Yedi Emirler Türbesi” Lislâm Mir Ahmet Muhtar Beyefendi’Nin Ve Had›Yla Da Bilinen Türbe, ‹Nadiye Semtinde Muhsin Bey’In Sandukalar› Vard›R

YÜZYILLAR BOYUNCA ÜSKÜDAR (‹kinci Cilt)

Yazar› Mehmet Nermi Haskan

. . . . .

Proje Koordinatörü Veli Saylam Üsküdar Belediyesi Bilgi ‹ﬂlem Müdürü

Yay›na Haz›rl›k ve Yap›m Marmara Reklam ve Pazarlama Ltd. ﬁti. (212) 612 99 87-501 31 72

Redaksiyon Süleyman Nevzat Özdemir

Grafik Erkan Berrak

Foto¤raflar ve Tarihî Görsel Malzeme Mehmet Nermi Haskan ve Üsküdar Belediyesi Üsküdar Araﬂt›rmalar› Merkezi

Dialar Tayyar As

Katk›da Bulunanlar Gülhan Yaman - Yasemin Ufuk Yayla Hülya Çaredar - Ahmet Zahit Emre Kemal Ak›n - Sabri ﬁahin - Ömer Karc›

Renk Ay›r›m› ve Film Sürat Görsel Sanatlar Merkezi (216) 474 08 16-17

Dijital Montaj ve Bask› As›r Matbaac›l›k Ltd. ﬁti. (212) 283 84 38

Cilt Sezgin Ciltevi (212) 516 11 63

ISBN Numaralar› Tak›m No: ISBN 975-97606-0-6 2. Cilt No: ISBN 975-97606-2-2

. . . . .

ÜSKÜDAR BELED‹YES‹ Üsküdar Araﬂt›rmalar› Merkezi Yay›n No: 3

Temmuz 2001 ‹Ç‹NDEK‹LER

Üsküdar Türbeleri ...... 521 KEFÇE DEDE TÜRBES‹ ...... 583

ABACI DEDE TÜRBES‹ ...... 523 KORUCU BABA TÜRBES‹ ...... 584

ABDURRAHMAN GAZ‹ TÜRBES‹ ...... 524 KÖSTEND‹L‹ AL‹ ALÂADD‹N EFEND‹ TÜRBES‹ ...... 584

AHMET BEY TÜRBES‹ ...... 525 LÜTF‹ BEY TÜRBES‹ ...... 586

ALEMDAR AHMET BABA TÜRBES‹ ...... 526 MALATYALI ‹SMA‹L A⁄A TÜRBES‹ ...... 589

ALEMDAR BABA TÜRBES‹ ...... 526 M‹HR‹MAH SULTAN CAM‹‹ TÜRBES‹ ...... 589

AL‹ RIZA EFEND‹ TÜRBES‹ ...... 528 MUSTAFA ÇELEB‹ SOFASI ...... 591

ASADAR BABA TÜRBES‹ ...... 531 NAKKAﬁ BABA TÜRBES‹ ...... 592

AT TÜRBES‹ ...... 531 Baba Nakkaﬂ Kimdir? ...... 592

AYﬁE HANIM SULTAN TÜRBES‹ ...... 532 Nakkaﬂ Baba Mevkii ...... 593

AZ‹Z MAHMUD HÜDÂYÎ EFEND‹ TÜRBES‹ ...... 533 NALÇACI ﬁEYH HAL‹L EFEND‹ TÜRBES‹ ...... 595

AZ‹Z MAHMUD HÜDÂYÎ EFEND‹ CAM‹‹ TÜRBELER‹ ...... 539 NASUHÎ MEHMET EFEND‹ TÜRBES‹ ...... 596

BALCI BABA TÜRBES‹ (KOVACI DEDE TÜRBES‹) ...... 540 N‹ﬁANCI HAMZA PAﬁA TÜRBES‹ ...... 601

BANDIRMALI ﬁEYH YUSUF N‹ZAMEDD‹N OSMAN BEY TÜRBES‹ ...... 603

EFEND‹ TÜRBES‹ ...... 541 ÖMER DEDE ve ÜÇ YATIRLAR TÜRBES‹ ...... 603

BEHRAM PAﬁA TÜRBES‹ ...... 542 RE‹SÜ’L-HATTATÎN HAMDULLAH EFEND‹ HAZÎRES‹ ...... 604

BEYAZ‹ZÂDE AHMET EFEND‹ TÜRBES‹ ...... 542 RE‹SÜ’L-HULEFA MAK’AD AHMET EFEND‹ TÜRBES‹ ...... 608

CENNET EFEND‹ TÜRBES‹ ...... 544 REJ‹ KOM‹SER‹ MENAP‹RZÂDE NUR‹ BEY TÜRBES‹ ...... 610

EBU’D-DÜRDA TÜRBES‹ (EBU’D-DERDA TÜRBES‹) ...... 547 RUM MEHMET PAﬁA TÜRBES‹ ...... 610

FA‹K PAﬁA TÜRBES‹ ...... 547 SA’DEDD‹N EFEND‹ AÇIK TÜRBES‹ ...... 614

FATMA HANIM SULTAN TÜRBES‹ ...... 548 SADRAZAM ETHEM PAﬁA TÜRBES‹ ...... 616

FENÂYÎ AL‹ EFEND‹ TÜRBES‹ ...... 550 SADRAZAM HAL‹L PAﬁA TÜRBES‹ ...... 618

GAR‹P DEDE TÜRBES‹ ...... 551 SADRAZAM HAL‹L PAﬁA’NIN GÖMÜLÜ BULUNDU⁄U TÜRBE ... 620

G‹ZL‹CE EVL‹YA TÜRBES‹ ve YER SARSAN BABA TÜRBES‹ ...... 553 SAL‹H EFEND‹ TÜRBES‹ ...... 621

GÜLFEM HATUN TÜRBES‹ ...... 554 SARI KADIZÂDE ﬁEYH MUSTAFA DEDE EFEND‹ TÜRBES‹ . 623

GÜLNUﬁ EMETULLAH VAL‹DE SULTAN TÜRBES‹ ...... 556 SÜT BABA TÜRBES‹ ...... 624

HACI AHMET PAfiA TÜRBES‹ ...... 557 fiA‹R fiEM’‹ fiEM’ULLAH EFEND‹ TÜRBES‹ ...... 625

HAL‹L PAfiAZÂDE MAHMUT BEY TÜRBES‹ ...... 561 fiEMS‹ PAfiA TÜRBES‹ ...... 626

HALLAÇ BABA veya GAN‹ EFEND‹ TÜRBES‹ ...... 563 ﬁER‹F AHMET B‹N GAL‹P TÜRBES‹ ...... 627

HAﬁ‹M BABA TÜRBES‹ ...... 563 ﬁEYH MEHMET ‹ZZÎ BEDREDD‹N EFEND‹ AÇIK TÜRBES‹ ... 628

HAYDAR BABA TÜRBES‹ ...... 564 ﬁEYH MEHMET MUHY‹DD‹N EFEND‹ TÜRBES‹ ...... 629

H‹MMET DEDE TÜRBES‹ ...... 565 ﬁEYH MEHMET NUR‹ EFEND‹ TÜRBES‹ ...... 632

‹S‹MS‹Z TÜRBE ...... 567 ﬁEYH MUSTAFA EFEND‹ TÜRBES‹ ...... 634

‹SKENDER BABA TÜRBES‹ ...... 568 ﬁEYH MUSTAFA EFEND‹ TÜRBES‹ ...... 634

‹VAZ FAK‹H TÜRBES‹ ...... 569 ﬁEYH MUSTAFA EFEND‹ TÜRBES‹ ...... 636

‹ZM‹RL‹ AL‹ PAﬁA TÜRBES‹ ...... 571 ﬁEYH MUSTAFA EFEND‹ TÜRBES‹ ...... 637

KAPTAN-I DERYA ...... 574 ﬁEYH OSMAN ﬁEMS EFEND‹ TÜRBES‹ ...... 637

S‹NAN PAﬁA TÜRBES‹ ...... 574 ﬁEYH SAÇLI HAL‹L DEDE (HAL‹L ÇELEB‹ TÜRBES‹) ...... 639

KARACAAHMET SULTAN TÜRBES‹ ...... 575 ﬁEYHÜL‹SLAM AR‹F H‹KMET BEYEFEND‹ HAZ‹RES‹ ...... 639

KAVSARA MUSTAFA BABA TÜRBES‹ ...... 582 ﬁEYHÜL‹SLAM M‹NKÂRÎZÂDE YAHYA EFEND‹ TÜRBES‹ .644

515 ‹Ç‹NDEK‹LER

TEKEL‹ MUSTAFA PAﬁA TÜRBES‹ ...... 645 9. Ada - B’den A Noktas›na (Gündo¤umu Caddesi Boyunca).... 850

ÜMMÜGÜLSÜM HANIM TÜRBES‹ ...... 647 9. Ada - A Bölümü ...... 863

ÜSKÜDAR MEVLEV‹HANES‹ TÜRBES‹ ...... 647 10. ADA ...... 872

ZEYNEP-KÂM‹L TÜRBES‹ ...... 651 TAﬁÇILAR MEZARLI⁄I ...... 885

NAKKAﬁ BABA MEZARLI⁄I (BAHR‹ BABA MEZARLI⁄I) ...... 888

Üsküdar Mezarl›klar› ...... 653 SELÂN‹KL‹LER MEZARLI⁄I ...... 893

ARAPLAR MEZARLI⁄I ...... 655

AYRILIK ÇEﬁMES‹ MEZARLI⁄I ...... 655 Üsküdar Mektepleri ...... 895

ÇAKALDA⁄I MEZARLI⁄I ...... 662 ÜSKÜDAR SIBYAN MEKTEPLER‹ ...... 897

HAYDARPAﬁA ‹NG‹L‹Z MEZARLI⁄I ...... 662 ABDÜLBAK‹ EFEND‹ SIBYAN MEKTEB‹ ...... 897

KARACAAHMET MEZARLI⁄I ...... 667 AÇIKTÜRBE KIZ RÜﬁD‹YES‹ ...... 898

KARACAAHMET MEZARLI⁄INDA GERÇEKLEﬁT‹R‹LEN AHMED‹YE CAM‹‹ MEKTEB‹ ...... 898

‹ST‹MLÂKLER ...... 669 AHMED‹YE MEKTEB‹ ...... 899

Duvardibi Mevkii ‹stimlâki ...... 669 AL‹ A⁄A SIBYAN MEKTEB‹ ...... 899

Tunusba¤› ‹stimlâki ...... 670 ALTUNÎZÂDE ‹SMA‹L ZÜHDÜ PAﬁA MEKTEB‹ ...... 900

Seyyid Ahmet Deresi ‹stimlâki ...... 670 ALTUNÎZÂDE RÜﬁD‹YE MEKTEB‹ ...... 900

Tepebaﬂ› Mezarl›¤› ‹stimlâki ...... 671 AT‹K VAL‹DE MÜLK‹YE RÜﬁD‹YES‹ ...... 900

1. ADA ...... 672 AT‹K VAL‹DE SULTAN SIBYAN MEKTEB‹ ...... 900

1. Ada - A Bölümü ...... 672 ATLAMATAﬁI MÜLK‹YE RÜﬁD‹YES‹ ...... 901

1. Ada - B Bölümü ...... 677 AYAZMA SIBYAN MEKTEB‹ ...... 901

1. Ada - C Bölümü ...... 681 AYﬁE HATUN SIBYAN MEKTEB‹ ...... 902

1. Ada - D Bölümü ...... 682 AZ‹Z MAHMUD HÜDÂYÎ EFEND‹ MEKTEB‹ ...... 903

1. Ada - E ve F Bölümleri ...... 693 BAYTAR MEKTEB‹ ...... 903

2. ADA ...... 700 CEVHER A⁄A MEKTEB‹ ...... 904

2 Ada - G Bölümü ...... 700 CEVR‹ USTA SIBYAN MEKTEB‹ ...... 904

2. Ada - H Bölümü ...... 707 ÇAKIRCIBAﬁI HASAN PAﬁA MEKTEB‹ ...... 904

3. ADA ...... 711 ÇAVUﬁBAﬁI MEKTEB‹ ...... 904

3. Ada - K Bölümü ...... 711 Ç‹N‹L‹ CAM‹ SIBYAN MEKTEB‹ ...... 905

3. Ada - L Bölümü ...... 715 DEBBA⁄LAR MEKTEB‹ ...... 906

4. ADA ...... 717 DEFTERDAR MEKTEB‹ (MEHMET TAH‹R EFEND‹ MEKTEB‹) .... 906

4. Ada - M Bölümü ...... 717 ESMA SULTAN MEKTEB‹ ...... 907

4. Ada - N Bölümü ...... 724 EVL‹YA HOCA MEKTEB‹ ...... 907

5. ADA ...... 731 FATMA HANIM MEKTEB‹ ...... 907

5. Ada - O Bölümü ...... 731 FETTAH EFEND‹ MEKTEB‹ ...... 908

5. Ada - Ö Bölümü ...... 740 FEYZ‹YE MEKTEB‹ (EBE HAF‹ZE HANIM MEKTEB‹) ...... 908

6. ADA ...... 742 FISTIKLI MEKTEB‹ (HAT‹CE SULTAN MEKTEB‹) ...... 908

7. ADA ...... 749 GEREDEL‹ MEKTEB‹ ...... 910

7. Ada - A Bölümü ...... 749 GÜLFEM HATUN MEKTEB‹ ...... 910

7. Ada - B Bölümü ...... 756 GÜLFEM HATUN KIZ RÜﬁD‹YES‹ ...... 911

7. Ada - C Bölümü ...... 760 HACE HESNA HATUN MEKTEB‹ ...... 911

7. Ada - D Bölümü ...... 762 HACI AHMET PAﬁA MEKTEB‹ ...... 911

7. Ada - E Bölümü ...... 765 HACI BEDEL MEKTEB‹ ...... 911

7. Ada - F Bölümü ...... 772 HACI FA‹K EFEND‹ MEKTEB‹ ...... 911

7. Ada - G Bölümü ...... 781 HASAN BEY MEKTEB‹ ...... 911

7. Ada - H Bölümü ...... 786 HAS ODABAﬁI AHMET A⁄A MEKTEB‹ ...... 912

7. Ada - ‹ Bölümü ...... 788 ‹BRAH‹M A⁄A MEKTEB‹ ...... 912

8. ADA ...... 790 KALINO⁄LU AHMET A⁄A MEKTEB‹ ...... 912

8. Ada - A Bölümü ...... 790 KARAKADI MEKTEB‹ (‹SMA‹L A⁄A MEKTEB‹) ...... 912

8. Ada - B Bölümü ...... 814 MAHMUT ÇAVUﬁ MEKTEB‹ (TAﬁ MEKTEP) ...... 912

8. Ada - C Bölümü ...... 820 MALATYALI ‹SMA‹L A⁄A DARÜ’L-KURRASI ...... 913

8. Ada -D Bölümü ...... 826 MEHMET A⁄A MEKTEB‹ (BULGURLU MESC‹T MEKTEB‹) ...... 913

8. Ada - E Bölümü ...... 843 MEHMET A⁄A MEKTEB‹ ...... 914

8. Ada - F Bölümü ...... 845 MEHMET A⁄A MEKTEB‹ (KEMER ALTI SIBYAN MEKTEB‹) ...... 914

9. ADA ...... 850 MEKTEB-‹ TIBB‹YE-‹ ﬁAHANE (HAYDARPAﬁA L‹SES‹) ...... 915

516 ‹Ç‹NDEK‹LER

M‹HR‹MAH SULTAN SIBYAN MEKTEB‹ ...... 918 Ç‹N‹L‹ HAMAM ...... 967

MUMCUZÂDE MEKTEB‹ (MUMCUBAﬁI MEKTEB‹) ...... 919 DA⁄ HAMAMI ...... 968

MUSTAFA A⁄A MEKTEB‹ ...... 919 DO⁄ANCILAR HAMAMI (HACI PAﬁA HAMAMI -

MÜHEND‹SHANE-‹ BERRÎ-‹ HÜMAYUN ...... 920 HACI AHMET PAﬁA HAMAMI) ...... 968

NAKKAﬁTEPE ‹LKOKULU ...... 920 ESK‹ HAMAM (RUM MEHMET PAﬁA HAMAMI) ...... 969

NEVF‹DAN HATUN MEKTEB‹ ...... 921 HÜSEY‹N PAﬁA HAMAMI ...... 971

NURBÂNU SULTAN DARÜ’L-KURRASI ...... 921 ‹CAD‹YE DA⁄ HAMAMI ...... 971

RODOSÎ AHMET A⁄A MEKTEB‹ ...... 922 ‹SKELE HAMAMI (SULTAN HAMAMI - KULLUK HAMAMI -

RÜSTEM PAﬁA SIBYAN MEKTEB‹ ...... 922 KÜÇÜK HAMAM) ...... 972

RUM MEHMET PAﬁA MEKTEB‹ ...... 923 SELÂM‹ AL‹ EFEND‹ HAMAMI (SELÂMSIZ HAMAMI) ...... 973

SEL‹M A⁄A SIBYAN MEKTEB‹ ...... 923 SEL‹M‹YE HAMAMI ...... 973

Hac› Selim A¤a S›byan Mektebi Hakk›nda Arﬂiv Vesikalar› ...... 924 S‹NAN PAﬁA HAMAMI ...... 974

SEL‹M‹YE SIBYAN MEKTEB‹ ...... 925 VAL‹DE-‹ AT‹K HAMAMI (TOPTAﬁI HAMAMI) ...... 974

SOLAK S‹NAN SIBYAN MEKTEB‹ ...... 926

SOLAK S‹NAN MEKTEB‹ ...... 926 Üsküdar Kervansaraylar› ...... 977

SULTAN III. SEL‹M (SEL‹M-‹ SAL‹S) NÜMÛNE MEKTEB‹ .... 926 KÖSEM SULTAN KERVANSARAYI ...... 979

SÜLEYMAN A⁄A MEKTEB‹ ...... 926 M‹HR‹MAH SULTAN KERVANSARAYI ...... 979

SÜLEYMAN PAﬁA SIBYAN MEKTEB‹ ...... 928 MUYTAB HANI - HAN-I SEB‹L ...... 980

ﬁABAN EFEND‹ SIBYAN MEKTEB‹ ...... 928 VAL‹DE-‹ AT‹K KERVANSARAYI ...... 980

TAVAﬁ‹ HASAN A⁄A MEKTEB‹ (‹NAD‹YE MEKTEB‹) ...... 928 ÜSKÜDAR MENZ‹LHANELER‹ ve POSTA NAK‹L ‹ﬁLER‹ ...... 981

TÜRK AHMET PAﬁA MEKTEB‹ ...... 928

ÜSKÜDAR AMER‹KAN KIZ KOLEJ‹ ...... 928 Üsküdar ‹marethaneleri ...... 983

ÜSKÜDAR’DA AÇILAN ERMEN‹ OKULLARI ...... 929 AZ‹Z MAHMUD HÜDÂYÎ EFEND‹ ‹MARET‹ ...... 985

ÜSKÜDAR ASKERÎ RÜfiD‹YE OKULU (TOPTAfiI ASKERÎ RÜfiD‹YES‹) 931 DAVUT PAfiA ‹MARET‹ ...... 985

ÜSKÜDAR’DA AÇILAN ÖZEL OKULLAR ...... 933 FAT‹H ‹MARET‹ ...... 985

ÜSKÜDAR ‹DAD‹S‹ (PAﬁAKAPISI ‹DAD‹S‹ - ÜSKÜDAR GÜLFEM HATUN ‹MARET‹ ...... 986

SULTANÎS‹ - PAﬁAKAPISI SULTANÎS‹) ...... 936 KÖSEM SULTAN ‹MARET‹ ...... 986

ÜSKÜDAR KIZ RÜﬁD‹YE MEKTEB‹ ...... 938 M‹HR‹MAH SULTAN ‹MARET‹ ...... 986

ÜSKÜDAR M‹THAT PAﬁA KIZ SANAT ENST‹TÜSÜ ...... 938 NURBÂNU VAL‹DE SULTAN ‹MARET‹ ...... 987

YAKUP A⁄A MEKTEB‹ (SARAY A⁄ASI YAKUP A⁄A MEKTEB‹) 938 RUM MEHMET PAﬁA ‹MARET‹ ...... 990

YEN‹ VAL‹DE CAM‹‹ MEKTEB‹ ...... 940 YEN‹ VAL‹DE CAM‹‹ ‹MARET‹ ...... 991

YEN‹ VAL‹DE MEKTEB‹ (TUNUSBA⁄I SIBYAN MEKTEB‹) ...... 941

Üsküdar Namazgâhlar› ...... 993

Üsküdar Kütüphaneleri ...... 943 ABDÜLAZ‹Z EFEND‹ NAMAZGÂHI ...... 995

AHMED‹YE CAM‹‹ KÜTÜPHANES‹ ...... 945 ABDÜLGAN‹ A⁄A NAMAZGÂHI ...... 995

AZ‹Z MAHMUD HÜDÂYÎ EFEND‹ KÜTÜPHANES‹ ...... 945 AD‹LE SULTAN NAMAZGÂHI (KORULUK MEVK‹‹

EFGAN‹ ﬁEYH AL‹ HAYDAR EFEND‹ KÜTÜPHANES‹ ...... 946 NAMAZGÂHI) ...... 995

GÜLNUﬁ VAL‹DE SULTAN KÜTÜPHANES‹ ...... 946 AD‹LE SULTAN NAMAZGÂHI ...... 996

KEMANKEﬁ EM‹R HOCA KÜTÜPHANES‹ ...... 946 AHMET EFEND‹ NAMAZGÂHI ...... 996

M‹RZAZÂDE MEHMET EFEND‹ KÜTÜPHANES‹ ...... 947 ALEMDA⁄I CADDES‹ NAMAZGÂHI (BOSTANCIBAﬁI

NURBANU VAL‹DE SULTAN KÜTÜPHANES‹ ...... 948 NAMAZGÂHI) ...... 996

PERTEV PAﬁA KÜTÜPHANES‹ ...... 948 AT PAZARI NAMAZGÂHI ...... 996

SEL‹M A⁄A KÜTÜPHANES‹ ...... 949 AYRILIK ÇEﬁMES‹ NAMAZGÂHI ...... 997

ﬁA‹R NAB‹ KÜTÜPHANES‹ ...... 955 AYﬁE HATUN NAMAZGÂHI ...... 998

YAKUP A⁄A KÜTÜPHANES‹ ...... 956 BABA NAKKAﬁ NAMAZGÂHI ...... 999

BÜYÜK ÇAMLICA (SUBAﬁI) NAMAZGÂHI ...... 999

Üsküdar Hamamlar› ...... 957 ÇEﬁM-‹ AFET KADIN NAMAZGÂHI ...... 1001

A⁄A HAMAMI ...... 960 DARÜ’S-SAÂDE A⁄ASI HAL‹D A⁄A NAMAZGÂHI ...... 1001

ALTUNÎZÂDE ‹SMA‹L PAﬁA HAMAMI ...... 961 DARÜ’S-SAÂDE A⁄ASI MEHMET A⁄A NAMAZGÂHI .....1001

AYAZMA HAMAMI ...... 961 DAYE KADIN NAMAZGÂHI (HAREM ‹SKELES‹

BULGURLU KÖYÜ HAMAMI (AZ‹Z MAHMUD HÜDÂYÎ EFEND‹ NAMAZGÂHI) ...... 1001

HAMAMI) ...... 962 DO⁄ANCILAR NAMAZGÂHI ...... 1002

C‹NC‹ HÜSEY‹N EFEND‹ HAMAMI ...... 964 DUVARD‹B‹ NAMAZGÂHI ...... 1002

ÇARﬁI HAMAMI (BÜYÜK HAMAM - YEﬁ‹L D‹REKL‹ HAMAM) ... 964 HACI MEHMET EFEND‹ (TOPHANEL‹ O⁄LU NAMAZGÂHI) .. 1002

517 ‹Ç‹NDEK‹LER

HACI MUSTAFA A⁄A (SEL‹M‹YE NAMAZGÂHI) ...... 1003 OSMAN A⁄A NAMAZGÂHI ...... 1009

HAFIZ ‹BRAH‹M PAﬁA NAMAZGÂHI ...... 1003 PAﬁAL‹MANI NAMAZGÂHI ...... 1009

HARMANLIK NAMAZGÂHI ...... 1003 PÜR-SAFA ve NEV-SAFA HATUNLAR NAMAZGÂHI ...... 1009

HARMANLIK NAMAZGÂHI ...... 1004 SA’DEDD‹N BEY NAMAZGÂHI ...... 1009

HÜSEY‹N HAYR‹ PAﬁA NAMAZGÂHI ...... 1004 SARAÇLAR ÇEﬁMES‹ NAMAZGÂHI ...... 1010

‹BNÜ’L-EM‹N AHMET A⁄A NAMAZGÂHI (MENZ‹LHANE SELÂM‹ AL‹ EFEND‹ NAMAZGÂHI ...... 1010

YOKUﬁU NAMAZGÂHI) ...... 1004 SEL‹M‹YE HASTAHANES‹ NAMAZGÂHI (HAYDARPAﬁA

KAPIA⁄ASI MEVK‹‹ NAMAZGÂHI (‹BR‹KDAR HÜSEY‹N HASTAHANES‹ NAMAZGÂHI) ...... 1011

A⁄A NAMAZGÂHI) ...... 1005 SEYY‹D AHMET DERES‹ NAMAZGÂHI ...... 1011

KAPIA⁄ASI YAKUP A⁄A NAMAZGÂHI ...... 1006 SÜLEYMAN A⁄A NAMAZGÂHI ...... 1011

KÖFTÜNCÜ MEHMET A⁄A NAMAZGÂHI ...... 1006 ﬁEH‹TL‹K NAMAZGÂHI ...... 1012

KUYULU NAMAZGÂHI ...... 1006 ﬁEYHÜL‹SLÂM M‹RZAZÂDE MEHMET SA‹D EFEND‹

KÜÇÜK ÇAMLICA NAMAZGÂHI ...... 1007 NAMAZGÂHI ...... 1013

KÜÇÜK ÇAMLICA NAMAZGÂHI ...... 1007 TABAKLAR NAMAZGÂHI ...... 1013

LÂD‹KL‹ AHMET A⁄A NAMAZGÂHI ...... 1007 TAH‹R BABA NAMAZGÂHI ...... 1013

MUHAS‹P AL‹ A⁄A ÇEﬁMES‹ NAMAZGÂHI ...... 1008 TAYFUR A⁄A NAMAZGÂHI ...... 1013

MUSTAFA YAVER EFEND‹ NAMAZGÂHI ...... 1008 YA⁄LIKÇI AYAZMA NAMAZGÂHI ...... 1014

NEVN‹HAL HATUN NAMAZGÂHI ...... 1008 YARIMCA BABA NAMAZGÂHI ve ÇEﬁMES‹ ...... 1014

518 KISALTMALAR

Ans. : Ansiklopedi(si). r.a. : Rad›yallahu anh. Ant. : Antoloji(si). rh.a. : Rahmetullahi ‘aleyh. Bkz. : Bak›n›z s.a.v. : Sallallahu ‘aleyhi ve sellem. Böl. : Bölüm(ü). Tas. : Tasnif(i). c. : Cilt. TTK : Türk Tarih Kurumu. DDY : Devlet Demir Yollar›. TTOK : Türkiye Turing ve Otomobil Def. : Defter(i). Kurumu. Der. : Dergi(si). Üni. Ktp. T. Y. : Üniversite(si) Kütüphanesi Türkçe Do¤. : Do¤um tarihi. Yazmalar (Bölümü). Ed. : Edebiyat. vd. : Ve devam›. Ed. Fak. : Edebiyat Fakültesi. Yay. : Yay›nevi, yay›n›. Ens. : Enstitü(sü). Fas. : Fasikül. Tarih yaz›mlar›nda geçen Hicrî ay adlar› k›saltmalar›: Haz. : Haz›rlayan. H. : Hicrî. M. veya Mim. : Muharrem. ‹.Ü. : ‹stanbul Üniversitesi. Krfl. : Karfl›laflt›r›n›z. S. veya Sad. : Safer. k.s. : Kuddise sirruhû, Kaddesallahu Ra. : Rebiyülevvel. esrarahû. R. : Rebiyülâhir. Kütüp. : Kütüphane(si). Ca. veya C. evvel : Cemaziyelevvel. M. : Milâdî. C., C.âhir veya Cim : Cemaziyelâhir. M. N. H. : Mehmet Nermi Haskan. B. : Receb. md. : Madde. fi. veya fi›n. : fiaban. Md. : Müdürlük. N. veya Nun. : Ramazan. Nefl. : Neflriyat(›). L. : fievval. Osm. Arfl. : Baflbakanl›k Osmanl› Arflivleri. Za. : Zilka’de. öl. : Ölüm tarihi. Z. : Zilhicce.

519

Üsküdar Türbeleri

ABACI DEDE TÜRBES‹ hal olan bu yere gömüldü¤ü söylenir. Yine bir halk rivayetine göre, Nevflehirli ‹brahim Pafla ürbe, Toptafl› Camii’nin kuzey bat› etekle- (öl. 1730) ününü iflitti¤i bu velinin üzerine Trinde ve Abac› Dede Soka¤›’n›n Toptafl› sonradan bir türbe yapt›rm›flt›r. Meydan› Soka¤› ile birleflti¤i yerdedir. Abac› Dede’nin, ‘aba’ ad› verilen kal›n, yünlü Dört duvar› kârgir, çat›s› ahflap basit bir yap›- bir kumafltan elbise yap›p satt›¤› veya hayat› d›r. Halk taraf›ndan yak›n tarihlerde onar›l- boyunca bir abas› oldu¤u ve hatta “Bir abam m›flt›r. Kendi ad› ile an›lan soka¤a bakan bir var atar›m / Nerde olsa yatar›m” tekerlemesinin penceresi, yan taraf›ndaki ç›kmaz soka¤a aç›- bu zat taraf›ndan söylendi¤i bu semtin sakinle- lan ahflap bir kap›s› vard›r. Hiç bir yerinde ki- rince beyan edilmektedir. tâbesi yoktur. Karfl›s›nda bir terkos muslu¤u ve yol afl›r› yerde ve köflede ise bir bakkal bulun- Aban›n, yarad›l›fl› icab› derviflâne, alçak gö- maktad›r. Sahibesi, türbenin bak›m›n› üzerine nüllülü¤ünü feda edemeyen kimseler taraf›n- alm›flt›r. dan giyildi¤i de bilinmektedir. Abac› Dede Türbesi. Türbeye bir basamakla inilmektedir. Abac› Kaynaklar: (E. Koçu, ‹stanbul Ans. 1/2) (Gezi Notu) Dede’nin lâhdi sonradan yap›lm›fl olup tu¤la- dand›r. Çimento ile s›vanm›fl bulunan bu lâh- din üzerinde ahflap bir sanduka ve onun üze- rinde de bir pûflîde vard›r. Çok temiz bir flekilde bak›lan türbenin içindeki bu lâhdin bafl taraf›nda Abac› Dede’nin ayr›ca bir flâhidesi bulunmaktad›r. Vaktiyle bu flâhide lâhdin üzerin- de imifl. Dört köfle ince uzun flâhidenin üzerin- de, tepesi düz ve genifl, alt k›sm› dar, Selimî’yi and›r›r bir kavuk bulunmaktad›r. fiâhide 1116 (1704-5) tarihlidir.

Bu taﬂ›n önünde, Abac› Dede’nin annesi oldu- ¤una inan›lan, 1094 (1683) tarihli, Ümmüha- ni Hatun’un k›r›k ﬂâhidesi vard›r.

Abac› Dede’nin, Üsküdar’›n büyük ﬂöhret sahibi, cezbeli derviﬂlerinden biri oldu¤u ve 1704 tarihindeki vefat› üzerine oturdu¤u ma-

523 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

ABDURRAHMAN GAZ‹ Köyün arkas›ndaki Büyükbakkalköy, Samand- TÜRBES‹ ra ve Aydos mevkileri Orhan Gazi zaman›nda, Abdurrahman Gazi taraf›ndan feth edildi¤ine ürbe, Samandra Köyü’ndedir. Dört yol a¤- göre, bu havali de, bu kahraman Türk kuman- Tz› olan köy meydan›nda Yakac›k, Kurtköy dan› idaresindeki atl› birliklerce ele geçirilmifl- ve Sar›gazi taraflar›ndan gelen yollar birlefl- tir. Merdivenköy Tekkesi de bu s›rada kurul- mektedir. Türbeye dördüncü yoldan girilir. Bu mufltur. Bektâflî inanc›na göre bu harplerde fle- yol, Yakac›k yolunun karfl›s›nda olup sa¤ taraf- hit düflenler 40 erenlerdir ki, bunlardan biri ta bir kasap dükkân›, sol tarafta ve set üzerin- Dâver Baba, di¤eri Bafl›büyük Köyü içinde de ise, bir kahve vard›r. Çi¤dem Suyu Çemesi’nin karfl›s›nda son y›llarda kabir tafl› kaybolmufl bulunan Ahmet Ba- Bu toprak yoldan, biraz ilerideki ‘Dede Bay›r›’ ba’d›r. ad› ile an›lan tepeye ç›k›l›r. Tepenin eteklerinde ve yol kenar›nda kitâbesiz bir çoban çefl- Hammer’e göre, Orhan Gazi’nin silâh arkadafl- mesi vard›r. Abdurrahman Gazi’nin türbesi bu lar› bulunan Akçakoca, Konuralp, Abdurrah- tepe üzerindedir. Türbe yüksek bir yerde bu- man Gazi, Kara Cebes, kuzeyde Karadeniz, gü- lundu¤undan Aydos ve Alemda¤› taraflar›n› neyde ‹zmit Körfezi, bat›da ‹stanbul Bo¤az› ile gören genifl ve güzel bir manzaras› vard›r. s›n›rl› yar›madaya girdiler, ancak Bo¤aziçi k›y›- lar›nda durdular... Bo¤aziçi k›y›lar›nda ve bi- Aç›k türbenin etraf›n› alçak bir duvar ve de- rincisi Üsküdar’dan 4, ikincisi 3 fersah (45 mir parmakl›k çevirmifltir. Üç tafl basamakla km.) uzakl›kta bulunan Aydos ve Semendre türbeye girilir. Burada ulu a¤açlar›n alt›nda bi- (Samandra) kalelerine do¤ru ilerlediler. Dâver ri küçük di¤eri büyük iki kabir vard›r. Bafl ve Baba ile Ahmet Baba, Abdurrahman Gazi ku- ayak taraflar›na k›sa, yuvarlak flâhideler dikil- mandas›ndaki küçük ordunun sadece iki cen- mifltir. Üzerlerinde ve türbenin di¤er bir yerin- gâveri idi. de yaz› ve tarih yoktur. Abdurrahman Gazi kabrinin bafl taraf›nda zemini tafl döfleli bir na- Bizansl›lar Aydos’a Aetos, Samandra’ya Da- mazgâh mahalli vard›r. Büyük bir fenerde da- matris ve Maltepe ile Dragos civar›na ise Brias ima mum yak›lmaktad›r. ad›n› vermifllerdi. ‹mparatorlar›n Brias’ta bir

Abdurrahman Gazi Türbesi.

524 Üsküdar Türbeleri saray›, Samandra’da da bir av köflkü olarak ya- da büyük bir flöhret kazanan Kara Abdurrah- p›lm›fl di¤er bir saray› vard›. Samandra’daki sa- man bu evlenmenin bir meyvesidir. ray›n baz› k›s›mlar›n›n tavanlar› dahi yak›n zamana kadar duruyordu. Köylüler taraf›ndan Türbedeki ikinci kabir, Abdurrahman’›n bu ah›r ve samanl›k olarak kullan›lmakta idi. efline ait olmal›d›r.

Anadolu Seferi’nden dönen ‹mparator, ‹z- Kaynaklar: (Hammer Tarihi, Haz. Z. Dan›flman, 1/105) mit’te bindi¤i gemiden Fenerbahçe, Cadde- (Neflrî Tarihi, 1/137-139, 141-143) (Afl›k Pafla Tarihi, bostan, Bostanc› veya Maltepe’de karaya ç›ka- 1000 Temel Eser, s. 36-37) (Hoca fiadüddin, Tacü’t-Teva- rak buradaki saraylarda bir kaç gün dinlendik- rih, Haz. ‹. Parmaks›zo¤lu, s. 54-57, 61) (B. fiehsuvaro¤lu, ten sonra ‹stanbul’a dönerdi. Poleatikon deni- Göztepe, s. 12) len Bostanc›’da bunun için küçük bir liman ve iskele tertibat› ile baz› yap›lar infla edilmiflti.

Bugün mevcut olmayan Samandra Kalesi ile AHMET BEY TÜRBES‹ Aydos Kalesi’nin fethini Hammer tarihinden okuyal›m: aracaahmet Mezarl›¤›’nda 9. Ada’da, Tu- Knusba¤› Caddesi ile Bakkal Bekir Soka- Samandra’y› bir müddet hiç bir baflar› eseri ¤›’n›n (fiimdi Musahipzâde Celal Sokak) bir- göstermeden kuflatt›lar ise de, sonunda bir leflti¤i yerde ve ad› geçen soka¤›n sa¤ köflesin- rastlant› imdada yetiflti. Samandra kumanda- dedir. Türbe, bugün mezarl›¤›n bir parças› ol- n›n›n o¤lu ölmüfl oldu¤undan cenaze alay›n›n mufltur. Burada ve bir a¤ac›n dibindeki küçük geçmesi için kale kap›lar› aç›ld›. Osmanl›lar flâhide üzerinde flu kitâbe yaz›l›d›r: birdenbire cenaze alay› üzerine hücum ederek kumandan› esir ettiler. Ancak di¤er s›n›r kale- Merhûme ve ma¤fûrunleha Hadice Sultanzâde leri kumandanlar› hakk›nda yapt›klar› gibi bu merhûm ve ma¤fur Ahmed Beg ruhi çün el-Fati- kumandan› da idam etmeyip kurtulufl bedeli ha. Ahmet Bey Türbesi. karfl›l›¤›nda serbest b›rakmay› imparatora tek- Sene 1162 B. (Haziran 1749) lif ettiler...

Aydos Da¤›’n›n do¤u taraf›nda yap›lm›fl olup, Samandra kalesinden bir fersah uzakl›kta bulunan Aydos Kalesi, Konuralp ile Gazi Abdur- rahman taraf›ndan kuflat›ld›. E¤er flairane bir olay kalenin kap›lar›n› açmam›fl olsayd› yüksek duvarlar›, hücum edenlerin taarruzlar›n› belki baflar›s›z b›rakacakt›.

Kumandan›n k›z›, surlar›n üzerinde Abdur- rahman’› görmüfl ve ona afl›k olmufltu. Bir gece rüyas›nda Abdurrahman’› gördü¤ünü sand›. Nihayet dayan›lmaz bir hisse boyun e¤erek ona, üzerinde mektup sar›l› bir tafl att›. Bu mektupta geceleyin kaleye girilebilecek yolla- r› anlat›yor ve kalenin zapt› hususunda yard›m edece¤ini vaadediyordu. Hakikaten Gazi Ab- durrahman seksen kifli ile kaleye girdi ve bir kaç gün sonra Konuralp taraf›ndan kumanda- n›n k›z› ile beraber Aydos’un zapt› haberini Orhan Gazi’ye ulaflt›rmaya memur oldu. Or- han Gazi, kalenin fethine vas›ta olan k›z›, mü- kâfat olarak Abdurrahman’a verdi.

Sonradan kahramanl›kta babas›na rakip olup

525 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Yan›nda: ALEMDAR BABA TÜRBES‹

Sülün Sultano¤lu validesi Ümmühan Hatun smini verdi¤i Alemda¤› üzerinde ve bu da¤›n 1120 (1708) ‹köye bakan yamaçlar›nda ve oldukça yüksek bir mevkidedir. Alemda¤›-fiile Yolu’nun sol diye yaz›l› bir tafl daha vard›r. taraf›nda bulunan bu aç›k türbe, bugün askeri bölge içinde kalm›fl bulundu¤undan çok ba- Ahmet Bey’in annesinin, IV. Mehmet’in k›z› k›ml›d›r. Hatice Sultan oldu¤u san›lmaktad›r. Hatice Sultan’›n Üsküdar’da saray›, Ayvansaray’da se- Türbeye, K›flla Otobüs Dura¤›’nda indikten bili ve çeflmesi vard›r. 1156 (1743)’te vefat et- sonra, önünüze ç›kan asfalt yoldan gidilir. Yo- ti. Kabri, ‹stanbul Yeni Cami Türbesi’ndedir. lun iki bafl›nda birer bakkal dükkân› vard›r. O¤lu Üsküdar Saray›’nda vefat etmifl olmal›- Takriben k›rk dakika yüründükten sonra var›- d›r. l›r. Di¤er bir yol da, Alemda¤› Köyü içinden geçmektedir. Alemda¤› merkezinde otobüsten Türbenin karfl› köflesinde fieyhülislâm Meh- indikten sonra soldaki yola sap›l›r. Biraz ileri- met Kâmil Efendi’nin aile sofas› bulunmakta- de ve solda 1972 tarihinde yap›lan yeni cami d›r. Buradaki mezarl›k duvar›nda, hançer ka- vard›r. Daha sonra da dört yol a¤z› mevkiinde- bartmal› bir lâhdin yan kapa¤› mevcuttur. Bu ki eski köy meydan›na var›l›r. Burada set üze- lâhdin Ahmet Bey’e ait oldu¤u san›lmaktad›r. rinde bir kahve, Ermeni Kilisesi iken sonradan Mezarl›k duvarlar› yap›l›rken dolgu malzemesi cami haline getirilen ve yeni cami yap›ld›ktan olarak kullan›lm›flt›r. Hançer kabartmal› lâhit- sonra terk edilen mabetle birlikte onun yan ta- ler pek az olup biri Üsküdar’da Mihrimah Sul- raf›nda ve yol üzerinde de kitâbesiz bir çeflme tan Camii yan kap›s› yan›ndaki Osman Bey’e vard›r. Çeflmenin önündeki yoldan 40 dakika aittir. kadar yüründükten sonra türbenin önüne var›- l›r. Etraf›n› alçak bir duvar›n çevirdi¤i Alem- dar Baba kabrinde kitâbeli bir tafl yoktur. Üze- rinde her zaman iki Türk Bayra¤› dalgalan- ALEMDAR AHMET BABA maktad›r. TÜRBES‹ Alemdar Baba Kimdir? ürbe, Hakimiyet-i Milliye Caddesi üzerin- Tdeki Kara Davut Pafla Camii’nin bu cad- Türklerin Anadolu’ya yerleflmesinde büyük deye aç›lan avlu kap›s› içinde ve ulu bir çitlen- eme¤i geçen Alemdar Baba, ünlü bir Türk ku- bik a¤ac›n›n alt›ndad›r. 1958 tarihinde yap›lan mandan› olup as›l ad› Tur-Hasan Bey’dir. Bun- istimlaklar neticesinde cadde kenar›nda kal- dan bozma olarak Turasan veya Torasan isim- m›flt›r. Etraf›, beton duvar üzerine demir par- leriyle de an›l›r. makl›kla çevrilmifl olan, örfî sikkeli flâhidesi üzerindeki kitâbesi fludur: Battal Gazi Destan›’n›n bir devam› olan Danifl- mendname’ye göre, merkezi Malatya’da bulu- La ilâhe illallah Muhammedun resulullah nan Daniflmendliler emaretinin kurucusu ve Alemdar Ahmed Baba Sultan Melik fiah’›n (1072-1092) ümeras› E- sene 1091 gurre-i Ramazan (Eylül 1680) mir Daniflmend Ahmed Gazi (öl. 1104 Niksar) “Hazreti Peygamber’in bir iflareti ile Rum Alemdar Ahmet Baba’n›n, Sultan IV. Mu- (Anadolu) gazas›na memur olur.” Cihada bafl- rat’›n alemdar› oldu¤u ve 1047 (1638) tarihin- lamak için Ba¤dat’a Halife’ye adam gönderip de aç›lan Ba¤dat Seferi’nde Sanca¤-› fierifi ta- izin ister, Halife de Daniflmend Gazi’ye ve Tu- fl›d›¤› rivayet edilmektedir. Ayn› sene Ba¤dat rasan Bey’e ferman yazar, onlara hil’at ve san- teslim olmufltur. cak ile, Battal Gazi (öl. 740 Seyitgazi) ve Ebu Müslim’in (öl. 755) bayraklar›n› da gönderir. 26 Temmuz 1988 tarihinde türbe, nakl-› kubur yap›larak biraz geriye ve flimdiki yerine al›nm›fl Turasan Bey, yan›nda Ömer Bey ve di¤er baz› ve bu s›rada camiin avlu duvarlar› da yeniden kumandanlar bulundu¤u halde ‹stanbul’a do¤- yapt›r›lm›flt›r. ru ilerlemifl ve bu s›rada Kocaeli Yar›mada-

526 Üsküdar Türbeleri s›’nda pek çok fütuhatta bulunduktan sonra A- Tepe) bat› taraf›nda denize ulaflan, Dragos ve- lemda¤›’na gelmiflti. Burada bir kale yapt›ran ya Bal›kl› Ayazma Deresi isimleriyle an›lan Turasan Bey, Selçukîler’in Daniflmendliler’in çay, Türk ve Bizans Devletleri aras›nda hudut müflterek bayra¤› olan meflhur siyah alemlerini kabul edilmifltir. kalenin burçlar›na dikmiflti. Bu alemlerin di- kilmesinden ötürü halk aras›nda da¤, Alemda- Tur-Hasan Bey’e ait Anadolu’nun baflka yerle- ¤›; kendi de Alemdar Baba ünvan›yla an›lma- rinde de makamlar ve ziyâretgâhlar vard›r. A- ya bafllanm›flt›r. lemda¤›’ndaki türbesi de ünlü bir ziyâretgâh idi. Orta ve Bat› Anadolu’da onun ismini tafl›- Anadolu’nun ünlü fatihi, eflsiz kahraman Ku- yan pek çok köy mevcuttur ki, bu da ne dere- tulmuflo¤lu Süleyman fiah da (1075-1086) iflte ce yayg›n bir dinî ve millî flöhrete ve kendisi- bu s›ralarda, 1078’de askerleriyle ilerleyerek ne mensup boylara sahip oldu¤unu gösterir. Üsküdar’a varm›fl ve Küçük Çaml›ca Tepe- si’nden “azameti ve servet ve sâman› bütün Merhum Prof. O. Turan Bey, Selçuklular Zama- flarkta bir efsane haline gelmifl bulunan bu n›nda Türkiye adl› eserinde Tur-Hasan Bey’in, meflhur flehri temafla eylemifl ve ileride açma¤› Kapodokya (Kayseri ve dolaylar›) Emiri Hasan tasavvur etti¤i bu büyük beldeye hayretle bak- Bey oldu¤unu ileri sürmektedir. Emir Hasan m›flt›.” Bey, I. K›l›ç Arslan’›n (1092-1107) yan›nda, I. Haçl› Seferi (1096) s›ras›nda pek çok kahra- Türk kuvvetlerinin Bo¤aziçi k›y›lar›ndan manl›klar göstermifl, çok flehid vermifl, kad›n uzaklaflt›r›lmas› için, 1081’de harekete geçen ve çocuklar›n› götüremeyerek sonradan kendi Bizans ‹mparatoru Alexis Komnenos (1081- ad› ile an›lan, Ni¤de’nin güneybat›s›ndaki Ha- 1118) baz› baflar›lar elde etmiflti. Bu baflar›y› san Da¤›’na çekilmifl ve burada yapt›¤› savafl- kendisine kâfi gören ‹mparator “Süleyman larda kardefli Halil Bey’i de kaybetmifltir. Bu fiah’a müracaat ederek muayyen bir vergi ver- harplerdeki üstün baflar›s›ndan ötürü kendisi- mek mukabilinde sulh istemiflti.” Maltepe At›fl ne ‘Ebu’l-Gazi’ ünvan› verilmifl olan Hasan Okulu civar›nda, Kaynarca Ovas›’n›n güne- Bey’in nam›na Hasan Da¤›’nda türbe ve ziya- yindeki Davut Köy Harabeleri civar›ndaki retgâhlar yap›lm›flt›r. “Hasan Bey ad› ve türbe- kayna¤›ndan ç›k›p, Dragos Tepesi’nin (Orhan si Ni¤de’de aynen muhafaza edildi¤i halde,

Kara Davut Paﬂa Camii avlusundaki Alemdar Baba Türbesi.

527 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

baflka yerlerde o fleyh ve veli s›fatlar›yla Tura- AL‹ RIZA EFEND‹ TÜRBES‹ san olmufltur.” ürbe, Sultantepe, Münir Ertegün Sokak 1096 tarihinde sa¤ olan Hasan Bey’in hangi T(eski Servili Köflk Sokak) üzerinde ve Öz- tarihte vefat etti¤i malûm de¤ildir. bekler Tekkesi’nin sol taraf›ndaki mezarl›¤›n önündedir. Karfl›s›nda, Cemile Sultan’dan XVI. yüzy›l tarihçisi Cenâbî Mustafa Efendi sonra, Nuri Demira¤’a intikal eden koru bu- (öl. 1590 Halep) Tarih-i Cenabî diye bilinen lunmaktad›r. Cemile Sultan, Abdülmecit’in “El-eylemü’z-zâhir fi ahvâi’l-evail ve’l-evahir” k›z›, Mahmut Celâleddin Pafla’n›n efli olup adl› eserinde “Sultan Torasan Kostantiniye ta- 1915’te vefat etmifltir. raf›na gitti. Çok futühat yapt›... Daima ‹stanbul kafirleri ile ceng ederdi. Nihayet yard›m Türbe, y›¤ma tafltan, ahflap çat›l› olarak yap›l- gelmedi¤i için orada flehid oldu. Hâlâ bu da¤a m›flt›r. Arka ve sa¤ cephesinde birer hâcet ziyaret ve dua için giderler.” dedi¤ine göre penceresi vard›r. ‹çinde bir ahflap sanduka bu- Tur-Hasan Bey’in 1100 tarihlerinde flehid ol- lunmaktad›r. Halk aras›nda, Hac› Hoca Tür- du¤u ve kabrinin de burada bulunmas› lâz›m besi diye bilinmektedir. Oysa, Hac› Hoca Se- geldi¤i kabul edilebilir. Fakat ad›na yap›lm›fl merkandî fieyh Abdullah Efendi’nin bu türbe makamlar ve türbeler de vard›r. ile bir alâkas› yoktur. Abdullah Efendinin flâ- hidesi sa¤ taraftaki tekke duvar›n›n yan›nda- Battal Gazi kadar ünlü ve meflhur olan Tur- d›r. Hasan Bey’in muas›r› Bizans Prensesi Anna Komnnena (1083-1148) inzivaya çekildikten Mermer söveli, demir kap›s› üzerindeki büyük sonra yazd›¤› tarihinde Tur-Hasan Bey’den mermer kitâbeden ö¤rendi¤imize göre türbede, Asen ad›yla bahsetmekte ve 1. Haçl› Ordusu’- onbefl yafl›nda vefat eden Ali R›za Efendi gö- na karfl› K›l›ç Arslan’la müttefik olarak Ere¤li mülüdür. Ali R›za Efendi’nin kim oldu¤u belli (Konya) önünde, Daniflmendli Emir Gazi’nin de¤ildir. yan›nda Asen adl› bir kahraman›n (satrape) bulundu¤u ve onun bütün Kapadokya’ya (Kay- Kelime-i Tevhid’in alt›nda, dört sat›r halinde seri ve dolaylar›) hakim oldu¤unu ve Bat› haz›rlanm›fl bulunan kitâbe fludur: Anadolu’ya kadar da seferler yapt›¤›n› yazar. Gitdi bir mahdûm-› civân âh âh Alemda¤› civar›ndaki Ömerli (Ömer-ili), Hecri dili yakd› aman âh âh Kurtdo¤mufl (Kutulmufl) ve Emirli (Emir-ili) Vechi münevver idi flu’le-feflan köyleri bu s›rada fethedilerek ünlü Türk kumandanlar›n›n isimlerini alm›fllard›r. Dense nola mâh-› cihân âh âh Gençli¤ine doymad› t›fl idi hayf Evliya Çelebi, Üsküdar’›n en güzel mesireleri Onbefl idi yafl› hemân âh âh oldu¤unu söyledi¤i Alemda¤› ile Çaml›ca’da Hazreti S›ddîk’a var›r cedleri nice “âlemler edip oradan afla¤›ya Göksu’da zevk ve safâlar ederdik” demektedir. Nesline var has niflan âh âh Gardeki hayyenin esrâr› kim Kaynaklar: O. Turan, Selçuklular Zaman›nda Türkiye, s. Âhir olub bunda inan âh âh 66, 88, 89, 103, 120, 123-124, 130) H. Hüsameddin, Vâlidi sa¤ ola nedir çaresi Amasya Tarihi II/694) (Halil Edhem, Kayseriyye fiehri, Ön- söz ve not:4) (Albert Gabrivel, Monuments Turcs d’Anato- Hiç olam› hüznü nihân âh âh lie, Paris 1931) (Konyal›, Ni¤de-Aksaray Tarihi, 1/253, Âh ç›kub gitdi bu târîhdir 269 ve 2/1173-1183, 2/1446 vd.) (Cenabî, Rag›p Pafla Kü- Ali R›za câyi cinân âh âh - 1245 tüp. no. 983 s. 440/a) (M. H. Yinanç, Türkiye Tarihi, Sel- 1245 (1829) çuklular Dev. 1944, s. 109, 127) (Raflid Erer, Haçl› Sefer- leri, 1948) (Gezi Notu) (‹çiflleri Bakanl›¤› Yay. Köylerimiz, Kitâbeden, Ali R›za Efendi’nin neslinin Hz. ‹stanbul 1933, s. 192) (Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Dan›fl- Ebu Bekir’e kadar uzand›¤› görülmektedir. Ki- man Türkçesi, 2/163-185 ve 6/44) (‹stanbul Ans. Alemda- tâbede belirtilen niflan›n ayaklar›nda oldu¤u ¤›, Alemda¤› Korusu, 2/590) rivayet olunmaktad›r. Hazreti Muhammed, da¤da namaz k›larken bir y›lan onu sokmak is-

528 Üsküdar Türbeleri temifl, Hazreti Ebubekir de aya¤› ile üzerine basm›flt›. Bu s›rada, zehirsiz olan y›lan, onu ›s›rm›fl ve yara kapand›ktan sonra da izi kal- m›flt›. Sonradan, neslinden gelenlerde hep bu iz görülmüfltür. Özbekler Tekkesi’nde oturan- lar›n ifadesine göre, Ali R›za Efendi’nin baba- s› Kazan Türkleri göçmenlerinden imifl.

Kap›s›n›n sol taraf›nda ﬂu kitâbe vard›r:

Irk-› Bâ-bekr oldu¤un fevtinde Hakk idüb ayân Hayyenin âsâr›n› pâyinde itdi rû-nümâ Harf-i cevherdâr ile Leylâ didi târîhini Genç iken k›ld› Ali R›za Efendi Adn’i câ 1245 Bâis-i ümrân-› âlem hâdim-i beytü’l-harem fiaire Leyla Han›m, Kazasker Moral›zâde Ha- Hazreti Sultan Hamîd Hân flehriyâr-› adl ü dâd Özbekler Tekkesi mit Efendinin k›z› olup 1264 (1848)’de vefat Sâye-i adl-i flehinflâhide hâlis bendesi Türbesi kap›s› etti. Kabri Galata Mevlevîhânesi hazîresinde- Avni Paflazâde Mîr Ahmet âli nijâd üstündeki kitabe. dir. Tafl› vard›r. Nesl-i S›ddîkiyye’den Mir R›za’n›n türbesin Bî-bedel ta’mîr idüb rûh-› flerîfin k›ld› flâd Türbe kap›s›n›n sa¤ taraf›nda ise, dört sat›r ha- Düfldü bâ-avn-i Hüdâ Re’fet bu târîh-i latîf Özbekler Tekkesi linde haz›rlanm›fl flu tamir kitâbesi vard›r: Eyledi i’mâr bu akdes türbeyi Ahmed Fuad Türbesi. 1309 (1891)

529 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Bunun alt›na da;

“‹flbu merkad-i flerif Hüseyin Avni Pafla Hazretle- ri’nin mahdumu Ahmed Fuad Beyefendi taraf›n- dan müceddeden ihya olunmufltur”

diye yaz›lm›ﬂt›r.

Fuat Beyefendi’nin böyle hay›r eserlerini tamir ettirdi¤i anlaﬂ›lmaktad›r. (May›s 1985 gezi notu)

Kitâbenin manzumesi fiair Refet Efendi tara- f›ndan yaz›lm›flt›r. Kendisi 14 Cemaziyelâhir- 1321 (7 Eylül 1903)’te vefat ederek Karacaah- Ahmet Fuat Bey, Sadrazam Hüseyin Avni Pa- met Mezarl›¤›’na gömülmüfltür. Yap›lan ara- Özbekler Tekkesi fla’n›n o¤lu olup 1325 (1907) tarihinde vefat mada tafl›na raslanmad›. Mirzazâde Camii için- Türbesi’nde kap›n›n etti. Kabri, Karacaahmet Mezarl›¤›’nda, 9. deki levhay› da yazm›flt›r. solunda yer alan Ada’da, Gündo¤umu Caddesi üzerinde ve kitabe. Yüksekkald›r›m mevkiindedir. Tafl›nda; Türbenin sa¤ taraf›ndaki hâcet penceresi üze- rinde flu kitâbe vard›r: “Sadr-› esbak Hüseyin Avni Paflazâde Fuad Ge- lendosi” Olmad› hiç kimseye bâkî bu mihmân-hâne Âh itdi bir mahdûm-› pâk-i âlî-neseb azm-i beka diye yaz›l›d›r. Türbeyi tamir ettirdi¤i s›rada, Paflaliman›’ndaki babadan kalma sahilhane- Arapça olan son sat›r bir ayet-i kerimedir. Ki- sinde oturmakta idi. ‹zmir’de, Bahri Baba Me- tâbenin tarihi yoktur. Türbe 1994 senesinde zarl›¤› ismi ile de an›lan Namazgâh Mezarl›- onar›lm›flt›r. ¤›’nda, tarihsiz bir kitâbe tafl› vard›r. Üzerinde bir sat›r halinde haz›rlanm›fl flu kitâbe yaz›l›d›r: Kaynaklar: (‹nal, Son As›r Türk fiairleri, s. 1382) (M. Ta- hir, Osmanl› Müellifleri, 2/213) (‹stanbul Ans.10/5221) Merhum ve ma¤fur Bahri Dede Efendi Hazretle- (Konyal›, Üsküdar Tarihi, 1/354) rinin ruhuna.

Özbekler Tekkesi Türbesi’nde kap›n›n sa¤›nda yer alan kitabe.

530 Üsküdar Türbeleri

ASADAR BABA TÜRBES‹ m›flt›r. Sanc›l› atlar, flifa bulur ümidiyle bu mezar›n etraf›nda üçer defa dolaflt›r›l›rd›. u aç›k türbe, Bülbüldere semtinde ve Fey- Bziye Camii’nin avlusu yan›nda ve Selânik- Bir bahçe içinde bulunan kabir tafl›, hasta atla- liler Soka¤›’n›n sol taraf›nda ve iki çatall› ulu r›n ziyaretlerini kolaylaflt›rmak kast›yle yerin- bir ç›nar a¤ac›n›n yan›ndad›r. den sökülerek bahçe duvar›na dayanm›flt›. Bu- nu haber alan Müze Müdürü Halil Edhem Bey Türbede Celvetî sikkeli bir flâhide bulunmak- (1861-1938), (müdürlük dönemi: 1910-1931) tad›r. Üzerinde flu kitâbe vard›r: kaybolur düflüncesi ile tafl› 1930 senesinde Topkap› Saray› Müzesi’ne getirtmifltir. Asadar Baba Pir Aziz Mahmud Hüdâyî Hazretle- ri’nin Asadar›. Lillâhi’l-Fatiha Saltanat Arabalar› Dairesi’nde, aynal› arabala- Sene 1038 (1628-29) r›n hemen yan› bafl›ndaki duvara yerlefltirilen, fakat ismi ‘Süslü K›r’ fleklinde yaz›lan kitâbe Türbenin etraf›n› beton bir vibet çevirmifl fludur: olup hâlâ ziyaret edilir. Z›ll-i Hakk Hazreti Osman Han’›n Hüdâyî Hazretleri, 3/4 Safer 1038 (2/3 Ekim Sisli K›r nâm at› ki, an›lm›flt›r 1628) tarihinde vefat etti¤ine göre, esas ismini Emr-i ‹zid ile mevt iriflecek bilmedi¤imiz Asadar Baba’n›n da ayn› y›lda ve- Bu makâm içre o gömülmüfltür. fat etti¤i anlafl›lmaktad›r. 1028

Eskiden “yürümesi geç kalm›ﬂ çocuklar getirilip etraf›nda gezdirilir, bu ziyaretten sonra yü- rüdükleri” söylenirdi.

Bu ulu ç›nar›n alt›nda 1908 tarihinden evvel bayram yeri kurulurdu.

Kaynak: (Vâs›f Hiç, Bülbülderesi, ‹stanbul Ans. 6/3170)

AT TÜRBES‹

t Evliyas› ismiyle de an›lan kabir, Selimi- Aye civar›nda, Harem ‹skelesi Soka¤› ile Selimiye Hamam Soka¤›’n›n birleﬂti¤i yerde ve ikinci soka¤›n sol taraf›nda, yüksek bir bah- çe içinde idi. Tam karﬂ›s›ndaki meydan›n orta- s›nda, takriben 1220 (1805-6) tarihlerinde Sultan III. Selim’in süt annesi ‘Daye Kad›n’ taraf›ndan yapt›r›lan namazgâh bulunuyordu.

Sisli K›r, Sultan II. Osman’›n (1618-1622) sevgili at›n›n ismidir. 1028 (1619) tarihinde öl- müfl ve Padiflah iradesiyle Üsküdar Saray›’n›n bahçesine gömülmüfltür.

1169 (1755-56) tarihinde Üsküdar Saray›’n›n y›k›lmas›, 1805 tarihinde Selimiye Mahalle- si’nin yap›lmas› üzerine mezar aç›kta kalm›fl ve Asadar Baba At Evliyas› diye flöhreti bütün ‹stanbul’u sar- flâhidesi.

531 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

‹ki sat›r halinde ve dört m›sral› kitâbe tafl›, Ahmet Pafla ile evlendirilmifl ve ondan Abdur- 96x72 cm. boyutlar›nda olup m›sra aralar› cet- rahman Bey, Mehmet Bey, fiehid Mustafa Pa- vellidir. fla ve Osman Bey adl› dört o¤lu olmufltur. Ah- met Pafla’n›n 988 (1580) tarihinde vefat› üze- Emrullah Efendi, Muhitü’l-Ma’arif adl› ansik- rine, 990 (6 Nisan 1582)’de Niflanc› Feridun lopedisinde diyorki: Bey (Pafla) ile evlenmifl ve bu eflini de ertesi y›l kaybetmifltir. 1003 tarihinde (1594-95) o¤lu “Sisli K›rat’› Üsküdar ‹hsaniye’de Çiçekçi ile hacca giden Ayfle Sultan, dönüflünden k›sa Kahvesi’nin karfl›s›nda bir mahalle defn ettir- bir zaman sonra Üsküdar’daki saray›nda vefat mifltir ki, üzerine dikilen ve bugün bir kona¤›n etmifltir. (Bu saray bahsine bak›n›z.) Kendisi- duvar›nda okunmaz bir halde duran tafl›n üze- nin, Saliha Han›msultan’dan baflka ad› bilin- rindeki tarih nakl olundu,” diyerek yukar›daki meyen ve Hasan Bey ile evlenmifl bir k›z› daha kitâbeyi yazm›fl ve “bu tafla Attafl› diyorlar, bu- vard›r. raya bazen sanc›l› hayvanlar› getirip gezdiri- yorlar” diye ilâve etmifltir. Bir rivayete göre Ayfle Sultan, Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi ile de evlenmifltir. Bu izdivac›n Kaynaklar: (Ayvansarayî Haf›z Hüseyin Efendi, Mecmua- 1590 tarihlerinde oldu¤u san›lmaktad›r. Bu y› Tevarih, Haz. F. Derin-V. Çabuk, s. 369) (E. Koçu, ‹s- isimle bilinen meflhur camii, 1003 (1594-95) tanbul Ans. 3/1321) (E. Sevgin, Hayat Tarih Mecmuas› tarihinde yapt›rm›flt›r. Kendisinin bundan bafl- 1965, Say›:9 s. 60) (Gezi Notu) (Emrullah Efendi, Muhi- ka, ‹mrahor Semti’nde kendi ismi ile an›lan tü’l-Ma’arif 1/416) (H. Da¤l›o¤lu, ‹stanbul Mezarlar›, Yeni bir Celvetî Tekkesi, bir çeflmesi ve iki katl› bir Türk Mec. say›: 23-24 Haziran-Temmuz 1934, s. 1850) darü’l-kurras› vard›r. (H. Edhem, Osmanl› Tarih Encümeni Mec.) Çok zengin bir kad›n olan Ayfle Sultan’›n birinci o¤lu Abdurrahman Bey, Ca¤alazâde Si- nan Pafla’n›n bir k›z›yla evlenmifl ve bundan AYfiE HANIM SULTAN ‘Civan Kap›c›bafl›’, ‘Semin’ ve ‘Sultanzâde’ la- TÜRBES‹ kaplar›yla an›lan Mehmet Pafla dünyaya gelmifltir. 1005 (1596-97) tarihinde vefat eden ürbe, Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi Türbe- Abdurrahman Bey Mihrimah Sultan Camii Tsi’nin sol taraf›nda ve ilerisindedir. Bu ta- Türbesine gömülmüfltür. rafta, birbirine bitiflik ve birbirinin içinden ge- çilen dokuz türbe vard›r. Ön taraf›nda Reisü’l- Ayfle Sultan’›n di¤er o¤lu Mehmet Bey, Bosna hulefa fieyh Ahmet Efendi Türbesi, sa¤ tara- Valisi Telli Hasan Pafla zaman›nda Hersek f›nda Han›mefendiler Türbesi arka taraf›nda Sancak Beyli¤i’nde bulunuyordu. A¤abeyi ise Sadrazam Halil Pafla Türbesi bulunmakta- Mustafa Pafla ise, Kilis Sancak Beyi idi. Avus- d›r. Türbe, tekke ve zaviyelerin kapat›lmas›n- turyal›lar’la yap›lan ve tarihlere Kulpa Bozgunu dan sonra bak›ms›z kalm›fl ve 1935-40 tarihle- ad› ile geçmifl olan savaflta, 20 Haziran 1593 ri aras›nda ahflap çat›lar› çökmüfl, sandukalar› tarihinde, Kulpa Nehri’nde bo¤ularak veya dö- da¤›lm›flt›r. Türbenin yollar›ndaki hal›lar, san- ¤üflerek flehid olmufllard›r. duka örtüleri, önlerindeki levhalar ve duvarla- r›ndaki kandillikler de bu arada kaybolmufltur. Ayfle Sultan’›n dördüncü o¤lu olan Osman Bey, 999 (1590-91) tarihinde vefat etmifl ve Türbenin içinde flimdi beton olan dört sandu- Mihrimah Sultan Camii Türbesine gömülmüfl- ka vard›r. Bunlardan biri Ayfle Sultan’a aittir. tür. Yan›nda, torunu Mehmet Pafla’n›n, Hz. Hüdâ- yî Efendi’nin k›z› Ümmü Gülsüm Han›m’›n Ayfle Sultan’›n torunu olup türbesine gömül- (öl. 1021/1612) ve eflinin kabirleri bulunmak- müfl bulunan Civan Kapucu Mehmet Pafla, tad›r. 1602 y›l›nda do¤mufl ve sarayda yetiflmifltir. II. Osman’›n Hotin Seferi’nde ve henüz 19 yafl›n- Hümâflah Ayfle Sultan ad›yla da bilinen Ayfle da iken Kapucubafl›l›k görevi ile ç›ra¤ edildi- Sultan, Kanunî Sultan Süleyman’›n torunu, ¤inden Civan Kapucubafl› lâkab› ile flöhret Mihrimah Sultan ile Sadrazam Rüstem Pa- bulmufltur. Bir çok vazifelerde bulunduktan fla’n›n k›z›d›r. Ayfle Sultan, Sadrazam Semiz sonra, Kara Mustafa Pafla’n›n 31 Ocak 1644

532 Üsküdar Türbeleri tarihindeki idam› üzerine veziriazam oldu. Sa- AZ‹Z MAHMUD HÜDÂYÎ dareti esnas›ndaki en mühim olay 1645’ te Gi- EFEND‹ TÜRBES‹ rit fethine bafllanmas›d›r. Fakat, sonradan bu iflin aleyhinde bulunmufl ve bu yüzden de 17 ürbe, kendi ismiyle ünlü camiinin sol tara- Aral›k 1645’te azledilmifltir. Bir müddet sonra Tf›ndad›r. Girit Serdarl›¤›’na tayin olundu. Fakat, bütün ömrünü refah içinde geçirmifl, zahmet çekme- Türbeye caml› bir bölümden girilir. Bu k›s›m ¤e al›flmam›fl, zevk ve sefa ehli, çelebi meflrep 1918 tarihinde yapt›r›lm›flt›r. 1910 veya 1911 ve fliflman bir zat olan Mehmet Pafla henüz yol- senesinde camiin minaresi, y›ld›r›m düflmesi da iken hastalanm›fl ve 12 A¤ustos 1646’da ve- neticesinde türbenin kuyu olan orta sofas› üze- fat etmiflti. Cenazesi ‹stanbul’a getirilerek ni- rine y›k›lm›fl ve buras›n› harap etmiflti. Beyler- nesi Ayfle Sultan’›n yan›na gömülmüfltür. beyi’ndeki Beyaz Yal›’n›n sahibesi H›div ‹smail Pafla’n›n k›z› Prenses Fatma Han›m harap Kaynaklar: (G. Oransay, Osmanl› Devletinde Kim Kimdi, olan orta sofay› tamir ettirmifl ve bu arada da 1/126, 133, 212) (‹slâm Ans. 7/605 Mehmet Pafla Civanka- bu câmekân› yapt›rm›flt›. Zemini mermer döfle- p›c›bafl› md.) (Daniflmend, Kronoloji, 3/127, 392 ve fihrist) li câmekân›n karfl›s›nda tonoz çat›l› türbedar Aziz Mahmud Efendi (Naimâ Tarihi, Dan›flman Türkçesi) (Uzunçarfl›l›, Osmanl› odas› vard›r. Burada duvara çak›lm›fl bir demir ile o¤lu Evliya Tarihi) (Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Dan›flman Türkçesi) halkaya ba¤lanan ak›l hastalar› telkin yoluyla Mehmet Efendi’nin (Kâtip Çelebi, Tuhfe) (A. Gövsa, Meflhur Adamlar 3/1043) tedavi edilirmifl. Odan›n sol taraf›nda Aziz flebeke içindeki (Osmanzâde Taib, Hadîkatü’l-Vüzera) (Sicill-i Osmânî, Mahmud Hüdâyî Efendi sebili bulunmaktad›r. sandukalar›. 1/49) (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/17 Yeniçeflme Mescidi) (Bu bahse bak›n›z.)

533 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Câmekândan bir kap› ile türbe sofas›na geçilir. çerçeve içinde bir kitâbe daha vard›r. Sülüs ya- Kap›n›n üzerinde bir sat›r halinde, dört m›sra- z› ile yaz›lm›fl olan dört m›sral› levha fludur: l› mermer bir kitâbe vard›r ki, fludur: Hulûs-› kalb ile Kâmil yüzün sür hâk-i pâyine Bu meflhed mecma’-› ervâh-› ecsâd-› Hudâyî’dir Teeddüble niyâz eyle makâm-› ârifânedir Edeble gir azîzim türbe-i pâk-› Hüdâyî’dir Cenâb-› kutb-› a’zamd›r bu zât-› mükerremdir Dilâ tahsîl idem dirsen e¤er zevk-i ‹lâhî’den Tarîk-i Celvetî pîri Aziz Mahmud Hüdâyî’dir Nasîbini al›r elbet giren bâb-› Hüdâyî’den Ketebe Necmeddin 1373 (1954)

Talik hat ile yaz›lan bu kitâbenin alt›nda tarih Bu fliir, Selimiyeli flair, fieyh Reflid Üsküdarî yoktur. ‹zzî Mehmet Efendi Türbesi karfl›s›nda- taraf›ndan flöylenmifltir. Melâmiyyü’l-meflreb ki hazîrede medfun olan meflhur fiair Kâz›m bir kimse olan Reflid Efendi 1925 tarihlerinde Pafla (öl. 1889) veya fieyh Ruflen Tevfikî Efen- vefat etmifltir. Levha, daha sonra ve 1941 tari- di (öl. 1891) taraf›ndan haz›rlanm›fl oldu¤u sa- hinde vefat eden K›s›kl› Camii imam› Osman n›lmaktad›r. Efendi hatt›yla yeniden yaz›lm›flt›r. fiimdi gö- rülen yaz› ise, türbedar Say›n Mustafa Düzgün- Bu kitâbenin alt›nda, demir kap› üzerinde bir man’›n iste¤i üzerine, amcas› büyük üstad Nec- meddin Okyay Beyefendi taraf›ndan, 1954 senesinde yeniden yaz›lm›flt›r. Eski kitâbe türbe dahilinde mahfuzdur.

Türbe sofas›n›n sol taraf›nda bir kerevet, üze- rinde divit ve hokka bulunan bir rahle, sa¤ tarafta yukar›da ad› geçen sebil ve kuyusu vard›r. Zarif bir bilezi¤i olan kuyunun, ç›kr›¤› ve bak›r kovas› mevcuttur. Burada ayr›ca büyük bir saat ve onun yan›nda, içinde iki sand›k dolusu hüccet ve raflar dolusu muhasebe defterleri bulunan küçük bir oda vard›r. Ahﬂap beﬂik tava- n›n› bir Venedik avizesi süslemektedir.

Kuyu hakk›nda bir çok rivayetler vard›r ki, halk bu söylentilere sad›kane inanmaktad›r. Tatl› olmayan bir suyu bulunan kuyunun mu- kaddesli¤ine inan›ld›¤› gibi, Zemzem Suyu’nun bir kolu oldu¤unu iddia edenler de vard›r.

Bir kadife perde ile flekillendirilmifl yüksek bir kap›dan türbeye girilir. Kap›n›n tak›nda ta’lik hat ile yaz›lm›fl, fiair Nev’izâde Atâyi Atâullah Efendi’nin Arapça flu kitâbesi yerlefltirilmifltir.

Kad madâ fleyhu’fl-flüyuhi’l-âfak Hassah-Allahü Tealâ bi’l-cûd Sirtu bi’s-sirri ve âneytu ¤adâ Ravda lutfin ve makâm-› Mahmûd Aziz Mahmud Hüdayî Zuyyinet Cennete Adnin ve kusûr Türbesi’nin ilk Bi r›yâdin ve hayâdin mevrûd mermer kitabesi. Tuvvika’l-huru buhuran bi’n-nûr 1995 Nisan›nda Misle g›lmânin lizî dârin hulûd mezarl›k içinde Sâle’l-hât›ru an sâhibuhâ yap›lan temizlik Hâtif kaale li-fieyh Mahmûd s›ras›nda mahzenden Ketebehu Necmeddin 1038 ç›kar›lm›flt›r.

534 Üsküdar Türbeleri

“Li-fieyh Mahmud”, terkibi ebced hesab›na vurulunca, Hz. Hüdâyî’nin vefat tarihi olan 1038 (1628-29) rakkam› ç›kmaktad›r ki, dikkat çe- kicidir. Müstakimzâde “fieyh Mahmud Hüdâyî 1038” tarihini düflürmüfltür.

Kitâbe yazar› Atâyi’nin do¤um tarihi belli de- ¤ildir. Babas›, fiair Nev’î Efendi’dir. As›l ad› Ataullah oldu¤u halde fliirde Atayi ismini kulland›¤› için böylece tan›nm›flt›r. Müderris olmufl ve kad›l›klarda bulunmufltur. Taflköprülü- zâde Ahmet Efendi’nin fiekay›k-› Numaniyye adl› eserine, ‘Hadâîku’l-Hakây›k fi Tekmiletü’fl- fiekây›k’ isimli kitab› ile zeyl haz›rlam›flt›r. 1044 (1634-35) tarihinde Üsküp Kad›l›- ¤›’ndan ayr›larak ‹stanbul’a geliflinden sonra vefat etmifl ve fieyh Vefa Türbesi avlusunda babas›n›n yan›na gömülmüfltür.

Hüdâyî Hazretleri’ne ba¤l› oldu¤u Müstakim- yükselen kubbe, dört mermer sütuna bindiril- zâde Süleyman Efendi’nin ‘Ahvâl-i Melâmiye-i mifltir. Güzel bir Venedik avizesinin süsledi¤i Hüdayî Türbesi kap›s› fiettariyye’ adl› eserinde yaz›l›d›r. kubbe, onüç dilimli Celvetî Tac› fleklinde üzerinde kitabe: renkli dilimlere bölünmüfltür. “Bu meflhed mecma-› Devrinin allâmesi ve reisü’fl-fluaras› olan baba- ervah-i ecsad-› s› Malkaral› Nev’î Yahya Efendi 1007 (1598- Türbenin dört duvar›na ve tavan ile birleflti¤i Hüdayî’dir 99) tarihinde vefat etmifltir. yere yak›n f›rdolay› Tebareke (Mülk) Suresi Edeble gir azîzim yaz›lm›flt›r. Çok ince bir hesaba dayanan bu türbe-i pâk-i Minarenin y›k›lmas› s›ras›nda k›r›lan bu ilk ki- yaz›, pencere üstlerinde de devam ettikten Hüdayî’dir.” tâbe fieyh Gülflen Efendi zaman›nda Hattat sonra nihayet bulmaktad›r. Göz karar› ile ya- Necmeddin Hoca’ya yeniden yazd›r›lm›flt›r. z›ld›¤› söylenen bu k›ymetli hat, alt›n yald›z K›r›k mermer kitâbe, camiin alt›ndaki mah- yap›flt›rmak suretiyle tahta üzerine yaz›lm›flt›r. zende sakl›d›r. ‹mza yoktur. Üstad Necmeddin Okyay, bu ce- lî sülüs yaz›n›n Mahmut Celâleddin tarz›nda Mehmet Necmeddin Okyay, 29 Ocak 1883 ta- yaz›ld›¤›n› söylemektedir. rihinde Üsküdar’da do¤mufltur. Kara Gazi S›b- yan Mektebi’nde okumufl ve sonra Ravza-i Te- Türbe dahilinde onbir sanduka vard›r ki, flun- rakki’ye devam etmifltir. Bakkal Arif Efen- lard›r: di’den sülüs, nesih; üstad Sami Efendi’den ta’- lik, celî ta’lik meflk etmifl ve bu arada eski Türk 1) Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi sandukas›n›n mürekkepçili¤ini Vehbi Efendi’den; keman- etraf› alt›n yald›zl› bir flebeke ile çevrilmifltir. keflli¤i Sultan Aziz’in okçubafl›s› Seyfeddin Sanduka levhas› yoktur. Üzerinde bir tam pû- Bey’den ve ebru sanat›n› Üsküdar Özbekler flîde, iki flal, Kâbe örtüsü ve bir surre bayra¤› fieyhi Hezarfen Edhem Efendi’den ö¤renmifl- örtülmüfltür. Koyu yeflil bir Celvetî tac›, ahflap tir. Toygar Tepesi’nde, Torbal› Soka¤› ile fiair sandukay› süslemektedir. Bafl taraf›na kiraz Ruhi Soka¤›’n›n birleflti¤i yerde bulunan evi- a¤ac›ndan yap›lma fildifli sapl› asas› as›lm›flt›r. nin bahçesinde devrinin en güzel güllerini yetifltirmifltir. 5 Ocak 1976 günü vefat eden bü- 2) Hüdâyî Hazretlerinin o¤lu Mustafa Ebrar yük üstad Necmeddin Hoca, Karacaahmet Efendi 1004 (1595-96) tarihinde vefat etmifl- Mezarl›¤›’na defnedilmifltir. tir. Tarih levhas› olan sandukas›n›n etraf›n› dökme demir bir flebeke çevirmifltir. Üzerinde Türbe, 7.40 m. eninde ve 8.80 m. boyundad›r. tam pûflîde, Kâbe örtüsü, yeflil örtü, peflkir ve Yedi pencereden ›fl›k al›r. Duvarlar› y›¤ma tafl yeflil tâc-› flerif bulunmaktad›r. olup çat›s› ve kubbesi ahflap ve alç› s›va üstüne nak›fll›d›r. Hz. Hüdâyî’nin sandukas› üzerinde 3) Evlatlar›ndan Ahmet S›dd›k Efendi’nin

535 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Hüdayî Türbesi kap›s› üzerinde kitabe: “Dilâ tahsil idem dirsen e¤er zevk-i ilâhîden Nasibini al›r elbet giren bâb-› Hüdayî’den”

sandukas›. Levhas›ndaki vefat tarihi 1034 nan bir kapak aç›larak topra¤›, türbedarlar ta- (1624-25)’tir. Üzerinde tam pûflîde, Kâbe örtü- raf›ndan hastalara flifa niyetiyle da¤›t›ld›¤› bi- sü ve tâc-› flerif vard›r. linmektedir.

4) Evlatlar›ndan Abdülvâhid Efendi. Levha- 8) Evlad›ndan Rukiye Han›m. Levhas›ndaki s›nda vefat tarihi 1020 (1611-12)’dir. Üzerin- vefat tarihi 1052 (1642-43)’tür. Üzerinde tam de tam pûflîde ve tâc-› flerif vard›r. pûflîde ve bir örtü vard›r.

5) Evlâd›ndan Aifle Han›m. Levhas›nda vefat 9) Evlad›ndan Fatma Zehra Han›m. Levhas›n- tarihi olarak 1009 (1600-1) rakam› yaz›l›d›r. da 1004 (1595) tarihinde vefat etti¤i yaz›l›d›r. Üzerinde tam pûflîde ve çevre vard›r. Üzerinde tam pûflîde vard›r.

6) Evlâd›ndan Ali Murtaza Efendi. Levhas›na 10) Fatma Zehra Han›m. Levhas›nda 1086 göre 1010 (1601-2)’de vefat etmifltir. Üzerinde (1675-76) tarihinde vefat etti¤i kay›tl›d›r. Hü- tam pûflîde ve tâc-› flerif vard›r. dâyî hazretleri daha evvel vefat eden k›z› Fat- ma Zehra Han›m’›n ad›n› bu k›z›na vermifltir. 7) Evliya Mehmet Muhtar Efendi. Sandukas› Üzerinde tam pûflîde vard›r. önündeki levhada 1004 (1595-96) tarihinde vefat etti¤i yaz›l›d›r. Etraf› dökme demir bir fle- 11) Evlatlar›ndan Zeynep Han›m. Levhas›n- beke ile çevrilmifltir. Üzerinde, tam pûflîde, flal, daki vefat tarihi 1052 (1642-43)’tür. Üzerinde peflkir, çevre ve tâc-› flerif vard›r. Kendisi, Hü- tam pûflîde vard›r. dâyî Hazretlerinin en sevgili evlâd› imifl, yedi, sekiz yafllar›nda kerametleri görüldü¤ü rivayet Sanduka levhalar›n›n ekserisi Muhzinzâde olunur. Bundan dolay› kendisine ‘Evliya Meh- Abdullah Bey hatt› ile yaz›lm›flt›r. Abdullah met’ denmifl ve küçük yaflta vefât etti¤i halde Bey (1832-1899), Sadrazam Abdullah Pa- sandukas› büyük yapt›r›lm›fl. Çok sevdi¤i mek- fla’n›n o¤lu Sadrazam Damat Mehmet Pafla ah- tep arkadafl›n›n ölümü üzerine, elinden tutarak fad›ndan, II. Sultan Mahmut’un ›stabl-› âmire aya¤a kald›rd›¤› söylenir. Sandukas›nda bulu- müdürü Mehmet Bey’in o¤ludur. Kabri, Eyüp

536 Üsküdar Türbeleri

Sultan Türbesi’nin sol taraf›ndaki büyükbaba- âlem-i âhirette yapaca¤›z, buras› bize yeter. s›n›n aç›k türbesi yan›ndad›r. E¤er böyle bir arzun varsa, Hazreti Hüdâyî Dergâh› yand›ktan sonra dedegân dört senedir Hüdâyî Hazretleri Türbesi’nde baz› k›ymetli mukabeleyi türbede yap›yorlar. Oray› yapt›r›r- eﬂya vard›r ki, ﬂunlard›r: san çok memnun olurum, diyor.

‹çinde Kur’an-› Kerimler bulunan dolap flek- ‹ki y›l süren inflaat tamamlan›yor. Resm-i kü- linde kütüphane, devrinden kald›¤› san›lan flad için Padiflah ve fieyh Nuri Efendi davet demir kasa, muhtelif boyda flamdanlar, levha- ediliyor. Cuma namaz› kalabal›k bir cemaatle lar, hal›lar ve seccâdeler, içi vakfiyeler, hüc- k›l›nd›ktan sonra, fieyh Nuri Efendi’nin bir cetler, mülknameler ve tezhibli beratlarla dolu koluna Abdülmecit, di¤er koluna Hüdâyî iki sand›k, bir rahle, bir sehpa, gü¤üm, sar› yal- Postniflîni fieyh Ruflen Efendi girerek hünkâr d›zl› tafllar, dört karpuz ve dört billur ask› ve mahfiline ç›k›l›yor. Mukabeleden ve mevlid- pencerelerinde istorlu bordo renkli perdeler den sonra Nuri Efendi’nin yafll›l›¤›na binaen vard›r. Bunlardan baflka, sand›k içinde Hazreti duay› fieyh Nuri Efendi’nin zâkirbafl›s› F›nd›k Pir’in yeflil renkli, uzun etekli ve önden dü¤- Haf›z yapm›flt›r. meli bir latas› ve at›n›n eyeri bulunmaktad›r. Aziz Mahmud Hüdayî Türbenin ziyareti s›ras›nda, Padiflah; Efendi Türbesi Hüdâyî Hazretleri’nin sandukas›n›n bafl tara- sahanl›¤›. f›nda flamdana bitiflik deliksiz mermer bir yalak – fieyhim çok güzel ve metin olmufl, diyor. vard›r. Bunun üzerine üç ayakl› bir sacaya¤› ve musluklu bak›r su gü¤ümü oturtulmufltur. Üze- ri yaz›l› sar› taslarla hastalara gü¤ümdeki su flifa niyeti ile içirilirmifl. Bir muhafaza içinde saklanan kiraz a¤ac›ndan yap›lm›fl, fil difli sap- l› asas›, sandukas›n›n bafl taraf›ndad›r.

Türbede bulunan bak›r tepside, her gece, Cel- vetîli¤in simgesi olan onüç mum yak›l›rm›ﬂ. Evliya Mehmet Efendi sandukas›n›n üzerinde biri siyah, di¤eri kirli a¤aç renginde iki adet tesbih vard›r. Nöbetçi türbedar efendi, arzu eden ziyaretçileri bu tesbihlerden geçirirmiﬂ. Orta taraftaki sandukalar üzerinde 99’luk, 500’lük ve 1000’lik tesbihler bulunmaktad›r. 360 taneli abanoz ve 918 taneli yüzsürü tesbihleri kütüphane dolab›ndad›r.

Türbe, cami ve müfltemilât› gibi 1266 (1849- 50) tarihinde yanm›fl ve 1272 (1855-56) tarihinde de Sultan Abdülmecit taraf›ndan flimdiki flekliyle yeniden yap›lm›flt›r.

Üsküdar Çarflamba Rufaî Tekkesi postniflîni fieyh Nuri Efendi’nin müridi olan Abdülme- cit’in halas› Esma Sultan’›n, bir ziyaret s›ras›n- da Padiflah’› da bu tekkeye götürmesi, Hüdâyî Aziz Mahmud Efendi türbe ve camiinin yap›l- mas›na vesile olmufltu:

Bu ziyaret s›ras›nda Padiﬂah, Rufaî Dergâh›’n› tamir ettirmek istiyor. Fakat Nuri Baba;

– Evlat buras› bizi eskitir, biz art›k dergâh›

537 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Aziz Mahmud Hüdayî Efendi Türbesi ilk kitabesinin temizlendikten sonraki hali.

Haz›r cevap, nüktedan ve her yönden mükem- kasa, Ramazan ve Kurban bayramlar›nda aç›la- mel bir insan olan Ruflen Efendi flu güzel ve rak içindeki Hüdâyî Efendi’nin onüç dilimli manal› karfl›l›¤› vermifltir: ‘Tâc-› fierif’i ç›kar›l›rd›. Bir sehpa üzerine konulan Celvetî tâc›, dedegân ve mühibban tara- – Padiflah›m, inflallah tamirine de muvaffak f›ndan tazim ile ziyaret edildikten sonra, Kur- olursunuz. ban Bayram›’n›n dördüncü günü ikindi vakti, Ramazan Bayram›’n›n ise üçüncü günü ikindi Bu notlar›, fieyh Nuri Efendi’nin torunu ve vakti tekrar yerine konurdu. Çarflamba Tekkesi son fleyhi Hayrullah Taced- din Efendi, Hüdâyî Türbesi’nin k›ymetli bak›- Türbede bir de gece merasimleri yap›l›rd›. Cu- c›s› Mustafa Düzgünman’a vermifl ve o da bana ma ve Pazartesi geceleri dergâhta mukabele vermek lûtfunda bulunmufltur. okunduktan sonra, fleyh efendi önde olmak üzere gelinirdi. Kelime-i Tevhid’den sonra sa- fieyh Nuri Efendi, bundan sonra pek fazla ya- lât ü selâm› müteakib dergâh›n imamlar› tara- flamayarak 17 Muharrem 1273 (17 Eylül 1856) f›ndan Tebareke (Mülk) Suresi okunurdu. Da- tarihinde vefat etmifltir. ha sonra fleyh efendi dua eder ve tazimle orta sofaya ç›k›l›rd›. Burada ‘Ab-Kefl’ yani nöbetçi Hazreti Hüdâyî Türbesi’nde ananevî flu mera- türbedar dede kuyudan çekti¤i suyu, küçük ka- simler yap›l›rd›: layl› maflrapa ile evvela fleyh efendiye verirdi. fieyh bir kaç yudum içtikten sonra su, dedegân Türbede eskiden beri bulunmakta olan demir ve haz›r olanlara da¤›t›l›rd›.

Aziz Mahmud Hüdayî Efendi Türbesi yerleﬂim krokisi.

538 Üsküdar Türbeleri

Bu merasim s›ras›nda, türbedeki flamdanlar, 14 no: Efendi Hazretleri. küçük masa üstündeki bak›r tepsinin ortas›n- daki buhurdanl›kta o zaman Mekke’den getir- 15 no: Efendi Hazretleri. tilen Kurs yak›l›rd›. 16 no: Sadrazam Halil Pafla (öl. 1039/1629). Türbenin yedi türbedar› olup hergün iki kifli nöbet tutard›. (Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi 17 no: Sadrazam Halil Pafla’n›n han›m›. Camii ve Tekkesi bahislerini bak›n›z.) 18 no: Hazretleri Hüdâyî’nin ilk zevcesi. Kaynaklar: (Ayvansarayî, Mecmua-y› Tevarih s. 109/a) (Tür- bedar Mustafa Düzgünman’›n notlar›) (M. Tahir, Osmanl› Mü- 19-20-21-22 no: Han›mefendi Hazretleri. ellifleri, 3/20) (Mecmua-y› Efl’ar, ‹stanbul Üni. Tb. No: 3427 Türkçe Yazma, Halis Efendi Ktp.) (Müstakimzâde, Ahval-i 23-24 no: ...... (Bilinmiyor) Melâmiye-i fiettariye) (Konyal›, Üsküdar Tarihi, 1/325) 25 no: fieyh Mustafa Efendi (öl. 1188/1774-75).

26-27 no: ...... (Bilinmiyor) AZ‹Z MAHMUD HÜDÂYÎ EFEND‹ CAM‹‹ TÜRBELER‹ 28-29 no: Han›mefendi Hazretleri. Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi Camii Türbele- 30 no: Hüdâyî Hazretlerinin k›z› Ümmügül- rinde gömülü olanlar: süm Han›m (öl. 1051/1641-42).

12 no: ﬁeyh Mesud Efendi (öl. 1067/1656-57). 31 no: Han›mefendi Hazretleri.

13 no:fieyh Mustafa Efendi (öl. 1038/1628- 32 no: fieyh fiahabeddin Efendi (öl.1234/ 29). 1818-19).

Aziz Mahmud Hüdayî Efendi Türbesi.

539 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Aziz Mahmud Hüdayî Efendi Camii türbeleri yerleﬂim krokisi.

33 no: ﬁeyh Abdülhay Efendi (öl. 1056/1646). 47 no: Efendi Hazretleri.

34-35-36 no: Han›mefendi Hazretleri. 48 no: Efendi Hazretleri.

37 no:fieyh Abdurrahman Nesib Efendi (öl. 49 no: Han›mefendi Hazretleri. 1258/1842). 50 no: fieyh Mehmet Efendi (öl. 1053/643-44). 38 no: fieyh Ruflen Tevfikî Efendi (öl. 1309/1891-92). 51 no: fieyh Mehmet Gülflen Efendi (öl. 1339/1920-21). 39 no:Hüdâyî Hazretlerinin k›z› Ümmügül- süm Han›m (öl. 1021/1612).

40 no:Mihrimah Sultan’›n k›z›, Kanunî’nin BALCI BABA TÜRBES‹ torunu Ayfle Sultan. (KOVACI DEDE TÜRBES‹) 41 no: Han›mefendi Hazretleri. ürbe, Tabaklar Camii civar›nda ve Balc› TYokuflu Soka¤› üzerindedir. Etraf›nda bir 42 no:Ayfle Sultan’›n torunu Mehmet Pafla çok tarihi eser vard›r. Bugün, Balc› Baba diye (öl. 1056/1646). bilinen ve soka¤a ad›n› vermifl olan zat›n as›l ismi Hac› Ahmet Dede’dir. Kendisi, Himmet- 43 no: Reisü’l-hulefa fieyh Ahmet Efendi (öl. zâde Tekkesi olarak bilinen dergâh›n fleyhi idi. 1049/1639-40). 1140 (1728) tarihinde vefat etmifltir. Tekke, Mecmua-y› Tekaya’da kay›tl› de¤ildir. 44 no: fieyh Mahmut Gafurî Efendi (öl. 1078/1667-68). Ahflap olan türbe, sonradan y›k›lm›fl ve kabir moloz y›¤›nlar› aras›nda kalm›flt›r. 1970 tari- 45 no: fieyh Saburî Dede Çelebi Mehmed hinde, türbe ve tekkenin yerine apartmanlar Efendi (öl. 1130/1718). yap›lm›flt›r. Bu yüzden Ahmet Dede’nin kabri üzerine infla olunan apartman›n odas› alt›nda 46 no:Müneccimbafl› fieyh Sadullah Efendi kalm›flt›r. Fakat sokaktan görülmektedir. fiâhi- (öl. 1265/1848-49). desi yoktur. Kovac› Dede ismiyle de maruftur.

540 Üsküdar Türbeleri

BANDIRMALI fiEYH YUSUF yapt›r›lan Ac›badem Tekkesi fleyhi Ömer N‹ZAMEDD‹N EFEND‹ Efendi ve Sadrazam Koca Yusuf Pafla’n›n (öl. Medine 1800) torunu ve ulemadan Mahmut TÜRBES‹ Bey’in o¤lu olup 1300 (1882) tarihinde vefat eden, Mollabey lâkab›yla ünlü bulunan fieyhü- alk aras›nda “Yedi Emirler Türbesi” lislâm Mir Ahmet Muhtar Beyefendi’nin ve Had›yla da bilinen türbe, ‹nadiye semtinde Muhsin Bey’in sandukalar› vard›r. ve meflhur ‹nadiye Tekkesi’nin ön taraf›nda, Gündo¤umu Caddesi ile ‹nadiye Mezarl›k So- fieyhülislâm Ahmet Muhtar Beyefendi, o¤ul- ka¤›’n›n birleflti¤i yerde ve soka¤›n sol köflesi- lar›ndan birine bu tekkenin fleyhi Haflim Ba- ne yak›n bir yerde idi. Tam köflede ise Haflim ba’n›n, di¤erine de Ali Haydar’›n ismini ver- Baba’n›n türbesi vard›r. mifltir. fieyhülislâm Ahmet Muhtar Beyefen- di’nin o¤lu, Mustafa Haflim Beyefendi, medre- Hadîka yazar› bu türbe hakk›nda flu bilgiyi ver- se e¤itimi gördü¤ü halde sonradan ilmiye rüt- mektedir: “fieyh Yusuf Efendi, 1166 (1752) se- besini mülkiyeye çevirerek vezir yani pafla ve nesi vefat etmifl ve Band›rmal› Tekkesi Türbe- 21 Temmuz 1908’de de, Küçük Said Pafla kabi- si’nde medfundur. Türbesi kadim (eskiden kal- nesinde Maarif Naz›r› olmufltur. ma) olup içinde medfun bulunanlardan biri, ‹s- tanbul’un fethinde ilk defa cuma namaz› k›l›p 1920 tarihinde vefat etmifl ve bu türbeye gö- hutbe okuyan zatt›r. Ve etraf›nda medfun olan- mülmüfltür. Üsküdar’da, Salacak Semti’ndeki lar dahi o zat›n akraba ve müteallikas›ndand›r.” köflkünde vefat etti¤i söylenir.

Hüseyin Efendi’nin bu aç›klamas›ndan türbe- Haflim Pafla, 17 Rebiyülevvel 1298 (17 fiubat nin, ‹stanbul’un fetih y›l› olan 1453 tarihin- 1881)’de, Temyiz Mahkemesi Ceza dairesi aza- den bir müddet sonra yap›lm›fl oldu¤u ve Üs- s› oldu¤undan, Mithat Pafla’n›n Y›ld›z Mahke- küdar’›n en eski türbelerinden bulundu¤unu mesi s›ras›nda bu görevde bulunmufltur. anlamaktay›z. Band›rmal›zâde Muhsin Mehmet Bey bu tek- Balc› Yokuflu’nda Fetih günü, ilk defa cuma namaz› k›l›p hutbe kede do¤mufl olup tahsilini tamamlad›ktan ismi bilinmeyen okuyan bu zat›n ad›, Hadîka yazar›’n›n di¤er sonra uzun müddet Osmanl› Devleti’nin M›s›r Balc› Baba eseri Mecmua-y› Tevarih’e göre ‹brahim Efen- Fevkalade Komiseri olan Gazi Ahmet Muhtar Türbesi. di’dir. Kendisi, Hatibzâde ailesinin bafl› idi. Pafla’n›n (öl. 1918) yan›nda birinci kâtip ola-

Ahflap olan türbe, fieyh Yusuf Efendi hayatta iken, Kâmil Ahmet Pafla taraf›ndan “bina ve ihya” edilmifl ve bu arada da mescit olarak kullan›lan “Zaviye-i refias›n› tamir ve tevsi” ettirmifltir. Bu tamir s›ras›nda türbe içinde bulunan “Meflayih-i sairenin sandukalar› da” elden ge- çirilmifltir.

Kâmil Ahmet Pafla, muhtelif valiliklerde hizmet görmüfl, reisü’l-küttab, bafldefterdar ve sadaret kethüdal›¤› gibi yüksek görevlerde bulunmufl de¤erli bir devlet adam› idi. 1177 senesi Cemaziyelevvelinde (Kas›m 1763) vazife ile bulundu¤u Girit Adas›’ndaki Hanya Kale- si’nde vefat etmifltir. ‹smi cismine mutab›k, fukaraya merhametli idi.

1930 tarihlerinde harap olan ve bugün yeri arsa halinde bulunan türbede, Hatipzâdeler’den ve ﬁeyh Yusuf Efendi’den baﬂka, Yusuf Efen- di’nin büyük o¤lu ve Selâmi Ali Efendi ad›na

541 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

rak bulunmufl ve sonra ‹stanbul’a gelerek Tev- Eyaleti tevcih edildi. Daha sonra Anadolu ki-i Dîvân-› Hümâyun memuriyetine ve sonra Beylerbeyi olmufl ve 1570’te K›br›s Seferi’ne fiura-y› Devlet azal›¤›na tayin olunmufltur. kat›lm›flt›r. Bir müddet sonra Erzurum Beyler- 1324 (1906) tarihinde vefat etmifl olan Muh- beyi olmufl ve Lala Kara Mustafa Pafla’n›n yasin Bey’in co¤rafyaya ve tarihe ait k›ymetli n›nda 5 Nisan 1578 tarihinde ‹ran Seferi’ne ifl- eserleri vard›r. tirak etmifltir.

Türbede gömülü olanlardan biride, Mecmua-y› Aral›k 1578’de Diyarbekir Beylerbeyi olan Tekaya adl› eserin yazar› Band›rmal›zâde Üs- Behram Pafla, camiinin yap›m›na kap›s› üzerin- küdarl› Ahmet Münib Efendi idi. Kendisi, bu deki kitâbesine göre 972 (1564-65) y›l›nda bafl- tekkenin fleyhi Yusuf Nizameddin Efendi’nin lam›fl ve 980 (1572) tarihinde tamamlam›flt›r. o¤lu idi. Vefat› 1900 tarihinden sonrad›r. Evliya Çelebi’ye göre, Behram Pafla aslen Gaz- Ayr›ca, türbe ile bugün mevcut olmayan ‹na- zeli olup “Arabistan’da gördü¤ü gibi bir sanat- diye Hamam› aras›nda, avluda ve K›rklar Me- l› hamam ve kurflunlu bir cami” infla ettirmifl- zarl›¤› denilen yerde bir çok Bektâflî Babas›’n›n tir. Kendisinin Sokollu Mehmet Pafla ahfad›n- flâhidesi bulunuyordu. Bunlar sonradan Selim dan oldu¤u da söylenir. Türbenin hangi tarih- Baba kabrinin etraf›na nakledilmifltir. te yok oldu¤u belli de¤ildir. Tavafli Hasan A¤a Camii civar›nda ve Gündo¤umu Caddesi üze- Kaynaklar: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/211) (M. rinde bulundu¤u san›lmaktad›r. Bu cadde üze- Aktepe, fiem’danizâde Tarihi 2/7, 58, 62) (Ay- rinde etraf› muntazam kesmetafl sofalar ve E- vansarayî, Vefeyât, Haz. F. Derin, s. 90) (M. yüp Niflancas›’nda Murat Molla Tekkesi hazî- Tahir, Osmanl› Müellifleri, 3/104) (Sicill-i Osmâ- resinde oldu¤u gibi etraf› kesme tafl parmakl›k nî, 4/351 Ahmet Muhtar; 2/281 Hatib) (S. Ün- ile çevrili hazîreler vard›r. Bunlardan ikincisi- ver, Mutlu Askerler, s. 57) (Band›rmal›zâde Ah- nin üzerine bir apartman yap›lm›fl olup harpufl- met Münib, Mir’at-i Turuk, ‹stanbul 1306, s. 47) tal› parmakl›klar elan görülmektedir. Bunlar- (Uzuncarfl›l›, Mithat Pafla ve Y›ld›z Mahkemesi, s. dan birinin veya ikisinin birer türbeye ait ol- 355) du¤u yap›lan araflt›rma neticesinde anlafl›lm›fl- t›r. Burada, ters oldu¤u için okunamayan iki flâhide vard›r.

BEHRAM PAfiA TÜRBES‹ Kaynaklar: (Peçevî Tarihi, Uras Türkçesi, 1/21, 253-254) (Daniflmend, Kronoloji, 2/463) (M. Meriç, Mimar Sinan, s. Türbenin Üsküdar’da bulundu¤unu Tuhfetül- 27) (Sicill-i Osmânî, 2/32) (C. Baltac›, Osmanl› Medresele- Mi’marîn adl› eserden ö¤reniyoruz. Bugün ri, s. 120) (M. Sözen, Diyarbak›r’da Türk Mimarîsi, s. 86) mevcut olmayan bu türbenin yeri dahi belli (B. Konyar, Diyarbekir Y›ll›¤›, III/197) (F. K›rz›o¤lu, Os- de¤ildir. Yine ayn› esere göre, Behram Pa- manl›lar’›n Kafkas Ellerini Fethi, endeks, Behram Pafla md.) fla’n›n Diyarbekir’de bir camii vard›r. Her ikisi de Mimar Sinan yap›s›d›r.

Bunlardan baflka, Yemen’de Behramiye ad›yla BEYAZ‹ZÂDE AHMET EFEND‹ an›lan bir flehir kurmufl ve burada saray, cami, TÜRBES‹ imaretler, medrese, urban fleyhlerinin ve maiy- yetlerinin bar›nmalar› için evler ve binalar ürbe, fieyh Camii avlusunda ve camiin yapt›rm›flt›r. Tcümle kap›s› karfl›s›ndaki Devatç› fieyh Mustafa Efendi Türbesi’nin yan›nda idi. Bu- Behram Pafla, eski Yemen Valilerinden Kara gün mevcut olmayan bu türbeden, Hadîka ya- fiahin Mustafa Pafla’n›n o¤lu olup, yine ayn› zar› flöyle bahseder: vilâyetin eski valilerinden R›dvan Pafla’n›n kardeflidir. Her ikisi de II. Selim (1566-1574) “Bu türbenin ittisalinde vaki müstakil bir ha- devri ricâlindendir. rap türbede, Beyâzîzâde Ahmet Efendi medfundur. Kendisi, 1091 Muharreminde (fiubat Yemen harekat› s›ras›nda Gazze’de mirliva 1680) Hamid Efendi üzerine Sadr›rum olup olan Behram Pafla’ya 976 (1568)’de Yemen 1094 Rebiyülâhirinde (Nisan 1683) azlolun-

542 Üsküdar Türbeleri mufltur. Kazasker oldu¤u sene Muharreminin orada bulunan ve faciay› bizzat gören Müverrih üçüncü günü (4 fiubat 1680) bunlar›n hüccet F›nd›kl›l› Ahmet A¤a tarihinde: “Üsküdar Sa- ve ilâm›yla meydan-› azepte (Sultanahmet ray›’nda bulunan Padiflah dördüncü Mehmet, Meydan›) bir haffaf zevcesi recm olundu. ben de göreyim, diyerek, dokuz çifte saltanat kay›¤› ile Sarayburnu’na geçmifl ve Atmeyda- Ahmet Efendi’nin vefat› “Tarîk-i izzet 1098” n›’ndaki ‹brahim Pafla Saray›’na gelmiflti. (1686-87) senesindedir. Babas›, Beyâzî Bosna- vî Hasan Efendi dahi bu türbede gömülüdür. Vaktin fieyhülislâm› olan Çatalcal› Ali Efen- Hasan Efendi, ‹stanbul kazas›ndan 1062 (Ra- di, flahidler ifli büyüterek anlatt›klar› için, Al- mazan›n›n 22. günü (27 A¤ustos 1652) azlo- lah’tan korkarak fetva vermekten çekinmiflti. lundukta, ‹stanbul Kad›l›¤› ‹smeti Efendi’ye Beyâzîzâde Ahmet Efendi, ilmindeki derin bil- verildi.” gisi ile ma¤rur olup, gayet asabî idi. ‹frat dere- cesinde olan fliddeti ile halk›n nefretini kazan- Türbenin 1655-60 tarihlerinde yap›ld›¤› san›l- m›flt›. Azlinden sonra, Kanl›ca’da yapt›rm›fl ol- maktad›r. du¤u yal›ya çekilmifl ve orada ölmüfltü.

Osmanl› Tarihi’nde ilk ve son defa vuku bul- Bundan baflka da baz› kimselerin kan›na giren mufl recm (tafla tutularak idam) olay› fludur: Ahmet Efendi, servet sahibi iken “yokluk ku- yusuna” düflmüfl “y›llardan beri Kanl›ca civa- Aksaray semtinde, Kavaf Abdullah Çelebi r›nda bina etti¤i yal› ve bahçesi tamamen y›- ad›nda bir kimsenin kar›s›, bir kumaflç› Yahudi k›lm›fl ve a¤açlar, çiniler ve tafllar› pulluk pul- ile uygunsuz durumda yakalanm›flt›. fieriatte luk sat›lm›fl, o yüksek bina harap olarak, sema- recmi icap ettiren zina fiilinin göz ile görülme- ya yükselen yap› ve duvarlar› y›k›l›p, yere y›¤›l- si flartt›. Beyâzîzâde, bu gibi hallerde suçun göz m›flt›r.” ile görülmesinin imkâns›z oldu¤unu söyleyerek, bask›n› zinan›n vukuuna kanaat için kâfî telak- Kaynaklar: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/233) (M. Tahir, Os- ki etti. Erke¤in idam›na, kad›n›n tafla tutulma- manl› Müellifleri, 1/289) (E. Koçu, ‹stanbul Ans. 1/354) s›na hükmetti. Abdullah Çelebi’nin hatunu, (S. ‹skit, Resimli Tarih Mec. 1/345) (Tuhfe-i Hattatîn, s. Sultan Ahmet Meydan›’ndaki Burmal› Sütun 642) (Silâhtar Tarihi 2/2) (Sicill-i Osmânî, 1/224) (Defter- dibinde gö¤süne kadar topra¤a gömülerek, bü- dar Sar› Mehmed Pafla, Zübde-i Vekayiat, 1/165, 169-181) yük flehrin tutucu halk› taraf›ndan taflla ‘keflkek’ (fieyhî, Vekayiü’l-füdalâ, Süleymaniye Kütüp. Hac› Beflir (linç) edildi. Bu olayda, ilk defa tafl atan›n ka- A¤a Bölümü, No: 479, s. 424) (Osm. Arfl. Evkaf Defteri d›n›n kardefli oldu¤u rivayet edilir. Vak’a günü IV, No: 31683, 3 R. 1181 tarihli arzuhal)

‹nadiye’de Behram Paﬂa Türbesi.

543 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Cennet Efendi Türbesi kitabesi.

CENNET EFEND‹ TÜRBES‹ Bey ayn› yere gömüldü¤ünden sandukalar› birdi. Bu sandukalar bir lâhit kaidesi üzerine otur- ürbe, Aziz Mahmut Efendi Soka¤› üzerin- tulmufltu. Ayr›ca bu pirinç k›s›mda befl adet Tde ve Hüdâyî Külliyesi’nin karfl›s›ndad›r. bofl sanduka daha vard›. Rabia Han›m ile o¤ul- Ahflap olan bu türbe sonradan yanm›flt›r. So- lar›n›n bunlar›n yerine gömüldü¤ü söylenir. ka¤a bakan cephesinde 18 nolu bir kap› ve befl büyük penceresi vard›. Kap› üzerinde ta’lik ya- Sandukalar›n sol taraf›ndaki ahflap bir merdi- z› ile yaz›lm›fl, Mehmet M›srî imzal›, sekiz m›s- venden türbedar odas›na ç›k›l›rd›. Buras›n›n, ral› mermer bir kitâbe vard›r ki, o da fludur: Cennet Efendi zaman›nda zaviye olarak kulla- n›ld›¤› rivayet olunmaktad›r. Sicill-i Osmânî de Rabi’a Han›m olub sahibe-i hayr-ü kerem bu rivayeti do¤rulamaktad›r. Eyledi Hakk yoluna cûd ü semâhat icrâ Ya’ni bu Cennet Efendi’nin idüb türbesini Türbe, ortadan iki k›sma ayr›lm›flt›r. Ortadaki Sarf-› nakd ile bina k›ld› mezar›n ihyâ kap›dan ikinci k›sma geçilmekte idi. Kap›n›n K›l ziyâret geh gelüb ravza-y› Cennet’dir bu iki yan›nda ikifler pencere vard›. Buras› Cen- fiemme-i hak ›t›rnâki virir kalbe safâ net Efendi Türbesi’dir. ‹çinde yedi adet sandu- Mevlevî nezri ile fiemsî didim târîhin ka mevcuttu. Befl tanesinin levhalar› fieyh Rabi’a Cennet’e yapd›rd› makâm-› ulyâ Gülflen Efendi zaman›nda (öl. 1921) K›s›kl› Nemeka Mehmed M›srî 1287 Camii imam› Osman Efendi taraf›ndan yaz›l- m›flt›r. Kitâbe, meflhur Osman fiems Efendi taraf›n- dan haz›rlanm›fl ve Hattat M›s›rl› Mehmet Üç sanduka pencereler önünde olup di¤er dör- Efendi taraf›ndan da yaz›lm›flt›r. (fieyh Osman dü arkadad›r. Ön s›rada, ortada Cennet Efendi fiems Efendi Türbesi bahsine bak›n›z.) medfundur. Cennet Efendi sandukas›n›n solunda efli gömülüdür. Fakat ismi malum de¤il- Türbenin boyu 12.80 m, eni 7.5 m, ve yüksek- dir. Sa¤ taraf›ndaki sanduka, ismi belli olma- li¤i ise 4 m’dir. D›fl kap›dan birinci bölmeye gi- yan hulefas›ndan bir zata aittir. rilir. Burada, pirinç parmakl›k içinde türbenin bâniyesi Rabia Adviye Han›m’›n ve iki o¤lu- Arka k›s›mdaki sandukalardan ikisinin levha- nun sandukalar› vard›r. Rabia Han›m, 1295 lar› yoktur. Evvelce, Han›mefendi diye levha- (1878)’de, birinci o¤lu Üsküdar Baflkomiseri lar varm›fl. Cennet Efendi’nin k›zlar›na veya Burunsuz Vehbi Bey 1306 (1888)’de ve ikinci han›mlar›na ait oldu¤u söylenir. Di¤er iki san- o¤lu Miralay Tevfik Bey ise 1325 (1907) sene- dukadan biri, Âsitâne’nin fleyhlerinden Meh- sinde vefat etmifllerdir. met Ruflen Tevfikî Efendi’nin efli Fatma Ha- n›m’a aittir. 1288 (1871-72)’de vefat etmifltir. Tevfik Bey’den baflka, di¤er iki sandukan›n Di¤er sandukan›n alt›nda iki kad›n ve bir ço- önünde levhalar› vard›. Vehbi Bey ile Tevfik cuk gömülüdür. Bunlardan biri, Mehmet Ru-

544 Üsküdar Türbeleri

flen Tevfikî Efendi’nin k›z› fierife Hanife Mü- halen ifllemekte olan büyük saat Cennet Efen- nibe Han›m, di¤erleri ise, fieyh Mehmet Gül- di Türbesi’nden getirilmiflti. Saatin bizzat Ra- flen Efendi’nin annesi ile fiey Abid Efendi’nin bia Han›m taraf›ndan verildi¤ini torunu ‹rfan Han›mannesi’dir. Kendisi, 1299 (1881-82) se- Kapman Han›m, Hazreti Hüdâyî Türbesinin nesinde vefat etmifltir. Sandukas› önünde lev- emektar, k›ymetli ve yeri asla doldurulamaya- has› vard›. ‹kincisi, fierife Lebbe Han›m’d›r. cak olan türbedar› Mustafa Düzgünman Bey’e Hafize Münibe Han›m’›n k›z› fieyh Gülflen söylemifltir. ‹rfan Han›m, Cennet Efendi Tür- Efendi’nin k›z kardefli, Âsitâne’nin son fleyhi besi’nde, K›rat Ali Pafla’n›n da gömülü oldu¤u- Abid Efendi’nin annesidir. Levhas› yoktur. nu ve sanduka levhas› dahi bulundu¤unu ›srar- O¤lu Abid Efendi’nin kendi ‘Kelâm-› Ka- la beyan etmifltir. Ali Pafla’n›n 1320 tarihli ta- dim’inin kab›na yazd›¤›na göre Lebbe Han›m fl› Halil Pafla Türbesi hazîresine at›lm›fl durum- 26 Nisan 1336 (May›s 1918)’de vefat etmifltir. dad›r. Ayn› lâhitte yatan, iki yafl›nda oldu¤u halde 1301 (1883)’te vefat eden Lebbe Han›m’›n o¤- Cennet Efendi’nin as›l ismi Mehmet Fenâ- lu ve fieyh Âbid Efendi’nin a¤abeyi ‹brahim yî’dir. Tophaneli Kâtip ‹shak Çelebi’nin o¤lu- Zahid’dir. dur. Kendi dahi kâtip olup “bir saik-i manevî ile Hazreti Hüdâyî’ye” ba¤lanm›fl ve onun “ir- Cennet Efendi Türbesi’nin harab olan çat› ve fan ve aflk mektebine” kaydolmufltur. Herfleyi- arka k›s›mlar› Müzeler ‹daresi taraf›ndan tamir ni feda eden Fenâyî Efendi, dergâh›n helâlar›- edilmiflti. Fakat, 17 fiubat 1961 cuma günü ö¤- n›n temizli¤ine memur edilmifl ve bir zaman leden sonra, türbenin yan›ndaki ahflap evden hizmetten sonra bu vazifeden al›narak “Hazreti ç›kan yang›n neticesinde k›smen yanm›fl ve Hüdâyî’nin taht-› terbiyesinde seyr-i süluk ile daha sonra da y›k›lm›flt›r. Eflyalar› Hüdâyî Haz- tertib-i merâtib” ederek hulefâdan olmufltur. Cennet Efendi retleri Türbesi’ne nakledildi. Bunlar aras›nda Türbesi’nin antika olmayan levhalar da vard›. Hüdâyî Ca- Cennet mahlas›n›n (takma ad›) fieyhi taraf›n- eski hali. mii mihrab›n›n iki yan›ndaki sar› flamdanlar ve dan verildi¤i söylenir. Rivayete göre, Cennet

545 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Efendi, helâlar›n temizli¤inde uzun süre çal›fl- olmufl ve 17 sene hizmet ederek irflada mezuni- t›ktan sonra birgün “yeter art›k bitsin bu çile” yet alm›fl ve fleyhi taraf›ndan irflad vazifesiyle diye feryat etti¤i bir s›rada arkas›nda bulunan Simav’a gönderilmifl ve orada bir müddet kal- Hazreti Hüdâyî, “Cennetlik art›k bu iflten kur- d›ktan sonra 1038 (1628-29)’da ‹stanbul’a tuldunuz” diyerek onun bundan sonra Cennet dönmüfltür. ismiyle an›lmas›na vesile olmufltur. XVII. yüzy›l›n ilk yar›s›n›n ünlü çiçekçilerin- “Bir aral›k sema ve zaviyesine fleyh” olan Cen- den biri olan Ahmet Sofi, Cennet Efendi’nin net Efendi, “fieyhinin ölümünde Tophane’de kap›s›ndan yetiflmifltir. Rumi lâlelerden ‘Sofu münzevi olmufl” ve 1067 (1656-57)’de vefat Kaba¤›’ yahut ‘Dede Kaba¤›’ denilen lâlenin bu eden Mes’ud Efendi’nin yerine fleyh olarak zat taraf›ndan yetifltirildi¤i söylenir. Âsitâne’nin üçüncü postniflîni olmufltur. Haz- reti Hüdâyî’nin asadar› oldu¤u da söylenir. Mir’at-i ‹stanbul adl› eserde flu bilgi vard›r: Meflîhati 8 senedir. Doksanl›k bir pir oldu¤u halde, 23 Cemaziyelâhir 1075 (11 Ocak 1665) “Mirliva Mahmut Pafla’n›n kardefli Ali Rat›b tarihinde vefat etmifl ve vasiyeti gere¤ince, y›l- Pafla, 1295 (1878)’de jandarma teflkilât› reisli- larca hizmet etti¤i helâlar›n karfl›s›ndaki zavi- ¤ine tayin edilmifl ve 1303 (1885) senesi elli iki yesinin alt›na gömülmüfltür. yafl›nda oldu¤u halde vefat etmifltir. Kabri, Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi Türbesi civar›nda Kendisinin Üsküdar’da Selim A¤a Kütüpha- merhum Cennet Efendi’nin türbesi içindedir.” nesi’nde Hazreti Hüdâyî fihristi 77. sayfada 1262 noda kay›tl› divan› vard›r. 92 sayfad›r. Kardefli Mahmut Pafla da 1295 (1878) tarihin- Esrâr-› Tevhid’e vâk›f, ârif-i billah bir zat idi. de vefat ederek Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi fiiirlerini Fenâyî mahlas› ile yazm›flt›r. fiair Camii hazîresine gömülmüfltür. Nailî Mehmet Efendi vefat›na flu tarihleri dü- flürmüfltür: Kaynaklar: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/198) (Mir’at-i ‹stanbul, s. 160) (Ayvansarayî, Mecmua-y› Tevarih, Haz. F. Derin- Ehl-i Cennet old› buyin Cennet’in 1075 V. Çabuk, s. 87) (Ayvansarayî, Vefeyât, Süleymaniye Kü- Cennet Efendi Cennet Efendi’ye ola dâr-› cinân mekân 1075 tüp. Es’ad Efendi Bölümü, No: 1375, s.18/a) (Mir’at-i ‹s- Türbesi tanbul, s. 65) (Sicill-i Osmânî, 2/88) (M. Tahir, Osmanl› yerleflim plân›. Kardefli Ahmet Çelebi’nin delâletiyle Hüdâyî Müellifleri, 1/82) (Türkçe Yazma Divanlar Katalo¤u, 1/408) Hazretlerine ba¤lanan Cennet Efendi, dervifl (‹stanbul Ans. 1/467) (Konyal›, Üsküdar Tarihi, 1/340)

1- Türbenin baniyesi Râbia Adviye Han›m. H.1295 2- Râbia Han›m’›n o¤lu Vehbi Bey. H.1306 3- a) Rûflen Efendi’nin k›z› Hanife Münibe Han›m. H.1299 b) ‹brahim Zahid. H.1301 c) fierife Lebbe Han›m. H.1336 4- Rûflen Efendi’nin efli Fatma Han›m. H. 1288 5, 6- Han›m Efendiler 7- Cennet Efendi’nin efli. 8- Cennet Efendi. 9- Cennet Efendi’nin efli. H.1075

546 Üsküdar Türbeleri

EBU’D-DÜRDA TÜRBES‹ (EBU’D-DERDA TÜRBES‹) aracaahmet Türbesi’nin sol taraf›nda ve al- Kt› direkli Niflanc› Hamza Pafla aç›k türbesi- nin önündedir. Kendisi sahabeden olup buradaki türbesi makam›d›r. Kabri, Eyüp’te Zal Pafla Caddesi’nde ve Zal Pafla Camii ile Cezerî Kas›m Pafla Camii aras›nda ve yol kenar›ndad›r.

‹. Hakk› Bey, Merâk›d-› Mutebere-i Üsküdar ad- l› eserinde ﬂöyle der:

“Bezm-i Âlem Valide Hazretleri (öl. 1853) taraf›ndan hurmeten ve lütfen bu makam› ihya buyurduklar› anlafl›lmaktad›r. Kabri etraf›na mükemmel bir de flebeke ve kandil konmas› ve yak›lmas› için Karacaahmet Hazretleri türbe- dar›na zeytin ya¤› verilerek bu hizmet görül- mekte iken senede Zilhicce arifesinde Valide- i Atik Vakf›ndan kurbanlar ve kandil yak›lma- s› için zeytin ya¤lar› verilerek Karacaahmet Hazretleri türbedar› yak›n zamana kadar bu va- zifeyi ifa eyledikleri...” Kavak Köyü’nde asar› bulunmaktad›r. Türbesi Türbenin flebeke demirleri ve kandillikleri yok de bu köydedir. Uzunköprü’nün 8 km. güney- Ebu’d-Dürdâ (Derdâ) oldu¤u gibi, yak›n tarihe kadar etraf›nda mev- do¤usunda olan bu köyün etraf›nda, babas› gi- Türbesi. cut olan sadaka tafllar›ndan da sadece iki tane- bi ak›nc› beylerinden olup 1489 tarihinde vesi kalm›flt›r. Civar› tam bir periflanl›k içindedir. fat eden o¤lu Ömer Bey’e ait ve halen onun ismi ile an›lan iki köy vard›r. Ömer Bey’in o¤ul- Kaynaklar: (S. Ünver, Sahabe Kabirleri, s. 25) (‹. Hakk›, lar›ndan ‹dris Mahvî Bey alim, flair de¤erli bir Merâk›d, s. 59) zât idi.

Faik Pafla, mal tahsildar› iken, “Mora yar›ma- das›ndan gelüb, Nasuh Pafla cenginde hizmeti FA‹K PAfiA TÜRBES‹ görülmüfl ve sadrazam›n iltifat›na mazhar olarak Rumeli Beylerbeyi olmufltu. Sofya’da yap- ürbe, Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi Camii t›¤› zulüm, haddi afl›p, orada alt› ay kadar kal- Thazîresinde idi. Bugün mevcut de¤ildir. d›. Bir kaç herifi, fler’î izin olmadan as›p, Sofya kad›s› Sencârî Mehmet Efendi –ki, Muizzüd- Hadîka yazar› Vefeyât-› Selâtîn ve Meflâhîr-i din denmekle tan›n›r– adam› öldürdükten Ricâl adl› eserinde Faik Pafla için, sonra ondan huccet (vesika) isteyip ›srar ve cefa edince, kad› alt› günde ›lgar ile ‹stanbul’a “Turhan Bey evlâd›ndand›r. Rumeli Valisi gelüb, Divan-› Hümayun’da feryat etti.” Sofya- iken ‹stanbul’a ihzar ‘Azimet-i vuslat-sene dan getirilen Faik Pafla kad› ile yüzlefltirildik- 1053’ tarihinde katl olunup Hüdâyî Mahmud ten sonra, Yal› Köflkü’nde, Cinci Hoca’n›n da Efendi Türbesi Mezar›stan›’nda medfundur. etkisi ile 10 Zilhicce 1053 (19 fiubat 1644) ta- T›rhala’da asar-› hayriyyesi vard›r.” demekte- rihinde bo¤durularak öldürüldü. dir. Kaynaklar: (Ayvansarayî, Vefeyât, s. 42) (Naimâ Tarihi, Gazi Turhan Bey, II. Murat devrinde, Arna- Dan›flman Türkçesi, 4/1584 vd.) (Daniflmend, Kronoloji, vutluk ve Mora fatihi olarak bilinen ünlü bir 1/189) (Uzunçarfl›l›, Osmanl› Tarihi, 1/576 vd.) (E. H. Türk ak›nc› beyidir. Kendisinin, Mora Yenifle- Ayverdi, Osmanl› Mimarîsinde Çelebi ve II. Sultan Murad hiri’nde, T›rhala’da, güneydo¤u Bosna’da, K›rk devri II, s. 548, 558, 573) (Sicill-i Osmânî, 4/3)

547 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

FATMA HANIM SULTAN Türbede, Kaya Sultan’›n 1140 (1727-28) tari- TÜRBES‹ hinde vefat eden k›z› Fatma Sultan medfundur. u muhteflem aç›k türbe, Hüdâyî Aziz Mah- Bmud Efendi Camii’nin sa¤ taraf›nda ve Fatma Han›m Sultan’›n annesi Kaya Sultan, kesme tafl bir kaide üzerindedir. IV. Murat’›n k›z›d›r. 1632’de dünyaya gelmifl ve henüz 14 yafl›n›n içinde iken 1646’da Me- Devrinin güzel bir örne¤i olan türbe, kare lek Ahmet Pafla ile evlendirilmifltir. ‹lk çocu¤u plânl› ve sekiz poligonal mermer sütunludur. Afife Han›m Sultan’› 1649’da dünyaya getir- Sütun bafll›klar› baklaval›d›r. Sütunlar›n aras› mifltir. 1064 (1653-54) tarihinde küçük yaflta güzel desenli pirinç flebekedir. fiebekelerin vefat eden Afife Han›m Sultan, fiehzadebafl› üzerinde sütunlara bindirilmifl mermer ayna Camii hazîresine gömülmüfltür. tafllar› vard›r. Bu tafllar›n üzerinde ve köflelere yak›n yerde kabartma rozetler bulunmaktad›r. Kocas› ile çok mesut bir hayat süren Kaya Sul- Buraya bir de günefl saati yerlefltirilmifltir. Tür- tan, fazla heyecandan 1655 tarihinde Üskü- benin üzeri demir kafestir. Hiç bir yerinde ki- dar’da Paflaliman› mevkiindeki muhteflem sa- tâbesi yoktur. Mezarl›k taraf›na aç›lan kap›s› ray›nda 7 ayl›k çocu¤unu düflürmüfl ve bu dü- yine pirinçtendir. 1894 zelzelesinde türbenin flük çocuk Mihrimah Sultan Camii avlusunda- tafllar› yerinden oynam›fl ve bu yüzden sütun ki türbeye gömülmüfltür. (Mihrimah Sultan bafllar› hizas›nda demir bir kuflak geçirilmifltir. Camii Türbesi bahsine bak›n›z.)

Türbenin sa¤ taraf›nda, ‹zzi Efendi’nin küçük 15 fiubat 1659 tarihinde Eyüp’teki yal›s›nda aç›k türbesi ile Sadrazam Rusçuklu Hasan Pa- Fatma Han›m Sultan’› do¤ururken, son kalma- fla’n›n kabri vard›r. s› neticesinde, cahil ebelerin elinde feci surette can vermifl ve Eyüp’ten kay›k ile getirilen cenazesi “Ayasofya türbelerinden, kilisenin es- Fatma Han›m Sultan ki vaftizhanesi olan ve sonradan cami ya¤ha- flâhidesi. nesi halinde kullan›lan kubbeli binaya, Sultan I. Mustafa (öl. 1639) ve Sultan ‹brahim’in (1640-1648) yan›na gömülmüfltür. Yan›nda, Üsküdar’da bir saray› bulunan Bayram Pa- fla’n›n efli Hanzâde Sultan’›n sandukas› vard›r.

Fatma Han›m Sultan, 68 yaﬂ›nda oldu¤u halde, annesinden intikal eden saray›nda vefat ederek bu türbeye gömülmüﬂtür. Sicill-i Osmâ- nî’de ve di¤er kaynaklarda ad› yaz›l› de¤ildir. Hayat› hakk›nda da bir bilgimiz yoktur.

Kaya Sultan’›n 1657-1661 tarihlerinde vefat etti¤i ileri sürülmüﬂtür ki, yanl›ﬂt›r.

Evliya Çelebi eserinde, Melek Ahmet Pafla’n›n Kaya Sultan’›n vefat›ndan 20 gün sonra Padi- flah taraf›ndan Bosna Eyaleti’yle ‹stanbul’dan uzaklaflt›r›ld›¤›n› ve bir hafta Topçular’daki saray›nda oturduktan ve gereken haz›rl›klar› yapt›ktan sonra 20 Cemaziyelâhir 1069 (15 Mart 1659)’da hareket ettiklerini yazmaktad›r.

Melek Ahmet Pafla, Kaya Sultan’dan sonra, dört kocadan dul kalan I. Ahmet’in k›z› Fatma Sultan ile evlenmifltir. Çelebi, daha sonra, “1072 senesi fiaban ay›n›n ikinci haftas› (4 Ni-

548 Üsküdar Türbeleri san 1662) cumaertesi günü büyük alay ile ‹s- ma Sultan Türbesi’nde Hace Ayfle Sultan vak- tanbul’a geldik... Ramazan›n onuncu günü (30 f›ndan meflrut vazife ile türbedarl›k cihetinin Nisan 1662) zifaf dü¤ünü oldu. Zifaf gecesi bü- tevcihi yap›lm›flt›r. tün Ahmet Paflal›lar Fatma Sultan’›n Eyüb En- sarî kap›s›ndaki Saray›’nda sabaha kadar can Fatma Han›m Sultan’›n, tavuskuflu kuyruklu sohbetleri ettik” demektedir. flâhidesi üzerindeki kitâbesi fludur:

Melek Ahmet Pafla, 1662 senesinin sonlar›nda Yine bir ma’bedin cûd u keremi hayfâ kim vefat etmifl ve vasiyeti gere¤ince, Eyüp’te fiah Eyledi dest-i ecel hâk-› siyâh ecre nihân Sultan Camii karfl›s›nda velinimeti Keçi Meh- Eylemifl idi an›n zât›n› Hallâk-› ezel met Efendi Hazretleri’nin ayak ucuna gömül- Gül-i gülzâr-› kerem sâhibu’l-hayr ü hasen müfltür. Vefat› s›ras›nda o¤lu ‹brahim ile o s›- Ya’ni kim gevher derya-y› âfâk ü ismet rada 4 yafl›nda olan Fatma Han›m Sultan’a Kaya Sultan K›z› Fât›ma Han›m Sultân onarbin alt›n lira verilmesini istemifltir. Aya- Bir idi dîde-i ikbâline seng ü...... sofya Camii’nde k›l›nan namazdan sonra Cevher itmifldi ibâdetle vücûdin Yezdân “Bahçe ‹skelesi’nde tabutu kay›¤a konarak Ola Firdevs-i berin içre enîsi Zehra Eyüp kap›s›ndan Fatma Sultan Yal›s›’n›n ‹de Cennet’de Hüdâ kasr› lâl-i mercân önünden geçirip, Ebâ Eyüb civar›nda, Kaya R›hletin gûfl idicek Feyzî didi târîhin Fatma Han›m Sultan Sultan Yal›s› yak›n›nda üstad› Keçi Mehmet Azm-i celved-i beka eyledi Han›m sultan Türbesi. Efendi’nin ayak ucuna gömüldü.” Çelebi’nin 1140 (1727) bildirdi¤ine göre, Melek Ahmet Pafla’n›n F›n- d›kl›, Befliktafl, Ortaköy, Üsküdar ve Eyüp’te yal›lar› vard›r.

‹. Parmaks›zo¤lu’nun günümüz türkçesine kazand›rd›¤› Nusretname adl› eserde, Moral› Da- mat Hasan Paﬂa’n›n 17 Kas›m 1703’te sad›- azam olmas›n› anlat›rken;

“Hasan Pafla, o gün efli Hatice Sultan’la birlikte Bâb-› Hümâyun karfl›s›nda Kaya Sultan’›n k›z› Fatma Sultan’›n evinde misafir bulunuyordu” diyerek Fatma Sultan’›n, Ayasofya Camii k›blesi yönünde bir evi bulundu¤unu iflaret etmifltir. Ayr›ca, Manast›r fiehri ile Kesriye Ka- lesi, Fatma Sultan’›n haslar› idi.

Arﬂiv vesakalar›nda, zengin bir evkafa malik olan Fatma Han›m Sultan evkaf›ndan baz› ci- hetlerin tevcih edildi¤ine ﬂahit oluyoruz:

11103 Nolu ve 23 N. 1209 (13 Mart 1795) tarihli bir ‘Takrir’de “Esma (ismi) han Kaya Sul- tan k›z› Fatma Han›m Sultan Türbesi vakf›n- dan” Hüdâyî Mahmud Efendi Camii’ne bir ci- hetin tevcih edildi¤ini görmekteyiz.

14714 Nolu ve 1218 (1803) tarihli bir arﬂiv vesikas›nda da “Üsküdar’da ‹smihan Sultan k›- z› Fatma Han›m Sultan Türbesi vakf›ndan meﬂrut vezife ile Hüdâyî Âsitânesi’nde, cüzhan cihetinin tevcihi” istendi¤i yaz›l›d›r.

1207 (1792) tarihli bir ‘‹nha’da (Atama), Fat-

549 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Türbedeki di¤er flâhideler flunlard›r: 1250 (1834). Ehl-i tarîk-i Celvetî / Talib-i Seyyid Aziz-i ârifîn / Didi Ziver cevherin 1212 Cemaziyelevvel (Ekim 1797). Kitâbesi tarihini / Oldu Fitnat Han›m’a me’va aynen fludur: mekân.

Matla’-› flems-i Hüdâ menba’-› Hudâ 1330-Cemaziyelevvel (Nisan 1912). Tekkenin Mürflid-i râh s›rat› kutb-› da’ire son fleyhlerinden fiehabeddin Efendi. 28 ‹rflâd-› Aziz Mahmud Hüdâyî k.s. odal› fleyh evini yapt›rm›flt›r. Hazretleri’nin evlâd-› kiram›ndan Vakf-› flerife sab›ka mütevelli olan 1334 (1915). Âsitâne-i Hazreti seccade-niflîn ‹ffetlu fierife Fat›ma Han›m merhûm efl-fleyh Rûflen Efendi Hazretle- Ruhi çün el-Fatiha. 1212 Ca. rinin ahfad›ndan fierife Nazime Han›m bint-i efl-fleyh Abdurrahman Aziz Efendi. 1230 (1815). Mektûbi-i Hazreti veli’ün-niam Sadrüddinzâde Mehmed Ataullah Efen- Kaynaklar: (G. Oransay, Osmanl› Devleti’nde Kim Kimdi, di’nin Mahdumlar› müderrisîn-i kirâm- s. 170, 199, 218) (Ç. Uluçay, Padiflahlar›n Kad›nlar› ve dan Mir Mehmed Sadrüddin Efendi (Si- K›zlar›, s. 51-52, 55) (Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Dan›fl- cill-i Osmânî, 3/473) man Türkçesi, 2/16; 6/39, 41-42, 44, 76, 83, 85-86, 90; 8/70, 89, 111-112, 114-116, 119, 121-123, 125; 9/114, 1236 (1820). Hazreti Hüdâyî es-seyyid Mah- 117, 244-247, 250, 255) (Sicill-î Osmânî, 1/60-64) (Nus- Fenayî Ali Efendi mud Efendi (k.s.) Hazretleri’nin bende- retname, 1/205) (H. fiehsuvaro¤lu, As›rlar boyunca ‹stan- Türbesi. lerinden Mîr-i mîrân tekaüd es-seyyid bul, s. 153-159) (Elif Naci, Kaya Sultan ile Melek Ahmet Mehmet Arif Pafla. Pafla, Cumhuriyet, 14 Haziran 1964) (Adnan Giz, Osman- l› Prensesleri, Yay›nlanmam›fl doktora tezi) (C. Erksan, Ka- ya Sultan’›n Rüyas›, Tarih Dünyas› 1950, say›:1, s. 75) (Gezi Notu) (Hadîkatü’l-Cevâmi, 1/256) (Baflbakanl›k Osmanl› Arfl. Evkaf Defteri II ve III, No: 20826)

FENÂYÎ AL‹ EFEND‹ TÜRBES‹

ürbe, Çavuflbafl› Semtinde ve Boybeyi So- Tkak üzerindeki Fenâyî Tekkesi Mescidi avlusundad›r. 1281 (1864) tarihinde, Sadra- zam Yusuf Kâmil Pafla’n›n efli M›s›rl› Zeynep Han›m taraf›ndan bir sene evvel vefat edip bu tekkenin hazîresine gömülen, annesinin ruhu için, cami ile beraber ihya etmifltir.

Türbe ve camiin tamirine annesi taraf›ndan baﬂland›¤› fakat onun ani vefat› üzerine Zey- nep Han›m taraf›ndan tamamland›¤› rivayet edilmektedir.

Dikdörtgen fleklindeki türbe, sekiz köflelidir. Duvarlar› kârgir, çat›s› ahflap olup içten hafif kubbelidir. ‹çinde 1158 (1745) tarihinde vefat eden fieyh Fenâyî Ali Efendi’nin ahflap sandukas› bulunmaktad›r. Pek harap durumda iken, 1990 senesinde mükemmel surette yeniden ya- p›lm›fl ve sandukas› önüne de 16 m›sral› bir manzume yerlefltirilmifltir.(Bu manzume için Fenâyî Tekkesi Mescidi bahsine bak›n›z.)

550 Üsküdar Türbeleri

Fenâyî Ali Efendi 1123 (1711)’de Sadrazam olup, flehir merkezinden oldukça uzakt›r. ‹zmir Baltac› Mehmet Pafla idaresindeki Osmanl› Caddesi ile Koparan Soka¤›’n›n birleflti¤i yer- Ordusuna müridleriyle beraber kat›larak Prut de iken 1961’de yeniden yap›lm›fl ve eski flirin Seferi’ne ifltirak etmifltir. Bu Osmanl›-Rus sa- durumu ile bir alâkas› kalmam›flt›r. Kitâbesi ve vafl› s›ras›nda kendisinin ve dedegân›n tafl›d›¤› hazîresi yoktur. Önünde, kitâbesi bulunmayan, bayraklardan biri vefat›ndan sonra sandukas› Yaylasuyu Çeflmesi mevcuttur. Suyu, karfl›s›n- üzerine serilmifltir. Bu bayrak ve gönderleri bu- daki da¤›n Seyiryeri’nden gelmektedir. Buras›, gün de türbesindedir. Bursa’n›n Bakacak’› gibidir.

Türbenin sol taraf›ndaki duvar üzerine 1062 Cami civar›nda Ç›narl›kuyu K›rkahvesi bu- (1652) tarihli ve kitâbeli Kâbe-i Muazza- lunmaktad›r. ma’n›n, bir büyük çini üzerine yap›lm›fl resmi yerlefltirilmifltir. Bunun ve tavan› süsleyen 10 kollu avizenin Zeynep Han›m taraf›ndan hediye edildi¤i söylenmektedir. Bunlardan ayr› ola- GAR‹P DEDE TÜRBES‹ rak Ali Efendi’nin kulland›¤› el de¤irmeni de bir sepet içinde muhafaza edilmektedir. ürbe, Sultançiftli¤i Köyü’ndedir. Dudullu- TAlemda¤ Yolu’ndan ayr›lan bir yol, bir Fenâyî Ali Efendi, Hüseyin adl› bir zat›n o¤lu km. sonra bizi köyün meydan›ndaki aç›k tür- idi. Manisa’ya hicretinde Hâki Baba Mahalle- benin önüne getirir. Yokufl olan bu yolun sol si’ndeki bir evde oturmufl ve bu mahallede bir taraf›nda ve köflede Alemda¤ Orman Bölge de cami yapt›rm›flt›. Vakf›n›n ilk mütevellisi fiefli¤i binas› bulunmaktad›r. Köy yolunda Ahmet o¤lu Mehmet nam›nda biri idi. Onun mevcut olan ve vaktiyle Sultançifli¤i fieker vefat›ndan sonra, Üsküdar’daki tekkenin fleyh- Suyu’nun akt›¤› dört çeflme de bugün kurudur. lerinin vakf›n mütevellisi olmalar› flart› vard›. Vakfiye, 15 fiaban 1120 (30 Ekim 1708) tarih- Ulu bir a¤ac›n gölgesinde bulunan aç›k türbe- lidir. nin etraf› alçak bir duvar ve demir parmakl›k ile çevrilmifltir. fiâhidesi yoktur. Toprak mak- Manisa’daki Fenâyî Camii bugün de mevcut beresinin üzerine dört m›sral› flu mermer kitâ-

Sultançiftli¤i Köyü Meydan›’ndaki Garip Dede Türbesi.

551 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Sultançiftli¤i Köyü Meydan›’ndaki çeﬂme.

Garip Dede Türbesi kitabesi.

be konmufltur: Kitâbeye göre türbe, 6 Eylül 1910 tarihinde Hac› Ahmet Lütfi isimli bir hay›r sever tara- Gönlü Garib Dede’nin ruhuna Fatiha f›ndan flimdiki flekliyle tamir edilmifltir. Yâ Kadir yâ Kadir yâ Kadir yâ Kadir Kerem k›l kulundur Hac› Ahmed Lütfi fâkîr Köy ileri gelenlerinin beyan›na göre Garip De- Sultançiftli¤i Köyü Müceddeden inflâ idüb kabrini tenvîr de, çok eski bir mücahittir. Bunlar yedi kardefl Meydan›’ndaki cami. Dareynde mes’ûd buyursun an› Cenâb-› Kadir olup yedisi de bu civarda medfundur. Bunlar- fî Ramazan-1328 Re’fet dan biri Alemda¤›’nda bir kale infla edip sonradan flehid olan Alemdar Baba’d›r. Di¤er biri de Samandra Köyü’nde medfundur. Di¤er ikisinin kabri ise bugün de mevcut olup Said Ha- lim Pafla Çiftli¤i hudutlar› içinde, Sultan Mu- rat veya Sultan Aziz Kasr› civar›ndad›r. Di¤er üçünün kabirleri meçhuldür.

Bu ifade do¤ru ise Garip Dede, Tur-Hasan Bey’in kardeflidir ve burada flehit olmufltur.(Alemdar Baba Türbesi bahsine bak›n›z.)

Türbenin karfl›s›nda kuru bir çeflme ve köyün camii bulunmaktad›r. Çeflmenin ayna tafl›n- dan daha evvelki bir tarihte yap›ld›¤› anlafl›l- maktad›r. fiimdiki çeflme 1955 tarihlerinde ya- p›lm›flt›r.

Cami ise y›¤ma tafltan infla edilmifl olup ahflap çat›l›d›r. Hiç bir yerinde kitâbesi yoktur. Mih- rab› duvar içine gömülüdür. Minberi ahflapt›r. Abdest musluklar›ndan fieker Suyu akmakta- d›r. Sa¤daki minaresi tafltand›r.

552 Üsküdar Türbeleri

Sultançiftli¤i Köyü, Toptafl› Camii yap›mc›s› G‹ZL‹CE EVL‹YA TÜRBES‹ VE Nurbânu Valide Sultan’›n vak›flar›ndan oldu- YER SARSAN BABA TÜRBES‹ ¤undan ‘Sultançiftli¤i’ ad›yla an›l›r. 990 (1582) tarihli bir vakfiyeye göre, Sultançifli¤i, Taflde- ürbe, Aç›ktürbe Yokuflu üzerinde ve Üs- len ve Alemda¤ ve buradaki su membalar› Sul- Tküdar Postanesi’nin arka taraf›ndad›r. Bu tan III. Murat’›n annesi Nurbânu Sultan’a ait aç›k türbenin hemen yan›nda, Yer Sarsan Ba- imifl. ba ad›yla an›lan ve bugün mevcut olmayan bir aç›k türbe daha vard›. Türbenin gerisinde ise, Alemda¤› civar›ndaki Sultançiftli¤i sonradan yeri hâlâ arsa halinde olan ve ismini türbeden Damat Mahmut Pafla’n›n tasarrufuna geçmifl- alan, Gizlice Evliya Celvetî Tekkesi bulunu- tir. 10 Muharrem 1301 (10 Ekim 1885) tarih- yordu. li bir vekâletnameye göre, Sultançiftli¤i, ‹r- va’da Yazla Çiftli¤i, Beykoz’da Elmal› Çiftli¤i, Gizlice Evliya’n›n kimli¤i belli de¤ildir.(Daha Davut Pafla yak›n›nda Kafl›kç› Çiftli¤i.... ve genifl bilgi için bu isimle bilinen tekkesi bahsi- Kuzguncuk’ta sahilhane arkas›ndaki arazinin ne bak›n›z.) Vak›f kay›tlar›nda fi›h Hüseyin (Fethi Pafla Korusu)... bütün iflleri ile u¤raflma- Efendi kabri diye kay›tl›d›r. Tapu sicilinde de s› için k›zkardefli Saliha Yegâne Han›m’› vekil yeri 395 ada, 4-5 parsel diye yaz›l›d›r. tayin etmifltir. Gizlice Evliya Türbesi günümüze kadar gele- Mahmut Pafla, Fethi Ahmet Pafla’n›n o¤lu, Ce- bilmifl ve 1967 tarihlerinde flimdiki flekli ile mile Sultan’›n kocas›d›r. (Ahmet Fethi Pafla onar›lm›flt›r. Türbenin eskiden sebile benze- Camii bahsine bak›n›z.) yen bir durumu vard›. Yol seviyesinden yüksek oldu¤undan, sol taraf›ndaki bir merdivenden Kaynaklar: (N. Nirven, ‹stanbul Sular›, s. 232) (Gezi No- türbenin avlusuna ç›k›l›rd›. Merdiven ve tür- Gizlice Evliya tu) (Uzunçarfl›l›, Mithat Pafla ve Taif Mahkumlar›, s. 46- benin yan duvarlar› kesme tafltan yap›lm›fl Türbesi. 129) (Ç. Uluçay, Padiflahlar›n Kad›nlar›, s. 154-156) olup, etraf› bir demir parmakl›k ile çevrilmiflti.

553 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Gizlice Evliya Türbesi ve çevresi.

Her taraf›n› a¤açlar ve sarmafl›klar kaplam›flt›. dukça genifl bir alan› kapl›yordu. 1928 tarihlerinde kald›r›larak yerine Belediye Tahsil fiube- Türbede, Gizlice Baba’ya ait oldu¤u söylenen si ve PTT binalar› yap›lm›flt›r. Mezarl›¤›n kal- Gülfem Hatun Türbesi kitâbesiz, yuvarlak bir tafl ile etraf›ndaki me- d›r›lmas› s›ras›nda türbenin yan taraf›nda bu- bu ç›nar›n zarl›ktan getirilip konulan bir kaç flâhide vard›. lunan türbedar meflrutas› da yok olmufltur. Bu- dibinde iken 1940 radaki flâhideler aras›nda en eski tarihlisi 1192 tarihlerinde kendi Bu iki türbenin ve tekkenin etraf›n› saran, A- (1778) rakkaml›s› olup ayr›ca 13 dilimli Cel- ismiyle an›lan ¤a Camii ve Devatîzâde Mehmet Talib Efendi vetî sikkeleri de vard›r. camiinin k›ble taraf›na Camii Mezarl›¤›, bugünkü flehir plân›na göre nakledilmifltir. Ahmediye Meydan›, Halk Caddesi, Türbe Ka- Yaln›z, PTT binas›n›n yerinde, Göztepe Sem- p›s› Soka¤› ve Aç›k Türbe Soka¤› ile çevrili ol- ti’nin kurucusu ve cami sahibi serduhani (bafl- tütüncü) Mehmet Efendi’nin büyük bir han› vard›.

Kaynaklar: (Gezi Notu) (B. ﬁehsuvaro¤lu, Göztepe, s. 60) (Mir’at, s. 131)

GÜLFEM HATUN TÜRBES‹

adîka yazar›n›n: “Cami-i mezbure karîb Hﬂahraha nâz›r türbesi ve ittisâlinde mektebi dahi vard›r” dedi¤i türbe, eski ismi Kara- caahmet Caddesi olan, Hakimiyet-i Milliye Caddesi üzerinde idi.

Tezkiretü’l-Ebniye’de Gülfem Hatun Medrese- si’nin Mimar Sinan taraf›ndan yap›ld›¤› yaz›l› oldu¤u halde cami, mektep ve türbesinin isimleri yaz›l› de¤ildir. Fakat bu eserlerin de Mimar Sinan taraf›ndan yap›ld›¤› muhakkakt›r.

Aç›k veya kapal› oldu¤unu bilmedi¤imiz türbe, 1266 (1850) tarihinde zuhur eden bir yang›n- da cami, medrese, türbe ve mektep ile bütün bir semt olarak yanm›ﬂt›. Bu yang›ndan 19 sene sonra 1285 (1868-69) tarihinde, cami ve mektep halk taraf›ndan onar›lm›ﬂ fakat medre-

554 Üsküdar Türbeleri se ile türbe tamir edilmemiflti. Bu uzun zaman Kabir son olarak, 1940 tarihlerinde ç›nar›n di- s›ras›nda da kabir tafl› kaybolmufltu. binden kald›r›larak flimdiki yerine yani, camiinin k›ble taraf›na nakledilmifltir. Gülfem Hatun taraf›ndan dikildi¤i söylenen flimdiki ulu ç›nar a¤ac›n›n yan›na, bugün ca- Nakiller aras›nda flu tafllar vard›r: miinin k›ble taraf›na nakledilmifl bulunan flâ- hide dikildi. Üzerine, Gülfem Hatun’un ölüm 1050 (1640). Hüdâyî Hazretleri’nin mukabe- tarihi unutuldu¤u için yanl›fl olarak 1069 lecisi Mehmed Efendi’nin ruhuna el-Fa- (1658-59) tarihi yaz›lm›flt›r. Kitâbesi fludur: tiha.

“Küllu men aleyhâ fân” 1047 - 1045. Hüdâyî Hazretlerinin mukabele- Kad intekalet ilâ rahmetillâhi cisi Mehmed Efendi’nin zevcesi Gülsüm Teâlâ el-merhume ve kerimesi Zeyneb Hatunlar›n ruhlar›- El-ma¤firetu’s-sa’îdetu’ﬂ-ﬂehîde na el-Fatiha. El-muhtâcetu’l- merhame Gülfem Hatun Mehmet Efendi Hüdâyî Tekkesi’nin ge- bint-i Abdullah. lir ve giderini kontrol ederdi. Bu görevi Sene 1069 yapana mukabeleci denirdi.

Gerçekte ise, Gülfem Hatun, 969 (1561-62) Cadde üzerindeki türbesinin önü, vaktiyle ar- tarihinde Kanunî Sultan Süleyman taraf›ndan zuhalcilerin istek sahiplerinin arzular›n› dile öldürtülünce bu yere gömülmüfl ve sonra üzeri- getirmeleri için topland›klar› bir mahaldi. Üs- ne bir türbe yap›lm›flt›. Hadîka yazar› Ayvansa- küdar fier’iye Mahkemesi bu türbenin biraz ile- rayî Haf›z Hüseyin Efendi, bu türbeyi ve kabir risinde bulunuyordu. Bu durum eski mahke- tafl›n› görmüfltü. Kaydetti¤i kitâbesi fludur: menin buradan kald›r›lmas›na kadar devam etmifltir. Sâhibetü’l-hayrat sa’îde flehîde Gülfem Hatun fî sene tis’a ve sittîn ve tis’a mie (Gülfem Hatun Camii bahsine bak›n›z.) 969

Gülfem Hatun Türbesi.

555 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

GÜLNUfi EMETULLAH VAL‹DE SULTAN TÜRBES‹ ürbe, Hakimiyet-i Milliye Caddesi üzerin- Tdedir. Yeni Cami Külliyesi ile beraber 1708-1711 tarihleri aras›nda yapt›r›lm›flt›r. Bâ- nisi, Sultan III. Ahmet’in annesi Gülnûfl Eme- tullah Valide Sultan’d›r. Lâle Devri baflmima- r› Mehmet A¤a taraf›ndan yap›lm›flt›r.

Türbenin sa¤ taraf›nda sebil, sol taraf›nda mu- vakkithane ve hazîre, arkas›nda hünkâr mahfili ve cami, karﬂ›s›nda ise Zincirli Kuyu Tekke- si ismiyle de bilinen Halim Gülüm Dergâh› bulunuyordu.

Türbe, sekiz yüzlü olarak tamamen mermerden yap›lm›flt›r. Köflelerine yerlefltirilen sekiz mermer sütunun aras›, pirinç flebekedir. Sütun bafl- l›klar› istalaktitlidir. Genifl, aln› düz, kemer iç- leri dilimli, yekpare bir mermer kirifl veya kemer sütunlar› birbirine ba¤lar. Bu sütun ve ki- Gülnufl Emetullah rifllerin üzerine, türbeyi daha görkemli göster- Valide Sultan mesi için kesme mermerden ikinci bir kemer flâhidesi. daha yap›lm›flt›r. Bu kafl kemerlerin iç taraflar› yine pirinç flebekedir. Bu flebekeler, gerek dö- küm ve gerekse motifleri bak›m›ndan, Türk bir tel kafes örtmektedir. dökme sanat›n›n en güzel örnekleridir. Kubbe ete¤ini, çepeçevre istalaktitli bir silme Bu aç›k türbeyi, lame demirler aras›na gerilen çevirmektedir. Bu silmenin örneklerini, cami külliyesinin çeflme, sebil, flad›rvan ve cümle kap›s›n›n etraf›nda gördü¤ümüz gibi, iskele meydan›ndaki III. Ahmet Çeflmesi’nde ve K›- s›kl› Çeflmesi’nde de müflahade etmekteyiz. Kubbe ete¤inin iç taraf›nda nefis bir hat ile Ayet-el Kürsi yaz›l›d›r.

fiebekeler çiçek, yaprak ve geometrik flekillerle bezenmifltir.

Pirinç flebeke bir kap›dan türbeye girilir. Bu eflsiz flaheser türbenin içinde, Valide Sultan’›n yüksek, ihtiflaml› kabir tafllar›n› havi mezar› bulunmaktad›r.

Bafl ve ayak tafllar›nda, istiridye kabu¤u fleklinde mihrapç›klar ve kabartma flekiller vard›r. ‹kisinin de arka taraflar›na zarif, uzun servi kabartmalar› yap›lm›flt›r.

Ayak tafl›, çeflme ve flad›rvan›nda oldu¤u gibi, vazo içinde çiçek motifleri ile bezenmifltir. Her Gülnufl Emetullah iki tafl›n üst taraf›na yap›lan sorguçlar, çeflme- Valide Sultan Türbesi. sindekinin ayn›d›r.

