öğrencileri 2.600 Dârüşşafaka öğrencileri (Şemseddin Efendi 111 aracılığıyla) 230 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Mısırlı merhum Halim Paşa eşi Hacı 1.987 Hanımefendi [337] Ahmed İhsan Bey oğlu Ali Bey 100 Onuncu Belediye Dairesi dâhilinde bazı hamiyet 228 75 sahipleri Üsküdar Belediye Dairesi 100 Kemaleddin Bobodeyu 113 İstanbul Romanya Başkonsolosluğu aracılığıyla 8.281 12,5 toplanan Mısırlı merhum Halim Paşa eşi Hacı 2.000 Hanımefendi Yorgancı esnafından Hilmi ve İsmail Efendiler 600 Beyoğlu Evkâf Dairesi memur ve çalışanları 185 Evkâf-ı Hümâyûn Yağ Müteahhidi Sotraki 500 Efendi Prenses Emine Hanımefendi 4.400 Bahriye Nezâreti İkinci Daire Başkanı tarafından 10.000 toplanan Üsküdar Muhasebeciliği’nden toplanan 8.613 Dr. Ali Fuad Bey’in şahsî aylık taahhüdü olarak 100 *** Kızılay Hanımlar Merkezi’ne 1 liradan fazla yardım edenler:

Kuruş Santim İkinci Kadın Efendi hazretleri 5.000 Hüseyin Hilmi Paşa eşi hanımefendi hazretleri 200 Merhum Raif Paşa kızı Belkıs Hanımefendi 500 Zara Dilber Efendi eşi 500 Cemile Sultan hazretleri 4.000 Merhum Subhi Paşa eşi hanımefendi 200 Madam Tokatlıyan 200 Yusuf Sadık Paşa eşi hanımefendi 200 İskeçe eşrafından İbrahim Paşa eşi hanım 200 Merhum Raif Paşa eşi hanımefendi 800 Merhum Raif Paşa gelini hanımefendi 200 [338] Eski Kurena Ragıb Paşa kızı hanımefendi 1.000 Madam Diran Kelekyan 200 Seniye Sultan hazretleri 1.500 Feride Sultan hazretleri 1.500 Madam Aleksandr Sinos oğlu 500 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 231

Kızılay Cemiyeti’nin Askerî Sıhhiye’ye armağan ettiği hasta nakil arabalarından biri Harbiye Nezâreti Meydanı’nda

Naciye Sultan hazretleri 1.500 Merhum Şehzâde Süleyman Efendi eşi 2.000 hanımefendi hazretleri Merhum Şehzâde Süleyman Efendi teyzesi Rana 185 Hanımefendi Demiryolları Müdürü Muhtar Bey eşi 300 hanımefendi Prenses Hatice Abbas Hanımefendi hazretleri 4.000 [339] Şehzâde Salahaddin Efendi’nin valideleri 1.200 hanımefendi hazretleri Şehzâde Salahaddin Efendi’nin kızı Rukiye 1.200 Sultan hazretleri Şehzâde Salahaddin Efendi’nin kızı Adile Sultan 1.200 hazretleri Şehzâde Salahaddin Efendi’nin kızı Atiye Sultan 1.200 hazretleri Ziya Paşa kızı Neveda Hanımefendi 294 50 Prenses Emire hazretleri 1.200 Merhum Osman Paşa eşi hanımefendi 500 Merhum Fethi Paşa kızı hanımefendi 300 Mehmed Bey kızı hanımefendi 200 Prenses Kadriye Hüseyin hazretleri 550 232 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Prenses Emine Muhtar hazretleri 500 Merhum Ahmed Hikmet Bey eşi hanımefendi 800 Salih Bey’in eşi hanımefendi 300 Renginaz Hanımefendi 400 Madam Keresteciyan 200 Madam Büknam Paşa 500 Börekçi merhum Hasan Bey’in gelini hanım 500 Süreyya Bey kızı 300 Dr. Cemil Bey eşi hanımefendi 259 25 Servet Paşa ailesi 596 50 Memişzâde ailesi 150 Yüzbaşı Kâmil Bey hanımı 200 Şehzâde Necmeddin Efendi ağaları 265 Rıza Bey eşi hanımefendi 192 50 Dr. Hakkı Şinasi Bey ailesi 137 Ekrem Bey eşi hanımefendi 110 Prenses Emire hazretleri 1.650 Dr. Şakir Bey eşi hanımefendi 500 [340] Mısırlı Muhtar Bey hanımı 200 Barutçubaşı Ohannes Bey hanımı 200 Kızılay Ayastefanos Şubesi 953 75 Cihangir’de Hacer Hanımefendi 500 Şehzâde Mecid Efendi hazretlerinin eşi 1.000 hanımefendi hazretleri Meclis-i Mebusan eski Başkanı Halil Bey eşi 500 hanımefendi Madam Matosyan 500 Madam Josef Franko 300 Eski Teşrifatçı Hilmi Bey eşi hanımefendi 300 Müretteb Fırka Kumandanı İzzet Bey eşi 1.000 hanımefendi Fatih Baştürbedarı Hacı Ahmed Efendi eşi 110 hanım Kâmil Paşa eşi hanımefendi hazretleri 200 Divan-ı Muhasebat Üyesi Rıfat Bey eşi 100 hanımefendi Padişah Baştabibi Hayri Bey eşi hanımefendi 500 Hariciye memurlarından Mehmed Muhyiddin 500 Bey eşi hanımefendi Merhum Hasan Rıza Paşa kızı Saniye 500 Hanımefendi Merhum Hasan Rıza Paşa torunu hanım 200 Demiryolları Müdürü Muhtar Bey’in eşi 500 hanımefendi OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 233

Tophane eski Müşiri Zeki Paşa’nın eşi 500 hanımefendi “ “ “ “ büyük kızı 200 hanımefendi “ “ “ “ küçük kızı 500 hanımefendi Azmi Beyefendi’nin eşi hanımefendi 500 Madam Köseoğlu 500 İkinci kurenâdan Tevfik Bey’in eşi hanımefendi 200 İkinci kurenâdan Tevfik Bey’in kızı hanımefendi 200 Nevcivan Hanımefendi 1.100 Gilanîzâde Muhyiddin Bey’in eşi hanımefendi 500 Baha Bey eşi hanımefendi 200 [341] Fehime Sultan hazretleri 2.000 Evkaf eski Müfettişi Necib Bey’in eşi 200 hanımefendi Miss Mery Mil Patrik 500 Hacı Servet Hanımefendi 110 Madam Jüeri 300 Ali Rüşdü Paşa’nın kayınvalidesi hanım 300 II. Abdülhamid’in dördüncü ikbali Fatma 3.000 Hanımefendi hazretleri Naile Sultan hazretleri 3.000 Ferid Bey’in eşi hanımefendi 200 Dr. Mehmed Bey’in kızı hanımefendi 500 Dr. Fehmi Bey’in eşi hanımefendi 500 Şehzâde Mecid Efendi hazretlerinin kalfaları 2.321 50 Ayândan İsmail Hakkı Bey’in eşi hanımefendi 500 Eski Başkâtib Cevad Bey’in eşi hanımefendi 1.000 Adana eski Valisi Bahri Paşa’nın ailesi 1.000 Sadâret Müsteşarı Adil Bey’in eşi hanımefendi 500 Merhum Süleyman Paşa’nın kızı Mediha 500 Hanımefendi Merhum Hasan Bey’in ailesi 175 Adliye eski Nâzırı Halim Bey’in eşi hanımefendi 300 Nâzikter Hanımefendi 1.100 Hidayet Hanımefendi 550 Hâce Sare Hanım 150 Sadrazam Mahmud Şevket Paşa’nın eşi 500 hanımefendi hazretleri Başmimar Vedad Bey’in eşi hanımefendi 500 Tantavîzâde Hacı Halid Bey’in kız kardeşi 500 hanımefendi Behçet Bey’in ailesi 500 Hurşid Bey’in eşi hanımefendi 500 234 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Nuri Paşa’nın eşi hanımefendi 500 [342] Dildar Hanım 200 Bahriye Nâzırı merhum Hasan Paşa kızı 600 hanımefendi Balcı İbrahim Bey’in eşi Hürmüz Hanımefendi 400 Suriye Valisi Arif Bey’in eşi hanımefendi 300 Şehzâde Abdülkadir Efendi hazretlerinin 4.000 valideleri hanımefendi hazretleri

Kızılay Cemiyeti’nin Askerî Sıhhiye’ye armağan ettiği otuz adet hasta nakil arabası

Ömer Lütfi Efendi’nin eşi hanım 300 Hilmi Beyefendi’nin eşi hanım 500 Hilmi Beyefendi’nin kızı hanım 500 Fazıl Bey’in eşi hanımefendi 1.000 [343] Hilmi Bey’in akrabalarından bir hanım 200 Tüfekçi Alaaddin Bey’in validesi hanım 200 “ “ “ eşi hanım 300 Merhum Edhem Paşa’nın eşi hanımefendi 500 Beylikçi Raif Bey’in eşi hanım 100 Roma Elçisi Nâbi Bey’in eşi hanımefendi 3.000 Hayreddin Paşa’nın kızı Behice Hanım 3.655 aracılığıyla Mısırlı Aziz Paşa’nın kızı Azize Hanımefendi 5.500 Merhum Münif Paşa’nın eşi hanımefendi 3.000 Merhum Münif Paşa’nın kızı hanımefendi 500 Divan-ı Harp Başkanı Süleyman Paşa’nın eşi 300 hanımefendi Şehzâde Ahmed Efendi’nin eşi hanımefendi 500 Edhem Paşa’nın kızı hanımefendi 200 Rasim Paşa’nın kızı hanımefendi 200 Merhum Mehmed Paşa kızı 110 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 235

Kâmil Bey’in hanımı 200 Suad Hanımefendi 400 Cevdet Paşa’nın kızı hanımefendi 1.500 Merhum Nuri Bey’in kızı Mihrinur Hanım 100 Maliye eski Nâzırı Ziya Paşa’nın eşi hanımefendi 500 Cemal Bey’in eşi Remize Hanımefendi 2.187 50 İkdam Gazetesi Sahibi Ahmed Cevdet Bey’in eşi 2.000 Beyoğlu Mutasarrıfı merhum Enver Bey’in eşi 300 hanımefendi Dr. Rıfat Bey’in eşi hanımefendi 300 Atiye Hanım 200 Feyzi Paşa’nın eşi hanımefendi 500 Yanyalı Dr. Mustafa Bey 200 Merhum Raif Paşa’nın kızı Belkıs Hanımefendi 500 [344] Moralı Âlî Bey eşi hanımefendi 2.000 Fatma Sultan hazretleri 4.000 Fatma Sultan kalfaları 3.000 Ayşe Sultan hazretleri 500 Merhum Teşrifatçı İbrahim Paşa eşi hanımefendi 500 Hakkı Beyefendi’nin eşi Sabiha Hanımefendi 500 Emirgân Kız Rüşdiyesi eski Müdiresi Fıtnat 500 Hanımefendi Göztepe’de Mehmed Paşa’nın eşi hanımefendi 300 Göztepe’de Hacı Zühdü Bey’in hanımı 200 Asım Bey’in kayınvalidesi 200 Yenişehirli Mehmed Ali Bey’in validesi 200 Müteahhit İsmail Beyzâde Sabri Bey’in eşi 500 hanımefendi Madam Musurus Paşa 3.000 Merhum Raif Paşa’nın eşi hanımefendi 500 Merhum Münir Paşa’nın eşi Pervin Hanımefendi 220 Tuğgenaral Ziya Paşa’nın eşi Ulviye Hanımefendi 220 Merhum Münir Paşa’nın eşi Pervin Hanımefendi 1.000 Ulviye Hanımefendi 700 Ziya Paşa’nın oğlu Osman Münir Bey 300 Merhum Münir Paşa’nın kalfaları 300 Zekiye Sultan hazretleri 4.000 Mısırlı Hüseyin Paşa’nın eşi Celile Hanımefendi 200 Prenses Zeyneb İbrahim 5.500 Eski Hidiv merhum İsmail Paşa kalfaları 2.200 Mısırlı Prens İbrahim Paşa kalfaları 770 Mısırlı merhum Ali Bey’in eşi Meleknaz 550 Hanımefendi Mısırlı merhum Ali Bey’in kızı Hatice 430 Hanımefendi 236 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Bahriye kaymakamlarından Enver Bey’in eşi 550 Prenses Huşyar Hanımefendi hazretleri [345] Konya’da Mecidzâde Tahir Paşa’nın kızı 300 hanımefendi Samsun’da Nemlîzâde Hamdi Bey’in eşi 600 hanımefendi Samsun-Sivas Hattı Heyet-i Fenniye Müdürü 409 Cevdet Bey’in eşi hanımefendi Merhum Hidiv İsmail Paşa’nın eşi Neşedil 1.000 Hanımefendi hazretleri Mısırlı Prens Halim Paşa eşi Hacı Kadınefendi 2.000 hazretleri Rusya’da Orenburg Müslümanlarından Zeyneb 1.154 Latif ’in kızı hanım Tırhalalı merhum Abdülkadir Efendi’nin eşi 111 Hayriye Hanım Prenses Nimet Muhtar Hanımefendi 600 Ufa’da Hacı Abdüllatif Efendi Hekimof 34.886 Orenburg’da Muhammed Şerif Efendi Rahimof 10.200 Orenburg’da Muhammed Hüseyinof Vârisleri 2.308 Ticarethane kâtibi Ural’da Eskelendreski altın madeninde 2.227 Aynülislâm Seberma’da Bedîülcemal Hanım 581 Seberma’da Bedîülcemal Hanım’ın akrabası 369 Hacı Kadınefendi hazretleri 2.000 İsmailiye Vapuru Lostromosu Hacı Ahmed 241 Efendi Teğmen Nahid Bey’in validesi 101 Halid Paşa’nın eşi Fatma Hanımefendi 129 50 Eski Hidiv merhum İsmail Paşa’nın kızı Fatma 1.000 Hanımefendi hazretleri Kazan’da Ahmed Bey Hüseyinof ’un eşi Ayşe 5.813 Hüseyinova Hanım Tervişli’den Fatma Bayezidova Hanım 232 Ömer Babazinof Efendi 290 Kadri Bey’in eşi Tevhide Hanımefendi 500 [346] Bakkal Tevfik Bey’in kız kardeşi Nazime 385 Hanım İsmail Paşa’nın kızı Fatma Hanımefendi 990 Paris’te Matmazel Borde 218 75 İhsan Raif Hanımefendi 500 Birinci Kolordu Erkân-ı Harbiye Başkanı Hasan 200 İzzet Paşa’nın eşi ve kızı Mustafa Zarif Bey’in eşi Aziz Hanımefendi 100 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 237

Demiryolları Mühendis Muavini Mustafa Bey’in 330 kayınvalidesi Bakkal Tevfik Bey’in gelini hanım 110 Merhum Hidiv İsmail Paşa’nın eşi Neşedil 5.000 Hanımefendi hazretleri Nâzıma Sultan hazretleri 2.500 Merhum Subhi Paşa’nın eşi Ârâmdil 200 Hanımefendi Kızılay İkinci Başkanı Ayşe Hanımefendi 500 Basri Bey’in eşi Mihri Hanımefendi 300 Subhi Bey’in eşi Neriman Hanımefendi 300 Ziya Paşa’nın kızı Neveda Hanımefendi 300 Feride Hanım Sultan 1.500 Sami Paşa’nın kızı Melek Hanımefendi 300 Halim Bey’in eşi Nilüfer Hanımefendi 200 Kızılay Hanımlar Kısmı Birinci Başkanı Prenses 5.000 Nimet Muhtar Hanımefendi hazretleri Madam Panciri 500 Madam Tokatlıyan 200 *** [347] Kızılay Genel Merkezi’ne 1 lira yardım verenlerin isimleri:

Eski Sadrazam İbrahim Hakkı Paşa Eski Şeyhülislâm Musa Kâzım Efendi Adliye eski Nâzırı Necmeddin Bey Paris Elçisi Rıfat Paşa Dâhiliye Eski Nâzırı Halil Bey Eski Sadrazam Mahmud Şevket Paşa (merhum) Maarif eski Nâzırı İsmail Hakkı Bey Maliye eski Nâzırı Cavid Bey Berlin Elçisi Mahmud Muhtar Paşa Orman eski Nâzırı Mavrokordato Efendi Evkaf Nâzırı Hayri Bey Eski Sadrazam Said Paşa Eski Sadrazam Gazi Ahmed Muhtar Paşa Ayândan Bahor Efendi Nafia Nâzırı Besarya Efendi Sadrazam Prens Said Halim Paşa Eski Sadrazam Hüseyin Hilmi Paşa Ayândan Damad Ferid Paşa “ Süleyman Elbistanî Efendi “ Seyyid Abdülkadir Efendi 238 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

“ Noradonkyan Efendi “ Eski Sadrazam Ferid Paşa “ Nail Bey Dr. Bahaeddin Şakir Bey İstişare Odası Kâtibi Ahmed Tevhid Efendi Milletvekili Arslan Bey “ Artas Efendi “ Cahid Bey “ Hallacyan Efendi “ Dalçef Efendi “ Rıza Sulh Efendi “ Ruhi el-Halidî Bey “ Zohrab Bey “ Talat Bey “ Abdurrahman Bey “ Ömer Şevki Bey “ Feraci Efendi “ Midhat Şükrü Bey “ Menaşe Efendi Şura-yı Devlet Üyesi İstefanaki Bey “ “ “ Baha Bey “ “ “ Salim Bey “ “ “ Mustafa Reşid Bey Şura-yı Devlet Başmuavini Mehmed Bahaeddin Bey Şura-yı Devlet Üyesi Yahya Bey Ermeni Patriği Efendi Hahambaşı Efendi Prens Abbas Paşa Harbiye Nezâreti Müsteşarı Fuad Bey Nazif Paşa Prens Aziz Paşa [348] Bahriye Müsteşarı Rüstem Paşa Dr. Fikri Paşa Subhi Beyefendi Maarif Müsteşarı Salih Zeki Bey Bursa eski Valisi Azmi Bey Üsküdar Mutasarrıfı Faik Bey Beyoğlu eski Mutasarrıfı Muhyiddin Bey Nigâr Münir Bey Tüccar Şefik Bey “ Kamhi Efendi “ Karakaş Mâcid Bey “ Kemal Ömer Bey İkdam Gazetesi Sahibi Cevdet Bey OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 239

Yazar Celal Nuri Bey Yazar Hüseyin Kâzım Bey Yazar Diran Kelekyan Efendi Yazar Safvetî Ziya Bey Yazar Abdullah Zühdü Bey Mimar Kemaleddin Bey Dr. Nureddin Bey Operatör Cemil Paşa Dr. Abidin Bey Dr. Adnan Bey Dr. Celal Muhtar Bey Padişah Baştabibi Hayri Bey Dr. Kilisli Rıfat Bey Muallim Dr. Ziya Nuri Bey Umûr-ı Sıhhiye Meclisi Üyesi Âkil Muhtar Bey Dr. Faik Paşa Dr. Fuad Bey Dr. Kerim Sebati Bey Dr. Lambiki Paşa Dr. Mazhar Paşa Dr. Muhyiddin Bey Eczacı Edhem Pertev Bey Müteveffa Della Suda Faik Paşa Ahmed Ragıb Bey Dr. Halim Paşa Haydar Bey Galib Bey Dr. Esad Bey Dr. Besim Ömer Bey Umûr-ı Siyasiye Müdürü Salih Bey Dr. Ali Galib Bey Kasım İzzeddin Bey Dr. Mehmed Ali Bey Salih Aynî Efendi Lahey Elçisi Aristaki Bey Dr. Hâzım Paşa Tüccar Emin Bey “ Kibar Sarım Bey “ Fazıl Bey Esad Efendi Avukat Avram Naum Efendi Dr. Sûhâmî Bey Dr. Refîk Münir Bey İnşaat Müteahhidi Hasan Remzi Efendi 240 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Fatih Fırka Komutanı İsmail Hakkı Bey [349] Nâfia Kalem-i Mahsus Müdür Muavini Salahaddin Bey Musul Eski Valisi Ahmed Reşid Paşa Dâhiliye Muhasebe Başmümeyyizi Hakkı Bey Giritli Tosun Bey eşi hanım Yenişehirli İbrahim Bey Cemil Kâni Bey Bulgar Eksarhı Efendi Katolik Ermeni Patrikliği Nevrekob’da Avukat Celâl Bey “ Orman Müfettişi Tahsin Efendi “ Tütün Tüccarı Halim Efendi H. Bourner Efendi Muhasebat Dairesi Genel Müdürü Galib Paşa Topçu Dairesi Başkanı General Refik Paşa Piyade Dairesi Başkanı General Ferid Paşa Süvari Dairesi Başkanı Salih Paşa Birinci Ordu Müfettişliği Erkân-ı Harbiye Başkanı Cevad Bey Levazımat-ı Umumiye Dairesi Başkanı İsmail Paşa Harbiye Nezâreti Tahrirat Müdürü Ali Rıza Bey Muhasebat Birinci Şube Müdürü Hacı Muhyiddin Bey Muhasebat Dairesi’nde Şükrü Bey Piyade Dairesi Başkâtibi Şevket Bey Harbiye Başveznedarı Mehmed Bey Muhasebat Dördüncü Şube Müdürü Cemal Bey Muhasebat İkinci Şube Müdürü Galib Bey Masarıfat-ı Askeriye eski Nâzırı Rıza Bey Muhasebat Dairesi İkinci Şube Muavini Subhi Bey Topçu Dairesi Başkâtibi Cemal Bey Muhasebat İkinci Kalemi eski Başkanı Süreyya Bey Süvari Dairesi Başkâtibi Nizameddin Bey Levazımat Dairesi Beşinci Şube Müdürü Hasan Hüsnü Bey Levazımat Dairesi Beşinci Şube Müdür Muavini Hasan Bey Muhasebat Dördüncü Şube Müdür Muavini İsmet Bey Muhasebat Altıncı Şube Müdür Muavini Arif Bey Levazımat İkinci Şube Müdürü Kaymakam Ali Rıza Bey Levazımat İkinci Şube Mümeyyizi Ömer Bey Levazımat İkinci Şube Birinci Mümeyyizi Besim Bey Muhasebat İkinci Şube Mümeyyizi Tevfik Bey Erkân-ı Harbiye İkinci Başkanı Mahmud Paşa Erkân-ı Harbiye İkinci Şube Müdürü Albay Ali Rıza Bey Askerî Tekaüt Sandığı Müdürü General Tevfik Paşa Şamlı Ahmed Efendi Mühendis Asadoryan Efendi OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 241

Maliye Meclisi Üyeliği’nden emekli Cemil Paşa “ “ “ “ “ “ eşleri hanımefendi [350] Avukat Niyazi Bey’in validesi hanım Dr. General Rasim Paşa Almanyalı Mösyö Arthur Sander Avusturyalı Mösyö Paul Garnik Triyeste Başşehbenderi Mehmed Necib Bey Üçüncü Belediye Dairesi Başkanı Rıfat Bey Belgrad eski Elçisi Ali Fuad Hikmet Bey Hrant Noradonkyan Efendi Nuri Ziya Bey Ragıb Baki Bey Niş Şehbenderi Kadri Bey Sâtı Bey Fuad Bey İhsan Bey Cevad Bey Bedros Efendi Fazıl Ahmed Efendi Asım Efendi Salahaddin Bey Vasil Naum Bey Fresko Bey Fatin Bey Cevdet Bey Hamdullah Subhi Bey Ali Nusret Bey İhsan Bey Kemal Bey Harunürreşid Bey Emin Bey Cemal Bey Nihad Bey İsmail Hakkı Bey Besim Bey Samih Bey Kâzım Bey Zâtî Bey Ulvi Bey Matos Bey Ali Ata Bey Haçik İngilizyan Efendi Tüccar Hafız Murad Fikri Bey Keresteciyan Efendi 242 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Londra Büyükelçisi Tevfik Paşa Kalas Şehbenderi İhsan Bey Kalas Şehbenderhanesi İmamı Sıdkı Efendi Londra Büyükelçiliği Müsteşarı Cevad Bey Londra Büyükelçiliği Birinci Kâtibi Esad Bey Çetine Elçisi Sadreddin Bey Çetine Büyükelçiliği Başkâtibi Vitalis Efendi Müteveffa Naum Paşa Paris Büyükelçiliği Maslahatgüzarı Rüstem Bey Paris Büyükelçiliği Başkâtibi Mukbil Bey Paris’te Paul Musurus Efendi Paris’te Antikacı Diran Kelekyan Efendi Paris’te Serkiz Bey Roma Elçisi Kâzım Beyefendi Yohannesburg Şehbenderi Ohannes Bey [351] Cenova Şehbenderi Hayrullah Bey Manila Şehbenderi Beyefendi Tüccar Murad Fikri Efendi validesi hanım “ “ “ “ eşi Viyana Müsteşarı Reşad Hikmet Bey Merhum Ahmed Hikmet Bey’in eşi hanım Hüdavendigâr İstinaf Başkanı Salih Bey’in eşi hanım Mühendis Mektebi Müdürü Refik Bey Mühendis Mektebi Müdür Muavini İbrahim Bey Mühendis Mektebi hocası Yosef Razi Bey “ “ “ Kenan Bey “ “ “ Salim Bey “ “ “ Sâmi Bey Bosna Şehbenderi Resul Hayri Bey Stockholm Elçisi Mustafa Şekib Bey Stockholm Büyükelçiliği Başkâtibi Kudretî Bey Kratova Kazası Takip Taburu Kumandanı Asım Bey Kratova Belediye Başkanı Hacı Mahmud Bey Kratova Ceza Başkanı Mehmed Şefik Bey Kratova Savcı Muavini İsmail Hakkı Bey Kratova Sorgu Hâkimi Nafiz Efendi Kratova eşrafından Hacı Hüseyin Bey Kratova Telgraf Posta Müdürü Cemal Efendi Kratova Kadı Vekili İsmail Hakkı Efendi Malatya Jandarma Taburu Kumandanı Hamdi Bey Aziziye Kazası’ndan Torunzâde Ahmed Efendi Şükrü Paşa Dr. Hakkı Şinasi Bey Dr. Hakkı Şinasi Bey’in eşi hanım OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 243

Kozana’da Erzak Müteahhidi Yunus Efendi Karadeniz Müstahkem Mevkii 2. Taburu 1. Bölüğü Yüzbaşısı İsmail Hakkı Efendi Mişel Güzel Efendi Fayok Efendi Kirkor Minasyan Efendi Madam Minasyan Kabancıyan Efendi Damat Efendi Allahverdi Efendi Jozef Karmona Efendi Misak Efendi Mösyö Azef Manasta Efendi Şerbetçiyan Efendi Mösyö François Razar Mösyö Rozanes Bafir Efendi Nuriciyan Efendi Abru Kazandi Efendi Borucuyan Efendi Mösyö A. Papaoğlu Mösyö K. Papaoğlu Mösyö Zuayen [352] Mösyö Zabah Mösyö Serkis Paris Başşehbenderi Hüsnü Bey Dr. Süleyman Numan Bey Kuyuma Şehbenderi Nikolaki Efendi Sofya Elçilik Müsteşarı Refik Bey Sofya Üçüncü Kâtibi Nâib Bey Filibe Şehbenderi Hilmi Bey Varna Şehbenderi Kâmil Bey Sofya Şehbenderi Onnik Bey Malatya Redif Taburu Binbaşısı Mehmed Bey Osmanlı Bankası memurlarından Jak Namyas Efendi Antika Tüccarı Salamon Garson Efendi Banker Samuel Şamar Efendi Tüccar İlya Panayot Efendi Tüccar Bahor Şetay Kohen Efendi Bükreş Elçisi Safa Bey Davudpaşa Mahallesi’nde Filibeli Ayşe Hanım Davudpaşa’da Seyyidhalife Mahallesi’nde Filibeli Ayşe Hanım Tıbbiye-i Mülkiye ve Sıhhiye-i Umumiye Meclisi Üyesi Ali Rüşdü Paşa 244 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

“ “ “ “ “ “ “ Mustafa Bey “ “ “ “ “ “ “ Hâmid Hüsnü Bey “ “ “ “ “ “ “ Veliyyüddin Bey “ “ “ “ “ “ “ Avni Bey “ “ “ “ “ “ “ Tevfik Rüşdü Bey “ “ “ “ “ “ “ Ekrem Bey “ “ “ “ “ “ “ Marko Bey Tıbbiye-i Mülkiye Meclisi Mümeyyizi Ferid Bey Hıfzussıhha Müfettişi İsmail Hakkı Bey Rüsumat Muhasebe Mümeyyizi Halim Bey Kimyager Cevad Tahsin Bey Kuduz Hastalığı Memuru Arif Bey Bakteriyolog Rıfat Bey Rüstem Bey’in eşi Seniye Hanım Biga Kazası’nda Bosnalı Hacı Ali Efendi Biga Kazası’nda Hacı Mustafa Ağa Nâfia İnşaat Müteahhidi Mösyö Jean Martiyoni Nizamiye 17. Alay 1. Tabur 3. Bölük Yüzbaşısı Celâl Bey Üçüncü Kolordu Kumandanı Ali Rıza Paşa Bakteriyolog Kemal Muhtar Bey Dr. Zoiros Paşa Belgrad’da Arhondi Sofyanos Efendi Hamburg Şehbenderi Mustafa Refik Bey Tiflis Başşehbenderi Remzi Bey Kerç Şehbender Vekili Aleksandr Dosiyus Efendi Malta Şehbenderi Nihad Bey Pire Şehbenderi Ahmed Fazıl Bey Berlin Büyükelçisi Osman Nizamî Paşa Petersburg Elçisi Turhan Paşa Madrid Elçisi Sezai Bey Berlin Elçilik Müsteşarı Fahreddin Bey Petersburg Elçilik Başkâtibi Âtıf Bey [353] Roma Büyükelçiliği Başkâtibi Mehmed Kadri Bey Washington Elçilik Müsteşarı Ragıb Raif Bey Viyana Elçilik Müsteşarı Balak Bey Atina Elçilik Başkâtibi Galib Kemalî Bey Bükreş Elçilik Başkâtibi İbrahim Halil Bey Belgrad Elçilik İkinci Kâtibi Nuri Ziya Bey Lahey Elçilik Başkâtibi Süleyman Faik Bey Evkaf Nezâreti Levazım Müdürü Hacı Şevki Bey Hariciye Nezâreti Umûr-ı Şehbenderî Müdürü Nikolaki Bey Hariciye Nezâreti Umûr-ı Ticariye Müdürü Hikmet Bey Hariciye Nezâreti Hukuk Müşaviri Hrant Bey OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 245

Hariciye Eski Nâzırı Asım Beyefendi Hariciye Kalem-i Mahsus Müdürü Edhem Bey Hariciye Hukuk Müşaviri Reşid Bey Hariciye Müsteşarı Ohannes Bey Kaymakam Âtıf Bey Binbaşı Ali Âgâh Bey Nizamiye Komutanı İsmail Paşa Askeriye Erzak Müteahhidi İlyas Bey Erzincan Askerî Rüşdiyesi Müdürü Kıdemli Yüzbaşı Şevki Bey Erzincan Askerî Rüşdiyesi Farsça Hocası Ahmed Efendi Evkaf Nezâreti Tahrirat Müdürü İsmail Hakkı Bey Evkaf Nezâreti Tahrirat Müdür Muavini Nafiz Bey Evkaf Nezâreti Hukuk Müşaviri Hasan Hulki Bey Evkaf Nezâreti Hukuk Müşaviri Seniyyüddin Bey Evkaf Nezâreti Muhasebe Müdürü Fuad Bey “ “ “ “ Muavini Ziya Bey Evkaf Nezâreti Nükûd-ı Mevkûfe Müdürü Mehmed Ali Bey Evkaf Nezâreti Evrak Müdürü Faik Bey Evkaf Nezâreti Vvukatı Âsaf Bey Evkaf Nezâreti Başmimarı Kemaleddin Bey Rüsumat Defter-i Kebir Kalemi Mümeyyizi Arif Bey İstanbul Vilâyeti Evkaf Müdürü Ali Rıza Bey Evkaf-ı Hümayun Mahkemesi Kalem Müdürü Arif Bey Baytar Kıdemli Yüzbaşı Tahsin Efendi Yüzbaşı Esad Bey Hacı Nazmi Paşa (merhum) Kemal Bey Dr. Burhaneddin Halis Bey Kaymakam Mustafa Hilmi Bey Kolağası Abdülkadir Efendi Binbaşı Muhyiddin Bey Mülga Teçhizat Mektupçusu Mahmud Âgâh Bey Binbaşı Mehmed Tevfik Bey Yüzbaşı Mehmed Emin Efendi Yüzbaşı Mehmed Ali Efendi Yüzbaşı Mehmed Nuri Efendi Eczacı Rahmi Efendi [354] Binbaşı Abdurrahman Bey Yüzbaşı Yusuf Ziya Efendi Yüzbaşı Şevket Efendi Yüzbaşı Mustafa Efendi Yüzbaşı Nazım Efendi Üsteğmen Mehmed Efendi Mösyö George Della Suda 246 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Maliye Meclisi Üyeliği’nden emekli Cemil Paşa “ “ “ “ “ “ eşi hanım On Sekizinci Belediye Dairesi Başkanı Refik Bey Üsteğmen Ali Raif Bey Dr. Abdülkadir Efendi Reşt Tüccarı Ahmedzâde İsmail Ağa Divrik Kazası’ndan Kıdemli Yüzbaşı Hasan Efendi Dr. Esad Bey Rasim Paşa Keresteciyan Efendi Besim Ömer Bey Kemal Ömer Bey Âkil Muhtar Bey Dr. Hakkı Şinasi Bey Dr. Abidin Bey Azmi Bey İsak Kamhi Efendi Mehmed Ali Bey Hüseyin Hilmi Paşa Dr. Kilisli Rıfat Bey Asadoryan Efendi Mudanyalı Taraşivolus Kiryakidis Efendi Dr. Kasım İzzeddin Bey Dr. Celâl Muhtar Bey Lambiki Paşa Talat Bey Nazif Paşa Diran Kelekyan Efendi Muhyiddin Beyefendi Sıhhiye Tahrirat Müdürü Haydar Bey Bahaeddin Şakir Bey Avram Naum Efendi Nâfia Nâzırı Besarya Efendi Beşezâde Emin Efendi Sıhhiye Meclisi Üyesi Dr. Fuad Bey Dr. Ali Galib Bey Eski Sadrazam Ahmed Muhtar Paşa Karakaşzâde Macid Bey Balcı Refik Bey Hayri Bey Prens Abbas Paşa Süvari Dairesi Başkanı Mahmud Paşa Sivas İstinaf Savcılığı’ndan emekli Yaver Bey Riyaz Bey OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 247

Galata’da tüccar Levi Bey Şura-yı Devlet muavinlerinden Bahaeddin Bey Eski Sadrazam Hakkı Paşa Fazlı Necib Bey Salih Paşa’nın eşi hanım [355] Haseki Nisa Hastanesi Baştabibi Nureddin Bey Gazeteci H. Loder Efendi Bahriyeden emekli Mustafapaşalı Şakir Bey Bakteriyolojihane şeflerinden Kemal Muhtar Bey Avukat Mehmed Kadri Bey’in eşi hanım Dolmabahçe’de Abdülmâcid Ağa Defter-i Hakanî Encümen Başkâtibi Osman Behçet Bey Divan-ı Muhasebat Üyesi Rıfat Bey’in eşi hanım Daire-i Umûr-ı Sıhhiye Evrak Müdürü Galib Bey Bahriye Hastanesi İkinci Tabibi Kemaleddin Bey Hacı Kemal Bey Baroh Efendi Paris’te Dr. Mikail Elmasyan Efendi Bosnalı el-Hac Mehmed Said Efendi Müze Müdürü Halil Bey Matmazel Era Mari Medrese talebesi Hafız Hasan Efendi Hariciye İstişare Odası muavinlerinden Ahmed Tevhid Efendi Savcı Muavini Nazif Bey’in validesi Dr. Safvet Bey Dr. Fahri Bey Dr. Yasef Bey Meşihat Tahrirat Müdürü Subhi Bey Meşihat Tahrirat Mümeyyizi Emin Bey Meşihat Evrak Müdürü Cevdet Bey Fetva Emini Muavini Tevfik Bey İlâmât Müdürü İsmail Bey Tedkikat-ı Şer‘iyye Meclisi Üyesi Ali Rıza Efendi Tedkikat-ı Şer‘iyye Meclisi Üyesi Selâmi Efendi Daire-i Emvâl-i Eytam Meclisi Üyesi Hasan Sabri Bey Muhasebe Müdürü Yusuf Ziyaeddin Efendi Memurîn Kalemi Müdürü Bahri Bey Eytam Mümeyyizi Şevket Bey Rumeli Kazaskeri İbrahim Edhem Efendi Anadolu Kazaskeri Yahya Reşid Efendi İstanbul Kadılığı Mümeyyizi Ziyaeddin Efendi İstanbul Kadısı İsmet Efendi Kassam Mustafa Sıdkı Efendi Müşavir Hasan Bey 248 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Müşavir Ömer Bey Mekteb-i Kuzât Dürer Hocası Mahmud Hamdi Efendi Mekteb-i Kuzât Dürer Hocası Şakir Efendi Mekteb-i Kuzât Feraiz Hocası Hulusi Efendi Mekteb-i Kuzât Hukuk Mahkemeleri Usul Hocası Fevzi Efendi Mekteb-i Kuzât Ceza Mahkemeleri Usul Hocası Abdullah Efendi Mekteb-i Kuzât Ticaret Kanunu Hocası Seniyyüddin Efendi Mekteb-i Kuzât Devletler Hukuku Hocası Mahmud Esad Efendi [356] Mahmudpaşa Mahkemesi Kadı Vekili Fevzi Efendi Eyüb Mahkemesi KadıVekili Halil Hilmi Efendi Galata Kadısı Mehmed Bahaeddin Efendi Üsküdar Kadısı Abdullah Efendi Üsküdar Kadılığı Müşaviri Said Bey Aluszâde merhum Ahmed Şakir Efendi kızı Aluszâde merhum Ahmed Şakir Efendi oğlu Hüseyin Efendi Aluszâde merhum Ahmed Şakir Efendi oğlu Abdülmuttalib Efendi Münir Çobanoğlu Efendi Kadıköy’de Kasap Ahmed Efendi Maliye Mektebi hocalarından Niyazi Asım Bey Mühendis İbrahim Bey Evkaf Nezâreti eski Muavini Cemil Bey Hariciye İstişare Odası Muavini Münir Bey Avot Profe Efendi Fetva Emini Muavini Tevfik Efendi İlâmât Müdürü İsmail Efendi Bahriye Albaylığı’ndan emekli Ömer Rıfat Bey Çarşıkapı’da Bakkal Yorgi Efendi Necati Efendi İranlı Hacı Muhammed İranlı Mirza Üsküvî İranlı Ali Asgar Halı Tüccarı Hacı Ahmed Efendi İranlı Abdülmuhsin Efendi Dr. Tevfik Vahid Bey Lazistanlı Ziya Bey’in kız kardeşi hanım Bahriye Kıdemli Yüzbaşısı Hıfzı Bey Bidâyet Mahkemesi Üyesi Ali Nail Bey Dâhiliye Nezâreti Muhasebe Mümeyyizi Fransa Elçisi Mösyö Bompard’ın eşi Üçüncü Kolordu Levazım Birinci Şube Müdürü Ömer Bey Fatih Merkez Memuru Nafiz Bey’in validesi hanım Darülmuallimîn hocalarından Ulvi Bey Emekli Binbaşı Hacı Bekir Bey Sandıklı Tüccarı Bosnalı Ali Efendi OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 249

Nüzhet Sabit Bey Faruk Gazetesi Sahibi Serdar Sıdkı Bey Bahriye Kaymakamlığı’ndan emekli Şefik Bey Tabip Hoca Raşid Tahsin Efendi Beşiktaş’ta merhum Hacı Hüseyin Paşa’nın eşi hanım Beşiktaş’ta merhum Hacı Hüseyin Paşa’nın kızı hanım Beşiktaş’ta merhum Hacı Hüseyin Paşa’nın küçük kızı hanım Hacı Hüseyin Paşazâde Emin Bey’in eşi hanım Defter-i Hakanî Muhasebe Kalemi Mümeyyizi Rıfat Bey Rusyalı Hacı Hoca Ahmed Efendi Ekmek Müteahhidi İbrahim Safvet Bey Akka eski Mutasarrıfı Rahmi Bey Nikfal Hanım Câbir Bey [357] Mustafa Reşid Bey Kasım İzzeddin Bey’in oğlu Salahaddin Bey Bahriye’de Hoca Yüzbaşı Ali bin Mehmed Efendi Emekli Binbaşı Habib Bey Dr. Nafiz Bey Mahmudpaşa’da Mustafa Ağa Kadıköyü’nde Cevizlik’te Adile Hanım Meyve Gümrüğü Veznedarı Hakkı Bey Meyve Gümrüğü Veznedarı Sabri Bey Ali Rıza Bey İspanya’da Mösyö Solines Münir Nigâr Bey Kabzımal Âlî Bey Resmolu Ahmed Cevad Bey İkbal Kütüphanesi Sahibi Hüseyin Efendi Darüşşafaka Kütüphanesi Sahibi Hacı Hüseyin Efendi Giritli Hasan Remzi Bey Düyûn-ı Umumiye Defter-i Kebir Şubesi’nde İhsan Bey Maarif-i İbtidâiye Müdürü Şevki Bey Gedikpaşa Hamamı kiracısı İsmail Efendi Niyazi Bey Muammer Bey Adem Vasfi Efendi Hügo Avelis Ticarethanesi’nden İpekçi Cemil Bey Bâbıâli Caddesi’nde Terzi Yusuf Ziyaeddin Bey Karantina hamallarından Ağılı Süleymanoğlu Mehmed Ağa Dr. Nafiz Paşazâde Namık Bey Yazar Hüseyin Kâzım Bey Karagöz Mahallesi eşrafından Hacı Abdi Efendi Merhum Müjdecibaşı İbrahim Efendi’nin kızı hanım 250 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Sultanahmet’te Emine Hanım Adliye memurlarından emekli Muhyiddin Bey Tophane Muhasebeciliği’nden emekli Edhem Bey Salamon İsrail Umram Efendi Bâb-ı Meşihat Tahrirat Kalemi Mümeyyizi Emin Bey Bâb-ı Meşihat Tahrirat Müdürü Cevdet Bey Alusîzâde merhum Ahmed Şakir Efendi’nin eşi Fuad Bey Hacı Mehmed Efendizâde Süleyman Bey Dolmabahçe Sarayı’nda Abdülmâcid Ağa Ramiz Bey Ahmed İhsan Bey’in validesi Bahriye binbaşılarından Osman Bey’in kızı hanım Merhum Süleyman Efendi’nin eşi Zehra Hanım Mülkiye kaymakamlarından Haydar Bey Bakırköy’de Maliye Meclisi Üyeliği’nden emekli Servet Bey’in hanımı Divan-ı Muhasebat Üyeliği’nden emekli merhum Halil Rami Efendi’nin hanımı Belgrad’da Osmanlı vatandaşı Simon Fanibaşe Hâmid Hüsnü Bey Niyazi Bey’in validesi hanım Fatih Fırka eski Kumandanı Albay [358] İsmail Hakkı Bey Emekli General Emin Paşa Defter-i Hakanî Nâzırı Mahmud Esad Efendi Bahriye eski Nâzırı Hüseyin Hüsnü Paşa Eczacı Dişçi Mektepleri Başkâtibi Mehmed Yaşar Efendi Dr. Tevfik Rüşdü Bey İstanbul Üniversitesi Umum Müdürü Sami Bey Dr. Nafiz Bey Dr. Yahob Bey Fazlı Necib Bey Edhem Pertev Bey Dr. Rıfat Bey Tüccar Ahmed Refik Efendi Celâl Sâhir Bey Dr. Reşid Bey Dr. Nazmi Bey Cezayir-i Bahr-ı Sefid Hukuk Başkanı Cemil Bey Besim Ömer Bey Kemal Ömer Bey Mösyö Robert Mısır’da mukim Dr. Kemal Evadya Bey Eski Hidiv merhum İsmail Paşa’nın torunu Tahir Bey Eczacı Ferid Receb Bey OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 251

Besim Bey Dr. İhsan Hakkı Bey Erkân-ı Harbiye Generali merhum Osman Paşa’nın eşi Dr. Ömer Şevki Bey Dr. Nafiz Bey İstanbul Evkaf Müfettişi Hacı Şevki Bey Evkaf Nezâreti Müsteşarı İsmail Hakkı Bey Osmanlı Bankası İdare Meclisi Üyesi Hâmid Bey Âkil Muhtar Bey Mehmed Ali Bey Darülmuallimîn eski Müdürü Sâtı Bey Dr. Hafız Cemal Bey Yosef Razi Bey Dâhiliye Nâzırı Hacı Adil Bey Tabip Öğretmen Ziya Nuri Bey Medenî Bey Tabip Öğretmen Mazhar Paşa Erkân-ı Harbiye Tuğgenerali İsmail Kâmi Paşa Bahriye Albaylığı’ndan emekli Eşref Bey Adliye Nâzırı İbrahim Bey Dr. Albay Ali Bey İfhâm Gazetesi Müdürü Mustafa Subhi Bey Dr. Celâleddin Muhtar Bey Dr. Mehmed Emin Bey İstinaf Cünha Başkanı Muhlis Bey *** Kızılay Hanımlar Merkezi’ne 1 lira yardım edenler:

Polis Müfettişi Emin Bey’in eşi hanım Antepli merhum Raşid Efendi’nin eşi [359] Ferdane Hanım General Osman Paşa’nın eşi Saadet Hanımefendi Binbaşı İshak Bey’in eşi hanım Merhum Binbaşı Resmi Bey’in kızı hanım Tahsin Bey’in eşi Mükrime Hanımefendi Bahriye binbaşılarından Hüseyin Bey’in eşi Hanife Hanım Divrikli Osman Paşa’nın torunu Nahid Bey Kerim Bey’in eşi Emine Hanım Jandarma Binbaşılığından emekli İsmail Bey’in eşi hanım İzmir Liman Başkanı Remzi Bey’in eşi Şükriye Hanım Dr. Köseoğlu’nun eşi Eleni Hanım İzmit İstasyon müdürünün eşi Madam Grimandi Hanım Dr. Borizanis’in eşi Madam Borizanis 252 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

İzmit Alay Kâtibi Fuad Bey’in eşi Müzeyyen Hanım Madam Vasiliki Usulcüoğlu İzmit eşrafından Hacı Osman Efendi’nin eşi Emine Hanım Madam Victoria Hanım İbrahim Efendi’nin eşi Muhsine Hanım Salih Bey’in eşi Zehra Hanımefendi Nasib Hanımefendi Madam Kostantina Madam İzmitli Papa İvan İzmit İngiliz konsolosunun eşi Arazi Başkâtibi Hüsnü Bey’in eşi hanım Galib Bey’in eşi Serbülend Hanımefendi Yusuf Efendi’nin eşi Zehra Hanımefendi Merhum Halil Kâmil Paşa’nın eşi hanım Behice Hanımefendi Kâmil Efendi’nin eşi Şerife Hanımefendi Murad Bey’in eşi Şerife Hanımefendi Murad Bey’in kızı Nuriye Hanımefendi Reji müdürünün eşi Madam Azmaragda Madam Aryani Kanyayan Hanım Madam Ralob Apides Binbaşı Reşid Bey’in kız kardeşi İffet Hanım Müzeyyen Hanım Merhum Cenab Bey adına Mareşal Fuad Paşa’nın eşi İnşirah Hanımefendi Mareşal Fuad Paşa’nın kızı Ayşe Edibe Hanımefendi Babanzâde Hikmet Bey’in eşi Seniha Hanım Evkaf Nezâreti Müsteşarı Hakkı Bey’in eşi Latife Hanım Manastırlı merhum İsmail Hakkı Efendi’nin eşi hanımefendi Piyade Tuğgenerali Sadık Paşa’nın eşi Nefise Hanım Ayşe İsmet Hanım İzmit Mutasarrıfı Muhyiddin Paşa’nın eşi Mukbile Hanımefendi Sırrı Paşa’nın eşi Melek Hanımefendi Behçet Bey’in eşi Atiye Hanım Abdurrahman Bey’in eşi Faika Hanım [360] Galib Bey’in eşi Azize Hanım Havva Şaziye Hanım Şahver Hanım Fevziye Hanım Fuad Bey’in eşi hanım Mâide Hanım Nasib Hanım Muhyiddin Paşa’nın kızı Nezihe Hanım OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 253

Fethiye Hanım Hacı Emin Bey’in eşi Fatma Hanım Madam İstamatina Madam Bulutyan Madam Marnineti Tren Komiseri Hakkı Bey’in eşi hanımefendi Kâzım Bey’in eşi hanım Eski Emniyet Genel Müdürü Fahri Bey’in eşi Meliha Hanım Albay Safvet Bey’in eşi Sabiha İffet Hanım Halide Hanım Vikontes Lomel Madam Avantiya Abruhi Eski Zaptiye Nâzırı Hamdi Bey’in kızı Fatma Hanım Madam Haçopolo Necib Paşa’nın eşi Şükriye Hanım Asım Paşa’nın kızı Fatma Pakize Hanım Asım Paşa’nın küçük kızı Hatice Fıtnat Hanım Emekli Faik Paşa’nın kızı Fevziye Hanım Albay Hasan Bey’in eşi hanım Hikmet Hanım Kâzım Bey’in eşi hanım Madam Arslan Mehmed Şamlı’nın eşi Süreyya Hanım Madam Belom Meliha Hanım Raif Bey’in eşi Pakize Hanım Nureddin Bey’in eşi Hatice Hanım Emine Adalet Hanım Madam Dofur Albay Mesud Bey’in eşi hanım Hayriye Hanım Ruhsar Hanım İffet Hanım Hatice Hanım Dr. İbrahim Paşa’nın eşi Mebruke Hanım Şükriye Hanım Merhum İbrahim Bey’in torunu Râtibe Hanım Hatice Talat Hanım Erkân-ı Harbiye Albayı Neşet Bey’in eşi hanım Mahmud Bey’in eşi Seher Hanım Edhem Bey’in eşi Hayriye Hanım Tokat Eski Milletvekili İsmail Paşa’nın eşi Gülizar Hanım Meclis-i Mebusan Kâtibi Cemil Bey’in eşi Vasfiye Hanım [361] Nimet Hanım 254 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Şükriye Hanım Yaver Bey’in eşi Hatice Hanım Yaver Bey’in kızı Fatma Sâmiye Hanım Hatice Hanım Yusuf Paşa’nın eşi hanım Yüzbaşı Âsaf Bey’in eşi Nimet Hanım Binbaşı Şükrü Bey’in eşi Cemile Hanım Dâhiliye Nâzırı Hacı Adil Bey’in validesi hanım Dâhiliye Nâzırı Hacı Adil Bey’in eşi hanım Debre eski Milletvekili İsmail Paşa’nın kızı Ganimet Hanım Hacı İsmail Bey’in eşi hanım Hafize Hanım Umûr-ı Cezaiye Mümeyyizi Mazhar Bey’in kayınvalidesi hanım Bedirhanî Fahriye Hanım Bedirhanî Saadet Hanım Mihrünnisa Hanım Şevket Bey’in eşi Aliye Hanım Şevket Bey’in kız kardeşi Nimet Hanım Merhum Reşid Paşa’nın eşi Emine Hanım Bahtiyar Hanım Firdevs Hanım Bedestanî Mehmed Efendi’nin kalfası İkbal Hanım Bahriye Baruthane Müdürü Ma‘şuk Bey’in eşi hanım Kamer Hanım Meclis-i Ayan Üyesi Arif Paşa’nın eşi hanım Jimnastik Hocası Faik Bey’in eşi hanım Madam Luiz Terok Paşo Hanım Naciye Hanım Baytar Cemal Bey’in eşi Hatice Emine Hanım Nemlîzâde Zihni Bey’in eşi Sabiha Hanım Hukuk Başkanı Hacı Rıfat Efendi eşi hanım Temiye Hanım Madam Kantar Madam Vasiliki Madam Armor Kassâbyan Madam Vasiliki İstefanoğlu Madam Ağniyadi Mahmud Orhan Bey’in eşi Macide Hanım Umûr-ı Hukukiye Müdürü Ziya Bey’in eşi Fatma Zehra Hanım Tuğgeneral Osman Hidayet Paşa’nın eşi hanım Madam Emelya Madam Kohar Kapamacıyan Ahmed Şevki Bey’in eşi Hamdune Hanım OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 255

Madam Katrin Ağnidis Eski Mâbeyn-i Hümayun Başkâtibi Tahsin Efendi’nin eşi Münime Hanım Rıza Paşa’nın eşi hanım Yüzbaşı Kemal Bey’in eşi Şefika Hanım Kâmil Bey’in eşi Mükerrem Hanım Nebil Bey’in eşi hanım Naci Bey’in eşi hanım [362] Abid Paşa’nın eşi hanım Merhum Servet Paşa’nın kızı hanım Ziya Bey’in oğlu Rıfat Bey’in eşi hanım Dr. Rıfat Bey’in kızı Seniye Hanım Süreyya Hanım Dr. Murad Bey’in eşi Neyyire Hanım Debre eski Milletvekili İsmail Bey’in eşi Dilara Hanım Trablus Jandarma kumandanının eşi hanım İffet Hanım Nimet Hanım Semiramis Hanım Fethiye Nusret Hanım Bakkaliye Mağazası Sahibi Tevfik Bey’in kız kardeşi Nazmiye Hanım Sadiye Hanım Emekli General Hacı İzzet Paşa’nın kızı Şöhret Hanım Merhum Ali Yaver Bey’in kızı Nesime Hanım Osmanlı Matbaası eski Müdürü Hakkı Bey’in eşi hanım Ragıb Bey’in eşi Sâibe Hanım Tüccar Bahaeddin Bey’in eşi İmsale Hanım Şehzadegân Hocası Osman Enverî Bey’in kızı Cemile Hanım Sıdıka Hanım Kadri Bey’in eşi hanım Kadri Bey’in kızı hanım Tevfik Bey’in eşi hanım Tahsin Bey’in validesi hanım Erkân-ı Harbiye binbaşılarından Said Bey’in eşi Fikriye Hanım Maarif Meclisi Üyesi Naim Bey’in kız kardeşi Emine Hanım Salih Paşa’nın eşi Zihniye Hanım Matmazel Dominyan Meliha Hanım Nedime Hanım Operatör Hâzım Bey’in eşi Seniye Hanım Arif Bey’in validesi hanım Mirat Hanım Albay Mahmud Bey’in eşi hanım Madam Aleksandriyus Divan-ı Muhasebat Üyesi Fuad Bey’in eşi Daniş Hanım 256 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Talat Orhan Bey’in eşi hanım İrfan Bey’in eşi Süreyya Hanım Servet Bey’in eşi hanım Muhyiddin Bey’in eşi hanım Merhum Ali Bey’in eşi hanım Merhum Rıza Paşa’nın kızı hanım Matmazel Rüstem Paşa Dr. Şevket Bey’in eşi hanım Matmazel Çömlekçioğlu Sadâret eski Müsteşarı Ziya Bey’in eşi hanım Rıfat Bey’in validesi hanım Fatma Nebihe Hanım Sadiye Hanım [363] İshak Cevdet Paşa eşi Nigâr Hanım Matmazel İzabel Matkoviç Hacı İbrahim Efendi’nin eşi hanım Cemal Bey’in eşi Vasfiye Hanım Yüzbaşı Midhat Bey’in eşi Necmiye Hanım Tahsin Nahid Bey’in eşi Şefika Hanım Bedirhanî Abdurrahman Bey’in eşi Madam Nikola Pandaçopulo Madam Konstantinidis Madam Petridis Nuriye Hanım Merhum İsmail Bey’in eşi Sıdıka Hanım Sadeddin Paşa’nın kızı Fahriye Hanım Haşim Bey’in eşi hanım Merhum Mustafa Paşa’nın eşi Nâfia Hanım Merhum Hacı Mustafa Efendi’nin eşi Zehra Hanım Cemal Bey’in hanımı Madam Torkumyan Nurbekyan Efendi’nin eşi hanım Eski Sadrazam Abdullah Paşa’nın torunu İffet Hanım Eski Sadrazam Abdullah Paşa’nın torunu Fıtnat Hanım Cemal Bey’in eşi hanım Halet Hanım Münire Hanım Dr. Hayreddin Paşa’nın kızı Hayriye Hanım General Mehmed Muhsin Paşa’nın eşi Emine Hanım Sünne eski Şehbenderi Ahmed Nâzım Bey’in eşi Seniha Hanım Ali Rüşdü Bey’in eşi hanım Ali Rüşdü Bey’in kızı Meliha Hanım Matmazel Ojeni Sayatasi Ali Rüşdü Paşa’nın kızları Feriha ve Fasiha Hanımlar OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 257

Hacı Halil Paşa’nın kızı Behiye Hanım Hakkı Bey’in eşi hanım Dr. Akif Bey’in kızı hanım Fatma Hanım Gülperi Hanım Mevhibe Hanım Etvarnaz Hanım Merhum Hasib Bey’in eşi hanım Merhum Hüsnü Paşa’nın eşi hanım Bahaeddin Bey’in eşi Zeyneb Hanım Merhum Hekimbaşı Salih Efendi’nin kızı Abide Hanım Madam Şarabahar İffet Hanım Zafer Hanım Madam Mariniç Naime Hasibe Hanım Tevfik Bey’in eşi Hamide Hanım Hamdi Paşa’nın kızı Neriman Hanım Merhum Hasan Paşa’nın eşi Mevhibe Hanım Merhum Hasan Paşa’nın kızı Adalet Hanım Abdurrahman Bey’in kızı hanım [364] Manyaszâde merhum Refik Bey’in eşi Meveddet Hanım Madam Haci Peyar Behiye Hanım Emekli İbrahim Paşa’nın kayınvalidesi hanım Merhum Albay Arif Bey’in eşi hanım Divan-ı Muhasebat Savcısı Cemal Bey’in kızı hanım Seniha Hanım Dr. Yusuf Cemil Bey’in eşi hanım Müteveffa Dr. Mahmud Bey’in kızı Faika Hanım Müteveffa İsmail Bey’in eşi Penbe Hanım Miss Mery Hariciye Müsteşarı Said Bey’in eşi hanım Madam Blanş Lütfiye Hanım Cezayirli Mahmud Paşa’nın eşi Münire Şerife Hanım Fatma Hanım Şükriye Hanım Madam Dolet Adile Behiye Hanım Zeynep Hanım Madam Villa Kuryosi İzzet Selim Bey’in eşi Seniye Hanım Merhum Hüseyin Efendi ailesi 258 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Selim Sırrı Paşa’nın eşi Asıme Hanım Muzaffer Hanım Yegâne Hanım Ebe Zehra Hanım Manastırlı Rıza Bey’in kızı Hadiye Hanım Madam Kartali Amerikan Koleji Müdiresi Miss Dor Edib Bey’in eşi hanım Safvet Bey’in eşi hanım Mâlike Hanım Mükerrem Hanım Ayşe Payidar Hanım Sâkıbe Hanım Saniye Hanım Hikmet Hanım İsmet Hanım Hayriye Hanım Âsaf Paşa’nın eşi hanım Dr. Emin Paşa’nın kızı Mediha Hanım Mehmed Süreyya Bey’in eşi hanım Safvet Bey’in eşi hanım Behiye Hanım Ferid Paşa’nın eşi Cemile Hanım Madam Hanmakis Ayetullah Efendi’nin eşi Necat Hanım Mısırlı Muhtar Bey’in eşi hanım Maarif Nâzırı Said Bey’in eşi hanım Tuz Kaymakamı Mehdi Bey’in eşi hanım Kaymakam Nusret Bey’in eşi hanım Nâfia Muhasebecisi merhum Tevfik Bey’in kayınvalidesi hanım Salebcizâde kızı Hayriye Hanım Semih Bey’in eşi hanım [365] Madam Tıngır Ziya Bey’in eşi Hacer Hanım İsmail Bey’in eşi Nazire Hanım Faik Bey’in eşi Fatin Hanım Madam Nurican Eski Basra Valisi Muharrem Bey’in eşi hanım Şehzadebaşı’nda Karagöz Mahallesi’nde Nesime Hanım Necib Bey’in eşi Nigâr Hanım Merhum Fevzi Bey’in eşi Atiye Hanım Albay Mustafa Bey’in eşi Lütfiye Hanım Selanik eşrafından Melik Bey’in eşi Hadiye Hanım Müze-i Hümayun Dâhiliye Müdürü Hacı Bey’in eşi Hâfize Hanım OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 259

Sıhhiye Genel Müfettişi Kasım İzzeddin Bey’in kızı Meliha Hanım Maarif Meclisi Üyesi Naim Bey’in eşi Emine Avniye Hanım Alay Kâtibi merhum İsmail Bey’in eşi Feride Hanım Aziz Bey’in eşi hanım Nâfia Muhasebecisi merhum Tevfik Bey’in eşi Ayşe Faika Hanım Madam Peykâr Edirneli Derviş Bey’in kızı Hayriye Hanım Dâhiliye Hukuk Müşaviri Mümtaz Bey’in eşi Berâet Hanım Merhum Âsaf Paşa’nın kızı Behiye Âsaf Hanım Osmanlı İttihat ve Terakki Kız Sanayi Mektebi Müdiresi Nezihe Muhlis Hanım Birinci Kolordu İnşaat Şubesi Müdürü Bekir Lütfi Bey’in eşi hanım Madam Birindizi Madam Kolekman Ziver Paşazâde Baha Bey’in eşi İclâl Hanım Muhtar Bey’in kızı Neyyire Hanım Sivas eski Valisi Alaeddin Bey’in eşi Nesibe Hanım Fazlı Necib Bey’in eşi Rebia Hanım Madam Dr. Şahbaz Reji Nâzırı merhum Tevfik Bey’in eşi Balcı Ziya Bey’in eşi hanım Rıza Bey’in eşi Mükerrem Hanım Avukat Neşet Bey’in madamı Düyûn-ı Umumiye Nâzırı Rıza Bey’in eşi Feride Hanım Belediye Meclis Başkanlığı’ndan emekli Halil Bey’in eşi hanım Hakkı Paşa’nın kızı Fehime Nüzhet Hanım Konya Valisi Ali Rıza Bey’in kızı Fıtnat Hanım Karakaşzâdelerden Saadet Hanım Karakaşzâdelerden Aliye Hanım Karakaşzâdelerden Küçük Şükran Hanım Maliye memurlarından Memduh Bey’in eşi hanım Resneli Osman Fehmi Bey’in eşi hanım Kütahya Mutasarrıfı Kemal Bey’in eşi Kevser Hanım Emekli Albay Hacı Naki Bey’in eşi Adile Hanım [366] Umûr-ı Sıhhiye Meclis Üyesi Ali Fuad Bey’in eşi hanım Cemil Bey’in kızı Meliha Hanım Merhum Hacı Baha Bey’in eşi Ayşe Mediha Hanım Şemseddin Sami Bey’in merhum kızı Samiye Hanım Vahid Bey’in kızı Dürdane Hanım Emekli General İshak Paşa’nın kızı Naime Hanım Tuğgeneral Ferid Paşa’nın eşi hanım Emekli Tuğgeneral Mustafa Paşa’nın eşi Emine Hanım Merhum Dr. Osman Paşa’nın eşi Ayşe Hanım Matmazel Ketty Ekerlen 260 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Mehmed Ali Bey’in eşi Seniha Hanım Merhum Şemsi Molla’nın kızı Nuriye Hanım Merhum Hikmet Bey’in kızı Melek Hanım Madam Margarita Reşdi Mehmed Tevfik Paşa’nın kız kardeşi Zekiye Hanım Refik Bey’in eşi Ayşe Meliha Hanım Tayyar Bey’in eşi Hayriye Hanım Dr. Bahaeddin Şakir Bey’in eşi hanım Albay Ziya Bey’in eşi Osmanlı İttihat Mektepleri hocalarından Adalet Hanım Hakkı Bey’in eşi Hamide Hanım Şeminur Hanımefendi’nin kızı Faize Hanım “ “ “ Hafide Hanım “ “ “ Nebile Hanım “ “ “ Fahire Hanım Kaymakam Naci Bey’in eşi Makbule Hanım Âhengiz Hanım Eski Bağdat Valisi Mecdî Efendi’nin eşi hanım Nuri Paşa’nın eşi Nazime Hanım Abdullah Bey’in validesi Hüsnümelek Hanım Fahri Bey’in eşi Tirendaz Hanım Dr. Rıfat Bey’in kızı Seniye Hanım Ahmed Bey’in kızı Ayşe Hanım Habib Paşazâde Faik Bey’in eşi hanım Arif Paşa’nın eşi hanım Makbule Raşid Hanım Kemal Bey’in eşi Nazime Hanım Cezayir-i Bahr-ı Sefid Valisi Subhi Bey’in eşi hanım İstanbul Salon Müdürü Tevfik Bey’in eşi İkbal Hanım Mergube Hanım Hacı Zühdü Bey’in eşi İffet Hanım Musika-i Hümayun albaylarından Safvet Bey’in kızı Ayşe Fazlı Hanım Hariciye Kâtibi merhum Nuri Bey’in kızı hanım Rüşdü Paşa’nın kızı Handan Hanım Madam Margarita Alazaridis Bağdat Valisi Zeki Paşa’nın eşi Şahester Hanım Tuğgeneral Rıza Paşa’nın eşi hanım Hasan Bey’in eşi Hatice Hanım Denizli Mutasarrıfı Muhyiddin Paşa’nın eşi hanım [367] Madam Mary Musurus Madam Helen Tabta Cemal Paşa’nın kızı Hadiye Hanım Madam Porbogaloğlu İzzet Paşa’nın eşi Nesime Hanım OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 261

Dr. Hakkı Şinasi Bey’in eşi hanım Merhum Mehmed Paşa’nın eşi Sıdıka Hanım Mareşal Adil Paşa merhumun eşi Fatma Hanım Dr. Ali Faik Bey’in eşi Neyyire Hanım Rahmet Rauf Hanım Dr. Rıfat Bey’in kızı Meliha Hanım Dr. Derviş Paşa’nın eşi Hanife Hanım Erkân-ı Harbiye Generali merhum Osman Paşa’nın eşi hanım Celâl Bey’in eşi Bâhire Hanım Şehzâde merhum Süleyman Efendi’nin dördüncü eşi hanımefendi hazretleri Padişah yaverlerinden Ömer Faik Bey’in validesi Nazife Hanım Sâlime Servet Seyfi Hanım Mühendis Cevdet Bey’in eşi Hatice Hanım Hacı Bekir Mağazası’nda Sadık Efendi’nin eşi hanım Prenses Naime Hanım Ahmed Cevdet Bey’in eşi Hayriye Hanım Dr. Zeki Bey’in eşi İffet Hanım Nefise Hanım İsmet Haydar Hanım Şekercibaşının eşi Reşide Hanım Şeyh Ahmed Tahir Efendi’nin eşi Kevser Hanım Hicaz eski Defterdarı İbrahim Edhem Bey eşi Zehra Hanım Madam Della Suda Faik Paşa Madam Gabriyel Serviçin Madam Boman Merhum Hasan Âmir Efendi’nin eşi Hatice Hanım Merhum Hasan Âmir Efendi’nin kızı Lebibe Hanım Şimendifer İstikşâfiye Başkanı İlyas Bey’in eşi hanım Dr. Hacı Ali Paşa’nın eşi hanım Rıfat Bey’in validesi Fıtnat Hanım Mümtaz Bey’in eşi Nezihe Hanım Gelibolu Mutasarrıflığı’ndan emekli Emin Ragıb Bey’in eşi Ayşe Nezihe Hanım Merhum Âlî Bey’in eşi Âliye Hanım Madam Aydon Poisson Mekâtib-i Âliye Müdürü Cevdet Bey’in eşi hanım Madam Lazarik Haleb Milletvekili Ali Cenani Bey’in eşi hanım General Muhtar Paşa’nın eşi hanım Belediye Meclis Başkanı Mehmed Paşa’nın eşi hanım Tevfik Fikret Bey’in eşi hanım Yusuf Şetvan Bey’in eşi hanım Mansur Şetvan Bey’in eşi hanım Ankara Evkaf eski Müdürü Ragıb Bey’in eşi hanım 262 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Yenişehirli merhum Malik Efendi’nin eşi hanım Yenişehirli merhum Malik Efendi’nin kızı hanım [368] Cevad Paşa’nın eşi hanım Osman Nizamî Paşa’nın eşi hanım Albay Cevad Bey’in kızı hanım Binbaşı Şefik Bey’in eşi Mehpare Hanım Ali Refik Paşazâde Nazım Bey’in eşi hanım Merhum Mustafa Paşa’nın eşi hanım Ali Daniş Bey’in eşi hanım Merhum Veli Rıza Paşa’nın kızı Remziye Hanım Ayândan Salih Paşa’nın eşi ve Mareşal Fuad Paşa’nın kızı hanım Bâbıâli Hukuk Müşavir muavinlerinden Suad Bey’in eşi hanım Gayur Efendi’nin eşi hanım Şefik Paşa’nın eşi hanım Antikacı Mehmed Efendi’nin kayınvalidesi hanım Hasan Bey’in eşi Hikmet Hanım Gümülcine eski Milletvekili Mehmed Arif Bey’in eşi hanım Berlin Büyükelçiliği İkinci Kâtibi Esad Bey’in eşi hanım Madam Bedros Horasancıyan Madam Horasancıyan Madam Noradonkyan Madam Rıfat Paşa Tevfik Daniş Bey’in eşi hanım Rasih Bey’in eşi hanım Merhum Celâl Bey’in eşi hanım İskeçe eşrafından Hilmi Paşa’nın eşi hanım Memduh Paşa’nın eşi Zehra Hanım Madam Takes Madam Arya Madam Velastari Prenses Refia’nın kızı Prenses Hilmiye Fazıl Hanım Merhum Subhi Paşazâde Baha Bey’in eşi hanım Dr. Senyusoğlu Madam Senyus Madam Sifneo Madam İspiridonus Madam Huci Madam Frenkya Madam Vilber Madam Eadi Orman ve Maâdin Nezâreti Muavini Rıza Bey’in eşi hanım Merhum Ali Efendi’nin eşi Muhsine Hanım Merhum Ali Efendi’nin büyük gelini Maide Hanım Madam Prime Çori Güzide Hanım OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 263

Merhum İbrahim Paşa’nın eşi hanım Merhum Süreyya Paşazâde’nin eşi Nigâr Hanım Bâb-ı Meşihat Sicil Müdürü Esad Bey’in eşi hanım Merhum Dr. Raşid Paşa’nın eşi hanım Merhum Naci Bey’in eşi Zehra Hanım Diş Tabibi Surinan Efendi’nin eşi Madam Agopyan İzmit Milletvekili Müfid Bey’in eşi Zehra Hanım Ahmed Bey’in eşi Firdevs Hanım

[369] Adına Kızılay Cemiyeti’ne 2 bin Osmanlı lirası yardım verilmesini vasiyet eden ayândan merhum Zihni Paşa Osmanlı Kızılay Cemiyeti’ne ilk defa böyle yüksek bir meblağ verilmesini vasiyet eden Zihni Paşa’nın adını rahmet ve hürmetle anmak bir borçtur.

[370] Emirgân Kız Rüşdiye Öğretmeni Şadiye Hanım Maarif Nâzırı Emrullah Efendi’nin eşi hanım İzzet Fuad Paşa’nın eşi hanım Ahmed İhsan Bey’in eşi hanım Subhi Bey’in eşi İffet Hanım Madam Mayer Madam İpekyan Madam Kaprilyan Matmazel Zoiros Paşa Madam Terel 264 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Madam Sagurdeos İrfan Bey’in eşi Fıtnat Hanım Ahmed İhsan Bey’in kız kardeşi Aliye Hanım Şura-yı Devlet Mülkiye Dairesi başkanının eşi Naciye Hanım İsmail Paşa’nın eşi Münire Hanım Madam Valere de Lacombe Madam Leon de Lacombe Madam Boman Madam Nuase Mahmud Nedim Paşa’nın eşi hanım Cemil Bey’in eşi Saniye Hanım Madam M. Sinyosoğlu Üsküdar Kız Sanayi Mektebi Müdiresi Zekiye Hanım Prenses Emine Kâmil hazretleri Şekibe Kemal Hanım Tramvay Şirketi Tercümanı Münir Bey’in eşi hanım Maarif Meclisi Başkanı Râkım Efendi’nin eşi Kâniye Hanım Ohannes Allahverdi Efendi’nin eşi Madam Anna Üsküdar Kız Rüşdiyesi Öğretmeni Fatma Hanım Bahriye binbaşılığından emekli Ahmed Bey’in eşi Sâime Hanım Bahriye binbaşılığından emekli Ahmed Bey’in kızı İkbal Hanım Üsküdar Zabıta Tabibi Mehmed Bey’in eşi Azize Hanım Üsküdar Zabıta Tabibi Mehmed Bey’in kızı Hayriye Hanım Üsküdar Zabıta Tabibi Mehmed Bey’in diğer kızı Muazzez Hanım İzmit Milletvekili Canbolad Bey’in eşi Nuriye Hanım Merhum Reşid Paşa’nın eşi Hacer Hanım Harbiye Müsteşarı Fuad Paşa’nın eşi hanım Necib Bey’in eşi Nadide Hanım Madam Papadopulos Madam Robert Mareney Levazımat eski Müdürü Mustafa Paşa’nın hanımı Darülmuallimât Müdiresi Hatice Hanım Merhum Salih Bey’in eşi hanım Fahri Bey’in eşi Nazlı Hanım Mühendis Rıza Bey’in eşi hanım Naci Paşa’nın eşi hanım [371] Dr. Rıza Bey’in eşi hanım Madam Savalan Matmazel Rüstem Paşa Nureddin Bey’in eşi hanım Madam Abranosyan Salih Bey’in eşi Münire Hanım Rauf Bey’in eşi hanım Mehdi Bey’in eşi hanım OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 265

Çömlekçioğlu Madam Todoraki Rıfat Efendi’nin eşi hanım Belediye Veznedarı Ahmed Bey’in eşi hanım Belediye Veznedarı Ahmed Bey’in yeğeni hanım Avukat Kemal Bey’in eşi hanım Madam Rose Kemal Derviş Bey’in eşi hanım Hasan İzzet Bey’in eşi Refia Hanım Madam İstavro Matmazel İstavro Avukat Kemal Efendi’nin kızı hanım Merhum Nefî Bey’in eşi Behice Hanım Maliye Müfettişi İbrahim Bey’in eşi hanım Topçu kaymakamlarından Fuad Bey’in eşi Azize Hanım Et Müteahhidi İsmail Bey’in eşi İhsan Hanım Sadâret eski Müsteşarı Ziya Bey’in eşi hanım Madam İsmet Madam Aram Küçükoğlu Madam Mavrokordato Bahriye Sıhhiye eski Başkanı Hüsnü Paşa’nın eşi hanım Erzak ve Mahrûkât Ambarları Müdürü Nüzhet Bey’in eşi hanım Hasan Nail Bey’in eşi hanım Rüstem Bey’in eşi hanım Emekli Süreyya Bey’in kızı Nilüfer Hanım Mezâhib eski Müdürü Şevket Bey’in eşi hanım Avukat Kadri Bey’in eşi hanım Merhum Sırrı Paşa’nın eşi hanım Bedestanî Hacı Ahmed Efendi’nin eşi hanım Madam Nazlıyan Madam Azaryan Madam Köseoğlu Ayândan Nuri Bey’in eşi hanım Askerî Baytar Mektebi Müdürü Binbaşı Nuri Bey’in eşi hanım Sultanahmed Kız Rüşdiye Öğretmeni Emine Hanım Sadâret Tahrirat Kalemi’nde Medhi Bey eşi hanım Gümrük istimatorlarından Hilmi Bey’in eşi hanım Madam Zeografos Merhum Mehmed Emin Paşa hazretlerinin kızı Fatma Hanım Maarif Nâzırı Emrullah Efendi’nin kızı hanım Yegân Efendi’nin eşi hanım Cafer Bey’in eşi hanım Feyzi Paşa’nın kızı ve İzzet Paşa’nın eşi hanım [372] Eczacı Edhem Pertev Bey’in eşi hanım Eczacı Ekrem Bey’in eşi hanım 266 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Eczacı Necib Bey’in eşi hanım Şerif Alizâde Murad Bey’in eşi hanım Dr. Aziz Paşa’nın eşi hanım Maliye eski Nâzırı Reşad Paşa’nın eşi hanım Darphane Müdürü Ferid Bey’in eşi hanım Selanik Valisi Kâzım Bey’in eşi hanım Prenses Rukiye Hanım hazretleri Hacı Kadınefendi hazretleri Hüsnü Paşa’nın eşi hanım Mülkiye müfettişlerinden Haydar Bey’in validesi hanım Merhum Halim Paşa’nın kızı hanım Merhum Halim Paşa’nın kızı Servet Hanım Ahmed Refik Bey’in eşi hanım Hahambaşının eşi hanım Darülmuallimât Müdiresi Madam Sadık Eski Sadrazam Hakkı Paşa’nın kızı hanım Mülkiye müfettişlerinden Haydar Bey’in eşi hanım Basra eski Valisi Hasan Bey’in eşi hanım Kurukahveci Osman Efendi’nin kızı hanım İsmail Cenani Bey’in eşi hanım Madam Asadoryan İsmail Kâmi Paşa’nın eşi hanım Merhum Seyfullah Paşa’nın eşi hanım Merhum Seyfullah Paşa’nın kızı hanım Divan-ı Muhasebat İkinci Başkanı Nazif Bey’in eşi hanım Bosnalı Hamdi Paşa’nın eşi hanım Dr. Fehmi Bey’in eşi hanım Dr. Arif Bey’in eşi hanım Merhum Ragıb Bey’in eşi hanım Merhum Mustafa Sadullah Bey’in eşi hanım Nâfia Nezâreti’nde mühendis Mösyö Piga’nın eşi Reji Cibali Deposu’nda Sadık Bey’in eşi hanım Madam Sadvok Madam Fresko Madam Vitalis İsterumse Madam Pisar Madam Tedeski Evkaf Nâzırı Hayri Bey’in eşi hanım Dâhiliye Nezâreti Hukuk Müşaviri Mümtaz Bey’in eşi hanım Merhum Tevfik Paşa’nın eşi hanım Teşrifat eski Nâzırı Galib Paşa’nın eşi hanım Hasib Bey’in eşi hanım Madam Keresteciyan Şura-yı Devlet Üyesi Hakkı Bey’in eşi hanım OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 267

Merhum Hasan Paşa’nın kızı hanım Barutçubaşı Ohannes Bey’in eşi hanım Arslan Efendi’nin eşi hanım Cemal Paşa’nın eşi hanım İşkodra eski Valisi Hayri Paşa’nın eşi hanım Merhum Halil Bey’in kızı hanım On İkinci Belediye Dairesi Başkanı Mehmed [373] Ali Bey’in eşi hanım

Edirne’de Kızılay Hastanesi yapılan bina

Haydarpaşa Rüsumat Başmüdürü Hilmi Bey’in eşi hanım Emekli General Kerim Paşa’nın eşi hanım Cenova Şehbenderi Mehmed Bey’in eşi hanım Dr. Veliyyüddin Tahsin Bey’in eşi hanım Merhum Ahmed Hamdi Bey’in eşi hanım Birinci Tümen Kumandanı Hasan İzzet Bey’in kızı hanım Menteşe Milletvekili Haydar Bey’in eşi hanım Hariciye eski Mektupçusu Münir Bey’in eşi hanım Merhum Mustafa Bey’in eşi hanım Merhum Hacı Cemal Bey’in eşi hanım Reşad Paşazâde Rauf Bey’in eşi hanım Karaköy Börekçisi merhum Hasan Bey’in eşi hanım Karaköy Börekçisi merhum Hasan Bey’in kızı hanım Karaköy Börekçisi merhum Hasan Bey’in kızı hanım Karaköy Börekçisi merhum Hasan Bey’in gelini hanım Osman Paşa’nın eşi hanım Merhum General Kâzım Paşa’nın eşi hanım Rüsumat müfettişlerinden Nazım Bey’in eşi hanım Avukat Hâmid Bey’in eşi hanım Avukat Selim Hüsnü Bey’in eşi hanım Merhum Hüsameddin Bey’in eşi hanım Merhum Hüsameddin Bey’in kızı hanım 268 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Temyiz Başkanı Kâzım Beyefendi’nin eşi hanım Müteahhit Hacı Mustafa Bey’in eşi hanım Karakaş Rüşdü Bey’in eşi hanım Divan-ı Muhasebat Üyesi Hakkı Bey’in eşi hanım Emekli General Âtıf Paşa’nın eşi hanım Dr. Âsaf Derviş Bey’in eşi hanım Sıhhiye Meclisi Başkâtibi Said Bey’in eşi hanım *** [374] Osmanlı Lirası Yüz liradan fazla yardım eden hamiyetli ve cömert zatlar arasında Mekke-i Mükerreme Emiri Şerif Hüseyin Paşa hazretlerinin isimlerinin özel 100 yerinde bahsi unutulduğundan burada yazılarak özür beyan edilir.

Mısır’dan Gelen Yardımlar

Kuruş Santim İskenderiye eşrafından Mustafa İbad Efendi 300 Mısır’da Refik el-Muazzam Bey 550 Mısırlı Aziz İzzet Paşa hazretleri 11.000 “ “ “ “ “ oğlu Mehmed 5.500 Aziz Bey “ “ “ “ “ oğlu Abdullah 5.500 Bey Mısır’da Râfik Fethi Bey 2.731 25 Mısır’da Muhammed et-Tûrâbî Efendi 16.313 50 Mısır’da Meftur Efendi 16.600 Mısır’da Ali Paşa hazretleri 5.350 Hidiv Validesi Hanımefendi hazretleri tarafından (Mısırlı devletli Ömer Tosun Paşa 100.000 hazretleri aracılığıyla) Hidiv Validesi Hanımefendi hazretleri (devletli 10.925 Ömer Tosun Paşa hazretleri aracılığıyla) Mısır eşrafından Ahmed Tevfik Ragıb Efendi 10.000 “ “ Urbân el-Mehdî Efendi 16.503 75 Mısır eşrafından Ahmed Tevfik Ragıb Bey’in 5.501 merhum biraderinin eşi hanımefendi Mısır eşrafından Ahmed Tevfik Ragıb Bey’in 2.750 50 merhum biraderinin kızı hanımefendi Mısır eşrafından Ahmed Tevfik Ragıb Bey’in 2.750 50 merhum yeğeni Mücib Bey OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 269

Ahmed Tevfik Ragıb Bey’in çiftliğindeki 2.530 75 hademeleri Mısır’da Ağaton Yervant Efendi aracılığıyla 1.823 50 Mısırlı Aziz İzzet Paşa hazretleri aracılığıyla 6.050

[375] Kuruş Para Kahire’de eşraftan Tevfik Hakkı Beyefendi 2.000 Eski Hidiv İsmail Paşa merhumun torunu 500 Tahir Beyefendi Eski Hidiv İsmail Paşa merhumun torunu 400 Tahir Beyefendi Hidiv Validesi Dairesi Vekili Mahmud Fehmi 66.000 Paşa aracılığıyla 1912 Senesi Sonuna Kadar Hindistan’dan Gelen Yardımlar

Kuruş/Para Aligarh İslâm Mekteb-i âlîsi öğrencileri 9.443,10 Sind Eyaleti’nde Kızılay Merkezi Kâtip ve Veznedarı 26.400 Hacı Abdullah Harun Efendi aracılığıyla Rangun’da İbrahim Ali Molla ve Abdülkerim Cemal 385.656 Efendiler aracılığıyla Muzafferpur Kasabası’nda bazı kişiler 3.030 Kalküta’da Comrade gazetesi aracılığıyla 44.125 Lahor’da yayınlanan Vatan Gazetesi Sahibi Muhammed 33.056 İnşaallah Efendi aracılığıyla Lahor’da yayınlanan Vatan Gazetesi Sahibi Muhammed 33.008 İnşaallah Efendi aracılığıyla Sind Eyaleti’nde Kızılay Kâtip ve Veznedarı Hacı 26.445 Abdullah Harun Efendi aracılığıyla Kalküta’da Bengal yardımsever halkı 1.470 Kalküta’da Kızılay Cemiyeti Kâtibi Hacı Abdüllatif 187.000 Efendi aracılığıyla Lahor’da yayınlanan Vatan Gazetesi Sahibi Muhammed 11.019 İnşaallah Efendi aracılığıyla Lahor’da yayınlanan Vatan Gazetesi Sahibi Muhammed 5.509,10 İnşaallah Efendi aracılığıyla Bombay Kızılay merkezi 55.094 Karaçi Kızılay Kâtibi Hacı Abdullah Harun Efendi 1.317 Kalküta’dan Bengal Bankası aracılığıyla 65.850 Lahor’da Vatan Gazetesi Sahibi Muhammed İnşaallah 10.975 Efendi aracılığıyla Lucknow şehri Kızılay Cemiyeti 15.381 Madras Fahrî Şehbenderliği aracılığıyla 7.523 Bombay’da Kadı Şerif Muhammed Salih Levendî Efendi 3.659 270 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Azamgarh’ta Muhammed İdris Efendi 218,25 Ahmedabad’da yayınlanan Political Bohemia Gazetesi 936,15 sahibi Rampur hamiyetli halkı (Kamerşah Han Efendi 10.955 aracılığıyla) [376] Karaçi Kızılay Veznedarı Hacı Abdullah Harun 10.975 Efendi aracılığıyla Rampur şehri halkı (Kamerşah Han Efendi aracılığıyla) 10.959 Lahor’da Vatan Gazetesi Sahibi Muhammed İnşaallah 4.946 Efendi Rampur yardımsever halkı (Kamerşah Han Efendi 16.956 aracılığıyla) Hindistan Müslüman halkı (Hariciye Nezâreti 7.544 aracılığıyla) PoliticalBohemia Gazetesi aracılığıyla Müslüman halktan 1.040 toplanan Doğu Pisar’da Osman Abdullah 145 Kâthyevar’da Burma içinde oturan Müslümanlar 377 Kâthyevar’da Kütibana Müslüman halkı 3.791,30 Kâthyevar’da Bedr-i Encümen-i İslâmî 181,10 Kâthyevar’da yardımsever bir Müslüman 434,30 Lahor’da Vatan Gazetesi Sahibi Muhammed İnşaallah 4.459 Efendi Bombay Müslüman halkı (Londra Büyükelçiliği 1.090.000 aracılığıyla) Bombay Müslüman halkı (Londra Büyükelçiliği 655.500 aracılığıyla) Bombay Müslüman mücevherat tüccarları 55.000 Hindistan eşrafından (Londra Büyükelçiliği aracılığıyla) 657.750 Saravak Racası hazretleri 10.900 Madras Fahrî Şehbenderliği tarafından toplanan 109.788 Vekil Gazetesi Sahibi Alibahş Efendi aracılığıyla 5.500 Madras Fahrî Şehbenderliği aracılığıyla 27.595 “ “ “ “ 76.431 Muradabad Müslüman halkı 7.709 Diobend’de Dârülulûm öğrencileri 10.918 Bombay’da Keçhi Meymen Cemaati 163.875 Delhi’den 15.295 Madras’ta Küçin’de Kızılay Reisi Hacı Abdullah Efendi 109.875 Madras’ta fahrî şehbenderlik 22.015 Bombay eşrafından (Londra Büyükelçiliği aracılığıyla) 550.625 “ “ “ “ “ 440.500 “ “ “ “ “ 550.635 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 271

[377] Edirne Kızılay Hastane Heyeti: Ortada beyaz elbiseli Baştabip Bahaeddin Şakir Bey

Bombay’dan Hüseyin Kasım Arif Efendi hazretleri 330.000 aracılığıyla Delhi’den 20.257,20 Delhi’den 218.371,50 Delhi’den 10.931 Kalküta’da İlâhîbahş ve Ortakları aracılığıyla 21.950 Rampur halkı (Kamerşah Han Efendi aracılığıyla) 59.015 “ “ “ “ “ “ 35.595 Bombay’dan 72.600 Kalküta’da Renharenpur Kızılay merkezi 74.182 Kalküta’da Hacı Muhammed İsmail Han 23.333 Kalküta’da Encümen-i Müfîdü’l-İslâm 22.000 Bombay’dan 198.000 Delhi’den 21.837,20 Bombay eşrafından (Londra Büyükelçiliği aracılığıyla) 22.025 [378] Political Bohemia Gazetesi aracılığıyla Estezi 1.545,10 Kasabası Ehl-i Sünnet cemaati Political Bohemia Gazetesi aracılığıyla 1.629,30 Kalküta’da Suberin İslâm Cemaati 734,35 Burma dâhilinde Tatün’de Encümen-i Hâdimînü’l-İslâm 551,35 Kâthyavar Gençler Kulübü 3.556,30 Political Bohemia gazetesi tarafından toplanan 1.911,25 Kalküta’da Muhammed Medeniyyullah Efendi 2.029,35 aracılığıyla Andote’de Muhammed Mustafa Hâve 441,20 Dehoraci’de Muhammed Hacı ve Nur Muhammed 15.818,35 Efendiler aracılığıyla 272 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Muhammed İnşaallah Efendi aracılığıyla 11.031 Rampur halkı (Kamerşah Han Efendi aracılığıyla) 8.792 Kalküta Kızılay Başkanlığı 165.690,30 Haydarabad’da Kızılay Şubesi Mutemedi Muhammed Abdülbâsıt Efendi tarafından (Gazi Ahmed Muhtar Paşa 11.000 hazretleri aracılığıyla) Haydarabad’da Kızılay Şubesi Mutemedi Muhammed Abdülbâsıt Efendi tarafından (Gazi Ahmed Muhtar Paşa 11.000 hazretleri aracılığıyla) Malay şehri Müslüman halkı 128.620 Haşmetli Bhopal Hâkimesi hazretleri 154.681 El-Müşir Gazetesi Müdürü Fazlulhüseyin Efendi 8.800 aracılığıyla Lucknow şehrinde Müeyyidü’l-İslâm aracılığıyla 110.000 Karaçi’de Sinde Kızılay Kâtibi Hacı Abdullah Harun 33.550 Efendi Karaçi’de Sinde Kızılay Kâtibi Hacı Abdullah Harun Efendi aracılığıyla Cikebabad’da Adem Han Kehusu 4.900 Efendi Haydarabad’da Hicaz Demiryolu Yardım Toplama 7.366 Komisyonu Kâtibi Hoşdil Han Reis Kühat 44.050 Lahor’da yayınlanan Vatan Gazetesi sahibi aracılığıyla 110.437 Nilgeri Müslümanları tarafından Hanbahadır A. R. Hacı 188.793 Fakir Muhammed Site Efendi [379] Bârekpur İslâm cemaati 1.434 Delhi’den 15.461 Lucknow şehrinde Nüvvâb Hasan Han hazretleri 14.790 Kalküta’da Cihandar Nüvvâb-ı Encümen-i İslâm başkanı 27.292 Madras Fahrî Şehbenderliği aracılığıyla 91.872,20 Bombay eşrafından Londra Büyükelçiliği aracılığıyla 885.000 Bombay eşrafından 220.950 Kalküta’da Ekrem Han hazretleri 77.350 Barisal Kızılayı 33.150 Muradabad dâhilinde Saraytarim Kasabası’ndan 11.006 Muhammed Nazar Ali Han Hindistan’da Alianz Bank of India aracılığıyla 7.358,10 Kemberli Kızılayı 17.610 Enbale Kızılayı 13.267 Kaliket’te Zînetü’l-İslâm Encümeni 25.879 Mirte’de Müftü Sadullah Efendi aracılığıyla ve İlâhîbahş 6.184 Efendi aracılığıyla Rampur Müslüman halkı (Kamerşah Han Efendi 121.191 aracılığıyla) Amritsar İslâm Encümeni 11.000 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 273

Hayırpur’da Muhammed İbrahim Vezirî Efendi 55.000 hazretleri Karaçi’de Kızılay Kâtibi Hacı Abdullah Harun Efendi 55.000 aracılığıyla Haşmetl Bhopal Hâkimesi hazretleri 184.857 Kalküta’da Hüseyin Kasım Arif Efendi hazretleri 20.769 Lucknow Kızılay Kâtibi Nâzırüddin Hasan Efendi 110.000 aracılığıyla Amritsar’da Vekil Gazetesi Sahibi Alibahş Efendi 5.500 aracılığıyla Amritsar’da Vekil Gazetesi Sahibi Alibahş Efendi 7.370 Bombay’da Can Muhammed Ömer Efendi aracılığıyla 29.139 Haydarabad’dan 110.312 [380] Kalküta Kızılayı 8.658 Haydarabad Kızılayı 110.735 Haydarabad-ı Sind’de Metari Kızılayı adına Karaçi Kızılayı Başkanı Gulâm Muhammed-i Serhendî 77.000 hazretleri Delhi’de H. E. Kerem ve Muhammed Şefî Efendiler 67.650 aracılığıyla Brili’de Mahir Muhammed Efendi aracılığıyla 14.740 Bombay’da Türk ve Arap Kadınlar Cemiyeti Başkanı 194.700 Münire Hanımefendi aracılığıyla Vekil Gazetesi Sahibi Muhammed Alibahş Efendi 11.000 aracılığıyla Belucistan Müslüman halkı adına Küete Kızılay Başkanı 44.200 Bülend Han hazretleri Delhi’de faziletli Cenab Şah Mevlâna Ebulhayr Efendi 5.300 Madras Fahrî Şehbenderliği aracılığıyla 66.387 Delhi muteber eşrafından on bir zat 41.030 Bombay eşrafından Londra Büyükelçiliği aracılığıyla 220.750 Bombay’da Bandiya Katimavar Efendi aracılığıyla 20.088 Bombay’da Katihavar Tüccar-ı Encümen-i İslâm’dan 66.225 Kalküta’da Hüseyin Kasım Arif Efendi aracılığıyla 220.474 Muradabad’da Muhammed Şevket Han hazretleri 3.250 Ziyaü’l-İslâm Gazetesi Sahibi Muhammed Fazıl Hüseyin 22.000 hazretleri aracılığıyla Amritsar’da Vekil Gazetesi Sahibi İlâhîbahş Efendi 7.370 aracılığıyla Zahm’dan 3.486 Brili Kızılayı 69.060 Madras Fahrî Şehbenderliği aracılığıyla 59.349,20 Gridil şehrinde Muhammedan Encümen-i 3.745 Muhammedan Nazım Ali Serdar Hindistan’dan Kok Kumpanyası aracılığıyla 14.500 Madras Fahrî Şehbenderliği aracılığıyla 3.349 274 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[381] Edirne Kızılay Hastanesi’nde bir koğuş

Bombay eşrafından Londra Büyükelçiliği aracılığıyla 331.125 Batavya’da Ebubekir Attas Efendi 52.574 Bombay’da Kenk Kenk ve Ortakları aracılığıyla 2.296 Çatakünek İslâm Cemaati 82.781 Madras Fahrî Şehbenderliği aracılığıyla 139.831 Amritsar şehrinde Encümen-i İslâm Kâtibi Habibullah 22.100 Efendi’den Sadâret aracılığıyla Kalküta’dan 3.485 Küçin’de Kızılay Başkanı Hacı Abdullah ve Hacı Adem 44.125 Efendiler aracılığıyla Küçin’de Alpay Sehayeti Efendi aracılığıyla 22.062 Muradabad’da el-Müşir Gazetesi sahibi aracılığıyla 2.206 Delhi’de Hacı Fazl Bâri Muhammed Emin Efendi 11.000 aracılığıyla [382] Kalküta’da Hüseyin Kasım Arif Efendi aracılığıyla 219.725 Amritsar’da Vekil Gazetesi Sahibi Alibahş Efendi 11.000 aracılığıyla Diobend şehrinde Dârülulûm Müdürü Mevlevî Ahmed 110.312 Efendi Kalküta’dan 955 “ 5.531 Sinde Eyaleti’nde Karaçi Kızılay Veznedarı Hacı 55.000 Abdullah Harun Efendi aracılığıyla Bombay itibarlı eşrafından Londra Büyükelçiliği 158.570 aracılığıyla OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 275

Bombay’da Kâthyavar Müslim Cemiyeti’nden Londra 66.075 Büyükelçiliği aracılığıyla Brili’de Kızılay Veznedarı Çudheri İştiyak Ahmed Efendi 8.800 Muzulyades şehrinde S. S. S. adına 2.942,30 Rangoon’da Kasım, Muhammed Ali, Yakub Efendiler 717,30 Kalküta’da Muhammedî Gazetesi Sahibi Ekrem Han 77.044 aracılığıyla Kalküta’da Barisal’de Kızılay merkezi 11.006 Kalküta Müslüman halkı 337.565 Rampur Müslüman halkı (Kamerşah Han Efendi 52.449 aracılığıyla) Bombay eşrafından (Londra Büyükelçiliği aracılığıyla) 198.439 Kalküta’da Nüvvâb Makar Efendi 1.312 Brili’den 5.184,20 Lucknow Kızılay Cemiyeti vasıtasıyla Brili halkı 11.587 “ “ “ “ Barebengi’de 19.131 Redoli’de oturan Müslüman halk İngiltere Büyükelçiliği aracılığıyla Hindistan Müslüman 12.467 halkı İngiltere Büyükelçiliği aracılığıyla Hindistan Müslüman 30.011 halkı İngiltere Büyükelçiliği aracılığıyla Hindistan Müslüman 7.303 halkı İngiltere Büyükelçiliği aracılığıyla Hindistan Müslüman 1.854 halkı Amritsar’da Vekil Gazetesi Sahibi Alibahş Efendi 11.000 aracılığıyla 91. Pencabî Alayı Müslüman askerleri 8.089 [383] Hindistan Müslüman halkı 7.773 Hindistan Müslüman halkı 19.843,20 Kalküta’da Hüseyin Kasım Arif Efendi hazretleri 330.600 Madras Müslüman halkı 51.002,20 Karaçi şehrinde Muhammed Dina Efendi aracılığıyla 22.025 82. Pencabî Alayı Müslüman subay ve askerleri 4.931 Belucistan Eyâleti’nin merkezi Küete şehri Kızılayı 99.000 Saharanpur Kızılay merkezi 55.031 Çitakünk Muhammed Kâzım Ali Efendi 22.037 Kalküta’da Encümen-i Müfîdü’l-İslâm 13.207 Charterd Bank of India Limited aracılığıyla 21.982 Kalküta’da Ebulhayr Efendi 1.811 Allahabad Müslüman halkı 36.609 Hankâ Kühat Müslümanları 33.018 Berma Müslüman halkı eşrafından İbrahim Ali Molla 88.100 hazretleri 276 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Potati şehrinde Muâvenetü’l-İslâm Cemiyeti adına 22.000 Abdullah Kuvvetî Efendi aracılığıyla Encümen-i İhvânüssafâ’dan Bank of India Limited 17.770 aracılığıyla Madras’ta Han Bahadır Abdülaziz Padişih Sahib 95.130 aracılığıyla Şemle’de Encümen-i İslâm Kâtibi M. E. Seyyid Hâdi 577,20 Delhi’de Comrade Gazetesi aracılığıyla 110.062 Madras’ta Kotray Petray Müslüman halkı 165.187,35 Bombay eşrafından Londra Büyükelçiliği aracılığıyla 472.326 Cawnpore Kızılay Başkanı Seyyid Fazlurrahman Efendi 11.000 Chandpur’da Razıyüddin Efendi hazretleri aracılığıyla 2.200 Brili Kızılay Muhasebecisi Ahmed Abdülvedud Efendi 4.400 aracılığıyla Brili Kızılay Muhasebecisi Ahmed Abdülvedud Efendi 4.400 aracılığıyla Brili Kızılay Muhasebecisi Ahmed Abdülvedud Efendi 4.400 aracılığıyla [384] Brili Kızılay Muhasebecisi Ahmed Abdülvedud 4.400 Efendi aracılığıyla Brili Kızılay Muhasebecisi Ahmed Abdülvedud Efendi 1.650 aracılığıyla Brili Kızılay Muhasebecisi Ahmed Abdülvedud Efendi 2.530 aracılığıyla Brili Kızılay Muhasebecisi Ahmed Abdülvedud Efendi 4.400 aracılığıyla Kümila’da Chandpur’da Çordi Ahmed Gazi Efendi 4.400 Şehuda’da Glamans Şart 4.400 Kümila’da Chandpur’da Çordi Ahmed Gazi Efendi 4.400 “ “ “ “ “ “ 4.400 Kütah Seyyid Mahir Hüseyin Vekil Efendi 4.400 “ “ “ “ “ “ 4.400 Kâşi’de Muhammed Cebbar Encümen 4.400 Benares şehrinde Nezir Ali Efendi 4.400 Ketesaray Conpur’da Muhammed Bayran Efendi 4.400 Kether’de Abdülaziz Efendi 4.400 Bombay’da Meserret Hüseyin Efendi 4.400 Azamgarh’ta Mirza Muhammed Selim Efendi 4.400 Şahpur’da Ahmed Arif Efendi 8.800 Aligarh’ta Seyyid Fazıl el-Hasan Hasret Efendi 330 Medyanpur’da Muhammed Necmü’l-Hak Efendi 550 Hanpur Bahavelpur Riyaz el-Hasan 550 Hanpur Bahavelpur Riyaz el-Hasan 577,50 Aligarh’ta Eşref Han Efendi 3.630 Cawnpore’da Şah Kadir Bekir Efendi 261,50 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 277

Bombay’da Şemsülbâri Hacı İsmail Efendi 5,50 Tehane’de Behundi Gulâm Benî Fakih Efendi 2.530 Benares’te Hacı Zamir Muhammed Efendi 4.400 Benares’te Abdülaziz Abdülkadir Efendi 4.400 Benares’te Hacı Muhammed İsmail Efendi 4.400 [385] Benares şehrinde Muhammed Fazl Muhtar Efendi 4.400 Benares şehrinde Habiburrahman Efendi 4.400 Benares şehrinde Hafız Hasan Ali Vekil Efendi 4.400 Benares şehrinde Hasan Rıza Han Efendi 4.400 Benares şehrinde Muhammed Üveys-i Karnî Efendi 4.400 Benares şehrinde Mirza Selim Vekil Efendi 4.400 Benares şehrinde Mustafa Muhtar Efendi aracılığıyla 4.400 Benares şehrinde Azamgarh 4.400 Benares şehrinde Hekim Ahmed Hasan Efendi 4.400 Mezar’da Sadabad’da Selâfet Ali Efendi 4.400 Aligarh’ta Eşref Han Efendi 1.760 Aligarh’ta Seyyid Fazlü’l-Hasan Efendi 330 Aligarh’ta Seyyid Fazlü’l-Hasan Efendi 770 Brili’de Hâfız Râzi Han 3.200 Kalküta’da Sporyan Muhammedîler Cemiyeti 5.400 Kalküta’da Abdurrahman Efendi 7.653 Diobend’de Muhammed Mahbub Ali Han 1.056 Şahgenç Cawnpore’da Hacı Ali Hasan Efendi 770 Kümila’da Chandpur’da Çordi Ahmed Gazi Efendi 4.400 Kümila’da Chandpur’da Çordi Ahmed Gazi Efendi 4.400 Hanpur Bahavelpur’da Riyazü’l-Hasan Efendi 4.400 Hanpur Bahavelpur’da Riyazü’l-Hasan Efendi 4.400 Ketesaray Cawnpore’da Muhammed Efendi 110 Şahgenç’te Cawnpore’da Hacı Ali Hasan Efendi 770 Cawnpore’da Hâfız Muhammed Efendi 458,50 Ketesaray’da Abdullah Efendi 577 Kalküta’da Mevlevî Muhammed Abdülgaffar Efendi 73,1/2 Kalküta’da Mevlevî İhsan Ali Efendi 1.177,1/2 Ketiher’de Siracgenç’te Abdülaziz Efendi 3.300 Şahgenç Cawnpore’da Evlâd Hasan Efendi 440 Ketesaray’da Cawnpore’da İlâhîbahş Efendi 770 Ketesaray’da Muhammed Semî Efendi 880 Ketesaray’da Nezir Ahmed Han Efendi 1.100 Tünkü’de Berma’da Mevlevî Seyfullah Efendi 1.100 Cern Rayapetna Müslümanları tarafından Hasan Efendi 902,50 aracılığıyla Delhuzi’de Dr. Eşref Han Efendi 2.970 Midnapur’da Necmülhak Efendi 660 278 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[386] Edirne Kızılay Hastanesi’nde bir koğuş

Ketesaray’da Seyyid Alibahş Efendi 770 Aligarh’da Dr. Eşref Han 2.750 [387] Aligarh şehrinde Seyyid Fazlülhasan Efendi 385 Pilibehit’te Ekberî Pigem duhter-i Abdurrahman Efendi 1.100 Oxford’da Prens Abdülkâsım Han 1.100 Tünkü’de Berma’da Muhammed Seyfullah Efendi 2.200 Aligarh City’de Seyyid Fazlülhasan Efendi 660 Aligarh City’de Dr. Eşref Han Efendi 2.200 Aligarh City’de Seyyid Fazlülhasan Efendi 440 Mirzapur İslâm Cemaati 990 Mirzapur İslâm Cemaati 2.200 Tünkü’de Molla Seyfullah Efendi 2.043 Tünkü’de Molla Seyfullah Efendi 880 Aligarh City’de Şekûretünnisâ Hanım 770 Cawnpore’da Şahgenç Abdurrahman Mecid Efendi 2.640 Akibetpara’da Muhammed Kamer Ahmed Efendi 731,50 Tehane’de Behundi’de Gulâm Benî Şerefeddin Efendi 4.400 Chandpur’da Ahmed Gazi Efendi 4.400 Benares’te Abdülvahîd Han Vekil 4.400 Benares’te Muhammed Ömer Efendi 4.400 Benares’te Şah Hüseyin Vekil Efendi 4.400 Benares’te Muhammed Gazi Vekil Efendi 4.400 Benares’te Mazhar Abbas Efendi 4.400 Kalküta’da Belyakehat’ta Mevlevî Muhammed 660 Abdülgafur Efendi OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 279

Amritsar’da Vekil Gazetesi Sahibi Alibahş Efendi 8.390 Lucknow’da Kızılay Cemiyeti 109.969 Haşmetli Bhopal Hâkimesi hazretleri 65.900 Kanpursup Müslüman halkı 38.522

[388] 1912 Senesinde Rusya Müslüman Halkından Gelen Yardımlar

Kuruş Santim Novoroski ahalisinden şehbender aracılığıyla 4.092 50 Sivastopol Şehbenderi İbrahim Hakkı Bey 487 35 Novoroski halkı 4.154 Petersburg Şehbenderliği aracılığıyla 5.935 Petersburg Şehbenderliği aracılığıyla 2.182 Kırım’da Gözleve Kasabası halkı 5.780 Rusyalı Talebe Cemiyeti’nden Ahmed Hamdi Bey 462 50 aracılığıyla Rusyalı Hacı Hasan Efendi aracılığıyla 11.487 Rusyalı İbrahim bin Abdullah Efendi aracılığıyla 300 Petersburg başşehbenderi aracılığıyla 12.929 Hacı İsmail Efendi aracılığıyla Rusyalı bir zattan 1.125 Bakü halkı 93.677 Bakü halkı 215.910 Rostof Osmanlı Başşehbenderi Derviş Bey 18.990 aracılığıyla Petersburg şehbenderi aracılığıyla 10.552 Petersburg Büyükelçiliği aracılığıyla 19.405 Petersburg Büyükelçiliği aracılığıyla 32.465 Batum Şehbenderliği aracılığıyla 14.058 Tiflis Şehbenderi Remzi Bey 500 Kırım’da Bahçesaray’da Hacı Seyyid Muhammed 1.155 50 Seyyid Ahmedof Kırım’da Bahçesaray’da Hacı Hüseyin Efendi 1.155 50 Kırım’da Bahçesaray’da Hacı Kâşif Efendi 1.155 Kırım’da Bahçesaray’da ilim adamlarından Hacı 289 Emiroğlu Kırım’da Bahçesaray’da Seyyid Muhammed Emir 174 Alioğlu Kırım’da Akmescid’de Tuzcu Hüseyin Çelebi 833 Efendi aracılığıyla 280 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[389] Edirne Kızılay Hastanesi’ne isabet eden bir Bulgar mermisinin yaptığı tahribat

Rusya’da el-Hâc Muhammed Can Kerimof 5.779 Tiflis Başşehbenderliği aracılığıyla 718 Petersburg Büyükelçiliği aracılığıyla 18.932 Rusya’da Orenburg şehrinde mukim müslüman 7.037 halk Kırım müslüman halkı adına Hasan Efendi 3.374 75 Ahmedzâde aracılığıyla Novoroski Şehbenderliği aracılığıyla 3.675 Sivastopol Şehbenderi Hakkı Bey aracılığıyla 28.805 Bakü Osmanlı Başşehbenderliği aracılığıyla 126.358 Aynı şekilde 164.480 Aynı şekilde 31.267 [390] Odessa’da oturan Osmanlı vatandaşlarından 5.794 başşehbenderlikçe toplanan Kırım Akmescid’de Tahir Cevadzâde Efendi 113 87,5 Rusya’da Sohum’da oturan Osmanlı 16.050 vatandaşlarından Kalas’ta sakin Osmanlı vatandaşlarından 36.601 25 Rusya’da Yalta’da Akalosta’da Yusuf Mahmud 11.573 Efendi aracılığıyla Rusya’dan 289 62,5 Kırım’da Bahçesaray’da Selsevîoğlu Ali Efendi 909 50 Kırım’da Akmescid’de Tüccar Kulübü Üyesi Şeyh 535 İbrahim Efendi aracılığıyla Petersburg Büyükelçiliği aracılığıyla 66.863 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 281

Kırım Gözleve kasaba ve köylerinde oturan 15.849 Müslüman halktan şehbenderlik aracılığıyla Gözleve’de Kurt Muhammed bin Abdurrahman 100 Efendi Orenburg’da Hüseyniye Medresesi 286 75 öğrencilerinden Âlimyan İdris Efendi Novoroski Şehbenderliği aracılığıyla 3.641 Petersburg Büyükelçiliği aracılığıyla 21.844 Sivastopol Şehbenderliği aracılığıyla 31.637 Orenburg şehrinde Vakit Gazetesi Sahibi Fatih Efendi aracılığıyla Osman ve Hayrullah 23.255 Ebulâteyn biraderlerden Orenburg şehrinde Vakit Gazetesi Sahibi Fatih 1.628 25 Efendi aracılığıyla Abdürreşid Efendi İsmailef Orenburg şehrinde Vakit Gazetesi Sahibi Fatih Efendi aracılığıyla Rahmetullah Efendi 5.814 25 Muharremef Orenburg şehrinde Vakit Gazetesi Sahibi Fatih 5.814 25 Efendi aracılığıyla bazı kişiler Orenburg şehrinde Vakit Gazetesi Sahibi Fatih Efendi aracılığıyla Nikitifler Biraderler 814 Mağazaları Orenburg şehrinde Vakit Gazetesi Sahibi Fatih Efendi [391] aracılığıyla İmam Arslanyanoğlu 231 Orduyanoğlu Batum’da oturan Osmanlı vatandaşları 6.092 Rusya’da Betiatironoslav şehrinde Fırıncı 3.740 25 Bekirzâde Yakub Efendi ve işçileri Tiflis’te sakin Osmanlı vatandaşlarından 262 şehbenderlik aracılığıyla Orenburg Cemiyet-i İslâmiyesi adına Mîr 3.377 Emirüddin Efendi Petersburg Büyükelçiliği aracılığıyla 41.093 Kırım Gözleve’de Karaca köyü eşrafından 2.151 Abdülhakim Efendi Tiflis Başşehbenderliği aracılığıyla 5.205 Kırım’da Bahçesaray’da Hacı Abdurrahman 1.155 Efendi Hasan Remzik aracılığıyla Orenburg’da İmam Timoşok’dan tüccar Hacı 5.812 35 İsmail Efendi Amidoşef aracılığıyla Petersburg Büyükelçiliği aracılığıyla 17.389 Moskova Başşehbenderliği aracılığıyla 1.970 Batum Osmanlı Başşehbenderi Edhem Beyefendi 8.370 tarafından toplanan Batum Osmanlı Başşehbenderi Edhem Beyefendi 700 tarafından toplanan 282 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Gözleve’de Hacı Abdülhakim bin İsmail Efendi 232 Kafkasya’da Ahmed Beyzâde tarafından toplanan 368 50 Gözleve Şehbenderliği aracılığıyla yerli halktan 803 25 Gözleve’de Abdali Bey’in Hacıoğlu Nâdib Bey 2.517 Orenburg’da Abdurrahman Hamzin Efendi 11.605 62,5 aracılığıyla Orenburg’da Beykemlâ Efendi Hibetullah 579 62,5 Kars Osmanlı Şehbenderliği aracılığıyla 2.544 Sivastopol Şehbenderliği aracılığıyla toplanan 628 Sivastopol’da Bayramoğlu Hacı İbrahim Efendi 1.557 [392] Orovski şehrinde Fazılcan Hamidof 1.923 72,5 Petersburg Büyükelçiliği aracılığıyla 16.739 Orenburg’da Hüseyniye Medresesi 115 62,5 öğrencilerinden iki hanım Orenburg’da Abdullah bin Abdurrahman Efendi 323 25 Rusya’dan Zafer bin Abdülmecid Efendi 1.160 aracılığıyla Rusya’dan Ebubekir Ağa 580 Rusya’dan 173 50 Bakü Müslüman halkı 96.120 “ “ “ 79.995 Sivastopol Şehbenderliği aracılığıyla 345 Kars Şehbenderliği aracılığıyla 4.302 Tomski şehrinde Mustafa Şâhir el-Hamdi Efendi 116 Naazogoh Arslanyas biraderlerden 1.155 Gözleve’de Kerbacı köyünde Abdurrahman 1.159 Efendi Kırım’da Kefer Kazası’nın Saalin köyü hamiyetli 2.314 87,5 sakinleri Gözleveli Hacı Muhammed Efendi 69 37,5 Gözleveli Hacı Efendi 2.320 Gözleve’de Saltiya köyü halkı 1.160 Kafkasya’da Şeki Kasabası halkından Şevket 277 50 Efendi Kırım’da Ziyaeddin Salihcan Hacıoğlu Efendi 223 50 Kırım’da Muhyiddin Efendi 1.676 50 Abdülkerimoğlu’ndan Orenburg’da Muhammed Ali Ekberef 407 Orenburg’da Abdurrahman Efendi Kulakef 407 Bahçesaray Acıgölü Mahallesi halkı 563 37,5 Bakü Müslüman halkı 35.366 “ “ “ 41.510 Kırım Bahçesaray’dan Selvioğlu Ali bin Osman 2.084 aracılığıyla [393] Moskova Şehbenderliği aracılığıyla 1.332 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 283

Rostof Şehbenderliği aracılığıyla 17.439 Kırımlı Habibe Hanım 200 Petropavel’de Sıbgatullah Efendi 5.805 50 Petropavel’de Fethullah Efendi Bigişef 3.491 87,5 Petropavel’de Ali Efendi Birleşef 1.159 50 Petropavel’de Arif Efendi Toymataf 1.159 50 Petropavel’de Hasan Efendi Barallin 2.319 50 Muhammedcan Efendi Kerimof biraderleri 2.325 Hacı Şakir İzzetullah Efendi 930 Sadreddin Efendi Hasanef 232 Tercüman Muhammed Kerim Efendi 116 Kerç Şehbenderliği aracılığıyla 41.562 Petropavel halkı Âlimcan İdris Efendi aracılığıyla 20.589 Tercüman Gazetesi İdarehanesi aracılığıyla 40.314 Şehbender Faik Bey aracılığıyla Gözleve 8.171 50 yardımsever halkından Petropavel’de Hasan Akçurid Efendi 1.157 50 Orenburg Müslüman halkı 1.330 75 Kerç’te Otel köyü halkından Fırıncı Hacı Durmuş 1.186 Efendi aracılığıyla *** [394] Bosna-Hersek Müslüman Halkı

Kuruş Santim Gradaçaç Kasabası sakinleri 5.337 Derbend Müslüman halkından Ali Bregoviç 17.540 Efendi aracılığıyla Teşne Kasabası Müslüman halkı 4.385 Derbend Kasabası Müslüman halkı 4.385 Teşne Kasabası Müslüman halkı 4.385 Derbend Kasabası Müslüman halkı 8.392 12,5 Teşne Kasabası’nda Hacı Hamza Efendi 7.454 50 tarafından toplanan Rogatiça’da Hafız Ali Efendi 2.036 87,5 Glamoç’ta İsmail Çolak Efendi 91 37,5 Gaçka Kazası Müslüman halkı 4.375 Derbend Kasabası Müslüman halkı 4.920 12,5 Gaçka Kasabası Müslüman halkı 2.657 Teşne Kasabası Müslüman halkı 3.524 Koniçe Kasabası Müslüman halkı 4.375 İlmiye Meclisi Üyesi Hafız Mehmed Efendi 106 284 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Bank Priyepolye Jiyye de Bosny ve Viner Bank 7.536 75 aracılığıyla Bosna Müslüman halkından Kapetakoviç 8.886 Ahmedof Hırasova Kasabası sakinleri 8.475 Saraybosna yardımsever halkı 10.604 50 Saraybosna yardımsever halkı 42.500 Saraybosna Kızılay Cemiyeti 131.875 Bırçko Müslüman halkı 100.871 Bugoyno Kazası Köprü Nahiyesi’nden Hüseyin 137 12,5 Bogoviç Efendi Donyivakıf ’ta Türk Kıraathanesi 4.370 Donyivakıf ’ta Muhammed Efendi Takiç ve 4.370 Edhem Beyler [395] Bugoyno Kazası’nın Punik köyü halkından 636 Hakkı Bey aracılığıyla Bugoyno Kazası’nın Punik köyü halkından İdris 384 Bey aracılığıyla Donyivakıf ’ta Hacı Süleyman Efendi Sokoloviç 915 Banyaluka şehri Müslüman halkı 82.970 *** Güney Afrika Müslümanlarından Gelen Yardımlar

Kuruş Santim Teodozi Osmanlı Başşehbenderliği aracılığıyla 4.244 Yohannesburg Şehbenderi Ohannes Bey aracılığıyla 54.907 Mandeley Müslüman halkı 88.000 Durban Müslüman halkı 71.337 Yohannesburg Şehbenderi Ohannes Bey aracılığıyla 11.434 Yohannesburg’da Poçfestrum İslâm Cemaati 10.925 Yohannesburg’da Jirus İslâm Cemaati 19.118 Yohannesburg’dan 66.262 Transval’de Yudaşiki 110 New Kastel’de Yohannesburg Şehbenderi Ohannes 29.993 Bey aracılığıyla Durban Müslüman halkı 110.312 Yohannesburg’da Muhammed Kuradya Efendi 48.537 50 aracılığıyla Döndünatal Müslüman halkı 55.031 Poçfestrum Müslüman cemaati 23.510 50 Loransa Müslüman halkı 33.037 Loransa Müslüman halkı 33.037 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 285

*** [396] Afganistan, Belucistan ve İran’dan Gelen Yardımlar

Kuruş Santim Tahran Osmanlı Sıhhiye Delegesi Dr. Rauf Bey 831 50 Hemedan’da mukim Osmanlı vatandaşları 4.800 Hemedan Şehbenderliği aracılığıyla Alianz 109 İsrailiyet Tahran’da mukim Osmanlı vatandaşları 10.000 Tahran Elçisi Emin Beyefendi 8.868 75 Belucistan Eyaleti merkezi Keta Kızılayı 99.000 Kaşgar’da Huneyn Müslüman halkı 11.224 12,5 Kirmanşah Osmanlı Şehbenderliği 14.608 Benderbuşir Osmanlı Şehbenderliği aracılığıyla 1.468 Tebriz Osmanlı Şehbenderliği aracılığıyla 1.850 “ “ “ “ 1.850 “ “ “ “ 3.700 “ “ “ “ 3.700 “ “ “ “ 1.850 “ “ “ “ 1.850 “ “ “ “ 22.220 “ “ “ “ 19.704 İran Şah Bankası’ndan 10.000 *** Yabancı Ülkelerden Gelen Yardımlar

Kuruş Santim Hollanda’da Goda şehrinde bir fabrikatör 1.750 Almanya’da Foneştayn şehrinde Ştroymar 535 Fabrikası [397] Budapeşte’de Macar Siculyek büyük locası 4.536 25 Paris’te mukim Madam Arenkiyes 500 Londra’da Keresteciyan 300 K. L. Ştaynder 1.118 50 Mösyö H. Stall 2.384 Köstence Şehbenderliği aracılığıyla 109.375 Frankfurt’ta Leopold Kâsella 437 50 Manchester Fahrî Şehbenderliği aracılığıyla 32.660 Almanya fabrikatörlerinden Mösyö Veşenselliy 1.000 Belçika’da Sarayenkat’ta Kofer Million 1.750 286 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Almanya’da Mehmed Hayri Efendi 250 Belgrad Şehbenderliği 595 Romanya Darülmuallimîn öğrencilerinden Aziz 1.624 Efendi Girid Hanya’da bir zat 613 50 Kembeç’te J. Sony Salomotifo ve Ortakları 541 61,5 Peşte Başşehbenderliği aracılığıyla 2.909 Triyeste Başşehbenderliği aracılığıyla 2.569 Londra’da mukim Leon Zoreyan Efendi 328 İtalya’da Gallaji şehrinde Sezar Marki ve Ortakları 437 50 Belçika Millî Bankası 2.188 Anvers’te Ful Perzer Tiyatrosu’nda toplanan 2.171 Londra Osmanlı Başşehbenderliği aracılığıyla 10.900 Berlin Büyükelçiliği 2.190 “ “ 2.191 Lahey Elçisi Aristaki Bey 4.545 Londra’dan 10.962 50 “ 109.816 “ 95.355 [398] Londra’dan 64.932 Kıbrıs’ta Lefkoşe Kızılay Cemiyeti Başkanı Beliğ 55.013 Paşa aracılığıyla Kıbrıs’ta Mustafa Hâmi Bey 110 Macaristan’da Varşova Kasabası’nda tüccar Kogler 3.087 Felki Bey Amerika’da Mehmed Efendi 1.241 87,5 İngiltere’de Cambridge’de Mehmed Necati Bey 6.043 Maryopol Osmanlı Şehbenderliği 1.932 Reşt Şehbenderliği 6.411 Belçika’da Anvers Şehbenderliği 574 Odessa’da oturan Osmanlı vatandaşları 5.794 Manchester Fahrî Şehbenderliği 27.300 Mister Armster Vangiery 109 Mister Marki 550 Macaristan’da Varşova Kasabası’nda oturan tüccar 1.707 50 Kogler Felki Bey Newyork’ta Otuz Üçler Şura-yı Âlisi 2.271 50 Belçika’da Kortere’de Alberiye Neva Anonim 437 50 Şirketi Belçika’da Gand şehrinde Endeyarzi ve Sujeri 1.093 75 Fantoir Şirketi Fransa’da Ruye şehrinde Pössü Defisi 109 375 Ticarethanesi Uluslararası Kızılhaç Cemiyeti 219 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 287

Berlin Büyükelçiliği 2.188 Londra Büyükelçiliği aracılığıyla 11.037 50 Viyana Büyükelçiliği aracılığıyla 43.619 Belçika’da sakin Museviler Hahambaşısı Dr. 861 87,5 Arman Blog Anvers Şehbenderliği 831 25 “ “ 844 37,5 Fiyume Şehbenderliği 12.235 50 Bükreş Büyükelçiliği 32.694 37,5 Kıbrıs’ta Lefkoşe Kızılayı 23.650 [399] Girit Müslüman halkı adına tüccar 3.250 50 Potamuszâde Haydar Bey Triyeste Şehbenderi Kâmil Bey tarafından 2.260 toplanan Anvers Şehbender Vekili Nesim Roditi Efendi 4.735 İngiltere Kızılay Cemiyeti hesabına Londra’da 11.037 50 oturan Mösyö Koki Fiyume Kızılayı 4.545 Amerika’da Spodi şehrinde oturan Osmanlı 49.784 50 vatandaşı Samuel Montagu ve Ortakları Sine Şehbenderhanesi memurları 4.000 Girit’te Yerepetre Kasabası halkı 3.459 12,5 Kübalı’dan 2.187 50 Köstence’de müslüman halk ve Osmanlı 38.187 50 vatandaşları Fiyume’de Kızılay komitesi 4.563 Avusturya’nın Bokovenya şehbenderi 4.570 Güney Amerika’da Poçfestrum şehrinde A. Hacı 912 Tayyib ve Ortakları Uluslararası Kızılhaç Cemiyeti 875 Portsaid’de Osmanlı Vapurları Acentesi Kostaki 350 Efendi Berlin Büyükelçiliği aracılığıyla 61.740 “ “ “ 36.768 Londra Osmanlı Bankası aracılığıyla 74.571 Danimarka Kızılhaçı 4.386 Rid Yerepter Kasabası halkı 2.449 25 Peşte Başşehbenderliğince toplanan 9.527 Journal de Geneve tarafından toplanan 2.366 25 Meksika Kızılhaçı 2.197 Amerika Millî Kızılhaçı 4.529 [400] Kandiye tüccarlarından Ali Tevfik Bey 2.351 50 Tolca Sancağı Müftüsü Mehmed Şakir bin Yusuf 29.849 Efendi aracılığıyla 288 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Tolca Sancağı Müftîsi Mehmed Şakir bin Yusuf 4.000 Efendi aracılığıyla Londra’dan Kok ve mahdumları aracılığıyla 14.500 Şenanfu‘ İslâm Cemaati 82.781 Anvers’te oturan Mösyö Herman 8.750 50 “ “ “ “ 1.119 50 Anvers Şehbenderliği 475 Berlin Büyükelçiliği Maslahatgüzarı Galib Kemalî 32.937 Bey aracılığıyla Japonya Kızılhaçı 4.385 İspanya ve Arjantin Kızılhaçları 1.310 Romanya’da Sünne Kasabası eşrafı 13.132 Reşt Şehbenderliği 3.854 Amerika Kızılhaçı 2.276 Amerika Müslüman halkı 29.402 Amerika’da Süorlon şehri halkı 522 Barislon Şehbenderliği 10.685 25 Savuçbulak Şehbenderliği 31.664 855 Brüksel Osmanlı Şehbenderliği 2.187 50 Maryopol Şehbenderliği 270 Köstence’de Mösyö E. Jill 266 87,5 Kuzey Çin’de Tinçin şehrinde 124. tabur subayları 9.101 75 Londra’dan 550 Ragüza’dan 127.629 Londra’dan 231 Anvers Şehbenderliği 5.927 75 Triyeste Şehbenderliği 3.099 85 Güney Amerika’da İstonartal’da Abdurrahman 38.500 Efendi [401] Viyana’da Salih Keramet Bey 350 Londra’da Leon Zorayan Efendi aracılığıyla 49.556 Romanya Kızılhaç Başkanı Madam 6.562 50 Kampenovano Batı Avustralya İslâm Cemaati 12.987 Avustralya’da Melbourne Şehbenderliği 7.354 Panama Müslümanları 10.096 Amerika’da Michigan’da Mister John Wotlis 226 Hocabey Başşehbenderliği 3.014 Berlin Büyükelçiliği 9.114 Anvers’te Leonarvi Ticarethanesi 168 50 Çin Kızılhaçı 875 Honkong’da oturan Çin Müslüman 27.227 zenginlerinden Erküplü Kokera ailesi Melbourne Şehbenderliği 2.201 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 289

Batı Avustralya Müslümanları 2.971 “ “ “ 3.913 Berlin Büyükelçiliği 9.463 Peşte Beşşehbenderliği 6.827

[402] Yabancıların Kızılay’a Yardımları

Balkan Savaşı dolayısıyla Kızılay’a kıymetli yardımlarını esirgemeyen yabancı sağlık heyetlerinin haber aldığımız insanî hizmetleri yeri geldikçe bu yıllıkta teşek- kürle dile getirilmiştir. Balkan Savaşı münasebetiyle telif edilen bu yıllığa güzel bir son olmak üzere muhtelif Kızılhaçlara mensup sağlık heyetlerinin kıymetli yardımlarından başka, bir merhamet ve şefkat duygusunun eseri olarak ülkemizde oturan Amerika, İn- giltere, Avusturya, Fransa ve Rusya elçileri eşlerinin ve diğer bazı insaniyetperver yabancı hanımların gerek yaralı ve hasta askerlere gerek çaresiz kalan muhacirlere yapmak lütfunda bulundukları yardımlardan dolayı Osmanlı Kızılayı açıkça ve tekrar teşekkür etmeyi minnettarlık borcu sayar. Madam Rokhil, Madam Lavter, Markiz Pallaviçini ve Madam Bompard hazretlerinin Osmanlı Kızılay Cemiyeti Hanımlar Merkezi’ne defalarca teşrif edip gayretli hanımlarımıza teşviklerde bulunup ümit verdiklerini burada övgüyle anıyoruz.

