Ümraniye Tarihi I

Ümraniye Belediyesi Kültür Yayınları - 54 Kuruluştan Cumhuriyet'e ÜMRANİYE TARİHİ I ISBN: 978-605-67514-2-4 Proje Ümraniye Belediye Başkanlığı adına Hasan CAN Ümraniye Belediye Başkanı Proje Yönetimi Mesut ÖZDEMİR Başkan Yardımcısı Emre ERKOVAN Kültür ve Sosyal İşler Müdürü Yazarlar Ayhan YÜKSEL Davut ERKAN Bilim Kurulu Prof. Dr. Kemal BEYDİLLİ Prof. Dr. Feridun EMECEN Prof. Dr. Ali AKYILDIZ Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Atatürk Mah. Fatih Sultan Mehmet Cad. No: 63 Ümraniye / İstanbul Tel: 0216 443 56 00 / 1184 Faks: 0216 328 47 47 www.umraniye.bel.tr • [email protected] twitter.com/UmraniyeKultur facebook.com/kultur.sosyal Ön Kapak Fotoğraf: Hekimbaşı Av Köşkü Arka Kapak Fotoğraf: Dudullu Adile Sultan Çeşmesi Kitabesi copyright©2018, Ümraniye Belediyesi Kitabın tüm yayın hakları, Ümraniye Belediyesi’ne aittir.Yazılı izin alınmadan hiçbir şekilde kopya edilemez, çoğaltılamaz ve yayımlanamaz. 1.Baskı Mayıs 2018, İstanbul Baskı: Pelikan Basım Tasarım: Reyhan Cerit Bala / Serhat Batur Karadeniz Yayın Hazırlık: Menassa Reklam Göztepe Mah. Atatürk Cad. No.7 Kat.3 Sütlüoğlu Plaza 34815 Anadoluhisarı / İstanbul SUNUŞ İnsanlığın ortak mirası olan tarih, geçmiş zamanlarda yaşayan toplulukların her türlü faaliyetlerini yer ve zaman bildirerek, sebep-sonuç ilişkisi içinde anlatan bir bilim. Günümüzdeki bazı yanlış anlaşılmaların aksine sadece binalar ve geçmişten günümüze ayakta kalmayı başarmış eserlerden ibaret olmayan tarih, bütün yönleriyle insanlığın geçmişini inceler ve geçmişle gelecek arasında kurulan bir köprüdür. Tarih tanımında yer alan en belirleyici unsur da bu olsa gerek: Geçmişle gelecek arasında kurulan bir köprü... Bu tanımlama geçmişimizi tüm gerçekliğiyle öğrenmeden geleceğe dair gerçekçi adımlar atamayacağımızı da bize hatırlatmaktadır. Kısacası dün olmadan yarın da yoktur. Bizler de ilçemizin tarihini derinlemesine ele alan kaynak eksikliğini giderebilmek ve Ümraniye mirasını gelecek kuşaklara en iyi şekilde aktarabilmek için harekete geçtik. Belediyemizin 29 Mayıs Üniversitesi’yle birlikte hazırladığı bu kitap, şu an üstünde yaşadığımız modern bir şehir olan Ümraniye’nin geçmişini resmetmektedir. Uzman tarihçilerin uzun arşiv çalışmalarının ardından hazırlanan eserimiz, asırlar süren bir imparatorluğa başkentlik yapan İstanbul’un önemli bir parçası olan Ümraniye’ye dair büyük bir eksikliği gidermeyi, ilçenin geçmişten bugüne bütün süreçlerdeki rolünü ve etkisini gözler önüne sermeyi hedeflemektedir. Tarihine sahip çıkmayan, tarihini unutmuş milletlerin yaşadıkları hafıza kaybıyla ilerlemeleri mümkün değildir. Elinizdeki bu kitap her sayfasında “nereden geldiğimizi” bizlere belgeleriyle hatırlatacak, yarınlara daha emin ve bilinçli adımlarla ilerlememizi sağlayacaktır. Yalnız Servi’den günümüzün modern Ümraniye’sine uzanan bu belgelerle yüklü Ümraniye Tarihi kitabının hazırlanmasında emeği geçen herkese teşekkürlerimi sunar, böylesine önemli bir eserin sizlerle buluşmasına vesile olmaktan onur duyduğumu belirtmek isterim. Hasan CAN Ümranye Beledye Başkanı ÖNSÖZ Bugün büyüyen ve adeta kabından taşan muazzam bir metropole dönüşen İstanbul’un, söz konusu gelişimi, şüphe yok ki idarî teşkilatlanmasının da yönünü tayin etmiştir. Boğaz’ın ikiye