556 Üsküdar Türbeleri

Bafl tafl›nda ta’lik yaz› ile yaz›lm›fl 11 sat›r ha- yats› vakti, Valide Sultan’›n cenazesi Davut linde, Arapça bir kitâbesi vard›r. Alt›nda 1127 Pafla Saray›’na getirilmifl ve ‹stanbul Kaymaka- tarihi yaz›l›d›r. m› Vezir Kürt Mehmet Pafla ile flehrin ileri gelen kiflileri taraf›ndan, orada karfl›lanm›fl ve sa- Türbenin ve camiin kitâbeleri, Hezârfen Meh- baha kadar bafl ucunda Kur’an okunmufltu. Er- met Efendi taraf›ndan yaz›lm›flt›r. ‹mzas›n›, fla- tesi mübarek cuma günü, ‹stanbul’daki vezir- d›rvan avlusuna aç›lan sol yan kap›s› üzerinde- ler, ulema ve fleyh efendiler cenazeyi oradan ki ayetin alt›nda görmek mümkündür. ald›lar. Topkap›’dan flehre girerek So¤ukçeflme Kap›s›’ndan (Gülhane Park›’na girilen kap›) Valide Sultan Edirne’de vefat etmifltir. Hasbahçe’ye, oradan da Yal› Köflkü’ne (Sirke- ci araba vapurlar›n›n az ilerisinde idi.) getirdi- Afla¤›daki sat›rlar, F›nd›kl›l› Mehmet A¤a’n›n ler. Padiflah›n emri üzerine bir saltanat kay›¤›- Nusretname adl› eserinden al›nm›flt›r: na koyarak Üsküdar’a geçirdiler ve an›lan yere defnettiler. Mezar›n›n bafl ve ayak uçlar›na bi- “Padiflah›m›z›n annesi Gülnûfl Valide Sultan, rer mermer tafl diktiler.” (Yeni Valide Camii bir süreden beri yata¤a düflmüfl hasta yat›yor- bahsine bak›n›z.) du. Nihayet bu sal› gecesi (7/8 Zilkade 1127, 4/5 Kas›m 1715), saat 9 sular›nda, 75 yafl›nda oldu¤u halde, ruhunu teslim etmiflti. Cenazesi bütün vezirlerin, ulema ve fleyh efendilerle ile- HACI AHMET PAfiA TÜRBES‹ ri gelen memurlar›n kat›ld›klar› bir törenle Darü’s-saâde’de, Alay Köflkü’nden kald›r›ld›, ürbe, Do¤anc›lar Meydan›’ndaki Çak›rc›- bir arabaya konularak vasiyeti üzerine ‹stan- Tbafl› Hasan Pafla Camii’nin kuzeyindedir. bul’da, Üsküdar’da yapt›rd›¤› cami bahçesin- Ramazano¤lu Soka¤›’na aç›lan avlu kap›s›ndan deki üstü aç›k türbeye defnedilmek üzere, ikin- girilir. Mimar Sinan taraf›ndan yap›lm›flt›r. ci vezir Kürt Mehmet Pafla’ya teslim edildi. Tezkiretü’l-Ebniye’de “Üsküdar’da Hac› Pafla Ertesi Perflembe günü (7 Kas›m 1715), akflam Türbesi” ad› ile kay›tl›d›r.

Hac› Ahmet Paﬂa Türbesi.

557 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Evliya Çelebi’nin meflhur Seyahatname’sinde Ahmet Pafla’n›n hicrî 1001’de vefat etti¤ini “Hac› Pafla Darü’l-kurrâs› ve Türbesi” diye ismi belirtmifltir. geçer. Ayr›ca bu yerde bir de “Hac› Pafla Sara- y›”n›n bulundu¤unu belirtmifltir. Çelebi’nin, Sicill-i Osmânî’de ise 996 (1588)’de vefat etti¤i Hac› Pafla Darü’l-kurrâs› dedi¤i binaya, Hadîka yaz›l›d›r. yazar›, Çak›rc›bafl› Hasan Mektebi diyor. Esas türbe kap›s› önünde ikinci bir türbe daha Evliya Çelebi, Hac› Ahmet Pafla’n›n bir de vard›. Bu türbe ile bir ba¤lant›s› bulunmayan mescidi oldu¤unu söylüyor ve “Üsküdar mes- bu yap›n›n oval biçimdeki kubbesi dört köfle, citlerinden Hac› Pafla Mescidi en seçkinidir” alt› mermer sütun üzerine oturtulmufltu. ‹ç alt diyor. Tuhfetü’l-Mimarîn’de Mimar Sinan’›n duvarlar› kesme tafl ile kapl› bulundu¤u halde, yapm›fl oldu¤u mescidler say›l›rken “Üskü- d›fl yüzü ve kubbesi mermer ile örtülmüfl idi. dar’da bina olunan Hac› Pafla Mescidi” diye ad› geçti¤i halde darü’l-kurrâs›’ndan bahis yok- Bu ikinci türbe, 1310 (1892) tarihinde Hüse- tur. Hadîka yazar› da bu isimle bir mescit yaz- yin R›za Pafla taraf›ndan, 12 May›s 1890 / 6 mam›flt›r. Kas›m 1895 tarihleri aras›ndaki Adliye Naz›r- Adliye Naz›r› Hüseyin l›¤› zaman›nda yapt›r›lm›flt›r. Sonradan y›k›lan R›za Pafla’n›n, Haf›z Hüseyin Efendi “Hac› Ahmet Pafla, tür- türbenin tafllar›, etrafa da¤›lm›fl olarak dur- Hac› Ahmet Pafla be-i mahsûsas›nda medfundur. Çak›rc›bafl› Ca- maktad›r. Türbesi önündeki mii karfl›s›ndaki hamam› 993 (1585) tarihinde y›k›k türbesi. bina olunup, bânisi bundan bir kaç sene sonra Türbenin yap›m› s›ras›nda kap›s› üzerine yer- Yan›nda o¤lu vefat etmifltir.” diyor. Burada vefat tarihini lefltirilen H. 1310 tarihli kitâbe, türbe y›k›ld›- fiehremini ‹smet yazmad›¤› halde Vefeyât adl› eserinde: “Vüze- ¤› s›rada ‹zmirli Ali Pafla Türbesi’nin kap›s› Bey’in kabri vard›r. radan iken hil’at, sene 1001 (1592-93) tari- karfl›s›na nakledilmifltir. Kitâbe, esas türbe ki- hinde hulle-pûfl-› na’îm olmufltur.” diyerek tâbesinin bir efli olup Hattat Sami Bey taraf›n-

558 Üsküdar Türbeleri

dan yaz›lm›flt›r. Bu s›rada esas türbe de onar›l- Bilmek istersen an› fiemsî didi târîhin m›flt›r. Derler idi Hac› Ahmet Pafla an›n ad›n Ahmet Pafla Türbesi kitabesi. Burada, Ramazano¤ullar›’ndan fiehremini ‹s- Kitâbede tarih yoktur. Yaln›z son tarih m›sra› Do¤anc›lar Camii met Bey ile babas› Hüseyin R›za Pafla gömülü- ebced hesab›na vurulunca 984 (1576-77) tari- hazîresinde ve dür. Bu iki kabrin bugün yaln›z kaideleri kal- hi ç›kar ki, bu, türbenin yap›ld›¤› tarihtir. Ha- yerdedir. m›flt›r. ‹smet Bey, 1913’te ‹stanbul milletveki- c› Pafla “Kendi destiyle kodu türbesinin bünya- li olmufl ve bir sene sonra da ‹stanbul Vali Ve- d›n” m›sra›ndan da anlafl›laca¤› üzere, türbesi- killi¤i ile ‹stanbul fiehreminli¤i’ne atanm›fl, fani hayatta iken yapt›rm›flt›r. kat 1917 y›l›nda bir kazaya u¤rayarak denize düflmüfltür. Bir hafta sonra denizde bulunan Kitâbe, Hac› Ahmet Pafla’n›n akrabas› ve cami cesedi babas›n›n yan›na gömülmüfltür. Camiin sahibi fiemsi Ahmet Pafla taraf›ndan yaz›lm›fl- üzerinde bulundu¤u yan sokak hâlâ, Ramaza- t›r. (fiemsi Pafla Camii bahsine bak›n›z.) no¤lu Soka¤› ad›n› tafl›maktad›r. Türbenin içinde dört kabir vard›r. Bunlar›n Hüseyin R›za Pafla, 1838’de ‹stanbul’da do¤- ikisi ahflap sanduka fleklinde olup di¤er ikisi mufl, valiliklerde, Adliye ve Evkaf Naz›rl›kla- mermer lâhittir. O devrin simgesi olan ince, r›nda bulunmufl ve kitap merakl›s› olarak ta- dört köfle flâhideler üzerinde örfî destarlar bu- n›nm›fl de¤erli vezirlerdendi. Türkçe, Arapça lunmaktad›r. Lâhitler küçüktür. Hiç birinin ve Farsça fliirleri ve kitaplar› vard›r. 1322 üzerinde yaz› ve tarih yoktur. Bunlar Ahmet (1904) tarihinde vefat ederek yukar›da aç›kla- Pafla’n›n çocuklar›na ait olmal›d›r. Sanduka- nan yere gömülmüfltür. lardan biri, Ahmet Pafla’ya aittir.

Hüseyin R›za Pafla’n›n babas› ‹smet Pafla, Rama- Tamamen kesme tafltan yap›lan türbe, tek zano¤ullar›ndan Necip Bey’in o¤lu olup Ende- kubbeli olup sa¤›rd›r. Sekiz yüzlüdür. Her yü- run’dan yetiflmifltir. Bir çok valiliklerde bulun- zünde, üstte olanlar› kemerli, altta olanlar› düz mufl ve 1282 (1865) senesinde vefat etmifltir. kiriflli pencereleri vard›r. Kubbe, ayr›ca sekiz yüzlü bir kasna¤a oturtulmufltur. Türbe kap›s›n›n kemeri, beyaz ve k›rm›z› renkli mermerle örülmüfltür. Kap› söveleri mermer- Türbenin duvarlar›ndaki kandillikler hâlâ dur- dir. Kap›n›n üzerinde iki sat›r üzerinde dört maktad›r. Yaln›z döflemeler çürümüfltür. Kap›- m›sral› flu kitâbe bulunmaktad›r: n›n iki taraf›nda kitap dolaplar› vard›r.

ﬁam Beglerbe¤isi olan o nesl-i Halid Türbenin etraf› mezarl›kt›r. Buradaki en eski Kendi destiyle kodu türbesinin bünyad›n tarihli kabir taﬂ›, Mustafa Bey’e ait olup 1010

559 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

(1601-2) tarihlidir. Bir kaç lâhit da¤›lm›fl duvard›. rumdad›r. Camiin k›ble taraf›ndaki mezarl›k, türbenin etraf›na nakledilmifltir. R›za Pafla’n›n kerimesi, Fatma Han›m’›n k›z› Nafia Han›m, Meflhur Tunuslu Ahmed Bin Hac› Ahmet Pafla, ‹sfendiyaro¤ullar›’ndan Ayad’›n o¤lu Reflid Bin Ayad ile evlendirilmifl olup K›z›l Ahmet Pafla ahfad›ndand›r. fiemsi ve bu izdivactan Mehide adl› bir k›zlar› olmufl- Ahmet Pafla’n›n amcas›d›r. Enderun’dan yetifl- tur. (Tunuslu Mahmud Ayad Pafla Köflkü bah- mifl sonra s›ra ile Büyük Emirahur, iki defa sine bak›n›z.) Konya valisi, Rumeli Beylerbeyi ve fiam valisi olmufltur. Sultan II. Selim’in ve Sultan III. Kaynaklar: (Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Dan›flman Türk- Murat’›n has nedimi idi. Vefat›nda yafl›n›n çesi, 2/173 ve 5/69) (M. Meriç, Mimar Sinan’›n Hayat›) 100’ü geçti¤i rivayet olunur. fiemsi Pafla gibi (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/230) (M. Tahir, Osmanl› Müellifle- bu da padiflah ile beraber ava giderdi. ri, 2/333) (‹slâm Ans. 9/612) (A. Gövsa, Türk Meflhurla- r›, s. 195-329) (A. Gövsa, Meflhur adamlar, 4/1364) (Ay- Ramazano¤ullar›, Adana bölgesinde hüküm vansarayî, Vefeyât, s. 43) (R. Ziyao¤lu, ‹stanbul Kad›lar› sürmüfl olan bir Türk hânedan›d›r. Üç Ok fiehreminleri, s. 206) (M. Pakal›n, Maliye Naz›rlar›, c. 1) Türkmenleri’ne mensuplard›. Bu Türkmen- (Gezi Notu) (Sicill-i Osmânî, 1/204; 3/204 ve 3/473 ‹smet ler’den bir k›sm› Üsküdar’a yerleflmiflti. Pafla- Mehmet Pafla) (V. R. Zorlu, O Günden Bu Güne, s. 50) kap›s›, Jandarma Kumandanl›k binas›n›n sa¤ (‹nal, Son Sadrazamlar, s. 1517) (Naimâ Tarihi, Dan›flman taraf›ndaki park›n yerinde yak›n tarihe kadar Türkçesi, 5/2217) (‹nal, Evkaf-› Hümayun Nezaretinin Ku- bir Türkmen Mezarl›¤› vard›. ruluflu, Haz. N. Öztürk, Vak›flar Der. 19/66) (Abdullah Kuran, Mimar Sinan, s. 323) (Beyhan Erça¤, Mimar Si- Hac› Ahmet Pafla’n›n Kayseri’de Mimar Sinan nan’›n ‹nfla Etti¤i Türbeler, VI. Vak›f Haftas›. s. 229) yap›s› bir camii ve mektebi, ayr›ca Düzce’de (Osm. Arfl. Evkaf Defteri II, No:12939-18380) (Osm. dahi bir cami ve mektebi, babas› ‹sfendiyaro¤- Arfl. Evkaf ‹dareleri Katalo¤u, i/2) (Y. Öztuna, Devletler ve lu Mahmut Bey’in de Dimetoka da bir tekkesi Hanedanlar s. 825)

Halil Paﬂa Türbesi.

560 Üsküdar Türbeleri

HAL‹L PAfiAZÂDE MAHMUT Soka¤a nazaran fevkânî olan Mahmut Bey BEY TÜRBES‹ Türbesi’ne avluya aç›lan mermer söveli ve kemerli bir kap›dan girilir. Söveleri geometrik ç›ktürbe Soka¤› ile Aziz Mahmut Efendi flekilli olup Halil Pafla Türbesi kap›s›ndan ayr› ASoka¤›’n›n birleflti¤i yerde ve Halil Pafla özelliktedir. Kitâbesi yoktur. Kap› önünde kes- Türbesi’nin sa¤ taraf›ndad›r. metafl alçak bir duvar vard›r. Bunun y›k›lm›fl bulunan revak›n sütun kaidesi oldu¤u san›l- Mahmut Bey, Sadrazam Halil Pafla’n›n iki o¤- maktad›r. lundan biridir. Di¤er o¤lu Ebubekir Bey’in, babas›n›n türbesinde gömülü oldu¤u rivayet edi- Kap›n›n sa¤ taraf›ndaki cephede altta iki göm- lir. me dolap, cephede alt üst üçer; sa¤ taraf›ndaki cephede altta iki gömme dolap, üstte iki pen- Mahmut Bey Türbesi’nde de Halil Pafla Türbe- cere; sol taraf›ndaki cephede -ki bu asl›nda si’nde oldu¤u gibi üç lâhit vard›r. Biri, hangi Halil Pafla Türbesi’nin cephesidir- üstte üç, tarihte vefat etti¤i bilinmeyen Mahmut Bey’e, altta bir pencere vard›r. Alt pencereler merdi¤eri Hüdâyî Tekkesi fleyhlerinden olan Ab- mer söveli ve klâsik demir parmakl›kl› olup dülhay Efendi’ye, üçüncüsü ise Abdülhay dikdörtgen fleklindedir. Üst pencereler ise siv- Efendi’nin o¤luna aittir. Bu üç lâhdin üzerin- ri kemerlidir. deki sandukalar yok olmufltur. Türbenin zeminine alt›gen tu¤la döflenmifltir. Abdülhay Efendi’nin vefât›na flu tarih düflürül- müfltür: Tek sa¤›r kubbesi sekiz yüzlü bir kasna¤a, kasnak da karfl›l›kl› iki ana duvar ve iki tu¤la ke- “K›la Abdülhay sana Hakk rahmeti-1117” mer üzerine oturtulmufltur. Dört taraf›nda düz (1705-6) tromplu küçük yar›m kubbecikleri vard›r. Mer- mer alemi k›r›lm›flt›r.

Halil Paﬂa Türbesi ve sebili.

561 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Halil Paﬂa Türbesi.

Türbenin sokak taraf›ndaki cephesi tamamen Gösterdi¤i mimarî özelliklerden de anlafl›laca¤› kesme tafl ile kaplanm›fl olup iki köflesine birer üzere türbe, Halil Pafla Türbesi’nden sonra ya- kabartma sütun yap›lm›flt›r. Üst iki köflesinde- p›lm›flt›r. Bunu do¤rulayan kan›tlar flunlard›r: ki kufl evleri k›r›lm›flt›r. Türbenin alt kaidesi soka¤›n kavsine uyduruldu¤undan, üstte bulu- a) Halil Pafla Türbesi tamamen kesme tafltan nan türbe, iki taraftan k›sa konsollarla d›fla ta- yap›ld›¤› halde, Mahmut Bey Türbesi’nin yal- fl›r›lm›flt›r. n›z sokak taraf› kesme tafl ile kaplanm›flt›r.

Halil Pafla ve Mahmut Türbenin arka cephesi ve kubbe kasna¤› ise, b) Mahmut Bey Türbesi, Halil Pafla Türbesi’ne Bey türbeleri. iki s›ra tu¤la ve bir s›ra kesme tafltan yap›lm›fl- yaslanm›fl olup, tafl ba¤lant›s› yoktur. t›r. c) Halil Pafla Türbesi’nin Mahmut Bey Türbe- si’ne bakan cephesinde bir çerçeve içinde bü- yük bir pencere vard›r. Bu çerçevenin üst k›s- m›, Mahmut Bey Türbesi’nin kubbesi üzerine oturdu¤u kemeri alt›nda kalm›flt›r.

Mahmut Bey Türbesi’nin alt kaidesinin Halil Pafla Türbesi ile beraber yap›lm›fl oldu¤unu tafl ba¤lant›lar›ndan anl›yoruz. (Sadrazam Halil Pafla Türbesi bahsine bak›n›z.)

Üsküdar’da do¤an ve yaflayan fieyh Abdülhay Efendi’nin torunu Üsküdarî Molla Mehmet Efendi’nin de bu türbede gömülü bulundu¤u sa- n›lmaktad›r. Mehmet Efendi, büyük kad›l›klarda bulunmufl olup iyi bir hânende ve bestekâr idi. 1730 tarihlerinde vefat etmifltir. Musikiyi, ilâhî besteleri ve fliirleri bulunan büyük babas› Abdülhay Efendi’den ö¤rendi¤i söylenir.

562 Üsküdar Türbeleri

HALLAÇ BABA VEYA GAN‹ Harap ve çat›s› çökmüfl olan bu türbede ayr›ca, EFEND‹ TÜRBES‹ iki fener, bir 99’luk tesbih ve bir kaç levha gö- ze çarp›yordu. ürbe, Toptafl› Caddesi’ne aç›lan, K›zlar TA¤as› Ç›kmaz› üzerinde ve Hallaç Baba Sa’diyye Tekkesi’nin avlu kap›s› yan›nda idi. Bugün, türbe, tekke ve ç›kmaz sokak mevcut HAfi‹M BABA TÜRBES‹ de¤ildir. 1972 tarihinde, yeni aç›lan Toptafl› Bulvar› sebebi ile y›kt›r›ld›. (Bu tekke bahsine ürbe, ‹nadiye Semti’nde ve bu isimle bili- bkz.) Tnen meflhur tekkesinin alt›nda ve Gündo- ¤umu Caddesi ile ‹nadiye Mezarl›k Soka¤›’n›n Türbede, Hallaç Gani Efendi’nin; birleflti¤i yerde idi.

1901 tarihinde vefat eden, bu tekkenin fleyhle- Yeri, bugün arsa halinde bulunan türbede, rinden Ali Efendi’nin; 1197 (1783) tarihinde vefat eden Bektâflî fleyhi Haflim Baba medfundur. Vefat tarihi bilinmeyen, Mehmet Emin Efen- di’nin; Haflim Baba, Celvetîlik’ten ayr›l›p Bektâflî babas› oldu¤u için babas› fieyh Yusuf Nizamed- May›s 1326 (1908) tarihinde vefat eden Ah- din Efendi’nin türbesine gömülmemifltir. Haflim Baba Türbesi met Ferit Efendi’nin; ve solundaki Fevkânî olan ve semahane olarak kullan›lan çeflme harabesi. Vefat tarihi bilinmeyen, ‹brahim Zihni Efen- tekke mescidinin alt›ndaki bir oda türbe hali- Çeflme ayn› zamanda di’nin ve kim oldu¤u bilinmeyen bir ne getirilerek buraya defnedilmifltir. (Haflim tekkenin abdest kimsenin sandukalar› vard›. Baba’n›n öz geçmifli için Band›rmal› Tekkesi mahalli idi. Camii bahsine bak›n›z.)

563 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

HAYDAR BABA TÜRBES‹ Haydar Baba Türbesi. ürbe, eski Haydarpafla Mesiresi’nde ve Tflimdiki Haydarpafla tren istasyonunun hemen arkas›nda demir yollar› aras›ndad›r.

Bu aç›k türbe, halk aras›nda, Haydar Baba Türbesi ad›yla bilinmesine ra¤men, türbede medfun olan kifli, Abdullah isimli bir zatt›r. Türbe yak›flt›rma ad›n›, Haydar Pafla’n›n (öl. Karfl› sayfada 1595) Kanunî devrinde (1520-1566) yapt›rm›fl Haydar Baba Türbesi oldu¤u ve sonra kendi ad› ile an›lan ‘Hadâik-i içinde Halit A¤a Sultaniye’ den alm›flt›r. kitabesi. Bu padiflah bahçesinin ortas›nda, ad›n› yine bahçeyi yapt›ran›n isminden alan, Mehmet Efendi’nin, Haydar Pafla Camii ismiyle an›lan bir camii vard›. Türbe iflte bu camiin yan›nda idi. Gayet bak›ml› olan ve üzeri bir demir kafes ile örtülü bulunan türbenin girifl kap›s› üze- rinde yeni yaz› ile;

“Bismillâhirrahmânirrahîm. Burada yatmakta bulunan Abdullah Baba’n›n ve Haydar Baba Haz- retlerinin ruhuna Fatiha”

Haydar Baba Türbesi.

Karﬂ› sayfada Haydar Baba Türbesi içinde Abdullah Baba ﬂâhidesi.

564 Üsküdar Türbeleri diye yaz›l›d›r.

Kap›n›n yan›ndaki mermer kitâbede ve iki sa- t›r halinde:

“Sâhibu’l-hayrat darü’s-saâdetü’ﬂ-ﬂerife a¤as› Hazreti Halid A¤a. 1211 (1796)” diye yaz›l›d›r.

Halid A¤a’n›n, bu cami yak›n›nda bir çeflmesi ve namazgâh› ve ayr›ca Kad›köy’de Halit A¤a Soka¤› üzerinde 1209 (1794-95) tarihli güzel bir çeflmesi vard›r. (A¤a için, Abdülmecit Han Çeflmesi bahsine bak›n›z.) le maruf bir zat, kendi için vefat›ndan önce ha- Türbenin ortas›nda beton bir sanduka ve bu z›r eyledi¤i kabrinde medfundur. Haflimî, vefa- sandukan›n ayak taraf›ndaki yuvarlak mezar t›na bu tarihi demifltir: tafl› üzerinde de;

Yâ Hû merhûm ve ma¤fûrleh lâ-mevtî Abdullah Baba’n›n ruhuna / el-Fatiha 1282 (1865) diye yaz›l›d›r. Sandukan›n üzerine de 13 dilimli bir tarikat sikkesi konmuﬂtur.

Türbe, gayet harap bir durumda iken, 1955 tarihinde flimdiki flekliyle onar›lm›flt›r. (Haydar Baba’n›n kimli¤i için Haydar Dede Mescidi bahsine bak›n›z.)

Merhum Konyal›, Haydar Baba Türbesi ile Haydar Dede Mescidi bahislerini biribirine ka- r›flt›rm›flt›r. Buradaki kitâbeler de yanl›flt›r.

Kaynaklar: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/241) (Gezi Notu) (Konyal›, Üsküdar Tarihi 1/358.

H‹MMET DEDE TÜRBES‹

ürbe, Karacaahmet Camii yerinde bulu- Tnan, eski Taflç›lar Camii k›blesi yönünde ve köfleye yak›n bir yerde bulunan, Hoca Mi- kail bin Mahmud fiirvanî adl› zat›n kabri karfl›s›nda idi. Hoca Mikail’in mermer sandukas› bugün de mevcut olup yar›ya yak›n topra¤a gö- mülmüfltür.

Hadîkatü’l-Cevâmi adl› eserinde Hüseyin Efen- di ﬂu bilgiyi vermektedir:

“Bu camiin karﬂ›s›nda Himmet Dede denmek-

565 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Kudve-i ehl-i safa Hazreti Himmet Dede kim Himmet Dede Hazretleri’nin kabridir. Sene 1052 ‹tdirüb lah-i hayat›nda mezar›n› bina (1642). Nakli 24 Muharrem 1336 (9 Kas›m Hâﬂimî dâî didi merkadinin târîhin 1917) Can ile meﬂhed-i Himmet Dede’ye eyle du’a 1041 (1631) ‹. Hakk› Bey, Merâk›d adl› eserinde diyorki:

Himmet Dede Hazretleri, Valide-i Atik Camii “fiehidlik Mescidi civar›nda, fiehidlik Türbe- Dergâh›’nda oturur iken vefat etmifltir. Selim- dar› ünvaniyle müstahdem iken vefat eden Ba- zâde Emnî Çelebi flu tarihi söylemifltir: labanî du’â-gû-y› flehir fieyh Hasan Hüsnü Efendi ‹bn-i Ali Pafla medfundur. 1347 (1928). “Himmet Efendi oldu dâr-› bekaya âzim” Nam›na mezar tafl› vard›r.” Bu tafl bugün mevcut de¤ildir. 1336 (1917) tarihinde, Kad›köy-K›s›kl› Tram- vay yolu yap›l›rken, mevcut yolu geniflletmek Himmet Dede kabrinin yan›nda, demir par- icap etmifl ve bu aç›k türbe büyük bir merasim- makl›k içinde, “Yanya eflraf›ndan Koca Arslan le, Karacaahmet Mezarl›¤› fiehitlik Camii’nin Pafla sülâlesinden Murtaza Bey’in 1339 sol taraf›na ve 30 ad›m ilerisine nakledilmifltir. (1920)” tarihli kabri vard›r. Etraf›, demir parmakl›k ile çevrilmifltir. Yuka- r›da yaz›lan kitâbe bugün mevcut de¤ildir. Es- Hadîka yazar›n›n verdi¤i 1041 tarihi yanl›fl ol- kiden mermer bir levha halinde demir par- mal›d›r. Ba¤dat Seferi, 8 Nisan 1638 tarihinde makl›¤›n üzerinde idi. Sultan Murat’›n Üsküdar’a geçmesi ile baflla- m›fl ve 24 Aral›k 1638 tarihinde de son bul- 1917 tarihinde dikilen sütun fleklindeki flâhi- mufltur. desi üzerinde flu yaz› vard›r: Kaynaklar: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/223) (‹. Hakk›, Merâ- Yâ Latîf. Fâtih-i Ba¤dad Sultan Murad Han-› râ- k›d-› Mu’tebere-i Üsküdar, s. 53-54) (Evliya Çelebi Seyahat- bi’nin Alemdar› kutbü’l-ârifîn fleyhü’l-mücahidîn namesi, Dan›flman Türkçesi, 2/177-178)

Himmet Dede Türbesi.

566 Üsküdar Türbeleri

‹S‹MS‹Z TÜRBE ait oldu¤u belli de¤ildir.

skiden Ahmediye Meydan›’nda ve tahmi- Bu nakil s›ras›nda, flimdi Üsküdar Pasaj›’n›n Enen Üsküdar Postahanesi’nin sol taraf›nda bulundu¤u yerde mevcut olan fieyh Mehmet bulunan türbe, bilinmeyen bir tarihte Ahme- Tâlib Efendi Camii karfl›s›nda, yani Halk Cad- diye Camii önüne nakledilmifltir. hemen ya- desi’ nin sol köflesinde bulunan hazîresi de bu n›ndaki mermer Pirinççi Çeflmesi de nakildir. ‹simsiz Türbe’nin arkas›na nakledilmifltir ki, resimde de görülmektedir. Aç›k türbe içindeki mücevvezeli lâhdin kime

‹simsiz Türbe.

‹simsiz Türbe önüne yap›lan nakil ﬁeyh Mehmet Talip Efendi Camii hazîresidir.

‹simsiz Türbe.

567 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

‹SKENDER BABA TÜRBES‹ evvel var oldu¤u san›lmaktad›r. Türbenin ka- p›s› önünde evvelce bir türbe daha vard›. Etra- ürbe, A¤ahamam› ad›yla bilinen semtte, f›n›n kesmetafl bir duvar ile çevrili oldu¤u ve TDönmedolap Sokak ile Gündo¤umu Cad- bu duvar üzerinde kemerli bir kap›s›n›n ve desi’nin birleflti¤i yerde ve meflhur Kaymakç› mermer söveli klâsik topuzlu demir parmakl›k- Tekkesi’nin k›blesi taraf›ndad›r. Sa¤ taraf›nda l› bir hâcet penceresinin bulundu¤u kal›nt›lar- A¤a Hamam› ve sol taraf›nda ise A¤a Camii dan anlafl›lmaktad›r. Üzeri de ahflap bir çat› ile bulunmaktad›r. Semtin en eski yap›s› olup on- örtülü imifl. dan evvel, bu yol üzerinde, ‹stanbul’un Fet- hi’nde ilk hutbeyi okuyan ve ilk Cum’a nama- Y›k›lm›fl bulunan duvar›n artan bakiyeleri ve z›n› k›ld›ran ‹brahim Efendi’nin ve çocuklar›- mermer söveler ve bu söveler üzerindeki demir n›n medfun bulundu¤u Hatibzâdeler Türbesi parmakl›k yuvalar› bugün de görülmektedir. ile ünlü ‘menzilhane’ bulunuyordu. Bunlar üst üste yerlefltirilmek suretiyle bir duvar oluflturulmufltur. Bu birinci türbede iki ka- Türbe kap›s› yan›ndaki 1141 (1728-29) tarih- bir vard›r. Biri fieyh Abdurrahman Efendi’ye li, Sadrazam Damat ‹brahim Pafla Çeflmesi’nin ait olup ayak tafl› üzerindeki kitâbesi fludur: bugün yaln›z haznesi kalm›flt›r. Mermer yüzü, 1945 tarihlerinde Topkap› Saray› Ortakap›- Meflayih-i tarikat-i Halvetiyye’den s›’n›n sol taraf›na nakledilerek monte edilmifl- Merhûm ve ma¤furunleh Kaymakç›zâde tir. Efl-fleyh el-hâc Abdurrahman Efendi ibn-i Efl-fleyh Mehmet Efendi ruhuna Fatiha Hadîkatü’l-Cevâmî yazar› ‹skender Baba için flu 1124 bilgiyi vermektedir: Bafl tafl›ndaki kitâbesi ise fludur: “Kaymakç› Tekkesi bânisi, Yeniçeri Efendisi ‹skender Baba Mehmet Efendi’dir ki, 955 (1548)’de vefat Hankâh-› âlemin bir fleyh-i kâmil-i ârif-i Türbesi hazîresinde edip orada medfundur. Yan›nda meflâyih-i su- Can gibi gözden nihân oldu cihândan çekdi pâyi Kaymakç› Tekkesi fiyeden (tasavvuf ehli fleyh) ‹skender Baba Heb fi’llah olub mazhar o mahbûbü’l-kulûb fleyhlerine ait medfundur.” Cem ide Piri Hüdâyî ile Cennet’de Hudâyî flâhideler. Bunda ârâm eylemek itmez tasavvuf-› âflikân ‹skender Baba Türbesi’nin 1548 tarihinden Bu güzergâh-› fenâdan geçmede flâh ü gedâyî Nâ-bergâh kurb-i Rabbani’ye buldukda vusûl Tekye-gâh-› asr›nda kalmad› hiç hûy ü hây Gûfl›na erdikde emr-i “‹rciî” bin can ile Asitan-› Hazreti Mevlâ’ya oldu hem-sâye Didi bir yâr-› s›ddîk› fevtine târîh içün Eyliye Kaymakç›zâde gülistân-› kabrini cây 1224 (1809)

Silindir fleklindeki di¤er kabrin flâhidesinde yaz› ve tarih yoktur. Bunun, Kaymakç› fieyh’in o¤lu ve fieyh Abdurrahman Efendi’nin babas› olup 1183 (1769) tarihinde vefat eden Celve- tî fieyhi Mehmet Efendi’ye ait oldu¤u bilinmektedir.

Demir bir kap›dan ‹skender Baba Türbesi’ne girilir. Kitâbesi yoktur. ‹çeride üç ahflap sanduka vard›r. Öndeki çok büyük olup ‹skender Ba- ba’ya, di¤eri, 1262 (1848) tarihinde vefat eden fieyh Mehmet Sad›k Efendi’ye aittir. Üçüncü sanduka mazanneden fieyh Abdurrahman Efendi’nin dervifllerinden olup k›rk sene inzivaya çekilip 1205 (1790) tarihinde vefat eden

568 Üsküdar Türbeleri

Hasan Efendi’ye aittir.

XX. yüzy›l›n bafllar›nda flimdiki flekliyle tamir ettirilen türbe y›¤ma moloz tafl›ndan yap›lm›fl olup, ahflap çat›s› kiremit döflelidir. Dört pencereden ›fl›k al›r. Dikdörtgen biçiminde oldu- ¤undan çat›s›n› kal›n, ahflap bir direk tafl›maktad›r. Türbe de, tekke ile beraber daha evvel Sefazâde Hac› Mehmet Efendi taraf›ndan 1800 tarihlerinde tamir edilmifltir.

Türbede yak›n zamana kadar pek çok etnogra- fik eflya vard›. Bugün azalm›flt›r. ‹skender Baba Kaynaklar: (Gezi Notu) (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/214) (Si- Türbesi yerleflim cill-i Osmânî, 4/276 Kaymakzâde el-hac Mehmet Efendi) krokisi. (Mir’at-i ‹stanbul, s. 89-90) (Ayvansarayî, Mecmua-y› Te- kaya) (Zakir fiükrü Efendi, ‹stanbul Tekkeleri, Haz. fi. Ak- Uttafl-› alem içün k›ld› hafr ile inflâ batu, ‹slâm Medeniyeti Mec. 1/79) (Sad›k Vicdani, Tomar-› Ziya Efendi bu mahalde pür-safâ Turuk-› Aliyye) (1256 ve 1294 tarihli Âsitânei Aliyye ve fieyh Efendi kalemden su gibi bir târ Bilâd› Selasede Kain Elan Mevcut ve Muhterik Olmufl Tek- Zihî bu bi’r-i latîf oldu hayrü’l-ehibbâ keler) (Hüseyin Vassaf Bey, Silsile, yazma) 1277 (1860-61)

Bugün k›r kahvesinin arkas›nda kalan türbe- nin flâhidesine tafllar yap›flt›r›lmakta ve hâlâ zi- ‹VAZ FAK‹H TÜRBES‹ yaret edilmektedir. Kuyu ise, bir niyet kuyusu haline gelmifltir. Dilek sahipleri dileklerinin Türbe, Büyük Çaml›ca’n›n en yüksek yeri olan yerine gelmesi için buraya tafllar atmaktad›r. Sefa Tepesi’ndedir. Etraf›n› alçak bir duvar ile demir parmakl›¤›n çevirdi¤i bu aç›k türbenin Evliya Çelebi, meflhur Seyahatname’sinde; bafl ve ayak uçlar›nda birer servi a¤ac› bulunmaktad›r. Bafl tafl›na yeni yaz› ile: “Büyük Çaml›ca mesiresi, göklere bafl kald›rm›fl bir da¤›n tâ tepesinde yüce bir tekke idi.” Hüve’l-Bâkî Hicrî 735’te vefat eden demektedir. Evliya Çelebi’nin ismini vermedi- mazanneden ‹vaz Fakih ¤i bu tekke bir Bektâflî Dergâh› idi. kuddise s›rruhunun 1944’te Bay Zeynel Alantor Evliya Çelebi, 1630 y›llar›nda bu yerden bir taraf›ndan kabri yapt›r›ld›. tekke olarak bahsetti¤i halde, Hadîka yazar› hiç söz etmemifltir. Hadîka’n›n müellifi Hüse- Ayak tafl›nda ise: yin Efendi’nin eserini yazd›¤› 1770 tarihlerinde bu tekke art›k mevcut de¤ildi. Tekkenin “1957 y›l›nda Belediyece onar›lm›flt›r.” yan›ndaki ahflap türbe ve türbedar odas› 1935 tarihlerinde y›k›lm›flt›r. Son türbedar ise, Bek- diye yaz›l›d›r. tâflî fieyhi, Hasan Tahsin Baba idi.

(Bu tarihte, Belediye bir tak›m türbeleri tamir Türbeyi ziyaret eden büyük flair Abdülhak Ha- ettirmifl ve bu arada Çaml›ca’daki Selâmi Ali mid Tarhan (1852-1937) Çaml›ca’da Bir Türbe Efendi Türbesi’ni de yapt›rm›flt›.) adl› fliirinde bu türbeden bahseder:

Türbenin yan›ndaki tekke binas› ile küçük tür- Yer semaya, vakt ise flâma yakin bedar evi yok olmufltur. Ayak ucundaki kitâ- Bir hava-yi sünbülî, manzar hazin. beli, mermer bilezikli kuyusu elan bakidir. fiehrin en yüksek civar›nda idim. Üzerine hak edilen kitâbe fludur: Bundan eflâke yak›n bir yer didim.

569 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Arz›n üstünde, cihânda müfltehir, muharebeleri esnas›nda flehid düflenlerin yol fiehrimizin ulviyet-i mevkice bir kenarlar›na gömülmesi bu yüzdendir. fiehrimizde Çaml›ca en hofl tepe, Gezdi¤im yer onda en son mertebe. 730 (1329) tarihinde kazan›lan muharebe ne- Kim onun da dahilinde üç ç›nar, ticesi, Türk öncü kuvvetleri Çaml›ca Tepele- Bir de bâb-› adem, yani mezar. ri’ne kadar gelmifllerdi. Bu s›ralarda Orhan Kimse medfun olmam›fl bir makbere, Gazi, Çaml›ca havalisini de içine alan, fakat Makber olmakt›r mukadder her yere. gerçek hudutlar› bilinmeyen genifl bir bölgeyi Türbe yok, mevcut lâkin türbedar Do¤anc›lar›na t›mar olarak vermiflti. T›mar, En güzel mevkide sakin türbedar. Akflahin ve Akdo¤an isimlerinin karfl›l›¤› olan Dahilinde âlem-i mehtaplar, Laçin ismini tafl›yordu. Hem-dem olmufl mestler, hem-hâblar. Bûseler, âgûfllar, cûfl-u hurûfl Laçin T›mar›, sonradan gelen padiflahlar tara- Handelerle, naralarla ayfl-ü nûfl f›ndan da kabul edilmifl ve yenilenmifltir. Dahilen dîvân-› iflret pür cünûn, Haricen dîvâr-› hayret pür-sükûn. Bu hükmün, Y›ld›r›m Bayezid (791-804) (1389-1402) taraf›ndan verildi¤i ve o¤lu ‹sa Bu fliirden, türbenin 1880 tarihlerinde bulun- Çelebi zaman›nda ve 805 (1402-3) tarihinde mad›¤›n› ve 1935 tarihinde y›k›lan yap›n›n ise yenilendi¤i de ileri sürülmektedir. sonradan infla oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Kitabeye göre ‹vaz Fakih, Osmanl› Devleti’nin ikinci hü- Büyük tarih yazar› ‹brahim Hakk› Konyal›, bir kümdar›, Sultan Orhan devrinde (1324-1360) mecmuaya yazd›¤› yaz›da Laçin T›mar›’n›n an- ve 735 (1334-35) tarihinde vefat etmifltir. lam›n› anlatmakta ve bu arada da;

Orhan Gazi zaman›nda Hereke, Tavflanc›l, “Y›ld›r›m Bayezid do¤anc›lar›na tahsis etti¤i Gebze, Dar›ca, Tuzla, Pendik, Kartal ve Malte- Üsküdar’›n do¤usundaki yerlerden Çaml›- pe kaleleri, 730 (1329) tarihinde, flimdiki ca’daki bir çiftli¤i, ‹vaz Fakih isminde bir âli- Gebze’nin güneybat›s›nda bulunan Pelekonon me vermifl ve onu her çeflit vergiden muaf tut- Ovas›’nda yap›lan savafl sonucu zaptedilmifl ve mufltu. O¤lu ‹sa Çelebi de hicrî 805 tarihli bir Türk Ordusu Merdiven Köyü’ne kadar ilerle- hükümle babas›n›n emrini teyid etmifltir....” miflti. Buradaki ‹mparator Av Köflkü, Orhan demektedir. Gazi taraf›ndan bir Ahi Dergâh› haline getirilmiflti. Ayn› yaz›da, eski Ayasofya mütevellisi Dervifl Çelebi taraf›ndan yap›lan Kocaeli’nin Gebze Bir fütüvvet (gönüllü yi¤itlik, fedaîlik) yolu, Kazas›’na ba¤l› bir köy oldu¤u kaydedildikten terbiyevî bir esnaf kuruluflu olan Ahiler o ça¤- sonra, “..... bu köyün Çelebi Sultan Mehmet larda Osmanl›lar’›n beflinci kolu, gizli bir örgü- taraf›ndan ‹vaz Fakih’e verildi¤i ve onun da tü idi. Bunlar yabanc› ülkelerden haber sa¤lar- tevliyeti (vak›f ifllerinin idaresi, mütevelli) ev- lar ve düflman› gözetlerlerdi. Bu dergâh›n fleyh- lâd›na geçmek flart›yla vakfetti¤i, ‹vaz Fa- lerine de resmen Bizans’› gözetlemek vazifesi kih’ten sonra buras›n›n o¤lu Ali’ye, daha son- verilmiflti. Bunlar, Gözcü Baba, Gül Baba, Ali ra bunun o¤ullar› Ahmet, Mahmut ve H›z›r’a Baba, Balc› Baba, Mah Baba, Eren Baba, fiah- geçti¤i ve tahrir zaman›nda buras›n›n H›z›r’›n kulu Baba, Yörük Baba, Sancaktar Baba, Man- o¤ullar›ndan Mahmut’un tasarrufunda bulun- sur Baba, Semerci Baba, Garipçe Baba, Buhur du¤u....” kaydedilmifltir. Baba, Kartal Baba ve Çaml›ca Baba gibi kimselerdi. Sayg›yla an›lmas› lâz›m gelen bu zatlar, Bu aç›klamalara göre, ‹vaz Fakih’in sonradan Bektâflî inançlar›na göre, k›rk erenlerdir. Bun- konulan flâhidesi üzerindeki vefat tarihinin lar›n büyük bir k›sm›, sonradan siyasi durumun do¤ru olmamas› icap eder. Çelebi Sultan Meh- de¤iflmesi neticesinde flehid olmufllar ve bulun- met zaman›nda ve 822 (1419) tarihinde sa¤ olduklar› yerlere gömülmüfllerdi. Bir f›k›h bilgini du¤u görülen ‹vaz Fakih’in flâhidesindeki 735 olan ‹vaz Fakih’in bunlardan biri oldu¤u san›l- (1334-35) tarihi aras›nda 87 senelik bir fark maktad›r. fiehid olan kimsenin bulundu¤u ye- vard›r. re gömülmesi eski bir âdettir. Süleyman fiah’›n Bolay›r’da; ‹stanbul’un fethi s›ras›nda ve sokak Vak›flar Genel Müdürlü¤ü’nde bulunan bir

570 Üsküdar Türbeleri vakfiyeye göre, Çelebi Sultan Mehmet (1413- arzuhalden Ba¤larbafl› Rum ve Ermeni mezar- 1421) kendi fleyhi olan ‹vaz Fakih’e iki Çaml›- l›klar› sahalar›n›n da ‹vaz Fakih Vakf›’ndan ol- ca aras›n› temlik (mülk olarak verme) etmifltir. du¤unu ve burada ilk önce Rum Mezarl›¤›’n›n ‹vaz Fakih de bu yerleri vakfetmifltir. K›s›kl› tesis edildi¤ini ve sonradan da bir k›sm›n›n Er- Çeflmesi’nin ilk bânisinin de bu zat oldu¤u söy- meni Mezarl›¤› haline getirildi¤ini ö¤reniyo- lenir. ruz.

Mehmed Hafid Efendi, Mehahü’l-miyah (güzel 3 Muharrem 1245 (5 Temmuz 1829) tarihli bir sular) adl› eserinde, takrirden de, Beyo¤lu, Galata ve Bo¤aziçi’ne gelip yerleflen Ermeniler’in vilâyetlerine ve “K›s›kl› ve havalisi, Laçin T›mar› namiyla ‹vaz Üsküdar’a nakledildi¤ini ö¤reniyoruz. Fakih ad›nda, büyüklü¤ü gerçek bir fleyhe ve- rildikte, fleyh bu büyük araziyi vakf edip, evlât- fievval 1255 (Aral›k 1839) tarihlerinde, ‹vaz lar› da mütevelli olmufllard›r. Bu mütevellilik Fakih Vakf› mütevellisi fierife Hidayetullah 1212 (1797) tarihinde bile yürürlükte idi. fiey- Han›m idi. he verilen (temlik olunan) arazi Tophanelio¤- lu Çeflmesi’ne kadar uzan›yordu. Evlad› elinde ‹stanbul Ansiklopedisi’ndeki Çaml›ca Bektâflî Çelebi Sultan Mehmed Han tu¤ras›yla gördü- Tekkesi adl› yaz›da, “‹stanbul fethinden bir ¤ümüz berat›n suretidir. Burada, Laçin T›ma- as›r kadar evvel Çaml›ca Baba ad›nda bir der- r›’na mutasarr›f ‘kudvetü’l-meflayih’ ‹vaz Fa- vifl taraf›ndan kuruldu¤unu tahmin ediyoruz. kih’in elinde oldu¤u ve hiç bir kimsenin bu t›- Yani bu tekke ismini kuruldu¤u tepeden alma- mara müdahale etmemesi lâz›m geldi¤i yaz›l›- m›fl, tepe, tekkeye ve bânisine nisbetle isim- d›r. Bu berat, 822 (1419) tarihinde ‘Meflta-y› lendirilmifltir” denilmektedir. Nerdibanl›’ da yani flimdiki Merdivenköy’ünde verilmifltir” diyor. ‹stanbul’da Yata¤an Mescidi bânisi ‹lyas A¤a’n›n 901 Saferi bafllar›nda (Ekim 1495) va- Baflbakanl›k Osmanl› Arflivi’ndeki tarihsiz bir ki olmufl vakfiyesinde, ‹vaz Fakih Köyü’nde bir de¤irmenin vakfedildi¤ini görüyoruz.

Türbenin son türbedarlar›ndan olan Hasan Tahsin Baba, Büyük Çaml›ca Tahir Baba Bek- tâﬂî Tekkesi’nin ﬂeyhi idi.

Kaynaklar: (Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Dan›flman Türk- çesi, 2/176) (‹stanbul Ans. 7/3713-3717) (B. fiehsuvaro¤lu, Göztepe, s. 9 vd.) (E. Ayverdi, Fatih Devri, 4/612) (Meh- med Hafid, Mehah-› Miyah) (Barkan-Ayverdi, ‹stanbul Va- k›flar› Tahrir Def. s. 424) (Konyal›, Üsküdar Tarihi 1/360) (Osmanl› Arfl. Evkaf Defteri III, No: 20132-24553)

‹ZM‹RL‹ AL‹ PAﬁA TÜRBES‹

ürbe, Do¤anc›lar’da Çak›rc›bafl› Hasan TPafla Cami’inin kuzey taraf›nda olup, camiin son cemaat yerine bitifliktir. Ön taraf›n- da, 1703 tarihli çeflmesi, sol taraf›nda ise Hac› Ahmet Pafla Türbesi vard›r.

Bu aç›k türbenin Çak›rc› Hasan Pafla Camii ile beraber 1558 tarihinde yap›lm›fl oldu¤u, son cemaat yeri ile olan kesme tafl ba¤lant›lar›n- Büyükçaml›ca’da dan anlafl›lmaktad›r. ‹vaz Fakih Türbesi.

571 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Evliya Çelebi, Hac› Pafla’n›n bir de darü’l-kur- gönderilmiflti. Mehmet A¤a, Ali Pafla’y› bura- ras›n›n bulundu¤unu bildirmektedir. Bu mek- daki Yusuf Kulesi’ne hapsederek mal ve eflyas›- tebin, Ali Pafla Türbesi’nin yerinde veya üze- na el konmufl ve sonra da padiflah ferman› ile rinde oldu¤u san›lmaktad›r. Çelebi, bu darü’l- Azepler Odabafl›s› Acem ‹brahim A¤a ile bera- kurradan dolay› Çak›rc›bafl› Camii’ne “Hac› ber idam edilerek kesik bafllar› 29 Cemaziye- Pafla Mescidi” demektedir. levvel 1133 (29 Mart 1721) tarihinde ‹stanbul’a getirilmifltir. Ali Pafla’n›n 1133 (1721) tarihinde gömülme- si ile buras›n›n türbe haline getirildi¤i, kendi- Ali Pafla’n›n hamzavî flâhidesi üzerindeki kitâ- sinden evvel bu yere hiç bir kimsenin gömül- be fludur: memesi ile sabittir. 1721 tarihinden evvel mektebin y›k›lm›fl olabilece¤i de akla gelebilir. Diriga olmufldu M›sr’a mustahf›z Ali Pafla Eyleyüb cam-› flehadet oldu âhir zehr ü ukbâ Türbenin, son cemaat yerine bakan yüzünde Vezir-i muhterem hatem-i fliyem bir zat idi hayfâ üç, Hac› Pafla Türbesi’ne bakan cephesinde Gülistan-› cinâne uçdu ruhu andelib âsâ dört, iki yanda ise sa¤da üç, solda iki pencere- Salâh ü iffet üzre geçmifl idi cümle evkât› si vard›r. Pencereler dökme demir flebekelidir. Olub ma¤fûr ola yâ Rab mekân› Cennet-i a’lâ Tamamen kesme tafltan yap›lan duvarlar›n›n Vefat›n gûfl idince söyledi tarihini hatîf üzeri harpufltal›d›r. Türbe taraf›ndaki yüzüne fiehid oldu Ali Pafla mahallin Adn ide Mevlâ bir kufl evi yap›lm›flt›r. 1133

Dellak lâkab› ile an›lan Ali Pafla, 1114 (1702) Ali Pafla 29 Cemaziyevvel 1133 (28 Mart tarihinde sipahiler a¤as› olmufl ve sonra sada- 1721) tarihinde vefat etmifltir. ret kethüdal›¤› görevine getirilmifltir. Vezirlik- le yeniçeri a¤as› olan Ali Pafla, Belgrad, T›mafl- Yan›nda ayn› taflç›n›n elinden ç›kma flu flâhide var ve Rumeli valiliklerinde bulunmufl ve da- vard›r: ha sonra da M›s›r, Erzurum ve Azak’a memur edilmifltir. Hayf sad hayf ü diriga Ahmed A¤a’n›n rûzgâh Eyledi gülberk ömrün ziver hâk-i siyâh Kandiye Muhaf›zl›¤›’ndan tekrar M›s›r Valisi Eyleyüb devr-i menas›b kesb-i enva-› fleref olmuflsa da 20 A¤ustos 1720’de Boflnak Recep Nice y›llar olmufldu umde-i eshab-› câh Pafla’n›n M›s›r Valili¤i’ne atanmas› üzerine ‹yd-i ashadan mukaddem can›n› kurban idüb ‹zmirli Ali Pafla aç›kta kalm›flt›r. Bu s›rada, Ali Pafla’n›n üze- Rûh-› pâki iyd-gâh-› Cennet’i k›ld› penâh Türbesi. rinde kalan beylik alacaklar›n›n tahsili için Ma¤firet k›l afv idüb cümle kusur ü cürmünü Kapucubafl› H›s›m Mehmet A¤a Kahire’ye Medfenin nûr ve makam›n Cennet eyle yâ ‹lâh Kabrine kim gelse der tarih-i sâl-i fevtini Ruh-› Ahmed Cennetü’l-me’vay› k›lsun cilve-gâh Fî 1136 (1723)

Hazîrede bunlardan baﬂka;

1170 (1756) tarihli olarak Kandiye muhaf›z› ve Defterdar-› Sab›k Mehmed Paﬂa’n›n k›z› Fatma Han›m’›n,

1210 (1795) tarihli olarak Hatice Han›m’›n,

1278 fiaban 11 (11 fiubat 1862) tarihli olarak Üsküdar’da Do¤anc›lar’da Sinan Pafla Mahallesi’nde oturan Silâhfloran-› Has- sa’dan fiakir Beyzâde, Enderun-› hümâ- yundan mütekaid tarikat-i aliyye-i Nak- flibendiyye bendegân›ndan Osman Nuri Bey’in,

572 Üsküdar Türbeleri

‹zmirli Ali Paﬂa Türbesi’nin yandan görünüﬂü.

1283 Zilhicce 10 (15 Nisan 1867) tarihini ta- (Vak’a-i Cedîd, Yayla ‹mam› Tarihi, Haz. Y. Se- fl›yan, Osman Beyzâde Ahmed Bey’in meno¤lu, 1001 Temel Eser, s. 154) (Sicill-i Os- o¤lu Tarikat-i aliyye-i Halvetiyye ben- mânî, 3/125) (Cevdet Tarihi, Üçdal Nefl. 8/192- degân›ndan es-seyyid Mustafa fievki 193, 204, 206-207) (G. O¤ulukyan’›n Ruzna- Bey’in kabirleri vard›r. Mustafa fievki mesi, Haz. H. Andreasyan, ‹stanbul 1972, s. 2, Bey’in kitâbesi M›srî imzal›d›r. 4, 8-9)

1188’de vezareti kald›r›lan Çeteci Abdullah Türbede medfun olanlardan biri de Kazasker Pafla’n›n torunu ve Mir-i Miran’dan Ahmet Mehmet Mecdi Efendi idi. Kendisi, ‹stanbullu Pafla’n›n o¤lu olan fiakir Hasan Bey, babas›n›n bir kad›n›n o¤ludur. Müderris ve Edirne Mol- vefat›nda yetim kald›¤› için Enderun’a al›nm›fl las› oldu. 1115 (1703)’te Mekke Mollas›, 1116 ve özel hasekiler aras›na girmiflti. Saray›n ileri (1704)’te ‹stanbul Payeli oldu. O sene fiaba- gelenlerine kendisini sevdirip Bab-› Âlî’de ka- n›nda Anadolu Kazaskeri olup 12. günü merdi- rakulak ve yoluyla haseki a¤a olduktan sonra venden düflüp hasta olunca azl olundu. 1120 çok geçmeden 1221 Recebinin üçünde (16 Ey- Zilkadesinde (Ocak 1709) ikinci defa Anado- lül 1806) bostanc›bafl› oldu. lu Kazaskeri oldu ve 1128 Rebiyülâhirinin do- kuzunda (2 Nisan 1716) vefat etti. Kendisi fa- Bu vazifede dokuz ay kald›ktan sonra Sultan z›l, fleriat ilminin üstâd, flair, ahlâk sahibi ve III. Selim yanl›s› ve Nizam-› Cedîd taraftar› ol- mütevaz› idi. fiiirleri vard›r. Emir Buharî fleyhi du¤u için, Kabakç› ‹syan›’nda askerlerin iste¤i ve fiekaik Zeyli haz›rlay›c›s› meflhur fieyhî üzerine, 17 Rebiyülevvel 1222 (25 May›s Efendi bunun ye¤enidir. (Sicill-i Osmânî, 4/96- 1807)’de bo¤ularak öldürüldü ve kesik bafl› 97; Ayvansarayî, Mecmua-y› Tevarih, Haz. F. Aksaray Etmeydan›’ndaki asilere gönderildi. Derin-V. Çabuk, s. 101)

Sonra cesedi ve e¤er asilerden para karfl›l›¤› ‹zmirli Ali Pafla Çeflmesi bahsine bak›n›z. al›nm›flsa bafl›, 996 (1588)’de vefat eden ve Do¤anc›lar’da Camii yan›ndaki türbesinde Kaynaklar: (Sicill-i Osmânî, 1/245 el-hac Ahmed A¤a; medfun olan Hac› Ahmet Pafla’n›n torunu 1/239 Ahmed A¤a; 3/530 Ali Pafla Dellak) (Nusretname, ‹. olup 1192 (1778)’de vefat eden Hac› Mehmet Parmaks›zo¤lu Türkçesi, 2/441 Ahmet A¤a ‹zmirli; 2/443 Bey’in bu türbedeki kabrine defn olundu. Bu- Ali A¤a Tellak md. fihrist) (Ayvansarayî, Vefeyât, Haz. F. gün bu kabir mevcut de¤ildir. Hac› Mehmet Derin s. 43) (Ayvansarayî, Mecmua-y› Tevarih, Haz. F. Bey, fiakir Bey’in a¤abeyi olmal›d›r. Derin- V. Çabuk, s. 61)

573 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Kaptan-› Derya Sinan Paﬂa Türbesi.

KAPTAN-I DERYA Bu üçgen kaidenin sa¤ omuzu üzerine “Küllu men aleyhâ fân” (Dünya üzerindeki herkes fani- S‹NAN PAfiA TÜRBES‹ dir) ayeti, sol omuz üzerine ise “Küllu nefsun zâikatü’l-mevt” (Her nefis ölümü tad›c›d›r.) sküdar ‹skele Meydan›’ndaki Mihrimah ayet-i kerimesi yaz›lm›flt›r. ÜSultan Camii’nin mihrab› önündedir. Türbe kapal› olmay›p muhteflem bir lâhit flek- Yuvarlak, mermer ayak tafl›n›n d›fl yüzüne, alt lindedir. Kaide k›sm›, yeflil somakidendir. K›sa alta iki kartufl içine flu kitâbeler yaz›lm›flt›r: bafl tafl› üzerine kaptan-› deryalar›n giydi¤i bir kavuk yerlefltirilmifltir. Bu serpuflun üzerine Kim bu merhumu du’a ile ana oturdu¤u üçgen fleklindeki mermer kaidenin Hakk teâlâ rahmet eylesün ana üzerine “Lâ ilâhe illallah Muhammed Resulul- Bunun alt›nda ise; lah” kelime-i tevhidi, bunun alt›na ve üç kar- Yusuf-i sâni idi ahbaba tufl içine ise flu kitâbe yaz›lm›flt›r: Görünürdü adû gözüne Sinan Sihri’yâ gel du’a-i hayr idelim Sa¤daki kartufl içine; Ruh-› pâkin flâd ide Sübhan Hâtif-i gayb didi tarihini “El-merhum el-ma¤fur Kapudan Sinan Pafla” Dald› rahmet denizine Kapudan Fî seneti ihda ve sittîn ve tis’a mie-961 ortadaki kartufl içine; Kitabelerin alt›na tarih rakkam› yaz›lmam›flt›r. “Senetü ihda ve sittîn ve tis’a mie” Kitabe, K›z Memi nam›yla an›lan Sihri Çelebi sol taraftaki kartufl içine ise; taraf›ndan haz›rlanm›flt›r. ‹stanbul’lu olan Sih- ri, Sirozlu Hasan Çelebi flehremini iken ona “‹lâ rahmeti‘llâhi teâlâ. Ruhuna Fatiha” kâtip olmufl ve daha sonra da Halep defterdar› olarak beraber gitmifl ve Sultan III. Murat dev- yaz›lm›flt›r. Ortadaki kartufl içindeki m›sra, 961 ri (1574-1595)’nde vefat etmifltir. (1553) tarihini göstermektedir.

574 Üsküdar Türbeleri

Sinanüddin Yusuf Pafla, sadrazam Rüstem Pa- Türkçesi, s. 88-91-207) (Daniflmend, Kronoloji 2/438) (Pe- fla’n›n kardeflidir. Enderun’dan yetiflmifl ve 957 çevî Tarihi, Uras Türkçesi, 1/28) (Fuad Car›m, Kanunî Dev- (1550)’de kaptan-› derya olmufl ve bu görevde ri’nde ‹stanbul, s. 9-54 aras›) (Ayvansarayî, Vefeyât, Haz. takriben 4 sene kalm›flt›r. Trablusgarb (Libya) F. Derin, s. 41) (T. Öz, ‹stanbul Camileri, 1/122) (E. Ay- bunun zaman›nda feth edilmifltir. Peçevî, tari- verdi 19. As›rda ‹stanbul Haritas›, Pafta D-4) (Gezi Notu) hinde “dert dinlemeyen gazapl› bir hakim idi. So¤uk yüzlü, büyüklük taslayan bir adamd›” dedi¤i halde bir ‹spanyol yazar› “dev yap›l›, cidden yak›fl›kl› ve pek yi¤it bir adamd› ve o KARACAAHMET SULTAN denli de iyi bir insand›” demektedir. TÜRBES‹ Bu ‹spanyol yazara göre Sinan Pafla, 1553 tari- sküdar’da en çok ziyaret edilen türbeler- hinde Sultanahmet Meydan›’nda yapt›rd›¤› Üden biridir. Nuhkuyusu Caddesi ile Gün- büyük ve muhteflem konakta 15 Muharrem do¤umu Caddesi’nin birleflti¤i köflededir. Kar- 961 (21 Aral›k 1553)’te vefat etmifltir. Büyük fl›s›nda Fethi Ahmet Pafla Camii, sol taraf›nda bir merasimle, –Befliktafl ‹skelesi civar›nda 1154 (1741) tarihli Sa’deddin Efendi sebil, yapt›rmakta oldu¤u kendi camii tamamlanma- çeflme ve aç›k türbesi, sol gerisinde halk›n yan- d›¤› için– Mihrimah Sultan Camii hazîresine l›fl olarak Karacaahmet Sultan’›n at›n›n meza- gömülmüfltür. ‹ki k›z› ve bir o¤lu bulundu¤u r› dedi¤i, alt› sütunlu ve tek kubbeli, Rum halde büyük serveti, hayatta iken vasi tayin et- Mehmet Paflazâde Niflanc› Hamza Pafla’n›n ti¤i Mihrimah Sultan’a intikal etmifltir. aç›k türbesi vard›r.

Sinan Pafla’n›n Befliktafl’taki camiinden baflka, Türbeye Gündo¤umu Caddesi’ne aç›lan demir Guraba Hastahanesi civar›nda, eski Lütfi Pafla bir kap›dan girilir. Kap› üzerinde, dört m›sral› Mahallesi’nde, Yenibahçe tabir olunan mahal- flu kitâbe vard›r: de, 1915 tarihinde yanarak yok olan ve Kaptan Pafla ismiyle bilinen bir mescidi daha vard›. Ravza-i feyz-i fütûh-› Karacaahmed’dir Gel erenler oku bir Fatiha k›l istimdad Kaynaklar: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 1/127 ve 2/90) (Sicill-i Eyledi zevcesi Fehmiyye Han›m ruhi-çün Karacaahmet Sultan Osmânî, 3/106-109 ve 2/120 Sinan Pafla, Sihri Çelebi ve Ha- Matbah-› âmire memuru Ziya Bey bünyâd Türbesi. san Çelebi) (Kâtip Çelebi, Tuhfetü’l-Kibar, O. fi. Gökyay 1283 (1866-67)

575 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Karacaahmet Sultan Türbesi d›ﬂ kap› kitabesi.

Kitâbeden de anlafl›laca¤› üzere türbe, Saray ki ikinci kabir tafl› üzerinde flunlar yaz›l›d›r: matbah› memuru Ziya Bey taraf›ndan kar›s›n›n ruhu için yapt›r›lm›flt›r. Dervifl Halil’in ci¤erkûflesi Merhum ve ma¤fur Selim Dede Kap›n›n sol taraf›nda Ziya Bey’in ayn› tarihte Ruhi-çün el-Fatiha infla ettirmifl oldu¤u sebil vard›r. 1156 (1743)

Kap›dan uzunca bir avluya girilir. Sa¤ tarafta, Üçüncü kabrin kitâbesi de fludur: mezarl›¤a aç›lan bir kap› ve pencereler bulunmaktad›r. Sol tarafta ise, sebil odas› ve onun Merhum ve ma¤fur arkas›nda üç kabir mevcuttur. Çimentodan ya- Tekye-niflîn fieyh Halil p›lm›fl bir sandukan›n ayak ucuna üç kabir ta- Ruhi-çün Fatiha fl› yerlefltirilmifltir ki, en eski tarihli olan›n 1173 (1759) kitabesi fludur: Son iki tafl baba o¤ula ait olup baba, o¤lu Se- Karacaahmed Sultan ki, kutbü’l-ârifîn idi lim Dede’den 16-17 sene sonra ölmüfltür. Her Niyaz ile gelüb her subh ü flâm efli¤ine yüz sür ikisinin üzerinde tarikat sikkeleri vard›r. Keramet ehlidir evlâd› hem sahib-i nazard›r Ziyaret ile tazim et huzurunda aya¤›n dür Bu üç kabir tafl›n›n arkas›nda dikdörtgen, mer- Berat gicesi öldü fieyh Mehemmed didiler tarih mer bir kitâbe bulunmaktad›r. Türbenin ilk Bu köhne tekkeden el çekdi hem göçdü Mehem- defa yap›ld›¤› s›rada kap›s› üzerine konulan bu med Dede kitâbe, 1866 tarihindeki onar›m esnas›nda ye- ...... rinden al›narak buraya yerlefltirilmifltir. Dört Karacaahmet Sultan ...... sat›r halinde haz›rlanm›fl olan onalt› m›sral› ki- Türbesi iç kap›s› Sene 1050 (1640-41) tâbe fludur: üzerindeki kitabe. Etraf› demir parmakl›kla çevrili olan bu yerde- Dürretü’t-tâc-› sâhibetü’l-izz ü atâ Hazreti Valide Sultan o hayrü’n-nisvân Karacaahmed gibi sultan-› veliyyullah›n Merkad-i pâkini ihyâ k›lub itdi bünyâd Eyledi divar-› cenab›na açub hûb bâb-› flerif Rûh-› pâkinden erifle ana her dem feyzâ Cezbesi çekdi flehinflâh-› cihân› götürüb Üstüne haz›r ide himmetin an›n Rahman Bundad›r üçler ve k›rklar yediler rical-i gayb Yeridir bunda kabul oluna du’alar her an Ravzas›n her ki, ziyared ide hayriyle du’a ‹de hem Padiflehe sâhibetü’l-hayra du’a Didi itmam›na Asârî dahi tarih Pâk-› câ tekyegâh-› Karacaahmed Sultan

576 Üsküdar Türbeleri

Son m›sra›n iki taraf›na: Mu’cizât-› a’zam›n inkar olunmaz çün Ali Türbe-i himmet nümâyâna giren ba¤lar eli “Fî seneti erba’a ve elf temme” diye yaz›lm›flt›r Sen heman riyaz-› Adn’in en mukaddes bir gülü ki, 1004 (1595-96) senesinde tamam oldu an- Kubbe-i hazretini eyler tavaf can bülbülü lam›na gelir. Yürüden cans›z duvar› Hac› Bektafl-› Veli Bindin arslana gazanfer Karaca Ahmed Veli fiair Asârî’nin yazm›fl oldu¤u bu kitâbede Vali- *** de Sultan’›n ismi zikredilmemifltir. Türbenin Bu keramet-i ekberi ›zhar eden Sultanl›¤›n etraf›na duvar çekip, güzel bir kap› açt›ran Sa- Üsküdar’›n zulmetin rûz eyleyen lem’anl›¤›n fiye Sultan’d›r. Sultan III. Mehmet’in annesi H›fzeder bunca enam› flol senin fliranl›¤›n olan Safiye Sultan, Sultan III. Murat’›n baflka- fiûle-yâb eyler kararm›fl kalbleri nuranl›¤›n d›n›d›r. Kendisi, 10 Kas›m 1605 tarihinde vefat Yürüden cans›z duvar› Hac› Bektafl-› Veli ederek Ayasofya Camii önündeki III. Murat Bindin arslana gazanfer Karaca Ahmed Veli Türbesi’ne gömülmüfltür. O¤lunun, 27 Ocak *** 1595 tarihinde tahta ç›kmas› ile Valide Sultan Ehl-i hâcet âlî kat›nda olur nâil-i meram olmufltu. Zümre-i derd hem sütun-› sengine etmifl ihtimam Haflre dek çeksem kalem evsaf›n olmaz kim temam Cümle kap›s›n›n karfl›s›ndaki kap›dan türbeye Akibet tesrir olur dilerse dilek telhikam girilir. Burada orta yerde, etraf› bir parmakl›k- Yürüden cans›z duvar› Hac› Bektafl-› Veli la çevrilmifl olan büyük bir sanduka vard›r. Bindin arslana gazanfer Karaca Ahmed Veli Üzerinde bir tarikat sikkesi, iri tesbihler ve bafl *** taraf›nda muhtelif boy pirinç flamdanlar ve 24 Men cihat-› kurbünün eskun flair-i müslim m›sral› bir levha bulunmaktad›r. Duvardaki Sen Veli-i Müstakim ezkar-› tevhid ehlim camekânda ise Karacaahmet Sultan’›n h›rkas›, ‹flbu nazm›m k›l kabul gayet günahkâr-› kelim tesbihleri ve takkesi muhafaza edilmektedir. Piflgâh-› zâkirim herba derûn-› neslim Çat›s› içten kubbelidir. Yürüden cans›z duvar› Hac› Bektafl-› Veli Bindin arslana gazanfer Karaca Ahmed Veli Karacaahmet için yaz›lm›fl olan medhiye fludur: Sene 1318 (1900)

Karacaahmet Sultan Türbesi iç kap›s› yan›ndaki ﬂâhideler.

577 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

kap› yoktur. Dar saçakl›, alaturka kiremit döﬂe- li bu küçük yap›, ihtimal Safiye Sultan Türbe- si’nin çat›l› halidir.

Karacaahmet Sultan makam›, 946 (1539) tarihinde gördü¤ü bir rüya üzerine, Gülfem Hatun taraf›ndan yapt›r›lm›ﬂt›r. Kendisi, Manisa Sa- ray›’nda bulundu¤u s›rada s›k s›k Horoz Kö- yü’ne giderek Karacaahmet’in Türbesi’ni ziyaret ediyordu.

Karacaahmet’in Hac› Bektafl-› Veli zaman›nda yaflad›¤› ve onunla birlikte bir çok menkibele- re ad› kar›flt›¤› bilinmektedir. Kendisi Horasan Türk Beyleri’nden biri olup, Mo¤ol istilâs›n- dan sonra artan bask›lara tahammül edemeye- rek göç etmifl ve Manisa’ya yerleflmifltir.

Saruhan O¤ullar› zaman›nda ve 773 Muharre- minin ilk günü (Temmuz / A¤ustos 1371) Sa- ruhan O¤ullar›’n›n son hükümdar›, ilim ve sanat afl›¤› ‹shak Çelebi’nin Manisa’da, fieyh Re- Karacaahmet Sultan vak Sultan’a vakfetti¤i arazi için tanzim ettir- Türbesi’ndeki di¤i vakfiyede, flahidler aras›nda “Süleyman Hicrî 1318 tarihli Horosânî o¤lu Karacaahmet” diye imzas› var- methiye. d›r.

Kitâbe, ‹hsan Bey taraf›ndan yaz›lm›fl olup Kendisinin hangi tarihte vefat etti¤i malum kendisinin bir levhas› da duvarda as›l›d›r. de¤ildir. Fakat, 800 (1397) tarihlerinde hayatta olmad›¤›n›, M. Ça¤atay Uluçay’›n Saruhan Türbe, flimdiki fleklini 1866 tarihinde alm›flt›r. O¤ullar› ve Eserlerine Dair Vesikalar adl› kita- Ondan evvelki durumunu kitâbeden az çok b›ndaki flu kay›tdan anl›yoruz: anlamaktay›z. 1595 tarihine kadar üzerinde sadece bir makam tafl›n›n bulundu¤u san›lan “‹shak Çelebi’nin vezirlerinden Murtaza Be- kabrin etraf› bir duvarla çevrilmifl ve bir de ka- yo¤lu Hofl Kadem Pafla’n›n 800 hicri y›l›nda p› aç›lm›flt›r. Çat›s› bulunmayan bu aç›k türbe- tanzim ettirdi¤i vakfiyesinde..... Gökçea¤aç denin kap›s›, Nuhkuyusu Caddesi’ne bak›yordu. nilen iki k›t’a arazinin cem’isinden gelen has›lat, Çünkü, türbenin sa¤ taraf›ndaki mezarl›k, Efl-fleyh ârif-i billah Karacaahmet Tekyesi’nin mi- 1273 (1856) tarihinde, Mehmet Rüfldü Pa- safirleriyle, tekyenin sakinlerine, orada yap›lm›fl fla’n›n annesi Fatma Zehra Han›m’›n buraya merkad ve türbesine gelenlere, merkadin hizmetçi- gömülmesi ile bir kabristan haline gelmifltir. leriyle, gelen-gidenlerin, halin iktizas›na göre, it’am›na sarf edilecek.” Türbe son olarak Avni Pafla’n›n o¤lu Ahmed Fuat Bey taraf›ndan tamir ettirilmifltir. Karacaahmet Sultan’›n gerçek türbesi, Mani- sa’n›n 5 km kuzey bat›s›ndaki Horoz Kö- Frans›z ressam› ve seyyah› F. W. Topham’›n yü’ndedir. Manisa-Menemen Yolu, bu köyün XIX. yüzy›l bafllar›nda Gündo¤umu Cadde- yan›ndan geçer. Ayr›ca, demir yolu üzerindeki si’nden bakarak yapt›¤› gravürde bu mezarl›k Horozköy ‹stasyonu’na bir km mesafededir. yoktur. Resimde, 1154 (1741) tarihli Sa’aded- Kendisinin Üsküdar’daki makam›ndan baflka, din Efendi sebil, çeflme ve aç›k türbesi, karfl›- Afyon’un 36 km kuzeyinde, Afyon-Kütahya s›nda taflç›lara ait oldu¤u san›lan ahflap ifl yer- demir yolu ve karayollar› aras›nda ve kara yo- leri ve Karacaahmet Türbesi’nin eski hali aç›k- luna 7 km mesafedeki Karacaahmet Köyü’nde ça görülmektedir. Fazla yüksek olmayan türbe- ve Akhisar-S›nd›rg› yolu üzerinde ve Akhi- nin bu caddeye bakan cephesinde pencere ve sar’›n 15 km kuzey do¤usundaki Karaköy’de bi-

578 Üsküdar Türbeleri rer makam› daha vard›r. Bunlardan ayr› olarak maniye, Mir’atü’l-Kainat ve Künhü’l-Ahbar adl› Eflme’nin Karacaahmet Köyü’nde de bir maka- eserlerde k›sa bilgiler vard›r. m› bulunmaktad›r. Bu köy, Uflak-Eflme karayo- lu civar›nda olup, Eflme’ye 20 km mesafededir. Âfl›k Paflazâde tarihinde: Burada, o¤lu Eflref Sultan medfundur. “Orhan zaman›nda, ulemadan Davud-i Kayse- Afyon’un Karacaahmet Köyü’nde türbesi ve rî ve Taceddin-i Kürdî var idi. Ve Kara Hocay zaviyesi vard›r. Ad›na kurulan bu türbeye ak›l idi. Ve fukaradan Geyiklü Baba ve Afl›k Paflam hastalar› gelir ve en çok 40 gün içinde gerçek ve Karacaahmet ve Ahi Evren. Bunlar cem’i sa¤l›¤a kavuflurlar. Devrinin kudretli bir heki- du’alar› müstecab azizler idi.” diye yaz›l›d›r. mi olan Karacaahmet, tedavi s›rlar›n› o¤lu Efl- ref Sultan’a, o da onun torunlar›na ö¤retmek Yukar›daki aç›klamalardan kendisinin müca- suretiyle günümüze kadar gelmifltir. 1963 y›l›n- hid evliyalar ordusuna mensup oldu¤u anlafl›l- da, ‹stanbul ve Ankara T›p Fakülteleri profe- maktad›r. Silâh arkadafllar› aras›nda Hakk› Ba- sörlerinden oluflan on kiflilik bir heyet bu köye ba, Revak Sultan, K›rt›k Baba, Gözcü Baba, gelerek bu tedavi yöntemini incelemifller ve Gül Baba, Hayran Bal›, Kaymak Dede gibi hastalar üzerindeki müsbet tesirini gözleriyle kimseler vard›r. görmüfllerdir. ‹flte Karacaahmet’in kerameti Karacaahmet Sultan budur. Karacaahmet Sultan Tekkesi mensup- Ali Efendi, Künhü’l-Ahbar (Gerçek haberler) sandukas›. lar› bu görevi yüzy›llar boyunca, hiç bir menfa- adl› eserinde: at gözetmeden s›rf insanlara hizmet gayesiyle devam ettirmifllerdir.

Halk aras›nda hâlâ söylenen bir ilâhî vaktiyle her sabah ezan›nda, Ramazan gecelerinde ve kandil günlerinde Karacaahmet Camii’nin mi- naresinden okunurdu:

Karacaahmet ulu Veli Ak›llan›r gelen deli Karfl›s›nda hayran Bali Sultan Karacaahmet Sultan O¤lu Eflref kâmil insan ...... Dervifller giyer aba Dolafl›rlar tekke türbe Karfl›s›nda Gözcü Baba Sultan Karacaahmet Sultan O¤lu Eflref kâmil insan

Karaca Ahmet Sultan’›n ve kendisinden sonra gelen ahfad›n›n insanl›¤a yapt›klar› bu hizmet- lerden ve “Muhammed Mustafa (s.a.v.) Efen- dimiz Hazretleri’nin manevî emr-i irfladlar› ile Âl-i Osman evlâd›ndan Orhan Gazi” ye Bur- sa’n›n ve daha sonra Üsküdar’›n fethi s›ras›n- da, pek çok hizmetleri geçti¤inden, son Os- manl› Padiflah›’na kadar bu yüce sülâleden hiç bir vergi al›nmam›flt›r.

Türbede, Karacaahmet Sultan’›n annesi Sul- tan Ana ve 33 yak›n› medfundur.

Karacaahmet Sultan hakk›nda ﬁekay›k-› Nu-

579 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

diye du’a etmiﬂti. Bunun için bir çok yerde makam› vard›r.

Karacaahmet Sultan’›n, Dar›ca ile Eskihisar aras›ndaki Pelekonon Ovas›’nda, 1330 tarihinde, Bizans ‹mparatoru III. Andronikos ile Osmanl› Hükümdar› Orhan Gazi aras›nda ya- p›lan savaﬂta bulundu¤u rivayet edilir. Bu, yukar›da da zikredildi¤i gibi, türbesinin duvar›na as›lan bir levhada yaz›l›d›r.

Yaral› vaziyette kaçan imparatorun arkas›ndan Türk ordusunun ve bu arada Mücahid Evliya- lar ile Karacaahmet’in Üsküdar’a kadar geldi¤i söylenmektedir. Kendisinin bir müddet durdu- ¤u veya dinlendi¤i yer sonradan makam haline getirilmiﬂ olmal›d›r.

Ayvansarayî Hüseyin Efendi Mecmua-y› Teva- rih’inde: Karacaahmet Sultan’a ait oldu¤u söylenen “Karacaahmed, Horasan fiah›’n›n evlâd›d›r. h›rka. Ve sadat-› kiramdand›r. Tarik-i meflayihe ra¤- bet edip Nakflibendiyye tarikatine girip ve “Ol tarihde Rum-erenleri’nin kutb-› nâm-dâri Anadolu’da seyahat ederek 40 kadar mahalde Karacaahmet Sultan idi. Sivrihisar’da sakin makam yap›p çera¤ uyand›rm›flt›r. Ve herbi- Seyyid Nureddin nâm umde-i vâs›lîn terbiye- rinde nice çile-i ibadet ve ta’at ç›kar›p birer te- siyle seccade-niflîn olmufltu, asr›nda elliyedi berrük (hediye) vaz edip anlardan biri dahi bin mürid-i hidayet-nüvid, Karacaahmet Sul- Üsküdar haricinde ma’ruf mahaldir ki, orada tan’›n taht-› hükmünde idi.” demektedir. h›rkalar›n› hediye olarak duvara asm›flt›r,” demektedir. Karacaahmet Sultan, Hac› Bektafl-i Veli’nin vefat› s›ras›nda yan›nda bulunmufl ve büyük Bu s›rada, Merdiven Köyü’ndeki ‹mparatorluk Karacaahmet Sultan veli kendisine: Av Köflkü de Mücahid Evliyar’›n karargâh› ha- Türbesi yerleflim line getirilmifl ve bu yerden bafllayarak Üskü- krokisi. “Karacam, bir yerde mekân›n olsun dar’da Do¤anc›lar’a kadar uzanan gözetleme K›rk yerde çera¤›n yans›n...” yerleri tesis edilmifltir. Gözcü Baba ve Gül Ba- ba bunlardan ikisidir.

Evliya Çelebi, Seyahatname’sinde “fianl›, gönlü yaral› tekke dervifllerinin vas›flar›” n› anlat›r- ken “Karacaahmet Sultan Tekkesi mezarl›k içindedir.” demektedir. Türbenin yan›nda veya civar›nda 1630 tarihlerinde bir tekkenin bulundu¤u anlafl›lmaktad›r. Bu tekkenin mev- cudiyeti fiaban 1095 (Ocak 1684) tarihli Mah- mut A¤a Vakfiyesi’nden de anlafl›lmaktad›r. Mektebi bahsine bak›n›z.

‹lk kitâbenin yazar› Asârî, XVII. yüzy›l›n ilk ya- r›s›nda yetiﬂen de¤erli bir ﬂair olup hayat› hak- k›nda tezkirelerde hiç bir bilgi yoktur. Yaln›z Kafzâde Faizî (1590-1631 Zincirlikuyu), onun 1029 (1620)’de öldü¤ünü haber vermektedir.

580 Üsküdar Türbeleri

fiairin bir tarihini gören Emrullah Efendi var›nda idi. Bugün mevcut de¤ildir. Çorlu’da- (1858-1914 Fatih Camii) mükemmel bir suret- ki ise arsa halinde olup burada bir de makam› Karacahmet Türbesi te yazma¤a bafllad›¤› Muhitü’l-Maarif adl› an- vard›r ki, yol ortas›nda kalm›flt›r. ve çevresi. siklopedisinde: “fiuarâ-y› Osmaniye’den fliirde Türbenin yan›na maharet sahibi idi. Vefat› 1030 hududundad›r. Kaynaklar: (F. Köprülü, ‹lk Mutasavv›flar, s. 44, 94, kadar sokulan Muhtelif mevkilerde tarihleri yaz›l›d›r.” de- 220, 224) (fiekay›k-› Numaniye, 1/33) (Mir’atü’l-Kainat, mezarl›k sonradan mektedir. Darü’s-saâdetü’fl-flerîfe a¤as› el-hac 2/299) (Mustafa Ali, Künhü’l-Ahbar, 5 S 55) (N. Ats›z, istimlâk edilmifltir. Mehmet A¤a’n›n 993 (1585)’te Mimar Davud Afl›k Paflazâde Tarihi, s. 235) (‹. Hakk›, Merâk›d, s. 1, Nuhkuyusu A¤a’ya yapt›rd›¤› camiin kap›s› üzerindeki ta- 60) (A. Gövsa, Meflhur Adamlar, 3/864) (Evliya Çelebi Caddesi’nin dirsek rih onundur. Seyahatnamesi, Dan›flman Türkçesi, 2/173; 3/40; 4/197; yapt›¤› yerde Fethi 5/183; 13/45, 56) (H. Bayr›, ‹stanbul Folkloru, s. 172) Ahmet Pafla-Rodosî Evliya Çelebi’nin bildirdi¤ine göre Çorlu’da, (F. Yaz›c›o¤lu, Afyon Evliyalar› ve ‹lim Adamlar›, s. 162 Çeflmesi’nin haznesi Karacaahmet Sultan ad›na kurulmufl bir tekke vd.) (M. Raif, Mir’at-i ‹stanbul, s. 116) (N. Araz, Ana- görülmektedir. vard›r. dolu Evliyalar›, s. 411 vd.) (Ç. Uluçay, Saruhan O¤ullar› ve Eserlerine Dair Vesikalar, s. 19-30) (Ç. Uluçay, Mani- Yine ayn› yazara göre, Üsküdar’da en çok ziya- sa Ünlüleri, s. 51) (Ayvansarayî, Mecmua-y› Tevarih, s. ret edilen evliyalardan ikisi, Mahmud Hüdâyî 400) (fiemseddin Sami, Kamusü’l-Alam 5/3623) (S. N. Efendi ile Karacaahmet Efendi Hazretleridir. Ergun, Türk fiairleri, 1/103, Asârî md.) (Sicill-i Osmânî, 2/386) (Barkan-Ayverdi, ‹stanbul vak›flar› Tahrir Def. No: Karacaahmet’in ad›na yap›lm›fl Çorlu ve ‹stan- 157) (‹brahim Gökçen, 16 ve 17. As›rlarda Saruhan Zavi- bul’da birer tekke vard›. ‹stanbul’daki tekke, ye ve Yat›rlar›, s. 28) (Osm. Arfl. Evkaf Defteri III, No: Saraçhanebafl›’nda, ‹brahim Pafla Hamam› ci- 23082 ve s. 2211)

581 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

KAVSARA MUSTAFA BABA Dâr-› dünyada ikamet gayr-i mümkün oldu¤un TÜRBES‹ Fehm idince canib-i ukbâya itdi azm-i tâm Merhum ve ma¤fur Kavsara Mustafa ürbe, Çavufldere Caddesi ile Kartal Baba Baba’n›n ruhi-çün el-Fatiha TCaddesi’nin birleflti¤i yerde ve bugün Sene 1167 mevcut olmayan Kavsara Tekkesi Mescidi’nin sol taraf›ndad›r. fiâhidede Mustafa Baba’n›n 1167 (1753-54) tarihinde vefat etti¤i yaz›l›d›r. Oysa, torunu- Türbede, sepet yapt›¤› için kavsara lâkab› ile nun yazd›rd›¤› levhada 1067’de vefat etti¤i be- an›lan Mustafa Baba medfundur. Kendisinin lirtilmifltir. 1167 tarihinin yanl›fll›¤› yine bu “Bin hem altm›fl yedide (1656-57)” vefat etti- levhadaki; ¤ini bugün mevcut olmayan fakat Hadîka’da yaz›l› bulunan bir levhadan ö¤reniyoruz. Bin yüz yirmi beflte bir veledi ‹tti tamir ceddi pek uludur Dikdörtgen fleklindeki beton türbenin caddeye bakan, parmakl›kl› bir hâcet penceresi, yan ta- m›sralar›ndan anlafl›lmaktad›r. 1125 tarihli lev- raftaki küçük avluya aç›lan basit, tahta bir ka- hada Mustafa Baba’n›n 1067’de vefat etti¤i be- p›s› vard›r. Hiç bir yerinde kitâbe yoktur. lirtildi¤ine göre, 1167’de öldü¤ü düflünülemez.

Mustafa Baba’n›n Halvetî Tac› ile süslü flâhi- Türbe ve mabedin geçirdi¤i bir yang›ndan son- desinin üzerinde flunlar yaz›l›d›r: ra, levha kaybolmufl oldu¤undan, Mustafa Ba- ba’n›n yeniden yaz›lan kabir tafl›nda 100 y›ll›k Can ü gönliyle muhibb-i Hazreti Âl-i Aba bir hata yap›lm›flt›r. Ayn› hata Gülfem Hatun Kavsara Baba Ruhu flâd ola zîhî Kavsara Mustafa Baba Türbesi’nde de meydana gelmifltir. Bu türbe Türbesi. ‹derken vadiyy-i s›hhat serada tavr-› asâyifl bahsine bak›n›z. Niday-i”‹rc›î’ emrin iflitdi ya’ni ma’nada Hadîka yazar› eserini 1768 tarihinde tamamla- d›¤›na göre bu yang›n felaketi bu tarihten sonra meydana gelmifl olmal›d›r.

Kavsara Mustafa Baba Tekkesi Mescidi 1930 tarihlerinde y›k›lm›fl bulundu¤undan, 3-4 par- çaya ayr›lan büyük kitâbesi ve ayr›ca mihrab üzerinde bulunan ayet kitâbesi türbe dahiline yerlefltirilmifltir.

Türbe tamamen ahflap iken, 60 y›ldan fazla türbe karfl›s›ndaki tahta evde oturan Hamdi Erengülü Bey’in gayreti ile flimdiki fleklini al- m›flt›r.

Kavsara Mustafa Baba Camii bahsine bak›n›z.

Türbede bir mihrab ayeti vard›r. Bu, vaktiyle mescidin mihrab› üzerinde idi. Mabet y›k›l›n- ca, taﬂ buraya konmuﬂtur.

“Külle mâ dehale aleyhâ Zekeriyye’l-mihrab”

Bu güzel yaz›, Hattat Abdüllâtif Efendi taraf›n- dan haz›rlanm›ﬂt›r. (Tuhfe, s. 293)

Kaynaklar: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/220) (Sicill-i Osmânî, 4/416 Kavsara md.

582 Üsküdar Türbeleri

KEFÇE DEDE TÜRBES‹

ürbe, Ahmediye Camii’nin mihrab duvar› Tönündedir. 947 (1540) y›l›nda vefat eden ve Ahmediye Camii yerindeki ilk mabedin bâ- nisi olan Kefçe Dede’nin kabri üzerine 1722 tarihinde yapt›r›lm›ﬂt›r.

Alt› mermer sütun üzerine oturtulmufl bir kubbeden oluflan bu aç›k türbedeki Kefçe De- de’nin kabir tafl›nda:

Sâhibu’l-hayrat Merhum Kefçe Dede Ruhuna Fatiha Sene 947 yaz›s› okunmaktad›r.

Bir halk söylentisine göre, flimdiki Ahmediye Camii’nin bânisi Tersane Emini Ahmet A¤a, kendisine bir türbe yapt›rmak istemifl fakat gördü¤ü bir rüya üzerine bundan vazgeçerek Kefçe Dede nam›yla flöhret bulan Mehmet De- de’nin kabri üzerine görülen bu türbeyi yapt›r- m›flt›r. (Kefçe Dede Mescidi bahsine bak›n›z.) Ahmediye Camii hazîresinde Kaynaklar: (‹stanbul Ans. 1/380) Kefçe Dede flâhidesi.

Kefçe Dede Türbesi.

583 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

KORUCU BABA TÜRBES‹ Etraf› bir duvarla çevrili olan türbenin duvar›- na, yeni yaz› ile yaz›lm›fl flu mermer kitâbe kon- ugün mevcut olmayan türbe, eski ad› Kara- mufltur: Bcaahmet Caddesi olan flimdiki Gündo¤u- mu Caddesi ile Halk Caddesi’nin birleflti¤i yer- “Tarikat-i Halvetiye’den, hatemü’l müctehidin de ve Sultan I. Mahmut Cami’inin sol taraf›n- Piri, Muhammed Nureddin-i Cerrahî Hazretle- da idi. Camiin yerinde bugün Üsküdar iflhan› ri’nin mürflid-i azizi, Köstendil Müfti-yi kibar›, ri- vard›r. calullahtan Hazreti fieyh Ali Alâaddin-i Halvetî kuddise s›rruhu’l-bâkî 1143 (1730-31) ile haremi Ahmediye Meydan›’na bakan bu aç›k türbe- Havva Bac› Hatun (k.s.) 1167 (1761-62) ruh-i nin etraf›, alçak bir duvar ve parmakl›k ile çev- flerifleri için el Fatiha” rilmiflti. 1930 tarihinde yol geniflletilirken kal- d›r›lm›fl ve kemikleri Gizlice Baba Türbesi’ne Ali Alaaddin Efendi’nin kabri ayr›ca demir bir nakledilmifltir. parmakl›k içine al›nm›flt›r. Kendisinin ve o¤- lunun flâhideleri Halvetî sikkelidir. Türbenin Gerçek ismi unutulmufl olan Korucu Baba’n›n önünde, çok periflan durumda 30 kabir tafl› kimli¤i hakk›nda bugün için bir bilgimiz yok- vard›r. Burada bir de sütun ve kaidesi, küp flek- tur. linde bir yalak ve yaz›s› olmayan bir kuyu bilezi¤i bulunmaktad›r. Bu sütun ve kaidesinin, Kaynaklar: (Konyal›, Üsküdar Tarihi, 1/59 ve s. 52’deki Selâmi Ali Efendi Camii önündeki revaka ait resim) oldu¤u san›lmaktad›r.

Nureddin Cerrahî, day›s› devlet ricalinden KÖSTEND‹L‹ AL‹ ALÂADD‹N Hüseyin Efendi’nin Üsküdar’daki kona¤›nda bulunurken bir gün, Selâmi Dergâh›’na gitmifl EFEND‹ TÜRBES‹ ve oradaki odalardan birinde oturmakta olan Ali Alaaddin Efendi ile görüflmüfltü. fieyhin u aç›k türbe, Selâms›z semtinde ve bu isim- etkisinde kalan Nureddin-i Cerrahî, mesle¤i Ble bilinen tepe üzerinde eski ad› Tekke ‹çi, olan kad›l›¤› (yarg›ç) b›rakarak onun müridi flimdiki ismi Kâtibim Aziz Efendi Soka¤› olan olmufltu. Bir müddet sonra Halvetîli¤in ünlü sokak ile Ethem A¤a Soka¤›’n›n birleflti¤i yer- Cerrahiye flubesini kurmufl ve 1133 (1720-21) dedir. Tam karfl›s›nda Selâmi Ali Efendi (öl. tarihinde de vefat etmifltir. Sülûkunu H. 1115 1692) tekkesinin harabesi ve hazîresi bulun- tarihinde tamamlam›flt›r. maktad›r. Soka¤a ismi verilmifl olan Edhem A¤a, XIX. yüzy›l›n ikinci yar›s›nda yaflam›fl Köstendilî Ali Efendi, Pir Hazreti Nureddin-i bestekârlardan olup, Selâmi Ali Efendi Tekke- Cerrahî’nin mürflidi oldu¤u gibi, Pir Seyyid Köstendili Ali Efendi si’nin de zâkirbafl›s› idi. Kabri, küçük hazîrede Ahmet Raufî El-Üsküdarî’nin de mürflididir. Türbesi. iken sonradan kaybolmufltur. Kemanî Edhem A¤a, 1272 (1855) tarihinde vefat etmifltir. Nureddin Efendi, çok genç denebilecek bir ça¤da, 1101 (1689-90) tarihinde M›s›r Mevle- viyetine naib oldu¤una göre, Ali Alaaddin Efendi ile olan görüflmesi de bu tarihte olmufltur. Sülukunu tamamlad›ktan sonra fleyhinin emriyle Karagümrük’te Kethüda Canfeda Ha- tun Camii’nde tarikati yaymaya bafllad›.

Köstendilî Ali Efendi’nin di¤er o¤lu Seyyid Muhyiddin Efendi, Salk›msö¤üt Tekkesi de denilen Sirkeci’deki Ayd›no¤lu Tekkesi’ne ve Mehmed Garib Efendi’nin yerine fleyh olmufltur. 1174 (1760-61)’de vefat eden Muhyiddin Efendi tekkenin hazîresine gömülmüfltür. Ocak 1984’te yapt›¤›m araflt›rmada tafl›na tesa- düf etmedim.

584 Üsküdar Türbeleri

Köstendili Ali Efendi Türbesi ve hazîresi.

fieyh Ali Efendi’nin, büyük tacl› ve baflka bir 1216 (1801). Kutbü’l-ârifîn efl-fleyh Selâmi flâhidenin yaz›s› silinerek arka yüzüne yaz›lm›fl Ali Efendi Hazretlerinin astâne-i celil- gibi görünen flâhidesi üzerindeki kitâbesi fludur: eleri seccade-niflîni meflîhat umde-i erbab-› feyz-yâb malik-i k›raat kutbü’l-âri- Hadimü’l-fukara / Efl-fleyh Ali / Halvetî el-ma’ruf / fîn efl-fleyh Haf›z Mehmet Efendi. Köstendilî / ruhu çün el-Fatiha / Sene 1143 (1730) 1227 (1812). Sikkeli flâhide. Hazreti Hüdâyî Yan›ndaki flâhideler flunlard›r: (k.s.) hulefalar›ndan Filibeli fieyh ‹smail Efendi evlâtlar›ndan Hazreti Selâmi Köstendilî Ali Efendi’nin / zevcesi olan Havva fieyhi ‹smail Efendi. Hatun’un / ruhu çün Fatiha. / 6 Zilkade 1167 (25 A¤ustos 1754). Tarih k›sm› gömülü flâhide. fiab›ka Rumeli Ka- d›askeri merhum Mollac›kzâde Ataullah Ayn› biçim sikkeli: Efendi’nin k›z›..... (Sicill-i Osmânî, 3/478) Ataullah Efendi 1227 Saferinde Hadimü’l-fukara / el-hac fieyh / Ömer Efendi-i / (fiubat 1812) vefat etmifl ve Rumelihisa- Halvetî ruhu çün Fatiha. 1175 (1761) r› Mezarl›¤›’na gömülmüfltür.

Köstendilî Ali Efendi Faz›l Ali Efendi’nin di- Tarih k›sm› gömülü. Fesli tafl› iki parçad›r. ¤er halifesi Seyyid Abdülaziz Efendi’nin dama- “Sâhibu’l-hayrattan Hac› Hüseyin.... d› idi. fieyh Abdülaziz Efendi 1120 (1708) tarihinde vefat ederek Üsküdar’da gömülmüfltür. Kaynaklar: (M. Pakal›n, Tarih Deyimleri, s. 183) (Hadî- katü’l-Cevâmi, 1/30-31, 183) (S. N. Ergun, Türk Musikisi Türbe D›fl›ndaki fiahideler fiunlard›r: Ant. s. 573) (Y. Öztuna, Türk Musikisi Ans. 1/180) (‹s- tanbul Ans. 9/4905) (Ayvansarayî, Mecmua-y› Tevarih, s. 1212 (1797). Mektubî-i Hazreti Veliü’n-naim 255) (‹stanbul Kültür ve Sanat Ans. 2/639) (R. Ulunay, ‹s- Mehmet Ataullah Efendi’nin validesi tanbul Evliyalar›, Milliyet Gazetesi, 28 Nisan 1957) (Vas- Emetullah Hatun. Ra. 27 (Sicill-i Osmânî, saf, Sefine-i Evliya, Süleymaniye Kütüp. Yazma Ba¤›fllar, 3/478 Sadrüddinzâde Atâullah Efendi) No: 2309, Cilt:5/24)

585 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

LÜTF‹ BEY TÜRBES‹ tarafta türbe, sa¤ tarafta ise, 1915 tarihinde kü- tüphane olan türbedar odas› bulunmaktad›r. ziz Mahmud Hüdâyî Efendi Camii avlu- Türbede Lütfi Bey, efli ve çocu¤unun ahflap Asundad›r. Hadîka yazar›n›n ifadesine göre sandukalar› mevcuttur. Ayn› tonoz çat› alt›n- burada, vaktiyle bir flad›rvan ve etraf›nda de- da bulunan kütüphane ile türbe aras›na tavana degân hücreleri varm›fl. kadar yükselen demir parmakl›k yerlefltirilmifltir. Her iki taraf›n duvarlar› kalem ifli desenler- Türbe dikdörtgen fleklindedir. Dört befl mer- le süslenmifltir. mer basamakla ç›k›l›r. Bu merdivenin sol tara- f›nda yedi kabirli bir hazîre bulunmaktad›r. Ön Türbenin çat›s› hizas›nda ve mermer bir kor- cephede ortada girifl kap›s› ve onun iki yan›n- kuluk üzerine, sa¤ yan ve ön cephede ve bir sada yuvarlak kemerli, yüksek birer pencere, sa¤ t›r halinde devam eden ve Lütfi Bey’in vefat yan cephesinde ise ayn› biçimde iki pencere tarihini belirten flu kitâbe yaz›lm›flt›r: bulunmaktad›r. Kap›n›n iki yan›na ve ayr›ca binan›n köflelerine ‹yonik sütun ve bafll›kl› ka- Hüda birdir bu mir’at gûna-gûn ta’yindir bartmalar yap›lm›flt›r. Kap›n›n sol taraf›ndaki Bûy-› s›rr-› ârif ol ibret ile k›l âlemi seyran türbe k›sm› topra¤a, sa¤ taraf› ise bir kaide üze- Musahib Lütfi Bey mülk-i fenay› terk idüb gitdi rine oturtulmufltur. Bekaya yâ ‹lâhî cây olsun ravza-i r›dvan Makam-› kurb-i Mahmud’a çün oldu türbeyi infla Türbe buradaki baz› kabirlerin kald›r›lmas› ile T›raz-› ma’nevidir ana feyz-i rahmet-i rahman meydana gelen arsaya yap›lm›flt›r. Kald›r›lan O yatt›kca ‹lâhî necl-i pâkin halidaniyle bu flâhideler bugün üst hazîrede ve duvara da- Mu’ammer eyle devletle Hakk Sure-i Furkan yal› vaziyettedir. Türbenin bu flekilde yap›lma- Du’a ile didim tarih-i tamm›n Hakk›’yâ bende s› ile iki kabir, yap›n›n arkas›nda kalm›flt›r. Na’im-i huldi mesken eyle Lütfi Bey’e Sübhan Fî Muharrem 17 Sene 1317 (28 May›s 1899) Türbe kap›s›ndan küçük bir antreye girilir. Sol

Lütfi A¤a / Bey Türbesi ve kütüphanesi.

586 Üsküdar Türbeleri

Kitâbe Burhaneddin Efendi taraf›ndan yaz›l- m›ﬂt›r.

Türbe, 1991 senesi sonunda mükemmel bir surette onar›lm›ﬂt›r.

Lütfi Bey, II. Abdülhamit’in musahiplerinden ve kurenadan (padiflah›n yak›nlar›) Faik Bey’in babas›d›r. Sultan Abdülhamit’in son Mabeyn Baflkâtibi Ali Cevat Bey, Fezleke’sinde Faik Bey için, “Mahmut Nedim Pafla hademesinden olup onun vefat› (1300/1883) üzeri- ne hizmet-i flahaneye al›nan Lütfi A¤a’n›n o¤- lu olup babas›n›n istidad› üzerine hizmet-i flahaneye kabul buyurulan kurenadan Faik Bey” demekte ve; Lütfi Bey Türbesi yerleflim krokisi. “Y›ld›z Saray›’nda Baflkâtiplik Dairesi’nde her gece nöbet tutulurdu. Bizim nöbetin bafl›nda al›nan ve Ayfle Sultan’a tahsis edilen Be- Ali Cevdet Bey, öbür nöbette Faik Bey bulu- bek’deki yal›n›n bedelinin düflük verildi¤inden nurdu” diye devam etmektedir. flikâyetle veliy-yi nimeti ve sebeb-i saâdeti olan Hakan› mahlu aleyhinde dava açm›flt›r.” ‹kinci Meflrutiyet’in ilân›ndan sonra Faik Bey, demektedir. 6 A¤ustos 1908’de bu görevden azledilmifltir. Faik Bey’in, fiaml› ‹zzet Holo Pafla’n›n “en Tamburî Refik Fersan Bey, teyzezâdesi olan emin bendelerinden” biri oldu¤u bilinmekte- Faik Bey’in kona¤›nda büyümüfltür. dir.

‹nal, Hofl Sada adl› eserinde “Refik Bey teyze- ‹stanbul’un say›l› zenginlerinden olan Faik zâdesi olan kurenadan Faik Bey’in yal›s›nda Bey’in Hekimbafl› Yal›s› saz, söz ve e¤lence ye- büyümüfl, cariyelere ders vermek üzere yal›ya ri idi. Haftan›n belirli günlerinde burada fas›l- gelen meflhur Tanburî Cemil Bey’i dinleye lar icra ediliyordu. dinleye musikiye olan alâkas› artm›fl...” demektedir. Bu yal›, “ba-irade-i seniyye” Sultan II. Abdül- hamit’in sevgili k›z›, Ayfle Sultan’a dü¤ün he- Sultan Abdülhamit’in harem a¤alar›ndan olup diyesi için sat›n al›nm›flt›r. Bunun üzerine Faik ‹stanbul’da ilk kez Harem A¤alar› Yard›m Ce- Bey, bir suikaste kurban giden R›dvan Pafla’n›n miyeti’ni kuran Arap, Had›m Elmas Lütfi Göztepe’deki muhteflem köflkünü 1906’da sa- A¤a’y› bu Lütfi A¤a ile kar›flt›rmamak lâz›m- t›n alm›fl ve ailece buraya yerleflilmifltir. d›r. Elmas Lütfi A¤a’n›n kardefli için Mahbub A¤a Çeflmesi bahsine bak›n›z. 1908 Meflrutiyeti’nde ‹ttihat ve Terakki Parti- si’nin memleket idaresini ele almas› ve 31 Bebek’teki muhteflem Hekimbafl› Abdülhak Mart Olay›’n›n zuhuru üzerine ülkesini terk et- Molla Yal›s›, Sadrazam Rüfldi ve meflhur Cev- mek zorunda kalan Faik Bey, bir gece gizlice det Pafla’ya intikal ettikten sonra Lütfi A¤azâ- bindirildi¤i H›diviye Vapuru ile M›s›r’a gitti ve de kurenadan Faik Bey’in mülkiyetine geçmifl- ailesini sonradan yan›na ald›rd›. Fakat 1326 ti. Fakat bir müddet sonra Sultan Abdülhamit (1910)’da Göztepe’deki R›dvan Pafla Köflkü’ne k›z› Ayfle Sultan için bu yal›y› sat›n alm›fl ve avdet edildi. yenisini yapt›rmak üzere y›kt›rm›flt›. Hemen hemen bütün servetini Rus ve Alman Sultan Abdülhamit’in 1909’da tahtan indiril- paras›na çevirmifl olan Faik Bey, Almanya’n›n mesi üzerine velinimeti hakk›nda ileri geri ko- I. Dünya Harbi’nde yenilip iflas etmesi, Çarl›k nufltu¤u söylenir. Merhum ‹nal, Son Sadrazam- Rusyas›’n›n da Ekim 1917 Devrimi’nde y›k›l- lar adl› eserinde; “Faik Bey kendinden sat›n mas› üzerine zaruret içinde kalm›flt›r.

587 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Afla¤›daki sat›rlar ‹stanbul Ansiklopedisi’nden Faik Bey’in k›z› Faize Han›m bir müzisyen idi. al›nm›flt›r: 1894’de ‹stanbul’da do¤du. Maarif Müfettiflle- ri’nden musikiflinas Ruhi Bey’le evlendi. Tam- “Mabeyinci Faik Bey, ‹kinci Sultan Abdülha- burî Cemil, Muallim ‹smail Hakk› ve Enderu- mid devrinin seçkin saray adamlar›ndan ve nî Haf›z Hüsnü Beyler’den ders ald›. ‹çli flark›- devrin hafiyelik ve jurnalc›l›k ile kirlenmemifl lar› vard›r. Çok zengin bir baban›n k›z› olan ve simalar›ndan; kona¤› ve yal›s› bir sanat ve ede- soyad› kanununda Ergin ad›n› alan Tamburî biyat mahfili olmufl bir zat, ça¤dafl musikimizin Faize Han›m yokluk içinde, 21. 2. 1954’te ve- pek de¤erli iki sanatkâr›n›n, Tamburî Faize ve fat etti. Kemençeci Fahire Han›mlar›n babas›, 1870’te ‹stanbul’da do¤du. Bolulu Lütfi A¤a ile saray- Kime halim diyeyim kime flekva edeyim dan yetiflmifl o devrin kibar muhitinde afl›r› gü- Severim her güzeli senden eserdir diyerek zelli¤i ile tan›nm›fl bir Çerkes k›z› olan Hüsnü- melek Han›m’›n o¤ludur. Galatasaray Sultanî- ve si’nde okudu, mezun olduktan sonra Hariciye Nezareti’ne intisab etti ve pek sonra da saraya K›z sen geldin Çerkes’ten al›nd›. 1909’da Sultan Abdülhamit’in tahttan Pek güzelsin herkesten... indirildi¤i tarihe kadar sarayda kald›. Bir müd- det M›s›r’da, dokuz y›l kadar da ‹sviçre ile Av- flark›lar› onundur.” rupa’n›n di¤er memleketlerinde bulundu, Cumhuriyetin ilk y›llar›nda ‹stanbul’a döne- Kaynaklar: (Murat Bardakç›, Refik Bey, s. 21-24, 96) (E. rek Niflantafl›’ndaki kona¤a yerleflti ve 1937’de Koçu, ‹stanbul Ans. 10/5494 Faik Bey) (A. Rasim, Muhar- orada 66 yafllar›nda vefat etti. Feriköy Kabris- rir Bu ya, Haz. H. Dizdaro¤lu, Ankara 1969 s. 357 vd.) (Y. tan›’na defnedildi.” Öztuna, Türk Musikisi ans. 1/194; 1/220) (‹nal, Hofl Sada, s. 244) (‹nal, Son Sadrazamlar, fihrist Lütfi A¤a ve Faik Bey Uzun boylu, siyah saçl› ve gözlü pek yak›fl›kl›, md.) (Ali Cevat Bey, II. Meflrutiyetin ‹lân› ve 31 Mart Ha- gayet nazik bir zat idi. Kendisi, 1323 (1905) ta- disesi, fihrist Faik Bey ve Lütfi A¤a md.) (Ali R›za-Mehmet rihinde babas›n›n ruhu için, Küçük Bebek Galip, 13. Asr-› Hicrîde Osmanl› Ricali, Tercüman Yay. Caddesi üzerinde bir çeflme yapt›rm›flt›r ki, bu- 1/123) (S. M. Alus, ‹stanbul Yaz›lar›, s. 107) gün de mevcuttur.

Lütfi Bey’in o¤lu Mabeyinci Faik Bey’in Beylerbeyi’ndeki Yal›s›.

588 Üsküdar Türbeleri

MALATYALI ‹SMA‹L A⁄A Cami, 954 Zilhiccesi’nde (Ocak 1548) tari- TÜRBES‹ hinde Mimar Sinan (öl. 996/1588) taraf›ndan yap›lm›flt›r. ürbe, A¤ahamam› mevkiindeki A¤a Ca- Tmii minaresi kaidesinin içindedir. Tipik Sinan’›n eserlerinden bahseden Tuhfetü’l- bir mimarî özellik gösteren bu türbe bugün ar- Mi’marîn ve Tezkiretü’l-Ebniye’de bu türbe ka- diye olarak kullan›lmaktad›r. Tamamen kesme y›tl› de¤ildir. Fakat onun taraf›ndan yap›ld›¤› tafltan yap›lm›fl olup avluya bakan klâsik de- san›lmaktad›r. Yap›l›fl tarihi belli de¤ildir. mirli bir penceresi ile cami sahn›na aç›lan bir kap›s› vard›r. Minare, bu türbe odas›n›n üzeri- Sicill-i Osmânî yazar›, Mihrimah Sultan’›n hane oturtulmufltur. yat›n› anlat›rken;

Malatyal› ‹smail A¤a, Rodos Adas›’nda vefat “K›z›, Ayfle Han›m Sultan olup yirmifler-otuzar etti¤i için türbe bofltur. Kabri oradad›r. Cami yafl›na kadar yaflam›fl iki o¤lu oldu ki, Üskü- hazîresine bir makam tafl› dikilmifltir. dar’da, camiinde medfundur,” demekte ve kocas› Rüstem Pafla’n›n hayat›n› anlat›rken de; Hadîka yazar›n›n, A¤a’n›n Malatya’da gömülü oldu¤unu söylemesi do¤ru de¤ildir. “Mihrimah Sultan’dan dahi Rüstem Pafla’n›n bü- yük iki o¤lu olup ad› geçen camide gömülüdür. Tafllarda isimleri yaz›lmam›flt›r.” demektedir.

M‹HR‹MAH SULTAN CAM‹‹ Mihrimah Sultan (1522-1578), 1539’da henüz TÜRBES‹ 17 yafl›nda bulundu¤u halde Rüstem Pafla ile evlendirilmifltir. Camiini de 1548’de yapt›r- skele Meydan›’ndaki Mihrimah Sultan Ca- m›flt›r. Sicill-i Osmânî yazar›n›n dedi¤i gibi ‹mii avlusundad›r. Türbenin ön taraf›nda o¤ullar› 20-30 yafllar›nda vefat etti¤ine göre onalt› hücreli ve bir dershaneli Mihrimah Sul- türbe, 1560 tarihlerinde yap›lm›fl demektir. tan Medresesi, sol taraf›nda Sadrazam Ethem Pafla Türbesi ve arka taraf›nda ise camiin flad›r- Mihrimah Sultan’›n k›z› Ayfle Sultan, 1570 tavan› bulunmaktad›r. rihinde Sadrazam Semiz Ahmet Pafla (öl.

Mihrimah Sultan Camii’nde Kaya Sultan Türbesi.

589 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

988/1580) ile evli bulunuyordu. Kocas›ndan ca’daki Has Saray’da bir hafta geçirdikten son- Osman Bey (öl. 999/1590), Abdurrahman Bey ra “büyük alay ile Topçular mahallindeki (E- (öl. 1005/1596), Mehmet Bey ve Mustafa Pafla yüp s›rtlar›) Kaya Sultan Saray›’na” gelmiflti. adl› dört o¤lu ve ölüm tarihi bilinmeyen Sali- Bir müddet sonra ve ‹bflir Mustafa Pafla’n›n saha Han›m Sultan isimli bir k›z çocu¤u oldu. dareti s›ras›nda ve 1655 senesi bafllar›nda Me- lek Ahmet Pafla’ya Van Eyaleti verilerek ‹stan- Bunlardan Mehmet Bey ile Mustafa Pafla 1001 bul’dan uzaklaflt›r›lmak istenmiflti. “Saraybur- (1593)’te Almanya ile savafl›rken flehit düfl- nu’nda Bostanc›bafl› Kay›¤›’na binip Bismillah müfllerdir. Geriye kalan Osman Bey ile Abdur- ile ilk menzil olarak Üsküdar’da Kaya Sultan rahman Beyler’den birinin ve Saliha Han›m Saray›’nda kald›.” Sultan’›n da bu türbede gömülü oldu¤u san›l- maktad›r. Türbenin Ayfle Sultan Türbesi diye “Me¤er Kaya Sultan 7 ayl›k hamile imifl.” an›lmas› Abdurrahman Bey’in buraya gömül- Müddeti tamam olmadan, Pafla’y› katlediyorlar mesindendir. diye korkusundan arabaya binip, nazl› vücudu- na titreme gelerek, Üsküdar’a gelince çocuk Mehmet Süreyya Bey, Mihrimah Sultan’›n iki düflmüfl, hemen saray içinde bir vaveyla gökle- o¤lundan söz etti¤i halde A. D. Anderson onun ri tuttu... Güzel Kaya Sultan dert ve mihnet Ayfle Han›m Sultan’dan baflka yaln›z Osman çekip kan› kesilmedi... O an düflü¤ü y›kay›p Bey adl› bir çocu¤u oldu¤unu ileri sürmektedir. Üsküdar’a gömdüler...”

Bu durumda Rüstem Pafla ailesinin Osman ad- Kaya Sultan Saray›, Paflaliman› yolunda ve l› iki çocuklar› ve bir torunlar› var demektir: flimdiki Tekel tütün depolar›n›n bulundu¤u yerin civar›nda idi. 1) Rüstem Pafla’n›n, Mihrimah Sultan’dan baflka bir kad›ndan olan ve genç yafl›nda 984 Kare plânl› türbe tamamen kesme tafltan yap›l- (1576-77)’de vefat ederek türbenin d›fl›na ca- m›flt›r. Kuzeye aç›lan mermer kemerli ve söve- miin yan kap›s› yan›na gömülen Osman Bey, li kap›s›n›n önünde iki sütunun tafl›d›¤› iki kubbecikli bir revak vard›r. Sütun bafll›klar› 2) Mihrimah Sultan’dan olma Osman Bey, baklaval›d›r. Sol kubbecik, sütun yerine pencereli avlu duvar› üzerine oturtulmufltur. Kap›- 3) Ayfle Sultan’›n o¤lu Osman Bey. s› üzerinde kitâbe yoktur.

Rüstem Pafla, 1561’de vefat etti¤ine ve o¤lu Os- Tek sa¤›r kubbesi, tromplar üzerindeki sekiz man da babas›ndan 15 y›l sonra vefat etti¤ine yüzlü bir kasna¤a bindirilmifltir. Üzerinde tafl göre bu ailenin ayn› anda Osman adl› iki o¤ul- bir alem vard›r. Kap› taraf› hariç üç cephesin- lar› var demektir ki, imkâns›z görülmektedir. deki alt üst dörder pencereden ›fl›k al›r. Üst pencereler sivri kemerlidir. Pencere kapaklar› Türbenin Kaya Sultan’a ait oldu¤u da söylen- harap olmufltur. Arka cephesinde iki köflesine mektedir. Fakat bu rivayet, Kaya Sultan’›n dü- yap›lan istalaktitli pahlar yap›ya ayr› bir zerafet flük çocu¤unun buraya gömülmesinden kay- vermektedir. naklanmaktad›r. Kaya Sultan, IV. Murat’›n k›- z› olup Esmihan Kaya Sultan ismiyle bilinmek- Kap›dan girildi¤inde dört mermer lâhit görü- tedir. 1058 fiaban›nda (Eylül 1648)’de Melek lür. Sa¤daki birinci lâhit, di¤erlerine nazaran Ahmet Pafla (öl. 1073/1662) ile evlendirilmifl küçüktür. Yan yüzleri vazo içinde kabartma çi- ve bir sene sonra da Afife Han›m Sultan’› dün- çek motifleri ile bezenmifl ve aralar›na rozetler yaya getirmifltir. 1633 tarihinde do¤an Kaya yerlefltirilmifltir. Bafl tafl›, dört köfle ince bir sü- Sultan, 1659 y›l›nda Fatma Han›m Sultan’› tun üzerine yerlefltirilen burmal› bir kavuktan do¤ururken vefat etmifltir. ibarettir. Ayak tafl› poligonal flekillidir. Di¤er- lerinde oldu¤u gibi üzerinde herhangi bir yaz› Bu s›rada Kaya Sultan Saray›’nda bulunan Ev- yoktur. liya Çelebi, bu çocuk düflürme olay›n› flöyle anlat›r: ‹kinci büyük lâhit ise, örfî destarl›d›r. Dört kö- fle bir sütun üzerine oturtulmufltur. Ayak tafl› Melek Ahmet Pafla, efli Kaya Sultan ile Çatal- yuvarlakt›r. Yan yüzleri gayet güzel kabartma

590 Üsküdar Türbeleri motiflerle süslenmiﬂtir. MUSTAFA ÇELEB‹ SOFASI

Üçüncü lâhit bir kad›na aittir. Bafl ve ayak tafl- nadiye’de, Gündo¤umu Caddesi üzerinde, lar› düz ve yass›d›r. Yan yüzleri rozet kabartma- ‹Karacaahmet Sultan Türbesi’ne giderken l›d›r. sa¤ tarafta, Tavaflî Hasan A¤a Camii’nin biraz ilerisinde, ‹nadiye Meydan› yak›n›nda ve set Dördüncü lâhit ise, dört köfle sütunlu ve mü- üzerindedir. Eskiden, etraf›nda baflka kabirle- cevveze kavukludur. Bu kavu¤un benzerine rin de bulundu¤unu sofadaki kal›nt›lardan an- Üsküdar ve ‹stanbul’da pek raslanmaz. Ayak l›yoruz. Sol taraf›nda, bir sarmafl›¤›n saklad›¤› tafl› poligonal flekillidir. Lâhdin yan yüzleri ro- kitâbesiz, muhteflem bir lâhit vard›r. Bu lâhdin zet kabartmal›d›r. bir kaç efli, evlerin bahçe duvarlar›nda dolgu malzemesi olarak kullan›lm›flt›r. Türbede, kap› taraf›nda ayr›ca iki dolap yeri vard›r. Sofan›n iki yan› merdivenli olup set duvarlar› ve merdivenler muntazam kesme tafltand›r. Kaya Sultan’›n k›z› Fatma Sultan’n›n türbesi Burada bugün iki mermer lâhit vard›r. Birinin Hüdâyî Hazretleri Camii’nin avlusundad›r. kitâbesi fludur:

Kaynaklar: (Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Dan›flman Türk- Ayasofya-i Kebir çesi, 2/168; 6/39, 41-42, 76, 83-86, 90; 8/70, 89, 111- Camii fierifi’nin 112, 114-115, 116, 119, 121, 123) (Naimâ Tarihi, Dan›fl- Harem ve musluklar›n› man Türkçesi, 5/2478 Kaya Sultan md.) (G. Oransay, Os- Ba ü ta’mir eden mütevelli manl› Devleti’nde Kim Kimdi, 1/133, 199, 222, 246, 257) Merhum Mustafa (Sicill-i Osmânî, 1/49, 64, 83; 2/378; 3/416) (M. Meriç, Çelebi ruhi çün Fatiha Mimar Sinan’›n Hayat›) (Y. Öztuna, Mimar Sinan’›n Hat›- 1043 (1633) ralar›, Hayat Tarih Mecmuas› 1966, Say›: 5, s. 4; Say›: 6, s. 42; Say›: 7, s. 49) (Gezi Notu) (Ç. Uluçay, Padiflahlar›n Di¤eri ise “Kâbe yolundan gelirken” genç yafl›n- Mustafa Çelebi Kad›nlar› ve K›zlar›, s. 38-39, 43, 54-55, 62) (A. D. Ander- da vefat eden Mehmed’e aittir. Kitabesi fiair Sofas›. son, The Structure of the Ottoman Dynasty, Oxford, 1956) Haflimî Efendi’nin olup 1034 (1624) tarihlidir.

591 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

NAKKAfi BABA TÜRBES‹ an›lan ve fieyh Bayezid’in o¤lu olan Meh- med’dir. ürbe, Nakkafl Baba Mezarl›¤›’n›n caddeye Taç›lan üç kap›s›ndan, Beylerbeyi taraf›n- Yine ayn› vakfiyeye göre Fatih, ‘Kutlubey’ de- daki merdivenli kap›dan girildi¤inde, merdi- nen ve Çatalca yak›nlar›nda bulunan bir köyü venler bitmeden sol tarafta as›rdîde bir servi- arpal›k olarak 870 (1465-66) tarihinde bu zata nin gölgesindedir. Bu aç›k türbenin etraf›n› al- vermifltir. Bundan on sene sonra Baba Nakkafl çak bir duvar çevirmifltir. ‹nce, silindir fleklin- bu köye bir cami yapt›rarak buras›n› vakfetmifl deki bafl ve ayak flâhidelerinde yaz› yoktur. Bafl ve köy bundan sonra onun ad› ile an›lmaya tafl› üzerine alt› parçal› bir sikke yerlefltirilmifl- bafllam›flt›r. Bu köy bugün de mevcut olup Bü- tir ki, bu tip serpufl baflka hiç bir yerde mevcut yük Çekmece Gölü ile Terkos Gölü aras›nda de¤ildir. ve Had›mköy’ün kuzey bat›s›ndad›r.

Duvar üzerindeki demir korkulu¤a: Peçevî ‹brahim Efendi (1574-1650), tarihinde: “Yavuz Sultan Selim ricalinden Nakkafl Baba ‹stanbul Belediyesi 1953” “Dervifl Mehmed, fieyh Baba Nakkafl’›n o¤lu idi. Ve bölük ulûfesine mutasarr›f idi. Babas› diye bir levha as›lm›flt›r. Bu tarihte yol geniflle- nam›na olan karyede ziraat ve harasetle mefl- tilmifl ve merdivenler yap›ld›¤› gibi mezarl›k gul olurdu, merhum ve ma¤furün-leh Sultan duvar› da geri al›nm›flt›r. Süleyman Han sayd ü flikâr bahanesiyle ol semtlerde seyran ettikçe Baba Taam› diyu ma- Mir’at-i ‹stanbul adl› eserin sahibi Mehmet Ra- hazar ihsar iderdi. Saadetlu padiflah kendüde if Bey: kabiliyyet müflahede itme¤le riyasete nasbedüb ba’dehu Defter Emini oldu....” demektedir. “Bu mevkiin bu nam ile an›lmas›na sebeb üst taraf›ndaki makberede ‘Nakkafl Baba’ nam›n- Bu aç›klamadan Baba Nakkafl’›n Dervifl Meh- daki bir zat›n türbesi bulundu¤undan ileri gel- met ismindeki bir o¤lunun Kanunî devrinde mifltir.” demekte ve “Nakkafl Baba, Cennetme- (1520-1566) defterdar oldu¤unu ö¤reniyoruz. kân Sultan Selim Han-› Kadîm’in Çald›ran Dervifl Mehmet Çelebi ismiyle bilinen bu zat muzafferiyetini müteakib Tebriz flehrini feth 1561-62 tarihleri aras›nda ve 1569-1573 tarih- ve istilâ ile Dersaâdet’e avdet buyurduklar› es- leri aras›nda olmak üzere iki kere bafl defter- nada Tebriz ahalisinden Dersaâdet’e getirdik- darl›k görevinde bulunmufltur. leri erbab-› san’at ve maarif aras›nda fieyh Nakkafl Baba dahi mevcut idi. Vakfiyeye göre Mehmet Baba Nakkafl’›n o¤lu “Mahmudü’l-Defterî”dir. Bunun o¤lu “‹bn Ba- O as›rda meflhur bulunan Habib-i Karama- ba Nakkafl” nam›yla maruf Defterdar-› esbak nî’den inabet birle kesbi kemalet ederek ismi- Dervifl Mehmet Çelebi’dir. ‹flte Sultan Süley- ne mensup köyde z›raatla meflgul olurdu.” de- man’a ‘Baba taam›’ ikram eden bu zatt›r. mektedir. Bugün Cemil Molla ismiyle yad edilen eski Nakkafl Baba mevkii hiç bir zaman bir Dervifl Mehmet Çelebi’nin ‘fieyh Mustafa’ adl› köy olmad›¤›na göre bu köyü baflka yerde ara- bir kardefli vard›r. Her ikisi de Baba Nakkafl di- mak icap eder. ye ünlü idi. fieyh Mustafa dedesi gibi nakkafl olup “eski saray kap›s› üzerinde o sihr-asar mü- Baba Nakkafl Kimdir? nakkafl saça¤› ve Saray-› Cedîd’de Divanhane- i Bayezid Han’›n kubbelerini” ifllemifltir. “Nu- Üstünde Fatih Sultan Mehmet’in alt›nl› ve et- kûfl-› bukalemun sanat ve halini Diyar-› raf› yaz›l› tu¤ras› olan Safer 880 (Haziran Rum’da ilk defa kendileri flâyi etmifltir.” 1475) tarihli Arapça bir vakfiyeden ö¤rendi¤i- mize göre, Baba Nakkafl, Fatih devri (1446- Evliya Çelebi’ye göre, fieyh Mustafa Baba 1481) sanatkarlar›ndan bir zat olup “üstad-› Nakkafl “Bayezid-i Velî musahibidir. Özbekiy- muazzam, Hazreti padiflah›n yak›nlar›ndan” yü’l-asl olub ilm-i nakflda gûya Mani ve Bihzad idi. ‹smi, “Mehemmed ibni fieyh Bayezidü’fl- imifl.” flehir bi-Baba Nakkafl” yani Baba Nakkafl diye

592 Üsküdar Türbeleri

Mehmet Baba Nakkafl, o¤lu Mahmut, Baba lu kap›s›n›n sol taraf›ndad›r. Pafla, Sultan I. Nakkafl fieyh Mustafa ve Defterdar Mahmut Ahmet (1603-1617) vüzaras›ndan olup “Ku- Çelebi’nin kabirleri bugün Baba Nakkafl Kö- yucu Murat Pafla sadaretinde kaim-makam da- yü’ndedir. hi olmufltur.” Nakkafl Hasan Pafla’n›n di¤er bir yal›s› da Ortaköy sahillerini süslemekte idi. Görüldü¤ü gibi Baba Nakkafl’›n Nakkafl Baba mevkii ile bir alâkas› yoktur. Osmanl› tarihin- Es-s›ratü’l-müstakîm terkibinin delâlet etti¤i de bir de Nakkafl Pafla vard›r. ‹flte semte ismini sene 1031 Ramazan›nda (Temmuz-A¤ustos veren bu zatt›r. 1622) vefat etmifltir.

Evliya Çelebi ‹stavroz Kasabas› (Beylerbeyi) ni Nakkafl Pafla Yal›s›, III. Selim zaman›nda da anlatt›ktan sonra “Burada Nakkafl Pafla Bahçe- mevcuttu. S›r kâtibi Ahmed Efendi’nin Rûz- si’ni geçip” Üsküdar’a gelinmektedir demekte- namesi’ne göre Padiflah, Çaml›ca’ya ç›kaca¤› dir. zaman bu yal›ya gelir ve buradan hareketle Çaml›ca’ya giderdi. Nitekim 25 Safer 1211 (30 XIX. yüzy›l bafllar›nda tutulan bir Bostanc›bafl› A¤ustos 1796) tarihinde de böyle olmufltur. defterinde ise sadece “Nakkafl tabir olunan mahaldir” diye ismi geçmektedir. Nakkafl Baba Mevkii

18. As›rda ‹stanbul adl› eserin sahibi ‹nciciyan Kuzguncuk ile Beylerbeyi Saray› aras›nda bulu- (1758-1833); nan bu mevki derin bir vadi olup, Bo¤aziçi taraf› hariç, etraf› yüksek tepelerle çevrilmifltir. “‹stavroz’un yan›nda, sahilde, Türk ileri gelen- Kuzguncuk Çarfl› Caddesi’nden ayr›l›p Nakkafl lerine ait S›ra Yal›lar diye an›lan bir s›ra evler veya Firenk Tepesi ismiyle bilinen yüksek plat- vard›r. Bundan sonra, Nakkafl Burnu denilen forma kadar yükselen yol, bugün hâlâ Baba yer gelir. Bu ad, Murad III ve Mehmed III ile Nakkafl Soka¤› ad›n› tafl›maktad›r. muas›r olup, orada yal›s› bulunan Nakkafl Ha- san Pafla’ya izafeten verilmifltir.” demektedir. Burada son halife Abdülmecit ad›na 1901 tarihinde yapt›r›lan büyük bir köflk, bugün Nak- Nakkafl Hasan Pafla’n›n muhteflem ve eflsiz tür- kafltepe ‹lkö¤retim Okulu olarak kullan›lan ve besi Eyüp’te Zal Pafla Caddesi üzerinde ve Zal Abdülmecit taraf›ndan 1258 (1842)’de infla Mahmut Pafla Camii’nin bu caddeye aç›lan av- edilen Nakkafltepe Karakolu ve önünde 1321

Nakkaﬂ Baba Türbesi. 1995 senesi Nisan›nda Üsküdar Belediyesi’nce restore edilmiﬂtir.

593 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

len bu binan›n arka taraf›nda ve yolun karfl›- s›nda Ahmet Efendi’nin 1239 (1823-24) tarihinde yapt›rm›fl oldu¤u iki taraf› mihrapl› kesme tafltan muhteflem çeflmesi maalesef bugün mevcut de¤ildir. Ahflap camiin yerinde veya biraz ilerisinde meflhur Sadrazam Gazi Hasan Pafla’n›n (öl. 1790) yal›s› bulunuyordu.

fieyhülislâm At›fzâde Ömer Hüsameddin Efendi’nin (1799-1871) yal›s› da Nakkafl sahil- lerinde idi. Kendisi bu yal›da vefat ederek Mis- kinler Tekkesi civar›ndaki aile sofas›na gömül- müfltür. Yan›nda 1155 (1742) tarihinde vefat eden Defterdar At›f Efendi’nin de kabri vard›r.

Küçük Selimiye Camii tamir kitâbelerini yaz- m›fl olan fiair Pertev Pafla’n›n yal›s› da yine burada idi. Hatta 19 May›s 1832 günü II. Mah- Kas›mpafla mut yan›nda fiehzade Abdülmecit oldu¤u hal- Tersaneard› de yal›ya gelmifl ve geceyi orada geçirmiflti. Mezarl›¤›’nda Cezayirli Gazi Hasan Bunlardan baflka, Sultan II. Mahmut’un ikballe- Pafla’n›n makam tafl›. rinden ve Sultan Abdülaziz’in süt annesi meflhur Tiryal Han›m’›n yal›s› ile Uryanîzâde Ah- (1903) tarihli Mahbub A¤a Çeflmesi ile Emine met Es’ad Efendi’nin dört katl›, ön cephesi sü- Sultan’›n flimdi mevcut olmayan saray› vard›. tunlu, ahflap köflkü ve arkas›nda Nakkafltepe’ye Bunlardan ayr› olarak 1853 K›r›m Harbi’nde kadar uzanan korusu da yine bu mevkide idi. ölen Frans›z askerlerinin gömüldü¤ü bir mezar- l›k da burada idi. 2 Cemaziyelâhir 1289 (7 Temmuz 1872) tarihinde Kuzguncuk ‹skelesi yan›ndaki bir yal›da Karakolun yan›ndaki toprak yoldan Nakkaflte- ç›kan yang›n, Nakkafltepe Karakolu’na kadar pe’ye gidilir. Buraya, bir çok turist gelip Bo¤a- genifllemifl ve bölgenin en nadide yal›lar›n› ve ziçi’ni bütün ihtiflamiyle seyrettikleri için, Fi- köflklerini “harabezâr”a çevirmifltir. Bu feci renk Tepesi ad›yla da an›l›r. Vaktiyle mevcut yang›nda alt› yüzden fazla ev ve yal›n›n yok ol- olan kademeli k›r kahvesi bugün mevcut de¤il- du¤u söylenir. dir. 1988 y›l›na kadar ‘Fen ‹flleri Müdürlü¤ü Anado- Nakkafl Baba Vadisi’nin do¤u taraf› dökülen lu Yakas› Yap›m ve Onar›m Amirli¤i’ olarak kul- moloz y›¤›nlar›yla doldurulmufltur. Bu derin lan›lan eski karakolhanenin önünde iki mer- vadide, Kuzguncuk Gazhanesi’nin harabesi, mer sütunun tafl›d›¤› bir revak vard›. Al›nl›- bir domuz haras› ve kaya dibinde bir p›nar› ¤›ndaki kitâbe yerine sonradan düz bir mermer vard›r. Orta k›sm›nda ise genifl bir bostan bu- yerlefltirilmiflti. Mehmet Raif Bey bu kitâbeyi lunmaktad›r. Nakkafl Baba Mezarl›¤› bu vadi- kaydetmedi¤ine göre manzume 1885-90 tarih- nin Beylerbeyi taraf›ndaki s›rtlar› üzerindedir. lerinde düflmüfl olmal›d›r. Bu binan›n yeri flim- Bu mezarl›¤a Bahri Baba Mezarl›¤› da denir. di parkt›r.

Vadinin deniz taraf›nda ve sahilde fieyhülislâm Cezayirli Gazi Hasan Pafla, muhteflem yal›s›n›n Uryanîzâde Ahmet Es’ad Efendi’nin (öl. mülkiyetini efendisi Hac› Osman A¤a’n›n k›z› 1306/1889) 1860’da yapt›rd›¤› ahflap camii ve Emine Han›m’a verdi¤inden ölümünde hazi- “topçu ve piyade askerinin ikametine mahsus bir nece müsadere edilmifltir. Pafla’n›n bir de, Ka- karakolhane” vard›. Bu karakolun yan›nda “Cü- s›mpafla’da kona¤› vard›. Bütün servetini bu lûs-› hümayun ile bayramlarda” befler top at›l›rd›. kona¤›n alt›ndaki tafl mahzende saklad›¤› rivayet edilir. ‹stanbul’da ve muhtelif yerlerde bir Bugün de mevcut olan ve çöpçülere tahsis edi- çok eseri vard›r. Küçükten büyüttü¤ü bir arsla-

594 Üsküdar Türbeleri n› daima yan›nda gezdiren Hasan Pafla, devlete sad›k, çok verimkâr, cesur, gayret ve azim sahibi bir devlet adam› idi. Deniz cenklerinde flan alm›fl ve III. Selim zaman›nda sadrazam olmufl olan bu de¤erli insan, 14 Recep 1204 (30 Mart 1790)’da vefat ederek Bulgaristan’da, fiumnu flehrinde yapt›rm›fl oldu¤u Bektâflî Tekkesi’ne gömülmüfltür.

Yal›n›n ismi, 1815 tarihli Bostanc›baﬂ› Defte- rinde geçmektedir.

Yal›lardan biri de Sultan III. Ahmet’in sadrazam› fiehit Ali Pafla’ya ait idi. Yal›s›, “bir taraftan Nakkafl Pafla Yal›s› ve bir taraftan ana cadde ve bir taraftan Dilsiz Bahçesi ve bir taraftan leb-i derya ile çevrili” idi. Ali Pafla bu yal›da ayr›ca bir de küçük kütüphane tesis etmifltir. Vakfiyesi 1127 (1715) tarihlidir. (A. R›za, 13. Asr-› Hicrîde Osmanl› Ricali, Tercüman Yay. 1/48, 91)(Y. Öztuna, Türk Musikisi Ans. 2/285) (Mir’at, Cezayirli Gazi Hasan Baba Nakkafl kabrine, semtin eskileri Bahri s. 189-190) (T. Öz, Türbeler Aç›l›rken, Tarih Dünyas› Pafla Aile Sofas›. Baba derlerdi. Biz dahi böyle bilirdik. ‹zmir’de 1950, Say›: 2, s. 47-48) (‹slâm Ans. 5/1, s. 319) (Hadîka- Soldaki flâhide, de bir Bahri Baba Mezarl›¤› vard›r. ‹zmir’deki tü’l-Cevâmi, I/255; II/29) (Sicill-i Osmânî, 4/113 Baba Pafla’n›n zevcesi mezarl›kta kabrine rastlan›lmad›. Mezarl›¤a ve Nakkafl) (Cevdet Tarihi, Üçdal Nefl. 10/148) (‹. Erünsal, Emine Han›m’a; kabre Nakkafl Baba denmesinin sebebi, belki Türk Kütüphaneleri Tarihi 2/71-72) (Ahmet Efendi Ruzna- sa¤daki, Pafla’n›n de semtin bu isimle an›lmas›d›r. mesi, Haz. S. Ar›kan, s. 175, 228) kay›n validesi Saliha Kad›nefendi’ye aittir. Nakkafltepe, K›r›m Harbi’nden sonra Firenk Tepesi ad› ile de an›lmaya bafllam›flt›r. Frans›z- lar, K›r›m’da ölen askerleri için evvela Büyük NALÇACI fiEYH HAL‹L EFEND‹ Çaml›ca Tepesi’ni kabristan yapmak için iste- TÜRBES‹ mifller, fakat Padiflah’›n orada meflhur ‹vaz Fa- kih kabrinin bulundu¤unu ileri sürmesi üzeri- ürbe, Nalçac› fieyh Halil fiabanî Tekke- ne Nakkafltepe’de, Mecid Efendi Köflkü’nün Tsi’nin sol taraf›nda idi. Bu isimle bilinen arkas›ndaki bir yer verilmifltir. Bu yer Bo¤az’a cami bahsine bak›n›z. naz›r olup, Bo¤aziçi Köprüsü çevre yolundan da görülmektedir. Kabristan burada 66 sene fieyh Halil Efendi’nin “Hatim-1040” (1630) durduktan sonra 1920 tarihinde kendileri tara- senesi vefat etti¤i mezar tafl›nda yaz›l›d›r. Kab- f›ndan kald›r›lm›fl ve kemikleri Fransa’ya götü- ri, tekkenin hazîresindedir. rülmüfltür. Ayvansarayî Hüseyin Efendi, “Kabir hazîrede- Tepede bir Frans›z Mezarl›¤›’n›n bulunmas› ve dir” dedi¤ine göre türbe, Hadîkatü’l-Cevâ- buran›n s›k s›k ziyareti tepenin Firenk Tepesi mi’nin yaz›ld›¤› 1770 tarihinden sonra yap›lm›fl ismi ele an›lmas›na sebep olmufltur. Bu kabris- demektir. Bilinen, kârgir duvarl› ve ahflap ça- tan tesis edilirken buraya bir de karakol binas› t›l› türbenin, sonradan Serasker Nam›k Pa- yap›lm›flt›r ki, bugün de mevcuttur. fla’n›n o¤lu Cemil Pafla taraf›ndan 1291 (1874) tarihinde yapt›r›ld›¤›d›r. Gerek türbe ve tekke Kaynaklar: (Peçevî Tarihi, Uras Türkçesi, s. 447) (‹stan- ve gerekse Halil Efendi’nin flâhidesi bugün bul Fethi Der. 11/7-12, 1954, Süheyl Ünver, s. 169-180) mevcut de¤ildir. Türbe, 1920, mabet ise, 1946 (Halil Edhem, Elvah-› Nakfliye, Milliyet Yay. s. 27) (Ataî, tarihlerinde y›k›lm›flt›r. Zeyl-i Sekayik, 1/204) (Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Dan›flman Türkçesi, 2/168 ve 9/255-256) (E. Koçu, ‹stanbul Türbede flu flahsiyetler medfun idi: Ans. 6/2994) (Dan›flmend, Kronoloji, 2/446-447; 4/242) (Ayvansarayî, Vefeyât, s. 90) (‹. Hakk›, Merâk›d, s. 26) 1040 (1630). Nalçac› fieyh Halil Efendi

595 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1082 (1671). ‹plikci fieyh Ebubekir Efendi Risaletü’l-Velediyye adl› eserine flerhi vard›r. (Bkz. Sad›k Vicdani, Tomar-› Turuk-› Aliyye 3. 1170 (1756). fieyh Mehmet Tuluî Efendi. ‹. kitap, Halvetiyye Silsilenamesi, 1340-1342, s. Hakk› Bey, Merâk›d-› Mu’tebere-i Üskü- 68-69; Mehmet Tahir Bey, Osmanl› Müellifleri, dar adl› eserinde fieyh Mehmet Tuluî Meral Yay. 1/166) Efendi’yi bu türbede medfun gösterdi¤i halde, Nüshet Ergun Bey, Türk Musikisi fieyh Zekâi Efendi. Topkap› civar›nda, Ümmi Antolojisi isimli kitab›nda, memleketi Sinan Tekkesi fleyhi idi. Meflayih-i fiabaniy- olan Mudurnu’da vefat etti¤ini ve dama- ye’den olup 1227 (1812) tarihinde vefat etti. d› fieyh ‹brahim Efendi’nin bir tafl dik- Üsküdar Mevlevîhânesi fleyhi Ahmed Remzi tirdi¤ini beyan etmifltir ki, do¤rusu da (Akyürek) Dede Efendi bu beyti tahmis etmifl- budur. Müstakimzâde de Tuhfe’sinde tir. böyle yazm›flt›r. Türbenin büyük hâcet penceresi, cami sahn›- 1198 (1783). fieyh Hüseyin Efendi. na bakmaktad›r. Zarif bir flebeke demirinin süsledi¤i bu pencere üzerinde, Nasuhî Efen- 1232 (1816). fieyh Mehmet Rüfldü Efendi di’yi öven bir dörtlük bulunmaktad›r. Pencere karfl›s›ndaki demir flebekeli sanduka Nasuhî 1280 (1863). fieyh Ahmet Reflit Efendi Efendi’ye ait olup di¤erleri flunlard›r:

1326 (1908). fieyh Tayyar Efendi 1168 (1754). Kutbü’l-ârifîn ve sertacü’l-kâmi- lîn Nasuhîzâde fieyh Alaeddin Hazretle- Kaynaklar: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/215) (‹. Hakk›, Merâ- ri. Sanduka önünde bu levha vard›r. k›d, s. 57) (S. N. Ergun Türk Musikisi Ant. s. 160) 1218 (1803). Mürflid-i kâmil ü âgâh ve arif-i hakikat sahib-i intibah Nasuhîzâde fieyh Fazlullah Efendi Hazretleri. NASUHÎ MEHMET EFEND‹ TÜRBES‹ 1249 (1833). fieyh fiemseddin Efendi. Kitabe- si fludur: ürbe, Do¤anc›lar’da, Nasuhî Tekkesi Ca- Tmii’nin sol taraf›ndad›r. fiimdiki fleklini, fieyh fiemseddin Efendi kutb / iken eyledi bekaya 1280 (1863) tarihindeki onar›m s›ras›nda alan irtihal / Didi fevtine bir tarih Ziver / Eyledi fiems türbe, ilk yap›ld›¤› zaman cami gibi, ahflap idi. Efendi irtihal. Nasuhî Efendi 1130 (1718) tarihinde vefat etti¤ine göre, bu s›rada yap›lm›fl olmal›d›r. 1282 (1865). Tekkenin ikinci bânisi Bekir Rüstem Pafla. Sandukas›n›n bafl taraf›n- Dikdörtgen biçimindeki türbe, y›¤ma tafltan, daki levhada flunlar yaz›l› idi: ahflap çat›l› olarak infla edilmifltir. Dört pencereden ›fl›k al›r. Evvelce mabedin sahn›na aç›- “‹flbu türbe-i flerif ile ittisalindeki dergâh-› feyzin lan türbe kap›s›, sonradan minarenin yan›na penah-› vaz’-› esas-› himmetle bâni-i sâni ve delil- al›nm›flt›r. i hüsn-i kabul olarak civar-› Hazreti Pir’e mülaze- met-i flerife ile defn-i flayeste-i iltifat-› Rabbani Minare taraf›na bakan pencere üzerinde, he- olan Rüstem Pafla’n›n ruhuna el-Fatiha. 1282 se- men hemen bütün tekke türbelerinin kap› ve ne” pencere üzerlerine yaz›lan flu klâsik beyit bulunmaktad›r: 1289 (1872). ‹zzet Pafla. Sandukas› önünde Kâz›m Pafla’n›n söyledi¤i 24 m›sral› bir Makam-› evliyad›r menba-› feyz-i fütûhidir manzume vard›r ki, tarih beyti fludur: Edeble dahil ol sûfî bu dergâh-› Nasuhî’dir Huld-› tarih-i güher-pâfl›n› Kâz›m tahririn Bu beyt, fieyh Zekâi Efendi taraf›ndan söylen- Gülflen-i Adn’i makam eyledi ‹zzet Pafla mifltir. Zekâi Efendi’nin, fieyh Nasuhî Efen- di’nin o¤lu Alaaddin Ali Efendi ad›na yazd›¤› (Bkz. Sicill-i Osmânî, 3/461)

596 Üsküdar Türbeleri

1315 Zilkade 29 (21 Nisan 1898). Kutbü’l-âri- fîn Pirzâde es-seyyid eﬂ-ﬂeyh Çelebi Mehmed Muhyiddin Efendi Hazretleri- nin kabr-i âlileridir.

“Tarih-i veladet: fî 24 fievval 1245 (18 Nisan 1830). Yevm-i Pazar. Tevcih-i meflîhat: fî 15 fievval 1253 (12 Ocak 1838) Tarih-i irtihal: fî 29 Zilkade 1315. Yevm-i Sal›. Müddet-i meflîhat: Yevm: 14, Mah: 1, Sene: 62”

1317 fiaban 18 (22 Aral›k 1899) Cum’a. Pir- zâde es-seyyid efl-fleyh Çelebi Mehmed ölümünden önce di¤er bir han›ma “Beni Muhyiddin Efendi Hazretlerinin zevce-i yaln›z b›rakma” diye yalvarm›fl olmas› Nasuhî mehmet âlileri zahidetü’n-nisa Esma ‹fakat Ha- üzerine ölümü flüpheli görülmüfl ve yap›- Efendi Türbesi n›m. lan muayenede bo¤az›nda bo¤uldu¤unu Kitabesi. gösteren ip yaras›, bafl›nda bir kaç bere, 1319 (1901). Muhyiddin Efendi’nin o¤lu ellerinin üstünde, yüzünde ve burnunda fieyh Mehmet Cemaleddin Efendi. Ay- y›rt›klar, çürükler görülmüfltü. Saçlar›- r›ca iki kitâbesiz sanduka daha vard›r. n›n örgüsü çözülmemifl, nafl› gasledilme- miflti. Hatta kefeni bile yoktu. Adi bir Türbenin hazîresine gömülenler flunlard›r: yatak çarflaf›na sar›lm›flt›.

1103 (1691). fiabanî sikkeli dört köfle flâhide. Bu durum karfl›s›nda fieyh Ma’nevî Karabafl Efendi / Hazretlerinin / halifelerin- Efendi zindana at›lm›fl ve burada k›sa bir den / Arifü’fl-fleyh / Ömer Efendi. müddet sonra 1114 Cemaziyelâhirinde (Ekim 1702) vefat etmifltir. (Raflid Tari- 1114 (1702). fiabanî sikkeli dört köfle flâhide. hi, 1114 Vak’alar›; Sicill-i Osmânî, 3/517 Karabafl Ali Efendi ve 4/413; E. Koçu, ‹s- Hâzâ kabr-i / Efl-fieyh Ma’nevî / ‹bn-i’fl-fleyh Ali tanbul Ans. 8/4301; Sefine-i Evliya, Efendi. 4/1921)

Mustafa Ma’nevî Efendi fieyh Karabafl 1115 (1703). Turhan Sultan’›n (öl. 1683) ket- Ali Efendi’nin o¤ludur. “Maarif-i ilmiye hüdas› Mustafa Efendi. ile meflhur muhaddis ve sanayi-i Arabiy- yeye vâk›f flair” idi. Raflid Efendi tarihin- 1130 (1718). Nasuhî Efendi’nin o¤lu Zuhurî de diyor ki: Efendi. Tafl›ndaki kitâbe fludur:

Ma’nevî Efendi Kad›rga Liman›’nda So- Haza kabr-i fieyh Zuhurî bin Mehmed Nasuhî. kollu Mehmet Pafla Tekkesi fleyhiydi. II. 1130 Ahmet zaman›nda Hünkâr fieyhi olmufl, güzel konuflmas› ile meflhur, vaaz ve zi- 1140 (1728). fieyh ‹brahim Efendi. kirde efli az bulunur âbid, zahid bir zat idi. Davutpafla ‹skelesi’nde surlara bitiflik 1145 (1732). De¤erli bestekârlar›m›zdan ‹bra- bahçeli bir evde oturuyordu. 1114’te Ye- him A¤a. fieyh Nasuhî Efendi’nin müri- dikule Dizdar› olan zat ölmüfl, fevkalâde di olup onun güftelerini bestelemifl ve güzelli¤i ve zenginli¤i ile ‹stanbullular’›n 1732 tarihinde vefat etmifltir. (S. N. Er- dillerine destan olan kar›s›n› da fieyh gun, Türk Mus›kisi Antolojisi, s.156) Ma’nevî Efendi alm›flt›. Bu meflhur han›- Kabri, bu tekke hazîresinde olup flâhide- mefendi, üç dört ay kadar fieyh Efen- sindeki kitâbesi fludur: di’nin nikah›nda yaflad›ktan sonra bir gece ans›z›n ölmüfl ve Topkap› Mezarl›- Fezâ-y› aflkda Mevlâ’ya can idüb teslim ¤›’na gömülmek istenmiflti. Han›m’›n Ümid-i lutf ile bu câde oldu abd-i mukim

597 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Nisab-› mâye-i irflada oldu hâk-i kadem di’nin efli, Safiye Sultan ç›raklar›ndan Ki râh-› vuslate isâl ide o zat-› kerîm Hibetullah Han›m. Du’a idüb didi fevtine Nevcivan tarih Makarrin eyle Rahîmâ makam-› ‹brahim 1211 Rebiyülevvel 15(Eylül 1796). Reisü’l- 1145 et›bba Mustafa Behçet Efendi’nin k›z›, Hâcegân-› Divan-› Hümayun kalemi 1146 (1733). Kâtibî sikkeli ve çok uzun kitâ- mümeyyizlerinden Mehmet Emin fiükû- beli. Mehmet Efendi hî Efendi’nin efli Nefise Han›m.

1153 Cemaziyelevvel (Temmuz 1740). Büyük 1212 fiaban 26 (A¤ustos 1797). Tarikat sikke- sar›kl›. Bolevizâde Seyyid fierif Efendi. li. Efl-fleyh Ömer Efendi Müderris. (Sicill-i Osmânî, 3/142) 1215 fiaban 11(Temmuz 1800). Lâhit, sar›kl›. 1157 (1744). Tarikat sikkeli. Çiçekçibafl› Sa- Sab›ka ‹stanbul payesi ile / Reisü’l-et›bba-i lih Efendi hazreti flehriyarî / Merhum ve ma¤furleh / Mehmet Sad›k Efendi (Sicill-i Osmânî, 1164 (1750). Dervifl Abdullah. 3/192)

1167 (1753). Büyük tarikat sikkeli, nefis hat. 1216 R. evvel 20 (Temmuz 1801). Nasuhîzâ- Dervifl Abdülkadir Efendi de Fazlullah Efendi’nin o¤lu Mehmet Atâullah Efendi 1174 fiaban 18(25 Mart 1761). Taçl›, Nasuhî- zâde fieyh Ahmet Efendi. fiâhidesi tamir 1217 (1802). Dervifl Mehmet Baba. görmüfltür. 1223 fievval 21(Aral›k 1808). Tarikat sikkeli. 1187 (1773). Habbazlar (ekmekçiler) kethü- Nasuhîzâde Fazlullah Efendi’nin o¤lu efl- das› Dervifl ‹brahim. fleyh Alaeddin Efendi. Üçüncü Alaed- din Efendi diye bilinir. (Sefine-i Evliya 1208 Cemaziyelevvel 18(Ocak 1794). Tarikat 4/31-55) Tafl›ndaki yaz› fludur: sikkeli. Ayazma’da muvakkit fieyh Yah- ya Muhyiddin Efendi Kutbü’l-ârifîn Hazreti Nasuhîzâde Fazlullah Efendi Hazretlerinin mahdum-› mükerremleri 1209 (1794). Sultan Selim’in s›r kâtibi hâce- merhum efl-fleyh Alaeddin Efendi’nin ruhuna el- gândan Sar›kç›bafl›. Sahib-i fünûn-› câh. Fatiha. Tarih m›sra› fludur: 1223

Hakk Mustafa Efendi’ye huldi ide penah 1229 R. evvel 27 (Mart 1814). Müneccim Ba- fl› kethüdas› Mahmut Efendi (Bkz. Sicill-i Osmânî, 4/453) 1229 Ramazan 9 (4 Eylül 1814). Reisü’l-et›b- 1210 (1796). Lâhit, büyük sar›kl›. Hayrullah ba Hayrullah Efendi’nin di¤er efli Fatma Efendi. Kitabesi fludur: Han›m

Sab›ka Rumeli Kad›askeri / Reis-i et›bba-i hazreti 1231 Ra. (fiubat 1816) De¤iflik sikkeli. Hase- flehriyarî / Merhum ve ma¤furleh Haf›z / el-hac ki Halil A¤azâde Rumeli kuzat›ndan Hayrullah Efendi / Ruhiçün / El-Fatiha. (kad›lar›ndan) Mustafa Nazif Bey.

Hayrullah Efendi 1210 Ramazan›nda (30 Mart 1240 (1824) Mimar A¤a kethüdas› Hac› Ali 1796) Küçükpazar yak›n›nda attan düfle- Efendi’nin efli Emine Han›m. rek vefat etmifltir. (Sicill-i Osmânî, 2/318) 1240 Zilkade.23 (Temmuz 1824) Tarikat sikkeli. Mekke-i Mükerreme’de vefat eden 1210 Zilhicce 3(9 Haziran 1796). Reisü’l- kutbü’lârifîn Hazreti Nasuhîzâde efl-fleyh et›bba-i flehriyarî Haf›z Hayrullah Efen- el-hac Mehmet Mes’ud Efendi. Ad›na

598 Üsküdar Türbeleri

tafl dikilmifl olup Üsküdar’da Safvetî Pa- 1253 (1837). Nasuhî Efendi bendegân›ndan fla Tekkesi fleyhi idi. Karinabadî Kurua¤a Mustafa Efendi

1241 (1825). Müneccimbafl› kethüdas› Mah- 1257 fiaban 15 (Ekim 1841). Rumeli Kad›as- mut Efendi’nin efli Emine Han›m. keri Alizâde Mehmet Nureddin Efen- di’nin kethüdas› eflraf-› kuzattan ve Hal- 1242 Gurre-i Receb (29 Ocak 1827). Büyük vetiyye’den el-hac Mahmud Efendi sar›kl› lâhit. M›s›r Kahire kazas› Vardarî fieyhzâde Yahya Kâmil Efendi. (Sicill-i 1259 Ramazan 17 (Ekim 1843). Sultan Sey- Osmânî, 4/68) yid Ahmed er-Rufaî Hazretlerinin post- niflîni Hamdi Efendi’nin halifesi mektu- 1243 gurre-i fi. (17 fiubat 1828) Dergâh-› ali bî hülefas›ndan efl-fleyh Abdülhamid kap›c›bafl›lar›ndan ‹brahim Pafla kethü- Bey. das› Mehmet A¤a ‹bn-i ‹brahim A¤a. 1264 Za. (Ekim 1848). Sab›ka ser etibba-y› 1249 Zilkade 19 (30 Mart, 1834). Lâhit. Kü- hazreti flehriyarî Mustafa Behçet Efen- çük molla sar›kl›. Sab›ka Rumeli / Kad›- di’nin damatlar› Enderun-› Hümayun askeri reis-i / et›bba-i hazreti flehriyarî / Seferli Kethüdal›¤›’ndan mahrec Ah- Merhum ve ma¤fur el-hac / Mustafa med Efendi’nin k›z› Safiyye Han›m. Behçet Efendi’nin / ve Cem-i Ümmet-i Muhammed / ruh-› flerifleri çün Fatiha. 1267 fiaban 21 (21 Haziran 1851). Dört di- (Sicill-i Osmânî, 2/31; F. N. Uzluk, He- limli tac. Nakflibendiyye’den Hasan Ba- kimbafl› Yal›s›, Vak›flar Der. 9/251) ba.