Taht-ı Himâye-i Hazret-i Mülûkânede OSMANLI HİLÂL-İ AHMER CEMİYETİ 1329-1331 SÂLNÂMESİ

(transkripsiyon)

İstanbul Ahmed İhsan ve Şürekâsı Matbaacılık Osmanlı Şirketi

İÇİNDEKİLER

1 SALİB-İ AHMER TARİHÇESİ...... 305 Menşei – Cenevre Mukâvelenâmesi – Terakkiyât – Lahey Mukâvelenâmesi...... 305 2 HİLÂL-İ AHMER TARİHİ...... 317 Teşebbüsât – Teessüs – Ufûl – İhyâ – Kongreler – Teşkîlât ve Te’sîsât – Hey’etler...... 317 Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin [1]327 senesinde teşekkül eden birinci merkez-i umûmî hey’eti...... 339 [1]327 senesinde teşekkül eden birinci hey’et-i idâre...... 340 Teşvîk ve Tergîb Encümeni...... 340 Mâliye Encümeni...... 340 Fen ve İntihâb-ı Me’mûrîn Encümeni...... 340 Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Kadınlar Kısmı A‘zâ-yı Müessisesi...... 341 Hilâl-i Ahmer fahrî müessis a‘zâlığını kabûl buyurmuş olan sultânlar hazerâtı ile her sene i‘tâsını ta‘ahhüd buyurdukları i‘ânât-ı nakdiye mikdârı...... 343 A‘zâ-yı müessise hanımefendilerden senevî bir liradan fazla i‘ânât deruhde eylemiş bulunanlar...... 344 3 NİZÂMÂT...... 346 Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Nizâmnâme–i Esâsîsi – Madalyalar Nizâmnâmesi – Hilâl-i Ahmer İşâreti Sû-i İsti‘mâl ve Taklîd Edenler Hakkında Mevâdd-ı Cezâiye – Hilâl-i Ahmer Muhâberâtının Posta ve Telgraf Ücûrâtından Ma‘fuviyetine Dâir Kânûn-ı Muvakkat – Hastahâne Memurları İçin Ta‘lîmât...... 346 OSMANLI HİLÂL-İ AHMER CEM‘İYYETİ NİZÂMNÂME-İ ESÂSÎSİ FASL-I EVVEL...... 346 Cem‘iyyetin Sûret ve Maksad-ı Teşekkülü...... 346 FASL-I SÂNÎ...... 347 A‘zâ-yı Cem‘iyyet ve Teşkîlât-ı İdâre...... 347 FASL-I SÂLİS...... 348 Meclis-i Umûmî...... 348 FASL-I RÂBİ‘...... 349 Merkez-i Umûmî...... 349 FASL-I HÂMİS...... 351 Vilâyet Meclis-i Umûmîleri ve Merkezleri...... 351 FASL-I SÂDİS...... 352 Şubeler...... 352 HİLÂL-İ AHMER CEM‘İYYETİ’NİN İNÂS KISMI...... 353 FASL-I SÂBİ‘...... 353 Cem‘iyyetin Umûr-ı Mâliyesi...... 353 FASL-I SÂMİN...... 354 Cem‘iyyetin Hükûmetle Münâsebâtı...... 354 FASL-I TÂSİ‘...... 354 Alâmet-i Fârika...... 354 FASL-I ÂŞİR...... 355 Mevâdd-ı Umûmiye...... 355 OSMANLI HİLÂL-İ AHMER MADALYALARI NİZÂMNÂMESİ...... 356 Askerî Cezâ Kânûnu’na İlâve Olunan Mâdde-i Kânuniye ile 194. Mâdde Zeyli Hakkında Kânûn-ı Muvakkat ...... 357 Askerî Cezâ Kânûnu’na İlâve Olunan Mâdde-i Kânûniye...... 357 Askerî Cezâ Kânûnu’nun 194. Mâddesine Zeyl Edilen Mâdde-i Kânûniye...... 358 Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Muhâberât ve Mürâselâtının Posta ve Telgraf Ücûrâtından İstisnâsı Hakkında Kânûn-ı Muvakkat ...... 358 Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Hastahâneleri Me’mûrînine Mahsûs Ta‘lîmât...... 359 Hastahâne Me’mûrîn-i Sıhhiyesinin ve Sertabîbinin Vezâifi...... 359 Sertabîb...... 360 Operatör Vezâifi...... 361 Operatör mu‘âvininin vazîfesi...... 362 Emrâz-ı Dâhiliye tabîbinin vezâifi...... 362 Tabîb mu‘âvininin vazîfesi...... 362 Eczâcının vazîfesi...... 363 İdâre me’mûrunun vezâifi...... 364 Kâtibin vazîfesi...... 365 Vekîl-i harc ve anbârcının vezâifi...... 365 Başhastabakıcıların vezâifi...... 367 Hastabakıcıların vezâifi...... 367 Havâncının vazîfesi...... 368 Aşçı ve yamakların vezâifi...... 368 Meydâncıların vezâifi...... 369 Hastalar...... 369 4 TRABLUSGARB’DA HİLÂL-İ AHMER...... 370 Trablusgarb – Hums – Bingazi Hastahâneleri...... 370 Trablusgarb Hastahânesi...... 371 Hastahâne Kadrosu...... 376 Hums Hastahânesi...... 376 Hastahâne Kadrosu ...... 377 Bingazi Hastahânesi...... 378 Hastahâne Kadrosu...... 379 5 HARB-İ AHÎRDE HİLÂL-İ AHMER...... 380 Birinci Mukarrerât – Hastahâneler Programı – Levâzımı – Aş Mevki‘leri – Kadırga – Dârülfünûn – Vefa – Demirkapı – Ayastefanos – Hadımköy – Ömerli – Selanik – Edirne – Üsküb – Çanakkale – Gelibolu – Muhâcirîn – Cambridge Hasta Nakliye Vapuru – Seyyâr Hastahâneleri...... 380 Yatak Levâzımı...... 381 Melbûsât...... 382 Sofra Levâzımı...... 382 Matbah Levâzımı...... 382 Kilâr Levâzımı...... 382 Hamâm Levâzımı...... 383 Mefrûşât...... 383 Müteferrik Eşyâ...... 383 Tımâr Levâzımı...... 383 Eczâhâne Levâzımı...... 384 Hastahâneler...... 385 Aş Mevki‘leri...... 386 Kadırga Hastahânesi...... 387 Kadırga Hastahânesi Kadrosu...... 388 Hastabakıcı[lar]...... 389 Dârülfünûn Hastahânesi...... 392 Hastahâne Kadrosu...... 393 Dârülfünûn Hastahânesi’nde fahriyen îfâ-yı hidmet edenler...... 393 Vefa Hastahânesi...... 396 Vefa Hastahânesi Kadrosu...... 396 Demirkapı Hastahânesi...... 397 Muhâcirîn Hastahânesi...... 397 Hastahâne Kadrosu...... 398 Ispartakule Hastahânesi...... 398 Hastahâne Hey’et-i Sıhhiyesi...... 399 Hadımköy Hastahânesi...... 399 Hastahâne Kadrosu...... 402 Ayastefanos Hastahânesi...... 403 Hastahâne Kadrosu...... 403 Selanik Hastahânesi...... 404 Hastahâne Kadrosu...... 404 Edirne Hastahânesi...... 405 Üsküb Hastahânesi...... 407 Hastahâne Kadrosu...... 408 Gelibolu Hastahânesi...... 409 Hastahâne Hey’et-i Sıhhiyesi...... 410 Çanakkale Hastahânesi...... 411 Hey’et-i Sıhhiye...... 412 Seyyâr Hastahâne...... 412 Hastahâne Kadrosu...... 412 Cambridge Hasta Nakliye Vapuru...... 413 Cambridge Hey’et-i Sıhhiye Kadrosu ber-vech-i âtîdir:...... 414 Taşkışla Hastahânesi...... 414 Kandilli Hastahânesi...... 415 Hey’et-i Sıhhiyesi...... 416 Şişli’de Klimov Hastahânesi...... 416 Hastahâne Hey’et-i Sıhhiyesi...... 417 6 HEY’ÂT-I SIHHİYE-İ MU‘ÂVENE...... 418 İstanbul’da Te’sîs Edilen Hastahâneler – Teşvikiye Hastahânesi – Bebek Hastahânesi – Kadıköy Hastahânesi – Moda’da Şifâ Hastahânesi – Erenköy Hastahânesi – Hâricden Gelen Hey’ât-ı Sıhhiye-i Mu‘âvene: Mısır Hilâl-i Ahmerleri – Hind Hilâl-i Ahmerleri – Romanya Hilâl-i Ahmeri – İngiliz Hilâl-i Ahmeri – Romanya, İngiliz, Almanya, Avusturya ve Macaristan, Belçika, İsveç, Amerika, Felemenk, Fransa, Rusya Salîb-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyeleri – Diğer Hastahânelerde münferiden ve fahriyen ibrâz-ı hidmet eden erbâb-ı hamiyyet...... 418 Teşvikiye Hastahânesi...... 418 Umûmî fahriyen îfâ-yı hidmet eden hey’et-i sıhhiye ve me’mûrîn...... 419 İdâre Komisyonu...... 419 Hey’et-i Sıhhiye...... 419 Operatörler...... 419 Sabâh Tîmârlarına Müdâvim Etıbbâ...... 419 Eczâcılar...... 419 Cerrâhlar...... 420 Mekteb-i Tıbbiye talebelerinden...... 420 Ketebe ve Me’mûrîn...... 420 Tîmârcılar...... 420 Müvezzi‘ler...... 420 Dâhiliye Zâbitleri...... 420 Fransız Salîb-i Ahmer İttihâd-ı İnâs Cem‘iyyeti a‘zâsından:...... 421 Osmanlı kadınlarından:...... 421 Bebek Hastahânesi...... 421 Kadıköy Hastahânesi...... 421 Moda Hastahânesi...... 422 Frerler Hastahânesi...... 422 Erenköy Hastahânesi...... 423 Mısır Hilâl-i Ahmerleri...... 425 Birinci Hey’et...... 425 Hadımköy Hastahânesi...... 425 Hastahâne Hey’et-i Sıhhiyesi...... 426 İkinci Hey’et...... 427 Beylerbeyi Hastahânesi...... 427 Hey’et-i Sıhhiye...... 428 Üçüncü Hey’et...... 428 Ayastefanos Hastahânesi...... 428 Dördüncü Hey’et...... 429 Maltepe Hastahânesi...... 429 Hey’et-i Sıhhiye...... 429 Muhâcirîn Hastahânesi...... 429 Bahr-ı Ahmer Hasta Nakliye Vapuru...... 429 Birinci Hind Hey’eti...... 430 Hey’et...... 430 İkinci Hind Hilâl-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi...... 430 Hey’et Erkânı...... 431 Üçüncü Hey’et-i Sıhhiye...... 431 Hey’et Erkânı...... 431 Romanya Hilâl-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi...... 432 Hey’et-i Sıhhiye Erkânı...... 432 İngiliz Hilâl-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi...... 432 Hey’et Sıhhiye...... 433 İngiliz Salîb-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi...... 433 Romanya Salîb-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi...... 434 Hey’et-i Sıhhiye Erkânı...... 434 Almanya Salîb-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi...... 434 Avusturya ve Macaristan Salîb-i Ahmer Hey’etleri...... 435 Birinci Hey’et-i Sıhhiye...... 435 İkinci Hey’et...... 435 Belçika Salîb-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi...... 436 İsveç Salîb-i Ahmer Hey’eti...... 436 Hey’et-i Sıhhiye Erkânı...... 437 Amerika Salîb-i Ahmer Hey’eti...... 437 Felemenk Salîb-i Ahmer Hey’eti...... 438 Hey’et-i Sıhhiye Kadrosu...... 438 Fransız Salîb-i Ahmer Hey’etleri...... 438 Fransız Salîb-i Ahmer İttihâd-ı İnâs Cem‘iyyeti mensûbîninden:...... 440 Etfâl Hastahânesi’nde îfâ-yı hidmet edenler:...... 440 Rus Salîb-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi...... 440 7 KOLERAYA KARŞI...... 441 Koleralıları İnfâk – Kolera Hastahâneleri: Hadımköy, Ayastefanos, Ispartakule...... 441 8 SIHHİYE-İ ASKERİYEYE MU‘ÂVENET...... 444 Şehremâneti Vâsıtasıyla – Doğrudan Doğruya – Hânımlar Merkezinin Mu‘âvenâtı...... 444 9 MUHÂCİRÎNE MU‘ÂVENET...... 449 Muhâcirînin infâkı – İlbâsı: Dersaâdet’de – Selanik’de – Gelibolu’da – Biga’da – İzmir’de – Bursa’da...... 449 10 ÜSERÂYA MU‘ÂVENET...... 462 11 HİLÂL-İ AHMER ANBÂRI...... 466 Teşkîlât – Mu‘âmelât – Teşebbüsât...... 466 12 İBRÂZ OLUNAN TAKDÎRÂT...... 471 13 TEŞKÎLÂT...... 478 A‘zâ-yı Müessise – Merkez-i Umûmî – Hey’et-i İdâre – Tahrîrât Kalemi – Muhâsebe – Vezne – Anbâr...... 478 Hey’et-i İdâre...... 482 Tergîb ve Teşvîk Encümeni...... 482 Mâliye Encümeni...... 483 Fen ve İntihâb-ı Me’mûrîn Encümeni...... 483 Hanımlar Merkez-i Umûmî Hey’eti...... 483 Hilâl-i Ahmer Kadınlar Merkezi Hey’et-i İdâresi...... 485 Merkez-i İdâre Tahrîrât Kalemi...... 485 Muhâsebe Kalemi...... 485 Anbâr...... 486 Diğer Müteferrik ve Muvakkat Me’mûrîn...... 486 Hilâl-i Ahmer Merâkiz ve Şu‘abâtı...... 487 İzmir Merkezi...... 487 Bursa Merkezi...... 488 Hanya Merkezi...... 488 Trabzon Merkezi...... 489 Adalar Şu‘besi...... 490 Ayastefanos-Makriköy Kadınlar Şu‘besi...... 490 Kadıköy Şu‘besi...... 490 Erenköy ve Göztepe Şu‘besi...... 491 Kütahya Şu‘besi...... 492 İznik Şu‘besi...... 492 Bodrum Şu‘besi...... 493 Gemlik Şu‘besi...... 493 Maçka Kazâsı Şu‘besi...... 494 Atina Kazâsı Şu‘besi...... 494 Memâlik-i Ecnebiyede Osmanlı Hilâl-i Ahmer Merkezleri...... 495 14 HİLÂL-İ AHMER’İN İSTİKBÂLİ...... 497 Hilâl-i Ahmer’in Vazîfesi – Gâye-i Emel – Salîb-i Ahmerlerin Terakkiyâtı – Anbârlar – Hastahâne – Mekteb – Cem‘iyyât-ı Mu‘âvine...... 497 15 TÂRÎHÇE-İ MÂLÎ...... 510 Mısır’dan Gelen İ‘ânât...... 570 1328 Senesi Gâyesine Kadar Hindistan’dan Gelen İ‘ânât...... 571 [1]328 Senesi Zarfında Rusya Ahâlî-i İslâmiyesi’nden Gelen İ‘ânât...... 581 Bosna-Hersek Ahâlî-i İslâmiyesi’nden...... 586 Afrika-yı Cenûbî İslâmlarından Mevrûd İ‘ânât...... 587 Afganistan ve Belucistan ve İran’dan Gelen İ‘ânât...... 587 Memâlik-i Ecnebiyeden Mevrûd İ‘ânât...... 588 Ecânibin Hilâl-i Ahmer’e mu‘âvenetleri...... 592

Osmanlı Padişahı Sultan V. Mehmed Han hazretleri Osmanlı Kızılayı’nın büyük hâmisi

Veliahd Yusuf İzzeddin Efendi hazretleri Osmanlı Kızılayı Fahrî Başkanı

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 305

SALİB-İ AHMER TARİHÇESİ

Menşei – Cenevre Mukâvelenâmesi – Terakkiyât – Lahey Mukâvelenâmesi

Bugün bi’l-cümle medenî memleketlerde te’sîs olunmuş ve fevkalâde bir ehemmiyet ve vüs‘at kesbeylemiş bulunan Salîb-i Ahmer cem‘iyyetleri nis- beten yeni addolunabilecek beynelmilel bir müessese-i hayriyedir. Ezmine-i mütevassıtada böyle cem‘iyyetler mevcûd değildi ise de bu hiss-i şefkat pek esâslı bir sûretde tarîk-ı tekâmüle girmiş bulunuyordu. Kabîle ve bedâvet hayâtlarında bile esnâ-yı muhârebede mecrûh düşenlerin imdâdına koşmak şerefli bir vazîfe addolunmuş ve hattâ bu vazîfeye muhadderât-ı İslâmiyye’nin de kemâl-i tehâlükle iştirâk eyledikleri görülmüşdür. Müterakkî memleketlerde bu tarz-ı mu‘âvenet ve şefkat mazhar-ı tekâmül oldu. Felâketzedelere, merzâya ibrâz-ı mu‘âvenet etmek üzere türlü türlü nâmlarla lâ-yu‘ad cem‘iyyât-ı hayriye teşkîl olunmuş idi. Bu cem‘iyyetler yek- diğere rekâbet edercesine bir fa‘âliyet-i insâniyetperverâne ile sarf-ı mesâ‘î ve ibrâz-ı muvaffakiyât eyliyorlardı. Hele içlerinden bazı cem’iyyât o kadar büyük terakkiyât ve muvaffakiyâta mazhar oldu ki felâketzedelere, fukarâ- yı merzâya mu‘âvenet için dâimî mükemmel hastahâneler te’sîs eyledikden mâ‘adâ harb zamânlarında mecrûhların tehvîn-i âlâm ve ıztırabâtına müsâra‘at etmek âmâlini de ta‘kîbe başladılar. Harb zamânlarında birçok fedakâr cem‘iyyât-ı hayriye mensûbîni âlât [4] ve edevâtı ile meydân-ı harbe şitâbân oluyor, mecrûhları toplamağa, tedâvîleri için sarf-ı mesâ‘î eylemeğe hasr-ı vücûd ediyorlardı. Bu gibi cem‘iyyetler ta‘addüd ve tekessür eyledi. Bu insâniyetperver fedâkârlara imtiyâzât-ı mahsûsa ibrârı, meydân-ı harbde hasım ordusu mecrûhlarının bile imdâdına müsâra‘at edecek ve bütün âlem-i medeniyete mûceb-i mübâhât olacak beynelmilel müessesât vücûda getirilmesi düşünül- dü. Bu fikrin en birinci mürevvicleri Doktor Balaçyano, Mösyö Hanri Ervelt, Mösyö Henry Dunant gibi büyük insâniyetperverlerin vâki‘ olan neşriyât-ı 306 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

mütevâliyesi efkâr-ı umûmiyede bir temâyül husûle getirdi. Âvâze-i istimdâd bütün sımâh-ı şefkatde tanîn-endâz oldu. Cenevre’deki Menfa‘at-ı Umûmiye Cem‘iyyeti reîsi e‘âzım-ı insâniyetperverândan Mösyö Gustave Moynier bu fikre hidmet edebilecek bütün insâniyetperverânı bir ictimâ‘a da‘vet eyledi. Birçok e‘âzım-ı ulemâ ve hasenâtperverân toplandılar. Uzun müzâkerât netîcesinde başlıca üç esâs kabûl olundu ki şunlardır: 1-Muhârebâtda mecrûhların ve onları tedâvî eden hey’et-i sıhhiyenin bî- taraf addolunması, 2-Me’mûrîn-i sıhhiyeyi tefrîk edecek ve bî-tarafîsini te’mîn eyleyecek bir alâmet-i fârika ittihâzı, 3-Alâmet-i fârikanın sancak hâlinde isti‘mâliyle bu bayrağın çekileceği mahallin bî-taraf tanınması. Fakat bu ictimâ‘ât, müzâkerât, mukarrerât gayr-ı resmî idi. İsviçre Cumhûriyeti Meclis-i Kebîri’ne mürâca‘at olundu. Bilcümle düvel-i müte- meddine bu mesâil-i mühimmenin müzâkeresi için birer murahhas i‘zâmına da‘vet edildi. [5] Ancak da‘vete yalnız İsviçre, Fransa, Belçika, Felemenk, İtalya, İspan- ya, İsveç, Norveç, Danimarka, Bad hükûmetleri tarafından icâbet edilmiş, birer murahhas gönderilmişdi. 1864 senesinde İsviçre’nin Cenevre şehrinde in‘ikâd eden işbu konferansda müzâkerât-ı medîde netîcesinde meşhûr Cenevre Mukâvelenâmesi tanzîm ve 22 Ağustos 1864 târîhinde akd ve imzâ edildi. Mukâvelenâmenin Cenevre’ye murahhas göndermemiş olan diğer düvel-i mütemeddineye dahi teblîğ olunması ve ahkâmını kabûl ve imzâ için bir sene va‘de bırakılması takarrür eylemişdi. Mukâvelenâme işbu karâr vechile bütün devletlere teblîğ olundu ki kabûl ve imzâ ile ahkâmını infâz eylemeği deruhde eden devletlerin esâmîsi târîh sırasıyla ber-vech-i âtîdir:

Fransa 22 Eylül 1864 târîhinde imzâ etmişdir. İsviçre 1 Teşrîn-i Evvel 1864 Belçika 14 Teşrîn-i Evvel 1864 Felemenk 29 Teşrîn-i Sânî 1864 İtalya 4 Kânûn-ı Evvel 1864 İspanya 5 Kânûn-ı Evvel 1864 İsveç-Norveç 13 Kânûn-ı Evvel 1864 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 307

Danimarka 15 Kânûn-ı Evvel 1864 Baden 16 Kânûn-ı Evvel 1864 Prusya 4 Kânûn-ı Sânî 1865 Yunan 17 Kânûn-ı Sânî 1865 İngiltere 18 Şubat 1865 [6] Mecklenburg Schwerin 9 Mart 1865 Türkiye 5 Temmuz 1865 Württemberg 2 Haziran1866 Hessen 22 Haziran 1866 Bavyera 30 Haziran 1866 Avusturya 21 Temmuz1866 Portekiz 9 Ağustos 1866 Saksonya 25 Teşrîn-i Sânî 1866 Rusya 22 Mayıs1867 Papalık Makâmı 9 Mayıs1868 Romanya 3 Kânûn-ı Evvel 1874 İran 5 Kânûn-ı Evvel 1874 Salvador 30 Kânûn-ı Evvel 1874 Karadağ 29 Teşrîn-i Sânî 1875 Sırbistan 24 Mart 1876 Bolivy[a] 16 Teşrîn-i Evvel 1879 Şili 15 Teşrîn-i Sânî 1879 Arjantin 25 Kânûn-ı Evvel 1879 Peru 22 Nisan 1880 Cemâhîr-i Müttefika 1 Mart 1882 Bulgaristan 1 Mart 1884 Japonya 5 Haziran 1886 Lüksemburg 5 Teşrîn-i Evvel 1888 [7] Kongo 27 Teşrîn-i Sânî 1888 Venezuella 9 Temmuz 1894 Siyam 29 Haziran 1895 Afrika-yı Cenûbî 28 Eylül 1896 Orange 28 Eylül 1897 Honduras 16 Mayıs 1898 Nigaragua 16 Mayıs 1898 Uruguay 30 Mayıs 1900 Kore 8 Kânûn-ı Sânî 1903 Guatamala 24 Mart 1903 Çin 29 Haziran 1904 Meksika 25 Nisan 1906 Brezilya 30 Nisan 1906 Kolombiya 7 Haziran 1906 Almanya İmparatorluğu 12 Haziran 1906 308 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Paraguay 31 Mayıs 1907 Haiti 24 Haziran 1907 Küba 25 Haziran 1907 Dominikan 25 Haziran 1907 Ekvator 3 Ağustos 1907

1877’de Osmanlı-Rus Muhârebesi esnâsında Hükûmet-i Osmâniye tara- fından Salîb-i Ahmer işâreti yerine Hilâl-i Ahmer isti‘mâl olunması takarrür etmiş ve Cenevre merkezi vasıtasıyla bilcümle devletlere teblîğ edilmişdir. [8] Mesâib-i harbiyeyi iyice tehvîn edecek insâniyetperverâna şerâit-i mü- himme ta‘yîn ve te’sîs eden Cenevre Mukâvelenâmesi ahkâmının mühim nikâtı burada hulâsa edilmek fâideden hâlî olmasa gerekdir: Mukâvelenâme hükmünce muhârebe meydânlarında hasta ve mecrûh dü- şecek asâkir ve eşhâs-ı sâireyi ele geçirecek olan taraf bilâ-tefrîk-i milliyet onlara ilişmeyecek ve kendilerini tedâvî etdirecekdir. Hastalarını ve mecrûhlarını hasmına terk etmeye mecbûr kalacak taraf bu hasta ve mecrûhların tedâvileri için me’mûrîn ve levâzım-ı sıhhiyesinin bir kısmını onlarla berâber bıraka- cakdır. Hasım eline düşen bu kabîl mecrûhîn ve hastagân-ı askeriye tedâvî edilmek şartıyla üserâ-yı harbiyeden ma‘dûd olurlar. Meydân-ı harbi işgâl eden taraf muhârebeden sonra gerek mecrûhîni ve gerek emvâtı taharrî ile onları yağmâdan ve sû-i mu‘âmelâtdan muhâfaza için tedâbîr-i mukteziye ittihâz edecek ve emr-i tedfînin cesetler kemâl-i dikkatle mu‘âyene olundukdan sonra icrâsına i‘tinâ edilecekdir. Muhâribînden her biri vefât edenlerden üzerlerindeki vesâikle hüviyet- leri anlaşılanların ve hastagân ve mecrûhların esâmîsini hâvî defteri imkân müsâ‘id olur olmaz bunların mensûb oldukları memleketlere yahud orduları- na irsâl edecekdir. Muhâribler yekdiğerine mensûb ne kadar mecrûh ve hasta naklolundu- ğundan ve bunlar miyânında ne kadar vefeyât vukû‘ bulduğundan birbirlerini mütekâbilen haberdâr edeceklerdir. Meydân-ı harbde bulunmuş veyahud hastahânelerde vefât eden [9] mecrûhlar ve hastalar tarafından terk edilmiş tahvîlât ve mektûblar vesâire gibi eşyâ-yı zâtiyeyi memleketleri me’mûrîni vasıtasıyla sâhiblerine ve vârislerine irsâl edilmek üzere hıfz eyleyeceklerdir. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 309

*** Bir hiss-i insâniyetperverâne ile mecrûhîne ve merzâ-yı askeriyeye ibrâz-ı mu‘âvenet için meydân-ı harbe gidecek olan seyyâr ve sâbit sıhhiye müessesât-ı hayriyesine karşı da muhâribler tarafından ibrâz-ı hürmet ve himâyet edilmesi esâsı kabûl edildi. Gerek ordular sıhhiye hey’etlerine ve gerek ordulara mu‘în ve zahîr olan müessesât-ı hayriye-i sıhhiyeye her tarafça tanınıp hür- met ve ri‘âyet edilecek bir alâmet-i mahsûsa ittihâzı düşünüldü. Kongrenin in‘ikâd eylediği İsviçre’ye karşı bir eser-i ihtirâm olmak üzere İsviçre sanca- ğına mahsûs renklerin aksi sûrete kalb ve tahvîlinden hâsıl olan beyâz zemîn üzerine mevzû‘ Salîb-i Ahmer işâretinin umûmî alâmet-i fârika olmak üzere kabûlü taht-ı karâra alındı. Bu sûretle her memleketde muhârebe zamânlarında mecrûhîne ibrâz-ı mu‘âvenet için hükûmetlerin teşvîkâtıyla nîm resmî bir sûretde teşekkül ve beynelmilel bir maksad-ı insâniyetperverâne ta‘kîb eden millî cem‘iyyetlerin umûmî[si] Salîb-i Ahmer nâmını almışlardır. Yalnız bilâhare hâsıl olan itilâf üzerine memâlik-i İslâmiyede salîb işâreti yerine beyâz zemîn üzerine hilâl-i ahmer işâreti isti‘mâl olunması kabûl edilmişdir. Meydân-ı harbde mazhar-ı himâye olacak işbu me’mûrîn-i sıhhiyenin sol kollarına beyâz zemîn üzerine kırmızı bir salîb -memâlik-i İslâmiyede hilâl- [10] işâretini hâvî ve me’mûrîn-i âidesi tarafından numara ve mühür vaz‘ıyla tasdîk olunmuş bir pazubend ta‘lîk eylemeleri, resmî üniforma lâbis bulunma- yanlara bir de hüviyet şehâdetnâmesi verilmesi ve bu müessesât-ı sıhhiyede beyâz üzerine salîb-i ahmer işâretli sancak çekilmesi, müessesât-ı sıhhiyeye âid bilcümle eşyâya dahi işbu işâret-i mahsûsanın vaz‘ı ve işbu sancak ve pazubend vesâiredeki salîb-i ahmer, ancak mukâvelenâme mûcebince mazhar-ı himâye olan teşkîlât ve müessesât-ı sıhhiye taraflarından isti‘mâl olunabilmesi takarrür eyledi. Hâl-i seferberîde bulunan ordulara refakat etmek üzere teşkîl edilen seyyâr hey’ât-ı sıhhiye ile sâbit müessesât-ı sıhhiyeye karşı muhâribler tara- fından eser-i hürmet ve sahâbet ibrâz edilecek ise de bu müessesât hasma îrâs-ı mazarrat edecek husûsâtda isti‘mâl edildiği takdîrde hürmet ve himâyet münkatı‘olur. Şu kadar ki müessesât-ı sıhhiye me’mûrlarının müsellah olmaları ve silâhlarını nefislerinin veyahud hasta ve mecrûhlarının emr-i müdâfa‘asında 310 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

isti‘mâl eylemeleri ve müsellah hidmetçilerin fikdânı hâlinde müessesâtın ale’l-usûl me’zûniyeti hâiz bir asker karakolu veya nevbetçileri tarafından muhâfaza edilmesi ve mecrûhlar üzerinden alınıp henüz merci‘ine teslîm edi- lememiş esliha ve fişenk bulunması müessesâtı himâyeden mahrûm edecek bir sebeb mâhiyetinde addolunamayacakdır. Mecrûhîni ve hastaları tedâvî ve bir mahalden diğer mahalle nakletmeye müessesât-ı sıhhiyeyi idâre eylemeye me’mûr olanlar her zamân mazhar-ı hürmet ve ri‘âyet olacak ve hasım eline düşecek olurlarsa haklarında esîr-i harb sıfatıyla mu‘âmele edilmeyecekdir. Fakat her hükûmet ordusundaki hey’ât-ı resmiye-i sıhhiyeye ibrâz-ı mu‘âvenet eylemelerine müsâ‘ade etdiği cem‘iyyetlerin esâmîsini gerek [11] daha sulh zamânında ve gerek bidâyet ve esnâ-yı muhâsamâtda diğer tarafa bildirmeye mecbûrdur. Bî-taraf bir memlekete mensûb müessesât-ı hayriye-i sıhhiye bir orduya iltihâk ve ibrâz-ı mu‘âvenet edeceği zamân bunların istihdâmlarından evvel keyfiyet diğer tarafa ihbâr edilecekdir. Salîb ve Hilâl-i Ahmer hastahâneleri, etibbâ ve me’mûrîn ve müstahdemîni hasmın eline düşecek olurlarsa onun taht-ı idâresinde îfâ-yı vazîfeye devâm ederler. Bunların mu‘âvenetlerine ihtiyâc kalmadığı takdîrde ordu veya memleketlerine i‘âde kılınırlar ve ol vakit kendilerine âid eşyâ ve âlât ve edevât ve esliha ve bârgîrlerini de birlikde götürürler. Bu me’mûrîn hasım yedinde bulundukları müddetçe kendilerine hasım ordusunun aynı derecede olan me’mûrlarına i‘tâ edilen ma‘âş ve tahsîsât verilir. Bir seyyâr hastahâne hasmın yed-i zabtına geçdiği takdîrde onları sevk ve idâre edenler hayvânları da dâhil olduğu hâlde bilcümle eşyâ ve levâzımı nezd- lerinde alıkoyacaklardır. Ancak me’mûrîn-i askeriye bu levâzımı mecrûhîn ve hastagânın tedâvîleri için isti‘mâl eylemek salâhiyetini hâiz olacaklar ve fakat bu levâzım her hâlde i‘âde edileceklerdir. Emâkin-i sıhhiye-i sâbiteye âid levâzım kavânîn-i harbiyeye tâbi‘ olur ve mecrûhîn ve hastagân için lüzûmu oldukça başka sûretle isti‘mâl edilemez. Maamâfîh ihtiyâcât-ı mübreme-i askeriye tahakkuk eylediği takdîrde ku- mandanlar mecrûhların ve hastaların istirâhatlarını te’mîn eyledikden sonra müessesât-ı mezkûreyi isti‘mâl edebileceklerdir. *** OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 311

Cenevre Mukâvelenâmesiyle devletler salîb-i ahmer alâmet ve ta‘bîrinin başka cem‘iyyetler [12] ve eşhâs taraflarından, husûsuyla ticâret maksadıyla fabrika ve ticâret markalarında men‘-i isti‘mâllerini ve fenn-i harbde mecrûhîn ve hastagâna karşı işbu mukâvelenâme ahkâmına muhâlif olarak nehb u gâret ve sû-i mu‘âmelât gibi ta‘arruzât vukû‘unu men‘ ve tecziye için kavânîn-i mahsûsa vaz‘ını deruhde eylemişlerdir ve bu kavânîn mukâvelenâmenin târîh-i tasdîkinden beş sene zarfında ekser devletler tarafından te’sîs olun- muşdur. Bu kânûn Hükûmet-i Osmaniye tarafından dahi 18 Zilkade 1330 târîhinde neşrolundu. İşbu sâlnâmede dahi mündericdir. Cenevre Mukâvelenâmesi’nin tatbîkâtıyla muhârebâtda mecrûhînin tehvîn-i ıztırâbâtına ve felâket-i harbin tahfîfine hakîkaten büyük te’sîrât husûle getirildiği tahakkuk eylediğinden Salîb-i Ahmer cem‘iyyetleri dünyânın her tarafında fevkalâde bir ehemmiyet kesbeyledi. Devletler Salîb-i Ahmer cem‘iyyetleri için vâridât-ı husûsiye te’sîs olunmasına müsâ‘ade etdiler. Meselâ Rusya gibi hükûmetler beher şimendifer biletinden Salîb-i Ah- mer için bir hisse-i i‘âne alınmasına karâr verdi. Sırbistan gibi hükûmetler de Salîb-i Ahmer menfa‘atine gâyet büyük piyangolar tertîb etdiler. Her Salîb-i Ahmer Cem‘iyyeti senevî mu‘ayyen bir i‘âne i‘tâ eden a‘zâsı mikdârını artırmaya gayret etdi, şu‘abâtını tezyîd eyledi. Türlü türlü vesâit ile servet ve îrâdı mikdârını artırmaya çalışdı. Birçok erbâb-ı semâhat ve hamiyyet de bu müessesât-ı âliyeye azîm i‘âneler vermekden, büyük servetler vakf ve ihdâ eylemekden hâlî kalmadılar. En başda Almanya olmak üzere memâlik-i mütemeddinede Salîb-i Ah- merlerin servet ve kuvveti ve hidemâtı muhayyirü’l-ukûl bir dereceye vardı. Bu müessesât-ı mühimme [13] yalnız kendi memleketlerinde bir harb vukû‘una intizâren istihzârât ile iktifâya kanâ‘at etmediler. Ecnebî memleketlerde vukû‘ bulan muhârebât için de insâniyetperverâne mu‘âvenetler ibrâzına, mükem- mel hastahâne takımlarıyla hey’et-i sıhhiye i‘zâmına başladılar. Dâimâ terakkîye hasr-ı mesâ‘î eden bu gayretli insâniyetperverler hid- metlerini bir kat daha tevsî‘ için Salîb-i Ahmerleri münhasıran muhârebât vukû‘unda mecrûhîne ibrâz-ı mu‘âvenet vazîfe-i ma‘dûdesinden kurtardı- lar. Kolera, çiçek, kuşpalazı gibi emrâz-ı sâriye, seylâb, zelzele gibi âfât-ı semâviye, harîk-i hâil gibi felâketler, musîbetler vukû‘unda felâketzedelerin 312 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

derhâl imdâdlarına yetişmek, verem gibi sârî ve elîm hastalıkların sirâyet ve tahrîbâtının mümkün mertebe önünü almak vazîfesini deruhde etdiler ve bu maksadla birçok vesâit-i imdâdiye ihzâr eylediler. Almanya bu husûsda daha ileri gitdi. Senevî mukannen bir i‘âne i‘tâsını deruhde eden her köye kar- şı Salîb-i Ahmer Cem‘iyyeti o köyde umûmî bir musîbet ve felâket vukû‘u hâlinde derhâl imdâda yetişmeyi ta‘ahhüd etmek sûretiyle bir nev‘ te‘âvün cem‘iyyeti vaz‘iyyeti de aldı ve bu bâbda öyle şâyân-ı takdîr mesâ‘î ve muvaffakiyet ibrâz etdi ki bugün Almanya’da Salîb-i Ahmer’e i‘âne i‘tâsını deruhde etmeyen köy kalmamış gibidir. *** Her memleket Salîb-i Ahmer Cem‘iyyeti ihrâz-ı terakkî ve iktisâb-ı kuvvet için mütemâdiyen sarf-ı mesâ‘îden hâlî kalmadığı sırada bu müessesât-ı mühimme arasındaki münâsebâtın takviyesi, umûmiyeti itibârıyla Salîb-i Ahmerlere âid ve Cenevre [14] Mukâvelenâmesi’ne müte‘allik teferru‘âtın tedkîk ve müzâkeresi için beynelmilel kongreler, konferanslar akdine devâm olundu. Birinci kongre 1867’de Paris’te akdolundu. İkincisi 1869’da Berlin’de, üçüncüsü 1884’de yine Cenevre’de, dördüncüsü 1887’de Karlsruhe’de, be- şincisi 1892’de Roma’da, altıncısı 1897’de Viyana’da, yedincisi 1902’de Petersburg’da, sekizincisi 1907’de Londra’da, nihayet dokuzuncusu 1912’de Washington’da in‘ikâd eyledi. Salîb-i Ahmer kongrelerinin beş senede bir in‘ikâd eylemesi usûl ittihâz edilmiş bulunduğundan onuncu kongre 1917 senesinde ağleb-i ihtimâl Tokyo’da yahud Lizbon’da akdedilecektir. Kongrelere Salîb-i Ahmer müessesâtının terakkî ve te‘âlîsi için büyük himemât sarf eden insâniyetperverân ile muktedir doktorlar, meşhûr pro- fesörler ve bazı hükûmetler nâmına sıfat-ı resmiyeyi hâiz me’mûrlar iştirâk ediyor, mühim müzâkerât cereyân eyliyor, Salîb-i Ahmerlerin vezâifi tevsî‘ ve teshîl edecek mukarrerât ittihâz olunuyordu. Nihâyet sırf resmî bir mâhiyeti hâiz olmak üzere 1899 târîhinde Lahey Sulh Konferansı’nda Salîb-i Ahmer mes’elesi mevzû‘-ı bahs oldu. Cenevre Mukâvelenâmesi kavâ‘idinin muhârebât-ı bahriyeye dahi tatbîkini te’mîn edecek kavâ‘id te’sîsi düşünüldü. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 313

Zâten harbin lâzım-ı gayr-ı müfârıkı olan mesâib ve âfâtı ellerinden geldi- ği kadar taklîl ve tahfîf etmek âmâlini besleyen düvel-i mütemeddine Cenev- re Mu‘âhedesi’nin muhârebât-ı bahriyeye tatbîki mes’elesini daha evvelce de nazar-ı dikkate almış ve 29 Temmuz 1899 târîhli bir mukâvelenâme akdedil- miş ve keyfiyet 6 Temmuz 1906 târîhinde [15] Cenevre’de dahi tedkîk olun- muşdu. Nihâyet bu bâbda ta‘dîlen muvazzah ve mükemmel bir mukâvelenâme akdi için Lahey’de müzâkerât cereyân etdi. Akdolunan 18 Teşrîn-i Evvel 1907 târîhli mukâvelenâme Almanya, Arjantin, Avusturya, İngiltere, İspanya, Ek- vator, İsveç, İtalya, Uruguay, İsviçre, İran, Belçika, Bolivya, Brezilya, Bulga- ristan, Panama, Paraguay, Peru, Portekiz, Türkiye, Cemâhîr-i Müttefika-i Amerika, Çin, Danimarka, Dominiko, Romanya, Rusya, Japonya, Siyam, Şili, Salvador, Sırbistan, Guatemala, Felemenk, Kolombiya, Karadağ, Küba, Lüksemburg, Meksika, Norveç, Venezuella, Haiti, Yunan hükûmetleri mu- rahhasları taraflarından imzâ edilmişdir. *** Bu mukâvelenâme hükmünce devletler veya cem‘iyyetler tarafından bilhâssa mecrûhîn ve hastagâna ve kazâ-i bahrî musâbînine mu‘âvenet mak- sadıyla tertîb ve techîz olunacak sefâin -kable’l-isti‘mâl muhârib devletlere ihbâr olunmak ve bir vesîka-i resmiyeyi hâiz bulunmak şartıyla- muhâsamâtın müddet-i devâmınca her türlü ta‘arruzâtdan masûn olacak ve müsâdere edi- lemeyecekdir. Resmen tanınmış cem‘iyyetler cânibinden veyahud bî-taraf ahâlî tarafla- rından techîz olunacak hastahâne sefînelerinin ta‘arruzdan masûn olması için sefâin-i mezkûrenin mensûb olduğu hükûmetin inzimâm-ı muvaffakiyetiyle ve muhârib hükûmetlerin müsâ‘adesiyle muhâriblerden birinin zîr-i idâresine alınmış ve isimleri kable’l-isti‘mâl hasım olan hükûmete bildirilmiş bulun- ması lâzımdır. Bu sefineler bilâ-tefrîk-i tâbi‘iyet muhârib devletlerin hastagân ve mecrûhîni ile kazâ-yı bahrî musâbînine [16] mu‘âvenet ve muzâheret edeceklerdir. Hükûmetler bu sefâini hiçbir maksad-ı askerî için isti‘mâl etmeme- yi ta‘ahhüd eylemişlerdir. Bu sefînelerin hiçbir sûretle muhâriblerin harekâtını sektedâr etmemesi lâzımdır. Esnâ-yı muhârebede veyahud muhârebeden sonra bu sefâinin dûçâr olabileceği mehâlik ve muhâtarât kendilerine âid olacakdır. 314 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Muhâribler bu sefâin üzerinde teftîş ve mu‘âyene hakkını hâizdirler, bunların mu‘âvenetlerini red ve tebâ‘üdlerini ve mu‘în bir istikâmete doğru azîmet eylemelerini emir ve derûnlarına bir komiser irkâb ederler ve vehâmet îcâb etdirirse sefâini tevkîf bile edebilirler. Askerî hastahâne sefîneleri alâmet-i fârika olmak üzere takrîben bir buçuk metre arzında yeşil renkli ve Salîb-i Ahmer’e mensûb sefâin kırmızı renkli ufkî bir pervâz ile hâricen beyâza boyanacakdır. Bu sefâinin sandâlları da aynı sûretde telvîn edileceklerdir. Bu sefîneler kendilerini tanıtmak için hükûmet-i metbû‘aları bayrağıyla berâber bir de salîb -bizde hilâl- işâretli beyâz bayrak keşîde ederler. Eğer bî-taraf bir devlete mensûb iseler baş direğine taht-ı idâresine dâhil olduğu muhârib devletin millî bayrağını da çeker. Esnâ-yı muhârebede zabtolunan bir sefîne-i harbiyenin hastahânesiyle âlât ve edevâtı -mecrûhînin ihtiyâcı oldukça- sûret-i âharla isti‘mâl edil- meyecek, maamâffîh bunları elde eden kumandan mühim bir lüzûm görürse evvel be-evvel mecrûhîn ile hastagânın hüsn-i tedâvîsini taht-ı te’mîne alarak onları isti‘mâl edebilecekdir. Bir hastahâne gemisi hasım hükûmete muzır ef‘âl ve harekât ikâ‘ı [17] için isti‘mâl olunduğu takdîrde o gemiye karşı ibrâzı lâzım gelen hürmet ve himâyet sâkıt olur. Fakat bu gemilerin ve me’mûrîn ve müstahdemînin mü- sellah ve geminin telsiz-telgraf ile mücehhez olması hürmet ve himâyetden mahrûmiyeti îcâb etdirecek ahvâlden addolunamayacakdır. Muhâribler mecrûhîn ve hastagânı sefînelerine alıp tedâvî etmeleri için bî-taraf sefâin-i ticâriye ile tenezzüh sefîneleri veya sandâlları kuman- danlarının hamiyetlerine mürâca‘at edebilirler. İşbu müraca‘atı is‘âf edecek sefâin bir himâye-i mahsûsaya ve bazı mu‘âfiyâta mazhar olacaklar ve bu mu‘âvenetlerinden dolayı zabt ve müsâdere edilemeyeceklerdir. Ancak kâ‘ide-i bî-tarafîye muhâlif bir hareketde bulunurlarsa zabt ve müsâdereye ma‘rûz kalırlar. Zabt ve müsâdere olunan bir sefînenin me’mûrîn-i ruhâniye ve tıbbiyesi ile hastahâne müstahdemîni ta‘arruzdan masûn olup esîr-i harb edilemezler. Bunlar kendi mâlları olan eşyâ ve âlât-ı cerrâhiyeyi de berâber götürebilirler. Bu me’mûrîn-i sıhhiye sefînede îfâ-yı vazîfe eylemelerine lüzûm görüldük- OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 315

çe hidmete devam edecekler, müfârakatleri başkumandanın müsâ‘adesiyle mümkün olacakdır. Bu sûretle hidmetde bulunacak me’mûrîn-i sıhhiyeye muhâribler kendi donanmalarında aynı rütbeyi hâiz me’mûrîne verdikleri ma‘âş ve muhassesâtı i‘tâ edeceklerdir. Mecrûhîn ve hastagân ve kazâ-yı bahrî musâbîni bî-taraf bir sefîne-i harbiye derûnuna alındıkları takdîrde bunların yeniden harbe iştirâk edememe- leri için tedâbîr-i mümkine ittihâz olunur. Muhârib devletlerden birine mensûb olup diğer tarafın eline düşen kazâ-yı bahrî musâbîni ve mecrûhîn ve hastagân esîr-i harbdir. [18] Me‘mûrîn-i mahalliyenin inzimâm-ı muvaffakiyetiyle bî-taraf bir hükûmet limanına ihrâc olunan kazâ-yı bahrî musâbîni ile mecrûhîn ve hastagân harekât-ı harbiyeye yeniden iştirâk edemeyecek sûretde taht-ı muhâfazada bulundurulur. Bunların masârıfı mensûb oldukları devlete âitdir. Meydân-ı harbden toplanacak emvâtın hüviyetleri, eşyâsı hakkında muhârebât-ı berriyede cârî olan usûllere ri‘âyet edilerek muhâribler yekdi- ğerini haberdâr edecekler, eşyâ ve mekâtîbi alâkadârâna irsâl eyleyeceklerdir. *** İşbu mukâvelenâmeler ahkâmına tevfîkan memâlik-i mütemeddinede Salîb-i Ahmer cem‘iyyetleri teşkîlâtına sûret-i cedîdede tevessül olunmuş ve her hükûmet teşkîl eylediği Salîb-i Ahmer Cem‘iyyeti’nden diğer hükûmâtı haberdâr etmek için keyfiyeti beynelmilel Cenevre Salîb-i Ahmer Cem‘iyyeti Merkez-i Umûmûsi’ne ihbâr eylemişdir. Cenevre merkez-i umûmîsine ihbâr-ı keyfiyet eyledikleri târûh i‘tibârıyla Salîb-i Ahmer cem‘iyyetleri teşkîl etmiş olan hükûmetler ber-vech-i âtîdir:

1 Württemberg Kânûn-ı Sânî 1863 2 Belçika 4 Şubat 1864 3 Prusya 6 Şubat 1864 4 Danimarka Mayıs 1864 5 Fransa 25 Mayıs 1864 6 İtalya 15 Haziran 1864 7 İspanya 6 Temmuz 1864 8 Hessen Kânûn-ı Evvel 1864 9 Portekiz 11 Şubat 1865 [19] 10 İsveç 24 Mayıs 1865 316 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

11 Norveç Teşrîn-i Evvel 1865 Cemâhir-i 12 26 Kânûn-ı Sânî 1866 Müttefika 13 Saksonya 7 Haziran 1866 14 Baden 29 Haziran 1866 15 İsviçre 17 Temmuz1866 16 Rusya 3 Mayıs 1868 17 Avusturya 18 Mayıs 1868 18 Felemenk 19 Temmuz 1868 19 Bavyera 5 Kânûn-ı Sânî 1868 20 Türkiye 11 Temmuz1868 21 İngiltere 1 Eylül 1868 22 İtalya (ihyâen) 31 Mayıs 1873 23 Danimarka (ihyâen) 18 Haziran 1876 24 Karadağ 15 Kânûn-ı Sânî 1876 25 Sırbistan 31 Kânûn-ı Sânî 1876 26 Romanya Temmuz 1876 27 Türkiye (ihyâen) Şubat 1877 28 Yunan 22 Haziran 1877 29 Peru Nisan 1879 30 Arjantin 13 Haziran 1880 31 Macaristan 15 Nisan 1881 Cemâhir-i 32 9 Haziran 1881 Müttefika (ihyâen) [20] 33 Bulgaristan 4 Mayıs 1885 34 Portekiz (ihyâen) 27 Mayıs 1887 35 Japonya 22 Haziran 1887 36 Kongo 31 Kânûn-ı Evvel 1888 37 İspanya (ihyâen) 18 Temmuz 1888 38 Venezuella 30 Kânûn-ı Sânî 1895 39 Uruguay 2 Kânûn-ı Evvel 1899 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 317

[21] 2

HİLÂL-İ AHMER TARİHİ

Teşebbüsât – Teessüs – Ufûl – İhyâ – Kongreler – Teşkîlât ve Te’sîsât – Hey’etler

1863 senesinde Cenevre’de in‘ikâd eden beynelmilel konferansa iştirâk husûsunda -diğer birçok memâlik-i mütemeddine gibi- Hükûmet-i Os- maniye de gaflet göstermişdi. Ancak 22 Ağustos 1864 târîhinde akdolunan mukâvelenâmenin otuz ikinci mâddesi bir meydân-ı müsâ‘id bırakıyor- du: Konferansa iştirâk edemeyen devletler bir sene zarfında mukâvelenâme ahkâmını kabûl ile vaz‘-ı imzâ edebileceklerdi. Keyfiyet Hükûmet-i Osmaniye’ye de teblîğ olundu. Ahmed Mid- hat Efendi merhûm Hilâl-i Ahmer nâmıyla yazdığı bir eserde Cenev- re Mukâvelenâmesi’nin Hükûmet-i Osmaniyece ne sûretle kabûl ve imzâ edilmiş bulunduğunu şu cümlelerle tasvîr eyliyor: “Keyfiyet Bâbıâlî’ye dahi teklîf olunmuşdu. Bâbıâlî işe evvelce ehemmiyet vermeyerek hattâ Cenevre Komisyonu’na murahhas dahi göndermemiş olduğu gibi bu kere mukâvele-i mezkûrenin münferiden imzâsı kendisine teklîf olunduğu zamân dahi işin ehemmiyetini takdîr edememiş ise de fâidesi me’mûl olmayan şu işden bir mazarrat dahi husûle gelmeyeceğini görünce 1865 senesi Temmuzu’nun be- şinci günü mukâveleye Bâbıâlî dahi imzâsını vaz‘ eylemişdi”. [22] Bâbıâlî mukâvelenâme ahkâmını kabûl ve imzâ etdi. Fakat ordula- rımızda isti‘mâli câiz olamayan salîb-i ahmer işâreti yerine Osmanlılar için bir hilâl-i ahmer işâreti kabûl olunmasını te’mîn edecek teşebbüsâtda bulu- namadı. Hattâ 1869’da Berlin’de in‘ikâd eden Salîb-i Ahmer Kongresi’ne hükûmetçe Paris Sefâreti ataşelerinden Hüsnü Efendi me’mûren i‘zâm kılın- dığı ve o zamân Berlin sefîri olan Aristaki Bey de müzâkerâta iştirâk eylediği hâlde hilâl-i ahmer mes’elesi mevzû‘-ı bahs edilemedi. On dokuzuncu asrın en mühim bir müessese-i hayriye ve insâniyetperverânesi olan bu mu‘âhededen Osmanlılık âleminin istifâdesi senelerce teehhur etdi. Cenevre Mu‘âhedesi’nin âlem-i medeniyete te’mîn eylediği menâfi‘-i azîme 1870 Almanya-Fransa Muhârebesi esnâsında pek vâzıh bir sûretde tezâhür et- mişdi. Mecrûhîne ve âteş-i harb felâketzedegânına imdâd için dünyânın her 318 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

tarafından yetişen mu‘âvenât-ı şefkatperverânenin ibrâzına muvaffak olduğu hidemât-ı âliye umûmen takdîr olundu. Bütün memâlik-i mütemeddinede Salîb-i Ahmer teşkîlâtına fevkalâde bir gayret ibrâz olunuyordu. Yalnız biz uyuyorduk. Hükûmetimiz Cenevre Mu‘âhedesi’ni kabûl ve infâz-ı ahkâmına iştirâk eylediği hâlde hîn-i hâcetde mecrûhîn ve merzâ-yı askeriyeye bezl-i mu‘âvenet için hiçbir teşebbüs vukû‘ bulmuyor, hiçbir merkez ve müessese vücûda getirilemiyordu.

Doktor Abdullah Bey

Bu gaflet ve ihmâlin acıları 1291 Sırbistan ve Karadağ muhârebâtı [23] esnâsında, müte‘âkiben Rusya Muhârebesi’nde mecrûhîn ve merzâ-yı Osmaniye’ye ibrâz-ı mu‘âvenet husûsunda çekilen müşkilât ile tezâhür etdi. Memleketimizde Hilâl-i Ahmer müessesesinin vücûda gelmesi için en birinci teşebbüs-i insâniyetperverâne aslen Alman olan Doktor Abdullah Bey nâmında bir sâhib-i hamiyyet tarafından vâki‘ olmuşdur. İsmi târîh-i Osmaniye’de takdîrât ve tevkîrât ile yâd edilecek olan bu insâniyetperver Mekteb-i Tıbbiye-i Şâhâne İlmü’l-Arz ve’l-Ma‘âdin Mu‘allimliği’nde bulun- duğu esnâda Hükûmet-i Osmaniyece 1867 Paris Sergisi’ne murahhas ta‘yîn ve i‘zâm olunmuşdu. Abdullah Bey sergi münâsebetiyle Paris’de in‘ikâd eden Sıhhiye Kongresi’ne de iştirâk etmiş, Cenevre Konferansı mukarrerâtının Hükûmet-i Osmaniyece dahi tatbîk olunmasından memleket için husûle gelecek menâfi‘-i azîmeyi takdîr eylemişdi. Dersaâdet’e avdet edince derhâl bu maksadı te’mîn için efkâr-ı münevvere erbâbı nezdinde teşebbüsâta baş- ladı. Ricâl-i memleketin ekseriyet-i azîmesi Abdullah Bey’in teşebbüsât ve teklîfâtını bî-sûd bir meşgale, husûlü muhal bir emel addeylediler. Filhakîka bizim için salîb yerine hilâl-i ahmer işâreti kabûlü mes’elesi hal- lolunmadıkça salîb-i ahmerden istifâde teşebbüsâtı bî-sûd ve hayâl-i muhâl OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 319

sayılmak ma‘zûr idi. Maamâfîh Abdullah Bey teşebbüsâtında me’yûs olmak derecelerine geldiği sırada [24] Serdâr-ı Ekrem Ömer Paşa’nın nâil-i müzâhereti oldu. Müşârunileyh ile Mekteb-i Tıbbiye Nâzırı Marko Paşa’nın ve bâ-husûs Kırımlı Aziz Bey gibi bazı efkâr-ı münevvere ve hamiyyet-i ciddiye erbâbı nevâdirin teşebbüsâtı netîcesinde mecrûhîn-i asâkir-i Osmaniye’ye mu‘âvenet için teşekkül edecek cem‘iyyete 66 a‘zâ kaydına muvaffakiyet görü- lebildi ve cem‘iyyet Marko Paşa’nın riyâseti altında teşekkül eyledi. Meclis-i Sıhhiye Reîs-i Sânîsi Doktor Salih Efendi, Doktor Mavroyani, Doktor De Castro’dan mürekkeb bir encümen cem‘iyyetin nizâmnâme-i esâsîsini yap- mağa me’mûr edildi. Birçok ictimâ‘lardan sonra 1285 senesi Haziranı’nda cem‘iyyetin nizâmnâmesi hey’etçe kırâat ve tasvîb olundu.

Müteveffâ Marko Paşa

Tedkîk ve tasdîk olunmak üzere hükûmete takdîm olunan nizâmnâmeye karşı Bâb-ı Seraskerî müşkilât-ı azîme gösterdi. Bu teşebbüse sivillerin umûr-ı askeriyeye müdâhale eylemesi ma‘nâsı verilerek ibrâz-ı mümâna‘at edildi. Bi- rinci teşebbüs bu vechile dûçâr-ı akâmet oldu, cem‘iyyet dağıldı.

Doktor Kırımlı Aziz Bey 320 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

*** Birkaç sene sonra Sırbistan ve Karadağ seferleri, müte‘âkiben Rusya Muhârebesi hâdis olunca meydân-ı ma‘rekede düşen Osmanlı kahramanları- nın [25] mu‘âvenetlerine şitâb husûsunda görülen müşkilât, ale’l-husûs Sırp, Romanya, Rusya ordularında bî-taraf ecnebî Salîb-i Ahmer Cem‘iyyetleri ta- rafından mecrûhîne ibrâz olunan insâniyetkârâne mu‘âvenât enzâr-ı intibâhı açmağa hidmet etdi. Bu esnâda Sırbistan’da ve Karadağ’da Salîb-i Ahmer Cem‘iyyetleri teşek- kül etmiş bulunuyordu. Bu sâyede Sırbistan ve Karadağ eyâlet-i mümtâzesi orduları mecrûhîni Avrupa Salîb-i Ahmerlerinden mu‘âvenetler görüyor, istifâde ediyordu. Cenevre Beynelmilel Komitesi 8 Temmuz 1876 târîhinde, Sırbistan Muhârebesi esnâsında neşreylediği 33’üncü ta‘mîmde diyordu ki: “İşbu ta‘mîm ile Mecrûhîne İmdâd ve Mu‘âvenet-i Osmanlı Cem‘iyyeti’nin arzu ve talebini beyân etmek isterdik. Zira düşmanları kadar Türk askeri de bizi düşündürüyor. Fakat maa’t-teessüf bu cem‘iyyetin müessisi olan Abdullah Bey’in irtihâlinden beri dağılmış olduğunu her hâl isbât ediyor. Mevcûdiyetine dâir ma‘lûmât vermesi hakkında mükerreren vâki‘ olan iş‘âr ve ısrârımıza rağmen hayli zamândan beri sükûtu bize bu kanâ‘ati tevlîd ediyor. İstanbul’dan aldığımız ma‘lûmât da böyle düşünmekde muhik olduğumuzu gösteriyor. Reîs Kâtib Gustave Moynier Adwar”

Filhakîka hükûmetimiz Cenevre Mukâvelenâmesi’ni imzâ ve ahkâmına ri‘âyet eylemeyi ta‘ahhüd etmiş bulunduğu hâlde hükûmet ve ordu kuman- danlarımız bu mukâvelenâmenin bahşeylediği hukûk ve menâfi‘-i azîmeden istifâde yolunu bilmiyorlardı. [26] Hasımlarımız bütün Avrupa cem‘iyyât-ı imdâdiyesinin mu‘âvenet ve muzâheretlerine mazhar oluyor, bizim istifâdemiz lâ-şey kabîlinden gâyet mahdûd kalıyordu. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 321

Peştemalciyan Efendi

Cenevre Salîb-i Ahmer Merkez-i Umûmîsi reîsi meşhûr insâniyetperver Gustave Moynier’nin bu hâl nazar-ı dikkatini celb etdiğinden mûmâileyh bizi îkâz için Cem‘iyyet-i Tıbbiye-i Şâhâne a‘zâsından Doktor Peştemalci[yan] Efendi’ye husûsî bir mektûb yazmışdı. İstanbul’da derhâl bir cem‘iyyet teşkîl olunmasını [27] ve Cenevre’deki merkez-i umûmî ile te’sîs-i münâsebât edilmesini tavsiye eyliyor, bu hâlde Avrupa’daki insâniyetperver cem‘iyyât-ı hayriye tarafından mühim mu‘âvenetlere mazhariyet muhakkak olduğunu te’mîn ediyordu. Bu büyük insâniyetperverin vesâyâsı üzerine Doktor Peştemalciyan Efen- di teşebbüsâta başladı. Mektûbu Cem‘iyyet-i Tıbbiye-i Şâhâne’de okudu. Cem‘iyyet bu bâbda Sadrıa‘zam Mehmed Rüşdü Paşa nezdinde teşebbüsâtda bulunmak üzere Cem‘iyyet-i Tıbbiye-i Şâhâne Reîsi Nurciyan ve a‘zâdan Peş- temalci Efendileri ta‘yîn eyledi. Sadrıa‘zam Paşa bu mürâca‘atı lâyık olduğu derecede ehemmiyetle telakkî ederek evâmir-i mukteziye verdi. Mecrûhîn ve Zu‘afâ-yı Askeriyeye İmdâd ve Mu‘âvenet Cem‘iyyeti’nin sûret-i resmiyede teşkîli esbâbını istikmâl etmek üzere Mekteb-i Tıbbiye-i Şâhâne ile devâir-i hükûmetden cem‘iyyât-ı tıbbiye ve sıhhiyeden a‘zâlar ta‘yîn olundu. Birinci ictimâ‘ 1292 senesi Temmuzu’nun 31’inci günü Mekteb-i Tıbbiye salonunda mekteb nâzırı Marko Paşa’nın taht-ı riyâsetinde akdolundu. Ce- nevre Mukâvelenâmesi’nin Memâlik-i Osmaniye’de ne sûretle tatbîk edilece- ği, salîb-i ahmer yerine ordularımızda nasıl bir alâmet ittihâzı muvâfık ola- cağı düşünülecek, cem‘iyyet için bir nizâmnâme hâzırlanacak, derhâl i‘ânât cem‘ine başlanacak, cem‘iyyeti dâimî olarak idâre için bir hey’et intihâb edilecekdir. 322 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Harbiye Nezâreti ordumuzda salîb-i ahmer işâretinin isti‘mâli mehâzîr-i azîmeyi mûcib olduğunu söylüyordu. Binâenaleyh ordumuzda salîb-i ahmer işâret-i bî-tarafîsi yerine hilâl-i ahmer işâreti isti‘mâl olunması tasvîb edildi. Salîb-i ahmer işâreti yerine Osmanlı ordusunda hilâl-i ahmer işâreti [28] isti‘mâlinin kabûl edilerek tanınması için hükûmetçe Cenevre’deki Salîb-i Ahmer Merkez-i Umûmîsi vâsıtasıyla bütün devletlere mürâca‘at edildi. Bir tarafdan bu muhâberât-ı siyâsiye devâm ederken diğer tarafdan komisyon cem‘iyyetin nizâmnâmesini hâzırlamış ve Bâbıâlî’ye takdîm etmişdi. Harbiye Nezâreti nizâmnâmeyi kabûl ve tasdîk etdi. Devletlerin ekseriyeti ve bilhâssa o zamân muhârib bulunduğumuz Rusya Hükûmeti salîb-i ahmere ri‘âyet şartıyla hilâl-i ahmer işâretinin Osmanlı- lar tarafından isti‘mâlini kabûl ve tasvîb eylemekle cem‘iyyetin teşekkülüne hiçbir mahzûr kalmamış, komisyon teşkîlâtını ikmâl etmiş, Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin bütün müessisleri 2 Nisan 1293 târîhinde bi’l-ictimâ‘ hey’et-i idâresini intihâb eylemişdi. *** Hükûmet-i Osmaniye 1279 târîhli Cenevre Mu‘âhedesi’ni 1280 târîhinde resmen kabûl ve ahkâmına ri‘âyet etmeyi deruhde eylemiş bulunduğu hâlde mu‘âhededen memleketimizin istifâdesini te’mîn edebilecek cem‘iyyet ancak on üç sene sonra 1293 târîhinde teşekkül edebildi. Sâdır olan irâde-i seniyye üzerine hey’etin nâmı Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti unvânına tahvîl olunmuş, taht-ı himâye-i Pâdişâhîye alınmış, ilk celsesi Beşiktaş Sarâyı’nda Paşa Dâiresi’nde akdedilmişdir. O esnâda Rusya Muhârebesi devâm ediyor, ordunun ihtiyâcât-ı sıhhiyesi fevkalâde bir derecede bulunuyordu. Cem‘iyyetin sermâyesi ise henüz birkaç yüz liradan ibâretdi. Memleket azîm bir buhrân geçirmekde idi. Halk bin nâm ile i‘âneler vere vere muhtâc-ı i‘âne olmak derecesine gelmiş bulunduğun- dan [29] memleketden büyük bir mu‘âvenet ve muzâheret ümîd olunamazdı. Bu şerâit dâiresinde bile cem‘iyyetin teşkîli ve mesâ‘îsi sâyesinde dâhilden ve âlem-i İslâmiyet ve medeniyetden bezl olunan i‘ânât ile bir sene zarfın- da yetmiş bin Osmanlı lirası derecesinde bir para toplandı. Otuz bin liralık malzeme-i sıhhiye celb edildi. Dokuz mevki‘-i harbde seyyâr hastahâneler te’sîs olundu. Pâyitahtda dört, vilâyâtda dört daimî ambulans, hatt-ı harbde iki muvakkat hastahâne vücûda getirildi. Mecrûhîn için trenler istîcâr ve ihzâr olundu. Muhâcirîne nakden birkaç bin lira i‘âne tevzî‘ edildi. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 323

Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin esnâ-yı muhârebede ibrâz eylediği bu hidemât şâyân-ı takdîr görülmeli, cem‘iyyete büyük bir ehemmiyet verilmeli değil miydi? Çünkü Hilâl-i Ahmer asıl hâl-i hazarda sarf edeceği mesâ‘î, derc eyleyeceği sermaye, hâzırlayacağı levâzım-ı sıhhiye ile vakt-i seferde orduya müessir bir mu‘âvenet ibrâz edebilirdi. Efsûs ki bu hakîkat takdîr olunamadı. Rusya ile müsâlaha akdolunması- nı müte‘âkib cem‘iyyet bakıyye-i nükûdunu Osmanlı Bankası’na tevdî‘ etdi. Gûyâ vazîfesi hitâm bulmuş gibi dağıldı. Az zamân içinde büyük hidmetler, muvaffakiyetler gösterebilen bu parlak müessese ufûl etmişdi. *** Yirmi sene kadar uyuyan Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti ancak 1313 Yunan Muhârebesi esnâsında muvakkat bir zamân için uyanmış, eser-i hayat ve fa‘âliyet göstermişdi. Yunan Muhârebesi’nin i‘lân olunmasını müte‘âkib 12 Mayıs 1313 târîhli [30] tezkire-i sâmiye ile eski a‘zâdan ber-hayât kalanlara yeniden bazı a‘zâ ta‘yîn ve ilâvesiyle bir Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti teşkîl olundu ve eski hey’etin re’îs-i sânîsi Noryan Efendi’nin taht-ı riyâsetinde fa‘âliyete başladı. Ahâlîden, Avrupa Salîb-i Ahmer cem‘iyyetlerinden epeyce i‘ânât derc edildi. İstîcâr et- diği iki hastahâne vapuruyla Galos’dan mecrûhîn-i askeriyeyi taşımak, orduya külliyetli sülfato ve eşyâ ve edevât-ı tıbbiye ve sıhhiye göndermek sûretiyle mühim hidmetler ibrâz etmiş ise de muhârebenin hitâmını müte‘âkib birinci tâli‘-i meş’ûma dûçâr olmuş, yine uyutulmuş, unutulmuşdu. Bir aralık cem‘iyyet canlanmak, fa‘âliyet göstermek istedi. A‘zâdan Şûrâ- yı Devlet Mâliye Dâiresi Reîsi merhûm Cemal Bey’i riyâsete diğer bazı zevâtı a‘zâlığa intihâb ile ta‘yînlerini makâm-ı Sadâret’den istid‘â eyledi ise de cem‘iyyet nâmından fevkalâde tevahhuş eden hâkân-ı mahlû‘ “bu bâbda tasavvurâtı olduğu”ndan bahisle “şimdilik bu işin ta‘vîk ve te’hîri”ni 2 Eylül [1]318 târîhli irâde-i seniyye ile Sadâret’e emir ve teblîğ etmişdi. Ondan sonra tâ 10 Temmuz İnkılâbı’na kadar hiç kimse Hilâl-i Ahmer’in ihyâsı tasavvurâtını kâle almaya bile cesâret edememiş, dünyânın her tarafın- da fevkalâde terakkiyât ile her türlü âfetzedelerin imdâdına yetişen bu emr-i hayr-ı medenî, bu müessese-i mu‘azzama bizde mahkûm-ı nisyân olup kal- mışdı. Bu müddet zarfında Avrupa’da taraf taraf in‘ikâd eden Salîb-i Ahmer 324 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

kongrelerine, konferanslarına bütün düvel-i mütemeddine iştirâk etdiği hâlde Hükûmet-i Osmaniye tarafından hemen hiçbirine bir murahhas göndermek külfeti ihtiyâr olunmadı. Rusya-Japonya Muhârebesi esnâsında dünyânın her tarafından aksâ-yı şarka Salîb-i Ahmer hey’etleri i‘zâm, insâniyetperverâne mu‘âvenetler ibzâl olunduğu [31] sırada İstanbul’da uyutulmuş, uyuşturulmuş olan Hilâl-i Ah- mer Cem‘iyyeti de biraz hayât göstermek istemiş, sermâyesinden beş yüz lira kadar küçük bir para ile tarafeyn muhâribinin Salîb-i Ahmerlerine ibrâz-ı mu‘âvenet etmeye karâr vererek Sadâret’den istîzân-ı keyfiyet eylemiş ise de hiçbir cevâb almaya muvaffak olamamışdır.

Faik Paşa Della Suda

21 Teşrîn-i Sânî [1]321 târîhinde Yıldız’dan Sadâret’e gelen bir emir Hilâl-i Ahmer’in ne kadar parası olduğunu soruyordu. Şübhesiz ki hazînenin müzâyakasını tehvîn için Hilâl-i Ahmer’in sermâyesinden istifâde olunmak düşünülmüşdü. Fakat sermâyenin beş-on bin liradan ibâret olduğu ve bir hey’et nâmına Osmanlı Bankası’na mevdû‘ bulunduğu ve bu paraya el sü- rülmesi muvâfık olamayacağı hakkında bilhâssa cem‘iyyet müessislerinden müteveffa Della Suda Faik Paşa tarafından vâki‘ olan müdâfa‘ât ve teşebbüsât üzerine bu tasavvurdan vazgeçildi. Abdülhamid-i Sânî’nin evâhir-i saltanatında Hilâl-i Ahmer nâmına gös- terilen hidmet ve fa‘âliyet 1323 târîhinde Londra’da in‘ikâd eden Sekizinci Salîb-i Ahmer Konferansı’na Mu‘allim Besim Ömer Paşa’nın murahhas ta‘yîn ve i‘zâm kılınmış olmasından ve Lahey Konferansı’nda Hükûmet-i Osmaniye murahhasları tarafından vâki‘ olan teşebbüsât üzerine “hilâl-i ahmer”in bü- OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 325

tün düvel-i mütemeddinece bir alâmet-i resmiye-i bî-tarafî olarak tanınma- sından ibâret kalmışdı. [32] Besim Ömer Paşa’nın Londra Konferansı’na ta‘yîni irâdesi o zamân Hâriciye nâzırı olan sadr-ı esbak Tevfik Paşa’nın teşebbüsât-ı musırrânesi üzerine o kadar müşkilât ve teehhurât ile çıkdı ki ihtiyâr edilen külfetlere rağmen müşârunileyh Londra’ya ancak konferansın kapanacağı sonuncu gün muvâsalat edebilmişdi. Maamâfîh seyâhat yorgunluğu ile hemen konferansa koşan mu‘allim-i muhterem ibrâz eylediği iktidâr ve fa‘âliyet sâyesinde konferansın o gününü hemen Hilâl-i Ahmer mes’elesiyle iştigâle hasr etdirmeye muvaffak olmuşdu. 1907 senesi Haziranı’nda in‘ikâd etmiş olan Londra Konferansı’nın son celsesini hemen tamâmıyla işgâl eden Besim Ömer Paşa’nın hilâl-i ahmer işâretinin memâlik-i İslâmiye için lüzûm-ı kabûlü hakkındaki beyânâtı dokuzuncu konferans müzâkerât ve mukarrerâtını hâvî müşârunileyh tarafın- dan neşredilen kitâbın 51 ve 53’üncü sahîfelerinde mündericdir. Ehemmiye- tine binâen aynen nakleyliyoruz: “1907 senesinde Londra’da in‘ikâd eden Sekizinci Beynelmilel Salîb-i Ahmer Konferansı’na me’mûr edilmişdim. Konferansın yevm-i ahîri olan Haziran’ın on beşinde beyânât-ı âtîde bu- lunmuşdum ki hulâsasını derc ediyorum: …1864 senesinde iştirâk eylediğimiz Cenevre Mu‘âhedesi’ne âid kâffe-i husûsâta ri‘âyet ve bu mu‘âhedeye hürmet eylediğimiz gibi hey’et-i muhteremenin ma‘lûm olduğu vechile otuz sene mukaddem te’sîsi zamânında muvakkaten tanılmış Hilâl-i Ahmer’i tamâmen ve müebbeden kabûl edeceğinde hiç şübhe etmiyorum… An‘anât-ı târîhiye, hissiyât-ı dîniye üç yüz milyon müslü- manın [33] nezdinde kendi dînlerinden gayrisinin timsâl-i mücessemi olan bir alâmetin kabûlüne mâni‘dir. Buna binâen hey’et-i muhteremenin ma‘rûzâtımı bî-taraflık hasebiyle nazar-ı dikkate almak ve bu sûretle mecrûh veya hâlet-i nez‘de olan müslümanların vicdânlarına ve i‘tikâdlarına hürmet ve ri‘âyet eylemek lütfunda bulunacağını me’mûl ederim… Bunun üzerine beynelmilel komite a‘zâsından Mösyö Ador beyânât-ı âtiyede bulundu: ‘Hükûmet-i Os- maniye murahhasının, Cenevre Mu‘âhedesi’ne tevfîkan hükûmetin kabûl ve tatbîk eylediği mu‘âmelât-ı insâniyetperverâneye ve hilâl-i ahmerin salîb-i ahmere müsâvî şerâit dâhilinde kabûlüne dâir olan ifâdâtını bir ehemmiyet-i 326 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

mahsûsa ile hepimiz dinledik… Lâkin Hükûmet-i Osmaniye’nin de imzâ eylediği Cenevre Mu‘âhedesi’nde alâmet-i mahsûsa olmak üzere yalnız salîb-i ahmer tanınmışdır. Fakat bu mu‘âhedede münderic ahkâm ve hissiyât-ı insâniyetperverâne ile müteessir olan Hükûmet-i Osmaniye’nin konferansa me’mûr eylediği murahhas tarafından dermeyân olunan ve bir hiss-i asîle âid bulunan mütâla‘âtı büyük bir ehemmiyet ve şükrân ile nazar-ı dikkate almaya mecbûruz’. Aynı komiteye mensûb Mösyö Ordiye de: ‘Salîb-i ahmerin bir alâmet-i dîniye olmayıp İsviçre’ye âid ve zemîni beyâz ve salîbin kırmızı bulunduğu cihetle Japon, Siyam, Çin gibi Hıristiyan olmayan memleketler tarafından da mazhar-ı kabûl olan böyle bir fikrin Hükûmet-i Osmaniye cânibinden de nazar-ı dikkate alınması için verilen şu îzâhât-ı lâzımenin Hükûmet-i Osmaniye’ye beyânı halinde bahtiyâr olacağını…’ dermeyân eyledi”. Bu cevâblara karşı Besim Ömer Bey de: “…Her ne kadar salîb-i ahmerin bir alâmet-i dîniye olmadığı bizce de ma‘lûm ise de ahâlîsince zemîni ister beyâz veya kırmızı olsun salîb dâimâ salîb telakkî edileceğinden memâlik-i İslâmiye’de bu işâretin tatbîkinde [34] pek ziyâde müşkilâta tesâdüf olunacağı fikrindeyim. Ecdâdı ehl-i salîb muhârebâtında bulunan efrâd, salîbi elbette Ja- pon, Çin ve Siyam ahâlîsinden daha iyi bilecekdir. Efkâr-ı ta‘assubkârâneden pek uzağım. Yalnız bu alâmetin tatbîkindeki müşkilâtı beyân etmek istiyorum. Salîb-i ahmerin adem-i kabûlündeki teşebbüs müslümanların hissiyât-ı dîniye ve vicdâniyelerine tecâvüz etmemek içindir; yoksa biz salîb-i ahmerin te’sîsât-ı insâniyetperverâneye bir alâmet-i mahsûsa olduğunu bildiğimizden ona ri‘âyet ederiz”. *** 10 Temmuz İnkılâb-ı mes‘ûdunu müte‘âkib efkâr-ı münevvere erbâb-ı memleketin ihtiyâcât-ı medeniyesini düşünmeğe başladıkları sırada Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti de celb-i enzâr-ı dikkat eylemekde teehhur etmedi. En başda eski cem‘iyyet müessislerinden Della Suda Faik Paşa bulunduğu hâlde bir takım erbâb-ı hamiyet teşebbüsâta kıyâm eylediler. Bir buçuk sene kadar zamân, bu mesâ‘î memleketde bir zemîn-i müsâ‘id hâzırlamakdan başka bir te’sîr ve semere gösteremedi. Müte‘âkiben Hâriciye Nâzır-ı esbakı ve Paris Sefir-i hâzırı Rıfat Paşa hazretlerinin refîka-i muhteremeleri tarafından sarf olunan himemât ile gayr-ı resmî sûretde teşekkül eden bir hey’etin az zamân içinde suhûletle dört-beş bin lira kadar bir para toplamağa muvaffakiyeti ve OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 327

Rıfat Paşa’nın da diğer tarafdan hükûmetçe Hilâl-i Ahmer’in ihyâ sûretiyle teşkîli için teşebbüsât-ı resmiyede bulunması üzerine mes’ele ciddiyet ve ehemmiyetle telakkî olundu. Sadâret, Harbiye, Bahriye, Dâhiliye, Hâriciye, Ma‘ârif, Sıhhiye Nezâretlerine teblîgât icrâ edilerek Hilâl-i Ahmer için yeni bir nizâmnâme projesi ihzâr eylemek üzere birer murahhas ta‘yîni bildirilmiş- di. Komisyon ber-vech-i âtî teşekkül etdi: Doktor Esad Bey [35] Doktor Besim Ömer Bey Hâriciye Nezâreti Umûr-ı Siyâsiye Müdürü Salih Bey Bahriye Tabîb Miralaylığı’ndan mütekâ‘id Mehmed Ali Bey Tıbbiye-i Askeriye Müdürü Tabîb Binbaşı Ali Galib Bey Dâire-i Umûr-ı Sıhhiye Müfettiş-i Umûmîsi Kasım İzzeddin Bey Bu hey’et Doktor Besim Ömer Bey’in hânesinde akdeylediği müte‘addid ictimâ‘ât ve tedkîkât netîcesinde memleketin ihtiyâcât-ı hâzırasına muvâfık bir nizâmnâme projesi tanzîm ve ihzâr eyledi. Nizâmnâme Şûrâ-yı Devlet’de tedkîk ve tasdîk olundu. Nüzzâr, ulemâ, a‘yân, meb‘ûsân, etıbbâ, tüccâr vesâireden müessis olmak üzere yüz kişi a‘zâ kaydedildi. Bu zevât-ı kirâm [1]327 senesi Nisanı’nın yedinci günü akşamı Tokatlıyan Hoteli’nin kabûl salonunda birinci ictimâ‘ı akdeyledi. Sadrıa‘zam Hakkı Paşa hazretleri tarafından bir nutuk îrâd olunarak işe baş- landı. İntihâbât icrâ olundu. Hakkı Paşa riyâsete, otuz kişi merkez-i umûmî a‘zâlığına ta‘yîn olundular. Merkez-i umûmî a‘zâsı da birinci ictimâ‘ını bir hafta sonra Dâire-i Umûr-ı Sıhhiye’de akdeyledi. Hey’et idâresini intihâb ve ta‘yîn etdi. Ciddi bir sûretde teşekkül etmesi üzerine zât-ı şevket-simât-ı hazret-i Pâdişâhî cem‘iyyeti lütfen taht-ı himâye-i mülûkânelerine aldıkları gibi riyâset-i fahriyesini de Velî‘ahd-ı saltanat Yusuf İzzeddin Efendi hazretleri deruhde buyurmuşlardır. Reîs-i fahrî velî‘ahd hazretleri tarafından ihsân ve tahsîs ve masârıf-ı müb- remesinden elli lirası da âtıfeten ihdâ buyurulmuş olan [36] Tophane’de vâki‘ üç katlı binâ termîm ve tefrîş edilerek cem‘iyyetin birinci merkez-i idâresi ittihâz olunmuşdu. 328 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Bilâhare cem‘iyyet mu‘âmelâtı kesb-i vüs‘at ve ehemmiyet eylediğinden pâyitahtın mu‘âmelât-ı umûmiyesi merkezine karîb diğer muvâfık bir mahal tedârikine lüzûm görülmüş, Sultân Mahmud Türbesi civârında müceddeden inşâ olunan dört katlı kârgîr ve muntazam bir binâ istîcâr edilerek merkez-i idâre buraya nakledilmişdir. Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin mazhar olduğu tevessü‘ ve tekâmülün en mühimlerinden biri de Doktor Mu‘allim Besim Ömer Beyefendi’nin himmet ve delâletleriyle cem‘iyyetin mesâ‘îsine Osmanlı kadın- larının da iştirâk ve mu‘âveneti te’mîn edilmiş bulunmasıdır. Devletlü ismetlü Başkadın Efendi hazretlerinin taht-ı riyâset-i fahriyelerinde bir Hilâl-i Ahmer Kadınlar Kısmı te’sîsini mu‘allim-i muhterem deruhtde etmiş ve himmet ve gayreti netîcesinde pâyitahtın muhterem Osmanlı hanımlarından yüz a‘zâ-yı müessise kaydolunmuş, Bahriye Nâzır-ı sâbıkı Mahmud Muhtar Paşa hazretlerinin refîka-i muhteremeleri Prenses Nimet Hanımefendi hazretlerinin riyâsetleri altında bu kısım da teşkîl edilmişdir. A‘zâ-yı müessise-i fa‘âleden başka sultânlar hazerâtı ile vâlide-i hidîvî hazretleri a‘zâ-yı müessise-i fahriye olmayı kabûl buyurmuşlardır. Denilebilir ki hanımlarımız Hilâl-i Ahmer’e hidmet husûsunda erkekler kadar ve belki de daha ziyâde bir gayret ve himmet ibrâz eylemekdedirler. Az zamân içinde hanımlardan a‘zâ-yı âmile ve mu‘âvine adedi şâyân-ı şükrân bir derecede tekessür etmiş ve bu yüzden mühim vâridât-ı mukannene te’mîn edilmekde bulunmuş olduğu gibi hanımefendilerin derc ve cem‘ etdikleri i‘ânât da ehemmiyetli yekûnlar teşkîl eylemişdir. Ale’l-husûs Bulgaristan, Sırbistan, Yunanistan, Karadağ muhârebâtı [37] esnâsında hanımlarımızın geceli gündüzlü denilebilecek bir sûretde ibrâz-ı gayret ve fa‘âliyet ederek bütün Hilâl-i Ahmer hastahânelerine muktezî ça- maşırların, çarşafların, yara sarmaya mahsûs tımar levâzımının istihzârı husûsunda gösterdikleri gayret-i vatanperverâne pek büyük takdîrlere şâyândır. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 329

Hilâl-i Ahmer müessislerinden: Esbak Mekteb-i Tıbbiye Nâzırı ve Meclis-i Umûr-ı Sıhhiye Reîs-i Sânîsi merhûm Arif Bey

Hamımlar için de otuz a‘zâ-yı müessiseden mürekkeb bir merkez-i umûmî ve bunlar arasından intihâb olunan bir hey’et-i idâre teşekkül etmiş, bu hey’et-i idârenin muhârebât-ı ahîre esnâsında hanımların gösterdiği fa‘âliyete pek bü- yük te’sîrât-ı müşevvikânesi görülmüşdür. Münevver, gayûr, fa‘âl diğer hanı- mefendilerin dahi iştirâki ve inzimâm-ı himmetleri ile bu şu‘benin istikbâlen vatana ve vatan kahramanlarına pek büyük ve mühim hidemât-ı mebrûre ibrâz edebilecek âlî bir mertebeye vâsıl olacağını şübhesiz addedebiliriz. *** Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti ihyâ edildiğini müte‘âkib az zamân içinde [38] bütün ümîd ve tahmînlerin hakîkaten kat kat fevkinde parlak muvaffakiyât ibrâz eyledi. Vazîfe-i asliyesi meydân-ı vegâda mecrûh düşecek kahramanlara ibrâz-ı mu‘âvenet gâyesine ma‘tûf olduğu hâlde Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti dûçâr-ı âfât olan vatan evlâdlarına ibrâz-ı mu‘âvenet ve muzâheret eylemeği de ikinci bir vazîfe ittihâz ve [1]327 senesinde koleranın icrâ eylediği tahrîbâta kar- şı musâbînin imdâdına şitâbân olmak husûsunda dahi hidmetler ibrâz etdi. Tebhîrât ve tathîrâta vesâir umûr-ı sıhhiyeye mu‘âvenet emeliyle Janset Hech- ter Fabrikası’ndan altı yüz küsûr Osmanlı lirasına üç aded seyyâr etüv makinesi celb eyledi. 330 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[1]327 senesi Temmuzu’nda vukû‘a gelen Aksaray harîk-i kebîrinde musâb olanların mu‘âvenetine şitâb eylemekde teehhur etmedi. Derhâl 300 lira tahsîsât verdi. Yangını müte‘âkib günlerde muhtelif mevâki‘de tabîbler bulundurdu, levâzım-ı gıdâiye ihzâr ve tevzî‘ etdi. İmdâd mevki‘leri teşkîl ile harîkzedegân arasındaki merzânın tedâvîsine büyük himmetler sarf eyledi. Harîkzedegâna mu‘âvenet husûsunda bu küçük muvaffakiyete kanâ‘at etmeyen cem‘iyyet Salîb-i Ahmer cem‘iyyetleri merkez-i umûmîsine mürâca‘atla felâketzedegânın imdâdına yetişmek için âlem-i medeniyetin hissiyât-ı insâniyetperverîsini tahrîk eylemiş, celb ve cem‘ine muvaffak olduğu 114 bin küsûr frank (beş bin Osmanlı lirasını mütecâviz) i‘ânâtı musâbîne tevzî‘ et- mişdi. Bu husûsda ibrâz-ı mu‘âvenet eden Japonya, Amerika, Fransa, Portekiz, Macaristan, Romanya, Danimarka, Rusya, Sırbistan Salîb-i Ahmer merkezlerinin nâmlarını burada makâm-ı takdîr ve şükrânda yâd eylemeği bir vazîfe-i kâdir-şinâsî addeyleriz. [39] Cem‘iyyetimiz müte‘âkiben geçen sene Edirne Vilâyeti’nde vukû‘a gelen harekât-ı arziye musâbînine dahi ibrâz-ı mu‘âvenet için mükemmel ça- dır ve teskereleri ve her türlü levâzımı ile Mürefte’ye ve Şarköy’e ve İmroz Adası’na birer operatör, birer tabîb, üçer stajyer, birer kâtib ve eczâcı ve aşçı ve ikişer hastabakıcı ve ikişer hademeden mürekkeb imdâd-ı sıhhiye hey’etleri i‘zâm eyledi. *** Cem‘iyyetin mebâdî-i teşekkülünde gösterdiği muvaffakiyetlerin en mü- himlerinden biri de İtalya Muhârebesi esnâsında Trablusgarb’da, Bingazi’de hastahâneler te’sîsi ile mecrûhîn-i mücâhidîne ibrâz eylediği pek ciddi hidmetler, mu‘âvenetlerdir. Daha muhârebenin i‘lân olunmasını müte‘âkib [1]327 senesi Teşrîn-i Ev- veli içinde cem‘iyyet Marsilya tarîki ile Trablusgarb’a altı tabîb, bir eczâcı, bir muhâsib, on bir hastabakıcıdan mürekkeb bir Hilâl-i Ahmer hey’et-i imdâdiyesi i‘zâmına karâr verdi. Bu maksadı te’mîn için beş bin lira tahsîsât i‘tâ etmiş idi. Merkez-i umûmî a‘zâsından ve Tıb Fakültesi mu‘allimlerinden Operatör Abdülkerim Sebati Bey’in taht-ı riyâsetinde teşkîl olunan birinci hey’et-i sıh- OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 331

hiyenin Tunus tariki ile Trablusgarb’a sevk olunmasını müte‘âkib mahallinde derhâl hastabakıcı hey’etleri ve yerlilerden teskereci müfrezeleri teşkîl olunarak işe başlandı. Bunların âteş-i harb içinden mecrûhîni tahlîs ve nakil ve tedâvî husûsunda gösterdikleri fedâkârâne gayret ve himmetler bütün ecnebî muhâbirlerinin ve âlem-i medeniyetin takdîr ve istihsânını celb eyledi. Müte‘âkiben Teşrîn-i Sânî’de Bingazi tarafında Doktor Arif Bey taht-ı riyâsetinde üç tabîb, iki tabîb mu‘âvini ve üç hastabakıcıdan mürekkeb [40] küçük bir hey’et-i sıhhiye daha i‘zâm olunarak bunun için de üç bin lira kadar bir fedâkârlık ihtiyâr edildi. Hums cihetinde bulunan mücâhidîn-i Osmaniye’nin kâfî etıbbâ ve levâzım-ı sıhhiye ve tıbbiyesi bulunmadığı ve oralarda bazı kolera vukû‘âtı gö- rüldüğü ordu kumandanlığından ihbâr olunmasına mebnî merkez-i umûmîce Doktor Emin Bey’in taht-ı riyâsetinde iki tabîb, bir muhâsib, 25 hastabakı- cıdan mürekkeb üçüncü bir hey’et-i sıhhiye-i imdâdiye dahi gönderilmiş ve bu hey’etin bilcümle levâzımı mükemmel olmasına fevkalâde i‘tinâ edilmiş- dir. Marsilya’dan Tunus’a giderken Manoba nâmındaki Fransız vapurunda İtalyanlar tarafından tevkîf ve asker zâbiti oldukları isnâdı ile İtalya’ya sevk edilen bu hey’etin muktedir etıbbâdan mürekkeb olduğu İtalya’da icrâ olunan imtihânları netîcesinde sâbit olmasıyla İtalyanlar Cenevre Mu‘âhedesi hük- müne tevfîkan kendilerini serbest bırakmağa mecbûr kalmış ve bu hâdisenin âlem-i matbû‘âtda bâ‘is olduğu mübâhesât Osmanlı Hilâl-i Ahmeri’nin şân ve şöhretini i‘lâya sebeb olmuşdur. Bu üç hey’et-i sıhhiye için Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti İtalya Harbi’nin gâyesine kadar kırk bin Osmanlı lirasını mütecâviz bir fedâkârlık ibrâzı ile mücâhidîne ibzâl-i mu‘âvenete binlerce hastagân ve mecrûhînin imdâdına yetişmeğe muvaffak olmuşdur. Trablusgarb Harbi esnâsında Selanik ve Manastır ahâlî-i hamiyetmendânı dahi birer hey’et-i sıhhiye teşkîl ederek Hilâl-i Ahmer sancağı altında meydân-ı harbe göndermek teşebbüsünde bulunduklarından Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti bu teşebbüsâtı ma‘a’t-takdîr tervîc ve teşvîk etmiş, Selanik ve Ma- nastır hey’etlerini de taht-ı himâyesine almışdır. Bu hey’etler de meydân-ı harbde hidemât-ı mebrûre ibrâzından hâlî kalmadılar. *** 332 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[41] Cem‘iyyet ta‘kîb etdiği tarîk-i tekâmülde ilerliyordu. Teşekkülünden bir sene geçmişdi. Nizâmnâme hükmünce birinci kongresini 1328 senesi Nisanı’nın on üçüncü Cuma günü Dârülfünûn-ı Osmanî büyük salonunda akdeyledi. İcrâ olunan intihâbâtda kongre riyâsetine sadr-ı esbak Hüseyin Hilmi Paşa hazretleri, birinci reîs-i sânîliğe esbak Bahriye Nâzırı Muhtar Paşa, ikinci reîs-i sânîliğe Doktor Mazhar Paşa ta‘yîn olundular. Üç gün vukû‘ bulan ictimâ‘âtda ittihâz olunan mukarrerâtın ehemmiyet- lilerini ber-vech-i âtî hulâsa eyliyoruz: 1-Hilâl-i Ahmer’e ibrâz-ı hidmet eden ve ibzâl-i i‘ânât edenlere i‘tâ edilmek üzere bir madalya te’sîsi için tertîb olunan nizâmnâme kırâat ve tasvîb olunarak bunun berây-ı tasdîk hükûmete takdîmine, 2-Alman Salîb-i Ahmeri tarafından Trablusgarb’a i‘zâm kılınan hey’et-i sıhhiye erkânından Trablus’da vefât eden Doktor Şutse ile Doktor Dökeştayn’ın vazîfe-i insâniyet uğrunda çalışırken vefatlarından dolayı beyân-ı teessürât edilmesine ve âilelerinden birer fotoğrafîlerinin celbiyle ebedî bir hâtıra-i takdîr olarak Hilâl-i Ahmer Merkez-i İdâre salonuna ta‘lîk olunmasına, 3-Kadınlar merkezini teşkîle muvaffak olan Mu‘allim-i muhterem Be- sim Ömer Beyefendi’ye* Trablusgarb’da ibrâz-ı mu‘âvenet eden Mısır Hilâl-i Ahmeri’ne ve bilhâssa vâlide-i hidîvî hazretleriyle Tosun Paşa hazretlerine cem‘iyyet nâmına arz-ı şükrân edilmesine, [42] 4-Merkez-i umûmî a‘zâsından isti‘fâ eden Prens Abbas, Hâriciye Nâzırı Rıfat Paşalar hazerâtıyla devâm edemeyen Mimar Kemaleddin, Dok- tor Nureddin Beylerin yerlerine merkez-i umûmîce intihâb edilmiş olan Doktor Rasim Paşa ve Bank-ı Osmanî Mu‘âmelât-ı Câriye Müdürü Keres- teciyan, Mühendis Asadoryan, Avukat Avram Naum Efendilerin tasdîk-i me’mûriyetlerine, 5-Nizâmnâmenin 23’üncü mâddesi hükmünce a‘zâdan kurâ ile beş zâtın çıkarılması için kurâ çekilerek a‘zâdan Doktor Rasim, Doktor Fuad, Eczâcı Edhem Pertev, Muharrir Diran Kelekyan ve Miralay Muhyiddin Beylere isâbet etmiş olduğu ve Münir Nigâr Bey isti‘fâ etdiği, Muharrir Safveti Ziya

* İşbu kongre zamânında kendisi Washington Salîb-i Ahmer Kongresi’nde bulundu. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 333

Bey’in devâm edememekde bulunduğu görüldüğü cihetle bunların yerlerine intihâbât icrâ olunarak Sadr-ı esbak Hüseyin Hilmi Paşa hazretleri, Be- yoğlu Mutasarrıfı Muhyiddin Bey, Doktor Adnan Bey, Doktor Hakkı Şi- nasi Bey, Doktor Rasim Paşa, Hüdavendigâr Vâlî-i sâbıkı Azmi Beyefendi, Muharrir Diran Kelekyan Efendi ihrâz-ı ekseriyet eylediklerinden tasdîk-i me’mûriyetlerine, 6-Cem‘iyyetin ahvâl-i mâliyesi hakkında müfettişlerin raporu kırâat olunarak mu‘âmelâtın hüsn-i sûretle ve muvaffakiyetle cereyân etdiği anlaşıldı- ğından hey’ete beyân-ı takdîrât edilmesine, 7-Mu‘âmelât Encümeni raporu kırâat edilerek cem‘iyyet mu‘âmelâtının bir kat daha taht-ı intizâma alınması için ale’d-devâm merkez-i idârede bulunacak muvazzaf bir müdür-i umûmî ta‘yîn kılınmasına ve me’mûrîn-i muvazzafa için senevî iki bin lira tahsîsât i‘tâsıyla kadro tanzîminin merkez-i umûmîye tevdî‘ ve havâlesine, [43] 8-Merkez-i umûmîde mükemmel bir anbâr te’sîsi ile her ihtiyâca karşı dâimâ levâzım-ı kâfiye mevcûd ve hâzır bulundurulmasına, 9-Cem‘iyyete âid muhâberât ve risâlâtın telgraf ve posta ücretlerinden mu‘âfiyeti için hükûmet nezdinde teşebbüsâtda bulunulmasına, 10-İ‘ânât cetvellerinin kısım kısım, vilâyet vilâyet tertîb ve neşredilmesi- ne, 11-Umûmî istihzârât ve ihtiyâcât için merkez-i umûmîye otuz bin lira tahsîsât i‘tâ edilmesine, 12-Selanik ve Manastır erbâb-ı hamiyeti tarafından Derne ve Bingazi mevâki‘-i harbiyesine Hilâl-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi i‘zâm olunmasından nâşî beyân-ı takdîr ve teşekkür edilmesine karâr verilmişdir. *** Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti ikinci hey’et-i umûmiye ictimâ‘ını fevkalâde olarak 12 Teşrîn-i Evvel sene [1]328 târîhine musâdif Cuma günü akdeyle- mişdir. Maksad-ı ictimâ‘ dört Balkan hükûmetinin müttefikan i‘lân-ı harb ile memleketimize hücûm etmiş olmalarına mebnî Hilâl-i Ahmer’e terettüb eden vezâif-i fevkalâdeyi îfâ edebilmek üzere tahsîsât talebine müstenid idi. 334 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Fevkalâde kongreler için ayrıca reîs intihâb olunacağına dâir nizâmnâmede sarâhat bulunmadığına binâen hey’et-i umûmiyeye cem‘iyyet reîs-i evveli Hü- seyin Hilmi Paşa hazretlerinin riyâset etmeleri bi’l-ittifâk tasvîb ve kabûl olundu. Senevî kongreler için yüz a‘zâ mevcûd bulunması ve yüz a‘zâ hâzır olmazsa ictimâ‘ın on beş gün sonraya ta‘lîk olunarak bunda [44] her kaç a‘zâ hâzır bulunursa bulunsun bi’l-ictimâ‘ icrâ-yı müzâkerât ve ittihâz-ı mukarrerât edilmesi nizâmnâmenin 22’nci ve 23’üncü mâddeleri ahkâmından ise de fevkalâde ictimâ‘ların İstanbul’daki a‘zâ-yı müessise ile merkez-i umûmî a‘zâsından mürekkeb olacağı da mevâdd-ı mezkûrede muharrer bulunmasına ve bunu ta‘kîb eden mâddede dahi karârlar a‘zâ-yı mevcûdenin ekseriyeti ile ittihâz olunacağı mastûr olmasına binâen serî‘ karârlar ittihâzına mecbûriyet olan bu gibi fevkalâde ictimâ‘larda ictimâ‘ın on beş gün sonraya ta‘lîk olunmayarak kaç a‘zâ bulunursa bulunsun icrâ-yı müzâkerât edilmesine karâr verildi. Sene başı kongresinde masârıfât ve te’sîsât için merkez-i umûmîye otuz bin liraya kadar sarfiyât icrâsına me’zûniyet verilmiş ise de dört Balkan hükûmetiyle açılan harb fevkalâde te’sîsâta ihtiyâc gösterdiği ve te’sîs olunacak hastahânelerin altı aylık idâresini te’mîn eylemek de lâzımeden bulun- duğu cihetle sene başında verilmiş olan otuz bin liralık tahsîsâta zamîmeten daha kırk bin lira tahsîsât-ı fevkalâde i‘tâsı taht-ı karâra alındı. Hüseyin Hilmi Paşa hazretleri mühim bir hidmet-i vataniye için bir-iki ay Dersaâdet’den infikâk edeceklerinden merkez-i umûmîye diğer bir reîs intihâbı mes’elesini mevzû‘-ı bahs eylemiş ise de müşârunileyhin hidemât-ı âliye-i fevkalâdelerine binâen avdetine kadar reîs-i sânîler tarafından icrâ-yı vekâlet edilmek üzere riyâsetin uhdelerinde kalması için umûm tarafından temenniyât dermeyân edilmiş ve bu sûret bi’l-ittifâk kabûl olunmuşdur. Hüseyin Hilmi Paşa hazretlerinin Viyana Sefâreti’ne azîmetleri üzerine [45] vazîfe-i riyâset reîs-i sânî Azmi Beyefendi tarafından îfâ olundu. *** Hilâl-i Ahmer’in üçüncü fevkalâde kongresi 26 Teşrîn-i Sânî [1]328 târîhinde ikinci reîs-i sânî Azmi Beyefendi’nin taht-ı riyâsetinde in‘ikâd ey- lemişdir. Bu ictimâ‘dan maksad dahi yine tahsîsât-ı fevkalâde talebi idi. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 335

Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti ilcâât-ı ahvâl sebebiyle Dersaâdet’de evvelki tahmînden fazla hastahâneler te’sîsine mecbûr kaldığı ve muhâcirlere ve koleralı askerlere ibrâz-ı mu‘âvenet dahi bir vazîfe olduğu cihetle hidemâtı gelmekde olan i‘ânât-ı hamiyetperverâneye göre tevsî‘ eylemek üzere evvelce verilmiş yetmiş bin lira tahsîsâta zamîmeten daha otuz bin lira tahsîsât-ı fevkalâde taleb olunmuş ve taleb-i vâki‘ bi’l-ittifâk tasvîb edilmişdir. Merkez-i umûmî a‘zâsından devâm edemeyen zevâtın yerlerine diğerleri- nin intihâbı husûsu merkez-i umûmîye tevdî‘ olundu. Bu kongreyi müte‘âkib reîs-i sânî Azmi Beyefendi’nin rahatsızlanarak isti‘fâ etmesine ve diğer reîs-i sânî Talat Beyefendi’nin devâm edememekde bulunmasına binâen merkez-i umûmîce yeniden intihâbât icrâ olunarak reîs-i sânîlikler Besim Ömer ve Âkil Muhtar Beyefendilerin uhdelerine tevdî‘ olundu. *** Dördüncü fevkalâde kongre dahi 15 Şubat [1328] târîhinde yine tahsîsât talebi maksadıyla reîs-i sânî Besim Ömer Beyefendi’nin taht-ı riyâsetinde ictimâ‘ etdi. Erbâb-ı hamiyetin bezl eylediği i‘ânât-ı semîhâne daha vâsi‘ bir sûretde [46] ibrâz-ı mu‘âvenâta müsâ‘id bir dereceye vâsıl olduğu için merkez-i umûmînin teklîfi vechile mecrûhîne ibrâz-ı mu‘âvenet için daha elli bin ve muhâcirîne ibzâl edilen mu‘âvenâtın tevsî‘i için başkaca elli bin Osmanlı lira- sı tahsîsât i‘tâsını taht-ı karâra aldı.