ayırdığı bu şehrin Rumeli/Avrupa Yakası ile Anadolu Yakası zaman içerisinde nüfusun baskısı sonucu yeni yerleşim alanlarının ortaya çıktığı iki ana coğrafî kesimi ifade eder hale gelmiştir. Rumeli Yakası’nda olduğu gibi Anadolu Yaka- sı’nda da şehirle bütünleşen yeni yerleşim alanları tek bir merkezden idare edilemeyecek ölçüde büyümüş, zamanımıza yakın dönemlerde yeni bir idarî hamleyle kontrol edilemeyecek derecelerde genişleyen ve nüfus kesafetini haiz olan bölgeler ayrı birer ilçe/belediye teşkilatına kavuşmuştur. Böylesine bir gelişmenin en güzel örneklerinden birini Ümraniye ilçesi oluşturmaktadır. Genel anlamda İstanbul’u bütünleyen bu yeni yerleşim bölgelerinin hızlı gelişimini Ümraniye örneğinde anlamak ana manzarayı daha iyi görmek ve gele- ceğe önemli bir “bilgi mirası” bırakmak açısından son derece önemlidir. Bu noktada tarihî süreçlerin tespiti, bu temel üzerinden büyüyen ve kademe kademe genişleyen ve sonunda müstakil bir idarî birime dönüşen bölgelerin sosyal yapısının, dönüşümünün, bunun hangi fizikî şartların bir sonucu olduğunun idrak edilme- sini de sağlayacaktır. Bütün bu saiklerle XIX. asrın sonlarında küçük bir köyden doğan ve imparatorluğun yaşadığı çö- küşün icbar ettiği göçlerle oluşan, sonradan İstanbul’un cazibesinin artışıyla giderek çok büyük miktarda nüfus çeken, hemen ardından modern dönemlerde adeta “patlayan” yeni iş merkezlerinin ana kente en yakın sayılabilecek arka alanını oluşturan Ümraniye’nin bugün kapsadığı bölgenin tarihi kaynaklara intikal etmeyen “kayıp” tarihini açığa çıkartmak elinizdeki kitabın ana konusunu oluşturmuştur. Bu bilinmeyen tarih, uzun bir araştırmanın sonucu, daha çok resmî belgeler, tahrir kayıtları, sicil defterleri, vakıf kayıtları gibi arşiv vesikalarıyla gün yüzüne çıkarılmış, Ümraniye’nin önce bir yerleşim birimi, ardından da büyük bir ilçeye dönüşümünün tarihî süreçleri ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu çalışma Ümraniye Belediye Başkanlığı ile bu ilçenin sınırları içinde kök salmakta olan İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi’nin müşterek bir projesi olarak gerçekleştirilmiştir. 29 Mayıs Üniversitesi’nin Rektö- rü Prof. Dr. İbrahim Kâfi Dönmez ile Ümraniye Belediye Başkanı Sayın Hasan Can’ın müşterek protokol dâhilinde başlattıkları bu çalışmanın araştırmaları, Prof. Dr. Kemal Beydilli, Prof. Dr. Feridun Emecen ve Prof. Dr. Ali Akyıldız’ın ilmî denetim ve gözetiminde yapılmış ve metinlerin oluşturulması, çözümü ve yazımı Ayhan Yüksel ile Davut Erkan tarafından gerçekleştirilmiştir. Ümraniye bölgesinin eski yerleşme birimleri ise bizzat Prof. Dr. Feridun Emecen tarafından kaleme alınmıştır. Çalışmanın yazarları olarak projenin tamamlanmasında her türlü kolaylığı gösteren başta Belediye Başkanı Sayın Hasan Can, proje yöneticisi Başkan Yardımcısı Mesut Özdemir ile Kültür ve Sosyal İşler Müdürü Emre Erkovan’ın şahsında bütün ilgililere ve projenin ilk safhalarında emeği geçen Belediye Başkan Yardımcısı Türkân Öztürk’e teşekkür ederiz. Üniversitemizin Rektörü Sayın Prof. Dr. İbrahim Kâfi Dön- mez’e desteklerinden ötürü ayrıca müteşekkiriz. Bu kitabı, tarihî derinlik içinde hakkında çok az bilgi sahibi olduğumuz Ümraniye’nin geçmiş za- manlarını aydınlatmaya çalışan, bilinmeyen tarihine katkılarda bulunacak bir çalışma olarak değerlendiril- mesini temenni etmekteyiz. Ayhan YÜKSEL - Davut ERKAN KISALTMALAR a.e. aynı eser a.g.e. adı geçen eser a.g.m. adı geçen makale BCA Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi bk. bakınız BOA Başbakanlık Osmanlı Arşivi DBİst.A. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi DİA Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi ed. editör haz. hazırlayan hk. hüküm İSAM İslâm Araştırmaları Merkezi neş. neşreden nr. numara ö. ölüm s. sayfa sy. sayı trc. tercüme TTK Türk Tarih Kurumu ty tarih yok v.d. ve devamı yön. yöneten İÇİNDEKİLER Giriş ........................................................................................................................................................7 I. BÖLÜM: 20. YÜZYILA KADAR ÜMRANİYE A) Osmanlı Hakimiyetine Kadar Ümraniye Bölgesi ..............................................................................10 B) Ümraniye’nin Osmanlı Hakimiyetine Girişi ve Yaşanan Siyasî Olaylar .............................................12 C) Ümraniye’nin İdarî Durumu ............................................................................................................16 D) Ümraniye’nin Yerleşim Tarihi: Bulgurlu ve Dudullu a) Bulgurlu: Adı ve Ortaya Çıkışı ..........................................................................................................17 i) Bulgurlu Köyü ve Mahallesinin Yerleşim Tarihi .................................................................................19 ii) Bulgurlu Köyünün Sosyal ve Ekonomik Tarihi .................................................................................23 iii) Bulgurlu Köyü Nüfus Defteri .........................................................................................................28 b) Dudullu: Ortaya Çıkışı ve Gelişme Süreci .........................................................................................56 i. Dudullu’da Nahiye Oluşturulması......................................................................................................63 ii. Dudullu Köyüne Ait Nüfus Bilgileri: XIX. Asır .................................................................................65 iii. Dudullu Köyünün Ekonomik Yapısı ................................................................................................82 II. BÖLÜM: ÜMRANİYE’NİN DOĞUŞU VE GELİŞİMİ A) Yalnız Servi’den Ümraniye’ye: Ümraniye’nin Kuruluşu .....................................................................122 a) Ümraniye Yerleşmesinin Resmiyet Kazanması: Köy İhdası ve Gelişme Süreci ....................................134 B) Ümraniye’nin Kurucusu Mehmed Cevher Ağa’nın Hayatı ve İmar Faaliyetleri .................................144 C) Ümraniye ve Dudullu’da Belediye Kurulması Girişimleri .................................................................170 D) Ümraniye’de Bayındırlık ve İmar Faaliyetleri ...................................................................................176 a) Üsküdar-Bulgurlu-Erenköy Şimendifer/Tramvay Hattı Yapımı Girişimi .........................................185 b) Ümraniye’de Kültür Varlıkları ve Mimarî Yapılar ..............................................................................187

Load more