1251 fievval 20 (fiubat 1836). Hâlâ Kad›-› 1272 Ramazan 9 (14 May›s 1856). Tarikat fler’iat kâtibi Mekke-i Mükerreme payeli sikkeli, etraf› parmakl›kl›. Ayasofya-i Nasuhîzâde torunu ‹brahim ‹ffet Efendi Kebir ‹mareti karfl›s›nda hankâh›n›n (Sicill-i Osmânî, 1/156) postniflîni Kütahyevî es-seyyid fieyh Ah- met Nazikî Efendi. Ayn› parmakl›k için- 1252 (1836). Efl-fleyh Mehmed fiemseddin de fesli bir flâhide, tarih k›sm› gömülü- Efendi’nin o¤lu Mehmet Nureddin Efendi dür:

Nasuhî Mehmet Efendi Tekkesi Camii Haziresi.

599 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

“Nesl-i pak-i Hazreti ﬁeyh Nasuhî’den bir edib-i “‹stanbul payeli 1. Ordu-y› Hümayun müftüsü zî-mekârim Nazikîzâde cenab-› Mir Es’ad Efendi” ‹lyas Efendi.”

Ayn› parmakl›k içinde: Tarih-i Enderun, Letaif-i Enderun adl› eserlerin yazar› H›z›r ‹lyas Efendi. Ken- 1331 Rebiyülevvel 29 (Mart 1913). Tarikat-i disi, Hekimbafl› Behçet Efendi’nin kü- Aliyye-i fiabaniyye’den Nazikî Dergâh-› çük kardeflidir. Bir baflka a¤a beyi de fierifi seccade-niflîni... Nezaret-i kudema- meflhur saray hekimi Abdülhak Mol- y› mümeyyizan›ndan Nazikîzâde efl-fleyh la’d›r. fiair Abdülhak Hamit Tarhan’›n es-seyyid Hüseyin Hüsnü Efendi. da büyük amcas›d›r. (Sicill-i Osmânî, 1/399) 1274 (1857). Reisü’l-et›bba Mustafa Behçet Efendi’nin damad› Ahmet Efendi 1284 C. âhir 26 (Ekim 1867). Tarik sikkeli. Kutbü’l-ârifîn Nasuhîzâde el-hac efl-fleyh 1279 (1862). Hassa Askeri kola¤as› Hasan Mehmet Mes’ud Efendi’nin o¤lu sahib-i Efendi ahlâk el-hac efl-fleyh Abdurrahim fiükrü Efendi. 1280 fiaban 23 (2 fiubat 1864). Maliye Naz›- r› Ahmet Muhtar Pafla. Muhtar Pa- 1284 Ramazan 29 (Ocak 1868). Hassa Müfliri fla’n›n, Do¤anc›lar Camii yan›nda ve Mehmet Reflid Pafla. Bu kabir tam köfle- Ramazano¤lu Soka¤›’n›n sa¤ köflesinde de olup ayak tafl›ndaki yaz› caddeye, bafl büyük bir kona¤› vard›. Konak, Do¤an- tafl›ndaki yaz› da ç›kmaz cami avlusuna c›lar Yang›n›’nda yanm›flt›r. (Sicill-i Os- dönüktür. Bu da, mezarl›k duvar›n›n mânî, 4/349-350) Ramazano¤ullar›’n- sonradan yükseltildi¤ini göstermektedir. dan idi. Ahmet Muhtar ‹’tisami pafla, Ayn› kabirde 1294 (1877) tarihinde ve- Bo¤aziçi’nde Boyac›köy’deki yal›s›nda fat eden o¤lu Asâkir-i fiahâne kaimme- vefat etti. Kendisi, fiabaniye Tarikati’ne kam› Galib Bey’in flâhidesi vard›r. (Sicill-i ba¤l› olup Geredeli Halil Efendi’nin Osmânî, 2/396) müridlerinden idi. Gerede’de baz› evka- f› vard›r. Sonra, Safranbolulu fieyh Ha- 1284 (1867). Ser kurena-y› flehriyarî-i esbak c› Emin Efendi’ye ba¤lanm›fl ve kendisi- merhum Saim Efendi Hazretlerinin ket- ne 500 kurufl maafl tahsis etmifltir. Bura- hüdalar› Hâcegân-› Divan-› Hümayun- da, bu fleyh Efendi’ye, Muhtar Pafla Tek- dan Hac› Raflid Efendi. kesi ad›yla an›lan bir de tekke yapt›r- m›flt›r. 1285 fievval 15 (29 Ocak 1869). El-hac Meh- med Sa’id bin hace ‹brahim. Ahmet Muhtar Pafla’n›n flâhidesi “Kete- behu Malik” imzal›d›r. 1286 (1869). Enderun hazinesi kethüdas› Ab- dullah fieref Efendi (Sicill-i Osmânî, Torunu Ahmet Muhtar Bey, o¤lu ise, 3/139) Amedi Hülefas›’ndan Vahid Bey’dir. (M. Pakal›n, Tanzimat Maliye Naz›rlar›, I/10; Y. 1288 (1872). Damat Mehmet Said Pafla. Sul- Öztuna, Devletler ve Hanedanlar, s. 819) tan II. Mahmut’un k›z› Mihrimah Sul- tan’›n efli idi. (Sicill-i Osmânî, 3/47; 1280 (1863). Enderun-› Hazine-i Hümayun Mir’at-i ‹stanbul, s. 164; ‹sfendiyaro¤lu, a¤as›, Halvetiyye bendegân›ndan el-hac Galatasaray Tarihi, s. 503; Ata Tarihi, Mehmet Mes’ud A¤a. 2/198) Beylerbeyi’ndeki yal›s›nda vefat etti. Mihrab önündeki flâhidesi 9 Zilka- 1281 (1863). Halil Efendi. Uzun kitâbesi fiair de-1288 (20 Ocak 1872) tarihlidir. Senih Efendi’nindir. Önünde ayr›ca mermer bir kitâbe levha- s› vard›r. 1281 Muharrem 15 (21 Haziran 1864). Lâhit fleklinde. Kitabesi M›srî imzal›d›r. 1290 Rebiyülvvel 11 (May›s 1873). Lâhit. Bafl- tafl› üç yüzlü olup bir efli dahi yoktur. Her

600 Üsküdar Türbeleri

yüzünde de kitâbe vard›r. Abdülmecid el-hac Mustafa Vehbi Pafla. Han-› Gazi Hazretlerinin eser kurenalar› Selim Efendi’nin efli Hatice La’linab Ha- 1319 (1901). Nasuhîzâde fieyh Muhyiddin n›m. Efendi’nin o¤lu fieyh Mehmet Cemaled- din Efendi. 1290 (1873). Nasuhî Tekkesi postniflîni efl- fleyh Muhyiddin Efendi’nin hemfliresi 1321 Zilkade 16 (fiubat 1904). Hankâh-› Ümmühan Han›m. Aliyye’de seccadeniflîn es-seyyid efl-fleyh Mehmet Muhyiddin Efendi’nin o¤lu ve 1291 (1874). Lâhit. fieyhülharem Emin Pafla. meclis-i maarif kalemi mümeyyizi Çele- (Sicill-i Osmânî, 1/436) bi es-seyyid efl-fleyh Mehmet Selahüddin Efendi. 1292 (1875). Muhtar Pafla’n›n efli Emine Zeh- ra Han›m. 1321 Ramazan 8 (Kas›m 1903). Nasuhîzâde torunu Meclis-i kebir maarif reisi Ali 1295 Zilhicce 22 (Aral›k 1878). Nasuhî sülâ- Haydar Molla. (‹nal, Son As›r Türk fiair- lesinden Safvetî Efendi Dergâh› fleyhi leri, s. 586; M. Tahir, Osmanl› Müellifle- Abdürrahim Efendi’nin o¤lu es-seyyid ri, 1/281) Mes’ud Efendi. (Burada ismi geçen Saf- vetî Efendi, Safvetî Pafla’d›r.) 1324 (1906). Meclis-i kebir-i maarif reisi ve fiarkî Rumeli Cemiyet-i ‹slâmiyesi mü- 1297 (1880). Abdülaziz Efendi. dürü Ali Haydar Efendi’nin efli Emine Han›m. 1298 (1881). Feshane rûznamecisi Mustafa Reflit Efendi 1325 (1907). Nasuhîzâde torunu Es’ad Efendi.

1299 (1882). R›za Bey. 1327 (1909). Misafireten bulundu¤u s›rada vefat eden fiabaniyye’den fieyh Halil 12?? Son iki rakam kaz›nmam›flt›r. Rumeli Hulusi Efendi. Kad›asker-i esbak› Vardarî fieyhzâde el- hac Mehmed Efendi’nin k›z› Hibetullah 1337 (1918). K›l›ç kabartmal›. Sivas Ordu Muhsine Han›m. (Sicill-i Osmânî, 4/235 Kumandan› Ali Pafla’n›n o¤lu Askeri ko- Mehmed Efendi) misyon azas› mirliva Mustafa Nazmi Pa- fla. 29 Safer. 1305 (1887). Muhtar Pafla torunu Fatma Feri- de Han›m. Tarih k›sm› gömülü. Nesl-i pâk-i Hazreti Na- suhî’den bir edib-i zî mekârîm Nazikîzâ- 1310 (1892). Ahmet Muhtar Pafla’n›n o¤lu de cenab-› Mir Es’ad... Vahit Bey.

1310 (1892). Vahit Bey’in efli Fatma Faika Han›m. N‹fiANCI HAMZA PAfiA TÜRBES‹ 1314 (1896). El-hac Çürüksulu Ramiz Pafla ve haremi Fatma Adile Han›m. Kitâbe lev- u aç›k türbe, Gündo¤umu Caddesi üzerin- had›r. Kabirleri yok olmufltur. Bdeki Karacaahmet Türbesi’nin sol taraf›n- da ve geridedir. Hemen önünde, Sahabeden E- 1314 gurre-i Rebiyülevvel. Cenab-› Pir Nasu- bu’d-Dürda’n›n (Derda) makam tafl› vard›r. hî (k.s.) müteallikat›ndan Hassa Ordu-y› (Bu bahse bak›n›z.) Hümayun erkân› harbiye 2. tahrirat mü- meyyizi Hüseyin Faik Bey. K›z›, 1324 Türbe, alt› granit sütun ve ince tu¤ladan yap›l- Ayfle Han›m. m›fl alt› kemer üzerine oturtulmufl bir kubbeden ibarettir. Kubbe, alt› yüzlü bir kasnak üze- 1316 (1898). Hac› Emin Pafla’n›n o¤lu ferik rindedir. Sütunlar aras›nda demir flebeke ve

601 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

kap›s› yoktur. Kitâbe mevcut de¤ildir. Vak›flar Pafla, reisülküttapl›ktan niflanc›l›¤a nakledil- idaresince 1972 tarihinde onar›lm›flt›r. mifl ve bu makam› 8 A¤ustos 1580, 15 Tem- muz 1592, Haziran 1595 ve 2 A¤ustos 1601 ta- Halk aras›nda, Karacaahmet Sultan at›n›n tür- rihlerinde olmak üzere dört defa iflgal etmifltir. besi olarak ünlü olmas›na ra¤men, bu rivayet do¤ru de¤ildir. ‹lk niflanc›l›¤›ndan fiubat/Mart 1591 tarihinde azledilmifl ve sonra Köstendil Sancak Beyli- Zemini toprak olan türbenin ortas›nda flâhidele- ¤i’ne atanm›flsa da kabul etmemifltir. Sultan ri k›r›lm›fl bir mezar kaidesi vard›r. Burada “Rum III. Mehmet’in tahta geçmesi üzerine Anadolu Paflazâde Niflanc› Hamza Pafla” gömülüdür. Beylerbeyi payesiyle taltif edilerek pafla ünva- n›n› alm›flt›r. ‹kinci niflanc›l›¤› takriben dört Merâk›d-› Mu’tebere-i Üsküdar adl› eserin yaza- y›l sürmüfl, fakat Bafldefterdar Hac› ‹brahim r› ‹smail Hakk› el-Üsküdarî flunlar› söylemek- Pafla ile protokol meselesinden dolay› geçine- tedir: medi¤inden, E¤ri Seferi s›ras›nda III. Mehmet taraf›ndan onunla beraber azledilmifltir. So- “Hamza Pafla, Sultan III. Murat’›n niflanc›s› ol- nuncu niflanc›l›¤›ndan ise, Sultan I. Ahmet ta- du¤u ve Karacal› fieyh Ahmet Hazretlerinin raf›ndan ve 1013 (1604-5) tarihinde azledil- türbe ve zaviyesinin ve medfun bulunduklar› mifltir. Azlinden bir sene sonra, vefat etti¤i ri- mahallerin ve Kütahya’da arazi ve de¤irmenle- vayet olundu¤una göre, Merâk›d’in verdi¤i H. rin vâk›f› olup sene 999 (1590-91) tarihinde 1000 tarihi yanl›flt›r. Hamza Pafla’n›n 1010 mülga Üsküdar Mahkemesi sicillat›nda vakfi- (1601) recebi bafllar›nda tanzim ettirdi¤i vak- yesi kay›tl› oldu¤una nazaran Hamza Pafla’n›n fiyesine göre, ‹stanbul’da Emin Sinan Mahal- 1000 (1591-92) tarihinde vefat› ve o tarihler- lesi’ndeki emlâkinin vefat›ndan sonra, kira bede mezar tafllar›na tarih ve isim yaz›lmamas›, dellerinin Medine fukaras›na, di¤er emlâkinin di¤er kabir tafllar›na göre anlafl›lmas› ve türbe de efline verilmesini istemifltir. yan›nda Ebu’d-Derda (r.a.) Hazretlerinin ismine yaz›l› tafl mevcut ise de Bezmialem Valide Niflanc› Hamza Pafla 1014 (1605) tarihinde Sultan taraf›ndan hürmeten ve lütfen onun vefat etmifltir. (Fehmi Karatay, Topkap› Saray› makam›n› ihya buyurduklar› anlafl›lmaktad›r.” Müzesi Kütüp. Türkçe Yazmalar Katalo¤u, ‹s- tanbul 196, Cilt: I, s. 111-112, No: 331; Selâ- Hamza Çelebi veya Bey adlar›yla da bilinen nikî Tarihi, Haz. M. ‹pflirli, ‹stanbul 1989, s.

Niﬂanc› Hamza Paﬂa Türbesi.

602 Üsküdar Türbeleri

948 Fihrist Hamza Pafla md.) milâdî takvimde 1576-77 senesine eflittir. Rüs- tem Pafla’n›n o¤lu, babas›n›n 28 fievval 968 Yak›n tarihe kadar yürüyemeyen çocuklar bu (12 Temmuz 1561) tarihindeki vefat›ndan 15- türbeye getirilir ve ayaklar› aras›na arpa serpi- 16 y›l sonra ölmüfltür. lerek yürütülme¤e çal›fl›l›rd›. Üç cuma, bu usûl icra edildikten sonra çocuklar›n yürüdü¤üne Osman Bey, Rüstem Pafla’n›n Mihrimah Sul- inan›l›r. tan ile evlenmeden evvel olan o¤ludur. Mihri- mah Sultan evlendi¤i zaman 15 veya 17, Rüs- Hamza Pafla’n›n ‹stanbul’da, Sultanahmet tem Pafla ise 39-40 yafllar›nda idi. Meydan› civar›nda ve Peykhane Caddesi üze- rinde, kendi ad› ile an›lan bir mescidi vard›. Pafla’n›n Mihrimah Sultan’dan olan ve Sul- Bugün mevcut de¤ildir. tanzâde diye bilinen iki o¤lu da yine bu camiin ve son cemaat yerinin sol taraf›ndaki Mimar Kaynaklar: (‹. Hakk›, Merâk›d, s. 59) (Daniflmend, Kronoloji, Sinan yap›s› ve halk›n ‘Kaya Sultan Türbesi’ 3 Niflanc›lar md.) (Gezi Notu) (Sicill-i Osmânî, 2/252) (Resmi diye adland›rd›¤› türbede medfunlard›r. (Bu Ahmet Efendi, Sefinetü’r-Rüesa, Hamza Bey Efendi) (Hadîka- türbe bahsine bak›n›z.) tü’l-Cevâmi, 1/95) (M. Ziya, ‹stanbul ve Bo¤aziçi, 1/366) (fi. Akbatu, Tahta Minare Camii, Vak›flar Der. 21/130) Kaynaklar: (Gezi Notu) (Sicill-i Osmânî, 3/416 Osman Bey)

OSMAN BEY TÜRBES‹ ÖMER DEDE VE ÜÇ YATIRLAR TÜRBES‹ Türbe, ‹skele Meydan›’ndaki Mihrimah Sul- tan Camii’nin avlusunda ve bu mabedin avlu- Türbe, Boy Beyi Soka¤› ile Köprülü Faz›l Pafla ya aç›lan yan kap›s›n›n sol taraf›ndad›r. Soka¤›’n›n birleflti¤i yerde ve ikinci yolun sol köflesindedir. Etraf› demir parmakl›kla çevrilmifl olan bu aç›k türbede bir mermer lâhit vard›r. Bu lâh- Civar›nda Alaca Minare Mescidi, Hac› Dede din cami kap›s› taraf›na bakan yan yüzünde bir Nakflibendî Tekkesi, Fenâyî Ali Efendi Celve- hançer kabartmas› bulunmaktad›r. fiehid edi- tî Tekkesi Camii, Türk Ahmet Pafla Mektebi len kimselerin kabrine kaz›nd›¤› hakk›nda bir ve çeflmesi ile bir çarfl› bulunmaktad›r. söylenti vard›r. Ömer Dede’nin kimli¤i belli de¤ildir. Mir’at-i Lâhdin bafl flâhidesinin üzerinde bir örfî bafll›k ‹stanbul adl› eserin sahibi M. Raif Bey: ve onun alt›ndaki, devrinde çok kullan›lan in- Ömer Baba Türbesi. ce dört köfle sütunda kelime-i tevhid ve “Köfle bafl›nda bir türbe içinde Ömer Dede na-

“Okuyal›m ruhu için Fatiha” yaz›s› vard›r.

Yuvarlak ayak tafl›nda da flu beyit yer alm›flt›r:

Mir-i pâkize neseb Hazreti Osman Bey’in Mürg-i ruhu idecek ba¤-› cinâne tayran Eyleyüb s›dk ile ruhuna du’alar Hükmî Didi tarih cinân ola makam-› Osman 984

ﬁair Hükmî Mehmet Çelebi’nin haz›rlad›¤› bu tarih beytinin alt›nda 984 tarihi yaz›l› de¤ildir. Tarih m›sra›n›n son dört kelimesi ebced hesa- b›na vuruldu¤unda bu rakkam bulunur. Bu

603 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

m›nda bir zat medfundur. Mezar Tafl›nda flu büyük üstad›d›r. ‘Yakut Musta’s›mî’nin hatt›na beyit yaz›l›d›r: yeni bir düzen, Arap harflerine yeni güzellik veren fieyh Hamdullah befl as›r boyunca Türk Alâmetden murad bir duad›r hat sanat›n›n en büyü¤ü olarak tan›nm›fl, ken- Bugün bana ise yar›n sanad›r disi tereddütsüz ‘hattatlar›n k›blesi’ say›lm›fl, befl 910 as›r boyunca gelmifl geçmifl hattatlar hep yaz›- lar›n› onun yaz›s›na benzetmeye çal›flm›fllar ve M. Raif Bey’in görmüfl oldu¤u bu tafl bugün de onun yaz›s›na benzettikleri, ona yak›n yazd›k- mevcuttur. Fakat tarihi 910 (1504-5) de¤il lar› ölçüde büyük ve güçlü say›lm›fllard›r. Hat 1133 (1720-21)’dir. sanat›n›n Arap âleminin d›fl›nda Türklere mahsus bir edâ kazanmas› fieyh Hamdullah sa- Türbeden eser kalmam›flt›r. Bir set üzerinde yesinde olmufltur. bulunan ve bir kaç kabirden oluflan küçük ha- zîrenin duvar› üzerine: fieyh Hamdullah Amasya’da do¤du. Babas› Mustafa Dede Buhara’dan Amasya’ya hicret Ömer Dede ve üç yat›rlar - 1133 edip orada yerleflmifl, Sühreverdiye tarikatinden oldu¤u için de ‘fieyh Efendi’ diye tan›nm›fl kitâbesi ile yukar›daki kitâbenin yeni yaz› ile faziletli ve bilgili bir zat idi. Babas›n›n fleyhli¤i yaz›lm›fl mermer bir kopyas› yerlefltirilmifltir. dolay›s› ile Hamdullah’a fleyhin o¤lu manas›na ‘‹bni fieyh’ veya ‘‹bni Mustafa Dede’ denirdi. 1924 tarihli gayri menkul vak›flar listesinde 840 (1436) tarihinde do¤du. “Ömer Pafla Türbesi, Toprak Sokak, Meçhul, Mamur” olarak gösterilmifltir. Yaz›y› Yakut Musta’s›mî’nin talebesi Abdullah Sayrafî’den ö¤renmifl olan Hayreddin Mara- Kaynaklar: (Mir’at s. 133) (Gezi Notu) (Konyal›, Üskü- flî’den ders ald›. Sayrafî’nin, Cemaleddin Ya- dar Tarihi, 1/67) kut’un yaz›lar›n› toplayarak meflk ede ede ol- gunlaflmaya çal›fl›yordu ki, bu devrede yaz›y› elindeki örneklerde oldu¤undan daha güzel bir hale getirmek gayreti içindeydi. fieyhin geçir- RE‹SÜ’L-HATTATÎN di¤i bu s›k›nt›l› günlerinden birinde kendisine HAMDULLAH EFEND‹ H›z›r’›n (a.s.) göründü¤ünü, ona baz› nasihat- larde bulundu¤unu ve baz› fleyler ö¤retti¤ini, o HAZÎRES‹ sayede hayalinde kurdu¤u yaz› tarz›n› elde etti- ¤ini, Müstakimzâde söylüyor. unusba¤› Çeflmesi önünden, Karacaahmet TSultan Türbesi’ne giden Tunusba¤› Cad- Sultan II. Bayezid tahta ç›kmadan evvel A- desi üzerinde, sol tarafta ve türbeye oldukça masya valisi idi. Hamdullah’› burada tan›d›. yak›n bir mesafede ve Hattatlar Mezarl›¤› veya Bayezid, Hamdullah Efendi’den ders ve icazet fieyh Sofas› ad›yla bilinen yerdedir. Silindirik alm›fl ve birbirlerini çok sevmifllerdi. Bayezid ayak tafl› üzerinde flu kitâbe bulunmaktad›r: tahta ç›k›nca onu ‹stanbul’a davet etti. Ona Topkap› saray›nda Harem-i Hümayun’da bir Reisü’l-hattatîn Hamdullah meflk odas› vererek daima beraber olmak, yaz- El-ma’ruf bi-‹bnü’fl-fleyh rahmetullahi aleyh d›klar›n› görmek istemiflti. fieyh Hamdullah 927 (1521) ‹stanbul’a geldi¤inde ilk defa Kad›asker Hama- m› civar›ndaki bir evde oturmufl ve buradan Bafl taraf›na sonradan flu flâhide konmufltur: saraya al›nm›flt›r.

fieyh hattatîn k›z› fieyh Hamdullah Efendi ayn› zamanda usta bir O¤lu Mehmed Çavufl’un ruhiçün Fatiha ok at›c› idi. Okmeydan›’nda bilinen ilk menzil tafllar›ndan biri ona ait olup 911 (1505) tarih- Rakam yaz›l› de¤ildir. 1001 (1592) tarihinde lidir. Bu tafl elan mevcuttur. Kendisi ayn› za- vefat etmifltir. manda Okmeydan›’ndaki Okçular Tekkesi’nin fleyhi idi. ‘fieyh’ ünvan› da oradan gelmektedir. fieyh Hamdullah Efendi Türk hat sanat›n›n en Kendisi ayn› zamanda ünlü bir flahin avc›s› idi.

604 Üsküdar Türbeleri

Çok iyi yüzüyordu. Rivayete göre, ara s›ra po- ¤a teflebbüs etmiflse de vasiyeti oldu¤u için te- turu ile gömle¤ini bafl›na sarar, Cüz kesesini reddüde düflmüfl, sonunda meflhur hattat fiahin a¤z›na alarak Üsküdar’dan denize girer, suda A¤a cesaret göstererek mezar tafl›na ad›n› yaz- adeta ba¤dafl kurarak kendini ak›nt›ya b›rak›r, m›flsada bir hafta geçmeden 1113 (1701)’de öl- Sarayburnu’na ç›kar, orada giyinip ders ver- müfl oldu¤u söylenir. Bu durumda flâhidedeki mek üzere Topkap› Saray›’na gidermifl. Bir de kitâbe 1690-1700 tarihlerinde yaz›lm›fl olmal›- terzilikte mahareti varm›fl. II. Bayezid’e dikti¤i d›r. bir kaftan›n dikifl yerlerini kimse bulamam›fl derler. Hamdullah Efendi bir çok talebe yetifltirmifltir. Eyüp’te Defterdar Camii’ni yaparak bu semte fieyhin ayr›ca tasavvufa meyli fazla idi. Bafllan- ismi verilen, 953 (1546) tarihinde vefat eden g›çta babas› gibi Sühreverdiye tarikatinden Bafldefterdar Nazl› Mahmud Çelebi, fieyh iken sonra Nakflibendiye tarikatine girmiflti. Hamdullah Efendi’nin talebesi idi. Hamdullah Gerçek bir dindard›. Asla gurura kap›lmam›flt›. Efendi’nin o¤lu Mustafa Dede ve damad› fiük- Yaz›lar›n›n alt›na ketebe olarak ad›n› ‘Türlü rullah Halife de kendisinin talebelerindendi. belaya müptela Hamdullah’ veya ‘Kendi küçük günah› büyük Hamdullah’ diye yazm›flt›r. Ömrü- Yak›n tarihe kadar yaz›ya yeni bafllayanlar›n nü hep yazmakla geçirmifltir. Çok eseri vard›r. kalemleri büyük hattat›n kabir topra¤›na gö- 47 Kur’an-› Kerim yazm›fl, En’am, Evrad, cüz mülür ve bir hafta sonra buradan ç›kar›larak olarak yazd›klar› bini geçmifltir. ‹stanbul Baye- kullan›l›rd›. zid Camii’nin mihrab›nda, orta kap›s›nda, Da- vutpafla, Firuz A¤a ve Edirne’deki Bayezid Ca- Kendisi hem bir ok at›c› pehlivan ve hem de mii’nin kap›lar›nda bulunan kitâbeler onun- ok ve yay yap›c› bir usta idi. Okmeydan›’nda dur. Edirnekap›s› üzerindeki Kelime-i Tevhid flirimerd (delikli kaya) menzilinden y›ld›z hava- onun eseridir. s›yla 1105 gez atm›fl ve bir abide dikilmifltir. Bugün hâlâ Tekke Kap›s›n›n önünde bulunan Büyük bir sanatkâr olan fieyh Hamdullah bu rekor tafl›n›n üzerinde flu ibare yaz›l›d›r: Efendi o kadar alçak gönüllü idi ki, mezar tafl›- na ad›n›n yaz›lmas›n› bile istememifl, meflhur Sâhibu’l-menzil Hamdullah ibnü’fl-fleyh hattat Haf›z Osman hiç olmazsa ruhuna Fati- Reisü’l-hattatîn fleyhü’r-râmiyân ha okunabilmek için mezar tafl›na ad›n› yazma- Sene 911 (1505)

Reisü’l-hattatîn Hamdullah Efendi’nin ﬂâhidesi.

605 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

terkibi tarih düflürülmüfltür. Silindirik flâhidesi Hamdullah Efendi’nin bafl tara- f›na konulmufltur. Nakil olmal›d›r. Ta- fl›ndaki kitâbe yukar›da yaz›lm›flt›r.

Bunun o¤lu Kâtibî Ahmet Efendi Sultan I. Ahmet (1603-1617) zaman›nda vefat etmifltir. Kabri babas›n›n yan›nda idi. (Tuhfe, s. 415) Mustakimzâde, Pir Meh- met bin fiükrullah’›n 988 (1580) tarihinde vefat etti¤ini beyan etmifltir. (Ra- do, s. 80) fieyh Hamdullah Efendi’nin bafl tafl› 1023 (1614). Hattat Hamza Efendi’nin o¤lu yerine konan flâhide: Hasan Çelebi. Kabri, Karacaahmet Tür- “fieyh Hattatîn k›z› besi karfl›s›ndaki köflede ve set üzerinde o¤lu Mehmet iken 1917 tarihinde ve yolun geniflletil- Çavufl”un ruhi çün mesi s›ras›nda, Çiçekçi Camii hazîresine Fatiha” diye yaz›l›d›r. nakledilmifltir.

Sultan Bayezid’in yak›n arkadafl› ve musahibi Hamdullah Efendi’nin üçüncü kuflakta, olan Hamdullah Efendi, Yavuz Sultan Se- aile fleceresinden fiükrullahzâde Meh- lim’in tahta geçmesi üzerine Alemda¤› civa- met Efendi’nin akrabas› idi. Hamdullah r›ndaki, Sar›gazi Köyü’ne inzivaya çekilmifl ve Efendi’nin torunu Mehmet Çelebi’den ancak Kanunî’nin Padiflah olmas› üzerine Üs- yaz› dersi ve icazet alm›flt›r. Üsküdar Va- küdar’daki evine dönmüfl ve k›sa bir müddet lide-i Atik Camii’nin celî yaz›lar› onun- sonra da vefat etmifltir. dur.

Hamdullah Efendi’nin muas›r› olup 963 Mezar tafl›n›n yazar› Bursal› Haflim Efen- (1555-56) y›l›nda vefat eden Hattat Ahmet di’nin flâhidesi, Edirnekap›s› d›fl›nda bu- Karahisarî’ye yazd›r›lan bir Kur’an-› Kerim’in gün mevcut olmayan, Emir Buharî Ca- kâ¤›d›, mürekkebi, altunu ve boyas› için sarfe- mii karfl›s›nda ‹bn-i Kemal Türbesi civa- dilen para, hattat›na verilen hariç, 20417 akçe r›nda, caddeye naz›r bir yerde idi. ve 40 filori altun idi. Hattat Hasan Çelebi’nin mezar kitâbesi Hamdullah Efendi’nin etraf›na gömülü bulu- alt› m›sra halinde haz›rlanm›fl olup tarih nan hattatlar: m›sra› fludur:

945 (1538). fieyh Hamdullah Efendi’nin o¤- Üsküdarî Hasan’›n yâ Rab ola yeri cinân lu fieyhzâde Hattat Mustafa Dede. Kabir 1023 tafl› mevcut de¤ildir. (Tuhfetü’l-Hattatîn, s. 528; fi. Rado, Türk Hattatlar›, s.65) Kitâbe, Haflim Efendi’nin “flakirdân›n- dan Halid Efendi” hatt› ile yaz›lm›flt›. 950 (1543). fieyh Hamdullah Efendi’nin damad› Hattat fiükrullah Çelebi. Kabir ta- fiâhidesinin Çiçekçi Camii hazîresine fl› mevcut de¤ildir. (Tuhfe, s. 226; Rado, nakledildi¤ini fievket Rado, eserinde s. 66) yazm›flt›r. Fakat, bizim yapt›¤›m›z aramada tafla tesadüf edilmemifltir. (fievket Ra- 1001 (1592). fieyh Hamdullah Efendi’nin k›- do, Türk Hattatlar› s. 86; Tuhfe, s. 157) z›n›n o¤lu ve fiehla Dervifl Mehmet Efendi diye an›lan Pir Mehmet Efendi. 1080 (1669). Hattat fieyh Ahmet Efendi. Vefat›na; Kabri, fieyh Hamdullah Efendi kabrinin önündedir. Kitâbesi fludur: “Hattat-› Kur’an-1592”

606 Üsküdar Türbeleri

Merhum Cündi Mehmed Haflimi / k›z› o¤lu efl- fleyh Ahmed Efendi / Ruhiçün Fatiha / 1080

1166 Ca. 4(9 Mart 1753). Fahrü’l-müderrisîn fiekerzâde el-hac Mehmet Efendi. fiâhi- desi sütun fleklinde olup mezarl›k duvar›- n›n hemen arkas›ndad›r. Meflhur Hattat idi. (Tuhfe, s. 419; fi. Rado, s. 152; Sicill- i Osmânî, 4/240)

1178 (1764). Hamdullah Efendi civar›nda. Saray-› Hümayun hocas› Hattat ‹brahim Efendi.

1180 ﬁaban 13(14 Ocak 1767). El-Hattat ve el-müderrisîn ve ser-et›bba-i Saray-› Ga- lata el-hac Hüseyin Carullah el-maruf.

1181 (1767). Hattat ‹brahim Afif Efendi.

1197 (1783). Nakﬂibendî Hattat el-hac Ah- met Efendi.

1210 (1795). fieyhü’l-hattatîn-i Nakflibend Nakflibendî Hattat Abdülkadir el-Hamdi Efendi. el-hac Ahmet Efendi’nin flâhidesi. 1220 (1805). Hattat Abdurrahman Hilmi Efendi. 1227 (1812). Hattat Hasan Efendi el-maruf el-hac Haf›z Hattat Hasan Efendi. 1220 (1805). Hattat ‹brahim Afif Efendi’nin damad› Hattat Osman Efendi. (‹nal, Son 1240 Receb 15 (4 Mart 1825). Kâtibî serpufl- Hattatlar, s. 250) lu. Hamdullah Efendi arkas›nda, Gün- do¤umu Caddesi üzerinde ve fieyh Os- man fiems Efendi aç›k türbesinin 60 ad›m ilerisinde ve mezarl›k duvar›n›n hemen arkas›nda:

ﬁeyhü’l-hattatîn Trabzonî Ömerü’l-Vasfî Efendi. Kitâbesi, Hakkakzâde Mustafa Hilmi Efendi (öl. 1852) taraf›ndan yaz›l- m›ﬂt›r. (‹nal, Son Hattatlar, s. 217, 263; Merâk›d, s. 52)

1250 ﬁevval 15 (14 ﬁubat 1835). Ömer Vasfî Efendi yan›.

“ﬁeyhü’l-hattatîn-i zeman Laz Ömer Efendizâde Hattat Osman Efendi”

1253 (1837). Enderun-› Hümâyun hocas› “Merhum cündî Hattat Ali el-Vasfî Efendi (‹nal, Son Mehmed Haflimî / k›z› Hattatlar, s. 44) o¤lu efl-fieyh Ahmet Efendi / ruhi çün 1255 (1839). Hattat Süleyman Efendi. Fatiha / 1800”.

607 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1264 (1848). Fesli. Hattat es-seyyid Mehmet k›d, s. 73) (fi. Sami, Kamusü’l-Alam) (O. Hançerlio¤lu, Celali Efendi. fieyh Murat Efendi Toru- ‹nanç Sözlü¤ü, s. 349, 588, 713) (A. Gövsa, Meflhur nu. Adamla,r 2/673) (Uzunçarfl›l›, Osmanl› Tarihi 2/612-615) (Tarih Vesikalar› Der. 1949, Say› 15, 3/16-25 At›c›lar Tez- 1266 gurre-i Safer (Adal›k 1849). Kastamoni- kiresi) (H. B. Kunter, Eski Türk Sporlar› Üzerine Araflt›r- li Hattat ‹smail Efendi. malar 1938, Say›: 13-15) (N. A. Bano¤lu, Tarih ve Efsane- leri ile ‹stanbul, s. 77) (Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Dan›fl- 1267 (1850). Hattat ‹brahim Rüfldi Efendi. man Türkçesi, 1/146) (Daniflmend, Kronoloji, 2/445) (Türk Ans. 18/435) (Kemal Ç›¤, Osmanl›-Türk Hattatlar›, Tarih 1269 (1852). Fesli. Hattat Hasan Efendi. Dünyas› 1950, 1/168-169, 255) (fi. Rado, Türk Hattatlar›, s. 49, 62, 65-66, 77-80) (Ayvansarayî, Hadîkatü’l-Cevâ- 1290 (1873). Ayazma Mektebi muallimi Hat- mi, I/104, 156, 286; II/28, 62) tat Ahmet Hulusi Efendi.

1306 (1888). Hattat ‹brahim Rüfldi Efendizâ- de Hattat Mehmet Arif Efendi. RE‹SÜ’L-HULEFA MAK’AD AHMET EFEND‹ TÜRBES‹ 1319 (1901). Tarik sikke kabartmal›, on m›s- ral› sütun flâhide. Kitâbesi; ürbe, Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi Türbe- Tsi’nin sol taraf›ndaki fieyhler Mezarl›- Kalbi ahsen cümle ahlâk› hüsn ismi Hüseyin ¤›’ndad›r. Arka taraf›nda Ayfle Sultan Türbesi, Muhlis-i el-hac “Hüsnü” kendisi ehl-i nazar sa¤ taraf›ndan fieyh Mustafa Efendi Türbesi, Zikr-i Hakk’dan lezzet alm›fl sahib-i takva idi ön taraf›nda ise fieyh Mehmet Efendi Türbesi vard›r. diye bafllamaktad›r. Merdivenli, cami avlusuna aç›lan bir kap›dan Kaynaklar: (Tuhfetü’l-Hattatîn s. 185-187, 301, 414) (E. evvela bir koridora ve buradan da türbeye girilir. Ayverdi, Fatih Devri Hattatlar›, 1953) (S. Ünver, Amasya- Buradaki dokuz türbe gibi, ahflap çat›s› çökmüfl- l› Hamdullah Efendi, 1953) (Ayvansarayî, Mecmua-y› Te- tür. Bu dokuz türbe, Aziz Mahmud Hüdâyî Efen- varih, Haz. F. Derin-V. Çabuk, s. 352) (‹. Hakk›, Merâ- di Türbesi ile beraber Sultan Abdülmecit tara-

Fesli ﬂâhide, ﬁeyh Murat Efendi’nin torunu Mehmet Celâli Efendi’ye; molla sar›kl› olan Hattat Ali el-Vasfî Efendi’ye aittir.

608 Üsküdar Türbeleri f›ndan 1272 (1855-56) tarihinde yenilenmiflti. “Vefat› 1140 (1727-28)’de vaki olmufltur. Bu dahi Mak’ad Ahmet Efendi Türbesi’nde Dede Türbe içinde Ahmet Efendi’den baflka, fieyh Çelebi yan›nda medfundur.” demektedir. Bu Mahmut Gafurî Efendi’nin ve fieyh Saburî Çe- do¤ru oldu¤u taktirde, türbeye dört fleyh efen- lebi Mehmet Efendi’nin beton sandukalar› di gömülmüfl demektir. vard›r. Mehmed Süreyya Bey, Mak’ad Ahmet Efendi fieyh Ahmet Efendi, Hüdâyî Hazretlerinden için “Hüdâyî Mahmud Efendi müridlerinden sonra ilk fleyh oldu¤u için ‘Reisü’l-Hulefa’ de- olup Bulgurlu’ya (Çilehane) halife ve fleyh ol- nir. 1628’den 1639 tarihine kadar onbir sene du. Sonra Bursa zaviyesine gönderildi. Hüdâyî fleyhlik yapm›flt›r. Dizdarzâde Ahmet Efendi Hazretlerinin vefat› günü birdenbire gelip fiey- diye de an›lan bu zat için Hadîka yazar› flu ma- h’in iflareti vechile boflalan meflîhate tayin lumat› vermektedir: olundu.” demektedir.

“Hazreti Pir’den sonra ad› geçen tekke halife- Dizdarzâde’ye neden dolay› ‘Mak’ad’ dendi¤i lerinden Bal›kesirli Mak’ad Ahmet Efendi belli de¤ildir. Mak’ad, arapça oturulacak yer fieyh olup ‘Mülakadü’l-mevt-1049’ senesinde manas›na olup minder üzerine örtülen ön tara- vefat ederek Aziz Hüdâyî Hazretlerinin türbe- f› saçakl› örtünün de ad› idi. Küçük ve alçak i flerifi kurbünde vaki türbe-i mahsusas›nda sedirlere de bu ad verilirdi. Bir rivayete göre medfundur.” Vefat›na; de, Hüdâyî Hazretlerinin vefat› günü birdenbire gelip hiç beklenmedik bir anda meflîhat ma- “Cennet-i a’laya vas›l oldu ruh-› pâk-› din” kam›na oturmas› kendisine bu s›fat›n verilme- sine vesile olmufltur. tarihi düflürülmüfltür. Mak’ad Ahmet Efendi ad›na Edirne’de bir Türbedeki ikinci sanduka, fieyh Mahmut Ga- Celvetî zaviyesi yap›lm›flt›r. Tekkenin o s›ra- furî Efendi’ye aittir. Hadîka yazar› bu zat için daki fleyhi Üç fierefeli Cami hatibi Ahmed flöyle demektedir: Efendi idi. Ocak 1639’da orada vefat etmifltir.

“Gelibolu’dand›r. ‹nabet ve hilâfeti fieyh Ah- fieyh Mak’ad Ahmed Efendi, bir ara Bursa’da- met Efendi’dendir. Gelibolu’da bulunan Sul- tan Camii flerifinin cum’a vaizi iken Âsitâneye (tekkeye) naklolunmufltur. Vefat›na fiair Nailî Mehmet Efendi bu tarihi demifltir:

‘Aç›n›z Mahmut Efendi ruhuna el-Fatiha-1078’

Bu dahi Mak’ad Efendi Türbesi’nde medfundur. ﬁiirleri vard›r.”

1667 tarihinde vefat eden Gafûrî Efendi tekkenin dördüncü ﬂeyhidir. Aziz Mahmud Hüdâ- yî Efendi Tekkesi bahsine bak›n›z.

Türbedeki üçüncü sanduka ise fieyh Saburî Çelebi Mehmet Efendi’ye aittir. Dede Meh- met ismiyle de bilinen bu zat, 1130 (1718) tarihinde vefat etmifltir. Ölümüne Nahifî Süley- man Efendi flu tarihi demifltir: Hattat Haf›z Mehmet “Ola Dede Çelebi kami bin kurb-i Hüda” Arif Efendi’nin flâhidesi. Ayvansarayî Hüseyin Efendi, Atpazarî Osman Tafl› iki parça olarak Efendi hakk›nda bilgi verirken; yerdedir.

609 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

ki Celvetî Tekkesi’ne gönderilmifl ve Âsitâ- Edip, flair ve musikiflinas Nuri Bey, Esad Muh- ne’deki görevi, kaimmakam olarak efl-fieyh lis Pafla’n›n silâhflorlu¤undan yetiflen Yusuf Pa- Abdurrahman el-Celvetî taraf›ndan yürütül- fla’n›n o¤ludur. müfltür. 15 Zilhicce 1054 (12. 2. 1645)’te vefat etti. A¤abeyi Faz›l Bey’in efli, Sultan I. Abdülme- cit’in kad›n› Perestev Kad›nefendi’nin k›z kar- Kaynaklar: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/199-219) (Silsilename- defli Mihri Han›m idi. Bunlar›n çocuklar› Hay- i Celvetiyye) (Sicill-i Osmânî, 1/214) (T. Gökbilgin, Edirne ri Pafla, ‹zzet Pafla ve Es’ad Pafla’d›r. Es’ad Pafla, Hakk›nda Yaz›lm›fl Tarihler, Edirne Arma¤an›, s. 93) (M. göz hekimi ve ‹ttihatç› olmakla meflhurdur. Pakal›n, Tarih Deyimleri, 2/393) (‹. Hakk›, Karasi Meflahi- Hasan Esad Ifl›k’›n babas›d›r. ri 1342, s. 65) (fieyhî, Vekayiü’l-Fudalâ, Süleymaniye Kü- tüp. Hac› Beflir A¤a Bölümü, No: 479, s. 119-122) Nuri Bey, 16 Temmuz 1906 tarihinde Yaka- c›k’taki köflkünde vefat etti. Vasiyeti gere¤ince “on sene evvel vefat eden kendisini enva-i eleme giriftar eden” üçüncü eflinin yan›na gö- REJ‹ KOM‹SER‹ MENAP‹RZÂDE müldü. Türbenin sa¤ taraf›ndaki genifl arazide, NUR‹ BEY TÜRBES‹ Nuri Bey’in baflka bir köflkü vard›. Eflinin burada vefat› üzerine, köflkü terk etmifltir. ›s›kl›’da Selâmi Ali Efendi Türbesi hazîre- Ksinde ve cadde üzerindedir. Aç›k türbe Kaynaklar: (Ebuzziya Tevfik, Yeni Osmanl› Tarihi I-II-III fih- olup etraf› demir parmakl›k ile çevrilmifltir. rist, Nuri Bey Menapirzâde) (Y. Öztuna, Türk Musikisi Ans. ‹çinde iki kabir vard›r. Biri lâhit olup sütun II, 1. k›s›m, s. 107) (‹nal, Son As›r Türk fiairleri, s.1243) (M. fleklindeki bafl tafl›nda flu kitâbe bulunmakta- C. Kutay, Nam›k Kemal) (Bkz. Karacaahmet Mezarl›¤› 7. d›r: Ada, D Bölümü) (Sicill-i Osmânî, 4/674 Yusuf Pafla)

Ah yamand›r felek / Hasm-› nihand›r felek Bak flu melek haslete / Düflman-› can oldu hayf Sahib-i kalb-i selim / Malik-i tab’-› kerim RUM MEHMET PAfiA TÜRBES‹ Nuri-i âl-i cenab / Gitdi ziyan oldu hayf Has›l› yarân›na / Ekser ihvân›na ürbe, Rum Mehmet Pafla Camii’nin k›ble- Fart-› te’sir ile / Verir zeban oldu hayf Tsi yönünde, y›k›lm›fl bulunan medresesi- Eyliye Rabb-i Gafur / Cay-gehin gark-› nur nin önündedir. Dinse seza nuruna / Her okuyan oldu hayf Fevtine bir söylenir / Cevher tarihdir Sekiz yüzlü türbe, tamamen kesme tafltan ya- Söndü ç›ra¤-› kerem / Nuri nihan oldu hayf p›lm›fl olup alt üst pencerelerden ›fl›k al›r. Üst 1324 (1906) pencereler sivri kemerli, alt pencereler ise, dikdörtgen fleklinde ve klâsik parmakl›kl›d›r. Bunun alt›nda: Tek sa¤›r kubbesi kal›n türbe duvarlar› üzerine “Bu kabr-i münevverede inziva güzin-i rahmet oturtulmufltur. Ayr›ca bir kasna¤› yoktur. Olan Reji Komiseri Nuri Bey’in ruhi çün Fatiha” Cami ile türbenin ayr› ayr› malzemelerden ya- diye yaz›l›d›r. Arkas›ndaki flâhide üzerinde flu p›lm›fl olmas›, türbenin daha sonraki bir za- kitâbe vard›r: manda yap›lm›fl olabilece¤ini akla getirmektedir. fiimdiki haliyle, kap›s›n›n önünde bir re- Vüzera-y› izâmdan merhum vak›n bulunup bulunmad›¤› belli de¤ildir. Yu- Yusuf Paflazâde mabeyn-i varlak kemerli kap›s›n›n iki yan› mermer söve- Hümayun cenab-› mülûkane lidir. Eskiden mevcut oldu¤u san›lan kitâbe Kâtiblerinden Nuri Beyefendi bofllu¤una son tamiri s›ras›nda düz bir mermer Hazretlerinin harem-i muhteremeleri yerlefltirilmifltir. Aliyyün makam Fat›ma fierife Han›mefendi’nin Türbenin içinde ahflap bir sanduka vard›r. Bu- Kabri flerifleridir. nun etraf› yine ahflap bir parmakl›k ile çevril- 1314 (1896) mifltir. Önüne sonradan konulan ve içinde bir

610 Üsküdar Türbeleri

çok yanl›fllar› bulunan levha kitâbe okunmaz Kazaskeri Karaçelebizâde Hüsameddin Efendi hale gelmifltir. Hadîka yazar›n›n belirtti¤i gibi Rum Mehmet Pafla Camii mütevellisi idi. ‹ki “Sandukas› örf ile müzeyyendir.” Fakat bu ku- kere Sadrazam olmufl olan ‹zzet Mehmet Pa- mafltan yap›lm›fl olan serpufl, türbenin içi gibi, fla’da Rum Mehmet Pafla’n›n ahfad›ndan olup periflan durumdad›r. 1198 Rebiyülevvelinin 13’ünde (5 fiubat 1784) Belgrad’da vefat etmifltir. ‹stanbul’da Türbe duvarlar›n› ve kubbesini süsleyen kalem Bal›kpazar› Kap›s› d›fl›nda, Haliç k›y›s›nda bu- ifli bezemeler yer yer bozuldu¤undan üzerine gün mevcut olmayan bir camii vard›. beyaz bir badana çekilerek sevimsiz bir hale getirilmifltir. Bezemelerin yaln›z kap› üzerinde Türbenin sa¤ ve solunda kabirler bulunmakta- olan› bir nümûne olur düflüncesi ile b›rak›lm›fl- d›r. Soldaki hazîrede Mehmet Pafla’n›n baz› t›r. ahfad› gömülüdür. Bunlardan biri, Aynülhayat isimli k›z›d›r. Türbe pencereleri içten kapakl›d›r. Türbenin hemen yan›nda bulunan kabrinin Rum Mehmet Pafla “fiehr-i Safer sene 875 ta- bafl tafl› yerinde bulundu¤u halde ayak tafl›, bir rihi Saferü’l-hayr›nda” vefat etmifltir ki, bu a¤ac›n dibindedir. Mermer mezar kaidesi ay- Hicri tarih, A¤ustos 1470 Milâdi tarihinin nen durmaktad›r. Rumîlerle süslü bafl tafl›nda karfl›l›¤›d›r. Pafla’n›n hayat› için camii bahsine flu kitâbe yaz›l›d›r: bak›n›z. ‹ntekale min dâri’l-fenâ Rum Mehmet Pafla’n›n, Osmanl› Devleti’nin ‹lâ dari’l-beka el-merhume 33. fieyhülislâm› Karaçelebizâde Abdülaziz El-ma¤furetü’s-sa’ide Rum Mehmet Pafla Efendi’nin büyük amcas› oldu¤u söylenir. Ab- Es-sâhibetü’l-muhtâceh Türbesi. dülaziz Efendi’nin (1591-1657) babas› Rumeli ‹lâ rahmetillah-i teâlâ

611 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Ayak tafl›n›n iç yüzünde ise flu kitâbe yaz›l›d›r: ‹lâ rahmetillâhi Teâlâ Aynü’l-hayat bint-i Teâlâ ve ceal Mehmed Pafla fî evâhir Cennet-i müflvah. fiehr-i Zilka’de Fi’l-yevmi’s-sâlis Tarih-i sene selâse aflr ü tis’a mie Ayak tafl›n›n iç yüzünde: Arkas› rûmîlerle süslü bu kitâbeden Aynülha- yat Han›m’›n H. 913 senesi Zilkadesinde vefat Ve’l-aflrîn etti¤i anlafl›lmaktad›r ki, bu da Mart 1508 tari- Yevmu’l-isneyn hinin karfl›l›¤›d›r. Rebiyulevvel senete

Bu tafl›n sol taraf›nda Bali A¤a o¤lu Kurd D›fl yüzünde ise flu kitâbe yaz›l›d›r: A¤a’n›n kabri vard›r. Bafl ve ayak tafllar› rûmî- lerle bezeli bir mihrab› and›rmaktad›r. fiâhide- Erbaa aflr ü nin iki kenar›na kabartma burma sütuncuklar Tis’a mie yap›lm›flt›r. Befl sat›r halinde haz›rlanm›fl olan En-nebeviyyeh bafl tafl›n›n son sat›r› ayr› bir kartufl içine yaz›l- m›flt›r. Kitâbe fludur: Kitâbeden de anlafl›laca¤› üzere Bali A¤a o¤lu Kurd A¤a, 914 senesi Rebiyülevvelinin 22. gü- Kad intekale nü (9 Temmuz 1508) vefat etmifltir. Min dâri’l-fenâ ‹lâ dâri’l-beka Aynülhayat’›n sa¤ taraf›nda Rum Mehmet Pa- El-merhum Kurd fla’n›n di¤er k›z› Na¤menaz Han›m’›n kabri ‹bn-i Bali A¤a vard›r. Ayak tafl› sa¤lam olup bafl tafl› birkaç parçaya bölünmüfl bir halde türbenin içinde- Bafl tafl›n›n d›fl yüzünde: dir. Üzerinde flu kitâbe bulunmaktad›r:

Na¤menaz bint-i Mehmed Paﬂa ¤aferallahu leha Fî ﬂehri evahir Zilka’de Fî tarih sene 970

Na¤menaz Han›m 1563 senesi Temmuzunda vefat etmiﬂtir.

Hazîrede bunlardan baflka flu flâhideler vard›r:

1066 (1655). Fahri Sultan’›n kethüdas› Bay- dar Bula. (Ç. Uluçay, Padiﬂahlar›n Kad›n- lar›, s. 46 Fahri Sultan)

1082 (1671). Devletlu Fahri Sultan Kethüda- s› Ferse Hatun.

1111 (1699). Ayﬂe Kad›n.

1124 (1712). Dört köfle flâhide. Kitâbesi fludur:

Odabafl› Ali Pafla-y› sadr-› sab›k›n Rum Mehmet Saf meflreb nik haslet ya’ni kim Yusuf A¤a Pafla’n›n k›z› Çün aflr-› evveli idi rebiyü’l evvelin Aynülhayat Han›m’›n Yusuf’un afv ü afüvv oldu hesab-› kâmili flâhidesi. 107 107 107

612 Üsküdar Türbeleri

Bu dâr-› imtidâ ola afüvv ü rahmet-i Hakk’a sezâ Mehmed Pafla’n›n hazine bafl› Siyahî ‹z- Hakk-teâlâ menzilin firdevs-i a’lâ eyliye mirli Mustafa A¤a. Rûz-› mahfler ola mahflur ceyb-i Kibriya Sal fevtine Nahifî bu du’a tarihidir Bu fanide bulmad›m hiç rahat› Menzilin Yusuf ola Adn-i canfezâ ‹htiyar etdim an›n-çün rihleti 1124 Kimse gülmez kimse dahi gülmiye Zevkine de¤mez cihân›n mihneti Çorlulu Ali Pafla, ayn› tarihte vefat etti. Kabri, Çarfl›kap›’daki camii hazîresinde- (Sicill-î Osmanî, 4/277 ‹zmirli Mehmed Pafla.) dir. (Sicill-î Osmanî, 3/526; Türk Dili ve Ed. Ans. 6/498, Nahifî Süleyman Efendi) 1229 (1814). Enderun-› Hümayun hassa a¤a- lar›ndan Yeniçeri Mustafa A¤a. (Sicill-i Bu flekilde rakaml› flâhide ‹stanbul’un hiç bir Osmânî, 4/461 Vanl› Mustafa A¤a) mezarl›¤›nda yoktur. Orijinaldir. Tarih k›sm› gömülü. Yeniçeri Mustafa A¤a’n›n 1124 (1712). Mihrapl› tafl. Merhum Rikabdar efli Münevver Kad›n. Mustafa A¤a’n›n k›z› merhum Yusuf A¤a’n›n efli Hadice Han›m. 1230 (1815). fiemseddin Beyefendi’nin kâtibi Mehmed Efendi. 1125 (1713). Yusuf A¤a’n›n k›z› Havva Ha- n›m. 1234 (1818). Üsküdar Mevlevîhânesi fleyhi Abdullah Necib Efendi’nin efli Fatma 1126 (1714). Küçük lâhit. Sab›ka vezir-i azam Nazter Han›m. Süleyman Paflazâde Mustafa Bey. (Sicill-î Osmanî, 3/73) Süleyman Pafla’n›n Di- 1235 Muharrem. 11 (30 Ekim 1819). Mevlevî vanyolu’nda bir mektebi ve bir han› var- sikkeli. Üsküdar Mevlevîhânesi fieyhi d›. 1127 fievvalinde öldü. Seyyid Abdullah Necib Efendi’nin o¤lu

1127 (1714). Sab›ka vezir-i azam Süleyman Paflazâde Abdullah Bey. Kabri lâhit fleklinde olup sikkesi yok olmufltur.

1127 (1714). ‹brahim Efendi. “Nice y›l Ende- run’da hizmet eden”

1128 (1715). “Kap›c›bafl› Ali A¤a-y› zîflanzâde” Yahya Bey. Yan yaz›lm›fl kitâbesi on m›s- rad›r.

1179 (1765). Sultan ‹brahim hatibi Abdülaziz Efendi.

1187 (1773). Tavukçuzâde ye¤eni Haf›z Meh- med Sad›k Bey. (Sicill-î Osmanî. 4/696 Tavukçu Reiszâde)

Tarih yok. Dört köfle kefeki tafl: Rum Mehmed Pafla’n›n nesli Naz›r Paflazâde Mehmed Efendi. Ayn› tafl altta: Rum Mehmet Pafla “Merhum Paflazâde’nin...... k›z› naz›r Hançerli Camii hazîresinde Ayfle Han›m.” mihrapl› bir flâhide. Arapça kitabede tarih 1228 (1813). Kapudan Pafla-y› esbak el-hac yaz›l›d›r.

613 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

efl-fleyh es-seyyid Mehmet Efendi. 1310 Zilhicce 9 (Haziran 1893). Haf›z Meh- med Veys Efendi’nin efli Emine Melek 1235 (1819). Es-seyyid Mehmed A¤a’n›n efli Han›m ve di¤er efli Fatma Han›m (Fat- Ümmü Habibe Kad›n. ma Han›m’a ait tafl›n tarih k›sm› gömü- lüdür). 1250 (1834). Manast›rl› kola¤as› Arslan Ah- med A¤a bin seyyid Zaim Ali. 1311 (1893). Rûmî Mehmed Pafla Cami-i flerifi imam ve hatibi Haf›z Mehmed Veys 1251 fievval. 5(Ocak 1836). Saray-› atik-i Efendi. mamûre pazar bafl›l›¤› ile ç›ra¤ olan Yu- suf A¤a. Hazîrede mermer bir sanduka vard›r. Üzerine Kelime-i Tevhid hak edilmifltir. Bafl tafl› dola- 1266 fiaban (Haziran 1850). Filibe Naz›r-› esma sikkeli olup bunun alt›na da bir ayet-i keri- bak hac› Mustafa A¤azâde el-hac ‹zzet me, ayak tafl›nda ise: Bey’in gulam› Bilâl A¤a. “Yevm-i hamsin 17 Cemaziyelâhir 983 (23 Eylül 1274 (1857). Müderrisîn-i kiramdan münec- 1575)” diye yaz›lm›flt›r. ‹sim mevcut de¤ildir. cim-i sâni-i hazreti flehriyarî ‹zmirî Meh- Sanduka tamir görmüfltür. med Emin Efendi. 1292 (1875) y›l›nda vefat eden Rum Mehmet 1278 (1861). Eski Hamam’da Lâle Ahmed Pafla Camii imam› Mehmet Veysel Efen- A¤a’n›n k›z› ve Topkap›’da bekçi Ab- di’nin o¤lu Fahreddin Efendi. dullah A¤a’n›n efli Fatma Han›m. Bunlardan baflka topra¤a gömülü vaziyette bir 1279 Rebiyülevvel (Eylül 1862). Rûmî Meh- kaç kabir daha vard›r. med Pafla Camii flerifi imam ve hatibi Haf›z Mehmed Veys Efendi’nin validesi seyyide Hadice Han›m. SA’DEDD‹N EFEND‹ Sa’deddin Efendi’nin 1279 Ramazan (fiubat 1863). Haf›z Mehmed AÇIK TÜRBES‹ k›z› Zübeyde Veys Efendi’nin efli fierife Münire Ha- Han›m’›n lâhdi. n›m. ürbe, Karacaahmet Türbesi’nin sol tara- Sebil ve çeflmesini Tf›ndaki mezarl›¤›n yan›nda ve Gündo¤u- bu k›z›n›n ruhu 1292 Cemaziyelevvel (Haziran 1875). Haf›z mu Caddesi üzerindedir. Türbenin sol taraf›n- için yapt›rm›flt›r. Mehmed Veys Efendi’nin o¤lu mevali- da Sa’deddin Efendi’nin 1154 (1741) tarihinden Haf›z ‹smail Hakk› Efendi. de yapt›rm›fl oldu¤u çeflme ve sebili bulunmaktad›r.

Bu aç›k türbe, yol seviyesine göre yüksekte ve kesmetafl bir kaide üzerindedir. Caddeye bakan cephesinde, üzerindeki yar›m daire kemerleri tafl›yan befl mermer sütunu vard›r. Sütun bafl- l›klar› istalaktitlidir. Aralar›nda klâsik topuzlu demir parmakl›kl› dört penceresi vard›r.

Türbedeki ﬂâhideler ﬂunlard›r:

1154 (1741). Sa’deddin Efendi’nin k›z› Zü- beyde Han›m. Lâhdi da¤›lm›flt›r. Bafltafl›, tavus kuyru¤u ve flekillerle süslüdür. ‹ki yan›nda ince kabartma kum saatleri bulunmaktad›r. Ayak tafl› servi ve asma kabartmal›d›r. Yan kapaklar› rozet ve flekillerle bezelidir. Nefis bir taflç›l›k flaheseri-

614 Üsküdar Türbeleri

dir. Çeflme ve sebil ruhu için yapt›r›lm›fl- Mehmet Sa’deddin Efendi. Kitâbesi flu- t›r. Kitâbesi fludur: dur:

Nagihan itdi veda’ nazl› Zübeydem hayfa fieyhülislâm Hace Sa’deddin Sal›na sal›na azm itdi kuzum Firdevse Efendi’nin sülâle-i tahirelerinden Uçma¤a yüz tutacak fevtine didim tarih Olub bin iki yüz on üç (1798) Kafes-i kabre konub uçdu tutum firdevse Tarihinde kadem-nihade-i alem flühud 1154 Ve iflbu bin iki yüz seksen üç Senesi flehr-i rebiü’l evvelinin Kitâbe babas› taraf›ndan haz›rlanm›flt›r. Yigirmi üçüncü günü azim-i dârü’l-hulud Olan fleyhülislâm-› sab›k 1173 (1759). Sa’deddin Efendi. fiâhidesi mol- Es-seyyid Mehmed Sa’deddin Efendi la sar›kl›d›r. Kitâbesi fludur: Ruhi çün ve kaffe-i ehl-i iman ervah› çün el-Fatiha Merhum Feyzullah Efendizâde / Merhum ve ma¤- furle / sab›ka ‹slâmbol Kad›s› / Sa’deddin Efendi. 5 A¤ustos 1866 tarihinde vefat etmifltir. Sa’deddin Efendi uzun zamandan beri Sa’deddin Efendi meflhur fieyhülislâm Baltaliman›’ndaki yal›s›nda hasta yat›- Feyzullah Efendi’nin torunudur. yordu. Çaml›ca’daki köflküne tebdil hava için getirilmifl fakat faydas› olmayarak 1259 Recep 5(A¤ustos 1843). “Sa’deddin burada vefat etmifltir. Cenazesi ‹stan- Efendi’nin hafidîzâdesi” “Duhter-› pâki- bul’a nakl olunarak Fatih Cami’inde ce- zesi zî-k›ymeti” “Ay›n ondördü gibiy- naze namaz› k›l›nm›fl ve oradan Unkapa- ken” Ondokuz yafl›nda vefat etmifltir. n› iskelesine ve buradan da Üsküdar’a Uzun kitâbesinin tarih beyti fludur: getirilmifltir.

Yazd› tarihin kalem eflk-i niyaz ile oku 1294 Za. 29 (5 Aral›k 1877). Bir mihrab› an- Câygâh olsun Hadice ‹ffet’e dâr-› cinân d›ran bu lâhdin flâhidesi tafl iflçili¤inin 5 Recep 1259 güzel bir numunesidir. fiâhidenin ortas› oyularak bir sütun haline getirilmifl, üze- 1283 (1866). Muhteflem lâhit. fieyhülislâm rine kitâbesi kaz›nm›fl ve üst k›sm›na da

Sa’deddin Efendi Aç›k Türbesi.

615 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

fieyhülislâm Sa’deddin Efendi’nin damad› ve Meclis-i Maarif azas› Kâmil Beyzâde Mehmet Reflat Bey 29 Zilkade 1293 (16 Aral›k 1876)’da vefat ederek Sa’deddin Efendi Sebi- li’nin karfl›s›ndaki Karacaahmet Mezarl›¤›’n›n 8. Ada’s›na ve bu adan›n takriben orta yerine gömülmüfltür. Sütun fleklindeki flâhidesinin üzerine gömme bir Mevlevî sikkesi yerlefltirilmifltir. Etraf› kesme tafl bir istinat duvar› ile çevrili bir yüksek sofa üzerinde bulunan bu kabrin yan›nda 10 Zilkade 1291’de vefat eden Mehmet Pafla ye¤eni Abdülkerimzâde Mustafa Kâmil Bey’in, yine ayn› tarz flâhidesi ve bunun yan›nda ise fieyhülislâm Sa’deddin Efendi’nin torunu ve M›s›rl›zâde fiekib Bey’in efli Mevle- vî tarikatinden Hadice Han›m’›n muhteflem lâhdi vard›r. Lâhdin yan›na bir ayet yaz›lm›fl olup kendisi 1300 Cemaziyelevvel gurresinde vefat etmifltir. Sebil ve çeflme sahibi ‹stanbul kad›s› Sa’deddin Efendi’nin di¤er bir damad› da Ab- Sa’deddin Efendi’nin dülkerim Beyzâde Mustafa Kâmil Bey’in o¤lu flâhidesi. Mehmed Rüfldi Pafla’d›r. Maarif Meclisi azas› iken 19 Zilkade 1295 (14 Kas›m 1878)’de ve- yine kabartma bir Mevlevî sikkesi yap›l- fat ederek Karacaahmet Türbesi’nin sa¤ tara- m›flt›r. Bunun iki yan›nda ise kandilcik- f›nda köflede, etraf› demir parmakl›kla çevrili ler bulunmaktad›r. Kitâbesi fludur: hazîreye gömülmüfltür. Rüfldi Pafla’n›n 1273 (1856) tarihinde vefat eden annesi Fatma fieyhülislâm-› esbak Sa’deddin Zehra Han›m’›n lâhdi de buradad›r. Bunu be- Efendi merhumun mahdumu olub lirten kitâbe demir parmakl›klar üzerine as›l- ‹cra cem’iyyeti flu’besi reisi iken m›flt›r. Azim-i âlem-i lâhût olan Kudema-y› ecille-i rical-i Devlet-i Aliyye’den Kaynaklar: (‹. Hakk›, Merâk›d, s. 60) (Sicill-i Osmânî, Ve hulefa-y› Mevleviyye’den es-seyyid 3/19-21 Sa’deddin Efendiler; 2/382 Alaeddin Reflad Bey; Mehemmed Alaeddin Reflad Bey 2/386 Rüfldü Pafla) (Daniflmend, Kronoloji, 4/552) (Ahmet Efendi’nin ruh içün ve kaffe-i ehl-i Lütfi, Tarih-i Lütfi, II/17) (‹nal, Son Hattatlar, s. 619) ‹man ervah› çün Fatiha. Tarih-i vefat› 1294 Zilkade 29 Tarih-i veladeti 1247 C. âhir (Kas›m 1831) SADRAZAM ETHEM PAfiA TÜRBES‹ 1308 (1890). fieyhülislâm Sa’deddin Efendi- zâde Havale cem’iyyeti reisi Reflad ürbe, ‹skele Meydan›’ndaki Mihrimah Bey’in o¤lu ‹’lamat-› fler’iye icra memur- TSultan Camii Mezarl›¤›’ndad›r. Sa¤ tara- lar›ndan Biçare Said Bey. f›nda Ayfle Sultan veya Kaya Sultan Türbesi, arka taraf›nda Mihrimah Sultan Camii ve son Türbenin kap›s› arkada olup üzerine Ke- cemaat yeri, ön taraf›nda ise, Mihrimah Sultan lime-i Tevhid yaz›lm›flt›r. Bu kap›n›n Medresesi ve bugün mevcut olmayan Kad›lar karfl›s›ndaki bir tafl üzerinde ise flu kitâbe Mezarl›¤› bulunmaktad›r. bulunmaktad›r: Türbenin mermer kemerli kap›s› üzerinde bir fieyhülislâm Sa’deddin Efendi’nin vekilharc› Os- sat›r halinde ve 1310 (1892-93) tarihli “Küllu man Bey nefsun zâikatü’l-mevt” ayeti yaz›l›d›r. Nefis yaz› 15 R. evvel 1289 (May›s 1872) Mahmud imzal›d›r. Bu kap›n›n önünde, dört

616 Üsküdar Türbeleri köfle kal›n mermer kaideler üzerine oturtulmufl mazan 1320 (Aral›k 1903)’te vefat eden fieri- istalaktit bafll›kl›, ince mermer sütunlar›n tafl›- fe Fatma Han›m, büyük pencere önünde ise d›¤› ahflap çat›l› bir revak bulunmaktad›r. Ethem Pafla’n›n o¤lu 1313 (1895-96)’da ölen Girit Vilâyeti Müflaviri ‹smail Galip Bey, bu- Kesme tafltan yapt›r›lan türbenin üzerini nun sa¤›nda Ethem Pafla’n›n o¤lu Mustafa tromplar üzerine oturtulmufl sa¤›r bir kubbe Bey’in 1325 (1907) y›l›nda ölen o¤lu Ali Sami örtmektedir. Tromplara ve kubbe göbe¤ine Bey, Galip Bey’in solunda ise Mustafa Bey’in kûfî yaz› ile Muhammed, Ebubekir, Ömer, Os- k›z› Fethiye Han›m gömülüdür. man ve Ali adlar› yaz›lm›flt›r. Fakat bu yaz›lar bak›ms›zl›ktan yok olmak üzeredir. Bu yaz›la- Ethem Pafla, 1818’de Sak›z Adas›’nda ve fakir r›n etraf› ve yan duvarlar› kalem ifli renkli na- bir bal›kç›n›n o¤lu olarak dünyaya gelmifl ve k›fllarla bezenmifltir. adan›n isyan› üzerine buraya gönderilen Kap- tan-› Derya Nasuhzâde Ali Pafla taraf›ndan ve Türbenin iki yan duvar›nda küçük, camiye ba- dört yafl›nda oldu¤u halde ‹stanbul’a getiril- kan ve cephesini tamamen kaplayan büyük bi- mifltir. Sadrazam Hüsrev Pafla onu yetifltirmek rer penceresi vard›r. Büyük pencere mermer- üzere sat›n alm›flt›r. Hüsrev Pafla, masraf›n› den yap›lm›flt›r. Her pencerenin yanlar›nda kendi görmek üzere Ethem Pafla ve üç çocu¤u ikifler kabartma sütun bulunmaktad›r. Paris’e tahsile göndermifltir.

Türbede sekiz sanduka vard›r. Üzerindeki yeflil Bu dört ö¤rencinin bir arada çekilmifl resimle- çuhalar eskimifl, yak›n tarihe kadar duran isim rini baz› tarih kitaplar›nda görmek mümkün- levhalar› yok olmufltur. Bunlardan ö¤rendi¤i- dür. mize göre, ortada 2 Ramazan 1310 (19 Mart 1893) tarihinde vefat eden Sadrazam Ethem Ethem Pafla, Paris’te s›n›f›n›n birincisi olarak Mihrimah Sultan Pafla, sa¤›nda kaimbiraderi ve fiefika Fatma diploma alm›fl çal›flkan bir kimse idi. Fakat gö- Camii’nde Sadrazam Han›m’›n kardefli, Bahriye Müsteflar› olup rülmemifl derecede asabi idi. Namuslu, dürüst ‹brahim Ethem Pafla 1313 (1895-96)’da ölen Mehmet ‹smet Efendi, bir insan olan Pafla, Frans›zca, Rumca ve biraz Türbesi. sol taraf›nda Ethem Pafla’n›n efli olup 13 Ra- Almanca bilirdi.

617 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Tahsili tamamlad›ktan sonra ‹stanbul’a dönen l›kta bu aileye mensup kimselerin kabirleri Ethem Pafla, bir çok görevlerde bulunduktan vard›r. Bunlar türbenin yap›m›ndan evvel bu- sonra, Sultan II. Abdülhamit devrinde 5 fiubat raya gömülmüfllerdir. Bunlar, ‹smail Galip 1876’da Mithat Pafla’n›n azli üzerine sadaret Bey’in o¤lu ve babas›ndan evvel 1296 makam›na getirilmifltir. ‹lk Meclis-i Mebusan (1879)’da vefat eden Hasan Mübahi, Halil Et- onun devrinde aç›lm›fl ve yine bu dönemde hem Bey’in kardefli ve 1280 (1863-64)’te vefat Osmanl›-Rus savafl› bafllam›flt›. 11 Ocak eden Abdullah Saadettin ve Halil Ethem 1878’de azledildi. Sonra Viyana Elçisi, Dahili- Bey’in di¤er kardefli olup 1271 (1854)’te vefat ye Naz›r› oldu. eden Mehmet ‹lyas Bey’dir.

Ethem Pafla’n›n dört o¤lundan üçü, ‹smail Ga- Kaynaklar: (Gezi Notu) (E. Koçu, ‹stanbul Ans. 9/4994 lip Bey, Osman Hamdi Bey ve Halil Ethem El- ve 11/5962) (‹nal, Son Sadrazamlar, 2/600 vd.) (R. Ziyao¤- dem Bey Türk ilmine, irfan›na ve sanat›na bü- lu, ‹stanbul Kad›lar› fiehreminleri, s. 172) (Y. Öztuna, Dev- yük hizmetlerde bulunmufl kimselerdir. letler ve Hanedanlar, s. 638) (Konyal› Üsküdar Tarihi, 1/347) (‹nal, Son Hattatlar, s. 199) Galip Bey, derin bir nümizmatik (eski paralar ilmi) bilgisi olup alim ve tarih bilgini idi. 1848’de ‹stanbul’da do¤du. Frans›zca ve Rum- ca’y› pek mükemmel bildi¤i için 1894’te Girit SADRAZAM HAL‹L PAfiA Valisi Aleksandr Kara Todori Pafla’n›n mu- TÜRBES‹ avinli¤ine atand›. Fakat hastalanarak ‹stanbul’a döndü. Takvim-i Meskukat-› Osmaniye, amamen kesme tafltan infla olunan bu Takvim-i Meskukat-› Selçukiye adl› eserlerinden Tmuhteflem türbe, Aziz Mahmut Efendi So- baflka kitaplar› da vard›r. ka¤› ile Aç›k Türbe Soka¤›’n›n birleflti¤i yerde ve Aziz Mahmut Efendi Soka¤›’n›n sol köfle- Halil Edhem Bey, 1861’de ‹stanbul’da do¤du. sindedir. Tahsilini tamamlad›ktan sonra bir tak›m gö- revlerde bulundu. 1892’de Müzeler Müdürü Meyilli bir arazi üzerinde bulundu¤undan alt›- olan a¤abeyi Osman Hamdi Bey’e muavin ta- na, bir çeflme ve sebil yapt›r›lm›flt›r. yin edildi. 1901’de ‹stanbul Belediye Baflkan› oldu. Osman Hamdi Bey’in vefat› üzerine Mü- Aziz Mahmut Efendi Soka¤›’na aç›lan kesme zeler Müdürlü¤ü’ne atand›. Bu görevde 22 sene tafl, kemerli bir kap›dan zemini toprak avluya kald›. 16 Kas›m 1938’de fiiflli’de Osmanbey’de- girilir. Etraf›n›, bir k›sm› y›k›lm›fl, yüksek, pen- ki evinde vefat etti. Kabri Edirnekap› fiehitli- cereli bir duvar çevirmifltir. ¤i’nde 4. Ada’daki aile mezarl›¤›ndad›r. Avlunun sa¤ taraf›ndaki küçük hazîrede bugün ‹stanbul Arkeoloji Müzesi yan›ndaki Sanayi-i ancak alt› kabir kalm›flt›r. fiâhideleri yok ol- Nefise Mektebi (Güzel Sanatlar Akademisi) mufltur. Yaln›z alt kaideleri mevcuttur. Mah- binas›nda fiark Eserleri Müzesi onun taraf›ndan mut Bey Türbesi’nin kap›s› yan›ndaki pencere kurulmufl ve bu s›rada Topkap› Saray› da müze önünde, bir kaç kabir tafl› yerde durmaktad›r. haline getirilmifltir. Meskukat-› Osmaniye Kata- lo¤u, Sivas ve Divri¤i fiehirlerinin ‹slâmî Kitâbele- Hazîrenin önündeki, Halil Pafla Medresesi’nden ri, Düveli ‹slâmiye Tarihi, Topkap› Saray›, Yedi- eser kalmam›flt›r. Bu medrese tipindeki yap›, kule Hisar› ve Camilerimiz adl› eserleri vard›r. ‘Kap›c› Tekkesi’ ad› ile bilinen, Celvetî Dergâh› için yapt›r›lm›flt›. Bundan dolay›, yan taraf›nda- Osman Hamdi Bey, Türk ressam›, bilim ada- ki soka¤a “Kap›c› Ç›kmaz› Soka¤›” ismi veril- m› ve Türk Müzecili¤inin babas›d›r. 1842’de mifltir. (Bu tekke bahsine bak›n›z.) ‹stanbul’da do¤du. 1910 senesinde vefat ederek Eskihisar’daki evinin arkas›ndaki tepeye Avlunun karfl›s›nda biri büyük, di¤eri küçük gömüldü. Bu pek de¤erli insan için Mustafa iki türbe vard›r. Sol köfledeki büyük türbe Sad- Cezar Bey’in “Sanatta Bat›’ya Aç›l›fl ve Osman razam Halil Pafla’ya, di¤eri ise o¤lu Mahmut Hamdi” adl› k›ymetli kitab›na bak›n›z. Bey’e aittir.

Ethem Paﬂa Türbesi’nin sol taraf›ndaki mezar- Kare plânl› olan Halil Paﬂa Türbesi’nin önün-

618 Üsküdar Türbeleri de bafll›klar› istalaktitli üç mermer sütunun ta- oldu¤u belli de¤ildir. fl›d›¤›, üç küçük kubbeli bir revak bulunmakta- d›r. Devrinin en güzel çinileri ile kapl› oldu¤u bilinen türbe, bugün çok harap durumdad›r. Çini- Mermer söveli ve kemerli kap›s› üzerinde, leri yok olmufl, pencereleri k›r›lm›fl, s›valar› 1214 (1799-1800) tarihinde konmufl, “‹flleri- dökülmüfl, revak sütunlar› çatlam›fl, maksure- nizde flafl›rd›¤›n›z zaman kabir sahiplerinden leri da¤›lm›fl ve sütunlar›n istalaktitleri k›r›l- (kabir ehlinden) yard›m isteyiniz” anlam›na m›flt›r. gelen; Fevkânî olan bu türbenin, çeflmenin ve sebilin “‹za tehayyertüm fi’l-umuri festeînu min ehli’l-kubur” kitâbeleri yoktur. Fakat, iki yan›nda üçer pencere bulunan, merdivenli avlu kap›s›n›n üze- hadisi bulunmaktad›r. rindeki kitâbe yeri bofllu¤una, sonradan bir mermer levha yerlefltirildi¤ine göre, burada bir Kap›n›n iki yan›nda iki, üstte üç; karfl›s›nda ve kitâbe vard›. sol taraf›ndaki cephelerde alt üst üçer; sa¤ taraftaki cephede ise, üstte üç, altta ortada bir Türbe ve Kap›c› Tekkesi, 1266 (1849-50) tari- pencere vard›r. Bu tek pencerenin iki yan›nda hinde, Hüdâyî Âsitânesi ve semt ile beraber birer gömme dolap yer alm›flt›r. yanm›fl ve bir daha tamir edilmemifltir.

Alt pencereler dikdörtgen, mermer söveli ve Halil Pafla, Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi zama- klâsik demir parmakl›kl›d›r. Üst pencereler ise n›nda yetiflmifl ve onun müridi olmufl bir kim- alç› süslemeli ve sivri kemerlidir. sedir. Hadîka yazar›, kendisi hakk›nda flu bilgiyi vermektedir: Tek sa¤›r kubbesi, sekiz yüzlü bir kasna¤a oturtulmufltur. Dört köflesinde küçük yar›m kubbe- “fieyh Hazretleri’nin dervifllerinden Halil Pafla cikler vard›r. Tromplar› istalaktitlidir. Mermer ...... ibtida padiflah›n hareminde Çak›rc›ba- alemi k›r›lm›flt›r. fl›l›k ile ç›k›p sonra 1016 (1607-8) tarihinde Maryol Hüseyin A¤a’n›n üzerine yeniçeri a¤a- Türbenin içinde yaln›z mermer kaideleri kal- s› ve 1018 (1609-10) senesinde Haf›z Ahmet m›fl üç kabir bulunmaktad›r. Bunlar›n kime ait Pafla (Kabri, Karacaahmet Mezarl›¤›’nda, Yük-

Sadrazam Halil Paﬂa Türbesi. Sa¤ tarafta görülen o¤lu Mahmut Bey’in türbesidir.

619 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

sek Kald›r›m mevkiindedir) üzerine kaptan-› lerbeyi Mehmet Pafla, Halil Pafla’n›n a¤abeyi derya olup ayn› sene donanma ile Akdeniz’e idi. 2 Nisan 1589 tarihinde öldürülen Mehmet ç›k›p Sak›z Adas›’na vard›kta K›br›s önlerinde Pafla için Eyüp’te, bugün hâlâ ziyaret edilen bir Kara Cehennem nam harbî kaptan ile befl kal- türbe, bir çeflme bir sebil ve bir mektep yapt›r- yon haber al›p kemali sürat ile üzerlerine var- m›fl oldu¤unu vakfiyesinden ö¤reniyoruz. Bey- d›kta iki gün cengi azim olup sonra cümlesini lerbeyi Mehmet Pafla’n›n sahilhanesi, bugünkü zapt ve 500’den ziyade esir al›nm›flt›r. 1039 Beylerbeyi mevkiinde bulundu¤u için, bu semt (1629-30) tarih-i vefat›d›r.” hâlâ Beylerbeyi ad›yla meflhurdur.

Halil Pafla, 17 Kas›m 1616 tarihinde sadrazam Halil Pafla’n›n, Mimar Bafl› Sedefkar Mehmet olmufl fakat ‹ran Seferi’ni iyi idare edemedi¤i A¤a’ya yapt›rd›¤› bu türbeyi, Aziz Mahmud için 18 Ocak 1619 tarihinde azlolunmufl ve Hüdâyî Efendi için infla ettirdi¤i rivayet olu- gizlice gelerek, Hüdâyî Dergâh›’na s›¤›nm›flt›. nur. Fakat bu muhterem zat›n vefat›nda, ken- Padiflah Genç Osman kendisini öldürtmek di camii yan›na gömülmeyi arzu etmesi üzerine maksad›yla, tekkeden istemifl fakat, Hazreti Halil Pafla da, Hüdâyî Hazretlerinin Türbe- Pir’in araya girmesi ile idamdan kurtulmufltu. si’ne nazaran çok büyük ve muhteflem olan bu türbeye gömülmeyi sayg›s›zl›k sayd›¤›ndan ve- Halil Pafla, daha sonra, muhtelif y›llarda dört fat›ndan sonra Hüdâyî Efendi Türbesi’nin ya- defa kaptan-› derya olmufl ve 1 Aral›k 1626’da n›ndaki küçük türbeye defnedilmesini vasiyet ikinci defa sadaret mevkiine getirilmiflti. Asi etmifltir. Abaza Pafla, Halil Pafla’n›n yetifltirmesi oldu¤u için, velinimetinin nasihati ile yola gelebilir ümidiyle bu mesnete getirilmiflti. Bu ikinci fiark Seferi’ne ç›karken, kendisine manevî güç SADRAZAM HAL‹L PAfiA’NIN vermesi için Hazreti Pir’in h›rkas›n› giydi¤i, fa- GÖMÜLÜ BULUNDU⁄U kat Pir’in bu sefer için r›zas› olmad›¤› söylenir. Halil Pafla, bu görevden 6 Nisan 1628 tarihin- TÜRBE Sadrazam den azledilmifltir. Halil Pafla Türbesi ziz Mahmud Hüdâyî Efendi Türbesi’nin vaziyet krokisi. Sultan III. Murat devrinde, Beylerbeyi Vaka- Asol ilerisindedir. Ahflap tavan› çökmüfl, s›’nda, yeniçerilerin parçalad›¤›, Rumeli Bey- dört duvar› kalm›flt›r. Türbenin arkas›ndaki fieyh Mes’ut Efendi Türbesi’ne, yan taraftaki Ayfle Sultan Türbesi’ne ve hazîreye aç›lan üç kap›s› vard›r.

Mezarl›¤a aç›lan kap›n›n sol taraf›nda, küçük türbedar odas› bulunuyordu. Bunun iki penceresi ve türbeye aç›lan bir kap›s› vard›.

Türbenin zemini, klâsik k›rm›z› tu¤la kapl›d›r. ‹ki taﬂ basamakla Ayﬂe Sultan Türbesi’ne geçi- lir. Plân› için Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi Türbesi bahsine bak›n›z.

Bugün Arkeoloji Müzesi yazmalar› aras›nda bulunan Halil Pafla Vakfiyesi’ne göre, türbe ve tekke, 1626 Kas›m›ndan evvel yap›lm›flt›r. Vakfiyenin tanziminden k›sa bir zaman sonra, evkaf›n›n mütevellisi (gelirinin yöneticisi) olan Süleyman A¤a ile ihtilâfa düflülmüfl ve Pafla, evkaf›n› geri alarak vakfiyesinin iptalini istemifltir. Üsküdar mahkemesinde yap›lan murafaa (yüzleflerek yap›lan duruflma) neticesinde Halil Pafla davay› kaybederek, vakf›n es-

620 Üsküdar Türbeleri kisi gibi b›rak›lmas›na karar verilmiﬂti. rine bak›n›z.

Halil Pafla’n›n bu külliyesinden baflka Fatih’te, Osmanl› Müellifleri adl› eserde, Hüdâyî Âsitâ- flimdi Millet Kütüphanesi olarak kullan›lan, nesi fleyhlerinden Gafurî Mehmet Efendi’nin Feyzullah Efendi Medresesi karfl›s›nda ve eski 1078 (1667-68) tarihinde vefat ederek Halil ad› Halil Pafla Camii Soka¤› olan bugünkü Pafla Türbesi’ne gömüldü¤ü yaz›l›d›r. Hüdâyî Feyzullah Efendi Soka¤› üzerinde, birinci defa Tekkesi’nin son fleyhlerinden olan Ruflen sadaret mevkiini iflgal etti¤i 8 Zilkade 1025 / 1 Efendi’nin 1916 y›l›nda yapm›fl oldu¤u bir Safer 1028 (17 Kas›m 1616 / 18 Ocak 1619) plânda ise, Gafurî Efendi’nin kabri, Hüdâyî tarihleri aras›nda, 1026 (1617) y›l›nda yapt›r- Efendi Türbesi’nin yan›ndaki fieyhler Mezarl›- d›¤› cami ve bu camiin yan›nda bir çeflme ve ¤›’nda gösterilmifltir. camiden “r›z›klanmak” için mesken ve menziller infla ettirmifltir. Mahmut Bey Türbesi bahsine bak›n›z.

Bunlardan baflka, Kahramanmarafl’›n 35 km Vefeyât’a göre Halil Pafla “el-Gaza-1039” tari- kuzeyinde bulunan Zeytun (flimdi Süleymanl›) hi Muharreminin yirminci günü (9 Eylül nahiyesinde, kendi do¤um yeri oldu¤u için, bi- 1629) vefat etmifltir. ri kendi ve di¤eri a¤abeyi Mehmet Pafla’n›n ruhu için iki büyük han ve bir köprü, Üsküdar’da Kaynaklar: (‹slâm Ans. 5/160) (Kâtip Çelebi, Fezleke, bugün için yeri bilinmeyen bir köprü ve Balta- II/137) (Osmanzâde Taib, Hadîkatü’l-Vüzera, s. 62) (Ar- liman›’nda keza bir köprü, ‹stanbul civar›nda keoloji Müzesi, No: 1132) (Gazaname-i Halil Pafla) (Hadî- Haznedar Köyü’ndeki çiftli¤inde bir çeflme katü’l-Cevâmi, 1/97 ve 2/190) (E. Ayverdi, 19. As›rda ‹s- yapt›rm›flt›r. tanbul Haritas›) (Sicill-i Osmanî, 2/286) (Naimâ Tarihi, Dan›flman Türkçesi, II/583, 686-687, 689, 694, 702, 712, Kendisi ve efli Hadice Hatun binti Abdullah 718, 721, 733, 802-803, 823, 857, 859, 888, 963-964, için hac›lara ve Haremeyn fukaras›na sarf 966-967, 974, 981, 983, 1001) (Peçevî Tarihi, Uras Türk- olunmak üzere surre tayin etmifltir. çesi, II/343, 368, 408, 449, 457, 477) (Türk Ans. 18/385) (Tarih-i G›lmani, Kâmil Su Türkçesi, s. 10-11) (Danifl- “Befl kere yüzbin akçe nakid ile K›s›kl›’da bir mend, Kronoloji, 3/501-504) (Ayvansarayî, Vefeyât, s. 25- menzil, Fatih Camii civar›nda dört menzil ve 41) (M. Sözen, Türk Mimarîsinin Geliflimi, s. 265-267) onbir dükkân, ‹zmit mülhakat›ndan dört köy (Osmanl› Müellifleri, M. Tahir, I/100) (Gezi Notu) (Hadî- ve mezra, do¤um yeri olan Zeytun civar›nda katü’l-Cevâmi, 1/89) (Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Dan›fl- Fernos Köyü, Kilidbahir’de on oda, bir mah- man Türkçesi, 1/273) (Ata Tarihi, ‹stanbul 1292, s. 52-53) zen, iki bahçe ve niceleri” türbesinin vak›fla- (Mehmet Çay›rda¤ Kayseri’de Vak›f Kütüphaneleri, Vak›flar r›ndand›r. Der. 20/271) (Kâz›m Özdo¤an, Kayseri Tarihi, s. 107-108)

Mahkeme zapt›n›n bir yerinde (vakfiye 43-a) Pafla’n›n 1035 Receb-i gurresinde (29 Mart 1626) Hüdâyî Efendi Zaviyesi için tahsis etti¤i SAL‹H EFEND‹ TÜRBES‹ mebla¤› (paray›), tevzi edilmek üzere, fieyh A- ziz Mahmud Hüdâyî Efendi’ye teslim etti¤i ve ürbe, Küçükihsaniye semtinde, eski ad› 1036 Recebinin bafl›ndan itibaren evkaf› mü- T‹hsaniye Soka¤› olan flimdiki Neyzenbafl› tevellisinin, tayin etti¤i paray› zaviye fleyhine Halil Can Soka¤›’n›n sol köflesinde olup çok teslim etmesini flart kofltu¤u kaydedilmifltir. eski, harap ve iki katl› bir evin bahçesi içinde- dir. Halil Pafla, Kayseri’nin merkez Tavlusan (Ay- d›nlar) köyünde 1026 (1618) tarihinde bir ca- Türbenin hemen arkas›nda Mabeyinci Haf›z mi, bir mektep, bir çeflme ve bir kütüphane Mehmet Bey’in ‘Köprülü Konak’ ad›yla ünlü yapt›rm›flsa da bugün mevcut de¤ildir. iki kârgir kona¤› bulunmaktad›r.

Halil Pafla’n›n itidalli ve adaletperver bir dev- 1955 tarihinde flimdiki fleklini alan dört köfle, let adam› oldu¤u söylenir. tafl türbenin Neyzenbafl› Halil Can Soka¤›’na bakan bir hâcet penceresi ve yan taraf›nda ka- Sadrazam Halil Pafla Çeflmesi ve sebili bahisle- p›s› vard›r. Çat›s› bulunmayan bu türbede ulu

621 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

bir servi a¤ac› ve iki lâhit vard›r. Biri, eﬂ-ﬂeyh zel mezar yapt›r›p) “Halifetullah-1186” (1772) el-hac Salih Efendi’ye, di¤eri ise, Müderris Ha- tarihinde rihlet-i beka ve lâhd-i mezburda mü- f›z ‹brahim Efendi’ye aittir. terakkib rûz-› lika oldu.

Salih Efendi’nin hayat› Mecmua-y› Tevarih ad- Türbesi hizmetine kendi hâdimi Dervifl Yu- l› kitapta flu flekilde anlat›lm›flt›r. suf’u tayin eylemifltir.”

“Diyar-› ma¤ribden ba’de’l-bulu¤ mezheb-i fiâhidesi üzerindeki kitâbe fludur: Malikiye üzere seyahate ç›k›p ulûm-› külliye ve ma’arif-i cüz’iyye sa’yiyle Arap ve Acem ve Kad intekale min dâri’l-fenâ Kafiristan ve Rum ve sa’ir diyar› seyr iderek ‹lâ dâri’l-beka. Âlim el-merhum el-ma¤fur tahsil-i kemal ve hacc-› flerif edas› esnas›nda ol El-Merakeflî efl-fleyh Salih ibn-i diyar›n ehl-i derûn olan kimseleriyle ülfet ve Yahya bin Yusuf el-Abbasî el-Kureyflî Medine-i Münevvere’yi ziyaret edib anda sa- El-Merakeflî el-ma¤ribî ahsen-Allahu kin olan fieyh Mehmed Hayat’dan ahz-› tari- Bi-lûtfihi. Sene sitte ve semanîn ve mie ve elf kat-› Bayramiyye-i Nakflibendiyye idüb Kudüs- fiaban 10 i fierif’de dahi fiazeliyye ve Bedeviyye ve sair ricalullah cümlesinden istifade idüb hatta ilm- Salih Efendi 10 fiaban 1186 (6 Kas›m 1772) i ‘T›bb-› ebdan’ ve ‘Edyan’ da dahi kemal-i tah- tarihinde vefat etmifltir. sil itdikten sonra Üsküdar’a gelip Sultan Os- man-› Salis (1745-1757) müceddeden ihya ey- fiam kad›s› iken vefat eden Haf›z ‹brahim ledi¤i ‹hsaniye nam mahalde ikamet esnas›nda Efendi’nin flâhidesi 1212 (1797) tarihlidir. Sultan Mustafa Han-› Salis (1757- 1774) an›n celâlet-i flan›na vâk›f olup ikram murad olun- Zilkade 1216 (Mart 1802) tarihli bir istidadan dukta kabul etmeyip bir menzil ifltira (sat›n al- fieyh Salih Efendi Türbesi vak›flar›na müte- ma) ve anda inziva üzere iken ömr-i tabi’isi velli tayini istendi¤i anlafl›lmaktad›r. âhir oldu¤un idrak idüb ol mahalli zaviye olmak üzere vakf ü flart idüb Müderris Haf›z ‹b- Kaynaklar: (Ayvansarayî, Mecmua-y› Tevarih, s. 312) rahim Efendi’ye tevliyetini havale ve kendine (Gezi Notu) (Konyal›, Üsküdar Tarihi, 1/381) (Osm. Arfl. bir laht-i tabnak bina idüb (lâhit fleklinde gü- M. Cevdet Tas. Evkaf Defteri III, No: 20491)

Salih Efendi Türbesi ve ahﬂap türbedar evi. Yokuﬂun üstünde görülen yap› Kemal Muhtar Bey’in kona¤›d›r.

622 Üsküdar Türbeleri

SARI KADIZÂDE fiEYH sandukas› ve üzerinde ‘destarl› külah’› vard›r. MUSTAFA DEDE EFEND‹ Sandukas›n›n önüne dokuz sat›r halinde haz›r- lanm›fl, 18 m›sral› bir levha konmufltur. Bura- TÜRBES‹ da Mustafa Dede’nin fleceresi anlat›lmakta ve H. 887 tarihinde vefat etti¤i belirtilmektedir. ürbe, Sar›gazi Köyü’nde ve bu isimle bili- Türbenin bat›ya bakan cephesinde iki hâcet Tnen camiin sa¤ taraf›ndad›r. penceresi vard›r.

Mustafa Dede, Sar› Kad› Mehmed Dede Efen- Türbenin do¤u taraf›nda “halile-i muhtereme- di’nin o¤lu olup babas› ile beraber ‹stanbul’un si ve evlâd-› kiram› medfundur. Ve onlara ya- fethinde bulunmufltur. 1453 tarihlerinde bu k›n hariçte bir ulu a¤aç yan›n›nda vaki meza- köye yerleflen Mustafa Dede, 887 (1482) tari- ristanda fieyh Mustafa Efendi’nin kardefli ‹sa hinde vefat ederek Hadîka yazar›n›n da (öl. Dede Efendi gömülüdür.” 1787) belirtti¤i gibi “türbe-i mahsusa”s›na defnedilmifltir. fieyh Mustafa Dede’nin efline ve çocuklar›na ait kabirlerin yaln›z da¤›lm›fl kaideleri günü- Sar›gazi Köyü Camii bahsine bak›n›z. müze kadar gelebilmifltir.

Türbe, y›¤ma tafltan yap›lm›fl olup ahflap çat›- Türbenin biraz gerisinde ve çocuk bak›m evi- l›d›r. Kuzeye aç›lan kap›s› önünde, dört ahflap nin önünde dört ulu servi a¤ac›n›n aras›nda ‹sa sütunun tafl›d›¤› bir revak, kap›s› üzerinde de Dede’nin kabri vard›r. Fakat tafl›nda yaz› yok- dört sat›r halinde haz›rlanm›fl dört m›sral› bir tur. Önünde Mihriflah Valide Sultan Çeflmesi kitâbe vard›r. Kitâbeden ö¤rendi¤imize göre, bulunmaktad›r. türbe, 1208 (1793) tarihinde tamir edilmifltir. Kitâbe fludur: Burada bulunan mezarl›ktan da eser kalmam›fl- t›r. Hicrî 12. yüzy›la ait iki kabir tafl› görülmek- Mâder-i Sultan Selim Han ibn-i Sultan Mustafa tedir. Mihriflah Sultan vâlâ himmet-i re’fet-meâb Kesb-i ruhaniyyet-i ervâh-› ehlullah içün fieyhü’l-hattatîn, meflhur Amasyal› Hamdul- Eyledi türbe-i ra’nây› ta’mire flitâb lah Efendi, “Sar› Kad›zâde fieyh Mustafa Efen- 1208 di’den irflad ve icazet (diploma) alm›flt›r.” Sul- tan II. Bayezid (1481-1512) Amasya Valisi Türbenin içinde Mustafa Dede’nin tek ahflap iken Hamdullah Efendi’den yaz› dersi alm›fl ve

Sar› Kad›zâde ﬁeyh Mustafa Efendi Türbesi.

623 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

tilerek öldürülmesi üzerine, çok müteessir olan Hattat Hamdullah Efendi, ﬂeyhi Mustafa De- de’nin vefat›ndan 30 sene sonra Sar›gazi’deki tekkesine gelerek inzivaya çekilmiﬂti.

Sühreverdîli¤in bir kolu olan bu Zeyniyye Tek- kesi’nde uzun müddet kalan Hamdullah Efen- di çok sevdi¤i fleyhi Mustafa Dede’nin ismini o¤luna (öl. 945/1538) vermifl ve sonradan yerleflti¤i Üsküdar’da vefat ederek Karacaahmet Mezarl›¤›’na gömülmüfltür.

Kaynaklar: (Gezi Notu) (Konyal›, Üsküdar Tarihi, 1/382) (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/261) (Ayvansarayî, Mecmua-y› Te- vârîh, Haz. F. Derin-V. Çabuk, s. 176)

SÜT BABA TÜRBES‹

ürbe, Kap›a¤as› semtinde, Karacaahmet TSultan Türbesi’nin arkas›nda, Nuhkuyusu Caddesi üzerinde ve Mehmet Çavufl Soka¤› ile Arakiyeci Soka¤› aras›ndad›r. Tam karfl›s›nda fieyh ‹sa Dede’nin 1206 (1791-92) tarihinde yapt›r›lan Mihriflah medfun bulundu¤u Valide Sultan Çeflmesi ve eskiden semtin Ku- mahal. yubafl› ismiyle an›lmas›na vesile olan mermer bilezikli kuyu ve ayr›ca 15 m yüksekli¤inde bir padiflah olunca da onu ‹stanbul’a getirterek su terazisi bulunmaktad›r. Okmeydan›’ndaki Okçular Tekkesi’nin fleyhi yapm›flt›r. Türbe Nuhkuyusu Caddesi’ne aç›lan bir ç›k- Süt Baba Türbesi ve maz sokak üzerinde ve bu soka¤›n sol taraf›n- çevresi. Hamisi ve flakirdi Sultan Bayezid’in, Yavuz dad›r. Sa¤ taraf›nda ise ‹brikdar Hüseyin Sultan Selim (1512-1520) taraf›ndan zehirle- A¤a’n›n 1206 (1791-92) tarihinde yapt›rm›fl oldu¤u ve kendisinin de medfun bulundu¤u bir namazgâh bulunmaktad›r. Bu ç›kmaz yoldan, bugün yerinde bir taflç›n›n bulundu¤u ahflap fieyh Haf›z ‹smail Efendi Tekkesi’ne gidilirdi.

Set üzerindeki bu aç›k türbenin içinde Selim Sultan Dede ile Nenesi Dede’ye ait iki kabir vard›r. Dört köfle ince flâhidelerinin üzerine elifî sikkeler yerlefltirilmifltir. Her ikisinin de tarihi yoktur. Birinin üzerinde:

Kutbü’l-ârifîn Nenesi Dede ruhuna Fatiha

Di¤erinde ise:

Kutbü’l-ârifîn Selim Dede Sultan ruhuna Fatiha

diye yaz›l›d›r.

Süt Baba’n›n güya buraya çocukken gelen Ka-

624 Üsküdar Türbeleri

Süt Baba Türbesi. racaahmet Sultan’a süt temin etti¤i veya yafll› Rûflen etsin hane-i kalbin Hudâ bir kimsenin çocu¤una gösterdi¤i flefkat için fiem’i’nin rûhuna kim k›la du’â-1000 bu isimlerle an›ld›¤› söylenmektedir. (Karaca- ahmet Sultan’›n hayat› için türbesi bahsine XVI. yüzy›l mutasavv›f flairlerinden olan bak›n›z.) fiem’i, bugün Yugoslavya hudutlar› içinde bulunan Prizren flehrinde do¤mufltur. Buradaki Kaynaklar: (Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Dan›flman Türk- mekteplerde ilâhiyat dersleri verirdi. Sonradan çesi, 2/173-174) (M. Raif, Mir’at, s. 116) (‹. Hakk›, Me- Konya’ya giderek Mevlâna Celâleddin-i Rûmî râk›d-› Mutebere-i Üsküdar, s. 39) Âsitânesine yüz sürmüfl, hâl ehli olmufl ve nihayet ‹stanbul’a gelerek fieyh Vefa Hankâh›’n- da inzivaya çekilmifltir. Burada, fieyh Vefa Hazretlerinin halifesi Ali Dede’den tarikate fiA‹R fiEM’‹ fiEM’ULLAH sülûk (girme) etmifl ve onun halifesi olmufltur. fiair fiem’î Efendi EFEND‹ TÜRBES‹ Türbesi’nin kitabesi. Ali Dede’den hilâfet alan fiem’i Efendi, Edir- ürbe, Rum Mehmet Pafla Camii k›ble tara- Tf›nda, eski ad› Medrese Soka¤› olan bu- günkü Eflref Saat Soka¤› ile, Çeflme-i Cedid Soka¤›’n›n birleflti¤i yerde bulunan 1141 (1728-29) tarihli Ümmügülsüm Sultan Çefl- mesi’nin hemen arkas›nda ve Solak Sinan’›n 955 (1548) tarihinde yapt›rm›fl oldu¤u mektebin bahçesindedir. (Çeflme ve binas›ndan eser kalmayan mektep bahislerine bak›n›z.)

Türbenin eskiden ne flekilde oldu¤u hakk›nda bir bilgimiz yoktur. Bugün, betondan yap›lm›fl bir oda fleklindedir. Kabrin üzerine iri bir kaya yerlefltirilmifltir.

Parmakl›ks›z hâcet penceresi üzerinde 1000 (1591-92) tarihli mermer bir kitâbe vard›r. ‹ki m›sra halinde haz›rlanan kitâbe ﬂudur:

625 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

ne’de Debba¤lar içinde, fieyh Muslihiddin-i Kaynaklar: (K›nal›zâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’fl-fiuara) Sofî Tekkesi’ne fleyh olarak atanm›flt›r. Orada, (Sehi Tezkiresi, s. 16) (M. Tahir, Osmanl› Müellifleri, irfladla meflgul iken ilâhî aflkla fluurunu kaybet- 2/394) (Gezi Notu) mifl ve kendisini harâbâtîlik (harabeler-meyha- neler) âlemine terk etmifltir.

Bu halde iken fiem’i’nin ‹stanbul’a, oradan da fiEMS‹ PAfiA TÜRBES‹ Üsküdar’a geldi¤i san›lmaktad›r. Burada, muhtemelen Rum Mehmet Pafla Medresesi civar›n- ürbe, fiemsi Pafla semtinde ve bu isimle bi- daki bir hücreye yerleflen fiem’i, ölece¤ini an- Tlinen camiin sol taraf›ndad›r. Cami ve lad›¤›ndan, fevkalade karanl›k bir gecede, medrese ile beraber 988 (1580) tarihinde Mi- dostlar›n› ve oda komflular›n› ça¤›rarak: mar Sinan taraf›ndan yap›lm›flt›r.

– Bu gece fiem’i’nin flebistan› (gece ibadeti Deniz k›y›s›ndaki bu kare plânl› türbe, cami ile odas›) var. Sizler zikr ile meflgul olun, ben bi- ba¤lant›l› düflünüldü¤ünden özel bir durum raz istirahat edeyim, demifl ve bir köfleye çekil- gösterir. Alt üst pencereli olup üzeri sivri tonoz mifltir. Zikr bitti¤i zaman, fiem’i’nin Hakk›n ile örtülmüfltür. Alt pencereleri dikdörtgen rahmetine kavuflmufl oldu¤u görülmüfltür. fleklinde, üst pencereleri ise kemerlidir.

fiem’i’nin baz› eserlere yazm›fl oldu¤u flerhleri Kemerli kap›s›, cami kap›s›n›n sol taraf›ndad›r. ve Tuhfetü’l-Afl›kîn isimli bir eseri vard›r. 986 Üzerinde bulunan iki sat›r halinde dört m›sra- (1578) tarihinde yaz›lm›fl olan bu eser, ahlâk l› kitâbesi son tamirde yerine konmam›flt›r. Bu ve tasavvuftan bahseder. kitâbe, bugün camiin k›ble taraf›nda, türbe duvar›na dayanm›fl vaziyette durmaktad›r. Türbe fiiirleri içli, süslü ve parlak “elfaz› temiz ve me- kap›s›n›n y›k›lmas› neticesinde yere düflerek üç sel-âmizdir.” parçaya ayr›lm›flt›. Kitâbe fludur:

Beyitlerinden bir örnek: Yâ ‹lâhî son nefesinde fiemsî-i bî-çarenin Cürmine k›lma nazar bir a’mâl yüzünden dahi Dost medhinden ne hâs›l, zemm-i düflmenden ne gam Fâri¤ ü âzâdeyim, birdir yan›mda medh ü zemm Kitâbenin alt›nda tarih rakam› yoktur. Yaz›l›fl

ﬁair ﬁem’î Efendi Türbesi.

626 Üsküdar Türbeleri

flekline bak›l›rsa, bunun kendisi de flair olan fiemsi Pafla taraf›ndan vefat›ndan önce söyle- ndi¤i anlafl›l›r.

Hadîka yazar›, kap› üzerindeki kitâbeyi yazma- y›p “Türbede olan tarih dahi budur” diyerek türbe içindeki bir kitâbeyi kitab›na kaydetmifltir. Hüseyin Efendi, di¤er bütün eserlerin kitâ- belerini yazarken “Tâk-› dergâh›nda olan tarih budur” ibaresini kulland›¤› halde, burada aç›k- ça “Türbede olan tarih” sözcü¤ünü kullanarak, türbe içindeki bir kitâbeyi yazd›¤›n› ima etmifltir. Kitâbe fludur:

Türbesini kenâr-› deryâda ﬁemsi an›n içün eyledi bünyâd Geçerken bu kenâr-› deryâdan Aﬂinalar du’a ile ide yâd Yâ ‹lâhî bi-hakk-› nûr-› Nebi Nârdan eyle ol kulun âzâd

“Cami bina olundu¤u esnada irtihâl-i dâr-› beka eyleyen” fiemsi Pafla’n›n inflaat bitmeden 988 (1580) tarihinde vefat etti¤ini cami kitâ- besinin ikinci m›sra›ndan da anl›yoruz:

Umar›z kim ola merhûmun yeri Darü’s-selâm.

ﬁemsi Paﬂa’n›n vefat›na:

“Bugün gözden tolundu fiemsi Pafla-988” ve fiER‹F AHMET B‹N GAL‹P “Küsûf-› fiemsü’l ma’ârif-988” fiemsi Ahmet Pafla TÜRBES‹ Türbesi. tarihleri düflürülmüfltür. fla¤›daki sat›rlar Ayvansarayî Haf›z Hüse- Türbenin cami sahn›na bakan büyük, kemerli Ayin Efendi’nin Mecmua-y› Tevarih adl› penceresi flebeke demirlidir. ‹çindeki fiemsi kitab›ndan aynen al›nm›flt›r: Pafla’n›n ahflap sandukas› 1984 senesinde ya- p›lm›flt›r. 1310 (1892)’de de esasl› bir onar›m “Beni Fütade’den Haseniyyü’n-neseb Galib görmüfltür. Hasib bir zât-› flerîf olup Mekke-i Mükerre- me’de nice eyyâm hizmet-i flerâfetden sonra bu Türbe, muhtemelen 1894 tarihindeki büyük tarihte hal olunup Âsitâne-i Devlet-i Aliy- ‹stanbul zelzelesinde harap olmufl olmal›d›r. ye’ye gelip Üsküdar’da sâkin iken “Hilâfet- 1940 tarihinde Vak›flar Umum Müdürlü¤ü 1111” tarihinde rihlet ve kendine mahsûs fie- asl›na uygun olarak restore edilmifltir. (fiemsi rif Kuyusu dimekle maruf mahalde medfundur Pafla’n›n flahsiyeti için camii bahsine bak›- ki, Miskinler kurbündedir. Ve etraf› Nuh Efen- n›z.) dizâde Sadr-› esbak Ali Pafla’n›n etba›na mah- sûs mezaristand›r. Hatta sadr-› mezbûrun etbâ- Kaynaklar: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/191) (Gezi Notu) ›ndan olan Abaza Gazi Mehmet Pafla dahi ga- (Konyal›, Üsküdar Tarihi, 1/285-386) (Abdullah Kuran, zadan sonra Sinap’da mazhar-› kahr-› kahra- Mimar Sinan, s. 196, 333) (Hüsrev Tayla, Mimar Sinan manî olup ser-i maktuu Âsitâne-i Aliyye’ye Dönemi Türk Mimarl›¤› ve Sanat›, s. 302) (Faz›l Ayano¤lu, geldikte bu mahalle defn ve seng-i niflan vaz Tarihî Makbereler, Vak›flar Der. Say›: II, Resim 57, s. 402) olunup ism ü tarihi kayd olundu¤u “‹zzet-i be- (Evkaf ‹dareleri Katalo¤u, 1/5) hiflt-1184” tarihindedir.”

627 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

fierif Anmet Bin Galib, ‹stanbul’a geldikten bir çekilen suyun sebil olarak kullan›lmas› için ay sonra vefat etmifltir. Gömülü oldu¤u mahal- Sultan Abdülmecit’in annesi Bezmialem Vali- lin civar›ndaki bir kuyu sonradan fierif Kuyusu de Sultan’›n Bafla¤as› Abdülgani A¤a 1261 ad› ile an›l›r olmufltur. Bu kuyu bugün mevcut (1845) tarihinde mermer bir havuz yapt›rm›fl- de¤ildir. Selimiye semtindeki bir sokak hâlâ t›. Bu havuz, yak›n tarihlerde Davut Pafla Ca- fierif Kuyusu Soka¤› ad›n› tafl›maktad›r. mii avlusuna getirilmifl kuyu da kapat›lm›flt›r.

“Nuh Efendizâde Sadr-› esbak Ali Pafla’n›n et- XIX. yüzy›lda yap›lan ‹stanbul haritas›nda bâ›na mahsûs mezaristan”dan da eser kalma- mevcut oldu¤u görülen Nuh Çelebi Mektebi, m›flt›r. Yaln›z, 1187 (1773) tarihinde vefat günümüze intikal etmemifltir. Oysa, Nuh Çele- eden Nuh Efendizâde Mehmet Bey’in kafesî bi’nin örf ile müzeyyen muhteflem lâhdi elan destarl› flâhidesi mevcuttur. (Karacaahmet bakidir. Mezarl›¤› 5. Ada, O Bölümü’ne bak›n›z.) Abaza Mehmet Pafla, Cemaziyelevvel 1185 Yukar›da ad› geçen Hekimbafl› Nuh Efendi, (A¤ustos 1771) tarihinde idam edilmifltir. Sadrazam Hekimo¤lu Ali Pafla’n›n (1689- 1758) babas›d›r. Nuh Efendi aslen Venedikli Kaynaklar: (Ayvansarayî, Mecmua-y› Tevarih, s. 400) olup “fennî t›bda mahareti olmakla diyâr›ndan (Ayvansarayî, Vefeyât, s. 51, 116) (Hadîkatü’l-Cevâmi, ‹stanbul’a hicret ve fleref-i ‹slâm ile müflerref 1/81, 85) (fiem’danizâde Tarihi, M. Aktepe Türkçesi 1/126) olduktan sonra 1086 (1675) tarihinde vaki (Osmanl› Müellifleri, 3/73) (‹slâm Ans. 1/333) (Nusretna- sûr-u Hümâyun’da flehzadegân hizmetleriyle me, ‹. Parmaks›zo¤lu Türkçesi 1/4-6 ve 2/188, 238) (Gezi flöhret bulup 1105 Rebiyülevvelinde (Kas›m Notu) (Silâhtar Tarihi, 2/378-530) (Sicill-i Osmânî, 1/232) 1639) Cerrahbafl›l›k kendisine verilip... 1106 (Uzunçarfl›l›, Mekke-i Mükerreme Emirleri, s. 92) Cemaziyelevvelde (Aral›k/Ocak 1695) cülûs-› Mustafa Hân-› Sani’de Müneccimbafl› Azmizâ- de Mehmet Efendi yerine Ser-etibba oldu¤undan baflka Rumeli Kazaskerli¤i payesi ile Tek- fiEYH MEHMET ‹ZZÎ furda¤›, Mürtezaabad ve Keflan kazalar›na ar- BEDREDD‹N EFEND‹ AÇIK pal›k tayin olundu. Bade, Sultan Ahmet Han- › Salis devrinde 1119 fiaban›n›n sekizinci günü TÜRBES‹ (5 Kas›m 1707) vefat edip Koca Mustafa Pafla kurbinde vaki haneleri civar›na defnolundu. O ziz Mahmud Hüdâyî Efendi Camii avlu- mahal hâlâ vezirin türbesidir.” Asunda ve mabedin sa¤ taraf›nda ve Kaya Sultan k›z› Fatma Sultan’›n aç›k türbesinin ya- Yukar›ki aç›klama Hadîkatü’l-Cevâmi adl› k›y- n›ndad›r. Kendisi, Salk›msö¤üt veya Ayd›no¤- metlî eserden al›nm›flt›r. Fakat buradaki Ara- lu isimleriyle bilinen Kadirî Tekkesi’nin fleyhi l›k/Ocak 1695 tarihi sehven yaz›lm›fl olmal›- idi. d›r. Nuh Çelebi ismiyle de bilinen Cerrahbafl›, 26 Cemaziyelâhir 1106 (10 fiubat 1695) tari- Mehmet ‹zzî Efendi Ni¤de eflraf›ndan Karban- hinde hekimbafl› olmufltur. zâde Hac› ‹smail Efendi’nin o¤ludur. 1295(1879) tarihinde, büyük mutasavv›f ve Nusretname yazar›n›n verdi¤i ölüm tarihi de fiair Osman fiems Efendi’ye intisâb etmiflti. de¤iflik olup esere göre Nuh Çelebi, 29 Recep fiehremâneti Meclis-i ‹dare bafl kâtipli¤inden 1119 (26 Ekim 1707) tarihinde vefat edip Ko- emeklili¤ini istiyerek Tabaklar Mahallesi’nde- ca Mustafa Pafla Camii yöresinde yapt›rd›¤› ki evinde telifat ile meflgul olmufllard›. Ayd›- medresenin bahçesine gömülmüfltür. no¤lu Tekkesi fleyhli¤ine, bu s›rada fieyhülis- lâm olan Cemaleddin Efendi’nin israr› üzerine Karacaahmet-Ba¤larbafl› aras›nda uzanan cad- gelmiflti. Damad›, Bahriye kaymakam› fiükrü de, Nuh Çelebi’inin açt›rm›fl oldu¤u bir kuyu- Bey, Menâkib-i Azîzan adl› yazma eserinde bu dan dolay› Nuhkuyusu Caddesi ismi ile yad hususta bilgi vermifltir. edilmektedir. Bu kuyu, bugün Üsküdar Asker- lik fiubesi olarak kullan›lan eski Nuhkuyusu Mefl’um, 1918 Mütarekesi bafllang›c›nda, ‹zzî Karakolu’nun sa¤ taraf›nda ve Seyit Ahmet Efendi’nin o¤lu Kurmay Albay Süleyman Fet- Deresi’ne giden yolun bafl›nda idi. Bu kuyudan hi Bey, ‹zmir Askerlik Dairesi reisi idi. 15 Ma-

628 Üsküdar Türbeleri y›s 1919 tarihinde Yunanl›lar ‹zmir’i iflgal ettikleri s›rada, bu kahraman askeri “Zito Venize- los” diye ba¤›rmad›¤› ve ba¤›rtamad›klar› için vahflice süngülemifllerdi. Fethi Bey, 23 May›s 1919’da Yunan hastahanesinde vefat etti.

Nafl›, Emir Sultan Tekkesi hazîresine defnedilmifltir. Fesli flâhidesi üzerinde on sat›r halinde haz›rlanm›fl bir kitâbe vard›r. “Ecille-i ricâl-i Kadirîyye’den Ayd›no¤lu dergâh-› flerîfi post- niflîni fieyh ‹zzî Efendi Hazretlerinin necl-i ne- cîbi” diye devam eden yaz› 23 May›s 1919 tarihlidir. 24-12-1338 (1919)’da k›ymetli efli La- tife Han›mefendi’ye maafl ba¤lanm›flt›r.

Albay Süleyman Fethi Bey’in süngülendi¤i gün ve saatte fieyh Mehmet ‹zzî Efendi’nin huzurlar›nda çok sevdi¤i, emniyet ve itimad›- n› kazanm›fl yegâne halifeleri, Kuleli Askeri Kaynaklar: (‹stanbul Ans. 3/1523) (‹nal Son As›r Tür fia- Lisesi Müdürü, Kaymakam, Ressam ‹brahim irleri, s. 1761) (Celal Bayar, Ben de Yazd›m 6/1799) Aziz Mahmud Hüdayî Bey, ömrünü ve bütün var›n› yo¤unu dergâha Efendi Camii vakfeden damatlar› Bahriye kaymakam› fiük- Haziresi’nde fieyh rü Bey ve mümtaz dervifllerden Trabzon me- Mehmet ‹zzî Efendi busu Servet Bey otururlar iken, fieyh Efendi fiEYH MEHMET MUHY‹DD‹N flâhidesi. bu üç güzide dervifli hayrete düflüren ac› bir EFEND‹ TÜRBES‹ gülüfl ile, ürbe, fieyh Muhyiddin Efendi’nin 1020 – Fethi’yi kaybediyoruz, dedi (Baz›lar›na göre T(1611) tarihinden evvel yapt›rm›fl oldu¤u bu söz flöyledir: fiimdi, Fethi’me flehadet vaki ol- tekkesinin Sal› Soka¤›’na aç›lan cümle kap›s›- du) n›n sa¤ taraf›nda idi. (Muhyi Efendi Tekkesi bahsine bak›n›z.) ‹brahim Bey, birgün evvel Fethi Bey’in elyaz›- s› ile kendisine yollad›¤› mektubu gösterdi. ‹z- 1930 tarihlerinde harap olan ahflap türbede zî Efendi, ayn› endifleyi iflaret ile milletin baka onbir ahflap sanduka vard›. Bunlardan bilinen ve selâmetine dua etti. Aradan çok geçmeden üç tanesi flu zevata aittir: ‹stanbul gazeteleri, ‹zmir iflgalini ve bu flehadet olay›n› yazd›lar. 1020 (1611) tarihinde vefat eden Halvetî ta- rikatinin büyüklerinden Bezcizâde fieyh ‹zzî Efendi, 6 fiubat 1336 (19 fiubat 1920) Pa- Mehmed Muhyiddin Efendi. zar gecesi, 79 yafl›nda vefat etti. Vaziyeti gere- ¤ince bu aç›k türbeye gömülmüfltür. 1095 (1684) tarihinde vefat eden, Bayrami- ye’den Hazreti Pir Himmet Efendi. Sütun fleklindeki bafl flâhidesinde flu yaz› vard›r: 1122 (1710)’da vefat eden Himmetzâde fieyh Ecille-i rical-i Kadiriyye ve evliyadan es-seyyid efl- Abdullah Efendi. fleyh Mehmed ‹zzî Bedreddin Efendi kuddise sirruhu Hazretleri. Türbe kap›s› üzerinde, güzel bir hat ile yaz›lm›fl, Tarih-i velâdetleri: 8 R. evvel 1259 Pazartesi gi- iki bafl› yar›m daire fleklinde ve üç s›ra halinde cesi haz›rlanm›fl flu mermer kitâbe bulunuyordu: Tarih-i irtihâlleri: 16 C. evvel 1338. Sinn-i flerifleri: 79 Kutb-› âlem Bezcizâde r›hlet itdi dünyeden K›ld› câ mülk-i bekada rahmet-ullahi aleyh Ortada, “Otuzbefl sene mesned-niflîn-i irflad ol- Hakk Teâlâ dilerim seyrini takdîs eyliye mufllard›r.” diye yaz›l›d›r. Diyelim subh ü mesâda rahmet-ullahi aleyh

629 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Kendisi Nakflibendiyye’ye mensuptu. Sonra se- sinin güzelli¤inden dolay› padiflah›n imam› oldu. Sultan I. Ahmet’in emriyle Hoca Sa’deddin Efendi’nin Tacü’t-Tevarih adl› eserine Züb- detü’t-Tevarih (Tarihin özü) adl› iki ciltlik bir zeyl yazd›. Baflka eserleri de vard›r.

Türbenin yan›na sonradan ahflap bir bölüm daha ilâve edilmifltir. Burada dokuz ahflap san- fieyh Mehmet duka bulunuyordu. Nakil s›ras›nda yerleri be- Muhyiddin Efendi ton pehlelerle gösterilmifltir. Bunlar flunlard›r: Türbesi krokisi. 1150 (1738)’de vefat eden Himmetzâde fieyh Kald› âsâr› cevâmi’de avîze tevhîdle Abdüssamed Efendi. Penc-vakt farz› edâda rahmet-ullahi aleyh Hiç kesi yok nâm›n› yâd idüb itmeye du’â 1180 (1766)’da vefat eden Himmetzâde fieyh Cümle yâd ü âflinâda rahmet-ullahi aleyh Nureddin Efendi. Zikr ü tevhîd oldu¤u yerde el açub tâlibân Yâd idüb dirler du’âda rahmet-ullahi aleyh Yine ayn› tarihte vefat eden Behçetzâde fieyh Ol fenâ-fillah azizin Safî tarihin didi Abdüflflekur Efendi. Fani-i Hu Bezcizâde rahmet-ullahi aleyh 1020 Vefat tarihi bilinmeyen Himmetzâde fieyh Abdülgafur Efendi. Bu kitâbe, türbe ve içindekilerin Çiçekçi Ca- mii avlusuna nakli s›ras›nda, avlu kap›s›n›n sa¤ 1180 (1766)’da vefat eden Himmetzâde fieyh taraf›ndaki ikinci pencere ile üçüncü pencere Mehmed Nurullah Efendi. aras›ndaki duvara yerlefltirilmifl ve önüne de türbede medfun olanlar›n kemikleri, mermer 1220 (1805)’te vefat eden Himmetzâde fieyh pehleleri alt›na gömülmüfltür. Mehmed Nurullah Efen’dinin o¤lu fieyh Bahaeddin Efendi. Kitâbe yazar› fiair Safi Mustafa Efendi, tarihçi olup Aral›k 1616’da ‹stanbul’da vefat etti. Vefat tarihi bilinmeyen Himmetzâde fieyh

ﬁeyh Mehmet Muhyiddin Efendi Türbesi’nin Üsküdar Çiçekçi Camii’ne nakledildikten sonraki hali.

630 Üsküdar Türbeleri

Mehmed Ali Efendi.

1275 (1858)’de ölen Himmetzâde ﬁeyh Ab- dülhayy Efendi.

1303 (1885)’te vefat eden Himmetzâde fieyh Abdüflflekur Mahfi Efendi.

Sefine-i Evliya yazar›, Hüseyin Vassaf Bey, fieyh Himmet Efendi için flu bilgiyi vermifltir: “Him- met Efendi, Bolu’da, 1018 (1609) tarihinde Dökmeciler Mahallesi’nde do¤du. ‹stanbul’a gelerek tahsilini tamamlad› ve Zeyrekzâde Yu- nus Efendi’den icâzet ald›. Daha sonra Halvetî büyüklerinden Hüseyin Hüsameddin Efen- di’den feyz ald›. Tarikat silsilesi Yi¤itbafl› Ah- med Efendi’ye kadar uzan›r.

Himmet Efendi fleyhinden ald›¤› izin üzerine memleketine gitti. Fakat ald›¤› tarikat neflesin- buras› muhabbet ehlinin bir toplant› yeri ol- den daha ilerisine varmak derdine düflüp Bo- mufl idi. Ulûm-› akliye ve nakliyede (müsbet fieyh Mehmet lu’da meflahir-i meflayih-i Bayramiye’den Bolu- ilimler ve din bilgisi, hadis, f›k›h) yed-i tûlâs› Muhyiddin Efendi lu Ahmed Efendi’ye mülaki olduklar›nda ma- vard›. Kendisini her gören meftun oluyordu. Türbesi’nin kap›s› nevî sevk ile ona dahi inabet (bir fleyhe ba¤- Edib, haluk ve güzel konuflan bir zat idi. Bu s›- üzerinde bulunan lanma) edip hayli uzun zaman Ahmed Efen- rada kendisine kürsi fleyhli¤i tevcih olunmufl- kitabe bugün, Çiçekçi di’nin hizmetinde bulunmufl ve Bayramiye tur. Hatta Kas›mpafla Camii vaizli¤inde bulun- Camii avlu duvar› usulü üzerine tekmil-i meratib-i süluk ederek mufltur. Bu görevi, 1080 (1669) tarihinde o¤lu üzerindedir. ondan da hilâfet alm›flt›r. fieyh Abdullah Efendi’ye devr etmifl fakat 1090 (1679) senesinde halk›n iste¤i üzerine Hadaik-i tarikte (tarikat bahçesi) esrar›n› cem tekrar vaiz olmufltur. O¤luna da Fatih’te Halil ile dolu oldu¤u ve bafl›nda Bayramî tac› bulun- Pafla Camii vaizli¤i tevcih olundu. Bu s›rada du¤u halde ‹stanbul’a geldi. Tesadüfen ilk fley- Hüseyin Hüsameddin Efendi vefat etti. Med- hi Hüseyin Hüsam Efendi ile bulufltular. Baflka fen-i mahsûsas› vard›r. fleyhe intisab etmifl ve kalbi rencide olmas›n diye Himmet Efendi yan›ndaki abdest havlu- Üsküdar’da Divitçiler’de kain tekkenin fleyhi sunun içine tac›n› koyup dört ucunu bir araya olan Hüseyin Hüsameddin Efendi’nin fleyhi getirip tac›n› örtmüfltür. Halbuki Hüsam Efen- Bezcizâde Muhyiddin Efendi idi. Bezcizâde’nin di hakikate vak›f bir fleyh-i ziflan oldu¤undan vefat›nda Hüsam Efendi ve bu zat›n da 1090 Himmet Efendi’de tecelli eden envar-› mari- /1679 tarihindeki vefat› üzerine Himmet Efen- fet-i Rabbanîyi görüp: di fleyh oldu.

“O¤lum Himmet, Bayramiye tarikinde bu da Himmet Efendi, o¤lu Abdullah Efendi’yi ‹s- senin ictihad›n olsun,” demifltir. Himmetî ko- tanbul’daki tekkesine oturtarak kendisi Üskü- lunda tac üzerinde dört k›s›m bundan kalm›fl- dar’a nakl-i hane edip bu tekkenin meflîhatine t›r. Bu suretle Himmet Kolu tesis edilmifl oldu. revnak-efzâ (güzelli¤ini artt›rma) olmufltur. Bu kol, fiabaniye ile Bayramiye’nin birlefltiril- Burada gerek Halvetî ve gerek Bayramî tarik- mesinden meydana gelmiflse de daha çok Bay- lerinin ayinini icraya bafllay›p irflad-› talibîn ile ramiye unsuru a¤›r basar. Son devir Himmetî- meflgul olmufltur.” lerinin baz›lar› ise Melâmîli¤e meyletmifllerdir. Düz beyaz keçeden tac giyerlerdi. Bu pek fazla Ayvansarayî Hüseyin Efendi, Vefeyât’›nda, yayg›n de¤ildir. Himmet Efendi’nin do¤umunu 1000 (1591) olarak göstermifl ve flöyle devam etmifltir: Himmet Efendi’nin evi ‹stanbul’da Yüksek Kald›r›m (F›nd›kzade) civar›nda oldu¤undan “Dervifl Himmet Efendi, Bayramiye tarikinden

631 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

hilâfetle ‹stanbul’a gelip ahalisiyle hüsn-ü ülfet Eyliye Hakk afv ü gufrâne meded üzere iken Defterdar ‹brahim Pafla kendisine Eyleyüb a’mâlini ihlâse karîn Nakkafl Pafla Saray› civar›nda bir zaviye bina Kabrini pür-nûr ide Rabb-› ahad edip sonra Kas›mpafla ve Halil Pafla Camile- ‹ntikâl itdikde levh-i hât›ra ri’nde vaiz iken, ‘Hatime-i Evliya-1095 (1684)’ Düfldü bir tarih fieyh Abdüssamed senesinde vefat edip Üsküdar’da Abdüfl-fiekûr 1151 Efendi’nin zaviyesinde medfundur. Tekkesi, o¤lu Abdullah Efendi’ye tevcih olunmufltur.” Gerek Ayvansarayî Hüseyin Efendi’nin ve gerekse Hüseyin Vassaf Bey’in aç›klamalar›na Sandukas› önündeki levhada flunlar yaz›l› idi: göre türbede, tekkenin ikinci fleyhi olan Hüse- yin Hüsameddin Efendi’nin de kabri vard›r. Hayf ki, kutb-u rahmân eyledi azm-i beka (Muhyi Efendi Tekkesi bahsine bak›n›z.) S›rr›n› takdîs ide Hazreti Bârî Hüda Gitdi sefer eyleyüb bendesin itdi garîb Osmanl› Arflivi’ndeki 13 Muharrem 1233 (Ka- Merkad-› hâkin idem çeflm-i tere tûtiyâ s›m-1817) tarihli bir arzuhalde, fieyh Himmet Pir idi her vechile mürflid-i âgâh idi Efendi Türbesi’nde Miraciye okutmak ve tami- Tâlibe her nazra-i pâke idi kîmyâ rat ve tenvirat›na tayin edilen Seyyid Halil Nice efgân itsem hicr-i cihân sözden Efendi Vakf› tevliyetinin, vak›f Halil Efen- Hâlime rahm eyleyüb dostlar a¤lasun di’nin azatl› cariyelerinden Ayfle Han›m’a ve- Didi biri yeisle nale-i hankâh idüb rilmesi, yaz›l›d›r. Fevtine târîhdir ‘Hatime-i Evliya’ Kaynaklar: (H. Vassaf, Sefine-i Evliya, Süleymaniye Kü- fieyh Abdullah Efendi’nin sandukas› önünde tüp. Yazma Ba¤›fllar No: 2306, s.341-345, 347-348, 350- dostlar›ndan Hac› ‹smet Efendi’nin flu fliiri bu- 351) (M. Tahir, Osmanl› Müellifleri, I/130) (Türk Dili ve lunuyordu: Ed. Ans. 4/238) (Ayvansarayî, Vefeyât, ‹stanbul Üni. Kü- tüp. Tarih Yazmalar›, No: 2464, s. 38) (Müstakimzâde, Kâflif-i s›rr-› hakîkat vâk›f-› ilm-i ledun Tuhfetü’l-Hattatîn, s. 286-287 fieyh Abdullah) (Konyal›, fieyh Himmetzâde Abdullah Efendi ol hümâm Üsküdar Tarihi, I/380) (‹. Hakk›, Merâk›d-› Mu’tebere-i Mürg-i rûhu lâne-sâz-› gülflen-i Adn itdi tâ Üsküdar, Haz. B. fiehsuvaro¤lu, s. 56) (Hadîkatü’l-Cevâ- ‹de ervâh-› safâ menusi ile zevk-i müdâm mi, 2/218) (Türk Dili ve Ed. Ans. 7/413) (Kas›m1987 gezi Gûfl idince ‹smetâ k›ld›m târîh içün notu) (Osm. Arfl. Evkaf Defteri II, No: 11547) ‹de Himmetzâde yâ Rab Adn-i a’lây› makâm 1122

fieyh Abdüssamed Efendi’nin sandukas› önün- fiEYH MEHMET NUR‹ EFEND‹ de yirmidört m›sral› bir kitâbe vard›. TÜRBES‹ Kutb-› asr zümre-i Bayramiyân ürbe, Kurban Nasuh Camii avlusunun sa¤ fieyh Himmetzâde ol âlî neseb Ttaraf›nda, Büyük Selim Pafla Caddesi üze- rindedir. (Kurban Nasuh Camii ve fieyh Nuri diye bafllayan manzume: Efendi Tekkesi bahsine bak›n›z.)

Feyzi bahflây› dervifl silkine Kare plânl› olan türbenin çat›s› son tamirde Çare-sâz-› hât›r erbâb-› verd kurflun ile kaplanm›flt›r. Caddeye bakan büyük Bulkayub bânûy› dehrin ismetini hâcet penceresinden baflka, cami avlusuna ba- Kurb-i Hakk’a k›ld› aksa-y› emr kan iki penceresi daha vard›r. Hiçbir yerinde “‹rc›î” emrine itdi imtisâl kitâbesi bulunmayan yap›n›n kap›s› arka tarafta olup, sa¤ taraf›nda ve set üzerinde Recep diye devam ediyor ve flu m›sralarla son bulu- 1308 (fiubat 1891) tarihinde vefat eden Hac› yordu: Mehmet Hulusi Efendi’nin ve fievval 1323 (Kas›m 1905) tarihinde vefat eden ‹brahim Eyliye ol vâ’iz-i gevher-nisâr Edhem Surûrî Efendi’nin kabirleri vard›r. Av- Kürsi-i Adn üzre bülbül-vefl numzed luya bakan pencerelerin önünde ise, 995 Cedd-i pâki Himmet-i kudsisine (1587) tarihinde vefat eden Kurban Nasuh’un,

632 Üsküdar Türbeleri yine set üzerinde kabri bulunmaktad›r.

Türbe, 1974 tarihinde Dr. Sabahaddin Tonguç Bey taraf›ndan tamir ettirilmifl ve bu arada da, dört cephesi kesme tafl ile kaplanm›flt›r.

Türbe içinde üç sanduka vard›r. Biri, 29 Mu- harrem 1273 (1 Eylül 1856) y›l›nda vefat eden fieyh Mehmet Nuri Efendi’ye; ikincisi 12 Mu- harrem 1317 (23 May›s 1899) tarihinde vefat eden fieyh Tevfik Efendi’ye; üçüncüsü ise, Hi- dayetullah ismiyle de an›lan fieyh Nuri Efen- di’nin k›z› Hediye Sultan Han›m’a aittir.

Türbede ayr›ca duvarlarda as›l› vaziyette, Ru- faîli¤e mahsus çeflitli boyda flifller, i¤neler durmakta idi. Son tamirde bunlar kald›r›lm›flt›r.

Türbe, fieyh Nuri Efendi’nin vefat›ndan sonra, 1856 y›l› sonlar›nda yap›lm›flt›r. Üçüncü sanduka üzerinde ise: fieyh Mehmet Nuri fieyh Nuri Efendi’nin sandukas› üzerindeki Hediye Sultan Han›mefendi Hazretleri. fieyh Nu- Efendi Türbesi. levhada, güzel bir hat ile flu yaz› yaz›lm›flt›r: ri Efendi Hazretleri’nin kerimesidir,

“Yâ Hazreti fieyh Mevlâna Seyyid Nuri’ er-R›faî diye yaz›l›d›r. Vefat tarihi yoktur. el-Hüseynî el-Üsküdarî. Tarih-i vefatlar›, 29 Muharrem 1273 Yevm-i Sal›.” Türbe kap›s› yan›ndaki sofada yanyana iki kabir vard›r. Etraf› demir parmakl›kl›d›r. Bu par- Di¤er bir levha üzerindeki kitâbe ise fludur: makl›k üzerindeki mermer levhada flunlar yaz›- l›d›r: Ârif-i billah dânâ-i mürflid-i dil-âgâh fieyh Mehmet Nuri Mazhar-› s›rr-› R›fâî fieyh Nûri kâm-rân Kudvetü’l-ârifîn efl-fleyh es-seyyid Mehmed Nuri Efendi Türbesi’nin Evvelâ bu dergeh-i vâlây› bünyâd eyledi er-R›faî Kuddise / Sirruhu’l-Hâdi Hazretleri’nin avludan görünüflü. Anda otuz sene olmufld› mukim ü sâlikân hâfidi efl-fleyh es-seyyid el-hac Mehmed / Hulûsî fiâhide Kurba¤› Mazhar-› s›rr-› Hüdâ aflinay› ma’rifet Efendi’nin rûh-› flerifiçün el-Fatiha Nasuh Baba’ya aittir. Post-niflîn ehl-i vahdet vâk›f-› s›rr-› nihan Fî 7 fievval 1323 (5-Aral›k -1905) Menba’-› feyz-i âmim k›lm›fld› Mevlâ zat›n› Nice y›llar flâd old› ser-efraz-› cihan Pîflvây› râh-› Hakk hem râh-nümây› âflikîn Tekye-gâh-› himmetin bakar an›n üftâde-gân Hankâh-› ilm-i fânîden itdi rihleti Eyleyüb teslîm-i rûhun Firdevsi âfliyân Nokta-i tevhîd-i Hakk tarih-i kerimi fevtine fieyh Mehmed Nuri bula kasr-› ukbâda mekân 1273

‹kinci sanduka üzerinde:

“Es-seyyid fieyh Tevfik Efendi Hazretleri. Vefat›, 1317. Es-Seyyid Mehmed Nuri Efendi Hazretle- ri’nin mahdumu ve cami-i flerifin son imam-hatibi ve fleyhi. Es-Seyyid Mehmed Hayrullah Taceddin Yal›m’›n pederidir.”

633 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Bunun yan›ndaki di¤er bir levha üzerinde ise cimbafl› fieyh Sadullah Efendi’ye aittir. 1265 flunlar yaz›l›d›r: (1848-49) tarihinde vefat etmifltir. 50 nolu sanduka ise, 1053 (1643-44)’te vefat eden Ser-tâcü’l-ârifîn efl-fleyh Mehmed Nûri er-R›faî fieyh Mehmed Efendi’nindir. (Türbelerin plâ- k.s. / el-celî Hazretlerinin bendesi Bahriye Neza- n› için Reisü’l-hulefâ Mak’ad Ahmed Efendi ret-i celilesi / Muhasebecisi ecille-i ricâl-i saltanat-› Türbesi bahsine bak›n›z.) Seniyyeden / Es-seyyid ‹brahim Edhem Sürûrî Efendi merhûmun rûh-› flerifleriçün El-Fatiha. Fî l9 fiubat 1307. fî. 13 Recebü’l-ferd 1308 fiEYH MUSTAFA EFEND‹ TÜRBES‹ Her ikisinde de flâhide yoktur. ürbe, fieyh Camii cümle kap›s›n›n önün- Kaynaklar: (M. Raif, Mir’at-i ‹stanbul, s. 123) (Konyal›, Tdedir. Yerinin durumuna göre alt› yüzlü Üsküdar Tarihi 1/200) yapt›r›lan türbe, y›¤ma tafltan ahflap çat›l› olarak infla edilmifltir. ‹çinde sekiz sanduka vard›r. Çat›s› flekillidir. Kandilleri ve levhalar› yok olmufltur. Sol taraf›ndaki Beyazî Ahmet Efendi fiEYH MUSTAFA EFEND‹ Türbesi’nden eser kalmam›flt›r. Arka taraf› ha- TÜRBES‹ zîredir. üdâyî Aziz Mahmud Efendi Türbesi ya- Türbenin ön yüzünde üç kitâbe vard›r. Kap› Hn›ndaki türbeler toplulu¤u içindedir. üzerindeki kitâbe iki sat›r halinde haz›rlanm›fl Türbenin avluya bakan iki penceresi vard›r. olup alt›ndaki kitâbenin methiyesidir: Avludan dar bir koridora ve buradan da türbe- ye girilir. Kap›n›n sa¤›nda, koridora bakan iki Sultan Hamid Han’›n ahd ü hilâfetinde pencere, solunda ise Mak’ad Ahmed Efen- Hayr ile yâd olunsun nâm-› celîli dâim di’nin Türbesi’nin kap›s› bulunmaktad›r. Tür- Bu türbe-i mu’allâ tecdîden oldu bünyâd bede 46-47-48-49 ve 50 numara ile gösterilmifl S›hhatle ömrü olsun flevketle flan› müzdad sandukalar vard›r. Bunlardan 47-48-49 numaral› olanlar isimleri bilinmeyen efendilerle ha- ‹kinci k›s›m yedi sat›r halinde, ondört m›sral› n›mefendilere aittir. 46 nolu sanduka Münec- olarak haz›rlanm›flt›r:

ﬁeyh Mustafa Efendi (ﬁeyh Camii) Türbesi.

634 Üsküdar Türbeleri

Pir Mahmud Hüdâyî hulefas›ndan idi Mustafa fieyh Devâtî kim odur mürflid-i râh Pek harab olmufldu türbesinin her taraf› ‹tdi tecdîd ile imâr an› bir âlî-câh ‹tdi bir sâhibetü’l-hayr hulûs ile an›n Medfen-i pâkini yapdurmak içün atf-› nigâh Zevci an›n idi merhûm Hüseyin Hâkî Evvel olmufldu an›n meskeni de hak-› siyah O hayr sahibesi Fatma Zehra Han›m Gitdi ukbâya bu sâl içre o dahi eyvâh fiimdi bu türbede medfûnedir ol merhûme Seyyiatiyle zünubun ide ma¤fur ‹lâh Câr-› yar ola flefi’i an›n ukbâda Celâl Mesken itsün ana firdevs ü na’imi Allah

Harab olan türbe, Hüseyin Hâkî Bey’in efli Fatma Zehra Han›m taraf›ndan tamir edilmifltir. Kitâbe de, 1896 tarihindeki vefat›ndan sonra konmufltur. (Hüseyin Hâki Bey için Fe- nâyî Ali Efendi Türbesi bahsine bak›n›z.)

Türbe kap›s›n›n sa¤ taraf›ndaki iki pencere üzerine 1067 senesi flevvalinde vefat eden Di- vitçi fieyh Mustafa Efendi için yaz›lm›fl ondört m›sral› bir kitâbe yerlefltirilmifltir. Sa¤ köflede- ki pencere üzerine sekiz, bunun solundaki pencere üzerine de alt› m›sra yaz›lm›flt›r. Manzu- me, cetvelli (kartufllu) olarak haz›rlanm›fl olup her cetvel aras›na iki m›sra hak edilmifltir. Ta- zar›, Mustafa Efendi’nin 1070 (1659-60)’da rih beyti cetvelleri aras›nda ise birer m›sra var- vefat etti¤ini söylemektedir. Bunun yanl›fll›¤› fieyh Camii Türbesi d›r. Mustafa Efendi’nin o¤lu fiair fieyh Meh- ortadad›r. Ayvansarayî Hüseyin Efendi, bu ca- kitabeleri. met Talib Efendi taraf›ndan yaz›lm›fl oldu¤u miin hazîresinde medfun olan Tekeli Mustafa san›lan kitâbe fludur: Pafla’n›n da vefat tarihinde yanl›fll›k yapm›flt›r. Hadîkatü’l-Cevâmi’de Pafla’n›n ölüm tarihi H. Âlem-i kudse gidüb fieyh Mustafa 1080 olarak gösterildi¤i halde, ayn› yazar›n Ve- Merkadinde oldu envâr-› layiha feyât-› Selatin ve Meflahir-i Rical adl› eserinde H. Zâkir-i Mevlâ olan mürd-ü lâ-cerem 1051 tarihi beyan edilmifltir. Oysa, bugün hâlâ Gülflen-i Cennet’den alur rayiha mevcut olan ve devrini simgeleyen muhteflem Rûh-i rûhaniyyet zikri an›n flâhidesinde 1083 (1672-73) tarihi yaz›l›d›r. Olm›ya m› misl-i anber fayiha S›rr-› Hak’dan bî-haber bilmez an› Türbe kap›s›n›n sol taraf›ndaki pencere üzerin- Sor an› sen âleme ve saliha de iki sat›rl›k flu kitâbe vard›r: A¤lamakdan yazamaz medhin kalem Düfldü ye’s ü matemi her madiha fieyh Hasib reh-nüma-y› tâlibân-› râh-› Hakk Ah ya fieyh Mustafa hu diyerek Ruh› Adne gitdi cismin itdi bunda ihtifa Eyledi efl’ar-› tarih nayiha Gidüb ard›nca necîbe zevcesi birlefldiler Fevtine tarih olur dindikce âh Fatiha-hân olsun sevenler cümlesine dâ’imâ Rûh-i pâk-i Mustafa’ya Fatiha 10 Zilkade 1314 Fî fievval sene 1067 fieyh Hasib Efendi 12 Nisan 1897’de vefat Bu kitâbe kap› üzerinde iken, son tamiri s›ra- ederek türbeye gömülmüfl ve ayn› sene içinde s›nda flimdiki yerine konulmufltur. Manzume- efli dahi vefat ederek yan›na defn olunmufltur. den fieyh Mustafa Efendi’nin Temmuz 1657 tarihinde vefat etti¤ini ö¤reniyoruz. Hadîka ya- Türbede sekiz ahflap sanduka olup bunlardan

635 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

alt›s›n›n ismi bellidir. Üç sanduka birleflik olarak yap›lm›flt›r. Bundan efllerinin de yanlar›n- da gömülü oldu¤u anlafl›lmaktad›r. ‹simleri belli olanlar flunlard›r:

1067 ﬁevval (Temmuz 1657). Devâtî ﬁeyh Mustafa Efendi.

1090 (1679). ﬁeyh Devâtî Mustafa Efendi’nin o¤lu ﬁeyh Mehmet Talib Efendi.

1097 (1685). Devâtî ﬁeyh Mustafa Efendi’nin torunu Devâtîzâde ﬁeyh Mustafa Efendi.

1314 (1897). ﬁeyh Hasib Efendi.

1314 (1897). ﬁeyh Hasib Efendi’nin eﬂi. Ad› belli de¤ildir. Necibe olabilir.

1325 (1907). Hüseyin Hâkî Bey’in efli Fatma Zehra Han›m. Türbe içindeki bir mer- fieyh Mustafa Devatî mer levhada flunlar yaz›l›d›r: Efendi sandukas›. “fiirket-i Hayriye Müdürü Hüseyin Hâki Efendi Hazretleri’nin zevce-i muhteremesi sâhibu’l-hay- sarayî, Vefeyât, Süleymaniye Kütüp. Es’ad Efendi Bölümü, rat ve’l-hasenat Fatma Zehra Han›mefendi’nin No: 1375, s. 30/b Divitçizâde md.) (Ayvansarayî, Vefeyât- ruhuna Fatiha / 1325” › Selatin ve Meflahir-i Rical, Haz. F. Derin, s. 41) (M. Ra- if, Mir’at-i ‹stanbul s. 138) (M. Tahir, Osmanl› Müellifleri, 1337 (1918). fieyh Hasib Efendi’nin o¤lu 3/297) (A. Gövsa, Meflhur Adamlar, 4/1498) (Sicill-i Os- fieyh Talib Efendi. mânî, 4/183 Divitcizâde; 4/222-223 Mehmed Said Münir Efendi; 4/415 Mustafa Efendi) (Gezi Notu) (Konyal›, Üs- (fieyh Camii, Tekeli Mustafa Pafla Türbesi, küdar Tarihi, 1/344) fieyh Camii Çeflmesi, Divitçizâde fieyh Meh- met Talib Efendi Camii ve Bayezidzâde Ah- fieyh Camii Türbesi met Efendi Türbesi bahislerine bak›n›z.) iç mekân›. fiEYH MUSTAFA EFEND‹ Kaynaklar: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/198-199-233) (Ayvan- TÜRBES‹ ürbe, Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi Türbe- Tsi’nin sol taraf›ndad›r. Çat›s› çökmüfltür. ‹çinde dört beton sanduka ve iki mermer flâhi- de vard›r. Dört sandukan›n kime ait oldu¤u belli de¤ildir. Beflinci ise, fieyh Mustafa Efen- di’ye aittir. fiâhidesi Celvetî sikkelidir.

Mustafa Efendi Bursal› olup babas› Niksarl› fieyh Pir Mehmet Efendi’nin vefat› üzerine, F›st›kl› Tekkesi ismiyle de bilinen K›s›kl›’daki Selâmi Ali Efendi Celvetî Tekkesi’ne ve sonra da Hüdâyî Efendi Tekkesi’ne fleyh olmufl ve 29 y›l bu makamda kalm›flt›r. 1188 (1774-75) tarihinde vefat etmifltir. fiâhidesindeki kitâbesi için Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi Tekkesi Ca- mii bahsine bak›n›z.

636 Üsküdar Türbeleri

Mermer flâhide ise fieyh Mehmet Gülflen Seyyid Osman fiems Efendi, Esham kalemi hu- Efendi’ye ait olup 1339 (1920-21) tarihinde lefas›ndan ve Nakflibendî tarikatinden Münze- vefat etmifltir. Vefat›ndan bir y›l evvel Hazre- vi Seyyid Mehmet Emin Efendi’nin o¤ludur. ti Hüdâyî’nin külliyat›n› bast›rm›flt›r. Meh- Babas›, 23 sene inziva ile 83 yafl›nda bulundu- met Efendi, dini musikiye ehemmiyet verdi¤i ¤u halde, 1277 (1860-61)’de vefat etti. O¤lu- için isminin yan›na Gülflen lâkab› ilâve edil- nun yan›ndaki kabir tafl› üzerinde flöyle yazar: mifltir. Validim Seyyid Muhammed müfltehir Hace Emin Gülflenilik veya Gülfleniye, musikiye önem ve- ‹nzivada göçdü oldu cây-› firdevs-i berîn ren bir Türk tarikat›n›n ismidir. ‘Rufleniye’ de Geldi nüh-tak-› felekden fevtine târîh-i fiems denen bu tarikat, Halvetili¤in bir koludur. Münteha-yi sidre oldu menzil-i rûh-› Emin fieyh ‹brahim Gülflenî (Diyarbak›r 1423/Kahi- re 1534) taraf›ndan kurulmufltur. Esham kalemi hulefas›ndan ve tarik-i Nakflibendi- ye ricalinden Dervifl Osman fiems Efendi’nin pederi Münzevi Emin Efendi merhumun rûh-› flerifi içün el Fatiha 1277. fiEYH MUSTAFA EFEND‹ TÜRBES‹ Osman fiems Efendi, 1229 (1814)’te ‹stanbul’da Hocapafla’da dünyaya geldi. Nakfliben- eyh Ruflen Efendi’nin yapm›fl oldu¤u plâna diye’den, Halvetiye’den ve Kadiriye’den icazet figöre, türbe içinde 12-13-14-15 numaral› ald›. 1883’te Bursa’ya gitti. Dönüflünde fieyh sandukalar vard›r. Aziz Mahmud Hüdâyî Efen- Mehmet ‹zzi Efendi’nin (türbesi bahsine bak›- di Türbesi’nin hemen arkas›ndad›r. Ön tara- n›z.) Üsküdar’da Debba¤lar Mahallesi’ndeki f›ndaki Halil Pafla Türbesi’nden geçilerek bu- evinde bir müddet kald›. Kadirî tarikinde ‘En- raya girilir. Arazi meyilli oldu¤undan, di¤er verî’ nam›yla tesis etti¤i flubenin ikinci piri idi. türbelere göre çukurda kalm›flt›r. Mezarl›¤a ba- Fakat tekke fleyhi de¤ildi. Tekkesi yoktu. Ta- kan yüzünde üç, Halil Pafla Türbesi’ne bakan baklar Camii karfl›s›nda ve Tabaklar Ç›kmaz› yüzünde bir penceresi vard›r. Çat›s› çökmüfl- Soka¤›’ndaki küçük evinde “erbab-› istidad› ir- tür. flad ederdi.” Bu evin bir kap›s› da fiair Zati So- ka¤›’na aç›l›yordu. (fiair Zatî, öl. Üsküdar fieyh Mustafa Efendi 1038 (1628) tarihinde 1546) Sonradan Tunusba¤› civar›ndaki bir eve vefat etmifltir. tafl›nan fiems Efendi 18 Cemaziyelâhir 1311 (27 Aral›k 1893) tarihinde vefat etmifltir. 12 numara ile gösterilen sanduka fieyh Mes’ud Efendiye aittir. Kendisi bu tekkenin ikinci fley- Silindir fleklindeki yüksek, muhteflem bafl flâ- Osman fiems Efendi hi idi. 1067 (1656) senesi vefat etmifltir. 14 ve hidesi üzerinde Mevlevî sikkesini and›ran bir aç›k türbesi. 15 numaral› sandukalar›n kime ait oldu¤u bel- Kadirî serpuflu kabartmas› ve bunun alt›nda da li de¤ildir. (Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi Tür- besi bahsine bak›n›z.)

fiEYH OSMAN fiEMS EFEND‹ TÜRBES‹ u aç›k türbe, ‹nadiye Çeflmesi önünden, BKaracaahmet Türbesi’ne do¤ru yüründü- ¤ünde sa¤ tarafta ve Yüksek Kald›r›m tabir olunan mevkiin ilerisindedir. Karfl›s›nda ve yol afl›r› yerde, Niflanc› Hamza Pafla’n›n kubbeli türbesi ile 19 Recep 1041 (10 fiubat 1632)’de parçalanarak öldürülen Veziriazam Müezzinzâ- de Haf›z Ahmet Pafla’n›n da¤›lmak üzere bulunan muhteflem lâhdi vard›r.