Hüseyin Hilmi Paşa 336 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Hüseyin Hilmi Paşa hazretlerinin himmet ve fa‘âliyet-i mümtâzesiyle ciddi bir tarîk-i terakkîye girmiş bulunuyordu. Her ayın ilk Cum‘ası merkez-i umûmî hey’etinin ictimâ‘ı nizâmnâme ahkâmından ise de hâl-i harb hasebiyle ictimâ‘ için ay başlarına intizâr tecvîz olunamaz- dı. Her ay iki-üç def‘a akd-i ictimâ‘ edildi. Bu ictimâ‘âtda hastahânelerin hüsn-i idâresi ve ibrâz edilmekde olan hidemâtın tevsî‘i vesâiti tedkîk ve müzâkere olunmakla berâber cem‘iyyetin te’mîn-i tekâmülüne hidmet edecek esbâb taharrî, mukarrerât-ı ciddiye ittihâz olunuyordu. Hilâl-i Ahmer merkez idâresinde dâimî bir fa‘âliyet ibrâzı için [47] müdüriyet-i umûmiye Matbû‘ât Müdür-i sâbıkı Fazlı Necib Bey intihâb ve ta‘yîn edildi. İçinde dâimâ sevk olunmağa müheyyâ levâzım-ı imdâdiye bulunacak mükemmel bir anbâr te’sîsi takarrür etdi. Zeytinburnu’nda sâhilde vâki‘ evkâfa âid yüz bin arşın murabba‘ derecesinde vâsi‘ bir arsa bin lira mukâbilinde teferruğ olundu. Burada anbâr inşâsı için keşfiyât icrâ etdirildiği sırada Balkan Muhârebesi hâdis ol- duğu cihetle derhâl teşebbüsât ittihâz ve müs‘ade-i mahsûsa istihsâl olunarak muvakkaten Soğukçeşme’de vâki‘ Alay Köşkü binâsı ile teferru‘âtı Hilâl-i Ahmer anbârı makâmında işgâl olundu. Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti nâmına müdür-i umûmî tarafından her üç ayda icrâât ve müteberri‘înin esâmîsi ile i‘ânâtı hâvî birer risâle neşrolunması da merkez-i umûmîce ittihâz olunan mukarrerât-ı terakkîcûyâneden olduğu hâlde tevâlî eden gavâil-i harbiye geçen sene risâle neşredilmesine meydân bırakmamış, işte cem‘iyyet nâmına hey’et-i idâre karârıyla müdüriyet-i umûmiyece birinci eser olarak işbu sâlnâme tertîb edilmişdir. Bi-tevfîkihî te‘âlâ bu müessese-i âliyenin terakkiyâtını i‘lân ve i‘lâ edecek neşriyât-ı mun- tazama ve mütevâliye icrâsı da mukarrerdir. [1]328 senesi Eylülü’nde akdolunan merkez-i umûmî ictimâ‘ında Washing- ton Salîb-i Ahmer Kongresi’nden avdet eden Hükûmet-i Seniyye ve Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Murahhası Doktor Besim Ömer Beyefendi’nin raporu kırâat olunarak Hilâl-i Ahmerce tatbîk olunabilecek tekâmülât-ı ahîre hakkında müzâkerât-ı mühimme cereyân eyledi. Konferans münâsebetiyle Washington’da küşâd olunan Salîb-i Ah- mer Sergisi’nde memleketimiz için şâyân-ı istifâde görülecek âlât ve edevât mübâya‘ası zımnında [48] cem‘iyyetçe Besim Ömer Beyefendi’ye beş yüz Os- manlı lirası tahsîsât i‘tâ olunmuşdu. Mu‘allim-i muhterem Amerika sıhhiye- sinde ve Salîb-i Ahmeri’nde isti‘mâl edilen suhûletle kâbil-i nakl eczâhâne, OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 337

matbah, sofra takımları ile su âlât-ı tahlîliyesi, çamaşır numûneleri, yalnız bir estere yükletilmesi mümkün imdâd mevki‘i çadırı, tekerlekli sedye, edevât-ı ticâriye vesâire getirmişdi. İşbu numûneler tedkîk olunarak raporda münderic mevâddın cem‘iyyetçe sûret-i mahsûsada nazar-ı dikkate alınmasına ve raporun bir sûretinin leffiyle hükûmetçe kabûl ve tasdîke şâyân olan mevâddın Harbiye ve Bahriye Nezâretlerinin nazar-ı dikkatlerine arz edilmesine karâr verildi. Besim Ömer Beyefendi’nin tedkîkâtındaki ciddiyet ve isâbetden ve mufassal matbû‘ raporunun mükemmeliyetinden dolayı kendilerine şifâhen beyân-ı teşekkürât ve takdîrât olunduğu gibi bu istifâdebahş raporun hâvî olduğu mütâla‘ât ve irşâdât-ı vâkıfâneden dolayı şifâhen beyân edilen takdîrât ve teşekkürâtın tahrîren de bir takdîrname ile teblîğ edilmesi takarrür eyledi. *** Harb başlayınca her tarafdan i‘ânât ve hedâyâ geldiği, müte‘addid hastahâneler te’sîs olunduğu cihetle mu‘âmelât-ı fevkalâde tezâyüd eylediğin- den Hilâl-i Ahmer merkezi muhâberât, muhâsebe, vezne devâirine muvakkaten müte‘addid me’mûrlar ilâvesine lüzûm görülmüş olduğu gibi vâsi‘ bir de anbâr te’sîsine ihtiyâc-ı mübrem hâsıl olmuşdur. Muvakkaten Hilâl-i Ahmer anbârı ittihâz olunan Soğukçeşme’de, Top- kapı Sarâyı dâhilinde vâki‘ Alay Köşkü binâsı Hilâl-i Ahmer ihtiyâcâtını te’mîne kifâyet edemediğinden binâ ittisâlinde vâki‘ metrûk ve harâb devâir dahi ale’l-acele ta‘mîr etdirilerek Hilâl-i Ahmer anbârına ilhâk olundu. [49] Hilâl-i Ahmer müessese-i mühimmesi anbârlarının böyle harâb ve perîşân binâlarda kalması câiz olamazdı. Esâsen Hilâl-i Ahmer için şerâit-i hâzıra-i fenniyeye muvâfık bir anbâr inşâsı taht-ı karâra alınmış, bu maksadla Zeytinburnu’ndaki vâsi‘ arsa mübâya‘a edilmiş idi. Mes’ele hâiz olduğu derece ehemmiyetle tedkîk olundu. Medenî büyük memleketlerde Hilâl-i Ahmer merkezi ve imdâd mevki‘i ittihâzı ve malzeme tedâriki için şehrin en şerefli mahallerinde memlekete mûcib-i mübâhât olacak âlî binâlar te’sîs olunduğu gibi pâyitaht civârında ve ordu merkezlerinde vâsi‘ anbârlar vücûda getiril- mekdedir. Bu usûl ve emsâl vechile Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyetince dahi Zey- tinburnu arsasında hastahâne, mekteb ve büyük depo sûretinde anbâr inşâ olunmakla berâber her hâlde İstanbul’da ve mu‘âmelât merkezlerine karîb 338 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

bir merkez-i idâre ve ittisâlinde imdâd mevki‘i ve anbâr te’sîsi tecârib-i ahîre netîcesinde mertebe-i vücûbda görülmüş ve muvakkaten anbâr ittihâz edilen Alay Köşkü mevki‘i bu şerâiti tamâmıyla hâiz bulunmuş olduğundan lütuf ve atıfet-ı Pâdişâhîye mürâca‘at olundu. Alay Köşkü binâsının kıymet-i târîhiyesi ve tarz-ı mi‘mârîsi ihlâl edilmeksizin hâl-i hâzırı ile sûret-i mükemmelede icrâ-yı ta‘mîri ve büyük köşk salonunun Hilâl-i Ahmer’i zâten taht-ı himâye-i şehinşâhîlerine almış bulunan zât-ı şevket-simât-ı hazret-i Pâdişâhîye mahsûs olmak üzere tefrîş [50] ve muhâfazasıyla diğer aksâmının Hilâl-i Ahmer merkez-i idâresine tahsîsi ve ittisâlinde bulunan harâb ahşâb binâların hedmiyle yerine mevki‘in şerefi ve Hilâl-i Ahmer’in haysiyet ve ehemmiyeti ile mütenâsib ve şerâit-i hâzıra-i fenniyeye muvâfık anbârlar inşâsı husûsuna sebk eden arz u istirhâm üzerine irâde-i âtıfetâde-i şehriyârî şeref-müte‘allik buyurulmuşdur.

Müfettiş-i Umûmî Ali Bey

Hilâl-i Ahmerce hemen ta‘mîrât ve inşââta mübâşeret olunmak üzere Mi‘mâr-ı şehîr Vedad Beyefendi’ye tevdî‘-i keyfiyet olundu. İşe başlandı. Hilâl-i Ahmer için fa‘âl ve parlak bir istikbâl te’mîn edecek bu mühim esâs ve merkezin vücûda getirilmesine kemâl-i fa‘âliyetle çalışılmakdadır. *** OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 339

Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin [1]327 senesinde teşekkül eden birinci merkez-i umûmî hey’eti

Asadoryan Efendi Nâfi‘a ve Turuk ve Ma‘âbir Müdür-i Umûmîsi Avram Naum Efendi Da‘vâ Vekîli Edhem Pertev Bey Eczâcı Esad Bey Tıb Fakültesi Serîriyât-ı Ayniye Mu‘allimi Meclis-i Umûr-ı Tıbbiye-i Mülkiye ve Sıhhiye-i Besim Ömer Bey Umûmiye Reîsi Besarya Efendi A‘yândan Bahaeddin Şakir Bey Tıb Fakültesi Tıb Kânûnu Mu‘allimi Dâire-i Umûr-ı Sıhhiye Tahrîrât Kalemi Haydar Bey Müdürü Diran Kelekyan Efendi Sabah Gazetesi Sermuharriri Rasim Paşa Mekteb-i Tıbbiye Nâzır-ı sâbıkı Rıfat Bey Meclis-i Umûr-ı Sıhhiye a‘zâsından Ruhi el-Halidî Bey Kudüs Mebus-ı sâbıkı Salih Bey Hâriciye Umûr-ı Siyâsiye Müdürü Safvetî Ziya Bey Muharrir [51] Talat Bey Dâhiliye Nâzır-ı sâbıkı Abidin Bey Sıhhiye-i Askeriye İkinci Şube Müdürü Âkil Muhtar Bey Meclis-i Umûr-ı Sıhhiye a‘zâsından Ali Galib Bey Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye Müdürü Faik Della Suda Paşa Reîs-i Sânî-i fahrî Fuad Bey Meclis-i Umûr-ı Sıhhiye a‘zâsından Kasım İzzeddin Bey Dâire-i Umûr-ı Sıhhiye Müfettiş-i Umûmîsi Kamhi Efendi Mu‘teberân-ı tüccârdan Keresteciyan Efendi Osmanlı Bankası müdîrânından Kerim Sebati Bey Doktor Kemal Ömer Bey Mu‘teberân-ı tüccârdan Lambiki Paşa Sıhhiye-i Askeriye Müfettişi Mehmed Ali Bey Bahriye Tabîb Mîralaylığı’ndan mütekâ‘id Muhyiddin Bey Mîralay Nazif Paşa Mîrlivâ *** 340 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[1]327 senesinde teşekkül eden birinci hey’et-i idâre

Reîs Rıfat Paşa Reîs-i Sânî Prens Abbas Paşa Reîs-i Sânî Talat Bey Müfettiş-i Umûmî Mehmed Ali Bey Başkâtib Rıfat Bey Muhâsebeci Kemal Ömer Bey Veznedâr Fuad Bey Veznedâr Mu‘âvini Edhem Pertev Bey Kâtib Mu‘âvini Haydar Bey Kâtib Mu‘âvini Münir Nigâr Bey *** [52] Teşvîk ve Tergîb Encümeni

Besarya Efendi Safvetî Ziya Bey Diran Kelekyan Efendi *** Mâliye Encümeni

Kamhi Efendi Ruhi el-Halidî Efendi Keresteciyan Efendi Kemal Ömer Bey *** Fen ve İntihâb-ı Me’mûrîn Encümeni

Della Suda Faik Paşa Doktor Lambiki Paşa Doktor Abidin Bey Doktor Kerim Sebati Bey Doktor Ali Galib Bey Eczâcı Edhem Pertev Bey OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 341

Mîrlivâ Nazif Paşa Doktor Besim Ömer Bey Doktor Esad Bey Doktor Âkil Muhtar Bey Doktor Mehmed Ali Bey *** [53] Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Kadınlar Kısmı A‘zâ-yı Müessisesi

Prens Abbas Paşa haremi Prenses hazretleri Hâriciye Nâzırı Prens Said Halim Paşa haremi Prenses hazretleri Merhûm Hidîv İsmail Paşa kerîmesi Prenses hazretleri Mahmud Muhtar Paşa haremi Prenses hazretleri Merhûm Hidîv İsmail Paşa kerîmesi Prenses hazretleri Nusret Beyefendi’nin haremi Prenses hazretleri Merhûm Prens Osman Fazıl Paşa kerîmesi Prenses hazretleri Teşrîfât-ı Umûmiye Müdürü İsmail Cenani Bey haremi Hanımefendi A‘yândan Ahmed Rıza Beyefendi’nin hemşiresi Hanımefendi Hâriciye Kalem-i Mahsûs Müdürü Edhem Bey haremi Hanımefendi Mühendis Asadoryan Efendi’nin refîkası Edhem Beyefendi’nin haremi Hanımefendi Washington Sefâreti İkinci Kâtibi İbrahim Bey haremi Hanımefendi Rüsûmât Tahrîrât Müdürü Ragıb Bey haremi Hanımefendi Doktor İlyas Paşa refîkası Sadr-ı esbak Said Paşa kerîmesi ve Nuri Bey haremi Hanımefendi Ali Nizamî Paşa kerîmesi ve İsmail Paşa haremi Hanımefendi Merhûm Gâzî Edhem Paşa haremi Hanımefendi Teşrîfât Nâzırı merhûm İbrahim Paşa haremi Hanımefendi Cebel-i Lübnan Mutasarrıfı Kuyumcuyan Paşa’nın refîkası A‘yândan Buhur Efendi’nin refîkası Panciri Bey’in refîkası Şûrâ-yı Devlet Mülkiye Dâiresi Reîsi Tevfik Bey haremi Hanımefendi Tevfik Daniş Bey haremi Hanımefendi Nâfi‘a Müsteşâr-ı sâbıkı Cemal Bey haremi Hanımefendi Merhûm Cevdet Paşa kerîmesi Hanımefendi Hüseyin Hilmi Paşa hazretlerinin haremi Hanımefendi Merhûm Hamdi Bey haremi Hanımefendi [54] Sadr-ı esbak Hakkı Paşa kerîmesi Hanımefendi Halid Ziya Bey haremi Hanımefendi Hâriciye mümeyyizlerinden Basri Bey haremi Hanımefendi Mısırlı Hüsnü Bey haremi Hanımefendi 342 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Müze Müdürü Halil Bey haremi Hanımefendi Serkarîn-i Hazret-i Şehriyârî Halid Hurşid Bey haremi Hanımefendi Merhûm İbrahim Paşa kerîmesi ve Vasfi Bey haremi Hanımefendi Hâriciye Evrak Müdür-i Umûmîsi Hayreddin Bey haremi Hanımefendi Hahambaşı Efendi’nin refîkası Sâbık Bursa Valisi Daniş Bey haremi Hanımefendi Della Suda Faik Paşa refîkası Diran Gümüşgerdan Efendi’nin refîkası Diran Kelekyan Efendi’nin refîkası A‘yândan merhûm Raif Paşa kerîmesi Hanımefendi Dâhiliye Nâzır-ı sâbıkı Reşid Bey haremi Hanımefendi Doktor Kilisli Rıfat Bey haremi Hanımefendi Rasih Beyefendi’nin haremi Hanımefendi Manyasîzâde merhûm Refik Bey’in kayınvâlidesi Hanımefendi Doktor Zoiros Paşa’nın refîkası Merhûm Sırrı Paşa haremi Hanımefendi Merhûm Sami Paşa kerîmesi Hanımefendi Said Beyefendi’nin haremi Hanımefendi Yağcı Şefik Beyefendi’nin haremi Hanımefendi (İrtihâl etmişdir.) Millî Banka Şube Müdürü Subhi Bey haremi Hanımefendi Washington Sefîri Ziya Paşa haremi Hanımefendi Talat Bey haremi Hanımefendi Hâriciye Nâzır-ı sâbıkı Asım Bey refîkası Bursa Vali-i esbakı Azmi Bey haremi Hanımefendi Umûm Kumandan Vekili İzzet Paşa haremi Hanımefendi Merhûm Osman Paşa kerîmesi Hanımefendi [55] Doktor Âkil Muhtar Bey’in refîkası Sadâret Müsteşarı Adil Beyefendi’nin haremi Hanımefendi Dîvân-ı Umûmiye Müdürü Ömer Besim Beyefendi’nin haremi Hanımefendi Mekteb-i Tıbbiye Müdürü Ali Galib Bey haremi Hanımefendi Hâriciye Nâzır-ı sâbıkı Noradonkyan Efendi’nin refîkası Harbiye Müsteşarı Fuad Paşa haremi Hanımefendi A‘yân Reîsi Ferid Paşa kerîmesi Hanımefendi Erkân-ı Harbiye Müdürü Halil Bey haremi Hanımefendi Faik Paşa haremi Hanımefendi Doktor Kasım İzzeddin Bey haremi Hanımefendi Yenişehirli Kevkeb Bey haremi Hanımefendi Bank-ı Osmanî Mu‘âmelât-ı Câriye Müdürü Keresteciyan Efendi refîkası Doktor Kenan Bey haremi Hanımefendi Sâbık Selanik Valisi Kâzım Bey haremi Hanımefendi Merhûm Ziya Bey haremi Hanımefendi Manok Azaryan Efendi’nin refîkası A‘yândan Mavrokordato Efendi’nin refîkası OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 343

Mahmud Âgâh Beyefendi’nin haremi Hanımefendi Beyoğlu Mutasarrıfı Muhyiddin Bey’in haremi Hanımefendi Hilâl-i Ahmer Müfettiş-i Umûmîsi Mehmed Ali Bey’in haremi Hanımefendi Bahriye Nâzırı Mahmud Paşa haremi Hanımefendi Şehremâneti Meclis Reîs-i sâbıkı Mehmed Paşa haremi Hanımefendi Nesim Mazelyah Efendi’nin refîkası Merhûm Ziya Bey’in kerîmesi Veli Bey haremi Hanımefendi Paris Sefîri Rıfat Paşa refîkası Düyûn-ı Umûmiye Mektûbcusu Vahid Bey haremi Hanımefendi Şûrâ-yı Devlet a‘zâsından Yosef Râzi Bey’in refîkası A‘yândan Zare Dilber Efendi’nin refîkası Gabril Servihan Efendi’nin refîkası Erkân-ı Harbiye kaymakamlarından Abdurrauf Bey haremi Hanımefendi [56] Leylî Darülmu‘allimât müdîresi Hanımefendi Tevfik Fikret Bey’in haremi Hanımefendi Doktor Zoiros Paşa refîkası Viyana Sefîr-i esbakı Mahmud Nedim Paşa haremi Hanımefendi Teşrîfât Müdürü Memduh Bey haremi Hanımefendi Ferik Mütekâ‘id Osman Ferid Paşa haremi Hanımefendi A‘yândan Ahmed Rıza Bey hemşiresi Hanımefendi Cemil Bey haremi Hanımefendi Hulusi Bey haremi Hanımefendi Sertabîb-i Şehriyârî Doktor Hayri Bey haremi Hanımefendi Göz Tabîbi Doktor Acemyan Efendi’nin refîkası İkdâm Gazetesi Sâhib-i İmtiyâzı Cevdet Bey refîkası

Hilâl-i Ahmer fahrî müessis a‘zâlığını kabûl buyurmuş olan sultânlar hazerâtı ile her sene i‘tâsını ta‘ahhüd buyurdukları i‘ânât-ı nakdiye mikdârı

Kuruş Reîse-i fahriye devletlü ismetlü Başkadın Efendi hazretleri 10.000 A‘zâ-yı müessise-i fahriye devletlü ismetlü İkinci Kadın Efendi 5.000 hazretleri Devletlü ismetlü Mediha Sultân aliyyetü’ş-şân hazretleri 5.000 Devletlü ismetlü Nâzıma Sultân aliyyetü’ş-şân hazretleri 2.500 Devletlü ismetlü Hatice Sultân aliyyetü’ş-şân hazretleri 1.500 Devletlü ismetlü Fehime Sultân aliyyetü’ş-şân hazretleri 2.000 Devletlü ismetlü Zekiye Sultân aliyyetü’ş-şân hazretleri 4.000 Devletlü ismetlü Naile Sultân aliyyetü’ş-şân hazretleri 3.000 Devletlü ismetlü Ayşe Sultân aliyyetü’ş-şân hazretleri 500 344 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Cennet-mekân Şehzâde Sultân Efendi hazretlerinin kerîme-i muhteremeleri devletlü ismetlü Naciye Sultân aliyyetü’ş-şân 1.500 hazretleri Devletlü ismetlü Seniye Hanım Sultân aliyyetü’ş-şân hazretleri 1.500 [57] Devletlü ismetlü Feride Sultân aliyyetü’ş-şân hazretleri 1.500 Cennet-mekân Şehzâde Süleyman Efendi hazretlerinin halîle-i 1.000 muhteremeleri iffetlü ismetlü İkbal Hanımefendi hazretleri Cennet-mekân Şehzâde Süleyman Efendi hazretlerinin ikinci 1.000 haremleri iffetlü ismetlü Tarizter Hanımefendi hazretleri Cennet-mekân Şehzâde Süleyman Efendi hazretlerinin 200 teyzeleri Hanımefendi hazretleri Devletlü Necâbetlü Şehzâde Selahaddin Efendi hazretlerinin vâlide-i muhteremeleri devletlü ismetlü Kadın Efendi 1.200 hazretleri Devletlü Necâbetlü Şehzâde Selahaddin Efendi hazretlerinin kerîme-i muhteremeleri devletlü ismetlü Rukiye Sultân 1.200 aliyyetü’ş-şân hazretleri Devletlü necâbetlü Şehzâde Selahaddin Efendi hazretlerinin kerîme-i muhteremeleri devletlü ismetlü Adile Sultân 1.200 aliyyetü’ş-şân hazretleri Devletlü necâbetlü Şehzâde Selahaddin Efendi hazretlerinin kerîme-i muhteremeleri devletlü ismetlü Atiye Sultân 1.200 aliyyetü’ş-şân hazretleri Devletlü necâbetlü Şehzâde Mecid Efendi hazretlerinin 1.000 halîle-i muhteremeleri iffetlü ismetlü Hanımefendi hazretleri Şehzâde devletlü necâbetlü Ahmed Efendi hazretlerinin 500 halîle-i muhteremeleri iffetlü ismetlü Hanımefendi hazretleri Vâlide-i Hidîvî devletlü ismetlü Hanımefendi hazretleri 11.000

A‘zâ-yı müessise Hanımefendilerden senevî bir liradan fazla i‘ânât deruhde eylemiş bulunanlar

Lira Merhûm Hidîv İsmail Paşa kerîmesi Prenses Fatma ayda 10 Hanımefendi hazretleri Mahmud Muhtar Paşa haremi Prenses Nimet Muhtar senevî 50 Hanımefendi hazretleri Prens Abbas Paşa haremi Prenses Hatice Abbas senevî 40 Hanımefendi hazretleri Merhûm Hidîv İsmail Paşa kerîmesi Prenses Emine senevî 40 İsmail Hanımefendi hazretleri Merhûm Prens Fazıl Paşa kerîmesi Prenses Bedia Fazıl senevî 12 Hanımefendi hazretleri OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 345

Erkân-ı Harbiye Kaymakamı Abdürrauf Bey haremi senevî 12 Prenses Emire Hanımefendi hazretleri [58] Mahmud Âgâh Beyefendi haremi Hanımefendi senevî 6 hazretleri A‘yândan merhûm Raif Paşa kerîmesi Hanımefendi senevî 5 hazretleri Washington Sefiri Ziya Paşa haremi Ayşe senevî 5 Hanımefendi hazretleri Madam Zare Dilber Hanımefendi hazretleri senevî 5 Madam Panciri senevî 5 Düyûn-ı Umûmiye Müdürü Ömer Besim Bey haremi senevî 3 Macide Hanımefendi hazretleri Hâriciye mümeyyizlerinden Basri Bey haremi senevî 3 Mihrimah Hanımefendi hazretleri Millî Banka Şube Müdürü Subhi Bey haremi Neriman senevî 3 Hanımefendi hazretleri Hüseyin Hilmi Paşa haremi Hanımefendi hazretleri senevî 2 Madam Diran Kelekyan Hanımefendi hazretleri senevî 2 Madam Ohannes Kuyumcuyan Paşa Hanımefendi senevî 2 hazretleri Halid Ziya Bey haremi Memnune Hanımefendi senevî 2 hazretleri A‘yândan Ahmed Rıza Bey hemşiresi Selma senevî 2 Hanımefendi hazretleri 346 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[59] 3

NİZÂMÂT

Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Nizâmnâme-i Esâsîsi – Ma- dalyalar Nizâmnâmesi – Hilâl-i Ahmer İşâreti Sû-i İsti‘mâl ve Taklîd Edenler Hakkında Mevâdd-ı Cezâiye – Hilâl-i Ahmer Muhâberâtının Posta ve Telgraf Ücûrâtından Ma‘fuviyetine Dâir Kânûn-ı Muvakkat – Hastahâne Memurları İçin Ta‘lîmât

OSMANLI HİLÂL-İ AHMER CEM‘İYYETİ NİZÂMNÂME-İ ESÂSÎSİ

FASL-I EVVEL

Cem‘iyyetin Sûret ve Maksad-ı Teşekkülü

Birinci Mâdde: Zât-ı Hazret-i Pâdişâhî’nin himâyet-i mülûkâneleri ve Veli‘ahd-ı Saltanat hazretlerinin riyâset-i fahriyeleri tahtında olarak “Osman- lı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti” nâmıyla merkez-i umûmîsi Dersaâdet’de olmak üzere bir cem‘iyyet teşkîl edilmişdir. İkinci Mâdde: Cem‘iyyetin mu‘âmelât ve emr-i idâresi 22 Ağustos sene 1864 târîhinde Cenevre’de akdolunan mukâvelenâmenin ve 6 Temmuz sene 1906 târîhinde yine mezkûr beldede mün‘akid konferansda taraf-ı Devlet-i Aliyye’den kabûl edilen ta‘dîlâtın ahkâmına ve Lahey’de mün‘akid konfe- ransın muhârebât-ı bahriye hakkındaki 18 Teşrîn-i Evvel sene 1907 târîhli mukarrerâtı esâsına müsteniddir. [60] Üçüncü Mâdde: Cem‘iyyetin maksadı bilcümle vesâiti ile vakt-i harbde ordulardaki hasta ve yaralıların tahfîf-i ıstırâblarına ve tedâvîlerine mu‘âvenet etmekden ibaret bulunmasına nazaran cem‘iyyet asâkir-i berriye ve bahriye hey’et-i sıhhiyesinin yardımcısı demek olur. Dördüncü Mâdde: Cem‘iyyet mecrûhîni nakil ve tedâvî etmek için ve sa‘yi dâiresinde mevâki‘-i harbiyede berren seyyâr hastahâneler ile sefer hastahâneleri ve hey’et-i mu‘âveneleri ve sıhhiye trenleri ve bahren dahi nakliye ve hastahâne gemileri ihzâr ve tedârik eder. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 347

Beşinci Mâdde: Memâlik-i Osmaniye’de harbin gayri mesâibden biri vukû‘unda cem‘iyyet bir senelik vâridâtını tecâvüz etmemek üzere münâsib mikdârda bir meblağı sarf edebilir. Altıncı Mâdde: Cem‘iyyet Cenevre Mukâvelenâmesi esâsına ve ahîren kabûl ve tasdîk edilmiş olan ta‘dîlâta ve Lahey’de mün‘akid konferansın muhârebât-ı bahriye hakkındaki 18 Teşrîn-i Evvel 1907 târîhli mukarrerâtı ahkâmına imtisâlen düvel-i ecnebiye muhârib orduları hasta ve yaralılarına dahi mu‘âvenet eyler. Yedinci Mâdde: Altıncı mâdde mûcebince ecnebî ordularına edilecek mu‘âvenet cem‘iyyetin bir senelik vâridâtını tecâvüz edemez. Sekizinci Mâdde: Cem‘iyyet vakt-i hazarda vazîfesini teshîl edecek husûsâtı ihzâr ve levâzımı cem‘ ve idhâr ve me’mûrîn-i lâzımeyi tedârik ve teşkîl ve ta‘lîm etmekle iştigâl eyler. [61] FASL-I SÂNÎ

A‘zâ-yı Cem‘iyyet ve Teşkîlât-ı İdâre

Dokuzuncu Mâdde: Cem‘iyyet Dersaâdet’de bir “Merkez-i Umûmî” ile vilâyetlerde merkezlerden ve sancak ve kazâlarda “şube”lerden müteşekkildir. Onuncu Mâdde: A‘zâ-yı cem‘iyyet “a‘zâ-yı müessise” ve “a‘zâ-yı âmile” ve “a‘zâ-yı mu‘âvine” nâmlarıyla üç kısma münkasem erkek ve kadın Osman- lılardan mürekkeb olduğu gibi siyâsî ve ictimâ‘î ve iktisâdî ve ilmî hey’ât ve cem‘iyyât-ı Osmaniye dahi müctemi‘an cem‘iyyete dâhil olabilir. A‘zâ- yı Müessise: Cem‘iyyetin gerek akdemce teşkîline gerek bu kere ihyâsına mu‘âvenetde bulunmuş olan yüz Osmanlı a‘zâ. A‘zâ-yı Âmile: Fi‘len ve nakden hidmet ve mu‘âvenetde bulunan a‘zâ. A‘zâ-yı Mu‘âvine: Yalnız nakden mu‘âvenet eden a‘zâdır. On Birinci Mâdde: A‘zâ-yı müessise ve âmile senede bir Osmanlı altını ve a‘zâ-yı mu‘âvine dahi iki sınıf olup sınıf-ı ûlâ senede bir ve sınıf-ı sânîsi yarım Mecidiye verecektir. On İkinci Mâdde: Cem‘iyyete dâhil olacaklar a‘zâ-yı müessise ve âmileden iki zât veya idâre hey’etleri tarafından takdîm olunur. 348 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

On Üçüncü Mâdde: A‘zâlık sıfatı olan isti‘fâ etmek sûretiyle ve sâniyen ta‘ahhüdâtının adem-i îfâsından dolayı Dersaâdet ve vilâyâtda hey’et-i merkeziye raporu ve meclis-i umûmî karârıyla ve sâlisen cem‘iyyetin haysiyet ve maksadına münâfî ahvâlden dolayı kezâlik hey’et-i merkeziyenin raporu ve meclis-i umûmînin karârıyla zail olur.

[62] FASL-I SÂLİS

Meclis-i Umûmî

On Dördüncü Mâdde: Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti bir meclis-i umûmînin taht-ı nezâret ve murâkabesinde olarak merkez-i umûmî tarafından idâre olunur. On Beşinci Mâdde: Meclis-i Umûmî ya alelâde yahud fevkalâde olarak ictimâ‘ eder. Meclis-i Umûmî alelâde her sene sâlifü’z-zikr onuncu mâddede beyân olunan a‘zâ-yı müessise ile vilâyât merkezlerinden gelecek ikişer murahhasdan ve merkez-i umûmî hey’etinden mürekkeb olarak Mart ayında evvelce merkez-i umûmî tarafından ta‘yîn edilecek bir günde ictimâ‘ eyler. On Altıncı Mâdde: Merkez-i Umûmî Hey’eti bir senelik icrââtına âid husûsât Meclis-i Umûmî tarafından tedkîk olunduğu esnâda i‘tâ-yı re’ye salâhiyetdâr değildir. Fakat mevâdd-ı sâirenin müzâkerâtına sâhib-i re’y a‘zâ sıfatıyla iştirâk edebilir. On Yedinci Mâdde: Taşradan gelecek Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti murahhas- ları vilâyet meclis-i umûmîsi tarafından intihâb olunur ve bunlara harcırâh yahud tazmînât i‘tâ olunmaz. On Sekizinci Mâdde: Bir vilâyetden murahhas i‘zâmı mümkün olamadı- ğı takdîrde o vilâyet Dersaâdet’de mevcûd a‘zâ-yı âmileden birini murahhas intihâb edebilir. On Dokuzuncu Mâdde: Meclis-i Umûmî in‘ikâd edebilmek için a‘zâ-yı mü- essise ve âmileden yüz Osmanlı a‘zânın huzûru şarttır. O mikdâr a‘zâ mevcûd bulunmadığı hâlde on beş gün sonra meclis-i mezkûr bir ikinci [63] ictimâ‘a da‘vet olunur ve bu ictimâ‘da a‘zâ-yı mevcûdenin mikdârı ne olursa olsun meclis in‘ikâd eder ve müzâkerât bir rûznâmeye tevfîkan cereyân ederek zabta geçer. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 349

Yirminci Mâdde: Meclis-i Umûmî’nin in‘ikâdında müzâkerenin te’mîn-i hüsn-i cereyânı için a‘zâ-yı mevcûde re’y-i hafî ile içlerinden bir reîs ve iki reîs-i sânî intihâb eder. Yirmi Birinci Mâdde: Meclis-i umûmîlerin in‘ikâdında bulunabilmek için son taksît makbûzu ve hüviyet varakası ibrâz edilir. Yirmi İkinci Mâdde: Alelâde ve fevkalâde olarak ictimâ‘ edecek meclis-i umûmîlerin zamân-ı in‘ikâdı bir hafta evvel gazetelerle i‘lân olunur. Yirmi Üçüncü Mâdde: Meclis-i umûmînin sûret-i fevkalâdede ictimâ‘ı lâzım geldiği takdîrde ictimâ‘ât için Dersaâdet’de mevcûd a‘zâ-yı müessesi- den ve merkez-i umûmî hey’etinden mürekkeb olarak in‘ikâd eder. Yirmi Dördüncü Mâdde: Karârlar mevcûd a‘zânın ekseriyet-i ârâsıyla verilir. Yirmi Beşinci Mâdde: Meclis-i Umûmî Merkez-i Umûmî’nin raporuyla bilançosunu ba‘de’t-tedkîk tecdîdi îcâb eden a‘zâsını intihâb ve komisyonla- rı teşkîl ve tahsîsât-ı seneviyesini ta‘yîn ve Merkez-i Umûmî’nin raporunda gösterilecek lüzûm üzerine nizâmnâme-i esâsî ve dâhilî ahkâmı ta‘dîlâtını, velhâsıl cem‘iyyetin bilcümle umûr ve husûsâtını tedkîk ve müzâkere etmek salâhiyetini hâizdir. Merkez-i Umûmî raporu hâricinde olarak cem‘iyyetin nizâmnâme-i esâsîsi ve dâhiliyesi ahkâmınca ta‘dîlât icrâsına ma‘tûf teklîfâtın ve rûznâme-i müzâkerâta idhâl edilebilmesi Meclis-i Umûmî a‘zâsının bir rub‘u tarafından imzâ tahtında dermeyân [64] edilmesine ve husûsât-ı sâirenin idhâli dahi on imzâ ile takrîr verilmesine vâbestedir. Meclis-i Umûmî’nin mukarrerâtı matbû‘ât ile i‘lân olunur.

FASL-I RÂBİ‘

Merkez-i Umûmî

Yirmi Altıncı Mâdde: Merkez-i Umûmî Hey’eti Dersaâdet’de Meclis-i Umûmî’nin a‘zâ-yı müessise ve âmilesi meyânından re’y-i hafî ile intihâb ede- ceği otuz a‘zâdan mürekkebdir. Umûr-ı cem‘iyyetin idâresi ve vazîfe-i asliye- sini teşkîl eden mu‘âvenetin suver-i icrâiyesinin tanzîmi ve vech-i tatbîki işbu Merkez-i Umûmî Hey’eti’ne âiddir. Yirmi Yedinci Mâdde: Merkez-i Umûmû Hey’eti’nden her sene beş a‘zâ kur‘a keşîdesiyle çıkarılarak yerlerine Meclis-i Umûmî tarafından re’y-i hafî ile di- 350 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

ğer beşi intihâb olunur. İsimlerine kur‘a isâbet eden a‘zânın ibkâen intihâbı câizdir. Yirmi Sekizinci Mâdde: Merkez-i Umûmû a‘zâsından birinin irtihâli veyâhûd bilâ-ma‘zeret-i meşrû‘a mütevâliyen üç ictimâ‘da bulunmama- sı yâhûd isti‘fâ etmesi hâlinde yerine Merkez-i Umûmî Hey’eti cem‘iyyetin a‘zâ-yı müessise ve âmilesinden birini intihâb ederek Meclis-i Umûmî’nin ilk ictimâ‘ında tasdîkine arz eder. Yirmi Dokuzuncu Mâdde: Merkez-i Umûmî Hey’eti her sene tecdîd edilmek ve bir reîs ve iki reîs-i sânî ve bir müfettiş ve bir muhâsebeci ve bir veznedâr ve bir veznedâr mu‘âvini ve bir başkâtib ve lüzûmu kadar kâtibden mürekkeb olmak üzere [65] kendi a‘zâsı meyânından bir hey’et-i idâre intihâb ve teşkîl eder ve hey’et-i idâre reîsi Merkez-i Umûmî Hey’eti’ne de riyâset eyler. Otuzuncu Mâdde: Merkez-i Umûmî Hey’eti tanzîm olunacak ta‘lîmâtnâme ve cem‘iyyetler kānûnu ahkâmına tevfîkan erbâb-ı hamiyete mürâca‘at ederek i‘ânât ve teberru‘ât toplayacağı gibi vazî[f]e-i asliyesi olan mu‘âvenetin suver-i icrâiyesini tanzîm ve tarz-ı cereyânına nezâret eyler. Bu husûsda îcâb eden mebâliğin sarfına karâr ve me’zûniyet verir. Umûr-ı mâliye ile buna müte‘allik kâffe-i husûsâta kesb-i ıttılâ‘ ve muhâsebe evrâkını tedkîk ve cem‘iyyete âid bilcümle mesâil hakkında mukarrerât ittihâz eyler. Vilâyâtdaki vezne ve şu‘beleri teftîş eder. Hükûmet-i mahalliye ve inde’l-îcâb Salîb-i Ahmer cem‘iyyetleriyle münâsebât ve muhâberâtda bulunur. Velhâsıl, Merkez-i Umûmî cem‘iyyetin idâresi husûsunda salâhiyet-i vâsi‘a ve tâmmeyi hâizdir. Otuz Birinci Mâdde: Merkez-i Umûmî Hey’eti vakt-i hazarda her ayın ilk Cum‘a günü ve harb veya mesâib zamânında haftada bir def‘a ve lede’l-îcâb her gün in‘ikâd eder. İşbu ictimâ‘larda a‘zâ-yı hey’etin lâ-ekal nısfından bir ziyâdesinin bulunması lâzımdır. Ahvâl-i fevkalâdede sülüs a‘zâ ile de ictimâ‘ caizdir. Otuz İkinci Mâdde: Meclis-i Umûmî a‘zâsının me’mûriyetleri fahrîdir. Yalnız hâricden muvazzaf bir kâtib istihdâm edilir. Evrâk-ı muhâbereyi reîs ve gaybûbetinde vekâlet eden reîs-i sânî imzâ eder. Mübâya‘ât ve sarfiyâtın icrâsı otuzuncu mâdde mûcebince Merkez-i Umûmî Hey’eti’nin karârına ve reîsin tahrîren emrine mütevakkıftır. Mes’ûl eşhâs veya şu‘beler hakkında mehâkimde ta‘kîbât-ı adliye icrâsına reîs salâhiyetdârdır. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 351

Otuz Üçüncü Mâdde: Merkez-i Umûmî sene nihâyetinde bir senelik icrâât [66] raporunu ve bilançosunu Meclis-i Umûmî’ye arz ve ba‘de’t-tasdîk neş- reyler. Otuz Dördüncü Mâdde: Merkez-i Umûmî cem‘iyyete hidmet-i fevkalâdesi sebk eden Osmanlı ve ecnebî zevâta fahrî a‘zâlık ve fahrî reîslik unvânları tevcîh ve iftiharnâme (diplôme d’honneur) i‘tâ eyler. Bu gibi mukarrerât sülüsân-ı ekseriyetle ittihâz olunur.

FASL-I HÂMİS

Vilâyet Meclis-i Umûmîleri ve Merkezleri

Otuz Beşinci Mâdde: Vilâyetlerde mahalleri a‘zâ-yı müessise ve âmilesiyle livâ ve kazâ şu’belerinden gelecek birer murahhasdan mürekkeb bir meclis-i umûmî ve bu meclis tarafından müntehab ve on iki a‘zâdan mürekkeb bir hey’et-i merkeziye bulunur. Vilâyet meclis-i umûmîsi her sene evvelce vilâyet hey’et-i merkeziyesince ta‘yîn edilen bir günde Şubat ayında in‘ikâd eder. İşbu meclis-i umûmî hey’et-i merkeziyenin raporuyla hesâbını bi’t-tedkîk tecdîdi îcâb eden a‘zâsını ve Dersaâdet’deki Merkez-i Umûmî’ye gönderilecek mu- rahhasları intihâb eder. Vilâyât hey’et-i merkeziyeleri dahi her sene tecdîd edilmek ve bir reîs ve bir reîs-i sânî ve bir kâtib ve bir veznedâr ve bir veznedâr mu‘âvininden mürekkeb olmak üzere kendi a‘zâsı meyânından beş kişiden mürekkeb bir hey’et-i idâre intihâb eder. Hey’et-i idâre reîsleri hey’et-i merke- ziyeye de riyâset [67] eder. Vilâyet meclis-i umûmîleri in‘ikâd etdikde a‘zâ-yı mevcûde meyânından re’y-i hafî ile bir reîs ve iki reîs-i sânî intihâb eder. Otuz Altıncı Mâdde: Vilâyet hey’et-i merkeziyesinden her sene iki a‘zâ kur‘a keşîdesiyle çıkarılarak yerlerine mün‘akid bulunan meclis-i umûmî-i mahallî tarafından re’y-i hafî ile diğer ikisi intihâb edilir. Çıkan a‘zânın ibkâen intihâbı câizdir. Otuz Yedinci Mâdde: Vilâyet merkezi a‘zâsından birinin irtihâli yâhûd bilâ-ma‘zeret-i meşrû‘a mütevâliyen üç ictimâ‘da bulunmaması veyâhûd isti‘fâ etmesi hâlinde yerine merkez hey‘eti cem‘iyyetin a‘zâ-yı müessise veya âmilesinden birini intihâb ederek meclis-i umûmî-i mahallînin ilk ictimâ‘ında tasdîkine arz eder. 352 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Otuz Sekizinci Mâdde: Vilâyet meclis-i umûmîleri mahallî a‘zâ-yı müessise ve âmilenin lâ-ekal nısfının iştirâkiyle in‘ikâd eder. Bu mikdâr a‘zâ hâzır ol- madığı takdîrde on gün sonra meclis-i mezkûr bir ikinci ictimâ‘a da‘vet edilir ve bu ictimâ‘da a‘zâ-yı mevcûdenin mikdârı ne olursa olsun meclis in‘ikâd eder. Otuz Dokuzuncu Mâdde: Hey’et-i merkeziyelerin vezâifi vilâyetlerde a‘zâ- yı cem‘iyyetin teksîrine ve vâridâtın suver-i muhtelife ile tezyîdine gayret ve Merkez-i Umûmî ile bi’l-muhâbere sancak ve kazâlarda şu‘be teşkîline hidmet ve mahallince lüzûm görülecek masârıf-ı mübreme ba‘de’t-tenzîl hâsılâtı her üç ay nihâyetinde Merkez-i Umûmî’den alacağı ta‘lîmâta tevfîkan hareket eylemekdir. Hidemât-ı mezkûre fahriyen îfâ olunacak ve her merkezin kendine mahsûs bir mührü olacakdır.

[68] FASL-I SÂDİS

Şubeler

Kırkıncı Mâdde: Şu‘beler livâ ve kazâlarda teşekkül eder. Şu‘be hey’eti sekiz a‘zâdan mürekkeb olup riyâset ve kitâbet ve veznedârlık vazîfesini îfâ edecek olan üçü şu‘benin hey’et-i idâresini teşkil eder. Şu‘be hey’etleri a‘zâsı her sene tecdîd olunmak ve a‘zâ-yı müessise ve âmileden olmak üzere vilâyet merkezleri tarafından intihâb olunur. Şu‘be hey’etleri a‘zâsından ikisi her sene kur‘a ile tecdîd olur. Livâ ve kazâ şu‘beleri doğrudan doğruya mensûb oldukları vilâyet merkezlerine tâbidir. Kırk Birinci Mâdde: Şu‘belerin vezâifi a‘zâsının teksîrine, vâridâtının suver-i muhtelife ile tezyîdine gayret etmek ve masârıf-ı mübremeden gayrı hâsılât-ı sâfiyeyi her üç ayda bir merkezlerine göndermek ve merkezlerinden gelen evâmire tevfîk-i hareket eylemekdir. Hidemât-ı mezkûre fahriyen îfâ olunacak ve her şu‘benin kendine mahsûs bir mührü olacakdır. Kırk İkinci Mâdde: Memâlik-i ecnebiyede ikâmet eden Osmanlılar dahi sâkin bulundukları mahallerde şu‘be teşkîl edebilir. Bu şu‘belerin merci‘i Dersaâdet’deki Merkez-i Umûmî’dir. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 353

[69] HİLÂL-İ AHMER CEM‘İYYETİ’NİN İNÂS KISMI

Kırk Üçüncü Mâdde: Dersaâdet’le vilâyet ve livâ ve kazâlarda Osmanlı ha- nımlarından mürekkeb ve mahalleri zükûr merkez şu‘belerine merbût bulunmak ve yalnız i‘ânât cem‘i ve levâzım ihzârı ile meşgûl olmak üzere merkez ve şu‘beler teşkîl olunabilir.

FASL-I SÂBİ‘

Cem‘iyyetin Umûr-ı Mâliyesi

Kırk Dördüncü Mâdde: Cem‘iyyetin vâridâtı evvelâ a‘zâsının mukannen te‘diyâtı, sâniyen her nev‘ i‘ânât ve teberru‘ât, sâlisen cem‘iyyetin tertîb eyle- yeceği sergi ve müsâmere ve tenezzüh ve konferanslar vesâire hâsılâtıdır. Kırk Beşinci Mâdde: Menkûl ve gayr-ı menkûl bilcümle emvâl ve emlâk Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti nâmına Merkez-i Umûmî tarafından tasarruf ve idâre olunur. Kırk Altıncı Mâdde: Cem‘iyyetin nükûdu Merkez-i Umûmîce tensîb olunan ve devletçe mu‘teber bulunan bir bankaya tevdî‘ ve irbâh ve eşyâsı dahi anbâr-ı mahsûsunda hıfz edilir. Kırk Yedinci Mâdde: Def‘aten lâ-ekal yirmi lira i‘tâ eden zevât a‘zâ-yı âmile sırasına dâhil olarak muhassesât-ı seneviye i‘tâsından vâreste kalabilir. [70] Kırk Sekizinci Mâdde: İhtiyât akçesi: 1- Her sene hâsılâtından masârıf tenzîl olundukdan sonra mütebâkî kısım 2- Akar vâridâtı 3- Akçe ribhi 4- Mukannen te‘diyâtın gayrı sâir vâridât 5- Âidâtın def‘aten te’diyesi sûretiyle verilen mebâliğ 354 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

FASL-I SÂMİN

Cem‘iyyetin Hükûmetle Münâsebâtı

Kırk Dokuzuncu Mâdde: Cem‘iyyet hükûmetçe musaddak bir nizâmnâme-i dâhilîye tevfîkan îfâ-yı vazîfe eyler. Ellinci Mâdde: Cem‘iyyetin i‘âne tahsîli hakkındaki mu‘âmelâtı bele- diyelerin teftîşine tâbi‘ olmayıp işbu teftîşât Merkez-i Umûmî’de taraf-ı hükûmetden ta‘yîn edilecek fahrî bir komiser ve vilâyet ve mülhakâtda rüesâ- yı me’mûrîn-i mülkiyenin tensîb edeceği fahrî bir me’mûr ma‘rifetiyle icrâ kılınır. Hükûmet Dâhiliye Nezâreti vâsıtasıyla istediği vakit cem‘iyyetin kuyûdât-ı esâsiye ve hesâbiyesini teftîş etdirmeye salâhiyetdârdır. Elli Birinci Mâdde: Harbiye ve Bahriye Nezâretleri cem‘iyyetin debbûylarını nazar-ı mu‘âyeneden geçirmeğe ve ahz-ı ma‘lûmâta ve lüzûmunda vesâyâ icrâsına salâhiyetdârdır. [71] Elli İkinci Mâdde: Cem‘iyyet me’mûrîn ve vesâit-i sıhhiyesi hakkında her altı ayda bir kere Harbiye ve Bahriye Nezâretlerine bir rapor takdîm eyler. Elli Üçüncü Mâdde: Mu‘âvenet hidemâtının bir kâ‘ide-i müfîde ve sâlimede cereyânı için Merkez-i Umûmî cihet-i askeriye ile bi’l-ittihâd hey’et-i askeriyece gösterilecek tarz ve tertîbi nazar-ı dikkate alır. Elli Dördüncü Mâdde: Cem‘iyyetin hükûmet nezdinde ve mehâkimde ve bilcümle mu‘âmelât-ı ictimâ‘iye ve kânûniyesinde murahhas-ı mes’ûlü umûmî reîsidir ve bu gibi husûsât için vilâyât merkez reîslerine Merkez-i Umûmî reîsi lede’l-îcâb i‘tâ-yı vekâlet eder.

FASL-I TÂSİ‘

Alâmet-i Fârika

Elli Beşinci Mâdde: Cem‘iyyetin alâmet-i fârikası Cenevre Mukâvelenâme-i mu‘addelinde musarrah olduğu vechile beyâz zemîn üzerine “kırmızı hilâl” işâreti olup umûm devletler tarafından kabûl olunduğu gibi Avrupa devletlerinde aynı cem‘iyyâta mahsûs alâmet-i fârika olan “salîb-i ahmer” işâreti dahi bi’l-mukâbele tanınmışdır. İşbu alâmet-i fârika evvelâ cem‘iyyete âid depo ve OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 355

hastahâne ve kâfile ve arabaların ve nakliye ve hastahâne gemilerinin uzakdan tefrîki için kırmızı hilâl işâretini hâvî gündüz bayrak ve gece fener ve sâniyen zamân-ı harbde [72] Hilâl-i Ahmer’e mensûb bilcümle me’mûrînin sol kolla- rına rabt olunmağa mahsûs beyâz zemîn üzerine kırmızı hilâl işâretini hâvî bâzûbend ve sâlisen Merkez-i Umûmî ile merkez ve şu‘belerine mahsûs ve hilâl işâretini hâvî mühürdür. Elli Altıncı Mâdde: Cem‘iyyete mahsûs olmak üzere umûmen kabûl olunan beyâz zemîn üzerine kırmızı hilâl işâreti hey’ât ve emâkin-i sıhhiyeden gayrı hiçbir yerde kullanılamaz. Elli Yedinci Mâdde: Her muhârib ordu Hilâl-i Ahmer ve Salîb-i Ahmer işâretlerini hâvî hey’ât ve emâkin-i sıhhiyenin Cenevre Mukâvelenâmesi ve ta‘dîlâtı ve Lahey’de mün‘akid konferansın muhârebât-ı bahriye hakkın- daki 18 Teşrîn-i Evvel sene 1907 tarihli mukarrerâtı mûcebince tecâvüz ve ta‘arruzdan masûniyetini mütekâfil olacakdır.

FASL-I ÂŞİR

Mevâdd-ı Umûmiye

Elli Sekizinci Mâdde: Cem‘iyyetin mevcûdiyeti zamân ile mukayyed de- ğildir. Elli Dokuzuncu Mâdde: Nizâmnâme-i esâsî ahkâmının ta‘dîl ve veya tebdîli Merkez-i Umûmî sülüsân ekseriyetinin karârıyla verilecek rapor üzerine meclis-i umûmînin sülüsân ekseriyetine iktirân etmek îcâb eder. Nizâmnâme-i esâsînin ta‘dîl veya tebdîli emrinde meclis-i umûmîde lâ-ekal yüz a‘zânın vücûdu şartdır. Altmışıncı Mâdde: Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti umûm memâlik-i Osmaniye için birdir. Aynı nâm ve maksad ile başka bir cem‘iyyet teşekkül edemez. Altmış Birinci Mâdde: Nizâmiye ve ihtiyât ümerâ ve zâbitânı cem‘iyyetin riyâset ve kitâbet ve umûr-ı mâliyeye müte‘allik bir hidmetini deruhde edemez. 356 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[73] OSMANLI HİLÂL-İ AHMER MADALYALARI NİZÂMNÂMESİ

Birinci Mâdde: Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’ne mâddeten veya ma‘nen hidemât-ı hasenede bulunacaklara i‘tâ olunmak üzere işbu nizâmnâmeye merbût resim ve şekilde altın, gümüş ve tunçdan ma‘mûl ve iki buçuk santimetre kutrunda olarak üç derece Hilâl-i Ahmer Madalyası ihdâs olunmuşdur. İkinci Mâdde: İşbu madalyaların ortası beyâz ve üzerinde kırmızı hilâl işâreti ve altından başlamak üzere madalyanın iki tarafına doğru mütevec- cih bir zeytin dalı resmedilmiş olduğu gibi üst tarafında dahi altın yazı ile “mu‘âvenet-i insâniyetkârâne” ibâresi muharrerdir. Üçüncü Mâdde: Madalyalar Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin menâfi‘-i mâddiye veya ma‘neviyesini müstelzim hidemât-ı meşkûre ibrâz eden Osmanlı ve ecnebî zükûr ve nisvâna verilir. Dördüncü Mâdde: Tunç ve gümüş madalyalar Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin hey’et-i idâresinin teklîfine ibtinâen ve Merkez-i Umûmî nizâmnâme-i esâsîsi mûcebince akd-i müzâkereye sâlih olacak mikdâr a‘zânın sülüsân-ı ârâsına müstenid karârıyla reîs tarafından makâm-ı Sadâret-i Uzmâ’ya vukû‘ bulacak arz üzerine şeref-müte‘allik buyurulacak irâde-i seniyye ile i‘tâ buyurulur ve berâtlarında hâmilinin hidmet ve istihkâkı tasrîh olunur. Beşinci Mâdde: Altın madalya Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Merkez-i Umûmîsi a‘zâ-yı mürettebesinin sülüsân-ı ârâsına müstenid karârı üzerine ve zamân-ı mu‘ayyeninde [74] ictimâ‘ edecek olan meclis-i umûmînin ekseriyet-i ârâsı istihsâl olundukdan sonra dördüncü mâddede gösterildiği vechile Merkez-i Umûmî reîsi tarafından arz olunacak istihkâk üzerine şeref- müte‘allik edecek irâde-i seniyye mûcebince i‘tâ kılınır. Altıncı Mâdde: Lede’l-îcâb işbu madalyaların silsile-i merâtibine ri‘âyet edilmeksizin doğrudan doğruya altın madalya i‘tâsı câizdir. Yedinci Mâdde: Tunç madalyasına nâil olan zevât madalyayı istihsâl eyledi- ği târîhden i‘tibâren Hilâl-i Ahmer’e karşı mu‘âvenet ve hidmetinde beş sene devâm etdiği hâlde kendisine beşinci mâdde mûcebince bir gümüş madalya verilir. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 357

Sekizinci Mâdde: Hilâl-i Ahmer madalyalarının üç derecesini birden hâiz olanlar hepsini birden ta‘lîka me’zûndurlar. Dokuzuncu Mâdde: Hilâl-i Ahmer madalyaları sînenin sol tarafına ta‘lîk olunur. Onuncu Mâdde: Hilâl-i Ahmer madalyaları ashâbının vefâtıyla istirdâd olunmayıp hidemât-ı vâkı‘alarının sebeb-i tezekkür ve takdîri olmak üzere bilâ-hakk-ı ta‘lîk âilelerine intikâl eder.

İşbu nizâmnâme lâyihasının mevki‘-i mer‘iyyete vaz‘ını nizâmât-ı devlete ilâvesini irâde etdim.

4 Zilka‘de [1]330 ve 2 Teşrîn-i Evvel [1]328 Sadrıa‘zam Gazi Ahmed Muhtar Mehmed Reşad

[75] Askerî Cezâ Kânûnu’na İlâve Olunan Mâdde-i Kânuniye ile 194. Mâdde Zeyli Hakkında Kânûn-ı Muvakkat*

Askerî Cezâ Kânûnu’na İlâve Olunan Mâdde-i Kânûniye

Tarafeyn-i muhâribînden ma‘rekede fevt olanların veyâhûd her nerede olursa olsun mecrûhîn ve hastagânın ve esâret devâm etdikçe üserâ-yı harbiyeden birinin eşyâ-yı zâtiye vesâiresini gasb eden veya Hilâl-i Ahmer’e veyâhûd Salîb-i Ahmer’e mensûb ve alâmetlerini hâiz müessesât-ı sıhhiyeyi yağmâ veya tahrîb eden ve bu bâbda teşvîkât ve tahrîkât icrâ veyâhûd emir i‘tâ eden veya nakline me’mûr olduğu yaralıları esnâ-yı râhda darb veya bir gûnâ sebeb ve zarûret olmaksızın terk eden ümerâ ve zâbitândan ise silk-i askeriyeden tard ile berâber bir seneden beş seneye kadar kalebend, efrâd-ı ahâlîden ise kezâ bir seneden beş seneye kadar kalebend ve küçük zâbitân ve neferâtdan ise tecdîd-i kayd ile berâber bir seneden üç seneye kadar prangabend cezâsıyla mücâzât olunur.

* Takvîm-i Vekâyi’in 25 Zilka‘de 1330 ve 21 Teşrîn-i Evvel 1328 târîhli nüshasıyla neş- rolunmuşdur. 358 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Askerî Cezâ Kânûnu’nun 194. Mâddesine Zeyl Edilen Mâdde-i Kânûniye

Hilâl-i Ahmer veya Salîb-i Ahmer idâre ve teşkîlâtına bir irtibâtları ol- madığı hâlde Hilâl-i Ahmer veya Salîb-i Ahmer alâmet ve unvânını gerek aynen ve gerek taklîden her ne sebeb ve sûretle olursa olsun bilerek isti‘mâl eden veyâhûd [76] isti‘mâlini emreden ve bu alâmetlerden birini kullanmak üzere isti‘mâle hakkı olmayan bir kimseye veren üç aydan bir seneye kadar habsolunur. İşbu mevâdd-ı kânûniyenin Meclis-i Umûmî’nin küşâdında kânûniyeti teklîf olunmak üzere muvakkaten mevki‘-i icrâya vaz‘ını ve kavânîn-i devlete ilâvesini irâde ederim. 18 Zilkade sene 1330 ve 14 Teşrîn-i Evvel sene 1328 Harbiye Nâzır Vekîli Müsteşâr Sadrıa‘zam Fuad Gazi Ahmed Muhtar Mehmed Reşad [77] Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Muhâberât ve Mürâselâtının Posta ve Telgraf Ücûrâtından İstisnâsı Hakkında Kânûn-ı Muvakkat*

Mâdde-i münferide: Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Merkez-i Umûmîsi ile vilâyâtda bulunan şu‘belerinin aralarında cereyân edecek telgraf muhâberâtı ve cem‘iyyetçe i‘âneten cem‘ olunan eşyâ ve nükûd ile i‘ânât ve sevkiyâtına müte‘allik gönderilecek evrâk-ı matbû‘a ve muharrerât, telgraf ve posta ücret- lerinden mu‘âfdır. İşbu mâdde-i muvakkate-i kânûniyenin icrâsına Mâliye ve Posta ve Telg- raf ve Telefon Nezâretleri me’mûrdur.

Bu mâdde-i muvakkata-i kânûniyenin Meclis-i Meb‘ûsân’ın küşâdında kânûniyeti teklîf olunmak üzere muvakkaten mevki‘-i icrâya vaz‘ını irâde ederim. 26 Zilka‘de sene 1330 ve 24 Teşrîn-i Evvel sene 1328 Sadrıa‘zam Mâliye Nâzırı Posta ve Telgraf ve Tele- Kâmil Abdurrahman fon Nâzırı Musurus Mehmed Reşad

* Takvîm-i Vekâyi’in 1 Zilhicce 1330 ve 29 Teşrîn-i Evvel 1328 târîhli nüshasıyla neşro- lunmuşdur. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 359

[78] Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Hastahâneleri Me’mûrînine Mahsûs Ta‘lîmât

Hilâl-i Ahmer Hastahânelerinin vazîfeten ve fennen hüsn-i cereyânı ancak cem‘iyyetin murahhası yâhûd me’mûrîn-i sıhhiye-i askeriye yâhûd fır- ka sertabîbleri arasında fikren ittifâk ve ittihâd vücûduna vâbeste olduğun- dan bu husûsa ri‘âyet ile hastahânelerimiz sertabîbleri vazîfe cihetiyle fırka sertabîbleriyle müzâkerede bulunmaya ve onların re’ylerinden istifâde eylemeye mecbûrdurlar.

Hastahâne Me’mûrîn-i Sıhhiyesinin ve Sertabîbinin Vezâifi

Hastahânelerin umûr-ı tıbbiye ve mu‘âmelât-ı idâriyesi sertabîbe âid olup bilcümle muhâberât sertabîb tarafından icrâ kılınır. Hastahâne şu‘abât-ı tıb- biyesinin ahvâl-i idâre ve sıhhiyesini dâimâ teftîş ile berâber etıbbânın yevmiye reçeteleri mûcebince eczâcılar tarafından ihzâr olunup hastagâna tevzî‘ edilmekde bulunan edviyenin usûl-i fenniye dâiresinde tertîb olunup olun- madığını inde’l-îcâb tedkîk eder. Hastagân koğuşlarının tahâret ve nezâfet ve kavâ‘id-i sıhhiye dâiresinde muntazam bulunmasını ve hastagânın elbise ve yatak takımlarını ve hastagâna muktezî bilcümle edevâtın tahâretini dâimâ nazar-ı dikkatden geçirerek nevâkısını derhâl me’mûrîn-i âidesine ihtâr ve îcâbını icrâ etdirir. [79] Mes’ele-i fenniye ve tıbbiyede mürâca‘at edecek şu‘abât-ı muhtelife etıbbâsının ihtilâfâtını müşâvere-i tıbbiye şeklinde hall ü fasla ve idârî ihtilâfâtı da istimâ‘ ederek tesviyeye mecbûrdur. Ale’l-umûm me’mûrînin muntazaman îfâ-yı vazîfe etmelerine nezâret ve dikkat eder. Hastagâna i‘tâ olunan me’kûlât ve meşrûbâtın muzırr-ı sıhhat olmamasına ve usûle ve matlûba muvâfık sûretde tabh ve tevzî‘ine etıbbâ-yı muvazzafa-i sâireden mâ‘adâ sertabîb dahi dikkat ve teftîş ile mükellefdir. Âlât ve edevât-ı tıbbiye ve melbûsât ve sâir levâzımın hüsn-i isti‘mâliyle muhâfazasını te’mîn etdirmek ve tecdîdi îcâb edenleri veya noksân bu- lunanları vakt ü zamânıyla Merkez-i Umûmî’ye tahrîren bildirmek dahi sertabîbin vezâifindendir. Bilcümle me’mûrîn-i sıhhiye ve idâriyenin vazîfe-i mev‘ûdelerindeki ikdâm ve gayretlerini ve nîk ü bed hâllerini kayda mahsûs bir vukû‘ât cedveli tutacak ve her ay nihâyetinde Merkez-i Umûmî riyâset-i celîlesine bu cedvel mûcebince ale’l-esâmî ma‘lûmât i‘tâ edecekdir. 360 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Sertabîbler, hastahâne hey’et-i idâreleri tarafından verilen musaddak icmâlleri ve mübâya‘ât ve sarfiyâta müte‘allik senedlerle merbût olduğu hulâsa-i hesâbiyeleri ve muhallefât sandığı hakkındaki raporları da bi’t-tedkîk zîrini tasdîk veya mütâla‘âtını ilâve ile Merkez-i Umûmî riyâset-i celîlesine takdîm edecekdir. Hastahânenin intizâm-ı sıhhî ve idarîsi için velev ta‘lîmâtnâme hâricinde olsun sertabîb şu‘abât-ı sıhhiye ve idariye me’mûrlarına emir vermek salâhiyetini hâiz ve onlar da hüsn-i telâkkî ve îfâ ile mükellefdir.

[80] Sertabîb

Hastahânede bir maraz-ı sârî ve istîlâî vak‘ası zuhûrunda derhâl hasta- yı tecrîd ile kumandanlığa, fırka sertabâbetine, Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyet-i Merkeziyesi’ne, belediye tabâbetine ihbâr-ı keyfiyet ile tedâbîr-i lâzıme-i âcile ve tathîrât ve tebhîrât-ı fenniyeye mürâca‘at edecek ve bu bâbda mütâla‘ât-ı fenniyede bulunacakdır. Vekâyi‘in tekerrüründe her gün i‘tâ-yı ma‘lumât eyler. Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’ne karşı hastahânenin idâre-i umûmiyesinden, fennen intizâm-ı cereyân[ın]dan, eşyâ ve edevât ve âlâtdan mes’ûldür. Cem‘iyyetimizi hastahânenin ahvâlinden, vukû‘âtdan ve bu bâbda mütâla‘âtdan haberdâr edecekdir. Tekmîl-i muhâberâtını bir deftere zabt etdirecekdir. İdâreye ve hesâbâta âid evrâkı zâtî ve hastahâne mührü ile tahtîm eyleyecekdir. Her hastahâneye bir kopya makinesi alınacak ve bir mühür kazdırılacakdır. Sabâh ve akşam vizite zamânlarını, edviye ve ağdiye tevzî‘i vakitlerini ta‘yîn edecekdir. Alelâde haftada iki def‘a şilte ve minderlerin, battaniye velhâsıl yatak takımlarının havâlandırılması ve temizlenmesi için nezâret-i dâime ve tenbîhât-ı lâzımede bulunacakdır. Ma‘iyyetindeki etıbbâ ve hattâ belediye tabîbi de dâhil olmak üzere eyyâm-ı ictimâ‘iyesi vukû‘âta tâbi‘ bir meclis-i sıhhî teşkîl eder. Ma‘iyyetindeki etıbbâya fevkalâde müsta‘cel ahvâlde ancak pek kısa [81] bir zamân için müsâ‘ade edebilir. Hastabakıcılara etıbbânın teklîfi üzerine birkaç sâ‘at ve nihâyet bir gün izin verebilir. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 361

Hastahânenin inzibâtından mes’ûldür. Hastahânede kânûn ve nizâma muhâlif bir hâl vukû‘unda kumandana ma‘lûmât verir. Hastahâneye âid âlât ve edevât ve edviyenin ziyâ‘ında derhâl Hilâl-i Ah- mer Cem‘iyyeti’ni haberdâr edecekdir. Hastahâneye âid umûmî istatistiğin tertîb ve tanzîmi sertabîbe âiddir. Hastahânede etıbbâdan gece nevbetçi bulunmasına fevkalâde dikkat edecekdir. Hastahâneden hasbe’l-îcâb ayrıldığında etıbbâdan birini tevkîl eyleyecekdir. Hastahânedeki me’mûrînin kâffesi sertabîbe itâ‘ate mecbûrdur.

Operatör Vezâifi

Her gün vakt-i mu‘ayyeninde şu‘be-i cerrâhiyedeki hidmetin icrâsıyla berâber yeni duhûl eden hastagânın teşhîsini vaz‘ ve müdâvât-ı lâzımelerini îfâ edip ameliyâta lüzûm görünenlerine sırasıyla icrâ-yı ameliyât eder ve mu‘âvinine hidemât-ı lâzıme-i fenniyeyi tevdî‘ eyler ve ona hastagânın pan- sumanları ve tedâvîleri husûsunda îcâb eden tafsîlât-ı fenniye-i cerrâhiyeyi bi’l-i‘tâ mevcûd hastagân [82] meyânında ameliye-i sağîreyi istilzâm eyleyen emrâz hakkında mukteziyât-ı fenniyeyi icrâ etdirir ve her mâh nihâyetinde operatör mu‘âvini ve tabîb-i müdâvî tarafından verilecek hastagân istatistiklerini tedkîk ve mukaddemâ üzerinde ameliyât-ı mühimme-i cerrâhiyeyi icrâ eylemiş olduğu hastagândaki cerîhaların pansumanlarını derece-i ehemmiyetine göre bizzât îfâ eder. Velhâsıl hastahâne dâhilinde ameliyât-ı cerrâhiye icrâsına lüzûm görülen umûm hastagânın teşhîs, müdâvât ve ameliyâtından ve mu‘âvenetinin tatbîkât-ı fenniye husûsunda ikdâm ve gayret ve tekâsülünden operatör mes’ûldür. Şu‘besine mefrûk koğuşların tahâret ve nezâfetinden bi’l-umûm âlât-ı cerrâhiye-i mevcûdenin ve levâzım-ı idâriyenin hüsn-i muhâfazasından ma‘iyyeti ile berâber mes’ûl olup lüzûm-ı tedârükü tahakkuk eden âlât ve edevât ve levâzımât-ı sıhhiye ve idâriye için de vakt ü zamânıyla sertabîbe bâ-rapor beyân-ı keyfiyet etmeğe mecbûrdur. Hastahâne dâhilinde yapmış olduğu ameliyât-ı mütenevvi‘anın her mâh nihâyetinde mu‘âvini tara- fından istatistiği ba‘de’t-tanzîm zîrini bi’l-imzâ sertabîbe i‘tâ eder. 362 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Operatör Mu‘âvininin Vazîfesi

Her sabâh muvazzaf bulunduğu kısmın vizitesini ba‘de’l-icrâ operatörün irâ’e edeceği vechile derece-i ehemmiyetine göre hastagânın sırasıyla opera- törle birlikde pansumanlarını îfâ ve lüzûmu tahakkuk eden ameliye-i sağîre-i cerrâhiyeyi de icrâ edebilir. Ameliyâthânenin tahâret ve intizâmından ve hastahânede mevcûd umûm âlât ve edevât-ı cerrâhiyenin tathîr ve muhâfazasından mes’ûl olup [83] ameliyât-ı cerrâhiye için isti‘mâlden sâkıt olanlar hakkında operatöre i‘tâ-yı ma‘lûmât eder. Ameliyât defterine âid ma‘lûmâtın zabıt ve kaydına operatör mu‘âvini muvazzaf bulunduğu cihetle her mâh nihâyetinde emrâz-ı cerrâhiye musâbînine âid istatistiği bi’t-tertîb sertabîbe verilmek üzere zîrini imzâ ve operatöre i‘tâ eyler.

Emrâz-ı Dâhiliye Tabîbinin Vezâifi

Vakt-ı mu‘ayyeninde koğuşuna girerek evvelce teşhîsi mevzû‘ hastagânı tedâvî ve yeni dâhil olanları da vizite zamânından evvel mu‘âvini tarafın- dan mazbût müşâhede varakasına tevfîkan verilecek tafsîlât-ı lâzıme-i fenniye üzerine mu‘âyene ile teşhîs-ı maraz ve tedâvî eder. Koğuşunun bilcümle mu‘âmelât-ı sıhhiye ve idâresiyle tahâret ve nezâfetinden ve levâzım-ı tıbbi- ye ve idâriyesinin muhâfazasından mes’ûl bulunup eksikliklerinin ikmâlini sertabîbden bâ-rapor taleb edecek ve mu‘âvininin hüsn-i vazîfe ve ikdâm ve gayret ve tekâsülünden mes’ûl olacakdır. Hastaları meyânında kolara, veba, çiçek, suçiçeği, kızıl, kızamık, yılancık, dizanteri, difteri, hummâ-i tifo’îdi, hummâ-i gaşy, verem, iltihâb-ı sehâyâ-yı dimâğî-i şevkî, kuduz vesâire misillü emrâz-ı sâriyeye mübtelâ olanlar bulun- duğunda der‘akab sertabîbe ma‘lûmât verecek ve bu hastaları âhar bir mahalde tecrîd ederek sirâyet ve intişâr-ı ma‘raza mâni‘ olacak bilcümle takyîdât-ı fenniye ve tathîriyeye fevkalâde dikkat ve i‘tinâ gösterecekdir. Hastahânede yapılacak olan bilumum büyük ameliyât-ı cerrâhiyelerde operatörle birlikde bulunacakdır.

[84] Tabîb Mu‘âvininin Vazîfesi

Her gün tabîb-i müdâvîden evvel koğuşlara girerek yeni gelen hastagânın müşâhede varakalarını tanzîm ve evvelden mevcûd hastagânın emrâzında tebdîl-i a‘râz edenlerle ihtilâtâtı zuhûr eyleyenleri velhâsıl ale’l-umûm emrâz-ı OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 363

dâhiliye musâbîninin uğradığı tağyirât-ı mâziyeyi bi’t-ta‘kîb ma‘lûmât-ı müs- tahsılesini vizite zamânında tabîbi-i müdâvîye bildirir. Emrâz-ı dâhiliyeye mübtelâ hastagânın defterine âid mu‘âmelâtın zabıt ve kaydına mu‘âvin-i tabîb muvazzaf bulunduğu cihetle her ay nihâyetinde o ay içerisinde tedâvî kılınan hastagânın istatistiğini bi’t-tertîb sertabîbe verilmek üzere imzâ ederek tabîb-i müdâvîye i‘tâ eyler. Koğuşun bilcümle mu‘âmelât-ı sıhhi- ye ve idâresiyle tahâret ve nezâfetden ve levâzım-ı tıbbiye ve idâriyesinin muhâfazasından tabîb-i müdâvîye karşı mes’ûldür. Hastahânede yapılacak büyük ameliyât-ı cerrâhiyelerde operatörle birlikde bulunmağa mecbûrdur. Alelumum hastahânelerde etıbbâ-yı müdâvîye taraflarından biri kable’z-zevâl sâ‘at dokuzda ve diğeri ba‘de’z-zevâl saat dörtde olmak üzere günde iki def‘a umûmî vizite icrâ kılacakdır.

Eczâcının Vazîfesi

Her sabâh vakt-i mu‘ayyeninde koğuşlara girerek etıbbâ taraflarından hastagânın tablalarına yazılan tertîbât-ı devâiye ve ta‘yînât derecesini zabt-ı defter etdikden [85] sonra zîrini etıbbâya imzâ etdirir. İşbu deftere göre ta‘yînât-ı müteferrika pusulasını bilhâssa umûmî tabla doldurulmak üzere kâtibe i‘tâ eder. Defteri mûcebince mu‘âlecâtı istihzâr edip havancı ile birlikde koğuşlara girerek defteriyle tatbîk etmek şartıyla hastagâna bizzât tevzî‘ eder. Edviyenin sûret-i isti‘mâllerini, yanlışlığa sebebiyet vermemek için an- layacakları bir sûretde hastabakıcılarına anlatır. İşbu mu‘âmelâtın hitâmında yevmiye isti‘mâl etdiği mu‘âlecâtı günü gününe defterine sarf gösterir. Her ay nihâyetinde sarfiyât ile mevcûd eczâyı bildirir bir cedvel tanzîm ederek zîrini ba‘de’l-imzâ sertabîbe i‘tâ eder. Eczâcı eczâhânenin idârî ve fennî kâffe-i umûr ve husûsâtından ve edviyenin hüsn-i muhâfazasıyla telef ve ziyâ‘ından ve eczâhanenin tahâret ve nezâfetinden mes’ûldür. Hitâm bulmak üzere olan veya etıbbâ tarafından taleb edilen edviyenin defterini tanzîm ve tahtîm ederek sertabîbe verir. Eczâcı etıbbânın reçetesi olmaksızın hiçbir kimseye eczâ vermeğe salâhiyetdâr değildir. Eczâhanedeki edevât ve eşyâdan, edviyeden mes’ûldür. Edviyenin kâffesi, tımara müte‘allik eşyâ bir dolabda kapalı olacak ve tabîbin müsâ‘adesi ve reçetesi olmadıkdan sonra hiç kimseye verilmeyecekdir. Edviye ve edevât-ı tımariyeden bâkî kalanların mikdâr ve adedinden dâimâ sertabîbi haberdâr edecekdir. 364 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Her hatânın önü alınmak üzere edviye sıra ile tanzîm olunacakdır. Yaftalar üzerine tevzî‘ edilen edviyenin sûret-i isti‘mâli okunaklı bir sûretde yazılacak ve hâricen veyahud dâhilen isti‘mâli iyice ta‘yîn ve irâe olu- nacakdır. [86] Hastahânede yalnız mu‘ayyen ve mevcûd edviye isti‘mâl olunur. Fevkalâde bir lüzûm ve isti‘câl hâlinde ancak sertabîbin muvâfakatı ile hâricden iştirâ ve tedârük olunur. Sabâh vizitesinde tahrîr olunan edviye me’kûlâtdan evvel tevzî‘ edilecekdir. İlâclar elde defter olduğu hâlde eczâcı tarafından hastabakıcılar bulundu- ğu hâlde tevzî‘ olunacakdır.

İdâre Me’mûrunun Vezâifi

Hastahâne umûr-ı hisâbiyesinin hüsn-i temşiyetinden ve hastahânenin umûmî sûretde tahâret ve nezâfetinden ve kalemin mu‘âmelât-ı tahrîriye ve hisâbiye ve kuyûdiyesinden ve vekîl-i harc ve anbârcının ahz u i‘tâ ve mu‘âmelât-ı umûmiyesinden velhâsıl bilumûm umûr-ı idâreden mes’ûl olup merci‘ ve âmiri sertabîbdir. İdâreye müte‘allik mu‘âmelâtdan lüzûm gör- düklerini îfâdan evvel sertabîbi haberdâr ve istihsâl-i müsâ‘ade edip ba‘dehû icrâ eder. Lüzûm görmediklerini kendi mes’ûliyeti tahtında îfâ eder. Her ay nihâyetinde kilâr ve anbâr mu‘âmelâtını tedkîk için sertabîb tarafından teşkîl kılınacak olan komisyona riyâset eder. Bilumûm me’mûrîn ve müstahdemînin ma‘âşât ve ücûrâtını kâtible birlikde i‘tâ eyler. Hastahâneye duhûl eden hastagânın emânet akçeleriyle vefât edenlerin muhallefâtını mübeyyin defterin mu‘âmelât-ı tahrîriye ve hisâbiyesini bizzât îfâ edip hastagânın hîn-i hurûcunda emânât-ı mezkûreyi anbâr me’mûruna verilmek üzere teslîm ve hâne-i mahsûsu imzâ etdirir. Vefât edenlerin muhallefâtının her ay nihâyetinde cinsi ve nev‘iyle defterini bi’t-tanzîm sertabîbe verir. [87] Sertabîbe karşı hastahâne idâre-i âdiyesinden, sarfiyât ve istihlâkâtdan, mevcûd edevât ve eşyâdan mes’ûldür. Me’kûlâtın muntazam ve matlûb ve mu‘ayyen bir sûretde istihzâr ve taksîmine dikkat edecekdir. Çamaşırların, yatakların muhâfazasına ve ta‘mîrine i‘tinâ eyleyecekdir. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 365

Çamaşırlar lâ-ekal haftada bir def‘a yıkanacakdır. Yünden olan eşyâ usûlü ile tathîr edilecek, battâniye ve yasdık ve şilteler vefât vukû‘unda veya bir has- talık zuhûrunda fennen temizlenecekdir. Hastaların her gün el ve yüzlerinin tahâret ve nezafetine ve herkesin ancak kendi havlusunu kullanmasına dikkat olunacakdır.

Kâtibin Vazîfesi

Kâtib umûr-ı hisâbiye ve kuyûdiyeden mes’ûldür. Duhûl eden hastagânın künye defterine kaydını icrâ ve işbu kaydı tablalarına imlâ eyleyerek koğuşun başhastabakıcısına i‘tâ eder. Eczâhanenin yevmiye vizite mûcebince tanzîm etdiği cedvel üzerine istihkâkı bi’l-hisâb yevmiye tablasını tanzîm ve zîrini imzâ ve idâre me’mûrluğunca kontrol ve imzâ edildikden sonra bir sûretini icmâl defterine kaydederek nihâyet sâ‘at on ikide işbu tablayı vekîl-i harca teslîm eder. Vizitelerden sonra eczâcı tarafından gönderilecek hurûc veya vefâtı vukû‘ bulan hastagânın tablaları kaydını yapar. Kilârda mevcûd erzâk ve elbise deposunda mevcûd eşyâ, velhâsıl hastahânede [88] bulunan bilumûm âlât ve edevât-ı muhtelifenin esâs defterini tutar ve her ay nihâyetinde vukû‘ bulan sarfiyâtı dahi deftere kaydeder. Hastahânenin kâffe-i mu‘âmelatı hakkında sertabâbetden yazılacak muhâberâtın müsveddelerini yaparak sertabâbetden “yazıla” işâretini alarak tebyîz ve sertabîbe imzâlatdırdıkdan sonra âid olduğu makâma irsâl eder. Müsveddeleri dosyası derûnunda hıfz eyler. Evrâk-ı vârideyi ve umûm mu‘âmelâta âid olup kalemde hıfzı îcâb eden diğer evrâkı muhâfazaya ve ziyâ‘dan vikâyeye me’mûrdur. Bilumûm me’mûrîn-i sıhhiye ve idâriye ve müstahdemînin i‘âşeleri hastahânelere âid bulunduğu cihetle ta‘yînât-ı yev- miyelerini bi’l-hisâb yevmiye tablasına hâne-i mahsûsunda olarak idhâl eyler.

Vekîl-i Harc ve Anbârcının Vezâifi

Hastahânede mevcûd erzâk ve odun ve kömür vesâir levâzımât-ı dâimenin kabz ve sarfıyla muhâfazasından mes’ûldür. Yevmiye ta‘yînâtını eczâhâne ve kalemden bi’t-tanzîm nihâyet sâ‘at on ikide verecekleri tabla mûcebince bi’l-vezn i‘tâ eder. Et, süt, sebze, ekmek gibi yevmiye vürûd edecek bilcüm- le mevâdd-ı gıdâiyeyi vezn ve ta‘dâd ve îcâb edenleri li-ecli’t-tabh matbaha ve mütebâkîsini hastabakıcılara teslîm eder. Yevmî hâricden para ile vukû‘ 366 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

bulan masârıf-ı müteferrikayı icrâ eder. Bâyi‘inden alacağı senedâtı idâre me’mûruna tasdîk etdirerek yekdiğerine rabt ve evrâk-ı müsbite makâmında hıfz ile berâber sûretini müteferrika defterinin yevmiye kısmına kaydetdik- den ve bu vechile [89] yevmiye vukû‘ bulan sarfiyâtı ale’l-müfredât bir günlük olarak günü gününe zabt-ı defter ve her gün idâre me’mûruna irâ’e eyledikden ve ay nihâyetinde umûm masârıf-ı müteferrika-i şehriyeyi müş‘ir tanzîm edeceği cedveli ba‘de’t-tahtîm idâre me’mûru ve kâtibe senedât-ı mezkûre ile berâber bi’l-ibrâz kontrol edildikden sonra işbu icmâlin zîri idâre me’mûru ve kâtib tarafından tasdîk edilerek evrâk-ı müsbitesiyle berâber nihâyet ayın ikinci günü merkez-i umûmî riyâsetine gönderilmek üzere sertabîbe i‘tâ eyler. Müteferrik sûretde vukû‘ bulacak mübâya‘ât için hey şeyi mahall-i mahsûsundan alarak ehveniyet ve nefâsetine dikkat ve i‘tinâ etmeğe mecbûrdur. Kilâra duhûl eden erzâkın makbûzât ve sarfiyâtını müş‘ir bir defter tutar. Mevcûdu tükenmeğe başlayan erzâkdan vakt ü zamânıyla idâre me’mûrunu haberdâr eder. Her ay nihâyetinde idâre me’mûru, eczâcı ve kâtibden mürekkeben bir komisyon muvâcehesinde kilârı devir ve vezn edip netîceyi müş‘ir tanzîm edeceği icmâli işbu komisyona tasdîk etdirerek kilâr defteri ile kontrol edildikden sonra mezkûr icmâli kalem odasına teslim eder. Vezinde zuhûr edecek fazla ve noksândan mes’ûldür. Hastahânede mevcûd bilcümle eşyâ ve çamaşır ve edevâtı sebt-i defter ile anbârcıya teslîm eder. Bunlardan mî‘âdı hulûlüyle köhneleşmiş veya isti‘mâlden sâkıt olmuş olanları hakkında tanzîm edeceği cedveli sertabîbe i‘tâ eder. Sertabîb tarafından tasdîk edildiği hâlde kayıd- larını terkîn edebilir. Eczâhâne ve hastabakıcılara ve matbaha teslîm eyle- diği demirbaş eşyânın bir pusulasını tanzîm ve zîrini tahtîm etdirerek idâre me’mûruyla kâtibe tasdîk etdirdikden sonra nezdinde muhâfaza ve demirbaş eşyâ defterine işâret eder. İşbu eşyânın tebdîlinde tashîh-i kaydı idâre [90] me’mûrunun ma‘lûmâtıyla icrâ edilir. Vürûd eden hastagânın elbise ve çama- şırlarını muhâfaza etmek ve ziyâ‘dan vikâye eylemekle mükellefdir. Hastanın nezdinde parası veya zî-kıymet eşyâsı var ise serhastabakıcılar muvâcehesinde bi’t-ta‘dâd mikdâr ve cinsini hasta tablasıyla kendi defterine kayıd ve nihâyet yirmi dört sâ‘at zarfında idâre me’mûruna teslîm ve her teslîmde yedindeki defterin hâne-i mahsûsuna imzâ etdirir. Hastagânın hurûcunda para ve zî- kıymet eşyâsı var ise ber-mûceb-i kayd idâre me’mûrundan bi’l-ahz serhasta- bakıcılar muvâcehesinde sâhibine elbiseleriyle birlikde teslîm edip ol vechile OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 367

defterine işâret etdikden sonra serhastabakıcıya ve hasta yazı bilir ise hastaya defterinin mahall-i mahsûsunu tasdîk ve imzâ etdirir. Vefât vukû‘unda müteveffânın eşyâ-yı mevcûdesini bir torbaya vaz‘ edip protokol numarası ile ismini ve târîh-i vefâtını torbanın üzerine ilsâk edeceği pusulaya tahrîr ederek muhallefât kısmına nakil ve defterine ol vechile işâret eder. Müteveffânın para ve zî-kıymet eşyâsı var ise li-ecli’t-tefrîk idâre me’mûruna ma‘lûmât verir. Çamaşır, elbise, yatak takımları vesâir eşyâ-yı müdevvere-i dâimeyi has- tabakıcıları ile teslîm ve tesellüm eder. Çamaşırların temiz yıkanmasına da anbârcı nezâret edecekdir.

Başhastabakıcıların Vezâifi

Hastahânede müstahdem bilumûm hastabakıcılar ve meydâncıların âmirleri [91] olup bunların bilcümle vezâifini kontrol etmeye me’mûrlardır. Hastagâna hüsn-i sûretle bakılması için lâzım gelen bilumûm mu‘âmelâtın îfâ etdirilmesinden ve koğuşların dâhilî ve hâricî tathîrât ve intizâmı husûslarından mes’ûl ve cümlesine nezârete mecbûr bulunduklarından baş- ka mu‘ayyenât vechile et‘ime ve müteferrik ağdiyenin tevzî‘ ve teslîmine ve mikdâr ve adedleri i‘tibarıyla etıbbâ tarafından tablalarda muharrer olduğu vechile hastagâna verdirilmesine mecbûr, velhâsıl hastabakıcıların hidemât-ı umûmiyesine nezâretle mükellefdirler. Yevmiye duhûl eden hastagânın soyulduğu vakitde yanlarında bulunarak elbiselerini ve üzerlerinde zuhûr edecek zî-kıymet eşyâ ve paralarını ta‘dâd ve tasnîf ile tablalarına kayıd ve idâre me’mûruna verilmek üzere anbâr me’mûruna teslîm ederler. Hastagânın hîn-i hurûcunda kezâlik elbiselerini anbâr me’mûrundan ve zî-kıymet eşyâlarıyla paralarını anbâr me’mûru vâsıtasıyla idâre me’mûrundan alarak hastagâna i‘tâ etmeğe me’mûrdurlar.

Hastabakıcıların Vezâifi

Koğuşların derûnunu ve hastagânın yataklarını tanzîm ve tathîr ve hastagânın her bir hidmetini îfâ edeceklerdir. Me’mûr oldukları koğuşlar- da bulunan eşyâ, âlât ve edevâtın hüsn-i muhâfazasına ve ziyâ‘ ve telefden vikâyesine ve temiz tutulmasına dikkat edecekler ve servislerindeki hastagânın 368 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

istikmâl-i esbâb-ı istirâhatlarına ve etıbbâ tarafından verilen vesâyâ-yı tıbbi- yenin tatbîkine ve etıbbânın ta‘rîfi [92] vech üzere edviyelerinin i‘tâsına ve servislerinin nezâfet ve tahâretine fevkalâde dikkat edeceklerdir. Servislerinde bulunan hastagâna son derece rıfk ve mülâyemetle hüsn-i hidmet ve âmirleri olan başhastabakıcılara itâ‘at eylemeğe mecbûrdurlar. Ge- celeri mu‘ayyen sâ‘atde değişmek üzere hidemât-ı hastagânı îfâ için nevbet bekleyeceklerdir. Ameliyâthâneye me’mûr olan hastabakıcılar ameliyâthâneyi gâyet temiz ve pâk tutacaklar ve esnâ-yı ameliyâtda kesilen gömlekleri vesâir eşyâyı lüzûmuna göre tebdîl edecekler ve âlât ve edevât-ı tıbbiye ve cerrâhiyeyi ta‘rîf olunduğu vech üzere tathîr ile muhâfazalarına ve âlât ve edevâtın gâib olmamasına fevkalâde i‘tinâ göstereceklerdir.

Havâncının Vazîfesi

Eczâcının irâ’e edeceği mikdâr vechile sabâhları erkenden matbûhları kaynatmak ve toz hâline ifrâğ olunacak mevâdd-ı uzviye ve kimyeviyeyi sahk etmek eczâhânenin terâzî ve dirhemleriyle matbûh ve menkû‘ kablarını ve havân ve elleri temiz tutmak, velhâsıl eczâhâne derûnunda mevâdd ve eşyânın tahâret ve nezâfetine ihtimâm etmek ve eczâcı tarafından istihzâr olunan ed- viyeyi koğuşlara götürerek eczâcının muvâcehesinde hastagâna tevzî‘ etmek ve ertesi sabâh boş şişeleri toplayarak derhâl tathîr eylemekle mükellefdir.

Aşçı ve Yamakların Vezâifi

Hastagânın et‘ime-i mütenevvi‘asını sûret-i matlûbe ve nefîsede tabh ve tevzi‘e [93] me’mûrdurlar. Et‘imenin keyfiyet-i tabh ve tevzî‘inden aşçı mes’ûl olacak ve et‘ime kable’t-tevzî‘ etibbâ tarafından mu‘âyene olunacakdır. Mat- bahın her vechile tahâret ve nezâfetinden ve kabların temizliğinden ve ziyâ‘ ve telefinden aşçı mes’ûldür. Ekle gayr-ı sâlih derecede tabh olunmuş ağdiye hastalara verilmeyip etıbbânın hastaların ahvâl-i sıhhiyesine göre tertîb ve istihzâr etdireceği ağdiyeyi vekîl-i harc hâricden tedârük ederek i‘tâ ve tevzî‘ olunacak ve aşçı buna mukâbil mes’ûl olacağı cihetle adem-i tekerrürü tenbîh edilmekle berâber hâric-i tabla vukû‘ bulacak masârıf-ı zâide aşçıya tazmîn etdirilecekdir. Hastahânelerde sabâhları zevâlî sâ‘atle sâ‘at sekizde süt veya çorba, zuhrda öğle ta‘âmı, akşam beşden altıya kadar akşam ta‘âmı verilir. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 369

Meydâncıların Vezâifi

Koğuşlara âid hâricî hidemâtın cümlesi bunlar ma‘rifetiyle icrâ edilir. Ko- ğuşların suyunu, et‘imesini, odun ve kömürünü getirmek, süprüntü sandıkla- rını dökmek ve hastahânenin bâğçesini süpürmek ve buna mümâsil hidemâtı îfâ eylemek vazîfelerinden olduğu gibi odun yarmak ve lüzûmunda cenâze taşımak ve vekîl-i harc ma‘iyyetinde istihdâm olunmak misillü hidemât-ı mü- teferrikayı da icrâ eyleyeceklerdir.

[94] Hastalar Hilâl-i Ahmer hastahânesinde yatan hastaların kâffesi sertabîb ve etıbbâya karşı itâ‘atda ve hastabakıcılarla sâir me’mûrîne hüsn-i mu‘âmelede buluna- caklardır. Hastabakıcılardan başhastabakıcıya, etıbbâya şikâyet ederler. Hastahânede yatan hastanın yanında silâh bulundurması kat‘iyyen memnû‘dur. Matbaha, eczâhâneye, depoya, emrâz-ı sâriyeye mübtelâ olanlara tahsîs kılınan mahallere girmek, gitmek memnû‘dur. İhtiyârî îkâ‘ olunan hasardan mes’ûldürler. Hastalar ancak haftada iki def‘a, sertabîbin müsâ‘adesiyle sâir bir zamân ziyâret olunabilirler. Efrâd-ı askeriyeden olmayanlar ancak sertabîbin müsâ‘adesiyle hastahâneye girebilirler. Sertabîbin müsâ‘adesi olmaksızın hiçbir hasta dışarıya çıkamaz. Sertabîbin müs‘âadesi olmaksızın hastahâneye velev me’kûlât ve meşrûbâtdan olsun hiçbir şey getirilemez. Hastahâneden dışarı hiçbir şey çıkamaz. 370 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[95] 4

TRABLUSGARB’DA HİLÂL-İ AHMER

Trablusgarb – Hums – Bingazi Hastahâneleri

Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti henüz teceddüd ve teessüs eylemiş, birinci senesini ikmâl etmemiş bulunduğu, daha bir anbâr teşkîl etmeğe, levâzım hazırlamağa vakit bulamamış olduğu esnâda idi ki İtalya Trablusgarb’a ta‘arruz etdi. Osmanlı-İtalya Muhârebesi hâdis oldu. Hilâl-i Ahmer’in sermâyesi on beş bin lirayı tecâvüz edemiyordu. Levâzım nâmına hiçbir şeyi yokdu. Hâlbuki Trablusgarb’daki Osmanlı hey’et-i sıhhi- yesi edviyesini, tımar levâzımını sevâhildeki şehirlerde terk ederek içeri çe- kilmeğe mecbûr olmuşdu. Bu şehirlerde kalan bazı etıbbâ-yı askeriye İtalyan- lara esîr olduğu cihetle içerilerdeki mücâhidîn şiddetle mu’âvenet-i sıhhiyeye muhtâc bulunuyordu. Cem‘iyyet bir tarafdan Trablusgarb’a hey‘ât-ı sıhhiye-i imdâdiye i‘zâmına teşebbüs ve diğer taraftan erbâb-ı hamiyetin fütüvvet-i insâniyetperverîlerine mürâca‘at eyledi. Memâlik-i Osmaniye’den, Mısır’dan, Hindistan’dan, Bosna’dan, Afrika-yı Cenûbî Müslümanlarından semîhâne i‘ânât gelmeye başladı. Trablusgarb’a müte‘addid hastahâne hey’etleri teşkîl ve i‘zâmına [i]mkân hâsıl oldu. Evvelâ Trablusgarb için bir hey’et-i sıhhiye teşkîl ve i‘zâm kılındı. İbrâz eylediği hidemât ve muvaffakiyâta, i‘ânât-ı insâniyetperverînin tevâlî ve tezâyüd [96] eylemekde olmasına binâen Bingazi’ye ikinci bir he’yet-i sıhhiye gönderildiği gibi biraz sonra Hums’a dahi üçüncü bir hey’et-i sıhhiye teşkîl ve i‘zâm ve mükemmel hastahâneler te’sîs edildi.

Trablusgarb’da Hilâl-i Ahmer OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 371

Bu hastahânelerin hidemâtını sertabîblerinin verdikleri raporlardan ayrı ayrı ber-vech-i âtî hulâsa eyliyoruz:

Trablusgarb Hastahânesi

7 Teşrin-i Evvel 1327 târîhinde ictimâ‘ eden merkez-i umûmî Trablusgarb’a altı tabîb, bir muhâsebeci ve on beş hastabakıcıdan mürekkeb bir hey’et-i sıhhiye-i imdâdiye gönderilmesine ve bu uğurda vâki‘ olacak masârıf için beş bin lira tahsîsât i‘tâsına karâr verdi. [97] Bu hey’et-i sıhhiye-i imdâdiye riyâsetine merkez-i umûmî a‘zâsından ve tıp fakültesi mu‘allimlerinden Kerim Sebatî Bey ta‘yîn olundu. Muktezî edviye, âlât-ı cerrâhiye, çadır, teskere, matbah levâzımı, konserve gibi şey- lerin Fransa’dan tedârükü için Kerim Sebatî Bey hey’etden birkaç gün evvel Paris’e gitdi. O esnâda Paris’de bulunan Hilâl-i Ahmer Merkez-i Umûmî a‘zâsından Besim Ömer Paşa ile Kasım İzzeddin ve Âkil Muhtar Beylerin mu‘âvenetleriyle Paris’de her türlü levâzım sûret-i mükemmelede ihzâr olundu. Kerim Sebatî Bey oradan Marsilya’ya azîmet etdi. Hey’et de bahren Marsilya’ya gitmişlerdi. Orada reîs ile birleşerek iki yüz kadar koliden mürekkeb eşyâ ile Transatlantic Vapuru’na râkiben Tunus’a azîmet eylediler. Hey’et 2 Teşrîn-i Sânî’de Isfakas’a muvâsalat etdi. Paris’de mübâya‘a edilmiş olan kumaşlarla Isfakas’da sekizer yataklı 13 çadır i‘mâl etdirildi. Bu çadırların tesrî‘-i i‘mâli ve hey’etin arkasından sevki husûsunda Isfakas ahâlî-i hamiyet-mendânından Ramazan ve Tevfik eş-Şerefî Beylerin ve husûsuyla Tunus’da Ali Baş ve Hemba Bey ve rüfekâsının büyük himmetleri meşhûd olmuşdur. Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti hey’et-i sıhhiyesi Aziziye’ye vâsıl olduğu zamân Trablus’da kıta‘ât nezdinde ve mahâll-i sâirede mevcûd etıbbânın cem‘an altı askerî tabîb ile Paris’den gönüllü olarak gitmiş diğer beş tabîbden ibâret* bulunduğunu görmüşlerdir. [98] Kerim Sebatî Bey raporunda o zamân Trablus hey’et-i sıhhiyesinin hâlini şu sûretle tasvîr eyliyor: “Ed- viye ve husûsuyla mevâdd-ı tımariye hiç kalmamışdı. Ameliyât-ı cerrâhiye icrâsı için âletleri yokdu. Kangren olmuş ayakları kesmek için âdî bir destere bile bulamadıklarını etıbbâ kemâl-i sûzişle anlatıyorlardı…” Filhakîka

* Orduda hidemât-ı mebrûre ibrâz eden bu etıbbâdan Yüzbaşı Eşref Efendi altı ay kadar cânsipârâne çalışdıkdan sonra tifodan zümre-i şühedâya iltihâk etmişdir. 372 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Trablusgarb’a Hilâl-i Ahmer hey’et-i sıhhiyesinin mükemmel levâzım ile muvâsalatı fevkalâde bir hüsn-i te’sîr husûle getirdi. Fırka kumandanlığının gösterdiği lüzûm üzerine Hilâl-i Ahmer Hastahânesi’nin Aziziye’de te’sîs olunması ve sâha-i harbde dahi îcâb etdikçe ibrâz-ı fa‘âliyet edilmesi karârlaşdırıldı.

Aziziye’de Hilâl-i Ahmer

[99] Aziziye’de yegâne muntazam binâ olan mekteb binâsı mecrûhîne tahsîs ve etrâfında çadırlar rekz olunarak 160 yataklık bir hastahâne te’sîs olundu. İki günde üç yüze karîb mürâca‘at eden mecrûhînin yaraları tımar edildi ve bazılarına ameliyât-ı cerrâhiye yapıldı.

Trablusgarb’da Aziziye’de teskereciler

Mücâhidîn, mecrûhlarını bizzât meydân-ı harbden köylerine taşıyorlar- dı. Bundan dolayı Hilâl-i Ahmer’e iki vazîfe terettüb etdi. Evvelâ bazıların- da tabîb bulunan kazâ merkezlerine edviye ve mevâdd-ı tımariye göndere- rek mecrûhînin tedâvîsini mehmâ-emken teshîl eylemek, sâniyen meydân-ı harbden yaralıları hastahânelere nakil için urbândan teskereci kolları tertîb etmek. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 373

[100] Bu teşkîlâta derhâl tevessül olundu. Tezkereciliğe kâbiliyeti görü- len urbândan 96 nefer intihâb ve kayıd ve yevmiyeleri ve erzâkları te’mîn edildi. Kendilerine vazîfelerine dâir tedrîsât-ı ibtidâ‘iye icrâ kılındı. Amelî tatbîkât da gösterildi. Bunlar üç kola taksîm olundular. Beher kol sekiz teskere ile 32 teskereciden terekküb ediyordu. Her kol bir tabîb ile bir hasta- bakıcının idâresine verildi ki birer ustunç takımları, edevât-ı tımariyeleri, sâir levâzımları mükemmeldi. Bunların gösterdikleri muvaffakiyât üzerine bilâhare dördüncü bir teskereci kolu daha teşkîl edildi. Kış mevsimi gelince ahvâl-i sıhhiye-i umûmiyede bir tebeddül görüldü. Grip hastalığı hüküm-fermâ olmaya başladı ki en ziyâde Türklerle ecnebîlere savlet eyliyordu. Müte‘âkiben zuhûr eden tifo dahi müstevlî bir hâl aldı. Te’sîrâtını en ziyâde Garyan’da gösterdi. Garyan’da Osmanlı, Alman, İn- giliz Hilâl ve Salib-i Ahmer hey’etleri bu hastalığa karşı da cânsipârâne bezl-i mesâ‘î etmiş ve vazîfe-i mukaddeseleri uğrunda Alman Salib-i Ahmeri Hey’et-i Sıhhiyesi’nden iki tabîb ile iki Hilâl-i Ahmer hastabakıcısı kurbân olmuşlardır. Bu esnâda görülen müşkilât ve ihtiyâcât-ı fevkalâdeye binâen Kerim Sebatî Bey ikinci bir hey’et-i sıhhiye i‘zâmını taleb eylemiş bulunduğundan Doktor Emin Bey’in taht-ı riyâsetindeki hey’et-i sıhhiye de teşkîl ve i‘zâm kılındı. Biraz sonra Kerim Sebatî Bey İstanbul’a avdet eyledi. Hey’et-i sıhhiye riyâseti Emin Bey’e tevdî‘ kılındı. Kerim Sebatî Bey’in taht-ı riyâsetindeki hey’et-i sıhhiye şu sûretle teşkîl olunmuşdu:

[101] Reîs Doktor Kerim Sebatî Bey Tabîb-i müdâvî Doktor Lütfi İsmail Bey Tabîb-i müdâvî Doktor Abdüsselâm Bey Tabîb-i müdâvî Doktor Ziya Bey Tabîb-i müdâvî Doktor Ali Bey Tabîb-i müdâvî Doktor Sâib Bey Eczâcı Doktor Subhi Bey Muhâsebeci Subhi Bey Altı hastabakıcı beraberce gitmiş, diğer hastabakıcılar, teskereciler, hademe mahallinde tedârük olunmuşdur. *** 374 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Aziziye’deki hey’et-i sıhhiye ikmâl olunmak ve îcâb eden nikâtda bir-iki şu‘be daha teşkîl edilmek üzere tabîb, hastabakıcı olarak yirmi dokuz kişi- den mürekkeb Emin Bey’in taht-ı riyâsetindeki hey’et-i sıhhiye [1]327 senesi Kânûn-ı Evvel’inde yola çıkarıldı. Hey’etin bir kısmı âlât, edevat, levâzımca olan noksânlarını ikmâl etmek üzere Paris’e, diğer bir kısmı bahren doğruca Marsilya’ya gitdi ve her iki kı- sım Marsilya’da birleşdiler. [1]327 senesi Kânûn-ı Sânîsi’nin dördüncü günü Fransız Tuvaş Kumpanyası’nın Manoba Vapuruyla Tunus’a müteveccihen hareket eylediler. Ertesi gün vapuru İtalyan sefâin-i harbiyesi tevkîf etdi. Hey’etin Hilâl-i Ahmer etıbbâ ve me’mûrîni olmayıp asker zâbitlerden mürekkeb bulunduğu iddi‘â edilerek cümlesi esîr-i harb sıfatıyla Kagliyari şehrine götürüldü. [102] İtalyanların bu hareketi, bâ-husûs bir Fransız vapurunun tevkîf edilmiş bulunması bir mes’ele tevlîd eyledi. Bütün âlem-i medeniyetde gazeteler bu hâdiseden bahseylediler*. Hey’et on gün tevkîf olundukdan sonra bir hey’et-i tıbbiye huzûrunda imtihân edildi. Cümlesinin tabîb, hastabakıcı oldukları mesleklerinde ibrâz eyledikleri iktidâr-ı fi‘lî ile sâbit olduğundan İtalya Hükûmeti kendilerini be-tekrâr Marsilya’ya i‘âdeye mecbûr kaldı. Hey’et Marsilya’dan Tunus’a azîmet eylediler. Tunus Müslümanları hey’eti pek parlak nümâyişlerle istikbâl ve bir yâdigâr olmak üzere etıbbâya altun sâ‘atler, hastabakıcılara tütün tabakaları ihdâ eylediler. Hey’et Isfakas

* Bu mes’ele Salîb-i Ahmer Washington Konferansı’nda dahi nazar-ı dikkate alınmışdır. Mezkûr konferansda bulunan Osmanlı Murahhası Doktor Besim Ömer Paşa neşreylediği raporda mes’eleyi şu sûretle tasvîr eyliyor: “Cem‘iyyetimiz tarafından Doktor Emin Bey’in riyâseti tahtında Hums’a gönderilen hey’etin ahvâl-i ma‘lûme dâhilinde mu‘âhedât-ı düveliye ve kavânîn-i medeniye hilâfında tevkîf edilerek Kagliyari’de bir-iki gün alıkonulması hâdise-i siyâsiye-i müessifesiyle alâkadâr olduğu anlaşılan âtîdeki teklîf Cenevre Beynelmilel Komitesi nâmına mezkûr komite murah- hası ve konferans reîsi Mösyö Edward tarafından vukû‘ bulmuşdur: ‘Sıhhiye-i harbiye gerek hey’et-i sıhhiye-i resmiye ve gerek Salîb-i Ahmer gönüllü hey’etleri i‘zâmı arzu edildiği takdîrde muhâsımînin yekdiğeri ne sûretle haberdâr etmeleri lâzım geleceğini bir kâ‘ide-i sâlimeye rabt etmek üzere Cenevre Mukâvelenâmesi’ne vaz‘-ı imzâ eden hükûmâtın itilâf eylemeleri şâyân-ı temennîdir’. Bu teklîf lâyık olduğu ehemmiyetle takdîr edildi. Gerek İtalyan murahhasları tarafından ve gerek tarafımızdan hâdiseye dâir hiçbir îmâda bulunulmaksızın muhâsımînin yekdiğerini dost bir hükûmet ve şâyed bu kâbil değilse üçüncü bir hükûmet vâsıtasıyla haberdâr eylemeleri karârlaştırıldı”. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 375

tarîkıyla [103] Trablus’a geçdi, Aziziye’ye vâsıl oldu. Garyan’daki hastahâne tevsî‘ ve tanzîm olundu. Cem‘iyyetçe bin liraya İngiltere’den mübâya‘a edilmiş olan çadırları ve her türlü levâzımı mükemmel elli yataklık bir hastahâne takımı da Trablusgarb’a gönderilmiş bulunduğundan bunlar Garyan’dan Hums’a sevk edildi. Orada bir [104] şu‘be te’sîs olundu. Doktor Rasim Ferid Bey’in taht-ı riyâsetinde bir hey’et-ı sıhhiye gönderildi. Gerek Garyan gerek Hums hastahâneleri harbin nihâyetine kadar kemâl-i fa‘âliyetle îfâ-yı hidmet eylemişlerdir. [1]328 senesi Martı ibtidâsından Eylülü gâyesine kadar yedi ay zarfında Garyan Hastahânesi’ne cem‘an 503 mecrûh ve hasta kabûl olunmuşdur. Bun- lardan 474 şifâyâb olarak çıkmış, 29’u vefât etmişdir.

Garyan Hilâl-i Ahmer Hastahânesi

[105] Bu hastahâneye merbût olarak bir de “poliklinik” mahalli te’sîs edilip mürâca‘at eden birçok marzânın mu‘âyeneleri icrâ ve edviyeleri i‘tâ kılın- mış olduğu gibi dört yüz kadar etfâlin hıtânları da icrâ olunmuş ve cümle- sine birer hediye verilip mücâhidînin ve ahâlînin fevkalâde memnûniyet ve hoşnûdîleri celb edilmişdir. 376 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Garyan’da hastahâne çadırı

Hastahâne Kadrosu

Sertabîb Doktor Emin Bey Harb hitâmına kadar kalmışdır. Tabîb Doktor Lütfullah Bey Aziziye, Pikrin, Misrata’da hidmet etdi. Tabîb Doktor Aziz Bey Garyan’da dört ay hidmet etdi. Tabîb Doktor Sadeddin Bey Harbin nihâyetine kadar hidmet etdi. Tabîb Doktor Abdüsselâm Efendi Harbin nihâyetine kadar hidmet etdi. Tabîb Doktor Ertuğrul Bey Tabîb Doktor Beşir Fuad Bey Eczâcı Nazif Bey Eczâcı Solon Bey Eczâcı Subhi Bey Hastalanmasına mebnî Mart’da avdet etdi. Muhâsebeci Subhi Bey İşbu etibbâ ve me’mûrînden mâ‘adâ zamânına göre lüzûmu kadar hastaba- kıcı, hademe, teskereci de istihdâm olundu. *** Hums Hastahânesi

Trablusgarb’da Hums Kazâsı merkezinde dahi bir Hilâl-i Ahmer Hastahânesi te’sîsine lüzûm gösterilmiş olduğundan Aziziye’den Doktor Emin Bey’in [107] taht-ı riyâsetinde iki doktor ve beş hastabakıcı tefrîk olunarak 12 Kânûn-ı Sânî [1]327 târîhinde Hums Kazâsı’nda Rüşdiye Mektebi binâsı hastahâne hâline ifrâğ olundu. Fakat müte‘âkiben Kerim Sebatî Bey’in OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 377

Dersa‘âdet’e avdeti üzerine Aziziye Hey’et-i Sıhhiyesi Riyâseti’ne Emin Bey ta‘yîn olunduğundan Hums Hastahânesi Sertabâbeti’ne Rasim Ferid Bey nasb edildi.

[106] Trablusgarb’da Hums Seyyâr Hastahânesi

Doktor Rasim Ferid Bey’in riyâseti altında idâre edilmekde iken 31 Mayıs [1]328 târîhinde vukû‘ bulan şiddetli bir muhârebede birden dört yüze karîb mecrûh gelmesi hasebiyle hastahâneye mülhak olmak üzere cesîm bir ev ile iki büyük kahvehâne istîcâr ve alâ kadri’l-imkân istihzâr olunarak hastahâne tevsî‘ olunmuş, mecrûhîn yerleşdirilmiş ve tedâvî edilmişdir. Bu hâl hastahânenin tevsî‘ edilmesine lüzûm-ı âcil gösterildiğinden İngiltere’ye sipâriş edilmiş bulunan çadırları ve her türlü levâzımı gâyet mü- kemmel elli yataklık bir hastahâne takımı da Hums’a sevk edildi. Bunlar da kurulup 10 Temmuz îd-i millî gününde resm-i küşâdı icrâ olundu. Bu hastahâne muhârebenin hitâmına kadar kemâl-i muvaffakiyetle îfâ-yı vazîfe etmiş ve 575 mecrûh ve 212 hasta kabûl ve tedâvî edilmişdir. Mecrûhînde vefeyât yüzde dört nisbetindedir. Bundan başka hastahâneye hâricden mürâca‘at edenlerden bin kadar ahâlî de mu‘âyene edilerek müdâvâtına himmet olundu.

Hastahâne Kadrosu

Reîs ve Operatör Rasim Ferid Bey Doktor Beşir Fuad Bey 378 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Eczâcı Yunus Efendi Beş hastabakıcı ***

[108] Bingazi’de Hilâl-i Ahmer

Bingazi Hastahânesi

Trablusgarb cihetine iki büyük hey’et-i sıhhiye gönderilmiş bulunduğu gibi Bingazi tarafına dahi bir Hilâl-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi i‘zâmı merkez-i umûmîce taht-ı karâra alınmış, Doktor Arif Bey’in taht-ı riyâsetinde teşkîl olunan hey’et Mısır tarîkıyla Bingazi’ye geçmek üzere 17 Teşrîn-i Sânî [1]328 târîhinde İskenderiye’ye müteveccihen Dersaâdet’den müfârakat eylemişdi. Hey’et İskenderiye’de Mısır Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyet-i muhteremesi ta- rafından istikbâl ve i‘zâz olunarak Kahire’ye îsâl edildi. O esnâda Kahire’de bulunmakda olan Osmanlı Hilâl-i Ahmer merkez-i umûmîsi a‘zâsından Esad Paşa’nın himmet ve mu‘âvenetiyle [109] ve üç bin lira sarf olunarak bütün levâzımı ikmâl, îcâb eden hayvânları ve develeri tedârük, hastabakıcıları ta‘yîn edildi. Bingazi’ye müteveccihen 312 deve ve 4 bârgîrden mürekkeb büyük bir kâfile ile hareket eden hey’et-i sıhhiye 9 Kânûn-ı Sânî [1]327 târîhinde Bin- gazi mıntıkası dâhilinde Derne’ye muvâsalat eyledi.

Bingazi’de Hilâl-i Ahmer Hastahânesi’nin resm-i küşâdı OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 379

Umûm Bingazi Kumandânlığı’nın emriyle Derne’de on yataklık bir şu‘be te’sîs edilerek Doktor İhsan Bey orada bırakıldı. Hey’etin bakıyyesi Tobruk’a azîmetle hastahâneyi orada el-Hudura mevki‘inde te’sîs eyledi. [110] 15 Mart [1]328 târîhine kadar hey’et Tobruk’da mücâhidînden 85 mecrûh ve 200’ü mütecâviz hasta tedâvî ve Mevlid-i Nebevî hürmetine 250 kadar evlâd-ı urbânın hıtânlarını icrâ ederek o havâlîde fevkalâde bir hürmet ve muhabbet kazandı ve te’sîrât-ı hasene icrâ eyledi. Bu hey’et-i sıhhiye dört aylık tahsîsât ile i‘zâm kılınmış olup hitâm-ı müd- detde mahallî kumandanlığınca temdîd-i müddete lüzûm gösterilmemiş ol- duğundan hastahâne ve eşyâsı orduya devir ve teslîm edilmiş, hey’et avdet etmişdir. Yalnız Doktor Fikret Tahir Bey henüz muhârebenin hitâm bulmadığını, orada tabîbe ihtiyâc olacağını mülâhaza ile hamiyyeten orada kalmağı tercîh eylemiş ve 23 Haziran [1]328 târîhinde Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin Bin- gazi ciheti murahhaslığına ta‘yîn olunarak harbin nihâyetine kadar Topruk Hastahânesi’nin idâresiyle meşgûl olmuşdur. Mûmâileyh tarafından tanzîm olunan istatistik cedvelleri müfâdına nazaran hastahânede cem‘an 1.718 kişi tedâvî olunmuşdur. Bunlardan 33’ü zâbitândan, 53’ü efrâd-ı askeriyeden, 167’si gönüllü mücâhidlerden, mütebâkîsi efrâd-ı kabâildendir. Yalnız 171’i hastahâneye yatırılarak tedâvî olmuş, bakıy- yesinin hastahânece ayakda müdâvâtları icrâ kılınmışdır. Hastahânede vukû‘ bulan vefeyât mecmû‘u altıdan ibâretdir.

