Osmanlı Sarayında Ve Osmanlı Ümerası Arasında Altın Ve Mücevher Kullanımına Dair Bilgi Sunmayı Hedeflemektedir
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
OSMANLI SARAYINDA VE OSMANLI ÜMERASI ARASINDA ALTIN VE MÜCEVHER KULLANIMI Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi Tarih Anabilim Dalı Yeniçağ Bilim Dalı Cansu EKİNCİ Danışman: Prof. Dr. Mehmet Ali ÜNAL Haziran 2019 DENİZLİ i ÖN SÖZ Bu tez çalışması Osmanlı sarayında ve Osmanlı ümerası arasında altın ve mücevher kullanımına dair bilgi sunmayı hedeflemektedir. İlk bölüm padişahlar tarafından kullanılan altın ve mücevherler üzerinde durmaktadır. Mücevherlerin, gücü nasıl etkilediği özellikle hediye yoluyla padişaha takdim edilen mücevher ve mücevher eşyalar ile ilgili bilgi verilmiştir. Yine bu bölümde padişahların taltif etmek amacıyla kullarına verdiği çeşitli altın ve mücevher eşyalar ile ilgili malumat aktarılmıştır. İkinci bölümde devlet adamlarının muhallefat ve müsadere kayıtlarına göre sahip oldukları mücevher eşyalardan bahsedilmiş olup devlet adamlarının biriktirdiği muazzam servete dikkat çekilmiştir. Üçüncü bölümde ise saray kadınlarının mücevher kullanımı tahlil edilmeye çalışılmıştır. Osmanlı Sarayında ve Osmanlı Ümerası arasında altın ve mücevher kullanımını konu eden elinizdeki tezin bu hale gelmesinde ve böyle bir konunun çalışılmasına beni teşvik eden kıymetli danışman hocam Prof. Dr. Mehmet Ali Ünal’a teşekkür ederim. Bilimsel bir çalışmanın nasıl yapılacağı, doğru kaynaklara nasıl ulaşacağım hakkında çok fazla şey öğrendim ve öğrenmeye devam edeceğim. Bu süreçte bana destek olan, katkı sağlayan değerli dostlarım Tuba Ertuğral’a, Aylin Yazıcıoğlu’na ve Gökçin Sevgisunar’a ve tezimin çeviri gerektiren kısımlarında desteğini esirgemeyen çalışma arkadaşım Ayşe Yavuz’a teşekkür ederim. Son olarak, hem maddî hem de manevî olarak bugünlere gelmeme vesile olan ve haklarını ödememin mümkün olmadığı Babam Faruk Ekinci’ye, Annem Zeliha Ekinci’ye, Ablam Canan Kahraman’a, Kardeşim Çağlar Ekinci’ye ve Yeğenlerim Ela ve Nisa’ya en içten minnettarlığımı ifade etmek isterim. Cansu Ekinci Denizli-2019 ii ÖZET OSMANLI SARAYINDA VE OSMANLI ÜMERASI ARASINDA ALTIN VE MÜCEVHER KULLANIMI Ekinci, Cansu Yüksek Lisans Tezi Tarih ABD Yeniçağ Tarihi Programı Tez Yöneticisi: Prof. Dr. Mehmet Ali ÜNAL Haziran 2019, 98 sayfa Altın ve mücevher tarih boyunca hemen hemen her coğrafya ve toplumda kullanılmıştır. İlkçağlardan Osmanlı devletine gelindiğinde görülecektir ki altın ve mücevher güç ve ihtişam göstergesi olarak tercih edilmiştir. Bu çalışmada Osmanlı sarayında ve Osmanlı ümerası arasında altın ve mücevher kullanımı güç ve ihtişam vurgusu üzerinden aktarılmıştır. Öncelikle altın ve mücevher padişahlar, devlet adamları ve saray kadınları tarafından yaygın olarak kullanılmıştır. Bu çerçevede altın ve mücevher padişahlar tarafından kişi ve kişileri taltif etmek amacıyla kullanılırken ümera ise geldiği makam ve mevkide gücünü ve yetkinliği pekiştirmek için tercih etmiştir. Anahtar Kelimeler: Mücevher, Güç, Taltif, İhtişam, Ümera. iii ABSTRACT THE USAGE OF GOLD AND JEWELRY BETWEEN OTTOMAN UMERA IN OTTOMAN PALACE Ekinci, Cansu Master Thesis History Department Modern History Programme Adviser of Thesis: Prof. Dr. Mehmet Ali UNAL June 2019, 98 Pages Gold and jewelry has been used throughout history by almost every geography and nation. When looking back from antiquity to Ottoman Empire, it is seen that gold and jewelry were chosen as indicators of strength and magnificence. In this study, the usage of gold and jewelry between Ottoman Umera at the Ottoman Palace is transferred with the emphasis on strength and magnificence. Primarily, gold and jewelry were commonly used by sultans, statesmen and women at the palace. Within this scope, gold and jewelry were used by sultans to reward someone, and by Umera to look to one’s laurels. Key Words: Jewelry, Strength, Reward, Magnificence, Umera iv İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ ............................................................................................................................. i ÖZET ................................................................................................................................ii ABSTRACT .....................................................................................................................iii İÇİNDEKİLER ................................................................................................................iv TABLOLAR DİZİNİ .......................................................................................................vi KISALTMALAR DİZİNİ .......................................................................................... .....vii GİRİŞ ................................................................................................................................ 