637 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

nefis bir hat ile yaz›lm›fl flu kitâbe bulunmak- Said Efendi’nin kabri vard›r. tad›r: K›z› Fatma Servet Han›m, do¤um esnas›nda Ecille-i rical-i Kadiriyye vefat etmifl ve bu feci hadiseden çok müteessir Ve Üveysiyye’den es-seyyid olan fiems Efendi ‘Döne Döne’ redifli meflhur Efl-fleyh Osman Nureddin manzumeyi yazm›flt›r. Bir cilt teflkil eden ese- fiems Efendi Kuddise S›rruh rin bir nüshas› “halife-i mükerremi” ‹zzî Efen- Hazretleri’nin kabri flerifleridir. di’dedir. Sinn-i flerifleri 82, tarih-i veladetleri gurre-i Rebi- ussâni 1229 Çarflamba. Garip bir tesadüf olarak, evinin bulundu¤u so- Tarih-i irtihalleri 18 Cümadelâhire 1311 Çarflamba. ka¤a ismi verilen fiair Zatî’nin de ‘Döne Döne’ redifli meflhur bir gazeli vard›r. Kitâbenin en üstünde “Yâ Hû” ibaresi vard›r. Osman fiems Efendi aç›k türbesinin sol tara- Vasiyeti gere¤ince kendi yazd›¤› 14 m›sral› bir f›nda Bekir S›tk› Ateflli Efendi’nin kabri vard›r. fliir türbesinin demir parmakl›klar›na as›lm›flt›. 1862-1942 tarihleri aras›nda yaflam›flt›r. Os- Büyük bir f›rt›nada düflüp k›r›ld›¤›ndan yok ol- man fiems Efendi’nin halifelerinden ve Ayd›- mufltur. Bafl flâhidesi üzerinde Mevlevî sikkesi- no¤lu Tekkesi’nin son fleyhlerinden idi. ne benziyen bir Kadirî sikkesi vard›r. Odas›n- daki kavuklukta da bu biçim sikkenin bulun- Bunun bafl taraf›nda Eflrefzâde fieyh S›rr› Efen- du¤u ve vefat›nda tabutunun üzerine yerleflti- di’nin kabri vard›r. 1853-1905 tarihleri aras›n- rildi¤i rivayet olunur. da yaflam›flt›r. Kitâbesi fludur:

Türbenin önünde Osman fiems Efendi’nin aile “Eflrefzâde-i Rûmî Hazretlerinin evlâd-› kirâm›n- kabristan› vard›r. Etraf›, alçak bir duvarla çev- dan Bursa’da Ahmed Gazi Dergâh-› fierifi post- rili olan bu hazîrede 14 kabir mevcuttur. Bun- niflîni olub Ayd›nzâde Dergâh›’nda esna-yi zikrde lar aras›nda, 1276 (1859)’da vefat eden “Darp- ismihu tilâvetiyle teslim-i rûh eden fieyh S›rr› hane-i Âmire aray›c›bafl›s› Dervifl Osman fiems Efendi’nin kabr-i flerifleridir. Ruhiçün el-Fatiha. Efendi’nin k›z› ve Bab-› seraskeri ruznamesi ke- 1322-1320. tebesinden Ömer Lütfi Efendi’nin efli Fatma Servet Han›m’›n; 20 Muharrem 1280 (Tem- Kitâbe, Mehmet Nuri Efendi hatt› ile yaz›lm›fl- muz 1863)’te vefat eden Osman fiems Efen- t›r. Osman fiems Efendi’nin sa¤ taraf›nda: di’nin di¤er k›z› Enise Han›m’›n; 1291 (1847)’de vefat eden Osman fiems Efendi’nin Ecille-i rical-i Kadiriyye ve Üveysiyye’den annesi, Münzevi Mehmed Emin Efendi’nin efli fieyhü’fl-flüyûh efl-fleyh es-seyyid Osman Nu- fierife Fatma Han›m’›n; 1307-1368 (1889- reddin fiems Efendi Hazretlerinin halifesi ve 1948) tarihleri aras›nda yaflayan Osman fiems ahlâk-› kudsiyye-i mürflidanelerinin mazhar-› Efendi’nin manevî evlâd›, fieyh Mehmed ‹zzî tamm› efl-fleyh es-seyyid Mehmed fiükrü fiaha- Efendi’nin k›z› Ayfle Nuriye Han›m’›n; 1297 büddin Efendi’nin 26 Rebiyülevvel 1324 (Ma- (1879)’da vefat eden Osman fiems Efendi’nin y›s 1906) tarihli kabri vard›r. torunu Mustafa Efendi’nin ve yine ayn› sene vefat eden Osman fiems Efendi’nin ikinci efli Kaynaklar: (‹nal, Son As›r Türk fiairleri cüz:10 s.1761- Ayfle Han›m’›n kabirleri vard›r. 1767) (‹. Hakk›, Merâk›d-› Mu’tebere-i Üsküdar, s. 51)

Türbenin sa¤ arka köflesine yak›n yerde bir kabir vard›r. Nefis bir hatla yaz›lm›fl kitâbesi fludur: fiEYH RUfiEN EFEND‹ TÜRBES‹ Sab›ka Emir-i Mekke-i Mükerreme Devletlu merhum fierif Abdulmuttalib Hazretleri’nin hafîdi Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi Türbesi’nin sol fiura-y› Devlet Tanzimat Dairesi muavinlerinden taraf›ndaki ilk türbedir. Burada bir türbeler fierif Mesud Beyefendi. toplulu¤u bulunmaktad›r. Birbiri içinden geçi- len bu türbelerin çat›s› ahflap iken bugün mev- Yan›nda, Osman fiems Efendi’nin mürflidi cut de¤ildir. (Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi olup 1308 (1890)’da vefat eden fieyh Mehmed Türbesi bahsine bak›n›z.)

638 Üsküdar Türbeleri

Ruﬂen Efendi’nin sandukas› sa¤dan sola do¤ru ikinci sanduka olup eskiden önünde ﬂu levha bulunuyordu:

Hazreti Pir Mevlâna (k.s.) sülâle-i tahirelerinden olup Hazreti Pir Hüdâyî kuddise sirruh asitane-i refiü’fl-flân-› pirânelerinde seccâde-niflîn iken Cel- vethane-i Cenab-› Hayy ü Bâkî’ye intikal eden es- seyyid efl-fleyh Mehmed Ruflen Efendi kuddise sirruh Hazretleri ibni’fl-fieyh Abdurrahman Nesib Efendi ibni’fl-fieyh Mehmed fiahabeddin Efendi ibni’fl-fieyh Mehmed Ruflen Efendi ibni’fl-fieyh Abdurrahman Efendi ibni’fl-fieyh Mustafa Efendi ibn-i ‹brahim Pafla kuddise sirruh.

Veladetleri: 1225 (1810) Meflîhatleri: 1258 Rebiyülâhir (May›s 1842) Müddet-i Meflîhat: 52 ‹rtihalleri: 1309 22 R. âhir Sal› (25. 11. 1891) ve soka¤›n sa¤ köflesine yak›n bir mevkidedir. Saçl› fieyh Halil Babas› ve dedesinin kabirleri de buradad›r. Bugün bir evin bahçesinde kalm›fl bulunan ah- Efendi Türbesi. flap türbeden eser kalmam›flt›r. 1930 tarihle- Kaynaklar: (Sefine-i Evliya, 3/63) rinde y›k›lm›flt›r. fiâhidesi yoktur. Kendisi bir tekke sahibidir. 1199 (1784) tarihli tekkeler listesinde ad› geçmektedir. Vefat tarihi belli de¤ildir. fiEYH SAÇLI HAL‹L DEDE (HAL‹L ÇELEB‹ TÜRBES‹) Kaynaklar: (Gezi Notu) (A. Çetin, ‹stanbul’daki Tekke, Zaviye ve Hankâhlar Hakk›nda, Vak›flar Der. 13/590) ürbe, Atpazar› civar›nda ve Toptafl› Cad- Tdesi ile Sansar Soka¤›’n›n birleflti¤i yerde fiEYHÜL‹SLÂM AR‹F H‹KMET BEYEFEND‹ HAZ‹RES‹ uhkuyusu Caddesi ile Kartal Baba Cadde- Nsi’nin birleflti¤i yerde ve ikinci caddenin sol köflesindedir. Karfl› köflede ise, Kartal Baba Camii bulunmaktad›r. Hazîrenin sa¤ köflesin- de, Arif Hikmet Beyefendi Çeflmesi, sol tarafta ise sebili bulunmaktad›r. Her ikisinin de ki- tâbesi yoktur. Hazîrenin arka taraf›nda, sebil ve çeflmeye ait, büyük bir su haznesi mevcuttur. Hazîrenin etraf› demir parmakl›k ile çev- rilmifltir. Oldukça büyüktür. Cadde seviyesi düflürüldü¤ünden yüksekte kalm›flt›r.

Hazîrede gömülü olanlar ﬂunlard›r:

1188 (1774). Hâlâ Reisü’l-küttab olan ‹smail Raif Beyefendi Hazretlerinin validesi Hadice Hatun. Saçl› ﬁeyh Halil 1193 (1779). Büyük molla sar›kl›. Hâlâ Vali-i Efendi Türbesi.

639 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

“13 Mart 1785 (H. 25 Cemaziyelevvel 1199) günü, fieyhülislâm bulunan Dürri- zâde es-seyyid Mehmet Ataullah Efendi de azl edilerek sahilhanesinde oturmak emrini ald›.... Yine o gün A¤r›iboz muhaf›z› Raif ‹smail Pafla’n›n vezareti kald›- r›larak Lefkofle’ye sürgün edilip cezalan- d›r›ld›. Yan›nda bulunan mallar›yla eflyalar›n›n ele geçirilmesi için Dergâh-› âlî kapucubafl›lar›ndan Genç Osman A¤a ve sürgün yerine getirmesi için ge- diklilerden Feyzi A¤a tayin edildi. Ayni gün içinde d›flar› gönderildiklerinden baflka ‹stanbul’da olan evi ile Kuzgun- cuk’taki yal›s› mühürlenip.... Fakat bir- kaç gün sonra evlât ve ailesine ac›narak konak ve yal›da olan mallar›yla eflyas› sadaka ve ihsan olundu.... Kendisi güzel ahlâk ve davran›fll› olup herkes taraf›n- fieyhülislâm Arif dan do¤ru bilinirdi.” Hikmet Beyefendi’nin ceddi, çeflme sahibi Mart 1785’te idam edilip kesilen bafl›, Raif ‹smail Pafla’n›n Topkap› Saray›’n›n ‹bret Tafl›’nda teflhir kallâvîli flâhidesi. edildikten sonra Arif Hikmet Beyefendi Sebili’nin hazîresine gömülmüfltür. Tek M›s›r Raif ‹smail Paflazâde Halil Galib flâhidesinin üzerinde, vezirlere mahsus Beyefendi. Müderris idi. (Sicill-i Osmânî, büyük bir kallâvî kavuk bulunmaktad›r. 3/615) Raif Pafla’n›n Lefkofle’de idam edildi¤i rivayet edilmesine ra¤men, torunu fiey- 1194 Rebiyülevvel 8 (14 Mart 1780). Küçük hülislâm Arif Hikmet Beyefendi’deki bir flâhide. Raif ‹smail Paflazâde ‹brahim ‹s- mecmuada, kendi eli ile yazd›¤› bir yaz›- met Beyefendi’nin k›z› Hadice Han›m. ya göre, Rumeli’de Siroz’a 14 saat mesafede Petriç Kasabas›’nda flehit edildi¤i ve 1199 Cemaziyelâhir (Nisan 1785). Kallâvîli cesedinin bu kasabadaki bir cami hazîre- bafltafl›. Sab›ka Belgrad muhaf›z› Raif ‹s- sine defn edildi¤i kay›tl›d›r. mail Pafla. Sefinetü’r-Rüesa’da da bu flekilde belirtil- Raif ‹smail Pafla, Malatyal› ‹brahim Pa- mifltir. fla’n›n o¤ludur. Rikab-› Hümayun riyasetinden asaleten A¤ustos 1774 tarihinde ‹stanbul’da, Bahçekap›’da, Sultan I. Ab- reisü’l-küttab olmufl ve a¤ostos 1776 dülhamit ‹mareti, ‹smail Raif Pafla’n›n (Hicrî Cemaziyelâhir 1190)’da azledil- evinin arsas› üzerine yap›lm›flt›r. (M. Zi- mifltir. Bundan sonra vezaret payasiyle ya, ‹stanbul ve Bo¤aziçi, I/389; Danifl- M›s›r, Girit ve Mora valiliklerinde ve mend, Kronoloji, 4/638; Cevdet Tarihi, babas› gibi Belgrad Muhaf›zl›¤›’nda bu- Sabah Gazetesi Yay. 3/184; Sicill-i Osmâ- lunmufltur. 1199 (1785)’te Sultan I. Ab- nî, 1/370-371) dülhamit’i tahttan indirerek fiehzade Selim’i tahta ç›karma¤a teflebbüs suçuy- 1199 fievval (A¤ustos 1785). Müderrisîn-i ki- la Sadrazam Halil Hamid Pafla Bozca- ramdan Hatmanzâde Hasan Efendi’nin ada’ya, Raif ‹smail Pafla’da Lefkofle’ye sü- o¤lu Mehmet Raif Efendi. rüldü ve orada idam edildiler. 1200 Zilhicce 21 (Ekim 1786). Hatmanzâde Celvetî Tarihi’nin 3. cildinin 184. sahife- Hasan Efendi’nin k›z› fierife Sa’ide Ha- sinde flu aç›klama vard›r: n›m.

640 Üsküdar Türbeleri

1203 (1788). Hasan Efendi’nin k›z› Zehra Han›m. Ebubekir Efendi.

1205 (1790). Müderrisîn-i kiramdan Hasan 1219 Receb 8 (13 Ekim 1804). Molla sar›kl›. Efendi’nin k›z› Ratiba Han›m. Sab›ka Rumeli Kazaskeri Raif ‹smail Pa- ﬂazâde ‹brahim ‹smet Beyefendi’nin o¤lu 1206 Zilhicce 22 (11 A¤ustos 1792). Kitâbesi müderrisîn-i kirâmdan Mustafa Ataul- aynen ﬂudur: lah Beyefendi.

Bu ba¤-› gülflende bir gonca iken 1219 Muharrem 21 (2 May›s 1804). Tu¤ral› Bâd-› ecel beni eyledi hazân flâhide, büyük kafesî sikke. Hâcegân-› Bir gül-i zîbada nazenîn iken Dîvân-› hümâyundan süvari mukabele- Eyledi Hakk beni hak ile yeksan cisi Ebubekir Rak›m Efendi (Sicill-i Os- Hatmanzâde Hasan Efendi’nin kerimesi merhû- mânî, 2/365). me ve ma¤fûrun-leha fierife Sa’ide Han›m. 1220 Zilkade (Ocak 1806). Sab›ka Amedî el- 1209 (1794). Reisü’l-küttab-› esbak Raif ‹s- hac Ebubekir Rak›m Efendi’nin o¤lu mail Pafla’n›n torunu ve sab›ka Amedî Nu’man Burhaneddin Beyefendi. el-hac Ebubekir Rak›m Efendi’nin k›z› fierife S›d›ka Ayfle Han›m. 1220 Ramazan 26 (18 Aral›k 1805). Nefis hat, Halil imzal›. Sab›ka Sadr-› Rumeli 1210 (1795). Reisü’l-küttab Raif ‹smail Pafla ‹smet Beyefendizâde Ahmed Arif Beye- merhûmun torunu ve sab›ka Amedî el- fendi’nin efli Nüzhet Kad›n. hac Ebubekir Rak›m Efendi’nin o¤lu Ahmed Faz›l Bey. 1222 Muharrem 17 (27 Mart 1807). Çok yük- sek ve büyük molla sar›kl› flâhide. Naki- 1213 (1798). Müderrisîn-i kirâmdan Hatman- bü’l-eflraf reisü’l-ulema Raif ‹smail Pafla- zâde Hasan Efendi. Muhteflem sar›kl›d›r. zâde ‹brahim ‹smet Efendi. (Sicill-i Os- mânî, 3/472) 1213 Muharrem 21 (Temmuz 1798). Kafesî destarl›. Dîvân-› hümâyun hocalar›ndan 1223 (1808). Mehmet Seyyit Nihat Bey. Kitâ-

ﬁeyhülislâm Arif Hikmet Beyefendi hazîresi ve çeﬂmesi.

641 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

besi fludur: Abdülhamid Efendi’nin efli fierife Sa’ide Han›mefendi. Müyesser olmad› görmek bana çün bu fenâ dâr› Ana rahminde göz yumdum böyle emr eylemifl Bârî 1233 (1817). ‹smet Beyefendizâde Ahmed Nasib eyliye bir han›m Cennet içinde g›lmanî Arif Beyefendi’nin mu’tekalar›ndan Ma- Umar›m rahmet eyliye göçenlere keremkâr› hinur. ‹smet Beyefendi’nin kerimesinin mahdumu merhum Mehmed Seyyid Nihad Bey. 1234 Muharrem 27 (26 Kas›m 1818). ‹smet Beyefendizâde es-seyyid Ahmed Arif Be- 1226 Rebiyülevvel (Mart 1811). Merhum yefendi’nin valide-i muhteremeleri el- Kürt ‹brahim Pafla’n›n k›z› Saliha Ha- veliyyetü’s-saliha Behcet Kad›n. n›m. 1239 Cemaziyelevvel 5 (7 Ocak 1824). ‹smet 1227 Rebiyülâhir 19 (2 May›s 1812). ‹smet Beyefendi’nin k›z› fierife Havva Nesibe Beyzâde Ahmed Arif Hikmet Beyefen- Han›mefendi. di’nin k›z› fierife Fatma Han›mefendi. Arif Hikmet Beyefendi k›z› Fatma Ha- 1239 Ramazan 9 (8 May›s 1824). ‹smet Beye- n›m’›n vefat›na flu tarihi düflürmüfltür fendi’nin k›z› Havva Nesibe Han›m’›n (Arif Hikmet Beyefendi, Divan s. 231): cariyesi Niyaz Kalfa.

Alub a¤ufla ecel söyledi Hikmet tarih 1256 (1840). ‹smet Beyzâde Ahmed Arif Be- Fat›ma Han›m’a mesken ide Adn’i Yezdan yefendi’nin k›z› fierife Havva Han›m. 1227 1256 (1840). ‹smet Beyzâde Ahmed Arif Hik- 1227 Zilhicce (Aral›k 1812). Raif ‹smail Pa- met Beyefendi’nin efli umdetü’l-muhad- fla’n›n efli fierife Sa’ide Han›m. derat k›dvetü’s-salihat Fat›ma Dilniflîn Kad›n. “Ketebehu Malik” imzal›d›r. 1229 (1813). Büyük flâhide. ‹smet Bey ç›rakla- r›ndan Selim A¤a’n›n efli Ruyefl Hadice 1256 (1840). ‹smet Beyzâde Ahmed Arif Be- Hatun. yefendi’nin o¤lu Mehmed Ataullah Bey.

1232 ﬁaban 7 (22 Haziran 1817). ‹smet Beye- 1258 Safer 13 (26 Mart 1842). Molla sar›kl› fendi’nin k›z› Müderrisîn-i kirâmdan büyük ﬂâhide. Sadr-› Rumili ‹smet Beye-

ﬁeyhülislâm Arif Hikmet Beyefendi hazîresinin kap›s› ve su haznesi.

642 Üsküdar Türbeleri

fendizâde mevâlî-i izâmdan Abdullah 1281 Muharrem 19 (24 Haziran 1864) Yevm-i Re’fet Beyefendi’nin o¤lu müderrisîn-i Cum’a. Yeflil boyal› sütun. Kutbü’l-ârifîn kiramdan Mehmed ‹ffet Bey. Mevlâna Halid kuddise sirruhü’l-vahid Hazretlerinin hulefas›ndan Ba¤dâdî efl- 1258 Cemaziyelevvel 15 (24 Haziran 1842). fleyh Abdü’l-fettah Efendi’nin ruh-› pür- ‹smet beyefendizâde mevâlî-i izâmdan fütûhlari çün el-Fatiha. Abdullah Re’fet Bey’in o¤lu Mehmed ‹f- fet Bey’in k›z› fierife Hadice Han›m. F›k›h alimi ve takva sahibi olan Abdül- fettah Efendi’nin evi bu civarda bulun- 1265 Safer 10 (5 Ocak 1849) Cum’a. Molla du¤u için buraya defnedilmifltir. (Hoca- sar›kl›. ‹smet Beyzâde fieyhülislâm Ah- o¤lu, ‹stanbuldaki Sahabe Kabirleri, s. med Arif Hikmet Beyefendi’nin mahdu- 182) (‹rfan Gündüz, Gümüflhanevî, s. mu Mekke-i Mükerreme payesiyle sab›- 42) ka Yeniflehir Fener kazas›, es-seyyid Mehmed Muti’ Beyefendi. (Sicill-i Os- 1282 Zilhicce 21 (7 May›s 1866). Küçük sa- mânî, 4/498) r›kl› flâhide. Sudûr-› azamdan müteveffa ‹smet Beyefendizâde Sadr-› Rumeli-i es- 1268 Ramazan 20 (8 Temmuz 1852). Küçük bak el-hac Abdullah Re’fet Beyefendi. flâhide. ‹stanbul payelilerinden ‹smet (Sicill-i Osmânî, 3/398) Beyzâde Abdullah Re’fet Efendi’nin k›z› Mekkiye fierife Uluiyye Han›m. 1282 Rebiyülevvel 17 (10 A¤ustos 1865). fieyhülislâm-› esbak Arif Hikmet Be- 1275 fiaban 15 (20 mart 1859). Molla sar›kl› yefendi’nin o¤lu Mehmed Muti’ Beye- lâhit. fieyhülislâm Ahmed Arif Hikmet fendi’nin efli fierife Zekiye Han›mefen- Beyefendi. Kitâbesi aynen fludur: di.

“Küllu men aleyhâ fân” 1284 Cemaziyelâhir 29 (Ekim 1868). Molla Reisü’l-ulema merhûm ‹smet Beyzâde Sab›ka fiey- sar›kl›. fieyhülislâm-› esbak Ahmed Arif hü’l-‹slâm ve müfti’l-enâm merhum ve ma¤furun- Hikmet Beyefendi’nin torunu müderri- leh es-seyyid el-hac Ahmed Arif Hikmet Beyefen- sîn-i kirâmdan ‹brahim ‹smet Beyefendi. di’nin ruhiyçün ve kaffe-i ehl-i iman ervahiyçün Rakam yok. Reisü’l-ulema ‹smet Beye- el-Fatiha. Fî 15 fiaban sene 1275 fendi’nin efli fahrü’l-muhadderat Dilha- (‹smail Hakk›, Merâk›d, s. 77; Sicill-i Osmânî, 3/274) yat Kad›nefendi.

ﬁeyhülislâm Arif Hikmet Beyefendi’nin lâhdi.

643 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

(fieyhülislâm Arif Hikmet Beyefendi için; Son münasebetle kendisine ve evlâd›na meflrut ol- As›r Türk fiairleri kitab›n›n 636. sayfas›na ba- mak üzere Süleymaniye Muvakkitli¤i ve ayn› k›n›z.) zamanda Süleymaniye Camii’ninDökmeciler taraf›na bakan merdivenin üzerindeki ev ihsan Hazîreye flimdiki fleklini, Arif Hikmet Beye- buyuruldu. Orada oldukça mühim olan kütüp- fendi, 10 Safer 1265 (5 Ocak 1849) tarihinde hanesinin içinde ve bir çok rasathane aletleri vefat ederek buraya gömülen o¤lu, Yeniflehir aras›nda uzun seneler ikamet ettikten sonra Fener Kad›s› Mehmed Muti’ Beyefendi’nin ve- vefat etmifl ve kendi talebesi olan fieyhülislâm fat›ndan hemen sonra vermifltir. O s›rada ken- Arif Hikmet Bey’in Nuhkuyusu’nda bulunan disi fleyhülislâm idi. Burada daha evvel ayn› ai- türbesinin avlusuna defn olunmufltur. leye mahsus bir hazîre vard›. Yafl› doksan› mütecaviz idi. Mezar tafl›nda o¤lu Arif Hikmet Beyefendi’nin lâhdi önünde, ha- Süleymaniye Muvakkiti Hattat Mustafa Efen- zîre parmakl›klar› arkas›nda, caddeye naz›r, di’nin imzas› ile flu kitâbe kaz›nm›flt›r: mermer bir levha bulunuyordu. Demir çerçeve içindeki bu kitâbe bugün mevcut de¤ildir. “Hâzâ kabru el-hac Mahmud ibni el-hac Hasan Üzerinde flu yaz› vard›: en-Nafli el-Muvakkitu bi-camii’s-Sultan Süley- man Han aleyhi’r-rahmetü ve’l-gufran. El-müte- “Belgrad Muhaf›z› Raif ‹smail Paflazâde Reisü’l- veffa fî 20 Rebiyulâhir 1223 (15 Haziran 1808). ulema ‹brahim ‹smet Efendi merhumun necl-i (Osmanl› Müellifleri, 3/266) mükerremleri fieyhülislâm ve müfti’l-enâm ve fluara-y› be-nâmdan el-merhûm el-mebrûr es-seyyid Ahmet Arif Hikmet Beyefendi Hazretleri kaddes Allahu ruhahu ve nevvere darihahu el-Fatiha. Se- fiEYHÜL‹SLÂM M‹NKARÎZÂDE ne 1275. YAHYA EFEND‹ TÜRBES‹ Arif Hikmet Beyefendi’nin Kuzguncuk’ta ba- ürbe, Aç›ktürbe Soka¤› ile Sümbülzâde bas›ndan kalma bir sahilhanesi ile Rumelihisa- TSoka¤›’n›n birleflti¤i yerde ve ikinci soka- r›nda, Sultan Abdülmecit’in ihsan› bir yal›s› ¤›n sol köflesinde idi. Tam karfl›s›nda Ahmet vard›. Medine’de bir kütüphane tesis etmifltir. Çelebi Camii bulunmaktad›r. Kuzguncuk Da¤ Hamam› bu kütüphanenin akar›d›r. Kütüphane bugün de mevcuttur. Soka¤a ismini veren bu aç›k türbe, Minkarîzâ- de Medresesi’nin köflesinde idi. Arif Hikmet Beyefendi’nin küçük dul efli, Ay- fle Sakibe Han›m, hacca gitti¤i s›rada, Çardak- Oldukça büyük olan türbenin 1780 tarihinden l›zâde, 1825 do¤umlu, Osman Bey ile tan›flarak sonra y›k›ld›¤›n› Hadîka yazar›n›n “Ahmet evlenmifltir. Bundan dolay› Osman Bey, Arif Çelebi Mescidi’nin karfl›s›nda Yahya Efen- Hikmet Beyefendi’nin bu kütüphanesine mü- di’nin türbesi vard›r” diye yapt›¤› aç›klamadan dür olmufl ve bu ifli vefat›na kadar devam ettir- anl›yoruz. Medresesini örten iki metre kal›nl›- mifltir. (Ali R›za Atasoy-M. Celâlettin Atasoy, ¤›ndaki topra¤a bakarak 11 Cemaziyelâhir Sadrazam Seyyid Hasan Pafla, ‹stanbul 1990, s. 1271 (1 Mart 1855) günü zuhur eden fliddetli 311) yer sars›nt›s› s›ras›nda y›k›lm›fl olabilece¤i söy- lenebilir. Osmanl› Müellifleri adl› eserin yazar› Mehmet Tahir Bey’in verdi¤i bilgiye göre hazîrede, Bugün arsas› ve temel bakiyeleri mevcuttur. 1223 (1808) tarihinde vefat eden, meflhur Bunlara bakarak türbenin dört kal›n ayak üze- Türk astronom ve matematikçisi ve Arif Hik- rine oturtulmufl bir kubbeden ibaret oldu¤u met Beyefendi’nin hocas›, Hac› Mahmud ileri sürülebilir. Ayaklar aras›ndaki ince tu¤la- Efendi’nin de kabri vard›r. dan yap›lm›fl kemer bakiyeleri arsas›ndad›r. Medrese kap›s› yan›na ve avluya aç›lan kap›la- Hac› Mahmud Efendi tahsilini M›s›r/Kahi- r› bulundu¤u, kaz› s›ras›nda meydana ç›kan ba- re’de tamamlam›fl ve “Sultan I. Abdülhamit samaklardan anlafl›lmaktad›r. saltanat›n›n sonlar›na do¤ru ‹stanbul’a gelmifl ve Padiflah’›n iltifat›na mazhar olmufltur. Bu Yahya Efendi ile ailesi efrad›n›n kemikleri 1885

644 Üsküdar Türbeleri

Hüdayi Mahmut Soka¤›’nda fieyhülislâm Yahya Efendi aç›k türbesinin bulundu¤u mahal. (Türbenin tam yeri otomobilin durdu¤u aland›r.). tarihinde bu aileden geldi¤i söylenen Ali Sü- mufltur. 1154 Zilkadesinde (Ocak 1742) vefat ruri Pafla taraf›ndan bir sand›k içine koyduru- eden Ahmet Efendi babas›n›n medresesini larak, Ayfle Sultan’›n Hüdâyî Hazretleri ad›na fieyh Murad Efendi ad›na tekkeye çevirmifl ve yapt›rd›¤› dergâh›n hazîresine nakledilmifltir. vefat›nda babas›n›n yan›na gömülmüfltür. Ah- Sultan II. Abdülhamit’in vezirlerinden ve met Efendi’nin o¤lu Damadzâde fieyhülislâm meflhur Y›ld›z Mahkemesi baflkan› olan Süruri Feyzullah Efendi’dir. Pafla, 1890’da ‹zmir’de ölmüfltür. Y›ld›z Mah- kemesi hizmetlerinden dolay› kabri üzerine Pa- Kaynaklar: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/215) (E. Koçu, ‹stan- diflah taraf›ndan bir türbe yapt›r›lm›flt›r. bul Ans. 1/348) (Osmanl› Müellifleri, M. Tahir, 1/466) (Daniflmend, Kronoloji, 3/537) (Uzunçarfl›l›, Mithat Pafla ve Minkârîzâde Yahya Efendi, Osmanl› Devle- Y›ld›z Mahkemesi, s. 343) (A. Gövsa, Türk Meflhurlar›, s. ti’nin 42. fieyhülislâm›d›r. Minkâr, kufl gagas› 362) (Gezi Notu) (Mir’at-i ‹stanbul s. 63) (Sicill-i Osmânî, fleklinde tafl yontma¤a yar›yan bir aletin ad›d›r. 1/168 ve 4/36, 403, 637) 21 Kas›m 1662’de fieyhülislâm olan Yahya Efendi, 21 fiubat 1674 tarihinde ayda 1000 ak- çe ayl›k ile tekaüt edilmifltir. Onbir y›ldan fazla süren meflîhati vard›r. Eserleri bulunmakta- TEKEL‹ MUSTAFA PAfiA d›r. ‹lmî ve ahlâkî meziyetleriyle maruf olan bu TÜRBES‹ k›ymetli zat, 1088 (Ocak 1678) tarihinde Üs- küdar’daki evinde vefat ederek bu türbeye gö- u aç›k türbe fieyh Camii avlusundaki hazî- mülmüfltü. Brededir. Kabir som mermerden yap›lm›fl olup lâhit fleklindedir. Yan yüzleri yok olmufl- Türbe ile beraber yapt›r›lan medresenin 1665- tur. Bugün yaln›z poligonal sütun biçimindeki 1670 tarihleri aras›nda infla olundu¤u san›l- bafl tafl› mevcuttur. Üzerinde: maktad›r. Mustafa Yahya Efendi’nin o¤lu Müderris Abdullah merhum Teke’li Pafla Efendi, damad› ise Mustafa Efendi’dir. Musta- ruhi çün Fatiha fa Efendi’nin ahfad›na Damadzâdeler denirdi. sene 1083 Kendisi Rumeli payesine kadar yükselmifl ve 1095 Rebiyülevvelinde (fiubat 1684)’te de ve- diye yaz›l›d›r. fat etmifltir. Kabri, Eyüp Niflanc›’da yapt›rd›¤› medresenin hazîresindedir. Bunun o¤lu Da- Tekeli (Antalyal›) olan Mustafa Pafla, Hasah›r madzâde Ebu’l-Hayr Ahmet Efendi olup 27 kethüdal›¤›ndan yetiflmifl ve mahir bir binici fiaban 1144 (fiubat 1732)’de fieyhülislâm ol- idi. IV. Murat’›n (1623-1640) gözüne girerek

645 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

yükselmifltir. Süratli at sürmede padiflaha an- Tekeli Mustafa A¤a ki, odur cak onun yetiflebildi¤i söylenir. 1048 (1638- ‹zzü rif’atle dâver-i dergâh 39)’da Mirahur-› evvel, 1051 Cemaziyelevve- K›ld› bu kasr-› dilküflây› binâ linde (A¤ustos 1641) yeniçeri a¤as› ve o sene ‹de ma’mûr haflre dek Allah Zilkadesinde (fiubat 1642) Erzurum Beylerbe- Didi Cevrî bu vasf ile târîh yi oldu. 1053 (1643)’te ve Sultan ‹brahim za- Kasr-› dil-cû latîf-i nüzhet-gâh man›nda (1640-1648) Anadolu ve ertesi sene 1050 Marafl ve bir müddet sonra Anadolu valisi olup 1056 (1646)’da üçüncü vezir oldu. 1057 Evliya Çelebi’ye göre ilk yap› 1034 (1624-25) (1647)’de Bosna ve ertesi sene Rumeli valisi tarihinde yap›lm›flt›r. ve 1059 Recebinde (Temmuz 1649) kaptan-› derya olmufltur. Mustafa Pafla’n›n Bo¤aziçi’nde, Ortaköy Ha- mam› karfl›s›nda ve cadde üzerinde bugün de 1062 Rebiyülevvelinde (fiubat 1652) ve IV. mevcut olan ve a¤al›¤› zaman›nda yapt›rm›fl Mehmet devrinde (1648-1687) Sivas ve sonra oldu¤u bir çeflme vard›r ki, tarih beyti fludur: Bosna valisi ve 1071 (1660-61) ve 1073 senelerinde iki defa fiam Valisi ve 1074 (1663- Didi tarihini an›n Cevrî 64)’te Diyarbekir Valisi olup sonra emekli ol- Can-fezâ çeflme-i sevâb oldu du. 1083 (1672-73) tarihinde vefat etmifltir. 1050 Dirayetli, mutedil bir devlet adam› idi. Mustafa Pafla’n›n Erzurum valili¤i s›ras›nda Süleymaniye Camii civar›nda, Mimar Sinan yapt›rd›¤› bir köflk daha vard›r ki, tarih m›sra› Türbesi karfl›s›nda, flimdiki ‹stanbul Müftülü- fludur: ¤ü’nün bulundu¤u yerde, eski A¤a Kap›s› nam mevkide Tekeli Köflkü denmekle maruf köflkü “Tâk üzre tâk-› tumt›rak” 1050 (1640-41) tarihinde yapt›rm›flt›r. Bugün mevcut olmayan bu meflhur köflkün tamam- Pafla’n›n bunlardan baflka Antalya’da “üstü lanmas›nda fiair Cevrî flu tarihi manzumeyi kurflunlu ve sanatl› bir camii ve ünlü bir bah- söylemifltir: çesi” daha vard›r.

Teâlallah zehi devlet-sarây-› menzil-i zîba Ayvansarayî Hüseyin Efendi’nin Vefeyât’›na Ki ancak Cennet-i alâda vard›r böyle bir eyvân göre Tekeli Mustafa Pafla H. 1051, Hadîka’s›na O denlu tarh ü vaz› dilkefl ü nüzhet-fezad›r kim göre de 1080 tarihinde vefat etmifltir. Oysa ka- Olur seyr eyleyenler san’at-› mi’mâr›na hayrân bir tafl›ndaki tarih ise H. 1083’tür. Felek sakf-› bülendinden ider sermaye-i rif’at Melâik-i tare-i bam›nda eylerse nevle cevelân Mustafa Pafla, Bosna Valisi bulundu¤u s›rada, 8 Bulup kafli’leri ezhâr-› gûnâgûn ile ziynet fiaban 1057 (8 Eylül 1647) tarihinde, Dalmaç- Yaz›ld› safha-i dîvâr›na gûyâ bahâristân ya sahillerindeki fiebanik (Sebenico) kalesini Firâz-› manzar›nda her müdevver câm-› billûr› kuflatm›flsa da almaya muvaffak olamam›fl ve Seherde mühr-i âlem-tâbd›r flebdeme tâbân çekildi¤i Donilova sahras›nda da Venedikliler’e Mübarek ide Mevlâ sahibine yemin ü devletle yenilmiflti. Üstün düflman kuvvetleriyle yap›- Bu menzilde mukim oldukça mesrur eyleye devrân lan bu flavaflta “22 bin Müslüman’›n flehid düfl- Dua ile didi tamirinin tarihini Cevrî dü¤ü” söylenir. Evliya Çelebi “o u¤ursuz cenkte Ola bu beyt-i âlî dâimâ ma’mûr ü âbâdân Yeniçeri Oca¤›’yla beraber” bulunuyordu. Bir 1050 çok ganâyim elde eden düflman, bu arada Teke- li Pafla’n›n muhteflem ota¤›n› da ele geçirmiflti. Köflk 1826 tarihinden sonra yok olmufltur. Kaynaklar: (Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Dan›flman Türkçe- Evliya Çelebi’ye göre Tekeli Mustafa Pafla’n›n si, 1/288, 189; 2/25, 151; 3/202-206, 9/7, 12-13, 20, 22-23; bu köflkden baflka fiehzade Camii karfl›s›nda, 13/172) (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/233) (Ayvansarâyî, Vefeyât, Eski Odalar yak›n›nda bir saray› vard›r ki, Haz. F. Derin-V. Çabuk, s. 41) (Naimâ Tarihi,Dan›flman 1050 (1640-41) tarihinde yap›lm›flt›r. Ona da Türkçesi, 3/1243) (Sicill-i Osmânî, 4/399-400) (Daniflmend, Cevrî flu tarihi düflürmüfltür: Kronoloji, 3/403) (‹. Tan›fl›k, ‹stanbul Çeflmeleri, 2/24-25)

646 Üsküdar Türbeleri

ÜMMÜGÜLSÜM HANIM ÜSKÜDAR MEVLEV‹HANES‹ TÜRBES‹ TÜRBES‹ ziz Mahmud Hüdâyî Efendi Türbesi’nin uman Halil Dede Türbesi de denir. Tür- Asolunda ve ona bitiflik olarak yap›lm›flt›r. Nbe, Üsküdar Mevlevihanesi’nde ve sema- Çat›s› çökmüfltür. hane olarak kullan›lan mescidin alt›ndad›r. Mevlevihane Mescidi bahsine bak›n›z. Türbenin arka taraf›ndaki bir kap›dan fieyh Mustafa Efendi Türbesi’ne, üç basamak ile de Dikdörtgen fleklindeki türbeye, avluya aç›lan sol taraf›ndaki fieyh Mehmed Efendi Türbe- merdivenli bir kap›dan girilir. Üç cephesinde si’ne geçilir. Cami avlusuna bakan cephesin- bulunan pencerelerden ›fl›k al›r. Türbede gö- deki yüksek iki pencereden biri, sonradan kap› mülü olanlar flunlard›r: haline getirilmifltir. Hüdâyî Efendi Türbesi’nin ve türbe sofas›n›n birer penceresi bu türbeye 1213 Receb 27 (4 Ocak 1799). Tekkenin ku- makmaktad›r. (Plana bak›n›z.) rucusu Numan Halil Dede Efendi. (Eski bir silâhflör olan Halil Dede için mescidi Türbe içinde 28-29-30-31-32-33-34-35-36- bahsine bak›n›z.) 37-38 nolu beton sandukalar vard›r. 28 ve 29 nolu sandukalar, isimleri bilinmeyen Han›me- 1214 (1799). Haf›z fieyda Abdürrahim Dede fendilere aittir. 30 nolu kabir, Hüdâyî Hazret- Efendi. Sandukas›ndaki kitâbede: lerinin k›z› Ümmügülsüm Han›m’a aittir. Ken- disi, 1051 (1641-42) tarihinde vefat etmifltir. Üsküdar ve Galata ve Yenikap› ve Befliktafl Mev- Hüdâyî Hazretlerinin bu isimle bilinen ikinci levîhâneleri ser-kudümi efl-fleyh es-seyyid fieyda k›z›d›r. Birincisi, 1021 (1612) tarihinde ve ba- Haf›z Dede Efendi. Rihleti 27 Muharrem 1215 bas›ndan evvel vefat ederek Ayfle Sultan Tür- (20 Haziran 1800) besi’ne gömülmüfltür. diye yaz›l›d›r. Birçok eserde vefat tarihi 31-34-35-36 nolu kabirler isimleri bilinmeyen 1214 olarak gösterilmifltir. (Ergun, Türk Han›mefendilere aittir. Musikisi Ant. s. 168)

33 nolu sanduka 1056 (1646) tarihinde vefat Haf›z fieyda Abdürrahim Dede Efendi eden fieyh Abdülhay Efendi’ye aittir. Bu isim- 18. yüzy›l›n son yar›s›nda yetiflen de¤erli le bilinen di¤er bir fieyh Abdülhay Efendi musikiflinaslardan birisidir. Kendisi, ‹s- 1117 (1705-6) tarihinde vefat ederek Halil Pa- tanbullu bir Halvetî derviflinin o¤ludur. fla Türbesi yan›ndaki Mahmut Bey Türbesi’nde Genç yafl›nda gözlerini kaybetti. Buna gömülüdür. ra¤men musikiye büyük bir gayretle ça- l›flt›. Çok güzel ney çalard›. Galata Mev- 32 nolu sanduka fieyh fiahabeddin Efendi’ye levîhânesi fleyhi Selim Dede’den Mevle- aittir. 1234 (1818-19) tarihinde vefat etmifltir. vî sikkesi giydi. Vefat›na Nebil Bey flu Büyük Ruflen Efendi’nin o¤lu olup tekkenin tarihi demifltir. 22. fleyhidir. Selimiye K›fllas›’n›n temel atma merasiminde ilk duay› bu efendi yapm›flt›r. Fevt-i tarihi ‘segâh’ ile karar etti Nebil Gitti fieyda Dede yâ Hû diyerek ukbâya 37 nolu sandukada fieyh Abdurrahman Nesib 1214 Efendi medfundur. 1258 (1842)’de vefat etmifltir. fieyh Sahabeddin Efendi’nin o¤ludur. 1216 (1801). fieyh Seyyid Mehmed Hüsa- Meflîhati 22 senedir. meddin Dede Efendi. Tevcih-i meflîhat 1213 (1798). Müddet 3. ‹rtihali 1216 38 nolu sanduka ise, fieyh Ruflen Tevfikî Efen- di’ye aittir, 1309 (1891-92) tarihinde vefat et- 1217 (1802). Efl-fleyh el-hac Ali Dede Efendi mifltir. (Hac› Dede). Tevcih-i Meflîhat 1216. Müddet-i meflîhat: 1. ‹rtihali 1217 (Daha genifl bilgi için, Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi Tekkesi bahsine bak›n›z.) 1219 (1804). fieyh ‹smail Hulusi Dede Efendi.

647 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Tevcih-i meﬂîhat: 1218 / Müddet-i meﬂî- hat: 2 / ‹rtihali: 1219

1227 (1812). Efl-fleyh es-seyyid el-hac Meh- med Emin Dede Efendi. Tevcih-i meflî- hat 1219. Müddet-i meflîhat 8. ‹rtihali 1227. ‹smi Mehmed Emin Hasib Dede Efendi’dir.

1252 (1836). Türbede, kap›dan giriﬂte sol tarafta kime ait oldu¤u bilinmeyen bir sanduka vard›r. Bu, ﬁeyh Abdullah Necip Dede Efendiye ait olmal›d›r.

1267 Zilkade 15 (11 Eylül 1851). fieyh Ab- dülkadir Kadri Dede Efendi. Befliktafl Mevlevîhânesi fleyhi iken vefat›nda oradaki türbeye gömülmüfltür. Fakat, 1284 (1867)’de mevlevihanenin Maçka’ya kald›r›lmas› üzerine, fieyh Arif Himmetî Dede Efendi’nin arz› ile bu türbeye nak- fiehy Abdülkadir ledilmifltir. Mevlevî sikkeli flâhidesinde- Efendi’nin flâhidesi. ki kitâbe fludur:

fieyh Abdülkadir ibn-i pir-i pâk-i Ermenak Mehmed Dede Efendi’ye ba¤lanarak, Azm idüb dâr-› sütude itdi terk-i gamhâre mevlevî oldu. Ayn› zamanda hat dersle- Post-› dergâh-› Befliktafl’› otuzüç y›l temâm ri ald›. Sonra ‹stanbul’a gelerek Fetvaha- Cilvegâh itmifldi Mevlânâ bu âlî mesnede ne’de ta’lik ö¤retmeni oldu. 1873’de Üs- Misli yok bir ehl-i takva ârif-i Billah idi küdar Mevlevîhânesi’ne fleyh tayin edil- Her reviflde iktifâ eylerdi eser Ahmed’e di. fiiirleri vard›r. Nây-› “‹rc›î”den idince tekye-i Adn’i makâm K›ld› cümle bî-nevâ uflflâk›n› matem-zede Sandukas› önündeki flu kitâbe, flair Üs- Rûh-› pâki eylesün miran ü salâtda semâ küdarl› Senih Efendi’nindir: Aflk ile döndükce ârifler bu fani tekyede fieyh Kadri güçdü tarih oldu fevti çün temâm Bende-i s›dk ifltimali Hazreti Mollâ-y› Rûm Olsa da flayeste tahrir seng-i merkade Merd-i rûflen-dil Burusavî Zekiyy-i Mevlevî Sarf-› makdur itdim ey Safvet bu tarihe dahi fieyh bir kaç sene bunda okutdu flevk ile Göçdü hayfa kadirdan bir pir idi Kadri Dede Yevm-i mahsûsunda her hafta kitâb-› Mesnevî 1267 “‹rc›î” emri gelince çaresizdir imtisâl Çünkü olmaz kimseye cây-› beka dünya evi 1290 Rebiyülevvel 17 (15 May›s 1873). “Haz- Mazhar-› ihsân olur âhir emek-dâr-› tarîk reti fieyh es-seyyid Haf›z Ahmed Arif ‹rtihâlinde zuhûr itdi rümûz-› manevî Himmetî Dede Efendi. Veladet: 1218 Terk-i fani eyledi târîhini söyle Senih (1803). Tevcih-i meflîhat: 1252. Müd- Tekye-i bakiye nakl itdi Zeki-i Mevlevî det-i meflîhat: 39 Müddet-i ömr: 73. ‹rti- 1299 hal: 17 Rebiyülevvel 1290-23 Nisan 1291 katebe M›srîzâde Üsküdarî Ali. 1304 (1886). Efl-fleyh Mehmed Hasib Dede Efendi. 1299 (1881). Efl-fleyh Haf›z Mehmet Zeki De- de Efendi. El-hac Zeki Dede Efendi Bur- 1320 (1902). Efl-fleyh Mehmed Halid Dede sa’da askeri kassam, Manisal› Mehmed Efendi. Refik Efendi’nin o¤ludur. 1237 (1821)’ de Bursa’da do¤du. Tahsilini tamamla- Oldu Halid Dede’ye huld makam d›ktan sonra, Bursa Mevlevîhânesi fleyhi 1320

648 Üsküdar Türbeleri

1328 (1910). Ahmet Vesim Paﬂa. Mermer lâhdi üzerindeki yaz› ﬂudur:

“Kudema-y› vükela-y› Devlet-i Aliyye’den ﬂeyhü’l- vüzera kapudan-› derya hulefa-y› Mevleviyye’den Hac› Ahmed Vesim Dede Paﬂa’n›n kabridir. Vela- deti: 1240 (1824). Vefat›: 1328. Ketebe Lutfi.

Ahmet Vesim Pafla, Osmanl› Devle- ti’nin son kaptan-› deryas› olup takriben 1824’te do¤mufltur. Tersane Emini Meh- met Reflid Efendi’nin o¤lu ve Enderunlu Hüseyin Efendi’nin torunudur. Denizci- lik Okulu’nu bitirdikten sonra 1867’de Girit ayaklanmas›n› bast›rmada ve karaya asker ç›karmada gösterdi¤i baflar› ile Çengelo¤lu Tahir Pafla’n›n dikkatini Kayseri Mevlevîhânesi post-niflîni Süleyman çekti. Sonra iki y›l ‹ngiliz Bahriye oku- Ataullah Dede Efendi’nin o¤lu Mehmed Kaptan-› Derya lunda okudu. K›r›m Harbi’nde Sivasto- fiemseddin Dede Efendi ve Ahmet Vesim pol Savafl›’ndaki hizmeti be¤enilerek Pafla’n›n lâhdi. Frans›z ve ‹ngiliz bahriyeleri taraf›ndan fieyh Ma’sum Ali Nailî Çelebi’nin o¤lu Sad- takdirname verildi. 21 Ocak 1865’te reddin Çelebi. kaptan-› derya oldu. Çok yaflad›¤› için en eski müflir s›fat›yla ‘fieyhü’l-Vüzera’ Mevlevîhâne avlusunda, semahaneye ç›k›lan ünvan›n› alm›flt›. merdivenin sa¤ taraf›nda ve ahflap iki katl› fleyh evinin solundaki hazîrede onbir kabir Sultan Aziz devrinde donanmay› ‹ngiliz vard›r. Bunlardan befl tanesinin flâhidesi mev- donanmas›ndan sonra dünyada ikinci cuttur. duruma getiren Ahmet Vesim Pafla’d›r. Do¤ru sözlü, tok gözlü ve inand›¤›n› söy- Bunlar flunlard›r: lemekten çekinmeyen bir kimse olmakla meflhurdu. 1878 Temmuzunda Bahriye 1274 Recep 21 (6 Mart 1858). Mermer lâhit. Nezareti görevine atanm›fl fakat, donan- Sar›m Bey. fiâhidesindeki kitâbe fludur: man›n silâhs›zland›r›lmas› teklifini kabul etmemesi üzerine azledilmiflti. Ç›kd› Pazarbafl›l›kla Enderun’dan ibtida Kethüda-y› Bâb olub pek çok müflir-i ekreme Ahmet Vesim Pafla, 1867 Girit ‹htilâli’n- Buldu bu hidmet ile ilm-i azîzi intihâ de, asilere harp levaz›mat› götüren Arka- Yetmifle yetmifldi sinni mülke itmifldi güzâr di ad›ndaki bir vapuru Gams›z Hasan’›n Vasf›na pir-i ricâl-i saltanat dense sezâ yard›m› ile zaptetmiflti. Bu tekne uzun za- Oldu bir veche vasiyyet medfeni bî-tekyegâh man Fuat Vapuru ismi ile hizmet etmifltir. Hazreti Mollâ-y› Rûm’un bendesiydi bî-riyâ Son derece namuslu, alicenap bir insan Zümre-i ebrâd ile zât-› kerîmi haflr ola olan Pafla, yaz› merakl›s› idi. Hattat dene- Rûz-› mahflerde flefaat eyleyüb âl-i abâ cek kadar güzel yaz› yazard›. Sekiz nüsha Yazd› Safvet fevti târîhin oku ihlas ile Kur’an-› Kerim yazm›flt›r. Üsküdar’da A- Pir idi Sar›m Bey itdi can› cânâne fedâ yazma sahilindeki yal›s›nda otururdu. 21 Recep 1274

1335 (1916). Bursa Mevlevîhânesi seccade- 1284 (1867). 15 Safer. Üsküdar Mevlevîhâne- niflîni fieyh fiemseddin Dede Efendi’nin si Postniflîni refladetlu Ahmed Arif Efen- o¤lu Fasih Dede Beyefendi. di Hazretlerinin kerimesi ve Haf›z Süley- man Efendi’nin halilesi fierife Saliha Bunlardan baflka vefat tarihleri bilinmeyen ve Han›m. “Nemeka M›srî” imzal›. sandukalar› da olmayan iki kifli daha medfundur ki, flunlard›r: 1287 fiaban 13 (Kas›m 1870). Devletlu Mus-

649 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

tafa Faz›l Pafla Hazretlerinin harem ket- Mevlevî dergehleri ser-neyzeni iken dirî¤ hüdas› tarik-i Mevleviyye bendelerin- Âlem-i lahute pervâz itdi bu cân-› Azîz den Dervifle Raibe Han›m. Her dem eylerdi dil-i yârâna taksim-i safâ ‘Biflnev ez ney’ ders-i pür feyzinden olmufldu mu’ciz 1285 Zilkade 3 (fiubat 1869). Üsküdar Mevle- Firkatiyle flerha flerha oldu flimdi sînemiz vîhânesi’nin meydanc›s› Mustafa Dede. Çeflm-i cân-› ehl-i ma’na hasretiyle eflk-rîz Menzili ola tarab-gâh-› makam-› sermedî 1323 Zilkade 29 (Ocak 1906). Mevlevî sikke- Kimseye cây-› karar olmufl mu çerh-i pür sitiz li. Dervifl Aziz Efendi. Kemterîn-i Mevlevî ‹smet dedi tarihini Göçdü yâ Hû aflk-› Mevlâna ile Dervifl Aziz Aziz Dede, son asr›n büyük Türk beste- 1323 kâr› ve neyzeni idi. 1835’te Üsküdar’da Do¤anc›lar Park›’ndan Ahmediye’ye Hazîrede bunlardan baflka, fieyh Arif Himme- inen Halk Caddesi’nin sa¤›ndaki bir ev- tî Dede Efendi’nin o¤lu Mustafa Ruhi Dede de do¤du. Gelibolu Mevlevîhânesinden Efendi’nin de kabri vard›r. Fakat flâhidesi yok yetiflmifltir. Galata ve Üsküdar Mevlevî- oldu¤undan vefat tarihi belli de¤ildir. hânesinin neyzenbafl›s› idi. Kendisini Prens Abbas Halim Pafla himaye ederdi. fiâhidesi yok olanlardan biri de, Mehmed Üsküdar’da bir ev alm›fl, evlendirmifl ve fiemseddin Efendi’dir. Kendisi, Üsküdar Mev- ayr›ca on alt›n lira ayl›k ba¤lam›flt›. Ah- levîhânesi’nin son fleyhi Ahmed Remzi (Ak- mediye semtindeki aktar dükkân›, bir yürek) Efendi’nin kardeflidir. 7 Rebiyülevvel çok müzik sevenlerle dolup boflal›rd›. 7 1340 (8 Kas›m 1921) tarihinde vefat etti. Ve- Mart 1905 sal› günü sabah namaz›ndan fat›na kardeflinin söyledi¤i tarih fludur: sonra vefat etti. Düfldü tarih-i vefat›yla iki gözden cihan Kabir tafl›ndaki kitâbeyi, Dîvân-› Hümâ- Ah fiemseddin Efendi genç iken itdi üfûl yun dairesi müdür muavinlerinden, 1340 emekli, Mevlevî ‹smet Bey yazm›flt›r:

Üsküdar Mevlevihanesi. Alt kat türbe üst kat ise semâhanedir.

650 Üsküdar Türbeleri

fiemseddin Efendi flair olup vefat tarihinde 44 Zeynep Han›m’›n vefat›ndan sonra hastahane yafl›nda idi. bak›m›n› üzerine alm›flt›r.

Hüseyin Vassaf Bey’e göre, 1326 (1908)’de ve- Ortadaki sanduka önünde 40 m›sral›, uzun bir fat eden Arif Dede’nin ve 1338 (1919)’da ve- manzumeyi havi bir levha bulunmaktad›r. fat eden Ferruhî Çelebi’nin kabirleri de “Tür- 1294 (1877) tarihli bu fliir, Pafla’n›n vefat› do- be-i flerif haricinde matbah ve Semahane pen- lay›s›yla, eski ve vefal› arkadafl› Sami Pafla ta- cereleri önünde” idi. raf›ndan yaz›lm›flt›r, ki fludur:

Kaynaklar: (‹. Hakk›, Merâk›d-› Mutebere-i Üsküdar, Yûsuf-› Kâmil idim âlem-i fânîde benâm s.89) (S. N. Ergun, Türk Musikisi Ant. s.505, 664) (‹nal, Sinni seb’ine varub buldu hayat›m encâm Son As›r Türk fiairleri, s. 217, 1770) (‹nal, Son Hattatlar, ‹nkilâbât-› cihân üzre geçerdi ömrün s.639) (‹nal, Hofl Sada, s.93) (‹stanbul Ans. 1/334, 487; Gâh flâd ü gehi azürde-i renc ü âlâm 3/1702) (Y. Öztuna, Türk Musikisi Ans. s. 6, 90) (M. Ro- Sene bin iki yüz ellide idüb M›sra sefer na, Türk Musikisi, s.8) (Hüseyin Vassaf, Sefine-i Evliya, Bir zaman eyledim ol buk’a› cay-› ârâm Süleymaniye Kütüp. Yazma Ba¤›fllar, No: 2309 Cilt: 5/233) Daver-i M›sr, Muhammed Ali devrinde idi O ferah-nak zemanlar o münevver hengâm Saye-i at›fetinde hemen âlem hurrem Nazar› mekrimetinde dil-i kâmil ber-gam ZEYNEP-KÂM‹L TÜRBES‹ Gün begün mazhar-› efzayifl-i lutf eyleyerek ‹tdi âhir beni damadl›k ile neyl-i merâm ürbe, eski Zeynep-Kâmil Hastahanesi Bade ma rahmet-i Hakka gidicek ol server Tönünde ve Sal› Soka¤›’na aç›lan bahçe ka- Kalmad› rûy-i safa çünki de¤ifldi ahkâm p›s›n›n sa¤ taraf›ndad›r. Ehl-i dil gadr ü sitem dide vü rencûr oldu Cümle erbâb-› hüner buldu s›fat-› eytâm ‹lk nazarda dört yüzlü gibi görülen türbe, köfle Her biri hair ü gamnak ü mihen-âlûde k›rmalar›n›n da say›lmas› ile sekiz yüzlüdür. Her biri kufle-i hayretde enîn ü na-gam Bâ-husûs bende-i bî-kes dahi ol esnada Kurflun kapl› tek sa¤›r kubbesi, bu yüzlere uy- Habs ü menfade idim mevki-i katlü i’dam duruldu¤undan, parçal›d›r. Tepesine pirinç bir Aks idüb bu haberim padifleh-i devrâne alem yerlefltirilen kubbe, mermer kapl› bir kas- ‹tdi ihzar›ma fermân o hudavend-i enam nak üzerine oturtulmufltur. Bu kasna¤›n alt›n- O flehinflah-i melek-siyret o Sultan Mecid da mermer bir silme, türbeyi çepeçevre dolafl›r. Celb edüb bendesini dergehine etdi gulam Türbenin köfle ba¤lant›lar›, pencere, kap› sö- Haremin kalm›fl idi pençe-i gurbetde hazîn veleri ve bafll›klar›, pencere altlar› tamamen An› da dest-i kerâmet ile çekdi o hümâm mermerdir. Türbe, üç pencereden ve tek kap›- Giderek devr-i menâs›b ile buldum rif’at dan ›fl›k al›r. Sadr› da etmifl idim bir dem-i ferhunde makâm Akibet geldi ecel, gitdi emel dünyadan Kap›n›n sol taraf›ndaki duvara yeni yaz› ile: Bir avuç topra¤a girdim görün ahbab-› kirâm Zindelik sand›¤›m›z gaflet-i mahz imifl “Zeynep Kâmil Hastahanesi’nin bânisi Prenses fiimdi bildim ne imifl manii ennâs-› benam Zeynep Han›m ve Kâmil Pafla burada medfundur.” Hasbihâlim okuyub ibret ala züvvâr›m Masivallah bütün z›ll ü hayal ü evhâm diye yaz›l› mermer bir kitâbe as›lm›flt›r. Umar›m merkadime gelse gerek Sami-i pîr O benim hemdem ü hem-hâlim olan yar-› müdâm Ahflap bir kap›dan do¤rudan do¤ruya türbeye Yanarak yak›larak âh-› tehassür çekerek girilir. Burada üç sanduka vard›r. Sol tarafta, Afv›ma lutf-› ‹lâhîden eder istirham üzerinde fes bulunan ahflap sanduka Sadrazam Göricek cevheri tarihimi kalmaz elemi Yusuf Kâmil Pafla’ya (1808-1876) onun yan›n- K›ld› hak Huld-› berin türbemi hem-dâr-› selâm da üstü flal ile örtülü sanduka da Zeynep Han›- mefendi’ye aittir. Sa¤ bafltaki ise, Zeynep Ha- Kitabenin flairi Sami Pafla için Sami Pafla Köfl- n›m ile Kâmil Pafla’n›n manevî evlâd›, M›s›rl› kü bahsine bak›n›z. Said Halim Pafla’n›n (1863-1921) k›zkardefli- nin k›z› Zehra Han›m’a aittir. Zehra Han›m, Zeynep Han›m, eflinden befl sene sonra 1299

651 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Zeynep - Kâmil Türbesi.

Zeynep - Kâmil Türbesi ön cephesi.

(1881-82) tarihinde vefat etmifltir. Telemak yazar› olarak flöhret bulan Kâmil Pafla 22 Ramazan 1293 (11 Ekim 1876) günü Be- Türbede çok k›ymetli gümüfl flamdanlar, lev- bek’teki muhteflem sahilhanesinde vefat ede- halar ve bu aileye ait zati eflyalar vard›r. Bun- rek cenazesi “Üsküdar’a nakl olundu. Meflayih, lar câmekânlar içine yerlefltirilmifltir. derviflan, asakir-i nizâmiyye ve zabtiyye, kavas- lar, bir çok ehali ile fukaras› ve ihsan-dideleri Yusuf Kâmil Pafla, Arapkirlidir. Tahsilini ta- haz›r bulundu¤u halde Valide Camii’nde cena- mamlad›ktan sonra 1829’da Divan-› Hümayun ze namaz› eda edildi.” Kalemi’ne girmifl ve bu s›rada gördü¤ü bir rüya üzerine, 1833 tarihinde amcas› Osman Pa- Kâmil Pafla’n›n Yakac›k’ta bir çok hayrat› vard›r. fla’n›n Üsküdar’da Ayazma sahilindeki yal›s›n- dan K›zkulesi’ne geçerek bir yelkenliyle M›- (Zeynep Kâmil Hastahanesi bahsine bak›n›z.) s›r’a gitmifltir. Burada, M›s›r Valisi Mehmet Ali Pafla’n›n üçüncü k›z› Zeynep Han›m ile ev- Kaynaklar: (‹nal, Son Sadrazamlar, 1/227 vd.) (Cemaled- lenen Kâmil Pafla bir çok maceralardan sonra din Bildik, Akflam Gazetesi, 1949 Ocak) (Gezi Notu) (Ali ‹stanbul’a gelmifl ve 5 Ocak 1863’te sadrazam R›za, XIII. Asr-› Hicride Osmanl› Ricali, Tercüman Yay. olmufltur. 1/78) (Konyal›, Üsküdar Tarihi 1/391)

652 Üsküdar Mezarl›klar›

Üsküdar Mezarl›klar›

ARAPLAR MEZARLI⁄I demir parmakl›k ile kapat›larak korumaya al›nm›flt›r. u mezarl›k, namazgâh› ile birlikte ‹brahi- Bma¤a civar›nda, Sarayard› Sokak üzerinde Mezarl›ktaki Sofalar ve flâhideler flunlard›r: Ayr›l›k Çeflmesi Mezarl›¤›’n›n karfl›s›nda idi. Gerek mezarl›k ve gerekse namazgâhtan eser 1192 (1778). Darphane-i Âmire kâtiplerin- kalmam›fl olup gecekondu ile kaplanm›flt›r. den Davud ‹smail Efendizâde Kefçe Na- z›r› Emin Efendi. Yaln›z, 1997-1998 y›llar›nda buradaki gecekondular›n y›kt›r›lmas› s›ras›nda toprak alt›n- ‹brahim Hilmi Bey Sofas›: dan üç flâhide ç›km›flt›r ki, flunlard›r: Sarayard› Soka¤›’n›n sa¤ köflesinde olup etraf› 1183 R. 15 (18 A¤ustos 1769). ‹mam-› evvel- demir parmakl›k ile çevrilmifltir. i hazreti flehriyarî Efendi’nin valid-i ma- cidi dergâh-› âlî çavufllar›ndan Salih 1228 (1813). Haf›z Veliyüddin Pafla. Sofan›n A¤a. Bu flâhidenin hatt› nefistir. hemen yan›nda olup flâhidesi kallavîli- dir. Meflhur, Cabbarzâdelerin damad› ve 1220 (1805) Kuflcubafl› merhum Süleyman Köse Mustafa Pafla’n›n o¤lu idi. (Sicill-î A¤a’n›n ye¤eni A¤a kuflcusu Nevflehirli Osmanî, 4/615) Yusuf A¤a. 1244 fiaban 5 (10 fiubat 1829). ‹brahim Hil- Gömülü: Hâcegân-› Divan-› Hümâyundan es- mi Beyefendi, kabri lâhit fleklinde olup bak Nur-i Osmaniye Mütevellisi mer- kâtibî sikkelidir. Lâhdin yan kapaklar› hum es-seyyid el-hac Mehmed Emin kabartmalarla bezelidir. Çok güzeldir. Efendi’nin kerimesi...... Kitâbesi fludur:

Dergâh-› âlî kapuc› bafl›lar› mütehayyizân›ndan Sadr-› esbak devletlu AYRILIK ÇEfiMES‹ MEZARLI⁄I Mehmed Dervifl Pafla Hazretlerinin kethüdalar› ezarl›k ‹brahima¤a Camii civar›nda ve merhum ve ma¤furunleh MSarayard› Sokak üzerindedir. Ad›n› bu- el-hac ‹brahim Hilmi Bey radaki çeflmeden alm›flt›r. Efendi’nin ruhi çün r›zaenlillah Fatiha. 1970 tarihinde Türkiye Turing ve Otomobil (Sicill-i Osmânî, 1/157 el-hac ‹. Hilmi; 2/332 Kurumu taraf›ndan temizlenmifl ve ön taraf› Dervifl Pafla)

655 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1248 (1832). Fat›ma Han›m. Kitabesi fludur: 1308 Zilkade 17 (Temmuz 1891). Mülkiye ta- biblerinden ‹rfan Pafla mensuban›ndan Sadr-› esbak Dervifl Pafla kethüdas› ‹brahim Bey. fiâhidesi, üzüm salk›ml› ve Dergâh-› âlî kap›c›bafl›lar›ndan ayy›ld›z kabartmal›d›r. merhum el-hac ‹brahim Bey Efendi’nin validesi E¤inli 1316 Receb 13 (Kas›m 1898). ‹rfan Pafla’n›n Genc A¤azâde Galata Voyvodas› efli Ayfle Dilber Han›m. esbak merhum Turunc Mustafa A¤a’n›n zevcesi Teflrifatî ‹zzî Efendi Sofas›: el-hace Fat›ma Han›m. 1276 (1859). Teflrifatî Ahmed ‹zzî Efendi’nin Mustafa A¤a’n›n kabri, Karacaahmet efli Hadice Han›m. Mezarl›¤›’ndad›r. 1278 (1861). Bendegân-› Hazreti Nakflibendî 1248 (1832). ‹brahim Bey’in k›z› Münire Ha- ve muhibb-i fukara-i Kadirî, Teflrifat-› n›m. Yaz›s› çok silinmifltir. Hümâyun mülûkan› el-hac Ahmet R›fat ‹zzî Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/367) Ha- 1249 (1833). ‹brahim Bey’in annesinin ümm-i lim-Gülüm Tekkesi’ne hayrat yapm›flt›r. veled cariyesi hace Ayfle Dilsim Kad›n. 1287 (1870). Rifaiyye bendegân›ndan Teflri- 1257 (1841). At›f Efendi hemseri (kad›n ar- fatî-i Dîvân-› Hümayun serhalifesi el- kadafl›) Nazife Han›m. hac Ahmed R›fat ‹zzî Efendi’nin o¤lu Mehmed ‹zzet Bey. 1269 Rebiyülevvel 15 (Aral›k 1852). ‹brahim Bey’in efli el-hace Abide Han›m. ***

1283 (1866). Kudema-y› rical-i Devlet-i Aliy- 1150 (1737). Sultan I. Mahmut’un berberba- ye’den Genç Halil A¤azâde merhum el- fl›s› Osman A¤a. hac ‹brahim Hilmi Bey Efendi’nin mahdumu Mehmed ‹zzet Bey. 1168 (1754). Silâhflor-› flehriyarî Cerrah-bafl›- zâde el-hac Mustafa Bey. ‹rfan Pafla Sofas›: 1180 (1766). Kap›c›bafl› Benli Mustafa A¤a. Sofa, 9x12 ad›m geniflli¤inde olup Ayr›l›kçefl- Yan›nda, 1187 tarihli o¤lu Süleyman me taraf›ndaki mezarl›k duvar› köflesinden 80 A¤a ve di¤er ricalden Ali A¤a gömülü- ad›m ileride ve set üzerindedir. dür.

1239 Cemaziyelevvel 27 (29 Ocak 1824). Ka- 1189 Safer 20 (Nisan 1775). Yusuf Paflazâde fesî destarl› ve tu¤ra kabartmal›. Hâce- miftah a¤as› silâhflor-› evvel...... gân-› Divan-› Hümayun’dan sab›ka defterdar-› fl›kk-› evvel mektupçusu Haf›z 1192 (1778). Kalyonlar bafl halifesi el-hac Halil Efendi (Sicill-î Osmanî, 2/304) ‹r- Ömer Efendi’nin k›z› Fatma Han›m. Ö- fan Pafla’n›n babas› idi. mer Efendi çeflme ve namazgâh sahibidir. 1264 fievval (Eylül 1848). Demirkap›’da mektep hocas› Mehmed Sad›k Efendi’nin 1192 (1778). Darbhane-i Âmire kâtiplerin- damad› M›s›rl› Hüseyin Kavas A¤a. Bir den Daver ‹smail Efendizâde Kefçe Naz›- de, 1205 (1790) tarihli Haf›z Mehmed r› Emin Efendi Efendi. 1192 (1778). Üsküb Naz›r›zâde Mehmed 1306 Rebiyülevvel 19 (23 Kas›m 1888). Kude- Es’ad Efendi. (Sicill-i Osmânî, 1/335) fia- ma-y› vüzera-y› saltanat-› seniyye’den Si- ir idi. cill-î Ahval Komisyonu reis-i sab›k› Meh- med ‹rfan Pafla. (Sicill-î Osmanî, 3/404) 1194 Rebiyülevvel 12 (18 Mart 1780). Oriji-

656 Üsküdar Mezarl›klar›

nal poligonal tafl› üzerinde yaln›z “Ah- 1226 (1811). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâ- med Hamid Efendi” yaz›s› vard›r. Hâce- yun’dan Lâleli el-hac Mustafa Efen- gândand›r. Evi ile beraber ailesinden 19 di’nin ye¤eni el-hac Mehmed Nazif kifli yanarak vefat etmifltir. (Sicill-i Os- Efendi. (Sicill-i Osmânî, 4/454-455) mânî, 2/256) 1231 (1816). Sab›ka Niflanc› Pafla hazinedar› 1197 Rebiyülâhir 21 (26 Mart 1783). Molla Ali A¤a. sar›kl›. Bâ-paye-i Mekke-i Mükerreme sab›ka Halebü’fl-flehba kazas› Kethüdazâ- 1233 Safer (Aral›k 1817). Enderun A¤ala- de Mustafa Sad›k Efendi. (Sicill-i Osmâ- r›’ndan Ali A¤a. nî, 3/190) 1234 gurre-i Ramazan (Haziran 1819). Kafesî 1201 (1786). Kafesî destarl›. Sadrazam Halil destarl› ve tu¤ra kabartmal›. Hâcegân-› Hamid Pafla’n›n telhisçisi Hâcegân-› Dî- Dîvân-› Hümâyun’dan Mengeneci, ha- vân-› Hümâyun’dan Abdullah Beyefen- remeyn-kisedar› Said Efendi di. 1234 Rebiyülâhir 5 (fiubat 1819). Saray-› 1206 (1791). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâ- atik-i mamure aflç›bafl›s› Nevflehir Zileli yun’dan Darbhane-i Âmire Naz›r› Meh- Uzun Ebubekir A¤a. med Efendi’nin efli Hatem Hace. 1237 (1821). Haseki a¤al›¤›ndan ç›kma hare- 1211 Rebiyülevvel 25 (Eylül 1796). Ah›shavî meynü’fl-flerifeyn mütevellisi Mustafa Uzun Mehmed A¤a. A¤a.

1212 gurre-i fievval (19 Mart 1798). Çaresiz 1238 gurre-i Muharrem (18 Eylül 1822). Tefl- dertden vefat eden Zeyneb Hatun. Oriji- rifatî Ahmed Reflid Beyefendi’nin efli nal, emsalsiz ayak tafl› görülmeye lay›k- Ayfle Mansure Kad›n. t›r. 1242 (1826). Sadr-› esbak Yusuf Ziya Pafla ha- 1213 (1798). Rakka Valisi el-hac Abdürrez- zinedar› Mehmed Efendi’nin kerimesi zak Bahir Paflazâde Mehmed fiemseddin fierife Zübeyde Han›m. Bey’in k›z› Nefise Han›m. (Sicill-i Osmâ- nî, 3/335-336) 1243 Rebiyülevvel 5 (Eylül 1827). Kuzattan Nakibzâde el-hac Ali Efendi. 1218 (1803). Kâtibî sikkeli flâhidesi tu¤ra kabartmal›d›r. Kereste naz›r› Ali A¤a. 1248 (1832). Fesli. Rikabdâr-› flehriyarî Ab- durrahman A¤a. (Sicill-i Osmânî, 3/326) 1220 gurre-i Recep (Ekim 1805). Lâhit. Kâti- bî sikkeli. Tatarpazarc›kl› Boflnakzâde 1251 Rebiyülevvel 5 (Temmuz 1835). Hâce- el-hac Mehmed A¤a. gân-› Dîvân-› Hümâyun’dan Mehmed Münif Efendi’nin efli Safiyye Hadice Ha- 1220 (1805). Nevflehirli masraf-› sâni-i hazre- n›m. (Sicill-i Osmânî, 4/519) ti flehriyarî el-hac Haf›z Mehmed Efendi. Yan›nda, 1222 fievval 14 (Aral›k 1807) 1252 (1836). Sar›kl›. Hac› Mehmed Efendi. cariyesi Taye Emine Hatun ve 1227 Mu- harrem 10 (Ocak 1812) efli, Esma Kad›n 1253 (1837). Mevali-i azamdan Bursa kad›s› ve 1229 Receb 17 (Haziran 1814), hem- Mehmed Efendizâde ‹brahim Edhem fliresi fierife Ayfle Kad›n’›n flâhideleri Efendi. vard›r. 1253 Zilkade 3 (29 Ocak 1838). Limni Voy- 1224 (1809). Sadr-› Anadolu, Köstendilî vodas› Mustafa Bey. Kitâbesindeki beyit: Mehmed Tahir Efendi’nin efli Akile Ka- d›n. N. 19. (Sicill-i Osmânî, 3/244-245) Böyle buldum bu cihan› sanki bir z›ll-i hayal Ol sebebden kimse halimden benim itmez su’al

657 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1257 Ramazan 11 (27 Ekim 1841). Hâcegân-› 1297 ﬁaban 3 (Temmuz 1880). Sudûr-› azam- Dîvân-› Hümâyun’dan dahiliye kalemi dan reisü’l-ayan azas› kiram›ndan el-hac ikinci halifesi Ketanizâde Ahmed Nazif Ahmed Tahir Efendi. (Sicill-i Osmânî, Efendi (Sicill-i Osmânî, 4/564) 3/250)

1259 (1843). Fesi çok püsküllüdür. Kilâr-› 1297 (1880). Emir-i azam Abdülmüttalib Hassa kethüdalar›ndan Süleyman A¤a. Hazretlerinin o¤lu ﬁerif Cabir Efendi.

1259 (1843). Mevlevî sikkeli. Saray-› Hümâ- yun teberdarl›¤›ndan mahreç, tarik-i Nakflibendiyye’den Tophaneli efl-fleyh Uzun Haf›z Sofas›: Mehmed Han ç›raklar›ndan el-hac Hat- tat Mehmed Rasih Efendi (Sicill-i Osmâ- 1248 Ramazan 18 (fiubat 1833). El-hac Ali nî, 2/348) A¤a.

1267 Safer 2 (Aral›k 1850). Mütehayyizan-› 1275 ﬁevval 7 (10 May›s 1859). Bendegân-› rical-i Devlet-i Aliyye’den esbak Edirne Saltanat-› Seniyye’den el-hac Uzun ha- eyaleti defterdar› Mehmed Said Efendi. f›zzâde, rütbe-i salis eshab›ndan mektubî Kabri lâhit ﬂeklinde olup kitâbesi nefis- maliye telhisi müdürü Mehmed Afif tir. (Sicill-i Osmânî, 3/44) Bey.

1269 (1852). Meclis-i muhasebe-i maliye hü- 1320 Ramazan 18 (19 Aral›k 1902). Maliye lefas›ndan Duhan gümrük emini Meh- nezaret-i celilesi Mektûbî Kalemi hesâ- med Hidayetzâde Mustafa Tevfik Bey’in bât-› umumiye mukabelecisi Uzun Ha- eﬂi Sarayl› Fatma Han›m. Rebiyülevvel f›zzâde Ahmed Cemil Beyefendi. 27 Yelde¤irmeni’nden Kad›köy r›ht›m›na uzanan 1276 (1859). Duhan gümrü¤ü emini Mehmed bir yola Uzun Haf›z Soka¤› ad› verilmiﬂtir. Hidayet A¤a’n›n k›z› Fatma Esma Ha- n›m. Yaz›c› Sofas›:

1278 (1861). Efahim-i rical-i Devlet-i Aliy- Set üzerindedir. ye’den maliye müsteflar› Ahmed Muhtar Beyefendi. (Sicill-i Osmânî, 4/350) 1227 (1812). Yaz›c› (kâtib) lâkab›yla ünlü Mehmed Münif Efendi. Kitâbesi meflhur 1280 (1863). Duhan gümrü¤ü emini Hidayet Hattat Mustafa Rak›m Efendi’nindir. A¤a’n›n efli Fatma Hoflnigâh Han›m. Rak›m Efendiyi Sultan III. Selim’e tan›- tan bu zatt›r. Sarayda nüfuzlu idi. (Tarih 1280 Rebiyülâhir 17 (Kas›m 1863). Rical-i Dünyas› 1950, Say›: 7, s. 272) (Sicill-i Devlet-i Aliyye’den Darphane-i Âmire Osmânî, 4/519 Münif) Tafl› 1970’li y›l- mektubcusu Arif Efendi’nin efli ve fiem- larda müzeye kald›r›lm›flt›r. seddin Bey’in k›z› Âsiye Han›m. Kafesî destarl› muhteflem flâhidesi, Sa- 1283 (1866). Hazine-i âmire defterdar› esbak raçhanebafl›’nda, Amcazâde Hüseyin Pa- Tahir Efendi’nin o¤lu fiükrü Efendi. fla Medresesi’ndedir. 5 Rebiyülevvel 1227 tarihlidir. Yan›nda, yine ayn› ta- 1286 (1869). Sab›ka Evkaf-› Hümâyun mek- rihte vefat eden o¤lu Hüseyin Hamid tubcusu Macid Efendi’nin efli Fatma Dü- Efendi’nin büyük molla sar›kl› flâhidesi riye Han›m. vard›r.

1286 Ramazan 23 (Aral›k 1869). Parmakl›k 1237 (1821). Mehmed Münif Efendizâde Ya- içinde. Ömer Pafla. (Sicill-i Osmânî, z›c› Mehmed ‹zzet Efendi. 3/602) Do¤umu: 1826. Kocabafl = Yüce- bafl Ailesinin büyü¤ü. 1238 Safer 21 (Kas›m 1822). Yaz›c›-i esbak

658 Üsküdar Mezarl›klar›

Mehmed Münif Efendi’nin o¤lu Müder- 1280 (1863). Rical-i Devlet-i Aliyye’den Dî- risîn-i kiramdan Hüseyin Hamid Efen- vân-› Deâvî Naﬂir Efendi’nin eﬂi el-hac di’nin k›z› Hafize Süreyya Han›m. Es’ad A¤a’n›n k›z› Cemile Han›m.

1251 Rebiyülevvel 5 (Temmuz 1835). Hâce- 1288 (1871). Seyyid Mehmed Naflir ibn-i el- gân-› Dîvân-› Hümâyun’dan Mehmed hac es-seyyid Ahmed Niyazi. (Sicill-i Os- Münif Efendi’nin efli Safiye Hadîce Ha- mânî, 4/33) n›m. *** 1259 Safer 12 (14 Mart 1843). Mütehayyizan-› rical-i Devlet-i Aliyye’den yaz›c›-i esbak 1248 gurre-i Muharrem (May›s 1832). Teflri- merhum Mehmed Münif Efendi’nin efli fatî Ahmed Reflid Beyefendi’nin efli Ay- ve Rüûs-› hümâyun kalemi kisedar› mü- fle Mansure Kad›nefendi. teveffa fiakir Efendizâde Mehmed Nebil Bey’in annesi Zeliha Kad›nefendi. 1309 Ramazan 16 (Nisan 1892). Hazreti fleh- riyarî Ser Çavuflan Ali Nâz›m Bey. 1281 Zilkade 16 (Nisan 1865). fiakir Efendi- zâde Rumeli Beylerbeyi payeli Kütahya 1310 Zilkade 12 (May›s 1893). Kaimmakam› Mehmed Nebil Pafla (Si- cill-i Osmânî, 4/541) “Cenab-› Mir Mehmed Cemil sahib-i câh”

1303 (1885). Vükela-y› Saltanat-› Seniy- 1311 (1893). Sancak flâhide, ç›pa kabartmal›- ye’den ‹flkodra Valisi Devletlu Mustafa d›r. Sefâin-i bahriye kaptanlar›ndan As›m Pafla’n›n o¤lu merhum Nebil Pa- Mehmed Vâs›f Efendi fla’n›n torunu Mehmed Rüfldi Bey. (Si- cill-i Osmânî, 3/283 As›m Pafla) Gömülü bir tafl: Sab›ka Edirne Bostanc›bafl›s› olan dergâh-› âlî kap›c›lar›ndan Mira- 1237 (1821). Yaz›c›-i esbak Mehmed Münif hur...... Efendi’nin o¤lu rüus kalemi hülefas›n- dan olup 18 yafl›nda vefat eden ‹zzet 1185 (1771). Kafesî destarl›. Dîvân-› Hümâ- Mehmed Efendi. yun Hâcegân›’ndan sab›ka Yeniçeri Efendisi ‹mam Hasan Efendi. (Sicill-i Os- 1252 (1836). fiâhidesi molla sar›kl›. Bursa ka- mânî, 2/156) d›s› Yaz›c› Mehmed Efendizâde ‹brahim Edhem Efendi. (Sicill-i Osmânî, 1/157) 1196 (1782). fiâhidesi büyük molla sar›kl›. ‹mam-› flehinflahî es-seyyid el-hac Os- 1313 (1895). Müflîrân-› azamdan Mustafa man Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/434) As›m Pafla’n›n k›z› Sadiye Han›m. Kitâ- besi on m›srad›r. 1210 (1795). Hekimo¤lu Ali Pafla (..... k›r›k) pakinden olan “Âh Sadiyyem senin içün validen kan a¤las›n” “Ah o mahdûm-› flehid Mehmed Bey Naflir Efendi Sofas›: Henüz açmad› bir gonca iken vefat etti.”

1238 (1822). Kâtibî sikkeli. Es’ad A¤a. Kâtibî flâhidesindeki kitâbesi 14 m›sra- d›r. 1254 (1838). Es-seyyid Mehmed Naflir Efen- di’nin efli ve el-hac Es’ad A¤a’n›n k›z› 1210 (1795). Sab›ka A¤a-y› çukadar-i hazreti olup genç yafl›nda vefat eden Fat›matü’z- flehriyarî Lâdikli Ahmed A¤a’n›n cariye- Zehra Han›m. lerinden Mahbûbe Kad›n.

1268 (1851). Kad›köy’de sakin müteveffa el- 1211 Zilhicce 5 (1 Haziran 1797). Kâtibî sik- hac Es’ad A¤a’n›n eﬂi Fatma Niyazi Ka- keli. Lâdikli Ahmed A¤a. Kitâbesi ﬂu- d›n. dur:

659 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Bir mübarek zat›n 1212 (1797). A¤a-y› Çukadar-› esbak Ladikli Meskeni olmufldur bu mezar Ahmed A¤a’n›n cariyesi Mahflere Ha- Eylemifl nazik tenin tun. Haki yeksar›n ruzgâr Merhum ve ma¤fur A¤a-y› 1216 (1801). Kafesî destarl›. Reis Rat›b Efen- Çukadar-› Hazreti flehri di’nin o¤lu ‹skender Mehmed Beyefen- yârî-i esbak Ladikli Ahmed di. (Sicill-i Osmânî, 2/346 Rat›b Ebubekir A¤a ruhiçün Fatiha. Efendi, öl. 1214)

Çeflme ve namazgâh› vard›r. Ayr›l›k 1222 (1807). Mektûbî defteri hulefas›ndan Çeflmesi yak›n›ndaki mezarl›k duvar› kö- Antakyal› Mustafa Efendi. flesinden, caddeyi takiben 173 ad›m iler- lersek flâhidesinin önüne geliriz. Ayak 1227 (1812). Esad A¤azâde mektubî-i Defteri tafl› servi kabartmal›d›r. hulefas›ndan Ali ‹zzet Efendi.

1218 Zilkade 14 (fiubat 1804). Kâtibî sikkeli. 1228 Receb 15 (Haziran 1813). Valide Sultan Çukadar-› flehriyarî Enderun-› Hümâyun kethüdas› Yusuf A¤a etba›ndan sab›ka A¤alar›’ndan fiehabüddin mütevellisi ‹z- Sikke Naz›r› el-hac Mehmed A¤a. (Si- nikli Ahmed A¤a. (Sicill-i Osmânî, cill-i Osmânî, 4/668 Yusuf A¤a) 1/277) 1228 (1813). ‹rad-› Cedid-i Hümâyun defter- 1236 (1820). K›r›k bir tafl. Halil A¤a. dar› el-hac ‹brahim Efendi’nin mirahuru Mehmed A¤a’n›n ye¤eni Mustafa A¤a. 1240 Rebiyülevvel 17 (Kas›m 1824). Kassab Bafl› Hasan Pafla’n›n k›z› fierife Ayfle Ha- 1231 (1816). Sab›ka Sikke Naz›r› Mehmed n›m. (Sicill-i Osmânî, 2/167 Hasan Pafla) A¤a’n›n efli fierife Ümmügülsüm Han›m.

1185 (1771). Dergâh-› âlî kap›c›bafl›lar›ndan 1236 Cemaziyelevvel 22 (fiubat 1821). Saray- Osman A¤a. › Atik-i mamure teberdarlar›ndan Yahya Efendi’nin efli Emine Han›m. 1188 (1774). Haf›z Feyzullah Efendi. 1245 (1829). Sultan Ahmed kâtibi el-hac ‹b- 1188 (1774). Silâhdar çavufl Hac› Hasan A¤a. rahim Efendi’nin efli Habibe Han›m.

1191 (1777). Kaimmakam-› esbak Abdullah 1254 (1838). Mukataa Müfliri Devletlu Ab- Pafla’n›n silâhdar› el-hac Genc Ömer durrahman Nafiz Pafla tevabiinden Kara A¤a. (Sicill-i Osmânî, 3/392 Abdullah Pa- Mehmed A¤a. (Sicill-i Osmânî, 4/535 fla, öl. 1215) Nafiz Pafla)

1192 (1778). Kâtibî sikkeli. Sab›ka Serçuka- 1255 (1839). Saray-› Atik-i Mamure teberdar-› Hazreti Cihandârî dergâh-› mualla darlard›ndan Yahya Efendi. kap›c›bafl›lar›ndan Çay›rzâde ‹brahim A¤a’n›n biraderi Enderun-› Hümâyun 1270 (1853). Sab›ka Silâhdar Kaimmakam seferli a¤alar›ndan Ali A¤a. (Sicill-i Os- Mustafa Pafla’n›n hazinedar› Osman mânî, 1/145, 4/687) Ahfad›n›n kabirleri Efendi. Kocamustafapafla Camii hazîresindedir. 1278 gurre-i Muharrem (Temmuz 1861). Sul- 1197 (1783). Niflanc› Ali Paflazâde Halil Be- tan Mustafa Han silâhdar› Ahmed yefendi’nin efli Esma Kad›n. (Sicill-i Os- Bey’in teberdar› Kad›köylü Zaim Ahmed mânî, 3/538 B›y›kl› Ali Pafla) A¤a. (Sicill-i Osmânî, 1/256 Ahmed Bey)

1211 (1796). Hâcegândan ‹smail Efendizâde 1287 (1870). Hassa Topcu Mirlivas› esbak Abdülvehhâb Efendi. Hüseyin Paﬂa’n›n harîm-i pâki Fatma Mahdûme Han›m.

660 Üsküdar Mezarl›klar›

1306 (1888). Dahiliye Nezaret-i celîlesi evrak 1207 (1792). Mektubî-i sadr-› âlî Sad›k Efen- kalemi hulefas›ndan Ârif Efendi. di’nin eﬂi Sarayl› Letâfet Fatma Han›m.

1313 fievval 13 (Mart 1896). Müflîrân-› azam- 1226 Muharrem (Ocak 1811). Merhum Vali- dan merhûm Mustafa As›m Pafla’n›n k›- de Sultan kethüdas› Yusuf A¤a’n›n kap› z› Sadiyye Han›m. (Sicill-i Osmânî, çukadar› Osman Efendi. 3/283) 1227 (1812). Saray-› atik teberdarlar›ndan ‹s- Salih Efendi Sofas›: mail A¤a.

1272 Safer 21 (Ekim 1855). Rütbe-i salise ri- 1249 (1833). Zeynep Sultan Camii flerifinde calinden Maliye hazinesinde mektubî-i mekteb hacesi ve Ayasofya-i Kebir’de Maliye Odas› telhis mümeyyizi Mehmed devirhanbafl› el-hac Haf›z Ali Efendi. Salih Efendi. 1260 (1844). Sarayl› Nefise Hatun. 1292 (1875). Salih Efendi’nin efli fierife Hadi- ce Han›m. 1262 (1845). Hasodadan Edhem A¤a’n›n annesi Ayfle S›dd›ka Han›m. 1308 (1890). Salih Efendi’nin o¤lu Maliye Nezareti mümeyyizi Ali Haydar Bey. 1268 (1851). Kuflhane-i Hass Osman A¤a.

1312 (1894). Maliye kâtibî odas› mümeyyizi 1303 (1885). Nesl-i pâk-i Hazreti Peygambe- Ali Haydar Bey’in o¤lu Hazine-i fiahane rîden ve sadad-› azamdan Amasya San- memuru Mehmed Safvet Bey. ca¤› Ladik’de defin-i hâk kutbü’l-ârifîn gavsü’l-vâs›lîn Seyyid Ahmed-i Kebir sa- 1326 Ramazan (Ekim 1908). Maliye Nezareti hib-i hal Hazretlerinin ahfad›ndan Si- Muhasebat-› Atika Tahrirat Kalemi hu- lâhdar-› hazreti flehriyarî es-seyyid Ab- lefas›ndan merhum telhis mümeyyizi Sa- dullah A¤azâde Mekke-i Mükerreme ka- lih Efendi’nin o¤lu Ahmed Rag›b Bey. zas› es-seyyid Ahmed ‹zzet Beyefendi’nin o¤lu Rüsûmât Naz›r-› esbak› Mehmed ‹smail Efendi Sofas›: Hakk› Beyzâde Topcu Mektebi’nden mahrec Ahmed Mümtaz Bey. 1196 (1782). Ayasofya-i kebir kâtibi ‹smail Efendi etba› Abdullah A¤a. 1144 (1731). Sab›ka mevkufat baflhalifesi el- hac ‹smail Efendi ve k›z› 1140 Hadice 1197 Zilkade (Ekim 1783). Ayasofya-i Kebir Kad›n. kâtibi ‹smail Efendi’ye tabi ‹smail A¤a. 1169 (1755). Kafesî destarl›. Hâcegân-› Dî- 1199 fiaban. (Haziran 1785). Ayasofya-i Ke- vândan Ârifî Hüseyin Efendi. bir kâtibi ‹smail Efendi’nin efli Mahbube Kad›n. 1205 (1790). Sikkeli. Saray Hocas› Erzurumî el-hac Abdullah Efendi. 1206 (1791). Ayasofya-i Kebir kâtibi ‹smail Efendi’nin cariyesi Ruhsar Kad›n. 1227 Rebiyülevvel (Mart 1812). Devletlu 4. Kad›n Hazretlerinin kalfalar›ndan fiev- 1217 (1802). Ayasofya-i kebir kâtibi el-hac kimana Hatun. ‹smail Efendi’nin efli Emine Han›m. 1233 (1817). Teberdar Mustafa A¤a. 1165 (1751). Saracbafl›zâde Mustafa Bey’in efli Ümmühan Hatun. 1248 (1832). Esma Sultan cariyelerinden “bir gonce-i zîba” iken hastal›ktan vefat eden 1172 (1758). Ürgüblü el-hac› Ahmedzâde Miyale Hatun. Kitâbesi 16 m›sra olup Ömer. tarih beyti fludur:

661 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

‹hlâsla târîh didi Fatiha-gûyân “Çar erkân cihandan ç›kd› fücceten itdi Mehmed Miyale’yi rahmet ile ﬂad eyliye Mevlâ Mercan” 1248

Tarih k›sm› gömülü. Acemiyan çorbac›s› Mu- rad Memifl A¤a. HAYDARPAfiA ‹NG‹L‹Z MEZARLI⁄I ezarl›k, Haydarpafla Askeri Hastahane- ÇAKALDA⁄I MEZARLI⁄I Msi’nin arka taraf›nda ve bu hastahane ile Marmara Denizi aras›nda bulunan yüksek yar mraniye ile K›s›kl› aras›nda ve Alemda¤ üzerindedir. Burada, K›r›m Harbi (1853-1855) ÜCaddesi üzerindedir. s›ras›nda, Selimiye K›fllas› ile Haydarpafla As- keri Hastahanesi’nde ölen ‹ngiliz asker ve su- 1185 (1771). Kafesî destarl›. Divan-› Hüma- baylar› ile di¤er baz› devletlerin askerleri gö- yun Hacagân›ndan sab›ka yeniçeri efen- mülüdür. disi ‹mam Hasan Efendi. (Sicill-i Osmâ- nî, 2/156) Kanunî devrinde (1520-1566) tanzim edilen Has Bahçe’nin bir parças› olan bu yere iki yol- 1196 (1782) Büyük molla sar›kl› flâhide. dan gidilir: ‹mam-› fiehinflâhî, es-seyyid el- hac Os- man Efendi. 1) Haydarpafla Lisesi ile Haydarpafla Askeri Hastahanesi aras›nda uzanan ve ismi bulunma- 1284 (1867). Bende-i âl-i abâ vak›f-› esrar, ni- yan asfalt bir yoldan. zamiye evrak müdürü fievket Baba. 2) Haydarpafla gar›n›n arka taraf›ndaki bir yo- 1320 (1902). Evkâf-› Hümâyun Örümcek Mü- kufl yoldan. dürü (aynen böyle yaz›l›!-M.N.H) Hüse- yin Efendi’nin efli Emine Han›m. Mezarl›¤›n as›l kap›s› birinci yol üzerinde iken sonradan ikinci yol taraf›na al›nm›flt›r. Muha- 1321 (1903). Hazine-i Hümâyun 3. kâtibi fia- f›zl›k kap›s› as›l kap› yan›nda hâlâ durmakta- ir fievki Bey (‹nal, Son As›r Türk fiairle- d›r. ri, s. 1795) Tu¤amiral Adulphus Slade’nin (Müflavir Pafla) 1937 fieyhü’l-vüzera Mustafa Nuri Pafla’n›n k›- hat›ralar›na göre “güzel bir servilik isteyen bu z› Tayye (Atiyye olmal›) Han›m’›n efli k›ymetli mevkiin” etraf› bir duvar ve parmak- Halid Bey. l›k ile çevrilmifltir.

1969. “Kalbi her zaman vatan aflk› ile dolu” olan Mezarl›k, iki üçgen fleklinde bir toprak parça- Yusuf Kemal Tengirflek. Kabri, mezarl›k s›ndan ibaret olup boyu 700 m. kadar, geniflli- kulübesinin arkas›ndaki büyük aile sofa- ¤i ise de¤ifliktir. Hepsinin otuz dönüm oldu¤u s›ndad›r. Türk devlet adam›. (Meydan bilinmektedir. Orta k›s›m dar oldu¤undan ölü- Larus, 12/55) Do¤. 1877 ler iki uca, yani Kavak ‹skelesi ile Haydarpafla taraf›na bakan genifl k›s›mlara gömülmüfltür. 1980. Nazl› Tengirflek. Do¤. 1891. Miralay Tabip Mehmet fiakir ‹brahim Bey’in 1986. Spor gazetecili¤inin öncüsü Nam›k Sevik. (1851-1897), Haydarpafla Askeri Hastahanesi adl› yazma eserinde, as›l kap› taraf›na K›r›m Tarihi olmayan fesli bir flâhide, mezarl›k kulü- Harbi s›ras›nda ölen askerlerin gömülmüfl ol- besi karfl›s›ndad›r. “Moravî fieyh Ahmed du¤u belirtilmifltir. Yine bu esere göre, Haydar- Necib Efendizâde saâdetlu Mehmed pafla taraf›ndaki k›s›m, sahipli oldu¤undan Hayrullah Pafla Hazretlerinin harem 1855 tarihinde Osmanl› Hükümeti taraf›ndan a¤alar›ndan Mehmed Mercan A¤a’n›n sat›n al›narak ‹ngilizler’e hediye edilmifltir. tarih-i irtihalleridir: Buras› koleradan ölenler ile 1867’den sonra si-

662 Üsküdar Mezarl›klar› vil ‹ngiliz ölülerine tahsis edilmifltir. Lyne’dir. Kendisi K›r›m Harbi muhariplerin- den olup 54 y›l ailesiyle beraber muhaf›zl›k bi- Sivil ve askeri k›s›mlar aras›na I. ve II. Dünya nas›nda oturmufltur. Kabri, bu evin önündedir. Harpleri s›ras›nda ölen ‹ngiliz askerleri gömül- Koruyuculuk görevi için ayda 25 alt›n al›yordu. müfltür. Buraya, I. Dünya Harbi’nde 378 kifli, II. Dünya Harbi’nde ise 39 kifli defnedilmifltir. Mezarl›kta bir çok ünlü kimseler de gömülü- dür. Bunlar aras›nda, dünya çap›nda ünlü ‹ngi- K›r›m Harbi s›ras›nda Selimiye K›fllas› ile Hay- liz Türkolo¤u Sir Deison Ros ve eflinin 1946 ta- darpafla Askeri Hastahanesinde kimi gün 50- rihli kabirleri de vard›r. Ayr›ca ‹ngiltere Kral- 60 kifli ölüyordu. Bunlar› teker teker gömme¤e l›¤›’n› Osmanl› ‹mparatorlu¤u nezdinde temsil imkân olmad›¤›ndan her akflam saat dört sula- eden elçisi Nikolaus Rodesieus Conot’in 19 r›nda, aç›lan umumi çukurlara kitle halinde Mart 1908 tarihli, bodrum katl› muhteflem tür- gömülüyordu. Subay cenazeleri ise denize ya- besi de buradad›r. Bunlardan ayr› olarak “sizin- Ingiliz Mezarl›¤›’nda k›n k›s›mlara teker teker defnedilerek bafllar›- dir, bizimdir” kavgas›na sebep olan Hurflit Pafla Melekler Âbidesi. na birer tahta plaka dikiliyordu. da burada medfundur.

Mezarl›kta bu yüzden tek mezar azd›r. Bir mermer lâhit üzerinde ﬂunlar yaz›l›d›r:

“Burada 63. Alay Te¤menlerinden Thomas Kyd Morgan yatmaktad›r. Kendisi ‹skoçya’dan Edin- burg flehrinde James Morgan’›n ikinci o¤ludur. ‹n- kemann Muharebesi’nde ald›¤› yaralar›n tesiriyle 19 yafl›nda iken 2 Ekim 1854’te Üsküdar’da öl- müfltür. Bu lâhit müflfik bir ana taraf›ndan çok sevgili bir o¤lun hat›rlanmas› için yapt›r›lm›flt›r.”

As›l askerî k›s›mda, K›r›m Harbi s›ras›nda öl- müﬂ 5500 er ve 80 subay gömülüdür. Bunlar- dan 2162’si ‹ngiliz, geri kalan› da ‹talyan, Ma- car ve Leh (Polonya) askerleridir.

Padiflah iradesiyle bu harbe kat›lm›fl olan M›s›r ve Tunus askerleri Müslüman Mezarl›¤›’na gö- mülmüflken sonradan kemikleri bulunduklar› yerden ç›kart›larak bu yere defnedilmifllerdir. Bunlar 45-50 kadard›r. Bu nakil s›ras›nda Ta- rabya’daki mezarl›kta bulunan 250 kadar deniz; Beykoz’da Selvi Burnu’nda ve Sokoni Gaz Depolar›’n›n arkas›nda, Dikimevi civar›ndaki ‹ngiliz Mezarl›¤›’nda bulunan 400 kadar piyade askerinin kemikleri dokuz adet abidemsi mezar tafl› ile birlikte Haydarpafla ‹ngiliz Me- zarl›¤›’na nakledilmifltir. Bu arada Taksim’de Topçu K›fllas› (‹stanbul Teknik Üniversitesi) yan›nda bulunan Latin Mezarl›¤›’na gömülmüfl bulunan 20 kadar bafl› bozuk asker kemikleri de buraya getirilerek gömülmüfltür.

Haydarpafla ‹ngiliz Mezarl›¤› flimdi ‹stanbul’da ölen ‹ngilizlerin kabristan› olmufltur. Para mukabilinde buraya gömülürler.

Mezarl›¤›n ilk muhaf›z› Mr. William Henry

663 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Ingiliz Mezarl›¤›’nda Melekler Âbidesi figürleri.

Hurflit Pafla, ‹ngiltere donanmas›nda kalyon Abidesi’dir. K›r›m’da ölen askerlerin hat›ras›n› kaptan› Guyon’un o¤ludur. Asil bir Macar kayad etmek için 1857’de ‹ngiltere Kraliçesi Vik- d›n› ile evlenip Macar tebaas›ndan olmufl ve torya’n›n emriyle dikilmifltir. “Baron Marochet- Macaristan ‹htilâline kar›flarak 1849’da daha ti taraf›ndan resmi yap›lan” bu granit sütun yek- baflka bir çok Macar büyükleriyle Türkiye’ye pare görenmesine ra¤men küçük tafllardan ya- iltica etmiflti. Osmanl› Hükümeti kendisine p›lm›flt›r. Yerden yüksekli¤i 28 metredir. Macar Ordusunda tafl›d›¤› tu¤general rütbesini verdi. Bozdo¤an Kemeri’nde bir konakta Türk Abide iki k›s›md›r. Altta kaide vazifesi gören hayat›n› geçirdi¤inden öldü¤ü vakit herkes 2,5 metre geniflli¤inde, 7 metre yüksekli¤inde- Müslüman san›yordu. Kontes Guyon, Hurflit ki k›sm›n dört köflesine, ellerinde birer tüy ka- Pafla’n›n bir hiristiyan olarak öldü¤ünü söyle- lem bulunan, kanatl› zafer melekleri rölyefleri mesi üzerine merasimle götürülüp ‹ngiliz Me- yap›lm›flt›r. Bu kabartma heykellerin aras›na zarl›¤›’na gömüldü. ‹ki o¤lu ‹mparator III. Na- ve her yüzüne ‹ngilizce, Frans›zca, ‹talyanca ve polyon’un emriyle IV. Henri kolejine konul- Arapça flu kitâbe yaz›lm›flt›r: du. Mezar tafl› üzerine sonradan flu kitâbe yaz›l- m›flt›r: “1854, 1855 ve 1856 senelerinde Rusya’ya karfl› yap›lan harpte vatanlar› u¤runa ölen ‹ngiliz ordu “‹stiklal mücahidi Guyon Richard’›n 100. y›ldö- ve bahriyesine mensup subay ve erlerin hat›ras›na nümünü hat›rlamak için Macar Halk Cumhuriye- dikilen bu sütun 1857 senesinde Kraliçe Victoria ti taraf›ndan vaz edilmifltir. 1856-1956” ve milleti taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r.”

Mezarl›¤›n en görkemli yap›s› Kraliçe Viktorya Bu meleklerin ve kitâbelerin üzerine de diz ba-

664 Üsküdar Mezarl›klar›

¤› niﬂan› hak edilmiﬂtir. önüne gelinir. Kap› üzerinde kitâbe yoktur.

Kaidenin alt taraf›na sonradan flu plaket yer- ‹çeri girildi¤inde sol tarafta, 1855 tarihinde öl- lefltirilmifltir: müfl olanlar için dikilen bir kaç kabir görülür. Bunlardan biri -büyük bir ihtimalle- Haydar- “Bir as›r önce bu mezarl›k yak›nlar›ndaki çal›flma- pafla Camii Mezarl›¤›’ndan al›nm›flt›r. Üzerin- lar›yla pek çok insan›n ›st›rab›n› dindiren ve hem- deki motiflerden bir kad›na ait oldu¤u anlafl›- flirelik mesle¤inin temelini atan Florence Nightin- lan bu flâhidenin yaz›lar› silinerek ‹ngilizce ya- gale’in hat›r›s›na. 1854-1954. Bu plak Türki- z›lm›flt›r. ye’deki ‹ngiliz Cemaati taraf›ndan Kraliçe II. Eli- zabeth’in tac giyme y›l›nda onu tebcilen konul- Biraz ileride ve sa¤ tarafta, 1867 tarihinden mufltur.” sonra ölen ‹ngilizler’e ait çok bak›ml› ve abidemsi tafllarla süslü mezarl›k bulunmaktad›r. Bu kaidenin üzerine dört köfle, alt kaideye gö- Burada, mütareke devrinde, 1920 tarihlerinde re daha ince, 21 metre yüksekli¤inde bir sütun vefat eden müslüman askerler de gömülüdür. yap›lm›flt›r. Bunlar Maslak’tan nakl-i kubûr yolu ile getirilmifltir. Bunu belirten büyük bir kitâbe tafl›, gö- Haydarpafla Köprüsü’nün Üsküdar yönündeki mülenlerin isimlerini havi olarak dikilmifltir. aya¤› bafl›nda, eski Ticaret Lisesi’nin ve Sultan Abdülmecit Çeflmesi’nin karfl›s›ndaki yoldan Mezarl›¤›n bu birinci k›sm› yar›m daire fleklin- ‹ngiliz Mezarl›¤›’na gidilir. Bu yokufl yol gar bide olup deniz taraf› demir bir parmakl›kla, ar- nas›n›n eski yolu olup sonradan kapat›lm›flt›r. ka taraf› ise Askerî Hastahane’nin alçak duva- Kap›n›n yan›ndaki bir levhada “‹ngiliz Mezarl›- r› ile çevrilmifltir. ¤›’n› ziyaret edecekler bu kap›dan geçebilir” diye yaz›l›d›r. Bu yar›m daire fleklindeki k›sm›n yan›ndaki dar bir berzahtan ikinci k›sma geçilir. Buras› Yolun biraz ilerisinde ve sa¤ taraftaki beton bir da yar›m daire fleklindedir. Dar berzah›n he- Ingiliz Mezarl›¤›. geçitten, mezarl›¤›n sonradan aç›lan kap›s› men yan›nda, yukar›da ad› geçen, mermer tür-

665 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Ingiliz Mezarl›¤› vaziyet krokisi.

be yer alm›flt›r. Türbenin önünde ‹yonik bafl- Türk Ordusu’nda vazife ile bulunmufl ve bu es- l›kl› dört sütunun tafl›d›¤› bir revak vard›r. nada yakaland›¤› tifodan vefat etmifltir.

‹kinci k›s›mda ve Viktorya Abidesi’nin önün- As›rl›k pek çok çam a¤ac› bu bak›ml› mezarl›- de bir çok kabir bulunmaktad›r. Bunlar, 1855- ¤› gölgelemektedir. 1856 tarihinde K›r›m Harbi s›ras›nda ölen askerlere aittir. Aralar›nda sonradan gömülen- Kaynaklar: (Miralay Dr. Mehmet fiakir Bey, Haydarpafla lerde mevcuttur. 1877 tarihli olan›, ‹stan- Askeri Hastahanesi, Muallim Cevdet Yazmalar›) (A. Slade, bul’daki ‹ngiliz sefareti ataflesi Julian Hardi La- Türkiye ve K›r›m Harbi, s. 221) (B. fiehsuvaro¤lu, K›r›m yand’a aittir. Bu zat, fiipka Geçidi Muharebele- Harbinde ‹stanbul Hastahaneleri, Hayat Tarih Mec. 1965, ri s›ras›nda, Süleyman Pafla kumandas›ndaki Say›: 10 s. 19) (Gezi Notu)

666 Üsküdar Mezarl›klar›

KARACAAHMET MEZARLI⁄I Kap›s›, Harmanl›k Kap›s›, fiehitler Kap›s›, Körkap›, Yan›k Ömer Kap›s› ve F›st›kl› Kap›s›- stanbul’un de¤il, Türkiye’nin bile en büyük isimlerini tafl›yan kap›lar› vard›r. Bu kap›lar›n ‹mezarl›¤›d›r. Üsküdar’›n yüksek bir mevkiin- yan›nda, kap›lar› aç›p kapayan mezarl›k bekçi- de bulunup, meyilli bir arazide tesis edilmifltir. lerinin küçük evleri bulunuyordu. Etraf›, Nuhkuyusu Caddesi, T›bbiye Caddesi, ‹nadiye Mescidi Sokak, Büyük Selim Pafla Karacaahmet Mezarl›¤›’n›n ayr›ca bölge isim- Caddesi ve ‹nadiye Camii Soka¤› ile çevrilmifl- leri vard› ki, flunlard›r: tir. Arazinin en alçak noktas›n›, Seyyid Ah- met Deresi vadisi teflkil etmektedir. 1. ‹nadiye Mezarl›¤›, 2. Menzilhane Mezarl›¤›, Ad›n› Karaca Ahmet Sultan’dan alan mezarl›- 3. Tunusba¤› Mezarl›¤›, ¤›n tesisi çok eski tarihlere dayanmaktad›r. 4. Yüksekkald›r›m Mezarl›¤›, Ayvansarayî Haf›z Hüseyin Efendi Vefeyât ad- 5. Aflç›bafl› Mezarl›¤›, l› eserinde, Üsküdar’da Miskinler Tekkesi ci- 6. Karacaahmet Türbe Mezarl›¤›, var›nda, bir mezarda bulunan kitabeden bah- 7. Çiçekçi veya Havuzbafl› Mezarl›¤›, seder, kitabe Abdullah es-Selâhi Efendi tara- 8. Duvardibi veya Çay›rbafl› Mezarl›¤›, f›ndan: Ahmed’in pederi Bayezid-550 tarihinde, 9. Harmanl›k Kap›s› Mezarl›¤›, Ebû Yezid zaman-› saltanat›nda Konstantiniyye 10. Seyyid Ahmet Mezarl›¤›, feth olundu, fleklinde okunmufltur. 11. ‹ranl›lar Mezarl›¤›, 12. fiehitlik Mezarl›¤›, ‹stanbul’un Araplar taraf›ndan muhasaras› s›- 13. Kuyubafl› Mezarl›¤›, ras›nda flehid olan askerlerin buraya gömüldü- 14. Miskinler Tekkesi (Dedeler Kuyusu Mezarl›¤›) Karacaahmet ¤ü san›lmaktad›r. Mezarl›kta hiç bir zaman bir 15. Haydarpafla Mezarl›¤›, Mezarl›¤›, Roma veya Bizans lâhdine rastlanmam›flt›r. 16. Araplar Mezarl›¤›, Duvardibi mevkii. 17. fierif Kuyusu Mezarl›¤›, Buras› ayn› zamanda 750 dönümlük bir araziyi kaplayan mezarl›¤›n, 18. F›st›kl› Mezarl›¤›, Bayram yeri idi. Seyyid Ahmet veya ‹ranîler Kap›s›, Namazgâh 19. Taflç›lar Mezarl›¤›.

667 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

küdar R›faî Tekkesi Âsitânesi, Behram Pafla Türbesi, Ayasofyal›lar Sofas›, ‹nadiye Çeflmesi ve Hamam›, fieyh Nizameddin Efendi Tekke- si, Yediemirler Türbesi, Büyük Selim Pafla So- fas›, Yüksek Kald›r›m Mezarl›¤›, Sadrazam fiehid Haf›z Ahmet Pafla Sofas›, fieyh Osman fiems Efendi Sofas›, Sadeddin Efendi Sebil, Çeflme ve Hazîresi, Karacaahmet Türbe ve Se- bili, Rodosî Ahmet Fethi Pafla Camii ve çefl- mesi, Hüseyin Pafla Sebili, kütüphane sahibi Ât›fzâdeler Sofas›, Tepebafl› Mezarl›¤›, F›st›kl› Mezarl›¤›, ‹brahim A¤a Camii, Çeflmesi ve Ka- rakolu, Ayr›l›k Çeflmesi ve Araplar Mezarl›¤› ile Namazgâh› bulunmaktad›r.

Gündo¤umu Caddesi üzerinden Roma, Bizans ve Osmanl› Ordular› geçerek Anadolu’ya ulafl- m›fllard›r. Surre Alay› da kafile ile buradan Ay- r›l›k Çeflmesi’ne gelmifltir.

Mezarl›¤›n di¤er bir yolu ise, T›bbiye Caddesi idi. Bu tali yol say›l›rd›. Üsküdar vapur iskele- sinden Do¤anc›lar’a gelen bir kimse, Hüdâyî Aziz Mahmud Efendi Hazretleri’ni ziyaretten sonra, Çak›rc›bafl› Hasan Pafla Camii, Nasuhî Mehmet Efendi Tekkesi, Sadrazam Hasan Pa- fla Çeflmesi, Türkmen Mezarl›¤›, Paflakap›s›, Beflir A¤a Çeflmesi, Süleyman Pafla Menzil Çeflmesi ve Çiçekçi Camii ile Sultan III. Selim Çeflmesi önünden geçerek Duvardibi’nde, Ça- y›rbafl› mevkiinde Gündo¤umu Caddesi’ne ulafl›yordu.

Bugün 13. Ada’s› teflkil edilen Karacaahmet Mezarl›¤›’n›n birden 10. Ada’s›na kadar (10. Ada dahil) olan k›s›mlar›, tarihi flâhidelerle Mezarl›¤›n belkemi¤i, eski Menzilhane Yokuflu bezelidir. Bu adalarda Fatih Devri’ne ait bir Karacaahmet Caddesi olan flimdiki, Gündo¤umu Caddesi’dir. tek tafl mevcut de¤ildir. Hicri 10. yüzy›la ait üç Mezarl›¤›’n›n bir Mezarl›k burada, ‹nadiye’den bafllayarak, ‹bra- flâhide günümüze kadar gelebilmifltir ki, bunlar bölümünü him A¤a’ya kadar uzan›r. Bundan evvel, Ah- 926 (1520) tarihinde vefat eden Reisü’l-hatta- gösterir flehir plân› mediye Meydan›’nda (Yeniçeflme Meydan›) bu- tîn fieyh Hamdullah Efendi, 962 (1555)’de ve- paftas›. lunup da, flimdi mevcut olmayan Mehmet A¤a fat eden “fiaban-› ber-murad” ve 999 veya Gizlice Baba Mezarl›¤›’n› sayacak olursak, (1590)’da vefat eden Sipahi Ali A¤a’ya aittir. Karacaahmet Mezarl›¤›, Ahmediye Meyda- 11. yüzy›la ait ise 45 flâhide mevcuttur. Bunla- n›’ndan bafllayarak Sö¤ütlüçeflme, Mahmut Ba- r›n en eskileri 1006 (1597)’de vefat eden cami ba Mezarl›¤› ile K›z›ltoprak’a kadar uzan›r. sahibi Bâli Çavufl ve 1012 (1603)’de vefat eden Handan Sultan tayesi Âmine Hatun’a aittir. 12 Gündo¤umu Caddesi üzerinde; Ahmediye Ca- ve 13. yüzy›la ait pek çok flâhide vard›r. mii, Sadiyyeden Fethi Efendi Tekkesi, A¤a Camii ve Hamam›, ‹skender Baba veya Kay- Mezarl›¤›n çevresinde ve içinde bir çok tarihi makç› Tekkesi, Nevflehirli ‹brahim Pafla’n›n eser mevcuttur ki, bunlar cami, Cüzzam Hasta- muhteflem çeflmesi, Tavafli Hasan A¤a Camii hanesi, çeflme, sebil, su terazisi, kuyu, tekke ve ve Mektebi, ‹bnü’l-emin Ahmet A¤a Çeflmesi namazgâhlard›r. Bunlar bahislerinde genifl bir ve Namazgâh›, bunun karfl›s›nda bulunan Üs- flekilde kaydedilmifltir.

668 Üsküdar Mezarl›klar›

Mezarl›klar eskiden Mezarl›k Kethüdas› tara- Ada’da, Harmanl›k Kap›s› ile fiehitlik Camii f›ndan idare ediliyordu ki, flimdiki Mezarl›klar aras›nda ve Nakflî fleyhi olup 1116 (1704)’te Müdürlü¤ü’ne eflitti. Bu kethüdalardan biri vefat eden fieyh Mehmed Niyazi Efendi yan›n- olan Hâf›z Hasan Efendi’nin 1219 (1809) ta- daki Kad›zadeler Sofas›’nda iken 1990 senesin- rihli flâhidesi Ahmet Fethi Pafla Camii yan›nda de yok olmufltur. iken 1997 senesi yaz›nda yerinden ç›kart›larak buradaki trafo merkezinin arkas›na at›lm›flt›r. Üsküdar’da gömülü olanlardan 142 kifliyi ‘Mir’at-i ‹stanbul’ adl› eserine kaydeden Meh- Karacaahmet Mezarl›¤›’n›n önemini bilen ve met Raif Bey, bu flâhideleri aray›p bulmas›n- bu hususta eserler veren; Sicill-i Osmânî yazar› dan ziyade, Sicill-i Osmânî’den alarak kitab›na Mehmet Süreyya Beyefendi’yi, ‘fiekaik-i Nu- geçirmifltir. maniye’ye zeyl haz›rlayan F›nd›kl›l› ‹smet Be- yefendi’yi ve ‘Merâkid-i Mu’tebere-i Üsküdar’ KARACAAHMET MEZARLI⁄IN- adl› k›ymetli kitab› yazan Üsküdarî ‹smail DA GERÇEKLEfiT‹R‹LEN ‹ST‹M- Hakk› Beyefendi’yi burada rahmetle an›yo- LÂKLER: rum. Ne kadar ac›d›r ki bu eserleri bize veren bu de¤erli insanlar›n kabirleri bugün mevcut Duvardibi Mevkii ‹stimlâki: Karacaahmet de¤ildir. Mezarl›¤›’n› 1917, 1940, 1956 ve 1974 tarihlerinde olmak gösterir ‹smail Hakk› Beyefendi’nin kabri, topra¤a gö- üzere dört defa istimlâk edilmifltir. 1917’te flehir plân› paftas›. mülü olarak, Karacaahmet Mezarl›¤›’nda, 2. tramvay yolu için yap›lan istimlâkte pek az bir

669 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

bölüm ortadan kalkm›fl ve Ahmet Fethi Pafla zâde Avukat Alaeddin Bey taraf›ndan yap›ld›¤› Camii alt›ndaki çeflme, Nuhkuyusu Cadde- s›rada, Çiçekçi Camii hazîresine nakledilmifl- si’nin sa¤ köflesine nakledilmifltir. Bu s›rada tir. Mimar Kâs›m A¤a’n›n muhteflem lâhdi, fiehitlik Kap›s›’n›n hemen sol taraf›na, Himmet Ba- Seyyid Ahmet Deresi ‹stimlâki: ba Türbesi, fiehitlik Camii sol ilerisine ve Mi- kail Hoca Türbesi y›k›ld›ktan sonra da flimdiki Karacaahmet Mezarl›¤› bu nakilden sonra trafo merkezinin sol taraf›na nakledilmiflse de, 1956-57 y›llar›nda ve bilhassa 1974’te Kara- 1985 tarihinde yok edilmifltir. Burada bulunan yollar›’n›n tahribat›na u¤rad› ve Seyyid Ah- Alo Pafla’n›n kallâvîli flâhidesi de, Miskinler met Deresi taraf›ndaki flâhideler ile Ankara Tekkesi Çeflmesi’nin arka taraf›na, 1. Ada’ya Asfalt› Köprüsü’nün yap›m› s›ras›nda 6. Ada götürülmüfltür. karfl›s›ndaki mezarl›k tamamen imha edildi.

Yine bu civarda bulunan Serasker Nam›k Pafla Süheyl Ünver Bey, 13 Aral›k 1918’de henüz aile sofas› geriye nakledilmifltir. Bu nakil s›ra- t›bbiye ö¤rencisi iken bu semt hakk›nda flu bil- s›nda sofadaki flâhideler yere düflürüldü¤ü için giyi vermifltir: parçalanm›fl ve çimento ile birlefltirilmifltir. Hazîrenin nakledildi¤i yerdeki flâhideler de he- “‹brahim A¤a Mahallesi’nden Üsküdar’a giden men yan tarafa yerlefltirilmifltir. bir yol var. Yolun her iki taraf› da mezarl›kt›r. Sa¤ tarafta Karacaahmet Mezarl›¤› vard›r ki, 1956-57’de yap›lan istimlâklerde, Ahmet Fet- evvelce duvar› yoktu. fiüheda kabristan› yap›l- hi Pafla Camii arkas›ndan geçen dar yol kapa- d›ktan sonra merkez kumandanl›¤›n›n emri ile t›lm›fl ve Pafla’n›n çoban çeflmesini and›ran k›ymetli ve k›ymetsiz bir tak›m tafllar parçala- ampir çeflmesi de parçalanarak sökülmüfltür. narak duvar yap›lm›fl ve tafllar› ile dolu olan ve servileri ile meflhur olan buralar› birer toprak Bu tarihe kadar Nuhkuyusu Caddesi’nin, Ka- y›¤›n›na döndürülmüfltür. raca Ahmet Sultan Türbesi’ne kadar uzakl›¤›, yani yolun geniflli¤i ancak 6-7 metre kadard›. Mekteb-i T›bbiye-i fiahane’den Üsküdar’a gi- Burada yap›lan istimlâkler caddenin sa¤ tara- den flose aras›nda da yani yolun solunda tali bir f›nda devam ettirilerek Harmanl›k Kap›s›’na kabristan vard›r ki, etraf› duvar ile çevrili de- kadar uzat›lm›fl ve flâhideler de set üzerine bir ¤ildir. Ve buralarda evvelce tahmin ve hesab›- s›ra halinde dizilmifltir. ma göre 45’e yak›n servi a¤ac› mevcuttu. Ve ‹brahim A¤a’da maruf büyük bir akar çeflme Nam›k Pafla Sofas›’n›n karfl›s›nda bulunan Ah- vard›r ki, üzerinde yine maruf ve güzel bir kah- met Fethi Pafla Sofas›’na hiç dokunulmad›¤› ve mevcuttu. Bu da flüheda kabristan› duvar›- halde, yolun ilerisindeki 90 derecelik köfle ke- n›n yan›ndad›r. Civar ahalisi flu mezar karfl›s›n- silerek yuvarlat›m›fl ve flimdiki hale getirilmifl- da olan bu çeflmede, çamafl›rlar›n› y›kayarak tir. Himmet Baba ve Mikail Hoca Türbeleri bu askerlere odunluk vazifesi gören bu a¤açlar ke- köflede idi. sile kesile evkaf memurlar›n›n gözü önünde bu hali buldu. Yol ile birinci k›s›mda 54’e yak›n Tunusba¤› ‹stimlâki: servi a¤ac› yerine bugün yak›lmak üzere dipleri kesilen tam dört tane servi a¤ac› vard›r. ‹flaret- Buradaki istimlâk 1940 tarihinde yap›lm›fl ve li k›s›ma bugünlerde Avusturya askerleri çad›r- T›bbiye Caddesi’nin her iki köflesi flimdiki halar›n› kurdu. A¤açlar› bir taraftan da onlar tah- le getirilmifltir. O tarihte mezarl›k duvar›n›n rip ediyorlard›. Bugün, bu s›ra mezarl›kta görü- üzerinde bulunan fieyhülislâm Mirzâzâde fieyh len 8-10 kadar a¤açtan yar›n bir fley kalmaya- Mehmet Efendi ile o¤lu Neylî Ahmet Efen- ca¤› flüphesizdir. Bu zavall› memlekete yaz›k. di’nin flâhideleri mezarl›¤›n içine ve flimdiki Ölülerimiz bile rahat yüzü görmüyor... Mukad- yerine nakledilmifltir. desata hürmet etmeyen millet adam olamaz...

Tunusba¤› mevkiinde çok eski tarihli flâhideler Merkez kumandan› Sâbihi Cevat Bey zâhiren ve sofalar bulunuyordu. Bunlar, mezarl›k du- çok dindar bir adamm›fl. Madem ki öyledir, ni- varlar›n›n, 1938-40 tarihleri aras›nda, flimdi çin flimdiye kadar, o can›m k›ymetli tafllar› görülen flekliyle ve büyük bir özveri ile Nasuhî- tahrip etmektedir?”

670 Üsküdar Mezarl›klar›

Tepebafl› Mezarl›¤› ‹stimlâki: dir. Bu yaln›z bize has muhteflem bir sanatt›r. Bunlar›n tahribine art›k izin verilmemelidir. Mezarl›k, Karacaahmet Türbesi ile ‹brahim A¤a Camii aras›nda, Hüseyin Pafla Sebili’nin Kaynaklar: (Ayvansarayî, Vefeyât, Süleymaniye Kütüp. bulundu¤u yerde ve Miskinler Tekkesi Çeflme- Esad Efendi Bölümü No: 1375 s. 107/b) (Konyal›, Üsküdar si’nin karfl›s›nda olup burada çok k›ymetli tafl- Tarihi, 2/ 481) (H. T. Da¤l›o¤lu, Sanat Bak›m›ndan Mezar- lar vard›. Bu semtin, ‹stanbul Belediyesi Asfalt lar ve Mezartafllar› ve Karacaahmet Mezarl›¤›, Milletleraras› fiefli¤i’ne verilmesinden sonra, mezarl›k büyük 1. Türk Sanatlar› Kongresi’ne Sunulan Tebli¤ler, Ankara bir tahribata u¤ram›flt›r. Yaln›z burada bulu- 1962, s. 120- 139)(H. T. Da¤l›o¤lu, ‹stanbul Mezarlar›, nan kütüphane sahibi Ât›f Efendi aile sofas›, Yeni Türk Mec. Say›: 23-24 Haziran-Temmuz 1934) (H. Karacaahmet Mezarl›¤›’n›n kap›lar›ndan biri T. Da¤l›o¤lu, Mezar Tafllar›, Türk Yurdu, Say›: 197- 3, olan, F›st›kl› Kap›s›’n›n hemen sa¤ taraf›na Mart 1928 s: 48 - 49) (O. Öndefl, Karacaahmet Mezarl›¤›, nakledilmifltir. Fakat ne yaz›k ki, Ât›f Efen- Hayat Tarih Mec. fiubat 1975) (N. Köseo¤lu, Karacaahmet di’nin flâhidesi yok olmufltur. Mezarl›¤›, ‹stanbul Üni. Edebiyat Fak. yay›nlanmam›fl mezuniyet tezi, Ekim 1969) (N. Barut, Karacahmet Mezar Tafl- ‹stanbul’a gelen seyyahlar ve ressamlar Kara- lar›, ‹stanbul Üni. Edebiyat Fak. yay›nlanmam›fl mezuniyet caahmet Mezarl›¤›’na büyük ilgi göstermifller tezi, Haziran 1969) (S. Eyice, ‹stanbul-fiam-Ba¤dat Yolu ve bu arada da 1852-54 tarihlerinde Ernest de Üzerinde Mimarî Eserler, Tarih Der. Say›: 13, 1958, s. 81) Caranza taraf›ndan bulunan ilk resimleri çekil- (M. Raif, Mir’at-i ‹stanbul, 1975) (S. N. Ergun, Mezar Ki- mifltir. tabeleri, ‹stanbul 1932) (Erdem Yücel, Karacaahmet, TTOK Belleteni, Eylül-Ekim 1975) (S. Ünver, Karacaah- Karacaahmet Mezarl›¤›, bir aç›k hava müzesi met Facias›, Tercüman Gazetesi, 12 A¤ustos 1975) (Azade niteli¤inde olup buradaki birbirinden de¤erli Akar, Mezar Tafllar›nda Süslemeler, Atatürk Konferanslar›, flâhideler, gerek tarih, gerek taflç›l›k, gerek hat 1973-74, s. 73) (Hans-Peter Laqueur, Hüve’l-Bâkï, Tarih sanat› ve gerekse bafll›klar› yönünden emsalsiz- Vakf› Yurt Yay. ‹stanbul 1997)

Karacaahmet Mezarl›¤› bölümlerini gösterir kroki.

671 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

ri’nin emriyle flimdiki yerine yerlefltirilmifltir. Poligonal bafl tafl› üzerindeki yaz› fludur:

Hazreti Sultan Murad-› Gazi’ye Ol ser mi’mar olan püﬂt-ü penâh Ya’ni ol Kas›m A¤a ibn-i Ali Dileriz olsun muîni ol ‹lâh Çün bilür âhir bu mevtin cam›n›

Altta kaidede:

Nûfl ider flâh u gedâ bi-ifltibâh S›hhatinde kabrini hafr eyledi Umar›z ma¤fûr ola cürm ü günâh Sanduka üst kenar›nda sa¤da: Vehbi’yâ di merkadin tarihini fiimdi Karacaahmet Mezarl›¤›’ndaki flahide- Karacaahmet leri ada s›ras›na göre okuyal›m: Solda: Mezarl›¤› 1. Ada Cennetü’l-me’va k›la ol Padiflah fiehitlik Kap›s› 1036 kitabesi. 1. ADA 1065 (1654). ‹ço¤lan› iken vefat eden Dervifl üyük bir ada olan 1. Ada, Karacaahmet-‹b- Mehmed. Brahima¤a Yolu ile Nuhkuyusu Caddesi boyunca uzan›r. Yan›k Ömer Kap›s›, Körkap›, fie- 1136 (1724). Hamzavî Tafl. Tarih m›sra› flu- hitlik Kap›s› ve Harmanl›k Kap›s› (Musalla dur: Kap›s›) adl› dört kap›s› vard›r. Yan›k Ömer ka- p›s› bugün kapal›d›r. Körkap› ise, 1965 tarihle- “Menzil-i Kami Efendi gülflen-i firdevs ola” rinde aç›lm›flt›r. Evvelce geçit vermez toprak bir yol oldu¤undan bu isimle an›lm›flt›r. fiehit- Edirne’lidir. fieyh ‹brahim Gülflenî’nin lik Kap›s› da, 1335 (1916) tarihinde yenilen- o¤ludur. Alim, faz›l ve mahir flair idi. Ki- mifltir. Kitâbesi âyet-i kerime olup Hattat Ke- tâbesi iki sat›r olup birincisi duad›r. Kab- mal Bey’in eseridir. Harmanl›k Kap›s› ad›n›, ri, cadde üzerinde ve Haskan ailesi hazî- yan taraf›ndaki Harmanl›k mevkiinden alm›fl- resi önündedir. (Sicill-i Osmânî, 4/73) t›r. Bu tarla bugün de mevcuttur. Kap›n›n iki yan›nda birer Bizans bafll›¤› bulunmaktad›r. 1138 (1726). Haskan ailesi solunda, sütun flâ- Biraz ileride ise, iri granit sütunlar vard›r. hide. Kitâbesi fludur:

Alt› bölümden oluflan adada, medfun olanlar› Ser-firâz-› mevâlî-i Hazreti Selim Efendi kim daha kolay bulabilmek için, A-B-C-D-E-F k›- Nukûd-› fazl› idi kaabil-i zî-fehme sermâye s›mlar›na ayr›lm›flt›r. Olub Fetva Emîni mâye Mekke ile mükerrem ‹naye..... fazl›ndan idi muhtâc fetvâya 1. Ada - A Bölümü: Mülâz›m oldu çün rûhu Dürrî hakka didim târîh ‹de Hakk sadr-› Cennet’de Selîm-i Kâmile pâye 1036 (1626). Muhteflem lâhit. Mimar Kas›m 1138 A¤a. (Merâk›d s. 35; Semavi Eyice, Mi- mar Kas›m Hakk›nda, Tarih Belleteni, Dîvân flairi idi. (Sicill-i Osmânî, 3/55-56) Ekim 1979, Say›: 172/767) (Türk Dili ve Ed. Ans. 7/498 Kavsarazâ- de) (Merâk›d s. 61) Lâhit, 1957’de yollar›n tanzimi s›ras›nda yerinden al›narak, Fatih Camii hazîresi- 1145 (1732). F›nd›kl›’da Ayaz Pafla imam› ne nakledilmifl fakat, Bakan Tevfik ‹le- Haf›z ‹spir Ali Efendi.

672 Üsküdar Mezarl›klar›

1145 (1732). Mevâlî-i azamdan Gedosî el-hac rif kazas› Küçük Torun Efendizâde Meh- Haf›z Mehmed Efendi’nin o¤lu müderri- med Sad›k Efendi sîn-i kirâmdan Abdullah Mes’ud Efendi. 1235 (1819). Küçük Torun Efendizâde Meh- 1167 (1753). Edib Efendi Sofas› civar›. Diyar- med Emin Efendi’nin torunu Kitâbîzâde bekir kazas› ulemas›ndan fiamî lâkapl› Mustafa Tevfik Efendi. Üsküdarî Ahmet Efendi. Hat çok ince olarak yaz›lm›fl olup enderdir. (Sicill-i 1238 (1822). Veliü’n-naim Yasincizâde Efen- Osmânî, 1/254) di’nin bafl çukadar› Benli Ahmed A¤a.

1169 Zilhicce (Eylül 1756). Nefis yaz›. Reis 1238 (1822). Hâlâ Topkap› ustas› Ahmed Kethüdas› ve Dergâh-› âlî kap›c›bafl›la- A¤a’n›n efli Esma Han›m. r›ndan el-hac Mustafa A¤a. 1240 Muharrem 25 (Eylül 1824). Hüseyin Pa- 1187 Muharrem 21 (Nisan 1773). Servi ve fla dairesinde hazine kâtibi Hayri Efendi. üzüm asmas› kabartmal› nefis tafl. Hâlâ Tarih beyti fludur: Kandiye Valisi vezîr-i mükerrem devlet- Mimar Kas›m A¤a’n›n lu Arabgirli ‹brahim Pafla’n›n menkûha- Sak›b didi tarihini ol sahib-i hayr›n muhteflem lâhdi. s› (efli) Zeyneb Han›m. (Sicill-i Osmânî, el-hac Mehmed Emin ol Hayri Efendi. 1/135 El-hac ‹brahim Pafla)

1203 Receb 16 (Nisan 1789). Ayasofya-i Ke- bir imam› Goncezâde Mehmed Arif Efendi’nin eﬂi Fatma Han›m.

1207 (1792). Molla Salihzâde mezarc›lar ket- hüdas› Haf›z Hasan Efendi’nin k›z› F›n- d›kl›’da kömürcü Hüseyin A¤a’n›n efli flehiden ve mat’unen (vebaya yakalana- rak) vefat eden fierife Hadice Monla.

1211 (1796). Tu¤ral› taﬂ. Hafidzâde’nin duhteri Mehmed Emin Efendi. Babas›n›n yan›ndad›r.

1215 (1800). Ferhad Paﬂa’n›n halas› Selim Bey’in eﬂi Hafize Han›m.

1227 Rebiyülevvel 18 (Nisan 1812). Hâce- gân-› Dîvân-› Hümâyun’dan sadr-› esbak Said Paflazâde Mehmed Dervifl Beyefen- di’nin k›z› Ayflenur Han›m.

1229 (1814). Büyük molla sar›kl›. Ba paye-i Mekke-i Mükerreme sab›ka ﬁam-› ﬂerif kazas› merhum Küçük Torun Efendizâde Mehmed Emin Efendi. Torununun kabri de buradad›r.

1229 Rebiyülâhir 12 (Nisan 1814). Kâtibî sikkeli. Dergâh-› âlî gediklilerinden Kara- kulak za’im Ahmed A¤a.

1230 (1815). Büyük molla sar›kl›. Kudüs-i ﬁe-

673 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1242 (1826). Kâtibî sikkeli. fiakir Ahmed Pa- 1313 (1895). Bab-› seraskerî divan-› muhase- fla silâhdar› Mehmed Dervifl A¤a. bat 3. flube müdiri el-hac Ömer Efendi. Yan›nda, efli Emine Han›m 1314. 1261 Rebiyülevvel 12 (Mart 1845). Ba¤dad kaimmakam› Mehmed Bey. 1321 (1903). Rical-i Devlet-i Aliyye’den istinaf mahkemesi reisi Ahmed Enverî 1263 (1846). Enderundan mahreç Mehmed Efendi ‹bn-i Süleyman el-Ba¤dadî. A¤a. 1323 (1905). Muhibb-i ehl-i beyt-i Resulullah 1265 (1848). Devletlu Kapudan Hüseyin Pa- ve tarikat-i aliyye-i R›fa’iyye’den Defter- fla’n›n hazine kâtibi el-hac Hayri Efen- i Hakani taflra senedat 2. flube baflkâtibi di’nin k›z› el-hac Veliyüddin A¤a’n›n efli Çil Emin Beyzâde efl-fleyh Hasan Tahsin hace Hadice Kâmile Han›m. Bahri Efendi.

1282 (1865). Tarik sikkeli. Sahib-i ehl-i hay- 1328 (1910). fiura-y› Devlet azas›ndan Hasan rat ve’l-hasenat Safranbolu Sanca¤› da- Vassaf Beyefendi’nin hemflirezâdesi Priz- hilinde olan Kazal› Harmanc›k karyeli ren ceza reisi esbak fiehid-i mazlum Hüs- tarik-i Halvetiye’den fieyh el-hac Ah- nü Efendi’nin k›z›, Lütfi Bey’in efli Nasib med Enverî Efendi. Han›m.

1289 (1872). Paflakap›s›’nda âlî bafl çavuflu el- 1347 (1928). Etraf› demir parmakl›kl›. Bak›r- hac ‹brahim Çavufl A¤a. köylü Mehmed fievki Pafla.

1295 (1878). Etraf› demir parmakl›kl›. fiehre- 1942-7-12. fieyh Hasan Gaybi Büyükuygur. maneti muhasebecisi Reflad Efendi’nin Büyük bir sofada ve Sokollu Ailesi sofa- efli ve k›z› Emine Melek Han›m. Kitâbe- s› yan›ndad›r. leri M›srîzâde Ali R›za imzal›d›r. 1948-1880. Ord. Prof. Dr. Nefl’et Ömer (Pafla) 1308 (1890). Fes ve madalyon kabartmal›. ‹rdelp. (A. Gövsa, Türk Meflhurlar›, s. 190) Berlin sefir-i sab›k› müteveffa Nuri Bey- zâde Asakir-i fiahane Mirlival›¤›’ndan 1958. General Cafer Tayyar E¤ilmez Pafla. D. mütekaid Mehmed Tevfik Bey. 1877. Üsküdar’da, Salacak sahilindeki yal›s›nda vefat etti.

Bestekâr Yesari As›m Ersoy’un kabri. 1. Ada’da ve Nuhkuyusu Caddesi üzerindedir.

674 Üsküdar Mezarl›klar›

el-hac Mehmed Efendi’nin eﬂi Ayﬂe Ha- tun.

Büyük fesli. Enderun’dan mahrec Haf›z Ali A¤a.

Cebecibafl› Sar› Abdullah Pafla’n›n mühürdar›...... (Sicill-i Osmânî, 3/376 Abdullah Pafla)

Müderrisîn-i kirâmdan ﬁamizâde Mehmed Ataullah Efendi. 1167 tarihli ﬂâhideye bak›n›z.

Haskan Ailesi Sofas›’n›n sol taraf›nda. Hind Elçisi el-hac Yusuf A¤azâde Sadr-› esbak el-hac Emin Paﬂa’n›n biraderi Silâhﬂor-› Hassa’dan......

Emin Paﬂa, 1183 (1769)’da Edirne’de vefat etti. (Sicill-i Osmânî, 1/409)

Güzel tafl ve yaz›. Serbostaniyan-› Hassa kap›- c›bafl› Yakub A¤a’n›n efli...... Yakub A¤a, 1173 (1759)’da vefat etti. (Sicill-i Osmâ- nî, 4/649) Vak’anüvis Kap›c›bafl› Yakub A¤azâdesi Ali Bey. Edip Mehmet Emin Efendi’nin 1216 tarihli Vak’anüvis Edib Mehmed Emin Efendi Ha- flâhidesi. zîresi: 1971-1909. Avni Dilligil ve Türk tiyatro ve sinema sanatç›s› Nezahat Tanyeri (Dilligil 1916-4. Nuhkuyusu Caddesi üzerinde, Karacaahmet 12. 1986. (Sanatç›lar Ans. s. 97, 277) Mezarl›¤›’nda, 1. Ada’da, mezarl›k duvar›n›n hemen arkas›ndaki sette ve Eski Ekmekçibafl› 1977 Bedi Nuri fiehsuvaro¤lu. Do¤. 1914. Soka¤›’n›n karfl›s›ndad›r. Edib Mehmed Emin Eserleri vard›r. Hazîrede sekiz isim yaz›l›- Efendi’nin kabri, di¤er baz› flâhidelerle bera- d›r. Nuhkuyusu Caddesi üzerindedir. ber, F›nd›kl› Hatuniye Tekkesi Camii hazîre- sinden buraya getirilmifltir. 1992-1896. Yesari As›m Arsoy. (Y. Öztuna, Türk Musikisi Ans. 1/71) Berkofçal› Edib Efendi tafl› ile etraf›ndaki flâhideler flun- Ömer Lütfi ve Dramal› Zübeyde Ar- lard›r: soy’un evlâtlar› Yarbay Fehmi Arman’›n efli Emine Hamide Arman. (1895-1971) 1216 (1801). Fesli flâhide. Kitâbesi aynen fludur: Caddesi üzerinde olup etraf› demir parmakl›kl›d›r. Sab›ka Teflrifatî-i Dîvân-› Hümâyun ve Vak’anüvis-i Tarih k›sm› gömülü olanlar: saltanat-› rûz-efzun merhum ve ma¤fur ilâ rahmeti Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan Sipahiler Rabbi’l-gafur ketebesinden Mehmed H›fz› Efendi. (Si- el-hac es-seyyid Mehmed Emin Edib cill-i Osmânî, 2/234) Vefat› 1226 Efendi ruhiçün (1811)’den sonrad›r. El-Fatiha.

Kefeki taﬂ. Sultan Bayezid-i Veli baﬂ türbedar› (Mehmet Tahir, Osmanl› Müellifleri 3/51)

675 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Vak’anüvis Edip Mehmet Emin Efendi Sofas›.

1248 Cemaziyelâhir 10 (4 Kas›m 1832). Kitâ- 1158 (1745). Üsküdar Ustas› Süleyman A¤a’ besi aynen ﬂudur: n›n k›z› Emine Hatun.

Silsile-i nesebi hazreti 1180 Cemaziyelevvel 18 (Ekim 1766). Büyük Merkez-i Velayete ittisal ile molla sar›kl›. Yeniflehir kazas› Evliyazâde feyz-yab ve ecille-i el-hac Ahmet Efendi. (Sicill-i Osmânî, Rical-i Devlet-i Aliyye’den 1/260) sab›ka Re’isü’l-küttab merhum ve ma¤fûrun leh 1143 (1730). Cerrah el-hac Mustafa bin el- Edib Efendi hac Ali. zâde es-seyyid Süleyman Necib Efendi’nin 1184 (1770). Üsküdarî ‹smail A¤a. ruhiçün el-Fatiha. (Sicill-i Osmânî, 3/96) 1205 (1790). Ocak kethüdas› Ömer A¤a. 1306 Cemaziyelâhir 4 (5 fiubat 1889). Bafl tafl›ndaki kitâbe fludur: 1227 Rebiyülevvel 18 (Nisan 1812). Onüç yafl›nda vefat eden Hâcegân-› Dîvân-› Re’isü’l-küttab Süleyman Necib Efendi kerimesi Hümâyun’dan sadr-› esbak Said Paflazâ- Sadr-› esbak merhum Sar›m Pafla halilesi fierife de Mehmed Dervifl Beyefendi’nin k›z› Fat›matü’z-Zehra Han›m ruhiçün Fatiha. 1306. Ayflenur Simnal Han›m.

Ayak tafl› üzerinde ise flu kitâbe vard›r: 1229 Rebiyülâhir 12 (Nisan 1814). Kâtibî sikkeli. Dergâh-› ali gediklilerinden Kara- Sak›n aldanma azizim bu cihan demine kulak Za’im Ahmed A¤a. “‹rc›î” hükmüne münkaadd›r âhir insan Yazd› giryan olarak Hakk› güher tarihin 1286 (1869). Rical-i Devlet-i Aliyye’den Re- Fat›ma Han›m’a Cennet ide cây›n Rahman isü’l-Küttab Necib Efendi’nin efli Emine 1306 fî 4 Cemaziyelâhir Sal› Han›m.

Edib Mehmed Emin Efendi sofas› civar›nda Sicill-i Osmânî, 3/96’da ﬂu bilgi vard›r: gömülü olanlar: Necib Efendi 1248 Cemaziyelâhiresinin

676 Üsküdar Mezarl›klar›

onunda (Kas›m 1832) öldü. F›nd›kl›’ya 1205 (1790). Sab›ka Gümüflhane Emini el- (Hatuniye Camii) babas› Midilli Naz›r› hac Mehmed Efendi’nin efli fierife Ruki- Ali Bey ve vak’anüvis Edib Efendi’nin ye Han›m. K›z›, Nakfliyye’den fierife yan›na gömüldü. Lâkin yolun düzeltil- Ümmügülsüm Han›m. 1228. mesi s›ras›nda Üsküdar’a nakl edilmifl- dir. Edib ü tahrir idi. K›z›, Sar›m Pa- 1214 Rebiyülâhir 25 (Ekim 1799). fiat›r O¤lu fla’n›n efli Fatma Han›m 1306 Cemaziye- Salih A¤a’n›n k›z› Fatma Han›m. lâhirinde vefatla yan›na gömülmüfltür. 1217 (1802). Halebî Sultan Mustafazâde oda- 1994. Doç. Dr. Fahri Atabey. Zeynep-Kâmil l›¤› Pesend Kad›n. Hastahanesi’ni flimdiki flekliyle ihya eden de¤erli ‹stanbul Belediye baflkan›. 1227 Ramazan (Ekim 1812). Sab›ka Valide kethüdas› meflhur Yusuf A¤a’n›n gulam› Tarih k›s›mlar› gömülü olanlar: Mehmed Arif A¤a.

Fesli, Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyundan Zecriy- 1227 (1812). Kâtibî sikkeli. 64. Cemaat’ten yeci-bafl› kâtibi Mehmed ‹zzet Efendi. Çolak Osman A¤a. Bu aileye ait gömülü üç tafl daha vard›r. 1233 Receb (May›s 1818). Ahmediye Mahal- Kâtibî sikke. Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan lesi sakinlerinden Dervifl A¤a’n›n efli fie- sipahiler hulefas›ndan Lala Mehmed rife Habibe Han›m. Yan›nda: H›fz› Efendi. 1240 Ramazan 18 (May›s 1825). Dervifl A¤a’n›n 1. Ada - B Bölümü: o¤lu Mehmed R›fat Efendi. Yan›nda;

1155 Rebiyülâhir (Haziran 1742). Tavus kuy- 1242 Rebiyülevvel (Ekim 1826). Dervifl ruklu ve sar›kl› muhteflem tafl. Mahmud A¤a’n›n k›z› Ayfle Han›m’›n 12 m›sral›, A¤a’n›n efli Emetullah Han›m. Yan›nda; ac›kl› hayat hikâyesini havi tafl› vard›r.

1172 (1758). Sab›ka ‹slâmbol A¤as› Mahmud 1237 (1821). Enderun-› Hümâyun Teberdar-› A¤a. Yeniçeri zabitlerinin büyüklerin- Hassa Çerkeflli el-hac Abdullah A¤a. den idi. 1238 Ramazan 27 (Haziran 1823). Kafesî des- 1180 (1766). Sütun fleklindeki flâhidesi üze- tarl›. Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun kale- Doç. Dr. rinde flu kitâbe vard›r: mi kisedar› Mustafa Mukim Efendi. (Si- Fahri Atabey’in cill-i Osmânî, 4/507) Enderunî Vâs›f ci- kabri. Bî-vefâ çerhin yine zahir olub güher ü lehi var›ndad›r. Gülflen-i maksûdu itdi bâd-› serdiyle hazan Ya’ni Üçanbarl›zâde zât-› Abdülkadir’i Ka’be Mollas› iken itdirdi ukbâda mekân ‹zzî mahdûmu didi ah ile bir târîh-i tâm Rûh-› Abdülkadir’e Kadir ide kân-› cinân 1180

(Sicill-i Osmânî, 3/348)

1182 (1768). Etraf› kesmetaﬂ çevrili set sofa. Paﬂal›o¤lu el-hac ‹brahim. (Aynen) Ya- n›nda:

1204 (1789). Paflal›zâde Ahmed A¤a’n›n efli Mahbube Han›m. Yan›nda bir bölümü gömülü muhteflem iki kad›n flâhidesi daha vard›r.

677 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1249 Ramazan 9 (Ocak 1834). Enderun’dan mahrec Mustafa Nazif A¤a.

1269 (1852). Mektubî-i Rumeli hulefas›ndan Senih Efendi’nin efli Hadice Han›m. Se- nih Efendi meflhur flair olup kabri Çiçek- çi Camii hazîresindedir. (‹nal, Son As›r Türk fiairleri s. 1658)

1271 Rebiyülâhir 12 (Ocak 1855). Anadolu Müfliri Abdi Pafla’n›n efli olup do¤um esnas›nda vefat eden Fitnat Han›m. Uzun kitâbesi fiair Senih Efendi’nindir. Her iki kabir Körkap› karfl›s›ndaki yamaçtad›r.

1283 Zilkade (Mart 1867). Fesli, Miralay el- hac Eyyüb Sabri Bey.

Burada bu aileye mensup beﬂ han›m ﬂâ- hidesi vard›r.

1285 (1868). Adliye Camii (Üsküdar) bafl imam› ve Ayazma Mektebi hocas› el-hac Edhem ‹brahim Efendi. Etraf› demir parmakl›kl› hazîrede dört flâhide vard›r. 1240 (1824). Enderunî Vâs›f Efendi. Sikkesi Enderunî Vâs›f düflmüfl, flâhidesi yerinden ç›kar›larak bir 1291 (1874). Etraf› parmakl›kl›. Sultan Baye- Efendi’nin flâhidesi. a¤aca dayanm›flt›r. ‹brahim A¤a Yolu zid-i Veli türbedar› Haf›zu’l-Kur’an Ah- üzerinde, mezarl›k duvar›n›n hemen ar- med Efendi. kas›nda ve fiehitlik Kap›s›’ndan 76 ad›m ileridedir. Keçecizâde ‹zzet Molla’n›n 1291 (1874). Nefis yaz› flâhide. Teflrifat-› Dî- haz›rlad›¤› kitâbesi fludur: vân-› Hümâyun kisedar› merhum Meh- med Emin Fikri Efendi’nin efli fiefike Mir Vâs›f dem-i fevtinden olunca âgâh Han›m. 2 Rebiyülevvel. Yakd› âsâr›n› da can-› ehibba gibi âh Azm-i divan-› Huda eyleyene âsând›r 1296 Rebiyülâhir 7 (Nisan 1879). Tarikat-i Ya’ni mecmua de¤il eylese dünyay› tebâh Kadiriyye’den Kasidecizâde Mehmed Düflmen-i flöhret imifl elhak o dervifl-nihâd fiakir Efendi’nin o¤lu el-hac Ahmed Bu kadar olsa olur mahv-i vücut eyvallah Nüzhet Efendi. Bu ailenin Kad›köy, Ka- ‹ki cevherden ay›rd› bizi bir günde felek zasker mevkiinde camileri vard›r. Diyelim haflre kadar kang› birine eyvah Baksana gülfleni efkâr›n› k›ld› sûzân 1298 (1881). Maliye evrak müdürü Tevfik Eylemifl ba¤-› fenâdan ne kadar istikrâh Bey’in k›z› Muhibbe Han›m. Yan›nda; Enderun’dan an› itmifldi ç›ra¤-› hass› Hâcegân zümresine mülhak idüb flâhenflâh 1318 (1900). Tarikat-i Aliyye-i Mevleviy- fiu’ârâ matem idüb yazd› mücevher tarih ye’den ve Rical-i Devlet-i Aliyye ûlâ esha- Ruh-› Osman’a ide Vâs›f’› terfîk ‹lâh b›ndan Maliye evrak müdürü Tevfik Bey. Ruhiçün El-Fatiha 1240 1318 (1900). Lazistan Sanca¤› Arhavi Nahi- yesi eflraf›ndan tüccar Batumzâde Ali (Sicill-i Osmânî, 3/396; Keçecizâde ‹zzet Kemal Efendi ibn Hac› Osman Efendi. Molla Dîvân›, matbu, Tarihler k›sm›, s. 4; Yan›nda; ‹lmiye Salnamesi 1334, s. 575; S. N. Er- gun, Mezar Kitâbeleri, s. 22) 1333 (1914). Batumzâde Ali Faik Efendi’nin

678 Üsküdar Mezarl›klar›

k›z› Makbule Han›m’›n ve, k›z› müteveffa Hüsnü Pafla’n›n efli Ayfle Samiye Han›m. 1333 (1914). Batumzâde Ali Faik Efendi bin Hac› Mustafa Efendi’nin kabirleri vard›r. 1333 (1914). Çok uzun kitâbe. Asakir-i fiahane baytar› Miralay Hamid Bey. Yan taraf›nda Kefelizâdeler’in sofas› var- d›r ki, set üzerinde olup etraf› demir par- 1912 Balkan Harbi Hadimköy cephesi müda- makl›kl›d›r. fii Fatih F›rkas› kumandan› Mustafa Remzi Pafla. 1320 (1902). Teftifl-i askerî komisyonu azas› Ferik ‹shak Cevdet Pafla’n›n k›z› Vasfiye 1346 fievval (Nisan 1927). Etraf› dökme de- Rabia Han›m. mir parmakl›kl›, çelenk kabartmal› ve dikilitafl gibi flâhide, sandukas› som mer- 1322 (1904). fiubat 1324. Tophane-i Âmire mer olup etraf› mermer korkulukludur. meclis azas› Mirliva Mehmed Cevdet Pafla. Bu yüksek flâhideyi ‹brahim A¤a Bulva- r›’ndan dahi görmek mümkündür. Kitâ- 1323 (1905). Saray-› Hümâyun hattab emini besi fludur: el-hac Yusuf Pertev Efendi’nin efli Emi- ne Sar›m Han›m. Firdevs-afliyan Sultan Abdülhamid Han-› / sâni Hazretlerinin dördüncü ikbali Fat›ma Han›m. 1325 (1907). Sudûr-› azamdan fiem’i Molla torunu cinayet mahkemesi zab›t kâtibi fiiflli Etfal (Çocuk) Hastahanesi, bu Mehmed Ferid Bey. fiem’i Molla’n›n Han›m’›n Hadice Sultan adl› k›z›n›n ve- Aksaray’da bir camii vard›r. Kabri Üskü- fat› üzerine Sultan Abdülhamit taraf›n- dar’da Toptafl› Camii hazîresindedir. dan yapt›r›lm›flt›r. (Ayfle Osmano¤lu, Ba- bam Abdülhamid, s. 34-35, 234; H. fieh- 1326 (1908). Merhum Mustafa Ali Pafla’n›n suvaro¤lu, As›rlar Boyunca ‹stanbul, s.

“Sultan Abdulhamid Han-› sâni hazretlerinin 4. ikbali Fat›ma Han›m. 1346 ﬁevval / 1928 Nisan”.

679 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

ilerisinde ve ﬁehitlik Camii yolu üzerin- dedir. Yan›nda, Ressam Hoca Ali R›za Bey’in o¤lu Yüksek Mimar Mehmed Na- s›r Çizen’in (1893-1973) kabri vard›r.

1350 (1936). Demir parmakl›kl›. Mülâz›m-› evvel Kavakl› Ahmed Paﬂazâde Ahmed Bey.

1939 Orgeneral Yakub ﬁevki Subaﬂ›. ‹stiklal Harbi kumandanlar›ndand›r. Do¤umu 1876.

1952 Mekteb-i Harbiye ders naz›rlar›ndan Yanya Müdafii ve Çanakkale Muharebe- leri’nde kolordu kumandan› Esat Paﬂa. (Bkz. Esat Paﬂa’n›n Çanakkale An›lar›, ‹stanbul, 1975)

1928 A¤ustos 4. Etraf› demir parmakl›k ile Çanakkale çevrilmifl olup Sultan Abdülhamit’in Muharebeleri’nde dördüncü ikbali Fatma Han›m sofas›n›n Kolordu yan›ndad›r. Burada iki kabir vard›r: Kumandanl›¤› yapan Esat Pafla’n›n kabri. “Vüzeradan Kütahyal› Hac› Ali Pafla kerimesi Sadr-› esbak Abdurrahman Pafla hemfliresi, Urfa 146; Ç. Uluçay, Padiflahlar›n Kad›nlar› ve Mutasarr›f› Süleyman Bey’in efli Hace Havva K›zlar›, s. 176, 182) Han›mefendi.” (Sicill-i Osmânî, 3/575 Ali Pafla. öl. 1296 Kütahya) 1925 Lâhit. Mabeyinci Mehmet Emin Bey. Do¤umu: 1854. 1929 Mart 27. Cennetmekân Abdülhamid Han-› sâni Hazretlerinin Sarayl›lar›ndan 1930 Üsküdarî Ressam Ali R›za Bey (Hoca). Bicandil Kalfa. Çarda¤› and›ran türbesi, fiehitlik Kap›s› Bestekâr Kanunî Hac› Arif Bey O¤ullar›:

ﬁehitlik Kap›s›’ndan 20-25 ad›m ileride, sa¤da ve yol kenar›ndad›r.

1964. 1. 3. Bestekâr Zeki Arif Ataergin.

1964. 4. 28. Nasuhî Ataergin.

1968. Zekâi Ataergin. Do¤umu 1310.

1969 Huriye Seniye Ataergin. Do¤umu 1316.

1971. 6. 28. Dr. Sadi Ataergin.

1984. 12. 3. ‹kbal Ataergin.

1985. 1. 4. Sabuhi Ataergin. Do¤umu 1926. (Bkz. Y. Öztuna, Türk Musikisi Ans. Bestekâr Kanunî Hac› 1/67 Hac› Arif Bey, 1/78 Zeki Arif Ataer- Arif Bey o¤ullar› kabri. gin; ‹nal, Hoﬂ Sada s. 73)

680 Üsküdar Mezarl›klar›

Ressam Üsküdarl› Hoca Ali R›za’n›n aç›k türbesi.

1. Ada - C Bölümü: 1282 fievval 9 (fiubat 1866). Belgrad Kalesi topçu binbafl›s› Ali A¤a ve o¤lu 1318 1085 (1674). Dikdörtgen prizmas› fleklinde (1900) Mehmed Zihni Efendi. Do¤umu tafl. Kitâbesi alt› s›ra halinde haz›rlanm›fl 1246. olup oniki m›srad›r ve: 1293 (1876). Fesli ve arma kabartmal›. Muzi- Göçüb Aflç› Ali A¤a fenâdan ka-i Hümâyun zabitan›ndan Ahmed En- Beka’da ana Firdevs ola ihsan ver Efendi’nin damad› Arabgirî Kola¤as› Abdülkadir Efendi. diye bafllamaktad›r.