[111] Hastahâne Kadrosu

Hey’et-i Sıhhiye Reîsi Doktor Arif Bey Operatör Doktor Aziz Bey Tabîb-i Müdâvî Doktor İhsan Bey Tabîb-i Müdâvî Doktor Fikret Tahir Bey Tabîb-i Müdâvî Doktor Nihad Sezai Bey Eczâcı Nasib Efendi Başkaca on iki hastabakıcı 380 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[112] 5

HARB-İ AHÎRDE HİLÂL-İ AHMER

Birinci Mukarrerât – Hastahâneler Programı – Levâzımı – Aş Mevki‘leri – Kadırga – Dârülfünûn – Vefa – Demirkapı – Ayastefanos – Hadımköy – Ömerli – Selanik – Edirne – Üsküb – Çanakkale – Gelibolu – Muhâcirîn – Cambridge Hasta Nakliye Vapuru – Seyyâr Hastahâneleri

Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti kendisinden ümîd ve intizâr olunan hidmeti ancak Balkan muhârebât-ı ahîresi esnâsında hakkıyla ibrâza çalış- mışdır. Âfâk-ı siyâsiyede muhârebe ihtimâlâtı kesb-i kuvvet eder etmez cem‘iyyet reîs-i evveli Hüseyin Hilmi Paşa hazretlerinin da‘veti üzerine hey’et-i idâre her gün ictimâ‘a başladı. Cem‘iyyetin Osmanlı Bankası’na mevdû‘ sermâyesi yetmiş bin Osmanlı lirası derecesinde idi. Bu sermâyeden inde’l-hâce otuz bin lirasını sarf edebilmek için kongre merkez-i umûmîye salâhiyet bahş ey- lemişdi. 27 Eylül 1328 târîhinde in‘ikâd eden merkez-i umûmî hey’eti hemen hastahâneler te’sîs ve ihzârı için teşebbüsât ittihâzına karâr verdi. Henüz bir sene evvel teşekkül etmiş olan Hilâl-i Ahmer hiçbir hâzırlığı, anbârında bir tek yatağı, bir teskeresi, hattâ anbârı bile yokdu. Vâki‘ olan mürâca‘at üzerine Soğukçeşme’de Hazîne-i Hâssa-i Şâhâne’ye âid Alayköşkü binâsının muvakkaten Hilâl-i Ahmer Anbârı ittihâz olunmasına müsâ‘ade [113] istihsâl kılındı ve bir tarafdan kemâl-i fa‘âliyetle eşyâ ve levâzım tedârük ve iddihârına tevessül olundu. Merkez-i umûmî hey’eti teşebbüsâtı için iktidâr-ı mâlîsinin hâl-i hâzırına göre bir program tertîb eyledi. Beher yüz yataklık bir hastahâne için istihdâm olunacak etıbbâ ve me’mûrîn ve hademe kadrosu ber-vech-i âtî ta‘yîn olundu: OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 381

Ma‘âş-ı Şehrî (Kuruş) Sertabîb 2.000 Operatör 2.000 Tabîb-i Müdâvî 1.500 2 Tabîb Mu‘âvini (biner kuruşdan) 2.000 Eczâcı 800 İdâre Me’mûru 1.000 Vekîl-i harc ve Anbârcı 600 Kâtib 400 2 Asistan (beşer yüzden) 1.000 11 Hastabakıcı (ikişer yüzden) 2.200 Bir Havancı 200 Aşçı yamaklarıyla 500 3 Meydâncı (ikişer yüzden) 600 Çamaşır masârıf-ı şehriyesi 1.000

Beher yüz yataklık hastahânenin me’mûrîn ma‘âşâtı ve levâzım-ı gıdâiyesi ve müteferrikası için cem‘an şehrî iki bin lira masârıf tahmîn ve tahsîs olundu. Bu iki bin lira şehrî masârıf-ı idâre ve dâime olup her hastahânenin vücûda getirilmesi için bir de masârıf-ı te’sîsiyeyi düşünmek lâzımdı. [114] Harbiye Nezâretince lüzûm gösterilecek mahallerde hastahâne te’sîsi için olan askerî hastahânelerine karîb, muvâfık binâlar taharrî ve istîcâr olunması, muvâfık binâ tedârükü mümkün olamadığı takdîrde on beşer yatak istî‘âb edebilecek “döner” usûlünde barakalar inşâ etdirilmesi taht-ı karâra alındı. Beher hastahâne için üç kat çamaşır ve yatak ve cerrâhiye levâzımı verilmek üzere hastahânelere muktezî eşyâ ve levâzım-ı esâsiyenin ve âlât ve eczâ-yı tıbbiyenin ihzârı için dahi hey’et-i fenniyece memleketin i‘tiyâdât ve ihtiyâcâtı nazar-ı dikkate alınarak bir defter tanzîm olundu. Yüz yataklık bir hastahâne için ihzârı taht-ı karâra alınan eşyâ ve edevât şunlardır:

Yatak Levâzımı

Beher hastaya bir aded karyola, şilte, yasdık, yorgan, terlik, tükürük hok- kası, üçer aded yasdık yüzü, yatak çarşafı, yorgan çarşafı, el havlusu, iki hasta için bir aded baş ucuna küçük masa, kırk beş aded muhtelif şekilde lâzımlı[k], üç aded delikli lâzımlı[k] sandalyesi, elli aded hastalar ayağını ısıtmağa mahsûs buyot. 382 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Melbûsât

Beher hasta için üçer aded gömlek, don, entari, takye, mendil Beher hasta için birer aded yaralı gömleği ve aba Beher hasta için ikişer çift çorap, fanila Beher hasta için birer aded hasta kaputu [115] Etibbâ ve me’mûrîn için üniforma 21 Hademeye iş elbisesi 5 Etıbbâ için beyâz bluz 8 Etıbbâ için önlük 16 Hilâl-i Ahmer pazubendi 30

Sofra Levâzımı

Beher nefer için birer çorba tabağı, yemek tabağı, maşraba, çatal, kaşık, çay kaşığı Sofra masası ve muşamba örtüleri 3 Büyük yemek tabağı 12 Küçük çatal kaşık, bıçak (me’mûrîn için) 54 Çay ibriği ve şekerlik 12 Çay fincanı 24 Büyük ibrik 6 İkişer leğen, ibrik ve çay semâveri Birer aded kahve dolabı, kahve değirmeni

Matbah Levâzımı

İkişer aded primos ocak lambası, ispirto lambası, süzgeç, elek, tuz biber kutusu, kürek, bulaşık fırçası, altışar aded muhtelif cesâmetde kazgân, tencere, sacayak, kefçe, ıskara, maşa birer aded kıyma makinesi, et tahtası, kantar, terazi ma‘a-dirhem, satır, bıçak takımı, çengel, kemik kesmek için destere, ölçek takımı, havan, 12 tahta kaşık, 5 koğa

Kilâr Levâzımı

İçi teneke kaplı erzâk sandığı 4 [116] 1 Büyük ekmek bıçağı, iğne iplik kutusu, makas, destere, kıskaç, keser, çekiç, destere, uyguç, burgu, kerpeden, tornavida, bel, metre kurdela, havan, cıva kutusu, iğne iplik kutusu Koğa (keten bezinden) 15 Balta, tirbuşon, esvâb fırçası, kundura fırçası ve boyası 2 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 383

Düzine sinek kâğıdı 2 Kazma, kürek, huni 4 Torba 10 Muhtelif çamaşır ipi 6 Çamaşır mandalı 120

Hamâm Levâzımı

Üçer aded kol banyosu, yarım banyo İkişer aded büyük banyo, semâver, su kaynatmak için kazgân Altışar aded hamâm sileceği, peştamal, na‘lîn

Mefrûşât

Birer aded eczâ dolabı, dîvâr sâ‘ati İkişer aded masa, hasta sandalyesi, namâz seccâdesi Üçer aded çamaşır dolabı Dörder aded faraş Beşer aded şam‘dân, çînî soba, mangal, maşa, kürek takımı Altışar aded dîvâr termometresi, tahta kanepe Onar aded petrol lambası, fener, süpürge Sandalye (keçeli açılır kapanır) 18 Abdest ibriği 25

[117] Müteferrik Eşyâ

Birer aded mühür, istampa kutusu, yazı takımı, takrîrlik ve mektûbluk kâğıd, zarf kutusu İkişer aded protokol, duhûl, hurûc, muhâsebe, eczâcı, tabla defterleri Onar aded eşyâ nakli için sepet sandık, küfe, asma kilid Sırlı teneke leğen 24 Teskere 3 Muhtelif beyâz bayrak 6 Sarı bayrak 2

Tımâr Levâzımı

Murabba‘ sargı 25 Vücûd sargısı 50 T şeklinde sargı 20 Müselles sargı 20 Faniladan sarılmış sargı, 3 metre tûl 5 santimetre arz 50 Faniladan sargı, 5 metre tûl 3 santimetre arz 50 384 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Tülbend sarılmış sargı, 5 metre tûl 3 santimetre arz 500 Tülbend sarılmış sargı, 5 metre tûl 10 santimetre arz 500 Tülbend sarılmış sargı, 8 metre tûl 15 santimetre arz 500 Tülbend sarılmış sargı, 10 metre tûl 20 santimetre arz 50 Keten sarılmış sargı, 3 metre tûl 5 santimetre arz 100 Keten sarılmış sargı, 3 metre tûl 6 santimetre arz 400 Keten sarılmış sargı, 4,5 metre tûl 8,5 santimetre arz 100 Tımâr tülbendi, salollu onarlık paketlerde 100 Âdî tımâr tülbendi, onarlık 100 Tımâr tülbendi 600 [118] 100 kilo idrofil pamuk, 25 gramlık paketlerde 30 kilo vatka pamuğu Ameliyat çarşafı 20 Ameliyat bacak örtüsü 20 Boyun askısı, müselles 20 Boyun askısı, murabba‘ 40 Südnine iğnesi 5.000 Yara dikmek için iğne 300 Derece-i harâret kâğıdı 800 Fırça 10 Kontgut, metre ölçüsü 1 Tahte’l-cild şırınga âleti 5 Âtel 80 Koltuk değneği 40 Sağ ve sol kol ve bacak için gotiyer 40 Gotiyer için muhtelif yasdık 20 500 Muşamma‘ 1,20 arzında metre 100 Tafta gome metre

Eczâhâne Levâzımı

Muhtelif mantar, etiket, keten ve ipek iplik Hab kutusu 40 İlâc şişesi 400 Süzgeç kâğıdı Karışdırmağa mahsûs çam çubuk, turnusol kâğıdı, isbâh borusu Fehling mi‘yârı 500 gram İsbâh mi‘yârı 400 gram Mikyâs-ı ku’ûl 1 aded Balon, 5 santimetre mik‘ablık 5 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 385

[119] Kapsül porselenden 3 İspirto lambası, tahta maşa, kaşe yapmak için âlet 1 Cam huni 5 Dereceli enbûbe, porselen havan 4 Pirinç havan 1 İspatol, bıçak 3

Ve ayrıca mufassal defterde mu‘ayyen eczâ-yı tıbbiye ve serumlar *** Hastahâneler

Merkez-i umûmî hey’etince beher hastahânenin te’sîsi için îcâb eden masârıfdan mâ‘adâ idâresi için de şehrî iki bin lira derecesinde tahsîsâta ihtiyâc bulunduğu ve her hastahânenin altı aylık masârıf-ı dâimesinin te’mîni elzem olduğu nazar-ı dikkate alınarak cem‘iyyetin iktidâr-ı hâzır-ı mâliyesine göre derhâl Dersaâdet’de dört yüz, Lüleburgaz’da 150, Edirne’de 200, Selanik’de 200, Üsküb’de 150, İşkodra’da, Yanya’da, Manastır’da, Alasonya’da yüzer yataklık birer hastahâne te’sîsi taht-ı karâra alındı. Etıbbâsı, me’mûrları, hademesi ta‘yîn ve kadroları tanzîm olundu. Kemâl-i sür‘atle hastahânelerin eşyâsı, edevât ve eczâsı tedârük edildi. Edirne’de 250, Selanik’de 200, Üsküb’de 150 yataklık birer hastahâne te’sîs olundu. Fakat diğer hastahâneler eşyâsıyla me’mûrîni kısmen sevk olun- muş olduğu hâlde yolların kapanması hasebiyle eşyâ vagonlarda, me’mûrîn yollarda kaldı. Hudûd-ı Yunaniye, Yanya, Manastır, İşkodra hastahâneleri eşyâsı ve me’mûrîni Avusturya Lloyd Vapuruyla sevk olunmuşlarsa da gitdik- leri iskeleler muvâsalatlarından evvel hasım ordular tarafından işgâl olunmuş [120] bulunduğu için çıkıp hastahânelerini te’sîse muvaffak olamayarak avde- te mecbûr kalmışlardır. En şiddetli muhârebât İstanbul civârında vukû‘a gelmiş olmasına mebnî Dersaâdet’de daha birçok hastahânelere ihtiyâc hâsıl oldu. İkişer yüz yataklı iki hastahâne te’sîsi hakkındaki karârın tevsî‘ine lüzûm görüldü. Kadırga’da 230 yataklı, Dârülfünûn’da 600, Vefa İdâdîsi’nde 150 yataklı hastahâneler teşkîl edildiği gibi müte‘âkiben İstanbul’da ve hatt-ı harbde daha yedi hastahâne te’sîs edildi. En muktedir etıbbâdan mürekkeb hey’ât-ı sıhhiyenin eydî-i iktidârlarına tevdî‘ olundu. 386 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

İngiltere’den beheri biner liraya mübâya‘a olunan dört mükemmel seyyâr hastahâneden biri ile Hilâl-i Ahmer hesâbına ta‘yîn edilen iki İngiliz operatör, bir operatör mu‘âvini İşkodra’ya sevk ve idhâl olundu. Yine bu sûretle Hilâl-i Ahmer hesâbına bir Alman Salîb-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi’nin Edirne’ye sevk ve idhâl edilmesine teşebbüs olunmuş, birçok fedâkârlıklar ihtiyâr edil- miş ise de hey’et-i sıhhiye Sofya’ya kadar gitdiği hâlde Bulgar Hükûmeti Edirne’ye duhûllerine mümâna‘at etdiğinden orada tevakkufa mecbûr kalmış, Edirne’ye yalnız Mütâreke esnâsında İstanbul’dan bir mikdâr eczâ-yı tıbbiye sevk ve idhâl edilebilmişdir. *** Aş Mevki‘leri

Şimendiferle sevk olunacak mecrûhînin esnâ-yı râhda infâkı ve ve müs- ta‘cilen müdâvâta ihtiyâc gösterenlerin te’mîn-i istirâhati ve tedâvîsi için Avrupa’da aş mevki‘leri ihdâs olunarak inde’t-tecribe fevkalâde büyük muhassenâtı görülmesine mebnî her tarafda buna pek büyük bir ehemmiyet verilmekde [121] olduğundan Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti dahi bu tarz mu‘âvenetin ehemmiyetini takdîr ve sıhhiye-i askeriye ile müzâkere ederek Çerkezköyü’nde, Çorlu’da, Lüleburgaz’da, Kuleli Bergos’da, Pavli köyünde aş mevki‘leri teşkîline karâr vermişdir. Aş mevki‘lerinde mecrûhîne ekmek, çorba, çay, kahve, yoğurt hattâ îcâbında bisküvi verileceğine binâen her mevki‘ için bir me’mûr, bir aşcı, ihtiyâca göre müte‘addid tevzî‘ hademesi ta‘yîn ve çorba ve çay ihzâr ve tevzî‘i için her türlü âlât ve edevât ve erzâk tedârük ve lüzûmunda isti‘mâl olunmak üzere mevâdd-ı tîmâriye i‘tâ edildi. Bilâhare kolera zuhûru üzerine görülen ihtiyâca binâen her aş mevki‘ine bir de doktor ve ikişer tebhîr me’mûru ta‘yîn olunmuş ve âlât ve eczâ-yı lâzıme verilmişdir. Sirkeci, Lüleburgaz, Pavli köyü aş mevki‘leri te’sîs ve küşâd olunmuş ise de şimendifer hutûtunun kapanması ve Bulgarların tecâvüzü üzerine diğer aş mevki‘lerinin ihdâsına imkân görülememişdir. Müte‘âkiben görülen ihtiyâca binâen bunlardan Lüleburgaz, Pavli köyü aş mevki‘leri Ispartakule’ye ve Ayastefanos’a naklolundular. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 387

İşbu aş mevki‘leri bilhâssa Sirkeci’de her gün gelen yüzlerce mecrûhîn, zu‘afâ ve hastagânın ve bir aralık binlerce koleralının emr-i infâkına geceli gündüzlü cânsipârâne çalışmış, bu kabîl müessesâtın mecrûhîn ve marzâ ve zu‘afâ nakliyâtı esnâsında fi’l-hakîka gâyet mü’essir hidemât ve muvaffakiyât ibrâz edildiği sâbit olmuşdur. *** Kadırga Hastahânesi

Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin İstanbul’da te’sîs ve küşâd eyledi- ği hasta[123]hânelerin birincisi Kadırga Hastahânesi’dir. Muhârebenin i‘lân edilmesini müte‘âkib reîs-i sânî mu‘allim Doktor Besim Ömer Beyefendi’nin taht-ı idâresinde bulunan Kadırga Vilâdethânesi derhâl yüz yataklık bir hastahâne hâline ifrâğ olundu. Kadrosu teşkîl ve bi’l-cümle levâzımı ikmâl edildi. 10 Teşrîn-i Evvel [1]328 târîhinde küşâd olundu. Müte‘âkiben orada daha yüz otuz yatak te’sîs edilmek üzere 1.130 lira sarfıyla en son şerâit-i fenniyeye muvâfık barakalar inşâ edildi.

[122] Kadırga Hastahânesi

10 Teşrîn-i Evvel [1]328 târîhinden Şubat gâyesine değin Kadırga Hastahânesi’ne 663 mecrûh ve hasta idhâl olundu. Bunların 369’u mecrûh ve 294’ü hastadır. 388 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Mecrûhînden vefât edenler 12 ve hastaların vefeyâtı 8 neferden ibâretdir. 454 nefer şifâyâb olup çıkdı. 187 nefer taht-ı tedâvîde bulunuyordu.

Kadırga Hastahânesi Kadrosu

Suhami Bey Sertabîb Papa Efendi Operatör (fahrî) Yahob Efendi Operatör Kapamacı Efendi Doktor Bekir Zâfir Efendi Doktor, Tıb Fakültesi’nde asistan Feyzi Ahmed Efendi Doktor, Tıb Fakültesi’nde asistan Jozef Efendi Tıb Fakültesi talebesinden, asistan Cevdet Ahmed Bey Tıb Fakültesi talebesinden, asistan Âsım Hamdi Efendi Eczâcı

Hastahânede 16 hastabakıcı ve 8 hademe ve meydâncı müstahdemdir.

[124] Kadırga Hastahânesi Hey’et-i Sıhhiyesi: Ortada Reîs-i Sânî Doktor Besim Ömer Bey, sağında sıra ile Operatör Papa Efendi, Operatör Mu‘âvini Kokidis Efendi, Vasilaki Efendi, Röntgen Mütehassısı Kilaidis, reîsin sol tarafında sırasıyla Operatör Yahob Efendi, Mu‘âvini Kapamacıyan Efendi, Sertabîb Suhami Efendi, Doktor Bekir Zâfir Bey, diğerleri eczâcı ve asistanlar ve hastabakıcı hânımlar

[126] Kadırga’da fahriyen îfâ-yı hidmet etmiş olan erbâb-ı hamiyetin esâmisi: OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 389

Doktor Papa Doktor Bosnalı Hamdi Memduh Efendi Doktor Kilaidis Efendi, röntgen mütehassısı Doktor Bekir Zâfir Efendi, Tıb Fakültesi’nde asistan Doktor Sıbgatullah Efendi, Tıb Fakültesi’nde asistan

Hastabakıcı[lar]

Madam Herman, Madam Rozen, Prenses Oblonovski, Matmazel Ra- yaturen, Madam Ruşirden, Madam Elehristodolo, Rusyalı Ümmügülsüm bint-i Muhammed Zakekemlof, Meryem bint-i İsmail Yakubof, Meryem bint-i Rahmetullah Panaşof, Rukiye bint-i Muhammed Zarif Ponof, Zehra Hanım, Rukiye Hanım, Fatma Suzan Hanım, Ayşe Sıdıka Hanım, Hadice Hanım. Kadırga Hastahânesi ve mecrûhîni[ni] ziyâret etmiş bulunan Osmanlı ve ecnebilerden hastahâne defterine ihtisâsâtını kaydeden ba‘zı ma‘rûf sîmâların yazdıkları sözleri de şuraya naklediyoruz:

“İntizâm ve idâreye kâbiliyetimiz olmadığını düşünerek me’yûs olurken Kadırga Hastahânesi’ni ziyâretim azîm ve himmet ile bizde de pek büyük şeyler yapılabileceğini isbât etdi. Mütesellî oldum. 25 Teşrîn-i Evvel 1328 Hüseyin Cahid”

[125] Kadırga Hastahânesi’nde Ameliyât Salonu 390 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

“Osmanlı Hilâl-i Ahmeri tarafından te’sîs ve idâre edilen bu hastahânede kendilerine ibrâz olunan mu‘âvenet ve teshîlât ve âsâr-ı mihmânnevâzî kar- şısında Umûm Hindistan Hilâl-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi a‘zâsının his- seyledikleri minnetdârlığı tasvîr gayr-ı kâbildir. Reîs, reîs-i sânî, müfettiş-i umûmîden tâ hademeye kadar bütün Osmanlı Hilâl-i Ahmer mensûbîni bize karşı Türklüğe [127] hâs bir mihmânnevâzlık ve iltifât ibrâz eylediler. Hastahâne müdîri her husûsda bize fedâkârâne teshîlât göstererek kalbimizde bir mevki‘-i ihtirâm kazandı. Kendisi ihtimâm ve mürüvvetin bir timsâl-i mücessemidir. Gerek müdîrin gerek diğer me’mûrînin himmetleri sâyesinde Kadırga Hastahânesi üzerimizde kendi özümüzün tevlîd eylediği bir hiss-i muhabbet ve şükrân husûle getirmişdir. Umûm Hindistan Hey’et-i Sıhhiyesi işte bu hissiyât ile Kadırga’yı terk ediyor. Umûm Hindistan Hey’et-i Sıhhiyesi Müdîri Doktor M. A. Ensârî”

“Rus ve Avrupa gazetelerinde okuyup aldığım ma‘lûmât üzerine Dersaâdet’e gelip de bu hastahâneyi bizzât görünce teessürâtım büsbütün değişdi. Hastahânenin intizâmına me’mûrînin nezâket ve dikkatine hayran kaldım. İslâm kardeşlerimizin böyle dikkat ve himmetleri için fevka’l-had memnûn ve müteşekkir oldum. Rusya’da Orenburg’da Vakit Gazetesi Muharriri Fatih Kerimof ”

“Kadırga Hastahânesi’ni ziyâretimizde müşâhede eylediğimiz âsâr-ı te- kemmül ve hastalara ibzâl edilen ihtimâm ve mu‘âvenet ve şifâsâzı bilhâssa nazar-ı dikkatimizi celb eylediğinden hastahâne hey’et-i sıhhiyesine karşı duyduğumuz hissiyât-ı şükrânı buraya kaydetmekle müftehir oluyoruz. Sahra Sıhhiye Müfettiş-i Müşâviri Tabîb Mirlivâ Ma‘iyetine me’mûr Tabîb Umûmisi Ferîk Emin Wieting Yüzbaşı Şükrü Asım

“Hilâl-i Ahmer’in Kadırga Hastahânesi’nde Anadolu kardeşlerimize bir yurd, yaralarını saran ve aynı zamânda onlara şefkat ve hayât veren bir yurd [128] buldum. Memleket çocuklarının hasta ve mecrûh oldukları zamân bu kadar samîmî ve sıcak bir yer bulmalarına pek memnûn oldum. Hilâl-i OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 391

Ahmer’in muvaffakiyetini teşkîl eden bu hastahânenin emsâlini çoğalmış görmek isterdim. 20 Kânûn-ı Evvel [1]328 Halide Edib”

“Osmanlı ve Hind Hilâl-i Ahmerlerinin müşterek sa‘yinin* hâsılasını Kadırga Hastahânesi’nde görmekle fevka’l-had memnûn oldum. Bu kalbî ve ciddî sa‘yin istikbâlde de mâddî ve ma‘nevî yaralarımızı sür‘atle tedâvî edece- ğine ümîdvârım. Cenâb-ı Hak her vakit, her husûsda böyle fedâkârâne çalı- şıldığını görmekle hepimizi sevindirsin. 3 Kânûn-ı Sânî [1]328 Erkân-ı Harbiye Kâimmakâmı Enver”

“Kadırga Hastahânesi müdîri ile rüfekâ-yı kirâmının müdâfa‘a-i vatan uğ- runda mecrûh düşen kahramân askerlerin tedâvîsi için fevkalâde himmetler bezl eylediklerini gördüğümden takdîrâtımı ta‘rîfden âcizim. Sa‘y ve gayretlerinin mükâfâtını Cenâb-ı Hak’dan başka kimse veremez. 13 Şubat [1]328 Afrika-yı Cenûbî’de Durban Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti a‘zâsından Hüseyin Davud”

[129] “Hastahânede görmüş olduğumuz intizâm-ı fevkalâdeden dolayı bü- tün hey’et-i kirâma teşekkürâtımızı arz eder ve bu gibi müesseselerin vatanı- mızda çoğalmasını ez-cân u dil temennî ederim. Hilâl-i Ahmer Kadınlar Merkezi Veznedâr ve Kâtibesi Nezihe”

* Mücâhid-i muhteremin hastahâneyi ziyâret etdiği esnâda Hindistan’dan gelmiş bulunan Hind Hilâl-i Ahmer Sıhhiye Hey’eti müsâfereten Kadırga Hastahânesi’nde bulunmakda ve hastagânın müdâvâtına ibrâz-ı mu‘âvenet eylemekde idiler. Hind Hey’et-i Sıhhiyesi müte‘âkiben seyyâr çadırlarıyla Ömerli’de hastahâne te’sîs eylemişlerdir. 392 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

“Şimdiye kadar birçok vesîleler olduğu, fırsatlar düşdüğü hâlde, Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyetimize âid Kadırga Hastahânesi’nin intizâm ve hüsn-i hidmeti hakkında şu sahîfelerde bir-iki kelime, birkaç cümle yazamadım: Esâsen Tıb Fakültesi Serîriyât-ı Vilâdiyesi olmak i‘tibârıyla bu müessesenin doğru- dan doğruya mu‘allim sıfatıyla idârem tahtında bulunması ve Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti reîs-i sânîsi de olmaklığım bu arzumun icrâsına mâni‘ oluyordu. Çünkü iki sûretle de, velev hakîkat olsun beyânâtda bulunmak muvâfık görünmeyecek idi. Lâkin artık bu zannı bertaraf etmek zamânı geldi. Bidâyet-i harbden beri hâzıkâne, vâkıfâne îfâ-yı vazîfe eden hey’et-i tıbbi- yeye ve mecrûhîn ve marzâ-yı askeriyemize fedâkârâne takayyüdâtda bulunan Rusyalı hemşîrelerimize, bütün muhaddarâta beyân-ı takdîrâtdan ve bilhâssa bu müessesenin Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’ne hîn-i tevdî‘inde ikmâl-i nevâkısı ve itmâm-ı techîzâtı için nakden ve çamaşır ve yatak husûsunda tekmîl-i levâzımıyla birlikde yüz takım ihdâ ile aynen de mu‘âvenetde bulunan ve bu kadar teberru‘âta zamîmeten Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti muhaddarât-ı muhtereme kısmı riyâset-i ûlâsını kabûl ile de ayrıca ibzâl-i himmet ve insâniyyet etmekde olan Prenses Nimet Hanımefendi hazretlerine arz-ı teşekkürâtdan kendimi alamadım. Serîriyât-ı Vilâdiye Mu‘allimi ve Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Reîs-i Sânîsi Doktor Besim Ömer” *** [130] Dârülfünûn Hastahânesi

İstanbul’a külliyetli mecrûhîn gelmeye başlaması üzerine Dârülfünûn-ı Osmanî ta‘tîl edilmiş, binâsı hastahâne teşkîl edilmek üzere Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’ne tevdî‘ kılınmışdı. Cem‘iyyetçe derhâl karyolala- rı, yatakları, çamaşırları, her türlü levâzımı istihzâr ve etıbbâ ve me’mûrîni ta‘yîn edilerek 18 Teşrîn-i Evvel sene [1]328 târîhinde dört yüz yataklık bir hastahâne küşâd ve mecrûhîn kabûl olundu. Mecrûhîn gelmekde olmasına ve binânın vüs‘atine mebnî müte‘âkiben daha iki yüz yatak ilâve olunarak altı yüz yatağa iblâğ edildi. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 393

Hastane[de] târîh-i küşâdından Şubat gâyesine kadar 2.042 mecrûh ve hasta kabûl ve tedâvî edilmişdir. Bunlardan 877 neferi mecrûhîndir ki 501 neferi i‘âde-i âfiyet eylediklerinden tâbûrlarına sevk edilmiş, 111’i ma‘lûliyetlerine mebnî memleketlerine terhîs olunmuş, beşi diğer hastahânelere gönderilmiş, 11’i vefât etmiş, 249’u taht-ı tedâvîde bulunmuşdu. 1.165 neferi de hasta efrâd-ı askeriye idi. 242’si i‘âde-i âfiyet eylediklerinden tâbûrlarına sevk olundular. 384’ü ma‘lûliyetlerine mebnî memleketlerine, 208’i diğer hastahânelere gönderildiler. 81’i vefât etdi. 250’si hastahânede taht-ı tedâvîde kaldı.

Hastahâne Kadrosu

Sertabîb Doktor Ali Derviş Bey Seroperatör Doktor Fikri Paşa (Ahîran infikâk etmişdir.) Operatör Doktor İbrahim Yusuf Bey Operatör Doktor Jak Barbut Bey [131] Operatör Doktor İbrahim Hakkı Bey Tabîb-i Müdâvî Doktor Suad Bey Tabîb-i Müdâvî Doktor Bezzazyan Efendi Tabîb Mu‘âvini Doktor Necmeddin Bey Tabîb Mu‘âvini Doktor Arif Bey Tabîb Mu‘âvini Doktor Ali Bey Tabîb Mu‘âvini Doktor Nesim Şavol Efendi Masaj Mütehassısı Abdullah Yusuf Bey Sereczâcı Kemal Bey Eczâcı Haçik Efendi

Dârülfünûn Hastahânesi’nde fahriyen îfâ-yı hidmet edenler

Romanya’da mütemekkin Osmanlılar tarafından teşkîl olunan Hilâl-i Ahmer Hey’eti erkânından Doktor Kimyager Taşko Boçera Efendi, Dok- tor İbrahim Temo, Kostantin Soflari, Tofapetri, Yanko Mihail, Çaparanaki, Yovanesko Naum Efendilerle Asistan Cevdet, Hacı Ali ve Papa Sotiris Efen- diler 26 Teşrîn-i Evvel’den 19 Kânûn-ı Evvel’e kadar îfâ-yı hidmet etdiler. Osmanlı Tıb Fakültesi talebesinden: Sabri, Yakob Samuel, Yasef Selamya, Sıdkı, Ekrem, Hüsameddin, Emin Haydar, Ali Kemal, Emin Refik Efendiler. 394 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Memâlik-i Şarkiyye-i İslâmiyye ahâlîsinden: Muhammed Kebir, Muhammed Fatih, Tevfik Nâhid, Muhammed Şerif, Abdüsselâm, Mihriban, Eyumekinas, Muhammed Şerif, Dost Can, Doktor Derviş Bey’in haremi Hanımefendi.

[132] Hilâl-i Ahmer Dârülfünûn Hastahânesi’nde bir koğuş

[133] Hastahâneyi ziyâret edenler tarafından defter-i mahsûsuna kaydolunan mütâla‘âtdan ba‘zıları:

“Dârülfünûn Hastahânesi’ndeki mecrûhîni ziyâretimde cümlesini râhat bir hâlde bulduğuma ve mecrûhînin gerek i‘âşe ve gerek tedâvîleri husûsuna me’mûrîn ve etibbâ tarafından i‘tinâ olunduğuna memnûn oldum. 31 Teşrîn-i Evvel sene 1328 Sadrıa‘zam Kâmil”

“Hilâl-i Ahmer Dârülfünûn Hastahânesi’nde gördüğüm intizâmdan ve mecrûhîne karşı gösterilen hüsn-i mu‘âmele ve tedâvîden dolayı hastahâne hey’et-i tıbbiye ve idâresine alenen arz-ı şükrân etmeyi bir vecîbe-i zimmet bildim. Cenâb-ı Hak sa‘y-ı vâki‘i meşkûr etsin. Dârülfünûn Müdîr-i Umûmîsi Sami” OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 395

“Hastahânenin hidemât-ı dâhiliyesi ve ahvâl-i sâiresi hakkında vâki‘ olan müşâhedât ve edindiğimiz ma‘lûmât mûcib-i memnûniyet olduğundan sûret-i mahsûsada beyân-ı teşekkür olunur. 11 Kânûn-ı Evvel [1]328

Sıhhiye-i Askeriye Reîsi Doktor Mîrlivâ Doktor Mîralay Mîrlivâ Lambiki” Nazif Abidin

“Hastahânenin hidemât-ı dâhiliyesi ve ahvâl-i sâiresi ile mecrûhîn ve marzânın esbâb-ı istirâhat ve sûret-i tedâvîleri mûcib-i memnûniyet olduğun- dan sûret-i mahsûsada bi’l-umûm me’mûrîne teşekkürâtımızı takdîm eyleriz. 13 Teşrîn-i Evvel [1]328 Birinci Ordu Sıhhiye Müfettişi Sıhhiye Üçüncü Şu‘be a‘zâsından Mîrliva İsa Ruhi” Mîrlivâ Fuad

[134] “Böyle ale’l-acele te’sîs edilmiş olan bu hastahânede müdîr ve bütün hey’etin gösterdikleri gayret netîcesi yaralıların tedâvîsinde görülen intizâm ve nezâfet biz askerlere emniyetle düşmâna atılmak için daha büyük bir cür’et veriyor. Binâenaleyh hastahâne hey’eti ve müessisleri her hâlde iftihâr etmelidirler. Çünkü vatana her iki sûretle büyük hidmetler ediyorlar. 3 Kânûn-ı Sânî [1]328 Erkân-ı Harb Kâimmakâmı Enver”

“Mecrûh Osmanlılara bilâd-ı İslâmiyenin her tarafından uzatılan dest-i meveddet ve mu‘âvenet sâyesinde kesb-i ihtişâm eden Hilâl-i Ahmer kulûb-ı müslimînin teveccühgâhı, nokta-i ictimâ‘ı olmuşdur. Bu cem‘iyyeti yokdan var eden ve azm-i vatanperverîleriyle bu müessese-i uzmâya vücûd veren erbâb-ı hamiyyet ve Dârülfünûn Hilâl-i Ahmer Hastahânesi’nde görülen intizâmdan dolayı hey’et-i tıbbiye ve idâresi her takdîrin, her sitâyişin fevkindedir. 16 Şubat 1328 Hilâl-i Ahmer Muhaddarât Kısmı Reîsesi Nimetullah Muhtar” 396 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Vefa Hastahânesi

Vefa Mekteb-i İ‘dâdisi ta‘tîl ve tahliye olunarak yerinde Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından te’sîsi der‘uhde edilen yüz elli yataklık hastahânenin her türlü levâzımı ikmâl ve me’mûrîn-i sıhhiye ve sâiresi ta‘yîn olunarak 24 Teşrîn-i Evvel sene [1]328 târîhinde küşâdına ve hasta kabûlüne muvaffakiyet görülmüşdür.

[135] Hilâl-i Ahmer Vefa Hastanesi

Târîh-i küşâdından Şubat gâyesine kadar 523 mecrûh ve hasta kabûl olun- muşdur. Bunlardan 246’sı mecrûh ve 377’si marzâdır. 281’i [136] ifâkatyâb olup çıkmış, mecrûhînden 4’ü marzâdan 32 nefer vefât etmiş, 64’ü taht-ı tedâvîde bulunmuşdu. Hastahâneyi birçok zevât ziyâret etmiş, defter-i mahsûsuna takdîrâtı mu- tazammın mülâhazât yazmışlardır. Vefa Hastahânesi’nde fahrî olarak hidmet eden yalnız Abdülmuttalib Mü- kedder ki bir müddetler vekîl-i harclık vazîfesini îfâ etmişdir.

Vefa Hastahânesi Kadrosu

Sertabîb Reşid Bey Operatör Nureddin Paşa (Ahîran infikâk etmişdir.) Operatör Mehmed Emin Bey Operatör İzzet Fikri Bey OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 397

Tabîb-i Müdâvî Cevdet Bey Tabîb-i Müdâvî Aziz Fikret Bey

Demirkapı Hastahânesi

Kolera esnâsında Sıhhiye Nezâreti tarafından Topkapı Sarâyı dâhilinde, Demirkapı civârında barakalar ihdâsıyla te’sîs edilen 110 yataklık hastahânelerde bir müddet koleralı efrâd-ı askeriye tedâvî edilmiş ise de kole- ranın indifâ‘ı üzerine tathîrât-ı lâzıme bi’l-icrâ mecrûhîn ve marzâ kabûlüne de başlanmışdı. Müte‘âkiben Sıhhiye Nezâreti vazîfesi ve tahsîsâtı hitâm bul- duğu için hastahâneyi seddetmek mecbûriyetinde kalınca Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti 1 Şubat [1]328 târîhinde bu hastahâneyi de der‘uhde ederek bir hey’et-i sıhhiye teşkîl eyledi. *** [138] Muhâcirîn Hastahânesi

[137] Hilâl-i Ahmer Vefa Hastahânesi Hey’et-i Sıhhiyesi

İstanbul’da barakalarda, cevâmi‘-i şerîfede yerleşdirilmiş olan muhâcirîn hastalarından bir kısmının sâkin oldukları mahallerde tedâvîleri mümkün olamadığı görüldüğünden Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından ta‘yîn edil- miş olan seyyâr etıbbânın vazîfeleri devâm eylemek üzere muhâcirîne mahsûs bir de hastahâne te’sîsi taht-ı karâra alınmış, Parmakkapı’da vâki‘ Erzurum Vâlîsi Reşid Paşa’nın konağı bi’l-istîcâr ve her levâzımı ikmâl olunarak 26 Kânûn-ı Sânî [1]328 târîhinde küşâd edilmişdir. Hastahâne zükûr ve inâsa mahsûs olmak üzere iki kısımda yüz yatağı şâmildir. 398 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Şubat gâyesine kadar inâs kısmına 258 hasta alınmış, 201’i şifâyâb olmuş, 16’sı vefât etmişdir. Zükûr kısmına 98 hasta girdi, 76’sı şifâyâb olup çıkdı, dördü vefât etdi.

Hastahâne Kadrosu

Sertabîb Doktor İbrahim Bey Tabîb-i Müdâvî Feyzullah Bey Tabîb-i Müdâvî Cemal Bey Eczâcı Mehmed Hâmid Efendi Kâtib Ali Galib Bey Dört kadın, beş erkek hastabakıcı ve iki kadın, bir erkek olmak üzere üç hademe müstahdemdir. Erbâb-ı hamiyyetden Pakize Hanım fahriyen hastabakıcılık hidmetini der‘uhde ve hüsn-i îfâ eylemişdir. ***

[139] Hilâl-i Ahmer Vefa Hastahânesi’nde bir koğuş

[140] Ispartakule Hastahânesi

Bu hastahâne orduda kolera zuhûr etmesi üzerine koleralı mıntıkalara mu‘âvenet için seyyâr kolera hastahânesi sûretinde teşkîl olunmuş, koleranın mündefi‘ olmasını müte‘âkib mecrûh ve hasta kabûl eylemeğe başlamışdır. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 399

Hastahânenin hey’et-i mecmû‘ası 27 çadırdan mürekkebdir ki dördü Almanya’dan celb olunmuş, beheri muntazam karyolaları ve masa takımla- rıyla berâber on beş hasta ve mevki‘leri ayrılmış iki hastabakıcı istî‘âb edebilecek derecede cesîm, iki katlı, pencereli en son sistem mükemmel çadırlardır. Aynı şekil ve tertîbde, fakat beheri onar hasta istî‘âb eden diğer iki çadırdan biri emrâz-ı sâriyeye tahsîs olunmuş, diğeri erzâk anbârı ittihâz edilmişdir. Bunlardan mâ‘adâ bir eczâhâne çadırı, altı me’mûrîn çadırı, sekiz direkli cesîm yemekhâne çadırı ve aşhâne ittihâz olunan çadır vardır. Ispartakule Hastahânesi 27 Kânûn-ı Evvel’de ihzâr ve küşâd olundu. Şubat gâyesine kadar 237 mecrûh ve hasta kabûl etdi. Bunlardan 22’si mecrûhdur. Mecrûhlardan bir ve hastalardan yedi vefeyât vukû‘ bulup mütebâkîsi iktisâb-ı âfiyet eyledi. Bu hastahâneye merbût bir de aşhâne mevcûddur. Mevâki‘-i muhtelifeden şimendiferle Dersaâdet’e sevk olunmak üzere gelen mecrûhîn ve zu‘afânın esnâ-yı tevakkuflarında mahfûz bir mahalde bulunmaları ve kendilerine çor- ba ve çay tevzî‘i için te’sîs olunan aşhâne dahi müte‘addid vâsi‘ çadırlardan mürekkebdir.

[141] Hastahâne Hey’et-i Sıhhiyesi

Sertabîb Operatör Aziz Bey Tabîb-i Müdâvî Doktor Safvet Bey Tabîb Mu‘âvini Doktor Mehmed Lütfi Bey Tabîb Mu‘âvini Doktor Sırrı Bey Eczâcı Solon Efendi Eczâcı Mu‘âvini Abdülkerim Efendi İdâre Me’mûru İsmail Hakkı Efendi Kâtib Bekir Sami Efendi *** Hadımköy Hastahânesi

Bu hastahâne dahi kolera münâsebetiyle 5 Teşrîn-i Sânî [1]328 târîhinde yüz elli yataklık olarak seyyâr hastahâne çadırlarıyla te’sîs olunmuşdu. Her türlü edevât ve muzâdd-ı ta‘affün edviye ve âlât-ı tebhîriye ve bi’l-kimya tathîrât için edevât-ı mütenevvi‘a, suların ta‘kîmi zımnında müte‘addid semâverler verildi. Tebhîr me’mûrları ta‘yîn edildi. Yalnız koleralılar kabûl 400 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

olundu. Müte‘âkiben barakalar ihdâs edilerek 250 yataklık vâsi‘ bir hastahâne hâline konuldu. Bilâhare koleranın indifâ‘ı ve mevsim-i şitânın şiddetle icrâ- yı te’sîre başlaması üzerine barakalar ihdâs edilerek mecrûh hasta kabûlüne mübâşeret ve hidmetde devâm edildi. Hastahâne ibtidâ-yı te’sîsinden Şubat gâyesine kadar çadırlarda koleralı- lardan, müte‘âkiben ayrı çadırlarla barakalarda mecrûhîn ve zu‘afâdan cem‘an 1.669 hasta ve mecrûh kabûl ve tedâvî etmişdir. Bunlardan yalnız 33’ü mecrûhdur ki cümlesi kesb-i ifâkat eylemişdir. Hastalardan 1.607’si şifâyâb olup çıkdı. Yalnız 93 nefer vefât etdi.

[142] Hilâl-i Ahmer Vefa Hastahânesi Ameliyâthânesi

[143] Hastahâneyi ziyâretle defter-i mahsûsuna mütâla‘ât-ı mahsûsalarını yazan zevât-ı kirâmdan ba‘zılarının sözlerini naklediyoruz:

“Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’ni ziyâretim esnâsında gördüğüm âsâr-ı intizâm ve şefkatden ve hemşehrîlerimin mecrûh olan rüfekâ-yı silâhıma karşı gösterdikleri âlîcenâbâne dikkat ve ihtimâmdan dolayı beyân-ı takdîrât ve teşekkürât eylerim. Fi 8 Mart sene [1]329 Başkumandan Vekîli Erkân-ı Harbiye Reîsi Erkân-ı Harbiye Reîs-i Şu‘be Müdîri Ferîk Ahmed İzzet Ferîk Mehmed Hâdi Sânîsi Mîrlivâ Ziyaeddin Mîralay Ali Rıza” OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 401

Merkez-i Umûmî Riyâseti’ne keşîde olunan telgrafnâme: “Hastahânenizi ziyâretim esnâsında me’mûrînin mecrûhîne karşı [144] gösterdikleri dikkat ve ihtimâmdan ve bu vesîle ile orduya etmekde olduğu hidemâtdan dolayı cem‘iyyet-i muhteremenizi tebrîk eylerim. Fî 11 Mart sene [1]329 Çatalca Ordusu Kumandânı Abuk Ahmed”

“23 Kânûn-ı Evvel sene [1]328 târîhinde Hadımköy Hilâl-i Ahmer Hastahânesi’ne vukû‘ bulan ziyâretimizde etıbbâ ve me’mûrînin uhdelerine müretteb vezâife ikdâm ile hastagânın emr-i tedâvî ve istirâhatlerine bezl-i makderet eyledikleri görüldü. Meşhûd olan intizâm-ı hâlden dolayı hastahâne hey’etine beyân-ı takdîrât olunur. Fî 25 Kânûn-ı Evvel sene [1]328 Çatalca Ordusu Çatalca Ordusu Sıhhiye Müfettişi Menzil-i Sıhhiye Müfettişi Mîrlivâ İbrahim Abdüsselâm Binbaşı Ali Galib”

Hadımköy’de Hilâl-i Ahmer Seyyâr Hastahânesi

“Hadımköyü’nde Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti-i muhteremesi tara- fından te’sîs ve küşâd olunan hastahâne barakalarını teftîş etdiğimizde nezâfet ve tahâret ve teşhîs-i emrâz ve istirâhat-ı marzânın yolunda olduğunu kemâl-i 402 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

meserretle gördük. Bundan dolayı cem‘iyyet hey’et-i muhteremesine ve ale’l- husûs hastahâne hey’et-i etıbbâsıyla me’mûrîn-i sâire ve müstahdemînine takdîrâtımızı takdîm ederiz. Fî 11 Mart sene [1]329 Karârgâh-ı Umûmî Sahrâ Sıhhiye Müşâvir Müfettişi Ferîk Emin Mîrlivâ Wieting” [145] Hastahâne Kadrosu

Sertabîb Burhaneddin Bey Operatör Servet Bey Tabîb-i Müdâvî Ahmed Bey Tabîb-i Müdâvî Moiz Efendi Eczâcı İzzet Nazif Efendi Eczâcı Zeki Bey İdâre Me’mûru Fuad Samih Bey Kâtib İsmail Efendi Asistan Şemseddin Bey Başhastabakıcı Nureddin Hakkı Bey

Başkaca 8 hastabakıcı ve 4 hademe mevcûddur.

Hadımköy Hastahânesi’nde hasta nakliyât arabası

*** OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 403

Ayastefanos Hastahânesi

Bu da Londra’dan celb olunan mükemmel çadırlarla seyyâr hâlinde kolera hastahânesi olmak üzere 17 Teşrîn-i Sânî [1]328 târîhinde Ayastefanos’da Ponta mevki‘inde te’sîs ve küşâd olundu. Bidâyeten yüz yataklık idi. Kolera- nın indifâ‘ı üzerine bu hastahâne dahi mecrûh ve hasta kabûlüne başlayarak îfâ-yı vazîfede devâm etdi. Civârında İngiliz Salîb-i Ahmer Hey’et-i Sıhhi- yesi tarafından te’sîs ve ahîran terk edilmiş olan barakalardaki hastahâneyi de der‘uhde ederek biri yüz yataklık, diğeri 40 yataklık olmak üzere iki kısım- dan mürekkeb vâsi‘ bir hastahâne hâline girdi. Şubat gâyesine kadar 343 hasta kabûl etdi. Bunlardan yalnız beşi mecrûhdur. Hastahânelerde 40 vefeyât vukû‘ buldu. 303’ü kesb-i ifâkat ederek çıkmış, [1]329 senesine 14 hasta dev- redilmişdir. [146] Hastahâneyi Karârgâh-ı Umûmî Sahrâ Müfettişi Ferîk Emin Paşa, Mîrlivâ Wieting Paşa, Bahriye ferîkânından mütekâ‘id Ahmed Paşa ile sâir birçok zevât-ı kirâm ziyâret etmişler, defter-i mahsûsuna takdîrâtı mutazam- mın efkâr ve mütâla‘ât kaydedilmişdir.

Hastahâne Kadrosu

Sertabîb Mehmed Emin Bey Tabîb-i Müdâvî İskender Bey [148] Operatör Mu‘âvini Emin Efendi Mu‘âvin Serkiz Kalost Efendi Asistan Halil Fahreddin Efendi İdâre Me’mûru Salih Efendi

[147] Hilâl-i Ahmer Ayastefanos Seyyâr Hastahânesi 404 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

*** Selanik Hastahânesi

Selanik’de iki yüz yataklık bir Hilâl-i Ahmer Hastahânesi te’sîsi takar- rür eylemesiyle vâki‘ olan mürâca‘at üzerine müceddeden inşâ edilmiş vâsi‘ ve mükemmel leylî İttihâd ve Terakkî Mektebi binâsı hastahâne ittihâz ve derhâl levâzımı ikmâl olundu. Mecrûhîn-i askeriye kabûlüne başlandı. Selanik dûçâr-ı istîlâ olduğu zamân hastahâne mecrûhîn ve marzâ ile dolu idi. Yunan ve Bulgar zâbitânı buranın Hilâl-i Ahmer’e âidiyetini nazar-ı dikkate almayarak îfâsına mecbûr oldukları hürmeti ferâmûş ile hastahâneyi zabt etmeye teşebbüs eylemişlerse de operatörü Mösyö Dreyfus’un ecnebî olması ve insâniyet nâmına konsolosların tavassutunu celb eylemesi üzerine hastahânenin idâmesine muvaffakiyet görüldü. Mecrûhîn tedrîcen ifâkatyâb olup çıkmışlarsa da hastahâne dûçâr-ı esâret olmuş Osmanlı askeri marzâsıyla bir hayli muhâcirîn-i İslâmiye hastalarını kabûl ve tedâvî eylemeğe başlamışdır. Henüz bir istatistik cedveli ahz olunamadığı cihetle hastahânenin bugüne kadar tedâvî etdiği mecrûhîn ve marzâ hakkında ma‘lûmât i‘tâ edemiyoruz.

[149] Hastahâne Kadrosu

Müdîr Doktor Nâzım Bey Sertabîb Doktor Rıfat Efendi Operatör Mösyö Dreyfus Tabîb-i Müdâvî Doktor Ziya Şadi Efendi Tabîb-i Müdâvî Doktor Koçano Efendi Tabîb Mu‘âvini Doktor Salih Efendi Tabîb Mu‘âvini Doktor Mustafa Efendi Kâtib Edhem Efendi Vekîl-i harc Mehmed Efendi Anbâr Me’mûru Hasan Efendi Eczâcı Edhem Efendi Mu‘kim Yorgi Efendi

[150] Beşi hanımlardan olmak üzere 12 hastabakıcısı istihdâm olunmuş, Hukûk Dârülfünûnu’yla mekâtib-i sâire talebesinden 25 efendi fahriyen îfâ- yı hidmet eylemişlerdir. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 405

Hilâl-i Ahmer Ayastefanos Hastahânesi Hey’et-i Sıhhiyesi: Ortada fesli Sertabîb Emin Bey, sağında Doktor İskender Ahmed Bey, solunda Asistan Kalost Efendi

*** Edirne Hastahânesi

Edirne’de derhâl iki yüz yataklık bir Hilâl-i Ahmer Hastahânesi te’sîsi için bir mahal tedârük ve istihzâr eylemek üzere i‘lân-ı harbden mukaddem, daha Eylül içinde Hilâl-i Ahmer Merkez-i Umûmî a‘zâsından Doktor Baha- eddin Şakir Bey murahhas sıfatıyla Edirne’ye i‘zâm olunmuşdu.

Ayastefanos Seyyâr Hastahânesi’nde bir çadır dâhili 406 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[151] Bahaeddin Bey’in teşebbüsâtı üzerine istasyon civârında üç yüz yatak istî‘âb edebilecek vâsi‘ bir binâ olan Küçük Zâbitân Mektebi Hilâl-i Ahmer’e tahsîs edilmiş olduğundan İstanbul’dan derhâl yatak ve çama- şır vesâir hastahâne levâzımı tedârük ve etıbbâ ve me’mûrîn ta‘yîn olunarak vagonlara konulmuş ise de şimendifer hattının bozulması üzerine bunların Edirne’ye sevk ve îsâlî mümkün olamamışdır. Doktor Bahaeddin Şakir Bey’e Bank-ı Osmanî poliçesiyle iki bin liralık bir tahsîsât i‘tâ olunarak hastahâne levâzımının derhâl Edirne’de tedârükü ve etıbbâ ve me’mûrîn-i lâzımenin ta‘yîni için salâhiyet verilmiş olduğundan hastahâne açılmışdır. Edirne mahsûr kaldığı müddetçe hastahânemiz hakkında mufassal raporlar ahzı mümkün olamamış, yalnız telsiz-telgrafla âtîdeki ma‘lûmât alınabil- mişdir: “Karyola, çamaşır, yatak ve sâire gibi levâzım ve eşyâya artık ihtiyâcım kalmadı. Kısmen i‘âne, kısmen iştirâ sûretiyle te’mîn etdim. Fahriyen ibrâz-ı hidmet ve insâniyet eden altı şvester tedârük eyledim. Kâtib, aşcı, kapıcı her şeyi buldum. Hastahânemiz muntazaman îfâ-yı vazîfe eyliyor, büyük hidmetler ibrâz ediyor. 17 Teşrîn-i Evvel [1]328 Bahaeddin”

“Şimdiye kadar hastahâneye 650 mecrûh girerek 30’u vefât etdi. 440’ı el- ân hastahânededir. Bâkîsi kesb-i ifâkat ile çıkmışlardır. Bin sekiz yüz lira nakdimiz ve erzâkımız vardır. 17 Teşrîn-i Evvel [1]328 Bahaeddin”

[152] “Hastahânemizde el-yevm 113 mecrûh ve 19 hasta taht-ı tedâvîdedir. Bunların beş-onu müstesnâ cümlesinin on beş güne kadar iktisâb-ı âfiyet edecekleri me’mûldür. 10 Kânûn-ı Evvel [1]328 Bahaeddin” OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 407

“Hastahânemiz civârına gülleler düşüyor ise de iki yüz hastayı barındıra- cak mahfûz mahaller yapılmışdır. 31 Kânûn-ı Sânî [1]328 Bahaeddin”

“Hastahânemiz için zahîre ve edviye ve üç yüz lira nakdim mevcûddur. Mevcûd 243 hastanın ahvâl-i sıhhıyesi iyidir. Hilâl-i Ahmer’in iştirâkiyle te’sîs edilen Hediye-i Şitâiye Komisyonu 10.350 pamuklu mintan istihzâr ve tevzî‘ etdirmişdir. 2 Mart 1329 Bahaeddin” *** Üsküb Hastahânesi

Üsküb’de te’sîs olunacak hastahâne için cem‘iyyet reîs-i muhteremi Hü- seyin Hilmi Paşa hazretleri şehrin merkez noktasında mutasarrıf oldukları vâsi‘ binâyı hamiyyeten bilâ-bedel Hilâl-i Ahmer’e terk ve tahsîs buyurmuş olduklarından binâları işgâl eden Askerî Kulübü ve Şübbân-ı Vatan Kulübü hey’etlerinden tahliye ile derhâl hastahâne hâline ifrâğ eylemek üzere Sertabîb Tevfik Rüşdü Bey i‘zâm kılınmışdı. Tevfik Rüşdü Bey i‘lân-ı harbden evvel Üsküb’e muvâsalatla teşebbüsâta başladı. Binâlar tahliye edildi. Mekteb-i İ‘dâdî’den isti‘âre olunan yüz karyola kurularak yatak ve yorgan levâzımı ikmâl olundu. İstanbul’dan [153] gönderilecek etıbbâ ve me’mûrîn ile levâzımın vürûduna intizâren hastahâne açıldı. Üsküb eşrâfından Kumbaracızâde Kemal Bey’in himmet ve delâletiyle bi’l-cümle levâzım sür‘atle ikmâl olundu. Ahâlîden bazı erbâb-ı hamiyetin mu‘âvenet-i fi‘liyesi ile Kumanova Muhârebesi’ni müte‘âkib 120 askerî mecrûhu kabûl edildi. Ferdâsı gün hastahâne yataklarının yüz elliye iblâğına mecbûriyet görüldü. Mekteb-i İ‘dâdî talebesinden yirmi efendi hastabakıcılık vazîfesini der‘uhde eylediler. Sıhhiye Müfettişi Mahmud Bey’le Operatör İstavridis Efendi tavzîf olunarak işe başlatdırıldılar. 408 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Kumanova hezîmetini müte‘âkib Üsküb tahliye edilip hükûmetsiz kaldığı hâlde Tevfik Rüşdü Bey sebât eyledi. Hilâl-i Ahmer Hastahânesi vazîfesinde devâm etdi. İki Fransız madamı hastabakıcılık vazîfesini der‘uhde eylemek hiss-i insâniyetini ibrâz eylediler. Sırp komiteciler şehre dâhil olunca Hilâl-i Ahmer Hastahânesi’ne de ta‘arruza kıyâm etmişlerse de orada bulunan iki Fransız hastabakıcı mada- mı himâye için gelen konsülato kavvâsının müdâhale ve müdâfa‘ası sâyesinde hastahâne bir hücûm-ı vahşiyâneden kurtarılabilmişdir. Müte‘âkiben Sırb Hükûmeti Cenevre Mukâvelenâmesi hükmüne tevfîkan Osmanlı Hilâl-i Ahmer Hastahanesi’nin vazîfesinde devâm eylemesine müsâ‘ade etdiğinden hastahânenin kadrosu yeniden tanzîm olundu. Mecrûhîn-i Osmaniye iktisâb-ı âfiyetle hastahâneden çıkdıkça yerlerine Sırb askerinin mecrûhları ve hastaları kabûl edildi. Sırblıların itlâf veya cerh ile sokaklara atdıkları ahâlî-i İslâmiye mecrûhlarından toplanılabilenler de hastahâneye alınıp tedâvî edildi. [154] İşgâlden yirmi gün sonra hastahânede hiç Osmanlı mecrûhu kalma- mış olduğundan Osmanlı Hilâl-i Ahmer Hey’eti’nin vazîfesi hitâm bulmuş oluyordu. Etıbbâ ve müstahdemînin istihkâkları tesviye olunarak hastahâne Sırb Ordusu Sıhhiye Müfettişi Şuşfaluviç’e devir ve teslîm edildi. Tamâm bir ay müddet îfâ-yı vazîfe edebilen Üsküb Hilâl-i Ahmer Hastahânesi’ne 120 asker ve 31 müteferrik Osmanlı mecrûhu kabûl olunmuş, bunlardan yalnız beşi vefât ederek mütebâkîsi iktisâb-ı âfiyetle çıkmışdır.

Hastahâne Kadrosu

Sertabîb Doktor Tevfik Rüşdü Bey Operatör İstavridis Efendi Operatör Karayel Efendi Tabîb-i Müdâvî Mahmud Bey Tabîb-i Müdâvî Kazez Efendi Tabîb-i Müdâvî Safvet Efendi Eczâcı Virli Efendi Serhastabakıcı Ahmed Şevki Bey (Esnâ-yı avdetde Yunanlılar tarafından esîr edilmişdir.)

Mekteb-i İ‘dâdî talebesinden yirmi efendi, iki Fransız ve iki Alman ma- damı hastabakıcılık vazîfesini fahriyen îfâ eylemişlerdir. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 409

*** Gelibolu Hastahânesi

Mütâreke’den sonra harekât-ı harbiyenin tekrâr başlaması ve Bolayır cihetlerinde müsâdemât vukû‘a geleceği anlaşılması üzerine Hilâl-i Ah- mer Cem‘iyyeti tarafından derhâl bu cihetlere te’sîsine müsâra‘at olunan hastahânelerden [156] biri de Gelibolu Hastahânesi’dir ki, hey’et-i sıhhi- yesi ta‘yîn ve bi’l-cümle levâzımı ikmâl olunarak 31 Kânûn-ı Evvel [1]328 târîhinde Dersaâdet’den Gelibolu’ya sevk olunmuşdur. Gelibolu’da hastahâne ittihâzına sâlih tedârük olunan inâs mektebi binâsında elli yatak kurulup eczâhâne ve ameliyâthâne te’sîs edilmiş ve hastahânenin karşısında bulunan bir hâne de etıbbâ ve me’mûrînin ikâmetine tahsîs olunmuş, Kânûn-ı Sânî’nin altıncı günü hastahâne açılarak hasta kabûlüne başlanmışdır.

[155] Gelibolu Hastahânesi önünde hey’et-i sıhhiyesi: Ortada oturan Sertabîb Operatör Rasim Ferid Bey, sağında Doktor Sedad ve İhsan Arif Beyler, solunda Doktor Behçet Sabit ve İdâre Me’mûru Tahsin Beyler

Müte‘âkiben hastahâneye külliyetli mecrûh gelmeye başlaması, elli yatak kifâyet edemeyeceği anlaşılması üzerine yetmiş yatak istî‘âb eden Fran- sız İnâs Mektebi ile Zükûr Mektebi’nin bir kısmı hastahâne ittihâz olundu. Mekteb’de bulunan dört râhib ile üç râhibe dahi fahriyen hastabakıcılığı 410 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

de‘ruhde eylediler. 5 Şubat [1]328 târîhinde bi’l-cümle levâzım ikmâl olunarak daha yetmiş yatak ilâve edildi. 120 yatağa iblâğ olundu. Kânûn-ı Sânî’nin gâyesine kadar 104 mecrûh ve 8 hasta kabûl olundu. Bunlardan bir zâbitle beş nefer vefât etdi, 27’si şifâyâb olup çıkdı, 64’ü İstanbul’a sevk olundu.

Hastahâne Hey’et-i Sıhhiyesi

Sertabîb Operatör Doktor Rasim Ferid Bey Tabîb-i Müdâvî Doktor Sedad İhsan Bey Operatör Mu‘âvini Behçet Sabit Bey Tabîb Mu‘âvini İhsan Arif Bey Eczâcı Eflatun Efendi İdâre Me’mûru Tahsin Bey Debboy Me’mûru ve Vekîl-i harc Hamîd Efendi

Altı hastabakıcı vardır. [157] Gelibolu Fransız Katolik Mektebi râhiblerinden hey’et-i ruhbân reîsi Perakleman ve Râhib Petbursi ve Râhib Bereten ile Râhibe Kızlar Mektebi Müdîresi Faliksiz ve Râhibe Stefan ve Beatiris ve Sırrı Paşazâde Elektrik Mühendisi Kâmuran Bey fahriyen hastabakıcılık etmişlerdir. Hastahâne defterine züvvâr tarafından kaydolunan mütâla‘âtdan bazıları: “Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastahânesi’ni gezdiğimde intizâm ve nezâfetini ve me’mûrîn-i muvazzafasının sa‘y-i fa‘âlânesini cidden sezâvâr-ı takdîr ve te- şekkür gördüm. 9 Şubat [1]328 Bahr-ı Sefîd Boğazı Kuvâ-yı Umûmiye Kumandânı Ferîk Hurşid”

“Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından Gelibolu’da Doktor Operatör Ra- sim Ferid Bey’in taht-ı riyâsetinde te’sîs olunan hastahâneyi ziyâret ve teftîş etdim. Gerek intizâm ve fa‘âliyet, idâre, nezâfet ve tahâret husûsunda ve gerek ihtimâmât-ı tıbbiye nokta-i nazarınca şâyân-ı takdîr gördüm. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 411

Rasim Ferid Bey’e ve rüfekâ-yı mesâ‘îsi olan efendilere beyân-ı teşekkür ederim. 10 Şubat Gelibolu Kuvâ-yı Umûmiye Sıhhiye Müfettişi Mîralây Fuad” ***

Çanakkale Hastahânesi

Bu hastahâne de Gelibolu mıntıkasında harekât-ı harbiye başlamasını müte‘âkib teşkîl olundu. İstanbul’dan ta‘yîn edilen hey’et-i sıhhiye bi’l-cümle levâzımı ile mahalline i‘zâm olunarak hastahâne 8 Kânûn-ı Sânî [1]328 târîhinde Çanakkale İ‘dâdî-i Mülkîsi ile İttihâd ve Terakkî Kulübü’nde 230 yataklık olmak üzere te’sîs ve küşâd edilmişdir. [159] Bu hastahâne Şubat gâyesine kadar 521 mecrûh ve hasta tedâvî ey- lemişdir. Bunlardan 223’ü mecrûh ve 298’i hasta idi. Dördü mecrûhlardan ve ikisi hastalardan olmak üzere 6 vefeyât vukû‘ buldu. 325 nefer iktisâb-ı âfiyetle çıkdı.

[158] Gelibolu Hastahânesi’nde bir koğuş 412 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hey’et-i Sıhhiye

Sertabîb Tevfik Rüşdü Bey1 Operatör Adoridis Efendi Tabîb-i Müdâvî Yusuf Ziya Efendi Tabîb-i Müdâvî Ahmed Efendi İdâre Me’mûru Kenan Bey Vekîl-i harc Kadri Efendi Kâtib Hento Kasbi Efendi

İki asistan ile sekiz hastabakıcı ve aşçılarla berâber yirmi hademe *** Seyyâr Hastahâne

Sıhhiye-i askeriyeden gösterilen lüzûma ve hey’et-i idârece 29 Kânûn-ı Sânî [160] sene [1]328 târîhinde ittihâz olunan karâra binâen Onuncu Kolordu’yu ta‘kîb eylemek üzere İngiltere’den celb olunmuş her türlü levâzımı mükemmel çadırlarla yüz yataklık bir seyyâr hastahâne teşkîl ve kadrosu da tecrübekâr Hilâl-i Ahmer etıbbâ ve me’mûrîninden intihâb ve tanzîm edilerek Hilâl-i Ahmer’in Cambridge Hastahâne Vapuru’yla 7 Şubat târîhinde Gelibolu’ya sevk olunmuşdur. Hastahâne muvakkaten Gelibolu’da Ermeni Mektebi’nde yerleşdirilmiş idi. Etıbbâ bir tarafa sevk olunmalarına intizâren Ermeni mahallesindeki fukarâ-yı marzânın tedâvîsiyle iştigâl etmiş ahâlînin takdîrât ve teşekkürâtına mazhar olmuşdur. Müte‘âkiben hastahânenin Menderes mıntıkasına nakil ve sevk olunması Gelibolu Kolordu Kumandanlığı’ndan iş‘âr olunmasına mebnî 23 Mart [1]329 târîhinde hastahâne Menderes mıntıkasına i‘zâm kılınmışdır.

Hastahâne Kadrosu

Sertabîb ve Operatör Hasan Fehmi Bey Operatör Mu‘âvini Ertuğrul Bey Tabîb-i Müdâvî Receb Hayri Efendi Tabîb-i Müdâvî Mustafa Kâzım Efendi Eczâcı Mehmed Ulvi Efendi İdâre Me’mûru Şevket Bey Kâtib İbrahim Hakkı Efendi

Bir asistan, yedi hastabakıcı, on hademe müstahdemdir. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 413

*** [161] Cambridge Hasta Nakliye Vapuru

Mütâreke’den sonra tekrâr başlayan harekât-ı harbiyenin bir kısm-ı mü- himmi Gelibolu cihetlerinde cereyan eylemesi Hilâl-i Ahmerce Gelibolu’da ve Çanakkale’de birer büyük sâbit hastahâne ile bir de seyyâr hastahâne te’sîs edilmiş olup işbu birinci hat hastahânelerinde toplanacak mecrûhîn ve hastagânın Dersaâdet’e nakli pek elzem görülmesi hasebiyle işbu nakliyât için bir vapur istihzârı taht-ı karâra alındı. Osmanlı Seyr ü Sefâin İdâre-i Umûmiyesi ile akdolunan 24 Kânûn-ı Sânî [1]328 târîhli mukâvelenâme hükmünce Cambridge Vapuru Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin emrine tevdî‘ olunmuşdur. Kömür vesâire gibi her türlü levâzımının istihzârı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından der‘uhde edilmiş bulunan vapurda îcâb eden ta‘dîlât ve tanzîmât derhâl icrâ ve ikmâl edilerek 350 mecrûh kabûl ve tedâvî eyleyecek sûretde etıbbâ ve me’mûrîni ta‘yîn olunmuş, vapur Kânûn-ı Sânî’nin yirmi beşinci Cum‘a günü akşamı birinci seferini icrâ eylemek üzere Şarköyü’ne müteveccihen İstanbul’dan hareket eylemişdir. Vapur birinci def‘ada Gelibolu’dan aldığı 198 mecrûhu müreffehen Dersaâdet’e îsâl eylemiş ve fakat ikinci seferinde Çanakkale’den 540 mecrûh ve zu‘afâ bindirilmiş ve bu izdihâm ile mecrûhîn bi’t-tab‘ muztarib olmuş bu- lunduğundan ba‘demâ a‘zamî üç yüz elliden fazla mecrûh tahmîl olunmaması esbâbı istikmâl edilmişdir. Vapurda mecrûhîn ve hastagânın yirmi dört sâ‘atden fazla kalması ve binâenaleyh esnâ-yı râhda tîmâra ve müdâvâta lüzûm görülmesi pek muhtemel bulunduğu [162] cihetle vapurda bir hey’et-i sıhhiye ta‘yîn olunduğu gibi aşçıları da ta‘yîn ve matbah levâzımı ihzâr edildi. 414 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hilâl-i Ahmer Çanakkale Hastahânesi

Cambridge Hey’et-i Sıhhiye Kadrosu ber-vech-i âtîdir:

Sertabîb Doktor Şevket Bey Operatör Akif Tevfik Bey Eczâcı Yaver Efendi İdâre Me’mûru Cevdet Efendi Kâtib Ali Efendi

Vapurda on beş hastabakıcı ile aşçı ve hademe vardır. *** [163] Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından doğrudan doğ- ruya te’sîs ve idâre edilmiş olmayıp fakat te’sîsine ve emr-i idâresine iştirâk ve ibrâz-ı mu‘âvenet olunmuş bir kısım hastahâneler de vardır ki ber-vech-i âtîdir:

Taşkışla Hastahânesi

Cihet-i Askeriyece hastahâne hâline ifrâğ edilmiş olan Taşkışla iki bin yatağı şâmildir. 20 Teşrîn-i Evvel [1]328 târîhinde ihzâr ve küşâd edilmiş ve hasta kabûlüne başlamış olan bu azîm hastahâne müte‘addid şu‘abâta taksîm olunmuş, bazı kısımlardaki mecrûhîn ve hastagânın tedâvîleri ecnebî Salîb-i Ahmerler tara- OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 415

fından Dersaâdet’e gönderilmiş veya burada sefâretlerce teşkîl kılınan Salîb-i Ahmer Hey’ât-ı Sıhhiye-i Mu‘âvinesi taraflarından der‘uhde edilmişdir. Bu hastahânenin masârıfı Harbiye Nezâret-i Celîlesince tesviye olunuyor, yatak takımları ve çamaşır levâzımı ile edevât ve eczâ-yı tıbbiyesi için Hilâl-i Ahmer tarafından binlerce parça eşyâ i‘tâsıyla ibrâz-ı mu‘âvenet ediliyordu. Ancak Şubat ibtidâsından i‘tibâren hastahânenin me’kûlât masârıfâtından mâ‘adâ süt, yoğurt, eczâ-yı tıbbiye, levâzım-ı tîmâriye, yatak ve çama- şır levâzımı ve mahrûkât vesâire bi’l-cümle müteferrikası Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından deru‘hde ve müte‘addid hastabakıcılarla me’mûrîn-i lâzıme ilâve olunmuşdur. 20 Şubat [1]328 târîhine kadar hastahâneye 5.481 mecrûh ve hasta dâhil olmuşdu. *** [164] Kandilli Hastahânesi

Kandilli’de bazı erbâb-ı hamiyet taraflarından ibrâz olunan teşebbüsât-ı vatanperverâne ile Prens Celâleddin Bey’in sarâyının Ağalar Dâiresi elli yataklık bir hastahâne hâline ifrâğ olunmuş, 25 Teşrîn-i Evvel sene [1]328 târîhinde küşâd ve Kânûn-ı Sânî gâyesine kadar erbâb-ı hamiyetin i‘ânâtıyla idâre edilmişdir.

Hilâl-i Ahmer Çanakkale Hastahânesi Hey’et-i Sıhhiyesi: Ortada Sertabîb Tevfik Rüşdü Bey 416 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hilâl-i Ahmerce bu hastahâneye mukaddemâ dahi çamaşır ve edviye i‘tâsı sûretiyle ibrâz-ı mu‘âvenet olduğu gibi Şubat ibtidâsından i‘tibâren hastahânenin bi’l-cümle masârıfı cem‘iyyet tarafından der‘uhde edildi. [165] Hastahâneye gâye-i Şubat’a kadar 114 mecrûh kabûl olunmuş, bunlardan yalnız beşi vefât etmişdir.

Hey’et-i Sıhhiyesi

Operatör Topçuyan Efendi Tabîb Rıza Abud Bey Eczâcı Mösyö Şetder

Bu zevâtdan mâ‘adâ Kandilli hamiyetmendân ahâlîsinden Giridli Hasan Rıfat ve Mehmed Ali ve kolağalığından mütekâ‘id İmamzâde Nazif Beylerle Eyüb Ağa, Hacı Şerif Ağa ve iki sör, bazı İngiliz ve Fransız insâniyetperver kadınlar da fahriyen hastabakıcılık etmişlerdir. *** Şişli’de Klimov Hastahânesi

Şişli’de Süvârî Karakolhânesiyle karşısındaki Rıza Bey Konağı’nda Doktor Klimov’un himmet-i insâniyetperverânesiyle teşkîl edilmiş olan bu hastahâne Teşrîn-i Sânî ibtidâsında küşâd olunmuş ve mecrûhîn ve hastagân kabûlüne başlamışdır. Mebâdîde 45 yataklık olmak üzere te’sîs olunduğu hâlde müte‘âkiben altmış yataklığa iblâğ edildi.

[166] Hilâl-i Ahmer Çanakkale Hastahânesi’nde bir koğuş OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 417

Hastahânenin masârıf-ı te’sîsiye ve dâimesi Doktor Klimov’un Dersaâdet’de ve İngiltere’de ve Hindistan’da mürüvvetlerine mürâca‘at eylediği erbâb-ı hamiyetin i‘ânâtıyla tesviye olunmuş, Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından dahi eşyâ ve levâzımı i‘tâ olunarak ibrâz-ı mu‘âvenet ve müzâheret edilmişdir. [167] Şubat gâyesine kadar hastahânede 155 mecrûh ve hasta tedâvî edil- mişdir.

Hastahâne Hey’et-i Sıhhiyesi

Sertabîb Doktor Klimov Tabîb-i Sânî Doktor Schmit Tabîb Mu‘âvini Tıbbiye müntehâ talebesinden Sehak Efendi

Üç kadın ve dört erkek hastabakıcı 418 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[168] 6

HEY’ÂT-I SIHHİYE-İ MU‘ÂVENE

İstanbul’da Te’sîs Edilen Hastahâneler – Teşvikiye Hastahânesi – Bebek Hastahânesi – Kadıköy Hastahânesi – Moda’da Şifâ Hastahânesi – Erenköy Hastahânesi – Hâricden Gelen Hey’ât-ı Sıhhiye-i Mu‘âvene: Mısır Hilâl-i Ahmerleri – Hind Hilâl-i Ahmerleri – Romanya Hilâl-i Ahmeri – İngiliz Hilâl-i Ahmeri – Romanya, İngiliz, Almanya, Avusturya ve Macaristan, Belçika, İsveç, Amerika, Felemenk, Fransa, Rusya Salîb-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyeleri - Diğer Hastahânelerde münferiden ve fahriyen ibrâz-ı hidmet eden erbâb-ı hamiyyet

İstanbul’a külliyetli mecrûh gelmeğe başlaması üzerine mevcûd askerî hastahânelerle Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti müessesâtı kifâyet edemediğinden sıhhiye-i askeriyece müte‘addid kışlalar, karakolhâneler hastahâne hâline ifrâğ olunduğu ve Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından dahi mevcûd hastahâneleri tevsî‘ kılınmakla berâber yeniden hastahâneler ihdâs edildiği gibi zât-ı şevket-simât-ı hazret-i Pâdişâhî ile büyük erbâb-ı hamiyet taraflarından dahi husûsî hastahâneler te’sîs ve mecrûhîn kabûl ve tedâvî olunmuşdur. İstanbul’da sûret-i husûsiyede ihdâs olunan müessesât-ı sıhhiye hakkında istihsâl edebildiğimiz ma‘lûmât ber-vech-i âtîdir: *** [169] Teşvikiye Hastahânesi

Asâkir-i Osmaniye’nin eb-i müşfik ve erhamı zât-ı hazret-i Pâdişâhî mecrûhînin müdâvâtına ibrâz-ı mu‘âvenet olunmak, her türlü masârıfı ceyb-i hümâyûn-ı mülûkânelerinden tesviye kılınmak üzere husûsî bir hastahâne te’sîsini fermân buyurmuş olduklarından sûret-i mükemmelede her türlü levâzımı ihzâr olunan yüz yataklık Sarây-ı Hümâyûn Hastahânesi 20 Teşrîn-i Evvel sene [1]328 târîhinde küşâd olundu. Bu hastahâne-i hümâyûnda Şubat gâyesine kadar 276 mecrûh tedâvî edildi. Bunlardan 274’ü bi’l-ameliye kesb-i âfiyet eyledi. Yalnız 2 kişi vefât etdi. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 419

Umûmî fahriyen îfâ-yı hidmet eden hey’et-i sıhhiye ve me’mûrîn

İdâre Komisyonu

Hazîne-i Hâssa-i Şâhâne Müdîr-i Umûmîsi Hacı Hâfız Fevzi Beyefendi Sertabîb-i Hazret-i Pâdişâhî Hayri Beyefendi Hazîne-i Hâssa-i Şâhâne Muhâsebecisi ve Hazîne-i Hümâyûn Kethüdâsı Ahmed Refik Beyefendi Mefrûşât-ı Hümâyûn Müdîri Hacı Akif Beyefendi Hazîne-i Hâssa-i Şâhâne Tahrîrât Müdîri Ziya Bey Hazîne-i Hâssa-i Şâhâne Muhâsebe Müdîri İsmail Bey

Hey’et-i Sıhhiye

Sertabîb-i Hazret-i Şehriyârî Mîralây Hayri Beyefendi Mâbeyn-i Hümâyûn-ı Mülûkâne etıbbâsından Mîralây Cemil Beyefendi Mâbeyn-i Hümâyûn-ı Mülûkâne etıbbâsından Mîralây Nazif Beyefendi Mâbeyn-i Hümâyûn-ı Mülûkâne etıbbâsından Kâimmakâm Hacı Ahmed Bey Mâbeyn-i Hümâyûn-ı Mülûkâne etıbbâsından Binbaşı Halid Şâzi Bey [170] Ertuğrul Vapur-ı Hümâyûnu Tabîbi Hüsnü Bey Ma‘iyyet-i Seniyye Piyâde ve Süvârî Bölükleri Tabîbi İbrahim Hakkı Bey

Operatörler

Mu‘allim Operatör Cemil Paşa Operatör Hâzım Bey

Sabâh Tîmârlarına Müdâvim Etıbbâ

Mâbeyn-i Hümâyûn etıbbâsından Taytas Efendi Mâbeyn-i Hümâyûn etıbbâsından Olambiyus Efendi Mâbeyn-i Hümâyûn etıbbâsından Kehhâl Gabir İlidis Efendi Mâbeyn-i Hümâyûn Diş Tabîbi Ayanyan Efendi

Eczâcılar

Mâbeyn-i Hümâyûn Eczâcı-ı Evveli Hasan Bey Mâbeyn-i Hümâyûn Eczâcısı Foti Efendi Mâbeyn-i Hümâyûn Eczâcısı Mustafa Efendi Mâbeyn-i Hümâyûn Eczâcısı Todori Efendi Eczâcı Kololyan Efendi Eczâcı Mihran Kalemkâryan Efendi 420 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Cerrâhlar

Cerrâh Necib Bey mütekâ‘idînden Ertuğrul Cerrâhı İhsan Efendi

Mekteb-i Tıbbiye talebelerinden

Mustafa Şükrü Efendi Mustafa Ali Efendi Paris Tıb Fakültesi talebesinden Süleyman Efendi

[171] Ketebe ve Me’mûrîn

Hazîne-i Hâssa-i Şâhâne Muhâsebe Kalemi ketebesinden Mustafa Efendi Eczâhâne-i Hümâyûn Kâtibi Hâfız Mustafa Efendi Hacı Derviş Efendi Vekîl-i harc İsmail Efendi Vekîl-i harc Kâtibi Mustafa Bedreddin Efendi Debboy vazîfesinde İhsan Efendi

Tîmârcılar

Hademe-i şâhâneden Mustafa Efendi Dârülmu‘allimîn’den İsmail Efendi Mercan İ‘dâdîsi talebesinden Sadreddin Efendi

Müvezzi‘ler

Rıdvan Efendi Osman Ağa Ziya Efendi

Dâhiliye Zâbitleri

Yüzbaşı Süleyman Bey Mülâzım-ı Evvel Abdi Bey Mülâzım-ı Sânî Mehmed Bey

Madam ve matmazellere nezârete me’mûre Hilâl-i Ahmer Kadınlar Şu‘besi a‘zâ-yı müessisesinden Sertabîb-i Hazret-i Pâdişâhî haremi Hanımefendi OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 421

Fransız Salîb-i Ahmer İttihâd-ı İnâs Cem‘iyyeti a‘zâsından:

Madam Galye Matmazel Azamar Gündüz-gece hastahânede hidmetde Matmazel Lueş bulunmuşlardır. Madam Ekoffe Matmazel Leman

[172] Osmanlı kadınlarından:

Gündüz ve gece hidmetde Matmazel Brendizi bulunmuşdur. Madam Yosef Razi Yalnız gündüzleri hidmet etmişdir. Madam Taytas Efendi Yalnız gündüzleri hidmet etmişdir. Madam Olambiyus Yalnız gündüzleri hidmet etmişdir. Matmazal Guzenberg Yalnız gündüzleri hidmet etmişdir. Matmazel Leyli Dutzafet Yalnız gündüzleri hidmet etmişdir. Matmazel Margret Rozental Yalnız gündüzleri hidmet etmişdir. *** Bebek Hastahânesi

Hidîv-i Mısır hazretlerinin vâlide-i muhteremeleri tarafından Bebek’de mecrûhîn-i Osmaniye’ye mahsûs bir hastahâne te’sîs ve küşâd edilerek hidemât-ı mebrûre ibrâz olunmuşdur. *** Kadıköy Hastahânesi

Kadıköy Donanma-yı Osmanî Mu‘âvenet-i Milliye Hanımlar Şu‘besi’ni teşkîl eden hanımefendiler tarafından erbâb-ı hamiyet ve mürüvvete mürâca‘atla derc olunan bin liraya karîb i‘ânât ile yatakları, çamaşırları, her türlü eczâ-yı tıbbiye ve levâzım-ı sâiresi tedârük ve i‘âşeleri te’mîn olunarak Kadıköy’de Haydarpaşa şimendifer hattı üzerinde vâki‘ Osmanlı İttihâd Mektebleri binâsı yüz yataklık bir hastahâne hâline ifrâğ olundu. Bu hastahâne dahi Mütâreke zamânına kadar devâm etdi. Mecrûh kabûl ve tedâvî eyledi. Mecrûhîn vürûdu dûçâr-ı inkıtâ‘ olması üzerine [174] Kânûn-ı Evvel içinde kapandı. Hey’eti dağıldığı cihetle müddet-i devâmı ve tedâvî eylediği mecrûhîn ve hastagân mikdârı hakkında ma‘lûmât ahzı mümkün olamamışdır. 422 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[173] Kadıköy Donanma Cem‘iyyeti Hanımlar Şu‘besi tarafından hastahâne te’sîs olunan Haydarpaşa Osmanlı İttihâd Mektebleri ***

Moda Hastahânesi

Moda’da sâkin Osmanlı ve ecnebî bazı erbâb-ı hamiyet bi’l-ictimâ‘ miyânelerinde derc eyledikleri i‘ânât ile masârıfını te’mîn ederek Şifa Hastahânesi dâhilinde mecrûhîn-i askeriye kabûlü için elli yataklık bir hastahâne te’sîs eylemişlerdir. Bu hastahâne iki ay kadar îfâ-yı vazîfe etdi. Mütâreke akdolunması üze- rine mü’essisîn hey’eti dağıldığı için kaç hasta tedâvî etdiğine, müessisleri ve hey’et-i sıhhiyesi kimlerden mürekkeb olduğuna ve tedâvî edilen hastalar mikdârına ve teferru‘âtına dâir ma‘lûmât ahzı mümkün olamamışdır. *** Frerler Hastahânesi

Moda’da Saint Joseph Fransız Mektebi Hastahânesi’nde dahi mecrûhîn kabûlü için evvelâ on ve bilâhare yirmi beş yatak tefrîk ve ihzâr olunmuş ve gönderilen mecrûhîn ve marzâ-yı askeriye tedâvî edilmişdir. *** OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 423

Erenköy Hastahânesi

Erenköyü’nde Münif Paşa merhûmun köşkü âilesi tarafından hamiyeten terk [175] ve tahsîs kılınması üzerine erbâb-ı hamiyetden bir hey’et teşekkül etmiş ve levâzım ve masârıfı i‘âneten tedârük ve bu sûretle hastahâne küşâd olunmuşdur. Mütâreke zamânına kadar devâm eden bu hastahânenin de hey’et-i mu‘âvene ve sıhhiyesi dağılmış olmasına mebnî müddet-i devâmı ve tedâvî etdiği mecrûhîn ve hastagânın kuyûd-ı istatistikiyesi hakkında ma‘lûmât ahzı kâbil olamadı. *** Memâlik-i sâire Hilâl-i Ahmerleriyle Salîb Ahmer Cem‘iyyetleri ta- raflarından Osmanlı mecrûhînine icrâ-yı müdâvât için gönderilen hey’ât-ı sıhhiye-i imdâdiyenin cümlesi Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafın- dan istikbâl olunup sıhhiye-i askeriye ile bi’l-müzâkere îcâb eden mahallere yerleşdirilmişlerdir. Bir kısmının çadırları ile her türlü levâzımı mevcûd olduğundan bunlar hatt-ı harbe karîb mahallerde seyyâr hastahâneler te’sîs eylediler. An- cak çadırları ve levâzım-ı mahsûsası bulunmayanların ekserisi İstanbul’daki hastahânelerde îfâ-yı hidmet etdiler. Bu ikinci kısım hey’ât-ı sıhhiyenin tedâvî eyledikleri mecrûhîn ve hastagân bulundukları hastahânenin nisbetine göre askeriye veya Hilâl-i Ahmer tarafından infâk ve idâre edilmişlerdir. Bu hey’ât-ı sıhhiye hakkında ma‘lûmât i‘tâsı için mensûb oldukları hastahâneler sertabîblerine yazılan tezkirelerde ba‘zılarına cevâb alınamadı- ğından burada cümlesi hakkında ma‘lûmât-ı kâfiye i‘tâsı mümkün olamıyor. 424 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

***

[176] [12]93 senesinde Osmanlılarla ecnebîlerden muhtelitan teşekkül eden hey’et: Birinci sıra: soldan sağa Nuri Bey, Doktor Bartulati, Noryan Efendi, Doktor Arif Bey, Doktor Sarel, Foster, Feridun Bey en sağda; ikinci sıra soldan sağa Doktor Sivastopol, Loval, Faik Paşa Della Suda, Eşref Efendi, Ceneral Mut, Hâs, Doktor Peştemalcıyan Paşa

[177] 1328 senesi Dârülfünûnu’nda in‘ikâd eden Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Meclis-i Umûmî Hey’eti OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 425

[178] Mısır Hilâl-i Ahmerleri

Mısır’da vâlide-i Hidîvî hazretlerinin himâyelerinde ve birâder-i Hidîv Mehmed Ali Paşa hazretlerinin taht-ı riyâsetlerinde müteşekkil Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından Balkan Harbi’nde asâkir-i Osmaniye mecrûhlarının tedâvîleri ve muhâcirîn-i İslâmiyenin tehvîn-i zarûretleri uğrunda hakîkaten pek parlak himemât ve mu‘âvenât ibrâz olunmuşdur. Mısır’dan bi’l-cümle levâzımı mükemmel olmak üzere müte‘addid hey’ât-ı sıhhiye gelerek hastahâneler te’sîs eyledikleri gibi Selanik’deki Osmanlı mecrûhlarının ve muhâcirînin İzmir’e nakli için bu iki liman arasında Bahr-ı Ahmer nâmında mükemmel bir de nakliye vapuru seyr ü sefer eylemişdir. Mısır Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti nâmına Dersaâdet’de icrâ-yı fa‘âliyet eden hey’etlerin her biri ayrı mevâki‘de ibrâz-ı hidemât eylediği cihetle bunlar hakkında ayrı ayrı ber-vech-i âtî i‘tâ-yı ma‘lûmât olundu.

Mısır Hilâl-i Ahmer Murahhası Kemal Beyefendi

Birinci Hey’et

Hadımköy Hastahânesi

Mısırlı Doktor Mîralây Selim Muvassılî Bey’in taht-ı riyâsetinde Teşrîn-i Sânî [179] ibtidâlarında Dersaâdet’e muvâsalat eden birinci kâfile Galata Rıhtımı’nda Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti nâmına bir hey’et-i mahsûsa tarafından istikbâl ve i‘zâz edilmişdir. 426 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hey’et-i sıhhiye hastahânesini evvelâ çadırlarla Sazlıbostan’da te’sîs ey- lemiş, müte‘âkiben Hadımköyü’nde 1.700 lira sarfıyla barakalar inşâ ederek vâsi‘ ve muntazam bir hastahâne vücûda getirmiş, yerleşmişlerdir. Küşâd olunduğu 13 Teşrîn-i Sânî [1]328 târîhinden 17 Şubat târîhine kadar bu hastahâneye 294 mecrûh ve hasta dâhil olmuş, 194’ü kesb-i ifâkat etmiş, 21’i diğer hastahânelere, 15’i tebdîl-i havâya gönderilmiş, 9’u ma‘lûlen çıkmış, 20’si vefât etmişdir.

Hastahâne Hey’et-i Sıhhiyesi

Reîs Operatör Doktor Mîralây Selim Muvassılî Bey Operatör Doktor Yüzbaşı Emin Ma‘lûf Efendi Operatör Doktor Mehmed Sıdkı Efendi Operatör Doktor Mehmed Fazlı Efendi Tabîb Doktor Burhaneddin Efendi İdâre Me’mûru Ahmed Hamûde Efendi Kâtib Ahmed Rasim Efendi

Mısır Hilâl-i Ahmer Hastahânesi’ni birçok zevât-ı kirâm ziyâret eylemiş, defter-i mahsûsasına takdîrâtı mutazammın mütâla‘ât yazmışlardır ki bazıla- rını nakleyliyoruz: “Mecrûhîne müdâvât ve ameliyât-ı lâzıme icrâsı için her türlü levâzımı muhtevî olan Mısır Hilâl-i Ahmer Hastahanesi’nin gerek cihet-i fenniyesi gerek

[180] Mısır Hilâl-i Ahmer erkânı ve bazı etıbbâ-yı askeriye: Ortada Doktor Mahmud Mahir Bey, solunda sırasıyla Rıza Paşa, Kemal Bey, sağ tarafında Doktor Refî‘î ve Abdüsselâm Beyler OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 427

[181] nezâfeti ve hem-mesleklerimizin vazîfe-i vataniye ve insâniye husûsundaki fa‘âliyet-i vazîfe-şinâsâneleri her cihetle şâyân-ı takdîr ve şükrândır. 28 Kânûn-ı Sânî [1]328 Ordu Cerrâh Müşâviri Kerim Sebâtî”

“Mısır Hilâl-i Ahmer Hastahânesi’ni ziyâretimde edevâtının mükem- meliyeti nisbetinde mecrûhîne de ibrâz-ı ihtimâm olunduğunu gördüm ve hey’ete beyân-ı teşekkürü vecîbeden addeyledim.

8 Şubat [1]328 Çatalca Ordusu Sıhhiye Müfettişi Mîrlivâ Abdüsselâm”

“Hadımköyü’nde Mısır Hilâl-i Ahmer Hastahânesi’ni ziyâret etdik. Âlât-ı tedâviyesini ve mecrûhînin ahvâlini fevkalâde iyi bulduk. Koğuşların temiz- liği bilhâssa şâyân-ı takdîrdir. 16 Şubat [1]328 Sâbık Dâhiliye Nâzırı Sâbık Meb‘ûsân Re’îsi Sâbık İzmir Meb‘ûsu Talat Halil Mehmed Ubeydullah”

İkinci Hey’et

Beylerbeyi Hastahânesi

İkinci kâfile olarak Mısır’dan gelmiş olan hey’et-i sıhhiyye hastahânelerini 3 Kânûn-ı Evvel’de Beylerbeyi’nde 14 koğuşda 200 yataklık olmak üzere te’sîs eylemişlerdir. Hastahâneye küşâdından 23 Şubat târîhine kadar cem‘an 338 mecrûh ve hasta dâhil olmuş, 135 kişiye ameliyât-ı cerrâhiye icrâ kılınmışdır. Bunlardan yalnız 6 vefeyât vukû‘ bulup 270’i şifâyâb oldu. Bâkîsi taht-ı tedâvîdedir. 428 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[183] Hey’et-i Sıhhiye

Sertabîb Profesör Doktor Râtih Operatör Doktor Ali İbrahim Bey Operatör Doktor Selim Zevgad Bey Doktor İsmail Dubai Bey Doktor Hasan İbrahim Mesud Bey Doktor Asiton Operatör Derâir Operatör Gabisler Doktor Tevfik Ömer Bey Eczâcı Vili Galis Kâtib Tevfik Bey Almanyalı on hastabakıcı râhibe ve yirmi bir Mısırlı hademe

[182] Mısır Hilâl-i Ahmer Beylerbeyi Hastahânesi Hey’et-i Sıhhiyesi

Üçüncü Hey’et

Ayastefanos Hastahânesi

13 Tabîb, 1 eczâcı, 12 erkek, 2 kadın hastabakıcı, 3 hademeden müteşekkil bir hey’et-i sıhhiye Ayastefanos’da istîcâr olunan hânelerde 8 Kânûn-ı Evvel târîhinde 270 yataklık bir hastahâne te’sîs eylemişlerdir. Bu hastahâneye târîh-i küşâdından 23 Şubat sene [1]328 târîhine kadar 370 mecrûh ve hasta dâhil oldu. Bunlardan 52’si vefât etdi. 262’si şifâyâb olup çıkdı. Bakıyyesi taht-ı tedâvîdedir. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 429

Dördüncü Hey’et

Maltepe Hastahânesi

13 tabîb, 1 eczâcı, 26 hastabakıcı ve hademeden mürekkeb bu hey’et-i [184] sıhhiye de Maltepe’de istîcâr olunan mebânîde 360 yataklık bir hastahâne te’sîsi ve 15 Kânûn-ı Evvel’de küşâd edilmişdir. Bu hastahâneye 23 Şubat [1]328 târîhine kadar 589 mecrûh ve hasta dâhil oldu. Bunlardan 64’ü vefât etdi. 483’ü kesb-i ifâkat eyledi.

Hey’et-i Sıhhiye

Reîs Kemal Bey Murahhas Naci Bey Doktor Mahmud Bey Doktor Mehmed Kâmil Bey Doktor Mehmed Arusî Bey Doktor Mehmed Abdüsselâm Bey Doktor Enis Enisî Bey Doktor Abdünnecib Rüşdü Bey Doktor Osman Rıdvan Bey Doktor Mehmed Âbid Bey Doktor Ali Sami Bey Doktor Tevfik Şehlâvî Bey Doktor Mehmed Fazlı Bey Doktor Abdülhalim Mahfuz Bey Eczâcı Mehmed Salim Bey

Muhâcirîn Hastahânesi

Mısır Hilâl-i Ahmeri tarafından dahi muhâcir hastalarını tedâvî için Yedikule’de 52 yataklık bir hastahâne te’sîs ve Şubat’ın sekizinci günü küşâd olunmuşdur. 2 tabîb, 2 eczâcı, 2 erkek 1 kadın hastabakıcı, 2 hademeden mü- rekkeb olan bu hey’et-i sıhhiye kemâl-i fa‘âliyetle îfâ-yı vazîfe eylemekdedir.

[185] Bahr-ı Ahmer Hasta Nakliye Vapuru

Rumeli’den mecrûhîn ve muhâcirîni Anadolu’ya nakletmek üzere Mı- sır Hilâl-i Ahmeri tarafından ihzâr ve sevk edilmiş olan Bahr-ı Ahmer Vapuru’nda 5 tabîb, 1 eczâcı, 24 hastabakıcı, 2 hademeden mürekkeb bir 430 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

hey’et-i sıhhiyenin taht-ı idâresinde 100 yataklık bir hastahâne teşkîl edil- mişdir. Bu vapur Selanik ile İzmir arasında müte‘addid seferler icrâ eylemiş, 23 Şubat târîhine değin bin kadar mecrûh ile on bin kadar muhâcir nakletmiş- dir.

Birinci Hind Hey’eti

Hindistan ağniyâsından olup Londra’da tahsîlde bulunan erbâb-ı hamiyet gençlerden mürekkeb olan bu hey’et her masraflarını kîse-i hamiyetlerinden tesviye eylemek şartıyla Mısırlı Doktor Selim Bey’i de berâberlerine alıp onun da her masrafını der‘uhde ederek İstanbul’a gelmişlerdir. Evvelâ bir müddet Haydarpaşa Askerî Hastahânesi’nde ba‘dehû Ömerli’de ibrâz-ı hidmet eylediler. Hey’et

Mısırlı, Londra’da Gabis Hastahânesi Doktor Selim Bey etıbbâsından Abdülhak Bey Cenûbî Haydarabadlı, Oxford talebesinden Seyyid Âl-i İmran Sencur Eyâleti’nde, Nikteli, Oxford talebesinden Seyyid Mehmed Hüseyin Cenûbî Haydarabadlı, Oxford talebesinden Seyyid Hasan Âbid Delhi Eyâleti’nde, Akreli, Oxford talebesinden Caferî

[186] İkinci Hind Hilâl-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi

Hindistan’da Bombay şehri cevâmi‘ nâzırlarından mürekkeb bir hey’etin taht-ı nezâretinde olmak üzere “İslâm Gençleri Cem‘iyyeti” ve “Ziyâ-yı İslâm Encümen-i Âlîsi” taraflarından toplanan i‘ânât ile tertîb ve teşkîl edilen “Bombay Fukarâ-yı İslâmiyesi Hey’et-i Sıhhiyesi” 4 Kânûn-ı Evvel 1327 târîhinde Dersaâdet’e muvâsalat eylemişdir. Hey’et i‘zâz ile istikbâl ve kabûl olunarak Hilâl-i Ahmer Dârülfünûn Hastahânesi’ne misâfir edilmişlerdir. Mütâreke esnâsında bir ay kadar bu hastahânede kalıp 100 yatağı şâmil bir kısmın tedâvîsini der‘uhde eylediler. 135 hasta tedâvî etdiler. Mükemmel çadırlarıyla seyyâr hastahâne takımları bulunan hey’et 10 Kânûn-ı Sânî 1327 târîhinde Çatalca civârında Ömerli mevki‘inde yüz ya- taklık seyyâr bir hastahâne te’sîs eyledi. Mecrûh ve hasta kabûlüne başladı. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 431

Hey’et Erkânı

Müdîr Doktor Feyzi Bey Sertabîb Doktor Mehmed Hüseyin Bey Tabîb-i Müdâvî Doktor Nemkar Bey Tabîb-i Müdâvî Moliken Bey Tabîb-i Müdâvî Nîzâr Ahmed Bey Tabîb-i Müdâvî Selim Bey Eczâcı Ruşen Bey Kâtib Seyyid Abdülvahid Efendi Serhastabakıcı Seyyid Mehmed Şerif Meşhedî Efendi İdâre Me’mûru Hekîm Siraceddin Efendi Sandık Emîni Abdüllatif Efendi On iki hastabakıcı ve üç hademe

[187] Hindistan’dan gelen etıbbâ ve me’mûrînin mecmû‘u 28 kişi olup bunların cümlesi fahriyen hidmet eylemekdedirler. Ömerli’de hastahâneyi birçok ümerâ ve zâbitân ziyâret eylemiş, her biri defter-i mahsûsuna fevkalâde takdîrkârâne mütâla‘ât kaydetmişlerdir.

Üçüncü Hey’et-i Sıhhiye

Hindistan’dan Umûm Hindistan Hilâl-i Ahmerleri tarafından “el-Vefdü’t- Tıbbî min Bilâdi’l-Hind” unvânıyla Delhi merkezinden teşkîl ve i‘zâm kılınan bu hey’et-i sıhhiye 27 Kânûn-ı Evvel [1]328 târîhinde Dersaâdet’e muvâsalat etdi. Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti nâmına bir hey’et-i mahsûsa tara- fından istikbâl olunarak Kadırga Hastahânesi’ne misâfir edildi. Mütâreke esnâsında bir müddet Kadırga’da kaldıkdan sonra hatt-ı harb üzerinde Ömerli’de bir seyyâr hastahâne te’sîs eylediler. İkinci def‘a muhârebât baş- laması üzerine seyyâr hastahâne ile hey’et-i sıhhiyenin bir kısmı Gelibolu’ya nakil ile hastahânelerini orada teşkîl etdiler.

Hey’et Erkânı

Sertabîb Doktor Muhtar Ahmed Ensarî Bey Sertabîb Mu‘âvini Ali Ezher Feyzi Bey Tabîb Muhammed Naim Ensarî Tabîb Seyyid Abdurrahman Tabîb Seyyid Şemsülbârî Tabîb Mahmudullah 432 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Tabîb Mirza Rıza Hân Eczâcı Gulâm Ahmed Hân, Nuruşşems, Abdülvahid Hân, Hâmit Resul, Seyyid Tunker Hüseyin 12 hastabakıcı ve 2 tercümân

[188] Romanya Hilâl-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi

Romanya’da sâkin Osmanlılar tarafından teşkîl olunan bir Hilâl-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi muhârebe i‘lân olunmasını müte‘âkib Dersaâdet’e gön- derildiler. Hey’et-i Sıhhiye Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından istikbâl olunarak Dârülfünûn Hilâl-i Ahmer Hastahânesi’ne me’mûr edildiler. Kendilerine tahsîs edilen koğuşda 26 Teşrîn-i Evvel [1]328 târîhinden 19 Kânûn-ı Evvel [1]328 târîhine kadar mecrûhîn ve hastagânın müdâvâtına ibrâz-ı hidmet eylemişlerdir.

Hey’et-i Sıhhiye Erkânı

Sertabîb Doktor Kimyager Taşko Poçera Efendi Doktor İbrahim Temo Bey Doktor Kostantin Suflari Efendi Doktor Tufa Petri Efendi Doktor Atnaşko Efendi Doktor Yanesko Efendi Doktor Çapura Efendi Doktor Yanko Efendi

Bu hey’et-i sıhhiyeden mâ‘adâ Romanya Hükûmeti tarafından gönderilmiş olan Doktor Makallariyu ile Doktor Bitşolesko Efendiler de Dârüşşafaka’da te’sîs olunan hastahânede îfâ-yı hidmet eylemişlerdir. *** İngiliz Hilâl-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi

Hindistan e‘âzım-ı ricâlinden Londra’da bulunan Emir Ali hazretlerinin [189] delâletleriyle teşkîl edilmiş bulunan bir hey’et-i sıhhiyye i‘lân-ı harbi müte‘âkib Dersaâdet’e muvâsalat eyledi. Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından Üsküdar’da Rüşdiye Mektebi binâsı ve yatak levâzımı ihzâr olunarak oraya misâfir edildiler. Fakat müte‘âkiben Mütâreke akdolunması ve Üsküdar’a mecrûh ve hasta sevkiyâtında müşkilât görülmesi hasebiyle hey’et bu hastahâneyi terk ile Ayastefanos’da Dâire-i Sıhhiye tarafından Avrupa’dan OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 433

getirtilip orada kurulan kâbil-i nakil barakalarda bir müddet koleralıların tedâvîsiyle iştigâl eylemiş, kendilerine haftada yirmi lira i‘tâsıyla Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından ibrâz-ı mu‘âvenet olunmuşdur.

Hey’et-i Sıhhiye

Müdîr Mîralay Sorti Operatör Doktor Calthorpe Operatör Doktor Bili Stajyer Mister Waite Stajyer Mister Stavala Üç erkek ve altı kadın hastabakıcı *** İngiliz Salîb-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi

Müdîr Major Villi ve Müdîre Madam Villi’nin taht-ı idârelerinde mü- kemmel bir İngiliz Salîb Ahmer Hey’et-i Sıhhiye-i İmdâdiyesi 12 doktor, 11 asistan ve 43 hastabakıcıdan mürekkeb olduğu hâlde 22 Teşrîn-i Evvel [1]328 târîhinde İstanbul’a muvâsalat eylemişdir. [190] Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti i‘zâz ile istikbâl ve kabûl ey- lediği hey’etin her türlü levâzımını ve yataklarını ihzâr ve ikmâl eyledi ve hastahâne hâline ifrâğ edilmiş bulunan Sanâyi‘i-i Nefîse binâsı dâhiline yer- leşdirdi. Burada 24 Teşrîn-i Evvel’de yüz elli yataklık bir hastahâne küşâd ve mecrûhîn kabûlüne mübâşeret eylediler. İşbu hey’et-i sıhhiyeden bir kısmı Doktor Anderson’un taht-ı riyâsetinde Çatalca civârında Ali Bey Çiftliği’nde ve diğer bir kısmı da Doktor Horto’nun taht-ı riyâsetinde Beykoz’da birer hastahâne te’sîs eyledikleri gibi kolera esnâsında cüz’î bir müddet Ayastefanos’da bir kolera hastahanesi idâre et- mişlerdir. Bilâhare bu şu‘abât Kalikratya’ya naklolundu. Dört hânede kırk yataklık bir hastahâne te’sîs edildi. Sanâyi‘i-i Nefîse Mektebi’ndeki hastahâne Şubat gâyesine kadar 212 mecrûh ve 121 hasta kabûl etmiş, bunlardan 196’sı iktisâb-ı âfiyet ve 61’i vefât eylemişdir. Ali Bey Çiftliği şu‘besi 49 hasta kabûl eylemiş, biri vefât, 48’i iktisâb-ı âfiyet etmişdir. 434 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Beykoz şu‘besi 98 hasta kabûl etmiş, 53’ü vefât, 45’i iktisâb-ı âfiyet eyle- mişdir. Kalikrat[y]a şu‘besi 50 hasta kabûl etmişdir. *** [191] Romanya Salîb-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi

Romanya Salîb-i Ahmeri tarafından Osmanlı Ordusu’nda mecrûhînin müdâvâtına ibrâz-ı mu‘âvenet etmek üzere bir seyyâr hastahâne ile gönderilen hey’et-i sıhhiye İstanbul’da Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından istikbâl ve kabûl ve i‘zâz edilmiş, sıhhiye-i askeriye ile bi’l-muhâbere seyyâr hastahânelerini Dedeağaç’da te’sîs eylemek üzere oraya i‘zâmları takarrür ey- lemişdi. Hey’et Avusturya Kumpanyası’nın Lloyd Vapuru’yla Dedeağaç’a azîmet eylemiş ise de vapurun oraya muvâsalat etdiği gün Bulgar eşkıyâ çeteleri kasabaya duhûl ile katliâma başlamış, vapurdan kimsenin çıkmasına da müsâ‘ade etmemiş olduklarından hey’et-i sıhhiye bulunduğu vapurla Triyeste’ye kadar azîmete mecbûr kalmışdır. Oradan hey’etle muhâbere olunduğu esnâda Mütâreke akdedilmiş bulun- masına mebnî Triyeste tarîkıyla doğruca Romanya’ya avdet eylediler.

Hey’et-i Sıhhiye Erkânı

Sertabîb Operatör Doktor Gomoan Serhastabakıcı Madam Mari Gomoan Tabîb-i Müdâvî Doktor Hedrivloman Tabîb-i Müdâvî Doktor Beato Asistan Aleksandr Simonesko Asistan Kostantinesko İki asistan mu‘âvini ile dört hastabakıcı ve bir tercümân *** [192] Almanya Salîb-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi

Gümüşsuyu Hastahânesi’nde îfâ-yı hidmet etmiş olan Alman Salîb-i Ahmeri’ne mensûb hey’et ber-vech-i âtî iki tabîb ile İstanbul Alman teba‘ası insâniyetperverânından mürekkebdir: OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 435

Tabîb Doktor Mortman Tabîb Doktor Ben Paloka Hastabakıcı Madam Fon Hoser Paşa Hastabakıcı Madam Moris Paloka Hastabakıcı Madam Bernardin Eştolting Hastabakıcı Madam Ruhern Hastabakıcı Madam Josten Hastabakıcı Matmazel Bertavitenborg Hatabakıcı Matmazel Elizabet Koşist Hastabakıcı Matmazel Kutçek Hastabakıcı Matmazel Morated Hastabakıcı Matmazel Elziramsay *** Avusturya ve Macaristan Salîb-i Ahmer Hey’etleri

İ‘lân-ı harbi müte‘âkib Avusturya Salîb-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafın- dan gönderilen iki hey’et-i sıhhiye-i askeriyece hastahâne hâline ifrâğ olunan Taşkışla’ya me’mûr edilmiş ve bir kısım mecrûhîn bu hey’etlerin yed-i tedâvîsine terk olunmuşdur.

Birinci Hey’et-i Sıhhiye

Doktor Vimer Doktor Rişard Poşe Sekiz râhibe hastabakıcıdan mürekkebdir.

[193] İkinci Hey’et

Sertabîb Doktor Klemens ile on yedi râhibe hastabakıcıdan müteşekkil bulunuyordu ki, bunların kısm-ı a‘zamı Mütâreke’yi müte‘âkib memleketlerine avdet eylemişler, yalnız üç hastabakıcı son zamâna kadar hastahânede kalmışlardır. Macaristan Salîb-i Ahmeri’ne mensûb yedi hastabakıcı kadın ayrıca gelmiş, Taşkışla Hastahânesi’ne me’mûr edilmişlerdi. Bunlar da Mütâreke esnâsında memleketlerine avdet eylemişlerdir. *** 436 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Belçika Salîb-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi

İ‘lân-ı harbi müte‘âkib meşâhîr-i etıbbâdan Profesör De Paj’ın taht-ı riyâsetinde olarak Belçika Salîb-i Ahmer Hey’eti tarafından i‘zâm kılınan hey’et-i sıhhiye hastahâne hâline konmuş olan Taşkışla’da bir kısm-ı mahsûs der‘uhde ederek Mütâreke zâmanına kadar bi-hakkın îfâ-yı hüsn-i hidmet ey- lemişlerdir. Hele Mu‘allim De Paj ve madamı ve mahdûmu hastalar hakkında büyük yararlıklar gösterdiler.

Sertabîb Profesör De Paj Madam De Paj Mösyö Pierre De Paj Tabîb Doktor Neuman Tabîb Doktor Le Polanje Tabîb Doktor Denov Dört kadın hastabakıcı *** İsveç Salîb-i Ahmer Hey’eti

İsveç Salîb-i Ahmeri tarafından i‘lân-ı harbi müte‘âkib i‘zâm olunan

[194] Hilâl-i Ahmer Hadımköy Hastahânesi Hey’et-i Sıhhiyesi: Ortada Sertabîb Doktor Burhaneddin Bey

[196] Hey’et-i sıhhiye Mekteb-i Harbiye Hastahânesi’nde bir koğuş der‘uhde etmiş, Mütâreke zamânına kadar îfâ-yı hidmet eylemişlerdir. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 437

Hey’et-i Sıhhiye Erkânı

Doktor R. Ehahart Doktor J. Kisesarson Beş râhibe hastabakıcı

[195] Hilâl-i Ahmer Hadımköy Hastahânesi’nde mecrûh nakliyâtı

*** Amerika Salîb-i Ahmer Hey’eti

Taşkışla Hastahânesi’nde îfâ-yı hidmet eden bu hey’et-i sıhhiye Amerika Salîb-i Ahmeri’nin Dersaâdet şu‘besi re’îsi Amerika sefîri hazretlerinin him- metiyle 6 Teşrîn-i Sânî 1912 târîhinde teşekkül eylemişdir. Taşkışla’da Amerika Hey’et-i Sıhhiyesi’nin taht-ı himmet ve tedâvîsine tevdî‘ olunan kısm-ı hastahâne 112 yatağı ihtivâ eylemekde idi. Şubat-ı Efrencî gâyesine kadar bu yataklara kabûl ve tedâvî olunan mecrûhîn ve marzâ-yı askeriye mecmû‘u 320 neferdir ki bunlardan yalnız dört neferi vefât etmişdir.

Seroperatör Doktor K. S. Ford Operatör Mu‘âvini Doktor A. Kazakus Operatör Mu‘âvini Doktor Valton Operatör Mu‘âvini Doktor Tahir Hüsnü Bey

Matmazel Jira ve Matmazel İğneciyan, Mösyö Leander Romen, sefâret tercümânı mülâzımlarından Mösyö Jodelson, Amerika Sefâret Ma‘iyyet [197] Vapuru Eczâcısı Mösyö Koney fahriyen hastabakıcılık hidmeti îfâ et- mişlerdir. 438 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

*** Bu hey’etden mâ‘adâ Amerikalı Doktor Dout ve refîkası beş hastabakıcı kadın ile Hilâl-i Ahmer Vefa Hastahânesi’nde ibrâz-ı hidmet eylemişlerdir. *** Felemenk Salîb-i Ahmer Hey’eti

Felemenk Salîb-i Ahmeri tarafından teşkîl edilmiş bulunan hey’et-i sıhhiye-i imdâdiye Teşrîn-i Sânî içinde Dersaâdet’e muvâsalat eyledi. Sıhhiye-i askeriyece hastahâne hâline ifrâğ edilmiş bulunan Mekteb-i Harbiye’de bu hey’ete bir kısım tefrîk ve irâ’e olundu. Yüz yataklık bir hastahâneyi der‘uhde eylediler. 27 Teşrîn-i Sânî’de işe başladılar. Bidâyet-i harbde, Mütâreke esnâsında, tekrâr harekât-ı harbiye başladığı sırada mütemâdiyen ibrâz-ı fa‘âliyet ve hüsn-i hidmet etdiler. Bu kısm-ı hastahâneye Şubat ibtidâsına kadar 165 mecrûh ve 20 hasta kabûl ve tedâvî edildi. Bunlardan 92’si kesb-i ifâkatle çıkdı. Dördü vefât etdi. Bâkîsi taht-ı tedâvîde idi.