1 BİRİNCİ BÖLÜM PADİŞAHLAR NAZARINDA ALTIN VE MÜCEVHERÂT 1.1. Mücevherât ve Takılar ............................................................................................... 7 1. 1. 1. Altın, Elmas, Yakut, Zümrüt, İnci .................................................................... 7 1. 1. 2. Yüzük .............................................................................................................. 11 1. 1. 3. Sorguç, At sorguçları ...................................................................................... 12 1. 2. Altın ve Gümüş Eşyalar .......................................................................................... 15 1. 2. 1. Taht ................................................................................................................. 15 1. 2. 2. Hançer, Kılıç ................................................................................................... 18 1. 2. 3. At koşum Takımları, Üzengi ........................................................................... 20 1. 2. 4. Tabak, Tepsi, Kâse, Bıçak, Kaşık, Çatal, Leğen, İbrik ................................... 22 1. 2. 5. Kitap ................................................................................................................ 22 1.3. Elbiseler ................................................................................................................... 23 1. 3.1. Kaftan, Kürk, Serâser ....................................................................................... 24 1.3.2. Miğfer, Zırh ....................................................................................................... 26 1.4. Saatler....................................................................................................................... 26 1.4.1. Koyun saatleri ................................................................................................... 27 1.4.2. Masa Saati ........................................................................................................ 29 İKİNCİ BÖLÜM YÜKSEK DERECELİ DEVLET ADAMALARI NAZARINDA ALTIN VE MÜCEVHERÂT 2.1. Mücevherât Ve Takılar ............................................................................................ 31 2. 1. 1. Altın, Elmas, Yakut, Zümrüt, İnci .................................................................. 31 2. 1. 2. Yüzük .............................................................................................................. 35 2. 1. 3. Sorguç ............................................................................................................. 36 2. 1. 4. Bilezik, Künye, İstefan, Gerdanlık.................................................................. 38 2.2. Altın ve Gümüş Eşyalar ........................................................................................... 39 2. 2. 1. Hançer, Kılıç ................................................................................................... 40 2. 2. 2. At Koşum Takımları, At Sorguçları, Üzengi .................................................. 42 2. 2. 3. Topuz, Kalkan, Tirkeş ..................................................................................... 44 2. 2. 4. Sahan, Tabak, Tepsi, Kâse, Kaşık, Leğen, İbrik ............................................. 44 2.2.5. Kitap .................................................................................................................. 45 2.3. Elbiseler ................................................................................................................... 49 2. 3. 1. Kaftan, Kürk, Hilat .......................................................................................... 50 2. 3. 2. Tesbih .............................................................................................................. 51 v 2. 4. Saatler...................................................................................................................... 52 2. 4. 1. Koyun Saatleri................................................................................................. 52 2. 4. 2. Masa Saatleri ................................................................................................... 53 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM SARAY KADINLARI NAZARINDA ALTIN VE MÜCEVHERÂT 2.1. Mücevherât ve Takılar ............................................................................................. 54 3. 1. 1. Altın, Elmas, Yakut, Zümrüt, Gümüş, İnci ..................................................... 55 3. 1. 2. Yüzük .............................................................................................................. 57 3. 1. 3. Küpe ................................................................................................................ 58 3. 1. 4. Halhal ............................................................................................................. 60 3. 1. 5. Sorguç, Taç, İstifan,