1170 (1756). 53. bölük mütevellisi Bekir A¤a.

1190 Safer (Mart 1776). Sarayl› Cihanﬂah Hafize Kad›n.

1195 (1781). Mihriban Sultan müezzin baﬂ›s› Osman Efendi.

1196 (1782). Sahhaf el-hac Mehmed Efendi.

1207 (1792). Rüstem Paﬂa câbîsi el-hac Mah- mud A¤a.

1220 Zilkade 18 (ﬁubat 1806). Himmetî Efendizâdeler’in dad›s› Kad›köylü Zaim Mustafa A¤a’n›n eﬂi Mahbube Kad›n.

1195 fiaban 11 (A¤ustos 1781). Mektubî-i 1. Ada C Bölümü’nde sadr-› ali Osman Efendizâde Ahmed Aflc›bafl› Ali A¤a’n›n Rüfldi Efendi. muhteflem flâhidesi.

681 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1311 (1893). Kafl›kc› fieyh Halim Efendi’nin Çeflme civar›ndad›r. o¤lu asakir-i süvari yüzbafl›l›¤›ndan emekli ve tarik-i R›faiyye’den fieyh Ah- 1144 (1731) Hattat ‹smail Zühdü Efendi. med Efendi. Kabri, Miskinler Tekkesi civar›ndad›r. fiâhidesi üzerindeki fliir, Küçük Çelebi- 1321 (1903). Toygar fleyhi Ahmed Efendi’nin zâde fieyhülislâm ‹smail As›m Efen- efli Fatma Han›m. di’nin olup, Kâtipzâde Mustafa Efendi hatt› ile yaz›lm›flt›r. Kitâbe fludur: 1328 Cemaziyelâhir (Haziran 1910). Etraf› parmakl›kl›. Hazreti Hüdâyî (k.s.) postniflîni Dirigâ fenn-i hatt›n fleyhi Zühdi gitdi dünyâdan efl-fleyh Ruflen Efendi’nin hafidesi mer- Ki ân›n rütbesine olmam›fld›r bir Dede vâs›l hum Mustafa Ferid Bey’in k›z› Asakir-i Muhakkak sülüs ve nesihin bâm cerhe eyledi ta’lik Osmaniyye kaimmekamlar›ndan Ahmed E¤er resm-i hurûf olduysa ol arfldan nâzil Rak›m Bey’in efli Ayfle Binnaz Han›m. Düflüb kürsii s›hhatden nizâm-› satr-› a’zâs› Ân›n islâh’› harf-i illeti çün oldu pek müflekkel 1329 Zilhicce 18 (Aral›k 1911). M›z›ka-i Hümâ- Siyeh câme giyüb hâme-i devât oldu dehen-beste yun yüzbafl›s› Çerkes Mehmed Cafer Bey. Periflân oldu evrâk› gibi efkâr-› ehl-i dil Mihâfetle olub manendei nâl kalem cismi 1348 (1929). Etraf› muhkem demir parmak- Miyân-i hâbenâ-gân kubûre olucak dâhil l›kl›. Sütun flâhidenin yaz›s› nefistir. Bu tarihi utarid yazd› Âs›m safhai çerhe Ola Hattat ‹smail Zühdi’ye cinân menzil “Yâ Hû rical-i Kadiriyye ve Üveysiyye’den es-seyyid efl-fleyh ‹brahim Ekmeleddin Edhem Efendi Kabrinin yan›nda üstad›, Anberizâde (k.s.) Hazretlerinin kabri flerifleridir.” ‹mam Dervifl Ali Efendi’n›n kabri vard›r Veladetleri: 1285 (1868) ki, 1128 (1716) tarihlidir. Sinn-i âlileri: 63 ‹rtihali: 1348 Marmara sur kap›lar›ndan Ah›rkap›s› ki- tâbesi ‹smail Zühdü Efendi’nindir. 1944 fiekerci Hasan Alptekin. Do¤umu 1892. (Müstakimzâde, Tuhfetül-Hattatîn, s. Üsküdar’›n en meflhur flekercisi idi. 119-120, 338; Habibi, Hat ve Hattatîn, s. 99; fievket Rado, Türk Hattatlar›, s. 134) 1944 fiekerci Hasan Alptekin Efendi’nin efli fierife Alptekin. 1160 (1747) Zaim Osman A¤a ve do¤um s›ra- s›nda vefat eden k›z› Fatma Han›m’›n 1959-1875 fieyh Ekmeleddin Efendi’nin ayak günefl flual› ve sark›tl› flâhidesi. taraf›nda, Kadirî ve Üveysî Tarikat› bendelerinden Süleyman ‹zzettin Asaf 1176 (1762) Bosnevî Ali Bey. fiengül Dede. 1178 (1764) Bosnevî Feyzullah A¤azâde Ali 1. Ada - D Bölümü: Efendi.

1012 (1603) Dergâh-› Ali Çavufllar›’ndan Hü- 1179 (1765) El-hac Ahmed A¤a. seyin Çavufl. 1179 (1765) Miskinler Tekkesi Çeflmesi sa¤›. 1013 (1604) Hekim Hasan. Süleyman Bey’in efli Çarpasl› Hasan A¤a’n›n k›z› Ayfle Han›m. 1033 (1623) (Okunmaz halde) Ali. 1181 Receb 26 (Aral›k 1767) Hâzâ kabri efl- 1047 (1637) Ruznameci ‹brahim Efendi (Sicill-i fleyh el-hac ‹brahim Efendi. Yan›nda, 1193 Osmânî, 1/102). ‹stanbul’da 10 adet çefl- (1779). Emr-i emir-i miran-› deryadan Lâ- mesi vard›. (Ayvansarayî, Mecmua-y› Te- le Mehmed Paflazâde Salih Pafla’n›n dayesi varih, Haz. F. Derin- V. Çabuk, s. 311) fieyh Kalyoncu el-hac ‹brahim Efendi’nin efli Saliha Kad›n. (Sicill-i Osmânî, 3/209). 1129 (1717) Küçük flâhide. Miskin Dede. Atâ Efendi Sofas› arkas›ndad›r.

682 Üsküdar Mezarl›klar›

1184 Cemaziyelevvel (A¤ustos 1770). Mektu- 1192 Zilhicce 5 (Aral›k 1778) Nefis yaz›. Ha- bî-i sadr-› âli hulefas›ndan Cizye muha- ce Hadice Hatun. Alaca Hamamc›s›. Eski ‹brahima¤a Yolu. sebecisi ﬁami es-seyyid Hüseyin Efen- di’nin ye¤eni es-seyyid Hüseyin Efendi. 1193 (1779) Kazanîzâde el-hac Mustafa A¤a.

1184 fievval 12 (Ocak 1771) Kâtibî sikkeli. 1197 (1783) Niflanc› Abdullah Efendi’nin da- Asitane gümrü¤ü baflkâtibi, muhibb-i mad› Nakibü’l-eflraf R›za Efendizâde ulema el-hac Salih Efendi. Müderrisîn-i kiramdan es-seyyid el-hac Mehmed Hasib Efendi. (Sicill-i Osmânî, 1184 (1770) Dergâh-› ali Baruthane ustas› 2/397-398 R›za Efendi) Hasan A¤a. 1197 fievval (Eylül 1783) Bafl Yemifl gümrük- 1189 Sad. 25 (27 Nisan 1775) Mezarl›k duva- cüsü E¤inli Hac› Mehmed A¤a. r› arkas›nda. Kafesî destarl›. Niflanc› Ab- dullah Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/385- 1199 (1784). Sab›ka Selânik Kazas› Monla- 386) Amedci diye ünlü idi. c›kzâde Ahmed Muhtar Efendi’nin o¤lu Müderrisîn-i kiramdan Mehmed Mes’ud 1190 (1776) Nurufer Han›m. Uzun kitâbesin- Efendi (Sicill-i Osmânî, 4/348) de kimin nesi oldu¤u yaz›l› de¤ildir. 1201 (1786) Kafesî destarl›, Hâcegân-› Dî- 1190 (1776) fieyh el-hac Hüseyin A¤a. vân-› Hümâyun’dan el-hac Musa Efendi ibn-i fieyh Hüseyinzâde. (Sicill-i Osmânî, 1191 (1777) Sadr-› esbak Hekimbafl›zâde Ali 4/524) Pafla’n›n bafl çuhadar› el-hac ‹brahim A¤a. 22 Ramazan Saat 2. Saat yaz›l› ye- 1201 gurre-i Muharrem (24 Ekim 1786). Ba¤- gâne taflt›r. dad kap› kethüdas› ‹brahim Efendi’nin

683 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

hemfliresi ve ‹bflir A¤a’n›n annesi Havva mânî, 1/141) Çeflme arkas›nda ve Ali Hatun. Pafla’n›n sa¤ taraf›ndad›r. Tafl› ve hatt› nefistir. 1202 (1787). ‹smet-penah Mihriflah Sultan dad›s› Çeflmiafet Hatun. 1209 Safer 5 (Eylül 1794). Kafesî destarl›. Hâ- cegân-› divan-› hümâyundan Kahveci- 1205 (1790). Halil Kapudan›n efli Hafize Ha- Bafl›zâde Tersane-i Âmire emini Ömer tun. Sahib Efendi (Sicill-i Osmânî, 3/595).

1206 Safer (Ekim 1791). 1211 (1796). Küçük ‹brahim Efendi’nin o¤lu Dervifl Mustafa Efendi. Bu fânide bulmad›m hiç rahat ‹htiyar itdim an›n çün rihleti 1213 Cemaziyelevvel 10 (20 Ekim 1798). Kimse gülmez kimse dahi gülmiye Kallavîli bafl flâhide. Alo Pafla. Kabri, Zevkine de¤mez cihân›n mihneti. Karacaahmet Türbesi civar›nda, trafo Sultan Abdülhamid Efendimiz’in hizas›nda ve köflede iken, 1917’de yo- ‹kinci hazinedâr-› flahâne lun düzeltilmesi s›ras›nda buraya nakle- Ahmed Bey’in halilesi Dilnüvaz Hatun dildi. Pafla’n›n Kütahya’da güzel bir ca- Üst yola yak›n bir yerdedir. mii vard›r. Söz dinlemez hale geldi¤inden serasker Küçük Hüseyin Pafla tara- 1206 Rebiyülâhir 4 (Kas›m 1791). Zerrinbafl. f›ndan tabanca ile öldürüldü. (Cevdet Hane-i Hassa-i fiahane’den Seyyid Ah- Tarihi, Sabah Gazetesi Yay. 6/418; Sicill- med. i Osmânî, 3/551; Uzunçarfl›l›, Anadolu Kitâbeleri) 1207 (1792). Kuru Osman Efendi’nin efli flehide Rukiye Han›m. 1215 Cemaziyelâhir (Ekim 1800). Kafesî destarl›, Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyundan 1207 Muharrem 29 (A¤ustos 1792). Kafesî Muhsinzâde Mühürdar› sab›ka Hara- destarl›. Son vazifesi matbah eminli¤i meyn muhasebecisi el-hac Osman Naim olan Küçük ‹brahim Efendi. (Sicill-i Os- Efendi (Sicill-i Osmânî, 3/437).

Alo Paﬂa’n›n 1213 (1798) tarihli ﬂâhidesi.

684 Üsküdar Mezarl›klar›

Reisu’l-et›bba Mustafa Mesut Efendi ve annesi ﬁerife Hadice Han›m’›n ﬂâhideleri.

1220 (1805). Câbîzâde Mustafa A¤a-y› zat-› ke-i Mükerreme es-seyyid Mustafa Âliﬂan’›n zevcesi Ümmügülsüm Han›m. Mes’ud Efendi ve annesi,

1221 Safer 8 (27 Nisan 1806). Kapudan-› 1224 M. gurre (fiubat 1809) fierife Hadice Derya Kaymak Mustafa Paflazâde ‹smail Han›m. Bey’in k›z› ve sadr-› Anadolu es-seyyid ‹brahim Beyefendi’nin efli hace Rukiyye 1240 fievval 13 (May›s 1825). Erenköylü Ko- Han›m. (Sicill-i Osmânî, 1/143 ‹brahim camano¤lu Mehmed A¤a. Bey; 4/423 Kaymak Mustafa Pafla) 1244 (1828). fiahin Pafla’n›n ye¤eni el-hac 1222 Rebiyülevvel 3 (11 May›s 1807). Sultan Ataullah Efendi. Mustafa Efendimiz’in ma’cuncusu el-hace R›zayî Kad›n. 1245 (1829). Tunusba¤›’nda bende-i Abdül- kadir el-hac fieyh Halil Efendi’nin k›z› 1228 Cemaziyelâhir (Haziran 1813). Dergâh-› fierife Ümmülhayr Han›m. Âli kap›c›bafl›lar›ndan hâlâ hassa fiahincibafl› Mehmed Arif A¤a. 1249 Ramazan 7 (Ocak 1834). Esbak Rumeli valisi Koca Hakk› Pafla’n›n annesi Emi- 1228 (1813). Efli Tuliflems Han›m. ne Hatun.

1228 (1813). Dergâh-› ali kap›c›baﬂ›lar›ndan 1251 (1835). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâ- sab›ka matbah emini Küçük ‹brahim yun’dan sab›ka Girit Defterdar› Meh- Efendi’nin damad› ‹biﬂ A¤a’n›n o¤lu med Rag›b Efendi. (Sicill-i Osmânî, Es’ad Bey. (Sicill-i Osmânî, 1/188) 2/360)

1228 Zilhicce 15 (Ekim 1813). Simkeflhane 1252 (1836). ‹smail Efendi’nin efli Cezbedil Naz›r› Abdullah Efendizâde Mehmed Han›m. Emin Efendi. 1271 (1854). Mehterbafl› Ali A¤a. 1236 Muharrem 13 (Ekim 1820). Lâhit ve nefis yaz›. Cennetmekân Nu’man Efendi- 1282 (1865). Tarikat-i Aliyye-i Nakflibendiy- zâde esbak reisu’l-et›bba bâ paye-i Mek- ye meflayihinden Müniba Beyefendi.

685 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1289 (1872). Telhis-i esbak-› flehir Memifl azas› Mehmed Re’fet Ma’il Bey. Do¤umu Efendi (Sicill-i Osmânî, 4/514) Efli Hadi- 1240 (1824). ce Han›m’›n kabri de yan›ndad›r. Kitâ- besi 10 s›rad›r. Sadrazamlar›n istek ka- 1298 Rebiyülevvel 4 (fiubat 1881). Girid f›r- ¤›tlar›n› özetleyerek padiflaha sunan ka-i askeriyyesi kumandan› Ferik ‹bra- kimselere Telhisî denirdi. him Edhem Pafla’n›n annesi Fatma Ha- n›m. (Sicill-i Osmânî, 4/843 ‹brahim Ed- 1294 (1877). Fesli, Bahriye fleflhanesi kaim- hem Pafla; Y. Öztuna, Devletler ve Hane- makam› Salih Bey. danlar, s. 774) Nefis hat Abdullah imza- l›d›r. Serasker Nam›k Pafla Hazîresi bah- 1295 (1878). Hazine-i Hassa-i fiahane muha- sine bak›n›z. sebecisi Ataullah Efendi’nin efli Saliha Hesna Han›m. 1299 (1882). Telhis-i evvel el-hac Mehmed Memifl Efendi’nin o¤lu, Devletlu Kema- 1297 (1880). Sütun flâhide. 21 yafl›nda vefat leddin Efendi Hazretlerinin lalas› Raif eden Paflazâde Mir Kâmil Bey. Bey. Yan›nda gömülü bir tafl üzerinde, “Mabeyn-i Hümâyun Telhisbafl› el-hac 1298 Rebiülevvel 12 (fiubat 1881). Girid Def- Hüseyin” diye yaz›l›d›r. Kemaleddin terdar› Mehmed Rag›b Efendi’nin o¤lu Efendi Sultan Abdülmecit’in o¤lu idi. Dîvân-› Hümâyun ve mektubî-i sadr-› (Gültekin Oransay, Osmanl› Devletinde ali kaleminden neflet ederek fiehrema- Kim Kimdi s. 199). neti Meclisi ve muhacirîn komisyonu 1304 (1886). “Sadr-› esbak Mehmet Ali Pa- fla’n›n halilesi / Nurikevser Han›m’›n ruhi- Kaptan-› derya çün Fatiha” Bu yaz›n›n üzerinde dört Mehmet Ali Pafla’n›n m›sral› bir fliir vard›r. Muhteflem tafl ilk efli Nurikevser üzüm salk›ml› asma kabartmal›d›r. (Si- Han›m’›n flâhidesi. cill-i Osmânî, 4/298). Mehmet Ali Pafla, 1261 (1845)’te Adile Sultan ile evlendirildi ve 1285 (1868) tarihinde de öldü. Nurikevser Han›m’dan Edhem Pafla ile bir k›z› olmufltur. Annesinin kabrini yapt›rd›¤› s›rada Edhem Pafla, bu civarda bir de kuyu açt›rm›flt›r ki, bugün de mevcuttur.

1306 (1888). Demir parmakl›kl›. Mamuretü’l- Aziz’li (Elaz›¤) ve ‹mam Zeynelabidin neslinden Seyyid Mahmud Efendi.

1310 (1892). Etraf› parmakl›kl›. Hazine-i Hassa-i ﬁahane muhasebecisi Ataullah Efendi.

1320 (1902). Merhum Ahmed Muhtar Efen- di’nin k›z› ve Re’fet Ma’il Bey’in eﬂi Lüt- fiye Han›m.

1324 ﬁevval 3 (20 Kas›m 1906). Hazine-i Hassa-i ﬁahane kuyudat kalemi müdürü rütbe-i ula ricalinden Ahmed Rag›b ibn Ra’fet Ma’il Bey.

1326 (1908). Sütun taﬂ yerde. ﬁura-y› Bahriye

686 Üsküdar Mezarl›klar›

reisi ve Bahriye Mirlivas› Ahmed Rahmi Beyzâde Ferik Raﬂid Paﬂa.

1330 Teflrinievvel 5 (1912). Sokollu ahfad›n- dan merhum Hakk› Pafla’n›n k›z› Görice Mutasarr›f› fiükrü Pafla’n›n efli Rukiye Han›m.

1913 Musahibzâde Celal Bey’in k›z› Ganime Vildan. Do¤umu 1324 (1906). Ayn› kabir;

1959 Haziran 2. Musahibzâde Celal Bey’in eﬂi Sarayl› Nikteristan Han›m. D. 1290 (1873).

1959 Temmuz 20. Musahibzâde Celal Bey. Do¤umu 1870. Tafl›n arka taraf›nda “Musahibzâde Ailesi olarak, Bestekâr Musahib fiakir A¤a ve di¤er baz› isimler yaz›l›d›r. yerde. Kitâbesi 12 m›srad›r. “Müfti-i Asr” Dürri Mehmed Efendi. (A. Altun- fieyhülislâm Dürri 1945 Mithat Cemal Kuntay’›n efli Naile Kun- su, Osmanl› fieyhülislâmlar›, s. 125) Mehmet Efendi’nin tay. Do¤umu 1895. Yan›nda, 1149 (1736) tarihli Miskinler Tekkesi Çeflmesi’nin sol ilerisinde flâhidesi. 1956 Mithat Cemal Kuntay. Do¤umu 1885. ve çukur bir mahalle toplanm›fl flâhideler: Mithat Cemal; Türkün fiehnamesi (fliir), Üç ‹stanbul (roman), Mehmed Akif 1210 (1795). Ayaktafl› üzüm salk›ml› asma ka- (biyografi), Nam›k Kemal (biyografi) gi- bartmal›d›r. ‹slâmbol Kad›s› ‹shak Efen- bi bir çok ünlü eserin yazar›d›r. dizâde Ahmed Muhtar Efendi’nin cariye-i menkuhas› Hace Esma Kad›n. (Si- “Ey yolcu, burada bir kar› koca ölümden sonra da cill-i Osmânî, 1/327 Monlac›kzâde ‹shak Miskinler Tekkesi sol beraber yafl›yor Efendi). gerisindeki hazîre. ‹kisine bir Fatiha yeter.”

1967 Ressam Fikret Mualla. Do¤umu 1903.

1967 Gazeteci As›m Us. Do¤umu 1883.

Tarih K›sm› gömülü olanlar:

Nu’man Beyefendi’nin k›z› sadr-› esbak merhum Hüseyin Paflazâde Haydar Bey’in efli fierife Nesibe Han›m. Nu’man Bey, Do¤anc›lar Camii’nin ikinci bânisidir. (Bu bahse bak›n›z.)

‹stable-i Âmire Naz›r› Hac› Edhem Efendi.

1349 Muharrem (Haziran 1930). Kastamoni eﬂraf ve sab›k mebuslardan Salim Efen- dizâde Ahmed ﬁükrü Bey.

1149 (1736). Sütun, üst yola çok yak›n bir

687 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1242 Cemaziyelevvel 19 (19 Aral›k 1826). Kallâvîli muhteflem flâhide. Sadr-› azam Ali Pafla. (Sicill-i Osmânî, 3/560; Merâ- k›d, s. 36) Kitâbesi on m›srad›r.

1244 Cemaziyelevvel 23 (Aral›k 1828). Mol- la kavuklu. ﬁeyhülislâm Dürrizâde Ab- dullah Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/396) Kitabesi ﬂudur:

“Def’a-i sâniye meflîhat-i / ‹slâmiyye’den münfa- s›len veda’i /âlem-i fani ve azm-i beka-i / câvidâni iden Cennet-mekân / firdevs-afliyan merhum / ve ma¤furünleh Dürrizâde / es-seyyid Abdullah Efendi Hazretlerinin / ruh-› flerifleri çün el-Fati- ha.”

1244 Ramazan 17 (Mart 1829). fieyhülislâm-› esbak Dürrizâde Abdullah Efendi’nin o¤lu Mekke-i Mükerreme kad›s› Meh- 1226 (1811). Büyük molla sar›kl›. Sadr-› Ru- med fierif Efendi’nin efli Naile Kad›n. Rumeli Kazaskeri meli ve reisü’l-ulema Mollac›kzâde ‹shak Ahmet Muhtar Efendi’nin o¤lu el-hac Ahmed Muhtar 1257 Rebiyülâhir 15 (Haziran 1841). fieyhü- Efendi’nin flâhidesi. Efendi (Sicill-i Osmânî, 4/348). lislâm Dürrizâde Abdullah Efendi’nin efli Ayfle Zîba Kad›n. 1229 gurre-i M. (24 Aral›k 1813). Kâtibî sikkeli. Haf›z Hüseyin Efendi. 1263 Rebiyülevvel 11 (27 fiubat 1847). Sütun flâhide. Rical-i Devlet-i Aliyye-i rütbe-i vâlâdan hâlâ Niflanc› Ahmed Nureddin Efendi.

‹dmanc›lar Üstad› Ali Faik Üstünidman So- fas›:

Miskinler Tekkesi mevkiinde ve meflhur ‹sa A¤a Çeflmesi’nin arkas›ndad›r. Faik Bey, ilk spor ve beden e¤itimi hocas› olup bu hususta iki eser yazm›flt›r. 1943 y›l›nda doksan yafl›nda oldu¤u halde vefat etti. (‹stanbul Ans. 10/5494)

1289 (1872). ‹stable-i âmire baﬂ kâtibi Hac› ‹brahim Efendi’nin eﬂi Cemile Han›m.

1291 (1874). Asakir-i ﬂahane mirlivas› el-hac siyahî Ahmed Bey.

1292 (1875). Emine Han›m. (Yaz› bu kadar- d›r.)

Sadrazam 1294 (1877). Maliyeden Ahmed Efendi’nin Ali Pafla’n›n efli Saray-› Hümâyun’dan ç›kma Fesler 1242 (1826) tarihli Han›m. flâhidesi.

688 Üsküdar Mezarl›klar›

1301 (1883). ‹stable-i âmire baflkâtibi Hac› valideleri Lalidûr Han›m. ‹brahim Efendi’nin k›z› miralay siyahî Ahmed Bey’in efli Hadice Fitnat Han›m. Sofada sekiz sütun flâhide ve üç kitâbe vard›r.

1305 (1887). ‹stable-i âmire baflkâtibi Hac› *** ‹brahim Efendizâde Ahmet Efendi. 1231 (1816). Zerrinbafl sikkeli. Hazine-i Hü- 1318 Kanunisâni 18 (1902). Bahriye Naz›r› mâyun a¤alar›ndan Hattat Ahmed. Moral› ‹brahim Pafla’n›n efli ve Bahriye Ferikleri’nden Pirî Pafla’n›n k›z› Zehra 1238 Safer 5 (22 Ekim 1822). Kafesî sikkeli Han›mefendi. (Sicill-i Osmânî, 1/165 ‹b- ve tu¤ra kabartmal›. Haremeyn muhase- rahim Pafla) becisi Osman Naimi Efendizâde. Hâce- gân-› Dîvân-› Hümâyun’dan ‹brahim 1331 Kanunisâni (1915). Maliyeden Ahmed Müniba Efendi. 1215 Cim. tarihine ba- Nefl’et Efendizâde Mehmed Mes’ud Bey. k›n›z. (Sicill-i Osmânî, 4/517-518) Ali Faik Bey’in babas› idi. 1243 (1827). Rical-i Devlet-i Aliyye’den ser 1333 (1915). Mes’ud Bey’in efli Hadice ‹sfen- çavuflan-› esbak, Kesriyelizâde Nu’man diyar Han›m. Beyefendi’nin necl-i necibleri hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun mektubî-i sadr-› âli Faik Bey’in efli, Mora Hanedan›’ndan ‹brahim hulefas›ndan es-seyyid Mehmed Es’ad Pafla’n›n k›z› Hoççan›m. Beyefendi’nin zevcesi Fat›ma Piyale Ka- d›n. 21 Ra. (Sicill-i Osmânî, 4/571 1943 Ali Faik Üstünidman. Nu’man Bey; Cevdet Tarihi, Sabah Gaze- tesi Yay. 6/183) Düyûn-› umumiye muhasebecisi Mes’ud Bey’in haremi idmanlar üstad› Ali Faik Bey’in 1263 Rebiyülevvel 11 (27 fiubat 1847).

ﬁeyhülislâm Dürrizâde Abdullah Efendi’nin ﬂâhidesi.

689 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Hey meded bulunmad› emr-i iznin bir çaresi Âkibet bildim tekmil imifl me¤er kim va’desi Nice ruhanî ve cismanî tedbir etdiler Gelse Lokman bilenin dolmufl ecel peymânesi Lutf›n ile yâ Hüda k›l meskenim ba¤-› cinân Dâr-› dünyada gezerken gül gibi nazik tenim Ans›z›n ecel geldi ki, vermedi emn ü amân. Rical-› Devlet-i Aliyye-i rütbe-i vâlâdan hâlâ Niflanc› merhum ve ma¤furunleh Ahmed Nureddin Efendi ruhiçün el-Fatiha.

1270 fi›n. 26 (1853). ‹ki yüzünde de yaz› olan sütun flâhide. Kethüda kalemi hulefas›n- dan ve Mabeyn-i Hümâyun Cenab-› fiahane kâtiblerinden ve Meclis-i Vâlâ-y› Miskinler Tekkesi Ahkâm-› Adliyye âzas›ndan ‹brahim Ed- Çeflmesi arkas›nda hem Efendi. (Sicill-i Osmânî, 1/314) idmanc›lar üstad› Ali Faik 1273 (1856). Alo Pafla yan›nda. Bal›kpaza- Üstünidman’›n r›’nda ya¤c› hac› Ali A¤a. Bunun yan›nda kabir tafl› ve civar›nda 15 kadar flâhide vard›r. Ço¤u ve kitabesi. bakkalbafl› veya pazarc› esnaf›na aittir.

1274 (1857). Kapua¤as› Mahmud A¤a Camii 1287 (1870). Hazine-i Hassa-i fiahane muha- imam› Hasan Efendi’nin efli Süleymani- sebecisi Ata Efendi’nin o¤lu Hazine-i ye fieyhi Ali fiükrü Efendi’nin kay›n va- Celile ketebesinden Mehmed R›za Bey. lidesi Zeliha Han›m. 1290 (1873). Nurifer Han›m. 1286 (1869). H›rka-i Saadet hadimlerinden Haftan A¤as› el-hac ‹brahim Kâmil 1291 Rebiyülâhir 18 (Haziran 1874). Sikke Efendi. kabartmal›. Tarikat-i aliyye-i Nakfliben-

‹dmanc›lar üstad› Ali Faik Bey Aile Sofas›.

690 Üsküdar Mezarl›klar›

diyye ve Kadiriyye fukaras›ndan Hazine-i Süleyman Hilmi Efendi (Tunahan) Türbesi: Celile-i maliye tahsilât memuru Rical-i Devlet-i Aliyye’den es-seyyid Mehmed Yedi mermer üzerine oturtulmufl bir kubbeden Emin Efendi. (Sicill-i Osmânî, 1/435) ibarettir. Etraf› aç›kt›r. fiâhide yoktur. Kendisi Silistreli olup hadis ve f›k›h alimi idi. 16 Eylül 1293 Muharrem 24 (fiubat 1876). Kudema-y› 1959 tarihinde K›s›kl›’da vefat etti. Kabri her vükela-y› fehamdan Koca Hakk› Paflazâ- gün ziyaret edilmektedir. (S. Albayrak, Son de Hüdavendigâr Valisi Ahmed ‹zzet Pa- Devir Osmanl› Ulemas› 4-5 s. 447) fla. Kitâbe M›srîzâde imzal›d›r. (‹nal, Son As›r Türk fiairleri, s. 38 Asaf Süleyman) Büyük Mermer Kitabe-1:

1303 (1885). Bir kuyu. Miskinler Tekkesi av- Mezarl›k duvar› üzerinde olup vefat edenler alt lusunda idi. fiimdi, çeflmenin sol gerisin- alta yaz›lm›flt›r. Cadde taraf›na bakan yüzü A- dedir. Çok kullan›ld›¤› bilezi¤indeki ip iz- tefl O¤lu Ailesi’ne, arka yüzü ise Çaylak Aile- lerinden anlafl›lmaktad›r. Kitâbesi fiudur: si’ne aittir. Kitâbenin aln›nda:

Sâhibu’l-hayratdan esbak Kapudan “Kayseri Sanca¤›’na tabi Tavlisun Karyesi ka- Müteveffa Devletlû Mehmed Ali Pafla’n›n dim hanedan›ndan Atefl Haf›z Mehmed Efen- Süleyman Hilmi Mahdumu flehriyarî damad Edhem di ahfad›na mensub aile kabristan›d›r” diye ya- Tunahan Hazretleri Pafla’n›n hayrat›d›r. 1303. z›l›d›r. Ön yüzünde yaz›l› olan 15 isimden baz›- Türbesi. (Sicill-i Osmânî, 1/316) lar› flunlard›r:

1314 (1896). Demir parmakl›kl› büyük sofa. Halep Rüsûmât Naz›r› Hac› Zühdi Efen- di’nin k›z› ve Bab-› Vâlâ-y› Seraskeri jandarma dairesinden Hüsnü Bey’in eﬂi Saide Han›m. Hac› Zühdi Efendi de 14 Zilhicce 1304’te vefat ederek buraya gö- mülmüﬂtür.

1321 (1903). Vezir-i Pir-i mu’alla Aziz Pafla. ‹zzet Pafla’n›n o¤ludur. Üsküdar’da Sul- tantepe’deki köflkünde vefat etti.

1325 (1907). Sokollu evlâd›ndan ‹zzet Paflazâ- de Hakk› Pafla’n›n o¤lu Galib Bey’in efli Ayfle S›d›ka Han›m. (Sicill-i Osmânî, 3/462 ‹zzet Ahmet Pafla, öl. 1293; Y. Öz- tuna, Devletler ve Hanedanlar, s. 837)

1328 (1910). Görice Sanca¤› mutasarr›f› olup devlete pek çok hizmetler veren Hüse- yin ﬁükrü Paﬂa.

1328 (1910). Üst yola yak›n. Ferik Arif Paﬂa bin Mustafa Paﬂa.

1332 (1913). Ayasofya Cami-i ﬂerifi kürsü ﬂeyhi el-hac Ali Efendi’nin o¤lu Ziyaüd- din Efendi.

1336 Teﬂrinisâni 13 (1920). Saltanat-› Seniy- ye’nin Roma Sefiri Hüseyin Kâz›m Bey.

691 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1293 (1876). Atefl o¤lu fieyh Mehmed Efendi. Kitâbenin arka yüzünde de 15 isim yaz›l› olup biri fludur: 1295 (1878). Ferikandan Hilmi Pafla’n›n annesi Ayfle Han›m. 1284 (1867). Çaylak Ahmed A¤a.

1307 (1889). Ateﬂ o¤lu ‹smail Efendi. Bunun üzerindeki kitâbe ﬂudur:

1325 (1907). Ferikandan Mustafa Hilmi Pa- “Kayseri Sanca¤›’na tabi Tavlasun Karyesi kadim fla’n›n hemfliresi Esma Han›m. hanedan›ndan Çaylak ve Uzun Mustafazâdeler’in ahfad ve mensûbîni aile kabristan›d›r.” 1323 (1905). Mirliva Osman Pafla. Büyük Mermer Kitabe-2 1331 (1912). Maarif Nezareti Mekâtib-i Gay- r›müslim ve Ecnebiyye feriki dini bütün Kitâbenin aln›nda flunlar yaz›l›d›r: Mustafa Hilmi Pafla’n›n efli Behice Ha- n›m. “Tural hanedan-› kadiminden ve Atabey eflraf›n- dan Menemenlizâde aile kabristan›” 1330 (1911). Atefl O¤lu ‹smail Efendi’nin o¤- lu erkân-› harbiye mirlivas› Mehmed ‹z- Etraf› duvarla çevrili olup içine girilmez du- zet Pafla. rumdad›r. Kitâbede 12 isim yaz›l›d›r. Baz›lar› flunlard›r: 1331 Temmuz 13 (1915). Atefl o¤lu fieyh Mehmed Efendi’nin o¤lu Ferik Mustafa 1232 (1816). Menemenlizâde Osman Bey. Hilmi Pafla. 1232 (1816). Menemenlizâde Osman Bey’in kardefli Hamid Bey. “Siyaseten katl edilen Tulumbac› Ali 1290 (1873). Menemenlizâde Osman Bey’in Befle”nin di¤er kardefli Ahmed Bey’in o¤lu Meh- flâhidesi. med Tevfik Pafla.

1306 (1888). Mehmed Tevfik Paﬂa’n›n eﬂi ve amcazâdesi Hamide Han›m.

1311 (1893). Mehmed Tevfik Paﬂa’n›n k›z› Ayﬂe Han›m.

Bu büyük mermer kitabenin arka k›sm›nda gö- mülü olanlar:

1320 Zilkade 15 (13 fiubat 1903). Menemen- lizâde Mehmet Tahir Bey. fiair ve yazar. Eserleri vard›r. (‹nal, Son As›r Türk fiairleri, s. 1818; M. Tahir, Osmanl› Müellif- leri, 2/419)

1941 fiam Baflkonsolosu iken vazife bafl›nda vefat eden Necati Menemencio¤lu’nun ve babas› Tahir Bey merhumun kabirleridir. Vefat›, Leyle-i Kadir Pazartesi gecesi. Hemen yak›n›nda,

1228 (1813). Ali Beﬂe’nin siyaseten katledil- di¤i anlaﬂ›lmaktad›r. Dolama kavuklu

692 Üsküdar Mezarl›klar›

ﬂahidenin üzerinde ﬂu kitabe yaz›l›d›r: 1. Ada - E ve F Bölümleri:

Âh kaza-y› nâgihanî götürdü bafl›m› / Rahm-› fle- fiat›rzâde Hazîresi: faat itmedi atu’van benim genç yafl›ma / Beni ev- lâd ü ›yal›mden ay›rd› bu felek / Yazd› hicr-i eftare Miskinler Tekkesi mevkiinde, fiair Nâbî kabri- ki bak mezar›m tafl›na / Nev civan-› nâmurad iken nin sa¤ gerisinde ve Nasuhî Efendi hazîresinin felek k›yd› bana / Rûz-› fleb âh eylesünler sakileyn hemen arkas›ndad›r. yoldafl›m / Peynirci ‹bifl A¤a’n›n damad› Tulum- bac› Ali Befle. Hazîre, 18x22 ad›m ebad›nda olup etraf›, al- çak, kesme tafl duvar ile çevrilmifltir. ‹çinde 1912-1853 Vahid Pafla. gömülü olanlar flunlard›r:

1960-1893. Denizbank’›n kurucusu Yusuf Ziya 1200 Receb 19 (May›s 1786). Trabzonî fiat›r- Önifl. zâde Haf›zü’l-kurra el-hac Ahmed Efen- di (Sicill-i Osmânî, 1/269-270). (Y. Öztuna, Devletler ve Hanedanlar, s.749) “Ahmet Efendi ‹stanbul’a gelip genel kültür Yine bu civarda bulunan di¤er flâhideler flun- hocas› ve müderris oldu. O¤lu müderrisînden lard›r: Mehmed Emin Efendi sadaret müftüsü olup su- dûrdan Ali Meflreb Efendi’ye damad olmufltur. 1309 (1891). Hademe-i Hassa-i fiahane mirli- Kabri hazîrededir.” vas› el-hac Mehmed Pafla’n›n k›z› Fatma Han›m. Diger k›z› 1305 Emine Han›m. 1201 (1786). Trabzonî reisü’l-kurra Semer- kandî Hasan Efendi’nin k›z› Saliha Ha- 1319 (1901). Fesli ve niflanl› flâhide: tun’un validesi Zeyneb Han›m.

Fani dünyada saâdetle bin y›l yaflasa 1205 (1790). El-hac Ahmed A¤a. Gidecek ahrete çaresi yok bay ü gedâ Nitekim bunda yatan zat kesirü’l-hasenat 1217 (1802). fiat›rzâde el-hac Ahmed Efendi Hademe Mir Livas› Hac› Mehemmed Pafla merhumun kay›n validesi Ayfle Hatun. Çekdi dünyadan elen vermedi dü çeflmi emelin Kald› ancak ifli Mevlâ-y› azimü’fl-flân’a 1225 Safer 7 (14 Mart 1810). fiat›rzâde Haf›- Dâr-› ukbâya heman gitti Mehmed Pafla zü’l-kurra Ahmed Efendi’nin efli Fatma 1319 Han›m.

1325 Haziran (1909). Lâhit, fesli flâhide. Telli 1226 Receb 20 (10 A¤ustos 1811). Büyük ‹brahim Bey familyas›ndan Seyfeddin Pafla. molla kavuklu. Kibar-› müderrisîn-i kiramdan sadrazam müfettifli fiat›rzâde 1330 Ramazan 2 (15 A¤ustos 1912). Parmak- Mehmed Emin Efendi. Kad›asker Ali l›k üzerinde levha: Meflreb Efendiye damat olmufltur. O¤lu, fieyhülislâm Arif Efendi olup, 1858’de “fiehiden vefat eden Saray-› Hümâyun a¤alar›n- öldü. Kabri, Edirnekap› d›fl›nda ve Bahir dan el-hac Besim A¤a. (16 A¤ustos 1328-1912)” Mustafa Pafla Tekkesi Camii hazîresin- dedir. 1331 (1913). Demir parmakl›kta levha: 1229 Zilhicce 9 (22 Kas›m 1814). Kibar mü- “Serasker müsteflar› merhum fierafeddin Efendi ve derrisîn-i kiram zeviü’l-ihtiramdan fia- hazine-i hassa-i fiahane kuyûdât kalemi müdürü t›rzâde Mehmed Es’ad Efendi’nin efli Ay- merhum Rag›b Bey’in o¤lu Ahmed Hayrüddin Bey.” fle, nam-› di¤er fiems-i Kamer Kad›n.

1339 Kanunievvel (1923). Harb-i umumide 1250 C. âhir 5 (9 Ekim 1834). Molla sar›kl›. muharebat›n bütün safhalar›nda ve ‹stik- Merhum ﬁat›rzâde Mehmed Emin Efen- lal Harbi’nde zafere kadar fedakârane pek di’nin o¤lu müderrisîn-i kiramdan Meh- çok hizmet veren Ahmed Necati Bey. med Es’ad Efendi.

693 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Bu merkad-i ma¤firet-meflhun / Adn-i afliyan He- kimzâde / Ali Pafla neslinden ve sab›ka / Ha’iz-i makam inka S›dk›zâde / Ahmed Reflit Efendi hafidi / ve fieyhülislâm-› esbak / Arif Efendi’nin necl- i sa’idi / olub def’a-i salise Rumeli / sadaretinde irtihal-i dar-› na’im / iden Mehmed S›dd›ki Bey / Efendi’nin kabri flerifidir. Kitâbe M›srî imzal›d›r. (Sicill-i Osmânî, 3/227)

1312 Muharrem 22 (26 Temmuz 1894). Me- flahir-i ulema-y› ›zamdan fieyhülislâm-› esbak Arif Efendi’nin necl-i ekremleri kibar sudûr-› fehamdan S›dd›ki Bey merhumun hafide ve kerimesi ve Darü’l-mu- allimat me’zunlar›ndan ve üçüncü rütbe- den fiefkat Niflan› sahibi ve Ceyb-i Hü- mâyun kâtiplerinden Tahsin Bey’in efli ve pek genç iken vefat eden Suad Ha- n›m. Ayak tafl›nda alt› m›sral› bir fliir vard›r.

1314 Muharrem 25 (Temmuz 1896). fieyhü- lislâm-› esbak Arif Efendizâde Kazasker Mirahur-i evvel müteveffî S›dd›ki Bey’in necl-i necibi Çerkes Mehmet Hariciye Nezareti memurlar›ndan nü- Beyefendi’nin efli mûne-i ahlâk ve irfan Mehmed Adnan Mahbube Hatun’un Bey. Bu yaz›n›n üstünde sekiz m›sral› bir nefis hatl› flâhidesi. fliir vard›r. Tafl iflçili¤i enfestir. Sofan›n arkas›nda: 1273 Ramazan (Nisan 1857). Molla sar›kl›. fiat›rzâde Es’ad Efendi’nin o¤lu olub 1209 (1794). Trabzonlu tüccar-› hass Dünba- Meflreb Efendi torunu denmekle maruf yizâde Hüseyin A¤a. Mirahur-i evvel Mekke-i Mükerreme payeli Mehmed Çerkes Mehmet Emin Efendi. (Sicill-i Osmânî, 1/432) fiair Nâbî Kabri ve Çevresindeki fiâhideler: Beyefendi aile sofas›. 1295 (1878). Molla sar›kl›. Kitâbesi fludur: 1124 (1712). Meflhur fiair Nâbî Yusuf Efendi (Sicill-i Osmânî, 4/530). Kabri son sene- lerde yenilenmifltir. Kendisinin hayatta iken “zikr eyledi¤i” Farsça kitâbesi fludur:

Hak Dost Çün ruh-› kemin-i Nâbî der lücce-i nur âmed Ez tenki ten varest ber dâr-› flürûr âmed Tahkik flinâsân-› ma’na-y› fluhûd u gayb Guftend pefl tarih Nâbî behûzur âmed. Merhum Nâbî Efendi ruhiçün el-Fatiha. Sene 1124

(Dîvân-› Nâbî, s. 117; Merâk›d, s. 36)

1240 (1824). ﬁair Nâbî’nin arkas›nda Ser- bostaniyan-› hazreti ﬂehriyarî Osman A¤azâde Salih Sufyan Bey.

694 Üsküdar Mezarl›klar›

1301 (1883). Yahya Efendi türbedar› el-hac 1221 (1806). Güzel tafl ve yaz›. Mirahur-› ev- Mehmed Nuri fiemseddin (k.s.) Hazret- vel-i hazreti flehriyarî Çerkes Mehmed leri bendegân›ndan ve sahhaf esnaf›n- Bey’in efli Mahbube Hatun. K›z› Ayfle dan el-hac Mehmed Efendi. Han›m. 1226 (1811) Za. Gurre.

1958 ﬁair Nâbî Efendi’nin solu. Amiral Vâs›f 1237 Receb 22 (Nisan 1822). Kâtibî. Dergâh-› Temel. Do¤umu 1869. Üsküdar’da güzel Âli gediklilerinden Tokad Voyvodas› bir köﬂkü vard›r. Ebu Bekir A¤a.

fieyh Nasuhî Efendi Hazîresi: Mirahur-› evvel Mehmed beyefendi sofas›n- dan biraz uzakta ve Melek Baba Türbesi- 1065 (1654). Kutbü’l-ârifîn efl-fleyh Nasuhî ne giden yol üzerinde, betona gömülü Efendi Hazretlerinin valide-i muhtere- bir taflta, “Sab›ka Mirahur-› evvel Çerkes mesi Afife Han›m. Mehmed Beyefendi’nin ikinci kad›n›...... ” diye yaz›l›d›r. 1277 (1763). fiaban-› Velî bendegân›ndan Hazreti Nasuhî Dergâh›’nda vefat eden 1240 N. 7 (25 Nisan 1825). Mirahur-› evvel tabib el-hac Raif Efendi’nin babas› Der- Çerkes Mehmed beyefendi sofas› önün- vifl Mehmed Efendi. de, nefis yaz›l› ve 14 m›sral› flâhide:

1352 Zilkade 18 (Mart 1934). fieyh Nasuhî Efen- “Bilürsün kimse bâki de¤il bu dâr-› dünyada” di evlâd›ndan efl-fleyh Ahmed Mehmed Ki- rameddin Efendi. Do¤umu 1274 (1857). diye bafllayan kitâbe:

Mirahur-› Evvel Mehmed Bey Sofas›: Trabzonî Nakibü’l-eﬂraf el-hac Sad›k Efendi’nin k›z› ve Alozâde el-hac Haﬂim Efendi’nin zevcesi 1202 (1787). Kâtibî sikkeli. Mirahur-› evvel Fat›ma Han›m, Çerkes Mehmed Bey. (Sicill-i Osmânî, 4/264) diye sona ermektedir.

ﬁair Nâbî Efendi’nin kabri ve ﬂâhidesi.

695 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Nazikî Efendi Sofas›: 1138 gurre-i Ramazan (3 May›s 1726). Sikke- li dört köﬂe ﬂâhide. Kütahyal› es-seyyid Basit krokide gösterilen 1 Nolu yerdedir. Mehmed Evliya.

1292 gurre-i Safer (9 Mart 1875). Sikke ka- 1140 (1727). Kâtibî sikkeli. Kudema-y› Yahya bartmal›. Hâzâ kabr-i Ali R›za Efendi Efendizâde Feyzullah Efendi. ibni’fl-fleyh Ahmed Nazikî Efendi. 1141 (1728). M›s›r kuzat›ndan Mehmed Efendi. Nazikîzâde Hüseyin Hüsnü Efendi aile kabristan›nda; 1143 (1730). Aflç›bafl› kebabc› Ali A¤a.

1304 (1886). Nazikîzâde Hüseyin Hüsnü 1154 (1741). Büyük sikkeli. Pir-i salah-› ittisaf Efendi’nin annesi Hadice Han›m, Hasan Efendi.

1307 (1889). Nazikîzâde Hüseyin Hüsnü 1175 (1761). Silâhdar-› ﬂehriyarî Bosnevî el- Efendi’nin k›z› Fatma ﬁaziye Han›m ve hac Hüseyin A¤a.

1345 (1926). Nazikîzâde Hüseyin Hüsnü 1176 Safer 15. (Eylül 1762). Sadr-› Âli Solak Efendi’nin efli Ayfle Aflk›niyaz Han›m’›n Ali A¤a. kabirleri vard›r. 1178 (1764). Tatl›kuyu Camii imam› Meh- *** med Said Efendi.

1129 (1717). Kurban bayram›nda vefat eden 1194 fi›n 29 (30 A¤ustos 1780). Silâhflor-i Sekbanbafl› Üsküdarî el-hac Abdullah A¤a. hazreti flehriyarî Sa’atî el-hac Ali A¤a.

1213 (1798). Cidde Valisi hac› Ahmed Pa- fla’n›n k›z› Fatma Han›m. Yan›nda ayn› kitâbeyi havi iki k›z›n›n tafl› daha vard›r ki, yar›ya kadar topra¤a gömülüdür. Bu tafllar›n karfl›s›nda fakat 2. Ada’da yol kenar›nda;

1211 ﬁevval gurre (30 Mart 1797). Kâtibî sikkeli, sab›ka Bolu Voyvodas› sâniye Cid- de valisi el-hac Ahmed Paﬂa’n›n ve,

1218 (1803) tarihinde vefat eden kâtibî sikkeli, Bolu Voyvodas› el-hac Ahmed Pa- fla’n›n hazinedar› el-hac ‹brahim A¤a’n›n ve Ahmed Pafla’n›n bir k›z›n›n daha kabirleri vard›r ki, 1214 (1799) tarihinde vefat eden Ayfle Han›m’a aittir. (Sicill-i Osmânî, 1/274)

1217 (1802). Sikkeli. Varo¤lu Hasan Kapu- dan. 2. Ada Nazikî Efendi 1231 (1816). Melek Baba Türbesi yan›, Mev- sofas›nda levî sikkeli. Tarikat-i Kadiriyye fukara- fieyh Ahmet Nazikî s›ndan efl-fleyh es-seyyid Ahmed Baba. Efendi’nin o¤lu Ali R›za Efendi’nin 1241 Muharrem 12 (A¤ustos 1825) ...... hali- flâhidesi. fesi Mehmed fiemseddin Efendi’nin efli

696 Üsküdar Mezarl›klar›

Naile Han›m. lar›ndan Kastamonili el-hac Ahmed Hilmi Efendi. 1352 (1933). Nasuhî Dergâh› fieyhi afl›k-› ehl-i beyt es-seyyid efl-fleyh Ahmedî Üsküdar Mutasarr›f› Hamdi Bey Sofas›: Mehmed Kerameddin Efendi. Tarih-i veladetleri: 1274 (1857). Vefat›: 18 Zil- Burada bir mermer kitabe üzerine yeni yaz› ile kade 1352 yevm-i Sal›. flunlar yaz›lm›flt›r: “Amasya Mütesellimi Hac› Esat A¤a torunu Ahmet Bey ve efli Rukiye 1918-1894. Mustafa Mazhar Bey’in k›z› Fatma Han›m’›n mahdumlar› Üsküdar Mutasarr›f› Hediye Han›m. Hamdi Bey ve ye¤eni Amasya eflraf›ndan emekli Komiser Nam›k Ye¤eno¤lu. Do¤. 1895 1941-1881. fieyh Kirameddin Efendi’nin o¤lu - Vefat›: 21.2.1967” fiemseddin Nasuhîo¤lu. Demir parmakl›k üzerindeki bir mermer levha- 1941-1847. Emir Sultan ahfad›ndan ve Hazi- da da eski yaz› ile yaz›lm›fl flu fliir bulunmak- ne-i Hassa müdürlerinden Mustafa Maz- tad›r: har Bey. Nûfl idüb câm-› kazâdan flerbeti 1955 Mustafa Mazhar Bey’in efli, Fatma Naz- Eyledi fâni cihândan âh uzleti perver Han›m. Kalmad› vaktim vasiyyet edeyim Verdi Hakk bana fiehadet Devleti 1973-1891. Nasuhî ahfad›ndan fieyh Keramed- din o¤lu Nasuhîzâde Rükneddin Bey. Hamdi Bey’in neden dolay› flehit oldu¤u ö¤renilememifltir. Üç gün sonra meydana 1974-1903. Mustafa Mazhar Bey’in k›z› Rük- gelen 31 Vak’as› ile ilgili olabilir. (Resmi için neddin Bey’in efli Zehra Mediha Han›m. Turgut Çeviker, ‹brat Albümü, ‹stanbul 1991, s. 146) 1974-1885. fieyh Kerameddin Efendi’nin o¤lu Alaeddin Bey. Karacaahmet Mezarl›- ‹ki sütun flâhide üzerindeki kitabeler flunlard›r: ¤›’n›n duvarlar›n› büyük bir sab›rla flimdiki flekliyle yenilemifltir. 1327 Rebiyülevvel 6 (28 Mart 1909). Kelime- i Tevhid’den sonra, Amasya eflraf›ndan Üsküdar mutasarr›f› *** Hasan Beyzâde Üsküdar mutasarr›f-› Hamdi Bey Sofas›. sâb›k› Hamdi Bey. 13 Nisan 1325 Bu sofan›n solunda bulunanlar:

1202 Rebiyülevvel 20 (Ocak 1788). Sikkeli. Haseki Mustafa A¤a’n›n mektebi hacesi ﬁeyhü’l-kurra Haf›z Çil Osman Efendi. Mustafa A¤a mektebi Üsküdar’da idi.

***

1271 ﬁaban 19 (May›s 1855). Defterhane-i âmire kalemi ketebesinden Ahmed Sa- bit Efendi’nin o¤lu Derviﬂ Mustafa Sabit Efendi.

1271 (1854). Gedikpaﬂa civar›nda Esiri Ke- mal Mahallesi imam› ve sahaflar ﬂeyhi Abdülhalik Efendi.

1282 (1865). Sultanahmet’te Üçler Mahallesi sakinlerinden ve Ayasofya-i kebir hoca-

697 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Melek Baba Türbesi:

Mezarl›k fiefli¤i binas›ndan Yan›k Ömer Kap›- s›’na giden iki yolun birleflti¤i köflede olup etraf› ve üstü demir parmakl›k ile çevrilmifltir.

Sikkeli bafl tafl› üzerindeki kitâbe fludur:

Sûzifl-i firâkât ile bir mürflid-i kâmil ercümend Eyledi nây gibi da¤-› sinesin delik delik Bahr-› vahdetde sidef saray nusret-i Hakk olub Sebhe dürr-i ricalullaha oldu münselik Göçdü iklim-i bekaya didi tarihin R›za Nakflibendî Halik-i râhda Abdü’l-Melek. Kutbü’l-ârifîn mevlâna aziz-i muhterem efl-fleyh Abdü’l-Melek en-Nakflibendî kuddise s›rruhu’l- Ehad Hazretleri 1117 (1705)

1330 Muharrem (Aral›k 1911). Maden muta- Baﬂ taraf›nda da ayn› kitâbe vard›r. Bu zaman- Melek Baba Türbesi. sarr›f› Ahmed Muhtar Bey’in k›z› Üskü- la silindi¤inden yukar›daki kitâbe yaz›lm›ﬂt›r. dar Mutasarr›f-› sâb›k› merhum Hamdi Hayat› hakk›nda bir bilgimiz yoktur. Halk bu Bey’in halilesi Emine Nafia Han›m. zata Melek Baba diyor.

1339 (1920). Tulumba ve hortum kabartmal› Türbe içine konmufl 1125 (1713) tarihli tafl, tafl. Mabeyn-i Hümâyun Tulumbac› us- Mustafa Dede’ye aittir. talar›ndan Hocapaflal› Kalayc› Mehmed Usta’n›n o¤lu el-hac ‹smail Usta. Türbe d›fl›nda hamzavî tafl üzerindeki kitâbe

Mütercim As›m Efendi sofas›.

698 Üsküdar Mezarl›klar›

fludur: Osmaniye sab›ka. Rahmet’ullahi aleyhi ilâ Yevmi’l-beka. Li rûhihî el-Fatiha. Kan› ol nail-i kenz-i ma’arif arif-i dânâ Sene 1235 fî Safer 9 O kan-› dürr-i s›rr-i Nakflibend ü mahzen-i ma’na Rical-i gaybvefl çeflm-i cihandan eyledi gaybet (Sicill-i Osmânî, 3/283; Merâk›d, s. 12-13; F. Tarik-i rah-› infa idi âhir itdi istihfa Babinger, Osmanl› Tarih Yazarlar›, s. 369; ‹nal, Göçüb Hac› Mehmed Arif a’ni cây-› kesretden Son As›r Türk fiairleri, s. 54) Nüzûl itdi seray-› vahdete ol vas›l-› Mevlâ ‹rifldi ravza-i ünse makam-› layemûtune 1235 Muharrem 10 (29 Ekim 1819). Müter- Veli fevt oldu sand› halk Hakk k›ld› an› ihyâ cim As›m Efendi’nin o¤lu ‹smail Nevres. Fedaî bu du’a ile didi tarihimi ahbab Müderris iken 18 yafl›nda vefat etmifltir. Harim-i dergehini ide yâ Rab Hac› Arif câ. Kitâbesi fludur: Kutbü’l-ârifîn mevlâna aziz-i muhterem efl-fleyh Hac› Mehmed Arif en-Nakflibendî kuddise s›rruhu’l-ali “Ve hüve’l-Gafûrü’r-Rahîm”/“Ve hüve’l-Afuv- Hazretleri vü’l-Kerîm” Kad intekale ilâ rahmeti rabbihi’r-Ra- 1145 (1732) hîm / Es-seyyid ‹smail Nevres ibnü’ / s-seyyid Ah- med As›m gafer-Allahü leh / ve ahsene ileyhi ve (Merâk›d, s. 18) efâda sicale rahmetihi aleyh. Âmin.

Türbenin hemen yan›nda: Mütercim As›m 1153 (1740). Sab›k Kuflhane ustas› Halil A¤a. Efendi’nin muhteflem flâhidesi. 1151 (1738). Hamzavî tafl. Divitçilerli Resul Befle o¤lu el-hac Mehmed A¤a.

Mütercim As›m Efendi Aile Hazîresi:

Mezarl›k ‹stasyon fiefli¤i’nden gelindi¤ine gö- re, buras› ile Yan›k Ömer Kap›s› aras›nda, dört yolun birleflti¤i yerde ve fiehitlik kap›s›’na giden yolun sol köflesindedir. Biraz ileride Melek Baba’n›n aç›k türbesi bulunmaktad›r. Yan›k Ömer Kap›s›, ‹brahim A¤a Yolu üzerindeki üçüncü kap›d›r.

9x12 ad›m boyutlar›nda olan aile sofas›n›n etraf›, çok alçak bir duvar ile çevrilmifltir. Bura- daki flâhideler flunlard›r:

1235 Safer 9 (27 Kas›m 1819). fiâhide büyük molla sar›kl› olup Arapça kitâbesi nefis bir hat ile yaz›lm›flt›r. Kitâbe fludur:

“Ve le ni’me dâru’l-müttekîn” Hâzâ kabrü fâz›lu’z-zeman ü vahid Üd-devran Mütercimu’l-Kamus Ül-Muhît ve’l-Burhanu’l-Kat›’ve mütercim Üs-Siyeri’l-Manzumeti’l Halebî ve ﬂârih-i Manzumetü’l-Emâlî ve sahibu’t-tesânif Fi’l-fünûni’l-mütenevvia an vâlidünâ Ve ustadunâ Ebu’l-Kemal el-hac Es-seyyid Ahmed As›m el-Ayntabî me’mûrü Fî tahrir-i vekayiu’d-devleti’l-Mahmudiyeti’l

699 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1258 Zilhicce 25 (27 Ocak 1843). Fesli. Kitâ- ‹nal, vefat›n›n 14 Cemaziyelâhir 1321 tarihin- besi ﬂudur: de oldu¤unu belirtmiﬂtir.

Âh kim göçdü yine bir seyyid-i vâlâ neseb 1325 fievval 15 (21 Kas›m 1907). Hicrî Efen- Ya’ni kim Hamid Efendi mazhar-› feyz-i ecel di. Kitabesi fludur: Bi’l-kemal As›m Efendizâde idi zât-› pâk Zahir idi s›rr› ebihi hemçu misl-i bî bedel Efaz›l-i ulemadan olup kuvve-i haf›za / ve istihra- Taat-› Bari’de geçürmüfl idi ömrün heman c› hayret bahfl-› ukûl / ve ale’l-husus ilm-i ke- Ravzas›n ide münevver Hazreti Hakk azze cel lâm’da / hace-i küll ü fuhul olan Süleymaniyeli / Zühd ü takva ile mevsuf-› fazl ü kemal idi ol Hicrî Efendi’nin kabri flerifleridir. Ra¤bet etmezdi cihana eyledi kat’i emel Ruhunu firdevsde gör bir melek tarih didi Müflarün’ileyh kalemen dahi haiz-i / iktidar bir ‹zz-ile Hamid Efendi arfl-› rahman› mahal dürri fazilet insan idi. Sene 1258 fî Zilhicce 25 Tarih-i veladeti: 1253 (1837).

(Sicill-i Osmânî, 2/107) Hicri Efendi, Hac› ‹brahim Refet Efendi’nin kabrine gömülmüfltür. Refet Efendi fiairdi. 1259 Muharrem 25 (25 fiubat 1843). As›m Efendi merhumun / halile-i muhteremeleri merhume / ve ma¤furun-leha Cen- net-mekân / firdevs- afliyan / Kerime Ha- 2. ADA n›m’›n ruhi çün / el-Fatiha. 2 Ada - G Bölümü: 1261 (1845). Hamid Efendi merhumun duhter-i pakizesi, Süleyman Bey’in efli Fat- Ekmekçibafl› Hazîresi: ma Han›m. Tarih m›sra› fludur: Cenaze ‹stasyon fiefli¤i binas›n›n arkas›nda, “Ol Fat›ma Han›m pek genc idi k›ld› behceti cilvegâh” Harmanl›k Kap›s›’ndan fiehitli¤e giden yol ile Melek Baba Türbesi’nin üzerinde bulundu¤u yo- 1262 (1846). As›m Efendizâde Hamid Efen- lu, biribirine ba¤layan k›sa yol üzerinde olup pe- di’nin efli Safiyye Han›m. 1262 N. selh riflan durumdad›r. Burada 12 flâhide bulunmak- (22 Eylül 1846)’da vefat etmifltir. tad›r. Hemen sol taraf›nda ve yolun kenar›nda Yemiflçi Hasan Pafla’n›n lâhdi vard›r. Lâhit 1262 Zilkade 5 (25 Ekim 1846). Hamid Efen- 1970’li y›llarda parçalanm›flt›r. Enkaz› duruyor. di merhumun duhter-i pakizesi, hem Sü- leyman Bey’in zevcesi. Hazîredeki flâhideler flunlard›r:

“Ah Emine Han›m pek genc idi k›ld› behceti cilvegâh” 1257 (1841). Drama Naz›r› ‹smail A¤a’n›n efli olup genç yafl›nda vefat eden Fatma Ha- 1309 Muharrem 20 (26 A¤ustos 1891). Ay›n- n›m. Tarih beyti fludur: tab hanedan-› kadîminden ve Rumeli Beylerbeyi payelilerinden esbak Malatya Yazd› gözyafl›yla Lutfî cevher tarihini Mutasarr›f› Cenanizâde Mehmed Rasim Azm-i dâr-› Adn itdi Fat›ma Han›m heman Pafla. 1257

1319 (1901). fiuara-y› benam ve ulema-y› 1259 M. (fiubat 1843). “‹stable-i âmire payeli- azam zevil-i ihtiramdan Bab-› ali Buharî-i lerden esbak Drama Naz›r› ‹smail A¤a” flerif karii hace ‹brahim Re’fet Efendi. Lâhdinin yaln›z bafl taraf› kalm›fl olup üzerinde Merâk›d-› Mu’tebere-i Üsküdar adl› eserde, çok püsküllü fesi vard›r. Ön yüzündeki nefis kabrinin bu sofada oldu¤u belirtilmifltir. Yap›- yaz› 10 m›srad›r ve Hattat M›srî’nin eseridir. lan aramada tafl›na rastlanmad›. (‹nal, Son As›r Bafl tafl›n›n sa¤ yan yüzüne 1259 tarihli yukar›- Türk fiairleri s. 1382) daki kitâbe yaz›lm›flt›r. Sol yüzüne de ayn› yaz› yaz›lm›flt›r. Fakat tarihi 1286’d›r. Lâhdin bu ta-

700 Üsküdar Mezarl›klar› rihte onar›ld›¤› anlafl›lm›flt›r. evvel Hazreti flehriyarî Mehmed Said Efendi’nin kabirleri vard›r. (Sicill-i Os- Ön yüzündeki kitâbenin tarih beyti fludur: mânî, 3/33)

Cevher âsâ söyledim târih-i zîba Haf›zâ 1130 (1718). Habib Dede. Kasr-› firdevs olsun ‹smail A¤a’ya bezm-i gâh Tafl iflçili¤inin Muharrem 1259 1145 (1732). fiâhidesi Kafesî destarl›d›r. Ni- nefis örneklerinden flanc›pafla kethüdas› Haytal› Mehmed olan bu flâhidelerin ‹smail A¤a, Kavalal›’d›r. ‹lerleyerek Kap›c›ba- Efendi. Niflanc› Mehmed Pafla’n›n Tuz- özenle korunmas› fl› ve 1246 (1830)’da Filibe Muhass›l› sonra la, Ayd›nl› Köyü’nde büyük bir camii gerekir. Drama Naz›r› oldu. Damad›, Mekkizâde fiey- vard›r. (Sicill-i Osmânî, 4/213-214) hülislâm Mustafa As›m Efendi’dir. O¤ullar›, Mustafa ve As›m Beyler olup mültezim (devlete ait bir geliri götürü olarak üstüne al›p topla- yan) idiler.

1260 Sad. (ﬁubat 1844). Çukurhanda astar tüccar› el-hac Mehmed A¤a.

1277 (1860). Drama Naz›r› ‹smail A¤a’n›n di- ¤er damad› ﬁerif A¤ao¤lu Ahmed Nazif Bey.

1288 (1871). Tarikat-i aliyye-i Nakﬂibendiyye bendegân›ndan Etmekciler kethüdas› el- hac ‹brahim bin Ahmed A¤a.

1290 (1873). Ekmekcibaﬂ› el-hac ‹brahim A¤a’n›n k›z› Fatma Zekiye Han›m.

1300 (1882). Hâcegân-› Dîvân-› hümayundan Mustafa A¤a.

1309 ﬁaban (Mart 1892). Nakﬂibendiyye ben- degân›ndan Etmekciler kethüdas› el-hac ‹brahim A¤azâde, Hariciye odas› mektu- bî-i ser halifesi Mustafa Sabit Bey.

1322 (1904). Ekmekcibaﬂ› Merhum Hüseyin Hüsnü Efendi’nin k›z› ve Techizat-› As- kerî Nezareti muhasebe mümeyyizi el- hac R›za Bey’in eﬂi hace Emine Perver Han›m.

Ekmekçibafl› Sofas› karfl›s›ndaki sokak, ‘Eski Ekmekçibafl›’ ad›n› tafl›maktad›r. Burada konaklar› olmal›d›r. Sofan›n sa¤ taraf›nda ve hemen yan›nda;

1194 (1780). Hâlâ ‹mam-› evvel-i ﬂehriyarî Mehmed Said Efendi’nin eﬂi Zeliha Ha- n›m.

1195 (1781). Eyyüb-i Ensarî Kad›s› ‹mam-›

701 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1164 (1750). Kafesî destarl›. Hane-i ...... kâti- “Rah-› Hakk’a yüz çevirdi hace Hüseyin A¤a” bi Ali Efendi (Sicill-i Osmânî, 3/537). D- E noktalar› aras›nda. 1217 Ramazan 2(Aral›k 1802). Zerrinbafl. Hâ- lâ Darü’s-saâdetü’fl-flerife A¤as› Halil Pa- 1168 (1754). Hamzavî tafl. Bezirgânbafl› efli flal› Bilâl A¤a (Kabri, Eyüp Mihriflah Va- Havva Hatun. Yan›nda Bezirgânbafl› lide Sultan’›n Türbesi hazîresindedir) Hac› Hüseyin A¤a’n›n gömülü tafl› var. gulâm› hazine-i hümayun a¤avat›ndan çukadar-› hazreti flehriyarî ‹dris A¤a. 1176 (1762). Kâtibî. Enderun-› Hassa kilera- ¤as› Feyzullah A¤a. 1217 Rebiyülevvel 1 (Temmuz 1802). Kâtibî. Enderun-› hümayundan hane-i hassa 1178 (1764). Hassa Odabafl›s› Hac› Ali A¤a. a¤alar›ndan Ni¤deli Osman A¤a. Arkas› dilimli, önyüzü düz büyük bir kavu¤u vard›r. 1217 Safer 1 (Nisan 1802). Büyük düz yüzlü kavuklu. Enderundan hazinedarbafl› 1182 (1768). Kafesî destarl›. Hatti Efendi’nin Zeytunî Ömer A¤a. ye¤eni sab›kan piyade mukabelecisi Vi- sali Ahmed Efendi (Sicill-i Osmânî, 1217 (1802). Büyük uzun kavuklu. Babü’s-sa- 2/280 Hatti Mustafa Efendi). âde a¤alar›ndan kilercibafl› Karayakal› Mehmed A¤a. 1189 (1775). Kâtibî. Enderun-› Hümâyun hane-i hassadan Uzun Hüseyin A¤a. 1220 Zilkade 26 (fiubat 1806). Zerrinbafl. ‹zzet Paflal› Cündi Selim A¤a. 1195 (1780). Sultan Ahmed imaretinde aflç›- bafl› Hac› Mustafa Efendi. 1223 Ramazan 7 (Ekim 1808). Enderun-› Hü- mâyun’dan rikabdar-› hazreti flehriyarî 1195 Receb 7 (Haziran 1781). Kâtibî. Defter- Mehmed Enis Bey. hane-i Âmire kisedar› Himmetî Hüseyin Efendi. 1229 (1814). Hazine-i Hassa a¤alar›ndan Cündi Gürcü Mustafa A¤a. 1199 (1785). Kâtibî. Hala Sultan aliyyetü’fl- flan kethüdas› iken vefat eden Dergâh-› 1244 Muharrem 15 (Temmuz 1828). Kâtibî. ali Kap›c›bafl›lar›’ndan el-hac Osman Sadr-› esbak Laz Ahmed Pafla’n›n ye¤eni A¤a. Rebiyülâhir. Yan›nda babas› Meh- ser bevvabin-i dergâh-› mu’alla Ahmed med A¤a 1170 (1756). (Sicill-i Osmânî, Beyefendi. 3/424). C-D noktalar› aras›ndad›r. 1252 Rebiyülâhir (Temmuz 1836). Fesli. Ek- 1200 B. 15 (May›s 1786). Kutbü’l-ârifîn gav- mekçi sofas› arkas› biraz afla¤›da. Silâh- sü’l-vâs›lîn efl-fleyh es-seyyid Mahmud dar-i hazreti flehriyarî Mehmed A¤a. Efli, Hüdâyî Efendi (k.s.) Hazretlerinin asita- Dilpezir Han›m 1260. ne-i celilelerinde mütevelli vekili Molla ‹brahim Dede. 1329 (1911) Yanya eflraf›ndan Koca Arslan Pafla sülâlesinden Murtaza Bey’in k›z› 1203 (1788). Muhaddisîn-i kiramdan ve mü- Faz›la Han›m. fessirîn-i azamdan fiafiî Müftüsü Attar- zâde es-seyyid Mehmed el-Hüsnü Efendi 1931 Prof. Dr. ‹smail Besim Pafla. Hazretleri. Altunizâde Sofas›: 1206 (1791). Enderun-› Hümâyundan hane-i seferli a¤alar›ndan berber Haf›z Mustafa 1258 (1842). Emsalsiz hat. Hazreti fieyh Sul- A¤a. Rebiyülâhir. tan Abdülkadir Geylanî neslinden Haf›- zü’l-Kur’an el-hac es-seyyid Mahmud 1207 Muharrem 13 (A¤ustos 1797). Büyük Nakflibendî (k.s.) Rebiülevvel. Ketebe, uzun kavuklu. Sab›ka hassa odabafl›s›: Mehmed R›f’at M›srî.

702 Üsküdar Mezarl›klar›

1275 (1858). fiehbender es-seyyid el-hac Ha- f›z Mahmud Efendi’nin efli nesl-i Hazreti Mevlâna’dan fierife Zekiye Han›m.

1284 fievval. 7 (fiubat 1868). fiehbender Mahmud Nakflibendî Efendi’nin o¤lu el- hac ‹brahim Edhem Efendi.

1287 (1870). Nakﬂibendiyye’den Bekir Sami Efendi’nin annesi Ümmü Gülsüm Han›m.

1297 (1880). Nakﬂibendiyye’den Bekir Sami Efendi.

1308 (1890). Tarikat-i aliyye-i Halidî meflayihinden salik-i rah-› fleriat vak›f-› esrar Mehmed Emin Vuslatî Efendi. Efli Hace Hayriye Han›m. 1320.

1316 (1898). Üsküdar bidayet mahkemesi azas›ndan el-hac Bekir Sami Efendi’nin efli ‹brahim Edhem Efendi’nin k›z› Fat- 2. Ada ma Zehra Han›m. G Bölümü’nde Aflç›bafl› 1318 Zilhicce (Mart 1901). Kudüs vali-i esba- Ahmet A¤a’n›n k›...... zâde Haf›z Ahmed Pafla’n›n o¤lu 1120 (1690) tarihli Dîvân-› Hümâyun evrak memuru Mus- flâhidesi. tafa Vâs›f Bey. Sofa burada son bulmaktad›r.

1935-1872. Bestekâr Ali Rif’at Ça¤atay (Y. Öztuna, Türk Musikisi Ans. 1/135).

Kad›zâde Sofas›:

Harmanl›k Kap›s› ile ﬁehitlik Camii aras›nda ve camiye giderken sa¤ tarafta ve Terkos Çeﬂ- mesi’nin arkas›ndad›r.

1102 (1690). Aﬂç›baﬂ› Ahmet A¤a.

1116 (1704). Etraf› demir parmakl›k ile çevri- li türbe. ﬁâhidesi çok nadirdir. Kitâbesi uzun olup tarih m›sra› ﬂudur:

Na’il-i s›rr-› beka Seyyid Mehmed-i Nakﬂibendî 1116

Hâcegân-› Nakflibendiyye’den Ebu Abdullah Mehemmed Efendi, Semerkandl› idi. (Sicill-i Osmânî, 4/204) Nakflibendî fieyh Mehmet Efendi’nin 1190 (1776). Babü’s-saâde a¤alar›’ndan Ser 1116 (1704) tarihli Kilercibafl› el-hac Ahmet A¤a. flâhidesi.

703 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

zâde el-hac Abdullah Bey.

1286 Rebiyülâhir 15 (25 Temmuz 1869). Fes- li ﬂâhidesi Mevlevî sikke kabartmal›d›r. Kitâbesi ﬂudur:

Hayf kim Osman Pafla-y› mekârim meflrebin Bende-i Molla-y› Rum itmifl idi zaten Hüdâ Enderûn içre bulub neflv ü nemây› iktidar S›n›f-› musikada nakl itdi olup Mirlivâ “‹rciî” emrin teka’üdlük deminde gûfl idüb Eyledi Mevlâ yolunda Hakk diyüb can›n fedâ Atefl-i hasretle a¤latd› bütün ensâb›n› Ruhunu Kevserle koldursun Cenab-› Kibriya Katre-i rahmetle yaz tarih-i sal fevtini Oldu rihlet eyleyüb me’va Osman Pafla 1286

1301 (1883). Üstaz-› küll Ispartal› Haf›z Hü- seyin Sabri Efendi’nin damad› ve Seli- miye Camii imam-› sânisi Paﬂakap›s› dahilinde Mülkiye Mektebi muallimi Haf›z ‹smail Hakk› Efendi

1305 (1887). M›z›ka-i Hümâyun mirlivas› 2. Ada G Bölümü’nde merhum Osman Pafla’n›n efli Ayfle S›d›- Muz›ka-y› ka Han›m. Ayn› tafl›n devam›, M›z›ka-i Hümâyun’dan Hümâyun Mirlivas› Osman Pafla’n›n k›z› Osman Pafla. Ayfle Maide Han›m.

1191 (1777). Merhum ve ma¤fur / el-mahtac 1309 (1891). Üsküdar’da Selimiye Camii ilâ rahmeti Rabbi’ / l-gafur Kalyonlar / imam› ve F›st›kl› Mektebi muallimi üs- Baflhalifesi el-hac / Ömer Efendi’nin ru- taz-› küll Ispartal› es-seyyid el-hac Haf›z hi çün / el-Fatiha / 1191. Kabir, A-C Hüseyin Sabri Efendi. noktalar› aras›ndaki yolun takriben orta- s›nda ve yoldan 35 ad›m içeridedir. 1315 Safer 3 (4 Temmuz 1897). Afganl› fieyh Ömer Efendi’nin Fenerbahçe Stadyumu el-hac / Ali Haydar Efendi’nin / ruhiçün yak›n›nda ve Ba¤dad Yolu üzerinde na- Fatiha. Küçük bir tafl olup fiehitlik Ca- mazgâh› ve çeflmesi vard›. mii önünde iken buraya getirilmifltir.

1208 (1793). Enderun-› Hümayun’dan Lâle 1325 fievval 11 (Kas›m 1907). Emsalsiz güzel Haf›z Osman A¤a. bir tafl ve mükemmel bir hat. Selimiye Camii imam› Haf›z Fehmi Efendi’nin efli 1261 (1845). Kad›zâde es-seyyid Hac› Musta- fiehide Emine Afife Han›m. Yan›nda fa Efendi’nin o¤lu Haf›z Mehmed Salih o¤lunun flâhidesi vard›r. Bu tafllar, Kad›- Efendi. zâde sofas› yan›ndad›r.

1266 gurre-i Safer (Aral›k 1849). Rical-i Dev- 1329 (1911). Dilsizzâde el-hac Kocafesli Meh- let-i Aliyye’den Hüseyin Hüsnü Beyzâde med Fahreddin Efendi. Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan Ah- med Kâmil Beyefendi. 1323 Zilhicce 19 (fiubat 1906). Aziz-i muhterem Kad›zâde es-seyyid efl-fleyh Mehmed 1267 (1850). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâ- Nuri Behcetî en-Nakflibendî (k.s.) ibn yun’dan mektubî-i sadr-› âli Hüsnü Bey- es-seyyid Mustafa ...... ibn Abdurrah-

704 Üsküdar Mezarl›klar›

man ‹lmi Efendi. Aliyye-i Nakflibendiyye bendegân›ndan Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan kal- Tarih k›sm› gömülü. Hazinü’l-kelâmü’r-Rab- yonlar bafl halifesi Topcubafl›zâde Meh- bani Kad›zâde aziz-i muhterem Mevlâna med Raflid Efendi (Sicill-i Osmânî, es-seyyid efl-fleyh Mehmed Nuri Behcetî 2/355). en-Nakflibendî kudise s›rruhu’l-Celî Hazretlerinin damad-› mükerremleri ve 1299 (1881). Asakir-i Bahriye Mirlivas› Mus- Basmac›lar Kethüdas› el-hac Abdi A¤a tafa Pafla’n›n annesi Hanife Han›m. merhumun hafidi Enderun-› Hümâ- yun’dan mahrec Mehmed Reflid Bey ibn 1300 (1882). Asakir-i bahriye Mirlivas› Mus- Mehmed Kâmil Bey. tafa Pafla (Sicill-i Osmânî, 4/484).

Tarih k›sm› gömülü. Kad›zâde Nuri Efendi’nin ‹flin garibi burada, bu yerin sat›n al›nd›¤›n› torunu Civan Feridun Pafla Camii imam gösteren bir levhan›n bulunmas›d›r. ve hatibi es-seyyid ‹smail Hakk› Mahvî en-Nakflibendî. 1300 (1882). Bahriye muhasebecisi Bahaed- din Efendi’nin hemfliresi Hadice Han›m. Kad›zâde Nuri Efendi’nin iki k›z›n›n ve dama- Sofa burada son bulmaktad›r. d›n›n flâhideleri de buradad›r. Çürüksulu Sofas›: 1942 Celal Sahir Yaz›c›. Bu büyük sofa, Harmanl›k kap›s› ile fiehitlik 1945 Enderunlu Hasan Tahsin Bey. Camii aras›ndaki yol üzerindedir.

1931 Tam köflede ve camiin yan taraf›ndad›r. 1151 (1738). Hamzavî tafl. A-B noktalar› ara- Etraf› demir parmakl›k ile çevrilmifltir. s›nda. Divitçilerli Remilbafl› o¤lu el-hac Sadr-› esbak Ahmed Muhtar Paflazâde Mehmed A¤a. Mahmud Mehmed Pafla’n›n o¤lu Halil Muhtar Bey. 1329 Cemaziyelâhir 22 (Haziran 1911). Rize eflraf›ndan Hac› Memifl Paflazâde Mes’ud fieyh Ali Haydar Bu bölge Enderunlular Mezarl›¤› diye bilinir. Pafla. Efendi yan›ndaki Kad›zâdeler’e ait 1333 Nisan 28 (1917). Mermer lâhit. Güzel 1342 (1923). Gürcistan ümeras›ndan Hac› Hü- flâhideler. yaz› ve k›l›ç kabartmal›. Bölük kuman- seyin Beyzâde Hac› Mehmed Tursun Bey. dan› ‹smail Hakk› Bey.

1338 Rebiyülevvel (Kas›m 1919). Tire kazas› eﬂraf›ndan Alaybeyizâde el-hac Haf›z Mehmedi Efendi.

1349 (1930). Ulema-y› muhaddisîn ve müelli- fîn Çank›r›l› Abdullah Sabri Efendizâde Mevlâna Sadreddin Efendi.

1380 (1960). Ahmed Cavid Paﬂa’n›n o¤lu De- niz albay› Cevat Toydemir. I. Dünya Harbi’nde Peyki ﬁevket Kumandan›. Do¤umu 1296 (1880)

Mustafa Paﬂa Sofas›:

Kad›zâde Sofas› yan›ndad›r.

1270 Zilhicce 3 (A¤ustos 1854). Tarikat-i

705 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Çürüksulu Mahmut Paﬂa’n›n ﬂâhidesi.

Çürüksulu Mahmut Pafla’n›n k›z›, Vâlâ Nureddin Efendi’nin efli Fatma Meziyyet Han›mefendi’nin flâhidesi.

1350 Rebiyülevvel 14 (29 Temmuz 1931). Âyândan Erkân-› Harbiye Feriki Çürük- sulu Mahmud Pafla. Salacak’ta bugün de mevcut olan kona¤›nda vefat etmifltir. Kitâbesi eski yaz› ile yaz›lm›flt›r. Bu büyük sofan›n arkas›nda, etraf› demir parmakl›kl› bir lâhit üzerinde güzel bir yaz› ile; Hazîredeki di¤er flâhideler flunlard›r: Son Harbiye Naz›r› General Ziya Kut- “Erkân› Harp Feriki âyândan Çürüksulu Mah- 1931 Çürüksulu Mehmed Enver Bey. Do¤umu nak’›n 1940 tarihli mud Pafla’n›n kerimesi ve Vâlâ Nureddin Bey’in 1325 (1908). kabir tafl›. haremi Fat›ma Meziyyet Han›mefendi. 1939 Tefl- rinievvel 21: 1358 Ramazan 8” diye yaz›l›d›r. 1936 Çürüksu ümeras›ndan Hac› Hüseyin Bey Tavdgiriye o¤lu Çürüksulu Ahmed Pafla Tavdgiriye. Do¤umu 1862.

1940 Ocak 1. Hicaz vali ve kumandan› Müflir Osman Pafla’n›n o¤lu ve Tercüman Mü- nir Pafla’n›n damad› ve son Harbiye Na- z›r› Ziya Kutnak (Pafla).

Müflir Osman Pafla Çürüksulu ailesinden olup Mithat Pafla onun kumandanl›¤› s›ras›nda Ta- if Kalesi’nde bo¤durulmufltur. Kabri, Karaca- ahmet Mezarl›¤›’nda, 3. Ada’da ve L Bölü- mü’ndedir.

1943 Mes’ud Paﬂa’n›n o¤lu Ali Teker. Do¤umu 1893.

1943 Mes’ud Paﬂa’n›n eﬂi Zekiye Teker. Do¤u- mu 1859.

706 Üsküdar Mezarl›klar›

1952 Çürüksulu Osman Pafla’n›n o¤lu Meh- Duhteri idi Kevakibzâde merhûmun ki, hayf med Çürüksulu. Do¤umu 1859. Hacce bi Ayifle Monla Kad›n ismet benâm ...... eyledi azm-i beka 1953 Mes’ud Pafla’n›n k›z› Fatma Teker. Kabrini pür-nûr ide envâr-› rahmet subh ü flâm Yerde yatd›kca o gülbin böyle efsirde vücud 1955 Mes’ud Pafla’n›n k›z› Çürüksulu Meh- Ola her bir goncasi s›hhatle ferhûnde müdâm med Bey’in k›z› Nadire Çürüksulu. Söyledi Dervifl lisan bî riya tarihini Oldu ruhun Ayifle Monla Kad›n me’vây› makam Tarih yok. Ramiz Pafla’n›n k›z› Çürüksulu Ah- 1156 med Pafla’n›n efli Vedia Han›m. 1159 (1746). Mekke-i Mükerreme kazas› ...... 2. Ada - H Bölümü: es-seyyid Ali Efendi’nin efli, Safiyye Ha- n›m binti Kevakibizâde Veliyüddin 1052 (1642). Himmet Dede. Türbesi bahsine Efendi. bak›n›z. 1178 Z. 10 (May›s 1765/). Kevakibizâde Ab- 1061 Ramazan 17 (3 Eylül 1651). Bir sütunu dülbaki Efendi’nin o¤lu Mehmed Veli- uzunlamas›na keserek yar›s› bafl ve di¤er yüddin Efendi. yar›s› da ayak tafl› olmufltur. Kabir, Him- met Dede’nin biraz gerisindedir. Bostan- 1194 (1780). Muhteflem tafl nefis yaz›. Sab›ka c›bafl› Ali A¤a (Sicill-i Osmânî, 3/513; Medine-i Münevvere kaz›s› olub / ‹stan- Naimâ Tarihi, Dan›flman Türkçesi, bul pâyesini ihrâz eden / merhum ve 5/2146, 2156). Turhan Valide Sultan’›n ma¤furünleh Kara Halil / Efendizâde el- düflmanlar›, yeniçerileri k›flk›rt›p; Sultan hac Ahmed Molla / Efendi ruhiçün / El- IV. Mehmet’i öldürüp, Turhan Sultan’› Fatiha. (Sicill-i Osmânî, 1/266 ve 3/155 eski saraya sürmeyi, adamlar›n› katlede- fiükrullah Mustafa Efendi) rek Sultan Mehmet’in kardefli Sultan Süleyman’› tahta ç›karmay› kararlaflt›r- d›lar. Bunlar›n bafl›nda bulunanlardan biri de Bostanc›bafl Ali A¤a idi. Bir gece Ali A¤a, saray›n bütün kap›lar›n› aç›k b›rakarak Turhan Sultan taraftarlar›n› yok ettirecekti. Fakat bu ifl haber al›nd›- ¤›ndan, Kösem Sultan öldürüldü. Bos- tanc›bafl› Ali A¤a’n›n da, vezirin önün- de boynu vuruldu.

Kevakibi Aile Sofas›:

Melek Baba Türbesi ile Yan›k Ömer Kap›s› aras›nda, L noktas›n›n biraz ilerisinde olup pe- riﬂan durumdad›r.

1140 (1727). Sütun ﬂâhide, nefis yaz› kitâbesi ﬂudur:

Hâze’l-kabri’l-merhum el-muhtac ilâ rahmeti’lla- hi’l-kayyum / Veliyüddin ibnü’l-mevali el-merhum ﬂeyh Mehemmed el-kevakibî / nevver-Allahu merkadehüma ve fî a’la gurefi’l-cinan erkadehüma / bi-hurmeti’l-Fatiha. (Merâk›d s. 17; Sicill-i Os- Medine-i Münevvere mânî, 4/612-613 ve 703 Kevakibizâde) kazas› Kara Halil Efendizâde el-hac 1156 (1743). Servi kabartmal› güzel taﬂ. Ahmet Molla Efendi.

707 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1239 (1824). Kudüs-i flerif monlas› Kevakibi / 1171 (1757). Sadrazam Rag›b Pafla’n›n peflkir zâde Mehmed Said Efendi Hazretlerinin a¤as› Abdullah A¤a. / halifesi merhume ma¤furünleha / Ayi- fle Kad›n bint-i Abdullah ruhuna / el-Fa- Sofa: tiha. 14 L. 1239 (Haziran 1824). 1165 (1751). El-hac Kethüda Mehmed A¤a. 1238 Receb 19 (20 Mart 1824). 1190 (1776). Sikkeli. Cebehane-i âmire oca- Ba paye-i Sadr-› Anadolu ¤›ndan Ser cebe-i sab›k Bozoklu el-hac Kad›askeri sab›ka Mustafa A¤a. ‹slâmbol Kad›s› Merhum ve ma¤furünleh 1200 (1785). Gazi Hasan Pafla’n›n sab›k silâh- El-Kevakibizâde Mehmed dar› olup genc yafl›nda vefat eden Gazi Raflid Efendi ruhiçün fiehid el-hac Hüseyin A¤a. el-Fatiha. *** Sofada hamzavî bir tafl vard›r. Tarihi olmayan bu flâhide Bekir Mehmed A¤azâde Ali 1176 (1762). Kabasakal Mahallesi sakinlerin- A¤a’ya aittir. den Sultan Mahmud Hazretlerinin fiahincibafl›s› el-hac Süleyman A¤a. Kevakib’in kelime manas› y›ld›zlard›r. Kevaki- bizâde Kona¤› bahsine bak›n›z. 1177 (1763). Kafesî destârl› flâhide:

*** Gitdi bir rükn-i rükunu devletin efsûs u hayf Hazreti Feyzi Efendi umde-i erbab-› câh 1141 (1728). M›s›r kazas›ndan Mehmed Efen- di. diye bafllayan kitâbe sekiz m›sra olup tarih beyti fludur: 1145 Rebiyülâhir (Eylül-1732). Hamzavî tafl. fieyhü’l-kurra ‹smail Efendi. Geldi bir m›sra’da menkutiyle tarihi ân›n Eyliye Feyzi Efendi genc-i Adn’i cilvegâh 1152 (1739). Büyük sikkeli. Himmet Dede ar- 1177 kas›ndad›r. Kitâbesi fludur: (Sicill-i Osmânî, 4/41) fiâhide Mühürdar- Bosnevî Ahmed A¤a zâde sofas› önündedir. Bakub çeflm-i ibret ile Bu mezar›m tafl›na 1179 (1765). Enderun-› Hümâyun a¤alar›n- Bilmez evvel halim benim ta dan bafl çavufllukdan ç›kma Silâhdar-› Gelmeyince bafl›na hazreti flehriyarî el-hac Hüseyin A¤a. Ruhiçün el-Fatiha 1152 1182 (1768). Sar›kl›. Es-seyyid Kayseri kazas› Mustafa Efendi. 1160 (1747). Darü’s-saâde a¤as› et›bbas› Sü- leyman A¤a. 1182 (1768). Sikkeli. El-hac fieyhzâde Burse- vî Mehmed Efendi. 1163 (1749). Hocapafla’da de¤irmenci el-hac Yasin. 1192 (1778). Mihrapl› güzel tafl. fiehitlik Mes- cidi’nin hemen arkas›ndad›r. Hindistan 1164 (1750). Mekke-i Mükerreme kazas› fierif fiah› Ahmed fiah’›n validesi Saliha Ha- Efendizâde es-seyyid Ali Monla Efen- tun. Yan›nda: di’nin o¤lu fieyh Mehmed Said Efendi. 1198 (1783). Enderun-› Hümâyun a¤alar›n- 1171 (1757). Sikkeli. fieyh Osman Efendi. dan Mehmed fiah ibn Ahmed fiah. Bu iki kabir, Harmanl›k kap›s› civar›nda

708 Üsküdar Mezarl›klar›

iken buraya nakledilmifllerdir. 1236 Ramazan 9 (Haziran 1821). Periflanî sikke. Dergâh-› âlî Yeniçeri 44. bölü¤ün us- 1195 (1781). Hâzâ kabri el-merhum es-said tas› Kayserili Osman A¤a. efl-flehid es-seyyid el-hac Mehmed ib- nü’l-hac ‹brahim Seyyafzâde. Cellat ‹b- Tevfik Pafla Sofas›: rahim’in o¤lu imifl. Kabri Feyzi Efendi civar›ndad›r. Tevfik Pafla ressam olup kabri, L-F noktalar› aras›nda, L den F ye do¤ru 30 ad›m gittikten 1203 (1788). Mütekaid Mustafa Pafla’n›n ha- sonra, dik olarak mezarl›k içine do¤ru 70 ad›m zinedar› Ali A¤a’n›n efli murad›na nail yüründü¤ünde karfl›m›za gelen duvar›n üzerin- olamayan Fatma Hatun. dedir. Tafl› fesli ve silindiriktir. Sofada befl flâ- hide vard›r. 1206 Za. 23 (Temmuz 1792). Molla sar›kl›. Nefis hat. L-K noktalar› aras›nda. Sab›- 1227 (1812). Divrikli Musa A¤a’n›n k›z› fieri- ka reisü’l-küttab es-seyyid Feyzullah fe Hadice Monla. Efendizâde müderrisîn-i kiramdan es- seyyid Mustafa Salim Efendi (Sicill-i Os- 1241 Ramazan 4 (12 Nisan 1826). Sab›ka Ser mânî, 3/4). Müezzin-i hazreti flehriyarî Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan es-seyyid Meh- 1208 (1793). Baflaflç›bafl› esbak Mehmed A¤a. med fiakir Efendi ve k›z›...... (gömülü). fiakir Efendi Tevfik Pafla’n›n babas›d›r. 1215 (1800). Sikkeli. Ayasofya-i Kebir fleyhi Mardinli Seyyid Halil Efendi 1282 (1865). Ressam Tevfik Pafla. Kitâbesi fludur:

1227 (1812). Hofleda Kad›n. Kitâbe bu kadard›r. Hayf kim Tevfik Pafla azm-i ukbâ eyledi Namdafl-› Fahr-i âlem Cennet’i cây eyledi Bahr-i ‹slâma ferik itmifldi Han Abdülmecîd Sonra taltif ile gûsudâr-› flûra eyledi Ressam Tevfik Pafla ‹tdi bâb-› Hazreti Monla’ya âhir intisâb ve H›rka-bûfl sikke birer terk-i dünya eyledi (sa¤da) Sermüezzin Az vakitde çok salâh-hal kesb-i semin itdi. Mehmet fiakir Efendi Cürm-i isyan›n tarik-i Hakk’da imha eyledi flâhideleri. Cevher-i çeflmimle yazd›m fevtinin tarihini fiübhesiz Tevfik Pafla Adn’i meva eyledi 1282

Ressam Tevfik Pafla’n›n bir han›m yü- zünden çok s›k›nt› çekti¤i söylenir. Bu han›m M›s›r valisi Kavalal› Mehmet Ali Pafla’n›n o¤lu ‹smail Pafla’n›n evlâtl›¤› Bezmâra Kad›n idi. ‹smail Pafla ölünce efli, Bezmâra’y› yan›na alarak ‹stanbula geldi. Bezmâra çok iyi e¤itim görmüfl, güzel piyano çal›yordu. Kendisi fevkalâ- de güzeldi. Sultan Abdülmecit onunla tan›flmak istedi ve ilk görüflte âfl›k oldu. Saray geleneklerine ayk›r› olarak onunla evlendi. Onun bir ad› da Bezmican olup alt›nc› ikbal oldu.

Fakat bu han›m ismi aç›klanmayan bir pafla ile geyr›meflru bir hayata gidince Padiflah onu boflad›. Ayr›ld›ktan sonra Ferik Ressam Tevfik Pafla ile evlendi.

709 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Abdülmecit buna ses ç›karmad›. Fakat Edhem Bey’in o¤lu Abdurrahman Enver Sultan Abdülaziz tahta ç›k›nca Tevfik Beyefendi. Pafla’y› azletti ve onlar› Bursa’ya sürdü. Pafla bu dertten kurtulmak için Bezmâ- Mühürdarzâde Sofas›: ra’y› boflad›. Han›m üçüncü defa Bursa Evkaf Müdürü Uzun Ahmet Bey’le ev- Bir s›ra halinde dizilmifl bir hazîre olup K nok- lendi. ‹stanbul’a geldiler. Bezmâra Ka- tas›ndan biraz içeridedir. d›n, burada çok s›k›nt›l› bir hayat yafla- yarak öldü. K›z› Cavidan Han›m’d›r. 1245 (1829). Beylerbeyi’nde sakin At›fzâde Çok güzel yaz›s› ve üslubu vard›. Ömer Vahid Efendi’nin mühürdar› el- hac Haf›z Ahmed Efendi. (Vahid Efendi Hassa feriki iken Bezmâray› gören Res- için 5. Ada bahsine bak›n›z.) sam Tevfik Pafla, iyi bir e¤itim görmüfl olup vechen güzel bir adamd›. 1261 (1845). Beylerbeyi’nde sakin el-hac Ha- f›z Ahmed Efendi’nin k›z› Mustafa (Sicill-i Osmânî, 2/55; Ç. Uluçay Harem Bey’in efli Ayfle Han›m. Yan›nda üç ha- Hayat›n›n ‹ç Yüzü, s. 113; Padiflahlar›n n›m flâhidesi daha vard›r. Kad›nlar› ve K›zlar›, s. 146; Süleyman Kâ- ni ‹rtem, Osmanl› Saray› ve Harem’in ‹ç 1275 gurre-i Receb (4 fiubat 1859). Beylerbe- Yüzü, s. 44-51; N. ‹slimyeli, Asker Res- yi’nde, At›fzâde mühürdar› el-hac Haf›z samlar, s. 32) Ahmed Efendi’nin k›z› ve M›s›r Mollas› esbak Mehmed Tahir Efendi’nin efli fie- 1237 (1821). Defter-i Hassa kisedâr› Efen- rife Emine Han›m. di’nin bafl çukedâr› Seyyid Mustafa A¤a. 1280 (1863). ‹smail Bey’in K›z› Ayfle Han›m. 1245 (1829). Mevkufat kalemi hulefas›ndan Divrikli Cevizlizâde el-hac ‹brahim 1281 (1864). fi›kk-› sâni defterdar› el-hac Efendi’nin o¤lu Dervifl Mehmed Efendi. Mustafa Beyzâde Hâcegân-› Dîvân-› Hü- mâyun’dan el-hac es-seyyid Mehmed 1251 Zilkade (fiubat 1836). Sikkeli. Nefis hat. Ârif Bey. Defterhane ketebesinden Hattat Meh- med Kâmil R›f’at Efendi (Son Hattat- 1288 Receb.12 (Kas›m 1871). Beylerbeyi’nde lar’da yaz›l› de¤ildir.) Mühürdar el-hac Haf›z Ahmed Efen- di’nin o¤lu Masarifat muhasebecisi kete- 1253 (1837). Defterhane-i Âmire kalemi hu- besinden Halil Nuri Efendi. lefas›ndan Eyyüb Visali Efendi. 1295 (1878). Beylerbeyi’nde sakin Mustafa Edhem Bey Sofas›: Bey’in torunu Ahmed Reflid Bey.

Sofa, L noktas› civar›ndad›r. 1304 (1886). M›s›r Mollas› Tahir Efendi’nin k›z› Saadet Han›m. 1259 (1843). Eâz›m-› rical-i Devlet-i Aliy- ye’den Dâr-› flûra-y› Askerî azas›ndan el- 1305 (1887). fi›kk-› sâni defterdâr› Mustafa hac Edhem Bey’in efli Esma Han›m. Bey’in o¤lu Arif Beyzâde Mustafa Reflid Bey. 1262 (1846). Müsteflar-› ecille-i Hazreti Ed- hem Bey’in k›z› Hadice Han›m. 1310 Zilhicce (Haziran 1893). Mümeyyiz Hakk› Bey’in saide, flefika validesi fierife 1266 (1850). Rical-i Devlet-i Aliyye’den el- Fatma Han›m: hac ‹brahim Edhem Bey (Sicill-i Osmânî, 1/313-314). Lâhdi da¤›lm›flt›r. Ayak tafl› “‹ki kerime-i merhume firak›ndan iderdi her gece bir flaheserdir. gündüz enin ve birinin Huriye nam›, biri de Naci- ye’dir.” 1288 (1871). Mektubî-i vükela hulefas› hac›

710 Üsküdar Mezarl›klar›

1320 (1902). Mühürdarzâde Yahya Tevfik Harmanl›k Kap›s› civar›nda ve Harmanl›k Bey’in k›z› Mehmed Sad›k Bey’in efli fie- Okulu’nun arkas›ndad›r. Mezarl›k içindeki ba- rife Adviye Han›m. z› tafllar gelifli güzel buraya at›lm›flt›r. Burada baz› kabirler vard›r ki, flâhidelerindeki kitâbe- 1325 Cemaziyelâhir (Temmuz 1907). Meh- ler flunlard›r: med Reflad Efendi: 1128 (1716). Mecdi Mehmed Efendi. Anado- “fieyhülislâm Yahya Tevfik Efendi ahfad›ndan lu kad›askeri olup faz›l ve flair idi. Sicill-i mevaliden flehrî Emin Efendi’nin necl-i necibi ve Osmânî, 4/97’de kabrinin, Üsküdar’da faz›l›, ecille-i ricali derecesine varan ve 49 yafl›nda Do¤anc›lar Camii hazîresinde oldu¤unu vefat eden M. Reflad Efendi.” söyledi¤ine göre, oradan getirilmifl olma- l›d›r. (Türk Dili ve Edebiyat› Ansiklopedisi fieyhülislâm Yahya Tevfik Efendi 1205 (1791) 7/169; ‹smail Beli¤, Nuhbetü’l-Asar, Haz. tarihinde vefat etti. Kabri, Fatih’te Küçükkara- A. Abdülkadiro¤lu, s. 479) man’daki medresesinde idi. Her ikisi de bugün mevcut de¤ildir. 1143 (1730). Halil Befle’nin o¤lu Musli. Bu Musli, Patrona Halil isyan›nda eflkiya re- 1329 (1911). ‹smail ‹zzet Bey’in o¤lu es-seyyid islerinden biri idi. Topkap› Saray›’nda Mehmed Reflad Bey. Halil ile beraber öldürüldüler. (M. Akte- pe, Patrona ‹syan› fihrist Musli Befle) Büyük Sofa: 1167 (1753). Yusuf Befle. (Befle, Pafla manas›- Tam L noktas›ndad›r. na gelirdi.)

1326 (1908). Selânik Defterdar› Rical-i Dev- 1175 (1761). Ayas Paflazâde Süleyman Bey’in let-i Aliyye’den Vefal›zâde Mustafa k›z› fierife Hadice Hatun. (Sicill-i Osmâ- Sa’da Bey ve efli Emine Sabire Han›m. nî, 3/82 Süleyman Bey, Ayas Paflazâde) 1343 (1924). Do¤umu1266. 1196 (1781). Yakub Hindî. Kabri, Harmanl›k 1326 (1908). Fesli. Girit Vilâyeti defterdar› Mektebi arkas›ndaki Harmanl›k Mezar- ‹brahim Edhem Efendi. l›¤›’nda idi. Bundan dolay› buraya Hint Mezarl›¤› da denir. 1333 (1914). Sab›k Nafia Nezareti müsteflar› Cemal Bey. Do¤umu 1274 Yakub Hindi, Ni¤de’nin Bor ‹lçesi’nde do¤- mufltur. Boyunun, kollar›n›n ve boynunun 1952 10 5. Tarihçi emekli binbafl› Kâmil Ke- uzun, bacaklar›n›n ince, gövdesinin iri oluflu pecio¤lu. Do¤umu 1294 (1877). nedeniyle bir hindiye benzetildi¤inden, Sultan III. Ahmet taraf›ndan ‘Hindi’ lâkab› tak›lm›fl- 1977 Tarih Yazar› Hayrullah Örs. t›r.

Her iki tarihçi de, Kevakibi Sofas› civar›nda Kendisi, iyi bir binici, yüzücü, güreﬂçi, ok at›c›, gömülüdür. halterci (gürz kald›ran), k›l›ç sallayan, yaya cirit atan komple bir sporcu ve ayn› zamanda iyi *** bir hattatt›.

1192 (1778). Nevflehir kazas›ndan Ali Bey. Yaz›y› ünlü hattat Haf›z Osman’›n flakirtlerin- den Ni¤deli Yahya Efendi’den ö¤rendi ve icazet ald›. Sa’deddin Süleyman Efendi, Tuh- fe’sinde, Eyüp Sultan’da Yaz›l› Medrese kap›s› 3. ADA içindeki ‘Hu’ yaz›s›n›n ona ait oldu¤unu beyan 3. Ada - K Bölümü: etmifltir. Yaya cirit atmada da ünlü olan Yakub Hindi, fiâhide ve Sikke Mezarl›¤›: Edirne Saray› içindeki Cihannüma Kasr›’n›n

711 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

tepesinden ciridini aﬂ›rarak Sultan III. Ah- de Hâce-i Divan-› Hümâyun Mustafa Be- met’in be¤enisini kazanm›ﬂt›r. yefendi. (Sicill-i Osmânî, 2/213-214)

Üsküdar’da, Selâms›z Semti’nde oturur, pazar- 1188 Recep (Eylül 1774). Kethüday› kaimma- tesi ve perflembe günleri Okmeydan›’na gide- kam-› rikab Hüseyin A¤a. (Sicill-i Osmâ- rek ok atard›. (Tuhfetü’l-Hattatîn, ‹stanbul nî, 2/213-214) 1928, s. 587; Habib Efendi, Hat ve Hattatîn, ‹s- tanbul 1318, s. 160; At›f Kahraman, Osmanl› Hepsi, nefis tafl ve hatl›d›r. Devleti’nde Spor, Ankara 1995, s. 515. Abdülhay Beyefendi Sofas›: 1249 (1833). Gazi Murad Pafla-y› atik müte- vellisi es-seyyid Mehmed Arif Bey’in k›- 1181 (1767). Aynü’l-hayat Kad›n. z› Asakir-i Mansure alay› Emini, Rag›b Bey’in efli fierife Zübeyde Han›m. 1184 (1770). Müderrisîn-i kiramdan Mehmed Abdülhay Beyefendi. (Sicill-i Osmânî, 3/384) 1259 (1843) Silâhdar el-hac Mehmed Emin A¤a’n›n o¤lu müderrisîn-i kiramdan 1184 Sad. (May›s 1770). Ayfle Han›m. Mehmed Esad Efendi Hazretlerinin zevcesi Ayfle Adile Han›m. 1184 (1770). Abdülhay Beyefendi’nin efli Su- ad Kad›n. 1264 (1848). Fesli. Ayas Pafla Vakf› mütevel- lisi seyyid Mehmed Abdülaziz’in ortanca 1185 (1771). Sütun flâhide. Medine-i Münev- o¤lu Seyyid Ahmed Aziz Bey. vere kad›s› olup ‹stanbul payesiyle mü- kerrem olan Ali Paflazâde Abdullah Be- 1268 (1851). Fesli. Ayas Pafla kulu Ayaspafla- yefendi. (Sicill-i Osmânî, 3/384) zâde Mehmed Abdülaziz Bey. 1188 (1774). Cemile Hatun. Tarih k›sm› gömülü. Gazi Murad Pafla-y› atik Hazretlerinin hâlâ mütevellisi silâhflor-i Nefis yaz›lar. Hazîre, ‹ranîler Mescidi’ne giden hazreti flehriyarî Seyyid Mehmed Arif. yolun sa¤ bafl›ndad›r.

Mustafa A¤a Sofas›: ﬁeyhülislâm Müftizâde Ahmet Efendi Sofas›:

Harmanl›k Kap›s›’ndan mezarl›¤a girildi¤inde Sofa, Nuhkuyusu Caddesi’nden ‹ranl›lar Mes- sol tarafta ve Seyyid Ahmet Deresi’ne giden cidi’ne giden asfalt yolun dirsek yapt›¤› yerde yolun sol taraf›ndad›r. ve sol tarafta olup bütün flâhideler yerdedir. Vaziyet utanç vericidir. Hazîrede gömülü olanlar flunlard›r: 1182 (1768). Sadr-› ali iç çukadâr› fiahinzâde 1129 (1717) Hamzavî tafl. Gümrük emini el- Ömer A¤a. hac Mustafa A¤a. (Sicill-i Osmânî, 4/417) 1194 (1780). Kâtibî. Hâlâ Sadr-› azam Seyyid 1171 fievval 3 (10 Haziran 1758). Dergâh-› Mehmed Pafla’n›n vekilharc› Hac› Mah- âli kap›c› bafl›lar›ndan Tayfur damad› mud A¤a. Mustafa A¤a. (Sicill-i Osmânî, 4/417) 1206 Rebiyülevvel (Kas›m 1791). Molla sar›kl› 1179 (1765). Mustafa A¤azâde Tophane Na- sütun flâhide. fieyhülislâm Müftizâde Ah- z›r› Halil A¤a. (Sicill-i Osmânî, 2/296) med Efendi (Sicill-i Osmânî, 1/272; Merâ- k›d, s. 14) Devhatü’l-Meflayih s. 111’de 1182 fiaban 22 (Ocak 1769). Hüseyin kabrinin “Havuz Kap›s› Civar›nda” oldu- A¤a’n›n k›z› Nefise Han›m. ¤u yaz›l›d›r. Kabirler buradan getirilmifllerdir. 7. Ada E Bölümü’ne bak›n›z. 1185 Safer 10 (25 May›s 1771). Rikab-› Hümâ- yun kaimmakam› el-hac Hüseyin A¤azâ- 1206 Rebiyülevvel (Kas›m 1791). Anadolu

712 Üsküdar Mezarl›klar›

Kad›askeri Mehmed Emin Efendi’nin Mehmet fiehri Efendi Sofas›: o¤lu müderris Reflid Efendi: 1158 Ra. (Nisan 1745). Kafesî destarl›. Hayf gitdi can gibi Seyyid Reflid 1206 Hayf ol Defter-i paye-i fl›kk-› sâni Hâcegân zümresinin fecri Mehmed fiehri Efendi 1212 Safer (A¤ustos 1797). El-ulema es-seyyid Mehemmed Efendi üfl-flehir Müftizâ- Tarih m›sra› fludur: de el-kad› be-asker-i Anadolu sab›ka mütevelli sene isna ve aflr ve miy’eteyn Vas›l-› der-i na’im oldu Mehmed fiehri (1212). (Sicill-i Osmânî, 4/270) 1158

“Neflr-i ulûm ve fünûn eylemifl her fen- 1174 (1760). Sahib-i âyâr Feridzâde Mehmed n’de mahir ve asr›nda bir faz›l ilim der- Said. yas› olmufltur. Muas›r› meflahir-i ulema huzurunda flâkirdi makam›nda (bile) de- 1175 fiaban 7 (Mart 1762). Sark›tl› güzel tafl. ¤ildi. Teklifsiz, dervifl-nihad idi. Mute- Çelebi Efendi’nin validesi el-hace Ru- dil, salih abid idi. Akran› münkariz ol- kiyye Kad›n. duktan sonra flâkirdleri Tatarc›kzâde ve Gelenbevî gibilerin arkas›n› alm›flt›r. O¤lu müderris Mehmed Reflid Efendi 1206’da vefat etmifltir.

1216 R. evvel 15 (temmuz 1801). Sab›ka Gala- ta Kazas› ve ders-i âmm ‹brahim Efendi.

1227 ﬁevval 27 (Kas›m 1812). Müftizâde ye- ¤eni es-seyyid ﬁeyh Mehmed Efendi.

1242 Muharrem 27 (1 Eylül 1826). Hâzâ kabri el-merhum Çehar›ﬂenbeli (Çarﬂamba- l›) el-hac Mehmed Efendi el-kad›asker-i Anadolu. (Sicill-i Osmânî, 4/286-287)

Sofan›n yan›na baz› tafllar at›lm›flt›r ki, flunlard›r:

1176 Cemaziyelevvel 5 (22 Kas›m 1762). Hâ- lâ ser Mimar-› Hassa el-hac Ahmed A¤a’n›n kar›ndaﬂ› el-hac Süleyman A¤a. (Sicill-i Osmânî, 1/259 Ahmed A¤a)

1190 (1776). Rizeli ﬁirin el-hac Ali Efendi.

1194 (1780). Hâlâ Sadr›azam Seyyid Mehmed Paﬂa’n›n vekilharc› Hac› Mahmud Efendi.

1197 Rebiyülevvel (fiubat 1783). ‹nce sütun flâhide. Sâhibu’l-hayrat / Kal›nzâde merhum / el-hac Ahmed A¤a’n›n / ruhuna el-Fatiha. (Merâk›d s. 15; Hadîkatü’l- Cevâmi, 11/205). Yan›nda: Mehmet fiehrî Efendi’nin 1214 fiaban 18 (Ocak 1800). Kal›nzâde el-hac 1158 tarihli Ahmed A¤a’n›n zevcesi Emetullah Hatun. flâhidesi.

713 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1197 (1783). Nefis tafl. fiehrizâde’nin k›z› Leb-i ihlas ile söyler Lebibâ sâl tarihin Mustafa Efendi’nin efli Rukiye Han›m. Ola yâ Rab Mehmed câygehi rahmete muhzin 1154 Tarih k›sm› gömülü. Günefl flual› ve sark›tl› gü- zel tafl. Mehmed fiehri Efendi’nin 1157 Safer 4 (Mart 1744). Hâlâ Dergâh-› âli efli...... Cebecibafl›s› el-hac Abdullah A¤a’n›n ehli Hadice Kad›n. (Sicill-i Osmânî, Sofa: 3/377-378)

1200 (1785). Sab›ka, tebdil hasekisi ve bal›k- 1162 (1749). Günefl flual› ve sark›tl› flâhide üze- hane-i âmire kâtibi Mahmud A¤a. rine 10 m›sra yaz›lm›flt›r. Mustafa Pafla’n›n efli Selime Han›m. Tarih m›sra› fludur: 1210 (1795). Hâlâ amedci ser halifesi olup sa- b›k At›fzâde mühürdâr› es-seyyid Dervifl Selime Han›m’a Mevlâ ide cinân› mekân Mehmed Kâmili Efendi. 1162

1213 (1798). ‹shak A¤a’n›n kap› çukedâr› 1173 Cim 15 (Ocak 1760). Safiyye Sultan Hasan A¤a. masrafi es-seyyid Mustafa Efendi.

1224 (1809). Zerrinbaﬂ. Enderunî Ateﬂ Meh- 1175 (1761). Çelebi Efendi’nin annesi hâce med A¤a. Rukiyye Han›m.

*** 1182 (1768). Periflanî sikke. ‹slâmbolîzâde Ahmed A¤a. 1137 Zilhicce 12 (A¤ustos 1725). Sab›ka masraf-› fiah-› Nigarî (resim yapan) el-hac 1182 R. evvel 2 (Temmuz 1768). Güzel sikke- Mustafa. li. Babü’s-saâdetü’fl-flerife a¤as› muhasebecisi Ali Efendi. Bu sofan›n arkas›nda etraf› kal›n duvarla çev- rili büyük bir alan vard›r. Kemerli kap›s› elan 1207 fiin. 21 (Nisan 1793). Mehteran sikkesi. mevcuttur. Mehteran-› Hassa oca¤›ndan Mehteran- bafl› Ali A¤a. 1145 N. (fiubat-1733). Hamzavî tafl. Gümrük Emini Hasan A¤a. (Sicill-i Osmânî, 1210 (1795). Hamzavî tafl. ‹stanbul Bal›kpaza- 2/150) r›’nda kapan-› atik tüccarlar›ndan Tu- lumbac› el-hac Mehmed A¤a. 1145 (1732). Kitâbesi 18 m›srad›r. Safiyye Sultan kethüdas› duhteri / Ebru-y› is- 1232 Muharrem 7 (Kas›m 1816). Mehteran met-ârâ-y› cihân / Nâ-murâd-› ömr iken sikkeli. Mehteran-› Hassa oca¤› A¤as› ol nûr-› seyyid / Rabia Han›m. Ali A¤azâde ‹brahim A¤a.

1149 (1736). Hamzavî tafl. Maraflî Kassam Büyük Sofa: Efendizâde Halil. Kitâbesi 18 m›srad›r. 1305 (1887). Tophane-i âmire mektubcusu 1154 (1741) Hamzavî tafl›ndaki kitâbesi fludur: Mehmed Emin Efendi.

Hazine kâtibi Hac› Mehmed göçdü me’vâya 1336 ﬁubat 2 (1920). Maliye Naz›r› a’yândan ‹de firdevs-i a’lâda bi tevfik-i Hüda mesken Mustafa Na’il Bey ibn Mehmed Emin Vezir-i a’zam-› esbâk Amucazâde’ye elhak Efendi. Sadakat ile hidmet eyleyüb ber vech-i müstehin Berâ-y› istikamet kâmyâb oldu zeman›nda 1959 Tarihçi Ord. Prof. Büyükelçi Ali Muzaf- Olur gencine-i ihlas ârif kendüye me’men fer Göker. Nida-y› “‹rc›î”yi gûﬂ idüb teslim-i can itdi Hüma-y› rûh-› a’lâya vücude hâk olub medfen ***

714 Üsküdar Mezarl›klar›

1309 Zilkade (Haziran 1892). Parmakl›kl›. 3. Ada - L Bölümü: K›rflehri mutasarr›f› Mehmed Emin Pa- fla’n›n efli Hoflyar Han›m. Sofa:

1986 Prof. Mehmet Kaplan. Do¤umu 1915. Harmanl›k kap›s› civar›nda, fiehidlik Ca- mii’ne giden yol ile Seyyid Ahmet Deresi’ne Paflazâde ‹brahim Efendi Hazîresi: giden yolun birleflti¤i yerde ve Kâz›m Karabekir Aile Kabristan› ile Nuh Naci Yazgan abidevî Harmanl›k Kap›s›’ndan, fiehidlik Camii’ne kabristan›n›n hemen arkas›ndad›r. do¤ru yüründü¤ünde, oldukça ileride ve sol taraftaki Sar›ca Aile Kabristan› yan›ndad›r. Sofa- 1173 (1759). Halebü’fl-flehba kad›s› Kara da bulunan muhteflem flâhideler flunlard›r: Mustafa Efendi.

1153 (1740). Sab›ka Sadr-› Anadolu Paflazâde 1206 (1791). Bazirganbafl›zâde Mehmed Emin ‹brahim Efendi (Sicill-i Osmânî, 1/128) A¤a’n›n efli Sarayl› Hafize Hatun. ‹brahim Efendi’nin babas› Cezayir Pafla- s›’d›r. Kendisi müderris ve molla ve 1135 1208 (1793). Sab›ka Mirahur-i evvel Abdül- (1722)’de M›s›r ve sonra Mekke-i Mü- lâtif Bey’in kerimezâdesi Abdullah fiefik kerreme Mollas› oldu. 1143 Rebiyülev- Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/360-61 Abdül- velinde (Eylül 1730) ‹stanbul Kad›s› ve lâtif Bey). 1148 (1735)’te Anadolu Kad›askeri oldu. 1149 Muharreminde azl edildi. Da- 1218 C. evvel 14 (Eylül 1803). Sab›ka Re- mad›, ‹stanbul Kad›s› Yahya Efendi’dir. isü’l-küttab Mustafa Rasih Efendi. (Si- cill-i Osmânî, 2/347-348; Daniflmend, 1170 (1756). Sikkeli. Edirneli Bekirzâde Ah- Kronoloji, 4/642-643; Tarih-i Cevdet, Sa- med Efendi. bah Gazetesi Nefl. 6/357).

1184 (1770). Sab›ka piraye-bahfl-› Sadr-› Rum 1243 fievval 18 (May›s 1828). Sab›ka Selânik merhum Feyzullah Efendizâde kibar-müder- kazas› Rasih Efendizâde Mehmed Nurul- risîn-i kiramdan Abdülaziz Efendi. Feyzullah lah Efendi (Sicill-i Osmânî, 4/586). Nazif Efendi’nin kabri Eyüp’te Küçük Emir Efendi karfl›s›ndad›r. (Sicill-i Osmânî, 4/36)

1186 fiaban (May›s 1772). Sadr-› Anadolu Paflazâde ‹brahim Efendi’nin k›z› Ayfle Han›m. Servili tafl› nefis hatl›d›r.

1187 ﬁevval (Ocak 1774). Sab›ka ‹slâmbol Kad›s› Paﬂazâde damad› Yahya Efendi (Sicill-i Osmânî, 4/641).

1193 (1779). Veda-i âlem-i fani iden Abdüla- ziz Efendi’nin o¤lu müderrisîn-i kiramdan Mehmed Reﬂid Efendi (Sicill-i Os- mânî, 2/389).

1193 Zilkade. 9 (18 Kas›m 1779). Sab›ka ‹s- lâmbol Kad›s› Yahya Efendi’nin k›z› Hi- betullah Monla Han›m. Ayak taﬂ› çiçek kabartmal›d›r.

1214 (1799). Sab›ka ‹slâmbol Kad›s› Abdur- rahman Efendi’nin o¤lu es-seyyid Meh- Reisü’l-küttâb med Esad Efendi. (Sicill-i Osmânî1/335). Mustafa Rasih Efendi.

715 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1165 (1751). Kap›c›baﬂ›lar› sânisi Ali A¤a. Sahib-i lutf-› enam idi.

1175 (1761). M›s›rçarfl›s› baharatç›s› Yedi Kardefller’in Hac› Halil o¤lu Dervifl Ali.

1179 (1765). ﬁerbetcibaﬂ› hac› Abdullah A¤a.

1190 (1776). Alemi torunu genç müderris ‹b- rahim Nedim Efendi. “Gençli¤ine doymayan” 3. Ada’da meﬂhur Mimar Kemaleddin 1195 (1781). Ser-saracî-i hassa el-hac Ali Bey’in aile sofas›. A¤a’n›n eﬂi Afife Hatun.

1243 (1827). Kafesî destarl›. Sab›ka mevkufa- 1219 (1804). Kâtibî sikkeli. Genc Halil A¤a- tî Abdüflflekur Efendizâde Hâcegân-› zâde Galata voyvodas› Turunc Mustafa Hümâyun’dan Muhtar fiakir Efendi. (Si- A¤a. Yan›na bir kabir yap›lmas› için, cill-i Osmânî, 3/337) Reisü’l-küttab Ra- A¤a’n›n e¤ri olan flâhidesi do¤rultulaca- sih Efendi’nin torunu idi. ¤›na yan›n› k›rm›fllard›r.

Tarih k›sm› gömülü. fiehid-i Kerbela bendesi Müflir Osman Nuri Pafla Sofas› ve Civar›: fieyh Muhtar Efendi. Kitâbesi çok uzundur. fiâhidesi sikkelidir. Harmanl›k Kap›s›’ndan, fiehitlik Camii’ne do¤ru, sol taraftaki Nuh Naci Sofas›’n›n alt 1327 (1909). Meflhur Klod Bernard’›n talebe- ucundan 122 ad›m yüründükten sonra, mezar- si ve t›bbiyede ilk def’a tecrübî Fizyoloji- l›k duvar›ndan 100 ad›m içeride yanyana muhyi ihdas eden M. fiakir Pafla. Do¤umu teflem iki sütun flâhide görürüz. Bunlar, Osman 1848. Nuri Pafla ile efli Fatma Han›m’a aittir.

Eski Dahiliye Naz›r› 1936 Mimar Kemaleddin R. Sayar. Do¤umu 1316 fievval 3 (fiubat 1899). Sütun tafl. Mehmet fierif 1877 (M. Yavuz, Mimar Kemaleddin). Çavdaro¤lu. fieyhül-harem el-Mekkî ve Hicaz Vali *** ve kumandanl›¤› müfliran-› müflir-i ›’zamdan Yaver-i Ekrem el-hac Osman Nuri Pafla ve efli Fa- t›ma Han›m. 14 Haziran 1328-12 Receb 1330 (Haziran 1912)

(Sicill-i Osmânî, 4/863; Uzunçarﬂ›l›, Mit- hat Paﬂa ve Taif Mahkumlar›, s. 144)

Mithat Pafla, Osman Pafla’n›n valili¤i s›- ras›nda bo¤durulmufltur.

Bunlar›n yan›nda,

1326 (1908). Pakidil Kalfa’n›n,

1906 Çürüksulu Mahmud Paﬂa’n›n k›z› Fazilet Han›m’›n (Do¤umu 1901), ve

1966 Lamia Çürüksulu’nun (Do¤umu 1876) kabirleri vard›r.

716 Üsküdar Mezarl›klar›

Sofa: ***

Harmanl›k Kap›s›’ndan, ﬁehidlik Camii’ne gi- 1126 (1714). Hamzavî taﬂ. Mezarl›k duvar› ar- den yolun ortas›nda ve sol taraf›ndad›r. kas›nda. Çal›k el-hac Mehmed.

1311 fiubat 15 (1895). Lâhit. E¤riboz eflraf›ndan Saruca Osman Murad Beyefendi’nin efli Tacü’l-muharrirat Rukiyye Han›mefendi. 4. ADA 4. Ada - M Bölümü: 1315 Zilkade 25 (Nisan 1898). Atabay-› hazreti flehriyarîden müflir devletlu Arif Pafla ve Hazine-i Hassa-i fiahane-i deavî veki- Sofa: li atufetlu Raif Bey ve Hadaik-i fiahane müfettifli saâdetlu Reflid Pafla ve kurena- Seyyid Ahmet Deresi’ne giden yol ile fiehitlik Cidde valisi y› Hazreti padiflahîden atufetlu Rag›b Be- Mescidi’ne giden yolun birleflti¤i yerde ve kö- Osman Pafla. yefendi’nin peder-i alileri E¤riboz eflraf-› fleden takriben 30-35 ad›m içeridedir. hanedan›ndan Sarucazâde merhum Os- man Murad Beyefendi’nin ruh içün......

1933 Müﬂir Arif Paﬂa Saruca. Do¤umu 1849.

1940 Ana yoldan 50 ad›m içeride sütun ﬂâhi- de, büyük sofa.

Yanyal› birinci ferik Mehmed Vehip Paﬂa. Do¤. 1874. (‹brahim Alaeddin, Meﬂhur Adam- lar 4/1555)

Gömülü. Trablusgarb valisi devletlu Ahmed Rasim Paﬂa hazretlerinin validesi ve Ha- c› Salih Efendi’nin k›z› Zübeyde han›m.

Rakam yok. Osman Nuri Paﬂa’n›n 16 ad›m sa- ¤›. Levha kitâbe, eski yaz›:

“Emine Sultan bint-i Abdülaziz Han’›n zevc-i elem-didesi, Bal›kesir Hanedan›ndan fierif Pafla- zâde Ahmed fiükrü Pafla’n›n mahdumu esbak Da- hiliye Naz›r› Mehmed fierif Çavdaro¤lu’nun ruhi çün lillâhi’l-Fatiha.”

Fecr-i Âti edebiyatç›s› fiahabeddin Süleyman Bey de (1885-1921 ‹sviçre) bu ailedendir. Ba- bas›, fierif Paflazâde Süleyman fievket Bey’dir. ‹hsan Raif Han›mefendi’nin ikinci efli idi. (Hüveyla Coflkuntürk, ‹hsan Raif Han›m; ‹smail Hakk›, Karesi Meflahiri, s. 131; Türk Dili ve Edebiyat› Ansiklopedisi, 2/122 fierif Çavdaro¤lu; Ç. Uluçay, Padiflahlar›n Kad›nlar› ve K›zlar›, s. 166 Emine Sultan; ‹nal, Son Sadrazamlar, s. 785; H. fiehsuvaro¤lu, As›rlar Boyunca ‹stanbul, s. 223; Sicill-i Osmânî, 3/146 fierif Pafla; Y. Öz- tuna, Devletler ve Hanedanlar s. 606)

717 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1066 (1655). Fazla büyük olmayan dikdörtgen prizmas› fleklinde mermer tafl. Kitâbesi aynen fludur:

“Sâhibu’l-hayrat ve’l-hasenat Gül-Zeman Kad›n. Kethüda-i Kaya Sultan herkim bu vakfa ihanet ederse lanet-Ullah. 1066”

1138 (1725). Hamzavî muhteﬂem taﬂ. Kitâbe- si çok uzun olup;

Hazreti Fat›ma Sultan celilü’fl-flan›n Kaya Sultan Kethüdas› olan ol zât-› mükerremdir bu Kethüdas› Hac› Mehmed A¤a. Gülzaman Kad›n’›n H. 1066 tarihli diye bafllamaktad›r. flâhidesi. 1134 (1721). Lâhit. Yan yüzleri yok olmufl olup ayak tafl› servi kabartmal›d›r. 16 m›sral› ki- tâbesinin baz› m›sralar› flunlard›r:

Sab›ka âsâf-› devran Süleyman Pafla Götürüb sadre vezir eyledi Sultan Ahmed Ol Süleyman eline virildi nikin maksud Sadr-› devletde Süleymanl›k iderken nâgâh Eyledi div ecel mühr-i hayat›n nâbûd Sulb-› pâkinden o destûr mekârim-kâr›n Çün güher gülflen dehrinde t›fl-› mâûd Nam-› pâki gibi bu necl-i necabet âsâr›n Eylemifl Hazreti Hakk gül fa’alin Mahmud

Tarih m›sra› ﬂudur:

Sahn-› Cennet ola yâ Rab makam-› Mahmud 1134

Süleyman Pafla, 1124 (1712)’de sadrazam olmufl ve bir sene sonra da ayr›lm›flt›r. 1127 (1715) flevvalinde Rodos’ta vefat etti. ‹stanbul’da, Dîvânyolu civar›nda bir mektebi ve ha- n› vard›. (Sicill-i Osmânî, 3/73; Z. Çelikkol, Ro- dos’taki Türk Eserleri, s. 49)

1135 (1722). Ondört s›ral› kitâbesinin baz› m›sralar› ﬂunlard›r:

Gamzekâr Kad›n idüb nakl-i saray-› ukbâ Harem-i padiflahi içre o kan-› ismet Gamzekâr Kad›n’›n Okumufl nusha-i âdâb› idüb kesb-i kemal H. 1135 tarihli Okuyub yazmada deflk eyler idi ana ricâl flâhidesi.

718 Üsküdar Mezarl›klar›

Tarih beyti ﬂudur:

‹ntikal eyledi ismetle di Feyzi tarih Azm-i aden itdi bu bânû-y› harim-i ikbal 1135

Ayak taﬂ› yoktur.

1142 (1729). Kayserili Çorbac›zâde Seyyid Ali Efendizâde Seyyid Haf›z Mehmed Efendi.

Sofa:

1116 (1704). Müderris Receb Efendi. (Sicill-i Osmânî, 2/372).

1151 (1738). Hamzavî taﬂ. Sab›ka Bursa kad›- s› Ahmet Efendi.

1162 (1749). Günefl flual› ve sark›tl› güzel flâ- Kethüda hide, tarih m›sra› fludur: Mehmet A¤a’n›n H. 1138 tarihli Rukiyye’nin ola yâ Rab kabri Adn-› güzin flâhidesi.

Kitâbesinde yaln›z ismi yaz›l›d›r. Ahmet Efendi’nin eﬂi olmal›d›r.

1169 (1755). S›rmakeﬂ Mehmed A¤a.

1192 (1778). ﬁam-› ﬂerif kad›s› Recebzâde Abdülgafur Necib Efendi

Sofa:

1169 ﬁaban (May›s 1756). Sultan Ahmed Ca- mi-i ﬂerifi mektebinin hocas› Osman Efendi.

1175 (1761). Sultan Ahmed Cami-i ﬂerifi mektebinin hocas› Ahmet Efendi.

Sofa:

1168 (1754). Hamzavî taﬂ. Asel (bal) tüccar- lar›ndan el-hac Ali A¤a’n›n o¤lu el-hac Salih.

1184 (1770). Salih A¤azâde Hüseyin A¤a. Sadrazam Süleyman Her iki kabir, Nuhkuyusu Caddesi’ne ç›kar- Paﬂa’n›n o¤lu ken, Namazgâh Kap›s›’na (Havuz Kap›s›) gel- Mahmut Bey’in meden evvel solda duvar arkas›ndad›r. H. 1134 tarihli ﬂâhidesi.

719 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Sofa: kethüdas› el-hac Mustafa A¤a’n›n ye¤e- ni Hac› Halil A¤a. 1167 (1753). Müderriszâde Köprülü Haf›z Ha- san Efendi. 1180 gurre-i Cemaziyelevvel (Ekim 1766). Kâtibî sikkeli güzel taﬂ ve yaz›. Süleyma- 1256 (1840). Baﬂ tebdil Halil A¤a. niye vekilharc› el-hac Mehmed A¤a.

1277 (1860). Kad›asker Cami-i flerifi imam ve 1180 gurre-i Safer (Temmuz 1766). Kafesî sik- hatibi Köprülüzâde es-seyyid el-hac Ab- keli, nefis hat. Divan-› Hümayun hâce- dülgani Efendi ve halilesi fierife Emine gân›ndan Süleymaniye Camii flerifi rûz- Hediyyetullah Han›m 1262 (1846). Bu namecisi Osman Beyefendi. (Sicill-i Os- kitâbenin yaz›l› bulundu¤u tafl nadir bu- mânî, 3/430) lunan cinstendir. NAK‹LLER: 1296 Rebiyülevvel (fiubat 1879). Kad›asker Ahmed Efendi Cami-i flerifi imam ve Buraya 1956 ve 1968 tarihlerinde olmak üzere hatibi es-seyyid Mehmed Emin Efendi iki defa nakil yap›lm›flt›r. Bunlar, Mahmud Ba- ve k›z› Hediyyetullah Monla 1312. ba Soka¤› ile Taflköprü Caddesi’nin birleflti¤i yerde ve caddeye paralel uzanan, dar flerit flek- Sofa: lindeki mezarl›ktan ve 1968 tarihinde de Mah- mud Baba Mezarl›¤›’ndan getirilmifllerdir. Fakat 1225 Zilhicce (Ocak 1811). Kaftan A¤as› Ser burada bulunan üç lâhit bilinmeyen bir yere ta- vezzan (bafl veznedar)-› sab›k hane-i fl›nm›flt›r. Bu dar sahay› 1934 tarihli flehir reh- hayme (çad›r)-i hassa kethüdas› Mehter- berinin 29 nolu paftas›nda görmek mümkündür. bafl› vekili el-hac Osman A¤a. Nakillerin yap›ld›¤› saha, Aral›k 1991 tarihin- 1234 (1818). Veznedar bafl› Osman A¤a’n›n de temizlenmifl, her yan› saran bö¤ürtlenler ç›ra¤› veznedarbafl› ser bölük Osman köklerinden ç›kar›lm›fl, aralar›ndaki yollar pe- A¤a. tek vibetlerle kaplanm›fl ve etraf› bir demir parmakl›k ile çevrilerek bir tafl müzesi haline 1256 (1840). Harem-i Hümâyun veznedar ba- getirilmifltir. Burada pek çok flâhide vard›r. Ba- fl›s› Hasan A¤azâde sab›ka Ordu-y› Hü- z›lar› flunlard›r: mâyun veznedarbafl›s› silâhfloran-› hassadan zecriyye veznedarbafl›s› el-hac Mus- Otlukçu Sofas›: tafa Reflid Efendi. 1190 (1776). Otluk Emini es-seyyid Osman Sofa: A¤a’n›n efli olup do¤um s›ras›nda vefat eden Hadice Hatun. 1125 (1713). Hamzavî tafl. Kayserili Keslizâde el-hac Süleyman A¤a. 1192 B. (Temmuz 1778). Hâlâ Otluk Emini Osman A¤a’n›n eflinin ahret k›z› Lebibe 1230 (1815). Kafesî destarl›. Hâcegân-› Di- Han›m. van-› Hümâyun’dan fiehremini rûznâ- mecisi hane-i hassadan mahrec Mehmed 1207 (1792). Otluk Emini es-seyyid Osman Salim Efendi (Sicill-i Osmânî, 3/4). A¤a’n›n efli Hadice Hatun.

1274 (1857). Rical-i Devlet-i Aliyye’den 1211 (1796). Hâlâ Otluk Emini Osman Mehmed Celâleddin Pafla. (Sicill-i Os- A¤a’n›n ç›raklar›ndan Haydarpafla ima- mânî, 2/80-81). Yan›nda k›z›n›n kabri m›n›n efli Habibe Hatun. vard›r. 1212 (1797). Sab›ka Otluk Emini es-seyyid Sofa: Osman A¤a. Fatih Camii ile Darüflflafa- ka Lisesi aras›nda Osman A¤a’n›n k›fll›k 1178 M. (Temmuz 1764). Kethüdan›n harem kona¤› bulundu¤undan buradaki bir so-

720 Üsküdar Mezarl›klar›

ka¤a Otlukçu Yokuflu ad› verilmifltir. Bir semte mesle¤inin ismi verilen, Topkap› Yazl›¤› ise Ac›badem’de idi. Saray›’n›n Yo¤urtcubafl›s› Abdullah A¤a’n›n ruhu için yapt›r›lm›fl, Yo¤urtçu Park› civar›nda 1232 Cemaziyelâhir 22 (May›s 1817). Esbak bir çeflmesi vard› ki, 1226 (1810) tarihlidir. Otluk Emini Osman A¤a’n›n efli Emine Çeflme bugün de mevcuttur. Kad›n. Ömer A¤a Sofas›: 1239 (1823). Silâhfloran-› hazreti flehriyarî sa- b›ka Otluk Emini merhum Osman 1232 (1816). Sab›ka Hassa Helvac›bafl›s› es- A¤a’n›n büyük k›z› fierife Havva Han›- seyyid Ömer A¤a’n›n efli fierife Zeliha m›n k›z›, fierife Fatma Han›m. Tarih k›s- Han›m. m› gömülüdür. 1237 (1821). Sab›ka Ser Helvac›-i hazreti 1274 (1857). Otluk Emini Osman A¤a’n›n flehriyarî Ömer A¤azâde Dergâh-› âli ge- küçük k›z› fierife Habibe Han›m. dikli zuamâlar›ndan Salih A¤a.

Mabeyinci Ahmet Bey Sofas›: Kad›köy Haydar Pafla r›ht›m› üzerinde ve deniz kenar›nda yal›lar› vard›. 1222 Ramazan 15 (Kas›m 1807). Mabeyinci-i flehriyarî Halil Paflazâde Ahmed Bey’in E¤inliler Sofas›: k›z› Fatma Han›m. 1231 (1815). Dergâh-› âli kap›c›bafl›lar›ndan 1222 Rebiyülevvel 21 (29 May›s 1807). fiâhide- E¤inli el-hac Osman A¤a. E¤inlilere ait si tu¤ra kabartmal›d›r. Mabeyinci-i flehri- 20’ye yak›n flâhide vard›r. yarî Halil Paflazâde Ahmed Bey. Kabakç› Mustafa ‹syan›’nda So¤ukçeflme Kap›s› 1235 (1819). E¤inli Vanl›zâde Sand›k Emini (Gülhane Park› Kap›s›) önünde parçalana- Mehmed A¤a. rak öldürülmüfltür. (Sicill-i Osmânî, 1/278- 279; Tarih-i Cevdet, Üçdal Nefl. 8/204-206, 1243 (1827). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâ- 219) (G. O¤ulukyan Ruznamesi, s. 5, 8, yun’dan E¤inli ve Vanl›zâde Hüseyin 11) Kâmil Efendi’nin o¤lu mektubî hulefa- s›ndan Süleyman Sabit Efendi. 1224 (1809). Enderundan mahrec Mayebinci Ahmed Bey’in kardefli Halil Paflazâde ‹s- 1246 (1830). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâ- mail Bey. yun’dan E¤inli Vanl›zâde Hüseyin Kâmil Efendi. (Sicill-i Osmânî, 2/223) 1224 Rebiyülevvel 18 (May›s 1809). Merhum mabeyinci Ahmed Bey’in vekilharc› *** Mustafa A¤a’n›n efli Cemile Kad›n. 1164 (1750) 31. Bölükten Kemahl› Mehmed Befle. Yo¤urtçu Sofas›: 1185 (1771). Hâlâ Çavuflbafl› Mehmed Said 1207 (1792) Sab›ka Yo¤urtcubafl› Abdullah Efendi’nin iça¤as› Ali A¤a. A¤a. 1190 (1776). Sadr-› azam Dervifl Mehmed Pa- 1210 (1795). Yo¤urtcubafl› k›z› Emine Han›m. fla’n›n seyisbafl›s› el-hac Mustafa A¤a.

1230 Cemaziyelevvel 25 (May›s 1815). Te- Tarih k›sm› gömülü. Sadr-› azam Dervifl Meh- berderanl›kdan ç›kma Yo¤urtcu zaim med Pafla’n›n sakabafl›s›, 71. Bölükten Mehmed A¤a. Gazi Laz Osman Befle. (Sicill-i Osmânî, 2/333) 1260 gurre-i Cemaziyelevvel (May›s 1844). Kad›karyesi’nde sakin Yo¤urtcu Çeflme- 1192 (1778). Masraf-› flehriyarî kaleminde ha- si’nde kahveci Kemahl› el-hac Halil A¤a. life-i sâni Ali Efendi.

721 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1209 Rebiyülâhir 25 (Kas›m 1794). ‹smetlu 1228 (1813). A¤a-y› miftah-› esbak hazreti Esma Sultan’›n baltac›lar bölükbafl›s› flehriyarî Sehrab Mehmed A¤a. Ürgüblü Ahmed Efendi’nin k›z› Hadice Han›m. 1229 (1814). Zerrinbafl. Enderun a¤alar›ndan Hazine-i Hümâyun Silâhfloran-› Hassa 1211 (1796). Sadr-› esbak Halil Hamid Pa- Behcet Beyzâde Mustafa Bey. (Sicill-i fla’n›n bafl çukadar› dergâh-› âli gedikli- Osmânî, 2/30 Behcet Bey) lerinden Ebubekir A¤a. 1229 (1814). Tu¤ra kabartmal›. 1217 (1802). Arslanc›bafl› el-hac Yusuf A¤a. “Sâhibu’l-‹ffet o zat zühd ü ismetle benam” 1219 Rebiyülâhir (Temmuz 1804). ‹smetlu Esma Sultan’›n baltac›lar bölükbafl›s› 1234 (1818). Ürgüblü Bakkalzâde Ser-bevva- Ürgüblü Ahmed Efendi’nin k›z› Hadice bin-i Dergâh-› âli kap›c›bafl›lar›ndan el- Han›m. Esma Sultan’›n saray›, K›s›kl›’da hac Mustafa A¤a ve efli fierife Alime Sar›kaya mevkiinde idi. Han›m. 1248 (1832).

1221 (1806). Çok de¤iflik onbir dilim sikkeli. 1235 (1819). Enderun’dan mahrec ‹smail Bey- Tarikat-i Nakflibendiyye’den efl-fleyh zâde Mahmud Bey. (Mabeyinci Ahmed Dede Mehmed Efendi. Bey Sofas›’na bak›n›z.)

1225 Muharrem (fiubat 1810). Sadr-› esbak 1237 (1821). Cebehane-i Âmire’de 27. Bölü- merhum Mustafa Pafla (Alemdar) mü- ¤ünden Zeytunli Hasan Usta. hürdar› el-hac Mustafa Said Efendi . Su Naz›r› Sofas›: 1226 (1811). Haydarpafla ustas› Abdi A¤a. 1236 gurre-i M. (Ekim 1820). Tu¤ra kabart- 1226 Zilhicce (Aral›k 1811). Kafesî destarl›. mal›. Çukadâr-› hazreti flehriyarî-i esbak “Ma’den-i ilm ü hüner cerrahbafl›-i fiaha- Silâhfloran-› Hassa’dan Su Naz›r› es-sey- ne” Ali Tahir Efendi. yid Mehmed Emin A¤a. K›z› 1265 (1848) fierife Emine ve efli 1195 (1781) 1227 (1812). Ç›pa armal›. 31. bölükten can- fierife Emine Hatunlar. (Sicill-i Osmânî, baz Ali Befle. 1/424)

1227 (1812). ‹smetlu Heybetullah Sultan ve- Tarih k›sm› gömülü. Su Naz›r› merhum Meh- kilharc›-i sab›k zaim Ahmed A¤a’n›n eﬂi med Emin A¤a’n›n o¤lu mektubî hulefa- Sarayl› Hadice Han›m. s›ndan Osman Efendi.

1227 (1812). Esma Sultan baltac›lar kethüda- *** s› Hac› Bakkalzâde Ürgüblü Ahmed Efendi. 1238 (1822). Kâtibî sikkeli ve ç›pa kabartma- l›. Osmanc›kl› 31. bölü¤ün baﬂ karakula- 1227 Rebiyülevvel (Mart 1812). Sab›ka Si- ¤› Ali A¤a. lâhdar ‹slâm A¤a’n›n yedekcisi Yusuf A¤a’n›n o¤lu Enderun-› Hümâyun’dan 1239 R. evvel 22 (Kas›m 1823). Rodoslu Ah- hane-i seferli a¤alar›ndan Mehmed Na- med A¤a’n›n kethüdas› Mehmed A¤a. zif A¤a. (Karacaahmet Camii bahsine bak›n›z.)

1228 (1813). Yemifl ‹skelesi’nde Ürgüblü De- 1240 fievval 17 (Haziran 1825). Kaymakam-› deo¤lu Ali Yaz›c›. esbak A¤a Hüseyin Pafla’n›n efli el-hace Emine Han›m. 1228 (1813). Merhum Cerrahbafl› el-hac Ali Tahir Efendi’nin efli Nazife Han›m. A¤a Hüseyin Pafla’n›n lâhdi, Kad›köy’de, Mahmut Baba Mezarl›¤› d›fl›nda, Taflköprü

722 Üsküdar Mezarl›klar›

Caddesi boyunca uzanan ince, dar mezarl›kta idi. 1263 Cemaziyelâhir 12 (May›s 1847). Molla sa- r›kl›. Mukataa Naz›r› Esad Efendizâde mü- Lâhdi, bir kaç defa onar›lm›flsa da son zaman- derrisîn-i kiramdan Mustafa fiekib Bey. larda da¤›lm›fl ve yere düflmüfl durumda idi. Çevre yolunun yap›m› s›ras›nda kald›r›ld›. 1265 Rebiyülâhir 18 (Mart 1849). Fesli. Mü- ezzin-i hazreti flehriyarî Mehmed Tahir 2 Cemaziyelâhir1265 (25 Nisan 1849) tarihin- Efendi. de vefat eden A¤a Hüseyin Pafla, Sultan II. Mahmut devrinde kurulan Asakir-i Mansure-i 1265 (1848). Haydarpafla’da vaki Mabeyn-i Muhammediye’nin ilk kumandan› idi. Hümâyun bekçibafl›s› Osman Efendi’nin 1826’da, Yeniçeri Oca¤›’n›n kald›r›lmas›nda efli Ayfle Han›m. çok büyük hizmette bulunmufltur. 1269 (1852). Sab›k Ticaret Müfliri Devletlu ‹z- “Maden-i ilm ü hüner” O¤lu Ali fievket Pafla ve damad› Gürcü Vâs›f zet Pafla’n›n kardefli Mehmed Pertev Bey. Cerrahbafl› Pafla’d›r. (Sicill-i Osmânî, 2/226) 1259 tarihine bak›n›z. (Sicill-i Osmânî, Ali Tahir Efendi. 3/461 Gözügüzel ‹zzet Mehmed Pafla) 124? (Son rakam yaz›lmam›flt›r). Sar›kl›. Ka- rabacak fleyhi hulefas›ndan tarik-i Aliy- ye-i Sa’diyye’den Kasab ‹lyas Camii fierifi Kâtibi Adanal› efl-fleyh es-seyyid Ha- f›z Mustafa Vehbi Efendi.

1242 fievval 5 (May›s 1827) Aflç›bafl› Ali A¤a.

1231 (1816). Baﬂ muhasebe kalemi hulefas›n- dan Tulumbac›baﬂ› kâtibi Ayasofyal› Mustafa Efendi ibn Mehmed.

1251 (1835). Hâlâ Darü’s-saâdetü’fl-flerife A¤as› Abdullah A¤a’n›n mu’tekas› (kö- lesi) ve sab›ka Hazine-i Hümâyun mü- dürü el-hac Salih A¤a’n›n efli Mihrici- han Hadice Kad›n. Salih A¤a’n›n cariyesi 1251 fiirin Kalfa. (Sicill-i Osmânî, 3/397) Abdullah A¤a’n›n Üsküdar’da çeflmesi vard›r.

1253 M. (Nisan 1837). Darü’s-saâdetü’ﬂ-ﬂerife A¤as› Abdullah A¤a cariyelerinden Mihrizor Kalfa.

1253 (1837). Mir-i mirandan fiükrü Pafla’n›n kay›n validesi fierife Fatma Han›m.

1255 (1839). ﬁevketlu Efendimiz cariyesi aﬂç› Gülfidan Kalfa.

1258 (1842). Nezaret-i celile-i Hariciye dairesi mütehayyizân›ndan Ziver Efendi.

1259 (1843). Sab›ka Ser Mabeyinci ‹zzet Bey’in ...... Pertev Mehmed Efendi’nin k›z› olup 17 yaﬂ›nda vefat eden Vesile Han›m.

723 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1269 (1852). Fesli. Ba¤c›lar kethüdas› Veli 1329 (1911). Bahriye feriklerinden Hac› A¤a. Mehmed Pafla’n›n kay›n validesi Üm- mügülsüm Han›m. 1274 (1857). Ürgüblü Teberderan-i Has- sa’dan mahrec ‹smail A¤azâde Haf›z Tarih k›sm› gömülü. Silâhfloran-› hazreti flehri- Mustafa Efendi. yarî Hane-i Hassa’dan mahrec Kudüs-i fierif mütevellisi Lazki Mehmed A¤a’n›n 1277 (1860). Uzun Abdullah Paflazâde Abdi efli ...... Bey’in efli fierife Revide Han›m. Tarih k›sm› gömülü. fievketlu Gazi Sultan Ab- 1280 Rebiyülevvel 1 (A¤ustos 1863). Kad› dülhamid Han cariyelerinden Nazl› Ha- Karyesi’nde iskele bafl›nda Sultan Mus- n›m. tafa Han Cami’i fierifi imam› Osman Efendi’nin efli fierife Nazife Han›m. Tarih k›sm› gömülü. K›l›ç armal›. 61. bölükten Safranbolulu Osman Befle. 1282 gurre-i Rebiyülâhir (24 A¤ustos 1865). Nuruosmaniye Medresesi’nde, Sultan 4. Ada - N Bölümü: Bayezid Cami-i flerifi ders-i amlar›ndan Kuflma’denli el-hac Haf›z Mehmed Nuri Nevflehirli Damat ‹brahim Pafla Aile Sofas›: Efendi. fiehitlik Camii civar›nda, gasilhanenin arka- 1285 Rebiyülâhir 22 (A¤ustos 1868). Mevlevî s›nda ve Seyyid Ahmet Deresi’nin di¤er bir sikke kabartmal›. Devletlu R›za Pafla kolu kenar›nda olup büyüktür. Etraf›, alçak bir Hazretlerinin efli hace Fatma Han›m. duvarla çevrilmifltir. (Sicill-i Osmânî, 2/399) 1085 (1674). Hâzâ merkadi el-merhum Ali 1287 (1870). Kad› Karyesi’nde Kara Yusuf A¤a. Validi vezir-i a’zam ‹brahim Pafla. A¤a’n›n k›z› merhum Kuflçubafl› Osman (S. N. Ergun, Mezar Kitâbeleri, s. 9) A¤a’n›n efli fierife Emine Han›m. 1114 (1702). Hâzâ merkadi el-merhume Fat›- 1291 (1874). Tarikat-i aliyye-i kadiriyye fuka- ma Hatun. Validetü’l-vezirü’l-a’zam ‹b- ras›ndan maliye ketebesinden Mustafa rahim Pafla. fiâhidesi Tavus kuyru¤u, lâ- fiükrü Efendi. le ve karanfil kabartmalar› ile bezelidir.

1300 (1882). Reflid Pafla’n›n divitdâr› Meh- 1124 (1712). Günüfl flual› flâhide, uzun kitâbe. med Efendi’nin k›z› Fatma Han›m. Merkad-i valide-i Hazreti düstûr-i güzin 1313 fievval (Mart 1896). Topcuzâde olarak Zade-i sadr-› keremkâr-› umûr-› dünya tan›nan flehir ‹brahim Efendi. Karace- Oldu damad› ve musahib-i fieh-i aliflâne hennem ‹brahim Pafla’n›n torunudur. O vezir ibn-i vezir ya’ni Mehmed Pafla Meflhed-i valide-i pâkine idüb ra¤bet 1313 (1895). ‹dare-i Mahsusa kalemi hulefa- Görmeyüb dahi harab olmas›n› hiç revâ s›ndan Dede Pafla’n›n o¤lu Ali Efen- Eyleyüb ruhuna ithaf vücuh-› hasenat di’nin o¤lu Safi Mahmud Bey. (1240 ta- Kabr-i pürnûrunu sad izzetle itdi ihyâ rihine bak›n›z.) Zat›n› mesned-i devletde idüb Hakk daim Ola câ valide-i pâkine huld-i a’lâ 1328 fiaban 6 (A¤ustos 1910). Ümera-y› Çer- Merhume Hanife Hatun ruhi çün el-Fatiha kes’den 4. Ordu Müfliri Mehmed Zeki 1124 Pafla’n›n kardefli Bayezid Mutasarr›f-› esbak› Ahmed Hamdi Pafla. Mehmed Pafla, Nevflehirli Damad ‹brahim Pa- fla’n›n o¤ludur. Annesinin kabrini 1725 tarih- 1315 (1897). Kurba¤al› Dere Kasr-› Hümâyu- lerinde yenilemifltir. (Sicill-i Osmânî, 4/249- nu bekçibafl›s› Mustafa Efendi’nin k›z› 250) Emine Firdevs Han›m.

724 Üsküdar Mezarl›klar›

1141 (1728). Teberdar kethüdas› Nevflehirli 1210 Safer 10 (A¤ustos 1795). Müderrisîn-i Ali A¤a’n›n o¤lu Damad ‹brahim Pa- kiramdan Ali Efendizâde Mehmed Said fla’n›n hemflirezâdesi Mehmed Efendi. Efendi’nin k›z› olup genç yafl›nda mura- Hâcegândan idi. (Sicill-i Osmânî, 4/222) d›na eremeden vefat eden Rukiyye Befli- re Han›m. 1152 (1739). Güllü, kâtibî sikkeli. Merhum ‹brahim Pafla’n›n harem kethüdas› Hac› 1113 (1701). Kâtibî sikkeli. Saray-› Atik mas- Osman A¤a. rafi Mustafa Efendi.

1181 fievval 20 (Mart 1768). Büyük molla sa- 1138 (1725). Vehhab A¤a. r›kl›. Ayaktafl› servi kabartmal›d›r. Me- dine-i Münevvere kad›s› Nevflehrî el- 1144 (1731). Habibî Han›m. hac Ali Efendi (Sicill-i Osmânî, 3/541- 542). Damat ‹brahim Pafla mensublar›n- 1163 (1750). Cenab-› sadr-› âli merhum ‹bra- dan idi. him Pafla’n›n

1199 fievval 15 (Haziran 1785). Büyük molla Karib akrabas› idi bu hem-saye-i ismet sar›kl›. Medine-i Münevvere kad›s› el- Vezir Mustafa Pafla’ya sulb-i mâder olma¤la hac Ali Efendizâde müderris el-hac Stanbul’a mukaddem Nevflehir’den eyledi hicret Mehmed Said Efendi ve k›z› 1210 Du’a gûyine Lebib âsâ okur ihlas tarihin (1795) Rukiye Han›m. Emine Kad›n’›n olsun makam› saha-i Cennet 1163 1210 Zilhicce 5 (Haziran 1796). Medine-i Münevvere kad›s› Ali Efendi’nin dama- 1175 Ramazan 22 (Nisan 1762). Kâtibî sikke- d› eflraf-› kuzâtdan Nevflehirli el-hac li: Ömer Efendi. “Mustafa Pafla Hazretleri’nin kar›ndafl› ‹smail *** Bey”

1186 Receb. 15 (Ekim 1772). Sab›ka imam-› 1192 (1778). Firarî Mustafa Pafla’n›n biraderi evvel-i sultanî. Esbak Diyarbekir kad›s› Hüseyin Bey’in k›z› ve Seyyid Ahmed Fettahzâde el-hac Hasan es-Sa’id Efen- A¤a’n›n efli Emetullah Hatun. di’nin efli Nefise Hatun 1214 (1799). 1199 (1784). Kafesî destarl›. Mektubî-i sadr-› 1168 (1754). Kapan tüccarlar›ndan Hac› ‹s- âli hulefas›ndan...... mukataac›s› kise- mail A¤azâde Halil A¤a. Buras› sofa dâr Yusuf Efendizâde Hanif Mehmed olup yanyana dört nefis hatl› güzel tafl Emin Efendi. vard›r. Hepsi özel iflaretlidir ki, enderdir- ler. Tarih k›sm› gömülü. Büyük sar›kl›. Medine-i Münevvere kad›s› Ali Efendizâde mü- 1198 fiaban 21 (Temmuz 1784). Mustafa Pa- derrisîn-i kiramdan el-hac es-seyyid fla’n›n torunu müteferrika-i Dergâh-› âli fieyh Abdullah Efendi. Mehmed Emin Bey. Kâtibî sikkelidir. 1195 Rebiyülâhir 17 (Nisan 1781). Hâcegân-› 1200 fiaban 10 (Haziran 1786). Niflanc› Ali Dîvân-› Hümâyun’dan Nu’man Efen- Paflazâde Halil Beyefendi. (Sicill-i Osmâ- di’nin bafl çukadâr› Mucurlu Salih A¤a. nî, Genc Ali Pafla 3/533) Sofa: 1202 (1787). Enderun Ispanakc› bafl›s› el-hac ‹smail Efendi. Rebiyülevvel 7. Gasilhanenin takriben 150 m kadar arkas›nda- d›r. Burada, yanyana üç çizgi (III) iflaretli muh- 1202 (1787). Kâtibî sikkeli. Ispanakc›’n›n da- teflem tafllar vard›r. Tarih k›sm›nda görülen bu mad› Ebubebir A¤a. iflaretler ailenin simgesidir.