Hey’et-i Sıhhiye Kadrosu

Sertabîb Doktor J. V. S. Lengpek Operatör Doktor L. Fonden İsten Bakteriyolog Doktor N. A. L. Krauz Tabîb-i Müdâvî E. H. Mazufu (Cavalı) Tabîb-i Müdâvî A. D. Vuart Beş kadın ve beş erkek hastabakıcı *** Fransız Salîb-i Ahmer Hey’etleri

Fransa Hükûmeti’nin İstanbul Sefîri Mösyö Bompard’ın taht-ı riyâsetinde bulunan Fransa Salîb-i Ahmeri’nin İstanbul Şu‘besi tarafından Osmanlı mecrûhîninin müdâvâtına ibrâz-ı mu‘âvenet için teşkîl olunan hastabakıcı hey’etlerinden biri Etfâl Hastahânesi’nde ikincisi taraf-ı eşref-i Pâdişâhîden te’sîs buyurulan hastahânede, üçüncüsü Mekteb-i Harbiye Hastahânesi’nde îfâ-yı hidmet eylemişlerdir. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 439

Taraf-ı şâhâneden te’sîs buyurulan hastahânede îfâ-yı hidmet edenler:

[198] Hilâl-i Ahmer Hadımköy Seyyâr Hastahânesi’nde ameliyât çadırı dâhili

[199] Hilâl-i Ahmer Ispartakule Hastahânesi Hey’et-i Sıhhiyesi: Ortada Sertabîb Aziz Bey 440 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[200] Fransız Salîb-i Ahmer İttihâd-ı İnâs Cem‘iyyeti mensûbîninden:

Madam Margret Galliye, Madam Jermen, Matmazel Margret Pueş, Mat- mazel Madlen Ezemar, Matmazel Klerleman

Etfâl Hastahânesi’nde îfâ-yı hidmet edenler:

Râhibe Mari Marlen, Mari Desyun, Mari De Luiz, Klemans, Mari Delaş Kami, Vilma, Ravazina, Mari de Saint Denan, de Saint Polen, Mari de Saint Silver, Madam Luşe Mekteb-i Harbiye Hastahânesi’nde îfâ-yı hidmet eden Saint ve Nisan De Paul râhibelerinden Soeur Vensenez, Margaretta, Kaesilya, Mariya, Mikaela, Ustaeya, Jozefina, Anna, Felistiya *** Rus Salîb-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi

Rusya Salîb-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından gönderilmiş olan hey’et-i sıh- hiye Saint Nicola Hastahânesi’nde îfâ-yı vazîfe eylemiş, mezkûr hastahâne hey’et-i sıhhiyesinin mu‘âvenetleriyle mecrûhîn-i askeriye tedâvî etmişlerdir.

Sertabîb Doktor Gregoire Papasinof Tabîb-i Sânî Doktor Serj Uşakof Altı hastabakıcı kadın ve iki hademe OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 441

[201] 7

KOLERAYA KARŞI

Koleralıları İnfâk – Kolera Hastahâneleri: Hadımköy, Ayastefanos, Ispartakule

Ordunun Kırkkilise’den ric‘ati üzerine Çatalca’da kolera zuhûr etmiş, deh- şetli bir sûretde sirâyet ve tevessü‘ ederek dördüncü, beşinci günü musâbînin mikdârı binlere bâliğ olmuş bulunduğundan sıhhiye-i askeriyece koleralılara temâs eden bulaşık efrâdın diğer askerden uzaklaşdırılmasına lüzûm görül- müş, bi’z-zarûre İstanbul’a binlerce efrâd sevk edilmişdi. Bu bulaşık efrâdın diğer efrâd-ı askeriye ve ahâlî ile temâslarını men‘ ederek mahfûz mahallerde taht-ı müşâhede ve tedâvîye alınmaları için büyük cevâmi‘-i şerîfeye yerleşdirilmesine mecbûriyet hâsıl oldu. O buhrânlı ve müşkil dakîkalarda Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti işbu bu- laşık efrâdın infâk ve i‘âşelerini ve alâ-kadri’l-imkân te’mîn-i tedâvî ve istirâhatlarını der‘uhde eyledi. Bulaşık ve za‘îf efrâd Ayasofya, Sultanahmed, Nuruosmaniye, Mahmudpaşa Câmi‘lerine yerleşdirilmişlerdi.

Ispartakule Hastahânesi’nde ameliyât çadırı

İşbu efrâdın infâkı 3 Teşrîn-i Sânî 1328 târîhinde Hilâl-i Ahmerce der‘uhde edilerek derhâl me’mûrîn-i lâzıme ta‘yîn olundu. Çorba ve yemek 442 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

tabhı için Evkāf Nezâreti’nden birçok büyük kazganlar isti‘âre edildi. Külli- yetli ekmek ve erzâk tedârük olundu. Yalnız Ayasofya Câmi‘i’ndeki zu‘afâya iki günde 3.600 kıyye ekmek verilmişdir. [202] Tutulan bir istatistiğe nazaran birbiri üzerine vasatî olarak Nuruos- maniye Câmi‘i’nde yevmî 1.251 nefere 6 Teşrîn-i Sânî târîhinden 25 Teşrîn-i Sânî’ye kadar, Mahmudpaşa Câmi‘i’nde 447 nefere 8 Teşrîn-i Sânî’den 24 Teşrîn-i Sânî’ye kadar, Sultanahmed Câmi‘i’nde vasatî olarak 1.200 nefere Teşrîn-i Sânî’nin altısından gâyesine değin her gün nüfûs başına bir kıyye ekmek, sabâhları çorba [203] akşamları nohudlu ve patatesli et ile kavurmalı veya söğüşlü pilav verilmişdir.

Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Merkez-i Umûmî Binâsı OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 443

Câmi‘lerdeki efrâddan koleraya tutulanlar derhâl kolera hastahânesine sevk ediliyor, orada kalanların hüsn-i infâkıyla dûçâr oldukları za‘f ve bî- tâbîden tahlîslerine i‘tinâ olunuyordu. *** [204] Diğer tarafda, Çatalca hattı üzerinde kalan ve İstanbul’a sevk edilemeyen koleralı efrâdın te’mîn-i tedâvîleri için hastalığın en ziyâde hüküm- fermâ olduğu Hadımköy civârında derhâl kolera hastahâneleri te’sîsine ihtiyâc görülmesi üzerine cem‘iyyet çadırları, me’mûrîn-i sıhhiyesi, her türlü levâzımı mükemmel olmak üzere evvelâ Hadımköy’de kısmen çadırlarla ve müte‘âkiben barakalarla 250 yataklık bir hastahâne ihdâs eyledi. Bunun kifâyet edemeyeceği anlaşılmasıyla Ayastefanos’da dahi Londra’dan celb olunmuş mükemmel çadırlar ve takımlarla 150 yataklık ikinci bir hastahâne te’sîs edildiği gibi bunun da kifâyetsizliği tezâhür et- diğinden Almanya’dan celb olunmuş çadırlar ve takımlarla yetmiş yataklık üçüncü bir hastahâne Ispartakule’de açıldı. Kolera hastahânelerinin vezâifindeki ağırlığa binâen me’mûrîni kadroda mu‘ayyen ma‘âşâtdan yüzde elli zammiyât ile ta‘yîn ve istihdâm olunmuşlar- dı. Koleranın külliyen mündefi‘ olması üzerine mükemmelen teşkîl edilmiş bulunan bu hastahânelerin sedd ü lağv olunması tecvîz edilmemiş, mecrûhîn ve merzâ-yı askeriyeyi kabûl ve tedâvî etmek üzere alelâde hastahâne hâline ifrâğı ve me’mûrîn ma‘âşâtının da diğer hastahâneler me’mûrîni derecesine tenzîli karargîr olmuşdur. Bu sûretle işbu kolera hastahâneleri alelâde Hilâl-i Ahmer Hastahânesi sınıfına geçerek harbin nihâyetine kadar mecrûh ve hasta kabûl ve tedâvî etdi. 444 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[205] 8

SIHHİYE-İ ASKERİYEYE MU‘ÂVENET

Şehremâneti Vâsıtasıyla – Doğrudan Doğruya – Hânımlar Merkezinin Mu‘âvenâtı

Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti, sıhhiye-i askeriye ile bi’l-müzâkere te’sîs edeceği hastahânelerin mevki‘lerini ta‘yîn eylemiş, hatt-ı harbe karîb şehirlere yüzer yataklık on iki hastahâne sevkine hâzırlanmışdı. Sıhhiye-i askeriyece dahi ordularda, fırkalarda askerî hastahâneler, seyyâr hastahâneler ihzâr olundu. Fakat Kırkkilise bozgunluğu üzerine Rumeli’ne giden şimen- difer hattının bozulup yolların kapanmasını, bahren sevkiyâtın munkatı‘ ol- masını ve Lüleburgaz’da, Çatalca’da günlerce muhârebât-ı şedîde vukû‘a gelmesini müte‘âkib beş-on gün içinde İstanbul’a on bini mütecâviz mecrûh gel- diğinden mevcûd hastahânelerle te’mîn-i ihtiyâca imkân kalmadı. İstanbul’da müte‘addid kışlaların, karakolhânelerin, mekteblerin derhâl hastahâne hâline ifrâğına mecbûriyet görüldü. Ale’l-acele ihdâs olunacak bu hastahâneler için sıhhiye-i askeriyeye ibrâz-ı mu‘âvenet olunmak lâzım geliyordu. Derhâl levâzım tedârükü vesâite muhtâc olduğu Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin henüz anbârlarında kâfî eşyâsı ve bunu tedârük edecek vesâit-i serî‘ası bulunmadığı cihetle Şehremânetince şeh- rin nikât-ı [206] muhtelifesinde küşâdına tevessül olunan hastahâneler için Dâhiliye Nezâreti’nin tasvîbi vechile a‘zâsı meyânında etıbbâ-yı askeriye dahi bulunan Şehremâneti’nde müteşekkil Mecrûhîn-i Askeriyeye Mu‘âvenet Komisyonu’na yedi bin beş yüz Osmanlı lirası i‘tâ olundu. [207] Hastahâneler için Şehremâneti vesâtatıyla nakden ibrâz olunan mu‘âvenetden mâ‘adâ Hilâl-i Ahmer anbârı mevcûdundan zîrde muharrer eşyâ dahi yine Şehremâneti vâsıtasıyla hastahânelere i‘tâ kılındı: Aded Muhtelif çamaşır 1.828 Battaniye 1.000 [208] Top muşamma‘ 28 Süblime 231 Sınâ‘î serum 99 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 445

Yorgan 175 Yatak 74 Yasdık 11

Trablusgarb’da Hilâl-i Ahmer Garyan Hey’et-i Sıhhiyesi Sağdan ikinci Hilâl-i Ahmer Merkez-i Umûmî a‘zâsından berây-ı teftîş Trablus’a giden murahhas Adnan Bey, sağda Operatör Sadeddin Bey

Çanakkale’de Hind Hilâl-i Ahmer Hastahânesi ittihâz olunan binâ

*** 446 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Bir tarafdan Hilâl-i Ahmer İstanbul’daki hastahâneleri adedini tezyîd ederek 950 yatağa iblâğa muvaffak olduğu, diğer tarafdan Şehremâneti vesâtatıyla muvakkat hastahâneler ihdâs edildiği sırada sıhhiye-i askeriyece dahi askerî hastahâneler yatakları tezyîd ve müte‘addid kışlaların hastahâne hâline ifrâğına teşebbüs edildiği cihetle derhâl birçok eşyâ tedârüküne ihtiyâc görüldü. Esâsen Hilâl-i Ahmer, mecrûhîn-i askeriyenin imdâdlarına yetişebil- mek için sıhhiye-i askeriyeye ibrâz-ı mu‘âvenetle mükellef bulunduğu cihetle sıhhiye-i askeriyece hastahâne hâline ifrâğına teşebbüs olunan kışlala- ra muktezî yatak ve çamaşır levâzımı ile muhtelif eşyânın Hilâl-i Ahmerce tedârük ve i‘tâsına müsâra‘at edildi. Tevârîh-i muhtelifede sıhhiye-i askeriyeye doğrudan doğruya i‘tâ olunan ve sıhhiye-i askeriyeden gösterilen lüzûma binâen Hilâl-i Ahmer anbârından muhtelif hastahânelere irsâl ve teslîm edilen eşyânın ecnâs i‘tibârıyla yekûnları ber-vech-i âtîdir:

Aded [209] Kanaviçe yatak kılıfı 7.264 Kanaviçe yasdık kılıfı 4.608 Ot minder 5.400 Şilte 3.839 Yasdık 2.648 Battaniye 1.515 Yorgan 5.772 Yatak çarşafı 19.366 Karyola 175 Don 14.880 Gömlek 13.220 Entari 6.450 Fanila gömlek 2.750 Takke 559 Çift çorab 8.200 Terlik 3.100 Doktor gömleği 49 Tabliye 40 Hırka 25 Maşraba 1.512 Kaşık 7.878 Çatal 5.578 Kapaklı sırlı tencere 600 Sırlı tabak 6.949 Çorba kâsesi 5.971 Sırlı maşraba 6.981 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 447

Çinko koğa 988 Oturak 600 Sırlı güğüm 370 Tepsi 3.185 El feneri 314 Çadır 110 Hasır 2.751 Tencere 76 Hasta nakline mahsûs teskere 1.180 İçi çinko kaplı tabut 40 Gaz sobası 4 Hilâl-i Ahmer bayrağı 9

Sıhhiye-i askeriyenin iş‘âr ve tensîbi ile cihet-i askeriyeye merbût hastahânelere doğrudan doğruya i‘tâ olunan eşyâ da ber-vech-i âtîdir:

Aded Kuleli İ‘dâdîsi’nde te’sîs olunan hastahâneye yatak ve çamaşır 1.100 levâzımı Maydos Askerî Hastahânesi’ne yatak ve çamaşır levâzımı 830 Gülhane Serîriyât Hastahânesi’ne yorgan 1.000 “ “ “ çarşaf 8.000 “ “ “ gömlek 4.000 “ “ “ hasta entarisi 4.000 “ “ “ don 4.125 “ “ “ minder kılıfı 1.097

[210] Hilâl-i Ahmer Hanımlar Merkezi anbârından dahi sıhhiye-i askeriyeden vâki‘ olan iş‘âra binâen tevârîh-i muhtelifede i‘tâ olunan eşyâ şunlardır:

Aded Tıb Fakültesine çamaşır 400 “ “ fanila gömlek 100 “ “ çift çorab 200 Beyoğlu Belediye Hastahânesi’ne çamaşır 100 Jeremya Hastahânesi’nde mecrûh zâbitâna çamaşır 100 Taşkışla Hastahânesi’ne çamaşır 3.290 “ “ çorap 200 “ “ terlik 200 Kandilli’deki hastahâneye kat çamaşır 250 Üsküdar’da İngiliz Hilâl-i Ahmer Hastahânesi’ne çamaşır 312 Amerika sefîrinin madamı vâsıtasıyla Ayastefanos 200 Hastahânesi’ne çamaşır Ayastefanos’da askerî hastahânesine çamaşır 1.200 Doktor Freye Hastahânesi’ne çamaşır 300 448 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Umûm Hind Hilâl-i Ahmer Hey’eti Reîsi Ensârî Bey

Merzâ ve mecrûhîn-i askeriye için sıhhiye-i askeriyece inşâsına lüzûm gö- rülen barakalar inşââtına nakden 600 Osmanlı lirası i‘tâsıyla ibrâz-ı mu‘âvenet olundu. Hasta nakliyâtı için sıhhiye-i askeriyeye evvelâ on kişilik bir omnibüs arabası i‘tâ olunmuşdu. Bu arabaların görülen muhassenâtına binâen iki bin beş yüz liraya Amerika’ya en son sistem hasta nakline mahsûs otuz [211] araba ve her araba için iki hayvan koşumu celb edilmişdir. Bahriye Hastahânesi’nde ve Tıb Fakültesi’nde bulunan röntgen cihâzlarına elzem bazı edevâtın mübâya‘ası için Hilâl-i Ahmerce ibrâz-ı mu‘âvenet olun- duğu gibi Hilâl-i Ahmer anbârı eczâhânesi de sıhhiye-i askeriye nâmına Bahriye Merkez, Edirne, Maydos, Dedeağaç, Kilidülbahr, Boğalı, Taşkışla, Gülhane Serîriyât Hastahânelerine diğer yüzlerce kalem eczâ-yı tıbbiyeden mâ‘adâ 144 şişe konyak, 150 kilo kinin, 300 kilo vazelin, 6.150 kilo musaffâ pamuk, 2.100 muhtelif sargı, 700 tül verilmişdir. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 449

[212] 9

MUHÂCİRÎNE MU‘ÂVENET

Muhâcirînin İnfâkı – İlbâsı: Dersaâdet’de – Selanik’de – Gelibolu’da – Biga’da – İzmir’de – Bursa’da

Kırkkilise bozgunluğunu müte‘âkib ordunun ric‘ate başlamasıyla Bul- garların mezâlim-i vahşiyânesine ma‘rûz kalan ahâlî-i İslâmiye kasabalarını, köylerini, evlerini bırakarak kısm-ı a‘zamı her şeye muhtâc pek perîşân bir hâlde muhâceret eylemişlerdi. Birkaç gün içinde İstanbul pek elîm bir manzara iktisâb etdi. Bütün câmi‘ler, mescidler muhâcirîn ile doldu. İstanbul’daki mebânî-i dîniye ve hayriyenin Edirne Vilâyeti’nin kısm-ı a‘zamı ile bütün Çatalca Sancağı ahâlîsini istî‘âb edemeyeceği pek tabî‘î bulunduğundan binlerce muhâcirîn de arabala- rı, hayvanâtı ile günlerce meydânlarda, sokaklarda kalmışlardı. Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti harbin tevlîd eylediği bu musîbet ve felâkete karşı lâkayd kalamazdı. Derhâl muhâcirînin imdâdına yetişilmesi husûsu merkez-i umûmîde mevki‘-i müzâkereye kondu. Esnâ-yı müzâkerede her ne kadar Hilâl-i Ahmer, harb zamânlarında mecrûhîn-i askeriyeye mu‘âvenet için teşkîl olunmuş bir müessese olduğu cihetle muhâcirîn için büyük fedâkârlıklar ihtiyârına muktedir olamayacağı, nizâmnâme-i esâsîsinin be- şinci mâddesi hükmünce Memâlik-i Osmaniye’de harbin gayrı mesâibden biri vukû‘unda cem‘iyyet [213] bir senelik vâridâtını tecâvüz etmemek üzere münâsib mikdâr bir meblağ sarf edebileceği beyân ve cem‘iyyetin bir senelik vâridâtı üç-dört bin liradan ibâret bulunduğu ve bu sene harb münâsebetiyle her tarafdan gelen paralar vâridât değil, fakat i‘ânât olduğu dermeyân edilmiş ise de i‘ânât dahi vâridâtdan olduğu ve muhâceret harbin netâyicinden bu- lunduğu cihetle muhâcirîn için de mümkün olduğu kadar ibrâz-ı mu‘âvenet vezâif-i esâsiyeden addolunmak lâzım geleceği nazar-ı dikkate alınarak vâsi‘ bir sûretde muhâcirînin imdâdına müsâra‘at olunmasına karâr verildi. [214] Fakat Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin teşkîlâtı hastahânelere münha- sır olup böyle dağınık bir sûretde gelmiş muhâcirîne ibrâz-ı mu‘âvenet edebilmek için me’mûrîni ve vesâiti mevcûd bulunmadığı ve Şehremâneti ise bu 450 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

işlerle iştigâl edebilecek me’mûrîn ve vesâiti bulunduğu hâlde parası olmadı- ğından şikâyet etdiği cihetle derhâl muhâcirînin te’mîn-i iskân ve infâklarına çalışılmak üzere Dâhiliye Nezâreti’nin tasvîbi ile Şehremâneti’ne iki def‘ada yedi bin beş yüz Osmanlı lirası i‘tâ olundu.

Hind Hilâl-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi yemekde

Müte‘âkiben Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti muhâcirîne daha muntazam ve daha serî‘ sûretde doğrudan doğruya ibrâz-ı mu‘âvenet edebilmek için teşkîlât icrâsına başladı. Evvelâ, meydân-ı harbde şehîd olan veyahud el-yevm sâha-i harbde bulunan zâbitân âilelerinden perişan, muhtâc, kimsesiz bir hâlde İstanbul’a hicret eden kadınlarla çocukların imdâdına yetişilmesi düşünüldü. Merkez-i umûmî a‘zâsından Mu‘allim Doktor Celâleddin Muhtar Beyefendi büyük bir eser-i hamiyet ibrâzıyla Haydarpaşa’da yeni inşâ etdirmiş olduğu on beş apartman- dan mürekkeb binâsını Teşrîn-i Evvel’den sene gâyesine kadar işbu zâbitân âilelerine tahsîs eylemiş bulunduğundan buraya felâketzede olan mezkûr âilelerin yerleşdirilmesi Hilâl-i Ahmer hanımefendiler kısmı tarafından OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 451

der‘uhde olundu. Bunların infâk ve iâşesi için beher nüfûsa yevmî üçer buçuk kuruş i‘tâsı taht-ı karâra alındı. Bu sûretle sipâriş-i ma‘âşı bulunmayan her türlü mu‘âvenetden mahrûm kırk kadar felâketzede zâbit âileleri bu apart- manlara yerleşdirildi ve infâka başlanıldı. Fakat bu âileler çoğaldığı, Hay- darpaşa’daki apartmanlar kifâyet etmediği cihetle bir kısım zâbit âileleri de Şehremâneti civârında [215] Haşim Paşa Konağı’nda yerleşdirildi. Bilâhare Çatalçeşme’de Şevket Bey’in konağı dahi bu maksadla istîcâr olunmuş, zâbit âileleri iskân edilmişdir. *** Bulgar mezâliminden kaçan muhâcirînin fevkalâde tekessür eylemesine ve Şehremâneti’nde teşekkül eden Muhâcirîn Komisyonunca bunların infâkına yetişilemeyerek birçoklarının sefâletde kaldığı görülmesine mebnî Hilâl-i Ahmer Merkez-i Umûmîsi işbu muhâcirînin infâkı ve tehvîn-i ihtiyâcât ve ıztırâbâtı için iki def‘a beşer bin ve müte‘âkiben on bin ve daha sonra kongre karârıyla elli bin lira tahsîsât i‘tâ eyledi. Vesâit-i lâzıme tedârük olundu. Me’mûrîn ta‘yîn kılındı. Muhâcirîn Komisyonu ile müzâkere edilerek imdâd mıntıkaları tefrîk ve ta‘yîn edildi. Cem‘iyyetçe evvelâ Yedikule hâricindeki barakalarda ikâmet eden 3.800 nüfûs muhâcir ile 800 re’s hayvânın infâk ve i‘âşesi der‘uhde edilmiş ve mevsimin şiddeti, ot ve samanın nedreti nazar-ı dikkate alınarak bunların beher nüfûsuna ve beher re’s hayvâna üçer kuruş hesâbıyla yevmiye i‘tâsı ve on beşer günlük yevmiyelerinin bir def‘ada tevzî‘i ve tevzî‘âtın Hilâl-i Ahmer me’mûrları tarafından barakalardaki belediye me’mûrlarıyla jandarmalar hâzır olduğu hâlde yeden bi-yedin icrâsı taht-ı karâra alınarak Müfettiş-i Umûmî Mehmed Ali Bey’in taht-ı nezâretinde hemen tevzî‘âta mübâşeret olundu. Diğer tarafda Sultanahmed, Davudpaşa, Cerrahpaşa, Muradpaşa cevâmi‘-i şerîfesinde ve civâr mesâcid ve bazı emâkinde iskân olunan 5.001 nefer [216] muhâcirînin infâk ve idâresi de aynı şerâit dâiresinde ve Eczâcı Hakkı Bey’in taht-ı nezâretinde Hilâl-i Ahmerce der‘uhde olundu. Bu sûretle mu‘âmelât kesb-i vüs‘at ve ehemmiyet eylediğinden muhâcirîn mu‘âmelâtıyla iştigâl eylemek üzere ayrıca bir idâre teşkîline ihtiyâc görüldü. İşin ehemmiyeti tevzî‘âtın selâmet-i icrâsı nazar-ı dikkate alınarak merkez-i umûmî 452 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

a‘zâsından Doktor Celâleddin Muhtar Beyefendi’nin taht-ı riyâsetinde bir hey’et teşkîl ve ekserîsi muhâcirînden olmak üzere lüzûmu kadar me’mûr ve kâtib ta‘yîn olundu. Muhâcirîn mikdârının tekessür etmesi ve çocuklar dâhil olduğu hâlde bir âile efrâdı ne kadar çok olursa bir arada bulunmak yüzünden beher ferde isâbet edecek masârıf mikdârının tenâkus edeceği nazar-ı dikkate alınması hasebiyle tevzî‘ât husûsunda yeni bir usûl ittihâz olundu. Mebâdîde beher nüfûs için yevmî üçer kuruşdan ayda doksan kuruş verilmekde idi. Ahîren âile nüfûsunun tekessürüne göre tevzî‘ât için zîrdeki nisbet kabûl ve te’sîs edildi:

Aylık (Kuruş) Bir nüfûs için 90 İki nüfûsdan mürekkeb bir âileye 180 Üç “ “ “ “ 250 Dört “ “ “ “ 300

Bu esâs üzerine beher nüfûs için şehrî ellişer kuruş zam olunmak sûretiyle on nüfûsluk bir âileye 600 kuruş tahsîs ve on nüfûsdan fazla olan âilelere altı yüz kuruşdan ziyâde tahsîsât i‘tâ olunmaması taht-ı karâra alındı. [217] Müteâkiben mevsim-i şitânın geçmesi hasebiyle ma‘îşet kesb-i sühûlet eylediğine ve Hilâl-i Ahmer hidmetinin bi-hakkın muhtâc olanlara teşmîli lâzımeden bulunmasına mebnî tevzî‘ât için ittihâz olunan usûl ber- vech-i âtî ta‘dîl edildi:

Aylık (Kuruş) Bir nüfûs için 90 İki “ “ 150 Üç “ “ 190 Dört “ “ 220 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 453

Hind Hilâl-i Ahmer Hastahânesi’nde bir koğuş

[218] Bundan ziyâdesi için beher nüfûsa otuz kuruş zam olunmak sûretiyle on kişilik bir âileye şehrî dört yüz kuruş tahsîsi ve bundan fazla âile ma‘âşı verilmemesi takarrür eyledi. *** Bu sûretle Hilâl-i Ahmer’in hidmeti tevsî‘ olunarak el-yevm Hilâl-i Ah- mer Cem‘iyyeti tarafından infâk ve i‘âşe olunan muhâcirînin yekûnu on beş bin derecesine vâsıl olmuşdur ki, 10 Kânûn-ı Evvel [1]328 târîhinden beri bunların muntazaman infâkına devâm olunmakdadır. Muhâcirînin infâk ve i‘âşesi husûsunda esâslı bir intizâm te’mîni daha mebâdîde nazar-ı dikkate alınmış, sûisti‘mâl vukû‘una imkân bırakmayacak tedâbîr ittihâz olunmuşdur. Kabûl ve tatbîk edilen birinci esâs mahallâtda, evlerde dağınık sûretde yerleşmiş bulunan muhâcirîn der‘uhde olunmayarak fakr ü sefâletleri ve İstanbul’da hiç akrabâ ve âşinâları bulunmaması hasebiyle câmi‘lere, mescidlere sığınmağa katlanmış muhâcirlerin infâkı idi. Bu sûretle muhâcirîn toplu bulundukları mahallerde kaydedildiler. Vücûda getirilen muntazam sicill-i nüfûs defterlerinde tevellüdât ve vefeyât vukû‘âtı da yürüdülerek infâk mu‘âmelesinin muhâfaza-i intizâmına i‘tinâ olundu. 454 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hilâl-i Ahmerce kayıdları bi’l-icrâ infâkları te’mîn edildikçe tahkîkât da devâm ve diğerleri tahrîr olunmak sûretiyle intizâm dâiresinde tedrîcen tevsî‘-i mu‘âmele olunarak i‘âşeleri der‘uhde olunmuş bulunan muhâcirlerin topluca iskân olundukları mevâki‘ ve her mevki‘deki muhâcir âile ve nüfûsları mikdârı ber-vech-i âtîdir:

[219] Âile Nüfûs Sıra Esâmî (Aded) (Aded) Numarası 1 Öksüzce Câmi‘ (Kocamustafapaşa) 25 113 2 Ahmed Çavuş Câmi‘ (Zincirlikuyu) 7 13 3 Öksüz Mehmed Paşa Câmi‘ (Karagümrük) 24 94 4 İbrahim Çavuş Câmi‘ ve kulübe (Şehremini) 14 64 5 Edirnekapı Câmi‘ (Edirnekapı) 125 438 6 Eski Ali Paşa Câmi‘ (Hırka-i Şerîf) 53 231 7 Akseki Câmi‘ (Hırka-i Şerîf ) 7 28 8 Ahmediye Medresesi (Üsküdar) 9 32 9 İshak Paşa Câmi‘ (Sultanahmed) 17 47 10 İshak Paşa Mektebi (Sultanahmed) 1 4 11 Ağaçkakan Câmi‘ (Silivrikapı) 18 76 12 Ebekadın Câmi‘ (Aksaray) 13 56 13 İlyaszâde (Topkapı) 22 73 14 Eski Yeni Câmi‘ (Eyüb) 13 43 15 İslâm Bey Câmi‘ (Eyüb) 4 17 16 Üçbaş Câmi‘ (Zincirlikuyu) 22 92 17 İbrahim Paşa Câmi‘ (Silivrikapı) 8 30 18 Aşcıbaşı Câmi‘ (Eyüb) 9 42 19 Bayram Çavuş Tuğla Harmanları (Eyüb) 21 78 Bahariye’de Hacı Mustafa Efendi Tuğla Harmanları 20 7 27 (Eyüb) 21 Bıçakcı Alaeddin Câmi‘ (Unkapanı) 3 16 22 Babahaydar’da 23 numaralı hâne (Eyüb) 10 38 23 Boşnak Ahmed Efendi hânesi (Küçükayasofya) 6 30 24 Bodrum Câmi‘ ve Hamâmı (Lâleli) 5 21 25 Bekir Paşa Câmi‘ (Cerrahpaşa) 15 60 26 Bayezid Ağa Câmi‘ (Topkapı) 33 130 27 Bâli Baba Câmi‘ (Eyüb) 10 41 [220] 28 Bülbüldere Câmi‘ (Eyüb) 10 46 29 Barakalar (Yedikule hârici) 643 2.798 30 Bostan[î] Ali Mektebi (Kadırga) 3 18 31 Pirinçci Sinan (Hırka-i Şerif) 9 48 32 Paşa Dairesi (Göksu) 15 71 33 Tecrîdhâne (Yedikule) 10 34 34 Takıyyeci Câmi‘ (Topkapı hârici) 39 143 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 455

35 Tekye ve Mahzenler (Alibeyköy) 57 277 36 Cezerî Kasım Paşa Câmi‘ (Eyüb) 12 57 37 Canfeda Câmi‘ (Zincirlikuyu) 6 32 38 Canbaz Mustafa Bey Câmi‘ (Kocamustafapaşa) 8 38 39 Cerrahpaşa Câmi‘ (Kocamustafapaşa) 96 313 40 Canbaziye Câmi‘ (Cerrahpaşa) 16 68 41 Çavuşzâde Câmi‘ (Şehremini) 13 42 42 Çinili Câmi‘ (Üsküdar) 8 30 43 Harâmî Ahmed Paşa Câmi‘ (Çarşamba) 15 46 44 Hafız Paşa Câmi‘ (Fatih) 37 127 45 Hasan Halife Câmi‘ (Sarıgüzel) 22 122 46 Hurrem Çavuş Mekteb ve Câmi‘ (Keçeciler) 20 41 47 Hacı Evhad Câmi‘ (Yedikule) 25 93 48 Hacı Hamza Câmi‘ (Silivrikapı) 29 89 49 Hacı Hasan Câmi‘ (Şehremini) 16 61 50 Hüseyin Ağa Câmi‘ (Çemberlitaş) 17 53 51 Hacı Hüsrev Câmi‘ (Eğrikapı) 9 45 52 Hatib Muslihiddin Câmi‘ (Sultanselim) 20 74 53 Horoslu Mekteb (Kocamustafapaşa) 8 37 54 Hoca Kasım Gönanî Câmi‘ (Düyûn-ı Umûmiye kurbu) 29 106 55 Hobyar Câmi‘ (Cerrahpaşa) 37 108 56 Haraçcı Kara Mehmed Câmi‘ (Unkapanı) 6 40 57 Davudpaşa Câmi‘ (Cerrahpaşa) 63 258 58 Davud Ağa Câmi‘ (Eyüb) 9 36 59 Drağman Câmi‘ (Çarşamba) 8 34 60 Dâye Hatun Câmi‘ (Mahmudpaşa) 14 34 61 Derviş Ali Câmi‘ (Çarşamba) 10 50 62 Deniz Abdal Câmi‘ (Şehremini) 16 69 63 Dökmeciler Câmi‘ (Eyüb) 11 45 64 Dökmeciler Kahvesi (Eyüb) 2 13 [222] 65 Rıza Paşa Konağı (Çarşamba) 7 41 66 Zal Mahmud Paşa Câmi‘ (Eyüb) 82 347 67 Zeyneb Hatun Câmi‘ (Eyüb) 26 104 68 Sultan Câmi‘ (Cerrahpaşa) 18 68 69 Sultanselim Câmi‘ (Cerrahpaşa) 107 361 70 Sarrâc Doğan Câmi‘ (Şehremini-Çapa) 5 23 71 Silâhlı Mahmud Bey Câmi‘ (Eyüb) 7 38 72 Sultanahmed Câmi‘ (Eyüb) 346 1.334 73 Sultanahmed hâricindeki kovuklar (Eyüb) 5 28 74 Sitte-i Hatun Câmi‘ (Silivrikapı) 4 29 75 Şeyhülislâm Dergâhı (Eyüb) 10 52 76 Şeyh Murad Dergâhı (Eyüb) 9 32 77 Şehid Mehmed Paşa Dergâhı (Küçükayasofya) 23 98 78 Şemsi Paşa Medresesi (Üsküdar) 9 47 79 Şeyhülharem Câmi‘ (Cerrahpaşa) 45 146 456 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

80 Şeh[sü]var Câmi‘ (Kadırga) 16 55 81 Şişhane Câmi‘ (Eğrikapı) 12 39 82 Şemseddin-i Sivas[î] Dergâhı (Eyüb) 9 38 83 Sofular Mescidi (Eyüb) 14 75 84 Solak Sinan Câmi‘ (Üsküdar) 3 14 85 Atik Ali Paşa [Câmi‘] (Zincirlikuyu) 34 113 86 Adile Sultan Köşkü (Alibeyköy) 66 295 87 Adliye Câmi‘ (Üsküdar) 29 84 88 Ali Paşa Câmi‘ (Eyüb) 5 15 89 İmaret-i Atik Câmi‘ (Fatih civârı) 21 70 90 Gazi Ahmed Paşa Câmi‘ (Topkapı) 42 152 91 Gurebâ-yı Müslimîn Hastahânesi Hamâmı (Yenibahçe) 10 46 [223] 92 Fethiye Câmi‘ (Sultanselim) 71 262 93 Fethi Çelebi Câmi‘ (Defterdar) 11 35 94 Fatma Sultan Câmi‘ (Topkapı) 9 41 95 Firuzağa Câmi‘ (Divanyolu) 7 28 96 Fesci İbrahim Efendi hânesi (Şehremini) 14 59 97 Kadırga Câmi‘ (Kadırga) 18 84 98 Kuzguncuk müteferrik mahaller (Boğaziçi) 52 256 99 Kızılmescid (Eyüb) 10 45 100 Kocamustafapaşa Câmi‘ ve Medresesi (Eyüb) 23 101 101 Kabasakal barakaları (Sultanahmed) 17 70 102 Kabakulak Câmi‘ (Karagümrük) 8 26 103 Karagümrük Câmi‘ (Karagümrük) 12 56 104 Koltuk Hânı (Üsküdar) 33 134 105 Kartal, Yakacık, Soğanlık (Kartal) 25 141 106 Kazgancı Câmi‘ (Kumkapı) 12 38 107 Kefeli Câmi‘ (Salmatomruk) 15 108 108 Küçüksu Karakolhânesi (Göksu) 26 126 109 Küçükayasofya Câmi‘ (Göksu) 12 53 110 Küçükefendi Dergâhı (Kocamustafapaşa) 8 42 111 Kürkçübaşı Câmi‘ (Topkapı) 23 100 112 Gül Câmi‘ (Küçükmustafapaşa) 7 24 113 Kâtib Kasım Mescidi (Langa) 7 28 114 Murad Paşa Câmi‘ (Aksaray) 86 296 115 Murad Paşa Medresesi (Aksaray) 14 19 116 Mihrimah Sultân Mektebi (Üsküdar) 10 40 117 Müteferrik mahallerde zâbitân ve me’mûrîn âileleri 84 277 118 Mustafa Çavuş Câmi‘ (Şehremini) 7 30 119 Mirahur İlyas Bey Câmi‘ (Yedikule civârı) 12 68 120 Molla Ehaveyn Câmi‘ (Hırka-i Şerif) 6 25 121 Mustafapaşa Dergâhı (Eyüb) 17 78 122 Meşeli Mescid (Silivrikapı) 2 11 123 Mehmed Ağa Câmi‘ (Çarşamba) 27 110 124 Muhâcir Kulübü (Kocamustafapaşa) 6 30 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 457

125 Mahmud Efendi Câmi‘ (Defterdâr) 19 93 126 Nişanca’da 13 numaralı hâne (Kumkapı) 7 36 Haşim Paşa ve Rasim Bey konakları (Sultân Mahmud 127 45 189 Türbesi) 128 Yerebatan Câmi‘ (Ayasofya) 32 108 [225] 129 Leblebici Câmi‘ (Fatih) 4 18 130 Nişanca Câmi‘ (Fatih) 77 260 Yekûn 3.709 14.856

[221] Hind Hilâl-i Ahmer Hastahânesi’nde bir koğuş

[224] Umûm Hind Hilâl-i Ahmer Hastahânesi anbârı (El-Vefdü’t-Tıbbî min-Bilâdi’l-Hind) 458 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

*** Muhâcirînin tehvîn-i sefâletleri için Hilâl-i Ahmer hanımlar kısmı ta- rafından dahi fevkalâde bezl-i mesâ‘î olundu. 10.411 nefer muhâcire hırka, boyun atkısı, fanila, entari, don, gömlek, çorab, kundura i‘tâ edildiği gibi muhâcirîn arasında vaz‘-ı haml eden bütün vâlidelere loğusa takımları da verildi. Bundan mâ‘adâ fukarâ-yı muhâcirîne tevzî‘ edilmek üzere gerek Dersaâdet’de ve gerek vilâyâtda erbâb-ı hamiyet taraflarından Hilâl-i Ahmer’e irsâl kılınmış olan hırka, entari, don, gömlek, çorab, havlu, çarşaf, yatak, yorgan gibi eşyâ dahi cem‘iyyet a‘zâsından zevât-ı hamiyyet-simâtın nezâret ve delâletleriyle muhâcirîne tevzî‘ olundu. Edirnekapısı hâricinde arabalarda sâkin muhâcirîne bir def‘ada bin sekiz yüz küsûr parça hırka, entari, don, gömlek, çorab i‘tâ olduğu gibi Zincirlikuyu’da, Atikalipaşa’da, Fetvâemini’nde, Edirnekapısı civârında sâkin olanlara da başkaca 1.600 parça, Küçüksu’da iskân olunan muhâcirîne 1.274 parça çamaşır verildi. Kadırga Câmi‘i’nde, Sultânahmed’de, diğer mesâcid ve cevâmi‘-i şerîfede iskân olunan muhâcirîne dahi müteferrik sûretde gerek anbârdan gerek hanımlar [226] şu‘besi tarafından binlerce parça çamaşır, ayakkabı, yatak, yorgan, çarşaf gibi eşyâ tevzî‘ edilmişdir.

Hind Hilâl-i Ahmer İkinci Hey’eti Seyyâr Hastahânesi

*** [227] Cevâmi‘-i şerîfede Yedikule hâricindeki barakalarda iskân edilen zavallı muhâcirîn-i İslâmiye’nin şerâit-i hayâtiyeleri değişmesi ve şiddet-i şitâ OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 459

ve seyâhat yorgunlukları hasebiyle içlerinden pek çoğunun hastalanmakda bulundukları nazar-ı dikkate alınarak bunların müdâvâtına yetişilmek üzere Hilâl-i Ahmerce derhâl iki seyyâr tabîb ta‘yîn olundu. Etıbbâ, muhâcirînin iskân olundukları barakalarla cevâmi‘-i şerîfeyi her gün dolaşıyor, hastala- rı tedâvî ediyor, îcâb eden edviye Hilâl-i Ahmer tarafından gönderiliyordu. Vaz‘-ı haml edecek kadınların imdâdına yetişmek üzere bir de ebe hanım ta‘yîn olundu. Fakat bu sûretin ihtiyâcâtı tesviyeye kifâyet edemediği, birçok ağır hasta- ların bakılamamakda, ıstırâbât içinde sefâlete kurban olmakda bulundukları görüldüğünden Hilâl-i Ahmerce hafîf hastaların bulundukları mahallerde tedâvîlerine devâm olunmağla berâber ağır hasta muhâcirîne mahsûs bir hastahâne te’sîsi taht-ı karâra alındı. Parmakkapı’da Erzurum Vâlîsi Reşid Paşa’nın konağı istîcâr edilerek bü- tün levâzımı bi’l-ikmâl yüz yataklı bir hastahâne hâline konuldu. Etıbbâsı ve me’mûrîni ta‘yîn edilerek küşâd ve hasta kabûl edildi ki, bu hastahânenin hidemâtı hakkındaki ma‘lûmât “Hastahâneler” kısm-ı mahsûsumuzdadır. *** Hilâl-i Ahmer yalnız İstanbul’a ilticâ eden muhâcirîni değil Geliboyu’ya, Selanik’e, Dedeağaç’a toplanan ve Anadolu cihetine geçen muhâcirleri de ciddi bir ehemmiyetle düşündü. [228] Evvelâ Selanik’de 250 yataklık bir hastahâne te’sîs olunmuş- du. Yunanîlerin istîlâsı üzerine bin müşkilât netîcesinde ve ecnebîlerin tavassut ve delâleti sâyesinde hastahânenin üserâ ve muhâcirîn hastalarının tedâvîsi için idâmesine muvaffakiyet görülebildi. Müte‘âkiben Hilâl-i Ahmer Hastahâneler Tabîbi Rıfat Efendi Selanik’deki muhâcirîne ibrâz-ı mu‘âvenet için mu‘teberân-ı ecânible tevhîd-i mesâ‘î ederek bir komisyon teşkîline me’mûr edildi. Cenevre’de Salîb-i Ahmer Merkez-i Umûmîsi’nden vâki‘ olan tavsiye üze- rine kendisine mürâca‘at edilen Selanik’de İsviçreli mu‘teberân-ı tüccârdan Mösyö Yenikof’un mu‘âvenetiyle komisyon teşkîl olundu. Muhâcirîne ibrâz-ı mu‘âvenet edilmek üzere Selanik’deki işbu komisyonun emrine tevârîh-i muhtelifede cem‘an beş bin beş yüz Osmanlı lirası irsâl kılındı. 460 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Gelibolu’ya dahi küllî muhâcir ilticâ eylemiş bulunduğu haber alınma- sıyla ibrâz olunabilecek mu‘âvenetin derecesi tedkîk ve ta‘yîn olunmak üzere merkez-i umûmî a‘zâsından Adnan Beyefendi Gelibolu’ya i‘zâm kılınmış ve berâberinde iki yüz çuval peksimâd, yirmi çuval patates, daha birçok muhtelif erzâk ile bin aded battaniye, üç bin çift çorab, iki yüz aded Osmanlı lirası gönderilmişdir. İcrâ kılınan tahkîkâtda Çanakkale’de ve Biga’da perişan bir hâlde bir- çok muhâcirîn bulunduğu anlaşıldığından bunların tehvîn-i ihtiyâcâtı için Çanakkale’de teşkîl olunan Hilâl-i Ahmer Merkezi’ne yedi yüz elli Osmanlı lirası irsâl kılındı. Dedeağaç’da bir kısım muhâcirînin pek muhtâc ve sefâlet içinde kalmış [229] bulundukları dost bir ecnebî tarafından ihbâr olunması üzerine tedârük olunan mu‘teber ve şâyân-ı i‘timâd bir ecnebî Osmanlı muhibbi vâsıtasıyla ve müte‘âkiben başkaca cem‘an 390 aded Osmanlı lirası ile yüz takım çamaşır ve esvâb gönderildi. Anadolu vilâyâtına sevk edilmiş olan muhâcirînin de ekseriyet-i azîmesi hâl-i sefâletde kaldıkları haber alındığından tahkîk-i ahvâlleriyle zarûretde olanlarına hemen ibrâz-ı mu‘âvenete müsâra‘at olunması ve tahsîsât-ı mukteziye verilmek üzere derhâl bildirilmesi Hüdavendigâr, Aydın, Ankara, Konya Hilâl-i Ahmer merkezlerine yazıldı. Gösterilen ihtiyâc üzerine Bursa’ya altı yüz lira gönderildi. Konya’ya iki yüz lira sarfı için me’zûniyet verildi. İzmir’e üç bin lira irsâl kılındı. Çanakkale’deki hastahânemizde bir müddetler fukarâ-yı muhâcirîne ekmek ve bir kab yemek tevzî‘ etdirildi. Yanya’daki mecrûhîn ve muhâcirîn için bir dost devlet konsolosu vesâtatıyla evvelâ beş yüz ve müte‘âkiben mecrûhînin nakli için daha beş yüz lira gön- derildi. İşbu makâlemizin tab‘ olunduğu sırada Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti muhâcirîn için altmış bin lira derecesinde masraf etmiş, ibrâz-ı mu‘âvenete kemâl-i fa‘âliyetle devâm eylemekde bulunmuş idi ve bir kısım muhâcirînin iskânı için ayrıca on bin lira tahsîs ile bir muhâcir köyü vücûda getirilip numûne ibrâz olunması mes’elesi de başka tedkîk ve müzâkere edilmekde bulunuyordu. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 461

[230] Hind Hilâl-i Ahmer İkinci Hey’eti Seyyâr Hastahânesi Hastalar ve me’mûrîn teneffüsde 462 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[231] 10

ÜSERÂYA MU‘ÂVENET

Geçen sene Washington’da in‘ikâd eden Salîb-i Ahmer Kongresi’nde Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’ni temsîl eden Reîs-i Sânî Besim Ömer Beyefendi’nin mezkûr kongre hakkında neşreyledikleri mufassal raporda gös- terildiği vechile esnâ-yı muhârebede esîr düşenlere âileleri tarafından gönde- rilecek eşyâyı îsâl ve muhâberelerini teshîl eylemek ve üserâya verilecek i‘ânâtı tevzî‘ etmek üzere her Salîb ve Hilâl-i Ahmer Merkez-i Umûmîsi’ne merbût birer komisyon teşkîl olunması kongrede kemâl-i ehemmiyetle nazar-ı dikkate alınmış, temenniyât-ı mahsûsa dermeyân edilmişdi. Balkan Harbi hâdis olması üzerine Cenevre’deki Beynelmilel Salîb-i Ahmer Merkez-i Umûmîsi birinci def‘a olarak üserâya ibrâz-ı mu‘âvenet için beynelmilel bir müessese vücûda getirilmesine teşebbüs etdi. Merkez-i umûmînin teftîş ve nezâreti altında olmak üzere Belgrad’da, İsviçre Cene- ral konsolosunun taht-ı riyâsetinde beynelmilel bir acente te’sîs edildi. Ce- nevre Merkez-i Umûmîsi’nin buna dâir yazdığı 16 Teşrîn-i Sânî 1912 târîhli tahrîrât-ı umûmiye üzerine Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Merkez-i Umûmîsince keyfiyet derhâl nazar-ı dikkate alındı. Bu müessesenin Osmanlı harb esîrlerine dahi hidemât-ı nâfi‘a ibrâz ede- bileceği şübheden vâreste görüldüğünden Belgrad Beynelmilel Fen Komis- yonuyla temâs ve muhâbere etmek üzere İstanbul’da Hilâl-i Ahmer’e merbût Üserâ [232] Komisyonu nâmı altında bir hey’et-i mahsûsa teşkîli 30 Teşrîn-i Sânî sene 1328 târîhinde in‘ikâd eden Hilâl-i Ahmer Merkez-i Umûmîsi’nde taht-ı karâra alındı. Merkez-i umûmî a‘zâsından Kasım İzzeddin, Rıfat, Haydar Beyefendilerden mürekkeb bir komisyon teşkîl edildi ve kitâbetine müsâbaka icrâsıyla Faik Sabri, Ali Macid, Şerefüddin Beyler ta‘yîn olunarak bir hey’et-i fa‘âle vücûda getirildi. Edirne Evkâf Müdürü Süleyman Faik Be- yefendi vesâir bazı zevât da komisyonun umûr ve mu‘âmelât-ı tahrîriyesine mu‘âvenet lütfunda bulundular. Bu hey’etin Hilâl-i Ahmer Merkezi’nde bir oda tefrîkıyla îfâ-yı vazîfe eylemesi -binlerce mürâca‘ât vukû‘u pek tabî‘î bu- lunmasına binâen- müşkil olacağı nazar-ı dikkate alınarak Üserâya Mu‘âvenet Komisyonu için Tophane’de vâki‘ eski Hilâl-i Ahmer dâiresi tahsîs ve tefrîş edildi. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 463

Komisyon 1 Kânûn-ı Evvel [1]328 târîhinde îfâ-yı vazîfeye başladı. *** Bu hey’et-i mahsûsanın vazîfesini teshîl için Bulgaristan’da, Sırbistan’da, Yunanistan’da, Karadağ’da dûçâr-ı esâret olmuş bulunan Osmanlı zâbitân ve efrâdının künyelerini mübeyyin defterlerin elde bulunması elzem idi. Belgrad’daki beynelmilel komisyon vâsıtasıyla düvel-i müttefika Salîb-i Ahmer merkezlerine teblîgât icrâ olunarak üserâ defterleri taleb olundu. Bir tarafdan da Harbiye Nezâret-i Celîlesi’ne mürâca‘âtla Osmanlı ordusuna esîr düşmüş olan Bulgar efrâdının defterleri alınarak Belgrad’a gönderildi. Mü- kerreren vâki‘ olan mürâca‘ât ve te’kîd üzerine ancak Şubat evâiline [233] doğru esâmî defterlerinden bir kısmı vârid oldu.* Keyfiyet gazetelerle i‘lân edilerek 12 Şubat târîhinden i‘tibâren komisyon kapıları erbâb-ı mürâca‘ata açıldı. Gâibler hakkında ma‘lûmât alınmak üzere mürâca‘at için Salı, Perşembe, Cumartesi günleri tahsîs olunmuşdu. Meydân-ı harbde bulunup kendisinden hiçbir haber alınamamış olmasına mebnî esîr düşmüş olması melhûz bulunanlar hakkında ma‘lûmât ahzı için mürâca‘at edenlerin yekûnu şu satırların yazıldığı âna kadar dört bin üç yüz elliyi tecâvüz etdi. Fakat hasım ordularına esîr düşen zâbitân ve efrâdın kesretine nazaran defterleri vârid olan esâmî pek kalîl bir derecede olduğundan erbâb-ı mürâca‘atdan yalnız yüz kadarının aradıkları zevâtın isimleri defterlerde bulunabilmiş, efrâd-ı âilesi memnûn edilmişdir. İsimleri defterlerde bulunamayan diğer zâbitân ve efrâd haklarında bir haber alınabilmek için Belgrad Beynelmilel Salîb-i Ahmer Komisyonu’na 300 tahrîrât yazıldı. Ancak yetmişine cevâb alınabildi ve gâib ve esîrler hakkın- da daha serî‘ ma‘lûmât istihsâli arzusunda bulunan âilelerin telgraf ücûrâtını tesviye eylemeleri üzerine telgrafla ma‘lûmât taleb olunan otuz kişiden yalnız onu hakkında Belgrad’da beynelmilel acentedan cevâb-ı kâfî geldi. [234] Gazetelerle vâki‘ olan i‘lânât üzerine vilâyâtdan dahi tahrîrâtlar ve telgraflarla Üserâ Komisyonu’na altı yüzü mütecâviz mürâca‘at vâki‘ oldu.

* Bu defterler, cedveller Sırbistan’da bulunan zâbit ve efrâd-ı üserâ ile Yunanistan’daki zâbitân esâmîsini muhtevî idi. Yunanistan’da Agrinion’daki üserânın esâmîsini Sirkeci Seferi Sevk Komisyonu Reîs Mu‘âvini Kolağası Ziya Bey komisyona bildirmek lütfunda bulundu. Adedi pek ziyâde olan esâmî ayrı ayrı kartonlara yazılarak hurûf-ı hecâ üzere tertîb edildi. 464 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Bunlardan bir kısmının sordukları zevât esâmîsi üserâ listelerinde bulun- duğundan derhâl mektûb ve hattâ telgrafla cevâbları verilmişse de ekserîsi için Belgrad’dan istifsâr-ı keyfiyet olunmuş, cevâb ahzına muvaffakiyet gö- rülememişdir. Üserânın kesreti, Bulgaristan ve Yunanistan’da tesâdüf olunan müşkilât, cevâbların teehhuruna sebebiyet veriyor. Üserâ Komisyonu hidmetini bir kat daha tevsî‘ etmek emeliyle âileler [235] tarafından gönderilecek mebâliğ ve hedâyânın dahi üserâya îsâline tavassutu der‘uhde etdi. Bu vazîfeye 1 Mart [1]329 târîhinden i‘tibâren mübâşeret olundu. Nisan nihâyetine kadar muhtelif mevâki‘deki üserâya tevdî‘ edilmek üze- re elli üç mandapost ve otuzu mütecâviz çamaşır paketi gönderildi. Düşman memleketlerinde hâl-i esâretde bulunarak dûçâr-ı istîlâ olan yerlerde bırakmış oldukları âilelerinden ma‘lûmât alamayanlardan komisyona mürâca‘at edenlere dahi derhâl tahkîkât-ı lâzımeye bi’t-tevessül âileleri hak- kında elde edilebilen ma‘lûmât bildirilmişdir. Belgrad’daki beynelmilel komisyona vâki‘ olan mürâca‘âta ale’l-ekser cevâb alınamamakda bulunması üzerine komisyonca doğrudan doğruya Atina ve Sofya Salîb-i Ahmer merkezlerine de mürâca‘atla tavassutları taleb edilmiş ise de henüz kat‘î bir cevâb alınamamış ve müessir bir netîce istihsâl olunamamışdır. Üserâ defterlerinin te‘âtîsi husûsunda Belgrad’daki Beynelmilel Salîb-i Ahmer Acentesi’nin fa‘âliyetine rağmen görülen müşkilât Hilâl-i Ahmer Üserâ Komisyonu’nu pek müşkil bir mevki‘de bırakmış olduğundan keyfiyet Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin 5 Nisan [1]329 merkez-i umûmî ictimâ‘ında mevki‘-i müzâkereye konuldu. Cenevre Salîb-i Ahmer Merkez-i Umûmîsi’ne ciddi ve müessir bir sûretde mürâca‘at edilmesi taht-ı karâra alı- nıp îcâbı icrâ kılındı. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 465

Umûm Hind Hilâl-i Ahmer Hey’eti Seyyâr Hastahânesi’nde tecrîd çadırları

Üserâ ile âileleri arasında revâbıt ve muhâberât te’sîs, hedâyâ îsâl için Salîb ve Hilâl-i Ahmer merkezlerinin tavassut eylemesi hakkında ittihâz olunan karâr Balkan Muhârebesi’nde birinci def‘a olarak mevki‘-i tatbîke konuldu- ğu, her teşebbüsün mebâdîde dûçâr-ı müşkilât olması tabî‘î bulunduğu cihetle üserâyâ [236] ibrâz-ı mu‘âvenet husûsunda arzu olunduğu kadar büyük bir muvaffakiyet gösterilememiş ise de her hâlde birçok esîrlerden ma‘lûmât ahzıyla âilelerine îsâl ve aralarında muhâberât te’sîs edilmesine imkân hâsıl olmuş, birçok âileler medîd endîşelerden, birçok üserâ şedîd müzâyakalardan kurtarılmışlardır. Bu müessesâtın âtiyen daha müessir bir sûretde ibrâz-ı hidemât edebilmesi için hükûmetler Harbiye Nezâretlerince ellerinde bulunan üserâ defterlerinin sür‘atle tanzîm etdirilerek Salîb ve Hilâl-i Ahmer merkezlerine tevdî‘ olun- masına ehemmiyet-i mahsûsa atfedilmesi şâyân-ı temennîdir. 466 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[237] 11

HİLÂL-İ AHMER ANBÂRI

Teşkîlât – Mu‘âmelât – Teşebbüsât

Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin [1]328 senesine mahsûs olarak ictimâ‘ eden ikinci meclis-i umûmîsi cem‘iyyet için mükemmel bir anbâr te’sîs olunmasına karâr vermiş ve bu uğurda sarf olunmak üzere tahsîsât-ı fevkalâde i‘tâ edilmişdi. Hüseyin Hilmi Paşa hazretlerinin taht-ı riyâsetinde ictimâ‘a başlayan merkez-i umûmî bu maksad-ı mühimmi nazar-ı dikkat ve i‘tinâya aldı. Derûnunda hastahâne ve hastabakıcı mektebi ve anbâr te’sîs olunabilmek üzere vâsi‘ bir arsa taharrî olundu. Makriköyü’nde, Zeytinburnu’nda, şimen- difer hattı üzerinde, sâhilde Bezmiâlem Vakfı’ndan takrîben yüz bin arşın mikdârı vâsi‘ bir arsa 82.550 kuruşa teferruğ olundu.

[238] Hind Hilâl-i Ahmer Seyyâr Hastahânesi’nde bir çadır

Bu arsa üzerine inşâ edilecek anbârın henüz keşif ve planları tanzîm olun- muş, inşââta başlanılması derdest bulunmuş olduğu bir sırada idi ki, harb ihtimâlâtı kesb-i kuvvet etdi. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 467

İnşââtı düşünecek ve anbâr teşkîli için binâ vücûda getirilmesine intizâr edilecek vakit değildi. Şehrin merkezinde iskele, gümrük, istasyon mevâki‘ine karîb bir noktada anbâr ittihâzına elverişli bir mahal tedârükü lâzım geliyordu. Soğukçeşme’de, sarây dâhilinde vâki‘ Alay [239] Köşkü binâsı bütün bu şerâit-i matlûbeyi hâiz olduğu ve hâl-i harâbîsinin dahi mümkün mertebe sür‘atle ta‘mîri kâbil bulunduğu nazar-ı dikkate alınarak muvakkaten asker ikâme edilmiş olan mezkûr binânın Hilâl-i Ahmer’e tevdî‘ ve tahsîs etdirilmesi Bâbıâlî’den temennî olundu. Bâbıâlîce cem‘iyyetin matlabı is‘âf olunup Harbiye Nezâreti’ne teblîgât icrâ kılındı. Alay Köşkü binâsındaki asker derhâl tahliye ve binâ Hilâl-i Ahmer’e tevdî‘ edildi. Cem‘iyyetçe binânın keşfi icrâ etdirilip metâneti derece-i kâfiyede olduğu tahakkuk eylediğinden derhâl ta‘mîrât-ı mukteziye icrâ olundu. Bir anbâr me’mûru ve iki hademe ta‘yîn olunarak Eylül gâyesinde anbâr açıldı. İttihâz olunan mukarrerât hükmünce beheri yüz yataklı dokuz hastahâne ihzârı için teşebbüsât-ı serî‘a ittihâz olunmuşdu. Her gün envâ‘-ı levâzım mübâya‘a ve tedârük olunarak hastahâneye sevk olunuyor, diğer tarafdan erbâb-ı hamiyyetin hastahâneler için aynen ihdâ eyledikleri yatak, yorgan, çamaşır gibi bin türlü muhtelif eşyâ da anbâra giriyordu.

Hind Hilâl-i Ahmeri Ömerli Hastahânesi’nin teskerecileri 468 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Birkaç gün içinde anbâr hıncahınç doldu. Bu mu‘âmelât-ı vesî‘anın bir me’mûr ve iki hademe ile tedvîri mümkün olamayacağı anlaşıldığından anbâra muvakkaten mu‘âvinlerle müte‘addid hademe ilâve kılındığı gibi Alay Köşkü binâsının eşyâ ve levâzımı istî‘âb edemeyeceği tezâhür etdiğinden köşk ittisâlindeki harâb mebânînin dahi müsâra‘aten ta‘mîriyle anbâra ilâve olunması esbâbına tevessül edildi. Anbâr tevessü‘ etdi. Müdîr-i umûmî tarafından anbârda icrâ kılınan tedkîkât ve tertîbât netîcesinde birinci mukarrerât-ı ıslâhiye ittihâz olundu. Melbûsât, yatak [240] levâzımı, eczâ ve edevât-ı tîmâriye, me’kûlâta müte‘allik levâzım için anbâr dört kısma tefrîk edildi ve her kısım için bir kâtib ta‘yîn kılındı. Müte‘âkiben anbâr mu‘âmelât-ı kaydiye ve hesâbiyesinin de sâlim bir usûle rabtı için Bank-ı Osmanî’den sûret-i mahsûsada celb olunan mütehassıs ta- rafından anbârda tedkîkât-ı lâzıme icrâ olunarak anbârla merkez muhâsebesi arasında cereyân edecek mu‘âmelât-ı hesâbiye ta‘yîn ve defterler ve bordrolar numûneleri tanzîm olunarak bu numûneler nizâmnâme-i dâhilî tanzîmine me’mûr olan hey’et tarafından bi’t-tedkîk tasvîb olunduğundan [1]329 senesi Martı’ndan i‘tibâren anbâr mu‘âmelât-ı kaydiye ve hesâbiyesi de yeni usûl ile taht-ı inzibât ve intizâma alındı. Ma‘amâfîh anbâr harâb binâlar dâhilinde, aksâma tefrîk olunamayacak [241] bir hâlde bulundukça hakkıyla te’mîn-i intizâm kâbil olamayacağı gö- rüldü. Esâsen şehir hâricinde te’sîs olunacak büyük anbârlardan başka şehir dâhilinde mu‘âmelât merkezine karîb bir mevki‘de dâimî bir anbâra ihtiyâc bulunduğu bi’t-tecrübe sâbit bulunduğundan muvakkaten işgâl edilmekde olan Soğukçeşme’de, sarây dâhilinde vâki‘ Alay Köşkü binâsının kıymet-i târîhiyesi ihlâl, tarz-ı mi‘mârîsi tağyîr edilmeksizin sûret-i mükemmelede ta‘mîr olunarak Hilâl-i Ahmer’e merkez-i idâre ittihâzı ve ittisâlindeki harâb binâların hedmiyle anbâr inşâsı zımnında bu mahallin Hilâl-i Ahmer’e ihsân ve tahsîsi cem‘iyyeti himâyet-i mûcib-i mefharet-i şehriyârîleriyle şeref-yâb buyurmuş olan zât-ı Hazret-i Pâdişâhî’den istirhâm olundu. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 469

[242] Afrika-yı Cenûbî’de Durban Hilâl-i Ahmer Hey’eti: Ortada Yohannesburg Başşehbenderi Ohannes Bey, sağında Hilâl-i Ahmer Hey’eti Reîsi Davud Muhammed, sol tarafında N. D. Kodvel

Bu istirhâm nezd-i ma‘âlî-vefd-i cenâb-ı Pâdişâhî’de mazhar-ı is‘âf oldu. Anbâr mevki‘inin ta‘yîn ve tahdîdi için Başmâbeynci beyefendinin taht-ı riyâsetinde Hazîne-i Hümâyûn, Müze-i Hümâyûn müdürleri, şehremîni, Hilâl-i Ahmer reîs-i sânîsi, sertabîb-i hazret-i şehriyârî ve sermi‘mâr beyefendilerden mürekkeb bir komisyon teşkîl edildi. Tanzîm olunan plan ve mazbata mûcebince Alay Köşkü binâsıyla merbûtu harâb mebânîden ve arsadan mu‘ayyen mahallerin Hilâl-i Ahmer’e tevdî‘i husûsuna irâde-i âtıfet- âde-i hazret-i şehriyârî şeref-sâdır olmuş, keyfiyet Bâbıâlî’ye teblîğ edilerek mu‘âmele-i kaydiye icrâ olunmuşdur. *** Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti için merkez-i idâre ittihâz olunmak üzere Alay Köşkü binâsının sûret-i mükemmelede icrâ-yı ta‘mîri mukarrerdir. Ta‘mîrât [243] binânın taksîmât-ı sâbıkası ve tarz-ı mi‘mârîsi kat‘iyyen tağyîr olunmamak şartıyla icrâ edilecek, köşk dâhilinde zât-ı şâhâneye mahsûs olan Arz Odası, Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’ni lütfen taht-ı himâye-i feyz-vâye-i şehriyârîlerine almağla mübâhî kılan hazret-i şevket-meâbı kabûl ve i‘zâz edebilecek sûretde tefrîş ve tefrîk olunacak, diğer odalar ve sofalar Hilâl-i Ahmer meclis ve kalem odaları sûretinde isti‘mâl edilecekdir. 470 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Sarây dâhilinde, Hilâl-i Ahmer’e tahsîs buyurulan mebânî ittisâlinde Şehremânetince vâsi‘ bir umûmî bâğçe ihdâsına tevessül edilmiş bulunduğun- dan şeref ve kıymeti pek ziyâde artacak olan mevki‘e kadîm tarz-ı mi‘mârîsinde sûret-i mükemmelede ihyâen ta‘mîr edilecek olan Alay Köşkü binâsı bir şeref ve letâfet-i mahsûsa bahş eyleyeceği cihetle ihdâs ve inşâ olunacak anbârların da bu şerefi ihlâl etmeyecek sûretde muntazam ve bir kıymet-i sınâ‘iyeyi hâiz binâlar olması taht-ı karâra alınmış ve inşââta mübâşeret olunması derdest bulunmuşdur. Anbârlar inşââtı ikmâl olununca hastahâneler için her türlü levâzım kısım kısım sevk olunmağa âmâde bir hâlde bulundurulacak ve her sene mücedde- den ikişer yüz yataklık seyyâr hastahâneler ihzâr olunarak Hilâl-i Ahmer’in hastahâne sermâyesi tezyîd olunacak ve inde’l-îcâb her levâzımı mükemmel binlerce yataklık hastahânelerin derhâl îcâb eden nikâta sevk olunabilmesi esbâbı istikmâl edilecekdir. Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin anbârları en mühim kısmı olduğu cihetle merkez-i umûmî binâsı ittisâlinde bir anbâr te’sîsi ile iktifâ olunmayarak Zeytinburnu’ndaki [244] vâsi‘ arsaya da büyük esâs anbârları inşâ olunacak ve Anadolu içlerinde, Arabistan’da nikât-ı ba‘îdeye derhâl imdâd yetişdirilebil- mesini te’mîn için îcâb eden bazı ordu ve vilâyet merkezlerinde dahi anbârlar ihdâs ve inşâ edilmesine çalışılacakdır. Ve minallahi’t-tevfik. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 471

[245] 12

İBRÂZ OLUNAN TAKDÎRÂT

Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Merkez-i İdâresi’ne vârid olan muharrerât meyânında cem‘iyyetin hidemâtını takdîr eden bazı nevâzişkâr cümlelerin bir hâtıra-i şükrân olunmak üzere buraya nakli tensîb edildi. Sadr-ı sâbık Kâmil Paşa hazretleri tarafından 31 Teşrîn-i Evvel 1328 târîhinde yazılan mütâla‘a: “Dârülfünûn Hastahânesi’ndeki mecrûhîni ziyâretimde cümlesini râhat bir hâlde bulduğuma ve mecrûhînin gerek i‘âşe ve gerek tedâvîleri husûsunda me’mûrîn ve etıbbâ taraflarından i‘tinâ olunduğuna memnûn oldum”. *** Avusturya sefîrinin refîkası Madam La Marquis Pallaviçini hazretlerinden alınan 23 Teşrîn-i Sânî 1912 târîhli tezkireden: “Taşkışla Hastahânesi’nde bulunan mecrûhîn için çamaşır i‘tâ olunması hakkındaki talebimin is‘âfı husûsunda gösterdiğiniz himmete mukâbil bütün teşekkürâtımı takdîme müsâra‘at eylerim. Riyâset etdiğim eser-i hayırperverî zavallı mecrûhîn için mûcib-i tesellî olabilecek i‘tinâları ibzâl husûsunda kusûr etmeyecekdir ve sizi te’mîn edebilirim ki, bizzât tarafımdan dahi der‘uhde etmiş olduğunuz [246] vazîfede muvaffakiyetiniz için her türlü mu‘âvenâtın dirîğ olunmamasına sarf-ı ikdâm edilecekdir”.

Almanya Salîb-i Ahmeri tarafından Trablusgarb’a i‘zâm kılınan hey’et-i sıhhiye erkânından olup orada terk-i hayât eden: Doktor Dükeştayn 472 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

*** [247] Sadâret Müsteşârı Adil Beyefendi’nin 14 Kânûn-ı Sânî [1]328 târîhli tezkiresinden: “…Beyân-ı hâl: Asâkir-i Osmaniye’nin muhâfaza-i sıhhatleri için Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyet-i muhteremesince bu sûretle de ibrâz edilen mu‘âvenât-ı cemîleden dolayı millet-i Osmaniye’nin ferd-i nâçîzi sıfatıyla uhde-i âcizâneme terettüb eden vecîbe-i teşekkürün îfâsına vesîle ittihâz kılındı”. *** Harbiye Nezâreti’nden alınan 24 Kânûn-ı Sânî 1328 târîhli tezkireden: “Çanakkale’de iki yüz ve Gelibolu’da yüz yataklı birer hastahâne küşâd ve hasta kabûlüne mübâşeret olunduğundan ve bundan başka askerî hastahâneler için bir hayli levâzım ve eşyâ ihdâ edildiğinden bahisle Osmanlı Hilâl-i Ah- mer Cem‘iyyeti’nin kuvâ-yı mürettebeye şu sûretle vukû‘ bulan mu‘âveneti şâyân-ı teşekkür ve takdîr olduğu Kuvâ-yı Mürettebe Kumandanlığı’ndan beyân edilmiş ve hidemât-ı vâkı‘a şâyân-ı takdîr görülmüşdür”. *** Bahr-ı Sefîd Boğazı Kuvâ-yı Mürettebe Kumandanı Fahri Paşa’dan alı- nan 30 Mart [1]329 târîhli tahrîrâtdan: “Cem‘iyyet-i muhteremelerinin masârıfât-ı azîmeden çekinmeyerek ibzâl buyurmakda olduğu her gûne mu‘âvenât ve ihtimâmât-ı insâniyetkârâne umûm kuvâ-yı mürettebece fevkalâde mûcib-i şükrân olduğu gibi Çanak- kale ve Gelibolu’da sûret-i [248] mükemmelede küşâd buyurulmuş olan hastahânelerden gerek mecrûhîn ve gerek hastagânın tedâvîsince pek azîm istifâdeler edilerek bu bâbda mezkûr hastahâneler müdîrleri Tevfik ve Rüşdü ve Rasim Ferid Beylerle refîklerinin mesâ‘î ve ikdâmât-ı masrûfeleri el-hak şâyân-ı takdîr görülmüş ve bu kere Menderes Müfrezesi’ne başkaca bir seyyâr hastahâne i‘zâmına müsâ‘ade buyurulmasından fevka’l-gâye minnetdâr olun- muş olduğunun arzı vesîlesiyle takdîm-i teşekkürât ve ihtirâmât olunur”. *** Karârgâh-ı Umûmî Sahrâ Sıhhiye Müfettiş-i Umûmîsi Ferîk Hacı Emin Paşa hazretlerinden 1 Nisan [1]329 târîhinde alınan tahrîrâtdan: OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 473

“Ahîren Çatalca Ordusu ve Bahr-ı Sefîd Boğazı Kuvâ-yı Mürettebe- si dârü’l-harekâtına teftîş için azîmetimde cem‘iyyet-i muhtereme tara- fından Hadımköy, Ispartakule, Ayastefanos, Gelibolu, Kale-i Sultâniye vesâire gibi mevki‘lerde te’sîs edilmiş olan hastahâneleri de nazar-ı teftîş ve tedkîkden geçirdim. Bu müessesât-ı insâniyetde gördüğüm intizâm, temizlik, vazîfeperverlik cidden en müşkilpesend olanların bile takdîrât ve şükrânını câlib olacak bir mertebe-i mükemmeliyetdedir. Bunlara kabûl edilmiş olan hastagânın her türlü esbâb-ı istirâhatı istikmâl edilerek gayet müreffeh bir sûretde i‘âşe ve ilbâs olunmakda bulunduğunu ma‘a’l-memnûniye tasdîk ile müteşekkir ve müftehir olduğumu arz etmeği bir vazîfe-i vicdâniye bilmek- deyim. Mecrûhîn ve hastagân nakli için birçok masârıf ihtiyâr edilerek techîz ve tanzîm edilmiş olan Cambridge Vapuru’nun bizzât derûnunda seyâhatle muttali‘ [249] olduğum mükemmeliyet ve nezâfeti de ayrıca bâ‘is-i şükrân bir derece-i fevkalâdedir. İki seneden az bir zamân içinde yeniden kesb-i hayât edercesine tekrâr teessüs eden bu ulvî cem‘iyyet-i insâniyetperverînin muhterem ve necîb Osmanlı ordu ve milletine kemâl-i tevâzu‘ ve mahviyetle îfâsına muvaffak olduğu hidemât-ı ber-güzîde kendisinin nasıl muktedir ve ehemmiyet-i vezâifine cidden vâkıf nâmûslu ellerle idâre edilmekde olduğuna burhân-ı münîrdir. Şefkat ve merhamet-i insâniyenin zübde-i nûr-ı enveri addetdiğim bu cem‘iyyet-i celîlü’l-himemin mebâdî-i harbden beri muhtelif sûretlerde mütecellî olan himemât ve mesâ‘î-i meşkûresine karşı an-samîmi’l- kalb arz-ı teşekkür eylerim”. *** Sadrıa‘zam ve Harbiye Nâzırı Mahmud Şevket Paşa hazretlerinden alınan 1 Nisan [1]329 târîhli tezkireden: “Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin harb-i hâzırda îfâ eyledi- ği hidemât-ı vatanperverâne ve mecrûhîn ve merzâ-yı askeriyenin emr-i tedâvîlerinde cihet-i askeriyeye gösterdiği mu‘âvenet-i insâniyetkârâne müstelzim-i takdîr bir derecede bulunduğundan mesâ‘î ve himemât-ı vâkı‘adan dolayı beyân-ı takdîrât ve teşekkürât-ı mahsûsa olunur”. *** Sol Cenâh Onuncu Kolordu Kumandanı Ferîk Hurşid Paşa hazretlerinden alınan 7 Nisan [1]329 târîhli tahrîrâtdan: 474 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

“Onuncu Kolordu Gelibolu, Çanakkale, Ayastefanos’da bulunduğu [250] esnâda hasbe’l-vazîfe mevcûd müessesât-ı sıhhiyeyi teftîşimde bittab‘ Os- manlı Hilâl-i Ahmer Hastahânelerini de gördüm.

Almanya Salîb-i Ahmeri tarafından Trablusgarb’a i‘zâm kılınan hey’et-i sıhhiye erkânından olup orada terk-i hayât eden: Doktor Şutse

Hey’et-i Umûmiyesi hakkında şâyân-ı [251] tenkîd ve muâhaze bir şey göremedim. Vezâif-i tıbbiyenin de pek yolunda cereyân etdiğini öğrendim. Hastahâneler kâmilen mecrûh ve hastagân ile dolmuşdu. Onlar da beyân-ı memnûniyet ve hoşnûdî ediyorlardı. Doğrusu bu hastahâneleri tahmîn ve me’mûlümün fevkinde buldum. Gâile-i hâzırada Osmanlı Hilâl-i Ahme- ri intizâr ve ümîd olunan dereceden pek ziyâde hidmet etdi ve etmekdedir. Sebeb-i teessüs ve teşekkülünden beklenilen maksad-ı hayrı bi-hakkın îfâya isbât-ı iktidâr etdi. Vazîfesi doğrudan doğruya orduya hidmetden ibâret olan bu müessese-i âliyenin esbâb-ı terakkîsine çalışmak umûm Osmanlılara farîzadır. Hilâl-i Ahmer’in mesâ‘îsi yalnız askerîden olan yaralı ve hastalara bakmakla kalmayarak hicrete mecbûr ve sefâlete dûçâr olan binlerce felâketzedelere de dest-i mu‘âveneti uzatmış ve onlara karşı vezâif-i insâniyeyi îfâ etmiş ve etmekde bulunmuş olduğunu ma‘a’ş-şükrân işitmekdeyim. Binâenaleyh bu ulvî cem‘iyyetin müessisleriyle şu‘abât-ı idâresi umûrunu tedvîr eden zevât-ı muhteremeye ve işbu cem‘iyyet-i muhteremeye suver-i muhtelifede mu‘âvenet eden Osmanlılar ve diyâr-ı ba‘îdede bulunan ihvân-ı dîn ile memâlik-i ecnebiyeden yardım eden muhibb-i insâniyet, zevât-ı hamiyet-simâta îfâ-yı teşek- OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 475

kürü ve anâsır-ı muhtelifeye mensûb hanımlarımızın hidmet-i mebrûrelerini takdîr ve tebcîli vecîbeden add ve istikbâl için daha büyük hidmetler îfâsına hâzır bulunmaları esbâbının istikmâline sarf-ı mesâ‘î eylemelerini ricâ ile her husûsda muvaffak bi’l-hayr olmalarını Cenâb-ı Hak’dan niyâz eylerim”. *** Çatalca Ordusu Sıhhiye Müfettişi Mîrlivâ Doktor İbrahim Abdüsselâm Paşa’nın teftîşâtı üzerine Hadımköy’den yazdığı 12 Nisan [1]329 târîhli tezkireden: [252] “Balkan Harbi’nin devâmı müddetince Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti hastahânelerinin gerek mecrûhîn ve gerek eyyâm-ı mütârekede ilel-i muhtelifeden hastagânın tedâvîsi sûretiyle mu‘âvenetlerinden edilen istifâde pek büyükdür. Bâ-husûs me’mûrînin hüsn-i intihâbından dolayı hastahânelerinizdeki intizâm cidden numûne-i imtisâl olacak derecede pek âlî olduğunu makâm-ı şükrânda arz ile kesb-i fahr eylerim”. *** Şişli Karakolhânesi’nde te’sîs olunan hastahânede mecrûhîn ve merzâ-yı asâkir-i Osmaniye’yi tedâvî eden İngiliz etıbbâ-yı muhteremesinden Doktor Klimov’un yazdığı 26 Nisan 1913 târîhli tezkireden:

[253] Ispartakule Hilâl-i Ahmer Hastahânesi Ortada Sertabîb Aziz Bey 476 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

“Der‘uhde eylediğim vazîfe işte hitâm buldu! Vatanları için dûçâr-ı ıztırâb olan askerlere küçük bir hidmet ibrâz edebilmiş isem bununla mahzûz olu- rum. Bu merd insânlar için birkaç söz söylemekliğime müsâ‘ade ediniz: Beş buçuk ay zarfında iki yüz kadar asker tedâvî etdik. Bu iki yüz neferin hiçbi- rinden, hiçbir def‘a mûcib-i şikâyet bir hâl ve hareket sudûr etdiğini görme- dik. Ber-akis, cümlesi hey’et-i sıhhiyemiz erkânının takdîrât-ı fevkalâdesini ve muhabbetini câlib bir edeb ve terbiye gösterdiler. Kendileriyle cereyân eden münâsebâtımızdan ebediyyen pek tatlı ve samîmî hâtırât muhâfaza ey- leyeceğiz…” *** Sanâyi‘-i Nefîse Mektebi’nde teşkîl olunan hastahânede ve Kalikratya’da mecrûhîn ve merzâ-yı asâkir-i Osmaniye’nin müdâvâtına hidemât-ı insâniyetkârâne ibrâz etmiş olan İngiliz Salîb-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiye- si Reîsi ve sâbık Adana Konsolosu Mösyö Wily’den alınan 26 Nisan 1913 târîhli tezkireden: [254] “Bahse girişmezden evvel Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Reîs-i Sânîsi Besim Ömer Paşa hazretleriyle sâir Hilâl-i Ahmer ricâl-i me’mûrînine, bin türlü meşgaleleri arasında bizim yerleşdirilmekliğimiz ve ibrâz-ı hidmet edebilmekliğimiz için gösterdikleri mu‘âvenâtdan dolayı en hâr ve samîmî teşekkürâtımı takdîm etmekliğime müsâ‘ade buyurulmasını ricâ ederim. İngiliz Salîb-i Ahmer Cem‘iyyeti için bir hemşire mesâbesinde olan Os- manlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti ile el ele sarf-ı mesâ‘î eylemek büyük bir mahzûziyet te’mîn eylemişdir… İstanbul’u hakîkî bir teessürle terk eyliyor ve tedâvî etdiğimiz Osmanlı askeri için büyük bir takdîr muhâfaza eyliyoruz. O Osmanlı askerini ki tanıyıp da sevmemek mümkün değildir”. *** OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 477

[256] Hilâl-i Ahmer Ispartakule Hastahânesi

Başkumandan Vekîli İzzet Paşa hazretlerinden alınan 30 Nisan [1]329 târîhli tezkire: “Harb-i ahîr esnâsında Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyet-i muhteremesi tarafından ordu-yı hümâyûnlar dârü’l-harekâtlarının muhtelif mahallerinde ve Dersaâdet’de te’sîs edilen müte‘addid hastahânelerde guzât ve mecrûhîn vesâir hastagân-ı askerînin müdâvât ve irâhaları ve inde’l-iktizâ mükemme- len operasyonları husûsunda hidemât-ı fedâkârânede bulunulduğu gibi cihet-i askeriyeden vâki‘ olan sâir mürâca‘atlarda da her nev‘ mu‘âvenet ve mesâ‘î-i insâniyetperverânenin ibzâl ve îsâline müsâra‘at gösterilmiş ve binâenaleyh Hilâl-i Ahmer hastahânelerinden ordu ve [255] müessesâtça bi’l-vücûh istifâdeler edilmiş olduğu ahîren ordu ve Hilâl-i Ahmer hastahânelerini devir ve teftîş eyleyen Emin Paşa hazretlerinin beyânâtından dahi anlaşıldığından bu hususâtın tezkârıyla ordu nâmına mütehassis olduğum hissiyât-ı samîmiyenin ızhârını bir vazîfe-i mahsûsa bilir ve Hilâl-i Ahmer-i Osmanî’nin terakkiyâtı temenniyâtıyla zât-ı âlî-i riyâsetpenâhîlerine bilhâssa teşekkürler ederim”. 478 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[257] 13

TEŞKÎLÂT

A‘zâ-yı Müessise – Merkez-i Umûmî – Hey’et-i İdâre – Tahrîrât Kalemi – Muhâsebe – Vezne – Anbâr

7 Nisan sene 1327 târîhinde Tokadlıyan Oteli salonunda birinci hey’et-i umûmiye ictimâ‘ını akdeden yüz a‘zâ-yı müessise:

Kabineler a‘zâsından: Mahmud Şevket Paşa Sadrıa‘zam Said Paşa Sadr-ı esbak Hüseyin Hilmi Paşa “ “ İbrahim Hakkı Paşa “ “ Gazi Ahmed Muhtar Paşa “ “ Ferid Paşa “ “ Musa Kâzım Efendi Esbak Şeyhülislâm Prens Said Paşa Hâriciye Nâzırı Hayri Bey Evkâf Nâzırı Besarya Efendi Nâfi‘a Nâzırı Necmeddin Monlâ Bey Esbak Adliye Nâzırı Rıfat Paşa Esbak Hâriciye Nâzırı Talat Bey Esbak Dâhiliye Nâzırı Halil Bey Esbak Dâhiliye Nâzırı Cavid Bey Esbak Nâfi‘a Nâzırı İsmail Hakkı Bey Esbak Ma‘ârif Nâzırı [258] Mahmud Muhtar Paşa Esbak Bahriye Nâzırı Esbak Orman ve Ma‘âdin ve Zirâ‘at Mavrokordato Efendi Nâzırı Noradonkyan Efendi Sâbık Hâriciye Nâzırı Nail Bey Esbak Mâliye Nâzırı Hallacyan Efendi Esbak Nâfi‘a Nâzırı Mehmed Şerif Paşa Sâbık Ma‘ârif Nâzırı

A‘yândan:

Bahur Efendi, Dâmâd Ferid Paşa, Süleyman Bostânî Efendi, Seyyid Ab- dülkadir Efendi OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 479

Meb‘ûsândan:

Arslan Bey, Artas Efendi, Cahid Bey, Dalçef Efendi, Rıza Sulh Bey, Ruhi el-Halidî Bey, Zohrab Efendi, Abdurrahman Bey, Ömer Şevki Bey, Ferahî Efendi, Midhat Şükrü Bey, Doktor Mişe Efendi

Şûrâ-yı Devlet’den:

Baha Bey, Salim Bey, Mustafa Reşid Bey, Yahya Bey, Stefanaki Bey, Başmu‘âvin Mehmed Bahaeddin Bey

Rüesâ-yı Rûhâniye:

Ermeni Patrik Kaymakamı Mangoni Efendi, Ermeni Katolik Patriği Ter- ziyan Boğoz Efendi, Hahambaşı Hayim Naum Efendi, Bulgar Eksarhı Yosif Efendi

Eşrâf-ı Hânedândan:

Prens Abbas Paşa

Ricâl-i Askeriye:

Harbiye Müsteşârı Fuad Paşa, Prens Aziz Paşa, Mîrlivâ Nazîf Paşa, Mîralay Muhyiddin Bey, Kaymakam Faik Bey

[259] Ispartakule Hastahânesi’nde iki katlı çadırlar Sağda, baş tarafda duran Sertabîb Aziz Bey’dir. 480 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Ricâl-i Bahriye’den:

Bahriye Müsteşârı Rüstem Paşa, Doktor Fikri Paşa

[260] Ricâl-ı Mülkiye’den:

Esbak Şehremîni Subhi Bey, esbak Hudâvendigâr Vâlîsi Azmi Bey, Ma‘ârif Müsteşârı Salih Zeki Bey, Sıhhiye Terceme Kalemi Müdîri Münir Nigâr Bey, Evkâf Nezâreti İnşâât Müdîr-i Umûmîsi Mi‘mâr Kemaleddin Bey

Mu‘teberân-ı tüccârdan:

Yağcı Şefik Bey, Karakaş Mâcid Efendi, Kemal Ömer Bey, Kamhi Efendi

Müntesibîn-i Matbû‘ât’dan:

İkdâm Müdürü Cevdet Bey, muharrirînden Celâl Nuri Bey, Hüseyin Kâzım Bey, Safvetî Ziya Bey, Diran Kelekyan Efendi, Abdullah Zühdü Bey

Etıbbâdan:

Eczâcı:

Edhem Pertev Bey

Hilâl-i Ahmer a‘zâ-yı kadîmesinden:

Della Suda Faik Paşa -vefât etmişdir-, Halim Paşa, Ahmed Ragıb Bey, Dâire-i Sıhhiye Tahrîrât Müdîri Haydar Bey, Dâire-i Sıhhiye Evrâk Müdîri Galib Bey

Yeni nizâmnâmeyi tertîb eden komisyon:

Doktor Esad Bey, Doktor Besim Ömer Bey, Tıbbiye-i Askeriye Mektebi Müdürü [261] Doktor Ali Galib Bey, Doktor Bahaeddin Şakir Bey, Hâriciye OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 481

Umûr-ı Siyâsiye Müdür-i Umûmîsi Salih Bey, Bahriye Tabîb Mîralaylığı’ndan mütekā‘id Mehmed Ali Bey, Doktor Kasım İzzeddin Bey *** [1]328 senesi Nisanı’nda teşekkül eden kongrede kur‘a ile ihrâc olunan ve isti‘fâ eden ve devâm edemeyenlerin yerlerine müceddeden a‘zâ intihâb olunmak sûretiyle teşekkül eden merkez-i umûmî hey’eti (hurûf-ı hecâ tertîbiyle) Sıhhiye Müdîr-i Sânîsi ve Tıb Esad Bey Fakültesi’nde Emrâz-ı Ayniye Mu‘allimi İsmail Besim Paşa Sıhhiye-i Askeriye Reîsi Besarya Efendi Nâfi‘a Nâzırı Sıhhiye Müdîr-i Umûmîsi ve Tıb Besim Ömer Bey Fakültesi’nde Serîriyât-ı Vilâdiye Mu‘allimi Tıb Fakültesi’nde Tıb Kânûnu Bahaeddin Şakir Bey Mu‘allimi Tıb Fakültesi’nde Serîriyât-ı Efrenciye Celâleddin Muhtar Bey ve Cildiye Mu‘allimi Bank-ı Osmanî Meclis-i İdâre Hâmid Bey a‘zâsından Hakkı Şinasi Bey Bahriye Merkez Hastahânesi Sertabîbi Haydar Bey Meclis-i Kebîr Sıhhiye Tahrîrât Müdürü Hüsnü Paşa Esbak Bahriye Nâzırı Sadr-ı esbak, a‘yân-ı kirâmdan, Viyana Hüseyin Hilmi Paşa Sefîri Diran Kelekyan Efendi Sabah Gazetesi Sermuharriri Rıfat Bey Meclis-i Kebîr Sıhhiye a‘zâsından Tıb Fakültesi Reîsi ve Serîriyât-ı Üzniye Ziya Nuri Bey Mu‘allimi Talat Bey Sâbık Dâhiliye Nâzırı Abidin Bey Sıhhiye-i Askeriye İkinci Şu‘be Müdîri Meclis-i Kebîr-i Sıhhiye a‘zâsından, Tıb Âkil Muhtar Bey Fakültesi’nde Fenn-i Tedâvî Mu‘allimi Tıb Fakültesi’nde Serîriyât-ı Dâhiliye Adnan Bey Mu‘allim Mu‘âvini Azmi Bey Hüdavendigâr Vâlî-i esbakı [263] Ali Galib Bey Tıbbiye-i Askeriye Müdîri Avni Paşa Mütekâ‘id-i Erkân-ı Harbiye ferîki Kasım İzzeddin Bey Sâbık Sıhhiye Müfettiş-i Umûmîsi Kamhi Efendi Banker Keresteciyan Efendi Bank-ı Osmanî müdürlerinden Kemal Ömer Bey Tüccârdan Lambiki Paşa Sıhhiye-i Askeriye Reîs-i Sânîsi Mavrokordato Efendi A‘yândan 482 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Mehmed Ali Bey Tabîb Mîralay mütekâ‘idi Nazif Paşa Mîrlivâ Yosef Razi Bey Şûrâ-yı Devlet a‘zâsından

[262] Hilâl-i Ahmer Hadımköy Hastahânesi Ortada Sertabîb Burhaneddin Bey

*** Hey’et-i İdâre

Reîs-i Evvel Hüseyin Hilmi Paşa hazretleri Sadr-ı esbak, a‘yândan Reîs-i Sânî Besim Ömer Bey Sıhhiye Müdîr-i Umûmîsi “ “ Âkil Muhtar Bey Meclis-i Kebîri Sıhhiye a‘zâsından Müfettiş-i Umûmî Mehmed Ali Bey Tabîb Mîralay mütekâ‘idi Başkâtib Rıfat Bey Meclis-i Kebîri Sıhhiye a‘zâsından Veznedâr Keresteciyan Efendi Bank-ı Osmanî müdîrânından Muhâsebeci Kemal Ömer Bey Mu‘teberân-ı tüccârdan *** Tergîb ve Teşvîk Encümeni

Doktor Hakkı Şinasi Bey Diran Kelekyan Efendi *** OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 483

[264] Mâliye Encümeni

Ruhi el-Halidî Bey Kamhi Efendi Rasim Paşa *** Fen ve İntihâb-ı Me’mûrîn Encümeni

Della Suda Faik Paşa -vefât etmişdir- Doktor Lambiki Paşa Doktor Abidin Bey Doktor Ali Galib Bey Doktor Adnan Bey Doktor Besim Ömer Bey Doktor Esad Bey Doktor Âkil Muhtar Bey Doktor Kasım İzzeddin Bey Doktor Kerim Sebatî Bey Mîrlivâ Nazif Paşa Mühendis Asadoryan Efendi *** Hanımlar Merkez-i Umûmî Hey’eti

Prenses Nimet Muhtar Mahmud Muhtar Paşa haremi Hanımefendi Ayşe Hanımefendi Ziya Paşa haremi Madam Doktor Zoiros Paşa A‘yândan Ahmed Rıza Bey Selma Hanımefendi hemşîresi Fatma Aliye Hanımefendi Ferîk Faik Paşa haremi Sa‘diye Hanımefendi Müze Müdürü Halil Bey haremi Düyûn-ı Umûmiye Mektûbcusu Leylâ Hanımefendi Vahîd Bey haremi Madam Diran Kelekyan Efendi 484 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[265] Hadımköy Hilâl-i Ahmer Hastahânesi

[266] Madam Ohannes Kuyumcuyan Paşa Madam Yosef Razi Bey Madam Panciri Bey Merhûm Ziya Bey kerîmesi Veli Nezihe Zeyneb Hanımefendi Bey haremi Teşrîfât Müdîri İsmail Cenanî Bey Seniye Havva Hanımefendi haremi Melek Hanımefendi Merhûm Sâmi Paşa kerîmesi Melek Hanımefendi Mısırlı Hüsnü Bey haremi Safvet Hanımefendi Râsih Bey’in haremi Macide Hanımefendi Ömer Besim Bey haremi Mihrimah Hanımefendi Basri Bey haremi Sabiha Galib Hanımefendi Doktor Ali Galib Bey haremi Madam Doktor Âkil Muhtar Bey Erkân-ı Harbiye mîralâylarından Seniyye Hanımefendi Halil Bey haremi Feyziye Hanımefendi Ferid Paşa kerîmesi Leylâ Hanımefendi Merhûm Sırrı Paşa haremi Merhûm İbrahim Paşa kerîmesi ve Sabiha Hanımefendi Hakkı Bey haremi Fethiye Hanımefendi Reşid Bey haremi Nâile Hamdi Hanımefendi Merhûm Hamdi Bey haremi Madam Astine Gümüşgerdan Efendi Madam Asadoryan Efendi Madam Manuk Azaryan Efendi Remize Hanımefendi Cemal Bey haremi *** OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 485

Hilâl-i Ahmer Kadınlar Merkezi Hey’et-i İdâresi

Prenses Nimet Muhtar Mahmud Muhtar Paşa Reîse-i Ûlâ Hanımefendi hazretlerinin haremi Âişe Hanımefendi Ziya Paşa haremi Reîse-i Sâniye Doktor Zoiros Paşa Madam Zoiros Paşa Reîse-i Sâniye haremi A‘yândan Ahmed Rıza [267] Selma Hanımefendi Başkâtibe Bey hemşîresi Fatma Aliye Hanımefendi Faik Paşa haremi Kâtibe Müze Müdürü Halil Bey Sa‘diye Hanımefendi Kâtibe haremi Düyûn-ı Umûmiye Fransızca Leylâ Hanımefendi Mektûbcusu Vahîd Bey Kâtibe haremi Diran Kelekyan İngilizce Madam Naumi Kelekyan Efendi’nin refîkası Kâtibe Cebel-i Lübnan Mutasarrıfı Ohannes Madam Kuyumcuyan Paşa Veznedâr Kuyumcuyan Paşa refîkası İsmet Hanım Yosef Razi Bey refîkası A‘zâ Madam Panciri A‘zâ Merhûm Ziya Paşa Nezihe Zeyneb Kâtibe ve kerîmesi ve Veli Bey Hanımefendi Muhâsebeci haremi *** Merkez-i İdâre Tahrîrât Kalemi

Sorbonne Kâtib Kâzım Bey Dârülfünûnu’ndan me’zûn Sorbonne Evrâk Me’mûru Safvet Bey Dârülfünûnu’ndan me’zûn Mütercim Avram Galanti Efendi Mübeyyiz Muhtar Bey Harb münâsebetiyle “ Nâfi‘ Mücib Bey muvakkat “ Sâmi Bey

Muhâsebe Kalemi

Muhâsebe Me’mûru Avram Efendi Vezne Me’mûru Celâl Fuad Bey 486 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[268] Tahsîlât Bedri Nedim Bey Me’mûru Harb münâsebetiyle Muhâsebe Kâtibi Subhi Bey muvakkat “ “ Yakub Salih Bey “ “ Nâzım Naci Bey

Anbâr

Me’mûr Fuad Bey Eczâcı Hamdi Bey Kâtib Recai Bey Harb “ Mehmed Salih Efendi münâsebetiyle Gümrük Me’mûru Hayreddin Bey muvakkat Eczâcı Mu‘âvini Ali Efendi Erzâk ve Müteferrika Şu‘besi Muhtar Bey Me’mûru Harb Çamaşır Şu‘besi Me’mûru Aziz Efendi münâsebetiyle “ “ “ İbrahim Efendi muvakkat Mukayyid Hüsnü Efendi

Diğer Müteferrik ve Muvakkat Me’mûrîn

Üserâ Komisyonu Kâtibi Faik Sabri Bey “ “ “ Mâcid Bey Muhâcirîn Me’mûru Hakkı Bey “ “ Haydar Bey “ “ Hakkı Bey “ “ Osman Bey

[269] Taraf-ı eşref-i hazret-i Pâdişâhîden te’sîs buyurulan hastahâne hey’et-i sıhhiyesi: Ortada Sertabîb-i Hazret-i Şehriyârî Hayri Beyefendi hazretleri OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 487

[270] Hilâl-i Ahmer Merâkiz ve Şu‘abâtı

Son iki sene zarfında Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Merkez-i Umûmîsi kemâl-i ciddiyetle ibrâz-ı fa‘âliyet etmiş, Trablusgarb ve Balkan muhârebâtı esnâsında ehemmiyetli muvaffakiyât ibrâz eylemiş ise de vilâyâtda merâkiz ve şu‘abât teşkîlâtı henüz şâyân-ı memnûniyyet addolunabilecek bir mertebeye vâsıl olamamışdır. Vilâyâtda merkezler, livâ ve kazâlarda şu‘beler teşkîlâtı ne gibi şerâit dâiresinde icrâ olunacağı ve bu merkez ve şu‘belerin ne sûretle îfâ-yı vazîfe edecekleri hakkında vâzıh bir nizâmnâme vücûda getirilememiş olması bu muvaffakiyetsizliğin başlıca müessirlerinden olduğu nazar-ı dikkate alınarak son in‘ikād eden [1]329 senesi Meclis-i Umûmîsince bu bâbda bir nizâmnâme ihzâr ve ikmâl edilmiş bulunduğundan bu sene zarfında merkezler ve şu‘beler teşkîlâtıyla sûret-i ciddiyede iştigâl olunması mukarrer ve muvaffakiyât istihsâl edilebilmesi me’mûldür. Hâl-i hâzırda Memâlik-i Osmaniye’de mevcûd Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti merkez ve şu‘beleri hakkında mahallerinden alınan ma‘lûmâtı ber-vech-i âtî derc eyliyoruz:

İzmir Merkezi

Fî 15 Teşrîn-i Evvel [1]327 tarihinde teşekkül etmişdir.

Reîs Yusuf Latif Efendi Reîs-i Sânî Doktor Mustafa Enver Bey [271] Veznedâr Hacı Mustafa Başyek Efendi Kâtib Diyojen Kassab Efendi A‘zâ Ali Nazmi Bey “ Evliyazâde Refik Bey “ Diran Aşnan Efendi “ Doktor Şükrü Bey “ Doktor Şahab Sıdkı Efendi “ Doktor Yovanoviç Efendi “ Nikolaki Çörekçioğlu Efendi “ Mordehay Levi Efendi A‘zâ-yı âmile mikdârı: 75 (yetmiş beş) Cem‘ olunan i‘ânât: 3.525 (üç bin beş yüz yirmi beş) Osmanlı lirası Merkeze irsâlât: 3.358 Osmanlı lirası Mevcûd-ı sandık: 166 lira *** 488 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Bursa Merkezi

27 Teşrîn-i Evvel [1]328 târîhinde teşekkül etmişdir.

Reîs-i Evvel Osman Nuri Bey Vükelâ-yı De‘âvî’den Reîs-i Sânî Celâleddin Bey Vilâyet Sıhhiye Müfettişi Veznedâr Hamdi Bey Zirâ‘at Müfettişi Muhyiddin Baha Kâtib Vükelâ-yı De‘âvî’den Bey A‘zâ Sâmi Bey Vilâyet Mekteb-i Sultânî Müdürü “ Haydar Bey Zirâ‘at Müdürü Şişmanyan Karnik Meclis-i İdâre-i Vilâyet “ Efendi a‘zâsından “ Melkest Efendi Hastahâne Operatörü [272] A‘zâ Hacı Sabri Efendi Eşrâf-ı mahalliyeden “ Şükrü Bey Mülkiye eczâcılarından “ Zarbih Efendi Vükelâ-yı De‘âvî’den [273] Bugüne kadar cem‘ olunan i‘ânât: 26.003 kuruş Merkeze irsâlât: 25.035 kuruş Mevcûd-ı sandık: 968 kuruş

Hilâl-i Ahmer Gelibolu Seyyâr Hastahânesi teskereci ta‘lîmleri

Hanya Merkezi

Fî 3 Şubat [1]327 târîhinde teşekkül etmişdir.

Reîs-i Evvel Şemsi Dedezâde Mehmed Şemseddin Efendi Reîs-i Sânî Bedri Beyzâde İbrahim Etem Bey OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 489

Veznedâr Salih Ağazâde Beliğ Bey Veznedâr Mu‘âvini Salih Ağazâde Akif Bey Kâtib Tahmîscizâde Mehmed Mâcid Bey A‘zâ Alıyotuzâde Mustafa Tevfik Bey “ Arnavudoğlu İbrahim Fevzi Efendi “ Cemalî Efendizâde Mehmed Zihni Bey “ Derviş Beyzâde Kadri Bey “ Kavalarzâde Ali Bey “ Demircizâde Ahmed Mercan Efendi “ Lülüzzâde Ali Nizamî Bey A‘zâ-yı âmile mikdârı: 23 A‘zâ-yı mu‘âvine mikdârı: 37 Bugüne kadar cem‘ olunan i‘ânât: 14.966 kuruş Merkeze irsâlât: 14.966 kuruş

[174] Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin mecrûh ve hasta nakline mahsûs Cambridge Vapuru

Trabzon Merkezi

Kânûn-ı Evvel [1]327’de teşekkül etmişdir. Alınan tahrîrâtda hey’et-i idâresi hakkında ma‘lûmât yokdur.

A‘zâ-yı mu‘âvine mikdârı: 400 Bugüne kadar cem‘ olunan i‘ânât: 74.300 kuruş Merkeze irsâlât: 73.936 kuruş *** 490 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[275] Adalar Şu‘besi

Fî 26 Eylül [1]328 târîhinde teşekkül etmişdir.

Reîs Prens Abbas Halim Paşa hazretleri Reîs-i Sânî ve Tahir Feyzi Bey Veznedâr Kâtib İsmail Hakkı Bey A‘zâ Cafer Bey Bakteriyolog Leon Demircibaşıyan “ Tüccâr-ı mu‘tebereden Efendi “ Anastas Sıdkı Efendi Belediye Reîs-i sâbıkı “ Karabet Seferyan Efendi Mu‘teberân-ı tüccârdan “ Petraki Kalfaoğlu Efendi Diş Tabîbi A‘zâ-yı âmile mikdârı: 178 A‘zâ-yı mu‘âvine mikdârı: 150 Bugüne kadar cem‘ olunan i‘ânât: 76.108 kuruş Merkeze irsâlât: 67.219 kuruş Mevcûd-ı sandık: 4.589 kuruş (Heybeliada’da müesses nekāhethâne masârıfına karşılık) 5.000 kuruş (Bedelleri henüz tahsîl olunmayan evrâk-ı nakdiye) *** Ayastefanos-Makriköy Kadınlar Şu‘besi

Fî 11 Haziran [1]328 târîhinde teşekkül etmişdir.

Reîs Fatma Râziye Hanımefendi Zeyneb Hanım, Adeviye Hanım, Melek Hanım, [276] A‘zâ Hürmüz Hanım, Kerime Hanım, Madam İstavri, Kâzıme Melek Hanım A‘zâ-yı âmile Ayastefanos’da 76, Makriköyü’nde 43 119 A‘zâ-yı mu‘âvine Ayastefanos’da 66, Makriköyü’nde 75 141 Bugüne kadar cem‘ olunan i‘ânât: 22.117 kuruş Merkeze irsâlât: 22.117 kuruş *** Kadıköy Şu‘besi

Fî 1 Mart [1]328 târîhinde teşekkül etmişdir.

Reîs-i Fahrî Şehzâde devletlü necâbetlü Salahaddin Efendi hazretleri A‘yândan, Mâliye Nâzır-ı Reîs Nail Beyefendi hazretleri esbakı Veznedâr Hoşyan Efendi Diş Tabîbi OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 491

Şehremâneti Mu‘âvin-i Kâtib Tevfik Âmir Bey sâbıkı Doktor Operatör Fuad A‘zâ Süreyya Paşa Meclis-i Mâliye “ Cemil Paşa A‘zâlığı’ndan mütekā‘id “ Salâh Cimcöz Bey “ Doktor Arif Paşa Moralızâde Salâhaddin Âlî “ Bey A‘zâ-yı âmile mikdârı: 15 A‘zâ-yı mu‘âvine mikdârı: 55 Bugüne kadar cem‘ olunan i‘ânât: 7.463 kuruş Merkeze irsâlât: 5.368 kuruş Mevcûd-ı sandık: 2.094 *** [277] Erenköy ve Göztepe Şu‘besi

Fî 7 Teşrîn-i Evvel [1]328 târîhinde teşekkül etmişdir.

Reîs Ziya Paşa Esbak Dâhiliye Nâzırı Reîs-i Memduh Bey Esbak Adliye Nâzırı Sânî Levâzımât Mümeyyizliği’nden Veznedâr Behçet Bey mütekâ‘id Kâtib Hacı Nuri Bey Mülgâ Meclis-i Mâliye a‘zâsından A‘zâ Mecid Bey Esbak Bağdad Vâlîsi Hafız Hüseyin “ Bahriye livâlığından mütekâ‘id Paşa “ İshak Cevdet Paşa Mütekā‘id ferîkândan Şûrâ-yı Devlet Temyîz Dâiresi “ Hacı Aziz Bey a‘zâsından “ Emrullah Efendi Şehremâneti Mektûbî-i sâbıkı Orman ve Ma‘âdin Meclis “ Râmiz Bey Riyâseti’nden mütekâ‘id “ Gâlib Paşa Topçu livâlığından mütekâ‘id Dâhiliye Muhâsebeciliği’nden “ Tevfik Bey mütekâ‘id “ Gavadis Efendi Kâvsâle tüccârından “ Karakin Efendi Erenköyü’nde eczâcı A‘zâ-yı âmile mikdârı: 44 A‘zâ-yı mu‘âvine mikdârı: 161 Târîh-i teşekkülünden sene gâyesine kadar cem‘ olunan i‘ânât: 14.394 kuruş Merkeze irsâlât: 14.168 kuruş 492 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[278] Cambridge Vapuru Hey’et-i Sıhhiyesi ve İdâresi

Kütahya Şu‘besi

Fî 1 Kânûn-ı Evvel [1]328 târîhinde teşekkül etmişdir.

Müderrisînden, Abdülfettah Reîs Ahmed Hulusi Efendi Efendizâde [279] Nuri Efendi Eşrâfdan, Ispartalızâde Veznedâr Kâtib Bekir Bey Eşrâfdan, Germiyanzâde A‘zâ Hafız Hasan Efendi Eşrâfdan, Mazlumzâde “ Ali Bey Eşrâfdan, Germiyanzâde “ Rüşdü Bey Eşrâfdan, Germiyanzâde “ Said Efendi Eşrâfdan, Necib Efendizâde “ Ümran Bey Eşrâfdan, Hocazâde Bugüne kadar merkeze irsâlât: 14.290 kuruş *** İznik Şu‘besi

Fî 28 Teşrîn-i Evvel sene [1]328 târîhinde teşekkül etmişdir.

Reîs Şeyh Esad Efendi Eşref-i Rumî Dergâhı post-nişîni A‘zâ Ömer Efendi Belediye Reîsi OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 493

“ İsmail Hakkı Efendi Düyûn-ı Umûmiye Me’mûru “ Halil İbrahim Efendi Eşrâfdan “ Ömer Lütfi Efendi “ “ Ali Osman Efendi “ “ Mahmud Efendi “ “ Safer Bey Reji Me’mûru A‘zâ-yı mu‘âvine mikdârı: 52 Merkeze irsâlât: 2.319 kuruş *** [280] Bodrum Şu‘besi

Fî 13 Teşrîn-i Evvel sene [1]328 târîhinde teşekkül etmişdir.

Reîs Safvet Adil Bey Belediye Tabîbi A‘zâ Faik Bey Rüsûmât Mu‘âyene Me’mûru “ Markar Efendi Belediye eczâcısı “ Avni Efendi Şakir Efendizâde “ İbrahim Efendi Zirâ‘at Bank Refîkı “ Rıfat Bey Mâl Müdürü “ Ahmed Hamdi Efendi Sarıağaoğulları’ndan Kâtib Ahmed Efendi Tahrîrât Kâtibi Bugüne kadar cem‘ olunan i‘ânât: 5.245 kuruş Merkeze irsâlât: 5.245 kuruş *** Gemlik Şu‘besi [1]327 senesinde teşekkül etmişdir.

Müftî-i Belde el-Hâc Reîs Mehmed Vasfi Efendi A‘zâ Yorgancızâde Kâmil Bey Kerâste tüccârından “ İbrahim Hilmi Efendi Zeytûn tüccârından “ Ahmed Kemal Efendi Sâbık Orman Me’mûru “ Andriko Efendi Tüccârdan “ Corci Efendi Belediye Reîsi Bugüne kadar cem‘ olunan i‘ânât: 4.740 kuruş Merkeze irsâlât: 4.740 kuruş *** 494 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[281] Maçka Kazâsı Şu‘besi Fî 13 Mart sene [1]328 târîhinde teşekkül etmişdir.

Reîs Hasan Hilmi Efendi Nâib-i kazâ A‘zâ-yı Âmile Mehmed Lütfi Efendi Nüfûs Me’mûru A‘zâ-yı mu‘âvine mikdârı: 426 Bugüne kadar cem‘ olunan i‘ânât: 18.726 kuruş Merkeze irsâlât: 18.726 kuruş *** Atina Kazâsı Şu‘besi Fî 1 Mart sene [1]328 târîhinde teşekkül etmişdir. Reîs Basezâde Sabit Efendi Veznedâr Ahmed Fahri Efendi Zirâ‘at Bankası Me’mûru Kâtib Sayfzâde Osman Efendi A‘zâ Telâturzâde Fevzi Efendi “ Mustafa Efendi Liman Reîsi “ Basezâde Arif Efendi “ Sadeddin Efendi Belediye Tabîbi “ Doktor Atnasyadis Efendi A‘zâ-yı âmile mikdârı: 53 A‘zâ-yı mu‘âvine mikdârı: 85 [1]328 senesi zarfında cem‘ olunan i‘ânât: 9.298 kuruş Merkeze irsâlât: 9.000 kuruş

[282] Bahr-ı Ahmer Mısır Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin hastahâne vapuru hey’et-i sıhhiyesi ve mürettebâtı OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 495

[283] Memâlik-i Ecnebiyede Osmanlı Hilâl-i Ahmer Merkezleri

Bazı Avrupa pâyitahtlarındaki teba‘a-i Osmaniyye taraflarından Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’ne ibrâz-ı mu‘âvenet için te’sîs edilmiş i‘âne ko- misyonları bulunduğu gibi memâlik-i İslâmiyye’de teşkîl edilmiş birçok Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyetleri de vardır. Bunlar gerek Trablusgarb Muhârebesi esnâsında gerekse harb-i ahîrde Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’ne pek büyük mu‘âvenât-ı insâniyetperverâne ibrâz eylemişlerdir. Bu meyânda en başda Hindistan Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyetleri olmak üzere Mısır, Afrika-yı Cenûbî, Bosna ve Hersek Hilâl-i Ahmer merkezlerinin gös- terdikleri âsâr-ı uhuvvet ve şefkat-i insâniyetperverâne ve semâhatkârâneyi kemâl-i takdîr ve şükrân ile zikreylemek ve Paris Sefiri Rıfat Paşa hazretlerinin refîka-i muhteremeleri tarafından ibrâz olunan himemât-ı âliye ile Paris şu‘besinin gösterdiği muvaffakiyâta teşekkürler etmek elzemdir. Bu merkezlerin teşkîlâtı hakkında işbu sâlnâmeye derc olunmak üzere ma‘lûmât i‘tâsı için her tarafa iş‘âr-ı keyfiyetle temenniyâtda bulunulmuş ise de yalnız Bosna’dan cevâb alınabilmişdir ki, ber-vech-i âtî hulâsa ediyoruz: Bosna’da Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Nizâmnâmesi’nde musarrah ol- duğu gibi a‘zâ kaydı ve bir merkez intihâb ve ta‘yîni usûlü cârî olmayıp yalnız Hükûmet-i Osmaniye hâl-i harbde bulunduğu zamânlar i‘ânât derci için komisyonlar teşekkül eder. [284] Trablusgarb Muhârebesi esnâsında yalnız Saraybosna’da teşekkül eden Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından şimdiye değin üç yüz bin kron (15.000 lira) kadar i‘ânât toplanmış, Dersaâdet’de Hilâl-i Ahmer Merkezi’ne gönderilmiş olduğu gibi Balkan Muhârebesi esnâsında dahi derhâl encümen- ler teşkîl edildi. Şehr-i Bosnasaray’da teşekkül eden Hilâl-i Ahmer Encüme- ni erkân-ı muhteremesi ber-vech-i âtîdir:

Reîs Hacı Salih Efendi Kâtib Sirâczâde Mehmed Tayyib Efendi A‘zâ Hacı Mehmed Efendi “ Hacı Abdi Efendi “ Asım Ağa “ Abdi Ağa Bosna ve Hersek’de, diğer şehirlerde dahi böyle muvakkat encümenler teşkîl olunmuşdur. 496 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[285] Doktor Klimov Hastahânesi’nde bir koğuş OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 497

[286] 14

HİLÂL-İ AHMER’İN İSTİKBÂLİ

Hilâl-i Ahmer’in Vazîfesi – Gâye-i Emel – Salîb-i Ahmerlerin Terakkiyâtı – Anbârlar – Hastahâne – Mekteb – Cem‘iyyât-ı Mu‘âvine

Muhârebâtda mecrûhîne ibrâz-ı mu‘âvenet için memâlik-i mütemeddinede muhtelif nâmlarla teşekkül etmiş bulunan cem‘iyyât-ı hayriye arasında bir râbıta ve münâsebet te’sîsindeki muhassenâtı en evvel düşünmüş, bu maksada vusûl için mesâ‘î-i fevkalâde sarf ederek Beynelmilel Cenevre Salîb-i Ahmer Merkez-i Umûmîsi’nin vücûda gelmesine büyük te’sîrât icrâ eylemiş bulunan e‘âzım-ı insâniyetperverân meyânında İsviçreli meşhûr Doktor Moynier Salîb-i Ahmer Cem‘iyyetlerinin vazîfesini tasvîr için şöyle diyor:

“Hiss-i şefkat ve mu‘âveneti her türlü rekâbet-i milliye fevkinde bulun- durmağa ve muztarib-i beşeriyet önünde kâffe-i milel ve akvâmı bayrağı al- tında toplamağa çalışarak mecrûhîn-i askeriyeye imdâd için ittihâd te’mîn eylemekdir”. Milletler arasında bu maksadı te’mîn için 1864’de akdolunan Birinci Ce- nevre Konferansı büyük bir hatve-i terakkî atmağa muvaffak oldu. Cenevre Mukâvelenâmesi pek mühim bir esâs kurdu. Her memleketde Salîb-i Ahmer müessesâtı teşkîl olunarak muhîtin isti‘dâdı, temeddünü derecesine göre mazhar-ı terakkiyât oldu. Mu‘allim-i muhterem Besim Ömer Paşa hazretlerinin Washington Salîb-i Ahmer Kongresi hakkında yazdıkları eserde dedikleri gibi: “Salîb-i Ahmer müessesâtı milletlerin seviye-i medeniyetini irâ’e eden en hassâs bir mikyâs addolunabilir”. [287] Filhakîka Salîb-i Ahmer ve Hilâl-i Ahmer müessesâtı yalnız harb zamânlarında mecrûhîne ibrâz-ı mu‘âvenet vazîfesine kasr-ı mesâ‘î ve emel etmediler. Bu maksadın husûlünü te’mîn edecek her türlü esbâb u vesâili ihzâr etdikden sonra memleketde tuğyân-ı miyâhdan, büyük yangınlardan, zelze- 498 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

leden, şimendifer ve ma‘den kazâlarından vukū‘a gelen felâketler musâbînine derhâl imdâd edebilmek çârelerini de düşünmeğe ve istikmâl eylemeğe baş- ladılar. Ziyâde mazhar-ı terakkiyât olmuş medenî milletlerin Salîb-i Ahmer müessesâtı memleketin bütün menâtıkını şu‘abât-ı te‘âvün ve şefkatle takviye ve tenvîr eylemeğe muvaffakiyet gösterdi. Hânedân-ı hükümdârî erkânına varıncaya kadar bütün mehâfil-i ricâl ve kibâr bu müesseseye dâhil olmağı bir şeref bildi. İhtiyâc zamânlarında bütün e‘âzım-ı nisvân bu müessesede bilfi‘l çalışdı. E‘âzım-ı ricâl taraflarından bu derece ehemmiyetle ve bu kadar âlî bir mertebede tutulan müessese bittab‘ vasat ve avâm sınıflarının da mazhar-ı hürmet ve tebcîli oldu. Salîb ve Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyetleri günden güne kuvvet ve ehemmiyetini artdırdı. Ol kadar ki, Salîb-i Ahmer ve Hilâl-i Ahmer cem‘iyyetleri teşekkül etme- miş hiçbir medenî memleket kalmadı. Sırf millî olan bu müessesât-ı mühi[mm] e-i hayriye beynelmilel mu‘âhedâta merbût bulunmak, bu mu‘âhedâta ri‘âyet husûsu hükûmetlerce ta‘ahhüd edilmiş olmak i‘tibârıyla nîm resmî bir sıfat ve mâhiyet iktisâb ediyordu. Müessese-i hayriyenin en birinci vazîfesi harb meydânlarında mecrûh dü- şecek veyahud hastalanacak askerlerin hüsn-i sûretle te’mîn-i tedâvîleri için sıhhiye-i askeriyeye ibrâz-ı mu‘âvenet olduğu cihetle harb zamânlarında

[288] Doktor Klimov Hastahânesi Hey’et-i Sıhhiyesi ve mecrûhîn OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 499

[289] hükûmetle teşrîk-i mesâ‘î eder ve ordunun hidmetine âmâde hey’ât-ı sıhhiye-i mu‘âvine teşkîl eyler. Bu hey’etlerin muhtelif sûretleri vardır: Evvelâ: Muhârebe vukû‘a gelecek mıntıkalara karîb şehirlerde sâbit hastahâneler te’sîs olunur. Sâniyen: Orduları ta‘kîb etmek üzere çadırlarla seyyâr hastahâneler teşkîl edilir. Sâlisen: Saff-ı harbe kadar sokularak mecrûhîni toplamak, birinci imdâd mevki‘lerine ve hastahânelere nakleylemek üzere teskereciler kullanılır. Bir harb vukû‘unda bu vezâif-i mühimmenin kemâl-i sür‘at ve intizâm ile hüsn-i îfâ olunabilmesi için sulh ve sükûn zamânlarında dâimî ve ciddî bir fa‘âliyetle çalışmak, pâyitahtda, ordu merkezlerinde, hudûdlara karîb mevâki‘-i mühimmede müesseseye âid anbârlar vücûda getirerek bunları yüz- lerce yataklık hastahâneler levâzımıyla doldurmak îcâb eder.

[290] Londra’da tahsîlde iken Hilâl-i Ahmer’e mu‘âvenet için gelen ve berâberlerinde masrafını der‘uhde ederek Mısırlı bir doktor getiren Hindistan zâdegânı:

Ortada Mısırlı Doktor Selim, sağında Seyyid Hasan Âbid-i Caferî, solunda Seyyid Muhammed Hüseyin, arkada Abdülhak ve Seyyid Âl-i İmrân 500 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Külliyetli para sarf ederek müte‘addid anbârlar te’sîs eylemek, bunla- rı hastahânelere muktezî her türlü levâzım ile doldurmak te’mîn-i maksada kifâyet etmez. Hastahânelere inde’l-îcâb hüsn-i hidmet edecek fedâkâr, hâzık doktorlar ta‘lîm ve terbiye görmüş muktedir hastabakıcılar, teskereciler tedârük edebilmek elzemdir ki, bunun için vakt-i hazarîde bütün hey’ât-ı sıhhiye kadrolarını hâzırlamak iktizâ eder. Bilhâssa memleketimizde muktedir hastabakıcılar, teskereciler bulabilmek bunları yetişdirmeğe, hasta- bakıcı mektebleri açmağa teskerecilere mecrûh nakliyâtını ve ilk imdâd ve mu‘âvenetin sûret-i icrâsını amelî olarak tedrîs ve ta‘lîm eylemeğe tevakkuf eder. Her cem‘iyyetde bir mefkûre, bir gâye-i emel bulunmak tabî‘îdir. Osman- lı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti için ta‘kîb olunacak hedef bilhâssa bu def‘aki [1]329 senesi [291] meclis-i umûmîsinde ittihâz olunan mukarrerât ile ta‘yîn edilmişdir. Cem‘iyyet her şeyden evvel mükemmel bir merkez anbârı ve mevâki‘-i mü- himmede anbâr şu‘beleri te’sîs etmeğe muhtâcdır. Sâniyen: İnde’l-hâce açılacak hastahâneler için amelî olarak muktedir hastabakıcılar yetişdirmek üzere şimdilik merkezde bir hastahâne-mekteb vücûda getirilmelidir. Sâlisen: Mecrûh nakliyâtına yarayacak teskereciler ta‘lîm edip kaydeyle- mek ve bir ihtiyât teskereci sınıfı teşkîl etmek muktezîdir. Râbi‘an: Tuğyân-ı miyâh, zelzele, büyük yangın gibi âfetler, felâketler vukû‘unda musâbîne derhâl imdâd edebilmek üzere anbârlarda sevk olunma- ğa âmâde imdâd levâzımı, çadırlar, sevki sehl erzâk ve eczâ-yı tıbbiye tedârük ve bunlarla sevk olunabilecek hey’ât-ı imdâdiye ihtiyât kadroları teşkîl ve ihzâr olunmalıdır. Hâmisen: Muztarib-i beşeriyete imdâd husûsunda Hilâl-i Ahmer’e mu‘în ve zahîr olacak diğer husûsî cem‘iyyât-ı hayriye teşekkül etmesine çalışmak elzemdir. Bütün bu emellerin husûle gelmesi, muntazam ve dâimî bir ta‘kîb ile ça- lışmak şartıyla senelere muhtâc olduğundan her şeyden evvel bu intizâm-ı mesâ‘îyi te’mîn eylemek üzere muvazzaf ve muktedir me’mûrlardan mürekkeb OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 501

bir merkez-i idâre teşkîli kemâl-i ehemmiyetle düşünülmüş, kadrolar tanzîm edilmiş, bütün Hilâl-i Ahmer me’mûrlarının ve devâirînin vezâifi hakkında nizâmnâmeler, ta‘lîmâtlar vücûda getirilmişdir. Fakat gâye-i emelin husûlü her şeyden evvel ve her şeyden ziyâde paraya, erbâb-ı hamiyet ve mürüvvetin i‘ânâtına müftekırdır. Para ve i‘ânât te’mîn eylemek, Hilâl-i [292] Ahmer Cem‘iyyeti’nin ehemmiyet-i azîme-i vataniye ve medeniyesini erbâb-ı hamiyete göstermek için memleketin her tarafında Hilâl-i Ahmer merkezleri, şu‘beleri te’sîs ve teşkîl, bu vesâit ile mütemâdiyen erbâb-ı hamiyeti îkâz ve bezl-i i‘ânâta da‘vet etmek elzem bulunduğu cihetle kemâl-i ciddiyetle bu hedefe doğru yürünmesi vücûbu takdîr olunmuş, esbâbı istihzâr edilmişdir. Avrupa’da hükûmetler, Harbiye ve Bahriye Nezâretleri memleketin Salîb-i Ahmer Cem‘iyyeti’ne mühim mu‘âvenât-ı nakdiye ibrâz eder, tahsîsât-ı seneviye verirler. Memleketimizde hükûmet pek büyük gavâil ve müzâyaka-i mâliye içinde bulunduğu için henüz Hilâl-i Ahmer’e müzâheret ve mu‘âvenet ibrâz edebilecek bir hâlde değildir. Bu sebeble Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti ta‘yîn ve ta‘kîb etdiği hedefe vusûl için şimdilik hükûmetden hiçbir mu‘âvenet-i nakdiye beklemeksizin yalnız vatanperver erbâb-ı hamiyetin, bu memlekete şanlı bir istikbâl hâzırlamak için sâha-i fa‘âliyete atılan uyanık Osmanlıların himmet ve hamiyetine istinâd edecekdir. Hilâl-i Ahmer’in bugün elinde mevcûd sermâyesi cem‘iyyeti yaşatabi- lir. Yaşatdıkdan mâ‘adâ pek küçük hutuvât ile ilerletmeği ve bazı felâket ve musîbetlere ibrâz-ı mu‘âvenet edebilmesini bile te’mîn eyleyecek kemiyetde- dir. Hâlbuki Avrupa memâlik-i medeniyesi dev adımlarıyla ilerliyor, kom- şularımız küçük Balkan memleketleri bile şâyân-ı hayret terakkiyât-ı serî‘a ibrâz eyliyor. Muhîtimizde her şey sür‘atle terakkî ederken bizim hâlen küçük mütereddid hatvelerle ilerlemeğe kanâ‘at etmekliğimiz ta‘mîr kabûl etmez bir gaflet ve felâket olur. 502 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[293] Hilâl-i Ahmer Merkez-i Umûmî Hey’eti

Yukarıda “Avrupa’da Salîb-i Ahmer müessesâtı milletlerin seviye-i medeniyetini irâ’e eden en hassâs bir mikyâs” addolunduğunu söylemişdik. İşte bugünkü gâye-i emelimiz bu hassâs mikyâsı, Osmanlı Hilâl-i Ahmer müessese-i [294] milliyesini millet-i Osmaniye’nin terakkiyât-ı ciddiyesine mi‘yâr olabilecek bir uzv-ı metîn-i zî-kudret hâline koymak, en mükemmel Salîb-i Ahmer müesseseleri mertebesine îsâl eylemekdir. *** Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin mefkûresi, gâye-i emeli birinci derece müterakkî ve muntazam Salîb-i Ahmer müesseseleri mertebesine vâsıl olmakdır diyoruz. Bunu hakkıyla ta‘yîn etmiş olmak için Avrupa Salîb-i Ah- merlerinin vâsıl olmuş bulundukları mertebeye doğru bir nazar-ı serî‘ atfey- lemek münâsib olur. Avrupa ve Amerika medenî memleketlerinin Salîb-i Ahmer müessesâtı hakkında bir fikr-i icmâlî vermek için bunlardan her birinin milyonlarla ihtiyât sermâyesi iddihâr eylemiş olduklarını, yüz binlere, milyonlara bâliğ olan a‘zâsının senevî i‘tâ eyledikleri i‘ânât-ı mukanneneden dahi pek mühim vâridât-ı seneviye te’mîn etmiş bulunduklarını, bu büyük servet ve vâridât ile memleket dâhilinde hâdis olan her türlü âfet ve felâketlerin derhâl imdâdına yetişdikden mâ‘adâ memâlik-i ecnebiyede vukû‘a gelen büyük ve umûmî OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 503

felâketlere de mümkün mertebe merhem-sâz olabilmek için mu‘âvenete koş- duklarını söylemek kifâyet eder. Salîb-i Ahmer Cem‘iyyetlerinin merkez anbârları ve anbâr şu‘beleri sevk olunmağa âmâde binlerce yataklı hastahânelerin iğneden ipliğe kadar bütün levâzımı ile mâlâmâldır. Bu cem‘iyyetler ibrâz-ı mu‘âvenet için şimdi yal- nız bir muhârebe yahud tuğyân-ı miyâh, harîk, zelzele, şimendifer, ma‘den kazâları, [295] kaht gibi umûmî âfetler, felâketler vukû‘a gelmesine intizâr ile kalmıyorlar, beşeriyeti dûçâr-ı za‘f eden, kemiren verem ve ısıtma gibi emrâz-ı dâime ve âdiye ve kolera ve hattâ kızıl ve karahummâ misillü ilel-i sâriye ve istîlâiye musâbîni ile dahi iştigâl ederek bu emrâza karşı da kemâl-i ciddiyetle mücâhede ediyorlar. Hastabakıcılar yetişdirmek için taraf taraf mektebler, lâ-yu‘ad ders- ler açıyorlar, istatistikler, ale’l-husûs Almanya ve Cemâhîr-i Müttefika-i Amerika’da bu hastabakıcılık derslerine her sene binlerce halk devâm etmekde olduğunu gösteriyor. Bunlar bir harb ve felâket vukû‘unda hastahânelerde mükemmelen îfâ-yı vazîfe edebilecek bir ma‘lûmât ve mümârese peydâ etdikden sonra memleketin her tarafında evlerinde hastalanan halkın şerâit-i fenniyeye muvâfık sûretde bakılmalarına hidmet ediyorlar. Fransa’da bu sûretle on iki bin hastabakıcı yetişdirilmişdir. Salîb-i Ahmer müessesâtı husûsunda en ziyâde şâyân-ı hayret terakkiyât ve muvaffakiyâtı Japonlar göstermişlerdir. Hiçbir Salîb-i Ahmer müessesesi bu derece az bir zamân içinde o kadar i‘câzkâr muvaffakiyât ibrâz edeme- mişdir. İnde’l-hâce ordularına iltihâk eylemek üzere altmış bin kadar ders ve ameliyât görmüş hastabakıcı yetişdirmiş bulunduklarını söylemek Japonların muvaffakiyetlerinin derecesine bir mîzân olabilir. Hele Almanların Salîb-i Ahmer müessesesini her vakit umûma hidmet edebilecek bir şekle koymak, cem‘iyyete bütün efrâd-ı milletin himmet ve i‘ânâtını celb ve te’mîn eylemek husûsunda gösterdikleri muvaffakiyetler her türlü takdîrlerin fevkindedir. Almanya’nın herhangi bir köyünde umûmî denilebilecek bir âfet, [296] bir maraz-ı sârî icrâ-yı tahrîbât ve tehdîdât etse Salîb-i Ahmer oraya derhâl kâbil-i nakil bir baraka göndererek felâketzedelere bir âğûş-ı imdâd ve şefkat arz eder. Memleketimizde Hilâl-i Ahmer müessese-i milliyesini bu mertebe-i tekâmüle îsâl edebilmek senelerce çalışmağa, mütemâdiyen pek büyük, gâyet 504 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

ciddî mesâ‘î sarf eylemeğe mütevakkıf olduğunu takdîr eden münevver fikirli erbâb-ı hamiyetin, benî nev‘inin felâketleri ve ıztırâbâtı ile mütehassis olan bütün şefkatli kalblerin, hakîkî vatanperverlerin samîmî bir himmetle Hilâl-i Ahmer’in terakkiyâtına sarf-ı himmet ve mu‘âvenet edecekleri şübhesizdir. *** Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin mevcûdiyetini ve derece-i kuvvet ve ehemmiyetini gösterecek en mühim uzvu anbârlarıdır. Yukarıda Hilâl-i Ahmer anbârları hakkında ayrıca mufassal ma‘lûmât verildi. Burada anbârların ehemmiyetini, istikbâlen nasıl bir mertebe-i terakkîye vâsıl olması matlûb ve hedef-i âmâl olduğunu tasvîr için bir-iki söz söylemek zâid addolunmaz. Hilâl-i Ahmer için İstanbul’da, Soğukçeşme’de, Alay Köşkü binâsı ittisâlinde bir anbâr inşâ ve ihdâsı derdestdir. Bu muhârebede te’sîs olunan hastahânelerden kâbil-i isti‘mâl olabilecek bir hâlde kalacak olan bi’l- cümle eşyâ buraya yerleşdirilecek ve yüzer yataklık sevk olunmağa müheyyâ hastahâneler tertîb edilecekdir. Her sene iki yüz yataklık hastahâne takım- ları ve levâzımı tedârük olunarak Hilâl-i Ahmer eşyâsının tedrîcen intizâm dâiresinde tezyîdi mukarrer [298] bulunduğundan merkez anbârının az

[297] Hilâl-i Ahmer İdâre Erkânı zamân içinde dolacağı tabî‘î ve muhakkakdır. Hilâl-i Ahmer’in tedârükâtı yalnız hastahâne yatakları, çamaşırları, levâzım-ı ticâriye ve âlât ve edevât-ı OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 505

cerrâhiye, edviye-i muhtelife, kilâr, matbah levâzımı, mefrûşâtı ihzâr eylemekden ibâret kalmayacakdır. Bu eşyâ ile inde’l-hâce mükemmel seyyâr hastahâneler tertîb ve sevk olunabilmek ve ma‘âzallah zelzele ve büyük harîk gibi âfetlere dûçâr olacak felâketzedegânı alâ kadri’l-imkân barındırabile- cek barakalar ve çadırlar da gönderilmek üzere anbârlarda çadır takımları ve kurulup sökülür barakalar bulundurulmak elzem ve zarûrîdir. Bu eşyâyı, çadırları, barakaları nakledebilecek ve mecrûhîn nakliyâtında hidmet edecek birçok arabalara dahi ihtiyâc vardır. İşte âtiyen binlerce yataklığa bâliğ olacak hastahâneler levâzımı ile bü- tün çadırları, barakaları, arabaları dâimâ sevk olunmağa müheyyâ bir hâl-i intizâmda muhâfaza için Alay Köşkü ittisâlindeki merkez anbârlarının kifâyet edemeyeceği derkâr olduğundan şehir hâricinde vâsi‘ bir sâha üzerin- de tedrîcen ilâvelerle tevsî‘ olunacak büyük anbârlar te’sîsi îcâb eder. Bu ihtiyâc nazar-ı dikkate alınarak sevkiyâtın her sûretle icrâsı sehl olmak için Makriköyü’nde, Zeytinburnu’nda bir tarafı sâhil, diğer tarafı şimendifer hattı, yüz bin arşınlık vâsi‘ bir arsa mübâya‘a olunmuşdur. İstikb[â]len burada dahi büyük bir anbâr ihdâs ve her ihtiyâc-ı imdâd için sevk olunmağa müheyyâ levâzım ile imlâ edilecekdir. Fakat Hilâl-i Ahmer’in mu‘âveneti yalnız pâyitaht civârına münha- sır kalmamak pek tabî‘î olduğu ve memâlik-i vesî‘a-i Osmaniye’nin hangi hudûdunda bir harb, [299] hangi noktasında bir âfet vukû‘ bulursa Hilâl-i Ahmer’in birinci kuvve-i imdâdiyesiyle derhâl yetişmesi elzem bulunduğu için pâyitahtda te’sîsi musammem olan merkez anbârından mâ‘adâ tedrîcen mühim ordu ve vilâyet merkezlerinde dahi derûnu sevk olunmağa müheyyâ levâzım ile mâlî anbârlar ihdâsına sarf-ı mesâ‘î edilecekdir ki, bu emelin husûle gelmesi zamâna ve ciddî mesâ‘îye tevakkuf eder. *** Hilâl-i Ahmer Trablusgarb ve Balkan muhârebâtı esnâsında te’sîs etdiği hastahâneler için hastabakıcı tedârükünde en ziyâde dûçâr-ı müşkilât olmuş- dur. Memleketimizde nazarî ve amelî ders görmüş muktedir hastabakıcı ye- tişdirmeğe mahsûs bir müessese bulunmaması yalnız harb zamânında Hilâl-i Ahmer’i dûçâr-ı müşkilât etmekle kalmıyor, bu ihtiyâc memleketde her an ve zamân hissolunuyor. 506 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

İşte Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti hem ârzû etdiği zamân kâfî mikdâr muktedir hastabakıcılar bulunmasını te’mîn etmek hem de evinde hastasını bakdırmağa muhtâc olacakların ihtiyâcını izâle edecek erbâb-ı ihtisâs yetişdirerek memlekete de bir hidmet etmiş olmak üzere mükemmel bir hastabakıcı mektebi te’sîs eylemeğe karâr vermişdir. Böyle bir hastahâne-mekteb sâyesinde Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti lüzûm-ı müsta‘cilde istihdâma her cihetle lâyık operatörlere nâil olacak ve bu gibi erbâb-ı ihtisâsın ta‘addüd ve tekessürü ile memleketimize pek büyük hidmet edecekdir. [300] Mekteb şimdilik elli yataklı bir hastahâne hâlinde olacak, talebe burada bilfi‘l hastabakıcılık ederek ameliyât görmekle berâber bir tarafdan da ders okuyup nazariyât tahsîl edecek ve muhtelif mahallerde nazarî olarak tederrüs eyleyecek hastabakıcılar da burada kesb-i mümârese edeceklerdir. İkmâl-i tahsîl eden hastabakıcılar Hilâl-i Ahmer’in ihtiyât kadrosuna ge- çerek kendi işleri, san‘atları ile iştigâl edecek, hîn-i hâcetde cem‘iyyet kendilerinin hidmetinden istifâde etmeğe, açacağı hastahânelere ehliyetli hastaba- kıcılar bulmağa muktedir olacakdır. Bu kabîl mekteblerde Avrupa’da ne büyük ehemmiyet verildiğini, ne kadar istifâdeler edildiğini tasvîr için Fransa Salîb-i Ahmer mekteblerinin şimdiye kadar on iki bin hastabakıcı yetişdirmiş olduğunu, Amerika’da hastabakıcı mekteblerinde her sene yüzlerce şâkird yetişdirildiğini, Salîb-i Ahmer ihtiyât kadrosuna dâhil üç bin hastabakıcı bulunduğunu söylemek kifâyet eder. Hilâl-i Ahmer hastabakıcı mektebi her sene elli hastabakıcı yetişdirmiş olsa on senede memleketimizde inde’l-hâce hidmetinden istifâde olunabilecek dört-beş yüz sâhib-i ihtisâs hastabakıcı ihzâr olunmuş bulunur ki, ihtiyâcâtımıza ve hâl-i hâzırdaki yokluğa göre pek büyük bir muvaffakiyet addolunabilir. *** Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin vatana ibrâz edebileceği hidmet- lerden biri de etrâfında ve taht-ı himâyesinde birçok cem‘iyyât-ı hayriye-i mu‘âvine vücûda getirmeğe çalışması olacakdır ki, memleketimiz bu gibi müessesât husûsunda hakîkaten pek fakîr olduğu, hâlbuki ahâlîmizde bilhâssa kadınlarımızdaki hiss-i şefkat ve insâniyetden hakkıyla istifâde edi- OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 507

lecek olursa sühûletle mühim cem‘iyyât-ı hayriye [302] te’sîs olunabileceği cihetle bu uğurda sarf olunacak himmet ve gayreti fevkalâde bir ehemmiyetle ta‘kîb eylemek lâzımdır.

[301] Hilâl-i Ahmer Muhâcirîn Hastahânesi

Hilâl-i Ahmer’e mu‘în ve zahîr olabilecek cem‘iyyât-ı hayriyenin envâ‘ını bir tedkîk eylemek derece-i ehemmiyetlerini takdîre mîzân olacağından en evvel bunların hâtırımıza gelebilen başlıcalarını enzâr-ı ulü’l-himmete arz eyliyoruz: 1-Zâbitân ve efrâd-ı askeriyeden tebdîl-i havâya muhtâc olanlara mahsûs nekâhethâne te’sîs ve idâresini mütekeffil cem‘iyyet 2-Âileden mahrûm mütekâ‘idîn-i askeriyeye ve ma‘lûlîne mahsûs bir dârü’l-istirâhat te’sîs ve idâresini der‘uhde eden cem‘iyyet 3-Vazîfe-i vataniyesini îfâ için askere giden efrâdın dûçâr-ı zarûret olabilecek âilelerine mu‘âvenet-i mümkine ibrâz eylemeğe mükellef asker babası cem‘iyyeti 4-Asker eytâmını mekteblere vermek için “hâmî-i eytâm-ı askeriye cem‘iyyeti” 508 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

5-Alelumûm fukarâ hastalarını evlerinde tedâvî etdirmek, doktor, hasta- bakıcı, süt, edviye göndermek himmet ve inâyetini der‘uhde edecek cem‘iyyât-ı hayriye 6-Bîkes ve yetim kalmış çocukları toplamak, bunlara melce’ bulmak, ta‘lîm ve terbiyelerine çalışmak için cem‘iyyet-i hayriye 7-İşsiz fakîr kızlara iş bulmak için iş yurdları te’sîs edecek cem‘iyyetler [303] 8-Yeni doğan çocuklarda vefeyâtın önünü almak için tedâbîr-i lâzıme ve neşriyât-ı müfîdede bulunacak cem‘iyyetler 9-Vereme, ısıtmaya karşı tedâbîr ile mütevaggıl cem‘iyyetler. Bunlar gibi daha birçok cem‘iyyât-ı hayriye te’sîs olunabilir ki, erbâb-ı hamiyeti bir araya toplayarak bunları teşkîl için Hilâl-i Ahmer merâkiz ve şu‘abâtının pek büyük himemât ve te’sîrât ibrâz eylemesi mümkündür. Bu cem‘iyyetlerin teşkîli emrinde ale’l-husûs hanımlarımızdan pek büyük himmetler bekleyebiliriz. Avrupa’da dahi bu gibi cem‘iyyâtın ekseriyet-i azîmesi kadınlar tarafından te’sîs olunur. Hanımların rûhları daha hassâs, kalbleri daha şefîk olduğu, vakitleri müsâ‘id bulunduğu cihetle bu husûsda kendilerinden ciddî hidmetler ve muvaffakiyetler intizâr etmek doğru olur. Balkan Harb-i ahîri esnâsında Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti inâs merkezinde hanımlarımızın ibrâz eyledikleri hidemât-ı âliye muvaffakiyât-ı âtiye için bir berâ‘at-ı istihlâl olacak mâhiyetdedir. Yukarılarda mükerreren söyledik; Salîb-i Ahmer ve Hilâl-i Ahmer müessesâtı bugün milletlerin derece-i hamiyet ve terakkîlerine bir mîzân ad- dolunmakdadır. Her memleket Salîb-i Ahmer’inin azameti, serveti, intizâmı, muvaffakiyâtı ile iftihâr etmekdedir. Biz de Hilâl-i Ahmer’imizle bi-hakkın müftehir olabilecek bir mertebeye vusûl için daha pek çok seneler, el birliğiy- le, fevkalâde bir fa‘âliyetle çalışmağa muhtâcız. Bir zümre-i hamiyet-mendân bu uğurda nakid ve vakit îsâr ederek ibrâz-ı fedâkârî ediyorlar. Harb-i ahîrde mecrûhînin müdâvâtı, muhâcirînin tehvîn-i zarûretleri husûsunda umûmî takdîrlere mazhar olan OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 509

[304] Hilâl-i Ahmer Muhâcirîn Hastahânesi Hey’et-i Sıhhiyesi: Ortada Sertabîb İbrahim Bey

[305] hidemât ve muvaffakiyât bu zümre-i hamiyet-mendân taraflarından pek ciddî ve fa‘âlâne mesâ‘î sarf olunması sâyesinde istihsâl edildi. Eğer milletin efkâr-ı münevvere erbâbı Hilâl-i Ahmer’in ehemmiyetini takdîr edecek, senevî bir i‘âne-i mukannene i‘tâsını der‘uhde etmek, muktedir olanlar fi‘len dahi ibrâz-ı himmet eylemek sûretiyle fa‘âliyet dâiresi ciddî bir vüs‘at iktisâb eyleyecek olursa Hilâl-i Ahmer’in karîb bir âtîde ümîd olunduğundan kat kat büyük bir mertebe-i tekemmül ve terakkîye vâsıl olacağı lâ-raybe fîhdir. 510 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[306] 15

TÂRÎHÇE-İ MÂLÎ

[12]93 Rusya Muhârebesi esnâsında teşekkül ederek bir sene kadar icrâ- yı fa‘âliyet eylemiş olan Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti yetmiş bin lira mikdârı i‘ânât dercine muvaffak olmuş, muhârebenin hitâmında defterlerini kapa- yarak terk-i fa‘âliyet eylediği zamân Osmanlı Bankası’nda pek küçük bir sermâye bırakabilmişdi. Yunan Muhârebesi esnâsında 12 Mayıs 1313 târîhli tezkire-i sâmiye ile icrâ-yı fa‘âliyete da‘vet olunan Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti reîs-i sânî Nor- yan Efendi’nin taht-ı riyâsetinde ictimâ‘ ile erbâb-ı hamiyet ve mürüvvetin i‘ânâtına mürâca‘at eyledi. Topladığı para ile iki hasta nakliyât vapuru ihzâr ve Galos’dan mecrûhîn-i askeriye ve zu‘afâ nakletdi. Orduya külliyetli sül- fato vesâir edevât-ı tıbbiye ihdâ ve irsâl eyledi. Yine ber-sâbık terk-i fa‘âliyet etdiği zamân Osmanlı Bankası’nda on bin lira kadar bir para bırakmışdı. *** Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti [1]327 senesi Nisanı’nın yedinci günü ihyâen teşekkül etdiği zamân eski cem‘iyyet sermâyesinden depo olarak Bank-ı Osmanî’de mevdû‘ ve mahfûz 11.521 lira ve Hâriciye Nâzırı Rıfat Paşa’nın refîkası tarafından sergi vesâir vesâit ile derc ve cem‘ olunan 3.286 lira ve eski cem‘iyyet hesâb-ı cârîsinden ve sermâyesinin nemâsından 1.127 lira ki, cem‘an 15.935 Osmanlı lirası bulmuşdu.

[307] Hilâl-i Ahmer Muhâcirîn Hastahânesi’nde lohusalar koğuşu OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 511

Cem‘iyyet teşekkülünü müte‘âkib Trablusgarb’a ve Bingazi’ye hastahâneler ve hey’ât-ı sıhhiye i‘zâmına teşebbüs eyledi. Bir tarafdan da erbâb-ı hamiyet ve insâniyetin [308] i‘ânât-ı mürüvvetmendânesine mürâca‘at etdi. Taraf taraf Hilâl-i Ahmer merkez ve şu‘beleri teşkîl olundu. Külliyetli i‘ânât gelmeğe başladı. Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Merkez-i Umûmîsi’nin [1]328 senesi meclis-i umûmîsine takdîm eylediği ve meclis-i umûmîce intihâb olunan Mâliye Komisyonu’nun tedkîkât-ı lâzıme icrâsıyla tasdîk etdiği [1]327 senesine âid bilanço bize şu ma‘lûmâtı i‘tâ eyliyor: Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti [1]327 senesi zarfında 68.388 Osman- lı lirası i‘âne almış, bu i‘ânâtdan senesi zarfında 41.187 lira sarf edilmişdir. Sene gâyesinde sermâyesi olan on dört bin küsûr lira ile sarf olunamamış i‘ânâtdan bankada ve kasasında cem‘an 41.841 Osmanlı lirası nakid mevcûdu kalıyordu. [1]328 senesi meclis-i umûmîsi bu paradan otuz bin lirasının sarfıyla anbâr te’sîsi ve hastahâne takımları ihzârı için merkez-i umûmîye salâhiyet bahş eylemişdi. [1]328 senesi zarfında dahi hamiyetmendânın i‘ânât-ı semîhânesi devâm etdi. Cem‘iyyetin sermâyesi artıyordu. [1]328 senesi Eylülü içinde seferberlik emirleri verildiği esnâda Hilâl-i Ahmer’in nakid mevcûdu yetmiş bin lirayı tecâvüz etmiş bulunuyordu. Balkan Harbi tahakkuk etdiği ve Hilâl-i Ahmer- ce vâsi‘ mikyâsda tedârükâta, birçok hastahâneler ihzârına teşebbüs edildiği sırada erbâb-ı hamiyet be-tekrâr bezl-i i‘ânâta da‘vet olundu. Her tarafdan mürüvvet ve insâniyet tezâhürâtı görüldü. İ‘ânât az zamân içinde ümîd ve tahmîn olunabilen mikdârı kat kat tecâvüz etdi. [309] Hilâl-i Ahmer Merkez-i Umûmîsi [1]328 senesi hesâbâtına dâir [1]329 senesi meclis-i umûmîsine şu muvâzene-i hesâbiyeyi takdîm etdi:

Kuruş Para Yekûn Sene-i sâbıka sermâyesi 8.226.448 125 [1]328 senesinde i‘ânât 35.068.701 75 Vâridât-ı muhtelife 10.970 125 Fâiz 628.162 43.934.383 43.934.383 512 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

1 Mart [1]329 târîhinde sandık 36.167 mevcûdu Osmanlı Bankası’nda depo hesâbı 14.224.379 Osmanlı Bankası’nda hesâb-ı cârî 11.021.685 625 İcâre peşînâtı 54.000 Zeytinburnu’nda arsa 82.529 25 Kadırga barakaları 113.000 Hastahânelere avans 1.485.340 875 Medyûnlar hesâb-ı umûmîsi 419.254 625 Bingazi Hey’et-i Sıhhiyesi 358.500 Trablusgarb Hey’et-i Sıhhiyesi 1.952.232 50 Masârıf-ı idâre 388.637 50 Masârıf-ı imdâdiye-i umûmiye 13.788.556 625 43.930.383 43.934.383

Şu hesâbdan anlaşılıyor ki, Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti [1]328 senesi zar- fında üç yüz elli bin Osmanlı lirası i‘âne alarak sene-i sâbıka sermâyesiyle idhâlâtını 439 bin liraya iblâğ etmiş ve senesi zarfında 185 bin [310] lira sarf ederek [1]329 senesine iki yüz elli küsûr bin liralık bir sermâye devreylemiş- dir.

Hilâl-i Ahmer Muhâcirîn Hastahânesi inâs kısmı

[311] Hilâl-i Ahmer’in ahz eylediği i‘ânât muhtelif menâbi‘den gelmişdir ki, bunlar başlıca üç kısma tefrîk olunabilir: 1-Memâlik-i Osmaniye OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 513

2-Memâlik-i İslâmiye 3-Memâlik-i ecnebiye. [1]328 senesi nihâyetine kadar Memâlik-i Osmaniye’den toplanan i‘ânâtın yekûnu altmış bin Osmanlı lirasını tecâvüz eder. Müfredâtı yekûnların bü- yüklüğü sırasıyla zîrde muharrerdir. Fakat şunu ehemmiyetle nazar-ı dikkate arz eyleriz ki, rakamlar bugüne kadar gönderilen i‘ânât yekûnunu değil, fakat yalnız [1]328 senesi zarfında bi’l-vürûd îrâd kaydedilmiş olan irsâlâtı iş‘âr eyler*: Osmanlı Lirası İstanbul Merkez-i Umûmî 16.023 İstanbul Hanımlar Merkezi 6.014 Konya 5.123 Trabzon 3.894 İzmir 3.579 Sivas 3.556 Ma‘mûretülaziz 3.310 Haleb 2.570 Musul 1.949 Adana 1.871 Kudüs 1.863 Beyrut 1.723 Hüdavendigâr 1.706 Erzurum 1.241 Ankara 964 Kastamonu 925 Edirne 598 Bitlis 512 İzmit 511 Şam 507 Diyarbekir 488 Basra 382 Bağdad 367 Hicaz 294 Biga 140 Cezâir-i Bahr-ı Sefîd 123 Van 113 Manastır 111 Selanik 97

* [1]329 senesi zarfında diğer vilâyâtdan birçok i‘ânât geldiği gibi ez-cümle Hicaz Vilâyeti’nden dahi on bin lirayı mütecâviz para gelmişdir. 514 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Karesi 87 Yanya 68 Yemen 34 Çatalca 7 Kosova 1 *** [312] Âlem-i İslâm’dan gelen i‘ânât en mühim kısmı teşkîl eder. 263 bin liraya bâliğ olur ki, bunların da müfredâtı ber-vech-i âtîdir. Yalnız bu yekûn dâhilinde yirmi sekiz bin küsûr liralık bir para vardır ki, gönderilmiş oldu- ğu mahaller tasrîh edilmeksizin İngiliz bankaları vâsıtasıyla i‘âne nâmıyla gelmişdir. Bunların umûmunun Hindistan’dan gönderilmiş olması ağleb-i ihtimâldir. Bu takdîrce Hindistan i‘ânâtını 157 bin lira değil, 185 bin lira addeylemek îcâb eder.

Osmanlı Lirası Hindistan 157.044 Rusya Müslümanları 19.464 Cezâir 13.804 Afrika-yı Cenûbî İslâmları 13.311 Mısır 9.857 Bosna ve Hersek 6.210 Afganistan 3.734 Romanya Müslümanları 3.255 İran 2.597 Batavya 1.599 Bulgaristan Müslümanları 986 Kıbrıs 963 Tunus 612 Çin Müslümanları 372 Garbî Avustralya 294 Girid 75 Bingazi 7

Memâlik-i ecnebiye insâniyetperverânı taraflarından gönderilen i‘ânât yekûnu da 15 bin Osmanlı lirasına bâliğ oluyor. Müfredâtı şudur:

[313] Osmanlı Lirası Almanya 4.676 Avusturya ve Macaristan 3.866 İngiltere 2.038 Amerika 1.813 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 515

Fransa 1.192 Felemenk 251 İspanya 184 Belçika 127 İsveç 48 Japonya 43 Danimarka 43 İsviçre 23 İtalya 4 *** Ma‘a’ş-şükrân zikretdiğimiz bütün bu i‘ânât meyânında münferiden bü- yük âsâr-ı mürüvvet ve şefkat ibrâzıyla yüz liradan fazla i‘âne vermiş olan erbâb-ı hamiyet ve âtıfetin isimlerini de burada takdîrât ve tebcîlât ile zikrey- lemeği bir vazîfe-i kadirşinâsî addeyleriz.

[1]327 senesi zarfında yüz liradan fazla i‘âne i‘tâ eden erbâb-ı hamiyet:

Osmanlı Lirası Taraf-ı eşref-i hazret-i Pâdişâhî’den 750 Osmanlı Bankası’ndan 500 Londra ve Paris Sefâretleri Müşâviri Gülbenkyan 200 Efendi

[314] Hindistan Bombay Fukarâ-yı İslâmiye Hilâl-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi’nin Ömerli’de hastahâne çadırları 516 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[315] Mahmud Muhtar Paşa refîkası prenses hazretleri 150 İzmir tüccârından Hacı Mustafa Başyek ve birâderi Fehmi 150 Beyefendiler Selanik Bankası 100 Reji İdâresi 100 Anadolu Osmanlı Demiryolu Kumpanyası 100 *** [1]328 senesi zarfında yüz liradan fazla i‘âne veren hamiyetmendân:

Osmanlı Lirası Velî‘ahd-ı saltanat hazretleri 500 Hindistan’da Bhopal Hâkimesi hazretleri 1.546 Merhûm Zihni Paşa nâmına âile-i muhteremesi 2.000 Hindistan Madras’da Hacı Muhammed Pâdişâh ve Şürekâsı 1.087 Mısırlı Ömer Tosun Paşa hazretleri 1.000 Düyûn-ı Umûmiye-i Osmaniye İdâresi 1.000 Duhân Reji İdâresi 1.000 Hindistan’da Barbelli’de Kamer Şah hazretleri 950 Anadolu Osmanlı Demiryolu Kumpanyası 500 Rusya’da Orenburg’da Hacı Hüseyin ve Şerefeddin Bey 462 Hüseyinof ve Hadice ve Zehra ve Nefise Hanımefendiler Hindistan’da Madras’da Hacı Muhammed Âsaf ve Şürekâsı 363 Hindistan’da Kalküta’da Hacı İsmail Hân 233 Rusya’da Orenburg’da Osman ve Hayrullah Ebulâteyn 232 Efendiler Hindistan’da Kalküta’da İlâhîbahş Efendi 219 Mısır’da Meftûr Efendi 166 Mısır’da Urbân el-Mehdi Efendi 165 Mısır’da Muhammed eş-Şevâribî Efendi 163 [316] Hindistan’da Devraci’de Muhammed Hacı Nur 158 Muhammed Rusya’da Orenburg’da Abdürreşid Efendi İsmailef 106 Rusya’da Hacı Hasan Efendi 114 Mısır’da Aziz İzzet Paşa 110 Mısır’da Ahmed Tevfik Râgıb Bey 100 Anadolu Osmanlı Demiryolu Müdîri Mösyö Hüknen 100 “ “ “ “ “ Kenter 100 Şirket-i Hayriye 100 *** OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 517

Hanımlar merkezine yüz liradan fazla i‘ânâtda bulunan mürüvvetmendân:

Başkadınefendi hazretleri 100 Prens Said Halim Paşa hazretlerinin refîkaları Prenses Emine 1.100 Hanımefendi hazretleri Ufa’da Hacı Abdüllatif Efendi Hekimof hazretleri 348 Hidîv-i esbak merhûm İsmail Paşa kerîmesi Prenses Emine 200 Hanımefendi hazretleri Rusya’da Abdullah Şinasi Efendi hazretleri 116 Orenburg’da Şemsrûy Hanımefendi hazretleri 116 Vâlide-i Hidîvî hanımefendi hazretleri 110 Mısırlı Aziz İzzet Paşa haremi hanımefendi hazretleri 110 Prenses Nimet Muhtar Hanımefendi hazretleri 110 Orenburg’da merhûm Şerif Efendi nâmına âilesi tarafından 102 Hidîv-i esbak İsmail Paşa haremi Neşedil Hanımefendi 100 hazretleri Prenses Kadriye Hüseyin Hanımefendi hazretleri 100 Prenses Nimet Hanımefendi hazretleri 100

[317] Hindistan Bombay Fukarâ-yı İslâmiye Hilâl-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi: Ortada kaputlu Sertabîb Muhammed Hüseyin

Vilâyâtdan ve memâlik-i ecnebiyeden gelen ve müfredât defterleri gön- derilmemiş olan mebâliğ meyânında yüz liradan fazla i‘âne i‘tâsı sûretiyle mümtâz bir eser-i hamiyet göstermiş zevât-ı kirâm bulunduğu takdîrde isimleri işbu defter-i [318] müzehhebe geçirilip Hilâl-i Ahmer Risâlesi’yle neşre- dilmek üzere merkeze bildirilmesi bilhâssa temennî olunur. 518 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Bundan mâ‘adâ Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’ne i‘âne derci için hakîkaten fedâkârâne mesâ‘î ve âlî muvaffakiyât ibrâz eden zevât-ı kirâmın esâmîsini de takdîrât ve teşekkürât ile zikretmeden geçmek kadir-nâşinâslık olur. Bu esâmîden bizce ma‘lûm ve mukayyed bulunanları ber-vech-i âtî sıra- sıyla derc eyliyoruz. Adem-i ma‘lûmât sebebiyle veya zühûlen derc olunama- yan esâmî ihtâr olunursa onlar da ma‘a’ş-şükrân neşredilecekdir.

Hilâl-i Ahmer için yüz liradan fazla i‘âne toplamağa muvaffak olmuş bulunan zevât-ı kirâm

Vâlide-i Hidîvî hazretleri Sadr-ı esbak Hüseyin Hilmi Paşa hazretleri ve refîka-i muhteremeleri hanımefendi hazretleri A‘yân-ı kirâmdan Abdülkadir Efendi hazretleri “ “ Nail Beyefendi hazretleri “ “ Bahor Efendi hazretleri A‘yân Başkâtibi İsmail Müştak Beyefendi Şehzâde Süleyman Efendi merhûm âilesi vekîl-i umûru İsmail Tal‘at Bey Doktor Raşid Tahsin Beyefendi Sertabîb-i Hazret-i Şehriyârî Hayri Beyefendi Londra Sefâret-i Seniyyesi Petersburg Sefâret-i Seniyyesi Berlin Sefâret-i Seniyyesi Paris Sefâret-i Seniyyesi Bombay Başşehbenderliği Rostof Başşehbenderliği [319] Madras Başşehbenderliği Sivastopol Şehbenderliği Rusya’da Orenburg’da Vakit Gazetesi Rusya’da Yalta’da Tatar Cem‘iyyet-i Hayriyesi Rusya’da Hemşin’de Ferahzâde Muhammed Ali Efendi Hindistan’da Lahor’da Zemindar Gazetesi Sâhibi Zafer Ali Hân “ Muradâbâd’da el-Müşîr Gazetesi Sâhibi Muhammed Fazıl “ Kalküta’da Şarampur Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti “ Kalküta’da Encümen-i Muhammedü’s-Selâm “ Bombay’da Poli[ti]cal Bohemyo Gazetesi “ Kalküta’da Hacı Kasım Arif Efendi “ Lahor’da Meşrutiyet Gazetesi “ Meyrun’da İlâhîbahş Efendi hazretleri “ Lahor’da Muhammed İnşaallah Efendi hazretleri “ Herpur’da Muhammed İbrahim Vezirî Efendi hazretleri “ Karaşi’de Hacı Abdullah Harun Efendi hazretleri OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 519

“ Rampur’da Kamer Şah hazretleri “ Lahor’da Vatan Gazetesi “ Amritsar’da Vekil Gazetesi Sâhibi Ali Tahsin Efendi “ Bombay Türk ve Arab Kadınları Reîsesi Münire Hanımefendi “ Delhi’de Ekrem ve Muhammed Nâfi‘ Efendiler “ Bombay’da Hân Muhammed Ömer “ Bhopal’da Bâmî Efendi hazretleri “ Rangur’da Ahmed Monlâ Davud Efendi

[320] Hindistan Bombay Fukarâ-yı İslâmiye Hilâl-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi Hastahâne çadırlarına mecrûh nakliyâtı

Zîrde bir liradan fazla i‘ânede bulunmuş olan zevât-ı kirâmın isimlerini târîh sırasıyla neşrediyoruz:

[321] Santim Kuruş Mösyö Alfred Brao 107 A‘yândan merhûm Raif Paşa kerîmesi İhsan 500 Hanımefendi Düyûn-ı Umûmiye Müdîr-i Umûmîsi Ömer Besim 300 Bey’in haremi hanımefendi Panciri Bey’in refîkası hanım 500 Ohannes Kuyumcuyan Bey’in refîkaları 200 Şerif Nâsır Beyefendi hazretlerinin haremi 500 hanımefendi Prenses Bedia Hanımefendi 1.200 Sâmi Paşa kerîmesi Melek Hanımefendi 300 Hacı Azize Hanımefendi 500 520 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hacı Şerif Efendi 600 Komisyoncu Ahmed Faik Efendi 500 Hacı Şükrü Efendi 400 Fatma Sultân hazretlerinden 2.500 Selma Hanımefendi 200 Hadice Sultan hazretlerinden 1.500 Mediha Sultan hazretlerinden 5.000 Cemile Sultan hazretlerinden 4.000 Muharrem Beyefendi 400 Eczâcı Nüzhet Efendi 100 Vefa’da Ali Nüzhet Beyefendi 500 Sadık İbrahim Beyefendi 250 Nişantaşı’nda tüccârdan Talat Beyefendi 500 Meb‘ûs-ı sâbık Sabri Beyefendi 150 Hilmi Paşa hazretlerinin halîle-i muhteremeleri 1.165 tarafından cem‘ edilen Şaziye Sultân hazretleri 200 Fatma Sultân hazretleri 300 Nemika Sultân hazretleri 200 Dişçi İsak Kârako Efendi 300 [322] Osman Efendi kerîmesi hanımefendi 200 Âtıf Efendi 100 Posta ve Telgraf Nezâreti Kontrol Kalemi Hey’eti 129 75 Evkâf Nezâreti erkân ve me’mûrlarından 18.420 87,5 Hüseyin Hilmi Paşa hazretlerinin halîle-i 2.204 62,5 muhteremeleri tarafından cem‘ edilen (ikinci def‘a) Mercan İ‘dâdîsi talebesinden 267 75 Yosef Razi Beyefendi 300 Yemen Vâlî-i esbakı merhûm Osman Paşa nâmına 500 âilesi tarafından A‘yân Başkâtibi Müştak Beyefendi tarafından cem‘ 2.000 edilen Hüseyin Hilmi Paşa hazretlerinin halîle-i 1.967 muhteremeleri tarafından cem‘ edilen (üçüncü def‘a) Göztepe şu‘besinden 900 A‘yân Reîsi Ferid Paşa 1.200 Ardini ve Mehmed Fethi Efendiler tarafından cem‘ 551 75 edilen Defter-i Hâkânî Nezâreti erkân ve me’mûrîninden 9.747 Şevket Lütfi Beyefendi 200 Onuncu Dâire-i Belediye dâhilinde bazı 289 37,5 hamiyetmendân “ “ “ “ muhaddarât-ı 1.087 37,5 İslâmiye OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 521

“ “ “ “ me’mûrîni 1.404 37,5 tarafından Mâliye Nezâreti Kalem-i Mahsûs ketebesinden Ali 100 Rıza Bey Karagümrük Polis Merkezi me’mûrîninden 257 75 Çarşamba’da bir hanımefendi 5.000 Mürettib İsmail Efendi vâsıtasıyla 248 75 Tophane Müşîr-i sâbıkı Zeki Paşa 1.000 Galata ve Boğaziçi Elektrik Kumpanyası’ndan 1.000 Hadîka-i Meşveret Mektebi talebesinden 162 87,5 Ardini ve Mehmed Fethi Efendi tarafından cem‘ 462 50 olunan (ikinci def‘a)

[323] Hindistan Bombay Fukarâ-yı İslâmiye Hilâl-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi’nin seyyâr hastahânesi, câmi‘-i şerîf ve minâresi

Ticâret Nezâreti erkân ve me’mûrîninden 9.349 62,5 A‘yân-ı kirâmdan Recâizâde Ekrem Beyefendi hazretlerinden mahdûmları merhûm Nejad Bey 924 62,5 nâmına [324] Vicdan Hanım 110 Bahriye Merkez Hastahânesi etıbbâsından Mehmed 500 Naim Bey âilesinden Dersaâdet Bidâyet Birinci Hukûk Dâiresi’nden 278 Adliye Nezâreti Evrâk Kalemi me’mûrîni 259 25 Evkâf Nezâreti erkân ve me’mûrîninden (ikinci def‘a) 7.405 87,5 Zincirlikuyu’da Halid Beyefendi 300 Bahriye Elektrik Fabrikası me’mûrîni 500 A‘yândan Nail Beyefendi hazretleri tarafından cem‘ 2.500 olunan 522 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hüseyin Hilmi Paşa hazretlerinin halîle-i muhteremeleri tarafından cem‘ olunan (dördüncü 2.404 50 def‘a) İsmail Talat Beyefendi tarafından cem‘ olunan 13.337 Mahmud Şevket Beyefendi 300 Mâliye Nezâreti Düyûn-ı Umûmiye ve Mu‘âmelât-ı 300 Nakdiye Müdîri Ferid Beyefendi Haleb Vapuru mürettebâtından Reşad Bey 125 “ “ “ “ “ vâlidesi 125 Vükelâ-yı De‘âvî’den Mehmed Arif Beyefendi 2.500 Rıza Cemal Efendi 300 Erenköyü’nde İttihâd-ı Osmanî Bakkâliye 984 25 Şirketi’nden A‘yân-ı kirâmdan İsmail Hakkı Efendi hazretleri 500 (merhûm) Hilâl-i Ahmer Adalar Şu‘besi’nden 8.367 25 Heybeliada İ‘âne Komisyonu’ndan 3.355 92,5 A‘yân-ı kirâmdan Nail Beyefendi hazretleri 3.200 tarafından cem‘ olunan (ikinci def‘a) Adana Vâlî-i sâbıkı Bahri Paşa 1.000 Singer Manifatura Kumpanyası’ndan 5.000 Dîvân-ı Muhâsebât erkân ve me’mûrîn ve 2.444 müstahdemîninden Kadıköy Hürriyet ve İ’tilâf Şu‘besi tarafından 464 37,5 toplanılan [325] Zirâ‘at Bankası erkân ve me’mûrîni 3.268 75 Polis me’mûrlarından Mehmed Salih ve Abdüsselâm 525 75 Efendiler Küçükmustafapaşa’da Mebde’-i Ticâret Komandit 2.567 Şirketi’nden Bahriye Nezâret-i Celîlesi Kontrol Komisyonu 139 zâbitânından Makriköyü’nde Bekir Sıdkı Beyefendi 1.100 Hilâl-i Ahmer Adalar Şu‘besi’nden 100 75 Orozdibak hamâllarından 361 50 Seyyidullah Efendi ve Şürekâsı’ndan 500 Doktor Raşid Tahsin Beyefendi tarafından cem‘ 15.260 olunan Semih Muhtar Beyefendi 150 Orman Mekteb-i Âlîsi mu‘allim ve müte‘allimîninden 483 25 Nâfi‘a mühendislerinden Asadoryan Efendi 8.912 tarafından cem‘ olunan Sertabîb-i Şehriyârî Hayri Beyefendi tarafından cem‘ 1.111 olunan Hüseyin Hilmi Paşa hazretlerinin halîle-i 11.385 muhteremeleri tarafından cem‘ olunan (beşinci def‘a) Onuncu Dâire-i Belediye erkân ve me’mûrîninden 2.115 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 523

Hâriciye Nâzır-ı sâbıkı Noradonkyan Efendi 5.000 hazretlerinden Sertabîb-i Hazret-i Şehriyârî Hayri Beyefendi 8.017 50 tarafından cem‘ olunan (ikinci def‘a) Kosti Papadopulos Efendi 500 Lahm Müte‘ahhidi Mahmud Kâmil Efendi 150 Hüsnü Bey 200 A‘yândan Müşîr Ömer Rüşdü Paşa hazretleri 2.778 tarafından cem‘ olunan Basmacızâde Mehmed Cevdet Bey 150 Taksim Kışlası’ndaki efrâddan 275 A‘yân-ı kirâmdan Bahor Efendi hazretleri tarafından 15.000 cem‘ olunan Rüsûmât Vezne Müdîr Mu‘âvini Mehmed Bey 143 37,5 Mâliye Nezâret-i Celîlesi erkân ve me’mûrîn ve 10.798 müstahdemîninden [326] Cemil Beyefendi 300 Dersaâdet Eczâcı Talebe Cem‘iyyeti’nden 600 Eğrikapı civârında Ortakçı Mahallesi ahâlî-i 237 hamiyetmendânından Mekteb-i Mülkiye talebesinden Rükneddin Bey 200 Hatab ve Kömür Deposu Müdîri Boğoz Efendi 185 Beyoğlu’nda Otel Santral misâfirleri tarafından 435 87,5 Ma‘iyyet-i Şâhâne Bölüğü’nde Alâaddin Efendi 200 Mühendis Mektebi talebesinden 242 Dersaâdet Tramvay Şirketi’nden 5.000 “ “ Şirketi Tercümânı Münir Bey 110 Tatar Selim Efendi 100 Nazif Paşa tarafından cem‘ olunan 926 Balat’da Eczâcı Şamtof Efendi tarafından cem‘ 927 62,5 olunan Beyoğlu’nda Otelci Margrit 437 50 Asmaaltı’nda tüccârdan Kadri Bey 300 On İkinci Dâire-i Belediye dâhilinde bulunan erbâb-ı 1.346 25 hamiyet Kadıköy Hürriyet ve İ’tilâf Şu‘besi’nden cem‘ olunan 4.554 87,5 Galata Rıhtım Körfez vapurları hamâlları 206 50 Mehmed Paşa Hamâmı müstahdemîni 427 50 Faik Beyefendi 500 Hüseyin Beyefendi 500 Üçüncü Dâire-i Belediye dâhilinde cem‘ olunan 4.385 87,5 A‘yândan Nail Beyefendi hazretleri tarafından cem‘ 3.500 olunan (üçüncü def‘a) Ahmed Bey haremi hanımefendi 200 Evkâf Nezâreti me’mûrîninden (üçüncü def‘a) 1.220 Komisyoncu Arnavud Efendi 525 Namık Paşa haremi hanımefendi 300 524 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[327] Vâlide-i Hidîvî Hastahânesi Hey’et-i Sıhhiyesi ve hastagân-ı askeriye

A‘yândan Bahor Efendi hazretleri tarafından cem‘ 4.200 olunan (ikinci def‘a) Mekteb-i Kuzât talebesinden 600 [328] Fındıklı’da mukîm bir zât 500 Üsküdar’da Açıktürbe’de Ahmed Hilmi Mahallesi 1.173 hamiyetmendânından Atikalipaşa’da Monlâ Ahveş Mahallesi 277 50 hamiyetmendânından Çengelköyü’nde Havuzbaşı hamiyetmendânından 406 Feyzi Beyefendi 500 Hâriciye Nezâreti me’mûrîni 363 75 Mûsika-i Hümâyûn mu‘allim ve müte‘allimîni 631 75 tarafından Dârülmu‘allimîn Hey’et-i Ta‘lîmiyesi’nden 595 50 Mercan İ‘dâdîsi talebesinden 403 25 Üsküdar Tebhîrhâne me’mûrîn ve 365 25 müstahdemîninden Erkân-ı Harbiye mîralâylarından Cemal Bey nâmına 300 Sir George Braham 1.142 Kantarcılar’da Sarıdemir Mahallesi ahâlî-i 2.200 hamiyetmendânından Kütübhâne-i İslâm ve Askerî Sâhibi Tüccârzâde 500 İbrahim Hilmi Bey Kütübhâne-i Tefeyyüz Sâhibi Parsih Efendi 200 Zeki Paşa hazretlerinden 5.000 Ferîk mütekâ‘id Sıdkı Paşa hazretlerinden 300 İstanbul Vapur-ı Hümâyûnu zâbitânı 55 “ “ “ efrâdı 233 62,5 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 525

Dârülmu‘allimîn Hey’et-i Ta‘lîmiyesi’nden 355 50 Allahverdi Efendi 5.000 Abdülcelil Efendi 500 Meserret Oteli müste’ciri Mustafa Efendi ve zevcesi 175 75 hanım Sadr-ı esbak Gâzî Ahmed Muhtar Paşa hazretleri 3.000 Sadâret Müsteşârı Adil Beyefendi 1.500 Dîvân-ı Hümâyûn Müdîri Âsaf Beyefendi 500 A‘yân-ı kirâmdan Bahor Efendi hazretleri 10.800 tarafından cem‘ olunan (üçüncü def‘a) [329] Teşebbüsât-ı Nâfi‘a Şirket-i Umûmiyesi’nden 5.000 Eyübsultân’da Şirin Hanımefendi 250 Makriköy ahâlî-i hamiyetmendânından 7.976 Haydar Mahallesi ahâlî-i hamiyetmendânından 333 37,5 Velî‘ahd-ı Sânî Vahidüddin Efendi hazretleri 1.000 bendegânından Mehmed Bey Kâğıdhane karyesi ahâlî-i hamiyetmendânından 977 75 Hilâl-i Ahmer Erenköy ve Göztepe şu‘besinden 3.001 75 Türk Yurdu Gazetesi İdârehânesi’nden 1.000 Türk Derneği İdârehânesi’nden 1.000 A‘yân-ı kirâmdan Ekrem Beyefendi hazretleri 607 Rüsûmât Müşâviri Mösyö Kravfur 1.000 Hasköy’de Abdüsselâm Mahallesi ahâlî-i 214 87,5 hamiyetmendânından Gurebâ-yı Müslimîn Hastahânesi Sertabîbi 200 Necmeddin Bey Donanma Cem‘iyyeti Reîsi Şefik Bey 500 Üçüncü Dâire-i Belediye dâhilinde erbâb-ı 2.583 25 hamiyetden Ma‘ârif Nezâreti erkân ve me’mûrîninden 1.270 25 Ahmed İhsan Bey 240 50 Tüccârdan Hatabkapılı İbrahim Efendi 500 Hırka-i Şerîf civârında Hoca Veysel Mahallesi 1.221 50 ahâlî-i hamiyetmendânından Şirket-i Hayriye’de Çerkes Ali Efendi 200 Adliye Nezâreti me’mûrîninden 4.258 Mösyö Maks Şilezinger 1.000 İlyas Nâdi Efendi 1.000 Nuri Efendi 200 Emil Himmet Efendi 200 Hatiman Şoymer Efendi 437 50 [330] Hazîne-i Hâssa me’mûrîninden 12.473 12,5 Üsküdar’da Hacı Mehmed Efendi Mahallesi ahâlî-i 1.082 50 hamiyetmendânından 526 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Gedikpaşa’da Dîvân-ı Âlî Mahallesi ahâlî-i 382 87,5 hamiyetmendânından Meşîhat müsteşârı efendi hazretleri 500 Meşîhat Tahrîrât Müdîri Subhi Beyefendi 200 Aksaray’da Kâtib Muslihuddin Mahallesi ahâlî-i 1.188 75 hamiyetmendânı Kapudan Ali Rıza Bey tarafından cem‘ olunan 3.049 12,5 Aksaray’da Çakır Ağa Mahallesi ahâlî-i 970 87,5 hamiyetmendânından Beyoğlu’nda Yenişehir’de Simidci Sinoblu Osman 330 Ağa Unkapanı’nda Elvanzâde Mahallesi [ahâlî-i] 3.947 50 hamiyetmendânından Defter-i Hâkânî Nâzır Mu‘âvini Refik Beyefendi 2.030 50 tarafından cem‘ olunan Dördüncü Ordu Mûsika Mu‘allimi Binbaşı Ragıb 200 Bey Kâğıd tüccârından Ali Asgar Efendi 500 Hongrovaz Hayât Sigorta Kumpanyası Umûm Şark 2.175 Müdîriyeti’nden Mi‘mâr Vedad Bey 200 Kâğıd tüccârından Hacı Abbas ve Hasan Efendi 500 “ “ Mehmed Ağa 200 “ “ Monlâ Hüseyin 200 “ “ Hacı Muhtar ve Hacı Hasan 300 Efendi Tüccârdan İranî Abdülkerim Efendi 500 Mizara Haydar ve Abdullah Bey 300 A‘yândan Nail Beyefendi hazretleri tarafından cem‘ 1.297 olunan (dördüncü def‘a) A‘yândan Bahor Efendi tarafından cem‘ olunan 10.202 62,5 (dördüncü def‘a) İsmail Talat Beyefendi tarafından cem‘ olunan 1.600 (ikinci def‘a) Galata Gümrük hamâllarından 5.488 50 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 527

[331] Doktor Klimov Hastahânesi Ortada şapkalı İngiliz sefîri ve sağında refîkası

[332] Galata kömür amelesi tarafından 3.000 Galata Siird hamâlları tarafından 1.058 75 İkinci Dâire Muhâcirîn Komisyonu Riyâseti’nden 152 50 Üsküdarlı Talat Beyefendi 500 Halı tüccârından Hacı Ali Ağa 500 “ “ Mirza Ali Asgar 400 “ “ Safdil Bey Alizâde 200 Halı tüccârından Abdül Ali Bey Feylesof 500 “ “ Bâkır Zehir’den 200 Fetvâ Emîni Esad Efendi hazretleri 500 Meclis-i Tedkîkât Reîsi Ömer Efendi hazretleri 600 Mühendis Mehmed Ali Bey 200 Bıçakçı Alaaddin Mahallesi ahâlî-i 241 hamiyetmendânından Göztepe ve Erenköy Hilâl-i Ahmer Şu‘besi’nden 8.232 37,5 On Altıncı Dâire-i Belediye Riyâseti’nden 994 50 Kurenâ-yı sâbıkadan İzzet Paşa 8.800 Meclis-i Mâliye A‘zâlığı’ndan mütekâ‘id Servet Bey 300 Hadîka-i Meşveret Mektebi ikinci sene talebesinden 137 Meclis-i Eytâm Reîsi İzzeddin Bey 200 Ders Vekâleti’nde a‘zâdan İbrahim Bey 218 50 Telgraf Fabrikası amelesinden 200 62,5 Ders vekîli efendi hazretleri 500 Anadolu Kâdî‘askeri Yahya Efendi hazretleri 500 Mekteb-i Kuzât Müdîri Muhtar Bey 140 528 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Anadoluhisarı’nda Mehmed Ağa Kahvesi’nde cem‘ 744 50 edilen Beyoğlu Telgrafhânesi’nde Alman kablosu me’mûrîn 493 62,5 ve müstahdemîninden Galata Borsası Hey’et-i İdâresi’nden 200 [333] Aksaray’da Oruçgazi Mahallesi ahâlî-i 1.501 25 hamiyetmendânından Balat İskelesi kayıkçılarından 222 Topkapı hâricinde İlyaszâde Mahallesi ahâlî-i 189 62,5 hamiyetmendânından Topkapı hâricinde Tekyeci Mahallesi ahâlî-i 197 12,5 hamiyetmendânından Orozdibak Şemsiye Fabrikası amelesinden 471 87,5 Cündi Meydânı’nda Hacı Osman’ın kahvesinde 315 62,5 cem‘ edilen Kantarcılar’da Sarıdemir Mahallesi ahâlî-i 210 50 hamiyetmendânından Üçüncü Dâire-i Belediye Cem‘-i İ‘ânât 2.223 25 Komisyonu’ndan Nişantaşı’nda Hacımesud Sokağı’nda Fatma Hanım 110 Göztepe’de Tütüncü Mehmed Efendi Mahallesi 458 25 ahâlîsinden Teşrîfât Müdîri Memduh Beyefendi 300 Teşrîfât Kalemi hulefâsından 300 Eğrikapı Merkez Rüşdiyesi Hey’et-i 110 Ta‘lîmiyesi’nden Hazîne-i Evrâk Müdîri Refik Bey 200 Darbhâne-i Âmire me’mûrîn ve müstahdemîninden 965 87,5 Dâire-i Sadâret Ma‘rûzât Kalemi Başkâtibi Cevdet 300 Beyefendi “ “ Dîvân-ı Hümâyûn Müdîr Mu‘âvini 138 75 İsmet Beyefendi Mâliye Nâzır-ı esbakı Reşad Beyefendi hazretleri 2.000 Doktor Şerefeddin Bey 300 Üsküdar’da Selâmsız’da Frerler Mektebi mu’allim ve 274 müte‘allimîni tarafından Galata’da Alacamescid Mahallesi ahâlî-i 131 50 hamiyetmendânından Maliye Nâzır-ı esbakı Reşad Beyefendizâde Ali 500 Beyefendi “ “ “ “ Bey hafîdi Şadan Bey 200 A‘yân-ı kirâmdan Bahor Efendi hazretleri 10.578 25 tarafından cem‘ olunan (beşinci def‘a) Lazaro Franko Efendi 300 25 Haremeyn Tercümânı Ferid Bey 144 25 Üçüncü Dâire-i Belediye Cem‘-i İ‘âne Komisyonu 424 15 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 529

[334] On Temmuz Vapuru’nda İskân-ı Muhâcirîn 116 25 kâtiblerinden Cemil Bey Bahriye kolağalarından Hasan Efendi 110 Osmanlı İktisâd ve Emniyet Şirketi’nden 192 87,5 Meclis-i Tedkîkât-ı Şer‘iyye a‘zâsından Selâmi 300 Efendi Üsküdar Evkâf Dâiresi me’mûrîn ve 1.001 25 müstahdemîninden Balat kurbunda Hoca Kasım Gönen Mahallesi 215 ahâlî-i hamiyetmendânından Galata’da Emekyemez Mahallesi ahâlî-i 436 25 hamiyetmendânından Şûrâ-yı Devlet Başkâtibi Ziyaeddin Beyefendi 462 50 “ “ a‘zâsından Celâleddin Efendi 462 50 “ “ “ Reşad Beyefendi 200 “ “ “ Safer Beyefendi 200 “ “ mu‘âvinlerinden Salim Beyefendi 200 Şûrâ-yı Devlet’de Baha Beyefendi 500 “ “ Bahri Beyefendi 300 Şûrâ-yı Devlet Mâliye ve Nâfi‘a Dâiresi Reîsi Tevfik 462 50 Beyefendi Şûrâ-yı Devlet Mâliye ve Nâfi‘a Dâiresi a‘zâsından 200 Sâmi Beyefendi Şûrâ-yı Devlet Mâliye ve Nâfi‘a Dâiresi ‘zâsından 462 50 Yosef Razi Beyefendi Şûrâ-yı Devlet Mâliye ve Nâfi‘a Dâiresi a‘zâsından 462 50 Kostantin Efendi Şûrâ-yı Devlet Mâliye ve Nâfi‘a Dâiresi a‘zâsından 462 50 Abdullah Lâmi‘ Beyefendi Şûrâ-yı Devlet Mâliye ve Nâfi‘a Dâiresi a‘zâsından 462 50 İstefanaki Beyefendi Şûrâ-yı Devlet Temyîz a‘zâsından Adil Beyefendi 500 İkinci Dâire-i Belediye dâhilinde Baba Hasan İlmî 206 62,5 Mahallesi ahâlî-i hamiyetmendânından Sadâret Tahrîrât Müdîri Said Beyefendi 300 Seyr ü Temâşâ Alman Cem‘iyyeti’nden 1.000 Teşrîfât Müdîr-i Umûmîsi İsmail Cenanî Beyefendi 500 Bir Alman tarafından Witting Paşa ma‘rifetiyle 263 87,5 Mâliye Nezâret-i Celîlesi erkân ve me’mûrîninden 8.550 [335] Nişantaşı’nda İngiliz Mektebi Türk 145 evlâdından Zât-ı Hazret-i Meşîhatpenâhî’den 3.000 Dersaâdet Galata ve Beyoğlu Tünel Şirketi’nden 1.500 A‘yân-ı kirâmdan Nail Beyefendi tarafından cem‘ 700 olunan (beşinci def‘a) Cemal Beyefendi 597 530 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

A‘yân Reîs-i Sânîsi Şerif Ali Haydar Beyefendi 1.000 hazretleri İ‘mâlâthâne-i Âmire Tüfeng Fabrikası amelelerinden 268 87,5 On Yedinci Dâire-i Belediye dâhilinde cem‘ edilen 2.377 75 Dersaâdet Reji İstanbul Muhâfaza me’mûrlarından 662 37,5 Meclis-i Mâliye A‘zâlığı’ndan mütekâ‘id Cemil Paşa 100 Cemil Paşazâde Mustafa Reşid Bey 400 Mûsika Mu‘allimi Mustafa Nuri Bey 300 Kadıköy Hürriyet ve İ’tilâf Şu‘besi’nden cem‘ olunan 3.304 Ahmed İhsan Bey Matba‘ası müstahdemîninden 462 50 Düyûn-ı Umûmiye İdâresi’nden 486 75 Marküsalti Ticârethânesi’nden 907 Nişantaşı’nda Mısırlı Ayşe Hanımefendi 600 Doktor Arif Paşa 100 Fatih’de Hafızpaşa’da Bosna-Hersek 317 50 Kırâathânesi’nden Serverzâde Ali Bey 437 50 A‘yân-ı kirâmdan Abdülkadir Efendi hazretleri 1.359 Gülcemal Vapuru mürettebâtı tarafından 1.051 87,5 Yirminci Makriköy Dâire-i Belediye me’mûrîninden 328 75 İstanbul Havagazı Kumpanyası’ndan 152 Şûrâ-yı Devlet Temyîz Mahkemesi a‘zâsından Nafiz 200 Beyefendi Şûrâ-yı Devlet Temyîz Mahkemesi a‘zâsından Şevki 200 Beyefendi Adliye Nezâreti Aklâm mübâşirlerinden 407 62,5 Hilâl-i Ahmer Kadıköy şu‘besinden 4.000 [336] Hazîne-i Hâssa-i Şâhâne hademe 3.050 vesâiresinden Hazîne-i Hâssa-i Şâhâne me’mûrîn ve 2.883 müstahdemîninden Lahm Müte‘ahhidi İsmail Bey’in büyük kerîmeleri 300 Fatma Hanım Tophane İ‘mâlâthânesi Tüfeng Şu‘besi amelesinden 201 Tophane’de İstavri’nin kahvesinde cem‘ edilen 101 75 Hacı Fakızâde Sadık Sıdkı Efendi 1.155 Şehzâde-i cevânbaht devletlü necâbetlü Ömer 1.006 25 Faruk Efendi hazretleri Kadıköy Hürriyet ve İ’tilâf Şu‘besi’nden cem‘ olunan 135 12,5 Islâhât-ı Mâliye Komisyonu a‘zâ-yı sâbıkasından 503 12,5 Mösyö İstağ Tophane İ‘mâlât-ı Harbiye Tüfeng Fabrikası 154 25 zâbitânından Fatih Rüşdî-i Askerîsi talebesinden 146 25 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 531

Seyr-i Sefâin kapudanlarından Ali Rıza Bey 905 50 tarafından cem‘ olunan Merhûm Yakub Paşa hemşîresi Fatma Hanım 111 25 İkinci Dâire-i Belediye me’mûrîn ve 331 62,5 müstahdemîninden Rüsûmât Müdîriyet-i Umûmiyesi ve Mülhakâtı 19.925 50 me’mûrîninden Hilâl-i Ahmer Erkekler Göztepe ve Erenköy 2.033 62,5 Şu‘besi’nden Balat’da Sıhhat Eczâhânesi Sâhibi ve Rüfekâsı 576 12,5 tarafından Mülkiye Baytar Mektebi talebe ve mu‘allimîni 168 tarafından Hazîne-i Hâssa-i Şâhâne devâiri 1.624 75 müstahdemîninden Said Ağa 730 A‘yân-ı kirâmdan İstepan Nelko Efendi 2.440 On Üçüncü Dâire-i Belediye me’mûrîn ve 356 75 müstahdemîninden Mekteb-i Bahriye Ders Müdîri Kâimmakâm 500 Holandorn Bey Şehzâde Vahidüddin Efendi hazretlerinin 100 bendegânından Mehmed Efendi Beyoğlu Dâire-i Vakfiyesi’nden 223 Halkalı Zirâ‘at Mektebi mu‘allim ve 2.600 müte‘allimîninden Dârüşşafaka talebesinden Şemseddin Efendi 111 vâsıtasıyla Mısırlı merhûm Halim Paşa haremi Hacı 1.987 Hanımefendi [337] Ahmed İhsan Bey mahdûmu Ali Bey 100 Onuncu Dâire-i Belediye dâhilinde bazı erbâb-ı 228 75 hamiyetden Üsküdar Dâire-i Belediyesi’nden 100 Kemaleddin Bobodeyu tarafından 113 Dersaâdet Romanya Ceneral Konsolosluğu 8.281 12,5 ma‘rifetiyle cem‘ edilen Mısırlı merhûm Halim Paşa haremi Hacı 2.000 Hanımefendi Yorgancı esnâfından Hilmi ve İsmail Efendilerden 600 Beyoğlu Evkâf Dâiresi me’mûrîn ve 185 müstahdemîninden Evkâf-ı Hümâyûn Yağ Müte‘ahhidi Sotraki Efendi 500 Prenses Emine Hanımefendi 4.400 532 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Bahriye Nezâreti İkinci Dâire Reîsi tarafından cem‘ 10.000 olunan Üsküdar Muhâsebeciliği’nden cem‘ olunan 8.613 Doktor Ali Fuad Bey’in ta‘ahhüdât-ı şehriyesi olarak 100 *** Hilâl-i Ahmer Hanımlar Merkezi’ne bir liradan fazla i‘âne eden zevât-ı kirâm

Kuruş Santim İkinci Kadın Efendi hazretleri 5.000 Hüseyin Hilmi Paşa haremi hanımefendi hazretleri 200 Merhûm Raif Paşa kerîmesi Belkıs Hanımefendi 500 Zâra Dilber Efendi refîkası 500 Cemile Sultân hazretlerinden 4.000 Merhûm Subhi Paşa haremi hanımefendi 200 Madam Tokatlıyan 200 Yusuf Sadık Paşa haremi hanımefendi 200 İskeçe eşrâfından İbrahim Paşa haremi hanım 200 Merhûm Raif Paşa haremi hanımefendi 800 Merhûm Raif Paşa gelini hanımefendi 200 [338] Kurenâ-yı sâbıkadan Ragıb Paşa kerîmesi 1.000 hanımefendi Madam Diran Kelekyan 200 Seniye Sultan hazretlerinden 1.500 Feride Sultan hazretlerinden 1.500 Madam Aleksandr Sinos oğlu 500

Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin Sıhhiye-i Askeriye’ye ihdâ eylediği hasta nakline mahsûs arabalardan biri Harbiye Nezâreti Meydânı’nda OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 533

Naciye Sultân hazretlerinden 1.500 Merhûm Şehzâde Süleyman Efendi haremi 2.000 hanımefendi hazretlerinden Merhûm Şehzâde Süleyman Efendi teyzesi Rana 185 Hanımefendi Demiryollar Müdîri Muhtar Bey haremi hanımefendi 300 Prenses Hadice Abbas Hanımefendi hazretleri 4.000 [339] Şehzâde Salahaddin Efendi’nin vâlideleri 1.200 hanımefendi hazretleri Şehzâde Salahaddin Efendi’nin kerîmesi Rukiye 1.200 Sultân hazretleri Şehzâde Salahaddin Efendi’nin kerîmesi Adile Sultân 1.200 hazretleri Şehzâde Salahaddin Efendi’nin kerîmesi Atiye Sultân 1.200 hazretleri Ziya Paşa kerîmesi Neveda Hanımefendi 294 50 Prenses Emire hazretleri 1.200 Merhûm Osman Paşa haremi hanımefendi 500 Merhûm Fethi Paşa kerîmesi hanımefendi 300 Mehmed Bey kerîmesi hanımefendi 200 Prenses Kadriye Hüseyin hazretleri 550 Prenses Emine Muhtar hazretleri 500 Merhûm Ahmed Hikmet Bey haremi hanımefendi 800 Salih Bey’in haremi hanımefendi 300 Renginaz Hanımefendi 400 Madam Keresteciyan 200 Madam Büknam Paşa 500 Börekçi merhûm Hasan Bey’in gelini hanım 500 Süreyya Bey kerîmesi 300 Doktor Cemil Bey haremi hanımefendi 259 25 Servet Paşa âilesi 596 50 Memişzâde âilesi 150 Yüzbaşı Kâmil Bey haremi 200 Şehzâde Necmeddin Efendi ağaları 265 Rıza Bey haremi hanımefendi 192 50 Doktor Hakkı Şinasi Bey âilesi 137 Ekrem Bey haremi hanımefendi 110 Prenses Emire hazretleri 1.650 Doktor Şakir Bey haremi hanımefendi 500 [340] Mısırlı Muhtar Bey haremi 200 Barutçubaşı Ohannes Bey haremi 200 Ayastefanos Şubesi’nden 953 75 Cihangir’de Hacer Hanımefendi 500 Şehzâde Mecid Efendi hazretlerinin haremi 1.000 hanımefendi hazretleri 534 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Sâbık Meclis-i Meb‘ûsân Reîsi Halil Bey haremi 500 hanımefendi Madam Matosyan 500 Madam Josef Franko 300 Sâbık Teşrîfâtçı Hilmi Bey haremi hanımefendi 300 Müretteb Fırka Kumandanı İzzet Bey haremi 1.000 hanımefendi Fatih Sertürbedârı Hacı Ahmed Efendi haremi hanım 110 Kâmil Paşa haremi hanımefendi hazretleri 200 Dîvân-ı Muhâsebât a‘zâsından Rıfat Bey haremi 100 hanımefendi Sertabîb-i Hazret-i Şehriyârî Hayri Bey haremi 500 hanımefendi Me’mûrîn-i Hâriciye’den Mehmed Muhyiddin Bey 500 haremi hanımefendi Merhûm Hasan Rıza Paşa kerîmesi Saniye 500 Hanımefendi Merhûm Hasan Rıza Paşa hafîdesi hanım 200 Demiryollar Müdîri Muhtar Bey’in haremi 500 hanımefendi Tophane Müşîr-i esbakı Zeki Paşa’nın haremi 500 hanımefendi “ “ “ “ “ büyük kerîmesi 200 hanımefendi “ “ “ “ “ küçük kerîmesi 500 hanımefendi Azmi Beyefendi’nin haremi hanımefendi 500 Madam Köseoğlu 500 Karîn-i Sânî Tevfik Bey haremi hanımefendi 200 Karîn-i Sânî Tevfik Bey kerîmesi hanımefendi 200 Nevcivan Hanımefendi 1.100 Gilanîzâde Muhyiddin Bey haremi hanımefendi 500 Baha Bey haremi hanımefendi 200 [341] Fehime Sultân hazretleri 2.000 Evkâf Müfettiş-i sâbıkı Necib Bey haremi 200 hanımefendi Miss Mery Mil Patrik 500 Hacı Servet Hanımefendi 110 Madam Jüeri 300 Ali Rüşdü Paşa’nın kâinvâlidesi hanım 300 Hâkân-ı sâbıkın dördüncü ikbâli Fatma Hanımefendi 3.000 hazretleri Naile Sultân hazretleri 3.000 Ferid Bey haremi hanımefendi 200 Doktor Mehmed Bey’in kerîmesi hanımefendi 500 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 535

Doktor Fehmi Bey haremi hanımefendi 500 Şehzâde Mecid Efendi hazretlerinin kalfaları 2.321 50 A‘yân-ı kirâmdan İsmail Hakkı Bey haremi 500 hanımefendi Sâbık Başkâtib Cevad Bey haremi hanımefendi 1.000 Adana Vâlî-i esbakı Bahri Paşa âilesinden 1.000 Sadâret Müsteşârı Adil Bey haremi hanımefendi 500 Merhûm Süleyman Paşa kerîmesi Mediha 500 Hanımefendi Merhûm Hasan Bey âilesinden 175 Adliye Nâzır-ı esbakı Halim Bey haremi hanımefendi 300 Nâzikter Hanımefendi 1.100 Hidayet Hanımefendi 550 Hâce Sâre Hanım 150 Sadrıa‘zam Mahmud Şevket Paşa haremi hanımefendi 500 hazretleri Sermi‘mâr Vedad Bey haremi hanımefendi 500 Tantavîzâde Hacı Halid Bey hemşîresi hanımefendi 500 Behçet Bey âilesi 500 Hurşid Bey haremi hanımefendi 500 Nuri Paşa haremi hanımefendi 500 [342] Dildâr Hanım 200 Bahriye Nâzırı merhûm Hasan Paşa kerîmesi 600 hanımefendi Balcı İbrahim Bey haremi Hürmüz Hanımefendi 400 Suriye Vâlîsi Arif Bey haremi hanımefendi 300 Şehzâde Abdülkadir Efendi hazretlerinin vâlideleri 4.000 hanımefendi hazretleri

Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin Sıhhiye-i Askeriye’ye ihdâ eylediği hasta nakline mahsûs otuz araba 536 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Ömer Lütfi Efendi haremi hanım 300 Hilmi Beyefendi haremi hanım 500 Hilmi Beyefendi kerîmesi hanım 500 Fazıl Bey haremi hanımefendi 1.000 [343] Hilmi Bey’in ta‘allukâtından bir hanım 200 Tüfengci Alaaddin Bey vâlidesi hanım 200 “ “ “ hâilesi hanım 300 Merhûm Edhem Paşa haremi hanımefendi 500 Beylikçi Raif Bey haremi hanım 100 Roma Sefîri Nâbi Bey haremi hanımefendi 3.000 Hayreddin Paşa kerîmesi Behice Hanım vâsıtasıyla 3.655 Mısırlı Aziz Paşa kerîmesi Azize Hanımefendi 5.500 Merhûm Münif Paşa haremi hanımefendi 3.000 Merhûm Münif Paşa kerîmesi hanımefendi 500 Dîvân-ı Harb Reîsi Süleyman Paşa haremi 300 hanımefendi Şehzâde Ahmed Efendi’nin haremi hanımefendi 500 Edhem Paşa kerîmesi hanımefendi 200 Rasim Paşa kerîmesi hanımefendi 200 Merhûm Mehmed Paşa kerîmesi 110 Kâmil Bey haremi 200 Suad Hanımefendi 400 Cevdet Paşa kerîmesi hanımefendi 1.500 Merhûm Nuri Bey kerîmesi Mihrinur Hanım 100 Mâliye Nâzır-ı esbakı Ziya Paşa haremi 500 hanımefendi Cemal Bey haremi Remize Hanımefendi 2.187 50 İkdam Gazetesi Sâhibi Ahmed Cevdet Bey refîkası 2.000 Beyoğlu Mutasarrıfı merhûm Enver Bey’in haremi 300 hanımefendi Doktor Rıfat Bey haremi hanımefendi 300 Atiye Hanım 200 Feyzi Paşa haremi hanımefendi 500 Yanyalı Doktor Mustafa Bey 200 Merhûm Raif Paşa kerîmesi Belkıs hanımefendi 500 [344] Moralı Âlî Bey haremi hanımefendi 2.000 Fatma Sultân hazretlerinden 4.000 Fatma Sultân kalfalarından 3.000 Ayşe Sultân hazretlerinden 500 Merhûm Teşrîfâtçı İbrahim Paşa haremi 500 hanımefendi Hakkı Beyefendi’nin haremi Sabiha Hanımefendi 500 Mirgün İnâs Rüşdiyesi Müdîre-i sâbıkası Fıtnat 500 Hanımefendi OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 537

Göztepe’de Mehmed Paşa haremi hanımefendi 300 Göztepe’de Hacı Zühdü Bey haremi 200 Asım Bey’in kâinvâlidesi tarafından 200 Yenişehirli Mehmed Ali Bey vâlidesi 200 Müte‘ahhid İsmail Beyzâde Sabri Bey haremi 500 hanımefendi Madam Musurus Paşa 3.000 Merhûm Raif Paşa haremi hanımefendi 500 Merhûm Münir Paşa haremi Pervin Hanımefendi 220 Mîrlivâ Ziya Paşa haremi Ulviye Hanımefendi 220 Merhûm Münir Paşa haremi Pervin Hanımefendi 1.000 Ulviye Hanımefendi 700 Ziya Paşa mahdûmu Osman Münir Bey 300 Merhûm Münir Paşa’nın kalfalarından 300 Zekiye Sultân hazretlerinden 4.000 Mısırlı Hüseyin Paşa haremi Celile Hanımefendi 200 Prenses Zeyneb İbrahim 5.500 Hidîv-i esbak merhûm İsmail Paşa kalfalarından 2.200 Mısırlı Prens İbrahim Paşa kalfalarından 770 Mısırlı merhûm Ali Bey’in haremi Meleknaz 550 Hanımefendi Mısırlı merhûm Ali Bey’in kerîmesi Hadice 430 Hanımefendi Bahriye kâimmakâmlarından Enver Bey’in haremi 550 Prenses Huşyar Hanımefendi hazretleri [345] Konya’da Mecidzâde Tahir Paşa kerîmesi 300 hanımefendi Samsun’da Nemlîzâde Hamdi Bey haremi 600 hanımefendi Samsun-Sivas Hattı Hey’et-i Fenniye Müdîri 409 Cevdet Bey haremi hanımefendi Merhûm Hidîv İsmail Paşa haremi Neşedil 1.000 Hanımefendi hazretlerinden Mısırlı Prens Halim Paşa haremi Hacı Kadınefendi 2.000 hazretleri Rusya’da Orenburg Müslümânlarından Zeyneb 1.154 Latif kızı hanım Tırhalalı merhûm Abdülkadir Efendi haremi 111 Hayriye Hanım Prenses Nimet Muhtar Hanımefendi 600 Ufa’da Hacı Abdüllatif Efendi Hekimof 34.886 Orenburg’da Muhammed Şerif Efendi 10.200 Rahimof ’dan Orenburg’da Muhammed Hüseyinof Vârisleri 2.308 Ticârethâne ketebesinden 538 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Ural’da Eskelendreski altın ma‘deni’nde Aynü’l- 2.227 İslâm tarafından Seberma’da Bedîülcemal Hanım 581 Seberma’da Bedîülcemal Hanım akrabâsı tarafından 369 Hacı Kadınefendi hazretlerinden 2.000 İsmailiye Vapuru Lostromosu Hacı Ahmed Efendi 241 Mülâzım Nahid Bey’in vâlidesi 101 Halid Paşa haremi Fatma Hanımefendi 129 50 Hidîv-i esbak merhûm İsmail Paşa kerîmesi Fatma 1.000 Hanımefendi hazretlerinden Kazan’da Ahmed Bey Hüseyinof haremi Ayşe 5.813 Hüseyinova Hanım Tervişli’den Fatma Bayezidova Hanım 232 Ömer Babazinof Efendi 290 Kadri Bey haremi Tevhide Hanımefendi 500 [346] Bakkâl Tevfik Bey hemşîresi Nazime Hanım 385 İsmail Paşa kerîmesi Fatma Hanımefendi 990 Paris’de Matmazel Borde 218 75 İhsan Raif Hanımefendi 500 Birinci Kolordu Erkân-ı Harbiye Reîsi Hasan İzzet 200 Paşa haremi ve kerîmesi Mustafa Zarif Bey haremi Aziz Hanımefendi 100 Demiryollar Mühendis Mu‘âvini Mustafa Bey’in 330 kâinvâlidesi Bakkâl Tevfik Bey’in gelini hanım 110 Merhûm Hidîv İsmail Paşa haremi Neşedil 5.000 Hanımefendi hazretleri Nâzıma Sultân hazretlerinden 2.500 Merhûm Subhi Paşa haremi Ârâmdil Hanımefendi 200 Reîse-i Sâniye Ayşe Hanımefendi 500 Basri Bey haremi Mihri Hanımefendi 300 Subhi Bey haremi Neriman Hanımefendi 300 Ziya Paşa kerîmesi Neveda Hanımefendi 300 Feride Hanım Sultân tarafından 1.500 Sâmi Paşa kerîmesi Melek Hanımefendi 300 Halim Bey haremi Nilüfer Hanımefendi 200 Reîse-i Ûlâ Prenses Nimet Muhtar Hanımefendi 5.000 hazretleri Madam Panciri 500 Madam Tokatlıyan 200 *** OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 539

[347] Hilâl-i Ahmer Merkez-i Umûmîsi’ne bir lira i‘âne i‘tâ eden zevât-ı kirâmın esâmîsi

Sadr-ı esbak İbrahim Hakkı Paşa Şeyhülislâm-ı esbak Musa Kâzım Efendi Adliye Nâzır-ı esbakı Necmeddin Bey Paris Sefîri Rıfat Paşa Dâhiliye Nâzır-ı esbakı Halil Bey Sadr-ı sâbık Mahmud Şevket Paşa (merhûm) Ma‘ârif Nâzır-ı esbakı İsmail Hakkı Bey Mâliye Nâzır-ı esbakı Cavid Bey Berlin Sefîri Mahmud Muhtar Paşa Orman Nâzır-ı esbakı Mavrokordato Efendi Evkâf Nâzırı Hayri Bey Sadr-ı esbak Said Paşa Sadr-ı esbak Gâzî Ahmed Muhtar Paşa A‘yândan Bahor Efendi Nâfi‘a Nâzırı Besarya Efendi Sadrıa‘zam Prens Said Halim Paşa Sadr-ı esbak Hüseyin Hilmi Paşa A‘yândan Damad Ferid Paşa “ Süleyman Elbistanî Efendi “ Seyyid Abdülkadir Efendi “ Noradonkyan Efendi “ Sadr-ı esbak Ferid Paşa “ Nail Bey Doktor Bahaeddin Şakir Bey İstişâre Odası kâtiblerinden Ahmed Tevhid Efendi Meb‘ûs Arslan Bey “ Artas Efendi “ Cahid Bey “ Hallacyan Efendi “ Dalçef Efendi “ Rıza Sulh Efendi “ Ruhi el-Halidî Bey “ Zohrab Bey “ Talat Bey “ Abdurrahman Bey “ Ömer Şevki Bey “ Feraci Efendi “ Midhat Şükrü Bey “ Menaşe Efendi Şûrâ-yı Devlet a‘zâsından İstefanaki Bey 540 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

“ “ “ Baha Bey “ “ “ Salim Bey “ “ “ Mustafa Reşid Bey Şûrâ-yı Devlet Başmu‘âvini Mehmed Bahaeddin Bey Şûrâ-yı Devlet a‘zâsından Yahya Bey Ermeni Patriği Efendi Hahambaşı Efendi Prens Abbas Paşa Harbiye Nezâreti Müsteşârı Fuad Bey Nazif Paşa Prens Aziz Paşa [348] Bahriye Müsteşârı Rüstem Paşa Doktor Fikri Paşa Subhi Beyefendi Ma‘ârif Müsteşârı Salih Zeki Bey Esbak Bursa Vâlîsi Azmi Bey Üsküdar Mutasarrıfı Faik Bey Esbak Beyoğlu Mutasarrıfı Muhyiddin Bey Nigâr Münir Bey Tüccârdan Şefik Bey “ Kamhi Efendi “ Karakaş Mâcid Bey “ Kemal Ömer Bey İkdâm Cerîdesi Sâhibi Cevdet Bey Muharrir Celâl Nuri Bey Muharrir Hüseyin Kâzım Bey Muharrir Diran Kelekyan Efendi Muharrir Safvetî Ziya Bey Muharrir Abdullah Zühdü Bey Mi‘mâr Kemaleddin Bey Doktor Nureddin Bey Operatör Cemil Paşa Doktor Abidin Bey Doktor Adnan Bey Doktor Celâl Muhtar Bey Sertabîb-i Hazret-i Şehriyârî Hayri Bey Doktor Kilisli Rıfat Bey Mu‘allim Doktor Ziya Nuri Bey Meclis-i Umûr-ı Sıhhiye a‘zâsından Âkil Muhtar Bey Doktor Faik Paşa Doktor Fuad Bey “ Kerim Sebati Bey “ Lambiki Paşa OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 541

“ Mazhar Paşa “ Muhyiddin Bey Eczâcı Edhem Pertev Bey Müteveffâ Della Suda Faik Paşa Ahmed Ragıb Bey Doktor Halîm Paşa Haydar Bey Galib Bey Doktor Es‘ad Bey Doktor Besim Ömer Bey Umûr-ı Siyâsiye Müdîri Salih Bey Doktor Ali Galib Bey Kasım İzzeddin Bey Doktor Mehmed Ali Bey Salih Aynî Efendi Lahey Sefîri Aristaki Bey Doktor Hâzım Paşa Tüccârdan Emin Bey “ Kibar Sarım Bey “ Fazıl Bey Es‘ad Efendi Da‘vâ Vekîli Avram Naum Efendi Doktor Sûhâmî Bey “ Refik Münir Bey Ebniye müte‘ahhidlerinden Hasan Remzi Efendi Fatih Fırka Kumandânı İsmail Hakkı Bey [349] Nâfi‘a Kalem-i Mahsûs Müdîr Mu‘âvini Salahaddin Bey Musul Vâlî-i sâbıkı Ahmed Reşid Paşa Dâhiliye Muhâsebe Başmümeyyizi Hakkı Bey Giridli Tosun Bey haremi hanım Yenişehirli İbrahim Bey Cemil Kâni Bey Bulgar Eksarhı Efendi Katolik Ermeni Patrikliği Nevrekob’da Da‘vâ Vekîli Celâl Bey “ Orman Müfettişi Tahsin Efendi “ tütün tüccârından Halim Efendi H. Bourner Efendi Muhâsebât Dâiresi Müdîr-i Umûmîsi Galib Paşa Topçu Dâiresi Reîsi Ferîk Refik Paşa Piyâde Dâiresi Reîsi Ferîk Ferid Paşa Süvârî Reîsi Salih Paşa Birinci Ordu Müfettişliği Erkân-ı Harbiye Reîsi Cevad Bey 542 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Levâzımât-ı Umûmiye Dâiresi Reîsi İsmail Paşa Harbiye Nezâreti Tahrîrât Müdîri Ali Rıza Bey Muhâsebât Birinci Şu‘be Müdîri Hacı Muhyiddin Bey Muhâsebât Dâiresi’nde Şükrü Bey Piyâde Dâiresi Başkâtibi Şevket Bey Harbiye Serveznedârı Mehmed Bey Muhâsebât Dördüncü Şu‘be Müdîri Cemal Bey Muhâsebât İkinci Şu‘be Müdîri Galib Bey Masârıfât-ı Askeriye Nâzır-ı sâbıkı Rıza Bey Muhâsebât Dâiresi İkinci Şu‘be Mu‘âvini Subhi Bey Topçu Dâiresi Başkâtibi Cemal Bey Muhâsebât Kalem-i Sânî Reîs-i esbakı Süreyya Bey Süvârî Dâiresi Başkâtibi Nizâmeddin Bey Levâzımât Dâiresi Beşinci Şu‘be Müdîri Hasan Hüsnü Bey Levâzımât Dâiresi Beşinci Şu‘be Müdîr Mu‘âvini Hasan Bey Muhâsebât Dördüncü Şu‘be Müdîr Mu‘âvini İsmet Bey Muhâsebât Altıncı Şu‘be Müdîr Mu‘âvini Arif Bey Levâzımât İkinci Şu‘be Müdîri Kâimmakâm Ali Rıza Bey Levâzımât İkinci Şu‘be Mümeyyizi Ömer Bey Levâzımât İkinci Şu‘be Mümeyyiz-i Evveli Besim Bey Muhâsebât İkinci Şu‘be Mümeyyizi Tevfik Bey Erkân-ı Harbiye-i Umûmiye Reîs-i Sânîsi Mahmud Paşa Erkân-ı Harbiye-i Umûmiye İkinci Şu‘be Müdîri Mîralây Ali Rıza Bey Askerî Tekâ‘üd Sandığı Müdîri Ferîk Tevfik Paşa Şamlı Ahmed Efendi Mühendis Asadoryan Efendi Meclis-i Mâliye A‘zâlığı’ndan mütekâ‘id Cemil Paşa “ “ “ “ “ “ haremleri hanımefendi [350] Da‘vâ Vekîli Niyazi Bey’in vâlidesi hanım Doktor Ferik Rasim Paşa Almanyalı Mösyö Arthur Sander Avusturyalı Mösyö Paul Garnik Triyeste Başşehbenderi Mehmed Necib Bey Üçüncü Dâire-i Belediye Reîsi Rıfat Bey Sâbık Belgrad Sefîri Ali Fuad Hikmet Bey Hrant Noradonkyan Efendi Nuri Ziya Bey Ragıb Baki Bey Niş Şehbenderi Kadri Bey Sâtı‘ Bey Fuad Bey İhsan Bey OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 543

Cevad Bey Bedros Efendi Fazıl Ahmed Efendi Asım Efendi Salahaddin Bey Vasil Naum Bey Fresko Bey Fatin Bey Cevdet Bey Hamdullah Subhi Bey Ali Nusret Bey İhsan Bey Kemal Bey Harunü’r-Reşid Bey Emin Bey Cemal Bey Nihad Bey İsmail Hakkı Bey Besim Bey Sâmih Bey Kâzım Bey Zâtî Bey Ulvi Bey Matos Bey Ali Ata Bey Haçik İngilizyan Efendi Tüccârdan Hafız Murad Fikri Bey Keresteciyan Efendi Londra Sefîr-i Kebîri Tevfik Paşa Kalas Şehbenderi İhsan Bey Kalas Şehbenderhânesi İmâmı Sıdkı Efendi Londra Sefâreti Müsteşârı Cevad Bey Londra Sefâreti Birinci Kâtibi Esad Bey Çetine Sefîri Sadreddin Bey Çetine Sefâreti Başkâtibi Vitalis Efendi Müteveffâ Naum Paşa Paris Sefâreti Maslahatgüzârı Rüstem Bey Paris Sefâreti Başkâtibi Mukbil Bey Paris’de Paul Musurus Efendi Paris’de Antikacı Diran Kelekyan Efendi Paris’de Serkiz Bey Roma Sefîri Kâzım Beyefendi Yohannesburg Şehbenderi Ohannes Bey 544 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[351] Cenova Şehbenderi Hayrullah Bey Manila Şehbenderi Beyefendi Tüccârdan Murad Fikri Efendi vâlidesi hanım “ “ “ “ haremi Viyana Müsteşarı Reşad Hikmet Bey Merhûm Ahmed Hikmet Bey haremi hanım Hüdavendigâr İstînâf Reîsi Salih Bey haremi hanım Mühendis Mektebi Müdîri Refik Bey Mühendis Mektebi Müdîr Mu‘âvini İbrahim Bey Mühendis Mektebi mu‘allimlerinden Yosef Razi Bey “ “ “ Kenan Bey “ “ “ Salim Bey “ “ “ Sâmi Bey Bosna Şehbenderi Resul Hayri Bey Stockholm Sefîri Mustafa Şekib Bey Stockholm Sefâreti Başkâtibi Kudretî Bey Kratova Kazâsı Ta‘kîb Taburu Kumandanı Asım Bey Kratova Belediye Reîsi Hacı Mahmud Bey Kratova Cezâ Reîsi Mehmed Şefik Bey Kratova Müdde‘î-i Umûmî Mu‘âvini İsmail Hakkı Bey Kratova Mustantık[ı] Nafiz Efendi Kratova eşrâfı[n]dan Hacı Hüseyin Bey Kratova Telgraf Posta Müdîri Cemal Efendi Kratova Nâibi İsmail Hakkı Efendi Malatya Jandarma Taburu Kumandanı Hamdi Bey Aziziye Kazâsı’nda Torunzâde Ahmed Efendi Şükrü Paşa Doktor Hakkı Şinasi Bey “ “ “ “ haremi hanım Kozana’da Erzâk Müte‘ahhidi Yunus Efendi Bahr-ı Siyâh Mevki‘-i Müstahkemi T[abur] 2, [Bölü]k 1 Yüzbaşı İsmail Hakkı Efendi Mişel Güzel Efendi Fayok Efendi Kirkor Minasyan Efendi Madam Minasyan Kabancıyan Efendi Damad Efendi Allahverdi Efendi Jozef Karmona Efendi Misak Efendi Mösyö Azef Manasta Efendi OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 545

Şerbetçiyan Efendi Mösyö François Razar Mösyö Rozanes Bafir Efendi Nuriciyan Efendi Abru Kazandi Efendi Borucuyan Efendi Mösyö A. Papaoğlu Mösyö K. Papaoğlu Mösyö Zuayen [352] Mösyö Zabah Mösyö Serkis Paris Başşehbenderi Hüsnü Bey Doktor Süleyman Numan Bey Kuyuma Şehbenderi Nikolaki Efendi Sofya Sefâret Müsteşârı Refik Bey Sofya Üçüncü Kâtibi Nâib Bey Filibe Şehbenderi Hilmi Bey Varna Şehbenderi Kâmil Bey Sofya Şehbenderi Onnik Bey Malatya Redif Taburu Binbaşısı Mehmed Bey Bank-ı Osmanî me’mûrlarından Jak Namyas Efendi Antika tüccârından Salamon Garson Efendi Banker Samuel Şamar Efendi Tüccârdan İlya Panayot Efendi Tüccârdan Bahor Şetay Kohen Efendi Bükreş Sefîri Safa Bey Davudpaşa Mahallesi’nde Filibeli Ayşe Hanım Davudpaşa’da Seyyidhalife Mahallesi’nde Filibeli Ayşe Hanım Meclis-i Tıbbiye-i Mülkiye ve Sıhhiye-i Umûmiye a‘zâsından Ali Rüşdü Paşa “ “ “ “ “ “ “ Mustafa Bey “ “ “ “ “ “ “ Hâmid Hüsnü Bey “ “ “ “ “ “ “ Veliyyüddin Bey “ “ “ “ “ “ “ Avni Bey “ “ “ “ “ “ “ Tevfik Rüşdü Bey “ “ “ “ “ “ “ Ekrem Bey “ “ “ “ “ “ “ Marko Bey Meclis-i Tıbbiye-i Mülkiye Mümeyyizi Ferid Bey Hıfzussıhha müfettişlerinden İsmail Hakkı Bey Rüsûmât Muhâsebe Mümeyyizi Halim Bey 546 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Kimyager Cevad Tahsin Bey Dâülkelb Me’mûru Arif Bey Bakteriyolog Rıfat Bey Rüstem Bey halîlesi Seniye Hanım Biga Kazâsı’nda Bosnalı Hacı Ali Efendi Biga Kazâsı’nda Hacı Mustafa Ağa İnşâât-ı Nâfi‘a müte‘ahhidlerinden Mösyö Jean Martiyoni Nizâmiye Alay 17, T[abur] 1, [Bölü]k 3 Yüzbaşı Celâl Bey Üçüncü Kolordu-yı Hümâyûn Kumandanı Ali Rıza Paşa Bakteriyolog Kemal Muhtar Bey Doktor Zoiros Paşa Belgrad’da Arhondi Sofyanos Efendi Hamburg Şehbenderi Mustafa Refik Bey Tiflis Başşehbenderi Remzi Bey Kerç Şehbender Vekîli Aleksandr Dosiyus Efendi Malta Şehbenderi Nihad Bey Pire Şehbenderi Ahmed Fazıl Bey Berlin Sefîr-i Kebîri Osman Nizamî Paşa Petersburg Sefîri Turhan Paşa Madrid Sefîri Sezai Bey Berlin Sefâret Müsteşârı Fahreddin Bey Petersburg Sefâret Başkâtibi Âtıf Bey [353] Roma Sefâreti Başkâtibi Mehmed Kadri Bey Washington Sefâret Müsteşârı Ragıb Raif Bey Viyana Sefâret Müsteşârı Balak Bey Atina Sefâret Başkâtibi Galib Kemalî Bey Bükreş Sefâret Başkâtibi İbrahim Halil Bey Belgrad Sefâret İkinci Kâtibi Nuri Ziya Bey Lahey Sefâret Başkâtibi Süleyman Faik Bey Evkâf Nezâreti Levâzım Müdîri Hacı Şevki Bey Hâriciye Nezâreti Umûr-ı Şehbenderî Müdîri Nikolaki Bey Hâriciye Nezâreti Umûr-ı Ticâriye Müdîri Hikmet Bey Hâriciye Nezâreti Hukûk Müşâviri Hrant Bey Hâriciye Nâzır-ı esbakı Asım Beyefendi Hâriciye Kalem-i Mahsûs Müdîri Edhem Bey Hâriciye Hukûk Müşâviri Reşid Bey Hâriciye Müsteşârı Ohannes Bey Kâimmakâm Âtıf Bey Binbaşı Ali Âgâh Bey Redif Kumandanı İsmail Paşa Erzâk-ı Askeriye müte‘ahhidlerinden İlyas Bey Erzincan Rüşdiye-i Askeriyesi Müdîri Kolağası Şevki Bey Erzincan Rüşdiye-i Askeriyesi Farsî Mu‘allimi Ahmed Efendi OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 547

Evkâf Nezâreti Tahrîrât Müdîri İsmail Hakkı Bey Evkâf Nezâreti Tahrîrât Müdîr Mu‘âvini Nafiz Bey Evkâf Nezâreti Hukûk Müşâviri Hasan Hulki Bey Evkâf Nezâreti Hukûk Müşâviri Seniyyüddin Bey Evkâf Nezâreti Muhâsebe Müdîri Fuad Bey “ “ “ “ Mu‘âvini Ziya Bey Evkâf Nezâreti Nükûd-ı Mevkûfe Müdîri Mehmed Ali Bey Evkâf Nezâreti Evrâk Müdîri Faik Bey Evkâf Nezâreti da‘vâ vekîllerinden Âsaf Bey Evkâf Nezâreti Sermi‘mârı Kemaleddin Bey Rüsûmât Defter-i Kebîr Kalemi Mümeyyizi Arif Bey İstanbul Vilâyeti Evkâf Müdîri Ali Rıza Bey Mahkeme-i Evkâf-ı Hümâyûn Kalem Müdîri Arif Bey Baytar Kolağası Tahsin Efendi Yüzbaşı Esad Bey Hacı Nazmi Paşa (merhûm) Kemal Bey Doktor Burhaneddin Halis Bey Kâimmakâm Mustafa Hilmi Bey Kolağası Abdülkadir Efendi Binbaşı Muhyiddin Bey Mülgâ Techîzât Mektûbcusu Mahmud Âgâh Bey Binbaşı Mehmed Tevfik Bey Yüzbaşı Mehmed Emin Efendi Yüzbaşı Mehmed Ali Efendi Yüzbaşı Mehmed Nuri Efendi Eczâcı Rahmi Efendi [354] Binbaşı Abdurrahman Bey Yüzbaşı Yusuf Ziya Efendi Yüzbaşı Şevket Efendi Yüzbaşı Mustafa Efendi Yüzbaşı Nâzım Efendi Mülâzım-ı Evvel Mehmed Efendi Mösyö George Della Suda Meclis-i Mâliye A‘zâlığı’ndan mütekâ‘id Cemil Paşa “ “ “ “ “ “ refîkası hanım On Sekizinci Dâire-i Belediye Reîsi Refik Bey Mülâzım-ı Evvel Ali Raif Bey Doktor Abdülkadir Efendi Reşt tüccârından Ahmedzâde İsmail Ağa Divrik Kazâsı’ndan Kolağası Hasan Efendi Doktor Esad Bey Rasim Paşa 548 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Keresteciyan Efendi Besim Ömer Bey Kemal Ömer Bey Âkil Muhtar Bey Doktor Hakkı Şinasi Bey Doktor Abidin Bey Azmi Bey İsak Kamhi Efendi Mehmed Ali Bey Hüseyin Hilmi Paşa Doktor Kilisli Rıfat Bey Asadoryan Efendi Mudanyalı Taraşivolus Kiryakidis Efendi Doktor Kasım İzzeddin Bey Doktor Celâl Muhtar Bey Lambiki Paşa Talat Bey Nazif Paşa Diran Kelekyan Efendi Muhyiddin Beyefendi Sıhhiye Tahrîrât Müdîri Haydar Bey Bahaeddin Şakir Bey Avram Naum Efendi Nâfi‘a Nâzırı Besarya Efendi Beşezâde Emin Efendi Meclis-i Sıhhiye a‘zâsından Doktor Fuad Bey Doktor Ali Galib Bey Sadr-ı esbak Ahmed Muhtar Paşa Karakaşzâde Macid Bey Balcı Refik Bey Hayri Bey Prens Abbas Paşa Süvârî Dâiresi Reîsi Mahmud Paşa Sivas İstînâf Müdde‘î-i Umûmîliği’nden mütekâ‘id Yaver Bey Riyaz Bey Galata’da tüccârdan Levi Bey Şûrâ-yı Devlet mu‘âvinlerinden Bahaeddin Bey Sadr-ı esbak Hakkı Paşa Fazlı Necib Bey Salih Paşa haremi hanım [355] Haseki Nisâ Hastahânesi Sertabîbi Nureddin Bey Gazete muharrirlerinden H. Loder Efendi Bahriyeden mütekâ‘id Mustafapaşalı Şakir Bey OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 549

Bakteriyolojihâne şeflerinden Kemal Muhtar Bey Da‘vâ Vekîli Mehmed Kadri Bey’in haremi hanım Dolmabahçe’de Abdülmâcid Ağa Defter-i Hâkânî Encümen Başkâtibi Osman Behçet Bey Dîvân-ı Muhâsebât a‘zâsından Rıfat Bey’in haremi hanım Dâire-i Umûr-ı Sıhhiye Evrâk Müdîri Galib Bey Bahriye Hastanesi Tabîb-i Sânîsi Kemaleddin Bey Hacı Kemal Bey Baroh Efendi Paris’de Doktor Mikail Elmasyan Efendi Bosnalı el-Hâc Mehmed Said Efendi Müze Müdîri Halil Bey Matmazel Era Mari Talebe-i ulûmdan Hafız Hasan Efendi Hâriciye İstişâre Odası mu‘âvinlerinden Ahmed Tevhid Efendi Müdde‘î-i Umûmî Mu‘âvini Nazif Bey’in vâlidesi Doktor Safvet Bey Doktor Fahri Bey Doktor Yasef Bey Meşîhat Tahrîrât Müdîri Subhi Bey Meşîhât Tahrîrât Mümeyyizi Emin Bey Meşîhat Evrâk Müdîri Cevdet Bey Fetvâ Emîni Mu‘âvini Tevfik Bey İ‘lâmât Müdîri İsmail Bey Meclis-i Tedkîkât-ı Şer‘iyye a‘zâsından Ali Rıza Efendi Meclis-i Tedkîkât-ı Şer‘iyye a‘zâsından Selâmi Efendi Meclis-i Dâire-i Emvâl-i Eytâm a‘zâsından Hasan Sabri Bey Muhâsebe Müdîri Yusuf Ziyaeddin Efendi Me’mûrîn Kalemi Müdîri Bahri Bey Eytâm Mümeyyizi Şevket Bey Rumeli Kâdî‘askeri İbrahim Edhem Efendi Anadolu Kâdî‘askeri Yahya Reşid Efendi İstanbul Kâdîlığı Mümeyyizi Ziyaeddin Efendi İstanbul Kâdîsı İsmet Efendi Kassâm Mustafa Sıdkı Efendi Müşâvir Hasan Bey Müşâvir Ömer Bey Mekteb-i Kuzât Dürer Mu‘allimi Mahmud Hamdi Efendi Mekteb-i Kuzât Dürer Mu‘allimi Şakir Efendi Mekteb-i Kuzât Ferâiz Mu‘allimi Hulusi Efendi Mekteb-i Kuzât Usûl-i Muhâkemât-ı Hukûkiye Mu‘allimi Fevzi Efendi Mekteb-i Kuzât Usûl-i Muhâkemât-ı Cezâiye Mu‘allimi Abdullah Efendi Mekteb-i Kuzât Ticâret Kânûnu Mu‘allimi Seniyyüddin Efendi 550 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Mekteb-i Kuzât Hukûk-ı Düvel Mu‘allimi Mahmud Esad Efendi [356] Mahmudpaşa Mahkemesi Nâibi Fevzi Efendi Eyüb Mahkemesi Nâibi Halil Hilmi Efendi Galata Kâdîsı Mehmed Bahaeddin Efendi Üsküdar Kâdîsı Abdullah Efendi Üsküdar Kâdîlığı Müşâviri Said Bey Aluszâde merhûm Ahmed Şakir Efendi kerîmesi Aluszâde merhûm Ahmed Şakir Efendi mahdûmu Hüseyin Efendi Aluszâde merhûm Ahmed Şakir Efendi mahdûmu Abdülmuttalib Efendi Münir Çobanoğlu Efendi Kadıköyü’nde Kassâb Ahmed Efendi Mâliye Mektebi mu‘allimlerinden Niyazi Asım Bey Mühendis İbrahim Bey Evkâf Nezâreti Mu‘âvin-i esbakı Cemil Bey Hâriciye İstişâre Odası mu‘âvinlerinden Münir Bey Avot Profe Efendi Fetvâ Emîni Mu‘âvini Tevfik Efendi İ‘lâmât Müdîri İsmail Efendi Bahriye Mîralâylığı’ndan mütekâ‘id Ömer Rıfat Bey Çarşıkapısı’nda Bakkâl Yorgi Efendi Necati Efendi İranî Hacı Muhammed İranî Mîrzâ Üsküvî İranî Ali Asgar Halı tüccârından Hacı Ahmed Efendi İranî Abdülmuhsin Efendi Doktor Tevfik Vahîd Bey Lazistanlı Ziya Bey’in hemşîresi hanım Bahriye kolağalarından Hıfzı Bey Bidâyet Mahkemesi a‘zâsından Ali Nail Bey Dâhiliye Nezâreti Muhâsebe Mümeyyizi Fransa Sefîri Mösyö Bompard’ın zevcesi Üçüncü Kolordu Levâzım Birinci Şu‘be Müdîri Ömer Bey Fatih Merkez Me’mûru Nafiz Bey’in vâlidesi hanım Dârülmu‘allimîn mu‘allimlerinden Ulvi Bey Mütekâ‘id Binbaşı Hacı Bekir Bey Sandıklı tüccârından Bosnalı Ali Efendi Nüzhet Sabit Bey Faruk Gazetesi Sâhibi Serdâr Sıdkı Bey Bahriye Kâimmakâmlığı’ndan mütekâ‘id Şefik Bey Tabîb Mu‘allim Raşid Tahsin Efendi Beşiktaş’da merhûm Hacı Hüseyin Paşa’nın haremi hanım Beşiktaş’da merhûm Hacı Hüseyin Paşa’nın kerîmesi hanım OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 551