725 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1192 C. âhir (Haziran 1778). Dividigüzel’in k›z› Zübeyde Han›m.

Za¤anos Paﬂa Aile Sofas›:

Bu sofa, 8 Nolu köﬂededir.

1221 gurre-i Ca. (Temmuz 1806). Hulefa-y› Mektubî-i sadr-› âli Bal›kesirli el-hac Kadir Beyzâde ﬁehid Mehmed Emin Bey.

1227 (1812). Büyük tezkereci Ahmed Bey’in “Duhter-i Pâki” Hadice Han›m.

1234 (1818). Ahmed Nuri Bey’in eﬂi ‹ltifat Ayﬂe Han›m.

Gündo¤umu Caddesi 1238 (1822). fiâhidesi kafesî destarl›. Sultan Yüksekkald›r›m Ebu’l-feth Han-› Gazi vüzeras›ndan Za- mevkii. ¤anos Pafla evlâd›ndan Bal›kesir’de fiehiden vefat eden Abdülkadir Bey ibn 1125 (1713) Ayn› iflaretli olup flâhidesinde Mehmed bin Sinan Pafla evlâd›ndan hâ- yaln›z Osman ismi yaz›l›d›r. cegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan Çavuflba- fl› Ahmed Nuri Beyefendi. (Sicill-i Osmâ- 1128 Zilkade 14 (Ekim 1716). Ömer. “Hâb-› nî, 4/590-591; ‹smail Hakk›, Karesi Me- nûr olsun ‹lâhî kabrin Ömer” flahiri, s. 11)

1135 (1722). “Âlem-i ukbâya vard› oldu ‹smail 1239 (1823). Rical-i Devlet-i Aliyye’den Ça- fiehid”. vuflbafl› Ahmed Nuri Beyefendizâde Hâ- cegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan Mehmed 1145 (1732). Mehmed A¤a. Tayfur Beyefendi’nin efli Zahide Han›m.

1164 (1750). Emsalsiz tafl. Genç iken vefat 1240 fievval. 7 (May›s 1825). Kafesî sikkeli. eden fakat ismi yaz›lmayan “‹brahim ke- Rical-i Devlet-i Aliyye’den Çavuflbafl› rimesi”. Ahmed Nuri Beyefendizâde Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan mektubî-i sadr-› 1168 (1754). Dekan tüccarlar›ndan Hac› ‹s- âli hulefas›ndan, gençli¤ine doyamayan mailzâde Hac› Halil A¤a. ve derdine derman bulamayan Abdülka- dir Adil Beyefendi. 1179 Rebiyülevvel 23 (Eylül 1765). M›s›r tüc- carlar›ndan E¤ribozlu el-hac Ahmed 1249 (1833). Kâtibî Sikkeli. Ahmed Nuri Be- A¤a’n›n efli Afife Kad›n. yefendizâde Hâcegân-› Dîvân-› Hümâ- yun’dan Mehmed Tayfur Beyefendi’nin *** o¤lu ‹zzet Mahmud Beyefendi.

Bunlar›n hemen önünde, III iflaretli güzel iki Tarih k›sm› gömülü. Hâcegân-› Dîvân-› Hü- tafl daha vard›r ki, flunlard›r: mâyun’dan mektubî-i Hazreti sadaret-i penahî Efendi hulefas›ndan Ahmed 1189 Safer 9 (Nisan 1775). Hâzâ kabri Dividi- Edib Efendi’nin o¤lu ...... güzel el-hac Mehmed A¤a ibn el-hac ‹b- rahim A¤a. Sofa:

1192 (1778). Dividigüzelzâde Ali A¤a. 10 noktas› yak›n›ndad›r.

726 Üsküdar Mezarl›klar›

1155 (1742). Sütun flâhideler. fiâm-› fierif ka- rullah Beyefendi. (Sicill-i Osmânî, 1/179 d›s› el-hac Mustafa Efendi. Ebubekir Rasim Pafla)

1173 Ramazan 10 (Nisan 1760). fiâm-› flerif 1234 (1818). Silâhfloran-› Hassa a¤as› el-hac kad›s› el-hac Kadri ‹brahim Efendi. Ali A¤a.

*** 1247 (1831). Giridî Osman Edib Efendizâde Mehmed Nureddin Efendi 1151 (1738). Firârîzâde Mustafa Bey’in efli Fatma Kad›n. Etraf›nda bu aileye ait tafl- 1251 (1835). Kad› Feridüddin Efendi. lar vard›r. 8 nolu yerdedir. 1269 (1852). Silâhdar-› hazreti flehriyarî ‹lyas 1155 (1742). Hamzavî tafl. Unkapan›’nda 21. A¤a’n›n k›z› Ayfle S›d›ka Han›mefendi. Cemaat’in alemdâr› el-hac Mehmed. 5 Ayn› tafl›n sol yüzünde; Nolu yerdedir. 1299 (1881). Mirliva müteveffa Osman Pa- 1159 fiaban 11 (A¤ustos 1746). Yevmü’l- fla’n›n o¤lu Na’im Bey’in k›z› ve Silâhdar ahad. Ebu’l-feth Sultan Mehmed Cami-i ‹lyas A¤a’n›n torunu Vasfiye Han›m, di- flerifi hatibi ve Sultan Ahmed Cami-i fleye yaz›l›d›r. rifi imam› reisü’l-meflayihü’l-kurra Bos- tanc›zâde Çelebi el-hac Mehmed Efen- 1274 Ramazan 19 (May›s 1858). 10-11 nokta- di. 7 No civar›nda. lar› aras›, yol üzeri. Rical-i Devlet-i Aliy- ye’den Celâleddin Pafla. (Sicill-i Osmânî, 1162 (1749). Orta Cami-i flerifi imam› ‹smail 2/84) Efendi’nin k›z› Afife Monla. 1284 gurre-i Zilkade. (fiubat 1868). ‹lyas 1162 Muharrem (1749). 7 nolu yer. Sultan A¤a’n›n efli Hadice Nefl’e Can Han›me- Mehmed hatibi reisü’l-kurra efl-fleyh Meh- fendi. med Efendi’nin k›z› ve Orta Camii imam› ‹smail Efendi’nin efli Rukiye Hatun. Sofa:

1164 (1750). Büyük molla sar›kl›. 3 Nolu yer. 1 Nolu yerde. 1269 ve 1284 tarihli tafllar da fieyhülislâm-› esbak Salih Efendizâde buradad›r. Ahmed Es’ad Efendi’nin kethüdas› Ha- leb kad›s› ‹zzetzâde Mehmed Emin Efen- 1316 (1898). Güzel yaz›. Hâlâ Harbiye-i Hü- di. (Sicill-i Osmânî, 3/207 Salih Efendi mâyun kethüdas› Hasan fievki Bey’in efli ve 1/406 Emin Efendi) el-hace Fehime Han›mefendi.

1166 (1752). Sikkeli. 2 Nolu yerde. Konevî 1319 fiaban 16 (Kas›m 1901). Mevlevî sikke hattat Ali Efendi. kabartmal›. Sultan Abdülmecid ve Sul- tan Abdülaziz Han Hazretlerinin esvab- 1175 (1761). Reisü’l-habbazin (Ekmekçiba- c›l›¤›ndan müteakid Mirliva Osman Nu- fl›)-i damam f›r›n-› hassa el-hac Mustafa ri Pafla’n›n o¤lu Mehmed Na’im Bey. Efendi. Atefl Mehmet Pafla Sofas›: 1177 (1763). Babü’s-saâde A¤as› muhasebecisi Sa’atc›zâde Mustafa Efendi. 8 Nolu yer civar›nda, Seyyid Ahmet Deresi’ne inen yokufl yol üzerinde ve bu yoldan 10-15 1184 C. evvel 9 (Eylül 1770). Kebirizâde ha- ad›m içeridedir. cesi Üsküdar kad›s› Ay›ntabî el-hac Mehmed Efendi. 1960 Kaptan-› Derya Atefl Mehmed Pafla’n›n o¤lu Bosna valisi Faz›l Pafla’n›n k›z› Sa- 1197 (1783). Evkaf müfettifli Ebubekir Paflazâ- ide Han›m’›n k›z› Maide Atefl. (Sicill-i de Hamdullah Beyefendi neslinden fiük- Osmânî, 4/297 Atefl Mehmed Pafla)

727 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1299 Cemaziyelevvel (Mart 1882). Saraybos- 1157 (1744). Ümmügülsüm Kad›n. Ahmed na hanedan›ndan Mehmed Faz›l Pa- A¤a’ n›n efli olmal›. fla’n›n efli Çerkes as›ll› Hasibe Hatun. “Ümmügülsüm’e ide firdevsi Mevlâ cilve-cây” 1300 Muharrem 10 (21 Kas›m 1882). Meflhur 1157 Bosna Nakibü’l-eflraf› Mustafa Nuri Efendizâde ve Bosna T›marl› Süvari 1166 (1752). “fiah verd-i ismetin gonce-i rânâs› Alaylar› mirlivas› ve tarik-i aliyye-i iken” vefat eden Rabia Han›m. Tarih Mevleviyye’den es-seyyid Mehmed Faz›l m›sra› fludur: Pafla. (Sicill-i Osmânî, 4/6; ‹nal, Son as›r Türk fiairleri, s. 372) Mahir flair ve faz›l Cennet-i adn ola yâ Rab cilvegâh-› Rabia idi. 1166

1309 (1891). Faz›l Paflazâde Mustafa Bey’in 1167 R. evvel 27 (Ocak 1754). “Yekta-i Hace k›z› olup genç yafl›nda vefat eden Rukiy- Havva”. Tarih beyti fludur: ye Han›m. Ni’metâ hatif du’a idüb didi tarihini 1914 Kaptan-› Derya Mahmud Pafla’n›n o¤lu ‹de Havvaya flefa’at-i lutfle Adn’i miz Hicaz Valisi ve kumandan› Müflir Ah- 1167 med Rat›b Pafla. (Sicill-i Osmânî, 4/334 Mahmud Pafla) Çaml›ca K›z Lisesi binas› Tafl›n arkas› servi kabartmal›d›r. Sofada- A. Rat›p Pafla’n›nd›r. ki tafllar›n hepsi muhteflem olup, günefl flual› ve sark›tl›d›r. Hatlar› nefistir. 1938 Atefl Mehmed Paflazâde Miralay Galib Bey ve k›zlar› Fatma ve Melek Han›mlar. 1185 Zilhicce 3 (8 Mart 1772). Çok büyük molla sar›kl›. Sab›ka Kayseriye kad›s› Tevfik Pafla Sofas›: Voyvodazâde Efendi’nin hacesi ‹brahim Efendi. Atefl Mehmed Pafla sofas› önündedir. 1185 Receb 10 (19 Ekim 1771). Meflhur Meh- 1129 (1717). Sikkeli. Merhum Hac› Ahmed med Emin A¤a’n›n haznedâr› ma’den Pafla’n›n terekecibafl›s› el-hac Mehmed emini Abdülmümin A¤a. (Sicill-i Osmâ- A¤a. nî, 3/400 ve 1/405 Emin A¤a)

1323 (1905). Fesli. Yaveran-› hazreti flâhâne- 1188 R. evvel. 13 (24 May›s 1774). Kâtibî sik- den maiyyet-i seniyye cenab-› mülûkâne keli. Ser bevvabin-i dergâh-› aliyye’den erkân› Mirliva Tevfik Pafla. sab›ka Köprülü kethüdas› Osman Efendi (Sicill-i Osmânî, 3/433) 1958 Nevflehirli Damad ‹brahim Pafla ahfa- d›ndan Mücib Veziro¤lu. Do¤umu 1899. 1198 (1783). Sab›ka Ma’den Emini el-hac Abdülmümin A¤a’n›n efli Emine Hatun. Voyvoda Ahmet A¤a Sofas›: *** Atefl Mehmed Pafla sofas›ndan biraz afla¤›dad›r. 1144 (1731). Kâtibî. Hace Mustafa. Voyvoda 1152 (1739). Hamzavî muhteflem tafl ve nefis Sofas› civar›ndad›r. hat. “Voyvoda Ahmed A¤a”. Kitâbesi 12 m›srad›r. Tarih m›sra› fludur: Atefl Mehmed Pafla sofas› sol gerisinde:

Adn-i âlây› k›la Ahmed makam 1292 (1875). Sultanü’l-Enbiya’ya âfl›k, âl-i 1152 âbâdan olup sonra Nakflibendî olan Ev- kaf Rûznamecisi R›fat Efendi. 1153 (1740). Hamzavî tafl. Adanal› Hamrezâ- de el-hac Mehmed A¤a. Atefl Mehmet Pafla Sofas› ile Seyyid Ahmet

728 Üsküdar Mezarl›klar›

Deresi Aras›: 1181 (1767). Darü’s-saâde A¤as› Beflir A¤a hazinedar› Osman A¤a. (Sicill-i Osmânî, 1164 (1750). Hamzavî tafl. Cami-i Cedid ima- 2/20 Beflir A¤a) m› Mehmed Efendi 1183 (1769). Kirazl›mescid’de sakin Unkapa- 1169 (1755). Sarayl› Re’fet Hatun. n› fleyhi efl-fleyh Mustafa Efendi.

1178 (1764). Kâtibî sikkeli. Sab›ka Saray-› 1191 fievval (Kas›m 1777). Harem-i Hümâ- Atik A¤as› Küçük Ali A¤a. yun A¤alar›’ndan ah›skal› Silâhdar ‹brahim Pafla ç›ra¤› Mehmed Said A¤a. 1178 (1764). Darü’s-saâde A¤as› Beflir A¤a’ n›n ustas› Hanife Hatun. 1197 (1783). Enderun-› Hümâyun hazinedâr a¤alar›ndan Dervifl Mehmed A¤a. 1178 (1764). Darü’s-saâdetü’fl-flerife A¤as› Be- flir A¤a’n›n Bafla¤as› Hüseyin A¤a. 1198 (1783). Musahib-i Üsküdarî Said A¤a’ n›n acemisi yedekci ‹dris A¤a. 1178 Cemaziyelevvel (Kas›m 1764). Saray-› Atik A¤as› Beflir A¤a. 1203 (1788). Hazinedâr Hüseyin A¤a’n›n efli Sarayl› Hafize Daye. 1179 (1765). Kethüda Kad›n hace Arife Kad›n. 1232 Ramazan (Temmuz 1817). Sab›ka Hase- 1181 (1767). Harem-i Hümâyun A¤alar›’ndan kibafl› el-hac ‹brahim Nami Efendi. Mehmed Pafla ç›ra¤› Sad›k Mehmed A¤a. 1234 (1818). Sab›ka Hasekibafl› el-hac ‹brahim A¤a’n›n efli Emine Hatun. 4. Ada’da 1253 (1837) Asakir-i Hassa’dan Hüseyin Hüs- Mehmet Fâz›l nü Bey. Pafla’n›n flâhidesi.

Yolun Dirsek Yapt›¤› Yerde Dere Boyunda:

1151 (1738). Dergâh-› âli gediklilerinden Kü- tahyal› ‹brahim A¤a.

1164 (1750) ‹brahim Paﬂa’n›n k›z› Emine Ha- n›m.

1236 (1820). Hatime-i Hassa mehterbaﬂ› Hü- seyin Nafiz A¤a.

1292 (1875). Bilâd-› hamse mevali-i azamdan sab›ka Edirne kad›s› alemü’l-ulema Bolevî ‹slâm Feyzî Efendi. (Sicill-i Osmânî, 1/350)

Yolun Dirsek Yapt›¤› Yerden ‹ranîler Ca- mii’ne Do¤ru:

1206 Muharrem 8 (Eylül 1791). Dîvân-› Hü- mâyun hâcegânlar›ndan Mehmed Emin Beyzâde tarik-i Kadiriyye’den fieyh Ka- s›m Efendi’nin halifesi fieyh fiakir Ah- med Bey. (Sicill-i Osmânî, 1/411 Emin Bey) Tafl› yerde olup büyük molla sar›k- l›d›r.

729 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1207 (1792). Sab›k kaftan a¤as›zâde Bahaüd- 1172 (1758). Kafesî destarl›, Darü’s-saâde din Bey. A¤as› kâtipli¤inden ç›kma Mehmed Efendi. 1212 (1797). (K›r›k) ...... rak Mehmed Pa- fla’n›n efli Hadice Kad›nefendi. 1179 (1765). Kabasakal Mahallesi Ayfle Sul- tan Odalar›’nda sakin saray-› hümâyun 1213 (1798). ‹smetlu Hadice Sultan ç›ra¤› kütüphanecisi fahrü’l-müderrisîn Kalyo- Dilhayat Hatun. nî Ahmed Efendi. fiâhidesi sikkelidir.

1213 (1798). fieyh fiakir Bey’in annesi Fatma 1181 (1767). Silâhflor-› flehriyarîzâde Abdul- Bac›. lah A¤a’n›n efli Fatma Kad›n.

1218 C. evvel. 15 (Eylül 1803). Mehmed Sa- 1181 (1767). Kafesî destarl›. Tezkire-i sâni ‹b- id Beyefendi’nin o¤lu Enderun-› Hümâ- rahim Efendi. yun a¤alar›ndan Mehmed ‹zzet Bey. 1183 (1769). Dâyezâde Abdullah A¤ababas› 1220 (1805). Lâleli el-hac Mustafa merhu- silâhﬂor-› hazreti ﬂehriyarî Mehmed mun mirahûru zâim el-hac ‹smail A¤a. Emin Bey.

1235 (1819). Hâcegân-› Dîvân-› hümâyundan 1183 (1769). Sab›ka darü’s-saâde A¤ababas› Cami-i Cedid mütevellisi el-hac Osman Selimzâde el-hac› Mustafa A¤a’n›n k›z› Refik Efendi. ve Emin Efendi’nin eﬂi Rukiyye Han›m.

Burada bö¤ürtlenler aras›na at›lm›fl pek çok flâ- 1186 (1772). Silâhflor-› hazreti flehriyarîzâde hide vard›r. Abdullah A¤a.

1245 C. evvel. (Kas›m 1829). Dergâh-› âli ka- 1191 (1777). Zuamâdan Hindî el-hac Hasan p›c›bafl›lar›ndan Rodos mutasarr›f› fiük- A¤a. Yan›nda: rü Bey’in (sonra Pafla) hemfliresi Ayfle Han›m. 1227 (1812). Hindîzâde Hüseyin A¤a o¤lu mektubî R›fat Efendi. 1258 fievval 2 (6 Kas›m 1842). Lâhit, parça parça. Yaln›z “fiükrü Pafla” ismi kalm›fl- 1192 (1778) Zeynep Sultan masraf kâtibi t›r. Kitâbesi, M›srî R›fat Efendi’nindir. Mehmed Arif Efendi’nin efli Zahide Ha- (Sicill-i Osmânî, 3/156) n›m.

Tam Köﬂe: 1192 (1778). Defterî Mehmed Emin Efendi.

Mezarl›k ve Dere burada yukar›ya do¤ru dön- 1192 (1778). Mihriﬂah Sultan’›n büyük dâyesi mektedir. Rukiyye Hatun.

1157 (1744). Haseki Mustafa A¤a. 1193 Zilkade (Kas›m 1779). Dergâh-› âli mü- teferrikalar›ndan ‹smail A¤a merhum ve 1164 Zilhicce 14 (Kas›m 1751). Güzel taﬂ ve Abdurrahman A¤a’n›n annesi Rukiyye hat. Kitâbesi ﬂudur: Hatun.

“Bu mezaristan› R›zaullahu-teâlâ vakf eden sa- 1195 (1781). Sultan Selim’in bevvâbi (Kap›- âdetlu Zeyneb Sultan Hazretleri’nin kethüdas› Fa- c›s›) Monla Mehmed. yika Kad›n’d›r. Ruhi çün el-Fatiha.” 1197 Zilhicce 1 (Ekim 1783). Zeynep Sultan 1171 (1757). A¤ababas›zâde silâhflor-› hazreti masraf kâtibi Mehmed Arif Efendi’nin flehriyarî ‹brahim A¤a. (Sicill-i Osmânî, efli Hüsnüflah Kad›n. 4/682 A¤ababas›zâde) 1206 Safer (Ekim 1791). Sab›ka matbah-›

730 Üsküdar Mezarl›klar›

âmire emini Ali A¤a’n›n o¤lu silâhflo- 1147 (1734). Kafesî destarl›. Valide Sultan ran-› Hassa’dan el-hac Ali A¤a. Efli, Ha- hekimbafl›s› Mehmed Efendi. bibe Hatun 1191 (1777). Annesi hâce Fatma Hatun 1209. 1150 (1737). Kafesî destarl›. Hasan Pafla kayn› Süleymaniye rûznamecisi ‹smail Efendi. 1206 (1791). Halife-i bevvâbîn-i dergâh-› âli ‹brahim Hanif Efendi. 1153 (1740). Kâtibî sikkeli. Nuh Efendizâde Osman Beyefendi. (Sicill-i Osmânî, 1209 (1794). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’ 4/579) dan A¤ababas› el-hac Mehmed Efendi. 1161 fievval 21 (Ekim 1748). Silâhflor-› flehri- 1213 (1798). A¤ababas›zâde silâhfloran-› Haz- yarî Hançerli el-hac ‹brahim A¤a ve reti flehriyârî Mustafa A¤a. 1185. Efli, Rukiyye Han›m.

1227 (1812). A¤ababas›zâde Mustafa A¤a’n›n 1161 (1748). Kayserili Çar›kl›zâde Paﬂa Sey- eﬂi Sarayl› Rûhihayat Hatun. yid ‹brahim A¤a.

1227 (1812). Sultan Mustafa Han’›n k›z› Emi- 1187 (1773). Kap›c›bafl› el-hac Ebubekir A¤a. ne Sultan’›n dad›s› ve Said Bey’in efli Sa- rayl› Muhtevime Hatun. 1172 Zilkade 22 (Temmuz 1759). Eyyübü’l- Ensarî Hazretleri türbedar› el-hac Salih 1241 Safer (Eylül 1825). ‹brahim Efendi’nin Efendi. efli civan iken vefat eden Senaver Ka- d›n.

1156 (1743). Kâtibî sikkeli. Bedestanî el-hac Seyfullah A¤a.

Tarih k›sm› gömülü. Molla sar›kl› ﬂâhidesi nakiller önünde ve yolun dirsek yapt›¤› yerdedir. Müderrisîn-i kiramdan sab›ka ‹zzet Paﬂa imam› Haf›z el-hac Mehmed Efendi.

5. ADA 5. Ada - O Bölümü:

Yan›k Ömer Kap›s› Civar›nda Aka¤alar Me- zarl›¤›:

1025 (1616). Osman Bey. En eski tarihli taﬂt›r.

1044 (1634). Muhteflem lâhit. “Allah. / Sab›ka darü’s-saâde a¤al›¤›ndan / ç›kma el-hac ak Mehmed A¤a ruhi çün Fatiha 1044” Nuhkuyusu Semti’ne ismi verilen aileden 1063 (1653). Lâhit. Çok silik. Hüseyin kethü- Nuh Efendizâde dazâde Ahmet A¤a. Osman Beyefendi. Yan›nda, 1067 (1656). Poligonal tafl. Sultan Gavri mü- kardeflinin flâhidesi tevellisi Mustafa A¤a. bulunmaktad›r.

731 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1175 (1761). Dergâh-› âli A¤as› ikinci çuka- tâbeler, Tarih Dergisi, Say›: 19/57’ye ba- dâr› Sivasl› Veli A¤a. k›n›z.)

1187 ﬁaban 12 (Ekim 1773). E¤inli müderris 1197 Ramazan 22 (A¤ustos 1783). Sab›ka ve- Mehmed Efendi. kil-i saltanat›n necl-i ekremi.

1187 Safer 8 (May›s 1773). Kafesî destarl›. “Dâr-› bekaya eyledi Yusuf Bey irtihal” Nuh Efendizâde Mehmed Bey. Muhteflem lâhdi da¤›lm›fl vaziyettedir. 1188 Zilkade 16 (Ocak 1775). Efl-fleyhü’l-kur- (Sicill-i Osmânî, 4/667). ra el-hac Ali Efendi. 1198 fiaban 17 (Temmuz 1784). Pafla ‹brahim 1189 Zilkade. 29 (Ocak 1776). Darbhane-i A¤a’n›n k›z› Rabia Han›m. Âmire Naz›r› Küçük ‹mam el-hac Efen- di’nin büyük k›z› Ayfle Han›m. 1203 Muharrem (Ekim 1788). Aflç›bafl› Hasan A¤a. 1191 (1777). ‹zmir mollas› Abdürrahim Efendi. 1233 (1817). fiöhreti T›rnakc›zâde silâhflor ‹b- 1192 (1778). Kâtib-i kethüda-y› sadr-› âli hu- rahim Bey. Efli el-hace fierife Emine Ha- lefas›ndan Mehmed Emin Efendi’nin efli n›m. Yan›nda, tarih k›sm› gömülü, Mek- Sarayl› Sad›ka Hatun. Rebiyülevvel. Ya- ke-i Mükerreme kad›s› T›rnakc›zâde n›nda; Mustafa Bey’in efli fierife Ayfle Han›m. Bu aileye ait 7. Ada’da bir sofa vard›r. 1248 (1832). Tarik-i hacc-› flerifte vefat eden Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan ket- 1255 Receb 13 (Eylül 1839). Hâzâ el-kabri’l- hüda-y› sadr-› âli kalemi ser halifesi Tu¤- merhum ve’l-ma¤fur kudvetü’l-ulema el- ranüvis el-hac Mehmed Emin Efen- âyân ü umdetü’l-meflayih mevlâna hâf›- di’nin efli ‹zmirî Kâtibzâde el-hac Ali zu’l-Kur’an Mehmed Dervifl en-Nakfliben- Mühürdar sofas›. Bey’in k›z› Meryem Han›m. (Kâtibzâde- dî bin el-hac Ömer Efendi ibn-i el-hac ler için; M. Aktepe, ‹zmir’e Ait Baz› Ki- Hüseyin bin Hasan bin Abdurrahman.

732 Üsküdar Mezarl›klar›

1261 (1845). T›rnakc›zâdeler’den fierife Hati- Ömrünün nihayetine kadar / vuku bulan her bir ce Han›m. muharebede / Sad›kane hidmetle müfltehir / harb-› azman ü flüc’an / Müfliran-› fehamdan Fazl› / Pa- 1265 Cemaziyelâhir (May›s 1849). Elli sene fla merhumun ruhiçün Fatiha. Ayasofya Camii imam-› evveli olan Haf›z 6 Teflrin-i evvel 1322 / 1 Ramazan 1324 Ahmed Efendi. (Sicill-i Osmânî, 1/296) 1303 (1885). Fazl› Pafla’n›n annesi Fatma 1278 (1861). Maliye hazine-i celilesinden ve fiemsitab Han›mefendi. varidat muhasebecisi Rumeli Odas› hulefas›ndan Halil Efendi. 1940 Fazl› Pafla’n›n o¤lu Miralay Hüseyin Mazlum Akgün. Do¤umu 1865. 1292 (1875). “Hac› Said Efendi kim Valide-i Atik’in olmufltu camiinde ârâyifl-i hitabet” Pafla’n›n dört k›z›n›n flâhideleri de buradad›r.

ﬁair Nedim’in kay›n pederi Derviﬂ A¤a Sofas›: Mühürdar Sofas›:

5 No ile gösterilen yerde olup set üzerindedir. Gas›lhaneden Seyyid Ahmet Deresi’ne giden Set taraf› kesmetafl duvard›r. Hazîrede alt› ka- ana yol üzerinde, 4-5 noktalar› aras›ndad›r. bir olup dördünün yaln›z pehle tafllar› mevcuttur. Dervifl A¤a’n›n hamzavî tafl› üzerindeki ki- 1210 Rebiyülevvel 7 (Ekim 1795). Moldo- tâbe fludur: vanc› Ali Pafla’n›n mühürdar› Ahmet Efendi. Kad›köy’de Mühürdar Semti’nde Hac› Dervifl Mehmed A¤a hayfâ bu zat›n kona¤› oldu¤undan o havaliye Göçüb dünyadan itdi azm-i ukbâ ismi verilmifltir. (Sicill-i Osmânî, 3/544 ‹de ruhuna rahmet Hakk Te’âlâ Ali Pafla) Kabir tafl› Tekirda¤ Müzesi’nde Makam›n eyliye firdevs-i a’lâ olup 1187 (1773) tarihlidir. Didi damad› tarihini Nedîmâ Hac› Dervifl melce-i Cennet ola 1276 gurre-i Muharrem (31 Temmuz 1859). 1112 (1700) Sadr-› esbak Moldovanî Ali Pafla’n›n mühürdar› Ahmet Efendi’nin o¤lu Hü- 1158 (1745). Güzel tafl. El-hac Dervifl Meh- seyin R›fat Efendi. med A¤a’n›n k›z› Fatma Han›m. fiair Nedim’in efli olmal›d›r. 1295 Rebiyülâhir 7 (10 Nisan 1878). Mühür- darzâde ‹zzet Bey’in o¤lu mektubî-i sul- 1154 (1741). Zakirzâde Efendi’nin kerimesi taniye flâkirdlerinden Ahmed R›fat Bey. Rukiyye Kad›n’›n o¤lu Kahvecibafl› el- hac Ömer A¤a. 1304 (1886). Kad› Karyesi sakinlerinden mü- teveffa Mühürdârzâde Hüseyin Efen- 1162 Ramazan (A¤ustos 1749). Zakirzâde’nin di’nin o¤lu defterhane ketebesinden kerimesi derdine derman bulamayan Mehmed ‹zzet Bey. Emine Han›m. Sofa: Fazl› Pafla Sofas›: 1219 Cemaziyelevvel (A¤ustos. 1804). Kafesî Zakirzâde Sofas› civar›ndad›r. destarl›. Yan›k Ömer Kap›s› civar›nda ve 7 Nolu yerdedir. Reisü’l-küttab Mehmed 1322 Teflrinievvel (1906). Arma ve k›l›ç ka- Raflid Efendi’nin ye¤eni Hâcegân-› Dî- bartmal›, Müfliran-› fehamdan Fazl› Pa- vân-› Mu’alla erkân ve kâtib-i Dîvân-› fla. Efli Fatma Filorya Han›m. 27 Rama- Hümâyundan Kayserili Mehmed Kelim zan 1329 (Eylül 1911) Efendi. (Sicill-i Osmânî, 4/78 ve 2/351 Raflid Efendi) Fazl› Pafla’n›n muhteflem flâhidesinin ki- tâbesi fludur: 1221 (1806). Reisü’l-küttab Mehmed Raflid Efendi’nin mühürdâr› Hâcegân-› Dîvân-›

733 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Hümâyun’dan Yusuf fievki Efendi ve efli y› Hümâyun müflir-i esbak› yaver-i ekrem Havva Han›m. 12.. (son iki rakam yaz›l- hazreti flehriyarî Mehmed Tahir Pafla. mam›flt›r) Tafl›n›n kendisi taraf›ndan haz›rland›¤› anlafl›lmaktad›r. (Sicill-i Os- *** mânî, 2/351 Raflid Efendi) 1117 (1705). Solak Süleyman. 1225 (1810). Yusuf fievki Efendizâde, fiumnu muharebesinde fiehid olan Mustafa 1134 (1721). Hane-i hassa dülbend a¤al›¤›n- Efendi. dan ç›kma dergâh-› âli müteferrikalar›n- dan Davud A¤a. Bu sofan›n civar›ndak› flâhideler flunlard›r: 1161 (1748). Silâhdâr çavufllar›ndan Ali A¤a. 1170 Safer 15 (Kas›m 1756). Sadrazam Ab- dullah Pafla’n›n validesi Ayfle Han›m. 1134 (1721). Kafesî destarl›. H›z›r Paflazâde (Sicill-i Osmânî, 3/381) Mustafa Bey.

1219 (1804). Kafesî destarl›. Mezarl›k duvar›- 1154 (1741). Dergâh-› âli kap›c›lar›ndan n›n hemen arkas›nda. Dîvân-› Hümâyun A¤aç›ra¤› Yusuf A¤a. Süvari mukabelecisi Ahmed R›fat Efen- di. (Sicill-i Osmânî, 2/403-404) 1161 (1748). Çerkes Mehmed Paﬂa’n›n imam› el-hac Abdullah Efendi. 1282 Rebiyülevvel 27 (A¤ustos 1865). Ecille-i rical-i Devlet-i Aliyye’den masarifat mu- 1162 (1749). Sikkeli, Çelebi Mehmed Efendi. hasebecisi el-hac ‹smail Hakk› Efendi. (Sicill-i Osmânî, 4/236)

1307 Rebiyülevvel 9 (Kas›m 1889). Silindir 1164 (1750). Kâtibî sikkeli, çiçek kabartmal› tafl uzun kitâbe. El-hac Mehmed Münir flâhide. Macuncu hamamc›s› ve hamam- Pafla. 1232’de do¤mufl, 1244’te silk-i as- c›lar yi¤it bafl›s› el-hac Ahmed A¤a. keriyye’ye dahil olmufl. 1172 (1758). Vezir-i azam kap›kethüdas› Lâ- Tahir Pafla Sofas›: leliçeflme’de Küçük Hüseyin A¤a.

Gasilhâne civar›nda ve 4 Nolu yerde olup etraf› 1178 (1764). Güzel tafl. 4-5 noktalar› aras›nda demir parmakl›k ile çevrilmifltir. ‹çinde flâhide ve 4’ten 5’e do¤ru 115 ad›m ileride. Ki- yoktur. Parmakl›klar›na flu kitâbeler as›lm›flt›r: tâbesi fludur:

1251 (1835). Hademe-i hassa-i flahane rikâb-› ‹flte Üçüncü Kad›n ismet-penâh takva revifl hümâyunundan mahrec el-hac Mehmed Terk-i fâni eyleyüb ukbâya k›ld› azim-i can Emin A¤a’n›n validesi Ayfle Han›m. Nakd-i vaktin Hakk yoluna sarf idüb k›ld› sefer Kabrini define-i nûr ide Rabb-› Müsteân 1253 (1837). Mehmed Emin A¤a’n›n efli fieri- Hemdemi Hadicetü’l-Kübra ola rûz-› ceza fe Tahire Han›m. K›z›, fierife Fat›matü’z- Rahmet-i rahman ile flad ola rûh-› bî-kemân Zehra Han›m 1252. Di¤er k›z› fierife Ze- Fevtini gûfl eyleyüb Nefl’et didi tarihini kiye Han›m 1254. Hac-› Vuslat Kad›n’a Adn ola yâ Rab imân 1178 1264 fiaban 10 (Temmuz 1848). Hademe-i Hassa’dan Geredeli el-hac Mehmed Bafl tafl› meyve, ayak tafl› ise servi kabart- Emin A¤a. mal›d›r. Vuslat Kad›n, Sultan I. Mah- mut’un üçüncü Kad›n’› idi. (Kitâbe yaza- 1314 Cemaziyelevvel 2 (9 Ekim 1896). Tahir Pa- r› Nefl’et Efendi için Türk Dili ve Edebi- fla’n›n o¤lu Yaveran-› hazreti flehriyarî Sü- yat› Ansiklopedisi, 7/35’e bak›n›z.) vari kol a¤as› Mehmed Burhaneddin Bey. 1180 (1766). Periflanî destarl›. 24. Bölükden 1318 Muharrem 28 (28 May›s 1900). 5. Ordu- camc› el-hac Mehmed.

734 Üsküdar Mezarl›klar›

emini Lâleli el-hac Mustafa Efendi’nin o¤lu Enderun A¤alar›’ndan Mehmed Efendi. (Sicill-i Osmânî, 4/454-455)

1201 (1786). Vefa’da Camc› odabaﬂ›s›zâde Ahmed A¤a.

1192 Cemaziyelevvel 11 (Haziran 1778). Ba¤- dad A¤as› Veli A¤a. (Sicill-i Osmânî, 4/615)

1212 (1797). Kâtibî sikkeli. Meﬂayih-i kiramdan serdarlar kâtibi el-hac Abdullah Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/390)

1213 ﬁaban (Ocak 1799). Sultan Bayezid Ca- mii baﬂ imam› Ömer Efendi.

1222 (1807). Tu¤ra kabartmal› ve kafesî sikkeli. 3 Nolu yerdedir. Rical-i Devlet-i Aliye’den ve tarikat-i ﬁah-› Nakﬂiben- diyye’den Matbah-› Âmire Emini ve Ba¤dad kap›kethüdas› Giridî Mehmed Refi’î Efendi ve o¤lu Dîvân-› Hümâyun Sultan I. Mahmut’un ketebesinden Ali Lami’î Efendi. 1231 üçüncü kad›n› (1815) (Sicill-i Osmânî, 2/412) Vuslat Kad›n.

1181 Zilhicce 1 (19-Nisan 1768). Kafesî des- 1227 (1812). Dergâh-› âli kap›c›bafl›lar›ndan tarl›. 8 No ile gösterilen yerdedir. Kitâ- Seyyid Ahmed Pafla kethüdas› Ahmed besi aynen fludur: A¤a ve efli Emine Han›m. 1218 (1803). 2 Nolu yerdedir. Hüve’l-Bâkî Merhum ve ma¤fûrunleh 1229 (1814). Kethüday› sadr-› âli Lâleli Mus- Teflrifatc›-y› esbâk tafa Efendi’nin mühürdar› Hasan Nasri Ebu Bekir Paflazâde Efendi (Sicill-i Osmânî, 4/454-455) Akif Seyyid Mehmed Bey Efendi’nin ruhiçün 1234 (1818). Silâhflor-› hazreti flehriyarîden El-Fatiha Dervifl Hasan A¤a.

1181 Zilhicce 11Üsküdar, Salacak Mesci- 1242 Receb 25 (fiubat 1827). Büyük molla sadi’nin bânisidir. (Hadîkatü’l-Cevâmi r›k. Paye-i Mekke-i Mükerreme sab›ka 2/226; Osmanl› Müellifleri, 3/25) reisü’l-et›bba-i hazreti flehriyarî Bender- gülüzâde Said Mehmed Efendi (Sicill-i 1182 (1768). Büyük kavuklu. Hâlâ sadr-› rûm Osmânî, 3/40). Hemen arkas›ndan dere Mirzazâde Efendi’nin imam› müderrisîn-i geçmektedir. kiramdan Haf›z Ahmed Efendi. 1292 (1875). Fesli. “Hazreti Ferhad Pafla gibi 1195 (1781). 1 Nolu yerdedir. Hâlâ Galata bir zât-› güzin” ve efli Ayfle Zehra Han›m kad›s› amediü’l-mevaliü’l-azam fiehsü- 1267 (1850) (Sicill-i Osmânî, 4/18) varzâde hacesi Efendi Hazretlerinin halilesi ve bazergânzâde k›z› Ayfle Monla 1311 (1893). Etraf› parmakl›kl›. Gulâm-› Haz- Han›m. reti Sultan Mahmud ve Enderun-› Hü- mâyun seferli hanesi ser halifesi Hasan 1197 (1783). 4 Nolu yerde. Matbah-› âmire Tahsin Efendi.

735 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1317 Zilhicce (Nisan 1900). Fesli lâhit. 12 se- 1335 A¤ustos 18 (1919). Lâhit. 5. Köfle nok- ne hasta yatan K›r›m Hanedan›’ndan tas› civar›nda. Karagöz Gazetesi sahib-i Mir fiirin silsilesinden Atabegzâde fiah imtiyaz› Ali Fuad Bey. (Türk Dili ve Ede- Mirza Bey. biyat› Ansiklopedisi, 5/167)

1324 Ramazan 15 (Kas›m 1906). Anayol üze- 1339 Eylül 21 (1923). 5 Nolu fiair Nedim’in rinde ve 4-5 noktalar› aras›nda. Set üze- kay›n pederi sofas› yan›nda. Fesli flâhide- ri. Muhteflem tafl ve yaz›. “Huzûr-› Hü- sindeki yaz› fludur: mâyun cenab-› mülûkâne müezzinlerin- den ve Musika-i Hümâyun ve kul a¤ala- “‹bradi eflraf-› kuzât›ndan Es’ad Efendizâde Sad›k r›ndan fenn-i musiki üstad-› naz›rlar›n- Efendi o¤lu Dersaâdet istinaf azas›ndan flairandan dan tarikat-i aliyye-i Bedevî ricalinden Tevfik Lamih Bey” torunu, Tevfik Lamih Mehmed Tevfik Bey.” (S. N. Ergun, Bey’dir. Kabri lâhit fleklindedir. (‹nal, Son As›r Türk Musikisi Antolojisi, s.623, 656, Türk fiairleri, s. 1891) 760, 763) 1928 12. 1. Dr. Hakk› fiinasi Pafla. Kabri aile 1330 (1912). Hazine-i Hassa-i flâhâne mefru- sofas›ndad›r. (A. Gövsa, Meflhur Adamlar, flat kalemi hulefas›ndan Hac› Mehmed 2/649; A. Gövsa, Türk Meflhurlar›, s. 162) Bey’in efli Firdevs Han›m. fiinasi Pafla 1941 tarihinde vefat etmifltir.

1330 Ramazan 15 (A¤ustos 1912). Bahariye 1929 Selânik vücûhinden ve sûrre emini o¤ulla- fabrikalar› müdürü Mirliva Bedri Pafla. r›ndan ‹shak A¤azâde Ali Efendi’nin efli ... Efli, Fatma Han›m, 1934. Do¤umu 1852. 1974 Büyük sofa. Gazeteci Mümtaz Faik Fe- Buras› aile sofas› olup içinde alt› han›m›n sü- nik. Do¤umu 1905. tun fleklinde flâhideleri vard›r. 1980 Baflkumandanl›k foto¤raf zabiti Esat Ne- dim Tengizman. Do¤umu 1899.

***

1232 (1816). Nasuhî Paﬂazâde Mustafa Bey’in büyük o¤lu el-hac Numan Bey. (Sicill-i Osmânî, 4/558 As›mzâde Nasuh Paﬂa)

Tarih k›sm› gömülü. Hane-i Hassa’dan dül- bend a¤al›¤› ile ç›ra¤ olan Kapudanzâde Lâleli hatibi Mustafa Efendi.

Sikke kabartma ve Bektâflî taçl› flâhide. Ko- yunca hanedan›ndan ve Dersaadet kiba- r›ndan âl-i âbâ muhibbi, 28 ve 32 ilm-i hurûf, hadimü’l-fukara mülkiye kaimmekam› Mehmed Servet Bey bin Mehmed Said Bey. Tarih yaz›lmam›flt›r. Yan›nda;

Tarih k›sm› gömülü, büyük fesli flâhidesi mev- Sultan II. levî sikke kabartmal›, Koyuncal› Mir Abdülhamit’in Hüseyin. müezzini ve musikiflinas *** Mehmet Tevfik Bey’in H.1324 tarihli 1124 (1712). Sikkeli. Mehmed Beyo¤lu Sey- flâhidesi. yid ‹brahim Bey.

736 Üsküdar Mezarl›klar›

1177 (1763). Hamzavî taﬂ. Salih ‹smail A¤a.

1180 (1766). Musa A¤a’n›n eﬂi Fatma Hatun. Yan›nda, 1225 (1810) Alâiyeli Musa A¤a.

1205 (1790). Tu¤cubaﬂ› el-hac Mustafa A¤a’ n›n eﬂi Rukiyye Han›m.

1222 Cemaziyelâhir (A¤ustos 1807). Sab›ka kâtib-i yeniçeriyân-› Dergâh-› âlî, Selim Sabit Efendi’nin eﬂi Saliha Han›mefendi.

1291 (1874). Mevlevî sikke kabartmal›. Kitâ- besi çok uzundur.

“Hademe-i kol a¤as› Ali”

1330 A¤ustos (1913). Darülfünûn talebeli¤inden Harbiye Mektebine tahvil edip sonradan vefat eden ‹smail Efendi’nin o¤lu Mehmed Tevfik Bey. 1149 (1736). Tüfenk ustas› Hac› Yusuf A¤a. 1330 (1912). Etraf› parmakl›kl› ve abide tipi Zâkirzâde Abdullah ﬂâhide, üzerinde yaln›z “Nesime Subhi” 1251 (1835). Tophane-i Âmire Naz›r› Ârif Bîçare Efendi. ismi yaz›l›d›r. Bey’in mühürdâr› el-hac Hasib A¤a’n›n annesi Zübeyde Han›m. Kabri büyük bir 1336 (1917). Beylerbeyi hamam› mutasarr›f› demir parmakl›k içindedir. Yan›nda; Sivas vilâyeti Koçhisar kazas›ndan Kuru- a¤azâde ‹smail Hakk› Efendi. Do¤umu 1275 (1858). el-hac Mühürdâr Hüseyin Hasib 1287. A¤a’n›n kabri ve onun yan›nda da,

Vezneciler Sofas›: 1302 (1884). “Mazhar oldu genç iken hayfa Ce- mil’im rahmete” kitâbeli bir kabir vard›r. Hakk› fiinasi Pafla sofas› yan›ndad›r. Hasib A¤a’n›n efli ve çocuklar›n›n flâhideleri 1284 (1867). Mevlevî sikke kabartmal›. Bah- de buradad›r. riye muhasebesi baflkâtibi Osman Efen- di’nin k›z›. Zâkirzâde Abdullah Efendi Sofas›:

1305 (1887). Kola¤as› Haflim Bey’in efli Hay- 6 Nolu yerdedir. riye Han›m. 5. Ada’da ve Ankara asfalt›na en yak›n kap›- 1309 (1891). Osman Efendi’nin torunu Ha- dan girildi¤inde, ileride ve sol taraftad›r. Sofa, flim Efendi’nin k›z› Bahriye binbafl›s› 7x6 ad›m ebad›nda olup kesmetafl duvarlar Arif Bey’in efli Emine Nazime Han›m. üzerindedir. Bafl taraf› yüksektir. Burada iki flâ- hide vard›r: 1315 (1897). Bahriye nezaret-i celilesi veznedarbafl›s› Ali fiükrü Efendi. Alihayr-terukba Zâkirzâde çün k›ld› seferi Ya’ni Abdullah Efendi vâk›f-› s›rr-› kader Hazîrede otlar aras›nda üç flâhide daha vard›r. Âlem-i gaybdan dinildi rihletine tarihi K›l cinan-› kudsîni yâ Rabbenâ ana makar *** sene 1068 (1657)

737 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

fiâhidesi sütun fleklindedir. Yan›nda: biyle o¤lu fieyh Abdullah Efendi Zakirzâde demekle meflhur olmufl ve ol vechile dillerde ce- Fatiha Sene 1077 (1666) reyan bulmufltur. Yâ ‹lâhî iflbu kabrin sahibi Saliha Hatun idi hem Âbide Süluku, Hüdâyî Tekkesi fleyhi Dizdarzâde Ya’ni Zâkirzâde Efendi-i ibniyyedir. Mak’ad Ahmet Efendi’dendir. Afl›kâne ilâhîle- ri vard›r. Mahlas› Biçare’dir. ‹stanbul’da, Çem- Alt›ndaki sat›rlar boyadan okunmaz hale gel- berlitafl’ta Atik Ali Pafla Camii Zaviyesi’nde mifltir. fieyhlik ve Fatih Sultan Mehmet Han Cami- i’nde va’z ederdi. Güzel konuflurdu. Sevenleri Sofan›n d›fl›nda ve sol taraf›nda dört sütun flâ- çoktu. hide vard›r ki, kitâbeleri fludur: Zeyrek Camii’ne bitiflik olan kubbeli binay› Âsitâne-i Hazreti Pir Hüdâyî bunlar zapt edip içinde fukaray› iskân eder ve Seccade-niflîni Mudanyevîzâde tarikat terbiyesi verirlerdi. Ve ol kubbe zeman- Mehmed Ruflen Efendizâde › fetihte fieyh ‹lâhî elinde idi. Sonra Bali Sofi- Küçük Ayasofya Tekyesi fleyhi yevî’ye sonra Zakirzâde’ye intikal eyledi. Gah Abdullah Felahî Efendi’nin medrese nam›yla zabt olunda ve gâh hankâh Ruhiçün Fatiha. k›l›nd›. Sonra kubbesi zedelendi ve ra¤betten 27 Muharrem 1267 (Aral›k 1850) düfldü.” * 1313 gurre-i Receb (18 Aral›k 1895). fieyh Abdullah Biçare’nin babas› Hüdâyî Tek- Fuzala-y› mevalî-yi kiramdan kesi Zakirbafl›s› fiaban Efendi’dir. Kendisinin Ve hulefa-y› tarik-i aliyye-i fliirleri ve ilâhîleri vard›r. Atpazarî Osman Abdullah el-Felahîzâde Efendi ile Selâmi Ali Efendi gibi ünlü fleyhleri Mustafa Hakk› Efendi’nin yetifltirmifltir. O¤lu Zakirzâde Abdülvahab Ruhiçün el-Fatiha. Efendi fieyh Gafurî hulefas›ndan olup Sultan 1313 gurre-i Receb Bayezid Camii va’izi idi. 1133 Recebinin 26. (May›s 1721) günü vefat etti. (Sicill-i Osmânî, 1320 (1902). Felâhizâde Mustafa Hakk› Efen- 3/367 Abdullah Zakir Efendi ve 3/576 Ali Behic dizâde Abdullah Bey. Do¤. 1280 (1863). Bey; Mehmet Tahir, Osmanl› Müel. 1/231; ‹s- mail Hakk› Bursevî, Silsile-i Celile-i Celvetiyye, 1320 (1902). Mustafa Hakk› Efendi’nin efli s. 91; Veli Recai Velibeyo¤lu, Zakirzâde Abdullah Adviye Han›m. Do¤umu 1262 (1845). Biçare Dîvân›, 1963 Mucur; Hadîkatü’l-Cevâ- mi, 2/199) Sofan›n arkas›ndaki bir flâhide üzerinde flu ki- tâbe vard›r: Bu sofan›n ön taraf›nda Salacak Mescidi’nin bânisi Teflrifatî Akif Efendi’nin 1181 tarihli Ayasofya-i Kebir fieyhi merhum el-hac Yusuf flâhidesi vard›r. Efendizâde el-hac Mehmed Arif Efendi. 12 fievval 1278 (12 Nisan 1862). 1951 Kitâbe eski yaz› ile yaz›lm›flt›r. Ali Berri Pafla’n›n k›zlar› Leyla ve S›d›ka Han›me- Hadîka yazar› Ayvansarayî Haf›z Hüseyin fendiler’le torunlar› Ahmed Berri Han Efendi bu semte F›st›kl› demektedir. fiimdi f›s- Bey çocuklar› fierif ve Belk›s Han›me- t›k a¤açlar›ndan eser kalmam›flt›r. fendiler burada medfundurlar.

Zikir erbab›n›n gönlünden ç›karmad›¤› Zakir- 1953 Mart 1. Din alimi Ömer Fevzi Mardin. zâde fieyh Abdullah Efendi için, Silsile-i Celile- Kabri, çok büyük bir hazîrede ve büyük i Celvetiyye adl› eserinde ‹smail Hakk› Bursevî tarihçi Cemal Kutay hazîresi yan›ndad›r. flu bilgiyi vermifltir: Önündeki bir servi a¤ac› içinden bir sa- k›z a¤ac› yükselmifltir. Tabiat harikas›d›r. “Babas› Hazreti Hüdâyî’nin ihya Meclisle- ri’nin bafl zâkiri olup ekser ilâhiyat-› Hüdâyîle- Ömer Fevzi Mardin’in flâhidesine kendi sözü ri’ne flahâne besteler ba¤lay›p okudu¤u hase- olan flu yaz› yaz›lm›flt›r:

738 Üsküdar Mezarl›klar›

Her el Allah’a uzan›r Tarih beyti: Her avuç Allah’a aç›l›r Her yürek Allah’a dökülür Behiflt ehli ç›kub bir bir didiler fevtine tarih Ümid, iltica kap›s› tek ve o da Allah’d›r. Mehmed Bey sa’idler zümresiyle geldi Cennet’e 8 Safer 1187 1979-1895. Çanakkale ve ‹stiklal Savafl› kah- ramanlar›ndan Gazi Ziya fiarda¤. (Sicill-i Osmânî, 4/580 Nuh Efendi, fieyhzâde)

1325 (1907). Bektâflî taç kabartmal› sütun 1197 Receb 23 (Haziran 1783). Merhum Re- flâhide. Koyuncu Hanedan›’ndan ve cai Efendi’nin mühürdâr› Ali Efendi. Dersaâdet sakinlerinden tarikat-i aliy- Recai Efendi’nin Vefa’da mektebi ve se- ye-i Nazeniye mensub bende-i âl-i âbâ bili vard›r. 23 ve 32 ilm-i hurûf ve mukataat hadi- mü’l-fukara Mehmed Servet Bey bin 1198 (1783). Kayseriye kuzât›ndan Kesi Kar- Mehmed Said Bey. Do¤umu 1245 yesi’nden Pafla ‹brahim A¤a’n›n k›z› Ra- (1829). bia Han›m. Yan›nda, 1203-1203-1205 tarihli olup çocuklar›na ait üç güzel flâhi- Yan›k Ömer Kap›s› ile A noktas› aras›: de vard›r.

1129 (1717). Enteresan tafl. Abdi Efendizâde 1201 (1786). Recai Efendi’nin mühürdar ya- Abdullah A¤a. ma¤› el-hac Haf›z Mehmed Efendi’nin annesi Havva Han›m. 1132 (1719). fieyhzâde ‹brahim A¤a. 1209 Ramazan 12 (Nisan 1795). Kafesî des- 1147 (1734). Ocakl› hac› Alizâde ‹brahim tarl› flâhidesi yerdedir. Dîvân-› Hümâ- Çavufl. yun’dan sab›ka Cebehane-i Âmire Kâti- bi es-seyyid Dervifl Ali Hasib Efendi 1165 Rebiyülevvel 27 (fiubat 1752). Ayasof- Hazretleri. (Sicill-i Osmânî, 3/551) ya’da Telhisizâde Sadr-› azam-› esbak Ahmed Pafla’n›n ye¤eni Silâhflor-› flehri- 1212 (1797). Malih (tuz) Emini Hasan Efendi. yarî Aliyye Hüseyin Bey. (Sicill-i Osmâ- nî, 1/253 fiehlagöz Ahmed Pafla.) 1217 Rebiyülevvel 15 (A¤ustos 1800). Mira- hûr-› evvel Çerkes Mehmed Bey’in mira- 1171 (1757). Sab›ka Muhasebe-i cizye Haflim hûr-› sab›k›, Çorum mütevellisi silâhflor-› Efendi’nin o¤lu Mustafa Hatime Molla Hazreti sadr-› âli Gürcü Mustafa A¤a. Efendi. (Sicill-i Osmânî, 4/623 Haflim Seyyid Mehmed Efendi) 1219 (1804). Hazinedar-› bîrûn Ayasofyal› el- hac Ebubekir Efendi. 1185 Ramazan 22 (Aral›k 1771). Kafesî destarl›. Sab›ka Silâhflor-› flehriyarî fieyhzâ- 1231 fievval 11 (Eylül 1816). Kafesî destarl›. de el-hac ‹brahim A¤a. Valid-i irfladlar› Rical-i Devlet-i aliyye’den kethüda-y› fi›kk-› salis Defterdar Pir el-hac ‹smail sadr-› âli-i esbak Moravî Osman Efendi. Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/441)

1187 Safer 8 (May›s 1773). Kafesî destarl› flâ- 1285 fievval 12 (Ocak 1869). Bab-› Seraske- hidesinde on m›sral› bir kitâbe vard›r. ri’de yoklama odas› mümeyyizi Mehmed Güzel bir hatla yaz›lan kitâbenin ilk befl Tahir Efendi. m›sra› ile tarih beyti fludur: 1297 (1880). Masarifat muhasebecisi hac› Hak- Diri¤a hiç sebat› yok cihan›n ömr-i Nuh olsa k› Efendi’nin k›z› Emine Lamia Han›m. Ki yoktur lenger ârâm bu küflti-i evkate Hususa Nuh Efendizâde izzetlu Mehmed Bey 1301 Cemaziyelâhir 30 (Nisan 1884). Sultan ‹ki alemde hâcet yok sa’id oldu¤un isbate Bayezid ‹mareti aflç›bafl›s› Hac› Osman Fenas›n fehm idüb geçdi flerab-› zede kâriden A¤a.

739 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

danl›¤›ndan emekli birinci ferik Hakk› Paﬂa. K›z› 1315 (1897) Adile Han›m.

5. Ada - Ö Bölümü:

At›f Efendizâde Ömer Vahid Efendi Sofas›:

F›st›kl› Kap›s› (veya Korukap›s›) yan›nda ve tam 6 Nolu yerdedir. Buradaki tafllar, daha ileride, ‹brahim A¤a Yolu üzerinde iken, caddenin geniflletilmesi s›ras›nda buraya getirilmifllerdir. Fakat kütüphane sahibi At›f Efendi’nin flâhidesi bunlar aras›nda yoktur. Hazîredeki tafllar›n hemen hepsi ayn› biçim olup Hamza- vî’dir. Sofadaki tafllar flunlard›r:

1135 (1722). Uzun kitâbesi:

Darbhane-i Devlet Ömer Zühdi âli siret diye baﬂlamaktad›r.

1148 (1735). Fat›ma Han›m. Yaln›z ad› yaz›l›d›r.

At›f Efendizâde Hattat 1174 (1760). El-hace Emetullah Han›m. Yaz› Ömer Vâhit Efendi. bu kadard›r. Hattat ve Ressam. (Türk Dili ve Edebiyat› Ansiklopedisi, 1/223) 1306 Cemaziyelevvel 7 (Ocak 1889). Eâz›m-› rical-i Devlet-i Aliyye’den atufetlu 1184 (1770). Ömer Vahid Efendi’nin k›z› Fat- Mehmed Sa’di Beyefendi Hazretlerinin ma Han›m. k›z› ve iffetlu fievket Bey’in efli Saide Emine Vasfiye Han›mefendi. (Sicill-i Os- 1197 Cemaziyelevvel 13 (16 Nisan 1783). Sa- mânî, 3/26 Sa’di Efendi) b›ka Defterdâr-› esbak-› evvel Ât›f Efen- dizâde el-hac Ömer Vahid Efendi. (Si- 1308 Zilhicce 6 (Temmuz 1891). Rical-i Dev- cill-i Osmânî, 3/594; Tuhfe s. 348) let-i Aliyye’den Salih Pafla’n›n torunu Asakir-i fiahane kaimmekam› el-hac 1216 Cemaziyelevvel 9 (Eylül 1801). Ömer Talib Bey’in o¤lu M›z›ka-i Hümâyun ça- Vahid Efendi’nin k›z› Melek Mehmed vufllar›ndan Vehbi Bey. Paflazâde Salih Beyefendi’nin efli Süvey- da ‹smet Han›m. 1310 (1892). Erkân-› harbiye kol a¤alar›ndan Nâbîzâde Ahmed Nâz›m Bey. Kabri, 1221 Muharrem 18 (Nisan 1806). Ayfle Mü- takriben Hüseyin Pafla Sebili karfl›s›nda kerrem Han›m. ve mezarl›k duvar›ndan biraz içeridedir. fiâhidesi devrilmifltir. 1223 Safer 18 (Nisan 1808). Merhum Afifzâ- de Ömer Vahid Efendi’nin torunu mü- 1315 Zilkade 27 (Nisan 1898). Erkân-› harp derrisîn-i kiramdan Mustafa Cemaled- mirlivas› R›za Pafla’n›n efli Fatma Firdevs din Efendi. (Sicill-i Osmânî, 2/83) Han›m. 1234 (1818). Ömer Vahid Efendizâde sab›ka 1325 (1907). Ecille-i rical-i Devlet-i Aliy- sadr-› vâlâ-y› Anadolu Mehmed Celâ- ye’den Haremeyn-i muhteremeyn tercü- leddin Efendi. (Sicill-i Osmânî, 2/79) man› Hasan Tahsin Efendi. 1258 (1842). Sab›ka Edirne kad›s› Sadr-› esbak 1331 (1913). Süvari Ertu¤rul Alay› kuman- Melek Mehmed Pafla torunu Mehmed

740 Üsküdar Mezarl›klar›

Bahaüddin Bey. (Sicill-i Osmânî, 2/27) Sâhibu’l-hayrat ve’l-hasenat / Çeflme sahibi merhum ve ma¤fur / el-muhtac ilâ rahmet / el-ma¤fur 1277 (1860). Merhum Ömer Vahid Efendizâ- Dîvân-› Hümâyun / hâcelerinden sab›ka / Sarac- de mevali-i kiramdan Süleyman Feri- lar Kâtibi Abdullah / Efendi’nin ruhuna / ve cem’i düddin Efendi merhumun damad› Meh- ehl-i iman / ruhlar› çün r›zaen lillâhi / Teâlâ el-Fa- med Emin Efendi’nin o¤lu Osman Efen- tiha maa’s-salât / Sene 1211 fî L. 6. di (Sicill-i Osmânî, 3/97 Süleyman Feri- düddin Efendi) ‹brahim A¤a yolu üzerinde 1190 (1776) tarihli çeflmesi vard›. 1307 (1889). fiehreminî Efendizâde fetvahane memurlar›ndan Mehmed Reflad Efen- 1216 Cemaziyelevvel 21 (Eylül 1801). Kâtibî di’nin efli fierife Hafize Han›m. sikkeli. Saraclar kâtibi Efendi’nin vekilharc› Ali A¤a. Tarih k›sm› gömülü iki tafl: At›fzâde Süleyman Feridüddin Efendi’nin damad› el- 1233 fievval 5 (A¤ustos 1818). Saraclar kâtibi hac...... Abdullah Efendi’nin zevcesi Safiyye Hatun. Emine Hatun. Tarih k›sm› gömülü. Saraclar Kâtibi ç›rakla- Saraçlar Kâtibi Abdullah Efendi Sofas›: r›ndan......

Sofa yolun dirsek yapt›¤› ve 9 Nolu bölüme ya- 1132 (1719). Sofa d›fl›ndad›r. Saadetlu bafla¤a- k›n bir yerde olup yokufl afla¤› inerken sa¤ ta- s› fiaml› Mustafa A¤a. rafta ve dere yata¤›n›n yan›ndad›r. Etraf› yer yer mezar tafllar› ile takviyeli, duvarla çevrili Yere At›lm›fl Muhteflem Tafllar: büyük bir sofad›r. Su basmamas› için yükseltil- mifltir. Saraçlar Kâtibi Sofas›’n›n biraz ilerisindedir. Ters olanlar okunamad›. Di¤erleri flunlard›r: Hazîredeki tafllar flunlard›r: 1147 (1734). Tafl üç parça halindedir. Sab›ka 1211 fievval 6 (4 Nisan 1797). Kafesî destarl›. Cebecibafl› olup Rodos Ceziresi’nde fie- Kitâbesi fludur: hiden vefat eden Sar› Abdullah Pafla’n›n

At›fzâdeler Sofas›.

741 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

ser-i maktu’udur. Ruh-› flerifi çün Allah mâyun kap› çukedâr› Edhem Bey. R›zas› için el-Fatiha. Rodos’ta da flâhide- si vard›r. (Sicill-i Osmânî, 3/376; Z. Çe- 1328 Receb (Temmuz 1910). Sevahil-i Osma- likkol, Rodos’taki Türk Eserleri, s. 47) niye fenerleri idaresi müflaviri Nefl’et Pafla.

1153 (1740). Büyük kavuklu. Yaz›c› Hüseyin 1331 fievval 29 (1 Ekim 1913). Has›rc›bafl› Efendi. Hac› Halil Efendi’nin o¤lu Mecidiye Dergâh-› fierifi mütevellisi el-hac fieyh 1158 (1745). Hasan A¤a o¤lu Salih A¤a. Salih Efendi.

1162 (1749). Fatma Hatun. 1145 Zilhicce 7 (21 May›s 1733). Surre Emini el-hac Hüseyin A¤a’n›n damad› el-hac 1172 Safer. 15 (Ekim 1758). Dergâh-› Âli ge- ‹smail A¤a. (Sicill-i Osmânî, 2/207 Hüse- diklilerinden kap›c›bafl›l›k payeli el-hac yin A¤a) fiâhidesi, At›f Efendizâde Sofa- Mehmed A¤a ibn-i kahvecibafl› el-hac s› yan›ndad›r. Ömer A¤a. (Sicill-i Osmânî, 4/244) *** 1186 fievval (Ocak 1773). fiam ve Halep kap› kethüdas› zuamâ Mehmed Efendi. 1247 (1831). Osman Edib Efendizâde Meh- med Nureddin Efendi. Yan›nda: 1192 (1778). Kap›c›bafl› Ahmed A¤a’n›n k›z› Fatma Hatun. 1257 (1841). ‹stable-i âmire pâyeli Mehmed Celâleddin A¤a Hazretlerinin efli Emine 1232 Cemaziyelevvel 27 (Nisan 1817). At›f- Han›m. (Sicill-i Osmânî, 2/81) Mehmet zâde Ömer Vahid Efendi’nin k›z› Üm- Celâlettin A¤a Vak’a-y› Hayriye’de ye- metullah Han›m. (Sicill-i Osmânî, 3/594 niçeri a¤as› idi. Ömer Vahid Efendi)

1258 Ramazan. 14 (19 Ekim 1842). Nefis ya- z›. Merhum At›f Efendizâde Süleyman 6. ADA Ferid Efendi’nin k›z› Nesibe Ayfle Ha- n›m. (Sicill-i Osmânî, 3/97, 85 S. Feri- aydarpafla Hastahanesi arkas›ndaki met- düddin ve At›f Mehmed Emin Efendiler.) Hruk mezarl›kt›r. ‹brahim A¤a yolu boyunca uzan›r. Eskiden, bu dar uzun mezarl›¤›n iki 1288 (1871). Güzel yaz›. At›fzâde Celal Efen- taraf› da yoldu. Mezarl›¤›n karfl›s›nda, Seyyid di’nin torunu Ömer Hüsameddin Efen- Ahmet deresine kadar uzanan ve mesire yeri di. (Sicill-i Osmânî, 2/116) At›f Efendi olan Koru bulunuyordu. Bu korunun üzerin- sofas›na bak›n›z. den bugün Ankara asfalt› geçmektedir. Koru- nun büyük k›sm› f›st›k çamlar› ile bezenmiflti. 1305 (1887). Halil R›fat Pafla’n›n efli ve Mah- mud Celâleddin Pafla’n›n validesi ‹smet Buradaki tafllar, tarih s›ras›na göre flunlard›r: Zeliha Han›m. (Sicill-i Osmânî, 2/306 Halil R›fat Pafla) Mahmud Celâleddin 1164 (1750). Sikkeli flâhidesinde yaln›z Ab- Pafla meflhur Prens Sabahaddin Bey’in durrahman Efendi ismi yaz›l›d›r. Halvetî babas›d›r. meflayihinden idi. (Sicill-i Osmânî, 3/321) Nefl’et Pafla Sofas›: 1192 (1778). Baltac›lar kethüdas›zâde Veys F›st›kl› Kap›s› civar›nda olup etraf› demir par- Ahmet. makl›kl›d›r. 1193 (1779). Cebecibafl›zâde ‹brahim Efendi. 1295 (1878). Nefl’et Pafla’n›n pederi Trabzon vilâyeti kap› kethüdas› Hac› Arif Bey 1199 C. âhir 17 (28 Nisan 1785). Muhteflem o¤lu Azmi Bey’in kardefli Mabeyn-i Hü- kallavîli tek bafl flâhidesi. Sadr-› esbak

742 Üsküdar Mezarl›klar›

Halil Hamid Pafla. Bu tafl›n bir di¤eri, 1203 (1788) Ebubekir A¤a’n›n efli Ayfle Hatun. hazîrenin hastahaneye bakan cephesine yerlefltirilmifltir. (Sicill-i Osmânî, 2 / 299) 1204 (1789). Fatma Hasibe Kad›n.

1199 fievval. 5 (A¤ustos 1785). Kâtibî sikkesi. 1204 (1789). Kafesî destarl›. Gümrük kâtibi Hassa silâhflorlar›ndan Mehmed Emin. H›fz› Efendizâde hâcegân-› divan-› Hü- mâyundan Ubeydullah Beyefendi. 1201 Receb (Nisan 1787). Ser cebehane emini Mustafa Beyefendi’nin k›z› fiani Avni 1206 Zilhicce 23 (A¤ustos 1792). Kâtibî sik- Efendi’nin efli Abide Han›m. keli. Feyzullah Bey. Silâhfloran-› hazreti flehriyarî. 1201 (1786). Halil Hamid Pafla’n›n gulam› Mes’ud. 1206 (1791). A¤ababas›zâde ‹brahim A¤a’n›n efli el-hace Sarayl› Rûyidil Han›m. 1202 (1787). Halil Hamid Pafla’n›n cariyesi Hümaniflîn Kad›n. K›r›k bir tafl. Dergâh-› âli kap›c›bafl›lar›ndan A¤ababazâdesi Halil A¤a’n›n annesi Ha- 1201 (1787). Halil Hamid Pafla’n›n cariyesi dice Han›m. (Sicill-i Osmânî, 1/133) Nedime Kad›n. 1209 (1794). Bu güzel flâhide, Halil Hamid Pa- 1202 (1787). Halil Hamid Pafla’n›n cariyesi fla tafl›n›n sa¤ taraf›nda ve birinci s›rada- Zekiyye Han›m. d›r. Asma ve üzüm kabartmalar› ile süslü ayaktafl› yerdedir. Bafltafl› meyve tabakl›- 1203 (1788). Hassa kethüdalar›ndan Ali A¤a- d›r. Sultan Osman hazretlerinin bafl ka- zâde ‹smail Bey. d›n›, silâhflor-› hazreti flehriyarî el-hac Mehmed Bey’in zevcesi Leyla Kad›n. 1203 (1788). Kâtibî sikkeli. Maktul Halil Pa- fla’n›n bafl silâhfloru el-hac Sivasl› Meh- Sultan III. Osman’›n kad›nlar›ndan olup med A¤a. Padiflah’›n 1171 (1757) tarihindeki ve-

Sadrazam Halil Hamit Paﬂa.

743 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Haf›z Mehmed Emin Efendi’nin o¤lu Teberdâr Halil Beyefendi.

1211 (1796). Kâtibî sikkeli. Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan ser Cebehane Emini Mustafa Beyefendi’nin o¤lu Mahmud Beyefendi.

1213 Ramazan 17 (fiubat 1799). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan ser cebehane emini Mustafa Beyefendi’nin k›z› ser bevvabin-i dergâh-› âli fiirin Hüseyin A¤a’n›n efli gençli¤ine doyamadan vefat eden Hadice Han›m.

1213 (1798). Kâtibî bafll›k. Çavuflbafl› Genç Osman A¤a’n›n damad› Feyzullah A¤a. (Sicill-i Osmânî, 3/437 Genç Osman A¤a)

1216 Rebiyülevvel 23 (A¤ustos 1801). Kâtibî sikkeli. Darü’s-saâde A¤as› ‹dris A¤a’n›n yedekcisi Hüseyin A¤a. Sultan III. Osman’›n kad›nlar›ndan 1216 Receb 9 (15 Kas›m 1801). Mirahûr-› ev- Leylâ Kad›n. vel-i flehriyarî Çay›rzâde ‹brahim A¤a. (Sicill-i Osmânî, 1/145) fat› üzerine saraydan ç›kar›lm›flt›r. Son- ra, Silâhdar Halil A¤a’n›n o¤lu Mehmet 1217 (1802). Kafesî destarl›. Halil Hamid Pa- Bey ile evlendirildi. Mehmet Bey, 1171 fla’n›n kayn› hâcegân-› Dîvân-› Hümâ- fievvalinde (Haziran 1758) ve Sultan yun’dan sab›ka çavufllar kâtibi el-hac III. Mustafa saltanat›n›n bafl›nda silâdar Mehmed Lebiba Efendi 27 B. 1217. a¤as›, 1174 (1760)’ta tersane eminive Kabri, Halil Hamid Pafla flâhidesinin sol kapudan vekili oldu. 1177 (1763) tarih- gerisinde ve arka duvar yan›ndad›r. (Si- lerinde vefat etti. (Sicill-i Osmânî, 1/65, cill-i Osmânî, 4/87) 4/248; Ç. Uluçay, Padiflahlar›n Kad›nlar› ve K›zlar›, s. 97) 1218 Ramazan 10 (24 Aral›k 1803). Halil Ha- mid Pafla’n›n sa¤ taraf›nda ve birinci s›- 1209 (1794). Rikâb-› Hümâyun solak a¤ala- rada. Kitâbesi fludur: r›ndan Bekir A¤a. Hüve’l-Hayyü’l-Bâkî 1210 gurre-i fi›n. (10 fiubat 1796). Zifltovî A- merhum Cennet mekân firdevs-âfliyân li Paflazâde k›z› ve Dergâh-› âli gediklile- Sultan Mustafa Han Aliyy rinden, sadr-› esbak Halil Hamid Pa- er-rahmetü’l-ma¤furün Hazretlerinin fla’n›n Çamafl›r A¤as› Ahmed A¤a’n›n Kad›nlar›ndan dördüncüsü merhume efli Hüma Fatma Han›m. magfûrün lehâ Rif’at Kad›n ruhuna Fatiha. 1210 (1795). Çay›rzâde ‹brahim Bey’in cariyesi Ravend Usta. III. Mustafa Rif’at kad›nla uzun müddet saray d›fl›nda iliflkide bulunmufl, sadra- 1211 (1796). Yedekçi Hüseyin A¤a’n›n efli zam ve efli taraf›ndan bak›lm›fl, daha Ümmetullah Han›m. sonra Padiflah’›n emriyle hareme getirilip dördüncü kad›nl›k payesine yükseltil- 1211 Rebiyülâhir 10 (Ekim 1796). Kâtibî sik- mifltir. (Sicill-i Osmânî, 1/35; Ç. Uluçay, keli ve tu¤ra kabartmal›. Kap›c›bafl›zâde Padiflahlar›n Kad›nlar›, s. 99)

744 Üsküdar Mezarl›klar›

1218 Ramazan 17 (Ocak 1804). Sar›kl›. Halil Hamid Paﬂa’n›n imam› fahrü’l-müderri- sîn el-hac ‹smail Nafiz Efendi.

1219 Cemaziyelevvel 5 (A¤ustos 1804). Halil Hamid Paﬂa’n›n validesi ismetlu Zeyneb Kad›nefendi. Kabri, Paﬂan›n yan›ndad›r.

1221 (1806). Halil Hamid Paﬂa’n›n k›z› Zey- neb Han›m.

1222 Rebiyülevvel 21 (29 May›s 1807). Kafe- sî destarl› ﬂâhidesi hazîrenin en sonunda, çukurda ve duvar yan›nda. Rical-i Dev- let-i Aliyyeden Reisü’l-küttab-› rikâb-› Hümâyun Seyyid Ahmed Safi Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/232)

1225 (1810). Darü’s-saâde A¤as› Hüseyin A¤a’n›n zevcesi Hadice Hatun.

1226 Zilhicce 19 (Ocak 1812). Kafesî destarl› flâhidesi Halil Hamid Pafla’n›n sa¤ tara- f›nda ve birinci s›rada. Zümre-i sülehâ- Sultan III. Mustafa’n›n dan Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan 4. kad›n› Rif’at Kad›n. ser berber-i hazreti flehriyarî-i esbak Ali Efendi. Çeflme yapt›rm›flt›r. kaime Mehmed Beyefendi. (Sicill-i Os- mânî, 4/279) 1226 (1811). Çok silik, Dergâh-› âli kap›c›bafl›lar›ndan merhum A¤ababas›zâde Halil 1229 Ramazan 15 (Eylül 1814). Divan-› Âli A¤a’n›n efli Ferhad Pafla’n›n validesi Ha- Kap›c›bafl›s› Evkatl›zâde Süleyman Be- dice Han›m. yefendi. Sultan III. Mustafa’n›n kad›nlar›ndan 1227 Zilkade 9 (Kas›m 1812). Halil Hamid 1230 (1814). fiirin Hüseyin A¤azâde Melek Rif’at Kad›n’›n Pafla’n›n k›z› Emin-i kaime Mehmed Abdullah Beyefendi’nin k›z› Zekiye Ha- H. 1218 tarihli Bey’in efli Fatma Han›m. n›m. O¤lunun topra¤a gömülü flâhidesi flâhidesi. de yan›ndad›r. 1227 (1812). Kâtibî sikkeli, Abdullah Bey.

1227 L. 7 (Ekim 1812). Kâtibî sikkelidir. Es- ma Sultan’›n vekilharc› Mehmed A¤a.

1227 (1812). Sadr-› esbak Halil Hamid Pa- ﬂa’n›n çâmegûyi a¤as› dergâh-› âli gediklilerinden Ahmed A¤a’n›n eﬂi Habibi Han›m.

1227 Za. 15 (Kas›m 1812). Sadr-› esbak Ala- iyeli el-hac Mehmed Paﬂa’n›n ye¤eni Maktul Halil Paﬂa’n›n damad› Mehmed Beyefendi’nin k›z› Adile Han›m.

1227 (1812). Halil Hamid Paﬂa’n›n damad› Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan Emin-i

745 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1231 (1815). Kethüda-y› sadr-› esbak Mustafa dal›k hidmetinde olan Hâcegân-› Dî- Beyzâde Selim Bey. Nevcivan iken vefat vân-› Hümayun’dan Mustafa Fehim etmifltir. Kâtibî sikkeli flâhidesinin üç Efendi. 3 Rebiyülâhir 1233. yüzünde de kitâbe vard›r. Hatt› nefistir. 1234 gurre-i Zilkade (A¤ustos 1819). K›r›k bir 1231 Receb 3 (30 May›s 1816). Büyük molla tafl. Fatma Han›m. sar›kl›. Müderrisîn-i kiramdan silâhdâr-› esbak es-seyyid Abdullah A¤azâde Meh- 1234 Muharrem 15 (Kas›m 1818). Darbhane-i med Hakk› Beyefendi. Âmire Emini Mustafa ‹zzet Bey’in efli hace Mu’tebere Kad›n. 1232 (1816). Ayaktafl› çiçek kabartmal›. Halil Hamid Pafla’n›n Halile-i muhteremesi 1235 (1819). Ser tahterevânî Mehmed A¤a. hace fierife Ayfle Han›mefendi. 1235 (1819). Defterdar-› fl›kk-› evvel Feyzi 1232 Gurre-i Cemaziyelevvel (19 Mart 1817). Beyzâde Mehmed Emin Beyefendi’nin Kafesî sikkeli olup çok yüksektir. So¤uk- efli Mir’at Kad›n. çeflmeli es-seyyid Mustafa Efendi (Sicill-i Osmânî, 4/465) Kabri, sol taraftaki çu- 1235 fievval 15 (Temmuz 1820). Kafesî des- kur mezarl›ktad›r. tarl›. Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan ve Rical-i Devlet-i Aliyye’den Mehmed 1233 (1818). Kafesî destarl›. Sadr›azam-› es- Avni Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/608) bak Gazi el-hac Yusuf Ziya Pafla sab›ka mühürdar› ve bir müddet kap›c› kethü- 1235 Cemaziyelevvel 23 (Mart 1820). Kâtibî sikkeli. Sultan Abdülhamid Han sadrazamlar›ndan Halil Hamid Pafla’n›n ça- mafl›r a¤as› Ahmed A¤a.

1237 (1821). Giridiü’l-asl beyne’l-haf›keyn (Do¤u ve bat›da meﬂhur) Mehmed Rag›b Efendi

1237 (1821). Kafesî. Sadr-› Rumeli Halil Ha- mid Paﬂazâde Arif Beyefendi’nin o¤lu Enderun-› Hümâyundan mahrec hâce- gân-› divan-› Hümâyundan Mehmed Hamid Beyefendi. (Sicill-i Osmânî, 2/257)

1238 Cemaziyelevvel 11 (Ocak 1823). Der- gâh-› âli kap›c›bafl›lar›ndan Çay›rzâde Ahmed fiakir Bey’in k›z› Reflide Han›m.

1238 ﬁevval 7 (Haziran 1823). Limni muhaf›- z› Vezir Nuri Paﬂa’n›n torunu Mehmed Cemil Beyefendi.

1241 (1825). Sadr-› Rum Halil Hamid Paﬂazâ- de Mehmed Arif Beyefendi’nin torunu Mir Mehmet Nebil Efendi.

1243 (1827). Bayezid imam› ve bostanc›lar Tarih yazar› müfettifli Sad›k Efendi. fiâhidesi büyük Lebiba Efendi’nin molla sar›kl›d›r. (Sicill-i Osmânî, 1217 tarihli flâhidesi. 3/193)

746 Üsküdar Mezarl›klar›

1247 (1831). Hâlâ Sadr-› Rumeli Halil Hamid 1259 (1843) ...... zâde torunu Nafiz Bey’in o¤- Paflazâde Arif Bey Efendi’nin zevcesi ‹ffet lu Mehmed Mahir Bey. Han›m. 1260 (1844). K›r›k. Ayfle Nefise Han›m. 1248 Zilkade (1833). Lâhit, fesli flâhide. Ça- y›rzâde Ahmed Bey. Mir-i alem. (Sicill-i 1261 (1845). Molla sar›kl›, tarik-i Hac-› fie- Osmânî, 1/145 ‹brahim A¤a) rif’den vefat eden ser berber-i flehriyarî-i esbak Ali Efendizâde el-hac Mehmed Ahmed Bey’in: Nuri Bey.

Mir-i alem Çay›rzâde terk-i devrân eyledi 1264 (1848). Dürnev Han›m. Zümre-i evlâd›n fevtiyle nâlân eyledi 1268 Muharrem 27 (Kas›m 1851). Küçük diye bafllayan kitâbesi 10 m›srad›r. molla sar›k. Anadolu pâyeli M›s›r Kahi- re Kad›s› Halil Hamid Paflazâde Arif 1250 fiaban 13 (Aral›k 1834). Lâhit. fiâhidesi- Bey’in torunu Mehmed Ataullah Beye- nin iki yüzü de kitâbelidir. Halil Hamid fendi. (Sicill-i Osmânî, 3/481) Arapzâde Paflazâde Arif Bey’in o¤lu mevali-i azam- Hamdullah Efendi’nin damad› idi. dan M›s›r Kahire kad›s› Mehmed Raflid Beyefendi. (Sicill-i Osmânî, 2/354) 1274 fievval 20 (Haziran 1858). Ayaktafl› burma sütunlu muhteflem lâhit ve nefis hat. 1251 (1835). Lâhit, flâhidesi feslidir. Halil Ha- M›s›r Valisi Mehmed Ali Paflazâde ‹sma- mid Paflazâde Mir Mehmed Arif Efen- il Pafla’n›n halilesi Fat›matü’z-Zehra Ha- di’nin o¤lu Mehmed As›m Beyefendi. (Sicill-i Osmânî, 3/283)

1252 fievval. 15 (Ocak 1837). Müderrisîn-i kiramdan Halil Hamid Paflazâde torunu Mehmed fiefik Beyefendi’nin efli fiefika Han›m. Tarih k›sm›n›n iki yan›na “Kâ- mil 1273” diye yaz›lm›flt›r. (Sicill-i Osmâ- nî, 3/152 fiefik Bey)

1255 Cemaziyelevvel 19 (A¤ustos 1839). Molla sar›kl› lâhit, ok ve tirkefl kabartmal›. Rumeli sadr›ndan Halil Hamid Pa- flazâde Mehmet Arif Beyefendi. Kendisi ulemadan oldu¤u halde vasat bir kemankefl idi. 1197 (1783)’te kabza ald›. 1837 tarihinde ve 80 yafl›nda oldu¤u halde 400 geze (260 metre) ok atarak tafl dikti. Okmeydan›’na dikilen son tafl onundur. ‹ki defa Rumeli Kad›askeri olmufltur. (Sicill-i Osmânî, 3/272; Y. Öztuna, Dev- letler ve Hanedanlar, s. 664)

1256 Cemaziyelevvel (Temmuz 1840). Mü- derrisîn-i kiramdan Halil Hamid Paﬂazâ- de torunu Ataullah Bey’in eﬂi Atiyye Han›m. (Sicill-i Osmânî, 3/481)

1257 (1841). Halil Hamid Paflazâde kudema- Serberber-i fiehriyari y› azamdan Mehmed Nurullah Pafla. (Si- Ali Efendi’nin cill-i Osmânî, 4/587) 1226 tarihli flâhidesi.

747 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

ke kabartmal›. Beylerbeyi pâyelilerden tarikat-i aliyye-i Mevleviyye’den Musta- fa Necib Paﬂa.

1301 Rebiyülâhir 23 (ﬁubat 1884). Hazine-i Hümâyun varidât-› umûmiye muhasebecisi Salih R›f’at Efendi.

1302 (1884). Halil Hamid Pafla ahfad›ndan Âsâf Pafla’n›n k›z› olup 17 yafl›nda vefat eden Fatma Zehra Han›m.

1315 Safer 23 (Temmuz 1897). Lâhit. Halil Hamid Paﬂa ahfad›ndan As›m Beyzâde, mülga meclis-i vâlâ azas› Nurullah Bey. (Sicill-i Osmânî, 4/871)

1317 (1899). Halil Hamid Pafla ahfad›ndan ve ecille-i müflirân-› sultaniyye’den yâver-i ekrem Hazreti Padiflahi Âsâf Celâleddin Pafla’n›n efli Ayfle Raife Han›m. Do¤um 1288 (1871).

1317 fiaban 13 (17 Aral›k 1899). Sadr›azam-› Sadrazam Halil Hamit esbak Halil Hamid Paflazâde vüzerâ-y› Paflazâde Mehmet azamdan Nurullah Pafla’n›n o¤lu fleyhü’l- Arif Bey’in ok ve harem-i esbak Vezir Cemaleddin Paflazâ- tirkefl kabartmal› de ecille-i yâver-i ekrem-i Hazreti Padi- lâhdi. flahî Mehmed Âsâf Celâleddin Pafla. Do- ¤umu 7 fievval 1253 (Ocak 1838). Ayr›- n›m. Ketebe Mehmed Rif’at imzal›. Do- ca pehle tafl› üzerinde sekiz s›ra halinde ¤umu 7 fievval 1253 (Ocak 1838). haz›rlanm›fl 16 m›sral› bir kitâbesi daha vard›r. Tarih beyti fludur: 1281 (1864). Halil Hamid Paflazâde Arif Bey’in torunu sudûr-› âzâmdan Mustafa Bu kitâbe yaz›l›r kabrine elbette Celâl Nazif Beyefendi. (Sicill-i Osmânî, 4/565) Azm-i gülzâr-› cinân eyledi Âsâf Pafla

1282 Rebiyülevvel 9 (A¤ustos 1865). Vali 1318 Muharrem 10 (10 May›s 1900). Lâhit. Osman Pafla Hazretlerinin efli Fat›ma- Halil Hamid Paflazâde sudûr-› âzâmdan tü’z-Zehra Han›m. Nazif Bey’in o¤lu Mehmed Ferid Bey.

1283 (1866). Lâhit. Valide Sultan cariyesi Sa- 1336 Zilkade 29 (Eylül 1918). Lâhit. Halil dâdil Kalfa. Hamid Pafla ahfad›ndan Nurullah Beyzâ- de rütbe-i bâlâ ricâlinden Mehmed 1285 (1868). Fesli. Adile Sultan’›n harema¤a- Âs›m Bey. s› Hac› Abdurahman A¤a. Tarih k›sm› gömülü, kâtibî sikkeli. Sultan Os- 1287 Muharrem 3 (Nisan 1870). Sadr-› esbak man Han...... Mustafa Na’ili Pafla’n›n o¤lu Ali Bey’in efli M›s›rl› Han›mefendi’nin manevî k›z› Tarih k›sm› gömülü, Dergâh-› âli kap›c›bafl›la- olup 28 yafl›nda vefat eden Ferahdil Ha- r›ndan kahvecibafl› el-hac Abdullah n›m. A¤azâde Haf›z......

1301 C. evvel 20 (Nisan 1884). Mevlevî sik-

748 Üsküdar Mezarl›klar›

7. ADA Diriga erdi hükm-i “‹rc›î” nâibdi Beykoz’da 7. Ada - A Bölümü: ‹derdi hidmet fler’i mübeyyin ol faz›l âgâh Bu gençlikde vasiyyet eyledi techiz ve tekfinin Civan sanurduk ol bir pir-i fâni imifl eyvallah Zeynelabidin Efendi Sofas› (‹ncirli Sofa): Kodu matemde gitdi mâder ü evlâd ü hâhiflkâr›n Veremle mevte yok çare dü ihlak olmam›fl eyler ah 1255 Cemaziyelevvel 22 (A¤ustos 1839). Et- Mu’in et lutf›n› bî vas›ta yâ Rab bilâ mâni raf› demir parmakl›kl› sütun flâhide. Ola rûz-› ceza hem nâm› ceddinden flefaat-hâh ‹mam-› evvel-i Sultanî es-seyyid Meh- Yaz›lsun ç›kd› bir tarih-i mu’cem tafl›na yâ Rabb med Zeynelabidin Efendi. Kitâbesi Sünûhî Beyefendi dâr-› huldi itsün ârâmgâh Hamdi imzal›d›r. (Sicill-i Osmânî, 2/435) 1271

Sofan›n önündeki eski yol 1957’de kapat›ld› 1274 fievval 7 (May›s 1858). Zeyni Efendi’nin ve buraya Sö¤ütlü Çeflme Mezarl›¤›’ndan na- emektar› Ömer A¤a. killer yap›ld›. Molla Beyler diye ünlü olan bu ailenin ‹stanbul’da Sultan Selim Camii mihra- 1289 Receb 27 (30 Eylül 1872). Sudûr-› âzâmdan b› taraf›nda büyük konaklar› ve Salacak Bah- semahatlu Cemaleddin Efendi’nin efli Emi- çesi yerinde de köflkleri vard›. ne Melekfer Han›m. (Sicill-i Osmânî, 2/84)

1270 Muharrem 14 (Ekim 1853). “‹madeddin 1291 Receb 4 (17 A¤ustos 1874). Sudûr-› Efendi’nin duhter-› pâkizesi eyvah / Aç- âzâmdan Zeynelabidin Efendizâde es- madan soldu güller misali ba¤-› mihnet- seyyid el-hac Mehmed ‹madeddin Efen- de / Esüb bâd-› ecel nâgâh ay›rd› validîn- di’nin efli el-hace Merzûka Han›m. den / Nice a¤layub ah etmesünler genc-i hasretde / ...... ” Tarih beyti fludur: 1294 Muharrem 22 (fiubat 1877). En iri ve yüksek sütun. Efâhim-i sudûr-› âzâmdan Du’a eyler Kerimî cevher ârâ yazd› tarihin / ‹mam-› evvel-i hazreti flehriyarî / esbâk Mekan olsun Emine Han›m’a gülzâr-› Cennet de Cennetmekân es-seyyid el-hac / Meh- med Zeynelabidin Efendi’nin / mahdûm- 1271 (1854). Zeynî Efendi. Kitâbesi fludur: › mükerremleri esbak sadr-› / Rumeli Cennetmekân firdevs-afliyan / es-seyyid ‹mam-› evvel-i Mahmud Han Zeynî Efendi hayf el-hac Mehmed ‹madeddin / Efendi’nin Çeküb ald› fenâdan yan›na mahdûmunu nâgâh ruh-› flerifleri çün el-Fatiha.

7. Ada’n›n basit krokisi.

749 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1268 Receb 11 (May›s 1852). Lâhit. fiâhidesi feslidir. Cidde Müfliri Osman Pafla’n›n biraderi rikâb-› Hümâyundan kap›c›bafl› Hac› Mustafa A¤a. Kitâbe R›fat imzal›- d›r. (Sicill-i Osmânî, 3/446 Osman Pafla)

1270 Safer 15 (17 Kas›m 1853). Güzel bir lâ- hit. Efahim-i vükela-y› saltanat, Maliye Naz›r› Abdurrahman Nafiz Paﬂa’n›n o¤- lu maliyeden Mustafa R›fat Beyefendi. (Sicill-i Osmânî, 4/535)

1280 R. âhir 18 (Ekim 1863). Abdurrahman Nafiz Paflazâde meclis-i muhasebe-i maliye azas›ndan Mustafa R›fat Bey’in efli Nefis hatt› Emin Eyyûbî imzal›d›r. (‹s- Pürkemal Han›m. 7. Ada A bölümü mail Hakk›, Merâk›d, s. 31; Sicill-i Osmâ- krokisi. nî, 3/583) 1302 (1884). Abdurrahman Nafiz Paflan›n efli Zeliha Nevres Han›m. 1296 Rebiyülevvel 17 (Mart 1879). Sudûr-› âzâmdan Mehmed ‹madeddin Efen- 1327 Nisan 14 (1911). Fatma Nesibe Han›m. di’nin o¤lu sab›ka ‹zmir kad›s› el-hac Abdurrahman Nafiz Pafla’n›n o¤lu R›fat Mehmed Zeynelabidin Efendi. Bey’in k›z›.

1300 B. 18 (May›s 1883). Tarik-i aliyye-i R›- Kâmili Pafla Sofas›: faiyye bendegân›ndan rabien sadaret-i Rumeli’den infisal (Rumeli sadaretin- Tam köflededir. den ayr›lan) Zeynelâbidin Efendizâde re- isü’l-ulema es-seyyid Mehmed Cemaled- 1262 Rebiyülâhir 13 (Nisan 1846). ‹stable-i din Efendi. Kitâbesi ‹lmî imzal›d›r. ‹lmî, âmire pâyeli Surre-i Hümâyun Emini sab›k Tu¤rakefl ‹smail Hakk› Altunbezer’in Bursa kaimmekam› el-hac Mustafa A¤a. babas›d›r. (‹nal, Son Hattatlar, s. 155; Si- Bafl ve ayak tafl›nda ayn› yaz› vard›r. Bura- Arapzâde cill-i Osmânî, 2/84) s› iki cepheli yol oldu¤undan bu flekilde Atâullah Efendi. haz›rlanm›flt›r. (Sicill-i Osmânî, 4/474) Zeynelabidin Efendi Sofas› Civar›: 1263 Cemaziyelevvel 10 (26 Nisan 1847). Müfliran-› feham saltanat-› seniyyeden Bursa eyaleti valisi el-hac Halil Kâmil Pafla’n›n k›z› fierife Hadice Edibe Ha- n›m.

1264 M. (Aral›k 1847). Fesli. Rütbe-i seniyye eshab›ndan fiâm-› flerif valisi Kâmili Pa- fla’n›n biraderi kap› kethüdas› Hamdi Efendi.

1282 Zilhicce 17 (3 May›s 1866). Lâhdinin yaln›z ayak taﬂ› mevcuttur. Kudemâ-y› âzâmdan Rumeli kad›s›ndan Arabzâde el-hac Mehmed Zeki Efendi. (Sicill-i Os- mânî, 2/428)

1283 Rebiyülevvel 14 (27 Temmuz 1866). Kürdistan valisi el-hac Kâmili Paﬂa’n›n

750 Üsküdar Mezarl›klar›

cariye-i menkûhas› Feride Han›m. l›kl›. “Bir zamanlar Abdülmecid’in beflinci gözdesi ve Haydar Bey’in efli Mihri- 1283 M. 13 (28 May›s 1866). Kudema-y› mü- eda Han›m.” “yes ile hayfa teverrüm” flirân-› saltanat-› Seniyye’den el-hac Ha- (verem) olan han›m›n vefat›na “Mihri- lil Kâmili Pafla. Kitâbe Emin Eyyûbî im- eda Han›m behiflti eyledi meva bu sal” zal›d›r. (Sicill-i Osmânî, 4/69-70) tarihi düflürülmüfltür.

1295 Cemaziyelâhir 3 (4 Haziran 1878). Sadr- 1288 Zilkade (Ocak 1872). Kurenâ-y› Hazreti › Rumeli pâyeli Arabzâde Mehmed Ata- flehriyâriden Ahmed Haydar Bey. ullah Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/482; Y. Öztuna, Devletler ve Hanedanlar, s. 550) 1292 Ramazan 8 (Ekim 1875). Beyo¤lu Muta- sarr›fl›k dairesi 1. m›nt›ka memurlar›n- 1295 Muharrem (Ocak 1878). El-hac Halil dan Selim Servet Bey. Kâmili Pafla’n›n üçüncü harimesi ve el- hac Abdülaziz Pafla’n›n efli hace Ayfle 1312 (1894). Defter-i Hakanî mektubî kalemi Münire Han›m. baflkâtibi Zati Bey’in o¤lu ‹smail Hakk› Bey. Ayn› kabir, 1325 (1907). Tevfik Pafla’n›n k›z› ve Dersa- âdet istinaf müddei-i umûmî muavini 1325 (1907). ‹smail Hakk› Bey’in k›z› Hatice Arabzâdenin torunu izzetlu Behçet Be- Azize Han›m. yefendi’nin efli Ümmügülsüm Rasime Han›m. Yusuf A¤a Sofas›:

Kâmili Paﬂa Sofas› Civar›: 1244 (1828). Ecille-i rical-i Devlet-i Aliy- ye’den Valide Kethüdas› Yusuf A¤a’n›n 1278 (1861). Güzel hat. Etraf› demir parmak- k›z›, Kalyonlar kâtibi ‹smail ﬁemseddin

7. Ada’da Adliye Naz›r› Abdurrahman Nafiz Paﬂa’n›n o¤lu Mustafa R›fat Bey.

Arapzâde Mehmet Zeki Efendi’nin 1282 tarihli ﬂâhidesi.

751 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Efendi’nin efli Zeliha Han›m. (Sicill-i Os- 1289 Rebiyülevvel 28 (Haziran 1872). Abdül- mânî, 4/668) lâtif Beyefendi’nin K›z› Hadice Fitnat Han›m. 1271 (1854). Rical-i Devlet-i Aliye’den Tak- vimhane-i Âmire naz›r› ve sonra Berlin ve 1301 Ramazan 7 (Temmuz 1884). Efahim-i ‹ran Sefarethaneleri’ne memur olan Mus- vükela-y› saltanat-› seniyyeden Maliye tafa Sami Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/7) Naz›r› Abdurrahman Nafiz Pafla’n›n o¤- lu Abdüllâtif Beyefendi ’nin efli fiahende 1276 (1859). Amedî-i Dîvân-› Hümâyun hu- Han›m. (Sicill-i Osmânî, 4/535 Nafiz lefas›ndan R›za Efendizâde rüus kalemi Pafla; M. Pakal›n, Maliye Naz›rlar›, 1) hulefas› Hüseyin Hamid Efendi. (Zeynelabidin Efendi Sofas› civar› bahsine bak›n›z.) 1284 (1867). Hüseyin Hamid Efendi’nin kardefli rüus-› hümâyun kaleminden Hüse- + ‹fiARETL‹ YER yin Fahreddin Efendi. Sultan Abdülmecit’in 1249 Receb 25 (Aral›k 1833). Valide Sultan 5. ikbali Abdüllâtif Bey Sofas›: kethüdas› Yusuf A¤a’n›n mu’tekalar›n- Mihriedâ Han›m’›n dan (köle) Emine Gülruh Kad›n. 1278 tarihli flâhidesi. 1278 (1861). Abdüllâtif Beyefendi’nin K›z› fierife S›d›ka Han›m. 1267 Cemaziyelâhir 18 (20 Nisan 1851). Fes- li. Mir-i miran-› kiramdan Diyarbekir kaimmekam› el-hac Süleyman Pafla. (Si- cill-i Osmânî, 3/99)

1296 Muharrem 26 (Ocak 1879). Hac› Süley- man Paﬂazâde el-hac Mehmed Refik Bey.

1269 (1852). Asakir-i Nizamiye cenab-› ﬁa- hane mirlivalar›ndan Veli Bey. (Sicill-i Osmânî, 4/617).

1273 Zilhicce 17 (A¤ustos 1857). Parmakl›k içinde. Hâcegân-› Dîvân-› Hümâ- yun’dan Çavuﬂlar Kâtibi Ahmed Behçet Efendi. (Sicill-i Osmânî, 2/31)

1275 (1858). Rical-i Devlet-i Aliyye’den Kal- yonlar ser halifesi ‹smail ﬁemseddin Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/169). Yan›n- da, Hotin Aile Sofas› vard›r.

1275 (1858). Sudur-› azamdan Hac›zâde Ba- haüddin Mehmed Bey.

1276 Muharrem (Temmuz 1859). ‹kinci rüt- beyi haiz mabeynden mehrec Mir Hüsnü.

1316 R. âhir 1 (A¤ustos 1898). Mahkeme Temyiz ceza k›sm› reisi atufetlü Mustafa Nail Bey ibn-i Abdülvehab.

1277 (1860). Yerde. Sudur-› azamdan el-hac Tahir Efendi.

752 Üsküdar Mezarl›klar›

1278 (1861). Kalyonlar ser halifesi ‹smail ﬁemseddin Efendi’nin k›z› ﬁerife Tevhi- de Han›m.

1287 C. evvel 14 (12 A¤ustos 1870). Tam yolun dirsek yapt›¤› yerde. Dünya ve sancak kabartmal›, burma ayak tafl›. Derdi- ne derman bulamayan ve genç yafl›nda vefat eden devletlu atufetlu Fat›ma Sul- tan hazretlerinin ç›raklar›ndan Asakir-i Hassa yüzbafl›lar›ndan Kassabbafl›zâde Baha Bey’in efli Vasf›melek Han›m.

1327 (1909). Nakibü’l-eflraf Mustafa Tevfik Efendi’nin efli fiefika Han›m.

1327 (1909). Nakibü’l-eflraf Mustafa Tevfik Efendizâde meclis-i emval-i eytam azas› ve ‹stanbul payeli ‹brahim Celalüddin Efendi. 7. Ada’da Baban Hanedan› Sofas›: Adliye Naz›r› Abdurrahman Nafiz Eski yol ile duvar aras›ndad›r. Pafla’n›n o¤lu Abdüllatif Bey’in efli 1301 (1883). Mirliva Baban Hanedan›’ndan fiâhende Han›m. Süleyman Paflazâde topcu mirlivas› Ali Galib Pafla’n›n annesi Anber Han›m. müderrisîn-i kirâmdan Abdurrahman (Sicill-i Osmânî, 3/98 Süleyman Pafla Ba- Beyefendi. (Sicill-i Osmânî, 4/687) banl›) 1248 (1832). Güzel hat. Bozok Sanca¤› Muta- 1307 fiaban 15 (Nisan 1890). Süleymani- sarr›f› Abdülcebbarzâde Süleyman ye’nin Baban hanedan-› kadim-i aza- Bey’in hemflirezâdesi Tokad Hanedan-› m›ndan Hassa Topçu mirlivas› Süley- kadiminden el-hac Ebubekir Bey’in k›z› man Paflazâde Ali Galib Pafla. fierife Adile Han›m.

1313 (1895). Baban hanedan›ndan Süleyman 1250 (1834). Fesli. Serbevvâbîn-i rikab-› Hü- Paflazâde Mustafa Beyefendi’nin efli Ay- mâyun’dan Abdülcebbârzâde Hamza Be- fle Azize Han›m. yefendi ’nin o¤lu Süleyman Tevfik Be- yefendi. 27 B. Bö¤ürtlenler içinde “Pafla-y› Ahmed”in flâhide- si vard›r. Yan›na gitme¤e imkân yoktur. 1251 Receb 1 (Ekim 1835). ‹ki yüzü de yaz›l› muhteflem lâhit. Meflahir-i Devlet-i Baban Hanedan› Sofas› Civar›: (Cebbarzâdeler) Aliyye’den Bozok Sanca¤› Mutasarr›f› Cebbarzâde Süleyman Bey’in k›z› ve der- 1247 (1831). Tarikat-i Muhammediyye flârihi gâh-› âlî kap›c›bafl›lar›ndan Evkatizâde Cennetmekân Hadimî (k.s.) sülâlesi ta- Ali Bey’in efli fierife Han›m. hiresinden Mustafa Efendi’nin k›z› meflayih-i izamdan Cebbarzâde Mir Abdülfet- 1252 (1836). Serbevvâbîn-i dergâh-› âlî kap›- tah Efendi ’nin efli el-hace Esma Han›m. c›bafl›lar›ndan Mehmed Arif A¤a’n›n efli, Meflhur Bozok Mutasarr›f› Abdül- 1248 Rebiyülevvel 25 (A¤ustos 1832). Ceb- cebbarzâde Süleyman Tevfik Bey’in K›z› barzâde Dergâh-› âli kap›c›bafl›lar›ndan Mümine Han›m. (Sicil-i Osmanî 3/270 Selim Beyo¤lu Darü’l-hilâfe (‹stanbul) Arif A¤a)

753 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1297 (1880). Abdülcebbârzâde ahfad›ndan Hac› Ahmed Beyzâde Nizamiye Muha- sebesi ketebesinden Mehmed Seyda Efendi.

1318 (1900). Maliye Nezareti Masarifat Da- ire-i Umumiyesi mümeyyizlerinden Ra- g›b Bey’in eﬂi Saliha Han›m.

Kara Osman A¤a Sofas›:

1247 Zilkade 23 (24 Nisan 1832). Büyük fesli ve tu¤ral› çok yüksek ﬂâhide. Dergâh-› âlî kap›c›lar›ndan Bostanc›baﬂ› Kara Os- man A¤a. (Sicill-i Osmânî, 3/443)

1249 Cemaziyelâhir 17 (Kas›m 1833). Kara Osman A¤a’n›n K›z› fierife Nesibe Ha- n›m. 25 yafl›nda vefat etmifl. Kitâbesi 14 m›srad›r. fiâhidesi tu¤ral›d›r.

1252 Receb 26 (Kas›m 1836). Kara Osman A¤a’n›n o¤lu Ali Bey. Genç yafl›nda ve- Ali Bey’in efli fat etmifltir. fierife Han›m’›n H. 1251 tarihli 1252 (1836). Kara Osman A¤a’n›n K›z› Fatma nefis flâhidesi. Han›m. Genç yafl›nda vefat etmifltir.

1256 gurrei Rebiyülevvel (May›s 1840). fiâhi- 1254 (1838). Maden emini Mehmed Memifl denin iki yüzünde de yaz› vard›r. Hâce- Efendi. (Sicill-i Osmânî, 4/514) gân-› Dîvân-› Hümâyun’dan Evkatizâde Mehmed ‹zzet Beyefendi’nin efli Fatma 1290 (1873). Tahir Efendi’nin k›z› Hayriye Han›m. Han›m.

1264 (1848). Abdülcebbarzâde Süleyman 1 Nolu Eski Yol Üzerine Yap›lan Nakiller: Bey’in K›z› fierife Han›m’›n mutekala- r›ndan Saniye Han›m. 1227 (1812). Ara yol taraf›nda. Sadr-› Ana- dolu Köstendilî Mehmed Tahir Efen- 1267 Muharrem 15 (20 Kas›m 1850). Cebbar- di’nin efli Müstesna Kad›n. (Sicill-i Os- zâde ‹zzet Beyefendi’nin müdürü Mehmed mânî, 3/244) Said A¤a’n›n o¤lu Hazine-i hassa hade- melerinden Mehmed Arif A¤a. (Sicil-i 1273 (1856). Sikkeli flâhide. Tarikat-i aliyye-i Osmanî 3/39, 270 Said ve Arif A¤alar.) R›faiyye halifesi sahib-i vakar ve ulûm-› Arabiyye ve Farisiyye ve beyne’l-inas 1277 (1860). Anadolu Ordu Müfliri Abdi Pa- Yasinci Hoca dinmekle meflhur flair efl- fla cariyelerinden Zeliha Kad›n. (Sicill-i fleyh Mehmet Esad Efendi. Osmânî, 3/413 Abdi Pafla) 1209 Muharrem 11 (A¤ustos 1794). Tezkire-i 1295 (1878). Fesli sütun flâhide. Müflir Ahmet evvel el-hac Sa’dullah Enveri Efendi. Tevfik Pafla. (Sicill-i Osmânî, 1/303-304) (Sicill-i Osmânî, 1/440; F. Babinger, Os- manl› Tarih Yazarlar›, s. 398; M. Tahir, Behiflt-âbâd-› Ba¤dad Valisi Pafla-y› Ahmed kim Osmanl› Müellifleri, 3/50) Vak’a-nüvis Müflîr Tevfik Pafla câh-› Firdevse ola vali idi. Yan›nda, 25 Rebiyülâhir 1235 (fiu- 1295 bat 1820)’de vefat eden o¤lu, Divan-›

754 Üsküdar Mezarl›klar›

Hümayun Beylikcisi Ali Efendi’nin flâhi- him Efendi. desi vard›r. Bu iki kabir nakil de¤ildir. Bu kabirlerin önündeki set duvar›n›n 1269 Cemaziyelâhir 28 (Nisan 1853). Kude- tafllar› al›narak, Selimiye K›fllas›n›n fieh- ma-y› rical-i Devlet-i Aliyye’den Evkâf-› riyehanesi yap›lm›flt›r. Bu yüzden kabir- Hümâyun Naz›r› el-hac Mehmed Said lerin bafl taraflar› bofllukta kalm›flt›r. (C Efendi’nin efli el-hace Hadice Letafet Bölümü’ne bak›n›z.) Kad›n.

1266 (1849). Hac› Bey denmekle maruf din-i 1287 Muharrem (Nisan 1870). Mevlevî sikke devlet hizmetinde ömrünü feda eden kabartmal› flâhide. Efahim-i rical-i salta- Mustafa Hilmi Efendi. nat-› seniyyeden Evkâf-› Hümâyun Na- z›r› el-hac Mehmed Said Efendi ’nin o¤- 1270 Cemaziyelevvel 22 (fiubat 1854). Tafl› lu Rical-i Devlet-i Aliyye’den Mehmed fesli. Ticaret Naz›r› Nam›k Paflazâde Ha- At›f Beyefendi. (Said Efendi için flu kay- lid Halil Bey. (Sicill-i Osmânî, 4/539)(F naklara bak›n›z: Sicill-i Osmânî, 3/41 ve Bölümü’ne bak›n›z.) Nazif Öztürk, Evkâf-› Hümâyun Nezare- ti’nin Kurulufl Tarihi, Vak›flar Der. 1283 Zilhicce 17 (Nisan 1867). Efahim-i vü- 16/33) Kabri, Beyaz›t civar›nda Emin kelâ-y› seniyye’den 6. Ordu-yu Hümâ- Bey Camii yan›ndad›r. yun Müfliri Nam›k Pafla’n›n efli Hofl Ni- hal Han›m. ***

1925 Ayan azas›ndan Müflir Tatar Osman Pa- flazâde Asaf Bey. (A. Gövsa, Meflhur Adamlar 4/1218)

Tarih k›sm› gömülü. Karada¤ muharebelerinde ﬂehiden vefat eden 2. Ordu-yu Hümâ- yun’dan Mehmed Sabri Bey. Karada¤ Muharebeleri, 1876-77 tarihlerinde ol- muﬂtur.

Bu flâhideler, 8. Ada karfl›s›ndaki F Bölü- mü’nün uç noktas›ndan, yolun geniflletilmesi s›ras›nda, buraya getirilmifllerdir.

Mehmed Said Efendi Sofas›:

1240 (1824). Rical-i Devlet-i Aliyye’den Sey- yid Mehmed Said Efendi’nin Sofas›d›r. Yaz› aynen böyle olup taﬂ, büyük parmakl›kl› hazîrenin yan›ndad›r.

1241 Zilhicce 18 (Temmuz 1826). Mehmed Said Efendi’nin o¤lu Mehmed Kâmil Efendi.

1242 fievval (May›s 1827). Mehmed Said Efendi’nin kardefli bafl muhasebe kalemi hulefas›ndan Osman Efendi.

1251 gurre-i Cemaziyelevvel (A¤ustos 1835). Vak’anüvis Evkâf-› Hümâyun Naz›r› Mehmed Said Sadullah Enverî Efendi’nin o¤lu Mevali-i kiramdan ‹bra- Efendi’nin ﬂâhidesi.

755 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

veffa Abdülfettah Bey’in eﬂi Adile Kad›n.

1275 (1858). Rumeli Beylerbeyi payeli ‹çel Sanca¤› Kaimmakam› saâdetlu Abdur- rahman Paﬂa’n›n annesi Emine Kad›n.

1321 (1903). Mevlevî sikke kabartmal› flâhide. Bâb-› âlî’den nefl’et ederek 60 sene müte- caviz hidemat-› mütenevvia-i Devlet-i ebed müddet-i âlî’de ibraz-› sadakat itmifl olan Abdülcebbarzâde Mehmed ‹zzet Bey’in K›z› Hace Reflide Zeyneb Han›m.

7. Ada - B Bölümü:

Ahmed ‹zzeddin Bey Sofas›; E Noktas›:

1318 Rebiyülevvel 29 (Temmuz 1900). Etraf› demir parmakl›kl› lâhit. Ferit Paflazâde atufetlu Ahmed ‹zzeddin Beyefendi Haz- retlerinin o¤lu Tahrirat-› hariciye hule- Ferit Paflazâde fas›ndan Murtaza Burhan Bey. (Sicill-i Ahmet ‹zzettin Osmânî, 4/19 Ferid Abdülhamid; Vak›flar Beyefendi’nin o¤lu Der. 17/77) Murtaza Burhan Bey. 1324 Receb (A¤ustos 1906). Mabeyn müfliri 1241 Rebiyülâhir 5 (Kas›m 1825). fiahane hat. Ferit Paflazâde mülkiye memuru, rütbe-i bâlâ ricalinden Ahmed ‹zzeddin Beye- “Âh-› vah enva’-› gamla itdim felekten irtihâl” fendi.

Bozok Sanca¤› Mutasarr›f› Abdülceb- barzâde Süleyman Bey’in hemﬂirezâdesi ve Tokad hanedân-› kadiminden el-hac Ebu Bekir Bey’in K›z› el-hace ﬂerife Adi- le Han›m. (Bkz. Özcan Mert, 18. ve 19. Yüzy›llarda Çapano¤ullar›.)

1244 (1828). Kireçcibaﬂ› Süleyman A¤a’n›n eﬂi Sarayl› Canfeza Kad›n.

1249 (1833). Ayaﬂ Müftüsü es-seyyid Mehmed Efendi’nin K›z› ﬂerife Ser-sare Han›m.

1252 (1836). Abdurrahman Bey ve Fatma Han›m annesi mutekalar› ve ﬁakir A¤a’n›n eﬂi Hadice Ruzufer Kad›n.

1252 Fatma Han›m’›n dad›s› Hadice Hoﬂnigar Kalfa.

1252 (1836). Fatma Han›m’›n annesi olup 35 Ferit Paflazâde Hattat yafl›nda vefat eden flehide Ayfle Han›m. Ahmet ‹zzettin Beyefendi. 1264 (1848). Sudur-› azamdan Cebbarzâde müte-

756 Üsküdar Mezarl›klar›

Ahmet ‹zzeddin Bey, 1252 (A¤ustos c›lar Kethüdas› Kayserili el-hac ‹brahim 1836)’da ‹stanbul’da do¤du. Baz› memu- A¤a’n›n k›z› Ayfle Hatun. riyetlerde bulundu. Sadrazam Halil R›fat Pafla’n›n o¤lu, Tanzimat Dairesi azas›n- 1183 (1769). Devletlu ismetlu Esma Sultan dan Cavit Bey’in sert bir ç›k›fl› nedeniy- Hazretlerinin ç›raklar›ndan Dilperi Kad›n. le istifa etti ve Mahmut Pafla Camii civar›ndaki kona¤›na çekildi. Burada vefat 1184 Muharrem (May›s 1770). Sikkeli. Mü- etti. “Fudalây› benamdan, mütedeyyin, derrisîn-i kirâmdan Bursal›, Ni¤deli ima- fevkalade afif, müstakim, ehli namus, m› Mehmed Efendi. vakur, müeddeb, kâr aflina, tecrübekâr, umur-› devlette mahir, müdakkik, do¤- 1186 Receb 13 (Ekim 1772). Arpaemini sa- ruyu söylemekten çekinmez, mecburiyet âdetli Ali A¤a. Uzun kitâbesinin tarih görse de do¤ruluktan ayr›lmaz bir emsal- m›sra› fludur: siz zat idi.” (‹nal, Son Hattatlar, s. 712) “Ola Gümrükcü el-hac Ali’nin meskeni Cennet” Bu Sofan›n Civar›: 1191 (1777). Esma Sultan tabi-i Tayfur A¤a. 1307 fievval 27 (16 Haziran 1890). Büyük sofa ve büyük sütun flâhide: 1193 (1779). Gümrükcü el-hac Ali A¤a’n›n bafl kad›n› Hadice Hatun. “Hüve-l-Bâkî Efahim-i müfliran saltanat-› seniyye’den fleyhü’l-vüzera ve yaver-i ekrem-i Hazreti 1196 (1781). Mektubcu Kaleminde bafl kalfa Padiflahî devletlu Mehmed Nam›k Pafla Hazretle- Süleyman Efendi’nin o¤lu Mustafa Bey. rinin necl-i necibi yaver-i ekrem-i cenab-› flehriya- rî Müflir Hüseyin Cemil Pafla merhumun kabridir. 1200 (1785). Saray-› Hümâyun Hünkâr Ve- Ruh-› flerifi çün Fatiha.” (Sicill-i Osmânî, 2/87) kilharc› Mustafa A¤a.

93 Osmanl›-Rus Harbi’nde, Edirne’nin 1207 (1792). Esma Sultan kilercisi Hac›-Ka- istilâs› s›ras›nda Pafla’n›n emri ile muh- d›n’›n k›z› Kamer Han›m. teflem Edirne Saray› yak›lm›fl ve babas› taraf›ndan ac› ac› tenkit edilmifltir.

1320 R. âhir 14 (21 Temmuz 1902). Bab-› Vâ- lâ-y› Seraskerî Levâz›mât-› Umumiye Da- iresi 1. ﬁube Müdürü Kulekap›l› Said Paﬂa.

***

1152 (1739). Dört enli çizgi iﬂaretli taﬂ. Sar›- zâde el-hac Hasan A¤a.

1177 Rebiyülevvel 15 (E›lül 1763). Vekil- harc-› ﬂehriyarî Mustafa A¤a’n›n K›z› Fa- t›ma Tuti Han›m.

1181 (1767). Tuz Pafla biraderi silâhflor-› Haz- reti flehriyârî Tayfur Bey’in annesi Zeli- ha Hatun. (Sicill-i Osmânî, 3/260-261 Tayfur Pafla)

1181 (1767). Vekilharc-i hazreti flehriyarî Mustafa A¤a’n›n efli Ayfle Hatun. Müflir Hüseyin Cemil Pafla’n›n 1182 Rebiyülevvel 10 (Temmuz 1768). Balta- 1307 tarihli flâhidesi.

757 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1210 (1795). Sultan Hamid’in Kad›n› Binnaz mâyun sakabafl›s› Haf›z Mahmud Efen- Kad›n Kethüdas› Halil A¤a. (Ç. Uluçay, di’nin efli Ayfle Han›m. Padiflahlar›n Kad›nlar› ve K›zlar›, s. 106) 1266 (1849). Rikâb-› Dergâh-› Aliyye’den sa- 1222 Zilhicce 28 (fiubat 1808). Rikab-› Hü- âdetlu el-hac ‹brahim Edhem Efendi mâyun kaimmakam› fiehsuvarzâde hazretlerinin efli Havva Rabia Han›m. Hamdullah Pafla’n›n necl-i necibleri serbevvabin-i dergâh-› âlî Mehmed Dervifl 1275 (1858). fievketlu Efendimiz Hazretleri- Beyefendi’nin efli sarayl› Demhofl Ha- nin cariyelerinden Mehpare Kalfa. n›m. (Sicill-i Osmânî, 2/244 Hamdullah Pafla fiehsuvar) 1282 Muharrem 21 (Haziran 1865). Hulefay› tarikat-i aliyye-i flazeliyye’den müderri- 1229 (1814). Silâhflor-› hazreti flehriyarî Top- sîn-i kiram, mahkeme-i teftifl mümeyyiz- cuzâde Mehmed Salih Bey. i evveli Mehmed Said Efendi.

1229 Muharrem 9 (Ocak 1814). Saray-› atik 1291 Receb 12 (A¤ustos 1874). Lâhit. Rume- teberdarlar›ndan Harem-i Hümâyun li Beylerbeyi payeli mirahur-› Hazreti fle- A¤alar müezzini ve müezzin-i hazreti fleh- hinflahi Osman Pafla’n›n efli Fatma Zeh- riyarî haf›zü’l-Kur’an Mehmed Efendi. ra Han›m.

1229 Zilhicce 25 (Kas›m 1815). Mabeynci-i 1312 (1894). Feshane-i âmire baflkâtibi Ah- hazreti flehriyarî Ahmed Bey’in serteber- med Bedii Bey. dar› Salih A¤a. 1315 (1897). Beylikci-i Divân-› Hümâyun 1230 (1815). Dergâh-› âlî mehterbafl›s› Süley- Mehmed Remzi Efendi’nin k›z› Atiyye man A¤a. Han›m.

1232 gurre-i Rebiyülâhir (18 fiubat 1817). 1316 (1898). Süvari miralay› Ömer Lütfi Bayburdî Paflazâde dergâh-› âlî kap›c›ba- Bey’in efli Atiyye Han›m. fl›lar›ndan Sa’dullah Bey. Bayburdî Pa- fla’n›n Eyüp’te türbesi vard›r. 1317 (1899). Evkâf-› Hümâyun Kalemi hulefas›ndan Faik Bey’in k›z› Fatma Meved- 1234 fievval 29 (A¤ustos 1819). Baflmuhasabe ded Han›m. Kalemi hulefas›ndan el-hac ‹brahim Ed- hem Efendi’nin efli Gülfidan Han›m. Kalayl›koz Ahmet Pafla Sofas›:

1237 (1821). 26. Bölü¤ün mütevellisi Halil A¤a. Bu büyük sofan›n etraf› demir parmakl›k ile çevrilmifltir. Sofada bulunan flâhideler flunlar- 1246 (1830). Tophane-i Âmire Naz›r› el-hac d›r: ‹brahim Edhem Efendi nin k›z› fierife Fatma Han›m. 1190 (1776). Kalayl›koz Ahmed Paflazâde’nin ye¤eni Mustafa Bey’in annesi Fatma Ha- 1251 (1835). Dergâh-› âlî gediklilerinden el- n›m. (Sicill-i Osmânî, 1/237 Ahmet Pafla) hac Halil Efendi. 1195 (1780). Kalayl›koz Ahmed Pafla’n›n ye¤e- 1251 (1835). Dergâh-› âlî gediklilerinden el- ni Mustafa Efendi’nin efli Safiyye Han›m. hac pazarbafl›zâde Ömer Bey’in efli Ziba Kad›n. 1265 (1848). Mûsiki-i Hümâyun tercümanla- r›ndan miralay ‹smail Bey’in kay›n vali- 1256 (1840). Küçükayasofya’da sakin mehter- desi ve kola¤as› Halil Efendi’nin efli Ay- bafl› Süleyman A¤a. fle Han›m.

1264 ﬁaban 21 (Temmuz 1848). Küçükaya- 1285 (1868). Emine ﬁerife Han›m’›n küçük sofya Mahallesi’nde sakin Ordu-y› Hü- k›z›, musiki-i Hümâyundan kola¤as› Sa-

758 Üsküdar Mezarl›klar›

lih Efendi’nin eﬂi Fatma Düriye Han›m. Efendi.

1324 (1906). Kethüdazâde binbafl› Mehmed 1235 Zilhicce 14 (Eylül 1820). Yol kenar›, ne- Arif Efendi’nin flakirdan›ndan ve Musi- fis tafl. Ali R›za Efendi’nin efli flerife Hi- ki-i Hümâyun hocalar›ndan Mehmed betullah Han›m. Emin Efendi. 1248 Rebiyülevvel. (A¤ustos 1832). Bostanc›- Eski Yolun Üst Taraf› 2 ve 3 Nolar Aras›: bafl› Mahmud A¤a’n›n efli Hanife Han›m.

1102 (1690). Hamzâvi küçük tafl. Süleyman 1285 (1868). Alemdarzâde Mehmed Pafla’n›n Pafla’n›n kaynatas› ‹brahim A¤a. o¤lu Mahmud Bey’in efli Hadice Hüsnü Melek Han›m. 1174 (1760). Dervifl ‹brahim. 1287 (1870). Vüzera-y› izâmdan Kütahyal› 1182 (1768). Kethüda-y› sadr-› âlî Dervifl Hac› Ali Paflazâde Rumeli Beylerbeyi Efendi’nin Kethüdas› Yusuf A¤a’n›n efli payeli Mustafa Abdurrahman Pafla’n›n Ayfle Han›m. efli Feyzâ Mualla Han›m. (Sicill-i Osmâ- nî, 4/575) 1194 (1780). Derya Kaptan› Gazi Hasan Pafla Kethüdas› Ali A¤a. 1287 Safer 10 (May›s 1870). Lâhit. Belgrad hanedan›ndan Alaybeyi Halid Beyzâde 1209 (1794). Aydoslu Mehmed Pafla’n›n si- Hakk› Süleyman Bey’in efli ve fiam San- lâhdar› Osman A¤a. ca¤› mutasarr›f› mir-i mirandan Ahmed Necib Pafla’n›n annesi Esma Han›m. (Si- 1200 (1785). fiehsuvarzâde Mehmed Bey’in cill-i Osmânî, 4/547) efli olup genç yafl›nda vefat eden Hadice Han›m. 1287 (1870). Esirî Kara Hasan A¤a o¤lu Bâb- › âli tercüme odas› hulefas›ndan ‹brahim “Namaza durmufl bir 1214 (1799). Ayasofya-i kebir devirhan bafl›s› Edhem Efendi. topluluk gibi” Ahmed Efendi. (Ahmet Hikmet 1297 fievval (Eylül 1880). Haleb vilâyet-i ce- Müftüo¤lu, Haristan 1215 Zilkade 4 (Nisan 1801). S›r kâtibi Kuds- lilesi belediye hakimi el-hac Mustafa ve Gülistan) ü flerif kad›s› Ebubekir Efendi’nin efli Efendi. 1958’de Fatma Zehra Han›m. Kad›köyü’nden 1314 (1896). Kütahyal› Salih A¤a’n›n o¤lu yap›lan nakiller. 1218 fievval 2 (Ocak 1804). Bosna Valisi Ab- Tahmiscizâde Hac› Ali A¤a. dullah Pafla’n›n miftah A¤as› Osman Efendi.

1224 Safer (Mart 1809). Serbevvabin-i der- gâh-› âlî Seyyid Ahmed Paﬂa’n›n Kethü- das› ‹smail A¤a’n›n eﬂi Hadice Han›m.

1229 (1814). Cebehane oca¤›nda kethüda Gazi Osman A¤a. (Sicill-i Osmânî, 3/439)

1234 (1818). Biraderzâde Mustafa ‹zzet Efen- di’nin eﬂi ve Tersane-i Âmire Emini K›br›sî el-hac Ali A¤a’n›n k›z› Azime Ayﬂe Han›m.

1235 (1819). Molla sar›kl›. Biraderzâde torunu müderrisîn-i kiramdan Mustafa ‹zzet

759 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1315 (1897). Kütahyal› el-hac Ali Pafla’n›n k›- 1230 (1815). Kethüdazâde Mekke Mollas› el- z› Hace Havva Han›mefendi ’nin kalfas› hac Abdülbaki Efendi’nin k›z› Cemile Tirendaz Kalfa. Han›m. (Sicill-i Osmânî, 4/703) (Y. Öz- tuna, Devletler ve Hanedanlar, s. 712). 1338 (1919). Demir parmakl›kl› sofa. Topha- ne’de K›l›ç Ali Pafla Camii muvakkiti el- 1180 (1766). Küçük Hüseyin Efendizâde’nin hac Hasan Efendi’nin efli Ayfle Han›m. efli Hafsa Hatun. D. 1268 1185 (1771). Poligonal tafl. Kethüdazâde el- 1971 Süvari binbafl›s› Osman Asaf Tugay. D. hac Ali Efendi. 1877. Kabri, büyükbabas› Cemil Pa- fla’n›n Sofas›ndad›r. ‹bret adl› bir kitab› 1187 (1773). Okumufl Sarayl› Emetullah Ha- vard›r. tun.

7. Ada - C Bölümü: 1196 (1782). ‹spir A¤a’n›n eﬂi Hidayet Ha- n›m. 1071 (1660). Teberdar Ali. 1197 (1783). Hac› ‹spir A¤a’n›n k›z›n›n o¤lu 1097 (1686). “Bu fena âlemi terk eyledi Havva Çukadar Halil A¤a’n›n o¤lu Mehmed ‹z- Han›m.” zet Efendi.

1123 (1711). Saray-› atik teberdarlar›ndan el- 1197 (1783). Sadrazam el-hac Hamza Hamid hac Ali A¤a. Paflazâde Kudüs kazas› Mehmed fierif Beyefendi’nin validesi fierife Emine Ha- 1138 (1725). Hamzâvi tafl. Büyük Ayasofya’da n›m. bakkal Yusuf A¤a. 1201 fievval 14 (A¤ustos 1787). Sultan Meh- 1164 fievval 12 (Eylül 1751). Kethüdazâde med’de H›rka-i fierif fieyhizâde Ahmed o¤lu Süleyman Efendi. Molla Efendi’nin efli ve Kethüdazâde Efendi’nin k›z› Esma Han›m. 1164 (1750). Sikkeli. Hadimüfl-fler’iat ve sali- kü’t-tarikatü’l-Celvetiyye efl-fleyh el-hac 1202 Muharrem 8 (20 Ekim 1787). fiâhidesi Abdurrahman (k.s.) Efendi. 13 dilim sikkeli. Fatih Sultan Mehmed Camii cum’a vaizi Mudanyal›zâde efl- 1945 Aziz Mahmud Hüdâyî hazretlerinin son fleyh Mustafa Efendi. postniflîni Abdülgafur Abid Kocaman Efendi D. 1872. 1202 gurre-i Ramazan (Haziran 1788). Hüse- yin Efendizâde silâhflor-› flehriyarî Meh- 1167 Zilkade 7 (A¤ustos 1754). Sinan Pa- med Bey’in efli Zeynep Hatun. fla’n›n k›z› Hace Ayfle Han›m. 1204 (1789). Sikkeli. Kethüdazâde Mehmed 1172 (1758). Hamzavî tafl. Sadrazam el-hac Sad›k Efendi.(Sicill-i Osmânî, 3/190) Hamza Hamid Pafla’n›n küçük kardefli Mehmed Efendi. (Sicill-i Osmânî, 2/255) 1204 (1789). Hüseyin Efendizâde Sa’dullah Beyo¤lu Ahmed Bey. 1173 (1759). Horosanî sikkeli. Kâtip ‹brahim Efendi. (Sicill-i Osmânî, 1/131) 1208 fievval 10 (May›s 1794). Tekfurda¤l› Hassa Hasekisi Hac› Mustafa A¤a. 1179 Muharrem 25 (Temmuz 1765). Kethü- dazâde Efendi’nin k›z› Lebibe Han›m. 1213 (1798). Sa’dullah Enverî Efendi’nin k›z› Mehmed Raflid Bey’in efli Saliha Han›m. 1179 Muharrem 13 (Temmuz 1765). Kethü- (Sicill-i Osmânî, 1/440 Enverî) Enve- dazâde Efendi’nin k›z› Necibe Han›m. rî’nin tarihi vard›r. Yak›n›nda:

760 Üsküdar Mezarl›klar›

1216 gurre-i Rebyülevvel (Temmuz 1801). 1255 Muharrem 3 (19 Mart 1839). Babü’s-sa- Kaptan a¤as› küçük Hüseyin Efendizâde âde A¤as› Bal›kesirli Hüseyin A¤a. (Si- el-hac Mehmed Said Bey. cill-i Osmânî, 2/224)

1218 fiaban (Kas›m 1803). Enverî Efendi’nin 1259 Cemaziyelevvel 18 (Haziran 1843). hemfliresi Fatma Han›m. Asakir-i Nizamiye-i fiahane seraskeri müsteflar› Arif Efendi’nin validesi Fatma 1224 (1809). Erzurumlu Ahmed Pafla. (Sicill-i Rukiye Han›m. Osmânî, 1/280) 1264 Muharrem (Aral›k 1847). Hamzavî tafl. 1225 (1810). Saray-› atik teberdar oca¤› bafl Mektubî-i sadr-› âlî hulefas›ndan el-hac eski Hamâmî Abdullah A¤a. Ahmed Hamdi ibn-i el-hac Hüseyin Efendi. 1226 (1811). Zaim Mustafa Bey. 1277 Zilhicce 8 (Haziran 1861). Ecille-i rical- 1228 (1813). Hazreti cihandarî ile flerefyab i Devlet-i Aliyye’den Masarifat Naz›r› olan Bosnevî Osman A¤a. (Sicill-i Osmâ- Osman Bey’in damad› masarifat muha- nî, 3/439) sebesi hulefas›ndan Mehmed R›fat Beye- fendi. 1231 Zilkade 26 (Ekim 1816). A¤a-y› çukada- rî-i Hazreti fiehriyarî Osman A¤a’n›n k›- 1278 (1861). Efahim-i vükelay-› saltanat-› se- z› Hadice Han›m. niyye’den Maliye Naz›r› Abdurrahman

1235 Muharrem 18 (Kas›m 1819). Sa’dullah Efendi’nin necl-i necibleri Divan-› Hü- mâyun Beylikcisi Ali Enverî Efendi. Ya- n›nda, 1283 (1866) tarihli k›z› Fatma Han›m ve 1318 (1900) tarihli Enverîzâ- de Mazhar Bey’in hafidesinin kabirleri vard›r. (Sicill-i Osmânî, 1/440-441)

1237 (1821). Büyük Enverî Efendi’nin biraderi zuamadan Ahmed Efendi’nin k›z› fiakir Pafla’n›n silâhdar› Sad›k A¤a’n›n efli Havva Hatun.

1250 Cemaziyelevvel 19 (Ekim 1834). Ham- zavî taﬂ. Bende-i âl-i âbâ muhibb-i tarikat-i salik-i esrar Ankaravî el-hac Hüse- yin Efendi.

1251 fievval 22 (fiubat 1836). Mirahur-i evvel-i hazreti flehriyarî el-hac Mehmed Mes’ud A¤a’n›n k›z› ve müderrisîn-i ki- râmdan Müderriszâde Ahmed Hayrullah Efendi’nin efli Nazife Han›m. (Sicill-i Os- mânî, 4/367 Mes’ud A¤a)

1252 (1836). Eflsiz bir tafl, lepiska saçlar› iki yana dökülmüfl. Uzun kitâbesinin tarih beyti fludur: 7. Ada’da, Ayfle S›d›ka Han›m’›n Katre-i eflkim döküb hatif didim târîhini 1252 (1836) tarihli K›ld› Adn’i Âifle S›d›ka Han›m cilvegâh emsalsiz flâhidesi.

761 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Sadrazam ‹brahim Hilmi Paﬂa’n›n ﬂâhidesi

Nafiz Paﬂa’n›n hemﬂiresi Müzeyyen Ha- rinden Mazhar Enverî Bey. Kitâbesi M›s- n›m. (Sicill-i Osmânî, 4/535-536) rîzâde imzal›d›r.

1280 Muharrem (Haziran 1863). Okmeydan› 1323 (1905). Sikkeli. R›faiye meflayihinden fleyhi Naflid Bey’in k›z› ve mahkeme Tophane-i Âmire Baruthanebafl› kâtibi mazbata mümeyyizlerinden Hilmi Efen- Mehmed Hilmi Efendi. di’nin efli Fat›matü’z-Zehra Han›m. 7. Ada - D Bölümü: 1280 (1863). Kapudan-› esbak Halil Pafla’n›n hazinedar› R›fat Bey Sadrazam ‹brahim Hilmi Pafla Sofas›:

1282 Rebiyülevvel 17 (A¤ustos 1865). fiev- 1220 Zilhicce 12 (Mart 1806). Matbah-› âmi- ketmeab Efendimiz’in cariyelerinden re emini el-hac Halil Efendi’nin torunu Meyliser Kalfa. Halil Efendi. (Hadîkatü’l-Cevâmi, 1/155, 2/235) Halil Efendi’nin Üsküdar’da çefl- 1283 (1866). Saadetlu Efendimiz cariyelerin- meleri vard›r. den izzetlu Mahbûbe Kalfa. 1227 (1812). Kethüda Ahmed Efendi’nin da- 1288 Receb 1 (16 E›lül 1871). Saray-› padiflâ- mad› Mehmed Selim Efendi’nin k›z› fiehiden iken vefat eden necabetlü Yusuf rife Ayfle Han›m. ‹zzeddin Efendi’nin cariyesi Tîrendâz Kalfa. 1227 (1812). Lofça seraskeri Mehmet Selim Efendi. 1303 (1885). Halil Pafla’n›n hazine kâtibi R›- fat Efendi’nin efli Fatma Han›m. 1227 (1812). ‹brahim Hilmi Pafla’n›n k›z› Ce- mile Han›m. 1312 Cemaziyelâhir 12 (Aral›k 1894). Beylik- ci-i Dîvân-› Hümâyun Ali Enverî Efen- 1231 (1816). Hâne-i Hassa’dan Ali A¤a’n›n di’nin torunu fiuray› Devlet muavinle- efli Hadice Han›m.

762 Üsküdar Mezarl›klar›

1236 (1820). Sikkeli. ﬁeriat hizmetinde ömür 1258 (1842). Yerde. Hâcegân-› Dîvân-› Hü- tüketen Mehmed Tevfik Efendi. Kitâbe- mâyun’dan cîb-i hümâyun Ahmed Arif si çok uzundur. (Sicill-i Osmânî, 2/54) Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/273)

1238 (1822). Sadr-› esbak ‹brahim Hilmi Pa- 1262 Safer 9 (fiubat 1846). Valide kethüdas› Ah- fla’n›n annesi Ümmügülsüm Han›m. Üs- med Efendi’nin k›z› fierife Saliha Han›m. küdar’da Çavuflderesi’nde çeflmesi var- d›r. 1264 Safer 24 (fiubat 1848). Asakir-i Hassa-i Cenab-› flahane Ordu-y› Hümâyundan 1240 gurre-i Rebiyülevvel (24 Ekim 1824). Mirliva Mes’ud Pafla’n›n efli fierife Ce- Tek kallâviyeli flâhide. Sadr-› esbak ‹b- mile Han›m. (Sicill-i Osmânî, 4/367-368 rahim Hilmi Pafla. (Sicill-i Osmânî, Mes’ud Pafla) 1/154; Cevdet Tarihi, Üçdal Nefl.12/154) 1270 (1853). Mes’ud Pafla’n›n k›z› Fatma Ha- 1240 (1824). Sadr-› esbak ‹brahim Hilmi Pa- n›m. Genç yafl›nda vefat etmifltir. fla’n›n cariyesi Makbule Kad›n. 1271 (1855). Mes’ud Pafla’n›n k›z› flerife Rabia 1240 Zilkade 15 (Haziran 1825). Valide Sul- Adviye Han›m. tan kethüdas› Yusuf A¤a’n›n kethüdas› el-hac Ahmed Efendi. 1272 (1856). Çok uzun kitâbesi vard›r: Ah- med-ü Mes’ud Pafla. (Sicill-i Osmânî, 1241 Rebiyülevvel 27 (Kas›m 1825). Ahmet 4/367-368) Muhtar Efendi’nin efli Hüsniye Han›m. 1274 fiaban 4 (Mart 1858). Enderun-› Hümâ- 1243 Muharrem 23 (A¤ustos 1827). Dergâh-› yundan ç›kma H›rka-i fierif hademele- âlî kap›c›bafl›lar›ndan fiahincibafl› Civan rinden Hattat Süleyman Efendi. Mehmed Arif A¤a. (Sicill-i Osmânî, 3/270) 1284 (1867). Mirliva Mes’ud Pafla’n›n k›z› fierife S›d›ka Han›m. 1246 (1830). Yakub Bey’in k›z› miralay Reflid Bey’in efli Fitnat Han›m. 1313 Ramazan 17 (flubat 1896). ‹brahim Hil- mi Pafla’n›n torunu ve Rumeli Ordusu 1247 (1831). Yusuf A¤a’n›n Kethüdas› Ah- Müfliri Reflid Pafla’n›n o¤lu Seryaver-i met Efendizâde Bedri Efendi’nin k›z› Hazreti flehinflâhî Ferik Halil Ziya Pafla. Naime Han›m. Yan›nda tarih k›sm› gö- mülü, Valide Sultan kethüdas›n›n ket- 1318 fiaban 30 (Aral›k 1900). Rumeli ordu hüdas› el-hac Ahmed Efendi’nin dama- müfliri Reflid Pafla’n›n o¤lu R›za Pafla’n›n d›...... k›z›, Tekirda¤ mutasarr›f› fieref Pafla’n›n efli Emine Zarife Han›mefendi. 1248 (1832). El-hac Abdullah Efendi’nin k›z› fierife Saide Han›m. Tarih k›sm› gömülü bir tafl. Mevlevî sikkeli: Kutbü’l-ârifîn gavsü’l-vâs›lîn mürflid-i 1249 Safer 11 (Haziran 1833). Fesli. Dergâh-› âgâh efl-fleyh el-hac Kufladal› müridanla- âlî kap›c›bafl›lar›ndan el-hac Halil A¤a. r›ndan Sadrazam ‹brahim Hilmi Pa- (Sicill-i Osmânî, 2/305) fla’n›n damad› el-hac Yakub Efendi.

1250 (1834). ‹brahim Hilmi Pafla’n›n k›z toru- Da¤›stanî Cemaleddin Efendi Aç›k Türbesi: nu Miralay Reflid Bey’in efli fiemsi Ha- n›m. 1283 Rebiyülevvel (Temmuz 1866). Da¤›stanî Mevlâna Cemaleddin Efendi yan›nda, 1256 (1840). Valide Sultan kethüdas› Ahmed Efendizâde Ahmet Muhtar Efendi’nin 1293 fievval 17 (Kas›m 1876). Da¤›stanî k›z› ve Ömer Efendi’nin efli fierife Hadi- Mehmed Bey’in efli Abdülhamid Efen- ce Han›m. di’nin k›z› Cömert Han›m.

763 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Da¤›stanî Cemaleddin Efendi Türbesi.

1298 fievval 22 (Eylül 1881). Cemaleddin ailesinin hazîresi vard›r. Efendi’nin genç yafl›nda vefat eden o¤lu, Asakir-i fiahane’den binbafl› Ahmed Aç›k Türbe Civar›: Bedri Bey. Kabirlerin etraf› ve üstü demir parmakl›k ile çevrilmifltir. Türbenin 1282 (1865). Cennetmekân Abdülmecid Han önünde Kafkas mücahidi ‹mam fiamil Hazretlerinin Kad›nlar›’ndan dördüncü devletlû / Perestev Kad›nefendi Hazret- lerinin / Hemfliresi Müteveffa Yusuf Pa- flazâde / sab›k meclis-i muhasebe azas›n- dan izzetlu / Faz›l Beyefendi’nin harem- leri Mihriefzen / Han›m. (Reji Komiseri Menapirzâde Nuri Bey Türbesi bahsine bak›n›z.) Kabir türbenin sa¤ taraf›nda- d›r.

1284 Ramazan 22 (Ocak 1868). Türbe arka- s›nda, Kafkasya ümeras›ndan Darü’l- eman-› Saltanat-› Seniyye’de sakin iken kendisine mirlival›k rütbesi verilen Kundikzâde Musa Rüfldi Pafla’n›n o¤lu olup tahsil-i fünûnda kesbi maarif eden ve 19 yafl›nda iken ‹stanbul’da vefat eden Arslan Bey. (Sicill-i Osmânî, 4/526 Musa Pafla)

Sultan Abdülmecit’in 1382 fiaban 25 (Ocak 1963). Bursa Cami-i 4. Kad›n›, Kebiri imam› Nakflibendî meflayihinden II. Abdülhamit’in Ahmed Rüfldi Efendi. Ziyaretgâht›r. anal›¤› Perestû Kad›n’›n k›zkardefli; *** Yusuf Paflazâde Faz›l Bey’in efli 1166 (1752). Kâtibî sikkeli. Dîvân-› Hümâ- Mihriezfen Han›m’›n yun kâtiplerinden Ali Efendizâde kîse- flâhidesi. dâr el-hac Mustafa Muhyi Efendi.

764 Üsküdar Mezarl›klar›

1174 Rebiyülevvel 20 (Ekim 1760) Dîvân-› Tarih k›sm› gömülü, ﬁeyhülislâm Mekkizâde Hümâyun kîsedar› Ali Efendizâde Tat- Mustafa Âs›m Efendi etba›ndan Anado- bikci Mehmed Münif Efendi. lu eﬂrâf-› kuzat›ndan......

1229 Receb 27 (Temmuz 1814). Dergâh-› âlî 7. Ada - E Bölümü: Ere¤lili sercebeciyan Osman A¤a. Önü, çok feci durumda ﬂâhide mezarl›¤›d›r. Karacaahmet-‹brahima¤a Yolu ile Arayolun (Sicill-i Osmânî, 3/439) Birleﬂti¤i Yer:

1249 Safer 11 (Haziran 1833). Dergâh-› âlî 1028 (1618). Hastalar A¤as› R›dvan A¤a. kap›c›bafl›lar›ndan Halil A¤a. (Sicill-i Osmânî, 2/305) 1194 Ramazan 27 (Eylül 1780). Kafesî destar- l› flâhidesi duvara çok yak›n bir yerdedir. 1250 (1834). Dergâh-› âlî kap›c›bafl›lar›ndan Hatt› nefistir. Hâcegândan fiair ‹brahim Yusuf A¤a. (Sicill-i Osmânî, 4/673) Efendi. (Sicill-i Osmânî, 1/137)

1250 (1834). Dergâh-› âlî kap›c›bafl›lar›ndan 1208 fievval 5 (6 May›s 1794). Kassabbafl› Yusuf A¤a’n›n efli Cemile Han›m. K›br›sî el-hac Ali A¤azâde’nin efli Revi- de Han›m. (Sicill-i Osmânî, 3/553 Ali 1255 (1839). Dergâh-› âlî kap›c›bafl›lar›ndan A¤a) Yusuf A¤a’n›n o¤lu Akif Bey. 1209 (1794). fieyhülislâm Kâmil Efendi’nin 1258 (1842). Sultan Mahmud Han’›n hazîne- kahvecisi Halil A¤a’n›n efli Ayfle Ha- dâr› R›fat Bey’in efli Dilharam Kalfa. n›m.

1258 (1842). R›fat Bey’in annesi...... 1212 gurrei Safer (Temmuz 1797). Kafesî destarl›. Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan 1289 (1872). Müflir Mehmed Refet Pafla’n›n Matbah Emini Hasan Efendi. (Sicill-i k›z› fiadiye Han›m. Osmânî, 2/161)

1293 (1876). Dört köfle mermer flâhide. Tari- kat-i aliyye-i Nakflibendiyye bendegâ- n›ndan hace Emine Hatun.

1299 Safer 23 (Ocak 1882). Mevlevî sikke kabartmal›. 10. Daire-i Belediye Reisi Mustafa Yaver Bey. (Sicill-i Osmânî, 4/631)

1301 C. âhir 4 (Nisan 1884). Fesli. Selânik Valisi Mehmed Refet Paﬂa.

1306 ﬁaban 8 (Nisan 1889). Dördüncü Ordu- yu Hümâyun Topçu mirlivalar›ndan el- hac Besim Paﬂa. (Sicill-i Osmânî, 2/17)

1310 (1892). Bo¤az muhaf›z› ‹brahim Pa- fla’n›n k›z›, Besim Pafla’n›n efli Hürmüz Han›m.

1324 (1906). Huzûr-› Hümâyun ders-i flerîfi teflrifatc›s› ve rikâb-› flahane arz-› celilesi Matbah emini el-hac Mehmed Efendi ibn-i Ali Efendi. Hasan Efendi’nin flâhidesi.

765 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1219 Ramazan 25 (Aral›k 1804). Serbevva- 1189 (1775). Edirne kazas› Evliyazâde Zeyni bin-i Dergâh-› âlî Emin-i Tersane-i Efendi’nin bafl çukadar› Ali A¤a. (Sicill-i Âmire el-hac Ali A¤a. (Sicill-i Osmânî, Osmânî, 2/434 Zeynelabidin Efendi) 3/553) 1190 (1776). Dergâh-› âlî kap›c›bafl›lar›ndan 1227 fievval 3 (10 Ekim 1812). Müderrisîn-i Kafdan A¤as› Mustafa A¤a. kirâmdan, K›br›sî el-hac Ali A¤azâde Mehmed Arif Efendi’nin o¤lu Mehmed 1190 (1776). Sarayl› Emine Hatun. Tahir Efendi. 1192 (1778). Nüzhet Ahmet Efendi’nin ayn› 1230 Safer (Ocak 1815). Dergâh-› âlî Kethü- tarihte vefat eden üç k›z›, Adile, Nefise das› Süleyman A¤a’n›n efli fierife Eme- ve Emine Han›mlar. (Sicill-i Osmânî, tullah Hatun. 4/550)

1243 (1827). Ba-pâye-i Sadaret-i Anadolu 1196 (1782). Sikkeli Mahmud Pafla-y› Veli imâm-› evvel-i Hazreti cihândârî K›br›- Camii fleyhi Osman Efendi. sîzâde Mehmed Arif Efendi. (Sicill-i Os- mânî, 3/271) 1197 (1783). Kapudan-› Deryâ Gazi Hasan Pafla alemdar› Hasan A¤a. 1247 Cemaziyelâhir 15 (Kas›m 1831). Hane-i Hassa a¤alar›ndan Tüfenkcibafl› Ahmet 1198 (1783). Tafl› küçük, ince sütun fleklinde Kâmil Bey. olup Petrol Ofisi benzin istasyonu tara- f›nda ve duvar›n hemen arkas›ndad›r. 1274 (1857). ‹mam-› evvel-i hazreti flehriyarî Eskiden bu duvar›n önünde bir yol ve bir K›br›sî Mehmed Arif Efendizâde Sofya de havuz vard›. Kitâbesi fludur: Mollas› Ali R›za Efendi. Ulemaü’l-amilin fudalâü’l-muhakk›kîn Varis-i ic- 1275 (1858). Nefis tafllar, üç adet, köflede. ra-y› fleriat sad›kül-va’dü’l-emîn fieyhülislâm Hayriye tüccar› Bekir A¤a’n›n “nûr-› Müftizâde Ahmed Efendi’nin ve kâffe-i ehl-i tev- çeflmi” çocuklar›. hidan ervah›na r›zaen lillâhi teâlâ el-Fatiha / 1198. 1280 (1863). Lâhit da¤›lm›fl, nefis yaz›. K›br›s- l›zâdeler’den Sofya Kad›s› Ali R›za Efen- Bütün eserlerde, Ahmet Efendi’nin di’nin efli Sarayl› Han›m. 1206 (1791) tarihinde vefat etti¤i yaz›l›- d›r. Bu tafl›n, sonradan ailesi taraf›ndan 1286 (1869). Sikkesi dört dilimli. Mevlevî efl- diktirildi¤i ve vefat tarihinin de unutu- fleyh Mehmed Zahir Efendi. larak 1198 yaz›ld›¤› san›lmaktad›r.

Benzin ‹stasyonu Duvar› Boyunca, Ara Me- Müftizâde Ahmet Efendi’nin 1206 tarih- zarl›k Yoluna Kadar Olan K›s›m: li tafl› ise, Karacaahmet Mezarl›¤› 3. Ada’dad›r. (K Bölümüne bak›n›z.) 1145 Zilhicce 29 (Haziran 1733). Büyük kavuklu. Sancakdar Hayreddin imam› ve 1202 (1787). Edirne Bostanc›bafl›s› Ali Bey’in Davutpafla Çarfl›s›’nda Cerrah Salih o¤lu silâhfloran-› flehriyarî ‹smail A¤a’ Efendi. Yan›nda, tarih k›sm› gömülü, n›n efli... sikkeli flâhide: Sancakdar Hayreddin Camii müezzini maruf Salih Efendizâde 1206 (1791). Müderrisîn-i kirâmdan Kemahl› Cerrah Mehmed Efendi’nin o¤lu Hattat el-hac Mahmud Efendi’nin efli Zeliha Mehmed Said Efendi. Han›m.

1175 (1761). Çank›r›l› Cezdano¤lu Süleyman 1206 (1791). Mimar A¤a sülâlesinden ‹smail Pafla validesi fierife Zeliha Han›m. (Si- Efendi’nin k›z› Emetullah Hatun. cill-i Osmânî, 3/83) 1209 fiaban 25 (Mart 1795). Mehmet Pafla

766 Üsküdar Mezarl›klar›

Kethüdas› Mehmed Said Efendi. 1248 Cemaziyelevvel 5 (30 E›lül 1832). Tahir Beyzâde Hüseyin Bey’in eﬂi Zerniﬂan 1214 gurre-i Rebiülevvel (A¤ustos 1799). Han›m. Sikkeli. Ulema-y› izamdan Filibe kazas› Erzurumî el-hac ‹smail Saib Efendi. (Si- Tarih k›sm› gömülü. Tahir Beyzâde Hüseyin cill-i Osmânî, 1/374) bey’in cariyesi......

1218 (1803). Büyük molla sar›kl›. Mevali-i 1257 Rebiülevvel (Nisan 1841). Tahir Beyzâ- izamdan Mehmed Nefî Efendi. de Hüseyin Bey’in eﬂi Cemalifer Han›m.

1222 (1807). K›r›mî Karasulu ‹smail A¤a. 1267 (1850) Tarihli bir lâhit. Bir han›ma ait. Tamamen da¤›lm›fl olup eflsizdir. Kara- 1222 (1807). K›r›mî Karasulu ‹smail A¤a’n›n caahmet Mezarl›¤›’nda bir efli yoktur. k›z› ve Karasulu Abdülhâlîm Çelebi’nin Muhakkak kurtar›lmal›d›r. efli Zekiye Han›m. 1317 Ramazan 25 (27 Ocak 1900). ‹htisab 1226 Ramazan 3 (Eylül 1811). Büyük molla Naz›r› Hüseyin Hasib Bey’in o¤lu, Ce- sar›kl›. Ulemaü’l-izam müderrisîn-i ki- miyet-i Rusûmât azas›ndan Ali R›za râm flehrî Haf›z Mustafa Efendi. (Sicill-i Bey’in efli Pervin Han›m. (Sicill-i Osmâ- Osmânî, 3/461) nî, 2/228 Hüseyin Hasib Bey) Hüseyin Bey’in kabri Eyüp’te Mihriflah Vâlîde 1221 Zilkade 28 (flubat 1807). Hâcegân-› Dî- Sultan ‹mareti bahçesindedir. vân-› Hümâyun’dan Kalyonlar kâtibi Kadri Efendi’nin annesi Fatma Hatun. (Sicill-i Osmânî, 3/349 Abdülkadir Efendi.)

1227 (1812). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâ- yun’dan Rikâb-i Hümâyun mektubçusu Abdülkadir Efendi’nin eﬂi Fatma Felek- na Kad›n. K›z›, Emine Han›m.

1227 Rebiülevvel 12 (Mart 1812). fieyh Os- man Efendi’nin k›z› ve Mehmed Said Efendi’nin efli Zeliha Han›m. K›z›n›n parçalanm›fl flâhidesi yerdedir.

1232 Rebiülevvel 15 (ﬁubat 1817). Madenli ‹smail A¤a’n›n o¤lu Hattat Mustafa Nu- ri Efendi.

1234 (1818). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâ- yun’dan Ahmet Taib Efendi’nin annesi Esma Han›m.

1241 gurre-i Rebiülevvel (Ekim 1825). Va- rakc›lar Han›’nda sakin ﬂalc›zâde el-hac ‹smail A¤a’n›n eﬂi Koca Mimar sülâle- sinden Hatice Hatun. (1184 tarihine ba- k›n›z.)

‹htisap Naz›r› Hüseyin Hasip Bey Sofas›: ﬁeyhülislâm Bu sofa Duvardibi Karakolu’nun arkas›ndad›r. Müftüzâde Ahmet Efendi’nin ﬂâhidesi.

767 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

*** 1293 (1876). Eflraf-› kuzattan haf›zü’l-Kur’an Ahmed Nazif Bey. 1263 (1847). fiam-› flerif hanedan›ndan Kaba- kebizâde Hayriye tüccarlar›ndan el-hac 1299 Safer 29 (Ocak 1882). “Mir Arif kim re- Bekir A¤a. Efli, 1270’te vefat etmifltir. is-i meclis-i s›hh›yedir” o¤lu Hac› Servet Beyefendi. 16 m›sral› kitâbesi fiair Senih 1264 (1848). Sultan Abdülmecid Han kure- Bey’indir. (Sicill-i Osmânî, 2/64) nal›¤›ndan mahrec fialc› Hac› ‹smail A¤azâde Hac› Mehmed Bey. 1300 C. âhir (Nisan 1883). Meclis-i S›hhiye Reisi Arif Beyefendi’nin efli Münire Ha- 1266 (1849). Demir parmakl›kl› sofa. fialc› ‹s- n›m. Kitâbesi fiair Senih Bey’indir. mail A¤a’n›n k›z› fierife Azime Han›m. 1302 (1884). Bâb-› vâlâ-y› Seraskerî jandarma 1268 Cemaziyelevvel 19 (Mart 1852). Fesli, dairesinden Hüsnü Efendi. Annesinin yerde. Said Muzaffer A¤a. kabri de buradad›r.