Beşiktaş’da merhûm Hacı Hüseyin Paşa’nın küçük kerîmesi hanım Hacı Hüseyin Paşazâde Emin Bey’in haremi hanım Defter-i Hâkânî Muhâsebe Kalemi Mümeyyizi Rıfat Bey Rusyalı Hacı Hoca Ahmed Efendi Nân-ı Azîz Müte‘ahhidi İbrahim Safvet Bey Akka Mutasarrıf-ı sâbıkı Rahmi Bey Nikfal Hanım Câbir Bey [357] Mustafa Reşid Bey Kasım İzzeddin Bey’in mahdûmu Salahaddin Bey Bahriye’de Mu‘allim Yüzbaşı Ali bin Mehmed Efendi Mütekâ‘id Binbaşı Habib Bey Doktor Nafiz Bey Mahmudpaşa’da Mustafa Ağa Kadıköyü’nde Cevizlik’de Adile Hanım Meyve Gümrüğü veznedârlarından Hakkı Bey Meyve Gümrüğü veznedârlarından Sabri Bey Ali Rıza Bey İspanya’da Mösyö Solines Münir Nigâr Bey Kabzımal Âlî Bey Resmolu Ahmed Cevad Bey İkbâl Kütübhânesi Sâhibi Hüseyin Efendi Dârüşşafaka Kütübhânesi Sâhibi Hacı Hüseyin Efendi Giridli Hasan Remzi Bey Düyûn-ı Umûmiye Defter-i Kebîr Şu‘besi’nde İhsan Bey Ma‘ârif-i İbtidâiye Müdîri Şevki Bey Gedikpaşa Hamâmı müste’ciri İsmail Efendi Niyazi Bey Muammer Bey Adem Vasfi Efendi Hügo Avelis Ticârethânesi’nden İpekçi Cemil Bey Bâbıâlî Câddesi’nde Terzi Yusuf Ziyaeddin Bey Karantina hamâllarından Ağılı Süleymanoğlu Mehmed Ağa Doktor Nafiz Paşazâde Namık Bey Muharrir Hüseyin Kâzım Bey Karagöz Mahallesi eşrâfından Hacı Abdi Efendi Merhûm Müjdecibaşı İbrahim Efendi kerîmesi hanım Sultanahmed’de Emine Hanım Adliye me’mûrîninden mütekâ‘id Muhyiddin Bey Tophâne Muhâsebeciliği’nden mütekâ‘id Edhem Bey Salamon İsrail Umram Efendi Bâb-ı Meşîhat Tahrîrât Kalemi Mümeyyizi Emin Bey 552 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Bâb-ı Meşîhat Tahrîrât Müdîri Cevdet Bey Alusîzâde merhûm Ahmed Şakir Efendi zevcesi Fua[d] Bey Hacı Mehmed Efendizâde Süleyman Bey Dolmabağçe Sarâyı’nda Abdülmâcid Ağa Râmiz Bey Ahmed İhsan Bey vâlidesinden Bahriye binbaşılarından Osman Bey kerîmesi hanım Merhûm Süleyman Efendi haremi Zehra Hanım Mülkiye kâimmakâmlarından Haydar Bey Makriköyü’nde Meclis-i Mâliye A‘zâlığı’ndan mütekâ‘id Servet Bey haremi Dîvân-ı Muhâsebât A‘zâlığı’ndan mütekâ‘id merhûm Halil Râmi Efendi haremi Belgrad’da teba‘a-i Osmaniye’den Simon Fanibaşe Hâmid Hüsnü Bey Niyazi Bey vâlidesi hanım Fatih Fırka Kumandan-ı sâbıkı Mîralây [358] İsmail Hakkı Bey Ferîk mütekâ‘id Emin Paşa Defter-i Hâkânî Nâzırı Mahmud Esad Efendi Bahriye Nâzır-ı esbakı Hüseyin Hüsnü Paşa Eczâcı Dişçi Mektebleri Başkâtibi Mehmed Yaşar Efendi Doktor Tevfik Rüşdü Bey Dârülfünûn Müdîr-i Umûmîsi Sâmi Bey Doktor Nafiz Bey Doktor Yahob Bey Fazlı Necib Bey Edhem Pertev Bey Doktor Rıfat Bey Tüccârdan Ahmed Refik Efendi Celâl Sâhir Bey Doktor Reşid Bey Doktor Nazmi Bey Cezayir-i Bahr-ı Sefid Hukūk Reîsi Cemil Bey Besim Ömer Bey Kemal Ömer Bey Mösyö Robert Mısır’da mukîm Doktor Kemal Evadya Bey Hidîv-i esbak merhûm İsmail Paşa hafîdi Tahir Bey Eczâcı Ferid Receb Bey Besim Bey Doktor İhsan Hakkı Bey Erkân-ı Harbiye Ferîki merhûm Osman Paşa halîlesi Doktor Ömer Şevki Bey OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 553

Doktor Nafiz Bey İstanbul Evkâf Müfettişi Hacı Şevki Bey Evkâf Nezâreti Müsteşârı İsmail Hakkı Bey Bank-ı Osmanî Meclis-i İdâre a‘zâsından Hâmid Bey Âkil Muhtar Bey Mehmed Ali Bey Dârülmu‘allimîn Müdîr-i sâbıkı Sâtı‘ Bey Doktor Hafız Cemal Bey Yosef Razi Bey Dâhiliye Nâzırı Hacı Adil Bey Tabîb Mu‘allim Ziya Nuri Bey Medenî Bey Tabîb Mu‘allim Mazhar Paşa Erkân-ı Harbiye mîrlivâlarından İsmail Kâmi Paşa Bahriye Mîralâylığı’ndan mütekâ‘id Eşref Bey Adliye Nâzırı İbrahim Bey Doktor Mîralây Ali Bey İfhâm Gazetesi Müdîri Mustafa Subhi Bey Doktor Celâleddin Muhtar Bey Doktor Mehmed Emin Bey İstînâf Cünha Reîsi Muhlis Bey *** Hilâl-i Ahmer Hanımlar Merkezi’ne bir lira i‘âne eden zevât-ı kirâm

Polis Müfettişi Emin Bey haremi hanım Ayıntablı merhûm Raşid Efendi haremi [359] Ferdâne Hanım Ferîk Osman Paşa haremi Saadet Hanımefendi Binbaşı İshak Bey haremi hanım Merhûm Binbaşı Resmî Bey kerîmesi hanım Tahsin Bey haremi Mükrime Hanımefendi Bahriye binbaşılarından Hüseyin Bey haremi Hanife Hanım Divrikli Osman Paşa hafîdi Nahid Bey Kerim Bey haremi Emine Hanım Jandarma Binbaşılığı’ndan mütekâ‘id İsmail Bey haremi hanım İzmir Liman Reîsi Remzi Bey haremi Şükriye Hanım Doktor Köseoğlu zevcesi Eleni Hanım İzmit İstasyon müdîrinin zevcesi Madam Grimandi Hanım Doktor Borizanis’in zevcesi Madam Borizanis İzmit Alay Kâtibi Fuad Bey haremi Müzeyyen Hanım Madam Vasiliki Usulcüoğlu İzmit eşrâfından Hacı Osman Efendi haremi Emine Hanım 554 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Madam Victoria Hanım İbrahim Efendi haremi Muhsine Hanım Salih Bey haremi Zehra Hanımefendi Nasib Hanımefendi Madam Kostantina Madam İzmitli Papa İvan İzmit İngiliz konsolosunun refîkası Arâzî Başkâtibi Hüsnü Bey haremi hanım Galib Bey haremi Serbülend Hanımefendi Yusuf Efendi haremi Zehra Hanımefendi Merhûm Halil Kâmil Paşa haremi hanım Behice Hanımefendi Kâmil Efendi haremi Şerife Hanımefendi Murad Bey haremi Şerife Hanımefendi Murad Bey kerîmesi Nuriye Hanımefendi Reji müdîrinin haremi Madam Azmaragda Madam Aryani Kanyayan Hanım Madam Ralob Apides Binbaşı Reşid Bey hemşîresi İffet Hanım Müzeyyen Hanım Merhûm Cenab Bey nâmına Müşîr Fuad Paşa haremi İnşirah Hanımefendi Müşîr Fuad Paşa kerîmesi Ayşe Edibe Hanımefendi Babanzâde Hikmet Bey haremi Seniha Hanım Evkâf Nezâreti Müsteşârı Hakkı Bey haremi Latife Hanım Manastırlı merhûm İsmail Hakkı Efendi haremi hanımefendi Piyâde mîrlivâlarından Sadık Paşa haremi Nefise Hanım Ayşe İsmet Hanım İzmit Mutasarrıfı Muhyiddin Paşa haremi Mukbile Hanımefendi Sırrı Paşa haremi Melek Hanımefendi Behçet Bey haremi Atiye Hanım Abdurrahman Bey haremi Faika Hanım [360] Galib Bey haremi Aziz[e] Hanım Havva Şaziye Hanım Şahver Hanım Fevziye Hanım Fuad Bey haremi hanım Mâide Hanım Nasib Hanım Muhyiddin Paşa kerîmesi Nezihe Hanım Fethiye Hanım Hacı Emin Bey’in haremi Fatma Hanım Madam İstamatina OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 555

Madam Bulutyan Madam Marnineti Şimendifer Komiseri Hakkı Bey haremi hanımefendi Kâzım Bey haremi hanım Emniyet-i Umûmiye Müdîr-i sâbıkı Fahri Bey haremi Meliha Hanım Mîralây Safvet Bey haremi Sabiha İffet Hanım Halide Hanım Vikontes Lomel Madam Avantiya Abruhi Esbak Zabtiye Nâzırı Hamdi Bey kerîmesi Fatma Hanım Madam Haçopolo Necib Paşa haremi Şükriye Hanım Asım Paşa kerîmesi Fatma Pakize Hanım Asım Paşa küçük kerîmesi Hadice Fıtnat Hanım Mütekâ‘id Faik Paşa kerîmesi Fevziye Hanım Mîralây Hasan Bey haremi hanım Hikmet Hanım Kâzım Bey haremi hanım Madam Arslan Mehmed Şamlı haremi Süreyya Hanım Madam Belom Meliha Hanım Raif Bey haremi Pakize Hanım Nureddin Bey haremi Hadice Hanım Emine Adalet Hanım Madam Dofur Mîralây Mesud Bey haremi hanım Hayriye Hanım Ruhsar Hanım İffet Hanım Hadice Hanım Doktor İbrahim Paşa haremi Mebruke Hanım Şükriye Hanım Merhûm İbrahim Bey’in hafîdesi Râtibe Hanım Hadice Talat Hanım Erkân-ı Harbiye mîralâylarından Neş’et Bey haremi hanım Mahmud Bey haremi Seher Hanım Edhem Bey haremi Hayriye Hanım Tokat Meb‘ûs-ı sâbıkı İsmail Paşa haremi Gülizar Hanım Meclis-i Meb‘ûsân kâtiblerinden Cemil Bey haremi Vasfiye Hanım [361] Nimet Hanım Şükriye Hanım Yaver Bey haremi Hadice Hanım 556 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Yaver Bey kerîmesi Fatma Sâmiye Hanım Hadice Hanım Yusuf Paşa haremi hanım Yüzbaşı Âsaf Bey haremi Nimet Hanım Binbaşı Şükrü Bey haremi Cemile Hanım Dâhiliye Nâzırı Hacı Adil Bey vâlidesi hanım Dâhiliye Nâzırı Hacı Adil Bey haremi hanım Debre Meb‘ûs-ı sâbıkı İsmail Paşa kerîmesi Ganimet Hanım Hacı İsmail Bey haremi hanım Hafize Hanım Umûr-ı Cezâiye Mümeyyizi Mazhar Bey’in kâinvâlidesi hanım Bedirhanî Fahriye Hanım Bedirhanî Saadet Hanım Mihrünnisa Hanım Şevket Bey haremi Aliye Hanım Şevket Bey hemşîresi Nimet Hanım Merhûm Reşid Paşa haremi Emine Hanım Bahtiyar Hanım Firdevs Hanım Bedestânî Mehmed Efendi’nin kalfası İkbal Hanım Bahriye Bârûthâne Müdîri Ma‘şuk Bey haremi hanım Kamer Hanım Meclis-i A‘yân a‘zâsından Arif Paşa haremi hanım Jimnastik Mu‘allimi Faik Bey haremi hanım Madam Luiz Terok Paşo Hanım Naciye Hanım Baytar Cemal Bey haremi Hadice Emine Hanım Nemlîzâde Zihni Bey haremi Sabiha Hanım Hukûk Reîsi Hacı Rıfat Efendi haremi hanım Temiye Hanım Madam Kantar Madam Vasiliki Madam Armor Kassâbyan Madam Vasiliki İstefanoğlu Madam Ağniyadi Mahmud Orhan Bey haremi Macide Hanım Umûr-ı Hukûkiye Müdîri Ziya Bey haremi Fatma Zehra Hanım Mîrlivâ Osman Hidayet Paşa haremi hanım Madam Emelya Madam Kohar Kapamacıyan Ahmed Şevki Bey haremi Hamdune Hanım Madam Katrin Ağnidis OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 557

Sâbık Mâbeyn-i Hümâyûn Başkâtibi Tahsin Efendi haremi Mün‘ime Hanım Rıza Paşa haremi hanım Yüzbaşı Kemal Bey haremi Şefika Hanım Kâmil Bey haremi Mükerrem Hanım Nebil Bey haremi hanım Naci Bey haremi hanım [362] Abid Paşa haremi hanım Merhûm Servet Paşa kerîmesi hanım Ziya Bey’in mahdûmu Rıfat Bey’in haremi hanım Doktor Rıfat Bey kerîmesi Seniye Hanım Süreyya Hanım Doktor Murad Bey haremi Neyyire Hanım Debre Meb‘ûs-ı sâbıkı İsmail Bey haremi Dilara Hanım Trablus Jandarma kumandanı haremi hanım İffet Hanım Nimet Hanım Semiramis Hanım Fethiye Nusret Hanım Bakkâliye Mağazası Sâhibi Tevfik Bey hemşîresi Nazmiye Hanım Sa‘diye Hanım Mütekâ‘id ferîkândan Hacı İzzet Paşa kerîmesi Şöhret Hanım Merhûm Ali Yaver Bey kerîmesi Nesime Hanım Matba‘a-i Osmaniye Müdîr-i esbakı Hakkı Bey haremi hanım Ragıb Bey haremi Sâibe Hanım Tüccârdan Bahaeddin Bey haremi İmsale Hanım Şehzâdegân Mu‘allimi Osman Enverî Bey kerîmesi Cemile Hanım Sıdıka Hanım Kadri Bey haremi hanım Kadri Bey kerîmesi hanım Tevfik Bey haremi hanım Tahsin Bey’in vâlidesi hanım Erkân-ı Harbiye binbaşılarından Said Bey haremi Fikriye Hanım Meclis-i Ma‘ârif a‘zâsından Naim Bey hemşîresi Emine Hanım Salih Paşa haremi Zihniye Hanım Matmazel Dominyan Meliha Hanım Nedime Hanım Operatör Hâzım Bey haremi Seniye Hanım Arif Bey’in vâlidesi hanım Mir’ât Hanım Mîralây Mahmud Bey haremi hanım Madam Aleksandriyus 558 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Dîvân-ı Muhâsebât a‘zâsından Fuad Bey haremi Daniş Hanım Talat Orhan Bey haremi hanım İrfan Bey haremi Süreyya Hanım Servet Bey haremi hanım Muhyiddin Bey haremi hanım Merhûm Ali Bey zevcesi hanım Merhûm Rıza Paşa kerîmesi hanım Matmazel Rüstem Paşa Doktor Şevket Bey haremi hanım Matmazel Çömlekçioğlu Sadâret Müsteşâr-ı sâbıkı Ziya Bey haremi hanım Rıfat Bey vâlidesi hanım Fatma Nebihe Hanım Sa‘diye Hanım [363] İshak Cevdet Paşa haremi Nigâr Hanım Matmazel İzabel Matkoviç Hacı İbrahim Efendi haremi hanım Cemal Bey haremi Vasfiye Hanım Yüzbaşı Midhat Bey haremi Necmiye Hanım Tahsin Nahid Bey haremi Şefika Hanım Bedirhanî Abdurrahman Bey refîkası Madam Nikola Pandaçopulo Madam Konstantinidis Madam Petridis Nuriye Hanım Merhûm İsmail Bey haremi Sıdıka Hanım Sadeddin Paşa kerîmesi Fahriye Hanım Haşim Bey haremi hanım Merhûm Mustafa Paşa haremi Nâfi‘a Hanım Merhûm Hacı Mustafa Efendi haremi Zehra Hanım Cemal Bey haremi Madam Torkumyan Nurbekyan Efendi’nin refîkası hanım Sadr-ı esbak Abdullah Paşa hafîdesi İffet Hanım Sadr-ı esbak Abdullah Paşa hafîdesi Fıtnat Hanım Cemal Bey haremi hanım Halet Hanım Münire Hanım Doktor Hayreddin Paşa kerîmesi Hayriye Hanım Ferîk Mehmed Muhsin Paşa haremi Emine Hanım Sünne Şehbender-i sâbıkı Ahmed Nâzım Bey haremi Seniha Hanım Ali Rüşdü Bey haremi hanım Ali Rüşdü Bey kerîmesi Meliha Hanım OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 559

Matmazel Ojeni Sayatasi Ali Rüşdü Paşa kerîmeleri Feriha ve Fasiha Hanımlar Hacı Halil Paşa kerîmesi Behiye Hanım Hakkı Bey haremi hanım Doktor Akif Bey kerîmesi hanım Fatma Hanım Gülperi Hanım Mevhibe Hanım Etvarnaz Hanım Merhûm Hasib Bey haremi hanım Merhûm Hüsnü Paşa haremi hanım Bahaeddin Bey haremi Zeyneb Hanım Merhûm Hekîmbaşı Salih Efendi kerîmesi Abîde Hanım Madam Şarabahar İffet Hanım Zafer Hanım Madam Mariniç Naime Hasibe Hanım Tevfik Bey haremi Hamide Hanım Hamdi Paşa kerîmesi Neriman Hanım Merhûm Hasan Paşa haremi Mevhibe Hanım Merhûm Hasan Paşa kerîmesi Adalet Hanım Abdurrahman Bey kerîmesi hanım [364] Manyaszâde merhûm Refik Bey haremi Meveddet Hanım Madam Haci Peyar Behiye Hanım Mütekâ‘id İbrahim Paşa’nın kâinvâlidesi hanım Merhûm Mîralây Arif Bey haremi hanım Dîvân-ı Muhâsebât Müdde‘î-i Umûmîsi Cemal Bey kerîmesi hanım Seniha Hanım Doktor Yusuf Cemil Bey haremi hanım Müteveffâ Doktor Mahmud Bey kerîmesi Faika Hanım Müteveffâ İsmail Bey haremi Penbe Hanım Miss Mery Hâriciye Müsteşârı Said Bey haremi hanım Madam Blanş Lütfiye Hanım Cezayirli Mahmud Paşa haremi Münire Şerife Hanım Fatma Hanım Şükriye Hanım Madam Dolet Adile Behiye Hanım Zeyneb Hanım 560 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Madam Villa Kuryosi İzzet Selim Bey haremi Seniye Hanım Merhûm Hüseyin Efendi âilesi Selim Sırrı Paşa haremi Asıme Hanım Muzaffer Hanım Yegâne Hanım Kâbile Zehra Hanım Manastırlı Rıza Bey kerîmesi Hadiye Hanım Madam Kartali Amerikan Koleji Müdîresi Miss Dor Edib Bey’in haremi hanım Safvet Bey’in haremi hanım Mâlike Hanım Mükerrem Hanım Ayşe Payidar Hanım Sâkıbe Hanım Saniye Hanım Hikmet Hanım İsmet Hanım Hayriye Hanım Âsaf Paşa haremi hanım Doktor Emin Paşa kerîmesi Mediha Hanım Mehmed Süreyya Bey haremi hanım Safvet Bey haremi hanım Behiye Hanım Ferid Paşa haremi Cemile Hanım Madam Hanmakis Ayetullah Efendi haremi Necat Hanım Mısırlı Muhtar Bey haremi hanım Ma‘ârif Nâzırı Said Bey haremi hanım Tuz Kâimmakâmı Mehdi Bey’in haremi hanım Kâimmakâm Nusret Bey haremi hanım Nâfi‘a Muhâsebecisi merhûm Tevfik Bey’in kâinvâlidesi hanım Sa‘lebcizâde kerîmesi Hayriye Hanım Semih Bey haremi hanım [365] Madam Tıngır Ziya Bey haremi Hacer Hanım İsmail Bey haremi Nazire Hanım Faik Bey haremi Fatîn Hanım Madam Nurican Esbak Basra Vâlîsi Muharrem Bey haremi hanım Şehzadebaşı’nda Karagöz Mahallesi’nde Nesime Hanım Necib Bey haremi Nigâr Hanım OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 561

Merhûm Fevzi Bey haremi Atiye Hanım Mîralây Mustafa Bey haremi Lütfiye Hanım Selanik eşrâfından Melik Bey haremi Hâdiye Hanım Müze-i Hümâyûn Dâhiliye Müdîri Hacı Bey haremi Hâfize Hanım Sıhhiye Müfettiş-i Umûmîsi Kasım İzzeddin Bey’in kerîmesi Meliha Hanım Meclis-i Ma‘ârif a‘zâsından Naim Bey’in haremi Emine Avniye Hanım Alây Kâtibi merhûm İsmail Bey haremi Feride Hanım Aziz Bey haremi hanım Nâfi‘a Muhâsebecisi merhûm Tevfik Bey haremi Ayşe Faika Hanım Madam Peykâr Edirneli Derviş Bey kerîmesi Hayriye Hanım Dâhiliye Hukûk Müşâviri Mümtaz Bey haremi Berâet Hanım Merhûm Âsaf Paşa kerîmesi Behiye Âsaf Hanım Osmanlı İttihâd ve Terakkî Kız Sanâyi‘ Mektebi Müdîresi Nezihe Muhlis Hanım Birinci Kolordu İnşâât Şu‘besi Müdîri Bekir Lütfi Bey haremi hanım Madam Birindizi Madam Kolekman Ziver Paşazâde Baha Bey haremi İclâl Hanım Muhtar Bey kerîmesi Neyyir[e] Hanım Sivas Vâlî-i sâbıkı Alaeddin Bey haremi Nesibe Hanım Fazlı Necib Bey haremi Rebia Hanım Madam Doktor Şahbaz Reji Nâzırı merhûm Tevfik Bey’in refîkası Balcı Ziya Bey haremi hanım Rıza Bey haremi Mükerrem Hanım Da‘vâ Vekîli Neşet Bey madamı Düyûn-ı Umûmiye Nâzırı Rıza Bey’in haremi Feride Hanım Şehremâneti Meclis Riyâseti’nden mütekâ‘id Halil Bey haremi hanım Hakkı Paşa kerîmesi Fehime Nüzhet Hanım Konya Vâlîsi Ali Rıza Bey kerîmesi Fıtnat Hanım Karakaşzâdelerden Saadet Hanım Karakaşzâdelerden Aliye Hanım Karakaşzâdelerden Küçük Şükran Hanım Mâliye me’mûrlarından Memduh Bey haremi hanım Resneli Osman Fehmi Bey haremi hanım Kütahya Mutasarrıfı Kemal Bey haremi Kevser Hanım Mütekâ‘id Mîralây Hacı Naki Bey haremi Adile Hanım [366] Meclis-i Umûr-ı Sıhhiye a‘zâsından Ali Fuad Bey haremi hanım Cemil Bey kerîmesi Meliha Hanım Merhûm Hacı Baha Bey haremi Ayşe Mediha Hanım Şemseddin Sami Bey merhûm kerîmesi Samiye Hanım Vahid Bey kerîmesi Dürdane Hanım 562 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Ferîk mütekâ‘id İshak Paşa kerîmesi Naime Hanım Mîrlivâ Ferid Paşa haremi hanım Mütekâ‘id Mîrlivâ Mustafa Paşa haremi Emine Hanım Merhûm Doktor Osman Paşa haremi Ayşe Hanım Matmazel Ketty Ekerlen Mehmed Ali Bey haremi Seniha Hanım Merhûm Şemsi Monlâ kerîmesi Nuriye Hanım Merhûm Hikmet Bey kerîmesi Melek Hanım Madam Margarita Reşdi Mehmed Tevfik Paşa hemşîresi Zekiye Hanım Refik Bey zevcesi Ayşe Meliha Hanım Tayyar Bey haremi Hayriye Hanım Doktor Bahaeddin Şakir Bey haremi hanım Mîralây Ziya Bey haremi Osmanlı İttihâd Mektebleri mu‘allimelerinden Adalet Hanım Hakkı Bey haremi Hamide Hanım Şem‘inur Hanımefendi kerîmesi Faize Hanım “ “ “ Hafide Hanım “ “ “ Nebile Hanım “ “ “ Fahire Hanım Kâimmakâm Naci Bey haremi Makbule Hanım Âhengiz Hanım Esbak Bağdad Vâlîsi Mecdî Efendi haremi hanım Nuri Paşa haremi Nazîme Hanım Abdullah Bey’in vâlidesi Hüsnümelek Hanım Fahri Bey’in haremi Tirendaz Hanım Doktor Rıfat Bey kerîmesi Seniye Hanım Ahmed Bey kerîmesi Ayşe Hanım Habib Paşazâde Faik Bey haremi hanım Arif Paşa haremi hanım Makbule Raşid Hanım Kemal Bey’in haremi Nazîme Hanım Cezair-i Bahr-ı Sefid Vâlîsi Subhi Bey haremi hanım İstanbul Salon Müdîri Tevfik Bey haremi İkbal Hanım Mergube Hanım Hacı Zühdü Bey haremi İffet Hanım Mûsika-i Hümâyûn mîralâylarından Safvet Bey kerîmesi Ayşe Fazlı Hanım Hâriciye Kâtibi merhûm Nuri Bey kerîmesi hanım Rüşdü Paşa kerîmesi Handan Hanım Madam Margarita Alazaridis Bağdad Vâlîsi Zeki Paşa haremi Şahester Hanım Mîrlivâ Rıza Paşa haremi hanım Hasan Bey haremi Hadice Hanım OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 563

Denizli Mutasarrıfı Muhyiddin Paşa haremi hanım [367] Madam Mary Musurus Madam Helen Tabta Cemal Paşa kerîmesi Hadiye Hanım Madam Porbogaloğlu İzzet Paşa haremi Nesime Hanım Doktor Hakkı Şinasi Bey haremi hanım Merhûm Mehmed Paşa haremi Sıdıka Hanım Müşîr Adil Paşa merhûmun haremi Fatma Hanım Doktor Ali Faik Bey haremi Neyyire Hanım Rahmet Rauf Hanım Doktor Rıfat Bey kerîmesi Meliha Hanım Doktor Derviş Paşa haremi Hanife Hanım Erkân-ı Harbiye Ferîki merhûm Osman Paşa haremi hanım Celâl Bey haremi Bâhire Hanım Şehzâde merhûm Süleyman Efendi’nin dördüncü haremi hanımefendi hazretleri Yâverân-ı Hazret-i Şehriyârîden Ömer Faik Bey vâlidesi Nazife Hanım Sâlime Servet Seyfi Hanım Mühendis Cevdet Bey haremi Hadice Hanım Hacı Bekir Mağazası’nda Sadık Efendi haremi hanım Prenses Naime Hanım Ahmed Cevdet Bey haremi Hayriye Hanım Doktor Zeki Bey haremi İffet Hanım Nefise Hanım İsmet Haydar Hanım Şekercibaşı haremi Reşide Hanım Şeyh Ahmed Tahir Efendi haremi Kevser Hanım Hicaz Defterdâr-ı sâbıkı İbrahim Edhem Bey haremi Zehra Hanım Madam Della Suda Faik Paşa Madam Gabriyel Serviçin Madam Boman Merhûm Hasan Âmir Efendi haremi Hadice Hanım Merhûm Hasan Âmir Efendi kerîmesi Lebibe Hanım Şimendifer İstikşâfiye Reîsi İlyas Bey haremi hanım Doktor Hacı Ali Paşa haremi hanım Rıfat Bey vâlidesi Fıtnat Hanım Mümtaz Bey haremi Nezihe Hanım Gelibolu Mutasarrıflığı’ndan mütekâ‘id Emin Ragıb Bey haremi Ayşe Nezihe Hanım Merhûm Âlî Bey haremi Âliye Hanım Madam Aydon Poisson Mekâtib-i Âliye Müdîri Cevdet Bey haremi hanım Madam Lazarik 564 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Haleb Meb‘ûsu Ali Cenanî Bey haremi hanım Ferîk Muhtar Paşa haremi hanım Şehremâneti Meclis Reîsi Mehmed Paşa haremi hanım Tevfik Fikret Bey haremi hanım Yusuf Şetvan Bey haremi hanım Mansur Şetvan Bey haremi hanım Ankara Evkâf Müdîr-i sâbıkı Ragıb Bey haremi hanım Yenişehirli merhûm Malik Efendi haremi hanım Yenişehirli merhûm Malik Efendi kerîmesi hanım [368] Cevad Paşa haremi hanım Osman Nizamî Paşa haremi hanım Mîralây Cevad Bey kerîmesi hanım Binbaşı Şefik Bey haremi Mehpare Hanım Ali Refik Paşazâde Nâzım Bey haremi hanım Merhûm Mustafa Paşa haremi hanım Ali Daniş Bey haremi hanım Merhûm Veli Rıza Paşa kerîmesi Remziye Hanım A‘yân-ı kirâmdan Salih Paşa haremi ve Müşîr Fuad Paşa kerîmesi hanım Bâbıâlî Hukûk Müşâvir mu‘âvinlerinden Suad Bey haremi hanım Gayur Efendi haremi hanım Şefik Paşa haremi hanım Antikacı Mehmed Efendi’nin kâinvâlidesi hanım Hasan Bey haremi Hikmet Hanım Gümülcine Meb‘ûs-ı sâbıkı Mehmed Arif Bey haremi hanım Berlin Sefâreti İkinci Kâtibi Esad Bey haremi hanım Madam Bedros Horasancıyan Madam Horasancıyan Madam Noradonkyan Madam Rıfat Paşa Tevfik Dâniş Bey haremi hanım Râsih Bey haremi hanım Merhûm Celâl Bey haremi hanım İskeçe eşrâfından Hilmi Paşa haremi hanım Memduh Paşa haremi Zehra Hanım Madam Takes Madam Arya Madam Velastari Prenses Refia kerîmesi Prenses Hilmiye Fazıl Hanım Merhûm Subhi Paşazâde Baha Bey haremi hanım Doktor Senyusoğlu Madam Senyus Madam Sifneo Madam İspiridonus Madam Huci OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 565

Madam Frenkya Madam Vilber Madam Eadi Orman ve Ma‘âdin Nezâreti Mu‘âvini Rıza Bey haremi hanım Merhûm Ali Efendi haremi Muhsine Hanım Merhûm Ali Efendi büyük gelini Maide Hanım Madam Prime Çori Güzide Hanım Merhûm İbrahim Paşa haremi hanım Merhûm Süreyya Paşazâde haremi Nigâr Hanım Bâb-ı Meşîhat Sicil Müdîri Esad Bey haremi hanım Merhûm Doktor Raşid Paşa haremi hanım Merhûm Naci Bey haremi Zehra Hanım Diş Tabîbi Surinan Efendi zevcesi Madam Agopyan İzmid Meb‘ûsu Müfid Bey haremi Zehra Hanım Ahmed Bey haremi Firdevs Hanım

[369] Nâmına Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’ne iki bin Osmanlı lirası i‘âne i‘tâsını vasiyet eden a‘yândan merhûm Zihni Paşa

Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’ne birinci def‘a olmak üzere böyle cesîm bir meblağ i‘tâsını vasiyet eden müşârunileyhin rahmet ve hürmet ile tezkîr-i nâmı vecîbedendir. 566 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[370] Mirgün İnâs Rüşdiye Mu‘allime-i Ûlâsı Şadiye Hanım Ma‘ârif Nâzırı Emrullah Efendi haremi hanım İzzet Fuad Paşa haremi hanım Ahmed İhsan Bey haremi hanım Subhi Bey haremi İffet Hanım Madam Mayer Madam İpekyan Madam Kaprilyan Matmazel Zoiros Paşa Madam Terel Madam Sagurdeos İrfan Bey haremi Fıtnat Hanım Ahmed İhsan Bey hemşîresi Aliye Hanım Şûrâ-yı Devlet Mülkiye Dâiresi reîsinin haremi Naciye Hanım İsmail Paşa haremi Münire Hanım Madam Valere de Lacombe Madam Leon de Lacombe Madam Boman Madam Nuase Mahmud Nedim Paşa haremi hanım Cemil Bey haremi Saniye Hanım Madam M. Sinyosoğlu Üsküdar Kız Sanâyi‘ Mektebi Müdîresi Zekiye Hanım Prenses Emine Kâmil hazretleri Şekibe Kemal Hanım Tramvay Şirketi Tercümânı Münir Bey haremi hanım Meclis-i Ma‘ârif Reîsi Râkım Efendi haremi Kâniye Hanım Ohannes Allahverdi Efendi’nin zevcesi Madam Anna Üsküdar İnâs Rüşdiyesi Mu‘allime-i Ûlâsı Fatma Hanım Bahriye binbaşılığından mütekâ‘id Ahmed Bey haremi Sâime Hanım Bahriye binbaşılığından mütekâ‘id Ahmed Bey kerîmesi İkbal Hanım Üsküdar Zâbıta Tabîbi Mehmed Bey haremi Azize Hanım Üsküdar Zâbıta Tabîbi Mehmed Bey kerîmesi Hayriye Hanım Üsküdar Zâbıta Tabîbi Mehmed Bey’in diğer kerîmesi Muazzez Hanım İzmit Meb‘ûsu Canbolad Bey haremi Nuriye Hanım Merhûm Reşid Paşa haremi Hacer Hanım Harbiye Müsteşârı Fuad Paşa haremi hanım Necib Bey haremi Nadide Hanım Madam Papadopulos Madam Robert Mareney Levâzımât Müdîr-i sâbıkı Mustafa Paşa haremi Dârülmu‘allimât Müdîresi Hadice Hanım Merhûm Salih Bey haremi hanım OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 567

Fahri Bey’in haremi Nazlı Hanım Mühendis Rıza Bey haremi hanım Naci Paşa haremi hanım [371] Doktor Rıza Bey haremi hanım Madam Savalan Matmazel Rüstem Paşa Nureddin Bey haremi hanım Madam Abranosyan Salih Bey’in haremi Münire Hanım Rauf Bey’in haremi hanım Mehdi Bey’in haremi hanım Çömlekçioğlu Madam Todoraki Rıfat Efendi haremi hanım Şehremâneti Veznedârı Ahmed Bey’in haremi hanım Şehremâneti Veznedârı Ahmed Bey’in yeğeni hanım Avukat Kemal Bey haremi hanım Madam Rose Kemal Derviş Bey haremi hanım Hasan İzzet Bey’in haremi Refia Hanım Madam İstavro Matmazel İstavro Avukat Kemal Efendi’nin kerîmesi hanım Merhûm Nef‘î Bey haremi Behice Hanım Mâliye Müfettişi İbrahim Bey’in haremi hanım Topçu kâimmakâmlarından Fuad Bey haremi Azize Hanım Lahm Müte‘ahhidi İsmail Bey haremi İhsan Hanım Sadâret Müsteşâr-ı sâbıkı Ziya Bey haremi hanım Madam İsmet Madam Aram Küçükoğlu Madam Mavrokordato Bahriye Sıhhiye Reîs-i sâbıkı Hüsnü Paşa haremi hanım Erzâk ve Mahrûkât Anbârları Müdîri Nüzhet Bey haremi hanım Hasan Nail Bey’in haremi hanım Rüstem Bey haremi hanım Mütekâ‘id Süreyya Bey kerîmesi Nilüfer Hanım Mezâhib Müdîr-i sâbıkı Şevket Bey haremi hanım Da‘vâ Vekîli Kadri Bey haremi hanım Merhûm Sırrı Paşa haremi hanım Bedestanî Hacı Ahmed Efendi’nin haremi hanım Madam Nazlıyan Madam Azaryan Madam Köseoğlu A‘yândan Nuri Bey haremi hanım 568 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Askerî Baytar Mektebi Müdîri Binbaşı Nuri Bey haremi hanım Sultanahmed İnâs Rüşdiye Mu‘allime-i Ûlâsı Emine Hanım Sadâret Tahrîrât Kalemi’nde Medhi Bey haremi hanım Gümrük istimatorlarından Hilmi Bey haremi hanım Madam Zeografos Merhûm Mehmed Emin Paşa hazretlerinin kerîmesi Fatma Hanım Ma‘ârif Nâzırı Emrullah Efendi kerîmesi hanım Yegân Efendi’nin haremi hanım Cafer Bey haremi hanım Feyzi Paşa kerîmesi ve İzzet Paşa haremi hanım [372] Eczâcı Edhem Pertev Bey haremi hanım Eczâcı Ekrem Bey haremi hanım Eczâcı Necib Bey haremi hanım Şerif Alizâde Murad Bey haremi hanım Doktor Aziz Paşa haremi hanım Mâliye Nâzır-ı esbakı Reşad Paşa haremi hanım Darbhâne Müdîri Ferid Bey haremi hanım Selanik Vâlîsi Kâzım Bey haremi hanım Prenses Rukiye Hanım hazretleri Hacı Kadınefendi hazretleri Hüsnü Paşa haremi hanım Mülkiye müfettişlerinden Haydar Bey vâlidesi hanım Merhûm Halim Paşa kerîmesi hanım Merhûm Halim Paşa kerîmesi Servet Hanım Ahmed Refik Bey haremi hanım Hahambaşı haremi hanım Dârülmu‘allimât Müdîresi Madam Sadık Sadr-ı esbak Hakkı Paşa kerîmesi hanım Mülkiye müfettişlerinden Haydar Bey haremi hanım Basra Vâlî-i esbakı Hasan Bey haremi hanım Kurukahveci Osman Efendi kerîmesi hanım İsmail Cenanî Bey’in haremi hanım Madam Asadoryan İsmail Kâmi Paşa haremi hanım Merhûm Seyfullah Paşa haremi hanım Merhûm Seyfullah Paşa kerîmesi hanım Dîvân-ı Muhâsebât Reîs-i Sânîsi Nazif Bey haremi hanım Bosnalı Hamdi Paşa haremi hanım Doktor Fehmi Bey haremi hanım Doktor Arif Bey haremi hanım Merhûm Ragıb Bey haremi hanım Merhûm Mustafa Sadullah Bey haremi hanım Nâfi‘a Nezâreti’nde mühendis Mösyö Piga zevcesi OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 569

Reji Cibali Deposu’nda Sadık Bey haremi hanım Madam Sadvok Madam Fresko Madam Vitalis İsterumse Madam Pisar Madam Tedeski Evkâf Nâzırı Hayri Bey haremi hanım Dâhiliye Nezâreti Hukûk Müşâviri Mümtaz Bey haremi hanım Merhûm Tevfik Paşa haremi hanım Teşrîfât Nâzır-ı sâbıkı Galib Paşa haremi hanım Hasib Bey haremi hanım Madam Keresteciyan Şûrâ-yı Devlet a‘zâsından Hakkı Bey haremi hanım Merhûm Hasan Paşa kerîmesi hanım Barutçubaşı Ohannes Bey haremi hanım Arslan Efendi haremi hanım Cemal Paşa haremi hanım İşkodra Vâlî-i sâbıkı Hayri Paşa haremi hanım Merhûm Halil Bey kerîmesi hanım On İkinci Dâire-i Belediye Reîsi Mehmed [373] Ali Bey haremi hanım

Edirne’de Hilâl-i Ahmer Hastahânesi ittihâz olunan binâ

Haydarpaşa Rüsûmât Başmüdîri Hilmi Bey haremi hanım Mütekâ‘id Ferîk Kerim Paşa haremi hanım Cenova Şehbenderi Mehmed Bey haremi hanım Doktor Veliyyüddin Tahsin Bey haremi hanım Merhûm Ahmed Hamdi Bey haremi hanım Birinci Fırka Kumandanı Hasan İzzet Bey kerîmesi hanım Menteşe Meb‘ûsu Haydar Bey haremi hanım 570 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hâriciye Mektûbî-i sâbıkı Münir Bey haremi hanım Merhûm Mustafa Bey haremi hanım Merhûm Hacı Cemal Bey haremi hanım Reşad Paşazâde Rauf Bey haremi hanım Karaköy Börekçisi merhûm Hasan Bey haremi hanım Karaköy Börekçisi merhûm Hasan Bey kerîmesi hanım Karaköy Börekçisi merhûm Hasan Bey kerîmesi hanım Karaköy Börekçisi merhûm Hasan Bey gelini hanım Osman Paşa haremi hanım Merhûm Ferik Kâzım Paşa haremi hanım Rüsûmât müfettişlerinden Nâzım Bey haremi hanım Da‘vâ Vekîli Hâmid Bey haremi hanım Da‘vâ Vekîli Selim Hüsnü Bey haremi hanım Merhûm Hüsameddin Bey haremi hanım Merhûm Hüsameddin Bey kerîmesi hanım Temyîz Reîsi Kâzım Beyefendi’nin haremi hanım Müte‘ahhid Hacı Mustafa Bey haremi hanım Karakaş Rüşdü Bey haremi hanım Dîvân-ı Muhâsebât a‘zâsından Hakkı Bey haremi hanım Ferîk mütekâ‘id Âtıf Paşa haremi hanım Doktor Âsaf Derviş Bey haremi hanım Meclis-i Sıhhiye Başkâtibi Said Bey haremi hanım ***

[374] Lira-yı Osmanî Yüz liradan fazla i‘âne i‘tâ eden erbâb-ı hamiyet ve semâhat meyânında Emîr-i Mekke-i Mükerreme Şerîf Hüseyin Paşa hazretlerinin isimlerinin mahall-i 100 mahsûsunda zikri unutulmuş olduğundan burada derci ile isti‘fâ-yı kusûr edilir.

Mısır’dan Gelen İ‘ânât

Kuruş Santim İskenderiye mu‘teberânından Mustafa İbad Efendi 300 Mısır’da Refik el-Muazzam Bey 550 Mısırlı Aziz İzzet Paşa hazretleri 11.000 “ “ “ “ “ mahdûmu 5.500 Mehmed Aziz Bey “ “ “ “ “ mahdûmu 5.500 Abdullah Bey Mısır’da Râfik Fethi Bey 2.731 25 Mısır’da Muhammed et-Tûrâbî Efendi 16.313 50 Mısır’da Meftur Efendi 16.600 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 571

Mısır’da Ali Paşa hazretlerinden 5.350 Vâlide-i Hidîvî Hanımefendi hazretleri tarafından Mısırlı devletlü Ömer Tosun Paşa hazretleri 100.000 vâsıtasıyla Vâlide-i Hidîvî Hanımefendi hazretleri devletlü 10.925 Ömer Tosun Paşa hazretleri vâsıtasıyla Mısır eşrâfından Ahmed Tevfik Ragıb Efendi 10.000 “ “ Urbân el-Mehdî Efendi 16.503 75 Mısır eşrâfından Ahmed Tevfik Ragıb Bey’in 5.501 merhûm birâderinin haremi hanımefendi Mısır eşrâfından Ahmed Tevfik Ragıb Bey’in 2.750 50 merhûm birâderinin kerîmesi hanımefendi Mısır eşrâfından Ahmed Tevfik Ragıb Bey’in 2.750 50 merhûm birâderzâdesi Mücib Bey Ahmed Tevfik Ragıb Bey’in çiftliğindeki hademeleri 2.530 75 Mısır’da Ağaton Yervant Efendi ma‘rifetiyle 1.823 50 Mısırlı Aziz İzzet Paşa hazretleri vâsıtasıyla 6.050

[375] Kuruş Para Kahire’de eşrâfdan Tevfik Hakkı Beyefendi 2.000 Hidîv-i esbak İsmail Paşa merhûmun hafîdi Tahir 500 Beyefendi Hidîv-i esbak İsmail Paşa merhûmun hafîdi Tahir 400 Beyefendi Dâire-i Vâlide-i Hidîvî Vekîli Mahmud Fehmi Paşa 66.000 vesâtatıyla

1328 Senesi Gâyesine Kadar Hindistan’dan Gelen İ‘ânât

Kuruş/ Para Aligarh İslâm Mekteb-i âlîsi talebesinden 9.443,10 Sind Eyaleti’nde Hilâl-i Ahmer Merkezi Kâtib ve Veznedârı 26.400 Hacı Abdullah Harun Efendi vesâtatıyla Rangun’da İbrahim Ali Molla ve Abdülkerim Cemal 385.656 Efendiler vesâtatıyla Muzafferpur Kasabası’nda bazı zevât tarafından 3.030 Kalküta’da Comrade gazetesi vesâtatıyla 44.125 Lahor’da münteşir Vatan Gazetesi Sâhibi Muhammed 33.056 İnşaallah Efendi vesâtatıyla Lahor’da münteşir Vatan Gazetesi Sâhibi Muhammed 33.008 İnşaallah Efendi vesâtatıyla Sind Eyaleti’nde Hilâl-i Ahmer Kâtib ve Veznedârı Hacı 26.445 Abdullah Harun Efendi vesâtatıyla 572 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Kalküta’da Bengal ahâlî-i hamiyetmendânından 1.470 Kalküta’da Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Kâtibi Hacı Abdüllatif 187.000 Efendi vesâtatıyla Lahor’da münteşir Vatan Gazetesi Sâhibi Muhammed 11.019 İnşaallah Efendi vesâtatıyla Lahor’da münteşir Vatan Gazetesi Sâhibi Muhammed 5.509,10 İnşaallah Efendi vesâtatıyla Bombay Hilâl-i Ahmer merkezinden 55.094 Karaçi Hilâl-i Ahmer Kâtibi Hacı Abdullah Harun Efendi 1.317 Kalküta’dan Bengal Bankası vâsıtasıyla 65.850 Lahor’da Vatan Gazetesi Sâhibi Muhammed İnşaallah 10.975 Efendi vesâtatıyla Lucknow şehri Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nden 15.381 Madras Fahrî Şehbenderliği vesâtatıyla 7.523 Bombay’da Kadı Şerif Muhammed Salih Levendî Efendi 3.659 Azamgarh’da Muhammed İdris Efendi 218,25 Ahmedâbâd’da münteşir Political Bohemia Gazetesi Sâhibi 936,15 Rampur ahâlî-i hamiyetmendânından Kamerşah Han 10.955 Efendi vâsıtasıyla [376] Karaçi Hilâl-i Ahmer Veznedârı Hacı Abdullah 10.975 Harun Efendi vesâtatıyla Rampur şehri ahâlîsinden Kamerşah Han Efendi vâsıtasıyla 10.959 Lahor’da Vatan Gazetesi Sâhibi Muhammed İnşaallah 4.946 Efendi Rampur ahâlî-i hamiyetmendânından Kamerşah Han 16.956 Efendi vâsıtasıyla Hindistan ahâlî-i İslâmiyesinden Hariciye Nezâreti 7.544 vesâtatıyla PoliticalBohemia gazetesi vâsıtasıyla ahâlî-i İslâmiye’den cem‘ 1.040 edilen Pisar-ı Şarkî’de Osman Abdullah 145 Kâthyevar’da Burma dâhilinde mütemekkin Müslümanlar 377 tarafından Kâthyevar’da Kütibana ahâlî-i İslâmiyesi tarafından 3.791,30 Kâthyevar’da Bedr-i Encümen-i İslâmî tarafından 181,10 Kâthyevar’da bir hamiyetli Müslim tarafından 434,30 Lahor’da Vatan Gazetesi Sâhibi Muhammed İnşaallah 4.459 Efendi Bombay ahâlî-i Müslimesinden Londra Sefâret-i Seniyyesi 1.090.000 vâsıtasıyla Bombay ahâlî-i Müslimesinden Londra Sefâret-i Seniyyesi 655.500 vâsıtasıyla Bombay İslâm mücevherat tüccârân[ın]dan 55.000 Hindistan eşrâfından Londra Sefâreti vâsıtasıyla 657.750 Saravak racası hazretlerinden 10.900 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 573

Madras Fahrî Şehbenderliğince cem‘ edilen 109.788 Vekil Gazetesi Sâhibi Alibahş Efendi vesâtatıyla 5.500 Madras Fahrî Şehbenderliği vesâtatıyla 27.595 “ “ “ “ 76.431 Muradabad ahâlî-i İslâmiyesinden 7.709 Diobend’de Dârülulûm talebesi tarafından 10.918 Bombay’da Keçhi Meymen Cemâ‘ati tarafından 163.875 Delhi’den 15.295 Madras’da Küçin’de Hilâl-i Ahmer Reisi Hacı Abdullah 109.875 Efendi Madras’dan fahrî şehbenderlikden 22.015 Bombay eşrâfından Londra Sefâret-i Seniyyesi vâsıtasıyla 550.625 “ “ “ “ “ “ 440.500 “ “ “ “ “ “ 550.635

[377] Edirne Hilâl-i Ahmer Hastahâne Hey’eti: Ortada beyâz elbiseli Sertabîb Bahaeddin Şakir Bey

Bombay’dan Hüseyin Kasım Arif Efendi hazretleri 330.000 vâsıtasıyla Delhi’den 20.257,20 Delhi’den 218.371,50 Delhi’den 10.931 Kalküta’da İlâhîbahş ve Şürekâsı vesâtatıyla 21.950 Rampur ahâlîsinden Kamerşah Hân Efendi vesâtatıyla 59.015 “ “ “ “ “ “ 35.595 Bombay’dan 72.600 Kalküta’da Renharenpur Hilâl-i Ahmer merkezinden 74.182 Kalküta’da Hacı Muhammed İsmail Hân tarafından 23.333 574 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Kalküta’da Encümen-i Müfîdü’l-İslâm’dan 22.000 Bombay’dan 198.000 Delhi’den 21.837,20 Bombay eşrâfından Londra Sefâret-i Seniyyesi vâsıtasıyla 22.025 [378] Political Bohemia gazetesi vâsıtasıyla Estezi Kasabası 1.545,10 Ehl-i Sünnet cemâ‘atinden Political Bohemia gazetesi vâsıtasıyla 1.629,30 Kalküta’da Suberin cemâ‘at-i İslâmiyesinden 734,35 Burma dâhilinde Tatün’de Encümen-i Hâdimînü’l-İslâm 551,35 Kâthyavar Gençler Kulübü tarafından 3.556,30 Political Bohemia gazetesince derc edilen 1.911,25 Kalküta’da Muhammed Medeniyyullah Efendi vâsıtasıyla 2.029,35 Andote’de Muhammed Mustafa Hâve 441,20 Dehoraci’de Muhammed Hacı [ve] Nur Muhammed 15.818,35 Efendiler vâsıtasıyla Muhammed İnşaallah Efendi vâsıtasıyla 11.031 Rampur ahâlîsinden Kamerşah Hân Efendi vesâtatıyla 8.792 Kalküta Hilâl-i Ahmer Riyâseti’nden 165.690,30 Haydarabad’da Hilâl-i Ahmer Şu‘besi Mu‘temedi Muhammed Abdülbâsıt Efendi tarafından Gazi Ahmed 11.000 Muhtar Paşa hazretleri vâsıtasıyla Haydarabad’da Hilâl-i Ahmer Şu‘besi Mu‘temedi Muhammed Abdülbâsıt Efendi tarafından Gazi Ahmed 11.000 Muhtar Paşa hazretleri vâsıtasıyla Malay şehri ahâlî-i İslâmiyesinden 128.620 Haşmetlü Bhopal Hâkimesi hazretlerinden 154.681 El-Müşir Gazetesi Müdîri Fazlulhüseyin Efendi 8.800 vesâtatıyla Lucknow şehrinde Müeyyidü’l-İslâm vesâtatıyla 110.000 Karaçi’de Sinde Hilâl-i Ahmer Kâtibi Hacı Abdullah 33.550 Harun Efendi Karaçi’de Sinde Hilâl-i Ahmer Kâtibi Hacı Abdullah Harun Efendi vâsıtasıyla Cikebâbâd’da Adem Hân 4.900 Kehusu Efendi Haydarabad’da Hicaz Demiryolu Cem‘-i İ‘âne 7.366 Komisyonu Kâtibi tarafından Hoşdil Hân Reîs Kühat tarafından 44.050 Lahor’da münteşir Vatan gazetesi sâhibi vesâtatıyla 110.437 Nilgeri Müslümanları tarafından Hanbahadır A. R. Hacı 188.793 Fakir Muhammed Site Efendi [379] Bârekpur cemâ‘at-ı İslâmiye’sinden 1.434 Delhi’den 15.461 Lucknow şehrinde Nüvvâb Hasan Hân hazretlerinden 14.790 Kalküta’da Cihandar Nüvvâb-ı Encümen-i İslâm reîsi 27.292 Madras Fahrî Şehbenderliği vesâtatıyla 91.872,20 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 575

Bombay eşrâfından Londra Sefâret-i Seniyyesi vâsıtasıyla 885.000 “ “ 220.950 Kalküta’da Ekrem Hân hazretlerinden 77.350 Barisal Hilâl-i Ahmeri’nden 33.150 Muradâbâd dâhilinde Saraytarim Kasabası’ndan 11.006 Muhammed Nazar Ali Hân Hindistan’da Alianz Bank of India vesâtatıyla 7.358,10 Kemberli Hilâl-i Ahmeri’nden 17.610 Enbale Hilâl-i Ahmeri’nden 13.267 Kaliket’te Zînetü’l-İslâm Encümeni’nden 25.879 Mirte’de Müftî Sadullah Efendi vâsıtasıyla [ve] İlâhîbahş 6.184 Efendi vesâtatıyla Rampur ahâlî-i İslâmiyesinden Kamerşah Hân Efendi 121.191 vâsıtasıyla Amritsar İslâm Encümeni tarafından 11.000 Hayırpur’da Muhammed İbrahim Vezirî Efendi hazretleri 55.000 Karaçi’de Hilâl-i Ahmer Kâtibi Hacı Abdullah Harun 55.000 Efendi vâsıtasıyla Haşmetlü Bhopal Hâkimesi hazretleri tarafından 184.857 Kalküta’da Hüseyin Kasım Arif Efendi hazretlerinden 20.769 Lucknow Hilâl-i Ahmer Kâtibi Nâzırüddin Hasan 110.000 Efendi vâsıtasıyla Amritsar’da Vekil Gazetesi Sâhibi Alibahş Efendi 5.500 vâsıtasıyla Amritsar’da Vekil Gazetesi Sâhibi Alibahş Efendi 7.370 Bombay’da Can Muhammed Ömer Efendi vâsıtasıyla 29.139 Haydarabad’dan 110.312 [380] Kalküta Hilâl-i Ahmeri’nden 8.658 Haydarabad Hilâl-i Ahmeri’nden 110.735 Haydarabad-ı Sind’de Metari Hilâl-iAhmeri nâmına Karaçi Hilâl-i Ahmeri Reîsi Gulâm Muhammed-i 77.000 Serhendî hazretlerinden Delhi’de H. E. Kerem ve Muhammed Şefî‘ Efendiler 67.650 vesâtatıyla Brili’de Mahir Muhammed Efendi vâsıtasıyla 14.740 Bombay’da Türk ve Arab Kadınlar Cemiyeti Reîsi Münire 194.700 Hanımefendi vâsıtasıyla Vekil Gazetesi Sâhibi Muhammed Alibahş Efendi 11.000 vâsıtasıyla Belucistan ahâlî-i İslâmiyesi nâmına Küete Hilâl-i Ahmer 44.200 Reîsi Bülend Hân hazretlerinden Delhi’de fazîletlü Cenab Şâh Mevlâna Ebulhayr 5.300 Efendi’den Madras Fahrî Şehbenderliği vesâtatıyla 66.387 Delhi eşrâf-ı mu‘teberânından on bir zâtdan 41.030 576 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Bombay eşrâfından Londra Sefâret-i Seniyyesi vâsıtasıyla 220.750 Bombay’da Bandiya Katimavar Efendi vâsıtasıyla 20.088 Bombay’da Katihavar tüccâr-ı Encümen-i İslâm’dan 66.225 Kalküta’da Hüseyin Kasım Arif Efendi vesâtatıyla 220.474 Muradâbâd’da Muhammed Şevket Hân hazretlerinden 3.250 Ziyaü’l-İslâm Gazetesi Sâhibi Muhammed Fazıl Hüseyin 22.000 hazretleri vâsıtasıyla Amritsar’da Vekil Gazetesi Sâhibi İlâhîbahş Efendi 7.370 vâsıtasıyla Zahm’dan 3.486 Brili Hilâl-i Ahmeri’nden 69.060 Madras Fahrî Şehbenderliği vâsıtasıyla 59.349,20 Gridil şehrinde Muhammedân Encümen-i 3.745 Muhammedân Nâzım Ali Serdar Hindistan’dan Kok Kumpanyası vesâtatıyla 14.500 Madras Fahrî Şehbenderliği vesâtatıyla 3.349

[381] Edirne Hilâl-i Ahmer Hastahânesi’nde bir koğuş

Bombay eşrâfından Londra Sefâret-i Seniyyesi vâsıtasıyla 331.125 Batavya’[da] Ebubekir Attas Efendi’den 52.574 Bombay’da Kenk Kenk ve Şürekâsı vâsıtasıyla 2.296 Çatakünek cemâ‘at-ı İslâmiyesinden 82.781 Madras Fahrî Şehbenderliği vesâtatıyla 139.831 Amritsar şehrinde Encümen-i İslâm Kâtibi Habibullah 22.100 Efendi’den Sadâret vâsıtasıyla Kalküta’dan 3.485 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 577

Küçin’de Hilâl-i Ahmer Reîsi Hacı Abdullah ve Hacı 44.125 Adem Efendiler vesâtatıyla Küçin’de Alpay Sehayeti Efendi vesâtatıyla 22.062 Muradâbâd’da el-Müşir gazetesi sâhibi vâsıtasıyla 2.206 Delhi’de Hacı Fazl Bâri Muhammed Emin Efendi 11.000 vâsıtasıyla [382] Kalküta’da Hüseyin Kasım Arif Efendi vâsıtasıyla 219.725 Amritsar’da Vekil Gazetesi Sâhibi Alibahş Efendi 11.000 vâsıtasıyla Diobend şehrinde Dârülulûm Müdîri Mevlevî Ahmed 110.312 Efendi tarafından Kalküta’dan 955 “ 5.531 Sinde Eyâleti’nde Karaçi Hilâl-i Ahmer Veznedârı Hacı 55.000 Abdullah Harun Efendi vesâtatıyla Bombay eşrâf-ı mu‘teberânından Londra Sefâret-i 158.570 Seniyyesi vâsıtasıyla Bombay’da Kâthyavar Müslim Cemiyeti’nden Londra 66.075 Sefâret-i Seniyyesi vesâtatıyla Brili’de Hilâl-i Ahmer Veznedârı Çudheri İştiyak Ahmed 8.800 Efendi Muzulyades şehrinde S. S. S. nâmına 2.942,30 Rangoon’da Kasım, Muhammed Ali, Yakub Efendilerden 717,30 Kalküta’da Muhammedî Gazetesi Sâhibi Ekrem Hân 77.044 vesâtatıyla Kalküta’da Barisal’de Hilâl-i Ahmer merkezinden 11.006 Kalküta ahâlî-i İslâmiyesinden 337.565 Rampur ahâlî-i İslâmiyesinden Kamerşah Hân Efendi 52.449 vâsıtasıyla Bombay eşrâfından Londra Sefâret-i Seniyyesi vâsıtasıyla 198.439 Kalküta’da Nüvvâb Makar Efendi’den 1.312 Brili’den 5.184,20 Lucknow Hilâl-i Ahmer Cemiyeti yediyle Brili 11.587 ahâlîsinden “ “ “ “ vâsıtasıyla Barebengi’de 19.131 Redoli’de mukim ahâlî-i İslâmiye’den Hindistan ahâlî-i İslâmiyesinden İngiltere Sefâreti 12.467 vâsıtasıyla “ “ “ “ “ “ 30.011 “ “ “ “ “ “ 7.303 “ “ “ “ “ “ 1.854 Amritsar’da Vekil Gazetesi Sâhibi Alibahş Efendi 11.000 vesâtatıyla 91’nci Pencabî Alâyı efrâd-ı Müslimesinden 8.089 [383] Hindistan ahâlî-i İslâmiyesinden 7.773 578 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hindistan ahâlî-i İslâmiyesinden 19.843,20 Kalküta’da Hüseyin Kasım Arif Efendi hazretlerinden 330.600 Madras ahâlî-i İslâmiyesinden 51.002,20 Karaçi şehrinde Muhammed Dina Efendi vesâtatıyla 22.025 82. Pencabî Alayı Müslim zâbitân ve efrâdından 4.931 Belucistan Eyâleti’nin merkezi Küete şehri Hilâl-i 99.000 Ahmerinden Saharanpur Hilâl-i Ahmer merkezinden 55.031 Çitakünk Muhammed Kâzım Ali Efendi’den 22.037 Kalküta’da Encümen-i Müfîdü’l-İslâm 13.207 Charterd Bank of India Limited vesâtatıyla 21.982 Kalküta’da Ebulhayr Efendi 1.811 Allahâbâd ahâlî-i İslâmiyesinden 36.609 Hankâ Kühat Müslümanları tarafından 33.018 Berma ahâlî-i İslâmiyesi mu‘teberânından İbrahim Ali 88.100 Molla hazretlerinden Potati şehrinde Mu‘âvenetü’l-İslâm Cem‘iyyeti nâmına 22.000 Abdullah Kuvvetî Efendi vesâtatıyla Encümen-i İhvânüssafâ’dan Bank of India Limited 17.770 vâsıtasıyla Madras’da Hân Bahadır Abdülaziz Pâdişâh Sâhib 95.130 vesâtatıyla Şemle’de Encümen-i İslâm Kâtibi M. E. Seyyid Hâdi’den 577,20 Delhi’de Comrade gazetesi vesâtatıyla 110.062 Madras’da Kotray Petray ahâlî-i İslâmiyesinden 165.187,35 Bombay eşrâfından Londra Sefâret-i Seniyyesi vâsıtasıyla 472.326 Cawnpore Hilâl-i Ahmer Reîsi Seyyid Fazlurrahman 11.000 Efendi Chandpur’da Razıyüddin Efendi hazretleri vâsıtasıyla 2.200 Brili Hilâl-i Ahmer Muhâsebecisi Ahmed Abdülvedud 4.400 Efendi vâsıtasıyla Brili Hilâl-i Ahmer Muhâsebecisi Ahmed Abdülvedud 4.400 Efendi vâsıtasıyla Brili Hilâl-i Ahmer Muhâsebecisi Ahmed Abdülvedud 4.400 Efendi vâsıtasıyla [384] Brili Hilâl-i Ahmer Muhâsebecisi Ahmed 4.400 Abdülvedud Efendi vâsıtasıyla Brili Hilâl-i Ahmer Muhâsebecisi Ahmed Abdülvedud 1.650 Efendi vâsıtasıyla Brili Hilâl-i Ahmer Muhâsebecisi Ahmed Abdülvedud 2.530 Efendi vâsıtasıyla Brili Hilâl-i Ahmer Muhâsebecisi Ahmed Abdülvedud 4.400 Efendi vâsıtasıyla Kümila’da Chandpur’da Çordi Ahmed Gazi Efendi 4.400 Şehuda’da Glamans Şart 4.400 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 579

Kümila’da Chandpur’da Çordi Ahmed Gazi Efendi 4.400 “ “ “ “ “ “ 4.400 Kütah Seyyid Mahir Hüseyin Vekil Efendi 4.400 “ “ “ “ “ “ 4.400 Kâşi’de Muhammed Cebbar Encümen 4.400 Benares şehrinde Nezir Ali Efendi 4.400 Ketesaray Conpur’da Muhammed Bayran Efendi 4.400 Kether’de Abdülaziz Efendi 4.400 Bombay’da Meserret Hüseyin Efendi 4.400 Azamgarh’da Mirza Muhammed Selim Efendi 4.400 Şahpur’da Ahmed Arif Efendi 8.800 Aligarh’da Seyyid Fazıl el-Hasan Hasret Efendi 330 Medyanpur’da Muhammed Necmü’l-Hak Efendi 550 Hanpur Bahavelpur Riyaz el-Hasan tarafından 550 “ “ “ “ “ 577,50 Aligarh’da Eşref Hân Efendi 3.630 Cawnpore’da Şâh Kadir Bekir Efendi 261,50 Bombay’da Şemsülbâri Hacı İsmail Efendi 5,50 Tehane’de Behundi Gulâm Benî Fakih Efendi 2.530 Benares’de Hacı Zamir Muhammed Efendi tarafından 4.400 Benares’de Abdülaziz Abdülkadir Efendi 4.400 Benares’de Hacı Muhammed İsmail Efendi 4.400 [385] Benares şehrinde Muhammed Fazl Muhtar Efendi 4.400 Benares şehrinde Habiburrahman Efendi 4.400 Benares şehrinde Hafız Hasan Ali Vekil Efendi 4.400 Benares şehrinde Hasan Rıza Hân Efendi 4.400 Benares şehrinde Muhammed Üveys-i Karnî Efendi 4.400 Benares şehrinde Mirza Selim Vekil Efendi 4.400 Benares şehrinde Mustafa Muhtar Efendi vâsıtasıyla 4.400 Benares şehrinde Azamgarh’dan 4.400 Benares şehrinde Hekim Ahmed Hasan Efendi 4.400 Mezar’da Sadâbâd’da Selâfet Ali Efendi 4.400 Aligarh’da Eşref Hân Efendi 1.760 Aligarh’da Seyyid Fazlü’l-Hasan Efendi 330 “ “ “ “ 770 Brili’de Hâfız Râzi Hân 3.200 Kalküta’da Sporyan Muhammedîler Cem‘iyyeti’nden 5.400 Kalküta’da Abdurrahman Efendi tarafından 7.653 Diobend’de Muhammed Mahbub Ali Hân 1.056 Şah Genç Cawnpore’da Hacı Ali Hasan Efendi 770 Kümila’da Chandpur’da Çordi Ahmed Gazi Efendi 4.400 “ “ “ “ “ “ 4.400 Hanpur Bahavelpur’da Riyâzü’l-Hasan Efendi 4.400 580 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

“ “ “ “ 4.400 Ketesaray Cawnpore’da Muhammed Efendi 110 Şahgenç’de Cawnpore’da Hacı Ali Hasan Efendi 770 Cawnpore’da Hâfız Muhammed Efendi 458,50 Ketesaray’da Abdullah Efendi 577 Kalküta’da Mevlevî Muhammed Abdülgaffar Efendi 73,1/2 Kalküta’da Mevlevî İhsan Ali Efendi 1.177,1/2 Ketiher’de Sirac Genç’de Abdülaziz Efendi 3.300 Şahgenç Cawnpore’da Evlâd Hasan Efendi 440 Ketesaray’da Cawnpore’da İlâhîbahş Efendi 770 Ketesaray’da Muhammed Semî‘ Efendi 880 Ketesaray’da Nezir Ahmed Hân Efendi 1.100 Tünkü’de Berma’da Mevlevî Seyfullah Efendi 1.100 Cern Rayapetna Müslümânları tarafından Hasan Efendi 902,50 vâsıtasıyla Delhuzi’de Doktor Eşref Hân Efendi 2.970

[386] Edirne Hilâl-i Ahmer Hastahânesi’nde bir koğuş

Midnapur’da Necmülhak Efendi 660 Ketesaray’da Seyyid Alibahş Efendi 770 Aligarh’da Doktor Eşref Hân 2.750 [387] Aligarh şehrinde Seyyid Fazlülhasan Efendi 385 Pilibehit’de Ekberî Pigem duhter-i Abdurrahman Efendi 1.100 Oxford’da Prens Abdülkâsım Hân 1.100 Tünkü’de Berma’da Muhammed Seyfullah Efendi 2.200 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 581

Aligarh City’de Seyyid Fazlülhasan Efendi 660 Aligarh City’de Doktor Eşref Hân Efendi 2.200 Aligarh City’de Seyyid Fazlülhasan Efendi 440 Mirzapur cemâ‘at-ı İslâmiyesinden 990 “ “ “ 2.200 Tünkü’de Monlâ Seyfullah Efendi 2.043 “ “ “ “ 880 Aligarh City’de Şekûretünnisâ Hanım 770 Cawnpore’da Şahgenç Abdurrahman Mecid Efendi 2.640 Akibetpara’da Muhammed Kamer Ahmed Efendi 731,50 tarafından Tehane’de Behundi’de Gulâm Benî Şerefeddin Efendi 4.400 Chandpur’da Ahmed Gazi Efendi 4.400 Benares’de Abdülvahîd Hân Vekil 4.400 Benares’de Muhammed Ömer Efendi 4.400 Benares’de Şâh Hüseyin Vekil Efendi 4.400 Benares’de Muhammed Gazi Vekil Efendi 4.400 Benares’de Mazhar Abbas Efendi 4.400 Kalküta’da Belyakehat’da Mevlevî Muhammed 660 Abdülgafur Efendi Amritsar’da Vekil Gazetesi Sâhibi Alibahş Efendi 8.390 Lucknow’da Hilâl-i Ahmer Cemiyeti 109.969 Haşmetlü Bhopal Hâkimesi hazretlerinden 65.900 Kanpursup ahâlî-i İslâmiyesinden 38.522

[388] [1]328 Senesi Zarfında Rusya Ahâlî-i İslâmiyesi’nden Gelen İ‘ânât

Kuruş Santim Novoroski ahâlîsinden şehbender vesâtatıyla 4.092 50 Sivastopol Şehbenderi İbrahim Hakkı Bey 487 35 Novoroski ahâlîsinden 4.154 Petersburg Şehbenderliği vâsıtasıyla 5.935 “ “ “ 2.182 Kırım’da Gözleve Kasabası ahâlîsinden 5.780 Rusyalı Talebe Cem‘iyyeti’nden Ahmed Hamdi Bey 462 50 vâsıtasıyla Rusyalı Hacı Hasan Efendi vesâtatıyla 11.487 Rusyalı İbrahim bin Abdullah Efendi vesâtatıyla 300 Petersburg başşehbenderi vesâtatıyla 12.929 Rusyalı bir zât (Hacı İsmail Efendi vâsıtasıyla) 1.125 Bakü ahâlîsinden 93.677 “ “ 215.910 582 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Rostof Osmanlı Başşehbenderi Derviş Bey 18.990 vâsıtasıyla Petersburg Şehbenderi vâsıtasıyla 10.552 Petersburg Sefâret-i Seniyyesi vâsıtasıyla 19.405 “ “ “ “ 32.465 Batum Şehbenderliği vesâtatıyla 14.058 Tiflis Şehbenderi Remzi Bey 500 Kırım’da Bahçesaray’da Hacı Seyyid Muhammed 1.155 50 Seyyid Ahmedof Kırım’da Bahçesaray’da Hacı Hüseyin Efendi 1.155 50 Kırım’da Bahçesaray’da Hacı Kâşif Efendi 1.155 Kırım’da Bahçesaray’da ulemâdan Hacı Emiroğlu 289 Kırım’da Bahçesaray’da Seyyid Muhammed Emir 174 Alioğlu Kırım’da Akmescid’[d]e Tuzcu Hüseyin Çelebi 833 Efendi vâsıtasıyla

[389] Edirne Hilâl-i Ahmer Hastahânesi’ne isâbet eden bir Bulgar mermisinin icrâ eylediği tahrîbât

Rusya’da el-Hâc Muhammed Can Kerimof 5.779 Tiflis Başşehbenderliği vesâtatıyla 718 Petersburg Sefâret-i Seniyyesi vesâtatıyla 18.932 Rusya’da Orenburg şehrinde mukîm ahâlî-i 7.037 müslimeden OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 583

Kırım ahâlî-i müslimesi nâmına Hasan Efendi 3.374 75 Ahmedzâde vesâtatıyla Novoroski Şehbenderliği vâsıtasıyla 3.675 Sivastopol Şehbenderi Hakkı Bey vâsıtasıyla 28.805 Bakü Osmanlı Başşehbenderliği vesâtatıyla 126.358 Kezâ “ “ “ 164.480 Kezâ “ “ “ 31.267 [390] Odessa’da mukîm teba‘a-i Osmaniye’den 5.794 başşehbenderlikçe cem‘ edilen Kırım Akmescid’de Tahir Cevadzâde Efendi 113 87,5 Rusya’da Sohum’da mukîm teba‘a-i Osmaniye’den 16.050 Kalas’da mütemekkin teba‘a-i Osmaniye’den 36.601 25 Rusya’da Yalta’da Akalosta’da Yusuf Mahmud 11.573 Efendi vesâtatıyla Rusya’dan 289 62,5 Kırım’da Bahçesaray’da Selsevîoğlu Ali Efendi 909 50 Kırım’da Akmescid’de Tüccâr Kulübü a‘zâlarından 535 Şeyh İbrahim Efendi vesâtatıyla Petersburg Sefâret-i Seniyyesi vâsıtasıyla 66.863 Kırım Gözleve kasaba ve kurâsında mütemekkin 15.849 ahâlî-i İslâmiye’den şehbenderlik vâsıtasıyla Gözleve’de Kurt Muhammed bin Abdurrahman 100 Efendi Orenburg’da Medrese-i Hüseyniye talebesinden 286 75 Âlimyan İdris Efendi Novoroski Şehbenderliği vesâtatıyla 3.641 Petersburg Sefâret-i Seniyyesi vesâtatıyla 21.844 Sivastopol Şehbenderliği vesâtatıyla 31.637 Orenburg şehrinde Vakit Gazetesi Sâhibi Fatih Efendi vâsıtasıyla birâderân Osman ve Hayrullah 23.255 Ebu’l-Âteynlerden Orenburg şehrinde Vakit Gazetesi Sâhibi Fatih 1.628 25 Efendi vâsıtasıyla Abdürreşid Efendi İsmailef Orenburg şehrinde Vakit Gazetesi Sâhibi Fatih Efendi vâsıtasıyla Rahmetullah Efendi 5.814 25 Muharremef Orenburg şehrinde Vakit Gazetesi Sâhibi Fatih 5.814 25 Efendi vâsıtasıyla bazı zevât tarafından Orenburg şehrinde Vakit Gazetesi Sâhibi Fatih Efendi vâsıtasıyla Birâderân-ı Nikitifler 814 Mağazalarından Orenburg şehrinde Vakit Gazetesi Sâhibi Fatih Efendi [391] vâsıtasıyla İmâm Arslanyanoğlu 231 Orduyanoğlu’ndan Batum’da mütemekkin teba‘a-i Osmaniye’den 6.092 584 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Rusya’da Betiatironoslav şehrinde Fırıncı 3.740 25 Bekirzâde Yakub Efendi ve işçileri tarafından Tiflis’de mütemekkin teba‘a-i Osmaniye’den 262 şehbenderlik vâsıtasıyla Orenburg Cem‘iyyet-i İslâmiyyesi nâmına Mîr 3.377 Emirüddin Efendi tarafından Petersburg Sefâret-i Seniyyesi vesâtatıyla 41.093 Kırım Gözleve’de Karaca karyesi eşrâfından 2.151 Abdülhakim Efendi Tiflis Başşehbenderliği vâsıtasıyla 5.205 Kırım’da Bahçesaray’da Hacı Abdurrahman 1.155 Efendi tarafından Hasan Remzik vâsıtasıyla Orenburg’da İmâm Timoşok’dan tüccârdan Hacı 5.812 35 İsmail Efendi Amidoşef vâsıtasıyla Petersburg Sefâret-i Seniyyesi vesâtatıyla 17.389 Moskova Başşehbenderliği vesâtatıyla 1.970 Batum Osmanlı Başşehbenderi Edhem Beyefendi 8.370 tarafından cem‘ edilen Batum Osmanlı Başşehbenderi Edhem Beyefendi 700 tarafından cem‘ edilen Gözleve’de Hacı Abdülhakim bin İsmail Efendi 232 Kafkasya’da Ahmed Beyzâde ma‘rifetiyle cem‘ 368 50 edilen Gözleve Şehbenderliği vâsıtasıyla ahâlî-i 803 25 mahalliyeden Gözleve’de Abdali Bey’in Hacıoğlu Nâdib Bey 2.517 Orenburg’da Abdurrahman Hamzin Efendi 11.605 62,5 vâsıtasıyla Orenburg’da Beykemlâ Efendi Hibetullah 579 62,5 tarafından Kars Osmanlı Şehbenderliği vesâtatıyla 2.544 Sivastopol Şehbenderliği vâsıtasıyla cem‘ edilen 628 Sivastopol’da Bayramoğlu Hacı İbrahim Efendi 1.557 [392] Orovski şehrinde Fazılcan Hamidof 1.923 72,5 tarafından Petersburg Sefâret-i Seniyyesi vesâtatıyla 16.739 Orenburg’da Medrese-i Hüseyniye talebesinden 115 62,5 iki hanım Orenburg’da Abdullah bin Abdurrahman Efendi 323 25 Rusya’dan Zafer bin Abdülmecid Efendi 1.160 vâsıtasıyla Rusya’dan Ebubekir Ağa 580 Rusya’dan 173 50 Bakü ahâlî-i İslâmiyesi’nden 96.120 “ “ “ 79.995 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 585

Sivastopol Şehbenderliği vesâtatıyla 345 Kars Şehbenderliği vesâtatıyla 4.302 Tomski şehrinde Mustafa Şâhir el-Hamdi Efendi 116 Naazogoh Arslanyas birâderlerden 1.155 Gözleve’de Kerbacı karyesinde Abdurrahman 1.159 Efendi Kırım’da Kefer Kazâsı’nın Saalin karyesi ahâlî-i 2.314 87,5 hamiyetmendânından Gözleveli Hacı Muhammed Efendi 69 37,5 Gözleveli Hacı Efendi 2.320 Gözleve’de Saltiya karyesi ahâlîsinden 1.160 Kafkasya’da Şeki Kasabası ahâlîsinden Şevket 277 50 Efendi Kırım’da Ziyaeddin Salihcan Hacıoğlu Efendi 223 50 Kırım’da Muhyiddin Efendi 1.676 50 Abdülkerimoğlu’ndan Orenburg’da Muhammed Ali Ekberef 407 Orenburg’da Abdurrahman Efendi Kulakef 407 Bahçesaray Acıgölü Mahallesi ahâlîsinden 563 37,5 Bakü ahâlî-i İslâmiyesi’nden 35.366 “ “ “ 41.510 Kırım Bahçesaray’dan: Selvioğlu Ali bin Osman 2.084 vâsıtasıyla [393] Moskova Şehbenderliği vesâtatıyla 1.332 Rostof Şehbenderliği vesâtatıyla 17.439 Kırımlı Habibe Hanım 200 Petropavel’de Sıbgatullah Efendi 5.805 50 Petropavel’de Fethullah Efendi Bigişef 3.491 87,5 Petropavel’de Ali Efendi Birleşef 1.159 50 Petropavel’de Arif Efendi Toymataf 1.159 50 Petropavel’de Hasan Efendi Barallin 2.319 50 Muhammedcan Efendi Kerimof birâderlerinden 2.325 Hacı Şakir İzzetullah Efendi 930 Sadreddin Efendi Hasanef 232 Tercümân Muhammed Kerim Efendi 116 Kerç Şehbenderliği vesâtatıyla 41.562 Petropavel ahâlîsinden Âlimcan İdris Efendi 20.589 vâsıtasıyla Tercümân Gazetesi İdârehânesi vâsıtasıyla 40.314 Gözleve ahâlî-i hamiyetmendânından Şehbender 8.171 50 Faik Bey vâsıtasıyla Petropavel’de Hasan Akçurid Efendi tarafından 1.157 50 Orenburg ahâlî-i Müslimesinden 1.330 75 Kerç’de Otel karyesi ahâlîsinden Fırıncı Hacı 1.186 Du[r]muş Efendi vâsıtasıyla 586 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

*** [394] Bosna-Hersek Ahâlî-i İslâmiyesi’nden

Kuruş Santim Gradaçaç Kasabası ahâlîsinden 5.337 Derbend ahâlî-i İslâmiyesi’nden Ali Bregoviç 17.540 Efendi vâsıtasıyla Teşne Kasabası ahâlî-i İslâmiyesi’nden 4.385 Derbend Kasabası ahâlî-i İslâmiyesi’nden 4.385 Teşne Kasabası ahâlî-i İslâmiyesi’nden 4.385 Derbend Kasabası ahâlî-i İslâmiyesi’nden 8.392 12,5 Teşne Kasabası’nda Hacı Hamza Efendi 7.454 50 tarafından derc edilen Rogatiça’da Hafız Ali Efendi 2.036 87,5 Glamoç’da İsmail Çolak Efendi 91 37,5 Gaçka Kazâsı ahâlî-i Müslimesinden 4.375 Derbend Kasabası ahâlî-i Müslimesinden 4.920 12,5 Gaçka Kasabası ahâlî-i Müslimesinden 2.657 Teşne Kasabası ahâlî-i Müslimesinden 3.524 Koniçe Kasabası ahâlî-i Müslimesinden 4.375 Meclis-i İlmiye a‘zâsından Hafız Mehmed 106 Efendi Bank Priyepolye Jiyye de Bosny ve Viner Bank 7.536 75 vâsıtasıyla Bosna ahâlî-i İslâmiyesinden Kapetakoviç 8.886 Ahmedof tarafından Hırasova Kasabası ahâlîsinden 8.475 Saraybosna ahâlî-i hamiyetmendânından 10.604 50 Saraybosna ahâlî-i hamiyetmendânından 42.500 Saraybosna Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nden 131.875 Bırçko ahâlî-i İslâmiyesinden 100.871 Bugoyno Kazâsı Köprü Nâhiyesi’nden Hüseyin 137 12,5 Bogoviç Efendi Donyivakıf ’da Türk Kırâathânesi tarafından 4.370 Donyivakıf ’da Muhammed Efendi Takiç ve 4.370 Edhem Beyler tarafından [395] Bugoyno Kazâsı’nın Punik karyesi 636 ahâlîsinden Hakkı Bey vâsıtasıyla Bugoyno Kazâsı’nın Punik karyesi ahâlîsinden 384 İdris Bey vâsıtasıyla Donyivakıf ’da Hacı Süleyman Efendi Sokoloviç 915 tarafından Banyaluka şehri ahâlî-i İslâmiyesinden 82.970 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 587

*** Afrika-yı Cenûbî İslâmlarından Mevrûd İ‘ânât

Kuruş Santim Teodozi Osmanlı Başşehbenderliği vesâtatıyla 4.244 Yohannesburg Şehbenderi Ohannes Bey 54.907 vâsıtasıyla Mandeley ahâlî-i İslâmiyesinden 88.000 Durban ahâlî-i İslâmiyesinden 71.337 Yohannesburg Şehbenderi Ohannes Bey 11.434 vâsıtasıyla Yohannesburg’da Poçfestrum cemâ‘at-ı 10.925 İslâmiyesinden Yohannesburg’da Jirus cemâ‘at-ı İslâmiyesinden 19.118 Yohannesburg’dan 66.262 Transval’de Yudaşiki tarafından 110 New Kastel’de Yohannesburg Şehbenderi 29.993 Ohannes Bey vâsıtasıyla Durban ahâlî-i İslâmiyesinden 110.312 Yohannesburg’da Muhammed Kuradya Efendi 48.537 50 vâsıtasıyla Döndünatal ahâlî-i İslâmiyesinden 55.031 Poçfestrum Müslümân cemâ‘atı tarafından 23.510 50 Loransa ahâlî-i İslâmiyesinden 33.037 Loransa ahâlî-i İslâmiyesinden 33.037 *** [396] Afganistan ve Belucistan ve İran’dan Gelen İ‘ânât

Kuruş Santim Tahran Osmanlı Sıhhiye Murahhası Doktor 831 50 Rauf Bey Hemedan’da mukîm teba‘a-i Osmaniye’den 4.800 Hemedan Şehbenderliği vâsıtasıyla Alianz 109 İsrâiliyet tarafından Tahran’da mukîm teba‘a-i Osmaniye’den 10.000 Tahran Sefîri Emin Beyefendi’den 8.868 75 Belucistan Eyâleti merkezi Keta Hilâl-i 99.000 Ahmeri’nden Kaşgar’da Huneyn ahâlî-i İslâmiyesinden 11.224 12,5 Kirmanşah Osmanlı Şehbenderliği’nden 14.608 Benderbuşir Osmanlı Şehbenderliği vesâtatıyla 1.468 588 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Tebriz Osmanlı Şehbenderliği vesâtatıyla 1.850 “ “ “ “ 1.850 “ “ “ “ 3.700 “ “ “ “ 3.700 “ “ “ “ 1.850 “ “ “ “ 1.850 “ “ “ “ 22.220 “ “ “ “ 19.704 İran Şah Bankası’ndan 10.000 *** Memâlik-i Ecnebiyeden Mevrûd İ‘â

Kuruş Santim Felemenk’de Goda şehrinde bir fabrikatörden 1.750 Almanya’da Foneştayn şehrinde Ştroymar 535 Fabrikası’ndan [397] Budapeşte’de Macar Siculyek büyük 4.536 25 locasından Paris’de mukîm Madam Arenkiyes 500 Londra’da Keresteciyan 300 K. L. Ştaynder tarafından 1.118 50 Mösyö H. Stall tarafından 2.384 Köstence Şehbenderliği vesâtatıyla 109.375 Frankfurt’da Leopold Kâsella tarafından 437 50 Manchester Fahrî Şehbenderliği vâsıtasıyla 32.660 Almanya fabrikatörlerinden Mösyö Veşenselliy 1.000 Belçika’da Sarayenkat’da Kofer Million 1.750 Almanya’da Mehmed Hayri Efendi 250 Belgrad Şehbenderliği’nden 595 Romanya Dârülmu‘allimîn talebesinden Aziz 1.624 Efendi Girid Hanya’da bir zât tarafından 613 50 Kembeç’de J. Sony Salomotifo ve Şürekâsı’ndan 541 61,5 Peşte Başşehbenderliği vesâtatıyla 2.909 Triyeste Başşehbenderliği vesâtatıyla 2.569 Londra’da mukîm Leon Zoreyan Efendi 328 İtalya’da Gallaji şehrinde Sezar Marki ve 437 50 Şürekâsı’ndan Belçika Millî Bankası’ndan 2.188 Anvers’de Ful Perzer Tiyatrosu’nda cem‘ edilen 2.171 Londra Osmanlı Başşehbenderliği vesâtatıyla 10.900 Berlin Sefâret-i Seniyyesi’nden 2.190 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 589

“ “ “ 2.191 Lahey Sefîri Aristaki Bey 4.545 Londra’dan 10.962 50 “ 109.816 “ 95.355 [398] Londra’dan 64.932 Kıbrıs’da Lefkoşe Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti 55.013 Reîsi Beliğ Paşa vesâtatıyla Kıbrıs’da Mustafa Hâmi Bey 110 Macaristan’da Varşova Kasabası’nda tüccârdan 3.087 Kogler Felki Bey Amerika’da Mehmed Efendi 1.241 87,5 İngiltere’de Cambridge’de Mehmed Necati Bey 6.043 Maryopol Osmanlı Şehbenderliği’nden 1.932 Reşt Şehbenderliği’nden 6.411 Belçika’da Anvers Şehbenderliği’nden 574 Odessa’da mukîm teba‘a-i Osmaniye’den 5.794 Manchester Fahrî Şehbenderliği’nden 27.300 Mister Armster Vangiery 109 Mister Marki 550 Macaristan’da Varşova Kasabası’nda mukîm 1.707 50 tüccârdan Kogler Felki Bey Newyork’da Otuz Üçler Şûrâ-yı Âlîsi’nden 2.271 50 Belçika’da Kortere’de Alberiye Neva Anonim 437 50 Şirketi’nden Belçika’da Gand şehrinde Endeyarzi ve Sujeri 1.093 75 Fantoir Şirketi’nden Fransa’da Ruye şehrinde Pössü Defisi 109 375 Ticârethânesi’nden Beynelmilel Salîb-i Ahmer Cem‘iyyeti’nden 219 Berlin Sefâret-i Seniyyesi’nden 2.188 Londra Sefâret-i Seniyyesi vâsıtasıyla 11.037 50 Viyana Sefâret-i Seniyyesi vâsıtasıyla 43.619 Belçika’da mütemekkin Mûsevîler Hahambaşısı 861 87,5 Doktor Arman Blog Anvers Şehbenderliği’nden 831 25 “ “ 844 37,5 Fiyume Şehbenderliği’nden 12.235 50 Bükreş Sefâret-i Seniyyesi’nden 32.694 37,5 Kıbrıs’da Lefkoşe Hilâl-i Ahmeri’nden 23.650 [399] Girid ahâlî-i İslâmiyesi nâmına tüccârdan 3.250 50 Potamuszâde Haydar Bey tarafından Triyeste Şehbenderi Kâmil Bey tarafından cem‘ 2.260 edilen 590 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Anvers Şehbender Vekîli Nesim Roditi Efendi 4.735 tarafından İngiltere Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti hesâbına 11.037 50 Londra’da mukîm Mösyö Koki tarafından Fiyume Hilâl-i Ahmeri’nden 4.545 Amerika’da Spodi şehrinde mütemekkin teba‘a-i Osmaniye’den Samuel Montagu ve 49.784 50 Şürekâsı’ndan Sine Şehbenderhânesi me’mûrîninden 4.000 Girid’de Yerepetre Kasabası ahâlîsinden 3.459 12,5 Kübalı’dan 2.187 50 Köstence’de ahâlî-i İslâmiye ve teba‘a-i 38.187 50 Osmaniye’den Fiyume’de Hilâl-i Ahmer komitesinden 4.563 Avusturya’nın Bokovenya şehbenderi tarafından 4.570 Amerika-yı Cenûbî’de Poçfestrum şehrinde A. 912 Hacı Tayyib ve Şürekâsı Beynelmilel Salîb-i Ahmer Cem‘iyyeti’nden 875 Portsaid’de Osmanlı Vapurları Acentesi Kostaki 350 Efendi Berlin Sefâret-i Seniyyesi vâsıtasıyla 61.740 “ “ “ “ 36.768 Londra Osmanlı Bankası vâsıtasıyla 74.571 Danimarka Salîb-i Ahmeri’nden 4.386 Rid Yerepter Kasabası ahâlîsinden 2.449 25 Peşte Başşehbenderliğince cem‘ edilen 9.527 Journal de Geneve tarafından cem‘ edilen 2.366 25 Meksika Salîb-i Ahmeri’nden 2.197 Amerika Millî Salîb-i Ahmeri’nden 4.529 [400] Kandiye tüccârından Ali Tevfik Bey 2.351 50 Tolca Livâsı Müftîsi Mehmed Şakir bin Yusuf 29.849 Efendi vesâtatıyla Tolca Livâsı Müftîsi Mehmed Şakir bin Yusuf 4.000 Efendi vesâtatıyla Londra’dan Kok ve mahdumları vâsıtasıyla 14.500 Şenanfu‘ cemâ‘at-ı İslâmiyesinden 82.781 Anvers’de mukîm Mösyö Herman 8.750 50 “ “ “ “ 1.119 50 Anvers Şehbenderliği’nden 475 Berlin Sefâret-i Seniyyesi Maslahatgüzârı Galib 32.937 Kemalî Bey vâsıtasıyla Japonya Salîb-i Ahmeri’nden 4.385 İspanya ve Arjantin Salîb-i Ahmerlerinden 1.310 Romanya’da Sünne Kasabası eşrâfından 13.132 Reşt Şehbenderliği’nden 3.854 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 591

Amerika Salîb-i Ahmeri’nden 2.276 Amerika ahâlî-i İslâmiyesinden 29.402 Amerika’da Süorlon şehri ahâlîsinden 522 Barislon Şehbenderliği’nden 10.685 25 Savuçbulak Şehbenderliği’nden 31.664 855 Brüksel Osmanlı Şehbenderliği’nden 2.187 50 Maryopol Şehbenderliği’nden 270 Köstence’de Mösyö E. Jill tarafından 266 87,5 Şimâlî Çin’de Tinçin şehrinde 124’üncü tabur 9.101 75 zâbitânından Londra’dan 550 Ragüza’dan 127.629 Londra’dan 231 Anvers Şehbenderliği’nden 5.927 75 Triyeste Şehbenderliği’nden 3.099 85 Amerika-yı Cenûbî’de İstonartal’da 38.500 Abdurrahman Efendi [401] Viyana’da Salih Keramet Bey 350 Londra’da Leon Zorayan Efendi vâsıtasıyla 49.556 Romanya Salîb-i Ahmer Reîsesi Madam 6.562 50 Kampenovano tarafından Garbî Avustralya cemâ‘at-ı İslâmiyesinden 12.987 Avustralya’da Melbourne Şehbenderliği’nden 7.354 Panama Müslümanlarından 10.096 Amerika’da Michigan’da Mister John Wotlis 226 Hocabey Başşehbenderliği’nden 3.014 Berlin Sefâret-i Seniyyesi’nden 9.114 Anvers’de Leonarvi Ticârethânesi’nden 168 50 Çin Salîb-i Ahmeri’nden 875 Honkong’da mukîm Çin ağniyâ-yı 27.227 İslâmiyesinden Erküplü Kokera âilesinden Melbourne Şehbenderliği’nden 2.201 Garbî Avustralya Müslümanlarından 2.971 “ “ “ 3.913 Berlin Sefâret-i Seniyyesi’nden 9.463 Peşte Beşşehbenderliği’nden 6.827 592 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[402] Ecânibin Hilâl-i Ahmer’e mu‘âvenetleri

Balkan Harbi münâsebetiyle Hilâl-i Ahmer’e kıymetdâr mu‘âvenetlerini ibzâl eden hey’ât-ı sıhhiye-i ecnebiyenin istihbâr eylediğimiz hidemât-i insâniyetkârâneleri münâsebet düşdükçe sâlnâmede ber-âverde-i lisân-ı şükrân kılınmışdır. Balkan Harbi münâsebetiyle te’lîf edilen bu kitâba bir hâtime-i cemîle olmak üzere muhtelif Salîb-i Ahmerlere mensûb hey’ât-ı sıhhiyenin kıymetli mu‘âvenetlerinden mâ‘adâ bir hiss-i merhamet ve şefkat sâikasıyla memleketimizde mukîm Amerika, İngiltere, Avusturya, Fransa ve Rusya süferâsı madamları hazerâtının ve diğer bazı insâniyetperver ecânib madamlarının gerek mecrûhîn ve hastagân-ı askeriyeye gerek bîçâre kalan muhâcirîne ibzâl buyurmak lütfunda bulundukları mu‘âvenetden dolayı Osmanlı Hilâl-i Ah- mer Cem‘iyyeti tekrâr ve alenen arz-ı teşekkürü vecîbe-i minnetdârî addeyler. Madam Rokhil, Madam Lavter, Markiz Pallaviçini ve Madam Bompard hazretlerinin Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Hanımlar Merkezi’ni mü- te‘addid def‘alar teşrîf ve gayûr hanımlarımıza teşvîkât ve tergîbâtda bulun- muş olduklarını lisân-ı mahmidetle zikreyleriz. EKLER I

BELGELER

ALTINCI BELEDİYE DAİRESİ HASTANESİ İNŞASI

Cenevre’deki Kızılhaç Merkez Komitesi Başkanı Mösyö Monier ta- rafından Kızılay Reisi Arif Beyefendi’ye gelen yazıda, Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin mevcut olan 7 bin lirasının ihtiyaç durumunda asker yaralı- larının da kabulü şartıyla Altıncı Belediye Dairesi Hastanesi’nin inşasına tahsis edileceği

Yıldız Sarây-ı Hümâyûnu Başkitâbet Dâiresi Cenevre’deki Salîb-i Ahmer Merkez Komitesi Reîsi Mösyö Monier tarafından Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti Reîsi Arif Beyefendi hazretlerine vârid olup Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti’nin mevcûd olan yedi bin lira akçesinin inde’l-îcâb mecrûhîn-i askeriyenin de kabûlü şartıyla Altıncı Dâire-i Belediye Hastahânesi’nin inşâsına tahsîsi hakkında verdiği karâra dâir bazı mütâla‘ât-ı mühimmeyi hâvî olan tahrîrâtın müşârunileyh tarafından takdîm kılınmasıyla manzûr-ı âlî buyurulan tercemesi bâ-irâde-i seniyye-i cenâb-ı Hilâfet-penâhî leffen sûy-ı sâmî-i Sadâret-penâhîlerine irsâl kılınmış olmağla ol bâbda emr u fermân hazret-i veliyyü’l-emrindir. Fî 15 Şevvâl sene [1]306 / Fî 1 Haziran sene [1]305 [13 Haziran 1889] Serkâtib-i Hazret-i Şehriyârî Süreyya

BOA, İ. DH, 1140/88943 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 595 596 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

VEFAT EDEN KIZILAY ENCÜMENİ ÜYELERİNİN SEÇİMİ / TOPHANE DEPOSUNDA KULLANILMAYAN MALZEMELERİN OR- DUYA DEVRİ

Kızılay Encümeni İkinci Başkanı Noryan Efendi ile üyelerden General Faik Paşa ve Mösyö Dickson tarafından verilen mazbatada vefat eden Kızılay Encümeni üyelerinin yerine tüzük uyarınca diğerlerinin seçilmesi gerektiği, ancak bunun zamana muhtaç olduğu / Encümenin çalışmala- rını yürüttüğü günden beri Tophane’deki deposunda bulunan ve fakat kullanılamayan eşya ve sıhhî malzemelerin Ordu-yı Hümâyûnlara gönde- rilmesi için Daire-i Askeriye’den bir memur ile yeterli miktarda nakliye aracı gönderilmesi

Meclis-i Vükelâ müzâkerâtına mahsûs zabıt varakasıdır. Hulâsa-i Meâli Hilâl-i Ahmer Encümeni Reîs-i Sânîsi Noryan Efendi ile azâsından Ferîk Faik Paşa ve Mösyö Dickson taraflarından verilen mazbata melfûflarıyla berâber okundu. Karârı Mezkûr mazbatada gösterildiği üzere encümenin yeniden işe başlaması için nok- san bulunan azânın yerine hasbe’n-nizâm diğerlerinin intihâbı iktizâ edip bu da vakte muhtâc olduğundan ve fakat cümle-i iş‘ârdan bulunduğu vechile encümenin ifa-yı muâmelât etdiği zamândan beri Tophâne’deki deposunda mevcûd eşyâ ve edevât-ı sıhhiyenin daha birçok müddet isti‘mâlinden sâkıt bir hâlde kalmasından ise bunla- rın Ordu-yı Hümâyûnlara gönderilmesi münasib olacağından Dâire-i Askeriye’den münâsib bir me’mûr ile icabı kadar vâsıta-i nakliye gönderilerek eşyâ ve edevât-ı mezbûrenin bâ-defter ahz u teslîm edilmesinin taraf-ı Ser‘askerî’ye iş‘ârı ve beyân-ı keyfiyetle berâber zikrolunan eşyânın mukâbilinde alınacak zîri musaddak defterinin hıfzı husûsunun dahi encümen-i mezkûr riyâset-i sâniyesine teblîği ve bâ-tezkire-i husûsiye arz-ı ma‘lûmât edilmesi tezekkür kılındı. 2 Za. sene [1]314 / 22 Mart [1]313 [3 Nisan 1897] (Meclis-i Vükelâ üyelerinin imzaları)

BOA, MV, 91/58

*** OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 597 598 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Bâbıâli Dâire-i Sadâret Âmedî-i Dîvân-ı Hümâyûn 2881 Hilâl-i Ahmer Encümeni Reîs-i Sânîsi Noryan Efendi ile azâsından Ferîk Faik Paşa ve Mösyö Dickson taraflarından verilen mazbata melfûflarıyla berâber Meclis-i Mahsûs-ı Vükelâ’da lede’l-kırâ’e mezkûr mazbatada gösterildiği üzere mukaddem- ce teşkîl edilmiş olan Hilâl-i Ahmer Encümeni azâsından bazılarının muahharan vukû‘-ı vefâtları cihetiyle yerlerine hasbe’n-nizâm diğerlerinin intihâbı iktizâ edip bu da vakte muhtâc olduğundan ve encümenin ifa-yı mu‘âmelât etdiği zamândan beri Tophâne’deki deposunda mevcûd eşyâ ve edevât-ı sıhhiyenin isti‘mâlden sâkıt bir hâlde kalmasından ise bunların şu aralık Ordu-yı Hümâyûnlara gönderilmesi münâsib olacağından Daire-i Askeriye’den bir me’mûr ile icabı kadar vâsıta-i nakliye gönderilerek eşyâ ve edevât-ı mezbûrenin bâ-defter ahz u teslîm edilmesinin taraf-ı Seraskerî’ye iş‘ârı ve beyân-ı keyfiyetle berâber zikrolunan eşyânın mukâbilinde alı- nacak zîri musaddak defterinin hıfzı husûsunun dahi encümen-i mezkûr riyâset-i sânîsine teblîği tezekkür ve tensîb olunarak ol vechile icabâtı icrâ kılınmış olmağla hâk-i pây-ı hümâyûn-ı hazret-i Hilâfet-penâhîye arzı mütemennâdır, efendim. Fî 6 Zilka‘de sene [1]314 / Fî 27 Mart sene [1]313 [8 Nisan 1897]

Sadrıa‘zam Rıfat

BOA, Y. A. HUS, 371/34 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 599 600 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

GALOS’TAKİ YARALI ASKERLERİN İSTANBUL’A GETİRİLMESİ

Galos’tan yaralı askerleri alıp İstanbul’a getirmek üzere Kızılay tarafın- dan Roma Vapuru’nun kiralandığı, Yunan Devletiyle imzalanan antlaşma ve Almanya Büyükelçiliği aracılığıyla yapılan görüşmeler gereğince Yu- nan savaş gemileri tarafından asker yaralılarını taşıyan gemilere taarruz edilmeyeceği

Makâm-ı Seraskerî Mektûbî Kalemi Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir ki, Galos’dan asâkir-i şâhâne mecrûhlarını alıp Dersaâdet’e getirmek üzere Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti tarafından Roma isminde bir vapur istikrâ olunmuş ve Yunan Dev- letiyle akdolunan Mütâreke ve Almanya Sefâreti ma‘rifetiyle icrâ olunan muhâbere icabınca Yunan sefâyin-i harbiyesi tarafından mecrûhîn-i askeriyeyi hâmil sefâyine taarruz olunmayacağı bedîhî bulunmuş olduğundan mezkûr vapurun Galos’a vusûlünde ziyâde tevakkuf etmemek için mecrûhîn-i askeriyenin Galos’da hâzır bulundurul- masının Hudûd-ı Yunaniye Kumandanı ve Ordu-yı Hümâyûn Müşîri Edhem Paşa hazretlerine telgrafla iş‘ârı ve vapur hareket etdirilmek üzere keyfiyetin hemen izbârı hakkında şeref-varid olan tezkire-i sâmiye-i dâver-i efhamîleri üzerine keyfiyet atebe-i ulyâya arz ile istîzân olundukda mecrûhîn-i merkûmenin zikrolunan vapurun muvâsalatına intizâren Galos’da bekletdirilmesi orada esbâb ve vesâit-i sıhhiyenin mükemmel olmamasından dolayı haklarında mazarrat ve tehlikeyi mûcib olabilece- ğine nazaran mecrûhînin vapurun muvâsalatından sonra Galos’a naklolunması daha muvâfık olacağından ona göre iktizâ-yı hâlin ifası husûsuna irâde-i seniyye-i cenâb-ı Hilâfet-penâhî şeref-müte‘allik buyurulmuş ve keyfiyet müşârunileyh Edhem Paşa hazretlerine bildirilmiş olmağla cânib-i sâmî-i fehîmânelerinden dahi iktizâ-yı hâlin ifasına müsâade-i celîle-i Sadâret-penâhîleri sezâvâr buyurulmak bâbında emr u ferman hazret-i veliyyü’l-emrindir. Fî 5 Muharrem sene [1]315 ve fî 25 Mayıs sene [1]313 [6 Haziran 1897] Serasker Rıza

BOA, BEO, 959/71904 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 601 602 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

KIZILAY’IN SERMAYESİNİN MİKTARI VE NEREDE OLDUĞU

Kızılay’ın mevcut sermayesinin miktarı ile nerede olduğunun bildirilmesi hususunda Sadâret makamından Hariciye Nezâreti’ne gönderilen cevap yazısı

Sadâret Mektûbî Kalemi Hâriciye Nezâret-i Celîlesi’ne 8 Cumâdelûlâ sene [1]320 târîhli tezkire-i devletlerine cevâbdır: Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti’nin mevcûd olan sermâyesinin mikdârıyla nerede mahfûz bulunduğunun iş‘ârına himmet. 8 Ca. sene [1]320 / 31 Temmuz sene [1]318 [13 Ağustos 1902]

BOA, A. MKT. MHM, 599/26 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 603 604 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

DELLA SUDA FAİK PAŞA’NIN MUHTIRASI

Cenevre Sözleşmesi’ne uygun olarak benzer müesseseler gibi Kızılay’ın da varlığını sürdürmesi hususunda Della Suda Faik Paşa’nın muhtırası ve bu muhtıra çerçevesinde Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin başkanlık ve üye- liklerine Della Suda Faik Paşa tarafından öngörülen zatların tayininin geçici olarak tehir edildiği hakkında Padişah irâdesi çıktığı

Bâbıâli Nezâret-i Umûr-ı Hâriciye Terceme Odası Salîb-i Ahmer ve Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyetlerine dâir bir kıt‘a muhtıranın tercemesidir. Vakt-i harbde mecrûhîne ve hidmet-i sıhhiyeye bî-taraf nazarıyla bakılması husûsunu fevkalâde iltizâm eden Doktor Palacino ve Henry Arnold ve Henry Du- nant nâm üç zât terakkiyât ve âlem-i insâniyet nâmına olarak usûlen tasdîkini taleb eyledikleri bazı kavâ‘idin mevcûdiyetini te’yîd edecek bir mukâvelenâme-i düvelî akdi fikrini bin sekiz yüz altmış bir târîhinde Napoli ve Paris ve Cenevre şehirlerinde ne- şir ve ta‘mîm eylemişlerdir. İşbu mes’ele-i mühimme çok geçmeksizin temenniyât ve nazariyât dâiresinden mevki‘-i fi‘le çıkmışdır. Mösyö Gustave Monier’nin hareket-i mütekaddimesi üzerine vakt-i harbde mecrûhîn ile hidmet-i sıhhiyeye bî-taraf naza- rıyla bakılması kâ‘idesini mecbûriyyü’l-icrâ kılacak bir mukâvelenâmeye bi’l-cümle devletlerin tahsîl-i muvâfakatları için lâzım gelen esbâb ve vesâiti müttefikan tezekkür etmek maksadıyla 1863 senesi Teşrîn-i Evvel’inde bir konferans ictimâ‘ etmişdir. İşbu konferansda dermiyân olunan arzuya vusûl için bu bâbda resmen hareket eden İsviçre Meclis-i Müttehidi mezkûr konferans tarafından ızhâr olunan arzu ve temenniyâtı tasdîk etmek ve devletleri yekdiğerine rabt edecek bir sened tanzîm eylemek üze- re Cenevre’ye delegeler i‘zâmına bi’l-cümle Avrupa devletleriyle Amerika’nın bazı hükûmâtını resmen davet etmekle on altı hükûmet delegeler i‘zâmına müsâra‘at etmiş ve konferans 1864 senesi Ağustos’unda Cenevre’de ictimâ‘ eylemişdir. 22 Ağustos sene 1864 târîhinde Cenevre Mukâvelenâmesi tasdîk edilmiş olduğu hâlde Hükûmet-i Seniyye işbu ictimâ‘a iştirâk etmemiş ve ancak 5 Temmuz sene 1865 târîhinde işbu sened-i düvelîye vaz‘-ı imzâ eylemişdir. İşte işbu mukâvelenâme esâsına müsteniden bi’l-cümle hükûmetlerde Salîb-i Ahmer nâmıyla müte‘addid komiteler teşekkül ederek iâne ve ihdâ sûretiyle sermayeler cem‘ ve müstahdemîn ve âlât ve edevâtlarıyla bir takım idâreler teşkîl kılınmış ve bilâ-tefrîk-i tâbi‘iyet mecrûhîn-i askeriyeye icrâ-yı muâvenet edilmekde ve ekseriyâ mesâib-i umûmiyeden dolayı hasta ve mecrûh düşman olanlara dahi bezl-i muâvenet olunmakda bulunmuşdur. Cem‘iyyât-ı mezkûre bir takım ekâbirin taht-ı himâyesinde olarak günden güne kesb-i terakkî edip hastahâneler ve vesâit-i nakliye ve en ziyâde tekemmül etmiş âlât ve edevât-ı lâzıme ve nizâmât ve mukâvelât-ı sâire gibi mecrûhîn ve hastagân-ı askeriyenin hidmet-i sıhhi- OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 605 606 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

yesine ve refâh-ı hâline müte‘allik mevâddın tedkîkine ale’d-devâm hasr-ı vücûd eylemekde olduğu gibi tedkîkât ve icrââtları ara sıra ictimâ‘ etmekde olan konferanslarda tasvîb ve tasdîk edilmekdedir. Salîb-i Ahmer müessesesinin Avrupa ve Amerika ve hattâ Afrika ve Asya kıt‘alarında kesb etdiği vüs‘at ile âlem-i insâniyete ifa eylemekde bulunduğu hidmetin burada zikir ve ta‘dâdı gayr-ı mümkindir. İşbu hidemât binlerce âsâr ve lâyihalarda ber-tafsîl zikir ve ityân edilmişdir. Havâss u avâmmın mecrûhîne muâvenet etmek arzu-yı yegânesiyle mütehassis bulundukları ve bu bâbda müttehiden hareket etdikleri âzâde-i kayd ü iştibâhdır. Avrupa memâlikinden sarf-ı nazar aksâ-yı şarkda kâin Japonya’da Salîb-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin kesb eylediği vüs‘at ve terakkî emsâli nâ-mesbûkdur. Japon Salîb-i Ahmer Cem‘iyyeti altı yüz bin azâdan mürekkeb olup her azâ on senede yedi buçuk frank iânede bulunmağa mecbûrdur. Ez-ân cümle sâbit ve seyyâr hastahânelerle âlât ve edevât-ı mütekemmile ve me’mûrîn-i mukteziye mevcûd olup vakt-i hazerde muhtâcîne derhâl ibrâz-ı muâvenete şitâbân olmakdadır.

Devlet-i Aliyye Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Cenevre’de akdolunan Beyneddüvel Komite Reîsi Mösyö Monier tarafından bin sekiz yüz yetmiş altı târîhinde vukû‘ bulan hareket-i mütekaddime üzerine erbâb-ı itibârdan bir hayli zevât makâm-ı celîl-i Sadâret-i Uzmâ’ya bi’l-mürâca‘a Devlet-i Aliyye dahi dâhil olduğu hâlde bi’l-cümle devletler cânibinden mütekâbilen ve resmen muvâfakat edilen mukâvelenâmenin te’mîn eylediği fevâid ve muhassenâtdan Devlet-i Aliyye’nin müstefîd olmamasından nâşi beyân-ı teessüf etmişlerdir. Zevât-ı merkûmenin teşebbüsât-ı vâkı‘ası taraf-ı sâmî-i Sadâret-penâhîden nazar-ı dikkate alınarak on beş gün sonra bâ-irâde-i seniyye Mekteb-i Tıbbiye-i Şâhâne Nezâreti mecrûhîn-i askeriyeye muâvenet için bir Cem‘iyyet-i sıhhiyenin teşekkülü esbâb ve vesâitini tedkîk ve müzâkere etmek üzere me’mûrlar ta‘yînine Memâlik-i Şâhâne’de mevcûd bi’l-cümle Tıbbiye ve Sıhhiye İdârelerini davet eylemişdir. Bu sûretle muvakkat bir komisyon teşekkül etmiş ve 1876 senesi Ağustos’unun on ikinci günü ilk defa olarak Mekteb-i Tıbbiye-i Şâhâne’de ictimâ‘ eylemişdir. İşbu muvakkat komisyon azâsından her biri iane cem‘ ve tedârüküne mübâşeretle nizâmnâme lâyihasının dokuzuncu mâddesi ahkâmı mûcebince bir meclis-i umûmî akdine müsâid olabilecek sûretde iânâtı bir ay zarfında te’mîn eylemişdir. İşbu meclis-i umûmî 14 Nisan sene 1877 târihinde müteveffâ Marko Paşa’nın riyâseti tahtında in‘ikâd etmiş ve ârâ-yı umûmiye ile intihâb ve teşkîl olunan kısım ise 19 Nisan sene 1877 târîhinde ilk defa olarak ictimâ‘ eylemişdir. Ecnebi Cem‘iyyât-ı hayriyesinin muâvenet-i umûmiyesi sâyesinde Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti hemen bir sene zarfında bir milyon altı yüz alt- mış yedi bin frank bir sermaye ile takrîben beş yüz on beş bin frank kıymetinde âlât ve edevât-ı muhtelife tedârük edebilmiş ve meydân-ı harb için dokuz seyyâr ve pâyitaht-ı Saltanat-ı Seniyye’de kullanılmak üzere dört dâimî ve vilâyât için iki ve meydân-ı harb için kezâ iki seyyâr hastahâne ve mecrûhînin nakline mahsûs bir- çok arabalar ile sıhhiyeye mahsûs bir demiryolu katarı te’sîs ve mültecîlere mahsûs altı aded hastahâne küşâd eylediği gibi Avrupa mekâtib-i tıbbiyesinden neş’et eyle- miş altmış kadar tabîbden mürekkeb bir hey’et-i sıhhiye dahi istihdâm eylemişdir. 3 Haziran sene 1877 târîhinde, yani hitâm-ı muhârebeden sonra ol bâbda ifa olunan hidemâtı hâkî lâyihalar tanzîm edilmiş ise de ol vakitden beri Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Nizâmnâmesi ahkâmı artık tatbîk edilememekde bulunmuşdur. Ne Meclis-i Umûmî OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 607 608 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

ictimâ‘a davet olunmuş ne de kalem-i mezkûr vezâifini ifa eylemekde bulunmuşdur. İlk iâne itâ edenler ortadan gâib olmuş olduklarından hiçbir iâne cem‘ edilmemiş- dir. Fakat müstahdemîn bu müddet zarfında maâşâtını almışlardır. Reîs Doktor Arif Bey’in vefâtından sonra bir tarafdan Meclis-i Umûmî’nin ictimâ‘ı müstahîl olmasına ve diğer tarafdan azânın kısm-ı küllîsi vefât eylemiş bulunmasına mebnî reîs-i sânî bulunan Noryan Efendi idârenin mütebâkî kalan azâsını 7/19 Eylül 1895 târîhinde ictimâ‘a davet eylemiş ve Cem‘iyyet-i mezkûre mesâlih-i câriyenin idâresini deruhde eylemesini Noryan Efendi’den rica eylemişdir. 2 Nisan sene 1897 târîhinde yeniden akd-i ictimâ‘ edilmiş ve sermaye ve yüzde üçden müterâkim fâiz olarak Bank-ı Osmanî’de dokuz bin elli sekiz liranın mevdû‘ ve mağazalarda bir takım âlât ve edevât mevcûd olduğu tahakkuk etmişdir. Şu ahvâle nazaran kalem-i mezkûr 20 Nisan sene 1897 târîhinde idâre hey’etini yeniden ictimâ‘a davet birle yeni azâ intihâbı lüzûmunu Hükûmet-i Seniyye’ye arz ve teklîf etmiş ve teklîf-i vâki‘ kabûl buyurulmuşdur. Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin Yunan Muhârebe-i ahîresi esnâsındaki muâmelâtı mahdûd olmakla berâber ber-vech-i âtî ifa-yı hidemât etmişdir. İşviçre, Fransa, Almanya ve Japonya tarafından gelen hedâyâ Mısır ve Uşak’da Bank-ı Osmanî şu‘abâtı tarafından açılan iânât Hakikat gazetesiyle Saltanat-ı Seniyye’nin Berlin, Petersburg, Rostof ve Macaristan’daki şehbenderleri tarafından cem‘ olunan iânât işbu iânâtın mikdâr-ı yekûnu iki bin dört yüz yetmiş iki lira seksen iki kuruş olup masârıf ise mecrûhîn-i askeriyenin Selanik ve Galos’a dört defa nakli için bin yedi yüz on dört lira on dokuz kuruşla levâzım mübâya‘ası ve masârıf-ı nakliye için Bâb-ı Vâlâ-yı Seraskerî’ye itâ edilen beş yüz doksan beş lira seksen bir kuruş ve kezâ Bâb-ı Vâlâ-yı Seraskerî’ye itâ olunan sulfato esmânı olarak altı yüz otuz üç lira otuz üç kuruş ve nakliye masârıfıyla çengel için altmış beş lira doksan dokuz kuruş ve köylü arabalarına te’diye edilen yüz otuz altı lira kırk bir kuruş ki, cem‘an yekûn üç bin yüz kırk beş lira yetmiş üç kuruşdan ibâretdir. Şu hesâba göre cem‘ edilen iâneden altı yüz yetmiş iki lira doksan bir kuruş fazla bir masraf vukû‘a gelmiş olup işbu açık Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin 1 Mart sene 1897 târîhinde dokuz bin üç yüz otuz üç lira-yı Osmanî yirmi iki kuruş mikdârında bulunan ihtiyât akçesinden kapatılmış- dır. Hulâsa Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından yüzde üç fâizle Bank-ı Osmanî’ye yatırılan ihtiyât akçesi el-yevm dokuz bin yedi yüz altmış bir lira-yı Osmanî otuz bir kuruşdan ibâretdir. Bir de Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti sekiz bin lira-yı Osmanî kıyme- tinde depoda mahfûz bulunan çamaşır takımlarıyla edviye ve edevât ve eşya-yı sâireyi Bâb-ı Vâlâ-yı Seraskerî Levâzımât Dâiresi’ne teslîm eylemişdir. Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti her ne kadar ibtidâ-yı teessüsünde netâyic-i hasene göstermiş ise de bugüne kadar gösterdiği atâlet hasebiyle el-yevm hiç mesâbesinde kaldığı gibi ihtiyât akçesi de her gûne ihtimâle karşı te’mîn-i ihtiyâcât edecek derecede değildir. Anbarında da hiçbir şey kalmadığından Cem‘iyyât-ı mümâsile misillü mecrûhîn-i askeriye-i ecnebiyeye dahi hiçbir vakit muâvenet gösterememişdir. Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Cenevre’deki Salîb-i Ahmer Merkez Cem‘iyyetiyle münâsebât-ı dâimede bulunmadığı cihetle muhtelif Salîb-i Ahmer Cem‘iyyetlerinin Hilâl-i Ah- mer Cem‘iyyeti’ni artık kâle alamamak istemesinden korkulur. İşbu esbâba mebnî Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin Cenevre Mukâvelenâmesi’ne tevfîkan sâir müessesât-ı mümâsile derecesinde te’mîn-i mevcûdiyeti esbâbının istikmâli emrinde cânib-i OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 609 610 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hükûmet-i Seniyye’den iktizâ-yı hâlin ifa buyurulması muntazardır. İdâre Hey’eti el-hâletü hâzihî zevât-ı âtiyeden mürekkebdir: Bâb-ı Seraskerî Eczâhâneleri Müfettişi sa‘âdetlü Della Suda Faik Paşa Meclis-i Sıhhiye azâsından sa‘âdetlü Ahmed Beyefendi hazretleri Meclis-i Sıhhiye-i Askeriye İkinci Şu‘be Reîsi sa‘âdetlü Halim Paşa hazretleri Duhân Reji İdâresi Komiseri atûfetlü Nuri Beyefendi hazretleri Osmanlı Bankası Direktörü Mösyö De Lefing (Mûmâileyhin yerinde Mösyö Maltas bulunmakdadır.) Osmanlı Bankası Müdürü Mösyö Maltas Sıhhiye İdâresi Muhâsebe-i Umûmiyesi Reîsi Mösyö İznardi *** OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 611 612 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Sadâret-i Uzmâ Mektûbî Kalemi Hâriciye Nezâret-i Celîlesi’ne Cenevre Mukâvelenâmesi’ne tevfikan sâir müessesât-ı mümâsile derecesinde te’mîn-i mevcûdiyeti esbâbının istikmâli lüzûmu sa‘âdetlü Della Suda Faik Paşa hazretlerinin 29 Şevvâl sene [1]320 târîhli ve 3570 numaralı tezkire-i devletlerine tercemesi melfûf muhtırasında beyân olunan Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti hakkında bazı tasavvurât-ı seniyye olduğundan Cem‘iyyet-i mezkûrenin riyâset ve azâlığına zevât-ı ma‘lûmenin ta‘yîni keyfiyetinin şimdilik te’hîrine evvelce irâde-i seniyye-i hazret-i Hilâfet-penâhî şeref-müte‘allik buyurularak keyfiyetin 12 Cumâdelâhire sene [1]320 târîhinde nezâret-i celîlelerine teblîğ edildiği anlaşılmış olduğu beyânıyla tezkire. 5 Zilka‘de sene [1]320 / 21 Kânûn-ı Sânî sene [1]318 [3 Şubat 1903]

BOA, BEO, 1992/149370 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 613 614 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

OSMANLI DELEGELERİ’NİN KIZILHAÇ KONFERANSI’NA KATI- LACAKLARI Cenevre Sözleşmesi’nin yeniden incelenmesi için İsviçre’nin Cenevre şeh- rinde toplanacak olan Kızılhaç Konferansı’na Osmanlı Hükümeti’nden Cenevre Başşehbenderi Haydar Bey ile Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane Seririyât-ı Dâhiliye Muallim Muavini Tuğgeneral Celal İsmail Paşa’nın delege olarak katılacakları

Bâbıâli Meclis-i Mahsûs 354 Fî 29 Muharrem sene [1]324 târîhli mazbata-i ma‘rûza sûretidir. Hâriciye Nezâreti’nden vârid olup miyâne-i bendegânemizde kırâat olunan tezkirede İsviçre Nevâhî-i Müttehide Meclisi tarafından Cenevre Mukâvelenâmesi’nin yeniden tedkîki zımnında Haziran’ın on birinci günü Cenevre’de in‘ikâd edecek olan Salîb-i Ahmer Konferansı’na iştirâke Hükûmet-i Seniyye’nin davet edildiğini ve mezkûr konferansa ta‘yîn olunacak delegelerin esâmîsinin Nisan nihâyetine kadar bildirilmesi ricâsını hâvî İsviçre Hâriciye Nezâreti’nden alınan telgrafnâme terce- mesinin leffiyle evvelce bu bâbda in‘ikâd eden konferanslara Hükûmet-i Seniyyece iştirâk olunmasına nazaran iktizâsının ifası lüzûmu gösterilmişdir. Ma‘lûm-ı âlî bu- yurulduğu üzere mukaddemâ Avrupaca Hükûmet-i Seniyye’ye âid olan Hilâl-i Ah- mer Cem‘iyeti tanınmamakda olduğu hâlde muahharan tanınmağa başlanmış ve bu yolda in‘ikâd eden konferanslara Hükûmet-i Seniyye tarafından da iştirâk olunmuş olmasına göre bu defa in‘ikâd edecek olan mezkûr konferansa me’mûr ta‘yîn ve i‘zâmı lâzımeden ve icab-ı maslahatdan bulunduğundan mezkûr konferansa Cenevre Baş- şehbenderi Haydar Bey ile Mekteb-i Tıbbiye-i Şâhâne Serîriyât-ı Dâhiliye Muallim Muâvini Mirlivâ Celâl İsmail Paşa’nın me’mûr ta‘yîni ve mûmâileyh Celâl Paşa’nın azîmet ve avdet masârıfına mukâbil Hazîne-i Celîle-i Mâliye’den yüz lira harcırâh itâsı tezekkür ve tensîb ve mezkûr tezkire melfûfuyla arz u takdîm kılınmağla makrûn-ı müsâade-i seniyye-i cenâb-ı Pâdişâhî olduğu takdirde ifa-yı mukteziyâtı zımnında Hâriciye ve Mekâtib-i Askeriye-i Şâhâne ve Mâliye Nezâretlerine teblîgât ifası bâbında ve kâtıbe-i ahvâlde emr u ferman hazret-i veliyyü’l-emr efendimizindir. [25 Mart 1906] BOA, DUİT, 119/106 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 615 616 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

KIZILHAÇ SÖZLEŞMESİ’NİN KABUL VE TASDİKİ

1906 tarihinde Cenevre’de yapılan Kızılhaç Sözleşmesi’nin kabul ve tas- diki için Osmanlı Hükümeti tarafından açıklanan ihtiraz kaydı giderildi- ğinden söz konusu sözleşmenin 23. ve 24. maddelerinin Osmanlı ülkesin- de tatbikinde engel kalmadığı

Meclis-i Vükelâ müzâkerâtına mahsus zabıt varakasıdır. Hulâsa-i Meâli Bin dokuz yüz altı senesinde Cenevre’de akdolunan Salîb-i Ahmer Mukâvelenâmesi’nin kabûl ve tasdîki için Devlet-i Aliyyece Hilâl-i Ahmer hakkın- da dermiyân olunan kayd-ı ihtirâzînin kabûlü İsviçre Hükûmeti tarafından devletlere lede’t-teklîf Avusturya’nın işbu kayd-ı ihtirâzı mukâvelenâmenin yirmi üçüncü ve yirmi yedinci maddelerine muhâlif olup olmadığını istifsâr eylemesine mebnî Avusturya ve Macaristan ile İsviçre Hükûmetlerine itâ olunacak cevâba dâir Bâbıâli İstişâre Odası’ndan kaleme alınan mütâlaanâme ile melfûflarının gönderildiğini hâvî Hâriciye Nezâreti’nin tezkiresi takımıyla mütâlaa olundu. Karârı İstişâre Odasınca üç şık üzerine dermiyân olunan mütâlaâta göre üç sûretle kaleme alınan cevâb müsveddelerinden ikincisinde gösterildiği üzere Hükûmet-i Seniyye 6 Temmuz sene 1906 târîhli Cenevre Mukâvelenâmesi’nin yirmi üçüncü ve yirmi yedinci mâddelerinin ancak Hilâl-i Ahmer’e ta‘alluku cihet ve i‘tibârıyla Memâlik-i Osmaniye’de tatbîk olunabilmesi sûreti Devlet-i Aliyye’nin nokta-i nazarından muvâfık görülmüş ve esâsen Hilâl-i Ahmer devletlerce kabûl olunmuş olduğundan mezkûr ikinci şıkka göre cevâb i‘tâsı husûsunun nezâret-i müşârunileyhâya teblîği kararlaşdırıldı. Fî 26 Zilhicce sene [1]326 [19 Ocak 1909] (Meclis-i Vükelâ üyelerinin imzaları)

BOA, MV, 123/56 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 617 618 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

OSMANLI KIZILAYI’NIN İHYASI VE TÜZÜĞÜNÜN İNCELENMESİ

Hilâl-i Ahmer Cemiyeti adına Başkan Vekili Faik Della Suda Paşa’nın Dahiliye Nezâreti’ne yazdığı dilekçe üzerine yeniden ihya edilen Osmanlı Kızılayı tüzüğünü incelemek üzere bir komisyon kurulması

Taht-ı Himâye-i Hazret-i Pâdişâhîde Bulunan

Hilâl-i Ahmer İdâresi Dâhiliye Nezâret-i Celîlesi’ne Nâzır Beyefendi hazretleri, Meydân-ı harbde mecrûhîn ve hastagân-ı askeriyeye muâvenet-i lâzımede bulunmak üzere fî 22 Ağustos sene 1864 târîhinde beyne’d-düvel tanzîm ve akdolunan Cenevre Mukâvelenâmesi’ne taraf-ı Devlet-i Aliyye’den iştirâk buyurularak ve Salîb-i Ahmer’in her bir imtiyâzâtını hâiz olmak üzere salîb yerine hilâl-i ahmer işâreti kabûl olunarak taht-ı himâye-i Pâdişâhî’de 19 Nisan sene 1877 târîhinde te- şekkül etmiş olan Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti’nin Rusya ve Yunan Muhârebe-i zâileleri esnâsında hidemât-ı muâvenetkârânede bulundukdan sonra devr-i sâbıkda mevâni‘-i ma‘lûmenin haylûleti hasebiyle Avrupa Salîb-i Ahmer Cem‘iyetleri misillü tamâmıyla ibrâz-ı âsâr-ı faâliyet gösterememiş ise de yine mukâvelenâmesinin muhâfaza-i ahkâmına riâyetden hiçbir an hâlî durmayıp şimdiye kadar hukûkunu idâme eylemiş olup keyfiyetin menafi‘-i umûmiyeye âidiyeti cihetiyle usûlü vechile Şûrâ-yı Devlet Riyâset-i Celîlesi’ne havâle buyurulması lüzûmu ma‘rûzdur, efendim hazretleri. Fî 22 Safer sene [1]328 ve fî 20 Şubat sene [1]325 [5 Mart 1910] Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti nâmına Reîs Vekîli Ferîk Faik Paşa Della Suda *** OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 619 620 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Şûrâ-yı Devlet Mülkiye Dâiresi 4477 Ber-mûceb-i mazbata Dâhiliye Nezâret-i Celîlesi’nden ifa-yı muktezâsına himmet buyuruldu. Fî 23 Safer sene [1]328 ve fî 20 Şubat sene [1]325 [5 Mart 1910] Vezîria‘zam İbrahim Hakkı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti’nin yeniden teşkîli hakkında bazı ifâdâtı hâvî cem‘iyet-i mezkûre riyâseti vekâletinden gönderilen tezkirenin leffiyle ifa-yı muktezâsına dâir Dâhiliye Nezâreti’nden takdîm kılınan 15 Cumâdelûlâ sene [1]327 târîhli ve dokuz yüz yetmiş dokuz numaralı tezkire üzerine cereyân eden muhâberâta cevâben Hâriciye ve Harbiye Nezâretlerinden bi’l-vürûd Şûrâ-yı Devlet’e havâle buyurulan tezâkir ve matviyyâtı Mülkiye Dâiresi’nde kırâat olundu. Cem‘iyetler Kanunu’nun Altıncı Maddesi’nde musarrah olduğu üzere bir cem‘iyet te’sîs edilir edilmez mahallî en büyük Mülkiye me’mûruna cem‘iyetin unvân ve mak- sadını ve merkez-i idâresini ve umûr-ı idâre ile mükellef olacakların isim ve sıfat ve mahall-i ikâmetlerini mübeyyin cem‘iyetin müessisleri tarafından mahtûm ve mümzâ bir beyânnâme itâ olunarak buna mukâbil bir ilmuhaber verilmesi muktezî bulunmasına ve Dersaâdet’de bu vazîfe İstanbul Vilâyetince icrâ kılınmasına ve işbu muâmelâtın icrâsı dâireye davet olunan cem‘iyet-i mezkûre reîs-i sânîsi Ferîk Faik Paşa hazretlerine beyân edildiği hâlde henüz ifa edilmemiş olmasına mebnî mezkûr Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti’nin kânûn-ı mezkûrun on yedinci mâddesi mûcebince menâfi‘-i umûmiyeye hâdim olduğunun Şûrâ-yı Devletçe tasdîk edilebilmesi için evvel emirde sâlifü’z-zikr muâmelât-ı ibtidâiye-i kânûniyenin ifası lâzım geleceğinin icab edenlere teblîği husûsunun Dâhiliye Nezâreti’ne havâlesi bi’t-tezekkür evrâk-ı mezbûre leffen takdîm kılındı. Ol bâbda emr u fermân hazret-i men lehü’l-emrindir. Fî 23 Safer sene [1]328 ve fî 20 Şubat sene [1]325 [5 Mart 1910]

(Şûrâ-yı Devlet üyelerinin mühürleri) *** OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 621 622 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Bâbıâli Dâhiliye Nezâreti Muhâberât-ı Umûmiye Dâiresi Dördüncü Şu‘be 4107 Huzûr-ı Âlî-i Hazret-i Sadâret-penâhî’ye Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir ki, 19 Nisan sene 1877 târîhinde teşekkül etmiş olan Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti’nin menâfi‘-i umûmiyeye hâdim olduğu cihetle ber-mûceb-i kânûn Şûrâ-yı Devletçe tasdîki istid‘âsına dâir cem‘iyet-i mezkûre riyâseti vekâletinden verilen arzuhâl leffen takdîm kılındığından icrâ-yı icabı menût-ı müsâade-i aliyye-i fehâmet-penâhîleridir. Ol bâbda emr u fermân hazret-i veliyyü’l-emrindir. Fî 24 Safer sene [1]328 ve fî 21 Şubat sene [1]325 [6 Mart 1910]

Dâhiliye Nâzırı nâmına Müsteşâr Ali Fuad *** OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 623 624 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Harbiye Nezâreti Sıhhiye Dâiresi Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti için Cem‘iyetler Kânûnu’na tevfikan ilmuhaber itâ edildiğine ve müteferri‘âtına dâir Hâriciye ve Dâhiliye ve Harbiye Nezâretlerinden tevârîh-i muhtelifede takdîm kılınan tezâkir ve melfûfâtı Şûrâ-yı Devlet’e havâle bu- yurulmağla Mülkiye Dâiresi’nde kırâat olundu. İhtisâsı cihetiyle mütâlaasına mürâcaat olunan Doktor Besim Ömer Bey tara- fından itâ olunan mütâlaanâmede mezkûr cem‘iyetin vatan ve memlekete edeceği hidmet-i fevkalâde mühim bulunduğundan himâyesinin zât-ı hazret-i Pâdişâhî’ye ve riyâsetinin Hânedân-ı Osmanî’den bir zâta tevdî‘ edilmesi ve cem‘iyet-i mezkûre beyne’l-milel bir cem‘iyet olmayıp millî ve müstakil bulunarak i‘tiyâdât-ı milliye ve ihtiyâcât-ı mahalliyenin nazar-ı dikkate alınması ve azâsının Osmanlı bulunması ve hidmet-i askeriyeyi ifa etmiş hiçbir kimsenin Hilâl-i Ahmer’de istihdâm edilmeme- si ve bazı istisnââtın da Harbiye Nezâreti’nin müsâade-i mahsûsuna mazhar olması ve Cenevre Muâhedesi’ni ordu ve bahriyeye tanıtdırmak ve beyne’l-milel kavânîn-i umûmiye-i insâniyet-perverâne sırasına dâhil husûsâtı bildirmek için nizâmnâmeye bir mâddenin derc olunması ve yalnız esnâ-yı harbde mecrûhîne muâvenet de- ğil, her nev‘ âlâm-ı beşerin tahfîfine de hidmet ile mükellef tutulması ve azâsının azâ-yı müessise ve dâime ve mukayyede ve umûmiye nâmıyla dört kısım itibâr olunarak ictimââtda yalnız azâ-yı müessise ve dâimesinin mevcûd ve cem‘iyetin merkezde sûret-i teşekkülü belli ise de vilâyâtda dahi azâsının vech-i intihâb ve tarz-ı ictimâ‘ı nazar-ı dikkate alınarak şu‘abât-ı cem‘iyetin aynı nizâmnâmeye tâbi‘ bulun- durulması ve cem‘iyetin esnâ-yı harbde ne sûretle ifa-yı vazîfe edeceği İdâre-i As- keriye Nizâmnâmesi’nde ta‘yîn edilmiş olacağından tanzîm olunan nizâmnâmede bu cihetin gözetilmesi ve cem‘iyetin memâlik-i mütemeddinede teşekkül etmiş olan cem‘iyât-ı mümâsile ile muhâberât sâyesinde alacağı ehemmiyet pek büyük olacağın- dan nizâmnâmesince askerî zâbitân ve etıbbâ ile muallimîn ve me’mûrîn-i sıhhiye-i muktedireden mürekkeb bir hey’et tarafından tedkîkât icrâsı lâzım geleceği gösteril- miş ve hükûmete itâ olunan nizâmnâmesinin ahkâm-ı umûmiyesi maksad-ı meşrû‘u hayyiz-i husûle îsâl edecek mevâddı mutazammın olmadığı bi’t-tedkîk müstebân ol- muş olduğundan mezkûr cem‘iyetin menâfi‘-i umûmiyeye hâdim olduğuna dâir Şûrâ- yı Devletçe ba‘dehû bir karâr verilmek üzere evvel emirde mütâlaa-i mesrûde vechile sâlifü’z-zikr devâirle cihet-i bahriyeden bu işe vâkıf zevâtdan mürekkeb bir komisyon teşkîliyle nizâmnâmesinin tedkîk etdirilmesi muvâfık-ı maslahat bulunmuş olmağ- la ona göre keyfiyetin icab eden devâire teblîği bi’t-tezekkür evrâk-ı mezkûre leffen takdîm kılındı. Ol bâbda emr u fermân hazret-i men lehü’l-emrindir. Fî 29 Cemâziyelâhir sene [1]328 / Fî 24 Haziran sene [1]326 [7 Temmuz 1910] *** OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 625 626 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Harbiye Nezâreti Sıhhiye Dâiresi 388 Hulâsa: Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti Nizâmnâmesi’nin tedkîki için hey’et-i muktedireden mürekkeb bir komisyon teşkîline dâir Dâhiliye Nezâret-i Celîlesi’ne Devletlü efendim hazretleri, Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti için Cem‘iyetler Kânûnu’na tevfikan ilmuhaber itâ edil- diğine ve müteferriâtına dâir taraf-ı âcizîden ve Dâhiliye ve Hâriciye Nezâretlerinden alınıp Şûrâ-yı Devlet’e havâle buyurulan tezkireler ile melfûfâtı üzerine Mülkiye Dâiresi’nden kaleme alınan mazbatanın bir sûretinin isrâ kılındığı beyân-ı âlîsiyle zikrolunan nezâretler ile Bahriye ve Sıhhiye Nezâret-i Celîleleriyle bi’l-muhâbere iktizâsının ifası şeref-vârid olan 29 Haziran sene [1]326 târîh ve bin yedi yüz alt- mış sekiz numaralı tezkire-i sâmiye-i Sadâret-penâhîde emir ve iş‘âr buyurulmuş ve cem‘iyet-i mezkûre için tanzîm olunacak nizâmnâmenin askerî zâbitân ve etıbbâ ile muallimîn ve me’mûrîn-i sıhhiye-i muktedireden mürekkeb bir hey’et tarafından icrâ-yı tedkîki lâzım geleceği mezkûr sûret mündericâtından anlaşılmış olduğuna ve hey’et-i mezkûre azâlığına buraca Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye Müdürü Binbaşı Ga- lib Bey ta‘yîn kılındığına binâen nezâret-i celîlelerince de münâsiblerinin intihâb ve ta‘yînleri zımnında mezkûr mazbata sûretinin bir nüsha-i müstahrecesi leffen savb-ı devletlerine irsâl kılınmağla iktizâsının ifa ve netîcesinin inbâ buyurulması bâbında emr u fermân hazret-i men lehü’l-emrindir. Dersaâdet, 10 Ağustos [1]326 [23 Ağustos 1910] Harbiye Nâzırı nâmına Fuad BOA, DH. MUİ, 71/73 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 627 628 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

KIZILAY TÜZÜĞÜNÜN HÜKÜMETÇE KABULÜ

Padişah’ın himayesi ve veliahdın da fahrî başkanlığı altında olan Kızılay’ın tüzüğünün hükümetçe kabul edilerek Takvim-i Vekâyi’de ya- yınlandığı

Bâbıâli Dâhiliye Nezâreti Muhâberât-ı Umûmiye Dâiresi Dördüncü Şu‘be Umûm: 4 Dosya: 35837 Hulâsa: Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti Nizâmnâmesi’nin hükûmetçe tasdîk edildiğine dâir Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti Nizâmnâme-i esâsî lâyihasının tedkîki zımnında mukaddemâ teşkîl edilmiş olan komisyon tarafından verilen lâyiha-i nizâmiye Şûrâ-yı Devletçe tedkîk olunarak cem‘iyetin zât-ı hazret-i Pâdişahînin himâye-i mülûkâneleri ve velîahd-ı saltanat hazretlerinin riyâset-i fahriyeleri tahtında olacağına dâir bir mâdde derc ve cihât-ı sâiresince icab eden ta‘dîlât ve tashîhât ifa ve diğer bazı mevâd ilâve ve cem‘iyetin esâs ve maksad-ı teşekkülü gerek muhârebe zamânlarında gerek harbin gayrı mesâibden biri vukû‘unda âlem-i beşeriyete hidemât ve muâvenât ifa- sına müstenid bulunmasına nazaran Cem‘iyyetler Kanunu’nun on yedinci mâddesi ahkâmına tevfikan cem‘iyet-i mezkûrenin menâfi‘-i umûmiyeye hâdim addolunma- sı maa’t-takdîr kabûl ve tasdîk edilerek ifa-yı muktezâsının devâir-i müte‘allikaya teblîği Mülkiye Dâiresince tezekkür kılındığı ve mezkûr cem‘iyetin himâye-i hazret-i Pâdişâhî’ye mazhariyeti ve velîahd-ı saltanat hazretlerinin riyâset-i fahriyelerinde bu- lunması lede’l-arz makrûn-ı müsâ‘ade-i seniyye-i hazret-i Pâdişâhî olarak devâir-i mukteziyeye teblîgât icrâ olunduğu bâ-tezkire-i sâmiye izbâr kılınmış ve mezkûr nizâmnâme Takvîm-i Vekâyi‘ ile neşir ve ilân edilmiş olmakla mündericâtına nazaran muâmele ifası ta‘mîmen teblîğ olunur. Fî 17 Rebî‘ülevvel sene [1]329 ve fî 6 Mart sene [1]327 [19 Mart 1911] Dâhiliye Nâzırı nâmına Müsteşâr BOA, DH. HMŞ, 19/17 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 629 630 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

SADRAZAM İBRAHİM HAKKI PAŞA’NIN KONUŞMASI

Kızılay üyelerinden Sadrazam İbrahim Hakkı Paşa’nın “Kızılay’ın kuru- luşu, faaliyetleri, cemiyete hizmeti geçenler, çekilen zorluk ve sıkıntılar” vs. hakkında 22 Nisan 1911 tarihinde genel kurulda yaptığı konuşma

Taht-ı Himaye-i Hazret-i Mülûkânede Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti Merkez-i Umumîsi Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti azâsından olan Sadrıa‘zam İbrahim Hakkı Paşa hazretlerinin 9 Nisan 1327 tarihinde mün‘akid ictimâ‘-ı umûmîde îrâd buyurdukları nutuk Son asır zarfında devletler beynindeki münâsebât tarîk-ı müsâlemet ve muhâdenetde fevkalâde terakkî etmişdir. Milel-i muhtelife arasında tahaddüs eden ihtilâflar muhâsamât ve mu‘âdâta meydân verilmeksizin fasl edilebiliyor. Fa- kat şimdiye kadar bu husûsda husûle gelen terakkiyât-ı insâniyeti ara sıra pek bü- yük felâketlere dûçâr eden harbi tamâmıyla izâle edememişdir. Harbin müdhiş bir musîbet olduğu inkâr edilemez. Ancak haysiyet-i milliyenin muhâfaza ve müdâfaası lâzım geldiği bir zamân-ı ıztırârda bundan daha müessir ve bâ‘is-i necât bir vâsıta bulunamaz. Haysiyet-i milliye her şeyden, hattâ hayât-ı milletden daha mukaddesdir. Binâenaleyh muhârebe ne kadar feci olsa bazen bir mecbûriyet-i kat‘iye teşkîl eder. Milletin rûh-ı mevcûdiyeti demek olan hukûk-ı medeniyesine, an‘anât-ı târîhiyesine, istiklâl-i hayâtına tecâvüz edilince silâhla mukâbeleden başka bir çâre kalamaz. Bunun içindir ki, hukûk-ı düvel harbi büsbütün kaldıramamış, yalnız mesâibini tahfîf için bu vâsıta-i elîmeyi bazı kuyûda tâbi‘ tutmuşdur. Bu bâbda en ziyâde âsâr-ı terakkî vücûda getiren Avrupa’da Salîb-i Ahmer ve memleketimizde Hilâl-i Ahmer Cem‘iyetleridir. Salîb-i Ahmer Cem‘iyeti, Solferino Meydan Muhârebesi’ni gezen bir zât-ı insâniyet-perverin, bu maktel-i müdhişde nâlân ve muhtazar bir hâlde müşâhede et- diği binlerce yaralıların âlâm ve ıztırâbâtını tasvîren bir eser tahrîr ederek efkâr-ı umûmiyede husûle getirdiği te’sîr üzerine teşekkül etmişdir. Muhârebeden maksad düşmanı taarruzdan âciz bir hâle koymakdan ibâret oldu- ğuna ve hasta veya mecrûh bulunan asâkir, artık taarruz edemeyeceğine nazaran ya- ralılar düşmana mensûb olsa bile tedâvîsi lâzım gelir. İşte Salîb-i Ahmer bu esâs-ı insâniyetperverâne üzerine te’sîs edildi. Binâenaleyh yaralıların tehvîn-i ıztırâb ve âlâmına hidmet eden etıbbâ ve me’mûrîn-i muhtelife ile hastahâne, sedye vesâir âlât ve edevâtın muhârebe te’sîrâtından hâric bırakılması, yani bî-taraf addedilmesi mukâvelât-ı düveliye ile te’mîn edildi. Bu bî-tarafîye delâlet etmek üzere ilk Salîb-i Ahmer Konferansı’nın mahall-i ictimâ‘ı olan Cenevre şehrinin bayrağı alâmet-i OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 631 632 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

mahsûsa olmak üzere kabûl edildi. Bu bayrak beyâz bir zemîn üzerine bir salîb-i ahmeri musavverdir. Devlet-i Osmaniye Cenevre Konferansı’nda ittihâz edilen mukarrerâta derhâl iştirâk ederek alâmet-i bî-tarafî olmak üzere hilâl-i ahmer işâretini kabûl eyledi. Bunu müteâkib bizde de bir Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti teşekkül etdi. Çünkü vakt-i harbde mecrûhîn ve hastagâna edilmesi lâzım gelen muâvenet o kadar büyük ve mü- himdir ki, hiçbir devletin vesâiti bu ihtiyâcı te’mîne kifâyet edemez. Bu emr-i hayra bütün efrâd-ı milletin muâvenet etmesi lâzım gelir. Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti kırk beş sene evvel te’sîs edilmişdir. Mües- sisleri şâyân-ı tebcîl bir hidmetde bulundukları için şükrân ve ihtirâm-ı umûmîye kesb-i liyâkat eylediler. Senelerin deverânı ile bu ilk müessislerden, bu hamiyetperver zevâtdan, yalnız burada hâzır bulunan Della Suda Faik Paşa ve Ahmed Ragıb Bey kal- mışdır. Faik Paşa Hilâl-i Ahmer’i te’sîs etmekle iktifâ etmedi, cem‘iyetin terakkîsine hâil olan bi’l-cümle müşkilât ve mevâni‘e rağmen bu teşebbüs-i hayr-perverâneyi sâir memâlikde bulunan hemşirelerine lâyık bir müessese-i azîme hâline getirmeğe azim ve gayret eyledi. Bu kırk beş senelik sebât ve gayretden dolayı kendisine reîs-i vükelâ sıfatıyla teşekkür ederim. Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti’nin musâdif olduğu müşkilâtın en büyüğü devr-i sâbıkın bu gibi âsâr-ı faâliyet ibrâzına müsâid olmaması idi. Fi’l-hakîka Hilâl-i Ahmer birçok zevâtı bir araya toplamak, iâne cem‘ etmekle berâber min-cihetin askerle münâsebâtda bulunuyordu. Bittab‘ böyle şeyler o zamânki hükûmetçe hoş görülemezdi. O vakit cem‘iyeti temsîl eden Faik Paşa ile Ahmed Ragıb Bey vesâir zevâtın Hilâl-i Ahmer’e âid nükûdu muhâfaza için son derece çalışdıklarını tahattur ederim. Cem‘iyet, bütün bu mevâni‘e karşı mevcûdiyetini muhâfaza ederek teşekkülünden pek az zamân sonra zuhûr eden Rusya seferiyle Yunan Muhârebesi’nde ordularımıza epeyce hidmet etmeğe muvaffak olmuşdur. Memâlik-i sâirede bulunan Salîb-i Ahmer Cem‘iyetlerinin muâveneti yalnız vakt-i harbe münhasır değildir. Hareket-i arz, tuğyân-ı miyâh, harîk gibi felâketler zuhûrunda da Salîb-i Ahmerler âfetzedegânın imdâdına şitâb eyler. Etıbbâ, edviye, ağdiye ve’l-hâsıl kâffe-i levâzımı gönderir. Bizim Hilâl-i Ahmer’imiz henüz bu gibi mesâibi tahfîf edecek kadar kesb-i kuvvet edememişdir. Bugün bize Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti’ni ihyâ ve daha metîn bir sûretde te’sîs etmek maksadıyla burada ictimâ‘ eyledik. Hilâl-i Ahmer’in âtîsi inşâallah pek parlak olacakdır. Esâsen böyle bir teşebbüsün hayyiz-ârâ-yı husûl olması büyük bir sermayeye mü- tevakkıf ise de bu sermayeyi ufak ufak paraların terâkümü ile vücûda getirmek hiç de imkânsız değildir. Zira felâketzedelere, hastalara muâvenet etmek hissi herkesin kalbinde meknûz bir şefkat-i tabiiye netîcesidir. İşte Hilâl-i Ahmer’in maksad-ı te’sîsi bu hissi, bu ihtiyâcı te’mîne ma‘tûfdur. Devr-i Meşrûtiyet’de bu sûretle ihyâ edilen Hilâl-i Ahmer’in istikbâlini te’mîn için Osmanlıların galeyân-ı hamiyeti kâfîdir. Bu hamiyetin iki büyük ve ibret-âmîz timsâli her an nazar-ı iftihârımızı tezyîn etmekdedir: Donanma-yı Osmanî Muâvenet-i Milliye Cem‘iyeti ile Hicaz Şimendiferi. Başda Şefik Bey olduğu hâlde bazı hamiyetkârân Donanma Cem‘iyeti’ni te’sîs etdikleri zamân bu teşebbüsün muvaffakiyât-ı hâzırayı te’mîn edebileceğine kim OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 633 634 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

kâni‘ oluyordu? Bugün kemâl-i fahr ile müşâhede ediyoruz ki, bu cem‘iyetin himmeti sâyesinde Osmanlı kuvve-i bahriyesine iki zırhlı ve dört torpidogeçer ilâve edildi. Hicaz Demiryolu da münhasıran Osmanlıların ve âlem-i İslâmiyet’in muâvenet ve mesâîsi ile vücûd-pezîr olmuş bir eser-i mübârek değil midir? Bugün yapacağımız iş ber-mûceb-i nizâmnâme merkez-i umûmîyi teşkîl edecek zevâtı intihâb etmekdir. Fakat intihâbdan evvel iki teklifim var: Biliyorsunuz ki, cem‘iyetimiz zât-ı hazret-i şehriyârînin taht-ı himâyelerinde bu- lunmakla iftihâr eder. Böyle bir emr-i hayrın memleketimizde masdar-ı hayr olan muazzam bir pâdişâh tarafından taht-ı himâyeye alınması bütün Osmanlılık için bâ‘is-i şeref ve mübâhâtdır. Devr-i sâbıkda ise bu cem‘iyet himâye edilmek şöyle dur- sun bilakis ta‘kîb ve ta‘zîb edilmekde idi. Şu iki muâmele mukâyese edilince memleketimizde ne büyük bir tahavvül husûle geldiği anlaşılır. Evvelki ta‘kîb-i şedîdin yerine bugün böyle bir himâye-i müfahhamanın kâim olmasını memleketimiz için fâl-i hayr addeder ve şehriyâr-ı muazzamımıza cem‘iyetin hissiyât-ı minnetdârânesini ifâde etmek üzere bir arîza-i teşekküriye takdîmini teklîf ederim. Cem‘iyetimizin riyâset-i fahriyesini de Velîahd-ı Saltanat Yusuf İzzeddin Efendi hazretleri lütfen kabûl buyurmuşlardır. Bu eser-i teşvîk dahi bizim için kıymetdârdır. Eskiden bir cem‘iyetin velîahd-ı saltanat hazretlerinin riyâseti tahtına vaz‘ını tasavvur etmek bile böyle bir fikirde bulunacaklar için mûcib-i nekbet ve idbâr olurdu. Bugün ise cem‘iyetimizin riyâsetinde velîahd-ı Saltanat-ı Seniyye’yi görmekle müf- tehiriz. Binâenaleyh Yusuf İzzeddin Efendi hazretlerine dahi bir arîza-i teşekküriye takdîmini teklîf eder ve burada hâzır bulunan zevât-ı kirâma tekrâr teşekkür eylerim. Şimdi intihâba başlayalım. [22 Nisan 1911] BOA, DH. İD, 132/11 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 635 636 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

11 KIZILAY’IN ÜYE KAYDINA BAŞLADIĞI, AYNÎ VE NAKDÎ İÂNE TOPLADIĞI, TAŞRADA ŞUBELER AÇACAĞI Osmanlı Kızılayı, idarî işleri için Tophane’de Kılıçalipaşa Türbesi kar- şısında bulunan özel daireyi merkez edinerek gerek üye kaydına ve gerekse iane olarak para ve eşya toplamaya başladığından cemiyete üye kazandırmak amacıyla sancak ve ilçelerde de şubeler açılması hususunda resmî bir yazıyla duyuruda bulunmak üzere Kızılay Genel Merkezi’nden Dâhiliye Nezâreti’ne gönderilen arz

Taht-ı Himaye-i Hazret-i Mülûkânede Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti Merkez-i Umumîsi

Dâhiliye Nezâret-i Celîlesi’ne Nâzır Beyefendi hazretleri, Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti idâre-i umûruna âid istihzârâtı ikmâl ederek Tophâne’de Kılıçalipaşa Türbesi karşısında kâin dâire-i mahsûsayı merkez ittihâz eylemiş ve gerek azâ tahrîrine ve gerek iâne verilecek mebâliğ ve eşyânın ahz u kab- zına başlamış ve bi-mennihî teâlâ günden güne terakkî etmekde bulunmuş olmağla esâsen mecrûhîn-i askeriye ve kazâzedegâna muâvenetden ibâret olan maksad-ı hayr cem‘iyetin ta‘ammümü ile her tarafça cem‘iyete azâ tedârükü husûsuna himmet buyurulmak üzere irşâd ve âsâr-ı hamiyet-i aliyyelerine mürâcaat ve keyfiyetin sancak ve kazâlara ta‘mîmi husûsunda vilâyât ile elviye-i müstakille mutasarrıflıklarına serî‘an iş‘âr ve doğruca gönderilen nizâmnâmelere tevfîkan oralarda da şu‘beler teşkîli hak- kında evâmir-i serî‘a itâ buyurmalarını Hilâl-i Ahmer Merkez-i Umûmîsi kararıyla arz u istirhâm eyleriz, efendim hazretleri. Fî 14 Eylül sene 1327 [27 Eylül 1911] Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti Merkez-i Umûmîsi Comité Central de la Société du Croissant Rouge Otoman Müfettiş-i Umûmî (İmza) BOA, DH-İD, 132/11 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 637 638 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

KIZILAY TRABLUSGARP’TA

Trablusgarb’a gönderilen Kızılay heyetinin seyyar hastane, tedavi araç ve gereçleriyle birlikte görev yerlerine ulaşıp çalışmalara başladıkları

Dâire-i Sadâret Tahrîrât Kalemi Şu‘ be 1

Harbiye Nezâret-i Celîlesi’ne 30 Teşrîn-i Sânî sene [1]327 tarihli tezkireye zeyldir: Trablusgarb’a i‘zâm edilen Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti’nin seyyâr hastahâne vesâir levâzım-ı sıhhiye ve timariyeyi müstashiben mahall-i me’mûriyetine muvâsalat ve 20 Teşrîn-i Sânî sene [1]327 târîhinde ifa-yı vazîfeye mübâşeret eylediği Durban’dan çekilen telgrafnâmede bildirildiğine ve bazı ifâdeye dâir Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti Riyâseti’nden cevâben alınan 4 Kânûn-ı Evvel sene [1]327 târîhli tezkire leffen savb-ı âlîlerine irsâl kılındı, efendim. 3 Muharrem sene [1]330 / 11 Kânûn-ı Evvel sene [1]327 [24 Aralık 1911] BOA, BEO, 3981/298533 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 639 640 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

TUNUS’A GİDERKEN İTALYANLAR TARAFINDAN TUTUKLANAN KIZILAY HEYETİ

Marsilya’dan Tunus’a giderken Manoba adındaki Fransız vapurunda İtalyanlar tarafından tutuklanan ve subay oldukları suçlamasıyla İtalya’ya sevk edilen 29 kişilik Kızılay heyetinin diplomatik teşebbüsler sonucu serbest bırakıldıkları

Bâbıâli Hâriciye Nezâreti Umûr-ı Siyâsiye Müdüriyet-i Umûmiyesi Devâir ve Vilâyât Kalemi 1732 Hulâsa: Manoba Vapuru hakkında Huzûr-ı Sâmî-i Cenâb-ı Sadâret-penâhî’ye Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir, 9 Kânûn-ı Sânî sene [1]327 târîhli ve 1719 numaralı tezkire-i âcizîye zeyldir: Tunus’a giderken İtalyanlar tarafından tevkif edilmiş olan Manoba Vapuru hakkında Paris sefîrimiz ile mülâkât eden Fransa Hâriciye nâzırının Hilâl-i Ah- mer Hey’eti’nin serbest bırakılarak Fransa’ya iâdesini taleb etdiğini ve bu nokta-i nazarında musır olup hey’et-i mezkûre azâsının tahkîk-i hüviyeti Fransa’ya âid bir keyfiyet olduğu fikrinde bulunduğunu beyân etmiş ve hey’et-i mezkûre Marsilya’ya avdet edince miyânelerinde zâbit bulunup bulunmadığını sûret-i ciddiyede tedkîk etdireceğini de ketm eylememiş olduğu sefâret-i müşârunileyhâdan telgrafla bildiril- mekdedir. Nâzır-ı müşârunileyhin fikrince İtalyanların hey’et azâsından birçoğunun zâbit sıfatıyla mensûb bulundukları alayların numaralarına vâkıf oldukları iddiâsında bulundukları ve binâenaleyh azâ-yı mûmâileyhimin san‘atlarına vukûf ve rüsûhlarını Fransız hey’et-i mümeyyizesi muvâcehesinde isbât edemedikleri takdîrde Fransa Hâriciye Nezâreti’ne karşı pek garîb bir vaz‘iyetde kalacağımız dahi Paris Sefâret-i Seniyyesi’nin cümle-i iş‘ârâtındandır. Keyfiyet Harbiye Nezâret-i Celîlesi’ne de ya- zıldı. Ol bâbda emr u ferman hazret-i veliyyü’l-emrindir. Fî 3 Safer sene 1330 ve fî 10 Kânûn-ı Sânî sene [1]327 [23 Ocak 1912] Hâriciye Nâzırı nâmına Müsteşâr Ohannes *** OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 641 642 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Bâbıâli Hâriciye Nezâreti Kalem-i Mahsûs 1772 Huzûr-ı Sâmî-i Hazret-i Sadâret-penâhî’ye Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir, Fransa Hükûmetiyle İtalya beyninde takarrür eden îtilâf netîceside Hilâl-i Ahmer’e mensûb yirmi dokuz kişinin Don Calgary Fransız Konsoloshânesi’ne teslîm edileceği ve bunların mezkûr konsoloshâne ma‘rifetiyle Marsilya’ya i‘zâm edile- cekleri ve orada Fransa Hükûmeti tarafından Hilâl-i Ahmer’e âid olmayıp kuvve-i muhârebeye mensûb olan eşhâsın Tunus veyahud dâr-ı harbe gitmelerine mümâna‘at zımnında tedâbîr-i lâzıme ittihâz edileceği ve Carthage ve Manoba mes’elelerinin La- hey Mahkemesi’ne tevdî‘ edileceği Paris Sefâret-i Seniyyesi’nden bâ-telgraf iş‘âr edil- diği ve Harbiye Nezâret-i Celîlesi’ne de bu husûsda ma‘lûmât itâ edildiği ma‘rûzdur. Emr u ferman hazret-i veliyyü’l-emrindir. Fî 8 Safer sene 1330 / Fî 15 Kânûn-ı Sânî sene [1]327 [28 Ocak 1912]

Hâriciye Nâzırı Asım BOA, BEO, 3994/299520 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 643 644 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

ULUSLARARASI KIZILHAÇ KONGRESİNE İŞTİRAK

Washington’da 7-17 Mayıs 1912 tarihlerinde toplanacak olan Uluslarara- sı Kızılhaç Kongresi’ne Osmanlı Hükümeti adına delege olarak katılacak olan Meclis-i Umûr-ı Tıbbiye ve Sıhhiye-i Umumiye Birinci Başkanı Dr. Besim Ömer Bey’e harcırah olarak 10 bin kuruş verilmesi

Dâire-i Sadâret Tahrîrât Kalemi Şu‘ be 1

Hâriciye Nezâret-i Celîlesi’ne Makâm-ı vâlâlarının 16 Teşrîn-i Evvel sene [1]327 târîhli, 932 numaralı tezkire- sine cevâbdır: Washington’da bin dokuz yüz on iki senesi Mayıs’ının yedisinden on yedisine kadar in‘ikâd edecek olan Beynelmilel Salîb-i Ahmer Kongresi’ne Hükûmet-i Seniy- yece bi’l-iştirâk Meclis-i Umûr-ı Tıbbiye ve Sıhhiye-i Umûmiye Reîs-i Evveli Doktor Besim Ömer Bey’in murahhas olarak i‘zâmı ve azîmet ve avdeti için on bin kuruş harcırâh itâsı Meclis-i Vükelâca bi’t-tensîb tanzîm olunan irâde-i seniyye lâyihası imzâ-yı hümâyûn-ı cenâb-ı Pâdişâhî ile tasdîk buyurulmuş olduğundan sûret-i mu- saddakası leffen savb-ı vâlâlarına isrâ olunmağla infâzına himmet. 24 Rebî‘ülevvel sene [1]330 / 1 Mart sene [1]328 [14 Mart 1912]

BOA, BEO, 4015/301094 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 645 646 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

KIZILAY VE KIZILHAÇ ARMALARINI KÖTÜYE KULLANANLA- RIN CEZALANDIRILMASI

6 Temmuz 1906 tarihinde imzalanan Cenevre Sözleşmesi’ne göre savaş zamanlarında yaralı ve hasta askerlere iyi bir şekilde muamele edilmesi çerçevesinde, askerî ceza kanunlarının yeniden düzenlenmesi ve Kızılay ile Kızılhaç armalarını kötüye kullananların cezalandırılması için kanunî düzenlemeler yapıldığı

Dâire-i Sadâret Tahrîrât Kalemi Şu‘ be 1

Harbiye Nezâret-i Celîlesi’ne Hâl-i harbde bulunan ordulardaki mecrûhîn ve marzânın terfîhleri maksadıyla 6 Temmuz sene 1906 târîhinde akdolunan Cenevre Mukâvelenâmesi’nin yirmi sekizinci maddesi hükmünce düvel-i mümziye kavânîn-i cezâiye-i askeriyelerinin ahkâmı kâfi olmadığı takdîrde vakt-i harbde ordulardaki mecrûhîn ve hastagân hakların- da efrâd-ı ahâlî tarafından yağmagerlik ile sâir gûne suisti‘mâlâtın vukû‘unu zecr ve men‘ etmek ve işbu mukâvelenâme mûcebince mazhar-ı himâye olmayan asker yahud efrâd-ı ahâlîden Salîb ya Hilâl-i Ahmer’e mahsûs bayrakları yahud kola takılan işareti hilâf-ı usûl isti‘mâl edenleri alâmât-ı askeriyeyi suisti‘mâl edenler aleyhlerin- deki ahkâm-ı cezâiyeye tevfikan te’dîb için Hükûmet-i Seniyye’nin mukâvelenâmeyi târîh-i tasdîkinden itibâren beş sene zarfında bir mâdde-i kânûniyeyi Askerî Cezâ Kânûnu’na zeyl etmesi icab eder iken müddet-i mezkûre iki ay evvel hitâm bulduğu hâlde henüz mukâvele hükmüne tevfikan ahkâm-ı mahsûsa-i cezâiye vaz‘ edilmedi- ğinden mâddî-ma‘nevî mes’ûliyete mahal kalmamak üzere Askerî Cezâ Kânûnu’na bir mâddenin müsâra‘aten ilâvesi lüzûmunu ve bazı ifâdeyi hâvî Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti Riyâset-i Celîlesi’nden vârid olan 30 Eylül sene [1]328 târîhli ve 297 numaralı tezkire leffen irsâl kılınmağla serî‘an icabının icrâ ve inbâsına ve melfûfun iâdesine himmet. 2 Zilka‘de [1]300 / 30 Eylül [1]328 [13 Ekim 1912] BOA, BEO, 4098/307278 *** OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 647 648 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Mazbata Şûrâ-yı Devlet Tanzimat Dâiresi’nin hey’et-i umûmiyeden tezeyyül olunup melfûfuyla meclis-i âcizânemizde kırâat olunan mazbatasında gönderildiği vech ile vakt-i harbde ordulardaki mecrûhîn ve hastagân ve üserâ haklarında şu muâmelâtı ve hilâl-i ahmer işâretinin hilâf-ı salâhiyet isti‘mâlini men‘ için Askerî Cezâ Kânûnnâmesi’ne zeyl edilmek üzere Harbiye Nezâretince tanzîm ve Şûrâ-yı Devletçe tashîh edilen mevâdd-ı kanuniye lâyihasının münderecâtı îcâb-ı hâle muvâfık gö- ründüğünden kânûn-ı esâsînin otuz altıncı mâddesi mûcebince zikrolunan mevâdd-ı kânûniye lâyihasının Meclis-i Umûmî’nin küşâdında kânûniyeti teklîf olunmak üzere muvakkaten mer‘iyyete vaz‘ı bi’t-tezekkür sâlifü’l-beyân mazbata zikrolunan mevâdd-ı kanuniye lâhiyasının nüsha-i mübeyyazasıyla ma‘an arz u takdim olunmağ- la kâtıbe-i ahvâlde.

*** OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 649 650 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Şura-yı Devlet Tanzimat Dairesi Tebyîz olunmuşdur. Askerî Cezâ Kânûnu’na ilâve olunan mâdde-i kânûniye Lâyiha Tarafeyn-i muhâribeynden ma‘rekede fevt olanların veyahud her nerede olursa olsun mecrûhîn ve hastagânın ve esâret devam etdikçe üserâ-yı harbiyeden birinin eşya- yı zâtiye vesâiresini gasb eden veya Hilâl-ı Ahmer’e veyahud Salîb-i Ahmer’e mensûb ve alâyişlerini hâiz müessesât-ı sıhhiyeyi yağma veya tahrîb eden ve bu bâbda teşvîkât ve tahrîkât icrâ veyahud emir i‘tâ eden veya nakline me’mûr olduğu yaralıları esnâ-yı râhda darb veya bir gûnâ sebeb ve zarûret olmaksızın terk eden ümerâ ve zâbitândan ise silk-i askerîden tard ile berâber bir seneden beş seneye kadar kal‘a-bend, efrâd-ı ahâlîden ise kezâ bir seneden beş seneye kadar kal‘abend, küçük zâbitân ve neferâtdan tahdîd-i kayd ile berâber bir seneden üç seneye kadar pranga-bend cezâsıyla mücâzât olunur. Askerî Cezâ Kânûnu’nun yüz doksan dördüncü mâddesine zeyl edilen mâdde-i kânûniye Hilâl-i Ahmer veya Salîb-i Ahmer idâre ve teşkîlâtına bir irtibâtları olmadı- ğı hâlde Hilâl-i Ahmer veya Salîb-i Ahmer alâmet ve unvânını gerek aynen gerek taklîden her ne sebeb ve sûretle olursa olsun bilerek isti‘mâl eden veyahud isti‘mâlini emreden ve bu alâmetlerden birini kullanılmak üzere isti‘mâle hakkı olmayan bir kimseye veren üç aydan bir seneye kadar hasb olunur. Fî 11 Zilka‘de sene [1]330 ve fî 9 Teşrîn-i Evvel sene [1]328 [22 Ekim 1912]

Aslına Mutâbıkdır. Şûrâ-yı Devlet İşbu mevâdd-ı kânûniyenin Meclis-i Umûmî’nin küşâdında kânûniyeti teklîf olunmak üzere muvakkaten mevki‘-i icrâya vaz‘ını ve kavânîn-i devlete ilâvesini irâde ederim.

(Şûrâ-yı Devlet üyelerinin görevleri) BOA, MV, 227/255 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 651 652 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

ÜSKÜDAR LİSESİ’NİN MISIR KIZILAYI’NIN HİZMETİNE TAHSİSİ

Yaralı Osmanlı askerlerini tedavi etmek amacıyla Mısır’dan gelecek olan ikinci Kızılay heyeti için tahsis edilen Üsküdar Lisesi’nin tahliye edilerek Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’ne bırakılması

Meclis-i A‘yân Riyâseti

Ma‘ârif Nezâret-i Celîlesi’ne Devletlü efendim hazretleri, Mısır’dan gelecek ikinci Hilâl-i Ahmer Hey’eti tarafından tedâvî olunacak mecrûhîn-i guzât-ı Osmaniye’ye tahsîs olunmak üzere Üsküdar Mekteb-i İ‘dâdîsi’nin tahliyesiyle Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti’ne teslîmi zımnında evâmir-i lâzımenin i‘tâsı menût-ı himem-i celîle-i nezâret-penâhîleridir. Ol bâbda irâde efendim hazretleri- nindir. Fî 3 Teşrîn-i Sânî sene [1]328 [16 Kasım 1912]

Meclis-i A‘yân Reîsi Sadr-ı Esbak (İmza) *** OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 653 654 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Ma‘ârif-i Umûmiye Nezâret-i Celîlesi Kalem-i Mahsûs Meclis-i A‘yân Riyâset-i Celîlesi Cânib-i Âlîsi’ne Mısır’dan gelecek ikinci Hilâl-i Ahmer Hey’eti tarafından tedâvî edilecek mecrûhîn-i guzât-ı Osmaniye’ye tahsîs edilmek üzere Üsküdar Mekteb-i İ‘dâdîsi binâsının tahliyesiyle Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti’ne teslîmi lüzûmu fî 3 Teşrîn-i Sânî sene [1]328 târîhli tezkire-i aliyye-i dâver-i efhamîleri üzerine mekteb-i mezkûr mü- düriyetine iş‘âr edilmiş ve Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti’ne de ma‘lûmât verilmiş olmağla ol bâbda. Fî 7 Zilhicce sene [1]330 ve fî 4 Teşrîn-i Sânî sene [1]328 [17 Kasım 1912] BOA, MF. MKT, 1182/76 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 655 656 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

BOSNA HERSEK’E YARDIM GÖNDERİLMESİ

Hilâfet makamına her vesileyle bağlılıklarını gösteren, son olarak Kızılay’a 200 bin kurondan fazla yardım yapan Bosna-Hersek Müslüman halkının bu insanî hislerine karşılık Visoko Kasabası’nda çıkan yangından zarar görenlere Osmanlı Devleti tarafından da bir miktar yardım gönderilmesinin uygun görüldüğü

Bâbıâlî Dâire-i Hâriciye Kalem-i Mahsûs 1730

Huzûr-ı Sâmî-i Hazret-i Sadâret-penâhî’ye Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir Makâm-ı Hilâfet-i Uzmâ’ya merbûtiyet-i dîniye ve ma‘neviyelerini her sûretle izhâr eden ve ahîren Hilâl-i Ahmer i‘ânesi olarak iki yüz bin kurondan fazla bir meblağ i‘tâ eden Bosna ve Hersek ahâlî-i İslâmiyesinin işbu hissiyât-ı insâniyet- kârânelerine mukâbeleten ahîren Visoko kasabasındaki harîkde musâb olanlara her tarafdan gönderilen i‘ânelere imtisâlen taraf-ı Devlet-i Aliyye’den de bir mikdâr meb- lağın i‘tâsı münâsib görülmüş olmağla keyfiyetin ilk Meclis-i Mahsûs-ı Vükelâ’ya vaz‘ını istirhâm ederim. Emr u fermân hazret-i veliyyü’l-emrindir. Fî 3 Safer sene [1]330 ve fî 10 Kânûn-ı Sânî sene [1]327 / [23 Ocak 1912]

Hâriciye Nâzırı Asım *** OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 657 658 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Dâire-i Sadâret Tahrîrât Kalemi Şu‘be: 1

Hâriciye Nezâret-i Celîlesi’ne Meclis-i Vükelâ’da kırâat olunan 10 Kânûn-ı Sânî sene [1]327 târîhli ve 1730 nu- maralı tezkire-i aliyyelerine cevâbdır: Bosna ve Hersek ahâlî-i İslâmiyesinin Hilâl-i Ahmer i‘ânesi i‘tâsıyla ibrâz eyledikleri hissiyât-ı insâniyet-kârânelerine mukâbeleten ahîren Visoko Kasabası’ndaki harîkde musâb olanlara i‘tâsı münâsib görüldüğü beyân olunan meblağa nezâret-i celîleleri büdcesinde münâsib bir karşılık bulunarak iş‘ârına himmet. 7 Safer sene [1]330 / 14 Kânûn-ı Sânî sene [1]327 [27 Ocak 1912]

BOA, BEO, 3995/299562

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 659 660 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

İNGİLTERE’DEN GÖNDERİLEN YARDIMLAR

İngiltere Kızılayı tarafından Türkiye Millî Bankası aracılığıyla savaş yardımı olarak gönderilen 1.497 İngiliz lirası 15 şilinin karşılığı olan 1.647 lira 52 kuruşun alındı makbuzunun Osmanlı Hükümeti adına teşekkür ile birlikte yerine ulaştırılmak üzere Hariciye Nezâreti’ne gönderildiği

Mâliye Nezâreti Vezne-i Umûmî Müdüriyeti Aded Umûmî: 6737 Husûsî: 88

Hulâsa: İ‘âne-i harbiyeye âid bir kıt‘a makbûzun takdîm kılındığına dâir Huzûr-ı Sâmî-i Sadâret-penâhî’ye Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir İngiltere Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından Türkiye Millî Bankası vâsıtasıyla makâm-ı sâmî-i Sadâret-penâhîlerine takdîm olunup 27 Kânûn-ı Sânî sene [1]328 târîh ve 2569 numaralı tezkire-i sâmiye-i fehîmâneleriyle irsâl buyurulan bin dört yüz doksan yedi İngiliz lirası on beş şilini hâvî bir kıt‘a çekin Osmanlı lirası yüz on kuruş hesâbıyla mukâbili bulunan bin altı yüz kırk yedi lira elli iki kuruş bi’t- tahsîl 30 Kânûn-ı Sânî sene [1]328 târîhinde harb i‘ânesi olarak îrâd kaydedilmiş ve mukâbilinde tanzîm kılınan 7.692 numaralı makbûz senedi leffen takdîm-i huzûr-ı sâmî-i Sadâret-penâhîleri kılınmış olmağla ol bâbda emr u fermân hazret-i veliyyü’l- emrindir. Fî 9 Rebîülevvel sene [1]331 ve fî 3 Şubat sene [1]328

Mâliye Nâzırı nâmına Müsteşar (İmza) *** OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 661 662 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Dâire-i Sadâret Tahrîrât Kalemi Şube: 1

Hâriciye Nezâret-i Celîlesi’ne İngiltere Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından Türkiye Millî Bankası vesâtatıyla gönderilen bin dört yüz doksan yedi İngiliz lirası on beş şilinin İngiliz lirası yüz on kuruş hesâbıyla mukâbili bulunan bin altı yüz kırk yedi lira elli iki kuruşun Hazîne-i Mâliyece tanzîm kılınan makbûz senedi mahalline irsâl ve hükûmet nâmına teşekkür olunmak üzere leffen savb-ı âlîlerine tesyâr kılındı, efendim. 13 Rebîülevvel sene [1]331 / 7 Şubat sene [1]328 [20 Şubat 1913]

BOA, BEO, 4146/310886 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 663 664 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

HİNDİSTAN’IN GÜNEY HAYDARABAT ŞEHRİNDEN GÖNDERİLEN YARDIM ÇEKİ

Hindistan’ın Güney Haydarabat şehrinde kurulan Kızılay Cemiyeti üyelerinden es-Seyyid Muhammed Cevad el Gaffar Efendi aracılığıyla Trablusgarp Savaşı’nda şehit olanların yetimleri için toplanıp Marcantel adındaki Hint bankasına verilen 300 İngiliz liralık çekin tahsili

Dâire-i Sadâret Tahrîrât Kalemi Şube: 1

Mâliye Nezâret-i Celîlesi’ne Trablusgarb muhârebesinde şehîd olanların eytâmına mahsûs olmak üzere Hindistan’ın Cenûbî Haydarabad şehrinde müteşekkil Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti a‘zâsından es-Seyyid Muhammed Cevad el-Gaffar Efendi ma‘rifetiyle cem‘ olunup Marcantel nâmındaki Hind bankasına tevdî‘ kılınan üç yüz İngiliz liralık bir kıt‘a çek leffen savb-ı âlîlerine tesyâr kılınmış ve bedelinin emsâli vechile nezâret-i celîleleri emrine i‘tâsı lâzım geleceği zahrına terkîm ve bunun zîri tahtîm edilmiş olmağla iktizâsının îfâ ve inbâsına himmet. 3 Rebîülevvel sene [1]330 / 8 Şubat sene [1]328 [21 Şubat 1913] Merbût pusulaya nazaran posta ilmuhaberi taraf-ı âlî-i hazret-i müsteşârîden imzâ buyurulacakdır. Çek Evrak Müdüriyet-i Aliyyesi’ndedir.

BOA, BEO, 4006/300383 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 665 666 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

YARDIM KAYIT DEFTERİ

Padişah adına Hindistan’ın Lahor ve Bombay şehirleri ile Deharvard ve Londra’dan Hariciye Nezâreti, postane, Lahor’da yayınlanan Vatan Gazetesi ve çeşitli bankalar aracılığıyla Osmanlı Kızılayı’na gönderilen yardımların kayıt defteri

Harb ve Hilâl-i Ahmer i‘ânâtına dâir evrâkın kaydına mahsûsdur. 1328 Defter Numarası 1

Numara Târîh Hulâsa-i Ma‘rûzât Numara Târîh Mu‘âmelât

Osmanlı Bankası’ndan tezkire Lahor’da Vatan Gazetesi hesâbı için Londra 261 numaralı tezkire-i şu‘besinden zât-ı hazret-i husûsiyeye leffen Sadâret’e 22 27 Pâdişâhî’ye bin altı yüz gönderilmişdir ve tezkire Kânûn-ı Kânûn-ı elli dört lira altmış sekiz diğer evrâk-ı resmiye 1 Evvel 1 Evvel kuruş irsâl edildiğinden miyânında Başkâtib sene sene bahisle meblağ-ı mezbûrun Beyefendi hazretleri [1]328 [1]328 Bank-ı Osmanî veznesinden tarafından bâ-müzekkere ahz etdirilmesi ve leffen Bâbıâli’ye îsâl olunmuşdur. gönderilen makbûz senedinin imzâ-yı Hümâyûn-ı mülûkâne ile tevşîhi hakkında

Londra’da National Bank India Merbût makbûz varakası nâmındaki banka direktöründen imzâ-yı şâhâne ile tevşîh İngilizce arîza buyurularak mezkûr bankaya i‘âde olunmak Lahor’da münteşir Vatan üzere arîza-i mezbûre Gazetesi nâmına Bombay’daki ile berâber 29 Kânûn-ı şu‘belerine tevdî‘ olunduğu Evvel sene 1328 târîhli ve 28 sene 29 sene 2 oradan telgrafla bildirilen 2 263 numaralı tezkire ile minh. minh. bin beş yüz liranın nâm-ı Sadâret’e gönderilmiş ve Hümâyûn-ı mülûkâneye meblağ-ı mebhûsün anhin Dersaâdet’de te’diye olunmak bankadan alınarak emsâli üzere Osmanlı Bankası’nın vechile mahall-i âidiyesine Londra şu‘besine teslîm teslîm etdirilmesi dahi ber- olunduğundan vusûlünün iş‘ârı mantûk-ı irâde-i seniyye ricâsına dâir teblîğ ve iş‘âr kılınmışdır. OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 667 668 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hâriciye Nezâret-i Celîlesi’nden tezkire

21 Muhtâcîne sarf olunmak üzere Kânûn-ı nâm-ı şâhâneye Londra’dan 3 3 Manzûr-ı âlî olmuşdur. Sânî sene mürsel 43 lira 16 kuruş 10 minh. parayı nâtık çekin bedeli bankadan alınarak Mâliye Veznesi’ne teslîm edildiğine dâir

Mezkûr arîza merbûtu ile berâber manzûr-ı âlî olarak 288 numaralı tezkire-i husûsiye ile Sadâret’e gönderilmiş ve gönderildiği beyân olunan Lahor’da Vatan Gazetesi bin beş yüz liranın çeki Sâhib-i İmtiyâzı Muhammed henüz Kitâbet Dâiresi’ne İnşâallah Efendi’den İngilizce vâsıl olmadığından arîza 22 keyfiyetin bankadan 22 sene Kânûn-ı tahkîkiyle alınacak 4 Nâm-ı Hümâyûn-ı 4 minh. mülûkâneye olarak Hindistan Sânî sene ma‘lûmâta göre iktizâsının Ahâlî Bankası’na tevdî‘an bin [1]328 îfâsı ve Başkitâbet’e de beş yüz İngiliz lirası takdîm ma‘lûmât i‘tâsı tezkirede edildiğine ve vusûlünün iş‘ârı beyân ve iş‘âr kılınmışdır. ricâsına dâir “Meblağ-ı mezkûrun Mâliye Nezâretince tahsîl edilmiş olduğu 23 Kânûn-ı Sânî sene [1]328 târîhli ve 260 numaralı tezkire-i husûsiye ile Sadâret’den cevâben bildirilmişdir”.

Posta İhbârnâmesi (İngilizce)

22 Nâm-ı şâhâneye olarak 22 288 numaralı tezkire-i Kânûn-ı Deharvard’dan tevdî‘ Kânûn-ı 5 5 husûsiye ile Sadâret’e Sânî sene olunan bir İngiliz lirası Sânî sene gönderilmişdir. [1]328 ve on iki şilinin İngiliz [1]328 Postahânesi’nden ahz olunmasına dâir

Osmanlı Bankası Müdîriyet-i Umûmiyesi’nden tezkire Dârü’l-harbden hicret eden ahâlî-i İslâmiye’ye tevzî‘ olunmak üzere Lahor’da münteşir Vatan Gazetesi 294 numaralı tezkire-i 30 sene 30 sene 6 hesâbına olarak nâm-ı 6 husûsiye ile Sadâret’e minh. minh Hümâyûn-ı mülûkâneye gönderilmişdir. vürûd eden sekiz yüz seksen bir liranın bankadan aldırılması için tanzîm olunan iki kıt‘a makbûz senedinin imzâ-yı Hümâyûn ile li-ecli’t- tevşîh takdîm kılındığına dâir OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 669 670 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

National Bank India direktöründen (İngilizce)

Lahor’da Vatan Gazetesi 296 numaralı tezkire-i 31 sene 31 sene 7 hesâbına gönderilen altı 7 husûsiye ile Sadâret’e minh. minh. numarada mukayyed gönderilmişdir. mebâliğin Londra Bankası’na teslîm olunduğunu müş‘ir ilmuhaber merbûtdur.

Osmanlı Bankası Müdîriyeti’nden tezkire Hilâl-i Ahmer i‘ânesi olarak Allahâbâd Muhammedân Mezkûr ilmuhaberler imzâ-yı Hümâyûn 5 Şubat Behast tarafından nâm-ı 5 sene ile tevşîh buyurularak 8 sene Hümâyûn-ı mülûkâneye 8 minh. 298 numaralı tezkire-i [1]328 vürûd eden üç yüz almış altı Osmanlı lirası ve dokuz husûsiye ile Sadâret’e kuruş için tanzîm olunan iki gönderilmişdir. kıt‘a makbûz ilmuhaberinin imzâ-yı şâhâne ile tevşîh üzere takdîmine dâir

Osmanlı Bankası Müdîriyeti’nden tezkire Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Manzûr-ı âlî buyurularak makbûz senediyle berâber 11 sene hesâbına olarak vürûd eden 16 sene 9 9 311 numaralı tezkire-i minh. üç yüz altmış altı Osmanlı minh. lirası ve dokuz kuruşun husûsiye ile Sadâret’e cem‘iyyet-i mezkûre hesâbına gönderilmişdir. îrâd kaydedilerek makbûz senedinin gönderildiğine dâir

[1 Mart 1913]

BOA, HH, 3375 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 671 672 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

ALAYKÖŞKÜ’NÜN KIZILAY’A İDARE MERKEZİ YAPILMASI

Soğukçeşme’deki Alayköşkü binasının mimarî şekli değiştirilmeden ve tarihî kıymeti korunarak tamiri yapıldıktan sonra Osmanlı Kızılayı’na idare merkezi ve bitişiğindeki ahşap binaların da yıkılarak yerine ambarlar yapılması hususunda Padişah irâdesi çıktığı

Mâbeyn-i Hümâyûn-ı Mülûkâne Başkitâbeti 285

Topkapı Saray-ı Hümâyûnu müştemilâtından olan Alayköşkü’nün hâiz oldu- ğu kıymet-i târîhiye ve mi‘mâriyeye halel getirilmemek şartıyla Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti’nce ta‘mîr etdirilerek makam-ı saltanata mahsûs odadan mâ‘adâ aksâmının muvakkaten cem‘iyet-i mezkûre hey’et-i idâresine tahsîsi ve sâlifü’l-beyân kasrın ittisâlinde el-hâletü hâzihî cem‘iyet-i mezkûre tarafından anbar ittihâz edilmiş bulunan ebniyenin dahi kezâlik Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti ma‘rifetiyle ta‘mîr ve tevsî‘ olunarak bir müddet-i muvakkate için Hilâl-i Ahmer’e âid eşyâ ve levâzımın hıfzı- na tahsîsi vukû‘ bulan arz u istirhâm üzerine makrûn-ı müsâade-i seniyye-i hazret-i Hilâfet-penâhî olmuş ve bu bâbda lâzım gelen tedkîkâtın icrâsıyla mebânî-i mebhûsün anhânın sûret-i tefrîk ve tahsîsine âid muâmelâta nezâret etmek üzere serkarîn-i hazret-i şehriyârî beyefendi hazretlerinin taht-ı riyâsetinde Şehremîni Cemil Paşa ve Karîn-i Sânî-i Cenâb-ı Pâdişâhî Mehmed Tevfik Beyefendi ve Müze-i Hümâyûn Müdürü Halil Beyefendi ve Hazîne-i Hâssa-i Şâhâne Müdür-i Umûmîsi Hafız Feyzi Efendi ve Hazîne-i Hümâyûn Kethüdâsı Refik Beyefendi hazerâtıyla Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti Reîsi Vekîli Doktor Besim Ömer ve Sermimâr-ı Hazret-i Şehriyârî Vedad Beyefendilerden mürekkeb bir komisyon teşkîli husûsuna irâde-i seniyye-i cenâb-ı cihânbânî şeref-müte‘allik buyurulmuş olmağla ol bâbda emr u fermân hazret-i veliyyü’l-emrindir. Fî 24 Safer sene [1]331 / Fî 20 Kânûn-ı Sânî sene [1]328 [2 Şubat 1913]

Serkâtib-i Hazret-i Şehriyârî Ali Fuad

BOA, İ. MBH, 11/1331 S-24

*** OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 673 674 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Taht-ı Himaye-i Hazret-i Mülûkânede Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti Merkez-i Umumîsi Aded 2079

Sadâret-i Uzmâ Müsteşârlığı Cânib-i Âlîsi’ne Atûfetlü efendim hazretleri Soğukçeşme’de vâki‘ Alayköşkü binâsının tarz-ı mi‘mârîsi değişdirilmeyerek kıymet-i târîhiyesi muhâfaza olunmak sûretiyle icrâ-yı ta‘mîri ile taht-ı himâye-i seniyye-i cenâb-ı Pâdişâhîde bulunan Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti’ne merkez-i idâre ittihâz edilmek ve ittisâlinde bulunan ahşâb mebânî hedm olunup şeref-i mevki‘e mütenâsib anbârlar inşâ olunmak üzere ol bâbda tanzîm olunan haritada muayyen hudûd dâhilindeki mebânî ve arsanın Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti’ne terk ve tahsîsi husûsuna irâde-i seniyye-i cenâb-ı Pâdişâhî şeref-müte‘allik buyurulmuş olup ol bâbdaki irâde-i seniyye hükm-i münîfi ile haritanın 12 Şubat sene 1328 târîhli tezkire ile Başkitâbet’den makâm-ı sâmî-i Sadâret’e irsâl olunduğu haber verilmiş olduğundan işbu hükm-i irâde-i seniyye-i cenâb-ı şehriyârînin îcâb eden sicillâtda kaydı ve birer sûretinin Hilâl-i Ahmer’e de teblîğ etdirilmesi esbâbının istikmâli husûsuna inâyet-i kerîmâneleri temennî olunur. Ol bâbda emr u fermân hazret-i men lehü’l-emrindir. Fî 2 Mart sene 1329 [15 Mart 1913]

Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti Reîs-i Sânîsi Âkil Muhtar *** OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 675 676 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Dâire-i Sadâret Tahrîrât Kalemi Şu‘ be 1

Taraf-ı Vâlâ-yı Müsteşârî’den Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti Riyâset-i Aliyyesi’ne 2 Mart sene [1]329 târîhli ve 2079 numaralı tezkire-i aliyyelerine cevâbdır: Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti’ne merkez-i idâre ittihâz edilmek üzere terk ve tahsîsi taleb ve istid‘â edilen Soğukçeşme’deki mebânî ile arsa hakkında Mâbeyn-i Hümâyûn Başkitâbet-i Celîlesi’nin 17 Şubat sene [1]328 târîhli tezkire-i husûsiyesi ile melfûf bulunan zabıtnâmenin Dîvân-ı Hümâyûn Dâiresi Müdüriyeti’nden musaddak sûretleri leffen irsâl kılınmağla emr u irâde hazret-i men lehü’l-emrindir. 13 Rebî‘ülahir sene [1]331 / 9 Mart sene [1]329 [22 Mart 1913]

BOA, BEO, 4156/311656 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 677 678 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

GÜNEY AFRİKA’DAN GÖNDERİLEN YARDIMLAR

Güney Afrika’daki Transvaal Hükümeti’ne bağlı Delkesrast şehrinin Müslüman halkı tarafından Natal Bankası vasıtasıyla Kızılay’a yaklaşık 127 İngiliz lirası gönderildiği

Bâbıâlî Nezâret-i Hâriciye Umûr-ı Siyâsiye Müdüriyet-i Umûmiyesi Tercüme Odası Numara: 165

Mesned-i celîl-i Sadâret-i Uzmâ’ya 26 Şubat sene 1913 târîhi ve Cenûbî Afri- ka’daki Transvaal Hükûmeti dâhilinde kâin Delkesrast şehrinde mukîm ahâlî-i İslâmiye nâmına olarak Yusuf Süleyman imzâsıyla vârid olan mektûbun tercemesidir: Transvaal’da Delkesrast şehrindeki Natal Bankası vâsıtasıyla fî 14 Şubat sene [1]913 târîhinde 108 İngiliz lirası dört şilin altı pensin takdîm kılındığını arz ederim. Meblağ-ı mezkûrdan 108 İngiliz lirası telgrafla irsâl kılınmış ve mütebâkî dört şilin altı pens de derdest-i takdîm bulunmuşdur. İşbu 108 İngiliz lirası dört şilin altı pens- den mâ‘adâ 18 İngiliz lirası 17 şilin 9 pens de Şehbender Ohannes Bey’e verilmişdir. Hilâl-i Ahmer’e âid bulunan bu paraların vusûlünü müş‘ir makbûz ilmuhaberinin leffen irsâl buyurulmasını istirhâm eylerim. Cenâb-ı Hak Osmanlılara muvaffakiyet ihsân buyursun. Beyân-ı hâl-i arz-ı me’âsir-i ihtirâmkârîye farîza ittihâz kılındı. Fî 16 Mart sene [1]329 [29 Mart 1913]

BOA, HR. TO, 544/70 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 679 680 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

23 KIZILAY’A YEDİKULE’DE ARAZİ TAHSİSİ

Bezm-i Âlem Valide Sultan vakıflarından olup Yedikule civarında Agop adlı şahıs tarafından kullanılmakta iken boşalan 63 dönümü aşkın arazinin Kızılay’a bırakılması hakkında Sultan Mehmed Reşad’ın irâdesi

Nezâret-i Evkâf-ı Hümâyûn Müşâvirlik Kalemi Aded Umûmî: 51539 Husûsî: 131

Huzûr-ı Sâmî-i Cenâb-ı Sadâret-penâhî’ye Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir, Bezm-i Âlem Vâlide Sultân hazretlerinin bi’l-icâreteyn tasarruf olunan müsakkafât-ı vakfiyesinden Yedikule civarında kâin Agop’dan mahlûl olan arâzîden altmış üç dönüm iki yüz seksen altı zirâ‘ mikdârının sekiz yüz yirmi bir lira-yı Osmanî otuz bir kuruş mu‘accele ve senevî sekiz yüz yirmi iki kuruş mukâta‘a ile Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti nâmına tefvîzine dâir Mahkeme-i Evkâf’dan sâdır olan i‘lâm usûlen tanzîm kılınan karârnâme ile birlikde leffen huzûr-ı sâmî-i cenâb-ı Sadâret- penâhîlerine takdîm kılınmış olmağla irâde-i seniyye-i hazret-i Hilâfet-penâhînin istihsâliyle emr u inbâ buyurulması bâbında emr u fermân hazret-i veliyyü’l-emrindir. Fî 27 Cumâdelûlâ sene [1]331 ve fî 21 Nisan sene [1]329 [4 Mayıs 1913]

Evkâf Nâzırı Hayri *** OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 681 682 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Nezâret-i Evkâf-ı Hümâyûn Müşâvirlik Kalemi Aded 412

İrâde-i Seniyye Yedikule civarında kâin olup Bezm-i Âlem Vâlide Sultan Evkâfı müsakkafâtından bulunan arâzîden altmış üç dönüm iki yüz seksen altı zirâ‘ mikdârının sekiz yüz yirmi bir lira-yı Osmanî otuz bir kuruş mu‘accele ve senevî sekiz yüz yirmi iki kuruş mukâta‘a ile Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti nâmına tefvîzine ruhsat verilmiştir. İşbu irâde-i seniyyenin icrâsına Evkâf Nezâreti me’mûrdur. Fî 30 Cumâdelûlâ sene [1]331 / Fî 24 Nisan sene [1]329 [7 Mayıs 1913]

Evkâf Nâzırı Sadrıa‘zam Hayri Mahmud Şevket Mehmed Reşad

BOA, İ. EV, 56/1331 Ca-12 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 683 684 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

BELUCİSTAN’DAN GÖNDERİLEN YARDIMLAR

Belucistan’da Sind Müslüman halkı tarafından bağışlanıp Sind Kızılay Kâtip ve Veznedarı Hacı Abdullah Harun Efendi tarafından gönderilen 100 İngiliz lirası 7 şilin ve 2 pense ait makbuzların hükümet adına teşekkürle birlikte geldikleri yerlerine gönderildiği

Mâliye Nezâreti Vezne-i Umûmî Müdüriyeti Umûmî: 612 Husûsî: 5

Makâm-ı Sâmî-i Sadâret-i Uzmâ’ya Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir Belucistan Eyâleti’nde Sind ahâlî-i İslâmiyesi tarafından i‘tâ ve şehr-i mezkûr Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti kâtibi ve veznedârı Hacı Abdullah Harun Efendi tarafın- dan irsâl kılındığı beyân-ı âlîsiyle 1 Mart sene [1]330 târîhli ve 11 numaralı tezkire-i fehîmâneleriyle irsâl buyurulan beş yüz İngiliz lirası yedi şilin ve iki pensi hâvî çek bi’t-tahsîl mukâbili olan elli altı bin yedi yüz elli dokuz kuruş on üç paranın îrâd kaydını mübeyyin müteberri‘în nâmlarına ayrı ayrı olarak tanzîm edilen 12.070 ilâ 12.077 numaralı sekiz kıt‘a makbûz senedi merbûtan takdîm-i huzûr-ı sâmî-i Sadâret- penâhîleri kılınmağın ol bâbda ve her hâlde emr u fermân hazret-i veliyyü’l-emrindir. Dersaâdet, fî 22 Mart sene [1]330 [4 Nisan 1914]

Mâliye Nâzırı nâmına Müsteşar Muâvini (İmza) *** OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 685 686 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Dâire-i Sadâret Tahrîrât Kalemi Şube: 148

Hâriciye Nezâret-i Celîlesi Cânib-i Âlîsi’ne Belucistan’da Sind ahâlî-i İslâmiyesi tarafından i‘tâ ve Sind Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Kâtibi ve Veznedârı Hacı Abdullah Harun Efendi tarafından irsâl olunan beş yüz İngiliz lirası yedi şilin ve iki pense âid ve müteberri‘înin ayrı ayrı nâmlarına muharrer olarak Mâliye Nezâreti Vekâlet-i Celîlesi’nden gönderilmiş olan sekiz kıt‘a makbûz senedi leffen savb-ı âlî-i fehîmânelerine tesyâr kılınmağla hükûmet nâmına beyân-ı teşekkürle berâber mahallerine îsâline himem. 11 Cumâdelûlâ sene [1]332 / 25 Mart sene [1]330 [7 Nisan 1914]

BOA, BEO, 4275/320570 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 687 688 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

SELANİK’TEN KIZILAY’A GÖNDERİLEN EŞYA

Bir kısmı Selanik Müslüman kadınları ve bir kısmı bazı ticarî kurumlar tarafından bağışlanan yünlü çorap, başlık, atkı vs. eşya ile dolu 100 kilo ağırlığındaki sandığın Kızılay’a teslim edilmesi

Devlet-i Aliyye-i Osmaniye Selanik Başşehbenderliği Aded Umûmî: 798 Husûsî: 26

Hulâsa: Hilâl-i Ahmer’e âid eşyâ hakkında

Hâriciye Nezâret-i Celîlesi’ne Umûr-ı İdâriye Müdüriyet-i Umûmiyesi’ne Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir Müfredâtı melfûf pusulada beyân olunup bir kısmı Selanik muhadderât-ı İslâmiyesince i‘mâl ve bir kısmı bazı müessesât-ı ticâriye tarafından teberru‘ ve i‘tâ olunan yünlü çorap, başlık, atkı vesâireyi hâvî 155 kilogram sıkletinde bir sandık melfûf konşimento mûcebince irsâl edilmiş olmağla eşyâ-yı mezkûrenin Dersaâdet’de In. Schenker nâm acenteden ahz ve Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’ne teslîminden sonra lâzım gelen vusûl ilmuhaberinin çâkerlerine tesyârı müsterhamdır. Ol bâbda emr u fermân hazret-i veliyyü’l-emrindir. Fî 21 Kânûn-ı Sânî sene [1]915 [21 Ocak 1915]

Başşehbender Vekîli (İmza)

BOA, HR. SYS, 2171/3 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 689 690 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

ROMANYA’DAN GELEN YARDIMLAR

Kızılay Cemiyeti yararına İbrail Şehbenderliği tarafından açılan yardım defterinin 3 ve 5 numaralı listeleriyle Romanya’nın İbrail ve Maçin iyiliksever Osmanlı vatandaşları ve Müslüman halkından toplanan 1.493 ley 35 santim ile daha önce gönderilmiş olan 1.360 leyin tahsil edildiği

İbrail Şehbenderhanesi Aded Umûmî: 4343 Husûsî: 11 Hulâsa: Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti nâmına cem‘ edilen bin dört yüz doksan üç ley ve 35 santimin irsâline dâir (Melfûf 6 aded) Hâriciye Nâzırı Fehâmetlü Devletlü Mehmed Said Halim Paşa Hazretleri Huzûr-ı Sâmîleri’ne Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti menfa‘atine İbrail Şehbenderliğince küşâd edilen i‘âne defterinin üç ve beş numaralı listeleriyle İbrail ve Maçin hamiyyetmendân teba‘a-i Osmaniye ve ahâlî-i İslâmiyesi’nden cem‘ edilen i‘ânât yekûnunu teşkîl eden bin dört yüz doksan üç ley 1068 ve 1071 ve 1072 numaralı üç kıt‘a makbûz senedleri mukâbilinde tahsîl ve kançılarya vezne defterine îrâd kaydedilmiş olmağla meblağ-ı mezbûre Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Riyâset-i Celîlesi’ne tevdî‘ olunmak üzere bu kere mahallî Bank de Credit Romania nâm bankası ma‘rifetiyle aynen Dersaâdet Bank-ı Şâhâne-i Osmanî’ye irsâl kılınmışdır. Mezkûr bankadan alınan makbûz mürselün ileyh nâmına ciro edilerek leffen ve mârru’l-arz iki liste ile üç kıt‘a makbûz senedâtı nüsha-i sâniyeleri ma‘an huzûr-ı fehîmânelerine takdîmine cür’et olunur. Gerek bu bin dört yüz doksan üç leyin ve gerek 12 Kânûn-ı Sânî sene [1]915 târîh ve 4324/6 numaralı arîza-i çâkerânemle takdîm edilen bin üç yüz altmış leyin ahz u teslîmine dâir Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Riyâsetince i‘tâsı lâzım gelen makbûzların sûy-ı çâkerâneme irsâline lutf u inâyet buyurulması istirhâmına mücâseret olunur. Ol bâbda emr u fermân hazret-i veliyyü’l-emrindir. Fî 9 Şubat sene [1]915 İbrail Şehbenderi (İmza) BOA, HR. SYS, 2171/5 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 691 692 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

AMERİKA’DAN GELEN YARDIMLAR

Washington Büyükelçiliği İmamı Muhammed Ali Efendi’nin Müslüman Osmanlı vatandaşlarının yoğun olarak oturdukları Amerika’nın Massachusetts ve Rhode Island eyaletlerinde bir ay zarfında toplayıp Amerika Dışişleri Bakanlığı aracılığıyla Osmanlı Kızılayı adına gönderdiği 3.156 dolar 27 sent ile yardım toplanan yer ve kişilerin isimlerine ait ekli listenin alındığı

Ottoman Consulate Generale 59 Pearl Street New York

Umûmî Numara: 208 Husûsî Numara: 1

Hâriciye Nezâret-i Celîlesi’ne Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir Hilâl-i Ahmer-i Osmanî Cem‘iyyeti nâmına i‘âne toplamak maksadıyla Washing- ton Sefâret-i Seniyyesi İmâmı Muhammed Ali Efendi bendeleri teba‘a-i Müslime-i Osmaniye’nin kesret üzere mukîm bulunduğu Amerika’nın Massachusetts ve Rhode Island eyâletlerinde bir seyâhat icrâ ederek dört hafta kadar imtidâd eden müddet-i seyâhati zarfında üç bin iki yüz elli beş (3.255) dolar yirmi yedi (27) sent topla- mağa muvaffak olmuşdur. İşbu meblağdan Muhammed Ali Efendi’nin harcırâh ve masârıf-ı sâiresine mukâbil yüz doksan altı (196) dolar seksen dört (84) sent ve çek için komisyon ücreti olarak National City Bankası’na te’diye olunan üç (3) dolar on altı (16) sent tenzîl olundukdan sonra mütebâkî kalan üç bin elli beş (3.055) dolar yirmi yedi (27) sente ayrıca taraf-ı âcizîden New York’da toplanılan yüz bir (101) dolar ilâve edilerek cem‘an üç bin yüz elli altı (3.156) dolar yirmi yedi (27) sent Amerika Hâriciye Nezâreti vâsıtasıyla İstanbul’da Hilâl-i Ahmer-i Osmanî Cem‘iyyeti nâmına irsâli ricâsıyla Washington Sefâret-i Seniyyesi’ne gönderilmişdir. İ‘âne derc edildiği mahallerde tanzîm olunup i‘âne verenlerin esâmîsiyle i‘ânât müfredâtını mübeyyin cedvel leffen takdîm kılınmış olmağla teba‘a-i merkûme tarafından vâki‘ olan ricâ ve iltimâs üzerine mezkûr listede münderic esâmî ve bedelâtın Dersaâdet gazeteleri vâsıtasıyla neşr u i‘lânı husûsuna müsâ‘ade-i aliyye-i âsafânelerinin sezâvâr buyurul- masını istirhâm ederim. İ‘ânât-ı mezkûreye mukâbil Başşehbenderhânece i‘tâ olunan makbûz senedlerinin nüsha-i sâniyeleri dahi leffen takdîm olunmuş- OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 693 694 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

dur. Hilâl-i Ahmer’e mu‘âvenet sûretiyle teba‘a-i Müslime-i Osmaniye tarafından ibrâz olunan me’âsır-ı hamiyyet ve vatanperverî ne mertebe şâyân-ı tahsîn ve takdîr ise İmâm Muhammed Ali Efendi bendelerinin dahi bu husûsda sebkat eden himmet ve gayreti o nisbetde şâyân-ı senâ ve tezkârdır. Ol bâbda ve her hâlde emr u fermân hazret-i men lehü’l-emrindir. Fî 12 Kânûn-ı Sânî sene 1915 [12 Ocak 1915]

New York Başşehbenderi Celâl *** Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Riyâset-i Sâniyesi’ne bu bâbda lâzım gelen ma‘lûmât bâ-tezkire iş‘âr edilmiş olmağla melfûf makbûz senedâtının tedkîki ve meblağ-ı mu- harrerin hîn-i vürûdunda Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’ne irsâli zımnında işbu tahrîrât Muhâsebe Müdüriyeti’ne tevdî‘ kılındı. Fî Kânûn-ı Sânî sene [1]330 [Ocak 1915] New York Başşehbenderliği’nin işbu 208/1 numaralı 12 Kânûn-ı Sânî sene [1]915 târîhli tahrîrâtda Hilâl-i Ahmer i‘ânesi olarak Washington Sefâret-i Seniyyesi vâsıtasıyla gönderileceği beyân olunan üç bin yüz elli altı dolar yirmi yedi sent bu def‘a Dersaâdet Amerika Sefâreti tarafından Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’ne tevdî‘ kı- lınmış olduğu Umûr-ı Ticâriye Müdüriyeti’nden ifâde kılınmış olmağla muktezâsının îfâsı zımnında Umûr-ı İdâriye Müdüriyet-i Umûmiyesi’ne emr u havâle buyurulması bâbında emr u fermân hazret-i veliyyü’l-emrindir. Fî 17 Şubat sene [1]330 [2 Mart 1915] *** OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 695 696 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Taht-ı Himâye-i Hazret-i Mülûkânede Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Merkez-i Umûmîsi Aded

4364/3450 numaralı nüsha-i sâniye makbûzları melfûfdur. 1737/643 Hâriciye Nezâret-i Celîlesi’ne Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir Washington Sefâret-i Seniyyesi İmâmı Muhammed Ali Efendi’nin teşvîkât ve tergîbât-ı hamiyyetperverânesi üzerine Hilâl-i Ahmer i‘ânesi olarak cem‘ edilen ve fî 31 Kânûn-ı Sânî sene [1]330 târîh ve 61214-510 numaralı tezkire-i fehîmânelerinde iş‘âr buyurulan 3.156 dolar 27 sent mukaddemâ Dersaâdet Amerika Sefârethânesi vâsıtasıyla ahz olunmuş ve nüsha-i evvel makbûzu mezkûr sefârethâneye irsâl kılın- mış idi. Bu kere tanzîm edilen müteberri‘îne mahsûs nüsha-i sâniye makbûzları mat- viyyen huzûr-ı fehîmânelerine arz u takdîm kılındı. Bunların Washington Sefâret-i Seniyyesi’ne irsâli lâzım gelenlere irâde buyurulması bâbında fermân hazret-i veliyyü’l-emrindir. Fî 10 Şubat sene [1]330 [23 Şubat 1915]

Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Reîs-i Sânîsi Doktor Besim Ömer

BOA, HR. SYS, 2171/8 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 697 698 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

SİROZ’DAN GELEN YARDIMLAR

Kızılay yararına yardımda bulunan Siroz Müslüman halkının isimlerini gösterir listenin Hariciye Nezâreti’ne takdim kılındığı

Devlet-i Osmaniye Şehbenderliği Aded 92/26

Hulâsa: Siroz ahâlî-i İslâmiyesi’nin Hilâl-i Ahmer teberru‘âtını müş‘ir cedvelin takdîm edildiği (Melfûf: 1) Huzûr-ı Sâmî-i Cenâb-ı Nezâret-penâhî’ye Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir ki Hilâl-i Ahmer-i Osmanî menfa‘atine teberru‘âtda bulunan Siroz ahâlî-i İslâmiyesi esâmîsini mübeyyin cedvelin nüsha-i sâniyesinin irsâli fî 27 Mart sene [1]915 târîh ve 62979/16 numara ile muvaşşah hâme-pîrâ-yı ta‘zîm ve tekrîm olan emirnâme-i nezâret-penâhîlerinde emr u iş‘âr buyurulmağla ber-mûceb-i emr-i nezâret-penâhî müfettişlikden ahz edilen cedvel-i mezkûr merbûtan takdîm-i huzûr-ı cenâb-ı efhamîleri kılınmağla ol bâbda emr u fermân hazret-i veliyyü’l-emrindir. Fî 12 Nisan sene [1]915

Siroz Şehbenderi Sabri BOA, HR. SYS, 2171/11 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 699 700 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

SELANİK’TEN GELEN YARDIMLAR

Selanik Başşehbenderliği yazısıyla Kızılay yardımı olarak gönderilen 110 lira 96 kuruşluk çekin Kızılay’a teslim edilerek karşılığında alınan makbuzun takdim kılındığı

Bâbıâlî Hâriciye Nezâreti Muhasebe Kalemi Aded-i Umûmî: 10764 Aded-i Husûsî: 44

Hilâl-i Ahmer i‘ânesi olarak Selanik Başşehbenderliği’nin 974/127 numaralı ve 22 Mart sene [1]915 târîhli tahrîrâtıyla vürûd eden yüz on lira doksan altı kuruşu nâtık çek cem‘iyyet-i muhteremeye tevdî‘ ve mukâbilinde ahz olunan iki yüz yirmi bir numaralı ve 1 Nisan sene [1]331 târîhli makbûz senedi leffen takdîm kılınmış olmağla mezkûr şehbenderliğe irsâli zımnında işbu müzekkere ile berâber Umûr-ı İdâriye Müdüriyet-i Umûmiyesi’ne emr u havâle buyurulması bâbında emr u fermân hazret-i veliyyü’l-emrindir Fî 4 Nisan sene [1]331 [17 Nisan 1915]

Hâriciye Nezâreti Muhasebe Müdüriyeti

BOA, HR. SYS, 2171/11 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 701 702 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

ALMANYA’DA TOPLANAN YARDIM PARALARI

İtalya ve Romanya’nın Avusturya’ya savaş açmaları halinde İstanbul ile Almanya arasındaki ulaşımın kesileceği mülâhazası üzerine Almanya’da Kızılay tarafından toplanan 560.386 markın zamanında İstanbul’a ulaştırılmasını sağlamak amacıyla ulaşım kesilmesi durumunda söz konusu paranın İstanbul’daki Deutsche Bank şubesi tarafından Kızılay Merkez Heyeti emrine verilmesi için gerekli girişimlerde bulunulduğu

Bâbıâlî Hâriciye Nezâreti Şifre Kalemi 1136

Berlin Sefâreti’nden fî 8 Mayıs sene [1]915 târîhiyle vârid olan telgrafnâmenin hallîdir Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’ne İtalya ve Romanya’nın Avusturya aleyhine harb eyledikleri takdîrde Dersaâdet ile Almanya arasında muvâsalatın münkatı‘ olacağı mülâhazasına binâen burada- ki Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından cem‘ edilmiş olup yekûnu bir Mayıs’ta beş yüz altmış bin üç yüz seksen altı marktan ibâret bulunan nakdin vakt ü zamânıyla Dersaâdet’e îsâlini te’mînen şâyed muvâsala münkatı‘ olursa meblağ-ı mezbûrun kâmilen Dersaâdet’eki Deutsche Bank şu‘besi tarafından Hilâl-i Ahmer Hey’et-i Merkeziyesi’nin emrine tâbi‘ bulundurulması zımnında teşebbüsât-ı lâzımede bulu- nulduğu ma‘rûzdur.

BOA, HR. SYS, 2171/11 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 703 704 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

BALÇIK’TAN GELEN YARDIMLAR

Balçık Müslüman halkı tarafından toplanıp Balçık Şehbender Vekâleti aracılığıyla gönderilen 17.696 ley 55 baninin Kızılay tarafından teslim alındığını gösterir makbuzda yanlışlıkla Köstence Başşehbenderliği yazıldığından makbuzun düzeltilmek üzere cemiyete iade edildiği

Balçık Şehbender Vekâleti Aded: 464-87

Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti makbûz ilmuhaberinin berây-ı tashîh gönderildiğine dâir (Melfûf: 1)

Sadrıazam ve Hâriciye Nâzırı Devletlü Fehâmetlü Said Halim Paşa Hazretleri’ne Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir 3 Haziran [1]915 târîh ve 66603/166 numaralı tahrîrât-ı aliyye-i cenâb-ı nezâret- penâhîleri cevâbıdır. Balçık ahâlî-i Müslimesi tarafından i‘tâ ve vesâtat-ı âcizî ile irsâl olunan 17.696 ley 55 baninin Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyetince tesellümünü mübeyyin imlâ olunan makbûz ilmuhaberinde meblağ-ı mezkûrun sehven Köstence Başşehbenderliği vesâtatıyla gönderildiği gösterilmiş olmasına binâen mezkûr makbûz ilmuhaberinin berây-ı tashîh cem‘iyyet-i mezkûreye irsâl olunmak üzere leffen ve i‘âdeten takdîm-i huzûr-ı sâmî-i cenâb-ı nezâret-penâhîleri kılınmışdır. Ol bâbda emr u fermân hazret-i veliyyü’l-emrindir. 10 Haziran [1]915

Balçık Şehbender Vekîli Ragıb Rauf Bey

BOA, HR. SYS, 2171/17 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 705 706 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

KIZILAYA YAPILAN YARDIMLAR VE CAVA MÜSLÜMANLARINDAN YARDIM TALEBİ

Osmanlı Kızılay Cemiyeti’nin Trablusgarp ve Balkan savaşları sırasında İslâm dünyasının her tarafından almış olduğu yardımlar sayesinde ancak Osmanlı vatanına hizmetlerde bulunduğu, sürmekte olan savaşta üstlendiği görevleri sebebiyle cemiyetin mevcut nakdini tükettiği, yardımların ana kaynağı olan Hint Müslümanlarının ise bu sırada Kızılay’a yardım etmesinin imkânsız olduğu, Balkan savaşları esnasında Kızılay’a önemli yardımlarda bulunan Cava Müslüman halkının yardımlarına müracaat edilerek cemiyete yardım yapmaları için teşvik edilmeleri

Taht-ı Himâye-i Hazret-i Mülûkânede Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Merkez-i Umûmîsi Aded 1237/217 Hâriciye Nezâret-i Celîlesi’ne Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir Muhât-ı ilm-i sâmîleri olduğu vechile Osmanî Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Trab- lusgarb ve Balkan muhârebâtı esnâsında âlem-i İslâm’ın her tarafından mazhar-ı mu‘âvenet olmuş ve Osmanlı vatanına îfâ eylediği hidemâtı ancak bu sâyede te’mîn edebilmişdir. Cem‘iyyetimizin muhârebe-i hâzırada deruhde eylediği vezâif nakd-i mevcûdunu tüketmekde ve menba‘-ı esâsî-i i‘ânât olan Hind Müslümanlarının bu sırada Hilâl-i Ahmer’e yardım eylemesi müstehîl bulunmakda olduğundan Bal- kan muhârebâtı esnâsında Hilâl-i Ahmer’e mühim mu‘âvenetlerde bulunmuş olan Cava ahâlî-i İslâmiye’sinin meşîme-i diyânet ve insâniyetine mürâca‘at olunarak cem‘iyyetimize i‘âne i‘tâsına teşvîk edilmesi husûsunun mahall-i mezkûr şehbender- liğine emir buyurulması müsterhamdır. Ol bâbda emr u fermân hazret-i men lehü’l- emrindir. Fî 8 Haziran sene [1]331 [21 Haziran 1915] Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Reîs-i Sânîsi Doktor Besim Ömer BOA, HR. SYS, 2171/17 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 707 708 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

ALMANYA’DA KIZILAY İÇİN TOPLANAN PARALARIN NAKLİ

Kızılay tarafından yönetilen 7 bin yataklı hastaneler için ne zaman biteceği belli olmayan savaşın sonuna kadar ihtiyat paralarının son kuruşuna kadar harcanması halinde bile hastanelerin idaresi için paraya ihtiyaç duyulacağının hesap edildiği, bunun için yurt içinde yardım toplamaya gayret edildiği ancak bundan olumlu bir sonuç beklenmediği, bu sebeple olabilecek zararı da göze alarak şifreli telgrafla Berlin Büyükelçiliği’nden Almanya’da Kızılay için toplanan paraların Deutsche Bank aracılığıyla gönderilmesi talebi

Taht-ı Himâye-i Hazret-i Mülûkânede Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Merkez-i Umûmîsi Aded 1235/214 Şifreli Telgrafnâme Berlin Sefâret-i Seniyyesi’ne C[evâb-ı] Tahrîrât: 4 Haziran 1915 Taraf-ı devletlerinden evvelce de Alman Hilâl-i Ahmer Hey’eti’ne ve Hâriciye Nezâreti’ne izâh buyurulduğu vechile Hilâl-i Ahmer nâmına derc olunan i‘ânâtın Hey’et-i Merkeziye’nin karârı olmadıkça sarfı muhâlif-i nizâm olduğundan Çanak- kale mecrûhîni için verilen elli bin markın hey’etimizce kabûlünde imkân görüleme- miş olmağla keyfiyetin kongrenin nazar-ı takdîrine arzından başka çare kalmamışdır. El-yevm Hilâl-i Ahmer’in idâre etdiği yedi bin yataklı hastahânelerin daha ne vakit biteceği mechûl olan harbin hitâmına değin idâresi için muktezî olan mebâliği hesâb etdik. İhtiyât akçemizin son habbesine kadar sarfı takdîrinde bile yine imkân-ı mâddî bulamadık. Buraca her sûretle i‘âne celb ve cem‘ine gayret edilmekde ise de bundan da büyük bir netîce ümîd etmiyoruz. Binâberîn Almanya’daki paramızın her hâlde celbi zarûrîdir. Akçe farkından bugünlerde büyük bir ziyân olmayacağını tahkîk etdik. Ma‘a-hazâ ziyân olsa dahi bunu göze alıp parayı yine getirtmek muktezîdir. Deutsche Bank’ın en ehven bir sûretle para nakline tavassut etmesi için Cavid Beyefendi’ye de müraca‘at etdik. Müşârunileyh ile bi’l-müzâkere paramızın sür‘at-i nakli husûsuna himmet-i aliyyelerinin dirîğ buyurulmamasını sûret-i mahsûsada ricâ ve cevâb-ı OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 709 710 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

sâmîlerine intizâr ederiz. Paranın naklinden sonra kat‘î bir hesâb gönderilmesi husûsunun Deutsche Bank’a emir buyurulması ayrıca mütemennâdır. İstanbul, 8 Haziran 1331 Telefon numarası: İstanbul 1783

Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Reîs-i Sânîsi Doktor Besim Ömer *** Taht-ı Himâye-i Hazret-i Mülûkânede Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Merkez-i Umûmîsi Aded 1235/213

Hâriciye Nezâreti Umûr-ı İdâriye Müdüriyet-i Umûmiyesi Cânib-i Âlîsi’ne Muhterem Efendim Berlin Sefâret-i Seniyyesi’ne keşîde edilmek üzere tastîr ve leffen takdîm kılınan telgrafnâmenin şifre etdirilerek keşîdesi husûsusuna himmet buyurulması müster- hamdır efendim hazretleri. İstanbul, 8 Haziran 1331 Telefon numarası: İstanbul 1783 21 Haziran sene [1]915

Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Reîs-i Sânîsi Doktor Besim Ömer

BOA, HR. SYS, 2171/17 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 711 712 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

FOTOĞRAF ALTYAZILARI

Sıra Altyazılar Sayfa No: Osmanlı Padişahı Sultan V. Mehmed Han hazretleri 1 9 Osmanlı Kızılayı’nın büyük hâmisi Veliahd Yusuf İzzeddin Efendi hazretleri 2 11 Osmanlı Kızılayı Fahrî Başkanı 3 Dr. Abdullah Bey 25 4 Müteveffa Marko Paşa 26 5 Dr. Kırımlı Aziz Bey 26 6 Peştemalciyan Efendi 28 7 Faik Paşa Della Suda 31 Kızılay kurucularından: 8 Tıbbiye Mektebi eski Nâzırı ve Meclis-i Umûr-ı Sıhhiye İkinci Başkanı 36 merhum Arif Bey 9 Hüseyin Hilmi Paşa 42 10 Genel Müfettiş Ali Bey 44 11 Trablusgarp’ta Kızılay 75 12 Aziziye’de Kızılay 77 13 Trablusgarp’ta Aziziye’de sedyeciler 77 14 Garyan Kızılay Hastanesi 80 15 Garyan’da hastane çadırı 80 16 Trablusgarp’ta Hums Seyyar Hastanesi 82 17 Bingazi’de Kızılay 83 18 Bingazi’de Kızılay Hastanesi’nin açılış töreni 83 19 Kadırga Hastanesi 72 Kadırga Hastanesi Sağlık Heyeti: Ortada İkinci Başkan Dr. Besim Ömer Bey, sağında sıra ile Operatör Papa Efendi, Operatör Muavini Kokidis Efendi, Vasilaki Efendi, 20 93 Röntgen Mütehassısı Kilaidis, başkanın sol tarafında sırasıyla Operatör Yahob Efendi, Muavini Kapamacıyan Efendi, Baştabip Suhami Efendi, Dr. Bekir Zâfir Bey, diğerleri eczacı, asistanlar ve hastabakıcı hanımlar 21 Kadırga Hastanesi’nde Ameliyat Salonu 93 22 Kızılay İstanbul Üniversitesi Hastanesi’nde bir koğuş 98 23 Kızılay Vefa Hastanesi 100 24 Kızılay Vefa Hastanesi Sağlık Heyeti 101 25 Kızılay Vefa Hastanesi’nde bir koğuş 102 26 Kızılay Vefa Hastanesi Ameliyathanesi 104 27 Hadımköy’de Kızılay Seyyar Hastanesi 105 28 Hadımköy Hastanesi’nde hasta nakliyat arabası 107 29 Kızılay Ayastefanos Seyyar Hastanesi 107 Kızılay Ayastefanos Hastanesi Sağlık heyeti: 30 Ortada fesli Baştabip Emin Bey, sağında Dr. İskender Ahmed Bey, 109 solunda Asistan Kalost Efendi OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 713

31 Ayastefanos Seyyar Hastanesi’nde bir çadırın içi 109 Gelibolu Hastanesi önünde sağlık heyeti: Ortada oturan Baştabip Operatör Rasim Ferid Bey, sağında Dr. Sedad 32 113 ve İhsan Arif Beyler, solunda Dr. Behçet Sabit ve İdare Memuru Tahsin Beyler 33 Gelibolu Hastanesi’nde bir koğuş 115 34 Kızılay Çanakkale Hastanesi 117 Kızılay Çanakkale Hastanesi Sağlık Heyeti: 35 119 Ortada Baştabip Tevfik Rüşdü Bey 36 Kızılay Çanakkale Hastanesi’nde bir koğuş 120 Kadıköy Donanma Cemiyeti Hanımlar Şubesi tarafından hastane yapılan 37 125 Haydarpaşa Osmanlı İttihad Mektepleri 1877 senesinde Osmanlılar ile yabancılardan meydana gelen ve Kızılay adını alan heyet: Birinci sıra: soldan sağa Nuri Bey, Dr. Bartulati, Noryan Efendi, Dr. Arif 38 127 Bey, Dr. Sarel, Foster, Feridun Bey en sağda; ikinci sıra soldan sağa Dr. Sivastopol, Loval, Faik Paşa Della Suda, Eşref Efendi, General Mut, Hâs, Dr. Peştemalcıyan Paşa 1912’de İstanbul Üniversitesi’nde toplanan Osmanlı Kızılay Cemiyeti 39 127 Genel Meclisi Heyeti 40 Mısır Kızılay Delegesi Kemal Beyefendi 128 Mısır Kızılay ileri gelenleri ve bazı askerî doktorlar: 41 Ortada Dr. Mahmud Mahir Bey, solunda sırasıyla Rıza Paşa ve Kemal 129 Bey, sağ tarafında Dr. Refii ve Abdüsselâm Beyler 42 Mısır Kızılay Beylerbeyi Hastanesi Sağlık Heyeti 131 Kızılay Hadımköy Hastanesi Sağlık Heyeti: 43 139 Ortada Baştabip Dr. Burhaneddin Bey 44 Kızılay Hadımköy Hastanesi’nde yaralı nakli 140 45 Kızılay Hadımköy Seyyar Hastanesi’nde ameliyat çadırı içi 142 Kızılay Ispartakule Hastanesi Sağlık Heyeti: 46 142 Ortada Baştabip Aziz Bey 47 Ispartakule Hastanesi’nde ameliyat çadırı 144 48 Osmanlı Kızılay Cemiyeti Genel Merkez Binası 145 Trablusgarp’ta Kızılay Garyan Sağlık Heyeti: 49 Sağdan ikinci Kızılay Genel Merkez üyelerinden teftiş için Trablus’a 147 giden delege Adnan Bey, sağda Operatör Sadeddin Bey 50 Çanakkale’de Hint Kızılay Hastanesi olarak kullanılan bina 148 Genel Hint Kızılay Heyeti Başkanı: 51 151 Dr. Ensârî Bey 52 Hint Kızılay Sağlık Heyeti yemekte 153 53 Hint Kızılay Hastanesi’nde bir koğuş 155 54 Hint Kızılay Hastanesi’nde bir koğuş 159 55 Genel Hint Kızılay Hastanesi ambarı 160 56 Hint Kızılayı İkinci Heyeti Seyyar Hastanesi 161 Hint Kızılayı İkinci Heyeti Seyyar Hastanesi 57 163 Hastalar ve personel teneffüste 58 Hint Kızılay İkinci Heyeti Seyyar Hastanesi’nde tecrit çadırları 166 59 Hint Kızılay Seyyar Hastanesi’nde bir çadır 168 714 Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

60 Hint Kızılayı Ömerli Hastanesi’nin sedyecileri 169 Güney Afrika’da Durban Kızılay Heyeti: 61 Ortada Yohannesburg Başşehbenderi Ohannes Bey, sağında Kızılay 170 Heyeti Başkanı Davud Muhammed, sol tarafında N. D. Kodvel Almanya Kızılhaçı tarafından Trablusgarp’a gönderilen sağlık heyeti ileri 62 gelenlerinden olup orada ölen: 172 Doktor Dükeştayn Almanya Kızılhaçı tarafından Trablusgarp’a gönderilen sağlık heyeti önde 63 gelenlerin olup orada ölen: 175 Dr. Şutse Ispartakule Kızılay Hastanesi 64 176 Ortada Baştabip Aziz Bey 65 Kızılay Ispartakule Hastanesi 177 Ispartakule Hastanesi’nde iki katlı çadırlar 66 179 Sağda, baş tarafta duran Baştabip Aziz Bey Kızılay Hadımköy Hastanesi 67 182 Ortada Baştabip Burhaneddin Bey 68 Hadımköy Kızılay Hastanesi 184 Padişah hazretleri tarafından kurulan hastanenin sağlık heyeti: 69 186 Ortada Padişah Baştabibi Hayri Beyefendi hazretleri 70 Kızılay Gelibolu Seyyar Hastanesi sedyeci eğitimi 188 Osmanlı Kızılay Cemiyeti’nin yaralı ve hasta nakline mahsus Cambridge 71 189 Vapuru 72 Cambridge Vapuru Sağlık Heyeti ve İdaresi 192 Kızıldeniz Mısır Kızılay Cemiyeti’nin hastane vapuru sağlık heyeti ve 73 194 mürettebatı 74 Dr. Klimov Hastanesi’nde bir koğuş 196 75 Dr. Klimov Hastanesi Sağlık Heyeti ve yaralılar 198 Londra’da tahsilde iken Kızılay’a yardım için gelen ve beraberlerinde masrafını da üstlenerek Mısırlı bir doktor getiren Hindistan asilleri: 76 199 Ortada Mısırlı Dr. Selim, sağında Seyyid Hasan Âbid-i Caferî, solunda Seyyid Muhammed Hüseyin, arkada Abdülhak ve Seyyid Âl-i İmrân 77 Kızılay Genel Merkez Heyeti 201 78 Kızılay İdare Erkânı 204 79 Kızılay Muhacirler Hastanesi 206 Kızılay Muhacirler Hastanesi Sağlık Heyeti: 80 208 Ortada Baştabip İbrahim Bey 81 Kızılay Muhacirler Hastanesi’nde lohusalar koğuşu 209 82 Kızılay Muhacirler Hastanesi kadınlar kısmı 211 Hindistan Bombay Fukara-yı İslâmiye Kızılay Sağlık Heyeti’nin 83 214 Ömerli’de hastane çadırları Hindistan Bombay Fukara-yı İslâmiye Kızılay Sağlık Heyeti: 84 216 Ortada kaputlu Baştabip Muhammed Hüseyin Hindistan Bombay Fukara-yı İslâmiye Kızılay Sağlık Heyeti 85 218 Hastane çadırlarına yaralı nakliyatı Hindistan Bombay Fukara-yı İslâmiye Kızılay Sağlık Heyeti’nin seyyar 86 220 hastanesi, cami çadırı ve minaresi 87 Hidiv Validesi Hastanesi Sağlık Heyeti ve hasta askerler 223 OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI 715

Dr. Klimov Hastanesi 88 225 Ortada şapkalı İngiliz elçisi ve sağında eşi Kızılay Cemiyeti’nin Askerî Sıhhiye’ye armağan ettiği hasta nakil 89 231 arabalarından biri Harbiye Nezâreti Meydanı’nda Kızılay Cemiyeti’nin Askerî Sıhhiye’ye armağan ettiği otuz adet hasta 90 234 nakil arabası Adına Kızılay Cemiyeti’ne iki bin Osmanlı lirası yardım verilmesini 91 263 vasiyet eden ayandan merhum Zihni Paşa 92 Edirne’de Kızılay Hastanesi yapılan bina 267 Edirne Kızılay Hastane Heyeti: 93 271 Ortada beyaz elbiseli Baştabip Bahaeddin Şakir Bey 94 Edirne Kızılay Hastanesi’nde bir koğuş 274 95 Edirne Kızılay Hastanesi’nde bir koğuş 278 Edirne Kızılay Hastanesi’ne isabet eden bir Bulgar mermisinin yaptığı 96 280 tahribat KAYNAKÇA

Başbakanlık Osmanlı Arşivi Belgeleri

A. MKT. MHM, 599/26 BEO, 959/71904 BEO, 1992/149370 BEO, 3981/298533 BEO, 3994/299520 BEO, 3995/299562 BEO, 4006/300383 BEO, 4015/301094 BEO, 4098/307278 BEO, 4146/310886 BEO, 4156/311656 BEO, 4275/320570 DH. HMŞ, 19/17 DH. İD, 132/11 DH. MUİ, 71/73 DUİT, 119/106 HH, 3375 HR. TO, 544/70 HR. SYS, 2171/3 HR. SYS, 2171/5 HR. SYS, 2171/8 HR. SYS, 2171/11 HR. SYS, 2171/17 İ. DH, 1140/88943 İ. EV, 56/1331 Ca-12 İ. MBH, 11/1331 S-24 MF. MKT, 1182/76