1270 (1853). fiam-› flerif hanedan›ndan tüc- 1303 (1885). Müderrisîn-i kiramdan fialc›zâ- car-› Hayriye’den Kabakebizâde flehben- de Mehmed Reflid Efendi’nin efli Emine der es-seyyid el-hac Bekir A¤a’n›n efli Saide Han›m.1305 (1887). Lâhit. Mâli- olup genç yafl›nda vefat eden Esma Ha- ye Nezaret-i celilesi Evrak Müdürü Sab- n›m. Kabri D noktas›nda ve çocuklar›- ri Efendi’nin o¤lu Süleyman Seyfeddin n›n yan›ndad›r. Bey. 1312 (1894), Sabri Efendi’nin efli fiivegüzar Han›m. Muhteflem tafllar. 1273 (1856). Rusûmât ketebesinden Mehmed Emin Efendi’nin o¤lu Raflid Efendi. 1307 (1889). Rusumat ketebesinden Mehmed Karfl› sayfada Emin Efendi’nin damad› Batumlu Meh- Karacaahmet Türbesi 1282 Zilhicce (Nisan 1866). Fatih Sultan med Reflid Efendi. ve civar›. Mehmed’de Valide Sultan Mektebi meflk hocas› müderrisîn-i kirâmdan fial- 1312 (1894). Rütbe-i bâlâ ricâlinden ve mec- c›zâde Mehmed Reflid Efendi. lis-i s›hhiye reisi Arif Bey. Kitâbesi 14 m›sra olup tarih beyti fludur: 1283 (1866). fialc›zâde ‹smail A¤a’n›n o¤lu ihtisabda mahalle odas› ketebesinden ‹tdi tarîhîni inflâ Senih Hasan Hüsnü Efendi. K›ld› Ârif Beyefendi irtihâl

‹zzet Pafla Sofas›: Sekiz kere hacc etmifltir. (Sicill-i Osmânî, 3/279) 1289 (1872). ‹kinci Ordu Kumandan› Ferik ‹z- zet Pafla. (Sicill-i Osmânî’de yaz›l› de¤ildir.) 1313 Safer (Temmuz 1895). Atik Vâlîde Mektebi muallimi Ali Efendi’nin o¤lu 1294 (1877). Ferik Mehmed ‹zzet Pafla’n›n k›- Hüseyin Necmeddin Efendi. z›n›n k›z› ve Hassa Ordu-yu Hümâyun süvari binbafl›s› Nadir Bey’in efli Fatma 1316 (1898). Bâb-› vâlây› Seraskerî Nizamiye-î Adeviye Han›m. Harbiye celilesi veznedar› Arif Efendi.

1322 (1904). Halep ve Adana Fevkalâde ku- 1317 Zilhicce (Nisan 1900). Meclis-i s›hhiye mandan› iken vefat eden Ferik Ali Muh- reisi Hac› Arif Beyefendizâde Servet sin Pafla’n›n efli ve yan›ndaki mezarda Bey’in k›z› Hayrünnisa Han›m. defn olan ‹zzet Pafla’n›n k›z› Fatma Sü- reyya Han›m. 1324 Zilkade 9 (Aral›k 1906). Posta ve telgraf nezareti aliyyesi idare meclisi azal›¤› in- *** zimamiyle baflkâtip Mustafa Münir Be- yefendi. 1291 (1874). Maliye kaleminden Numan Bey.

768 Üsküdar Mezarl›klar›

769 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1325 (1907). Selimiye Camii serkayyumu Sü- med Raflid Efendi’nin efli fierife Ayfle leyman Kâmil Efendi. Han›m.

1928 Parmakl›kl› sofa. Düyûn-› umûmiye mü- 1238 (1822). Bozoklu Mustafa Mazhar Efen- dürü Ahmet Faik Bey. di’nin büyük hemﬂiresi Emine Han›m.

Tarih k›s›mlar› gömülü iki flâhide: 1239 (1823). Ricâl-i Devlet-i Aliyye’den Bo- zoklu Mustafa Mazhar Efendi’nin bira- Koca Mimar A¤a’n›n kerimezâdesinin derzâdesi Silâhfloran-› Hassa’dan Ali damad› Kebeciler Han›’ndan Evliya Ha- A¤a. c› Mehmed A¤a. 1257 (1841). Atiyye Fatma Han›m. Genç ya- Mîr-i mîrân-› kirâmdan Kengiri Sanca¤› fl›nda vefat etmifltir. Kitâbesinde baba mutasarr›f› Arslanzâde Hüseyin Pafla’n›n ad› yaz›l› de¤ildir. Bozoklular’a mensub efli Zeliha Kad›n. olmal›d›r.

1184 Zilkade 17 (Mart 1771). Küçük hamzavî 1261 (1845). Ricâl-i Devlet-i Aliyye’den Bo- tafl. Duvardibi karakolu arkas›ndad›r. Ki- zoklu Mustafa Mazhar Efendi’nin hamfli- tâbesi aynen fludur: rezâdesi el-hac Ahmet R›fat Efendi’nin efli Saide Kad›n. “Merhum Koca Mimar A¤a’n›n ve zevcesi mer- hûme hace-i Mâh-› Münire Hatun’un kerimezâ- 1271 Zilkade 19 (A¤ustos 1855). Ali R›za desi merhûme Afîfe Hatun bint-i Ahmed Efendi”. Efendi’nin efli Ayfle Canfeza Han›m.

Bu Koca Mimar Kayserili Mehmed A¤a 1284 (1867). Meflâhir-i vüzerâdan Sirozi Yu- olmal›d›r. (Sicill-i Osmânî, 4/233) suf Paflazâde Erzurum Valisi Mustafa Mazhar Pafla Hazretlerinin efli hace Ha- 1202 (1787). Koca Mimar A¤azâde damad› dice Han›m. (Sicill-i Osmânî, 4/673 Yu- Evliya el-hac› Mehmed A¤a’n›n k›z› Sâ- suf Muhlis Pafla; S. Eyice, Tarihî Mezar- lîha Tutu. lar, Tarih Ens. Der. Say›: 4-5/299) (‹nal, Son As›r Türk fiairleri, s. 969) 1211 Cemaziyelevvel (Kas›m 1796). Ecille-i ricâl-i Devlet-i Aliyye’den bina emini 1284 (1867). Fesli. Genç yafl›nda vefat eden el-hac Haf›z Ahmed Behçet Efendi’nin fiefik Efendi. efli Fatma Han›m. K›z›n›n flâhidesi topra¤a gömülüdür. “fiefik Efendi küttâb›n ercümendi idi”

1241 (1825). Tire Voyvodas› ‹smail A¤a’n›n 1286 Zilkade 3 (4 flubat 1870). El-hac Meh- k›z› Ayfle S›d›ka Han›m. med Akif Pafla’n›n torunu el-hac Musta- fa Cemal Bey’in o¤lu Mehmed R›za Bey. A ve B Noktalar› Aras›: Akif Pafla Bozoklu olup burada medfun Bozoklu Mustafa Mazhar Bey Sofas› ve Çev- olanlar onun soyundand›r. (‹slâm Ans. resi: 1/242; Sicill-i Osmânî, 3/287)

1198 Receb 11 (May›s 1784). Fatma Hatun. 1291 (1874). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun Yaz› bu kadard›r. Amedî Kalemi nüvisân›ndan ve tarikat- i âlîyye-i Halvetiyye derviflân›ndan el- 1209 Zilkade (May›s 1795). Kafesî destarl›. hac Ali R›za Efendi Eflinin tafl› çok gö- Âmedî Kalemi baflhalifesi Mehmed Cû- mülüdür. dî Efendi. (Sicill-i Osmânî, 2/91) 1292 (1875). Dîvân-› Hümâyun Mühimme 1218 (1803). Sab›ka kassabbafl› el-hac Musta- Kaleminden Ali R›za Efendi’nin o¤lu fa A¤a’n›n k›z› Çavuflzâde torunu Meh- Mehmed Emin Efendi nin k›z› fierife

770 Üsküdar Mezarl›klar›

Han›m. R›za Efendi k›z›n›n kabri de bu- 1280 (1863). Teberderan Mehmed Efendi. radad›r. 1319 Zilkade 5 (flubat 1902). Kudema-y› feri- 1296 (1879). Beflinci Ordu-y› Hümâyun redif kandan Mustafa Pafla. binbafl›s›, Mazhar Paflazâde el-hac ‹smail Efendi. 1323 (1905). Sultan Bayezid Camii dersiam- lar›ndan müderris Hasan Lütfi Efendi. 1313 (1895). ‹nce Alemdar Mehmed Pafla’n›n o¤lu Ahmet Cemil Bey’in k›z› ve Evkâf-› Etraf› Kesmetafl Duvarl› Sofa: Hümâyun Mektûbî Kalemi hulefas›ndan Fuad Bey’in efli Zeliha Kadriye Han›m. 1196 (1782). Çok kal›n silindir tafl. Bafl tafl›- n›n iç ve d›fl yüzünde birer kitâbe vard›r. 1329 K. sâni (Ocak 1913). Adliye Nezareti is- Kutbü’l-ârifîn efl-fleyh efl-fiazelî Hüseyin tinaf azal›¤›ndan emekli Bozoklu Meh- Efendi. (k.s.) med Akif Pafla torunu el-hac Mustafa Cemâl Bey. ‹ç kitâbesi sekiz s›ra hâlînde olup 16 m›s- rad›r. Arapça yaz›lm›flt›r. Eskiden ön ta- 1330 Zilkade (Ekim 1912). Mahkeme-i Tem- raf› yol idi. yiz Reisi R›za Efendizâde Hac› Emin Bey. 1202 gurre-i Ramazan. (Haziran 1788). Ah- met Efendi’nin efli Hadice Hatun. Bu sofan›n etraf›, kesme tafl alçak bir duvarla çevrilmifltir. 1200 Receb 22 (May›s 1786). Kâtibî sikkeli, Hekimzâde el-hac Ahmet A¤a. *** 1208 (1793). Ali el-hakim hâzâ kabri el-hac 1251 (1835). Muhteflem tafl. Bozok Sanca¤› Ömer. Süleyman Bey. 1206 (1791). Yirmi sekiz sekban mütevellisi 1252 (1836). Meflhur fiahincibafl› Arif A¤a’ el-hac Ali Efendi. n›n efli Münire Han›m. 1283 fievval (flubat 1867). Darbhane-i âmire Etraf› Demir Parmakl›kl› Sofa: Naz›r› Ali R›za Pafla’n›n kap› kethüdas› Mehmed Emin Beyo¤lu Mektubî-i Mâli- 1243 (1827). Ketânî el-hac Pafla A¤a’n›n efli ye hulefas›ndan Mehmed Salim Bey. Ki- Ayfle Han›m. tâbe M›srîzâde Ali R›za imzal›d›r.

1309 (1891). Kurena-y› flehriyârî Besim Bey. Tarih k›sm› gömülü iki flâhide: (Sicill-i Osmânî, 2/19) Sarây-› Hümâyun Darü’s-saâde A¤as› 1322 (1904). Serkâtib-i flehriyârî Ahmet Ke- hademesinden Bozoklu Abdullah A¤a. mâl Efendi’nin k›z› ve kurena-y› flehriyâ- rî Besim Bey’in efli Fatma Han›m. Silâhfloran-› Hassa’dan Kolçak Paflazâde Selim Bey’in k›z›...... Yan›ndaki Sofa: Orta Yerde Etraf› Kesmetafl Duvarl› Sofa: 1171 (1757). Silâhdar hulefâs›ndan Surre Eminizâde el-hac Ahmet Efendi’nin k›z› 1192 (1778). Kethüda-y› sadr-› âlî hulefas›n- Zeliha Tutu. Ketebehu Haf›z Ahmed im- dan el-hac Mustafa Efendi. zal›. 1197 Rebilülevvel 15 (fiubat 1783). Kafesî 1252 Recep. 15 (Ekim 1836). Devletlu Seras- destarl›. Hâcegân-› Dîvân-› Hümâ- ker Pafla Hazretlerinin iç çukedar› Beh- yun’dan ve Hilmi Pafla hazinedar› Hasan ram A¤a. Efendi.

771 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1202 (1787). Çok uzun girift yaz›. Mehmet Hepsi çok püsküllü feslidir. S›rr› Efendi. 1263 (1847). Dîvân-› Hümâyun Kalemi mü- 1256 (1840). Mezarc› Ali Befle. himme nüvisân›ndan Mehmed Nâyab Bey’in efli Nefl’e Han›m. 1302 Muharrem 15 (Kas›m 1884). Tarikat-i Aliyye-i Sa’diyye’den ve muzikay› Hü- 1270 (1853). Dergâh-› âlî gediklilerinden Hü- mâyun kola¤alar›ndan Kâmil Efendi. seyin A¤a’n›n k›z› fierife Meryem Ha- n›m. Yol Boyu: 1270 (1853). fiam-› fierif hanedan›ndan tüc- 1199 (1784). Balkapan› tüccarlar›ndan el-hac car-› Hayriye’den Kanakebizâde flehben- Mehmed A¤a. der es-seyyid el-hac Bekir A¤a’n›n efli olup genç yafl›nda vefat eden Esma Ha- 1217 (1802). Hâlâ Baruthane Naz›r› el-hac n›m. 1265 ve 1266 tarihlerinde vefat Mehmed Rag›b Efendi’nin k›z› Saide Ha- eden o¤ullar›n›n tafllar› eflsizdir. n›m. (Sicill-i Osmânî, 2/360 Rag›b Pafla) 1272 (1855). Demir parmakl›kl› sofa. Cadde 1222 fievval 21 (Aral›k 1807). Hâcegân-› Dî- üzeri girifl kap›s›n›n solu. Mehmed Pa- vân-› Hümâyun’dan Rag›b Paflazâde Meh- fla’n›n k›z› Adile Han›m. Yan›nda: med Tahir Beyefendi’nin k›z› Hafize Ha- n›m. (Sicill-i Osmânî, 2/360 Rag›b Pafla) 1303 (1885). Alemdarzâde Mahmud Bey. (Si- cill-i Osmânî, 4/293 Giridîzâde Mehmed 1223 Cemaziyelevvel 12 (Temmuz 1808). Sa- Pafla) b›k ocak taflc›bafl›s› el-hac Ömer A¤a’n›n k›z› Havva Han›m. 1288 (1871). Serhademe Ahmet Efendi’nin efli Mâhicemâl Han›m. 1225 Ramazan 27 (Ekim 1810). Rag›b Pa- fla’n›n k›z› Ayfle Han›m. 1289 (1872). Sarây-› Hümâyun baltac›lar›n- dan Haf›z Sâlîh Efendi 1225 (1810). Dergâh-› âlî gediklilerinden Ho- capaflal› Hüseyin A¤a. 1295 (1878). Necâbetlu fievket Efendi Haz- retlerinin serhademesi Ahmet Efen- 1229 fiaban29 (A¤ustos 1814). Vezîr-i müker- di’nin efli Emine Melek Han›m. rem el-hac Mehmed Rag›b Pafla Hazret- lerinin efli ‹ffetlu Esma Han›m. (Sicill-i 1319 Muharrem (Nisan 1901). Umum Mek- Osmânî, 2/360) teb-i Rüfldiye-i Askeriye-i fiahane mü- dür-i umûmîsi Mirliva ‹zzetlu Raif Bey’in 1247 Cemaziyelevvel. 15 (Ekim 1831). Hane- annesi Fatma Han›m. i Hassa A¤alar›’ndan Tüfenkcibafl› Ah- met Kâmil Bey. 1008 (1599). Tam B noktas›ndad›r. Dört köfle mermer fiâhide, uzun kitâbe. Kemankefl 1256 (1840). Cündizâde Hüseyin A¤a’n›n efli Mustafa A¤a. fierife Fatma Han›m. “Didi menzil olub gitdi niflâne” 1257 (1841). Rical-i Devlet-i Aliyye’den Hü- seyin Ken’an Efendi’nin o¤lu Mehmed 7. Ada - F Bölümü: R›fat Bey ve di¤er o¤lu 1261 (1845) Mehmed Said Bey. K›z›, 1259 (1843) Karakol Taraf›ndaki Duvar Boyunca-Bura- fierife Fatma Han›m. daki Merdivenlerden Kaygusuz Baba Türbe- sine Kadar: 1261 Zilhade. 27 (Kas›m 1845). Rical-i Dev- let-i Aliyye’den Hüseyin Ken’an Efen- 1180 (1766). Asiye Han›m. di’nin biraderi Hasan Efendi.

772 Üsküdar Mezarl›klar›

1202 (1787). Dîvân-› Hümâyun ketebesinden Efendi. Sad›kzâde Mehmed Emin Efendi yan›n- da, 1225 (1810) Sad›k Efendi’nin di¤er 1318 Razaman (Ocak 1901). Kadiriyye der- o¤lu Süleyman Faiz Efendi. vifllerinden Hattat Hafize Han›m’›n k›z› Fatma Han›m. Kabri, Kaygusuz Baba 1211 (1796). Silâhfloran-› Hassa’dan Zaim Türbesi yak›n›ndad›r. Hüseyin A¤a. T›rnakç›zâde Sofas›: 1227 Zilkade (Kas›m 1812). Reisü’l-küttab A- rif Efendi’nin kaftanc›s› Mehmed Enis Sofan›n etraf› demir parmakl›k ile çevrilidir. A¤a. (Sicill-i Osmânî, 3/267 Ulu Arif Caddeye bakan cephesinde “T›rnakc›zâde Sofa- Efendi) s› 1290 (1873)” diye yaz›lm›flt›r. ‹çindeki flâhi- deler flunlard›r: 1277 (1860). Sultan Bayezid’te Nalband Han› sahibi el-hac Mehmed Efendi 1187 (1773). Dülbend A¤as› ve T›rnakc›-i flehriyarî Mustafa A¤a’n›n annesi Zey- 1281 (1864). Parmakl›kl›. Defter-i Hakanî nep Hatun. Kuyudat odas› mümeyyizi Hâcegân-› Dî- vân-› Hümâyun’dan Mustafa Mahir 1191 (1777). A¤ay-› Dülbend-i Hazret-i fleh- Efendi. riyarî el-hac Mustafa A¤azâde Mustafa Bey. 1286 (1869). Kudve-i ehl-i kalem Arif Efendi. 1192 (1778). Mustafa A¤a’n›n annesi Cilvefle 1304 (1886). Mûs›ki-i Hümâyun mirlivalar›n- Kad›n. dan Mehmed Ali Bey’in annesi Emine Han›m. Yan›nda, 1308 efli Asiye Han›m. 1193 (1779) T›rnakç› Mustafa A¤a’n›n babas› Mehmed. 1304 (1886). Fesli. Kadri Pafla. (Sicill-i Osmâ- nî, 4/56) 1199 Muharrem (Kas›m 1784). T›rnakc›-i Haz- reti-i flehriyarî, bevvâbîn-i dergâh-› âlî el- 1309 fiaban 7 (7 Mart 1892). Tarikat-i âlîyye-i hac Mustafa A¤a. (Sicill-i Osmânî, 4/449) fiabaniye’den Yorganî el-hac Hasan

T›rnakç›zâde Sofas›.

773 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1207 Zilkade 9 (18 Haziran 1793). T›rnakc› Efendi’nin efli fierife Aliye Han›m. (Sicill- Mustafa A¤a’n›n k›z› Dergâh-› âlî kap›- i Osmânî, 2/235 Hafid Mehmed Efendi) c›bafl› a¤alar›ndan Zorluzâde Mehmed Sadik Beyefendi’nin efli fierife Fatma 1225 Recep 11 (A¤ustos 1810). Sultan Mustafa Han›m. Han Hazretlerinin 2. Kad›n›’n›n harem Kethüdas› Fenerli Taflç› Süleyman A¤a. 1290 Safer 11 (10 Nisan 1873). Erbâb-› fli’r ü inflan›n Ferid ü sipihr-i bülendi ve ule- 1227 Zilkade 11 (Kas›m 1812). Darüssaâde ma-y› a’lâm-› dehrin zarif ü bî menendi A¤as› ketebesinden 3. Halife hasekibafl› ‹stanbul pâyeli ve fiura-y› Devlet azas› flakir Abdullah Efendi. Efli 1224, Zekiye T›rnakc›zâde el-hac Mehmed Sa’id Be- Hatun. yefendi. Ayn› kabrin ayak tafl›nda: 1313 R. âhir (Eylül 1895). Efli Emine Han›- 1237 (1821). Cebbârzâde Süleyman Bey’in k›- mefendi. (Sicill-i Osmânî, 2/438) Sofa bu z› fierife Han›mefendinin cariyesi Hofldil zat›n vefat›ndan sonra yap›lm›flt›r. Kad›n.

1301 Cemaziyelevvel 19 (Mart 1884). Mek- 1243 (1827). Sadr›azam mühürdar› yamakla- ke-i Mükerreme Mevlevîyyeti’nden av- r›ndan Mahyac›zâde Mehmed Emin detde Medine-i Münevvere’de vefat Efendi. eden ve Mutahhare’de defin-i hak olan T›rnakc›zâde Mustafa Beyefendi’nin 1250 (1834). Parmakl›kl› aile sofas›. Keresteci necl-i necibi sülehay› ricâl-i ilmiyye ve Hac› Akçeflehirli Sâlîh A¤a ve di¤erleri. hulefa-y› tarikat-i Halidî-i Nakflibendiy- ye’den M›s›r Kad›s› el-hac Mehmed Ra- 1252 (1836). Hâlâ Sadr›azam el-hac Rauf Pa- flid Beyefendi. Kitâbesi M›srîzâde imzal›- fla’n›n flamdan a¤as› Arabgirli el-hac Ha- d›r. Ayak tafl›nda, 1332 Muharrem 15 san A¤a. (Aral›k 1913) Efli, Ayfle fierife Han›m. (Sicill-i Osmânî, 2/357) 1263 (1847). El-hac Haf›z Kara Mehmed Efendi’nin efli Cemile Han›m. Yan›nda, 1305 Safer 20 (Kas›m 1887). Ziver Beyefen- o¤lu 1275 (1858), kap›c›bafl›lardan Ah- di’nin k›z› ve Evkaf-› Hümâyun mektubcu- med Efendi. su Salim Bey’in efli Hadice Rat›be Han›m. 1267 (1850). Kîsedâr-› flehriyarî Tahir Efendi. Kaygusuz Baba Türbesi ile Serasker Nam›k Pafla Sofas› Aras›: 1267 (1850). El-hac Emin A¤a’n›n o¤lu Ev- kaf-› Hümâyun ketebesinden ‹smail 1131 (1718). Defterdar Emir Pafla’n›n k›z› fie- Efendi. rife Emine Han›m. 1276 (1859). Arif Pafla’n›n Harem Kethüdas› 1142 (1729). Defterdar Seyyid Mustafa Pa- el-hac Osman A¤a ve k›z›. fla’n›n k›z› fierife Emine Han›m. 1278 (1861). Ayasofya-i kebir hace-i kirâm- 1184 (1770). Kethüda-y› Sadr-› âlî Yusuf dan Nevflehirli Ahmed Efendi ve o¤lu Efendi’nin k›z› Meryem Han›m. (Sicill-i 1297 (1880), Ayasofya Cami’i müderri- Osmânî, 4/666 Yusuf Efendi Bina Emini) sîn-i kirâm›ndan Mustafa Efendi.

1202 fievval 14 (18 Temmuz 1788). Sikkeli. 1281 (1864). Esnaf Kethüdas› Üsküdarî Meh- Sadr-› esbak Halil Hamid Pafla’n›n bira- med Latif A¤a. deri Müderrisîn-i kiramdan Mustafa Bey. (Halil Hamid Pafla için 6. Ada’ya 1284 Muharrem 25 (29 May›s 1867). Tarikat- bak›n›z.) i âlîyye-i Bektafliye kudema-y› fukaras›n- dan ve Musiki-i Hümâyun kaimmakam- 1206 Muharrem 5 (E›lül 1791). Müderrisîn-i lar›ndan Mahmud Bey. fiâhidesi Bektâflî kirâmdan Hafidzâde Mehmed Sad›k sikke kabartmal›d›r.

774 Üsküdar Mezarl›klar›

1292 (1857). Etraf› parmakl›kl› sofa. iki muh- 1309 fiaban 7 (7. 3. 1892). Kaygusuz Baba so- teflem tafl: lu, parmakl›k içinde. Tarikat-i Aliyye-i fiabaniye arifan›ndan Yorganî el-hac fiive-i takdirden nâgâh Ahmed Hilmi Bey Hasan Efendi. Düfldü fevt hemserle matem-i hicrana bak Hassa-i Alay› Top-i Miralay› ki, ol Bafl Defterdar Yusuf Efendi Sofas›: Sabr ile olsun nice eltaf-› Mevlâ’ya ehakk Zât-› vâlây› Hadice car idüb merhumeyi F. Bölümünün orta yerinde ve mezarl›k duva- Ola flayan Cemâl-i Hazreti Rabbü’l-felak r›ndan 37 ad›m içeride olup, bafl ve ayak taflla- Düfldü bir derd-i elime bulmad› derman›n› r› yüksek sütun fleklindedir. Kitâbesi fludur: Göçdü matemdir sana kald› heran a¤lamak Söyledim tarihin hayr-› du’a ile Senih Cenâb-› kethüda-y› sadr-› âlî kadr-i zîflân kim Eyliye Me’va Münire Han›m Me’vay› Hakk Riyâz-› hâcegânîden gül-âsâ itr-bîn oldu 1292 Nice câh-› bülend olmufl iken dîvân-› âlîde Yine el-Hak tevazi-pîfle merd-i nâ-pezir oldu Yan›nda: Olub üç defa Defterdâr ol bâb-› devletde Bulunmaz ana sânî böyle bir sâhib-i temyiz oldu 1298 C. âhir (May›s 1881). Hâlîd Pafla’n›n Yeter insâf olunsa flâhidenin hüsn-i halk›na annesi Ayfle Han›m. Münire Han›m k›z› Tarîk-i pâk-i Uflflâkî’ye ez-dil flevk-rîz oldu olmal›d›r. No’la Ya’kûb vefl nâlân ü giryan olsa ibcây› Lecceb hâke salmakda felek çalâk ü tîn oldu 1295 (1878). Defterhane-i âmire ketabesin- Vefât› sâline Dervifl kâr› böyle tarih den Kürkçübafl›zâde Salih Efendi. ‹düb bu Yusuf Efendi M›sr-› Adn içre azîz oldu 1162 (1749) 1295 (1878). fieyhülharem Davud Pafla Ket- hüdas›n›n o¤lu Kad›köyü ser-komiseri Kas›mpafla Uflflâkî Tekkesi’nin ikinci bâ- Tahir Efendi. nîsidir. (Sicill-i Osmânî, 4/664-665) k›z› Meryem Han›m’›n 1184 (1770) tarihli 1298 (1881). Kürkcübafl› el-hac Emin Efendi tafl› da buradad›r. nin k›z› Havva Han›m. 1225 (1810). Hâzâ makberetü fiemseddin Han›m. 1302 Receb 17 (May›s 1885). Evkâf-› Hümâ- yun meclis idaresi azas›ndan Mahmud 1255 Safer. 15 (30 Nisan 1839). Ricâl-i Dev- Azmi Bey. (Sicill-i Osmânî, 4/337) let-i Aliyye’den Emîn-i Defter-i Hâkanî el-hac Ali Beyefendi. (Sicill-i Osmânî, 1313 Zilhicce 15 (May›s 1896). Mâliye Naz›r› 3/566) Ahmed Muhtar Pafla’n›n k›z› Ayfle Ha- n›m. Ayn› kabirde; 1304 Receb 12 (Ni- 1255 Recep (Eylül 1839). Emin-i Defter-i san 1887). Tahsin Bey. Etraf› parmakl›k Hâkanî el-hac Ali Beyefendi’nin k›z› el- ile çevrilmifltir. (Sicill-i Osmânî, 4/349 hace fierife Ayfle S›d›ka Han›m. Tafllar› Muhtar Ahmed Pafla) nefistir.

1316 Teﬂrîn-i evvel (1900). Surre-i Hümâyun 1256 Cemaziyelevvel. 25 (Temmuz 1840). Emini el-hac Ali R›za Efendi. Yanyal› Davud Bey’in eﬂi Emine Han›m.

1318 (1900). Mevali-i izamdan ‹stinaf Mahke- 1257 (1841). Azam-› rical-i Devlet-i Aliy- mesi riyasetinden fievki Efendi ye’den sab›k Emin-i Defter-i Hakanî el- hac Ali Beyefendi’nin o¤lu zuamadan el- 1324 (1906). Maliye Mektûbî Kalemi ketebe- hac Mehmed Said Efendi. sinden Ahmed Hayri Bey’in k›z› Fatma Zehra Han›m. 1261 Safer 11 (flubat 1845). Kibâr Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan mevkufatî-i es- Tarih k›sm› gömülü. Sadrazam Hurflid Pa- bak Mehmed Tahir Efendi (Sicill-i Os- fla’n›n vekilharc› Said Mehmed A¤a. mânî, 3/247)

775 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Sofa çok periflan durumda olup yerde pekçok 1335 (1916). ‹skenderun Kaimmakam› Mus- flâhide vard›r. Civar›nda: tafa Reflid Bey.

1253 (1837). Sadr›azam Mehmed Pafla’n›n Serasker Nam›k Pafla Ailesi Hazîresi: miftah a¤as› el-hac Ali A¤a’n›n annesi Raziye Han›m. Fethi Ahmed Pafla aile hazîresi karfl›s›ndad›r. Hazîrede gömülü olanlar flunlard›r: 1261 (1845). Yanyavî Mehmed Hulûsi Efen- dizâde mütehayyizân-› küttâbdan Meh- 1301 (1883). Nam›k Pafla’n›n Kethüdas› Ali med Tevfik Efendi. Efendi

1279 (1862). Duhan tüccârlar›ndan Hüsnü 1303 Zilkade 13 (Nisan 1896). Efâhim-i vü- Efendi’nin etraf› parmakl›kl› aile sofas›. kelâ-y› Saltanat-› Seniyye’den Devletlü Nam›k Paﬂa Hazretlerinin kerime-i 999 R. evvel (Ocak 1591). 1 nolu yerdedir. muhteremeleri ve e’âz›m-› ricâl-i Dev- Ali A¤a ‹bn-i Abdullah A¤a-y› ebnây› let-i Aliyyeden atufetlü Sa’di Beyefendi sipâhiyân fî ﬂehr-i rebiüvvel. Hazretlerinin halilesi ‹ffet Han›m.

7. Ada’da 1262 Ramazan 26 (Eylül 1846). Devletlu is- 1305 R. âhir 6 (22 Aral›k 1887). Nam›k Pa- Hattat Rasim Efendi metlu Adile Sultan Hazretlerinin hade- fla’n›n haremi sâlîhat-› nisvândan Melek ve efli. meler Kethüdas› Osman Efendi’nin efli Han›m. fierife Ziynet Han›m. 1310 (1892). fieyhü’l-vüzerâ Nam›k Pafla ah- fâd›ndan Tahir Pafla’n›n k›z› Emine Na- fi’a Han›m. Muhyiddin Bey’in efli idi.

1313 Haz.iran 10 (1895). Hazîrenin hemen d›fl›nda, Nam›k Paflazâde Teftifl-i Askerî Komisyonu azas›ndan Ferik ‹brahim Ed- hem Pafla. Kars muharebelerinde bulunmufltur. (Sicill-i Osmânî, 4/843)

1310 Safer 22 (15 Eylül 1892). Vas›yyeti gere- ¤ince kendisinin yaz›pta ﬂâhidesine hâk edilen kitâbesi aynen ﬂudur:

“Tarik-i âlîyye-i fia’baniye ricâlinden Kufladal› ‹b- rahim Efendi Hazretlerine müntesib vaktinde fley- hü’l-vüzera el-hac Mehemmed Emin Nam›k Pafla bin Halil Ramiz bin Hasan bin Ummet el-Konevî rahimullah›n kabridir.”

Çok de¤erli bir Osmanl› veziri olan Na- m›k Pafla, Kabatafl ve F›nd›kl› s›rtlar›nda bulunan muhteflem kona¤›nda vefat etmifltir. (A. N. Sinapl›, Mehmed Nam›k Pafla; Y. N. Öztürk, Kufladal› ‹brahim Halvetî, fihrist)

1313 C. âhir 23 (Aral›k 1895). Mehmed Na- m›k Pafla’n›n k›z torunu ve müflarüniley- hin torunu ‹brahim Refik Bey’in efli Ha- dice Refehat Han›m.

776 Üsküdar Mezarl›klar›

1320 R. âhir (Temmuz 1902). fieyhü’l-vüzera Mefâhir-i ehl-i hüner ya’ni Hace-zât kim Nam›k Pafla’n›n o¤lu Ahmed fiakir Bey. Terk idüb dâr-› fenây› eyledi azm-i beka Gitdi elden öyle bir kâmil vücudun dâmeni 1339 Safer (Ekim 1920). fieyhü’l-vüzerâ Na- ‹tmesün hattat-› âleme yok yere edâ m›k Pafla’n›n k›z› Hadice Huriye Han›m. Misli gelmez bir dahi bin y›l felek devr eylese Hüsn-i hatt› bî-bedel her k›t’as› rûh-âflinâ 1326 (1908). Hazine-i Hâssa-i fiâhâne heyet-i Çekdi el dünyâ vü mâfihâdan ol zât-› flerif idaresi vekîli Tarikat-i Aliyye-yi fia’bâniy- Oldu târîh memât› bu iki m›sra’da ye mensûbîninden Mahmud Reflad Bey. Merkadin Firdevs-i a’lâ eyliye Mevlâ senin Hem-enîsin mahflerde Muhammed Mustafa. 1340 (1921). Nam›k Pafla torunu ‹brahim Pa- Enderun-› Hümâyun yaz› hocas› mevali-i kirâmdan fla’n›n o¤lu Mustafa fiükrü Bey. D. 1286 Ali Rasim Efendi’nin rûh-› flerîfine (1869). el-Fatiha. 24 Zilkade 1312 (19 May›s 1895) (Merâk›d, s. 47, ‹nal, Son Hattatlar, s. 304) Tarih k›sm› gömülü. Enderun’dan mahrec Si- vas defterdar› Tayfur Efendi. Yan›nda:

Bu aileye mensub olup da hazîre d›fl›na gömü- “Cennetmekân Abdülaziz Han Hazretlerinin lenler flunlard›r: k›z› Emine Sultan’›n dad›s› ve Enderun-› Hü- mâyun Hocas› Ali Efendi’nin efli Fat›ma Te- 1342 (1923). Nam›k Paflazâde Mehmed Fuad ran-dil Han›m.” 13... Bey’in k›z› Emine Naciye Han›m. Do¤. 1316 (1898). Son iki rakam kaz›nmam›flt›r.

1291 (1874). Nam›k Pafla’n›n k›z› Nazmi Kabirleri ahfâd› taraf›nda yeniden yapt›r›lm›fl Bey’in efli Besime Han›m. ve yeni bir Türkçe kitâbe ilâve edilmifltir.

1295 (1878). Nam›k Pafla’n›n o¤lu binbafl› Ali Emine Sultan, iki ay olmadan 1866’da vefat Bey’in efli Aliye Han›m. etmifltir. (Ç. Uluçay, Padiflahlar›n Kad›nlar› ve K›zlar›, s. 165) Ali Bey, Sultan Aziz’in flehid edilmesi s›- ras›nda odan›n kap›s›n›, k›l›c›n› çekerek Kaygusuz ‹brahim Baba Türbesi: beklemifltir. Y›ld›z Mahkemesi’nde müeb- Kaygusuz Baba bet hapse mahkum olmufl ve Taif kalesi- Duvardibi Karakolu arkas›nda, 7. Ada’da ve Aç›k Türbesi. ne gönderilmifl, 1908 ‹kinci Meflrutiyet’in mezarl›k duvar›n›n hemen üzerindedir. Sol ta- ilân›nda ‹stanbul’a dönmüfl ve 2 Nisan 1925’te de ölmüfltür. (Y. Öztuna, Devlet- ler ve Hanedanlar, 11/774; Uzunçarfl›l›, Mithat Pafla ve Taif Mahkûmlar›,s.138)

1297 (1880). Yâverân-› ekrem Nam›k Pa- ﬂa’n›n eﬂi Emine Mahinûr Han›m.

1292 (1875). Bahriye müsteflar› Nazmi Beye- fendi’nin k›z› ve kurenay› flehinflâhîden Halil Beyefendi’nin efli Fatma Han›m.

Hattat Ali Rasim Efendi Sofas›:

7. Ada’da, köfleye yak›n bir yerde ve R›fat Pa- fla Hazîresi’nin sa¤ taraf›nda ve mezarl›k duva- r›n›n hemen arkas›ndad›r. ‹çinde iki muhteflem tafl vard›r. Biri, küçük molla sar›kl› ve Os- manl› arma kabartmal›d›r. Kitâbesi fludur:

777 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1302 (1884). Kutbü’l-ârifîn ‹smail Rûmî sülâ- lesinden tarîkat-i aliyye-i Kadiriyye me- flâyih-i kirâm›ndan ve Gaygusuz Baba Dergâh› post-niflîni es-seyyid efl-fleyh el- hac Mehmed Sürûrî Baba bin el-hac efl- fleyh Ali Baba.

1311 (1893). Gaygusuz Baba derviﬂesi Hur- rem Hatun.

1312 (1894). Nefis yaz›. Gaygusuz Baba’n›n eﬂi Gülsüm Hatun.

1316 Muharrem 27 (17 Haziran 1898). Kut- bü’l-ârîfin Gaygusuz Baba hulefâs›ndan raf›nda, ünlü flair ve edip, Recaizâde Mahmut efl-fleyh Mustafa fievki Baba Efendi’nin Kaygusuz Baba Tür- Ekrem Bey’in annesi ve kardeflinin aile sofas› o¤lu efl-fleyh Ali Manzar Efendi’nin efli besi’ndeki kitabe: ile T›rnakç› ailesi sofas› bulunmaktad›r. Nuriye Han›m. “Bende-i âl-i abâ / Kaygusuz ‹brahim Türbe, aç›k türbe olup her taraf› demir par- 1318 (1900). Süleyman Sabri Efendi’nin efli Baba - 1289” makl›k ile çevrilmifl ve örtülmüfltür. Mezarl›k Bedriye Han›m. duvar›ndaki bir madalyon içine flu kitâbecik yaz›lm›flt›r: 1325 (1907). Kaygusuz Baba derviflesi, fiahin Pafla’n›n efli Fatma Han›m. (Sicill-i Os- “Bende-i âl-î abâ Gaygusuz ‹brahim Baba 1289” mânî, 3/135 fiahin Pafla)

Sütun fleklindeki bafl flâhidesi üzerinde flu kitâ- Kaynaklar: (‹. Hakk›, Merâk›d, s. 47) (Zakir fiükrü Efen- be vard›r: di, ‹stanbul Tekkeleri, Haz. fi. Akbatu, ‹slâm Medeniyeti Mec. 1/92) Tarîkat-i aliyye-i Kadiriyye meflâyih-i izâm›ndan Mürflid-i âgâhü’l-mücâhid-i fî-sebîlillâh Hâdimü’l-fukarâ ve’l-mesâkin bende-i âl-î abâ Merhûm ve ma¤fûr el-muhtâc ilâ rahmet-i Rab- bi’l-gafur Es-seyyid efl-fleyh el-hâc Gaygusuz ‹brahim Baba-y› Bolevî ibn-i’fl-fleyh Ömerü’l-Vasfî ve bâ-tevfîk Akkavakzâde rûh-› flerîfleri çün R›zaullahi Fatiha. 12 Zilkade 1289 (11 Ocak 1873).

Kaygusuz ‹brahim Baba, bir Kâdîri fleyhi olup, Ayasofya Camii civâr›nda, eski ad› Toprak So- kak olan ‹ncili Çavufl Sokak üzerinde tekkesi vard›r. Ahflap tekke bugün de mevcuttur. Kay- gusuz Baba Türbesi arkas›nda bulunan flâhide- ler flunlard›r:

1298 (1881). F›nd›kl› Cami-i flerîfi imam› ve Hatibi haf›z efl-fleyh Süleyman Sabri Efendi. fieyh Kaygusuz Baba halifesidir.

Kaygusuz Baba 1299 Muharrem (Aral›k 1881). Tarikât-i aliy- Türbesi arkas›nda ye-i Kadiriyye’den Gaygusuz Baba ben- ﬁeyh Sürurî delerinden Hattat Hafize Hadice Ha- Efendi’nin ﬂâhidesi. n›m.

778 Üsküdar Mezarl›klar›

Recaizâde Sofas›.

Recaizâde Aile Sofas›: 18 Ramazan 1297 (24 A¤ustos 1880). Eâz›m-i ricâl-i Devlet-i Aliyye’den müteveffa Duvardibi Karakolu arkas›nda, Kaygusuz ‹bra- Recai Efendizâde Mehmed Celâl / Beye- him Baba aç›k türbesi ile T›rnakç› Sofas› ara- fendi’nin zevcesi merhume Hadice Rem- s›nda, 7. Ada’da ve mezarl›k duvar›n›n hemen ziye Han›m. üzerindedir. Önü, sebilli parkt›r. Burada ayn› tarz ve flekilde yap›lm›fl flu flâhideler vard›r: 17 R. âhir 1298 (19 Mart 1881). Ecille-i ricâl- i Devletü’l-Aliyye’den Surre-i Hümâyun 2 Muharrem 1291 (19 fiubat 1874. Eâz›m-i ri- Emini esbak el-hac Mehmed Nuri Efen- câl-i Devlet-i Aliyye’den Recai Efendi di Merhumun zevce-i muhteremeleri Hazretleri’nin zevcesi Gazi Timurtafl Pa- Hace Fat›ma Pertevniyal Han›m. fla sülâlesinden Merhûme ve ma¤fûrun- leha fierîfe Rabia Adviye Han›mefendi. Bu tafl di¤erlerinin ayn›s› olup di¤erlerinden biraz uzaktad›r. Mehmet Celâl ve Mahmut Ekrem Bey- ler’in valideleridir. Kocas›, Recai Meh- 12 Safer 1300 (23 Aral›k 1882). Müteveffâ met Efendi,Takvimhane Naz›r› olup de- Recai Efendizâde efâz›l-› flu’aradan sab›- ¤erli bir zat idi. 13 fievval 1291 (23 Ka- ka Ayd›n Vilâyeti Mektubcusu Mehmed s›m 1847)’de vefat etti. Kabri, Eyüp’te, Celalüddin Beyefendi. Mihriflah Valide Sultan ‹mareti karfl›s›n- daki mezarl›ktad›r. Mezarl›k kap›s›ndan Celâl Bey edebiyat› babas› Recai Efendiden girildi¤inde sol taraftaki hazîrede ve me- ö¤renmifltir. Sonra Petersburg Sefareti Baflkâ- zarl›k duvar›n›n hemen arkas›ndad›r. tibi oldu. Cevdet Pafla’n›n kâtibi olarak Bosna- Hersek ve Halep’e gitti. fiiirleri bas›lmam›flt›r. Recaizâde MahmutEkrem Bey, Ekrem Talu’nun babas› ve Çi¤dem Talu’nun Kaynaklar: (Sicill-i Osmânî, 2/370 Recai Mehmet Efendi) büyük babas›d›r. Meflhur edip ve flairleri- (H. fiehsuvaro¤lu, Bo¤aziçi’ne Dair, s. 274) (‹slâm Ans. mizdendir. 4/218 Ekrem Bey) (Türk Dili ve Ed. Ans. 2/26 Celal Bey; 7/292 Recai Mehmed fiakir Efendi ve Recaizâde Mahmut Ek-

779 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

rem Bey) (Y. Öztuna, Devletler ve Hanedanlar, 2/894) 1042 (1632). Fazl› Pafla ibn-i Vezir Ömer Pa- fla. Muhteflem lâhdi bilhassa parçalan- R›fat Pafla Hazîresi: m›flt›r. (Merâk›d, s. 46; Sicill-i Osmânî, 3/584 Ketanc› Ömer Pafla; Ayvansarayî, Duvardibi mevkiinde, Serasker Nam›k Pafla ai- Vefeyât, Haz. F. Derin, s. 48) Fazl› Pafla, le hazîresi yan›ndad›r. Sofan›n etraf› demir Sicill-i Osmânî’de yoktur. parmakl›k ile çevrilmifl olup içindeki flâhideler flunlard›r: 1118 (1706). Dört köfle mermer tafl. Hac› Mustafa. Uzun kitâbesinde yaln›z ad› ya- 1209 (1794). Taz›c›bafl›zâde Taz›c›bafl› Seyyid z›l›d›r. Taflç› Mehmed A¤a. Hazîre, 1917 tarihinde biraz geriye flimdiki yerine al›n›r- 1186 Ramazan. 3 (Kas›m 1772). Ketenciler ken sofa içinde kalm›fl olmal›d›r. Taz›c›- bafl›nda Alaca Cami müezzini el-hac lar Oca¤› biraz ileride ve Veteriner Oku- Mehmed Efendi lu karfl›s›nda idi. 1197 (1783). Kastamonili Duhânî Halil A¤a 1271 fiaban 20 (May›s 1855). R›fat Pafla’n›n ve flehiden vefat eden k›z›. annesi Nuriye Han›mefendi. 1218 (1803). Kafesî destarl›. Hane-i Has- 1271 (1854). Hâlâ Sadr-› Rumeli Gelenbevî- sa’dan ç›ra¤ olan Ali Efendi. Sultan zâde Semâhatlû Mehmed Said Efen- Mehmed ruznâmecisi idi. (Sicill-i Osmâ- di’nin akrabalar›ndan Zeliha Han›m. nî, 3/553) (Sicill-i Osmânî, 3/45 Said Efendi) 1231 (1816). Pehlivanzâde Mahmud Bey’in 1289 fiaban 29 (Kas›m 1872). Dergâh-› âlî ka- o¤lu Silâhflorân-› Hassa’dan Haydar Bey. p›c›bafl›s› olup fücceten vefât eden Fer- had Efendi. Kitâbesi M›srîzâde imzal›d›r. 1233 (1817). Valide Sultan kethüdas› Yusuf A¤a’n›n çukadar› ‹smail A¤a’n›n efli Ha- 1296 Recep 24 (Temmuz 1879). Mîr-i mîrân- sibe Han›m. dan sab›k Haleb Mutasarr›f› Mehmed R›fat Pafla. (Sicill-i Osmânî, 2/408) 1234 (1818). Hâlâ Zahire Naz›r› Ali Beyefen- di’nin hemfliresi Aliye Han›m. 1308 C. âhir 7 (20 Kas›m 1890). R›fat Pafla’n›n o¤lu Adliye Nezareti Kalemi hulefâ-y› 1243 (1827). Ketanî el-hac Pafla A¤a’n›n efli mütehayyizân›ndan Mehmed Rauf Bey. el-hace Ayfle Han›m.

1316 Haziran (1900). R›fat Pafla’n›n efli Nesi- 1250 (1834). Kayseri Tavlasunlu Pilâvc›o¤lu- be Han›m. Taflç› Davud Usta.

1330 R. âhir 12 (Nisan 1912). R›fat Paflazâde 1299 (1881). Abdülaziz Han serkurenalar›n- Rauf Bey’in efli Müveddet Han›m. Kitâ- dan Halîmî Efendi’nin efli ve Ata Efen- besi sekiz sat›rl›k fliirdir. di’nin k›z› Fatma Han›m.

1335 K. evvel (1917). ‹skenderun kaimmaka- 1301 (1883). Bâ¤-› safân›n bülbülü Kayseri’de m-› sab›k› Mustafa Reflid Bey. Tavlasun karyeli nakkafl esnaf›n›n müte- hayyizân›ndan Sakall›o¤lu denmekle 1331 (1913). R›fat Pafla torunu ‹smail Bey’in meflhur ikiz kar›ndafl›ndan Hasan Efendi efli Nafia Han›m. Kardefli, 1310 (1892) Hüseyin Efendi.

Karacaahmet-‹brahima¤a Yolu Üzeri C Nok- 1314 (1896). Bab-› Seraskerî’den Said Pa- tas› ile A Noktas› Aras›: ﬂa’n›n k›z› Emine Hediye Han›m.

998 (1589). Mehmed Karaflahin. Kefeki 1322 (1904). Cemile Sultan kalfalar›ndan dört köfle tafl olup büyük bir sofadad›r. Nuruflems Kalfa.

780 Üsküdar Mezarl›klar›

1325 (1907). Cemile Sultan kalfalar›ndan 1295 gurre-i Receb (Temmuz 1878). Demir Çeflmifelek Kalfa. parmakl›kl›, Nakflî sikke kabartmal›, uzun, girift kitâbesi “Bendesi Ahmed Aziz Demir Parmakl›kl› Sofa: Efendi” taraf›ndan haz›rlanm›flt›r. Meflâ- yihden fieyh Ali Hilmi Efendi. (Sicill-i 1325 (1907). Huzûr-› Hümâyun cenâb-› mü- Osmânî, 3/575; Merâk›d, s. 45) lûkâne ders-i flerîfi mukarrirlerinden Lütfi Efendi’nin efli Safiyye Han›m. 1302 Ramazan 26 (Temmuz 1885). Reflâdetlu fieyh Ali Hilmi Efendi’nin k›z› Fatma 1329 R. evvel 8 (Mart 1911). fieyhül-kurrâ ve Bedriye Han›m. reisü’l-küttâb Ayasofya-i Kebîr hatîbi ve Sultan Ahmet Camii imâm-› evveli ri- Sofa yan›nda, fesli flâhide: câl-i ulemâdan el-hac Haf›z Ebubekir Lütfi Efendi. (S. Albayrak, Son Devir Os- 1305 (1887). Efl-fleyh Ali el-Hilmi (k.s.) Haz- manl› Ulemas› 2/27). retlerinin hulefâs›ndan ve Aynal›kavak Kasr› Hümâyunu bekçisi Osman Sabri *** Efendi.

1156 (1743). Sarây-› atik ustas› Hac› Abdur- 1282 (1865). Ayasofya-i kebir Cami-i flerifi rahman A¤a’n›n efli Mahbube Han›m. kap›s› karfl›s›nda flekerci ‹brahim A¤a.

1161 (1748). Saray-› atik ustas› Hac› Abdur- 1969 11. 12. Kurtulufl Savafl› Gazilerinden fa- rahman A¤a’n›n efli nevcivan iken vefat zilet timsali emekli Jandarma Albay› fie- eden Hayati Kad›n. rafeddin Güngör. D. 1893. ‹zmir’e ilk giren ve Sar› K›flla’ya Türk Bayra¤›’n› çe- 1206 (1791). Tokatl› Hattat Ömer Efendi. ken kumandan›m›zd›r.

1284 (1832). Maden Emini el-hac Abdullah 1307 fievval 16 (5 Haziran 1890) Fesli ve fevk Efendi. kabartmal›. Devletlu ismetlu Cemile Sultan bafl a¤as› Mehmet Safvet A¤a. 1260 (1844). Dökmecibafl› Osman A¤a. 7. Ada - G Bölümü: Poligonal bafl tafl›, muhteflem lâhdi da¤›lm›fl, yaz›s› okunmaz halde: 1225 (1810). ‹mam-› sâni-i hazreti flehriyarî Meh- med Emin Efendi’nin efli Fatma Han›m. “Kefe Beylerbeyisi Gazi ‹slâm Pafla ” Azak fethinde k›ld› siphei talan 1228 Ramazan 5 (Eylül 1813). Nefis tafllar ve Da¤›td› heman...... yaz›lar. fieyhülislâm Damadzâde Feyzul- lah Efendi’nin o¤lu müderrisîn-i kirâm- (Sicill-i Osmânî, 1/349; Merâk›d, s. 46) dan Mehmet Tahir Efendi’nin k›z› ve (Vefeyât, s. 48) müderrisîn-i kirâmdan Konevî ‹mamzâ- de Mehmed Esad Efendi’nin efli hace Es- Sofa: ma Han›m. Cadde kenar›ndad›r.

1297 Zilhicce 9 (Kas›m 1880). Serkurenay› 1229 Receb (Haziran 1814). fieyhülislâm-i es- Hazreti flehriyârî Rumeli Beylerbeyi pâ- bak merhum Damadzâde Feyzullah Efen- yeli Musul Valisi Ahmed Feyzi Pafla (Si- di’nin o¤lu müderrisîn-i kirâmdan Meh- cill-i Osmânî, 4/43). Efli; 1308 fievval 8 med Tahir Efendi’nin efli hace Fatma ‹l- (Nisan 1891), Feride Han›m. Kardefli; tifat Kad›n. (Sicill-i Osmânî, 4/36 Feyzul- 1315 Teflrinisâni (1899). Redif Kuman- lah Efendi) dan› Mirliva Mehmed Emin Pafla. 1010 (1601). ‹brahim Pafla’n›n a¤as› ‹smail Sofa: A¤a. Muharremü’l-haram es-senetü sebt aflere ve elf.

781 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1230 Muharrem (Aral›k 1814). Nefis ince ya- 1231 (186). Nefis tafl. Harirî Hüseyin A¤azâde z›. ‹mam-› sâni-i Hazreti flehinflâhî Meh- Nefise Kad›n. med Emin Efendi’nin efli Fatma Han›m. 1232 Rebiülevvel 20 (fiubat 1817). Abdülke- 1230 fievval 15 (20 Eylül 1815). Çabrasl› da- rim Efendi. mad› Hasan Efendi’nin kethüdas› Hâce- gân-› Dîvân-› Hümâyundan ve kethüda- 1232 (1816). ‹mam-› evvel-i Hazreti flehriyarî y› Bâb-› vüzerâ Salih Efendi’nin efli fieri- Mehmed Emin Efendi Hazretlerinin o¤- fe Emine Han›m. Hasan Efendi Özbekler lu Mehmed Aziz Bey. (Sicill-i Osmânî, Tekkesi Mescidi’ne minber koymufltur. 1/412)

1231 Ramazan 5 (30 Temmuz 1816). Kafesî 1234 (1818). Valide Sultan kahvecibafl›s› el- destarl›, güzel yaz›. Ricâl-i Devlet-i Aliy- hac Hasan A¤a’n›n k›z› müderrisîn-i kiye’den Darü’s-saâdetü’fl-flerife A¤as› kâ- râmdan Dersiâmzâde Mehmed Emin tibi Osman Zühdü Efendi. Efendi’nin efli Hadice Han›m.

1231 N. 29 (23 A¤ustos 1816). “Bir acaib Sofa: derde” düflüp “hâlâ ser-tavukcuyan-› Hazreti fiehriyârî el-Hac Abdullah 1238 (1822). Kapan-› Dakik tüccarlar›ndan A¤azâde” olup 19 yafl›nda vefat eden es- el-hac ‹brahim A¤a’n›n efli Fatma Ha- seyyid Haf›z Hattat ‹brahim Afif Efendi. n›m. Nefis hatt› Ömeru’l-Vasfî imzal›d›r. 1247 (1831). Kapan-› Dakik tüccarlar›ndan el-hac ‹brahim A¤a.

1257 (1841). K›z› ﬁerife Ayﬂe Han›m.

***

1240 (1824). Valide Sultan kahvecibaﬂ›s› el- hac Hasan A¤a’n›n eﬂi Meryem Hatun.

1241 (1825). Sultan Bayezid Camii dersiâm- lar›ndan üstâz-› kiramdan el-hac Hasan Efendi. Seydiﬂehirli idi.

1243 Zilkade (May›s 1828). Molla sar›kl›. Bâ- pâye-i sadaret-i Anadolu imam-› evvel-i Hazreti cihandarî K›br›sîzâde Mehmed Arif Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/271)

1247 (1831). Ayasofya-i kebîr kütüphanesi haf›z-› kütübü Musa Efendi.

1252 (1836). Fesli. Redif askeri memuru Ali Cezmi Efendi.

1266 (1849). Tersane-i Âmire veznedarbafl›s› Mustafa R›fat Efendi. Yol önünden geç- Konevî ‹mamzâde ti¤i için sütun flâhidesinin iki yüzünde de Mehmet Said ayn› yaz› vard›r. Efendi’nin efli Esma Han›m’›n 1267 (1850). Ricâl-i Devlet-i Aliyye’den Ça- 1228 tarihli flâhidesi. vuflbafl› Bal›kesirli Ahmed Nuri Beyzâde

782 Üsküdar Mezarl›klar›

Önündeki bir tafl üzerinde flunlar yaz›l›d›r: Divan-› muhasebat azas› Sadr-› esbak Sar›m Pafla Biraderi Hüsnü Efendi’nin zevcesi Fat›- ma Han›m. 1283 (1866)

(Bkz. Sicill-i Osmânî, 3/198; Daniﬂmend, Kro- noloji, 4/498)

1281 Zilhicce 2 (28 Nisan 1865). Muazzam Meflhur Hattat iki sütun flâhide. Damad-› hazreti flehri- Ömer Vasfî Efendi’nin yarî devletlu atufetlu es-seyyid Mehmed imzas›. Nuri Pafla Hazretlerinin valide-i müker- kibar-› Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun Ka- remeleri iffetlu Mail Han›m. lemi mühimme odas›ndan Mehmed Tayfur Beyefendi. (Sicill-i Osmânî, 1282 Zilhicce 20 (6 May›s 1866). Damad-› 3/261) hazreti flehriyarî devletlu es-seyyid Meh- med Nuri Pafla Hazretlerinin peder-i vâ- 1269 (1852). Ayasofya kütübü ve türbedar› Musa Efendi’nin o¤lu, Viyana sefareti baflkâtibi Edib ‹smail Efendi. (Sicill-i Os- mânî, 1/317)

1270 (1853). Dergâh-› âlî kap›c›baﬂ›lar›ndan Gemlik kereste Naz›r› el-hac Hasan A¤a. ﬂâhidesi ok kabartmal›d›r.

Sadrazam ‹brahim Sar›m Paﬂa Aç›k Türbesi:

Bugünkü ‹sfalt binas› ve benzin istasyonunun karfl›s›nda, flimdi mevcut olmayan Belediye Yol Bak›m ‹daresi bahçe kap›s›n›n sa¤ taraf›n- daki kârgir binan›n hemen arkas›ndad›r. Etra- f› demir parmakl›k ile çevrilmifltir. Sütun fleklindeki flâhidesi üzerinde flu kitâbe bulunmaktad›r:

Vükelâ-y› fehâm Saltanat-i Seniyye’den Sadr-› esbak ‹brahim Sar›m Paﬂa Rahmetullahi aleyh 6 Zilhicce 1270 (30 A¤ustos 1854) Ketebe R›f’at M›srî

Ayak taﬂ›nda ise dört m›sral› bir kitâbe vard›r. Tarih beyti ﬂudur:

Yazd› bir âh çeker söz ile hâmim tarih Dâr-› ukbây› makâm eyledi Sar›m Paﬂa Haf›z Hattat 1270 ‹brahim Afif Efendi’nin 1231 tarihli ﬂâhidesi.

783 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

lâlar› Mîr-i mîrân-› kirâmdan Karesi za Bey. (Sicill-i Osmânî, 1/316) Mutasarr›f› esbak saâdetlu es-seyyid el- hac Mehmed Arif Pafla. (Sicill-i Osmânî, 1260 (1844). Bendegân-› Saltanat-› seniy- 3/276-77) ye’den Tîr-kemanzâde el-hac Mehmed A¤a. Nuri Pafla, Abdülmecit’in k›z› Fatma Aliyye Sultan’›n kocas› olup Sultan Ab- 1294 Muharrem 14 (Ocak 1877). Sultan Ab- dülaziz’in öldürülmesinden dolay›, Y›l- dülaziz Han ser yaverlerinden ve Darü’fl- d›z’da muhakeme edildi. Suçlu görülerek flûrâ azas› ferikan-› kirâmdan ‹brahim Taif’e sürüldü. Yolda korkudan delirdi. Hakk› Pafla. (Sicill-i Osmânî, 1/164) 1890 Temmuzunda orada öldü. 1296 fievval 14 (Ekim 1879). Bahaüddin 1285 (1868). 2. Ordu-yu Hümâyun Redif Mi- Mehmed Nakflibendî Hazretlerinin mu- ralay› Mehmed fiakir Bey. hibbân›ndan Abdullah Kâmil Pafla. (Si- cill-i Osmânî, 3/399; ‹nal, Son Hattatlar, 1288 Ramazan (Kas›m 1871). Nakflibendiyye s. 717) fukaras›ndan Serkurena Ali Beyefendi. (Sicill-i Osmânî, 3/572) 1296 (1879). Da¤istanî Mehmed Hasibî Bey.

1291 Zilhicce 14 (A¤ustos 1875). Feshane-i 1297 (1880). Saray-› Hümâyun baﬂ kâtibi Ah- Âmire Müdürü Ahmed Efendi. med Naili Efendi.

1292 Receb (A¤ustos 1875). Tepedelenlizâde 1302 (1884). Serasker Hasan R›za Pafla’n›n Veli Pafla’n›n o¤lu ‹smail Pafla. (Sicill-i k›z› Sabiha Han›m’›n mürebbiyelerin- Osmânî, 1/385). Kabri, lâhit fleklindedir. den Asakir-i fiahane binbafl› el-hac Eski Belediye Yol Bak›m ‹daresi binala- Mehmed A¤a’n›n efli Zeliha Han›m. r›n›n hemen arkas›ndad›r. 1302 R. âhir 3 (Ocak 1885). Ser Asker-i Dî- 1293 Rebiülâhir 14 (May›s 1876). Fesli. Mek- vân-› Umumiye azas› Miralay Hüseyin teb-i Harbiye’den neflet eden Mehmed Hüsnü Bey. Yaver Pafla. “Mekteb-i Harbiye’den nefl’et: 1292 senesi evahiri (Aral›k Köprülü Ailesi Hazîresi: 1875). 4. Ordu Müfliri olup Erzurum’da hastalan›p mazulen Trabzon’da vefat 1303 Zilhicce 9 (Eylül 1886). Fesli. serasker eden s›dk-ü istikamet ve sahavet ile ma- Yaver Pafla’n›n damad› erkân-› harp mir- ruf olan Mehmed Yaver Pafla” livalar›ndan muhibb-i Mevlâna Hasan Tahsin Pafla. Eyüp’te ‹dris Köflkü’nde bir köflkü vard›. (Sicill-i Osmânî, 4/630-631) 1303 (1885). fiakir Efendizâde Bedri Beyefendi.

1293 (1876). Lâhit. Darü’fl-flûrâ azas›ndan “Yirmi sene Harem-i fierif hizmet ve müdüriyetini Hüseyin Pafla. Kitâbesinin tarih beyti flu- ifa etmifl olan fiam Defterdar› sab›k el-hac fiakir dur: Efendizâde el-hac Bedri Beyefendi.”

Yazd› bir hayr-› du’a ile kalem tarihin 1304 Teflrinievvel 19 (1888). Mirliva Hâlîl K›la Hakk Cenneti mesken Hüseyin Pafla’ya Pafla. “Cami-i seyf ü kalem, harpte asker-i 1293 tek, dervifl meclisinde mümin-i kâmil idi.” (Sicill-i Osmânî, 2/229) Kitâbesinin tarih beyti fludur:

1293 Cemaziyelevvel 21 (Haziran 1876). Da- Ruhu uçmakda melekler didi cevher târîhin rü’fl-fiûrâ-y› Askerî Topcu Dairesi Reisi Cây-› a’lâda Hâlîl Pafla’ya oldu âfliyân Ferik ‹brahim Edhem Pafla’n›n o¤lu 1304 Tophane-i Âmire muayene komisyon azas› olup 34 yafl›nda vefat eden Ali R›- Cadde üzerindedir. Merdivenli yan yolu

784 Üsküdar Mezarl›klar›

kapat›lm›flt›r. Halil Pafla, ressam Osman 1312 (1894). Kayseri hanedan›ndan aziz-i ki- Bey’in babas›d›r. Üsküdar’da dünyaya ramdan Halil (k.s.) el-Halil Hazretleri- gelen Osman Bey, 1340 (1921) tarihin- nin sülâlesinden Kâtib Mihrizâde Meh- de vefat etmifl ve babas›n›n yan›na gö- med Emin Efendi ibn-i Hasan. mülmüfltür. Fakat tafl› dikilmemifl veya yok olmufltur. Sümbül Efendi Tekkesi 1313 (1895). Kudemâ-y› ferikân-› kirâmdan Avlusu adl› tablo onundur. Halil Pafla Ser yaver-i hazreti flehriyarî ve Darü’fl- Sicill-i Osmânî’de kay›tl› de¤ildir. (N. flura-y› Askerî azas›ndan Hüseyin Pa- ‹slimyeli, Asker Ressamlar, s. 59) fla’n›n efli el-hace Saliha Han›m.

1304 C. evvel 26 (fiubat 1887). Ebu Hamid 1317 (1899). Üsküdar Yenicami muvakkiti ‹mam Mehmed el-Gazalî ve fleyh Mevlâ- Bedestânî Hac› Mehmed Eflref Efendi. nâ Celâleddin er-Rûmî ve Mehmed Ba- haüddin en-Nakflibendî kuddise esrare- 1327 C. âhir 16 (Temmuz 1909). K›l›ç kabart- hümâ hazerat› müntesiban›ndan Hasan mal› lâhit. Seyfullah Pafla. Edib Efendi ibn-i el-hac Mûsâ bin el-hac Hüseyin bin Osman. Sinleri 53. 1956 Reflad Nuri Güntekin. Etraf›n› çeviren parmakl›k üzerindeki mermer kitabede: 1306 fiubat 8 (1890). 4. Ordu-yu Hümâyun topçu mirlivâl›¤›ndan emekli el-hac Be- “Pek genc iken dünyas›na ve mini mini yavrusuna sim Pafla. (Sicill-i Osmânî’de yoktur.) / doyamadan hepimizi atefller içinde b›rakan / bir danecik k›z›m Reflide’nin merkadidir. Ruhiçün 1309 gurre-i R. âhir (Kas›m 1891). Muhlis Pa- Fatiha. fla’n›n o¤lu Cafer Bey. Tarih-i Tevellüdü: 13 Haziran 1315 (1899) Vefat›: 1341 (1925)” diye yaz›l›d›r. 1312 Ramazan 9 (Mart 1895). Duvar kenar›n- da. Yâverân-› hazreti flâhâneden Cisri 1290 (1873). Lâhit. fievketlu Efendimiz’in ca- Mustafa Pafla kumandan› Ferik Mehmed riyelerinden 2. kâtib Ruyibend Kalfa. Muhlis Pafla. Yan›nda k›z›, 21 fievval 1313, Firdevs Han›m. 1282 (1865). Kitâbesi “Ci¤erim yakd› kebab et-

Ünlü romanc›m›z Reﬂat Nuri Güntekin ve k›z› Reﬂide Han›m’›n kabri.

785 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

di felek” diye bafllayan, flevketlu Efendi- 1281 Safer 23 (Temmuz 1864). Bozoklu Ceva- miz’in cariyelerinden Hubter Kalfa. hir Ali Efendizâde eflrâf-› kuzâtdan Meh- med Salih Efendi. 1294 (1877). Tarikat-i Aliyye-i Nakflibendiy- ye müridan›ndan Haydarpafla Hastaha- 1283 fievval (fiubat 1867). Bozoklu Cevahir nesi müdürü miralay Mustafa Bey. Ali Efendi’nin k›z› Hadice Han›m.

1310 (1892). Asakir-i fiâhâne kaimmakamla- 1292 Safer 26 (Mart 1875). Hâlâ Mabeyn-i r›ndan Yusuf Ziya Bey. Hümâyun Cenâb-› mülûkâne kâtibi Tevfik Bey’in büyük validesi Dilsezâ Ka- 1318 (1900). Miralay Mustafa Bey’in o¤lu d›n. Maliye Nezareti Tadiyat Kalemi hulefa- s›ndan Mehmed Kemaleddin Bey. 1297 (1880). Cevâhirzâde Mehmed Kâmil Efendi’nin k›z› ve fiûrâ-y› Devlet Baflkâ- 7. Ada - H Bölümü: tibi Tevfik Bey’in annesi Fatma Zehra Han›m. Cevahir Ali Efendi Sofas›: 1301 (1883). Dîvân-› Hümâyun mühimme ka- Etraf› demir parmakl›k ile çevrilmifltir. leminden Mehmed Nuri Münir Efendi.

1235 gurre-i Receb (14 Nisan 1820). Bozoklu 1303 (1885). Âmedî-i Dîvân-› Hümâyun hu- Cevahir el-hac Ali Efendi. lefâs›ndan Refik Bey’in k›z› ve Âmedî-i Dîvân-› Hümâyun’dan Refik Bey’in efli 1237 Cemaziyelâhir 9 (fiubat 1822). Bozoklu Afife Han›m. Cevahir el-hac Ali Efendizâde Ömer Efendi. 1313 (1895). Cevahirzâde Ali Efendi’nin torunu Kastamoni ve Trablusgarb kap›ket- 1248 gurre-i Muharrem (31 May›s 1832). Bo- hüdas› Mahmud Kâmil Bey. zoklu Cevahir Ali Efendizâde kuzatdan Süleyman Efendi’nin efli Dildeva Kad›n. 1322 Safer 7 (Nisan 1904). Hâlâ Sadaret-i uz- ma müsteflar› Mehmed Tevfik Pafla’n›n 1252 (1836). Fesli. Tahrirat odas› kâtiplerin- o¤lu olup 44 yafl›nda vefat eden Âmedî- den Mehmed Arif Efendi. i Dîvân-› Hümâyun hulefas›ndan Ali Refik Bey. 1263 Muharrem 13 (Ocak 1847). Bozoklu Cevahir el-hac Ali Efendi’nin efli Serfi- 1333 (1917). Lâhit. Vüzerâ-y› Saltanat-› se- raz Kad›n. niyye’den ve Heyyet-i Âyân azas›ndan Mehmed Tevfik Pafla. 25 Temmuz 1333. 1263 (1847). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun (A. Gövsa, Meflhur Adamlar, 4 / 1516- Kalemi mümeyyizân›ndan Ali R›za 1517) Efendi’nin efli Emine Hatun. 1340 Kânûn›evvel 5 (1924). Ayandan Tevfik 1263 (1847). Bozoklu Cevahir Ali Efendi’nin Pafla’n›n efli flerife Feride Han›m. k›z› Fatma Zehra Han›m. Cevahir Sofas› Sa¤ Taraf›: 1263 Cemaziyelâhir 14 (May›s 1847). Bozok- lu Cevahir Ali Efendi’nin o¤lu Ömer 1293 (1876). Kuleli Hastahanesi tabiblerin- Efendizâde Divan-› Hümâyun mühimme den siyâhî Ahmet Bey. nüvisân›ndan Mehmed Arif Semih Efendi. 1241 gurre-i Safer (Kas›m 1825). Yusuf Ziya Pafla’n›n Ma’cun A¤as› el-hac ‹brahim 1281 Zilhicce 3 (29 Nisan 1865). Bozoklu Ce- A¤a. vahir Ali Efendizâde eflrâf-› kuzâtdan el- hac Süleyman Kemal Efendi. 1259 fievval 19 (Kas›m 1843). Yerde. Der-

786 Üsküdar Mezarl›klar›

Sa’adet Orduyu Hümâyun süvari Mirli- vas› Ahmed Hamdi Pafla. Yan›nda: Mustafa Zarif Pafla’n›n flâhidesi. 1307 (1889). K›zkardefli Fatma Zekiye Han›m.

1311 (1893). Süvari mirlivas› merhum Halil Pafla’n›n efli fierife Fitnat Han›m.

Mustafa As›m Efendi Sofas›:

Cevahir hazîresi arkas›nda olup etraf› kesmetaﬂ setlidir.

1283 Safer 17 (Temmuz 1866). Muhteﬂem sü- tun. Ulemaü’l-kâmilîn Rumeli sadareti pâyelilerinden Sadr-› Anadolu Mustafa Âs›m Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/283).

1300 Muharrem 27 (Aral›k 1882). Sudûrdan Mustafa Âs›m Efendi’nin efli D›rama Zarif Mustafa Naz›r› ‹smail A¤a’n›n k›z› hace Ayfle Pafla’n›n Gülizar Han›m. (‹smail A¤a için 2. Ada çok de¤iflik G Bölümü’ne bak›n›z.) olan kabri. ‹stanbul’da 1319 fiaban 19 (Aral›k 1901). Kad›asker-i es- bir efli yoktur. bak Trabzonî Mustafa Âs›m Efendi’nin o¤lu M›s›r Mollas› Mehmed Sa’düddin Bey.

1320 (1902). Hadice Nadire Han›m.

Cevahir Sofas› Sol Taraf›ndaki Mezarl›k:

Üç taraf› binalarla kapal›d›r.

1235 (1819). Kâtibî ve tu¤ra kabartmal›. Çok uzun yaz›. Duvar›n arkas›nda oldu¤u için okunmuyor. Ahmed Efendi.

1274 (1857). Anadolu Ordu-yu Hümâyun Müﬂiri Zarif Mustafa Paﬂa’n›n büyük validesi Emine Han›m.

1279 fiaban 1 (22 Ocak 1863). Fesli ve Mev- levî sikke kabartmal›. Oval flâhidesi çok zarif olup ‹stanbul’da bir efli yoktur. Mü- fliran-› azam Saltanat-› seniyye’den Dâr-› fiûrâ-y› Askerî Reisi Mustafa Zarif Pafla.

(Bkz. A. Slade, K›r›m Harbi, s. 242-245; Enver Ziya Karal, Zarif Paﬂa’n›n Hat›rat›, 1941 ‹stanbul veya Belleten No:16)

1280 (1863). Fesli lâhit. Kitâbesi on m›sra

787 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

olup tarih m›sra› fludur: “‹de Abdülkerim Padiflahlar›n Kad›nlar› ve K›zlar›, s. 123) Pafla’y› mükerrem Adn ile Me’vâ” (Sicill-i Osmânî, 3/357). Yan›nda: 1302 (1884). fievketlu Efendimiz cariyelerinden Kamerfelek kalfa. Lâhdi da¤›lm›flt›r. 1286 (1869). Esbak Zabtiye Müfliri Abdülke- rim Pafla’n›n efli S›dd›ka Han›m. 1307 (1889). Sarây-› Hümâyun kalfalar›ndan el-hace Çeflminergis Kalfa. 1287 fiaban 15 (Kas›m 1870). Abdülkerim Pafla’n›n k›z› Emine ‹fâkat Han›m. 1308 (1890). Tarikat-i Aliyye-i Nakflibendiy- ye fukaras›ndan ve flehid Abdülaziz Han 1282 (1865). fiair, arpa kâtibi Mehmed Efen- Hazretlerinin hazinedar› Fatma Han›m. di. Efli, 1292, Fatma Han›m. 1310 Zilhicce 23 (Temmuz 1893). fiirket-i 1296 R. evvel 8 (1 Mart 1879). Yan kapaklar› Hayriye meclisi azas›ndan flair, Arpa kâ- küçük sütunlu lâhit. Tunus Hânedân-› tibizâde Sa’adetlu Vahid Bey. Efli; 1312, kadîmînden ve ümerâ-y› benâmdan ‹ffet Han›m. K›z›; 1307, fierife fiâhende Mahmud Pafla bin Ayad. Han›m.

1300 (1882). Gazi Sultan Mahmud Han ka- 1316 (1898). Arpa kâtibi Mehmed Efendizâde d›nlar›ndan devletlu ismetlu 4. kad›ne- R›za Bey. fendi Nuritab Kad›nefendi Hazretlerinin a¤alar›ndan Alaaddin A¤a. (Ç. Uluçay, 1316 Ramazan 21 (ﬁubat 1899). Tunuslu Ta- hir Beyzâde Mehmed Cemalüddin Bey.

Zaptiye Müfliri 1322 (1904). Sultan Mahmud Han kad›nla- Abdülkerim Pafla’n›n r›ndan 4. Kad›nefendi’nin kalfas› hace flâhidesi. Mâhvefl Han›m.

1323 (1905). Tunuslu Mahmud Pafla bin Ay- yad’›n torunu fiûrâ-y› Devlet azas›ndan Ahmed Bey’in k›z›, Berlin Sefaret-i se- niyyesi müsteflar› Ali ‹hsan Bey’in efli Saide Latife Han›m. D. 1284 (1867).

1326 (1908). Bedestânî Ahmed Bey.

1937 Tunuslu Mahmud Benayat Pafla’n›n damad› ve Roterdam Baflflehbenderi Ali Nuri Dilmaç. D. 1861.

7. Ada - ‹ Bölümü:

Hüseyin Paﬂa Sofas›:

Sebilinin yan›nda olup etraf› demir parmakl›k ile çevrilmiﬂtir. Eskiden sebil ve sofan›n önü yol idi.

1270 gurre-i Safer (3 Kas›m 1853). Asâkir-i Hassa-i Hazreti flehriyârî süvari mirlivas› ‹zzetlu el-hac Hüseyin Pafla Hazretle- ri’nin pederi fiumnulu süleha-y› ümmet- den el-hac Hasan A¤a.

788 Üsküdar Mezarl›klar›

1272 (1855). El-hac Hüseyin Pafla Hazretleri- n›nda Hasan Pafla ailesine ait iki tafl var- nin o¤lu Mahmud Beyefendi. Tafl› kü- d›r ki, flunlard›r: çüktür. 1254 (1838). Kassab-bafl› Hasan Pafla’n›n da- 1277 (1860). Fesli flâhidesinin kitâbesi çok mad› Mehmed Salih Bey’in k›z› flerife uzundur. Hüseyin Pafla’n›n sevgili o¤lu Zeynep Han›m. Mir Emin. “Zâde-i vâlâs› Pafla-y› Hüseyin” diye bafllayan fliirin tarih m›sra› fludur: 1274 (1857). Kapudan-› Derya Hasan Pa- fla’n›n k›z› ve Mehmed Hüsrev Efen- Düfldü hâke nev-fidân-› nâz iken Mîr Emîn di’nin efli hace Kâmile Han›m. 1277 1240 fievval 23 (Haziran 1825). Kafesî sikke- Sebili bu o¤lunun ruhu için yapt›rm›flt›r. li. fi›kk-› sâlis defterdar› Ahmet Fethi Efendi. (Sicill-i Osmânî, 4/8) 1298 Safer 11 (13 Ocak 1881). Hassa Süvari Mirlival›¤›ndan mütekaid el-hac Hüse- 1246 (1830). Sadr-› esbak Hurflid Pafla’n›n yin Hayri Pafla. Sebilin sahibidir. (Sicill-i Tatar A¤as› Harputluo¤lu Mustafa A¤a. Osmânî, 2/230) 1260 Receb 15 (A¤ustos 1844). fierif Abdül- 1298 (1881). El-hac Hüseyin Pafla’n›n damad› muttalib Efendi Hazretlerinin efli Nefise hademe-i hassa-i flâhâne mülâz›mlar›n- Han›m. Muhteflem tafl› yerdedir. Yan›n- dan el-hac Ahmed Münir Bey. da, torunu fierife Han›m’›n lâhdi vard›r

1300 (1882). Ahmed Bey. Tunuslu 1304 (1886). Asâkir-i Hazreti fiâhâne’den Mahmud Ayad merhum el-hac Hüseyin Pafla’n›n k›z› ve Pafla’n›n flâhidesi. hademe-i hazreti flehriyarîden Ali Bey’in efli Emine Han›m.

1312 R. evvel 24 (E›lül 1894). Hac› Hüseyin Pa- ﬂa’n›n o¤lu topcu kaimmakam› Nuri Bey.

1319 Nisan 2 (1903). Tarikat-i aliyye-i Bede- viyye bac›lar›ndan Fatma bint-i Hüseyin Paﬂa.

***

1150 (1737). Silâhdar A¤as› Halil A¤a’n›n hemﬂîresi Fatma Han›m. (Sicill-i Osmâ- nî, 2/293)

1206 Safer 27 (Ekim 1791). Sayda Valisi Ö- mer Paﬂa’n›n damad› Emir ‹brahimzâde el-hac ‹brahim Efendi.

1238 fievval 13 (Haziran 1823). Kapudan-› Derya Hasan Pafla’n›n k›z› ve Baruthane Naz›r› Necib Efendi’nin o¤lu Ahmet fiükrü Beyefendi’nin efli fierife Akile Han›m. (H›z›r ‹lyas, Tarih-i Enderun. Haz. C. Karya, s. 146-163; Sicill-i Osmâ- nî, 2/167-168 Es-seyyid Hasan A¤a) Ya-

789 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

ki, da¤›lm›flt›r. (Sicill-i Osmânî, 3/401) Bey’in büyük haremi Atiyye Han›m. Sol ayak üzerine ise, Cemil Bey’in büyük k›- 1264 Rebiyülevvel 25 (Mart 1848). Surre-i z› Fatma Han›m, diye yaz›lm›flt›r. fiâhide Hümâyun emaneti Kethüdas› el-hac Na- ters U fleklindedir. ‹stanbul mezarl›kla- zif A¤a. r›nda bir efli yoktur.

1267 fiaban 23 (Haziran 1851). Fesli. Ricâl-i 1325 Mart (1909). Fesli. Adliye Nazareti bafl- Devlet-i Aliyye’den müddet-i vâfireden kâtibi Mehmed Tahir Efendi. beri Ebniye-i Hassa Müdürü Abdülhalim Efendi’nin o¤lu ve baz› vüzera-y› izam Bu mezarl›k feci bir flekilde tahrip edilmifltir. Hazretlerinin kap› çukadarl›k hizmetle- Mezarl›¤›n biraz ilerisinde ve Numune Hasta- rinde bulunan hac› Salih Efendi. hanesi taraf›nda meflhur Koru Mesiresi bulunuyordu. Sultan II. Mahmut’un 1302 (1884). Kitâbesi fiair Senih Efendi’nin 4. kad›nefendisinin olan flâhide. Ahmed Cemali Efendi. 8. ADA kalfas› Sarayl› 8. Ada - A Bölümü: Dilhüma Han›m’›n tak 1320 (1902). Tak fleklinde flâhide. Aln›nda, fleklindeki kabri. Sultan Mahmud Han Kad›nlar›ndan 4. ‹stanbul Kad›nefendi’nin ikinci kalfas› ve Ticaret fiair Nedim Sofas›: mezarl›klar›nda Mahkemesi memuru Cemil Bey’in efli bir efli yoktur. Sarayl› Dilhüma Han›m, diye yaz›l›d›r. 1. Nolu yerdedir. fiekaik Zeyli 5/36’da, fiair Ne- Sa¤ ayak üzerine, 1290 (1873) Cemil dim’in mezar›n›n yeri aynen flöyle tarif edilmifltir:

“Üsküdar’da Tunusba¤›’ndan S›raserviler’e ve ‹brahim A¤a Çay›r›’na giden caddenin sol taraf›nda, Çiçekçi Bahçesi hududundun mürur olan mahalde kain makberede, S›rkâtibi Hat- tat Osman Bey’in ve torunu ricalden meflhur Lalazâde Nuri Bey’in sofas› önünde medfundur. (F›nd›kl› ‹smet Efendi, Tekmilâtü’fl-fiakaik, Haz. A. Özcan ‹stanbul 1989)

1143 (1730). Hamzavî taﬂ›ndaki kitâbesi ﬂu- dur:

El-Fatiha Nedim Ahmed Efendi kâr› tedrîs idi rûz-u fleb Ulûm içre kemâle ermifldi ol sâfî-meflreb Hitâb-› “‹rc›î” erdikde sem’ine deyüb lebbeyk Koyub cân-› cihân› k›ld› kurb-i Bârî’ye matlab Revâ ola düflerse fevtine iflbu du’â-i târîh Nedîm ola Nedîm-i flâh-› ceyfl-i enbiyâ yâ-Rabb 1143

Yan›nda annesi Saliha Kad›n’›n rakams›z, dört m›sra› havi ﬂâhidesi vard›r. Kitâbesi ﬂu- dur:

Mâder-i müflfikas› âzim-i flehrâh-› beka Ol›cak emn-i Hüda ile Nedîm-i zâr›n Gelüb iki gözüme yafl didim târîhini Saliha Kad›n’a câ-i behiflti ide Mevlâ

790 Üsküdar Mezarl›klar›

Rakam yaz›l› de¤ildir. Ebced hesab›na göre 1124 (1712)’de vefat etmiﬂtir.

Annesinin kabri civar›nda iken son tamirde yan›na nakledilmiﬂtir. (R. A. Sevengil, Edebi- yat Tarihimizde Kaç Nedim Var? Ekim 1950 Cumhuriyet; A. Gölp›narl›, Nedim Divan›; Si- cill-i Osmânî, 4/549; Türk Dili ve Ed. Ans. 7/1; F. A. Tansel, Nedim, ‹slâm Ansiklopedisi 9/169; S. N. Ergun, Mezar Kitâbeleri, ‹stanbul 1932, s. 12-13)

Hazîrenin d›ﬂ›nda, Nedim’in ayak ucunda;

1345 (25 Eylül 1926). Meflhur Üsküdarl› fiair Tal’at Bey Dedeefendi’nin kabri vard›r. (‹nal, Son As›r Türk fiairleri, s. 1846) Üsküdar Mev- levîhanesi’nin son fleyhi Ahmet Remzi Akyü- 1253 Cemaziyelevvel 21 (A¤ustos 1837). rek Dedeefendi, fiair Talât Bey’in vefat›na flu Amedî-i Divan-› Hümâyun hulefas›n- fiair Nedim Sofas› tarihi düflürmüfltür: dan Ali fiefik Bey’in efli Fatma Han›m. ve sa¤da Naz›m Pafla’n›n Eski dâr-› âlemi terk etdi bu tarihte 1253 B. 22 (22 Ekim 1837). ‹smail Haflim mermer kitabesi. Üsküdarl› Tal’at oldu vâs›l dâr-› visâl Efendi’nin efli, Âmedî-i Dîvân-› Hümâ- 1345 yun hulefâs›ndan Ali fiefik Bey’in annesi Resîde Han›m. Hazîrenin sa¤ taraf›nda: 1264 (1848). Eâz›m-› Ricâl-i Devlet-i Aliy- 1926 K. evvel 17. Selânik Valisi fiair Mehmed ye’den Tersâne-i Âmire Naz›r› atufetlu Nâz›m Pafla’n›n koynunda yatan o¤lu Ahmed fiefik Beyefendi Hazretlerinin akrabala- Hikmet Bey. O¤lunun vefat›, 20 Mart 1932. r›ndan ve daireleri müdürü Hac› Ömer Nâz›m Pafla, Meflhur Nâz›m Hikmet’in dedesi- Beyzâde Mustafa Bey. dir. (Türk Dili ve Ed. Ans. 6/540). Etraf› demir parmakl›k ile çevrilmifltir. fiâhide yoktur. Kitâ- 1267 (1850). Ali Pafla’n›n k›z› Hadice Han›m. be mermer bir levhaya yaz›lm›flt›r. (‹nal, Son As›r Türk fiairleri s. 1137) Kendisi, 1 Recep 1256 (19 A¤ustos 1840) tarihinde Üsküdar’da Selmana¤a Mahallesi’nde do¤mufltur. (‹lâhiyat Fak. Der. Cilt: 14, 1966)

Hazîrenin sol taraf›nda ise,

1984 tarihinde vefat eden büyük tarihçi ve yazar, 40 eserin sahibi ‹smail Hakk› Konyal› ailesinin hazîresi vard›r. Do¤umu 1896.

Bunun sol taraf›nda Ali ﬁefik Bey’in da¤›lm›ﬂ sofas› mevcuttur:

1230 (185). Ali fiefik Bey’in babas› el-hac Mehmed A¤azâde ‹smail Haflim Efendi. Lâle Devri 1237 Zilkade 15 (Eylül 1822). ‹smail Haflim flairlerinden meflhur Efendizâde Baflmuhasebe kâtiplerinden Nedim Ahmet Ömer Bey. Efendi’nin flâhidesi.

791 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Fatih-i Akka Selim Pafla-y› Gazi-i nâm-ver Satvet-i seyfinden irdi düflmen-i deniye keder Kang› hecâda bulundu ise bâ-avn-i Hüdâ Cünd-i a’dâya göründü ma’ni-i eyne’l meferr Nâm-› Han Abdülmecid’i eyledi Gazi bu zât fievketil fethinde a’day› k›lub zîr ü zeber Bu ömr-ü siret vezir-i namdâr›n dâ’imâ Heybetinden düflmen-i menhus tutard› lerzeler Hem husûsa olmufldu asker ve mülkiyede Nice mansûblarda hüsn-ü hidmet ile mu’teber Hassa Ordusu müflîri nasb olunub dört def’a hem ‹ki kerre oldu Konya Valisi bâ ziyb ü fer Bir vezîr-i müflîri tedbîr ve sâhib-i dîn idi Din ü devlet gayreti olmufldu anda müstemir Âkibet da’vet olub gitdi huzûr-u izzete Kald› hüsn-ü flöhreti dünyâda bir a’lâ eser Fevtine Râsim du’â-güne didim târîh-i tâm Ola Pafla-y› Selim gülflen-i me’vâ makar Ruhiçün el-Fatiha.

(Sicill-i Osmânî, 3/63; Ata Tarihi 2/226).

Üsküdar’da yal›s›nda vefat etmiﬂtir.

1300 (1883). Akil Pafla’n›n o¤lu olup 20 yafl›nda vefat eden Mazhar Bey. 5 Rama- Servili Selim Pafla’n›n zan 1300. 1289 tarihli flâhidesi. 1335 R. âhir 24 (flubat 1917). Hassa Müfliri (Ali fiefik Pafla için bkz. Sicill-i Osmânî, Selim Pafla’n›n o¤lu süvari 2. f›rka-i Hü- 3/152 ve ‹nal, Evkaf-› Hümâyun Nezare- mâyun kumandan› Ferik Akil Pafla. ti’nin Kuruluflu, Sadelefltiden N. Öztürk, Vak›flar Der. 17/63) Tarih k›sm› gömülü. Asakir-i Mansûre-i fiâhâ- ne Mirlivalar›’ndan Selvili Selim Meh- Bu Hazîrenin Önündeki Sofada Duvar›n Üs- med Pafla Hazretlerinin validesi Fatma tünde Selim Pafla Sofas›: Han›m. T›bbiye Caddesi üzerinde ve yolun dirsek yapt›¤› yerde bulunan 9x12 1277 (1860). Gazi Mehmed Selim Pafla Haz- ad›m ebad›ndaki bu sofada, etraf› duvar- retlerinin cariyesi Mahizor Kad›n. la çevrili bir hazîre daha vard›r. Levha- s›ndaki yaz› fludur: 1277 (1860). Devletlu Hassa Müfliri Gazi Mehmed Selim Pafla’n›n zevcesi Hadice “Hassa Müfliri Selim Pafla’n›n torunu Ferik Akil Cenan Han›m. Pafla’n›n o¤lu Mehmed Selim Bey’le, Hukuk talebesinden 23 yafl›nda gençli¤ine doymayan o¤lu 1286 (1869). Selim Pafla’n›n vekilharc› Ömer Mafluk, burada medfundurlar. A¤a’n›n o¤lu Feyzullah Efendi. Selim Güngörmez 1880 - 1948 Mafluk Güngörmez 1904 - 1927” 1286 (1869). Selim Pafla Hazretlerinin cariyesi Cerakes Afet Kalfa. fieyhülislâm Hanefi Efendi Sofas›:

1289 Receb 3 (6 Eylül 1872). Selim Pafla fiâ- Konyal› hazîresi önünde ve mezarl›k duvar›n›n hidesi sütun fleklinde olup kitâbesi flu- üzerindedir. dur: 1069 28 Safer. (25 Kas›m 1658). (K›r›k). Kü-

792 Üsküdar Mezarl›klar›

çük hamzavî tafl. Mehmed el-Halebi ibn-i fieyhülislâm Hanefi Efendi. (Merâ- k›d, s. 65; Sicill-i Osmânî, 2/258) Hanefi Efendide ayn› sene vefat etmifltir. Kabri, Eyüp Sultan Türbesi hazîresinde ve Lala Mustafa Pafla Türbesi civar›ndad›r.

1294 Receb 15 (Temmuz 1877). Ecille-i ricâl-i Devlet-i Aliyye’den sadr-› esbak Köprü- lü Mehmed Pafla sülâlesinden 6. Ordu-y› Hümâyun ferikan› el-hac Emin Pafla’n›n o¤lu S›hhiye Meclisi azas› el-hac Meh- med fiakir Bey. (Sicill-i Osmânî, 3/129).

1180 (1766). Balizâde ‹brahim Efendi’nin k›z› Hadice Tuti Han›m. (Balizâde fieyhülis- lâm Mustafa Efendi için bkz. Sicill-i Os- 1298 C. âhir 10 (May›s 1881). Trablusgarp mânî, 4/397) Defterdar› saâdetlu Eyyüp Efendi’nin efli fieyhülislâm Kamer Han›m. Hanefî Efendi’nin 1115 (1703). Hamzavî tafl. Kâtib-i Selim Han, 1069 tarihli flâhidesi. Balizâde Halil ‹brahim Efendi Nuri Bey Sofas›:

1131 (1718). Gügümbafl› Mehmed Efendi’nin Tarihçi ‹brahim Hakk› Konyal› Sofas›n›n he- k›z› Balizâde ‹brahim Efendi’nin efli Afi- men arkas›ndad›r. fe Hatun. 1160 (1747). Kâtibî sikkeli. Mehmet Nuri 1227 (1812). Hâcegân’dan Resmî Osman ibn- Bey. i Keskin. 1180 (1766). Hamzavî güzel tafl ve nefis yaz›. 1291 (1874). Trablusgarp vilâyeti defterdar› Mehmet Nuri Bey’in validesi Ayfle Ha- Eyyüp Efendi’nin kay›n validesi Habibe n›m. Ruhuna Namazgâh yap›lm›flt›r. Han›m.

Karacaahmet Mezarl›¤› 8. Ada’n›n vaziyet krokisi.

793 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1197 (1782). Kafesî destarl›. Kitâbesi çok 1206 (1791). Nuri Beyefendizâde Abdi Beye- uzun ve giriftdir. Haremeyn muhasebe- fendi’nin k›z› Necibe Han›m. cisi Rukiye Han›m Sultan’›n efli Nuri Bey. Kendisinin tarikat ehli oldu¤u flu 1206 (1791). Nuri Beyefendizâde Osman Be- beyt ile sabittir: yefendi’nin o¤lu Mustafa Na’im Beye- fendi. Ol sabihü’l veche hüsn ahsenü’l-masbûhuni Hemdem-i bezm-i visâl-i Gülflen-i Tevhîd olub 1209 (1794). Nuri Beyefendizâde Osman Be- yefendi’nin o¤lu Mustafa Nimeti Efendi. Rukiye Han›m Sultan 1194 (1780) tarihinde vefat etmifl ve ‹stanbul’da Yeni 1228 (1813). Müderrisîn-i kirâmdan Osman Cami Türbesi hazîresinde annesi Ayfle ‹smet bey’in k›z›, Kürkçübafl›zâde efli Sultan’›n yan›na gömülmüfltür. Eyüp’te Fatma Han›m. yal›lar› vard›. (Sicill-i Osmânî, 4/589). 1205 R. evvel 7 (14 Kas›m 1790). Hassa-y› 1203 Muharrem 16 (17 Ekim 1788). Cennet- Lalazâde Nuri Beyefendi’nin biraderi Si- mekân firdevs afliyan Aifle Sultan Haz- lâhfloran-› Hassa’dan Ahmed Beyefendi. retlerinin r›zaen (ondan hoflnut olarak) Yengesi ruhuna namazgâh yapm›flt›r. kerimesi olan Nuri Beyzâde merhûmun halilesi Rukiyye Cemile Han›m’›n er- fiair Nedim Sofas›’n›n Sa¤ Taraf›, Ayn› S›ra: vah-› flerîflerine r›zaenlillah Fatiha. 1102 (1690). K›r›k sütun. Abdülhayzâde efl- 1203 Muharrem 13 (14 Ekim 1788). Molla sa- fleyh Yakub Efendi. Bu yaz›n›n alt›nda; r›kl›. Suleha-y› sâlikîn müderrisîn-i ki- “Merhum Abdülhayzâde Yakub Efendi’nin râmdan Nuri Beyefendizâde Osman ‹s- o¤lu ‹brahim Efendi” diye yaz›lm›flt›r. Tafl, met Beyefendi. 1928’de vefat eden Topcu mülâz›m› Hü-

Lalazâde Nuri Bey’in 1197 tarihli ﬂâhidesi.

Abdülhayzâde ﬁeyh Yakup Efendi’nin 1102 tarihli ﬂâhidesi.

794 Üsküdar Mezarl›klar›

seyin Hilmi Efendi’nin parmakl›kl› sofa- s› önündedir. Evkaf Naz›r› Hayrullah Bey. Pirîzâde Sofas›:

‹. H. Konyal› sofas›n›n arkas›ndad›r.

1162 Receb 9 (25 Haziran 1749). ﬁeyhülislâm Pirîzâde el-hac Mehmed Efendi. (Merâ- k›d, s. 65; Sicill-i Osmânî, 3/187 Sahib Mehmed Efendi)

1164 (1750). El-hac ‹brahim biraderi Pirîzâde Mehmed Sak›b Efendi.

1178 (1764). Osman Efendi’nin annesi Hadi- ce Kad›n.

1178 (1764). Ayﬂe Han›m bint-i Pirîzâde Mehmed Sahib Efendi.

1228 Ramazan 27 (E›lül 1813). ﬁeyhülislâm Pirîzâde Osman Efendi’nin k›z› Ayﬂe Han›m.

1328 Cemaziyelâhir 27 (6 Temmuz 1910). Bü- Konyal› Sofas›’n›n Sa¤ Taraf›nda ve Biraz yük kal›n sütun. Ayandan fieyhülislâm-› ‹leride Bulunan fiâhideler: sab›k Pirîzâde Mehmed Sahib Bey. Kitâ- be Sami imzal›d›r. (Merâk›d, s. 65; A. 1172 (1758). Tarik sikkeli. Kutbü’l-ârifîn Ab- Altunsu, Osmanl› fieyhülislâmlar›, s. 226) dülhay Efendizâde fieyh Mehmed Efen- di. Yan›nda: 1334 Muharrem 18 (Kas›m 1915). Hekimbafl› Abdülhak Efendizâde Hayrullah Efen- 1213 Cemaziyelevvel (Ekim 1798). ‹stan- di’nin k›z› ve fieyhülislâm Pirîzâde Meh- bul’da Valide Camii imam› Gül-Ahmed fieyhülislâm Pirizâde med Sahib Bey’in efli Fatma Hayrünnisa Efendizâde Haf›z Ahmed Es’ad Efendi. Sofas›. Han›m. Kitâbe Necmeddin imzal›d›r. Yan›nda eflinin kabri vard›r.

1352 Muharrem 18 (May›s 1933). Ayandan Adliye Naz›r› ‹brahim Hayrullah Bey. (N. Öztürk, Evkaf-› Hümâyun, Vak›flar Der. 19/85)

fieyhülislâm Pirîzâde Osman Sahib Efendi’nin kemikleri 1335 (1916) tarihinde Aksaray Murat Pafla Camii hazîre- sinden al›narak buraya nakledilmifltir. fiâhidesi orada kalm›flt›r. (M. Ziya, ‹s- tanbul ve Bo¤aziçi, s. 84-85)

Sofa önünde, yerde k›r›k bir taﬂ: ﬁeyhülislâm Pirîzâde Osman Molla Efendi’nin dama- d› Sadr-› Anadolu Sa’id Beyefendinin k›z› Emine Han›m.

795 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1299 Ramazan 16 (A¤ustos 1882). Esbak Ser- kurena-y› hazreti ﬂehriyarî ‹zzet Beyefen- di. (Sicill-i Osmânî, 3/463-464)

1300 Temmuz 31 (1884). Tarik sikke kabartmal›. ﬁeyh ‹brahim Edhem Sand›kc›o¤lu.

1234 Safer 15 (Aral›k 1818). Lâleli’de kürsü ﬂeyhi ﬂeyh el-hac Mehmed Efendi. Ya- n›nda:

1293 (1876). O¤lu, Evkaf-› Hümâyun cihat kalemi memuru Yakub Efendi.

1244 Cemaziyelâhir 21 (Aral›k 1828). Kut- bü’l-ârîfin gavsü’l-vâs›lîn Aziz Mahmud Hüdâyî Hazretlerinin dergâh-› vâlâlar›n- da ser müezzinan Abdürrezzak Dede. Nüshet Ergun sofas› önündedir.

Tarih k›sm› gömülü: Sab›ka ‹stanbul payeli dersiâmm el-hac Halil Efendi.

Ser kurena-y› fiirvânîzâde Sofas›: Hazreti fiehriyârî ‹zzet Beyefendi’nin Etraf› parmakl›kl› olup Pirîzâde sofas› arkas›n- H. 1299 tarihli dad›r. flâhidesi. 1291 Safer 11 (Mart 1874). fiirvânî efl-fleyh ‹s- 1172 (1758). Mirahur imam› efl-fleyh Mah- mail Siraceddin Nakflibendî el-Hâlidî mud Efendi. 3 Nolu yerdedir. Efendizâde Sadr›azam Mehmed Rüfldi Pafla’n›n o¤lu Âmedî-i Dîvân-› Hümâ- Hemen arkas›nda: yun hulefas›ndan ‹smail Hakk› Bey. Do- ¤umu 1266 (1849). (Sicill-i Osmânî, 1183 fiaban 15 (Aral›k 1769). Kâtibî sikkeli. 2/385). Rüfldi Pafla, 1291’de Hicaz’da, Na’ilî Pafla’n›n mehterbafl›s› Arapgirli Taif flehrinde vefat etti. Kabri oradad›r. el-hac Süleyman A¤a. (Sicill-i Osmânî, (‹nal, Son Sadrazamlar, s. 457) Hakk› 3/381 Abdullah Na’ili Pafla) Bey Çaml›ca’daki köflkünde vefat etti.

1196 (1781). Hüdâyî Aziz Mahmud Efendi Hakk› Bey “Bir gece Çaml›ca’daki köfl- türbedar› Mehmed Efendi. künde kumar oynayarak mühim miktar para kapt›rmas›ndan müteessiren” iki ay Bunun önünde: sonra da vefat etmifltir. (Bkz. Mithat Ce- mal Kuntay, Nam›k Kemal, 2/513) 1207 (1792). ‹stanbul pâyeli Halil Bey. (Sicill- i Osmânî, 2/301) 1305 fiaban (Nisan 1888). Sadr-› esbak fiirvâ- nîzâde Mehmed Rüfldi Pafla’n›n ye¤eni 1279 C. 29 (Aral›k 1862). Arif-i billah vas›- erkân› harp kol a¤alar›ndan Halid lü’l-Lillah Üsküdarî Yemenici ‹brahim Bey’in efli ve Rüfldi Pafla’n›n o¤lu Hakk› Baba Efendi. Bey’in k›z› Fatma Han›m.

1294 (1877). Haydarpafla Hastahanesi tabiba- 1308 (1890). fiirvânîzâde ‹smail Bey’in efli n›ndan kaimmakam Kadri Bey’in k›z› Dürriye Han›m. Emine Tahire Han›m.

796 Üsküdar Mezarl›klar›

1310 (1892). fiirvânî Hac› Mikail Efendi. Bafl 1321 (1903). Tarikat-i Aliyye-i Nakflibendiy- tafl›ndaki kitâbeler flunlard›r: ye meflâyih-i kirâm›ndan fiirvânî efl-fleyh ‹smail Siraceddin Efendi’nin muhâdimi- Hulefâ-y› Hâlidiyye-i Nakflibendiyye’den nînden Miralay Halid Ziya Bey. fiirvânî Hac› Mikail Efendi ruhiçün el-Fatiha. * 1326 R. evvel 19 (Nisan 1908). Tarikat-i Rahmet-i rahmâna irdi i’tikâd-i tâm ile Aliyye-i Nakflibendiyye Meflayih-i kira- Ahiretde hem-dem olsun Hazreti Mikail’e m›ndan fiirvânî efl-fleyh ‹smail Siraced- Tevellüdü: 1213 (1798)-Vefat›:1310 din (k.s.) Hazretleri muhâdimîninden ve sudûr-› azam Ahmed Hulusi Efendizâde Devam›: 1. Hukuk Mahkemesi Reisi rical-i âlî- yye’den es-seyyid ‹smail Siraceddin Bey. Merhum fiirvânî Hac› Mikail Efendi zevcesi Hace Âifle Han›m ruhiçün Fatiha. 1184 Cemaziyelevvel 5 (A¤ustos 1770). Sofa- * n›n hemen d›fl›nda sikkeli flâhide. Molla Salâh-› hâl ile geçdi hayât› fânî dünyada Mehmed Efendi. Cenâb-› Aifle olsun flefaat-kâr› ukbâda. Tevellüdü: 1241 (1825)-Vefat›: 1316 (1898) Mirzazâde Sofas›:

Ayak taﬂ› üzerindeki kitâbeler ﬂunlard›r: 2 Nolu yerdedir.

Merhum fiirvânî Hac› Mikail Efendi kerimesi ve 1093 (1682). Hüve’l-Hallakü’l-Bâkî merhum Mirahur Faik Pafla’n›n refikas› Tevhide ve ma¤furleh sab›ka ‹stanbul Kad›s› olan Han›m ruhiçün el-Fatiha. Mirza Mehmed Efendi ruhuna el-Fatiha. * fieyhülislâm fieyh Mehmed Efendi’nin Hakk perestem arz-› ihlâs itdigim Dergâh bir babas›d›r. Baz› eserlerde ad›n›n Mustafa Bir nefes ayr›lmad›m tevhidden Allah bir olarak gösterilmesi yanl›flt›r. Tevellüdü: 1290 (1873) - Vefat›: 1342 (1923) Hazîre, T›bbiye Caddesinde ve mezarl›k duva- Devam›: r›n›n hemen üzerinde iken buraya getirilmifl ve iki tafl haricinde di¤erleri yere at›lm›flt›r. (Si- Emir-i âhûr Haf›z Mehmed Fâik cill-i Osmânî, 4/185; Y. Öztuna, Devletler ve Pafla ruhiçün Fatiha. Hanedanlar, s. 766) * Fâikü’l-akran idi hâf›zü’l-Kur’an idi 1147 (1734). Hüve’l Hallakü’l-Bâkî merhum Gitdi Fâik Cennet’e düfldü ihvan hasrete. ve ma¤furleh sab›ka fieyhü’l-islâm Müf- Tevellüdü: 1277 (1860)-Vefat›: 1346 (1927) ti’l-enam Mirzazâde fieyh Mehmed Efendi ruhiçün el-Fatiha. (Sicill-i Osmâ- (Merâk›d, s. 65; Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/224; 8. nî, 4/228) Ada, D Bölümü’ne bak›n›z: Mikail Bin Mahmud fiirvânî; Y. Öztuna, Devletler ve Hanedanlar, s. 1161 Rebiyülâhir 19 (18 Nisan 1748). Sütun 849) flâhide, güzel yaz›. Hüve’l-Bâkî merhum ve ma¤furünleh sab›ka Rumeli Kad›as- 1313 Zilhicce 29 (May›s 1896). Mevlevî sikke keri Mirzazâde Neyli Ahmed Efendi ru- kabartmal›. Sadr-› esbak fiirvânîzâde hiçün Fatiha sene 1161 fî 19 Rebiyülâ- Mehmed Rüfldi Pafla’n›n efli ve tarikat-i hir. âlîyye-i Mevleviyye’den Emine Nedime Han›mefendi. Pehle yan yüzündeki kitâbesi ise fludur: 1. S›ra: 1316 C. evvel 19 (Ekim 1898). Sadr-› azam fiirvânîzâde Ahmed Hulusi Efendi’nin Neyli Ahmed Efendi tâ be-serah efli Amasyal› Ye¤eno¤lu kerimesi Safiyye K›ld› çün gülflen-i cinân› vatan Han›m. Didi ahbab›na mübeflflir-i gayb Mevtine eylemen an›n flivan.

797 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

tun ﬂâhide. ﬁeyhülislâm Mirzazâde es- seyyid Mehmed Said Efendi. (Sicill-i Os- mânî, 3/31)

1189 (1775). Yerde. Nefis hat. Neylizâde Mehmed Hamid Efendi’nin k›z› Rukiyye Monla Han›m.

Tarih k›sm› gömülü. Cadde üzeri duvar›n hemen arkas›, büyük molla sar›kl›. ‹stanbul payeli Mirzazâde akrabas› Süleyman Be- yefendi.

Mirzazâde Sofas› ile Mezarl›k Duvar› Aras›:

1178 (1764). Üsküdar Mahkemesi naibi es- seyyid Haf›z Kad› Ahmed Efendi.

1232 Cemaziyelevvel 3 (Mart 1817). Yerde. Eﬂrâf-› kuzâtdan Esirizâde Hasan Efendi.

1314 Nisan (1898). Cadde üzeri, duvar arka- s›nda lâhit. Kapudan-› Derya Fevzi Ah- med Pafla’n›n k›z› ve Müflir Arif Pafla’n›n efli Hadice Han›m. (Sicill-i Osmânî, 1/294-295 Ahmed Fevzi Pafla) Yan›nda: Kaptan-› Derya Ahmet Fevzi Pafla’n›n 1318 fiubat 29 (1902). Lâhit, bafl tafl› üzerinde, k›z› ve “Aziziye Karakolhane-i Hümâyun kuman- Arif Pafla’n›n efli dan› ferik saâdetlu Mustafa Pafla Hazretle- Hadice Han›m. rinin efli Emine Münire Han›m”. Ayn› lâ- hit ayak tafl› üzerinde, “Mustafa Pafla’n›n 2. S›ra: kay›n validesi Esma Han›m. 1308 (1890)”. 5 Nolu yerdedir. Mirzazâde Ahmed-i Neylî Sahn-› Firdevsi eyledi mesken 1223 Ramazan 27 (Ekim 1808). Kafesî destar- 1161 l›. Rical-i Devlet-i Aliyye’den Barutha- ne-i âmire Naz›r› es-seyyid el-hac Meh- (Sicill-i Osmânî, 1/250-251; S. N. Ergun, Me- med Tevfik Efendi. Efli, 1242 (1826), zar Kitâbeleri, s. 14) Hace Emine Han›mefendi.

1164 (1750). fieyhülislâm Mirzazâde Efen- 1216 (1801). Turunczâde Kad› Mehmed di’nin hemflirezâdesi ‹slâmbol kad›s› ‹s- Efendi. Çiçekçi Camii hazîresine bak›- mail Efendi. (Sicill-i Osmânî, 1/365) n›z. Efli, 1242 (1826), Hac› Ayfle Han›- mefendi. 1181 (1767). Sütun, iki parça halinde yerde. ‹stanbul kad›s› Neylizâde Mehmed Ha- 1304 gurre-i R. evvel (Kas›m 1886). Do¤anc›- mid Efendi. lar Cami-i flerifi ve mekteb-i flerifi kalfa- s› el-hac Ali Efendi. 1183 (1769). Yerde. Neylizâde Mehmed Ha- mid Efendi’nin o¤lu Ahmed Mecid 1322 (1904). 6 nolu yerdedir. Etraf› demir Efendi. parmakl›kl› sofa. Lâhit. Aziziye Karako- lu’na memur 1. Ferik Mustafa Naili Pa- 1188 Zilhicce 18 (19 fiubat 1775). Yerde, sü- fla.

798 Üsküdar Mezarl›klar›

ma¤furünleh el-muhtac ilâ rahmeti Rab- bi’l-gafur Astane Gümrü¤ü Emini ve’l- 8. Ada’da, Aziziye fukara es-seyyid ‹shak A¤a ruhiçün el- Karakolhane-i Fatiha. ‹shak A¤a, Beykoz Çay›r›’ndaki Hümayun kumandan› iki çeflmenin ve Çarfl›’daki Onparmak Ferik Mustafa Nailî Çeflmesi’nin sahibidir. (Sicill-i Osmânî, Pafla’n›n 1322 (1904) 1/327) tarihli flâhidesi.

1177 (1763). ‹shak A¤a’n›n o¤lu es-seyyid Mehmed Murad Efendi.

1177 (1763). ‹shak A¤a’n›n k›z› ﬁerife Saide Han›m.

1177 (1763). ‹shak A¤a’n›n k›z› Zeynep Ha- n›m.

1178 (1764). ‹shak A¤a’n›n k›z› Ümmügül- süm Han›m.

1180 (1766). Bahri Kad›n. Yaz› bu kadard›r. ‹shak A¤a’n›n eﬂi olabilir.

1184 Muharrem 8 (May›s 1770). ﬁerife hace Fatma Han›m bint-i es-seyyid ‹shak A¤a.

1201 Ramazan 12 (Haziran 1787). ‹shak A¤a Beykoz Onparmak ç›ra¤› Selim A¤a. Çeflmesi’nin sahibi ve 1321 Temmuz 7 (1905). Üsküdar’da Mira- Üsküdar Ayazma hur’da kain Kastamoni Kumandan› Mir- 1218 gurre-i Zilhicce (Mart 1804). ‹shak Camii’nin bina emini liva el-hac Ali R›za Pafla. ‹mrahor’da, is- A¤a’n›n k›z› fierife Rahime Han›m. ‹shak A¤a ve ailesine mi ile an›lan, Haf›z Ali Pafla Soka¤›’n›n ait flâhideler. köflesinde evi halen mevcuttur. Efli, ‹shak A¤a Sofas› Sa¤›nda: Soldan birinci tafl 1325, Halide Saliha Han›m. k›z›na, ikinci tafl Demir parmakl›kl›, flâhide yoktur. Mermer lev- o¤luna aittir. 1178 gurre-i Ramazan (fiubat 1765). Güzel hadaki yaz› fludur: yaz›. fieyhülislâm es-seyyid Mustafa Efendi’nin Kethüdas› Alizâde el-hac ‹s- mail Efendi. Mustafa Efendi’nin flâhidesi 9. Ada’dad›r.

1320 fiubat (1904). ‹ki caddenin birleflti¤i kö- flede, etraf› parmakl›kl› sofa. Hazine-i Maliye’den Mehmed R›fat Efendi.

‹shak A¤a Sofas›:

ﬁair Nedim Sofas›n›n sa¤ gerisindedir.

1175 (1761). ‹shak A¤a’n›n eﬂi Emine el-hace Hatun.

1176 Ramazan 3 (18 Mart 1763). Merhum ve

799 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1340 C. âhir 18 (ﬁubat 1922). Tarikat-i aliyye-i Nakﬂibendiyye fukaras›ndan, müte- kaid ve ‹hsaniye Mahallesi muhtar-› evveli Mehmed Kâmil Efendi. Yan›nda:

1341 Ramazan (Nisan 1923). Rüsûmat Ema- neti Hukuk Müﬂaviri Ma¤nisal› Kemal Bey’in haremi Ayﬂe S›d›ka Han›m.

‹shak A¤a Sofas› Önü:

1182 (1768). Tarik sikkeli. Kutbü’l-ârifîn Hü- dâyî es-seyyid eﬂ-ﬂeyh Mahmud Efendi Hazretlerinin bendegân›ndan el-hac Ahmed Efendizâde Ali Efendi. (Yeme- nici ‹brahim Baba solundad›r.)

1266 (1849). Kudüs kad›s› Gebreli Halil Efen- dizâde es-seyyid Ahmed Necib Efendi.

1270 (1853). Kaimmakam fiakir Ahmed Pa- fla’n›n Baflçukadar› el-hac Mehmed Ayazma Camii bina A¤a’n›n o¤lu Meclis-i Vâlâ mazbata emini ve Beykoz odas› mümeyyizi Vahi Efendi. çeflmelerinin bânisi gümrük emini 1312 (1894). Kad›karyeli Ali Pafla’n›n efli ‹shak A¤a’n›n olup üç yavrusunu terk eden Nefise Ha- 1176 tarihli flâhidesi. n›m.

1336 May›s 17 (1918). Mermer levha. Sofa. Kad›karyeli Ali Paﬂa.

1338 fiaban 9 (Nisan 1920). Levha. Kad›karyeli Ali Pafla’n›n k›z› Ayfle Servet Ha- n›m’la zevci Mühendishane-i Berri-i Hümayun muallim-i esbak› ve Band›rma Levaz›m Heyyeti Reisi binbafl› Amasya- vî Yusuf Bey’in kabirleridir.

Ayﬂe Servet Han›m’›n do¤umu 1282 (1865), vefat› 9 ﬁaban 1338; Yusuf Bey’in do¤umu 13 May›s 1283, vefat› 1313 (1895).

Tarih k›sm› gömülü: Tarik sikkeli, Aziz Mah- mud Efendi Hazretlerinin...... El-hac Ahmed Dede.

Sadeddin Nüshet Ergun Sofas› ve Civar›:

‹shak A¤a’n›n k›z› fiair Nedim Sofas›’n›n sa¤ ilerisindedir. fierife Hace Fatma Han›m’›n 1305 (1887). Hasan Hayri Pafla’n›n o¤lu 1183 tarihli flâhidesi. Mehmed Yümni Bey.

800 Üsküdar Mezarl›klar›

1310 Haziran 14 (1894). Fesli ve niflan kabartmal›. Erzurum valisi kudema-y› ferikan-› kirâmdan, bulundu¤u muharebat- dan galibiyyet ile ç›kan meflhur Yozgadî Hasan Hayri Pafla. (Sicill-i Osmânî, 2/173)

1960 Sadeddin Nüshet Ergun Bey. ﬁeyh ve birçok k›ymetli eserin sahibidir. (Türk Dili ve Ed. Ans. 3/66). Do¤umu 1896.

Yan›nda:

1948 Halim Ergun. Do¤umu1886 ve

1978 Nejat Ergun. Do¤umu 1912.

* ** navî Hammamî Mehmed Tevfik Efen- di’nin müridi olup 11 fievval 1345 (24 Bir çok k›ymetli 1234 (1818). fiair Refi Mehmed Efendi. Esiri- Nisan 1926) tarihinde vefat etti. Kabri, kitab›n yazar› zâde ve ‹stanbul payeli. Kabri, Behçet Karacaahmet Mezarl›¤›’nda ve 7. Ada’da fieyh Sadettin Nüshet Efendi Türbesi karfl›s›ndad›r. (Sicill-i Os- idi. Ergun Bey’in aile mânî, 2/412-413) sofas›. 1288 Ramazan 30 (Aral›k 1871). Darü’fl-flura- 1911 Mirliva Salih Hamdi Pafla. Do¤. 1848. y› Askeri müftüsü ‹stanbul pâyeli el-hac Ahmed Muhtar Efendi’nin o¤lu müder- 1933 General Remzi Tahir Pafla. risîn-i kirâmdan Mehmed Hayrullah Efendi. 1934 Milli Mücadele kurucular›ndan Miralay Bekir Sami Günsav. “Do¤. 1879. Mer- hum 17. Kolordu kumandanl›¤› göreviy- le 21 May›s 1919’da Band›rma’ya ç›km›fl ve bütün bat› Anadolu’da Kuvay› Mille- ye’nin kurulmas›nda öncülük ederek Milli Mücadele’yi ilk bafllatand›r.” (K. Atatürk, Nutuk; U. Kocatürk, Atatürk ve Türk Devrimi Kronolojisi)

Turﬂucuzâde Sofas›:

4 Nolu yerdedir.

1267 Zilkade (Eylül 1851). Ayasofya’da sakin turﬂucu el-hac Mehmed A¤a. ﬁeyhülis- lâm Ahmed Muhtar Efendi’nin babas›- d›r.

fieyhülislâm Ahmed Muhtar Efendi’nin köflkü, K›z›ltoprak civar›nda idi. Bu köfl- kü sonradan, Sultan Abdulaziz’in o¤ulla- r› fievket ve Seyfeddin Efendiler’in musiki hocas› Cemil Bey sat›n alm›flt›r. Miralay Bekir Sami Cemil Bey, Nalçac› Tekkesi fleyhi, Bos- Günsav.

801 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1292 Ramazan 8 (8 Ekim 1875). Vas›l-› rah- 1343 R. âhir 7 (Kas›m 1924). Etraf› demir par- met-i Hakk fleyhülislâm-› esbak merhum makl›k ile çevrili Turflucuzâde Sofas›n›n ve ma¤fur Turflucuzâde el-hac Ahmed içinde, ayr› bir türbedir. Sütun fleklinde- Muhtar Efendi’nin ruhiçün lillahi teâlâ ki flâhidesi sikkelidir: Ecille-i rical-i Ka- Fatiha. Sene. (Merâk›d, s. 63) diriyye’den es-seyyid efl-fleyh Osman fiems Nureddin Efendi’nin o¤lu ve Meh- Çiçekçi Camii’nde medfun fieyh Ali med ‹zzi Bedreddin Efendi Hazretlerinin Behçet Efendi’nin halifesi idi. (Sicill-i halifelerinden es-seyyid efl-fleyh Meh- Osmânî, 4/350; A. Altunsu, Osmanl› med Sa’deddin (k.s.) Hazretleri. Velade- fieyhülislâmlar›, s. 204) ti: 1280 (1864) Befl sene mesned-niflîn-i irflâd olmufllard›r. 1293 (1876). fieyhülislâm Ahmed Muhtar Efendi’nin o¤lu Mehmed S›dk› Efendi. 1949 fiubat 6. Adliye Naz›r› esbak Turflucuzâ- Hayrullah Efendi’nin kabrine gömül- de Mehmed Necmeddin Molla Bey (Ko- müfltür. catafl). O¤lu, 1907 - 1937, Hasan Can Bey ve di¤er o¤lu, 1900 - 1933, Mahmûd 1307 fiaban 15 (Nisan 1890). Ecille-i Rical-i Hayreddin Bey. (M. Larus, 7/373; A. Kadiriyye ve Üveysiyye’den es-seyyid efl- Gövsa, Türk Meflhurlar›, s. 219) fleyh Osman fiems Efendi Hazretlerinin manevî k›z› olup 16 yafl›nda vefat eden 1956 Efli, Rat›be Kocatafl. Do¤umu 1876. Ayasofya-i Kebir’de Turflucular Kethü- das› Haf›z Mehmed Efendi’nin k›z› Emi- 1957 Ocak 13. Kad›asker Mardinî Yusuf S›tk› ne Nazmiye Han›m. Efendi’nin o¤lu Ord. Prof. Ebulûla Mar- din. Do¤umu 1881. Türk Hukuk bilgini. Eserleri vard›r. (‹. Sungurbey, Ebu’l-ula Mardin; M. Larus 8/379)

1951 Kad›asker Yusuf S›tk› Efendi’nin eﬂi Be- hice Mardin.

Tarih k›s›mlar› gömülü:

Ayasofya-i Kebir’de sakin turﬂucu el-hac Haf›z Mehmed Reﬂid Efendi.

Tavukpazar›’nda turﬂucu el-hac Ahmed A¤a ve o¤lu ‹smail.

Turflucular Kethüdas› el-hac Haf›z Meh- med Raflid Efendi’nin efli......

Turﬂucuzâde Sofas› Önünde:

1242 Rebiyülâhir 13 (Kas›m 1826). Sikkeli. Süleymaniye hatibi Haf›z Mustafa Efen- di.

1271 (1854). Enderun’dan mahrec Dülbend A¤as› ‹brahim A¤a’n›n eﬂi Cemile Ha- n›m.

1308 Receb 16 (fiubat 1891). Müfliran-› izam- Gül Ahmet Paflazâde dan Serasker Mehmed ‹zzet Pafla’n›n efli Fevzi Bey’in flâhidesi. Sabire Nefise Han›m.

802 Üsküdar Mezarl›klar›

1317 Safer 18 (Haziran 1899). ‹zzet Paflazâde Feyzi Beyefendi bu pesendide eserde Levâz›mât-› umûmiye 3. fiube Müdür Yâ Rab gele tâ haflre de¤in hayriyle yâde Muavini kaimmakam Ahmed Resa Bu kuvvet-i kudsiyye de¤il de nedir ya Bey’in k›z› Fatma Hayriye Han›m. Âyine-i baht›n ide Allah küflade Târih-i dilâras› düflefl geldi Emin’â 1326 Nisan 19 (1908). ‹zzet Pafla’n›n o¤lu Bu ada tafl dikti Gül Ahmet Paflazâde Muhakemat Dairesi azas› Halil R›fat Pa- 1176 (1762) fla. (Sicill-i Osmânî, 3/464 ‹zzet Mehmed Pafla) Muhteflem burmal› menzil tafl› üzerinde- ki kitâbede ad›, Feyzi Bey oldu¤u halde 1328 (1910). Ahmed Resa Bey’in efli ve ‹sma- flâhidesine Feyzullah Efendi diye yaz›l- il Habbab Efendi’nin k›z› Nakflibendiy- m›flt›r. (Sicill-i Osmânî, 1/247 Ahmed Pa- ye’den Sünbül Sinan sülâlesinden Cemi- fla; Vak›flar Genel Md. Yay. Okmeydan› le Han›m. ve Okçuluk Tarihi, s. 71)

1933 Bahriye Naz›r› Mehmed Celâleddin Pa- Feyzi Bey flâhidesinin hemen sol taraf›nda; fla. Türk hukuk bilgini ve devlet adam›. (Meydan Larus, 2/836) 1213 (1798) Gül Ahmet Paflazâde Feyzi Bey’ in efli Dilhayat Kad›n’›n flâhidesi vard›r. fiair Nedim Sofas› Önündeki fiâhideler: Feyzi Bey’in 8-10 ad›m sa¤›nda: 1146 R. evvel (1733). Mi’mar Kâtibî Salih Efendi. 1159 C. evvel 22 (Haziran 1746). Hamzavî tafl. Sab›ka Cidde Valisi Cennet mekân 1185 (1771). Amucazâde Hüseyin Pafla’n›n Gül Ahmet Pafla’n›n sab›ka harem ket- Kethüdas› Süleyman A¤a’n›n k›z› Hadi- hüdalar› olup terk-i âlem-i fâni iden Sul- ce Han›m.

Turﬂucuzâde Sofas› Solunda ve Biraz ‹leride Bulunan ﬁâhideler:

1211 Gurre-i Cemaziyelevvel (Kas›m 1796). Silâhflor-› flehriyarî Bahçevanzâde Ah- med Bey’in k›z› fierife Hadice Han›m.

1184 (1770). Çiçekçi Dura¤›’ndaki, III. Selim Çeflmesi karfl›s›nda ve mezarl›k duvar›n- dan 30 ad›m içeride. Kâtibî sikkeli olup ayak tafl› nefis asma gülü kabartmal› flâ- hide. Gül Ahmet Paflazâde Feyzi Bey. Kitâbesi fludur:

Hüve’l-Hallakü’l-Bâkî / Merhum ve ma¤fur / ilâ rahmeti Rabbi’l-gafur / Gül Ahmed Paﬂa / zâde hâlâ Mirahur-› / sâni-i hazreti ﬂehriyarî / Feyzul- lah Efendi / ruhiçün el-Fatiha

1184 (1770)

Kendisi iyi bir ok at›c›s› idi. Selim A¤a Gül Ahmet Paflazâde menzilinde 1080 geze (700 metre) ok at- Fevzi Bey’in m›fl ve bu mesafe bir rekor oldu¤undan Okmeydan› ad›na bir tafl dikilmifltir. Tafl›n›n kitâbe- Caddesi’ndeki si fludur: menzil tafl›.

803 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

tan Kethüdas› el-hac Mustafa A¤a ibn-i Yakub. (Sicill-i Osmânî, 4/428)

1176 (1762). Ayasofya-i Kebir’de Reisü’l-mu- haddisîn ‹zzi ﬁeyh Ahmed Efendi.

1257 (1841). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâ- yun’dan ‹zzet Efendi’nin babas› Mehmed A¤a.

1298 Cemaziyelevvel 16 (Nisan 1881). Tarik kabartma sikkeli. Tarikat-i aliyye-i Cel- vetiyye fukaras›ndan Evkaf-› Hümâyun hazine memuru es-seyyid Mehmed ‹zzet Efendi.

1325 Zilhicce 2 (6 Ocak 1908). Çatalca f›rkai askeriyyesi kumandan› iken vefat eden yâverân-› hazreti flehriyarî ferikân-› ki- râmdan Mehmed fievki Pafla.

fiair Nedim Sofas› Önü ve Cadde Üzeri Etra- Gül Ahmet Paflazâde f› Parmakl›kl› Sofa: Mehmet Bey’in annesinin 8. Ada’daki 1365 fiaban 20 (20 Temmuz 1946). Hattat 1153 tarihli flâhidesi. Mehmed ‹lmî Efendi ve o¤lu Hattat ‹s- mail Hakk› (Altunbezer) el-maruf be tu¤rakefl-i Kalem-i Dîvân-› Hümâyun.

Tarih-i vefât-i ‹lmi Efendi: 1342 C. âhir 9 (17 Ocak 1924).

Tarih-i vefât-› Hakk› Bey: 20 ﬁaban 1365.

Kitâbe, meﬂhur Necmeddin Hoca’n›n imzas›n› taﬂ›maktad›r. (‹nal, Son Hattatlar, s. 98, 155, 602)

Sofa d›ﬂ›nda:

1299 ﬁaban 5 (Haziran 1882). Tarik sikke kabartmal›, ihvandan ve Mekke-i Müker- reme payeli Karahisarî Musa Kâz›m Efendi.

Turﬂucuzâde Sofas› Yan›:

1242 (1826). Dergâh-› âli Kap›c›bafl›lar›’ndan Darendevî Hasan Pafla’n›n hazinedar› Abdullah A¤a’n›n efli flehiden vefat Meflhur hattat ‹smail eden Hadice Han›m. Hakk› Altunbezer’in flâhidesi. Tarih k›sm› gömülü: fiâhidesi fesli ve etraf›

804 Üsküdar Mezarl›klar›

parmakl›kl›d›r. “Çal›k Pafla merhumun el-hac ‹smail A¤a. necli Mahmud Bey”. Tarih k›sm› gömülü: Hazîne-i Hümâyun Ket- Tarih k›sm› gömülü: Silâhflor-› flehriyârî-i es- hüdas› Abdullah fieref Efendi. bak Ba¤çevanzâde el-hac Mehmed Efen- di’nin ye¤eni Dergâh-› âlî gediklilerin- Turflucuzâde Sofas› Sa¤ Gerisi: den Salih A¤a. (Sicill-i Osmânî, 4/239) 1047 (1637). El-hac Abdullah Çelebi ibn-i 1230 (1815). Turflucuzâde Sofas› solu. Eski Mehmed. Tafl› hamzavîdir. kâtibî sikkeli. Kap›c›-bafl› ve Baflbaki Kulu Mir Mehmet Sad›k Bey. 1123 (1711). Hamzavî tafl. Rütbe-i Hace-i Di- van’dan Mahmud Efendi. Kap›c›bafl› idi Mir Mehmed Sad›k Baflbaki kulu iken eyledi r›hlet hayfâ 1256 (1840). Mevlevî sikkeli, zâkir, dergâh-› Selimiye derviflan›ndan es-seyyid Erzu- diye bafllayan uzun kitabesi, rumî Mustafa Sufi Dede.

Hayri’yâ eyle dua birle yaz tarihini 1317 Muharrem 27 (Haziran 1899). Sadakat Ruh-i Sad›k Beg’e huldi ide Yezdan me’vâ ve hüsnü hizmeti ile maruf Bahriye livalar›ndan Arif Pafla. diye son bulmaktad›r. 1990 Eylül 12. Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi Turflucuzâde Sofas› ile Arayol Aras› Büyük türbedar› ve büyük ebru sanatkar› Mus- Sofa: tafa Düzgünman. Do¤umu 1920. Kabri, çini üzerine yap›lm›fl yeflil zemin ebru ile 1326 (1908). Hazîne-i Hümâyun Kethüdas› bezenmifltir. Bu ebru üzerine, kendisinin ‹brahim Edhem Efendi. D. 1244. ençok sevdi¤i papatya flekli resmedilmifltir. Nefis bir eser olup talebeleri taraf›n- 1242 gurre-i Rebiyülâhir (Kas›m 1826). Tari- dan haz›rlanm›flt›r. (U. Derman, Türk kat-i Nakflibendiyye’den Mücellidbafl› Sanat›nda Ebru)

Ebru üstad›, Aziz Mahmud Hüdâyî Hazretleri türbedar›, k›ymetli insan Mustafa Düzgünman’›n kabri.

805 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

mirî es-seyyid Mustafa Hasib Efendi. (Si- cill-i Osmânî, 2/180)

1301 (1883). Mevali-i izamdan Müftizâde es- seyyid Mustafa Hasib Efendi’nin k›z› Ay- fle Han›m. Efli, 1303 (1885), fierife Ha- n›m.

1307 (1889). Fudalâdan ‹lhami Efendi’nin eﬂi Hadice Han›m.

T›bbiye Caddesi ile Tunusba¤› Caddesi’nin Birleﬂti¤i Köﬂe:

1178 gurre-i Ramazan (Temmuz 1764). ﬁey- hülislâm Mustafa Efendi’nin kethüdas› Alizâde el-hac ‹smail Efendi.

1179 (1765). Güzel hatl› ve kafesî destarl›d›r. Anadolu kaleminde baﬂ halife el-hac Ahmed Efendi.

1183 C. evvel (Eylül 1769). Sultan Ahmet Cami-i flerifi devirhan Hocazâde Hattat Mehmet Pafla Köflkü Mehmed Arif Efendi. bekçisi Halil A¤a’n›n 1209 tarihli flâhidesi. 1094 (1682). Küçük Hamzavî tafl. fiah Baba.

Turflucuzâde Sofas› ile Arayol Aras›: 1184 (1770). Sikkeli. Do¤anc›lar’da Attar ‹s- mail A¤a. 1209 (1794). Mehmed Pafla Köflkü bekçisi kassab Halil A¤a. Köflk, Selimiye K›fllas› 1196 (1781). Defter Emini vekili. Hâlâ Def- önündeki talimhanede idi. terhane-i Âmire hulefâs›ndan Silâhflor- zâde Mustafa Vasfi Efendi. 1215 (1800). Sand›kc›lar Kethüdas› Haf›z Seyyid Mehmed Efendi’nin efli Sarayl› 1205 (1790). Saray-› atik teberdarlar›ndan el- Hatun. hac ‹smail A¤a.

1228 (1813). Reisü’l-küttab Raflid Efendi’nin 1219 (1804). Sikkeli. Meflayih-i izamdan Üs- Kethüdas› Dergâh-› âli gediklilerinden küdarî Saraczâde el-hac Mustafa Efen- Mehmed A¤a. (Sicill-i Osmânî, 2/351 di’nin o¤lu Rumeli Kad›s› el-hac Meh- Raflid Efendi) med Said ibn-i el-hac Mustafa Efendi.

1240 (1842). Edirnevî, katar fleyhlerinden, 1235 (1819). Enderun-› Hümâyun a¤alar›n- Sultan Bayezid-i Veli Cami-i flerifi vaizi dan kiler odas›nda çukadar-› flehriyarî el-hac Hüseyin Efendi. Mahmud Necib A¤a.

1246 M. 22 (Temmuz 1830). Selatin-i meﬂa- 1273 (1856). Vüzera-y› izam devletlu Muhtar yihden Nuruosmaniye Cami-i ﬂerifi vâizi Beyefendi’nin kap›çukadar› Mehmed ve Tophane Cami’inde dersiam el-hac A¤a. (Sicill-i Osmânî, 4/349 Muhtar ‹smail Hulusi Efendi. Mehmed Bey)

1262 Rebiyülevvel (ﬁubat 1846). Trablusgarb 1330 (1911). Biraz iç tarafta, demir kafesli Kazas› mevali-i izam›ndan Müftizâde ‹z- türbe. Palanka kaimmakam› Haf›z Ah-

806 Üsküdar Mezarl›klar›

med Efendi. kâtibi Nuri Efendi’nin efli, Sultan Ab- dülhamid Han mürebbilerinden ‘Sat›l- Tarih k›sm› gömülü: Onüç dilimli sikkeli. Hü- m›fl’ Sarayl› Raflide Kad›n. dâyî Mahmud Efendi Hazretlerinin de- delerinden müezzin ‹smail Efendi’nin 1232 (1817). Kafesî destarl›. Hâcegân-› Dî- o¤lu...... vân-› Hümâyun’dan Hasan Kâmil Efen- di. (Sicill-i Osmânî, 4/68) T›bbiye Cadde Boyu Mezarl›k Duvar›n›n Hemen Arkas›: 1233 (1818). Sab›ka imam-› evvel kad›asker Mehmed Dervifl Efendi’nin k›z› Ayfle 1188 (1774). Ca¤alazâde ‹brahim Bey’in cari- Han›m. (Sicill-i Osmânî, 2/335) yesi Zeyneb Hatun. 1237 (1821). Molla sar›kl› ve güzel hatl›. M›- 1223 (1808). Silâhflor-› flehriyarî Çi¤vanzâde s›r Kahire kad›s› olub fiam canibine ka- el-hac Mehmed Efendi’nin ye¤eni Der- radan gider iken Hamedan Trablus tara- gâh-› âlî gediklilerinden Salih A¤a. f›n tevcih ve esna-y› râhda Cebeliye nâm mahalde vefat eden Sultan Ahmed 1225 Muharrem 14 (fiubat 1810). Merhum camii imam›n›n o¤lu Mustafa Nurullah Sultan Ahmed imam-› evveli el-hac Efendi. (Sicill-i Osmânî, 4/467) Ahmed Efendi’nin efli, sab›ka sadrazam müfettifli Nuri Efendi’nin annesi sâlihât- 1245 (1829). Sab›ka Sadr-› Rumeli Arabzâde dan fierife Rukiyye Hatun. Sa’dullah Efendi’nin o¤lu müderrisîn-i kîramdan Zeki Efendi’nin ümm-i vâlidi 1227 (1812). Büyük molla sar›kl›. Medine-i (annesi) Letâfet Kad›n. Münevvere kazas› Anadolu payeli Or- du-yu Hümâyun kad›s› el-hac Mustafa Alt k›sm› gömülü. Fatih Sultan Mehmed Han Efendi. Dâr-› flifâs› hekimbafl› ‹smail Efendi’nin k›z› ve Yeni Cami-i fierif bafl imam› Ha- 1231 (1815). Sultan Ahmed Han Camii ima- f›z...... m› hac› Ahmed Efendizâde sab›ka mîrî

Trablusgarp Kad›s› Müftizâde ‹zmirî Mustafa Hasib Efendi Sofas›.

807 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1916-1874. Heykeltrafl Behzat Bey. Seyyid Mahmud Hüdâyî Hazretlerinin fukaralar›ndan Selâmi fleyhizâde Meh- 1344 (1925). Behzat Bey’in önünde olup etra- med fiakir Efendi. f› demir parmakl›kl›d›r. Bestekâr-› flehir merhum Haydar Bey’in damad› mülga Ârif A¤a Sofas›: Evkaf Nezareti muhasebe kalemi memurlar›ndan Mahmud Zeki Bey. (Y. Öz- Ayn› cadde üzerindedir. tuna, Türk Musikisi Ans. 1/258 Haydar Bey) 1237 (1821). Fesli, Mehmed A¤a. Ârif A¤a’n›n babas›d›r. 1934. 8. 12. Merzifonî Himmetzâde Hac› Mehmed Zihni Efendi ve ailesi sofas›. 1250 Rebiyülâhir 5 (11 A¤ustos 1834). Elbise anbar› emini Arif A¤a’n›n cariyesi Ma- 1300 Mart 25 (1884). Mabeyn-i Hümâyun hire Kad›n. Çaml›ca Subafl›s› el-hac Mustafa A¤a’n›n efli Fatma Hesna Han›m. 1250 Rebiyülâhir 7 (13 A¤ustos 1834) Der- gâh-› ali Gediklileri’nden Arif A¤a’n›n 1322 (1904). Bâb-› vâlâ-y› seraskeri Muhase- o¤lu Raif A¤a’n›n efli Fat›ma Han›m. bat Dairesi müdür muavini Hüseyin Tevfik Bey. 1250 Rebiyülâhir 8 (14 A¤ustos 1834).Küçük flâhide. Elbise anbar› emini Arif A¤a’n›n 1916 “Bestekâr-› flehir” Haydar Bey’in o¤lu torunu Arif Bey. memleketimizin ilk heykelt›rafl› Behzat Bey. Do¤. 1874. Kabri, arayolun sol kö- 1250 Rebiyülâhir 11 (17 A¤ustos 1834). Kü- flesinden 50 ad›m ileride mezarl›k duva- çük flâhide. Elbise anbar› emini Arif r›n›n hemen arkas›nda ve T›bbiye Cad- A¤a’n›n torunu Cemil Bey. desi üzerindedir. 1252 (1836). Asakir-i Nizameye-i fiahane’den 1249 gurre-i Safer. (20 Haziran 1833). Sikke- elbise anbar› Emini Arif A¤a’n›n efli fie- li. Kutbü’l-ârifîn gavs’ûl-vâs›lîn Hazreti rife Adile Han›m.

Elbise ambar› emini Arif A¤a aile sofas›. Burada bu aileye ait on ﬂâhide vard›r.

808 Üsküdar Mezarl›klar›

1265 Receb 22 (13 Haziran 1849). Esbak anbar emini Arif A¤a’n›n k›z› ve Enderun-› Hümayun’dan mahrec Osman Bey’in eﬂi Emine Han›m.

1272 Rebiyülâhir 7 (17 Aral›k 1855). Mer- hum Mehmet A¤azâde Asakir-i Nizame- ye-i ﬁahane elbise anbar› emini sab›k Arif A¤a.

Bu aileye mensup ikisi fesli ve ikisi kad›na ait olmak üzere dört flâhide daha vard›r. Çok gö- mülü olduklar›ndan kitâbeleri okunamam›flt›r. Ailenin. 1834 A¤ustos’unda büyük bir dram yaflad›¤› görülmektedir.

Arif A¤a’n›n Sultanahmet Meydan›’ndaki Dü- ¤ümlü Baba Tekkesi’nin kurucusu oldu¤u bilinmektedir. Elbise ambar› emini Gazeteci Burhan Felek Hazîresi, bu aile sofas› Arif A¤a’n›n o¤lu yerine yap›lm›fl ve tafllar› da arka tarafa at›l- Raif A¤a’n›n efli m›flt›r. Fat›ma Han›m’›n flâhidesi. 1251 (1835). Fesli. Enderun’dan ç›kma Meh- med Emin Bey. Bey’in efli Hadice Han›m.

1266 (1849). Fesli. Enderun-› Hümâyun’dan 1326 Safer (Mart 1908). Mahir Bey’in k›z›, ve feyz alan H›rka-i Pak-i Saadet hademesi binbaﬂ› ‹smail Hakk› Bey’in eﬂi Memdu- Abdullah Bey. he Han›m.

1275 fiaban 15 (Mart 1859). K›l›ç Ali Pafla 1298 (1880). Bedestan hacegisi namiyle flöh- Medresesi’nde sakin iken vefat eden maret-fliar ve zümre-i sulehâdan el-hac Ah- zanne-i kirâm ve ulema-i azamdan Bu- med Efendi. harî Abdülcelil Efendi. 1309 Cemaziyelevvel 19 (Aral›k 1891). Sul- 1286 (1869). Sirozlu Hasan Alemdarzâde Or- tan Abdülaziz Han baflmabeyincisi Fuad duyu Hümâyun’dan Ebubekir Bey. Bey’in annesi Emine fierife Han›m. Ki- tâbenin alt›na ayr›ca bir fliir yaz›lm›flt›r. 1287 Cemaziyelâhir 18 (Eylül 1870). Sudur-› (Sicill-i Osmânî, 4/28) azam süreyya-i nizâmdan sab›ka Sadr-› Rûm Behcet-rüsum Arabzâde Mehmed 1310 (1892). Ser esvab-› hazreti flehriyarî Ah- Amir Efendi’nin efli Hadice Han›m. (Si- med Bey’in k›z› ve Hariciye Nezaret-i ci- cill-i Osmânî, 3/292; Y. Öztuna, Devletler lelise Mektubî Kalemi hulefas›ndan Ce- ve Hanedanlar, s. 550) vad Bey’in efli Emine Münire Han›m. (Bkz. Burhan Felek, Yaflad›¤›m›z Günler, 1289 (1872). Fesli. Beylerbeyi ve Ç›ra¤an Sa- s. 83) hilsaray› Hümâyunlar›’n›n infla nezaret- lerinde ve Edirne Vilâyeti Divan-› Temy- Ayr›ca 10. Ada, Karacaahmet Sultan sa¤›nda- iz’inde bulunan Mehmed R›fat Efendi. ki hazîre bahsine bak›n›z.

1295 Safer (fiubat 1878). Etraf› parmakl›kl› 1320 Receb (Ekim 1902). Ve Mektubî-i Mali- sofad›r. Sultan Abdülmecid Han Hazret- ye hulefas›ndan Mehmed Faiz Bey’in efli leri kurenas›ndan mütekaid Mahir fierife Hadice Han›m.

809 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

hum Ahmed Bey’in torunu ve hasoda mütehayyizân›ndan Fahreddin Bey o¤lu olup 18 yaﬂ›nda vefat eden Üsküdar ‹dadi talebesinden Mustafa Nureddin Bey.

1327 R. evvel (Mart 1909). Burhan Felek sa- ¤›. Etraf› demir parmakl›kl›d›r. Edirne eﬂrâf›ndan ve sab›ka Meclisi Meb’usan azas›ndan merhum el-hac Rasim Beyzâ- de Edirne Meb’usu As›m Bey. Do¤. 1294 (1877). Üsküdar’daki yal›s›nda vefat etti.

1330 Teﬂrin-i evvel 18 (1914). Fahreddin Bey’in di¤er o¤lu H›rka-i Saadet Dairesi fahiresi mütehayyizan›ndan haftan A¤a- s› Hac› Fahreddin Bey.

1318 Ramazan 27 (Ocak 1901). Parmakl›kl› 1929 fiura-y› Devlet azal›¤›ndan emekli Mah- fieyhü’l-muharrirîn sofa. Mekteb-i Mülkiye ve Darü’l-fünûn- mud Ziyaeddin Bey. Gazeteci Burhan Burhan Felek Bey › fiahane müdürü Hac› Recai Efendizâde Felek Bey’in babas›d›r. Annesinin ve aile sofas›. rusûmat memuru Musa Naci Bey’in efli kardeflinin kabirleri de buradad›r. Etraf- Meymenet Han›m. lar› demir parmakl›k ile çevrilmifltir.

‹rtihal-i Naci Bey: 17 Zilkade 1318 1982 Kas›m 4. fieyhülmuharrirîn Üsküdarî. “Gazeteci Burhan Felek”. Do¤. 11 Ma- ‹rtihal-i Meymenet Han›m: 27 Ramazan y›s 1889. (Türk Dili ve Ed. Ans. 3/182) 1318 Sultan Aziz Esvâbc›bafl› Ahmed Bey’in o¤lu için, Burhan kurenas›ndan Yan›nda di¤er aile efrad› medfundur. Felek’in Yaflad›¤›m›z Günler adl› kitab›nda say- Haf›z Mehmet Bey. fa 20’ye bak›n›z. O¤lu Mahmut Baler 1322 (1904). Eâz›m-› rical-i Devlet-i Aliy- (Bal Mahmut) ye’den, Divan-› Umumiye-i Osmaniye fiair Nedim Sofas› Civar›: babas›n›n kabrine Dairesi azas›ndan Ali R›za Bey ve efli. gömülmüfltür. 1057 (1647). Bali Çelebi. Hoca Bali Efen- 1324 Receb 20 (Eylül 1906). Ser esvabi merdi’nin torunu olmal›d›r. Biraz ileride dedesinin mescidi vard›. (Tunusba¤› Mes- cidi bahsine bak›n›z.)

1129 (1716). Derviﬂ Ahmed Dede.

1173 (1759). Halvetî ﬂeyhi Ömer Efendi.

1200 (1785). Türkmen Kâtibi Hasan Efendi.

1227 (1812). Debba¤zâde Mustafa Efendi.

1239 (1823). Çiçekci Ak Ali A¤a. Karﬂ›s›nda meﬂhur Çiçekçi Kahvesi bulunuyordu.

1255 (1839). Padiﬂah nedimi Hoca Mustafa Haﬂmet Efendi. (Sicill-i Osmânî, 2/233)

1320 (1902). Galata ve Üsküdar Mevlevîha-

810 Üsküdar Mezarl›klar›

neleri Baﬂdedesi Ahmed Dede.

Haf›z Mehmet Bey Sofas› ve Civar›:

Cadde üzerinde ve fieyhülmuharrirîn Burhan Felek Bey aç›k türbesinin sol taraf›ndad›r. Et- raf› demir parmakl›kl› olup lâhdi de¤iflik stilde yap›lm›flt›r.

1344 Muharrem 13 (3 A¤ustos 1925). Haf›z Mehmet Bey. Meflhur nüktedan Bal Mahmut’un babas›d›r. fiâhidesindeki ki- tâbe fludur:

Karîn-i evveli Sultan Aziz’in bunda medfûndur. Karîn-i rahmet-i rahmân ola Haf›z Mehemmed Bey Budur Hakk’dan niyaz-› zâiran, merkad-i pâki Sarây-› Adende mihmân ola Haf›z Mehemmed Bey. 1344 Muharremü’l-harâm 13 Sal› (3 A¤ustos 1925). 1341 A¤ustos 14. Sahilbend Arabal› Kitâbe, Hakk› imzal›d›r ki, bu, ‹smail Vapuru’nun mimar› Hakk› Altunbezer Bey’dir. Mehmet Usta’n›n flâhidesi. 1988 Meflhur nüktedan Bal Mahmut Bey.Ba- bas›, Haf›z Mehmet Bey’in kabrine gö- Mehmed Usta’n›n ruhi çün mülmüfltür. Do¤umu 1893. Lillahi’l-Fatiha Sene 1306 fievval 8 (Haziran 1889) 1213 Cemaziyelevvel (Ekim 1798). ‹stanbul’da Valide Cami-i flerifi imam› mer- 1307 (1889). Mirliva Tevfik Bey. hum Gül Ahmed Efendizâde Ahmed Es’ad Efendi. 1973 Neyzen Halil Can Bey. Do¤umu 1905. Kabri duvardan biraz içeride olup etraf› 1243 (1827). Hüdâyî Aflç›bafl›s› Mehmed demir parmakl›k ile çevrilmifltir. ‹hsani- Meflhur neyzen Efendi’nin efli Ayfle Han›m. Do¤um s›ra- ye’de evinin bulundu¤u soka¤a ismi ve- Halil Can Bey’in kabri. s›nda vefat etmifltir. rilmifltir.

1303 Safer 18 (Kas›m 1885). Hazine-i Hassa-i flehriyarî kalemi mümeyyiz-i evveli Haf›z Ali At›f Efendi’nin efli fierife Ayfle Ha- n›m.

1306 fievval 8 (Haziran 1889). fiirket-i Hayri- ye bafl mimar› ve Sahilbend arabal› va- purunun mimar› Mehmet Usta. Üst k›s- m› çiçek ve yaprak motifli flâhidesine Ta’lik hatla yaz›lm›fl kitabesi fludur:

Hüve’l-Bâkî ‹lâhî sübât ü in’am›n› k›l lâ-hakka peyvend Günah-› bendegân› etme rû-y› cehline ilka ‘Ussât-› bendegân›n olsa da flâyeste-i ta’zîb Yine eyle ilâhî flân›n flâyân›n› icrâ fiirket-i Hayriyye ser-mimar›

811 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Ortayol Üzerinde ve Ç›k›fl Yolu Karfl›s›nda Yedle yazd›m fevtine tarih fiems / Eyledi Server Bulunan fiâhideler: Han›m Me’vay› cay.

1172 (1758). Mirahur imam› efl-fleyh Mah- Kitabe yazar› Osman fiems Efendi’nin kabri 9. mud Efendi. Ada’dad›r.

1210 (1795). Reisü’l-küttâb ibni’l-Ebubekir 1316 (1898). Hazine-i Hassa-i fiahane Sergi Efendi’nin mühürdar› Latif A¤a’n›n efli Odas› mümeyyizi merhum Haf›z Ali At›f olup genç yafl›nda vefat eden fierife Ha- Efendi’nin o¤lu ebniye-i seniyye cenâb-› dice Han›m. (Sicill-i Osmânî, 2/346 Rat›b mülûkâneleri dairesi müdürü Ahmed Ebubekir Efendi) Saib Efendi ve k›z›.

Haf›z Mehmet Bey Sofas› Önü ve Arkas›: 1320 Receb 19 (Ekim 1902). Ebniye-i Seniy- ye Anbar› Müdürü Ahmet Saib Bey’in Tarih k›sm› gömülü: Fesli. genç yafl›nda vefat k›z› ve maliye hülefas›ndan Mehmet Fa- eden Mektubî-i Sadr-› Âli Sa’düddin Bey. iz bey’in efli fierife Hadice Nezine Ha- n›m. 1183 (1769). Hüdâyî-i Hazreti..... El-hac Ah- met Efendizâde Molla Ali. Tafl› sikkelidir. Tunusba¤› Caddesi’nin Sa¤ Köflesinde Gö- mülü Olanlar: 1229 fiaban 15 (A¤ustos 1813). Fesli. “Ne ta- bîb kâr etdi bana ne buldum derdime der- 1165 (1752) Kâtibî sikkeli flâhidesi çok yük- man” Haf›z Osman Efendi. sek olup ayak tafl› servi kabartmal›d›r. K›zlara¤as› Beflir A¤a’n›n hazinedar› 1276 fievval 3 (24 Nisan 1860). Hazreti Hü- iken 12 Temmuz 1752 tarihinde Gülha- dâyî Aflç›bafl›s› merhum Mehmed Efen- ne Park› kap›s› önünde idam edilen Sü- di’nin k›z› Fat›matü’z-zehra Han›m. leyman A¤a. Kitâbesi fludur:

1279 Cemaziyelâhir 29 (Aral›k 1862). Arif-i Emr eyledi Hallâk-› cihan Hazreti Yezdân billah Üsküdarî ‹brahim Baba Efendi. Takdîr-i ezel hükm-i kazâ oldu nümâyân Tafl› sütun fleklindedir. Ol Hazin-i A¤a-y› der-i dilir-i saâdet Kim olmufldu mesnedi ikbâlînde a’yân 1289 (1872). Hazine-i Hassa-i fiahane Sergi Fi’l-hâl çürüdü vezni flamed ikbal Odas› mümeyyiz-i evveli es-seyyid Haf›z Anide Süleyman A¤a’y› eyledi pinhân Ali At›f Efendi. Do¤. 1236 (1820). Ay- Sayyâd-› kader flöyle flikâr eyledi nâgâh n› flâhidenin en alt›na “Hafidi Nusret Kim olmad› kabil ledad-tahlîs-i girîbân Mazhar 1333-1342” diye yaz›lm›flt›r. Ez-dîde-i bekay ç›kd› Sezâyî didi târîh Göç k›ld› sarây-› ademe gitdi Süleymân 1304 (1886). Salacak’ta Hac› Selim A¤a’n›n 1165 torunu Muzika-i Hümayun’da hanende onbafl› Tevfik Bey’in o¤lu Eyüp Nazmi (fiem’danizâde Tarihi, Haz. M. Aktepe 1/161, Bey. Hac› Selim A¤a’n›n Üsküdar’da 164-165, 167, 169) kütüphanesi vard›r. Tevfik Bey’in flâhi- desi de 5. Ada’dad›r. 1165 Ramazan 17 (29 Temmuz 1752). Süley- man A¤a’n›n sa¤ taraf›nda sütun flâhide. 1307 (1889). Fesli. Erkân-› Harp miralay› ve Onun kader arkadafl›. Nalbur Hattat Tarik-i fiazeliyye’den Tevfik Bey. Hasan Efendi. K›zlara¤as› Beflir A¤a’n›n Kethüdas› iken Bâb-› Hümâyun’da idam 1308 (1890). Kaimmakam-i erkân-› harp R›za edildi. (Sicill-i Osmânî, 1/153) bey / Duhteri Server Han›m manend-ay / Bir civan mahluka idi ki hayf / ‹tdi ondört yafl›nda çün 1189 Zilkade 28 (Ocak 1776). Harem-i Hü- vaz’-› pay / Bir devas›z derde düfldü bulmad› / der- mâyun’dan Taman Dizdâr› Hac› Meh- dine çare o zülfi mesk-i say / Gitdi dünyadan ve med A¤a’n›n k›z› ve el-hac Mahmud zindan oldu hep / Maderi bafl›na bu zîba saray / A¤a’n›n efli Fatma Han›m.

812 Üsküdar Mezarl›klar›

1198 (1783). Çelebîzâde As›m Efendi’nin ki- Süleyman Efendi’nin k›z› ﬁerife Emine lercisi el-hac Osman A¤a. (Sicill-i Osmâ- Han›m. Ayn› tarih. Di¤er k›z› Ayﬂe Ha- nî, 1/266 ‹samil As›m Efendi) n›m.

1242 (1826). Bostanc›lar Kethüdas› Emin 1250 (1834). Mevkufat kisedar› Süleyman A¤a’n›n k›z› ‹ncesulu Veli A¤a’n›n efli Efendi’nin k›z› Fatma Zekiye Han›m. Hadice Han›m. 1255 (1839). Mevkufat mümeyyizi el-hac Sü- 1252 (1836). Sadr-› esbak Mustafa Reflid Pa- leyman Efendi’nin efli fierife Abide Ha- fla’n›n flamdan a¤as› ‹ncesulu el-hac Ve- n›m. (Sicill-i Osmânî, 3/99 El-hac Süley- li A¤a. man Efendi)

1333 (1914). Cidde komodor-› esbak› Üskü- 1289 (1872). Dîvân-› Hümâyun kisedar› darî Mehmed Hüdâyî Efendi. Mehmed Salih Efendi.

1958. “Üsküdar Mûsikî Cemiyeti bânisi ‹stanbul 1319 (1901). Dîvân-› Umûmiye-i Osmaniye Konservatuar› ve radyosu keman sanatkâr› Daire-i umûmiyesi direktörü Ali R›za Tunusba¤› koro flefi bestekâr hoca” Emin Ongan. Do- Bey’in annesi Fatma Nevres Han›m. Caddesi’nden ¤umu 1906. Karacaahmet 1322 (1904). Ricâl-i Devlet-i Aliyye’den Di- Mezarl›¤›’n›n Cadde Üzeri, Burhan Felek Aç›ktürbesi’nin rektör Ali R›za Bey. görünüflü. Sa¤›nda Sofa: Servilerin çoklu¤u Sofada daha 6 flâhide vard›r. Fakat hepsi topra- dikkat çekicidir. 1247 (1831). Nefis tafllar. Ceride bafl kâtibi ¤a gömülmüfltür.

813 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Turﬂucuzâde Sofas› Sa¤›ndaki Sofalar: fe Han›m.

Abdullah fieref Efendi Sofas›: 1273 (1856). Ah›rkap›’da Akb›y›k Mahallesi sakinlerinden seferli kethüdas› Mehmed Tarih k›sm› gömülü. Hazine-i Hümâyun Ket- Selim A¤a. hüdas› Abdullah fieref Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/139) 1318 (1900). Seferli kethüdas› Selim A¤a’n›n k›z› ve miralay Ali Bey’in efli hace Emi- 1288 (1871). Hazîne-i Hümâyun-› esbak Ab- ne Han›m. dullah fieref Efendi’nin k›z› ve erkân-› harp binbafl›lar›ndan R›za Bey’in efli Ha- Gazi Osman Pafla’n›n Efli Fatma Han›m So- dice Safinaz Han›m. fas›:

1300 (1882). Hazine-i Hümâyun kethüdas› Turflucuzâde Sofas› yan›nda olup etraf› demir ‹brahim Edhem Efendi’nin o¤lu Ahmet parmakl›k ile çevrilmifltir. Kemalettin Efendi. Do¤. 1280. 1933-1352. Halîle-i Müdafi-i Plevne el-Gazi 1314 (1896). Hazine-i Hümâyun kethüdas› Osman Pafla, Fat›ma. (Osman Pafla’n›n Abdullah fieref Efendi’nin o¤lu Halep efli için bkz. Bedi fiehsuvaro¤lu, Göztepe, vilâyeti dalihinde Kilis kazas› Kaimma- s. 132) kam› Hasan Tevfik Bey. Hoca Vildan Efendi Sofas›: 1319 (1901). Esbak Hazine-i Hümâyun Ket- hüdas› Abdullah fieref Efendi’nin o¤lu 1330 fievval 30 (Ekim 1912). Rumîli güzel Hac› fiefik Bey’in efli sarayl› el-hace Fat- tafl. Huzûr-› Hümâyun mukarrirlerinden ma Cilvenaz Han›m. Hoca Vildan Efendi’nin kerimesi ve Yüzbafl› Hac› Cemal Bey’in efli Emine 1320 (1902). Kudema-y› Ricâl-i Devlet-i Tayyibe Han›m. Aliyye’den Cezayir-i Bahr-i sefid vilâye- ti defterdar-› esbak› merhum Hac› Necib 1343 Zilhicce 13 (16 Temmuz 1924). Nefis Bey’in o¤lu cemiyet-i rüsûmiye azas›n- ince yaz›. Hoca Vildan Efendi. (S. Al- dan el-hac Mehmed R›fat Bey’in k›z› bayrak, Son Devir Osmanl› Ulemas›, 4- Fatma Aliye Han›m. 5/493)

1322 (1904). Esbak Hazine-i Hümâyun Ket- “Molla Vildan Faik el-afak” hüdas› Abdullah fieref Efendi’nin o¤lu el-hac Hüseyin fiefik Bey. 1238 (1822). Sikkeli. “Beraber gitdi hayfa Yaz›- c›zâde Mehmed’le”. Müderris Yaz›c›zâde 1326 (1908). Esbak Hazine-i Hümâyun Ket- Rizeli Mehemmed Hamid Efendi. (Sicill-i hüdas› ‹brahim Edhem Efendi. Do¤. Osmânî, 2/257) 1244 (1828) 1262 (1846). Kap› halifesi Hüseyin Efendi’nin Selim A¤a Sofas›: efli Tayyibe Han›m.

1253 (1837). Ah›rkap› ‹shakpaﬂa Mahallesi Tarih k›sm› gömülü. Dergâh-› âlî yeniçeri a¤a- sakinlerinden kap›a¤as› yedekçisi M›s›rl› s› merhum el-hac Ömer A¤a’n›n eﬂi el- Ali A¤a. hac Zeliha Han›m. (Sicill-i Osmânî, 3/592, öl. 1180 Dimitoka) 1256 (1840). Ah›rkap› civar›nda Akb›y›k Ma- hallesi sâkinlerinden seferli kethüdas› 8. Ada - B Bölümü: yedekçisi Mehmed Selim A¤a’n›n k›z› Hadice Han›m. 7 Nolu Yer:

1267 (1850). Yedekci Selim A¤a’n›n eﬂi Hani- 1166 Zilhicce (Ekim 1753). Güzel taﬂ ve yaz›.

814 Üsküdar Mezarl›klar›

Hadice Han›m. hâdimü’l-fukara es-seyyid Haf›z Meh- med fierafeddin Efendi. 1166 Zilhicce 27 (Ekim 1753). Eflsiz tafl. Genç yafl›nda vefat eden Hafize Han›m. 1328 (1910). Üsküdar’da Atik Valide dergâh-› flerifi post-niflîni fleyh Mehmed fierafed- 1190 R. evvel 15 (May›s 1776). Nefis bir hat. din Efendi’nin k›z› ve Bahriye zabitan›n- Mekke-i Mükerreme kad›s› Giridî el-hac dan Yüzbafl› Mehmed Hikmet Efen- Ahmed Efendi. Her üç tafl›n isimleri di’nin efli Fatma Hüsniye Han›m. üzerinde ayn› ayet ve du’a bulunmakta- d›r. Hadice Han›m. Ahmet Efendi’nin F ve ‹ Noktalar› Aras›nda ve Mezarl›k Duva- efli, Hafize Han›m’da k›z› olmal›d›r. (Si- r›n›n Hemen Gerisinde veya 20 metre ‹çeri- cill-i Osmânî, 1/266) de Gömülü Olanlar:

*** 1305 (1887). Süleyman Pafla’n›n k›z› Cemal Bey’in Efli fieref Han›m. 1122 (1710). Hamzavî tafl›. El-hac Abdi Çelebi. 1219 (1804). Sadr›azam çukadar› Arapgirli 1137 (1724). Hamzavî tafl. Hac› ‹smail A¤a. Mustafa A¤a.

1172 (1758). ‹slâmbol A¤as› Mehmed A¤a. 1234 (1818). Kafesî destarl›. Yorganî el-hac (Sicill-i Osmânî, 4/244) Ali A¤azâde Hâcegân-› Dîvân-› Hümâ- yun’dan Çelebi Arif Efendi. (Sicill-i Os- 1241 (1825). T›flizâde Mehmed Emin Efendi. mânî, 3/269)

1252 (1836). T›flizâde Dervifl A¤a’n›n o¤lu 1286 Receb 29 (Kas›m 1869). Etraf› demir darphane kap›çukadar› Ali Efendi. parmakl›kl›. Tulc› Mutasarr›f› Süleyman Pafla. (Sicill-i Osmânî, 3/101) K›z›, T›fli kelimesi flâhidelerde tazen ‘Te’ ve 1288, fiadiye Han›m. bazende ‘T›’ ile yaz›lm›flt›r.

8 Nolu Yer ﬁeyhler Sofas›:

1191 (1777). Sikkeli. Valide-i Atik Cami-i ﬂe- rifi imam ve vaizi Haf›z Ahmed Efendi.

1247 fiaban 17 (21 Ocak 1832). Sikkeli. Atik Valide Dergâh-› flerîfi post-niflîni fleyh Mehmed fiükrü Efendi. Duvar›n hemen arkas›ndad›r.

1292 fiaban 15 (16 Eylül 1875). Sikkeli. Tari- kat-i aliyye-i Halvetiyye meflayih-i kirâ- m›ndan Atik Valide Sultan dergâh-› fle- rîfi seccade-niflîn-i irflad efl-fleyh el-hac es-seyyid Mehmed Nefl’et Efendi.

1296 (1878). Üsküdar’da Valide-i Atik Der- gâh-› flerifi post-niflîni efl-fleyh el-hac Mehmed Nefl’et Efendi’nin efli hace Fat- ma Han›m.

1309 Zilhicce (Haziran 1892). Sikkeli. Tari- Huzur-› Hümayun kat-i Aliyye-i fiabaniyye meflâyihinden hocas› meflhur Atik Valide Dergâh-› flerifi post-niflîni Vildan Hoca.

815 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1210 ﬁevval 29 (May›s 1796). T›flîzâde el-hac Ali A¤a’n›n k›z› Fatma Han›m.

1217 (1802). Reisler kethüdas› T›flîzâde ‹s- mail A¤a.

1235 Safer 29 (17 Aral›k 1819). Bostanc›baﬂ› el-hac T›¤l›zâde Üsküdarî Ömer A¤a. (Sicill-i Osmânî, 3/598)

1260 (1884). Fesli. Rikâb-› Hümâyun’dan mahrec T›¤luzâde Mustafa A¤a’n›n o¤lu Mehmed Latif Bey.

1293 (1876). Fesli. Feshane-i Âmire Müdürü Abdülhamid Paﬂazâde Mehmet Tevfik Bey.

1309 (1891). Rüsûmat Emaneti Heyet-i Tefti- fliye riyâsetinden mütekâid el-hac ‹brahim Edhem Efendi’nin efli hace Münire Han›m. K›z› ve Osman Nuri Bey’in efli Nesibe Han›m. 1337 (1918).

1318 (1900). II. Mahmut devrinde vezir oda- c›bafl›s› T›¤l›zâde Latif A¤a’n›n o¤lu mu- Mimar ve Ebniye-i sikiflinas Basri Bey. (‹nal, Hofl Sada, s. Hassa Müdürü 102) Ali R›za Bey’in 1253 (1837) tarihli Okmeydan› fieyhi Ahmed Efendi Sofas›: flâhidesi. Mezarl›k duvar›n›n hemen arkas›ndad›r. 1299 Safer 3 (Aral›k 1881). Güzel hat. Tari- kat-i aliyye bendegân›ndan mutasarr›f 1237 (1821). Ok ve tirkefl kabartmal› kal›n Süleyman Pafla’n›n efli Adviye Rabia sütun flâhide, nefis hat. Kitâbesi fludur: Han›m. Ahmed Efendi fleyh idi Meydan-› tîr’e bir zeman 1253 (1837). Fesli. Sab›ka Ebniye-i Hassa Tefhîm-i s›rr-› fenn idüb çok diller iknâ eyledi Müdürü el-hac Ali R›za Beyefendi. (Si- Binyüzcülük’de pür-kemal olmufl idi mânend-i sa’d cill-i Osmânî, 3/565) Ömrün feza-y› nâgihân hayfa ki, ifnâ eyledi Hem farz-› Hakk’da her zeman sâhib-kadem bir er idi Bunlar›n arkas›nda Hem sünnet-i Peygamber’i flart›nca icrâ eyledi Bu fleyh-i âlî himmeti Mahmûd Han-› pür-hüner T›fl›zâde Sofas›: Kendüye üstâd eyleyüb kadrin dü-bâlâ eyledi Hürmet buyurdu flübhesiz ol Padiflah-› kadirdar T›¤l›zâdeler de denir. Seng-i mezâr›n zeyn idüb tekrar ihyâ eyledi Menkutle yazd›m an›n tarihini R›f’at oku 1129 (1716). Büyük sikke küçük flâhideli. Sa- Haf›z Efendi menzil-i a’lây› Me’va eyledi b›ka Valide-i Atik Darü’fl-flifas›’nda re- El-Fatiha 1237 isü’l-et›bba Mahmud Efendi. (Sicill-i Osmânî, 2/99; Merâk›d, s. 82; M. La- 1183 (1769). T›flîzâde el-hac Ali A¤a’n›n o¤- rus, 9/492 Okçu; Vak›flar Genel Md. Yay. Ok- lu, flehiden vefat eden Mahmud A¤a. meydan› ve Okçuluk Tarihi; Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/20-21; S. Kani ‹rtem, Türk Kemankeflleri)

816 Üsküdar Mezarl›klar›

Ahmed Efendi kara sevdadan 1237 Ra- mazan›nda piﬂtov ile intihar etmiﬂtir.

1244 (1828). Okmeydan› ﬂeyhi Haf›z Ahmed Efendi’nin eﬂi Zübeyde Han›m.

1246 (1830). Eflraf-› kuzatdan Okmeydan› fleyhi Haf›z Ahmed Efendi’nin k›z› ve Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun kalemi ketebesinden es-seyyid ‹brahim Nâbi Efen- di’nin efli Emine Han›m.

1262 (1845). Okmeydan› ﬂeyhi Haf›z Ahmed Efendi’nin damad› Dökmeci es-seyyid Mehmed Arif A¤a.

***

1263 fievval 25 (Ekim 1847). Eâz›m-› meflâ- yih-i Halvetiyye’den Kutbü’l-ârifîn Gav- sü’l-vâs›lîn Nasuhî Efendi Hazretlerinin Ser-bostan›yan-› sülâle-i tahirelerinden Haf›z ‹brahim Hassa T›¤l›zâde Raflid Efendi. Ömer A¤a’n›n 1235 (1819) tarihli 1145 (1732). Mahruse-i Edirne’de vaki ‹bra- flâhidesi. him Pafla-y› Atik Cami-i flerifi mütevel- lisi Fatma Han›m. 1149 (1736). Hamzavî tafl. Ahmed A¤a. Yaz› bu kadard›r.

Tarih k›sm› gömülü. Sultan Abdulhamid Han’ 8. Ada’da Okçu ve ›n ser tebdili Enderundan mahrec Lut- Okmeydan› ﬂeyhi fullah A¤a. Haf›z Efendi.

1206 Safer 15 (Ekim 1791). Tunusba¤› Cad- desi’nin sa¤ köflesinden 215 ad›m ileride ve mezarl›k duvar›ndan 25 ad›m içeride kâtibî sikkeli flâhide, kitâbesi fludur:

Taflc›-bafl› sab›ka nam› Mehmed Pehlivan Reis-i Mi’mar-› Harem hizmetiyle oldu kâmrân Hizmetin ancak Livechillah idüb ol bi’z-zât ‹tdi cân›n fahr-i âleme dergehin itdi mekân Kabri bunda rûh anda bunda yokdur flüphesiz ‹ster isen anda bul var anda ol rûh-› revân El-merhûm el-mebrûr el-muhtâc ilâ rahmeti’r- Rahmani’r-Rahîm Silâhflor-i hazreti flehriyarî Pehlivan el-hac Mehmed A¤a en-Nakflibendî Ruhiçün ve kaffe-i ehl-i iman ervah-› flerifleriyçün El-Fatiha.15 Safer 1206

Yan›nda kâtibî sikkeli:

1226 (1811)Taﬂç›baﬂ› Hac› Pehlivan A¤a’n›n

817 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

biraderi Üsküdarî Taﬂc› Ali A¤a.

Saray›n taﬂc›baﬂ›s› idi. (Sicill-i Osmânî, 4/267; Merâk›d, s. 81)

1280 (1863). Maliye Hazine-i celilesinde esham muhasebecisi Hüseyin Efendi’nin annesi Saide Han›m.

1194 gurre-i fiaban (A¤ustos 1780). Dervifl Pafla Hazretlerinin kap›c›lar Kethüdas› el-hac Mehmed Emin Efendi. (Sicill-i Osmânî, 2/333)

1305 fievval 13 (Haziran 1888). Hazinedar-› Hazreti Padiflahîden ...... kalemi hulefas›ndan Memduh Bey’in efli Sarayl› Zehra Han›m.

1298 (1880). Ahmed Raﬂid A¤a.

1228 Zilhicce 28 (Aral›k 1813). Üsküdar payeli Erzurumî Hattat Recebzâde Hasan Rüfldi Efendi. (Sicill-i Osmânî, 2/383) Pehlivan, silahflor ve mimarbafl› meflhur 1305 (1887). Ayn› mermer üzerine yanyana Mehmet A¤a’n›n iki flâhide kabartmas›, bir efli dahi yok- 1206 tarihli flâhidesi. tur. Gülfem Hatun Mahalleli el-hac Ah- med A¤a ve 1313 (1895), efli, fiakire Han›m.

***

1247 Muharrem 23 (Temmuz 1831). Hasta- hane müdürü Haﬂim Ahmed Sat› Efen- di’nin annesi ﬁerife Nefise Han›m.

1248 (1832). Hastalar A¤as›’n›n pederi Hasan A¤a.

1292 Receb 21 (A¤ustos 1875). Güzel yaz›, sikke kabartmal›, hastahane müdürü Haﬂim Ahmed Sat› Efendi.

1295 Ramazan 17 (Eylül 1878). Tarikat-i aliyye-i Sa’diyye derviﬂlerinden es-seyyid Mehmed Abdülhalim A¤a.

***

8. Ada’da 1320 C. evvel 14 (A¤ustos 1902). Hazine-i Üsküdar payeli Hattat Celile-i maliye hulefas›ndan Mehmet Recepzâde Hasan Emin Efendi. Kitâbenin alt›nda “Kara- Rüﬂdi Efendi. caahmet’de taﬂc› el-hac Mehmed Efendi ta-

818 Üsküdar Mezarl›klar› raf›ndan yap›lm›flt›r” diye bir yaz› vard›r. Mehmed Efendi’ nin k›z› ve fieyhülis- Böyle yaz› olan di¤er bir tafl ‹stanbul me- lâm-› esbak Zeynelabidin Efendi’nin efli zarl›klar›nda yoktur. hace fierife Adile Han›m. Üzüm asmas› kabartmal› ayak tafl› nefistir. (Sicill-i Os- Ayak tafl›nda: “Edirne’den Muharrem’in mânî, 1/406 Hayatizâde Mehmed Efendi PEDER‹M adl› bir fliiri yaz›l›d›r.” (Sicill-i ve 2/433 Zeynelabidin Efendi Ak-Mah- Osmânî, 4/99 Muharrem) mudzâde)

1276 Zilkade (May›s 1860). Fesli, ‹brahim ‹bifl *** A¤a. (Sicill-i Osmânî, 1/188) 1171 (1757). Dergâh-› âlî müteferrika gedikli- 1295 Ramazan 11 (Eylül 1878). Tarikat-i lerinden Zaza Hasan A¤a. Aliyye-i Nakflibendiyye’den ‹smail R›za Efendi’nin efli Fatma Fitnat Han›m. 1290 gurre-i Zilhicce (20 Ocak 1874). Rafi’rayan mücahidin olan Mehmed Hamdi *** Pafla Devlet-i Aliyye’de Ferikli ünvan› i’lan› avan›nda bu mertebeyi ihraz ve ni- Buras› bir sofad›r: ce gazada bezl-i vücud ederek ferik fi’l- Cennete vasf›yla kesb-i imtiyaz eylemifl- 1223 (1808). Kâtibî sikkeli. Sak›z Adas› Mu- dir. (Sicill-i Osmânî, 2/249) hass›l› (kaimmakam) el-hac Halil A¤a. 1193 (1779). Sultan Osman Aflç›bafl›s› Uzun 1288 fievval 25 (Ocak 1872). Dergâh-› âlî Ka- Ali A¤a. p›c›bafl›lar›’ndan Mehmed Emin Bey. 1299 R. evvel 3 (Ocak 1882). Asakir-i flahane 1293 Rebiyülevvel (Mart 1876). Kap›c›bafl› 5. Kolordu erkân›ndan Ali Pafla. (Sicill-i Emin Bey’in o¤lu Mehmed Faik Efendi. Osmânî, 3/576) Ayak tafl› flahanedir. 1244 (1828). Ser Bostaniyan-› Hassa el-hac Tarih k›sm› gömülü. fieyhülislâm-› esbak Hüseyin A¤a’n›n efli Naile Han›m. (Si-

8. Ada’da Nakflibendiyye’den ‹smail R›za Efendi’nin efli Fatma Fitnat Han›m’›n eflsiz flâhidesi.

819 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Paﬂa mütevellisi Süleyman bey’in validesi Ümmügülsüm Han›m. Paﬂa’n›n Üs- küdar’da Camii vard›r.

1212 (1797). Tatara¤as› Ali A¤a’n›n eﬂi Fat- ma Han›m.

1231 Rebiülevvel 12 (ﬁubat 1816). Rical-i Devlet-i Aliyye’den Reﬂad Efendi. Ket- hüdas› Hâcegân-› Dîvân-› Hümâ- yun’dan Mehmed Said Efendi.

1322 (1904). Üst mezarl›k yoluna yak›n bir yerde, Trablusgarb Valisi Hüseyin Hüs- nü Bey.

1184 C. âhir 12 (Ekim 1770). Mekke-i Mü- kerreme kad›s› es-seyyid Mehmed Ga- fieyh Seyyid Mehmet nim Efendi’nin o¤lu Mehmed Es’ad Nazif Efendi’nin Efendi. Eflinin kabri topra¤a gömülü va- 1237 (1822) tarihli ziyettedir. (Sicill-i Osmânî, 3/618 Ganim flâhidesi. Efendi)

cill-i Osmânî, 2/221) 1181 Safer 28 (Haziran 1767). Edirne kad›s› es-seyyid Mehmed Ganim Efendi’nin 1329 C. âhir (Haziran 1911). Piramit fleklinde o¤lu Mehmed Salih Efendi. flâhide, ç›pa ve simit kabartmal›. Kara Ali Pafla’n›n k›z› ve Ahmed H›fz› Paflazâ- 1211 (1796). Büyük mevlevî sikke. Tarikat-i de Dr. Mustafa Bey’in efli Fatma Hikmet Mevleviyye’den Hac› Dede denmekle Han›m. Do¤. 1297 (1879). fiâhide; “Do- meflhur Mehmed Dede. nanma-y› Osmanî Muavenet-i Milliye Ce- miyeti” taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r. 1179 Muharrem 15 (Temmuz 1765). Çelebi Mehmed Pafla’n›n torunu Afife Han›m. 1242 (1826). Bostaniyan-› Hassa el-hac Hüse- (Sicill-i Osmânî, 4/252 Mehmed Pafla Çe- yin A¤a’n›n ye¤eni Haseki Mustafa A¤a. lebi)

1191 (1777). Haseki el-hac Ahmed A¤a. 1306 fiaban 11 (Nisan 1889). Sofular Dergâh-› flerifi fleyhi kutbü’l-ârifîn fleyh Ömer Fu- 1201 (1786). Haseki el-hac Mustafa A¤a. adî Hazretlerinin hulefâs›ndan fleyh Ha- f›z Mehmed Münib Efendi. Fuadî Efendi 1318 Muharrem 9 (9 May›s 1900). Hakk› Pa- Ekmel Tekkesi fleyhi idi. flazâde Divan-› Harb-› mahsus müddei-yi umumi muavini Asakir-i flahane kaim- 8. Ada - C Bölümü: makam› Süleyman Asaf Bey. Tunusba¤› Caddesi’ne Aç›lan Kap›n›n Sol 1322 (1904). Selânik ve Alasonya ‹dare-i As- Taraf›ndan Karacaahmet Camii’ne Do¤ru keriyyesi reisi Mirliva Hakk› Pafla’n›n efli Yüründü¤üne Göre Mezarl›k Duvar›n›n hace Saide Atiyye Han›m. Hemen Arkas›ndaki fiâhideler:

1345 (1926). Kayseri’nin Tavlasun karyesi eﬂ- 1139 R. evvel 3 (Ekim 1726). Keteb-i kiler-i raf›ndan Terbalizâde Mehmed Efen- imâret-i cedid Mustafa Efendizâde Meh- di’nin o¤lu Niyazi Efendi. Do¤. 1314. med Efendi.

1249 Cemaziyelâhir 28 (Kas›m 1833). Sinan 1160 (1747). Hamzavî taﬂ. ‹skele kurb›nde

820 Üsküdar Mezarl›klar›

Cedid Valide Sultan Cami-i flerifinin bi- 1243 (1827). Emin Pafla Kethüdas› hâcegân- na kâtibi Mustafa Efendi. dan el-hac Hüseyin Efendizâde Ende- run-› Hümâyun’da Hane-i Hassa’dan 1169 Safer 15 (Kas›m 1755). Galata’da vaki mahrec Muradiye mütevellisi Mehmed valide Sultan Cami-i flerifi ruzname kâti- S›dk› Efendi. bi Salih Efendi. 1247 fievval 15 (Mart 1832). Sikkeli. Meflayi- 1191 (1777). Ayfle Sultan Hazretlerinin ç›ra¤› hü’l kurra Haf›z Ali el-Ankaravî. fietâret Hatun. 1248 Cemaziyelâhir 13 (Kas›m 1832). Dîvân- 1202 Zilkade 9 (A¤ustos 1788). Ye¤en Ali Pa- › Hümâyun kalemi hulefas›ndan Nas›r- fla’n›n mühürdar› Ahmed A¤a. (Sicill-i zâde Mehmed Zeki Efendi. Osmanî, 3/538 Ali Pafla) 1277 (1860). Ayasofya-i Kebir ders-i âmlar›n- 1229 C. âhir 15 (Haziran 1814). Sikkeli. Aya- dan ve müderrisîn-i kirâmdan Boyabadi sofya-i Kebir fleyhi reisü’l-kurra Feyzul- Ebubekir Efendi. lah fiükrü Efendi. 1301 Safer 6 (Aral›k 1883). Kudemâ-y› Asa- 1233 (1817), Edirne Valisi el-hac Mustafa Pa- kir-i fiâhâne ferikân›ndan Ahmed Sa’ib fla’n›n Dîvân Efendisi Dervifl Ali Efen- Pafla. (Sicill-i Osmânî, 1/305) di’nin k›z›, Süleyman Efendi’nin efli Ha- dice Revide Han›m. 1319 Zilkade 7 (fiubat 1902). Cadde üzeri. fieyhü’l-ulema Ayafll› el-hac Mustafa 1235 Rebiülevvel 5 (Aral›k 1819). Gümrükcü Tevfik Efendi. Hasan A¤a’n›n o¤lu Tu¤ral›zâde iskele Naz›r› Ahmed A¤an›n annesi 1226 1331 (1913). Askeriyeden ‹smail Arif Pafla. (1811) Ümmühan Hatun. Do¤. 1263 (1847).

1235 Safer. 29 (17 Aral›k 1819). Ser Bostani- 1322 ﬁaban 3 (Ekim 1904). Rical-i Nakﬂiben- yan-› Hassa Üsküdarî T›flizâde es-seyyid el-hac Ömer A¤a. (Sicill-i Osmânî, 3/598)

1235 (1819). Serlevha-i yemin Anadolu kapan-› dakîk naibi Osmanzâde Ebubekir Efendi.

1237 Cemaziyelâhir 2 (fiubat 1822). Güzel hatl› flâhidesi yerdedir. Hâzâ kabr-i flerif ve merkad-i münif kutbü’l-muvahhidîn gav- sü’l-muhakk›kîn Üsküdarî efl-fleyh es-seyyid Mehmed Nazif Efendi. Kitabe Hattat imzal›d›r. (Merâk›d, s. 67-68)

1242 Za. (May›s 1827). Saray-› Hümâyun hacesi ders-i âmm Etmekcizâde Haf›z Ah- med Efendi.

Vak’a-y› Hayriye’de hizmeti görülmüfl- tür. ‹stanbul Aksaray Ahmediye Meyda- n›’na bu fedakâr insan›n ismi verilmifltir. (Sicill-i Osmânî, 1/288; Tarih-i Cevdet, Etmekçizâde Haf›z ‹çdal Nefl. 12/213) Ahmet Efendi’nin 1242 tarihli flâhidesi.

821 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

21 Temmuz 1930 Hollanda do¤umlu oldu¤u yaz›l›d›r.

As›m Yakup Efendi Sofas›:

Etraf› demir parmakl›k ile çevrilmiﬂ büyük bir sofad›r. ‹çinde sekiz ﬂâhide vard›r.

1280 Zilkade. 15 (Nisan 1864). Medine-i Mü- nevvere kazas› Kütahyavî Yakub As›m Efendi’nin eﬂi sarayl› Remzi-nihal Ha- n›m.

1301 (1883). Kitâbesi 14 m›srad›r. Rumeli payeli Yakub As›m Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/284) (Kitâbesi için bkz. ‹nal, Son As›r Türk ﬁairleri, s. 61)

1305 (1887). As›m Yakub Efendi’nin k›z› ve Hollandal› sanatç› Mehmed Es’ad Bey’in eﬂi Kerime Saniye Zef Clement. Han›m.

diyye’den sadat-› sufiyyeden kutbü’l-âri- 1309 Zilhicce 7 (Temmuz 1892). As›m Yakub fîn efl-fleyh Nazif Efendi’nin k›z› fleyhü’l- Efendi’nin efli Ayfle Han›m. kurra el-hac ‹brahim Efendi’nin efli Ha- dice Reflide Han›m. 1316 (1898). As›m Yakub Efendi’nin o¤lu Midilli divan-› umumiye Naz›r› ‹smet 1983 Haziran 28. Hollandal› sanatç› Zef Cle- Beyefendi. ment. Bu ismin hemen alt›na M. Sai dis- mi eklenmifltir. Onun alt›nda Hollanda ***

ﬁair As›m Yakup Efendi’nin aile sofas›.

822 Üsküdar Mezarl›klar›

1337 (1918). Hac› Hasan Kaflif Efendi’nin to- 1318 (1900). Beyo¤lu A¤a Camii imam› fazi- runu Paris flehbender vekili Arif Paflazâ- letlu el-hac ‹brahim Edhem Efendi. Efli, de Sa’deddin Arif Bey. 1312, fierife Han›m.

1317 Zilkade (Mart 1900). Ecille-i Rical-i 1269 (1852). Atiyye Sultan kahvecibafl›s› Ha- Devlet-i Aliyye’den olup hacda vefat lil A¤a’n›n k›z›, Enderun-› Hümâyun eden Hasan Kaflif Efendi. H›rka-i Saadet’den mahrec ‹brahim Ed- hem Efendi’nin efli fierife Hadice Ha- 1285 (1868), Evkaf-› Hümâyun hazain ediba- n›m. ‹brahim Edhem Efendi, 1262. n›ndan hace-i hazreti flehriyarî Hattat Tahir Efendi’nin torunu ‹smail Remzi 1254 (1838). Atiyye Sultan’›n kahvecibafl›s› Efendi. (‹nal, Son Hattatlar, s. 421) Halil A¤a.

1265 (1848). Müderrisîn-i kirâmdan Mustafa 1161 (1748). Sipahi Mustafa A¤a. Efendi. 1166 (1752). Eflsiz tafl ve uzun kitâbe. Musazâ- 1169 (1755). Zakir Ali Efendi’nin k›z› Hadice de Mustafa Büyük A¤a ve efli. Han›m. 1171 (1757). Kafesî destarl›. El-hac Musazâde 1279 fiaban 3 (Ocak 1863). Sab›ka 2. Ordu- Mehmed Efendi. (Sicill-i Osmânî, 4/708 yu Hümâyun müfliri devletlu Reflid Pa- Musazâde) fla’n›n mühürdar› Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan ve tarikat-i âlîyye-i Mev- 1321 (1903). Rumeli Beylerbeyi payeli Mus- leviyye’den Refet Beyefendi’nin efli Ha- tafa Ziya Pafla’n›n efli Ayfle S›d›ka Ha- dice Nergis Han›m. Nemeka Rif’at imzal›. n›m.

1314 Zilkade 2 (Nisan 1897). Hassa Müfliri E Kap›s›ndan Girildi¤inde ‹leride Sol Köfleye Reflid Pafla’n›n mühürdar› Mevleviy- Yak›n Yerdeki fiâhideler: ye’den Refet Bey. Her iki tafl da muhteflemdir. (Sicill-i Osmânî, 2/396 Reflid Pafla) 1190 Rebiülevvel 11 (Nisan 1776). Sütun flâ-

Karacaahmet Mezarl›¤› ‹brahima¤a yolu.

823 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

hide güzel yaz›. Bit pazar› kethüdas› el- nedar› ‹brahim Bey’in o¤lu Mehmed hac Mehmed Efendi. Yan›nda: Memduh Bey ve ‹brahim Bey’in eﬂi, 1305 (1887), ﬁerife Hadice Han›m. 1183 Recep 5 (Kas›m 1769). K›z› Fatma Ha- tun. Yan›nda: Orta Yol Üzerinde:

1183 Recep 16 (Kas›m 1769). Efli Hadice Ha- 1967. 4. 17. Ali Fuad Baflgil. Do¤. 1893. fiâhi- tun. Yan›nda: desi çok iri bir kayad›r.

1183 Recep 17 (Kas›m 1769). K›z› Afife Ha- 1191 Ramazan 13 (Ekim 1777). Kaptan-› Der- tun. Tarihlere dikkat ediniz, bir aile faci- ya So¤anyemez Pafla’n›n Kethüdas› Ah- as› yaflanm›fl. Hepsinin yaz›lar› nefis olup med A¤a. (Sicill-i Osmânî, 4/326 So¤an- tafllar› vazo içinde meyve kabartmalar› yemez Mahmud Macid Pafla) ile bezenmifltir. 1311 Ramazan (Mart 1894). Nâyî Nefl’et 1210 Rebiülevvel 12 (Eylül 1795). Kâtibî sik- Efendi. Tafl›nda ney kabartmas› vard›r. keli. Silâhfloran-› hazreti sadr-› ali Hoca- paflal› Mustafa A¤a. 1123 (1711). Hamzavî tafl. Kitâbesi fiehri’nin. Hâce-i Dîvân Mahmud Efendi. 1226 Rebiülevvel 25 (Nisan 1811). Babü’s-sa- âde a¤alar›n›n çukadar› ‹brahim A¤a. 1926 Bayezid mutasarr›f› Ahmed Nedim Bey.

1238 (1822). Silâhﬂoran-› Hassa’dan Defter- 1322 Receb 7 (Eylül 1904). Arayol üzeri, etra- darzâde ‹bn-i ‹brahim. f› parmakl›kl› lâhit. M›s›r kad›s› sudûr-› azamdan Bereketzâde Abdullah Cema- 1239 (1823). M›s›rl› Hac› ‹brahim A¤a’n›n leddin Efendi’nin o¤lu Hasan Hüseyin o¤lu zaim el-hac Mehmet Nuri A¤a. Bey.

Tarih k›sm› gömülü. Üsküdar’da Kulluk karfl›- 1192 Muharrem (Ocak 1778). Ye¤en Ali Pa- 8. Ada’da s›nda attar Haf›z Mustafa Efendi’nin k›z› fla’n›n ye¤eni fukara-y› Gülfleniye’den el- Prof. Ali Fuad Baflgil Hafize Hatun. hac Süleyman A¤a. Sofas›. 1307 (1889). Hazine-i Hassa-i fiahane Servez- 1319 Ramazan (Aral›k 1901). Hassa Ordu-yu Hümâyun 1. Liva kumandan› ‹brahim Edhem Pafla’n›n o¤lu Besim Bey.

1221 ﬁevval 25 (Ocak 1807). Tarik-i Sa’diyye hulefas›ndan el-hac Hasan Efendi

1176 (1762). Giridî Mustafa Beﬂe’nin o¤lu molla ‹brahim.

1317 R. evvel 3 (Temmuz 1899). Rumeli Bey- lerbeyi payeli Enveri Paﬂa.

1322 fiaban 30 (9 Kas›m 1904). Yerde. Nakfli- bendiyye’den eâz›m-› sâdâtdan Nafiz Efendi Hazretleri’nin efli Hadice Reflide Han›m. Yevm-i sal›.

1279 fiaban 15 (fiubat 1863). Haydar hamam- c›s› hac› Said A¤a’n›n efli Hadice Ha- n›m.

824 Üsküdar Mezarl›klar›

Basmac›lar Sofas›:

Tunusba¤› Caddesi üzerindedir.

1035 (1625). Çavuﬂzâde Mehmed Çelebi.

1227 (1812). Basmac› Ali Usta’n›n k›z› ﬁerife Nefise Han›m.

1229 (1814). Basmac› Hac› Mehmed A¤a’n›n eﬂi Saide Han›m.

1231 Recep 2 (May›s 1816). Nefis tafl. El-hac Ali A¤a’n›n efli fierife Mümine Hatun.

1232 (1816). ‹smail Mir’in eﬂi Naime Han›m.

1271 (1854). Ayazma’da Basmahaneler ket- hüdas› Ahmed Efendi’nin damad› Hasan A¤a.

1283 (1866). Kapan-› dakik tüccarlar›ndan el-hac ‹smail R›fat Efendi’nin o¤lu nizamiye yüklemesinden el-hac Süleyman Kaptan-› Derya Canib Efendi So¤anyemez Pafla’n›n kethüdas› 1284 Zilkade (fiubat 1867). Tu¤ral› eflsiz tafl. Ahmet A¤a. Ayazma basmahanesi kethüdas› hac› Ahmed Kâmil Efendi’nin o¤lu Ali R›za Bey.

1231 Safer. 15 (Ocak 1816). Tu¤ral› ve kâtibî sikkeli muhteﬂem taﬂ. Basmac› el-hac Ali A¤a. Uzun kitâbesi,

Hazreti Fahr-i Cihan’›n merkad-i pâkin bu zât Kast idüb itdi ziyaret oldu bu ihsân ana diye baﬂlamaktad›r. Tarih m›sra› ﬂudur: Olsun el-hac Ali Usta’ya hemân Cennet mekân

***

1234 (1818). fiükûfecibafl› el-hac Ahmed Efendi’nin k›z› fierife Naile Han›m.

1310 (1892). Mülga Defterhane-i Hâkanî Ne- zareti meclisi azas› iken Hüdavendigâr Vilâyeti arazi müfettiﬂi olan Cemil Bey.

1310 (1892). Meclis-i Maarif azas›ndan saâdet- lu Aziz Beyefendi ’nin k›z› ‹kbal Han›m. 8. Ada, Basmac›lar 1326 May›s (1910). Yusuf Ziya Pafla’n›n o¤lu Sofas›’nda muhteflem tabib Salih Sami Bey. flâhideler.

825 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

8. Ada -D Bölümü: Mehmed Fahri Bey’in eﬂi ve Edhem Efendi’nin k›z› ﬂehiden vefat eden Emi- Arayol ile Karacaahmet Camii Aras›: ne Fahriye Han›m.

1193 fiaban 10 (A¤ustos 1779). Cami arkas›. 1315 (1897). Maliye Hazine-i celilesi Mektu- Tabib-i Gülflenî el-hac Lutfullah Dede. bî kalemi hulefas›ndan Edhem Efen- (T›p Tarihi Arafl. ‹stanbul 1989, s. 120) di’nin k›z› Fatma Han›m.

1237 (1821) Eflsiz zerrinbafl. Hâne-i Hassa 1316 fievval 19 (Mart 1899). Sultan Abdülha- a¤alar›ndan Hanzâde Ahmed Bey. So- mid Han-› evvel Hazretlerinin imaret-i kollu Mehmed Pafla ailesindendir. âmiresi aflç›bafl› el-hac Ebubekir S›dk› A¤a’n›n zevcesi Fat›ma Kezban Han›m 1924 Kefelizâde Beyo¤lu Hakk› Efendi. 1326 K. sâni 18 (1910). Hamidiye imareti afl- 1935 Sürmene eflraf›ndan Kefelizâde Haf›z ç›bafl›s› el-hac Bekir A¤a. O¤lu, 1322, Ahmed Efendi’nin efli Hatun Han›m. Mehmed Tevfik Efendi. Ayr›ca sofada dört flâhide daha vard›r. *** fiekerci Cemil Efendi Ailesi Sofas›: 1192 (1778). Sivasl› Selman Paflazâde Mir-i Etraf› set duvarl› yüksek bir sofad›r. miran-› kiramdan Alaeddin Pafla. (Sicill-i Osmânî, 3/54) 1928 K. evvel 16. fiekerci Cemil Efendi’nin efli Fatma Nazîre Han›m bint-i Tahsin. 1184 (1770). Büyük molla sar›kl›. Ulemadan fiâhidesi piramid fleklindedir. (‹nal, Hofl Yeniflehir Fener kazas› Tokadî Abbas Sada, s. 130 Ûdî Cemil Efendi) Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/293)

1321 Ramazan 8 (Kas›m 1903). Mekteb-i 1142 (1729). Za¤arc›baﬂ› hac› Ömer A¤a’n›n T›bbiye-i ﬁahane muallimi Mirliva Dr. o¤lu Süleyman Efendi.

8. Ada’da Bestekâr fiekerci Cemil Bey ve Hamidiye imareti aflç›bafl›s› Bekir Efendi Sofas›.

826 Üsküdar Mezarl›klar›

1152 (1739). Za¤arc›baﬂ› hac› Ömer A¤a’n›n eﬂi ve Ahmed A¤a’n›n annesi Rukiye Hatun.

1176 (1762). Kadirî taçl›. ‹bn-i ‹brahim Efen- di ‹bnü’ﬂ-ﬂeyh Yahya Efendi.

1212 (1797). Sadrazam ‹zzet Mehmed Pa- ﬂa’n›n seccadecibaﬂ›s› hac› Mehmed A¤a.

1291 (1874). Demir parmakl›kl› hazîre. Mirli- va Gazi Sülün Bey. Hakk›nda baz› men- kibeler söylenir. Yan›nda eﬂinin taﬂ› var- d›r.

Nihal Ats›z Sofas› ve Civar›: 1283 R. evvel (Temmuz 1866). Ahmed Fethi Cami mihrab› taraf›ndad›r. Pafla’n›n kap›çukedar› Osman A¤a’n›n Ünlü Türk milliyetçisi k›z› Hadice Hesna Han›m. Nihal Ats›z 1975 Nihal Ats›z. Do¤. 1905. (S. Öner, Nihal Beyefendi’nin kabri. Ats›z) Tarih k›sm› gömülü. Büyük sikkeli. Eflraf-› kuzattan Hocapaflal› Kassam Kâtibi Meh- 1221 (1806). Tu¤ra kabartmal› flâhide. Sultan med Ataullah Efendi. Abdülhamid Han Baflkad›n› (Ruhsat Hadice Kad›n)›n kethüdas› es-seyyid 1241 (1825). Tu¤ra kabartmal› ve kâtibî sik- Haf›z ‹brahim Efendi’nin efli Hadice Ha- keli. Balaban ‹skelesinde keresteci el- tun. Haf›z ‹brahim Efendi ile o¤lu Meh- hac Hasan A¤azâde Mehmed Hamid med Fahrüddin Efendi flâhidelerinin ta- Efendi. rih k›s›mlar› topra¤a gömülüdür. 1219 (1804). Mezarc›lar Kethüdas› Haf›z Ha- 1260 Cemaziyelâhir 22 (Temmuz 1844). san Efendi. Sadr-› Rumeli reisü’l-ulema Arabzâde Sa’dullah Efendi’nin necl-i kiram›ndan 1213 (1798). Büyük sikkeli. Celvetî meflayi- Mekke-i Mükerreme kazas› Zeki Efen- hinden fieyh Osman Efendi. di’nin efli Hatmanzâde fiemseddin Bey’in k›z› Emine Han›m. (Sicill-i Osmâ- 1239 (1823). Kâtibî sikkeli. Üsküdar Ustas› nî, 2/428-29) Afl›k Ahmed A¤a’n›n damad› hünkâr hamlac›l›¤›ndan mahrec Hüseyin A¤a. 1261 Muharrem 9 (Ocak 1845). Halil Hamid Paflazâde torunu müderrisînden fiefik 1227 (1812). Parmakl›k içinde, “Yaln›z Meh- Bey’in efli Fatma Han›m. med Baba”n›n hemfliresizâdesi Rukiyye Hatun. Cami Mihrab› ile Trafo Merkezi Aras›: Trafo Arkas› ve Sol Taraf›: 1160 Safer 6 (17 fiubat 1747). Kadirî sikkeli. Yahya Efendizâde Ahmed Efendi. 1222 (1807). Esma Sultan Hazretlerinin ç›- raklar›ndan Abdülaziz Efendi’nin annesi 1184 (1770). El-hac fieyh ‹brahim Efendi’nin Zeliha Hatun. o¤lu Mehmed Emin Efendi. 1287 (1870). Silistre Kumandan› fiehid-i 1179 (1765). Kap›a¤as› müezzini ‹smail Efen- Sa’id Musa Hulusi Pafla’n›n efli Hadice di. Han›mefendi. (Sicill-i Osmânî, 4/526)

827 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Ali Paﬂa’n›n 1298 (1881) tarihli ﬂâhidesi.

Silistre Kalesi muhaf›z› Musa Hulusi Pafla’n›n k›z› fierife Fatma Han›m’›n tarihsiz flâhidesi.

1012 (1603). Uzun fliir. Osman Bey ‹bn-i Ah- 1100 (1688). Lütfullah Efendi. med. 1112 (1700). fieyh Efendizâde Mustafa Efen- 1246 (1830). Devletlu Ahmed Pafla’n›n reisi di. Mustafa Kapudan. Yolun Dönemeci ve Duvar Arkas›: 1272 (1885). Atik Valide Sultan Cami-i fierifi müdürü el-hac Arif A¤a’n›n efli Fatma 1298 Safer 25 (Ocak 1881). Fesli. Kitâbesi Han›m. çok uzundur. Ferikandan Ali Pafla. Hat- t›, M›srîzâde imzal›d›r. Kahraman bir pa- 1164 (1750). Hamzavî tafl. Darü’s-saâde A¤as› flam›zd›. (Sicill-i Osmânî, 3/576) matbah› ustalar›ndan el-hac Ahmed A¤a. 1209 (1794). Musahib-i hazreti flehriyârî Cü- ce Mehmed A¤azâde Hüseyin. 1041 (1631). Köfleye yak›n bir yerde ve mezar- l›k duvar›ndan 7-8 ad›m içeride muhte- 1204 (1789). Kesriyelizâde Ebubekir Efen- flem lâhit. Tamam›na yak›n topra¤a gö- di’nin o¤lu müderrisîn-i kiramdan Ah- mülmüfl olup ayak tafl› yok olmufltur. Po- med Said Efendi. (Sicill-i Osmânî, 1/182) ligonal bafl tafl› üzerinde Besmele ve 1041 tarihi görülmektedir. Bunun alt›nda 1237 fievval 17 (Haziran 1822). fiemsipafla “Merhum ve ma¤fur Hace Mikail Bin Mah- Cami-i flerifi hatibi tarikat-i Nakfliben- mud fiirvânî ruhiçün Fatiha” yaz›s› vard›r. diyye ricalinden Mehmed Semerkandî Dört rakam› ay›nl› yaz›lm›flt›r. Lâhit da- (k.s.) sülâlesinden Mehmed Emin ha ileride ve köflede iken tramvay hatt›- Efendi. n›n yap›lmas› s›ras›nda buraya nakledilmifltir. (Hadîkatü’l-Cevâmi, 11 / 224) 1262 (1845). Müflir el-hac Halil Kâmili Pa-

828 Üsküdar Mezarl›klar›

fla’n›n harema¤as› Ahmed Ferid A¤a. 1291 Zilkade 10 (Aral›k 1874). M›srî Ali imzal› güzel yaz›. Mevlevî sikke kabartmal›. 1947 Etraf› demir parmakl›kl›, caddeden 20 Tarikat-i Nakflibendî-i Halidî müntesi- ad›m içeride. R›faî meflayihinden Mah- ban›ndan Durak Mehmed Pafla’n›n ye- mud Fehmi Efendi Hazretleri. Do¤. ¤eni Abdülkerim Beyzâde Mustafa Kâ- 1872. mil Bey. (Sicill-i Osmânî, 4/70)

Tarih k›sm› gömülü. Bektâflî taçl›. Efl-fleyh el- 1293 Zilkade 29 (Aral›k 1876). Mevlevî sikke hac Hoflgüvar Ahmed Baba. O¤lu, kabartmal› flâhide. Tarikat-i aliyye-i Mevleviyye fukaras›ndan fieyhülislâm 1302 Ramazan 27 (Temmuz 1885). Ecille-i ri- Sa’düddin Efendi’nin damad› ve Meclis-i cal-i devletten ‹zmit mutasarr›f› Abdul- Kebir-i Maarif azas›ndan Kâmil Beyzâde lah Feyzi Bey. Mehmed Rüfldi Bey. (Sicill-i Osmânî, 2/386) Rakam yok. Ahmet Fethi Pafla sofas› sa¤›. Du- var üstü. Tophane-i Âmire Reisi iken 1300 Gurre-i C. evvel (Mart 1883). Lâhit. Silistre Kal’as› muhasaras›nda flehiden Mevlevî sikke kabartmal›. fieyhülislâm irtihal-i dar-› beka eden müteveffa Musa Sa’düddin Efendi’nin hafidesi ve M›s›rl›- Hulusi Pafla’n›n kerimesi ve Yaver-i zâde fiekib Bey’in efli Mevleviyye’den Harp Hazreti Seraskeri Yüzbafl› Sami fierife Nam›ka Han›m bint-i Mehmed Bey’in halilesi fierife Fat›ma Zehra Ha- Rüfldi. n›m. Sicill-i Osmânî, yazar› Mehmed Süreyya 1300 (1882). Abdullah Feyzi Bey’in o¤lu, Bey, bu aileye mensuptur. Kendisi, 1327 Toptafl› Mekteb-i Rüfldiye-i Askeriye 3. (1909) tarihinde vefat etmifltir. Kabri, sene flakirdân›ndan olup 15 yafl›nda ve- bu mezarl›ktad›r. Fakat yapt›¤›m ›srarl› fat eden Mehmed Tevfik Bey. araflt›rmaya ra¤men, bu büyük yazar›n tafl›na raslâmad›m. (Y. Öztuna, Devletler Ahmet Fethi Pafla Aç›ktürbesi’nin Sa¤ ‹leri- ve Hanedanlar, s. 628) sinde ve Caddeden 20 Ad›m ‹çeride: Sebil ve çeflme sahibi 1322 Temmuz (1906). Kudema-y› ricâl-i dev- Sa’deddin Efendi Tarih k›sm› gömülü. Yeniflehirli Rat›b Ahmed letden Telgraf Nezareti’nin en eski me- ahfad› sofas›nda Pafla hafidesi el-hac Mehmed Emin murlar›ndan ve meclis idare azas›ndan 1293 ve 1300 tarihli Efendi’nin k›z› Hâcegân-› Dîvân-› Hü- Abdülhalim Bey. Kabri sofa haricinde- flâhideler. mâyun’dan fiam Kap› kethüdas›zâde-i dir. Mehmed As›m Bey’in efli......

Mezarl›¤›n Orta Yerinde, Yüksek Durak Mehmet Paﬂa Sofas›:

1184 Receb 11 (Kas›m 1770). Kâtibî sikkeli. Hekimo¤lu Ali Paﬂa’n›n silâhdar› Der- gâh-› Âlî gediklilerinden el-hac Meh- med A¤a.

1235 (1819). Kapudan-› derya Durak Meh- med Pafla’n›n ye¤eni merhum Abdülke- rim Bey’in o¤lu olup 11 yafl›nda vefat eden Mehmed Esad Bey. (Sicill-i Osmâ- nî, 3/253; Daniflmend, Kronoloji, 4/577)

123 (1817). Durak Paﬂazâde ye¤eni Abdülke- rim Beyefendi. (Sicill-i Osmânî, 3/356-357)

829 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Ahmet Fethi Paﬂa Aç›ktürbesi Sa¤›, Parmak- l›k ‹çinde:

1209 (1794). Baﬂ Muhasebe kâtiplerinden, Mansure Deftercisi es-seyyid Ali R›za Efendi’nin eﬂi Fat›ma Han›m.

Defterdar Hasan Efendi Sofas›:

1206 Cim. 6 (ﬁubat 1796). Kafesî destarl›. Defterdar-› ﬁ›kk-› Evvel ve Kethüda-y› Sadr-i Âlî Hasan Efendi. (Sicill-i Osmâ- nî, 2/161)

1211 N. 10 (Mart 1797). Hasan Efendi’nin sa- ¤›nda, Sab›k Defterdar Hasan Efendi’nin eﬂi Emine Han›m.

Her ikisinin ayak taﬂlar›na uzun servi a¤ac› kabartmas› yap›lm›ﬂt›r.

8. Ada’da, 1211 (1796). Defterdar Hasan Efendi’nin ca- Duvardibi’nde riyesi çukadar Süleyman A¤a’n›n efli Ce- Defterdar-› mile Kad›n. Kitabesi: fi›kk-› evvel Hasan Efendi’nin Gençken göçdü cihandan böyle bir haki halime 1206 (1791) tarihli Dilerim kabrin pürnur eyliye Rabbü’l-kerim flâhidesi. Ermeyüb murad›na eyledi azm-i beka Defterdar Hasan Efendi cariyelerinden Çukedar Durak Pafla Sofas› Solu: Süleyman A¤a’n›n ehli Cemile Kad›n.

1184 Muharrem (May›s 1770). “Kufl gibi giden Hazîrenin etraf› demir parmakl›k ile çevrilmifl- Emine Tutu”. Uzun fliir. Yaz›n›n alt›na tir. Hasan Efendi için Bostanc›bafl› Defteri o¤lu Mehmed’in küçük kabir tafl›n›n ka- bahsine bak›n›z. bartmas› yap›lm›flt›r. Ender tafllardan biridir. Yan›nda: Hasan Efendi sofas› etraf›nda Küçükayasofya Camii imam ve hatiplerine ait flâhideler var- 1181 (1767). Mehmed A¤a. d›r.

‹ç Yol Üzeri, Etraf› Kesmetaﬂ Çevrili Büyük Ahmet Fethi Paﬂa Aç›ktürbesi ile Su Terazi- Sofa: si Aras›:

1234 (1818). Büyük molla sar›kl›. Gurrei- Ce- 1218 L. 8 (Ocak 1804). Müezzin-i flehriyarî maziyelevvel. “Allah Subhane”. Nur-› es-seyyid el-hac Hamdi Efendi. Osmaniye hatibi el-hac Haf›z Hüseyin Efendi ve k›z›, Toptafl› Hastahanesi ka- 1163 (1750). Çaflnigirbafl› Mehmed A¤a. immakam› Mehmed Beyefendi’nin annesi Fatma Han›m. Tarih k›sm› gömülü- 1182 (1768). Kâtibî sikkeli. Rizeli Ömer A¤a. dür. 1309 (1891). Fesli. Üsküdar Sultantepesi’nde 1327 Ramazan 7 (Eylül 1909). Abdülhamid sakin Ferik Hac› Ömer Pafla’n›n damad› Han Hazretlerinin sertabibi Miralay binbafl› hac› Mustafa Efendi. Mehmed Bey’in o¤lu rüsumat anbar› müdürü Hüseyin Hüsnü Bey. 1314 (1897). Parmakl›k içinde. Mirliva Meh-

830 Üsküdar Mezarl›klar›

med Reflid Pafla’n›n efli Ayfle Han›m. Tarih k›sm› gömülü. Rikâb-› Hümâyun kaimmekam› Mustafa Pafla’n›n efli sarayl› el- 1257 gurre-i Cemaziyelâhir (Temmuz 1841). hace Rana Han›m. Ve Mustafa Pafla ute- Sikkeli. Kutbü’l-ârifîn Aziz Mahmud kas›ndan Hasan A¤a. Hüdâyî (k.s.) Hazretlerinin hankâh-› âlîleri hatibi ve Ac›badem Tekkesi fleyhi 1228 (1813). Büyük molla sar›kl›. Uzun kitâ- efl-fleyh es-seyyid el-hac Haf›z Mehmed be. El-hac Kaimmekam Mustafa Pa- Emin Efendi. fla’n›n kardefli “Menba’-› fazl-› ulum haf›z Ömer Efendi.” 1198 Safer 24 (Ocak 1784). Sermüezzin-i fleh- riyarî es-seyyid Salih Efendi. 1246 R. evvel 18 (Eylül 1830). Mustafa Pa- fla’n›n ye¤eni Hüseyin Bey’in efli Fatma 1183 (1769). Beflir A¤a. Han›m. (Sicill-i Osmânî, 4/463-464)

1309 (1891). Üsküdar Sultantepe’de sakin fe- 1228 (1813). Tatar-› Sadr-› âlî Ahmed rik Hac› Ömer Pafla’n›n damad› binbafl› A¤a’n›n o¤lu ‹smail. hac› Mustafa Efendi’nin azatgerdesi fierafeddin A¤a. 1226 (1811). Esirci Hüseyin A¤a.

1331 (1913). Üsküdar tulumba müdürü hac› 1296 (1878). Hocapafla kurbinde Karaki Ha- Ahmed A¤a’n›n o¤lu Bahriye kola¤as› san Çelebi Mahallesi Ahalisi’nden Mus- Hüseyin. tafa fiükrü Efendi’nin babas› Yakub Pafla kethüdas› el-hac Mehmed Reflid Efendi. 1303 (1885). Üsküdar Paflakap›s› tulumbac›- bafl›s› el-hac Ahmed Bey. 1228 (1813). Halil Pafla mühürdar› Silâhflo- ran-› Hassa’dan Emin A¤a. 1192 Receb 12 (A¤ustos. 1778). Lâhit. Kâtib- i Dîvân-› vüzera-y› azam Ali Efendi’nin 1089 (1678). Havva Han›m. o¤lu Haf›z-› Kur’an fiehid Hasan Hamid Efendi. 1272 (1855). Ricâl-i Devlet-i Aliyye’den ve vü- zera-y› azam kap› kethüdas› Mehmed Ne- 1197 (1783). Kafesî sikke. Dîvân-› Hümâyun sim Efendi ve o¤lu. (Sicill-i Osmânî, 4/552) hâcegân›ndan Aziz Ali Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/468) “Menba’-› fazl-› hakikat 1322 fiaban 12 (Ekim 1904). Cadde üzeri. Dî- flevk-i Hakk’a âflina” idi. vân-› Hümâyun kalemi hulefas›ndan So- ¤ukçeflme Askeri Rüfldiyesi’nin tesisin- 1207 (1792). ‹brahim Pafla kethüdas› el-hac den hatime-i hayat›na kadar imla mual- Mehmed Efendi. limli¤inde bulunup bir çok talebe yetifltiren Kemal Bey. 1217 Rebiyülevvel 21 (Temmuz 1802). Der- gâh-› âlî kap›c›bafl›lar›ndan Sipahiler 1136 (1732). Osman Paflazâde Mehmed Bey. a¤as› Sak›zl› Mehmed A¤a. O¤lu, 1227, Mehmed Zülfikar A¤a. 1223 Receb 15 (Eylül 1808). Hasekibafl› Ah- med Efendizâde Hassa Hasekilerinden 1226 (1811). Sak›zl› Mehmed A¤a’n›n hazi- Sun’ullah Pafla. nedar› Hasan A¤a. 1248 (1832). Gazi Sinan Pafla mütevellisi Sa- 1093 (1682). Tam köflede. Hamzavî tafl. Mus- d›k Bey’in o¤lu ‹brahim Bey. lihüddin bin A¤azâde ‹brahim A¤a. Caddeden Biraz ‹ç Tarafta: 1244 fiaban (fiubat 1829). Rikâb-› Hümâyun kaimmekam› el-hac Mustafa Pafla’n›n 1274 fievval 27 (Haziran 1858). Dîvân-› Hü- ye¤eni Hüseyin Efendi’nin o¤lu Muhtar mâyun hâcegân›ndan Haremeyn Müdü- Beyefendi. rü Mehmed Emin Efendi.

831 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Sultan’d›r. (Sicill-i Osmânî, 1/49)

Yan›nda:

1247 (1831). Dört dilim taçl›. Tarikat-i Nak- flibendiyye’den efl-fleyh el-hac Mustafa Efendi.

1262 (1845). Salih Paﬂa’n›n tatara¤as› Lâlelili Mustafa A¤a.

1268 Cemaziyelevvel 5 (ﬁubat 1852). Der- gâh-› âlî gediklilerinden Köteko¤lu Mehmed Emin A¤a’n›n eﬂi sarayl› Si- temkâr Kad›n.

1267 Ramazan 12 (Temmuz 1851). Hasekiba- fl› Mehmed Emin Efendi’nin k›z› fierife Ayfle Han›m.

1111 (1699). Küçük Ayasofya Camii imam-› evveli Haf›zü’l-kurra es-seyyid Kadri Efendi. Bab-› âli bask›n›nda flehit olan Tarih k›sm› gömülü. Sikkeli. Küçük Ayasofya K›br›sl›zâde imam› Haf›z Çelebi el-hac Mustafa Süleyman Tevfik Efendi. Bey’in flâhidesi. 1287 (1870). “Evvela flah-› Nakflibendi’den ina- 1231 (1815). Hasekibafl› M›srî Mehmed Emin bet alub / Çok zamanlar O Sultan’a gulam A¤a’n›n efli Ayfle. oldu / Ya’ni Yusuf Efendi’nin çaker-i bendesi / Hidmeti makbule geçüb flad-gam oldu 1067 (1656). Lâhit. Kallâvîli. Mirahur Ah- / Kaygusuz Baba’ya hem bende olmufl idi / med Pafla. (Sicill-i Osmânî, 1/218) Ömrü oldukca fukaraya hüddam oldu / Ku- buri kâtibi Hac› ‹brahim. 1913 Biraz geride Piramit flâhide. Bâb-› âlî vak’as›nda vazife bafl›nda flehid olan 1127 (1715). Yerde, Abdülbaki Efendi. K›br›sl›zâde Süleyman Tevfik Bey bin Mustafa Bedreddin Pafla. Do¤. 1296. Cadde Üzerinde Etraf› Demir Parmakl›kl› (‹nal, Son Sadrazamlar, s. 1411) Büyük Sofa:

fiehid Tevfik Bey’in kabri civar›nda: 1050 (1640). Kallavîli lâhit. A¤a Hüseyin Pa- fla. 1034 (1624). Han Süleymaniyeli Mahmud A¤a. Geçdi bu menzil-i fânîden idüb azm-i beka Emr-i Mevlâ ile a¤a-y› saray-› Pafla 1068 Ramazan 15 (Haziran 1658). Osman Bu du’a fevtine tarih olur ol merhumun Çelebi. Sahn-› Cennet’de ide rûhu Hüseyin’in Me’va Sene 1050 1040 (1630). Dört köfle flâhide. Mirahur Ah- med Pafla lâhdi ile Hüseyin Pafla lâhdi 1327 Mart (1911). Yemen’de flehid olan mit- aras›nda, fakat biraz arkada. “Haf›z Pafla ralyöz mülâz›m-› sânisi Kemal Paflazâde Sultan›’n›n kapua¤as› Abbas A¤a”. Haf›z Ahmed Faz›l Bey. Pafla’n›n Sultan›, I. Ahmet’in k›z› Ayfle

832 Üsküdar Mezarl›klar›

1218 (1803). Büyük molla sar›kl›. Hamidiye Sultanahmedli ﬁeyh Hac› Arif Baba merhumun Medresesi hacesi ulemadan Sarây-› Hü- mahdumu mâyun kilâri ‹brahim Efendi. (Sicill-i Os- Muhyiddin Efendi ruhiçün Fatiha. 17 Zilkade mânî, 1/145) 1286

Arabac› Baba Sofas›: 1292 Zilhicce 3 (31 Aral›k 1875). Sikkeli flâ- hide. Tarikat-i Aliyye-i R›fa’iyye mefla- Caddeden 35-40 ad›m içeride ve 1050 tarihli yihinden Arabac›bafl› el-hace Arif A¤a- Hüseyin Pafla lâhdinin arkas›ndad›r. zâde merhum ve ma¤fur es-seyyid efl- fleyh el-hac Mehemmed Rag›b Efendi ve 1240 (1824). Sultanahmed Arabac›bafl›s›zâde sair ehl-i iman-› tevhidin ervah-› tayyi- el-hac Mehmed Arif A¤a’n›n o¤lu fiük- beleri çün el-Fatiha. 3 Zilhicce 1292 rü Mustafa Efendi. Tarih k›sm› gömülü. Mevlevî sikkeli. Tarikat- 1240 (1824). Sultanahmed’de Arabac›bafl›zâ- i aliyye-i Nakflibendiyye’den Güzelhisarî de el-hac Mehmed Arif A¤a’n›n efli fie- el-hac Salih Dedeefendi. kûhî Fat›ma Han›m. Arabac› Baba Sofas› önünde, fleyh Haf›z ‹hsan 1240 (1824). Arabac›bafl›s› Mehmed Arif Ungay Aile Sofas› vard›r. fiâhide yoktur. A¤a’n›n k›z› Hacer Han›m. Arayol Üzerinde Küçük fiâhide: 1241 Rebiyülevvel 7 (20 Ekim 1825). Kâtibî sikkelidir. 1012 (1603). Handan Sultan tayesi Amine Hatun. Rûhunu teslim-i Hakk itdi Hac› Ahmed A¤a Cennete itsün an› idhal ol Rabbü’l-ehad Cadde Taraf›, A¤a Hüseyin Pafla Lâhdi Önü: Bâb-› âli bask›n›nda Göçdü flimdi Hac› Ahmed kabri nur olsun meded flehit olan K›br›sl› Ser-arabac›yan-› Hâssa merhûm ve ma¤fûr Tarih k›sm› gömülü. Sultan Selim Han kap›- Tevfik Bey. el-hac Ahmed A¤a ruhuna Fatiha. a¤as› Küçük Osman A¤a ve o¤lu. Parmakl›kl› kabir kendisine ait olup piramit 1279 (1862). Gazi Sultan Ahmed Han Haz- 1227 Ramazan 8 (Eylül 1812). Sinan Paflazâde fleklindeki flâhidesi retlerinin Ser arabac›s› el-hac Arif Ba- Mehmed Sad›k Bey’in efli Esma Han›m. kasten yana at›lm›flt›r. ba’n›n ruhu için el-Fatiha / 1279.

Sultanahmet’te Dü¤ümlü Baba Tekke- si’nin kurucusudur. Dikdörtgen prizmas› fleklindeki flâhidesi kefeki tafl›ndan olup iki parçad›r.

1286 Zilkade 17 (18 fiubat 1870). fiâhidesi sikkeli olup kad›n flâhidesine benzeyen ayak tafl› vard›r. Kitâbesi fludur:

Nakflibendiyye tarikatinden idi ol bu zât kim Hayli demler post-niflînlik eyledi halk-› azîm Sâlikâne rûh-› hakk› gösterüb telkin ile Oldu hem behinü’l-meflâyih-i sâhib-i irflâd fehîm Semt-i hanîfden gelince “‹rc›î” emri hemân Göz yumub itdi itâ’at emr-i Hüda’y› alîm Gülflen-i bâ¤-› cinânda râh olsun gül gibi Esmesün bâd-› hazân hiç görmesün renc ü elîm Çün kalem flakk oldu fiakir düfldü târîh fevtine ‹tdi Muhyiddin Efendi meskenin dâr-› na’îm.

833 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1189 (1775). Kâtibî sikkeli. Kâtib-i kethüda- 4/656) y› dergâh-› hümâyun tu¤rakefl Mehmed Emin Efendi. 25 Muharrem. (Sicill-i Os- 1192 (1778). Kâtibî sikkeli. Kaptanpafla Ket- mânî, 1/410) hüdas› el-hac ‹brahim A¤azâde Ahmed Beyo¤lu hulefa-y› mektubî-i sadr-› âlî ‹b- 1190 (1776). Divan-› Hümâyun kâtiplerinden rahim Beyefendi. 10 fiaban. Mehmed Ataullah Efendi. 1143 (1730). Hamzavî tafl. Hammamc›zâde 1161 (1748). Hamzavî tafl. Ali Pafla kethüdas› Yusuf Paflazâde Ahmed Bey’in efli Ruki- ‹brahim A¤a. ye Kad›n.

1200 (1785). Cidde valisi silâhdar ‹brahim Bâb-› âlî Bask›n› s›ras›nda flehid olan K›br›sl› Pafla kethüdas› Mustafa A¤a’n›n efli Fat- Tevfik Bey. Parmakl›kl› kabir kendisine ma Han›m. ait olup piramit fleklinde flâhidesi kasten yana at›lm›flt›r. 1206 (1791). Müderrisîn-i kirâmdan Ömer Efendi’nin efli Hadice Kad›n. 1192 Cemaziyelevvel 22 (Haziran 1778). Ah- med bey’in k›z› Sa’ide Han›m. 1204 (1789). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâ- yun’dan Sadr-› Esbak Yusuf Pafla Kethü- 1236 Rebiülevvel 23 (Aral›k 1820). Kâtibî das› el-hac Mustafa Efendi’nin efli Zeliha sikkeli. ‹zmirli Kâtibzâdeler’den el-hac Kad›n. Ali Efendi. (M. Aktepe, ‹zmir’e Ait Baz› Kitâbeler. Tarih Der. Say›: 19/57) 1210 (1795). Mehter A¤as› Seyyid Mustafa. Hanya Fatihi Yusuf Pafla Lâhdinin Arkas›: 1055 (1645). Kallâvîli lâhit. “Merhum Fatih-i Hanya el-gazi hazreti / Silâhdar Yusuf Pa- 1223 Muharrem 26 (Mart 1808). Sadr-› esbak fla’n›n ruhuna Fatiha.” (Sicill-i Osmânî, Mehmed Pafla biraderi Serbevvâbîn-i dergâh-› âlî Hüseyin Bey. (Sicill-i Osmâ- nî, 4/509-510 Melek Mehmed Pafla)

1029 (1619). Çok de¤iflik hamzavî tafl. Tavil (Uzun) Ahmed Pafla.

1259 (1843). Beﬂiktaﬂ’ta kitapç› hamamc›s› el-hac Mahmud A¤a.

1288 Muharrem 15 (Nisan 1871). ﬁevketlu Abdülaziz Efendimiz’in cariyelerinden Fikret Kalfa.

1057 (1647). Sütun ﬂâhide. Marmaral› merhum ve ma¤fur Bali Çelebi ruhi çün Fa- tiha Fî ﬂehr-i cemaziyelâhir sene 1057.

1216 (1801). Befliktafl’ta Kitapç›lar hamamc›- s› Mehmed Ruflen Efendi.

1132 (1719). Güzel görünüfllü de¤iflik bir tafl. Hatt› nefistir. Uzun kitâbesinde yaln›z ad› yaz›lm›flt›r: Ahmed Bey. Girit Hanya fatihi Silahtar Yusuf Hanya fatihi Yusuf Pafla’n›n o¤ludur. Ki- Pafla’n›n lâhdi. tâbesi 10 m›sra olup;

834 Üsküdar Mezarl›klar›

Rûh-› Ahmed’in yüz otuz iki sâlinde göçüb Vas›l oldu bâ¤-› Adn içre Makam-› Ekber’e

diye baﬂlamaktad›r.

1152 (1739). Marmaral› Hac› Ahmed’in k›z› Nimetullah Han›m.

1288 (1871). Bayezid’de ka¤›tc› esnaf›ndan Hocapaﬂal› el-hac Mustafa A¤a.

1275 (1858). Tarikat-i aliyye-i Nakflibendiy- ye’den efl-fleyh es-seyyid el-hac ‹smail Aflkî Efendi.

Cadde Üzeri ve Yusuf Paﬂa Lâhdi Solu:

1153 gurre-i Cemaziyelâhir (24 A¤ustos 1740). Yusuf Paflazâde Ahmed Bey’in k›- z› Ayfle Han›m. Hanya Fatihi Yusuf Pa- fla’n›n Ahmed Bey adl› bir o¤lu vard›r. Yukar›da yaz›lan 1132 tarihli flâhide bu Ahmed Bey’e ait olmal›d›r. Ahmed Bey’in k›z› da bu Ayfle Han›m’d›r. (Sicill- Hanya Fatihi i Osmânî, 4/656 Yusuf Pafla) 1143 ve Yusuf Pafla’n›n o¤lu 1192 tarihli flâhidelere bak›n›z. (Y. Öz- Ahmet Bey’in tuna, Devletler ve Hanedanlar, s. 890) 1132 tarihli flâhidesi. Salacak’ta sahilsaraylar› vard›. ti flehriyarî flehsuvarzâde Dervifl Seyyid 1161 (1748). Ali Pafla kethüdas› ‹brahim A¤a. Mehmed Beyefendi’nin efli Nefise Ha- n›m. 1156 (1743). Kafesî destarl›. Zekeriyya Efen- di’nin 11 kitâbeli büyük, demir parmak- 1238 Z. 5 (13 A¤ustos 1823). Kafesî destarl› l›kl› sofas› önündedir. Maliye Tezkireci- flâhide. Sab›ka kethüda-y› sadr-› âlî Ab- si Münif Mustafa Efendi. ‹ran’a elçi ola- dullah Birri Efendi’nin damad› eâz›m-› rak gitmifltir. (Sicill-i Osmânî, 4/519; F. ricâl-i devlet-i Aliyye’den ‹smetlu Bey- R. Unat, Osmanl› Sefirleri, s. 84; fiem’da- han Sultan Kethüdas› Mehmed Sad›k nizâde Tarihi, 1/243) Efendi. (Sicill-i Osmânî,3/193-194 Sad›k Mehmed Efendi). 1163 (1749). Kâtibî. Hâlâ kapudan fiehsuvar- zâde el-hac Mustafa Pafla’n›n kethüdas› Abdullah Birri Efendi, 1212 fiaban›nda el-hac ‹brahim A¤a. (Sicill-i Osmânî, (Ocak 1798) vefat etti. Kabri Eyüp’te 4/438 Mustafa Pafla) Kaflgârî yolundad›r. Âlim, faz›l, akrar›na faik, flair, çok do¤ru ve devletine sad›k 1190 (1776) Demir parmakl›kl› ‹brahim Ed- bir zat idi. Meflhur Hac› ‹brahim Efen- hem Efendi Sofas› sa¤› ve bitiflik. Divan-› di’nin k›z kardefli ile evlenmifl olup Lâle- Hümayun kâtiplerinden Seyyid Meh- li’de mektebi ve evkaf› ve ayr›ca “Mevri- med Atâullah Efendi. Bunun arkas›nda; dü’l-Ukud” (Var›lacak Yol/akid) nam›n- da bir eseri mevcuttur. (S. N. Ergun, 1227 N. 8 (15 Eylül 1812) Sinan Paflazâde Türk fiâirleri, 2/72; Türk Dili ve Ed. Ans. Mehmed Sad›k Bey’in efli Esma Han›m. 1/449; M. N. Haskan, Eyüp Sultan Tari- 1239 tarihli flâhideye bak›n›z. hi, s. 293; Resmî Ahmed Efendi, Halife- tü’r-Rüesa Zeyli, Sicill-i Osmânî, 3/391 1195 Ra. 25 (20 Mart 1781). Silâhdar-› hazre- Abdullah Birri Efendi)

835 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1238’de vefat eden Kethüday› Sadr-› Âli Abdullah Birrî Efendi’nin damad› Mehmed Sad›k Efendi’nin kafesî destarl› ﬂâhidesi.

1204 (1789). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâ- 1260 (1844). Humbarahane-i Âmire Naz›r› yun’dan Sadr-› esbak Yusuf Pafla’n›n Mehmed Sad›k Efendi’nin efli Zeyneb Kethüdas› el-hac Mustafa Efendi’nin efli Kad›n. Zeliha Kad›n. (Sicill-i Osmânî, 4/667 Ko- ca Yusuf Pafla) 1317 fiaban (Aral›k 1899). Tabib-i hazik ‹b- rahim Halil Bey 1230 Zilhicce 3 (Kas›m 1815). Dergâh-› âlî Yeniçeri Efendisi Mehmed Sad›k Efen- ‹brahim Edhem Efendi Sofas›: di’nin k›z› ve Hâcegândan Mehmed Ra- g›b Efendi’nin efli fierife Fatma Han›m. Etraf› demir parmakl›k ile çevrilmifl olup cad- 1277 tarihinde vefat de üzerindedir. eden ‹brahim Ethem 1232 (1816). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâ- Efendi’nin aile sofas›. yun’dan Tayfun Efendi’nin k›z› Adile 1277 Receb 18 (30 Ocak 1861). Eâz›m-› ricâl- Han›m. i Devlet-i Aliyye’den olup uzun müddet Kethüda Bey Kâtibi ve iki def’a ‹htisab Nezareti ve Surre-i Hümâyun Emaneti ve Maliye Meclisi azal›¤› memuriyetle- rinde bulunup vaki olan istifas› üzere esna-y› infisalinde vefat eden ‹brahim Ed- hem Efendi. (Sicill-i Osmânî, 1/163)

1316 (1898). ‹brahim Edhem Efendi’nin k›z› ve Divan-› Muhasebet azas› Mehmed Tahir Efendi’nin eﬂi Emine Zekiye Ha- n›m.

1322 (1904). Divan-› Muhasebat azas› Meh- med Tahir Efendi’nin k›z› ve Rüsumat hulefas›ndan Mahmud Naci Bey’in annesi ﬁerife Ayﬂe Han›m.

836 Üsküdar Mezarl›klar›

1327 (1909). Rüsumat Hulefas›ndan Mah- mud Naci Bey.

1330 (1911). Karantina S›hhiyesi azas› Nuri Paﬂa’n›n k›z› Fatma Münire Han›m.

Bu sofan›n arkas›nda bir sütun ﬂâhide üzerin- deki kitâbeler ﬂunlard›r:

1050 (1640). Hac› Mustafa’n›n kar›ndaﬂ› o¤lu Hac› Yusuf.

1096 (1684). Fat›ma Hatun.

1101 (1689). Ümmühan Hatun.

Hüseyin A¤a Paﬂa Sofas›:

1334 Mart 31 (1917). 7. Ordu 2. Kolordu 26. f›rka kumandan› iken Harbi Umumî’de Filistin Cephesi’nde flehiden vefat eden ‹brahim Ethem Piyade kaimmakam› Kemal Pafla’n›n da- Efendi’nin flâhidesi. mad› Nuri Paflazâde Saib Bey. Lâhdi da¤›lm›fl haldedir. 1337 R.âhir 29 (fiubat 1919). Mülga 5. Ordu- yu Hümâyun’u Haleb nizamiye 3. f›rka 1164 (1750). Veznedar Mehmet A¤a’n›n kumandanl›¤›ndan emekli Ahmed Ke- zevcesi Hüsniye Hatun. mal Pafla. 1141 (1728). Mihrapl› flâhide. Veznedarbafl› Hanya Fatihi Yusuf Pafla Lâhdi Yan›: Ahmet A¤a’n›n hemfliresi Aifle Hatun.

Veznedar ailesine ait ﬂâhideler.

837 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1239 Cemaziyelâhir 13 (ﬁubat 1824). Çal âyân› el-hac Mehmed Emin Efendi’nin k›z› Çall› Tahir A¤a’n›n eﬂi Esma Ha- n›m.

1284 gurre-i Rebiyülevvel. (Temmuz 1867). Erkân-› harp livas› saâdetlu Ömer Naili Paﬂa’n›n eﬂi ve esirci Kara Hasan A¤a’n›n k›z› nevcivan iken vefat eden Fat›matü’z-Zehra Han›m.

1330 (1912). Cadde üzeri olup etraf› demir parmakl›kl›d›r. fiâhidesi f›rça-palet kabartmal›d›r. “Kitâbet-i resm ve musiki fenlerinde sahib-i kemal iken 19 yafl›nda vefat eden ‹nas-› ‹dadiye ve ‹nas-› Nu- mune-i Rüfldiye muallimesi Kadri Bey’in k›z› Müfide Han›m. ‹lk kad›n ressam›m›z idi. Mezarl›k duvar›nda:

“Osmanl› Ressamlar Cemiyeti Azas›”

diye yaz›lm›ﬂt›r.

Ressam Pertev Boyar Bey, Türk Ressam- lar› adl› eserinde diyor ki:

Ressam ve Bayan Müfide Kadri, Çaml›cal›d›r. Ba- musikiflinas Müfide bas› Kadri Bey olup on yafl›nda iken res- Han›m’›n flâhidesi. me merak etmifltir. Meflhur Ressam Os- man Hamdi Bey’den ders alm›flt›r. Bu 1215 (1800). Büyük molla sar›kl›. Mevali-i çok hassas bayan, resim yapmad›¤› za- azamdan muvakkit-i fudalâ-y› dehrden man müzik ile meflgul olurdu. Ud, ke- Müfide Han›m’›n faziletlu Üsküdar kazas› ‹skilibî Ahmed man ve mükemmel piyano çalard›. ‘Osmanl› Ressamlar Safiyüddin Efendi. 1909’da Beyo¤lu’nda “Soçiyata Opera- Cemiyeti’ azas› ya” Cemiyeti salonunda tertip olunan oldu¤unu belirten 1172 (1758). Sab›k fiam ve Halep kap›kethü- beflinci sergide üç ya¤l› boya ve bir pas- kitabesi. das› Mustafa A¤a. tel levha teflhir etmifltir. Mezarl›k duvar›na konmufltur. 1296 (1878). M›s›r Çarfl›s› tüccarlar›ndan Sa- Müfide Han›m, Dersaadet ‹nas ‹dadisi lih Efendi. Karun kadar zengindi. resim ve musiki muallimi iken hastalan- m›fl ve 1912’de pek genç oldu¤u halde vefat etmifltir. Müfide “Ravza-i Mutah- hara” isimli bir tablosunu Saray’a hediye etmifltir. Di¤er bir tablosu Münih’te bir sergide teflhir edilmifl ve bir adet madal- ya alm›flt›r. Ayr›ca Rauf Yekta Bey (1871-1935) merhumun o¤lunun bir portresini yapm›fl ve vefat›ndan iki sene evvel Rauf Yekta Bey’e vermifltir. Vefa- t›ndan sonra bütün eserleri (40 kadar) babas› taraf›ndan 1328 (1913)’te Sulta- nahmet Bahçesi’nde evvelce mevcut olan Belediye’ye ait binada sergi halinde

838 Üsküdar Mezarl›klar›

teflhir edilmifl ve derhal pek ço¤u sat›l- 1950 Arayol üzeri, demir parmakl›k çevrili. m›flt›r. Tahir A¤a Dergâh-› flerifi fleyhi Behcet Efendi’nin o¤lu Feyzullah Efendi. Do¤. Halide Edip Ad›var da O’nun Niflanta- 1306 (1888). fl›’nda do¤du¤unu ve annesini çok küçük yaflta kaybetti¤i için halas› taraf›ndan bü- Arayolun Sa¤ Köflesi: yütüldü¤ünü yaz›yor. Halide Edip “Son Eseri” adl› kitab›n› ona ithaf etmifltir. 1045 (1635). Ümmühan Kad›n. Kendisinin çok sevdi¤i bir arkadafl› idi. 1184 (1770). Kafesî destarl›. Ayasofya-i Kebir Kadri Bey’in kona¤› ‹stanbul’da Divanyo- kâtibi ‹brahim Efendi. lu’nda Cevri Kalfa Mektebi’nin bitifli¤inde idi. Bugün yerinde meflhur Sultanahmet Köftecisi 1186 (1772). Saliha Sultan’›n baltac›s› Haf›z vard›r. fiehremaneti mümeyyizlerinden olan Salih Efendi. Kadri Bey, burada kârgir ve alaf›ranga bir konak yapt›rm›flt›. 1213 Safer 7 (Temmuz 1798). Silâhdar Emin Pafla kethüdas› el-hac Hüseyin Efen- Kadri Beyin ayn› zamanda, Altunizâde ‹smail di’nin efli Emine Han›m. (Sicill-i Osmâ- Pafla’n›n vekil-i umumîsi oldu¤u söylenir. Ki- nî, 1/413 Emin Pafla) barl›¤› ve nezaketi ile tam bir ‹stanbul Efendi- Meflhur tulûat si idi. (Süheyl Ünver, Kahvehanelerimiz ve Eflya- 1213 Rebiyülâhir 2 (Eylül 1798). Valide Sul- sanatkâr› Üsküdarl› s›, s. 32; P. Boyar, Türk Ressamlar›, s. 217; tan cariyesi Peyker Kalfa. ‹smail Hakk› Malik Aksel, Sanat ve Folklör, 277-297) Dümbüllü’nün 1216 (1801). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâ- flâhidesi. ‹smail Dümbüllü Sofas›: yun’dan Silâhdar Emin Pafla kethüdas›

1973 Kas›m 5. ‹smail Hakk› Dümbüllü. Do¤. 1899

1927 Prof. Dr. Celal Muhtar Özden. Do¤. 1865.

Tarih k›sm› k›r›k, fesli. Tophane-i Âmire Har- biye Dairesi azas› olup Mekke-i Müker- reme’de vefat eden Mirliva ‹smail Esad Paﬂa.

1322 (1904). Nafia Muhasebecisi ve Ömer Avni Efendi’nin o¤lu Mehmed Mahir Bey.

1287 (1870). A¤nam ruznamecisi Ömer Avni Efendi.

1293 Receb 28 (A¤ustos 1876). Tarikat-i aliyye muhibban›ndan Maliye hazine hulefas›ndan Baba Efendi diye an›lan Ah- med Agâh Efendi. Eﬂi, 1307, ﬁerife Ha- dice Han›m.

1266 (1849). Çok güzel ve çok ince yaz›. Harf yüksekli¤i 6 milimetre geniﬂli¤i ise 3 mi- limetredir. ‹stanbul mezarl›klar›nda bir eﬂi yoktur. K›rk›k el-hac Ali.

839 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

el-hac Hüseyin Efendi’nin o¤lu Mustafa Edhem Bey’in eﬂi ve R›za Bey’in kay›n Efendi. validesi Ayﬂe Nazîre Han›m.

1236 R. âhir (Ocak 1821). Fesli. Babü’s-sa- 1933. 11. 5. Üsküdar Mevlevîhanesi Dede fley- âdetü’l-aliyye a¤as› Mustafa A¤a. (Sicill-i hi Ahmet Arif. Osmânî, 4/466). Kabri, Hüseyin A¤a Pa- fla lâhdi önündedir. 1976 Necmeddin Okyay. Do¤umu 1883. Mü- rekkepçilik, âhârc›l›k, okçuluk, gülcü- 1237 Muharrem 21 (Ekim 1821). Arayol üze- lük, eski tarz mücellitlik ve hattatl›k us- ri. Enderun-› Hümâyun Hane-i Seferli tas›, hezarfen. Kabri takriben D Bölü- A¤alar›’ndan Babü’s-saâde A¤as› yedek- mü’nün ortas›ndad›r. (U. Derman, Türk cisi olup genç yafl›nda vefat eden Eyyüb Sanat›nda Ebru) A¤azâde Hasan Hüseyin A¤a. Tarih k›s›mlar› gömülü olanlar: 1260 (1844). Sadr-› esbak Hüsrev Pafla’n›n bendesi Mustafa Reflid Efendi’nin efli Büyük kafesî destarl›, Silâhdar Emin Pa- Fatma Han›m. fla kethüdas› Hüseyin Efendi ve k›z›.

1293 (1876). Mekteb-i T›bbiye-i fiâhâne Bafl Haremeynü’fl-flerifeyn evkaf-› celilesi Kâtibi Mehmed Muhtar Efendi’nin efli müdürü el-hac Mehmed Arif Efendi. Emine Han›m. Fethi Ahmet Pafla Ailesi Hazîresi: 1304 (1886). Hasan Tahsin Pafla’n›n torunu Ahmet Âgâh Efendi’nin o¤lu Hazine-i Duvardibi mevkiinde, Nuhkuyusu Caddesi’nin maliye Masarifat ‹daresi Umumiyesi Hâ- sol köflesine yak›n bir yerde ve Ayfle Hatun cet Bey’in efli Hatice Fethiye Han›m. Çeflmesi’nin yan›nda olup set üzerindedir. Et- raf› demir parmakl›k ile çevrilmifltir. Burada 1308 (1890). Mekteb-i T›bbiye-i fiâhâne Bafl gömülü olanlar flunlard›r: Kâtibi Cemiyet-i T›bbiye-i Osmaniye azas› Mehmed Muhtar Efendi. 1178 (1764). ‹zdin Voyvodas› kap› çukadar› Uzun Mehmed A¤a’n›n kay›n validesi 1311 (1893). Meclis-i vâlâ mazbata odas› hu- Esma Hatun. lefâs›ndan ‹smail ‹lhami Efendi. 1181 fiaban 15 (Aral›k 1767). Saray-› Cedid 1311 (1893). Hazîre-i Enderun-› Hümâyun A¤as› Tosyavî Mehmed A¤a. baflkâtibi ‹brahim Edhem Bey’in k›z› ve hazine-i müflarünileyhin ser gulam› R›za 1186 Cemaziyelevvel 14 (A¤ustos 1772). En- Bey’in efli fierife Emine Han›m. derun-› Galata’da iken vefat eden Rodo- sî Mehmed A¤a. Fethi Pafla’n›n büyük 1317 (1899). Edhem Beyin torunu ve Mir-i babas›.Ender tu¤ral›d›r. müflarünileyhin damad› haftani-i hazine-i Hümâyun R›za Bey’in k›z› fierife 1206 (1791). Rodosî Ahmed A¤a’n›n k›z› Ayfle Nedime Han›m. Emine Han›m.

1318 Zilhicce 18 (Nisan 1901). Kayseri Redif 1209 Recep 3 (24 Ocak 1795). Rodosî Meh- Livas› Hac› Ali Beyzâde Mehmed Zeki med A¤a’n›n annesi Rodosî Ayfle Hatun Pafla. bint-i Hasan A¤a. Yandaki çeflme ve na- mazgâh›n sahibesidir. 1322 (1904). fiehzadebafl› Camii müezzini ve Gazi ‹brahim Pafla türbedar› Sinoblu Ali 1209 (1794). Rodosîzâde ‹pflir Hüseyin Bey. Galib Efendi. 1210 Recep 17 (27 Ocak 1796). Mehmed Ha- 1322 (1904). Rical-i Devlet-i Aliyye’den Ha- lid Efendi. zine-i Enderun-› Hümâyun Kethüdas›

840 Üsküdar Mezarl›klar›

1214 Zilhicce 7 (May›s 1800). Hüseyin 1223 Safer 23 (Nisan 1808). Rodosî Ahmed A¤a’n›n efli Hadice Han›m. A¤a’n›n kad›nlar›ndan ‹zzeti Zeliha Ka- d›n. 1215 (1800). Rodosî Hac› Ahmed A¤a. Yal- n›z fesli bafl flâhidesi mevcuttur. Kitâbesi 1227 (1812). Rodosî el-hac Ahmed A¤a’n›n fludur: genç yafl›nda vefat eden o¤lu Hasan Bey.

Yine bir zat-› pak mesken-i zebani / Ecel azm itdü- 1235 Rebiyülâhir 15 (Ocak 1820). El-hac rüb me’vaya an› / Ayâl-› evlâdlara hasret itdi ni- Ahmed A¤a’n›n bafl efli Hadice Nime- hânî / ‹düb tevhid ile izfaf flehid / Rodosî Hac› Ah- tullah Hatun. med A¤a’n›n rûh-› revan› / Olub çün “zaikatü’l- mevt”e mazhar / Ki Cennet’dir flimdi an›n mekâ- 1253 (1837). Rodosî el-hac Ahmed A¤a’n›n n› / Oku bir Fatiha ihlas ile gel / Cinanda Kevsere kerîmezâdesi 15 yafl›nda vefat eden Hü- kand›rsun an› / Ruhuna Fatiha -1215. seyin Hüsnü Bey.

Sicill-i Osmânî, 1 / 276’da flu bilgi vard›r: 1254 (1838). Rodosî Haf›z el-hac Ahmed Pederi Rodosî Mehmed A¤a’d›r. Ende- A¤a’n›n k›z› Ayfle Han›m. run-› Hümâyun’a girmifl rikâbdar-› flehri- yârî olmufltur. 1204 Muharreminin seki- 1267 (1850). Lâhit. Tophane-i âmire müfliri zinde (30 Eylül 1789) emekli edildi. Fethi Pafla’n›n o¤lu Mühendishane-i Sonra Hicâz Haftan A¤as› oldu. 1215’de Berri-yi fiahane Mirlivalar›ndan Meh- döndü ve vefat etti. Fethi Pafla’n›n baba- med Besim Pafla. (Sicill-i Osmânî, 2/18) s›d›r. 1271 fievval 15 (Temmuz 1855). Lâhit. Top- Bu tafl sonradan dikilmifl olmal›d›r. hane-i Âmire Müfliri devletlu atufetlu Tophane Müfliri Fes’in 1247 (1832) tarihinde ‹stanbul ve Fethi Pafla’n›n annesi Rodosî el-hac Ha- Ahmet Fethi Pafla di¤er flehirlerde bir fermanla giyildi¤i dü- f›z Ahmed A¤a’n›n halilesi Saliha Ka- Sofas›. flünülürse bunun do¤rulu¤u anlafl›l›r. d›n.

841 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1285 (1868). Ahmed Fethi Pafla hafidi Tersa- Kalesi’nde bo¤ularak öldürüldü. ne-i Âmire mirlivas› Said Pafla’n›n o¤lu Ahmed Rauf Bey. D. 1282. 1299 (1881). Damad-› flehriyarî Devletlu Mahmud Celalüddin Pafla’n›n torunu 1288 (1871). Fethi Pafla’n›n torunu Mustafa Nurullah Bey. Bayezid Bey. 1327 (1909). Fethi Pafla’n›n k›z› ve Said Pa- 1289 Receb 27 (Eylül 1872). Fethi Pafla’n›n fla’n›n efli Emine Güzide Han›m. Do¤u- biraderi Mehmed fiadi Bey. Kitâbesi mu 1265 (1848). M›srîzâde imzal›d›r. Said Pafla, de¤erli bir vezirimiz olup 1289 (1872). Lâhit ve çok k›sa kitâbe. Misli 1313 fiaban›nda (Ocak 1896) vefat etti. Cihan Han›m. Kabri, kay›n pederinin yak›n›nda, Sul- tan II. Mahmut Türbesi hazîresindedir. 1298 fiaban 7 (Temmuz 1881). Tophane-i (Sicill-i Osmânî, 4/858-59) Âmire müfliri Fethi Ahmed Pafla Hazret- lerinin haremi ve Damad-› flehriyarî Ce- 1939 Kanunisâni, Müflir Fethi Ahmed Pa- lalüddin Pafla Hazretlerinin annesi Ayfle fla’n›n torunu Müflir Said Pafla’n›n k›z› ve fiemsinur Han›m. Hüseyin Remzi Pafla’n›n efli Ayfle Medi- ha Han›m. Celalüddin Pafla, Cemile Sultan’›n eflidir. 1885 May›s›nda, Sultan Aziz’in öldürül- Fethi Ahmet Pafla Ailesine Mensup Olup da mesine yard›m etti¤i gerekçesiyle Taif Hazîre D›fl›nda Gömülü Olanlar:

1279 (1862). Etraf› demir parmakl›kl› lâhit. Çeﬂmenin hemen arkas›ndad›r. ‹smetlu Cemile Sultan Hazretlerinin mahdum-› âlîleri Mehmed Besim Beyefendi.

Cemile Sultan, Muhmud Celalüddin Paﬂa ile 1858’de evlendirilmiﬂtir.

1283 (1866). Tophane-i Âmire Müﬂiri Fethi Paﬂa’n›n cariyelerinden Cinan Kalfa.

1291 (1874). Vükela-y› Saltanat-› Seniy- ye’den Fethi Paﬂa’n›n mirahuru el-hac Osman A¤a.

1299 Rebiyülevvel 14 (fiubat 1882). Damad-› hazreti flehriyarî devletlu atufetlu Mah- mud Celalüddin Pafla Hazretlerinin cariyelerinden Lalifer Kalfa.

1301 (1883). Devletlu ismetlu Cemile Sultan Hazretlerinin daire-i devletlerinden Mehpare Han›m. Duvardibi’nde Ayfle Kad›n Çeflmesi Fethi Pafla’n›n Kuzguncuk’taki muhteflem yal›- arkas›ndaki s›nda vefat eden ve onun varislerinden namazgâhta Cemile olan fievket Mocan’›n kabri de burada- Sultan’›n o¤lu d›r. Vefat tarihi yaz›lmam›flt›r. Besim Beyefendi’nin flâhidesi. Rodosî Ahmed A¤a, Karacaahmet Camiinin

842 Üsküdar Mezarl›klar› ikinci bânisidir.

8. Ada - E Bölümü:

Tunusba¤›’ndan Çiçekçi’ye giderken, sa¤ taraftaki metruk mezarl›k, 1972 tarihinde aç›lan bir ara yol ile ikiye ayr›lm›ﬂt›r.

1086 (1675). Lâhit. ﬂâhidesi mihrapl›d›r. Ki- tâbe siliktir: ...... zümresinde, kethüda- y› Sadr-› Halil’in Süleyman A¤a.

1099 (1687). Caddeden içeride ve arka duvara yak›n bir yerdedir. Sadr›azam Siyavufl Pafla. Kitâbesi fludur:

Sadr-› a’zam o fleca’at eser rûz-› gaza Merd-i meydân-› flehâdetini taleb-pervâ Gülzâr eylerdi dest-i..... giryân olarak Düflmen-i dinle çokdan mehleke buldu rehâ Akibet an› itdiler flehid erbâb-› fesâd Sadr-› Firdevs ide makâm›n Cennet’de Mevlâ Nâm›n› halk-› cihân rahmetle yad eyler Zulmü hayf eylediler an› iflra ama Yazd› flân›nda an›n kilk-i k›ssa bir tarih Ehl-i bezm-i flehid Hac› Siyavufl Pafla 1099 Sadrazam Siyavufl Pafla’n›n (Ayvansarayî, Mecmua-y› Tevarih, Haz. 1099 (1687) tarihli F. Derin-V. Çabuk, s. 410; Ayvansarayî, flâhidesi. Vefeyât, s. 49-50; Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/68, 229; Sicill-i Osmânî, 3/117) 1171 (1757). Seyyid Haseki Halil A¤a.

1100 R. evvel (1688). K›r›k, rakam yanl›fl ola- 1173 (1759). fiehid Ali Pafla’n›n ye¤eni zu- bilir. Emir-i muhterem Yusuf Bey ibn-i amadan Mehmed Beyefendi’nin efli fie- Mustafa Pafla. hide Hadice Han›m.

1113 (1701). El-hac Mehmed A¤a. 1175 (1761). fiehid Ali Pafla’n›n biraderzâdesi Hassan Bey. 1117 (1705). Dört köfle kefeki tafl. Bostanc›- bafl› Mustafa A¤a. 1177 Rebiyülâhir 27 (Kas›m 1763). Kallâvîli. Sab›ka Serbostaniyan-› Hassa’dan olan 1128 R. evvel 9 (Mart 1716). Sarayl› Ayfle dergâh-› âlî kap›c›bafl›lar›ndan Hüseyin Hatun. A¤a. K›z›, 1216 fievval (fiubat 1802), Nefise Han›m. (Sicill-i Osmânî, 2/211) 1159 (1746). Karahisar-› fiarkî müftüsü Mus- tafa Efendi el-maruf. 1182 (1768). Sadr-› âlî odabafl›s› Mehmed A¤a kar›ndafl› Veli A¤a. 1169 Receb 7 (Nisan 1756). Hâlâ Rodos mutasarr›f› Kapudan Süleyman Paflazâde Musta- 1198 fievval 21 (Eylül 1784). Hâlâ Sadr-› fa Pafla’n›n k›z› ve Arabzâde Ata Efen- Rum Ahmed Ataullah Efendi Hazretle- di’nin efli Fatma Han›m. Kabri lâhit fleklin- rinin torunu Hamdullah Efendi’nin efli dedir. (Sicill-i Osmânî, 4/430 Mustafa Pafla) Zeliha Han›m. (Sicill-i Osmânî, 3/477)

843 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1200 (1785). Dergâh-› âlî kap›c›bafl›lar›ndan 1190 (1776). Dergâh-› âlî kap›c›bafl›lar›ndan Hüseyin A¤azâde Haseki Mehmed Emin Sirozî Hüseyin A¤a’n›n efli Nefise Ha- A¤a. n›m.

1203 (1788). Zaim Hüseyin A¤a’n›n o¤lu 1193 (1779). El-hac Yekta Usta. Mehmed Said A¤a. 1194 Cemaziyelevvel 25 (May›s 1780). Ru- 1212 Rebiyülâhir 3 (Eylül 1797). Sadr-› rum-› meli kuzat›ndan Hac›o¤lupazarc›¤› mu- esbak Arabzâde Abdurrahman Efen- vakkiti el-hac Mehmed Fazlullah Efendi. di’nin efli Hatem Hatun. (Sicill-i Osmânî, 3/320; Y. Öztuna, Devletler ve Hanedan- 1200 (1785). Macuncu-i hazreti flehriyarî Sa- lar, s. 550) rayl› Hoflyar Kad›n.

1226 Ramazan 29 (Kas›m 1811). Kallâvîli. 1200 (1785). Kâtibî sikkeli. Serbostaniyan-› Dergâh-› âlî kap›c›baﬂ›lar›ndan sab›ka esbak Dergâh-› âlî kap›c›baﬂ›lar›ndan Si- Serbostaniyan-› Hassa el-hac ‹brahim rozî Hüseyin A¤azâde Haseki Mehmed A¤a. (Sicill-i Osmânî, 1/150) Emin A¤a.

1227 Muharrem 13 (Ocak 1812). Kâtibî sik- 1211 Zilkade 7 (May›s 1797). El-hac Fazlullah keli. Dergâh-› âlî kap›c›lar›ndan Serbos- Efendi’nin k›z› ve Halil Efendi’nin efli taniyan-› Hassa el-hac Hüseyin A¤a. Zeliha Han›m. (Sicill-i Osmânî, 2/219) 1218 (1803). Tu¤ra kabartmal› muhteflem tafl. 1227 Zilkade 19 (Kas›m 1812). Hâlâ imam-› “Serbostaniyân-› devletin halilesi Hadice sâni-i Sultanî Efendi’nin validesi Zeyneb Kad›n” Hatun. 1218 (1803). Serbostaniyan-› hassa ‹smail Tarih k›sm› gömülü. Merhum Kaba Halil’in A¤a’n›n k›z› Hibetullah Han›m. ye¤eni el-hac ‹brahim Efendizâde eflraf-› kuzatdan el-hac Mehmed Arif Efendi. 1219 (1804). El-hac Muvakkit Fazl› Efen- K›z›, 15 Rebiyülevvel 1230 (fiubat di’nin efli Hanife Han›m. 1815), Rukiye Han›m. 1224 (1809). Kâtibî sikkeli. Sultan Mustafa Kaba Halil Efendi’nin Karagümrük’te bir Han validesi piflkeflcisi Bekir A¤a. medresesi vard›r. 1227 (1812). Kâtibî sikkeli. Çorlulu Kara Ha- Tarih k›sm› gömülü. Bezmialem Valide Sultan lil Paflazâde Silâhflor-› Hazreti flehriyârî cariyelerinden sarayl› Fernihal Kalfa. el-hac Mustafa Bey. (Sicill-i Osmânî, 2/297) 1234 fievval 4 (Temmuz 1819). Sab›ka Ser- bostaniyan-› Hassa el-hac ‹brahim 1236 (1820). Hâlâ Paflakap›s›’nda Ahmed A¤a’n›n damad› Haseki Mustafa A¤a. Efendi’nin efli Haseki Halil A¤a’n›n k›z› fierife Hizmete Han›m. 1153 (1740). Hasekizâde Mehmed Emin. 1240 (1824). Kâtibî sikkeli. Mustafa Efen- 1179 (1765). Rüstem Usta. di’nin k›z› fierife Zekiye Han›m.

1184 (1770). fieyhülislâm-› esbak Mustafa 1248 Cemaziyelevvel 5 (Ekim 1832). fiakir Efendi itba›ndan el-hac Yahya A¤a’n›n Bey’in süt validesi Hadice Kad›n. fiakir k›z› Ayfle Monla. Bey’in Do¤anc›lar’da bir çeflmesi vard›r.

1185 (1771). “Halil Pafla-y› zi-flân ü keremin 1212 (1797). Sab›ka Bostanc›bafl›zâde Bos- duhter-› pâki Mahdume Han›m” (Sicill-i tanc› el-hac ‹brahim A¤a’n›n k›z› Nefise Osmânî, 2/297) Han›m. (Sicill-i Osmânî, 1/135)

844 Üsküdar Mezarl›klar›

8. Ada - F Bölümü: zâde, Osman Efendi’nin annesi Rukiyye Kad›n. Abdullah Efendi Aile Sofas›: 1193 (1779). fiam Kad›s› Mehmed Selâm Sofa, T›bbiye Caddesi üzerinde, 8. Ada’n›n Efendi’nin “Duhter-i pakizesi” el-hace karfl›s›ndaki metruk mezarl›ktad›r. Sol taraf›n- fierife Selima Han›m. (Sicill-i Osmânî, da, benzin istasyonu, kahve ve Ayfle Hatun 3/52) Selâm Efendi, fieyhülislâm Musta- Namazgâh›, sa¤ taraf›nda ise Sadrazam Siyavufl fa Efendi’nin damad› idi. Vefat›, 1204 Pafla Mezarl›¤› bulunmaktad›r. T›bbiye Cadde- (1789) tarihindedir. si’ne aç›lan bir ara yol mezarl›¤› ikiye bölmüfl- tür. Sofa, arkadaki apartmanlar için 1973 se- 1194 Muharrem 18 (25 Ocak 1780). Sab›ka nesi aç›lan bu ara yolun sol taraf›nda olup et- Edirne kad›s› olup ‹stanbul payesi olan raf›n› alçak, kesmetafl bir duvar çevirmifltir. Mehmet Ganim Efendi. (Sicill-i Osmânî, Mezarl›k duvar› yap›lmadan evvel hazîreye sol 3/618) taraftaki bir merdivenle ç›k›l›rd›. Bu merdiven bugün de mevcuttur. Buras›n›n Ayfle Hatun 1197 Ramazan 8 (A¤ustos 1783). Müderrisîn-i Namazgâh Sofas› oldu¤u san›lmaktad›r. kirâmdan Mehmet Ganim Efendizâde Mehmet Sad›k Efendi. Hazîrede bulunan flâhideler flunlard›r: 1197 Cemaziyelevvel 15 (Nisan 1783). Sab›- 1184 (1770). Rumeli sadr›ndan nakibü’l-eflraf ka Edirne kazas› ‹brahim Efendi. (Sicill-i fieyhülislâm Mustafa Efendizâde Abdul- Osmânî, 1/138) lah Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/385 Abdul- lah Efendi Feyzullah Efendizâde) fieyhülis- 1198 (1783). Sab›ka Sadr-› Rumeli Mehmet lâm Feyzullah Efendi 1115 (1703)’te fle- Nafi Efendi. (Sicill-i Osmânî, 4/537 Fey- hiden vefat etti. O¤lu, fleyhülislâm Mus- zullah Efendizâde) tafa Efendi’nin kabri, Tunusba¤›’nda ve Karacaahmet Eski Menzilhane karfl›s›ndad›r (öl. 1158 1205 Cemaziyelevvel 2 (7 Ocak 1791). Âl-i Mezarl›¤› /1745). feyzden (peygamber nesli) fiam Kad›s› 8. Ada F bölümünün Mehmet Selâm Efendi’nin efli fierife Ha- görünüflü. 1185 (1771). Nakibü’l-eflraf Abdullah Efendi- dice Han›m.

845 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1206 Rebiyülevvel 7 (Kas›m 1791). ﬁeyhülis- lâm Mehmet Kâmil Efendi’nin o¤lu Sü- leymaniye müderrisi Mehmet Muhib Efendi. (Sicill-i Osmânî, 4/67-68 Kâmil el-hac Mehmet Efendi) 9. Ada’da ﬁeyhülis- lâm Kâmil Efendi Sofas›na bak›n›z.

1209 Gurre-i Zilhicce 1 (19 Haziran 1795). ‹stanbul payeli Mehmet Halis Efendi. (Sicill-i Osmânî, 2/268-269) ﬁeyhülislâm Feyzullah Efendizâde.

1211 (1796). Rumeli Kad›askeri Nakibü’l-eﬂ- raf Abdullah Efendi’nin eﬂi Saliha Ha- n›m.

1206 Cemaziyelevvel 12 (Ocak 1792). fiam 1220 gurre-i fiaban (25 Ekim 1805). fieyhülis- Karacaahmet Kad›s› M. Selâm Efendi’nin k›z› el-hac lâm Dürrizâde Mehmet Ataullah Efen- Mezarl›¤› 8. Ada Behiye Han›m. di’nin o¤lu Yeniflehir Fener kazas› Meh- F Bölümü’nün krokisi. med Hamid Efendi. (Sicill-i Osmânî, 1206 Gurre-i Cemaziyelevvel (27 Aral›k 2/106) Annesi Feyzullah Efendizâdeler- 1791). fiam kad›s› Mehmet Selâm Efen- den Azize Han›m’d›r. dizâde Mehmed Salim Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/52 M. Salim Efendi) 1226 fiaban 22 (Eylül 1811). Süleymaniye müderrisi, ‹stanbul Kad›s› Mehmet Ga- nim Efendizâde Mehmet Arif Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/618 Ganim Efendi)

1227 Cemaziyelâhir (Haziran 1812). Kudüs mollas› Hekimbaﬂ› Arif Efendi’nin torunu Medhizâde Abdürrahim Efendi. (Si- cill-i Osmânî, 4/722 ve 3/266 Arif Efendi) Hattat idi.

1229 Ramazan 15 (Eylül 1814). Selâm Efen- di’nin k›z›, Mehmet Halis Efendi’nin eﬂi Ziynet Han›m.

1231 Gurre-i Cemaziyelevvel (30 Mart 1816). Kazasker Osman Molla Efendi’nin ket- hüdas› kuzattan Ramazanzâde Mehmet Said Efendi.

1231 Rebiyülâhir 21 (21 Mart 1816). Naki- bü’l-eﬂraf Mehmet Emin Efendi’nin eﬂi Sarayl› Manende Han›m.

1233 Rebiyülevvel (Ocak 1818). Anadolu ka- 1227 (1812) tarihinde zaskeri payeli nakibü’l-eflraf Abdullah vefat eden Hekimbafl› Efendizâde Mehmet Emin Efendi. (Sicill-i Arif Efendi’nin torunu Osmânî, 1/423) Medhizâde Abdürrahim Efendi’nin 1234 Cemaziyelâhir (Nisan 1819). ‹stanbul flâhidesi. payeli, Mekke-i Mükerreme kad›s› fiey-

846 Üsküdar Mezarl›klar›

hülislâm M. Kâmil Efendi’nin damad› Esirîzâde Mehmed Ref’i Efendi. Edip ve ﬂâir idi. (Sicill-i Osmânî, 2/412 Ref’i Efen- di; Osmanl› Müellifleri, 1/308, 396 Esirî Mehmet Efendi ﬁeyhülislâm)

1239 Zilkade 25 (Temmuz 1824). Mus›ll›-i Süleymaniye ﬁeyhülislâm Mehmet Mol- lazâde es-seyyid Mehmet ﬁerif Efendi.

Büyük molla sar›kl› ﬂâhidesindeki kitâbe ﬂudur:

Nâgihân bir derde düfldüm bulmad›m aslâ devâ Derdim efzûn oldu umdukca tabîblerden vefâ Bî-karâr itdi nihâl-i ömrümü bâd-› ecel Hayflar kim tâzelik halinde oldum mübtelâ Âl-i feyzim hem dahi ceddim Resûl-› Kibriyâ Müderris-i kirâmdan bâ-musule-i Süleymaniye fieyhülislâm-› esbak merhûm Mehmed mollâ zâde es-seyyid Mehmed fierif Efendi. Esirizâde Mehmet 1243 Receb 17 (fiubat 1828). fieyhülislâm-› Refi’ Efendi’nin esbak Dürrizâde Mehmet Ataullah Efen- 234 (1819) tarihli di’nin k›z› fierife Nefise Han›m. flâhidesi.

1249 (1833). Bâ paye-i Anadolu Nakîbü’l-efl- bü’l-eflraf Abdullah Efendizâde Mehmet raf Emin Molla Efendi’nin efli Demhofl Emin Efendi’nin annesi Mevsume Ka- Kad›n. d›n.

1252 (1836). Bâ paye-i Anadolu Nakîbü’l-efl- 1195 Ramazan 20 (9 A¤ustos 1781). Sab›ka raf Emin Molla Efendi’nin k›z› fierife Zü- Rumeli Kad›askeri olup nakibü’l-eflraf beyde Han›m. iken vefat eden es-seyyid Abdullah Efendizâde müderrisîn-i kiramdan es- *** seyyid Mehmet Emin Efendi’nin k›z› fierife Libabe Han›m. 1146 (1733). Siyavufl Pafla civar›. Tavus kuyruklu bafl tafl›. On m›sral› kitâbenin tarih 1198 Cemaziyelevvel 11 (Nisan 1784). Güzel beyti fludur: flâhide. Sadr-› esbak merhum Mehmet Pafla’n›n valid-i manevîsi Delailü’l-Hay- ‹ki dest açub didi Vâs›f an›n tarihin rat Haf›z› el-hac Hüseyin Beyefendi. (Si- Emine Han›m ‹lâhî k›la Adn’i cây-gâh cill-i Osmânî, 1/409 ve 2/216 Mehmed 1146 Emin Pafla Ya¤l›kc›zâde)

Elçi ‹brahim Pafla’n›n efli idi. Pehle tafl›- 1200 Zilhicce 15 (Ekim 1786). Güzel yaz›. n›n dört köflesine birer rozet yap›lm›flt›r. Kutbu’l-ârifîn-i âgâh Mehmet A¤a hüle- Bu flekil hiç bir kabirde yoktur. (Sicill-i fas›ndan tir-keman (ok at›c›) Kâtibi Ha- Osmânî, 1/120 Elçi ‹brahim Pafla) san Efendi.

1184 Safer 20 (Haziran 1770). Haseki Musta- 1201 (1786). El-hac Hüseyin A¤a. fa A¤a’n›n efli Hafize Hatun. 1203 Gurre-i Safer (Kas›m 1788). Sultan 1194 Rebiyülevvel 11 (Mart 1780). Rumeli Mustafa Hazretlerinin çira¤lar›ndan Si- sadaretinden mazulen vefat eden Naki- lâhflor-› fiehriyarîden Lalazâde Ahmet

847 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Beyefendi’nin efli ahlâk sahibi Fat›ma 1210 (1195). Hâlâ Anadolu Valisi Seyyid el- Bedricihan Kad›n. (Sicill-i Osmânî, hac Ebubekir Pafla’n›n cariyesi Hofleda 4/589 Lalazâde Mehmet Nuri Bey; 1/276 Kad›n. (Sicill-i Osmânî, 1/183) Ahmet R›fat Bey) 1210 (1795). Kafesî destarl›. Yaz›c›-i esbak 1204 Cemaziyelevvel 6 (Ocak 1790). Rikab-› Hâcegân-› Divan-› Hümayun’dan el-hac Hümayun kethüdas› kaimmakam› olan Mehmed Efendi. (Sicill-i Osmânî, 4/269) ‹brahim Efendi’nin kethüdas› el-hac Ahmed A¤a’n›n namurad ve flehiden 1212 Cemaziyelevvel 17 (Kas›m 1797). Eski vefat eden efli Esma Hatun. kâtibî sikkeli, ok ve yay kabartmal› flâhi- de. Silâhflor-i hazreti flehriyarîden Ah- 1206 (1791). Nefis tafl. Gümrük Eminizâde met A¤azâde Kemankefl Hüseyin Bey. Said Bey’in efli Mahitab Kad›n. K›z›, 1209 (1794), Emine Han›m.

1208 Receb 22 (fiubat 1794). Sahib-i sofa el- 1213 Cemaziyelâhir 2 (Kas›m 1798). Hâce- hac Ahmet A¤a cariyelerinden fierefzan gân-› Divan-› Hümayun’dan Çaprasl› Kad›n. (Kal›n Ahmet A¤a için bkz. Hadî- damad› Süleyman Efendizâde Arif katü’l-Cevâmi, 2/205) Efendi’nin efli Zeliha Kad›n. Çapras- l›’n›n k›z› ve M›s›r-Kahire Valisi vezir-i 1209 Ramazan 27 (Nisan 1795). Yerde. Cidde mükerrem el-hac Ebubekir Pafla’n›n efli valisi silâhdar-› hazreti flehriyarî ‹brahim Fat›ma Han›m. (Sicill-i Osmânî, 3/89 Pafla’n›n k›z› Aifle Han›m. “‹flbu tafl bin Çaprast›l›) ikiyüz dokuz senesi Ramazan-› flerifinin yi- ¤irmi yedinci Kadir gicesi fani alemden ay- 1214 Muharrem 21 (Haziran 1799). Rikab-› Hü- r›lan Aifle Han›m için dikildi.” (Sicill-i Os- mayun kethüdas› el-hac Ahmet A¤a’n›n mânî, 1/137) kar›ndafl› Vezir A¤as› Mehmet A¤a.

1206’da vefat eden Gümrük Eminizâde Said Efendi’nin eﬂi Mahitab Kad›n’›n nadir ﬂâhidesi.

Kemankeﬂ Hüseyin Bey’in 1212 tarihli ﬂâhidesi.

848 Üsküdar Mezarl›klar›

1214 Rebiyülâhir 27 (Eylül 1799). fieyhülis- lâm Dürrizâde es-seyyid Ataullah Efen- di’nin efli Azize Han›m. Lâhdi da¤›lm›fl- t›r. (Sicill-i Osmânî, 3/476; Feyzi Kurto¤- lu, Gelibolu, s. 103).

1215 (1800). Tu¤ral› nefis tafl ve hat. Kara ‹s- mail Paflazâde Hac› Ali Beyefendi’nin efli Afife Han›m. (Sicill-i Osmânî, 1/367 ‹smail Pafla)

1216 (1801). Rikab-› hümayun kethüda kaimmakam› ‹brahim Efendi’nin kethüda- s› el-hac Ahmet Efendi’nin eﬂi Raife Ha- n›m.

1217 ﬁaban 10 (0Aral›k 1802). Hâcegân-› Di- van-› Hümayun’dan Tayfur Efendi’nin eﬂi Sinerud Kad›n.

1219 (1804). Kethüda-y› sadr-› âlî ‹brahim Nesim Efendi’nin Karakula¤› Ali A¤a’n›n efli Zekiyye Kad›n. Kazasker es-seyyid 1220 Safer 7 (May›s 1805). Da¤›lm›fl lâhit. Es- Osman Efendi’nin seyyid Abdullah Efendizâde kad›asker flâhidesi. es-seyyid Osman Efendi. Nefis hat, ‹mam-› gemi Tahir Efendi imzal›d›r. 1224 (1809). Hâcegân-› Divan-› Hüma- yun’dan Çeprastl› damad› Süleyman 1221 Gurre-i flevval (Aral›k 1806). Kafesî Efendi’nin k›z› ve M›s›r-Kahire Valisi E- destarl›. Hâcegân-› Divan-› Hüma- bubekir Pafla’n›n efli Fatma Han›m. (Si- yun’dan ‹brahim Efendi. cill-i Osmânî, 1/183)

1221 fievval 28 (Ocak 1807). Kethüda-y› 1226 Ramazan 15 (Ekim 1811). fiam kazas› sadr-› âlî ‹brahim Nesim Efendi’nin ket- mazulü Hekimbafl› Mehmet Molla Efen- hüdas› Hâcegân-› Divan-› Hüma- di’nin k›z akrandafl› es-seyyid Mehmet yun’dan el-hac Ahmed Efendi. (Sicill-i Halis Molla Ela Efendi’nin efli Zübeyde Osmânî, 1/148 ‹. Nesim Ef.) Han›m.

1222 Cemaziyelevvel 15 (Temmuz 1807). El- 1227 (1812). Kâtibî sikkeli. Galata Saray› hac Ali Beyefendizâde Silâhdar-› Has- A¤alar›’ndan fiakir A¤a. sa’dan ‹smail Beyefendi’nin efli Refia Ka- d›n. 1227 Rebiyülâhir 5 (Nisan 1812). Kâtibî sikke güzel hat. K›br›sî Hac› Bekir A¤a. 1222 Ramazan 12 (Kas›m 1807). Süleyman Ayak tafl› Sad›k imzal›. Bey’in ç›raklar›ndan Teberdarlar Oca- ¤›’ndan ç›kma ‹brahim A¤a. 1227 Gurre-i Safer (fiubat 1812). Kafesî destarl›. Sadr-› esbak Ziya Yusuf Pafla’n›n 1223 (1808). Çaprasl› damad› Süleyman kap› kethüdas› ve Tophane Naz›r› Hâce- Efendi’nin bafl çukedar› Bekir A¤a’n›n gân-› Divan-› Hümayun’dan Mehmet efli Ayfle Hatun. Tayfur Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/261)

1224 (1809). Ahmet A¤a’n›n o¤lu olup genç 1227 Zilhicce 10 (Aral›k 1812). Zaime ‹bra- iken vefat eden Ataullah Efendi. him A¤a’n›n eﬂi el-hac Hadice Hatun.

849 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1240 Ramazan 28 (May›s 1825). Hâcegân-› Âsitâneli Münire Han›m. Tunusba¤› Divan-› Hümayun’dan Niflanc› Mustafa Çeflmesi arkas›. fieci’ Efendi. (Sicill-i Osmânî, 4/468) 1330 Safer 6 (Ocak 1912). Yerdeki bir mer- 1241 fievval 15 (May›s 1826). Yayl›kc›lar mer levha üzerinde “fieyhülislâm-› esbak Haffaf el-hac Ali A¤a. Takizâde Zekeriyya Efendi ahfad›ndan piyade miralay› Mehmet Remzi Bey” diye 1247 Safer 26 (A¤ustos 1831). Çukedar-› haz- yaz›l›d›r. reti flehriyarî Halil A¤a’n›n efli fierife Hadice Han›m. 1343 fiaban 15 (Mart 1924). ‹ki lâhit. “‹ki garip flehid kardefller” Mehmet Bey ve Esma 1253 (1837). Büyük fesli. Çukedar-› hazreti Han›m. Diyarbekir Nakibü’l-eflraf› hace flehriyarîden mahreç es-seyyid Halil Mes’ud Beyefendi’nin k›z› ve Niyazi A¤a. Bey’in efli Esma Han›m.

1243 (1827). Genç vefat eden Hac›zâde merhum Ebubekir Efendi’nin k›z› “Serv-i gül- zar-› flerafet Rukiye Han›m” 9. ADA 9. Ada - B’den A Noktas›na (Gündo- 1256 Cemaziyelâhir 6 (A¤ustos 1840). Niflan- ¤umu Caddesi Boyunca): c› Mustafa fieci’ Efendi’nin efli sarayl› Hadice Kad›n. 1200 fievval 10 (A¤ustos 1786). Abdülhamid 1264 Receb 15 (Haziran 1848). Rical-i Dev- Han efendimizin Has Odabafl›s› Hattat let-i Aliyye’den Sergi Muhasebecisi el- Salih A¤a. (Sicill-i Osmânî, 3/208) Kabri hac es-seyyid Dervifl Hasan Efendi. (‹m- lâhit fleklindedir. zal›d›r.) 1244 Muharrem 21 (A¤ustos 1828). Molla sa- 1287 Cemaziyelevvel 3 (Temmuz 1870). Fes- r›kl›. Havass-› refia kad›s› (Eyüp Kad›s›) l›. Haydarpafla Kasr-› Hümayunu bekçisi el-hac ‹brahim fiefik Efendi. (Sicill-i Os- Edhem A¤a. mânî, 3/152)

1295 Ramazan (Eylül 1878). Maliye hazine-i 1222 (1807). Güzel yaz›. Ricâl-i Devlet-i celilesi muhasebe kalemi mümeyyizi Aliyye’den Darphane-i Âmire Naz›r› Mehmet fiakir Bey’in efli fierife Atiyye Ebubekir Efendi. (Sicill-i Osmânî, 1/183) Han›m. O¤lu Hüsnü Bey’in efli, 1279 (1862), Hurisiye Han›m. 1234 Ramazan 29 (Temmuz 1819). Darpha- ne-i Âmire Emini Ebubekir Efendi’nin 1298 Rebiyülâhir 21 (Mart 1881). Efl-fleyh hemfliresi hace Hadice Kad›n. Hüsameddin Ankaravî (k.s.) Hazretleri- nin sülâle-i tahiresinden Telhisi Hasan 1178 (1764). Sikkeli. Ah›skal› Edirne kazas› A¤azâde züemay› dergâh-› âlî’den Meh- el-hac Mehmed Efendi. (Sicill-i Osmânî, met Emin Bey’in efli Afife ve Saliha Re- 4/248) fia Han›m. 1237 (1821). Naz›r ‹brahim A¤a’n›n annesi 1310 (1892), Çukedar-› Hazreti fiehriyarî es- Fatma Hatun. seyyid Halil A¤a’n›n k›z› zahide ve arife- den hace Nesibe Han›m. 1308 fiaban 15 (Mart 1891). Kala-i Sultanî müftüsü Said Veysi Efendizâde mevâlî-i 1316 (1898). Sultan Abdülaziz Han seccade- kirâmdan fazîletlu Haf›z Abdürrahim cibafl›s› Osman Efendi. Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/335)

1324 Ramazan 20 (Kas›m 1906). Üsküdar’da 1249 (1833). Güzel yaz›. Darphane Naz›r› Ali ve ‹hsaniye Mahallesi’nde Kurﬂuncu Efendi.

850 Üsküdar Mezarl›klar›

1309 C.âhir 9 (Ocak 1892). Befliktafll› ‹brahim A¤a’n›n k›z› ve 5. Ordu-yu Hümâ- yun reis-i erkân› Süleyman Pafla’n›n efli Fatma Ferdane Han›m.

Sofa:

1907 Sadr-› esbak Hüseyin Avni Paﬂazâde Fu- ad Gelendosî.

1938 Hamdi Gelendosî.

1322 (1904). Sadr-› esbak Hüseyin Avni Paﬂa mensûban›ndan Mehmed Cafer Efen- di’nin eﬂi Münire Han›m. (‹nal, Son Sad- razamlar, s. 586)

***

1253 Zilkade 25 (fiubat 1838). Üsküdar’da fiemsipafla’da Dergâh-› âlî kap›c›bafl›la- r›ndan ‹zzet Bey’in efli Fatma Han›m.

1185 (1771). Üsküdar A¤as› Haseki Mustafa A¤a’n›n baﬂçukadar› Osman A¤a.

1203 (1788). Kuzat-› kirâmdan Hasan Efendi.

1197 (1782). Haseki el-hac Mustafa A¤a’n›n ye¤eni Gülﬂenî Ahmed A¤a’n›n k›z› olup gençli¤inde vefat eden Mihrimah Dudu.

1162 (1748). Kandiyeli 14. Cemaatten B›çak- 1248 (1832). Üsküdar’da basmac› odas› Ha- ç› Kara Ali. muro¤lu el-hac Hüseyin A¤a. 9. Ada’da Darphane-i Âmire 1162 (1748). Haseki 8. cemaatten Mustafa 1253 (1837). Devletlu 5. Kad›n kahvecisi emini Ebubekir Efendi A¤a. Rüstem A¤a. ve k›zkardefli Hace Hadice Kad›n. 1247 (1831). Fesli. Tebdil eskisi Mehmed 1307 (1889). Ferikan-› kirâm saâdetlü Abdül- A¤a. kerim Pafla’n›n efli Hace Han›m. (Sicill-i Osmânî, 3/357) 1151 (1738). Hamzavî tafl. Hisarî Mehmed A¤a. 1221 (1806). Darbhane-i âmire Naz›r› Abdül- baki Efendi’nin k›z› Hadice Han›m. 1255 (1839). Asakir-i Hassa yüzbafl›s› Ali A¤a. 1226 Cemaziyelâhir 28 (Temmuz 1811). Ür- güblü muhaddisîn-i kiramdan Ömer 1230 (1815). Kafesî destarl›. Hâcegân-› Dî- Efendi. (Merâk›d, s. 50-51) vân-i Hümâyun’dan Hasan Ferdi Efendi. 1182 (Haziran 1767). Giritli Hanyal› Çolak 1270 (1853). Cidde Valisi Mehmed Pafla’n›n Baba Ali. efli Esma Han›m mu’tekas› (azatl› köle) Ömer A¤a’n›n efli Ayfle Kad›n. 1270 Rebiyülevvel 2(Aral›k 1853). Bin ikiyüz

851 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

yirmidokuz senesi vefat eden sadr-› es- 9. Ada’da bak Divitdar Mehmet Pafla’n›n torunu fieyh Yakup Gafurî Numan Bey’in o¤lu Mustafa Necib Bey. Efendi’nin flâhidesi. (Sicill-i Osmânî, 4/274)

1237 (1821). Mudurnulu ﬁeyh ‹smail Efen- di’nin o¤lu Derviﬂ Salih Efendi.

1140 (1727). ‹mam-› sâni-i ﬂehriyarî Abdul- lah Efendi.

1309 (1891). Maliye Nezareti kalemi müdürü el-hac Said Bey’in eﬂi Fat›matü’z-zehrâ Han›m’›n k›z› Hanife Seniye Han›m.

1308 R. âh›r 23 (Aral›k 1890). Maliye Neza- reti’nden Said Bey. (Sicill-i Osmânî, 3/49)

1267 Cemaziyelâhir 3 (Nisan 1851). Hâzâ kabri el-hac Ömer bin Abdullah Efendi el-Akflehri el-müfltehir-i hace-i hazreti flehriyarî (Sicill-i Osmânî, 3/600-601; Karacaahmet Merâk›d, s. 50) Mezarl›¤› 9. Ada’n›n vaziyet krokisi. 1327 (1909). Ricâl âleminden ve tarikat-i Efendizâde Sultan Bayezid civar›nda Nakflibendiyye’den Akflehri Abdullah Emin Bey Mahallesi imam› mevâlîden Hakk› Efendi ve efli.

1285 R. evvel 14 (Temmuz 1868). Sikkeli ve güzel yaz›. ﬁeyhülislâm Arif Hikmet Be- yefendi’nin kethüdas› mevâli-i kiramdan Erzincanî Sinanzâde el-hac Haf›z Mehmet Emin Efendi. (Sicill-i Osmânî, 1/435)

1211 (1796). Kafesî destarl›. Karahisarî Ah- med Paﬂazâde Mustafa Beyo¤lu Ömer Bey. (Sicill-i Osmânî, I/272 Ahmed Paﬂa).

1158 (1745). Kayserili âlemü’l-ulema eﬂ-ﬂeyh el-hac Ebubekir Efendi.

1233 (1817). Karahisarî Ahmed Paﬂa’n›n eﬂi Heybetullah Han›m.

1163 (1750). El-hac Ebu Bekir Efendi’nin k›z› ﬁerife Fat›ma Hatun.

Büyük Sofa:

Mezarl›k duvar›ndan biraz içeridedir.

1223 Zilkade 23 (ﬁubat 1809). Muhallefat ha-

852 Üsküdar Mezarl›klar›

lifesi seyyid Mehmed Said Efendi’nin eﬂi Zeynep Taravet Kad›n.

1221 (1806). Muhallefat halifesi Mehmed Sa- id Efendi’nin eﬂi Ziba Fatma Han›m. Ca- riyesi 1224, Hadice Kad›n.

1229 Rebiyülevvel 15 (Mart 1814). Barutha- ne Naz›r› Mehmed Said Efendi’nin cariyesi Emine Han›m.

1230 Rebiyülevvel 11 (ﬁubat 1815). Defter- dar-› ﬂ›kk-› evvel Mehmed Said Efen- di’nin k›z› Cemile Han›m. (Sicill-i Osmâ- nî, 3/41)

1240 Muharrem 29 (Eylül-1824). Kâtibî sikkeli. Edirne valisi Esad Pafla’n›n mühür- dar› fli’r ü infla sahibi merd-i edib fiakir Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/126)

1211 (1796). Sarayl› Hadice Kad›n.

1225 (1810). Mühürdar Emin A¤a’n›n pederi utekalar›ndan Selim A¤a.

***

1149 (17373). Hüdâyî Aziz Mahmud Efendi Âsitânesi fleyhi Yakub Gafurî Efendi. 9. Ada’da, Mehterbafl› fiâhidesi üzerinde 13 dilimli Celvetî Sik- el-hac Ahmet A¤a. kesi vard›r. Tafl›, fieyh Osman fiems Efendi aç›k türbesinin sa¤ taraf›ndad›r. 1203 (1788). Erzincan Müftizâde dersiâm 26 ad›m mesafede ve mezarl›k duvar›n›n Mehmed Sad›k Efendi. hemen arkas›ndad›r. Kitâbesi fludur: 1314 Eylül 7 (1898). Ayasofya-i kebir dersi- Celvetî Mahmut Efendi’ye halife idi bu âmlar›ndan Kastamonili Hasan fievki Lezzet-i dünyaya kat’a eylemezdi ârzû Efendi. Giceler kaim günü savm üzre geçdi niçe y›l Hak budur kim râh-› takvada iderdi cüst ü cû 1304 Safer 10 (Kas›m-1886). Fesli ve dört di- Murg-› rûhu Cennet-i Firdevs içinde ola flâd limli taç kabartmal› flâhide, uzun yaz›s›: Sebz-i ba¤-› gülflen-i Adn ide daim sû-be-sû Bir elif kamet gidüb fevtinde tarihin didi “Budur kabr-i flerif-i Edhem ‹brahim Pafla” Kutb-u hakk Yakub Efendi bezm itdi hakka Hu sene 1149 fî Ramazan 15 diye bafllamaktad›r. Tarih beyti fludur:

1229 (1814). Baruthane Naz›r› Mehmet Said Konunca lâhde gülbank›n çeküb Salim didi tarih Efendi’nin cariyesi Nesibe Kad›n. ‹lâhî iﬂte bu sâd›k kulun Edhem Sana geldi 10 Safer 1304 1183 Zilkade 8 (Mart - 1770). Mehterbaﬂ› el- hac Ahmed A¤a. (Sicill-i Osmânî, I/316; Merâk›d, s. 50)

1206 (1791). Erzincan Müftizâde Mustafa 1304 Ramazan 10 (Haziran 1887). Yüz on ya- Efendi. ﬂ›nda vefat eden ‹brahim Edhem Paﬂa

853 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Baba’n›n o¤lu giriftzen R›za Bey. ad›m afla¤›da ve duvardan 20 ad›m içeri- dedir. Kitâbesi fludur: 1159 (1746). Üsküdar’da Âsitâne fleyhi es- seyyid Osman Efendi’nin k›z› fierife Nâflir-i ulûm u fünûn Emine Hatun. Aliyye vü aliyye te’lif Nesh-i nadire ile mütehayy›z Tarih k›sm› gömülü. fiâhidesi üzerinde 17 di- Faz›l ulema ve fluaradan limli bir sikke vard›r. Kutbü’l-ârifîn gav- Maliye Sicill-i Ahval Kalemi sü’l-vâs›lîn efl-fleyh Selâmi Efendi’nin Mümeyyiz-i hariri flehr el-hac postniflîni olan Yakub Efendizâde fieyh Mehmed Sa’id Bey’in ruh-› Mustafa Efendi. fierifi çün el-Fatiha

1240 (1824). Sultan Ahmet fieyhi el-hac Hü- Yan›nda: seyin Efendi’nin o¤lu Ahmet Efendi’nin efli Cemile Han›m. Maliye Sicill-i Ahval Kalemi mümeyyizi Meh- med Sa’id bey’in halilesi Fat›matü’z-zeh- Tarih k›sm› gömülü. Sultan Ahmet fieyhi Üs- ra Han›m’›n ve kerimesi Hanife Samiye küdarî el-hac Hüseyin Efendi. Han›m’›n ruhlar› çün el-Fatiha.

1197 (1782). El-hac Mustafa A¤a. Validesinin 16 C. evvel 1316

1241 (1825). Hane-i Hassa’dan ç›kma Esad Kerimesinin 10 R. âhir 1309 A¤a. (Sicill-i Osmânî, 3/49) 1232 Cemaziyelevvel 9 (Mart 1817). Dîvân-› Hümâyun mualla erkân›ndan Haf›z ‹s- Yan›nda: mail Bey. (Sicill-i Osmânî, 1/377) 1184 Cemaziyelevvel (A¤ustos 1770). Kitâbe- 1316 C. âhir 3 (Ekim 1898). Fukara-y› Kadi- si fludur: riyye’den Ni¤de eflraf›ndan kaimmakam Mustafa Beyzâde Bayezid Kaimmakam› Geldi tabîb kaza-i Hikme-i kanun ile Mehmed Arif Bey. Verdi ecel flerbetin kâse-i hûn ile Yakd› felek çarh›n› eyledi zîr-i debir 1192 gurre-i Receb (Temmuz 1778). Hâlâ Ayifle bir âh eyledi atefli ta’un ile Sultan Ahmed Camii ruznamecisi Mus- Dervifle Hatun. tafa Efendi’nin efli Zübeyde Han›m. 1184 Cemaziyelevvel.

1324 Zilhicce 27 (fiubat 1907). Nefis yaz›, yer Tavus kuyruklu tafl›n arkas›na ayet-i ke- yer tahrip olmufl. Sab›ka Emir-i Mekke-i rime yaz›lm›flt›r. (fieyh Osman fiems Mükerreme...... saadetlu devletlu fierif Efendi Türbesi bahsine bak›n›z.) Abdülmüttalib Hazretlerinin torunu fiura-y› Devlet Tanzimat Dairesi muavinle- 1233 (1817). Ca¤alazâde Reflid Bey’in efli fie- rinden Saadetlu fierif Mes’ud Beyefendi. rife Emine Han›m.

1276 (1859). Sultan Mahmud Han flerbetci- Biraz ‹ç Tarafta Bir Sofa: bafl›s› el-hac Mehmed Said Efendi. 1227 (1812). Güzel tafl, uzun yaz›. Do¤anc›- 1281 (1864). Dâr-› fiûrâ ketebesi mütehayyi- lar’da Ser silâhflor fiakir A¤a’n›n efli Ay- zan›ndan Ahmed Ataullah Bey’in efli fle Hatun. fiakir A¤a’n›n Do¤anc›lar’da Hadice Han›m. (Sicill-i Osmânî, 3/481) bir çeflmesi vard›r.

1308 R. âhir 21 (Aral›k 1890). Mehmed Said 1250 Cemaziyelevvel 11 (Eylül 1834). Üskü- Bey. fieyh Osman fiems aç›k türbesi sa- dar ‹htisab› memuru Mehmed Dürri ¤›nda, mezarl›k duvar› üzerinden 70 Efendi’nin efli Rukiye Han›m.

854 Üsküdar Mezarl›klar›

1272 Cemaziyelâhir 5 (flubat 1856). Dört di- tâbesi aynen fludur: lim taçl›. Dökmeci el-hac Mehmed Sa- d›k A¤a’n›n o¤lu Hazreti Sultan Seyyid Rukiyye Hatun heman gülüm handan Ahmed El-Bedevî (k.s.) kudema-y› fuka- Hünkâr Ebesi’nin k›z›d›r o can ra-y› hulefas›ndan el-hac Hüseyin Baba. Gül cemali onun sarard› soldu Ecel yakub ana irifldi ferman 1295 (1878). Harameyn-i flerifeyn tercüman› Vaz’-› hamli sebeb oldu mevtine saâdetlu el-hac Hasan fiükrü Efendi’nin A¤lad› ana zemîn-i âsmân k›zkardefli Zeynep Han›m. Gitdi hasret ehline, kader iflte Yi¤irmidokuz yafl›nda verdi can Karacaahmet Camii *** Ola ruhuna rahmet hem Fatiha (Fethi Ahmet Pafla Makam-› Cennet ola kendi fladman Camii). 1211 Recep (Aral›k 1796). Kafesî destarl›. 1149 Arkas›ndaki yol Muhsinzâde Ahmed Bey’in damad› Hâ- sonradan mezarl›¤a cegân-› Dîvân-› Hümayun’dan Silâhdar 1259 (1843). Gazi Sultan Mahmud Han Ka- kat›lm›flt›r. ‹brahim A¤azâde Mehmed Said Efendi. d›nlar›ndan el-hace Baflkad›n Hazretle- (Sicill-i Osmânî, 3/35, 4/255 Muhsinzâde)

1124 (1712) Muhteflem kallavîli dört köfle eflsiz tafl. Ser Sekban ‹smail A¤a. (Merâk›d, s. 112; Sicill-i Osmânî, 1/359)

1301 (1883) Kaimmakam ‹brahim Bey.

1331 Safer 1 (Ocak 1913). Demir parmakl›k- l›. Balkan muharebesinde Edirne müda- filerinden topçu kumandan› R›fat Pa- fla’n›n efli Eflref Han›m.

1198 ﬁevval 4 (A¤ustos 1784). Büyük sar›k, güzel hat. Eﬂrâf-› kuzat-› kirâm fuzala-y› fiham Ser Levha-i Yemin-î Anadolu es- seyyid Hasan Efendi. (Sicill-i Osmânî, 2/157)

1304 C. âhir 14 (Mart 1887). Tophane-i Âmire Meclisi Harbiye Dairesi azas›n- dan kaimmakam Mehmed Emin Bey.

1324 Zilhicce (Ocak 1907). Kaimmakam Emin Bey’in k›z› ve kaimmakam Hasan Tahsin Bey’in eﬂi Fatma Han›m.

1305 Ramazan (May›s 1888). Serdar-› Ekrem Abdülkerim Nadir Paﬂa’n›n damad› Se- raskeri Topcu Dairesi’nden ﬁevket Bey.

1127 (1715). Hâzâ kabri Abdurrahman Pa- fla’n›n ser-i maktuudur. (Sicill-i Osmânî, 3/318) Sufi Abdurrahman Pafla. Bahir Mustafa Pafla’n›n babas›d›r.

1149 (1736). Tavuskuﬂu kuyruklu güzel taﬂ; aln› rumîli, iki yan› ise kum saatlidir. Ki-

855 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

rinin kahvecibafl›s› Hüseyin A¤a. (Ç. 1207 (1792). Kafesî destarl›. Rikâb-› Hümâ- Uluçay, Padiflahlar›n Kad›nlar›, s. 123) yun kethüdas› Ali Efendi. (Sicill-i Osmâ- nî, 3/550) 1182 (1768). Gümrük Emini ‹shak A¤a’n›n efli fiekban Kad›n. 1227 fiaban 20 (A¤ustos 1812). Gedikpafla’da Akarçeflme kurbinde Taflmektep hocas› 1273 (1856). Ayasofya fieyhi Yusuf Efendi Ali Efendi’nin efli fierife Nefise Han›m. Hazretlerinin k›z› Zeyneb Han›m. (Sicill- i Osmânî, 4/674) 1270 (1853). Onüç dilim sikkeli. fieyh Aziz Mahmud Hüdâyî Dergâh-› fierifi’nde 1239 (1823). Hâlâ Serbostaniyan-› Hassa Os- imaret hizmetinde bulunan Bekmezci man A¤a Hazretlerinin pederi Arakiyeci Ye- Latif A¤a’n›n o¤lu Dervifl Raif Efendi. ¤en Halilzâde Ahmed A¤a. (Sicill-i Osmânî, 3/443) Sofa:

1250 Rebiyülevvel 15 (Temmuz 1834). Kara 1313 (1895). Piyade dairesinde 3. flube mü- Feyzizâde Dergâh-› âlî Kap›c›bafl›lar›n- meyyizi el-hac Ahmet Galip Efendi’nin dan Ali Beyefendi. efli Aliyye Han›m. 1309, K›z› Emine Ha- n›m. Di¤er k›z›, 1307, Hafize Han›m. Tarih k›sm› gömülü. Uzema-y› meflayih Bosne- vî el-hac Mehmed Tevfik Efendi Hazret- 1309 (1891). ‹nce Alemdarzâde Ahmed Ce- lerinin müridan›ndan kuruyemiflçi Mus- mil Bey’in k›z› ve Bab-› Vâlâ-y› Seraske- tafa A¤azâde Ali Efendi. Nalçac› Halil ri-i Hassa Erkân-› Harp Dairesi’nin nü- Efendi Tekkesi bahsine bak›n›z. fus kalemi halifesinden Haf›z ‹brahim Efendi’nin efli Ayfle Adile Han›m. 1265 (1848). Asakir-i Hassa-i fiehinflahi piyade 1. alay› hocas› Süleyman Efendi. 1307 (1889). Tophane-i Âmire miralay› Mehmed Daver Bey. K›z› ve Zeytinbur- 1314 (1896). Viran k›rm›z› türbenin içinde. nu Hastahanesi operatörü tabib Fethi Üsküdar’da Karakad› Mektebi Hocas› Bey’in efli olup 1322 (1904)’te vefat Hac› Süleyman Efendi’nin annesi Zey- eden Fatma Han›m. neb Hatun. *** 1196 Ramazan 16 (25 A¤ustos 1782). Topha- nelizâde fleyh el-hac Mehmed Efendi. 1305 (1887). Ferikan-› kirâmdan saâdetlu Ahmed H›fz› Pafla’n›n k›z› ve Alay Kâti- 1176 Cemaziyelâhir. 8 (Aral›k 1762). Topha- bi Tevfik Efendi’nin efli S›d›ka Han›m. nelizâde el-hac Mustafa Efendi. Tarih k›sm› gömülü. Kafesî destarl›. Dergâh-› 1156 Ramazan (Ekim 1743). Mukabele-i sü- âlî Yeniçerileri kap› halifesi Mir Ömer vari Baflhalifesi Tophanelizâde Mahmud Efendi. Efendi.(Sicill-i Osmânî, 4/325) K›s›kl› yolu üzerindeki bir semte hâlâ Tophane- 1297 (1879). Kassam ve Tophane Müftüsü lio¤lu denir. Burada bir çeflmesi, Bülbül- fiükrü Efendi. deresi semtinde de kona¤› vard›. Üzerin- de bulundu¤u sokak Tophanelio¤lu So- 1170 Muharrem 12 (Ekim 1756). Lâhdi kafe- kak ad›n› tafl›maktad›r. sî destarl›d›r. Defterdar-› fi›kk-› evvel es- seyyid Mehmed Memifl Efendi. (Sicill-i 1165 (1751). Dervifl Ahmed Dede. (Merâk›d, Osmânî, 4/512). s. 58) 1270 gurrei Cemaziyelevvel (fiubat 1854). 1294 (1877). Filibe Naz›r› Hüseyin A¤a’n›n Devletlu Ahmet Fethi Pafla Hazretleri- k›z›, Refik Bey’in efli Hadice Hesna Ha- nin Kapuçukedar› Osman A¤a. n›m.

856 Üsküdar Mezarl›klar›

A noktas›ndan E Noktas›na Do¤ru Duvar mud Bey. (Sicill-i Osmânî, 4/335-349; Boyu: Merâk›d, s. 71) Otuz seneden fazla inziva hayat› yaflam›fl ve 56 yafl›nda vefat et- 1108 (1696). Bezeztânî el-hac Mehmed A¤a. mifltir.

Bir ﬂâhide. Aynen; “Merhum Çak›rc›baﬂ› Seyfi 1297 (1879). Defter-i Hakanî senedat müdürü Mustafa A¤a 69” diye yaz›l›d›r. Mehmet Ali Efendi.

1157 (1744). Kad›asker Feyzullah Efendi’nin 1300 ﬁevval 15 (19 A¤ustos 1883). Tunusba- k›z› Akile Han›m. (Sicill-i Osmânî, 4/35 ¤› Caddesi üzerinde sütun ﬂâhide. Uzun Feyzullah Efendi) kitâbesi:

1175 gurre-i Cemaziyelevvel (Kas›m 1761). Vah Hazinedar Ahmed A¤a’n›n vah zevcesi ﬁaml› el-hac Mehmed Efendi Ni’met-i dünya ile bulmuﬂ iken hâl-i refâh›

1177 gurre-i Cemaziyelevvel (Kas›m 1763). diye baﬂlamakta ve; ‹skilibî müfessirîn-i izam Abdurrahman Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/322; Merâk›d, Fevti tarihin ç›kub bir hatif-i agehi didi s. 72) Saliha Han›m ide dar’ün-nâimi câygâh

1182 Muharrem (May›s 1768). fieyhülislâm diye son bulmaktad›r. ‹shak Efendi’nin k›z› fierife Emetullah Han›m. (Sicill-i Osmânî, 1/326) 1311 (1893). Etraf› parmakl›k çevrili. Vükela- y› saltanat-› seniyyeden Ahmed Zühdü 1184 (1770). Sufi Halil Efendi. Pafla’n›n annesi fierife Emine Han›m. Pafla’n›n K›z›ltoprak’ta camii vard›r. 1236 (1820). M›s›r Çarfl›l› kap›kethüdas› el- hac Halil A¤a. 1321 (1903). Mütercim Mehmed Pafla’n›n kalfalar›ndan Mehmed Efendi’nin efli 1281 (1864). Tepedelenli Ali Pafla’n›n o¤lu Raife Han›m. Mir-i mirandan Muhtar Paflazâde Mah-

K›rm›z› Türbe’nin bugünkü durumu. Yaln›z bir duvar› kalm›ﬂt›r.

857 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1328 Zilkade (Kas›m 1910). Kad›zâde aziz-i fla’n›n torunu Feride Adile Han›m. 15 muhterem mevlâna efl-fleyh es-seyyid fiin. (Sicill-i Osmânî, 4/602) Mehmed Nuri Behcetî en-Nakflibendî (k.s.) Hazretlerinin kudema-y› müntesi- Tarih k›sm› gömülü. Kâtibî sikkeli. Gekbuzeli bîn-i kirâmdan Sadr-› Esbak Merzifonî (Gebze) Fazlullah Pafla evkaf› mütevelli- Kara Mustafa Pafla Hazretlerinin vakf› si ‹brahim Efendi. kâtibi el-hac Mehmed Galib Efendi ‹bn-i Abdülkadir Efendi. 1172 (1758). Dört dilimli sikke. Hâzâ kabri es-seyyid Mehmed Murad Dede en-Nak- Yedekçi Sofas›: flibendî.

1146 Safer 15 (Temmuz 1733). Kafesî destar- 1284 (1867). Maliye Hazine-i Celilesi’nde Di- l›. Bafl muhasebeci el-hac Yedekcizâde van-› muhasebeden el-hac Emin Efendi. Ali Efendi. 1080 (1669). Aynen: Merhum Cündi Meh- Burada Yedekçi ailesine ait alt› tafl vard›r. (Sicill- med hafidesi k›z›-o¤lu efl-fleyh Ahmed i Osmânî, 3/533; 4/235 Yedekci Mehmed Pafla) Efendi.

1288 (1871). Maliye hazinesinde dîvân-› mu- Sofa: hasebât azas› el-hac Arif Efendi’nin o¤lu Masarifat Muhasebesi’nden Mehmed 1252 fiaban 22 (Aral›k 1836). Müderrisîn-i fievket Bey. kirâmdan fiükrüzâde Abdülvehab Efen- dizâdezâdesi Abdülvehab Efendi. 1216 (1801). Selânik’te ‹shak Pafla evlâd›n- dan Abdurrahman A¤a’n›n k›z› Hadice 1253 (1837). Müderrisîn-i kiramdan fiükrüzâ- Han›m. de Feyzullah Efendi’nin k›z› müderris Osman Efendi’nin efli fierife Abide Ha- 1293 (1876). Trablus ve ‹flkodra mektubcusu n›m. Vidinli el-hac Mehmed A¤a’n›n o¤lu Ali R›za Beyin k›z› ve vali Vam›k Pa- 1235 (1819). Müderris Osman Efendi.

Karacaahmet Mezarl›¤›’nda ‘At Türbesi’ denilen türbe. Türbe asl›nda Niﬂanc› Hamza Paﬂa’ya aittir.

858 Üsküdar Mezarl›klar›

1202 (1787) Selânik Kad›s› ﬁükrüzâde Feyzul- Kayseriye ba¤l› Talas Kazas› ahalisinden lah Efendi. (Sicill-i Osmânî, 4/38) Hac› Mustafa A¤a.

*** 1301 (1883). Kethüda Efendi Hac› Salih.

1258 (1842). Eflraf-› kuzat-› kiramdan Tosyevî 1179 (1765). Ser Kozbekçisi el-hac Ali A¤a. Mehmed Reflid Efendi’nin efli Zeliha Han›m. K›z›, 1252, Fatma Han›m. Tarih k›sm› gömülü. Hattat ‹brahim Efen- di’nin k›z›...... 1244 (1828). Rical-i Devlet-i Aliyye’den Kes- riyelizâde Nu’man Beyefendi necl-i ne- Tarih k›sm› gömülü. Süvarî halifelerinden Ho- cîbinden Hâcegân-› Divan-› Hümâ- capaflal› Hattat Afif ‹brahim Efendi. yun’dan Mehmed Es’ad Beyefendi ’nin (Tuhfe-i Hattatîn, s. 50: öl. 1181/1767) efli Münire Han›m. (Sicill-i Osmânî, 4 / 571). 1184 (1770). Afif ‹brahim Efendi’nin damad› Hattat Ali Efendi’nin k›z› Emine Ha- Tarihsiz. Ayazma Cami-i fierifi ser müezzini el- n›m. hac Hüseyin Hüsnü Efendi. 1338 (1919). Ömer Pafla torunu Ali Haydar 1302 R. evvel 15 (Mart 1885). Bab-› Seraske- Bey. ri’de harbiye kalemi ketebesi Hayreddin Pafla sülâlesinde Hac› ‹brahim Pafla bin 1325 (1907). Yi¤it Ömer Paflazâde Ali R›za Halil Paflazâdeler’den el-hac Mehmed Bey’in efli Hadice fiirindil Han›m. Ayn› Fasih Bey. Reisü’l-Hattatîn Hamdullah tafl, Ali Bey, 1293 (1876). Efendi Hazîresi Bahsine bak›n›z. 1256 (1840). Ömer Pafla’n›n annesi fierife 1224 Cemaziyelevvel 21 (Temmuz 1809). Emine Han›m. Hattat Osman Efendi’nin k›z› Hadice Han›m. 1258 (1842). Ömer Paflazâde Mehmed Bey’in k›z› Seyyid Ali Sultan huzurunda nasib Tarih k›sm› gömülü. Kâtibî sikke, Hattat Mus- alan ve 18 yafl›nda iken vefat eden Sey- tafa Efendi. yide Emine Han›m.

1166 Cemaziyelevvel 4 (Mart 1753). Fahrü’l- 1197 (1782). Tokat Voyvodas› Ali A¤a. müderrisîn-i kirâm Hattat fiakirzâde el- hac Mehmed Efendi. (Sicill-i Osmânî, 1301 (1884). Ulema-y› ricalden ve eflrâf-› ku- 4/240; Merâk›d, s. 73; Tuhfe, s. 360, 419) zâtdan Halebli Yedisakalzâde el-hac Ab- dülkadir Efendi. Efli, 1309, Safiyye Ha- 1220 (1805). Ayasofya-i kebir Medresesi’nde n›m. kain Hattat Abdürrahim Hilmi Efendi. 1268 (1851). Yedisakalzâdeler’den el-hac Ab- 1192 (1778). Nakflibendî Hattat el-hac Ah- dülvehab Efendi. med Efendi. (Sicill-i Osmânî, 1/266) 1274 (1857). Teflrifat-› Hümâyun muavini 1180 fiaban 12 (Ocak 1767). Hamzavî tafl. El- Ali Bey’in k›z› fierife Hadice Han›m. hattat ve’l müderrisîn-i kirâm ve ser e- t›bba-y› Saray-› Galata el-hac Hasan 1184 (1770). Rag›b Pafla silâhdar› Zehrab Carullah el-maruf bi tesbihci. A¤a.

1060 (1650). Kefeki tafl. Merhum Ken’an Ça- fieyhü’l-Hattatîn Önü: vufl. 1295 Safer 3 (6 fiubat 1878). Bosna Travik 1315 Ramazan (Ocak 1898). Üsküdar’da Esb- Hanedan›’ndan ecille-i rical-i Devlet-i pazar›’nda (Atpazar›) Suluhan odabafl›s› Aliyye’den Rumeli Beylerbeyi payeliler-

859 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

den ve fiura-y› Devlet azas›ndan Tezki- 1305 (1887). Kitâbeleri özellikle kaz›nm›fl iki recizâde Mehmed Dervifl Pafla. (Sicill-i flâhide, biri 1305 tarihlidir. “Ümera-y› Osmânî, 2/337) Cerakis’den Gazi Girayzâde Ali Bey’in efli” Bundan sonras› kaz›nm›flt›r. Cetvel- 1182 (1768). Ulema sar›kl›. Yeniçeflme Camii leri duruyor (Ahmediye Meydan›’nda idi) imam› el- hac Hüseyin Efendi. 1402 (29 May›s 1982). “Kibar hattatînden” Hamid-i Amidî (Aytaç). 297-8/1b Velâ- 1176 (1762). Hindî o¤lu Osman A¤a. deti: 1309 (1891-92). fiâhidesinin üst k›sm›na eski yaz›yla “Hâmid” ismi simet- 1245 (1829). Haseki Sultan vakf› cabisi Ham- rik olarak hak edilmifltir. za Baba. Gurre-i Rebiyülâhir. (Abdi Pa- fla Sofas› Bahsine Bak›n›z.) Kapan-› Dakik Sofas›:

1188 Zilkade (Ocak 1775). Enderun-› Hümâ- 9. Ada’n›n ortas›nda ve Abdi Pafla Sofas› geri- yun Hane-i Hassa’dan A¤ay› peflkiri sindedir. Hazreti flehriyarî Dergâh-› âlî gediklilerinden Ali Efendi. 1313 (1895). Devletlu Arif Pafla’n›n damad› K›r›mîzâde, Zahire anbar› emini Hac› 1185 Zilhicce 20 (Mart 1772). Dakikizâde sa- Musa A¤azâde Mehmed ‹zzet Bey. hib-i zühd ü flefkat Süleyman Efendi. 1183 (1769). Kefevî ‹brahim Molla. 1190 Receb (A¤ustos1776). Dakikizâde Sü- leyman Efendi’nin efli fierife Emetullah 1256 (1840). Zahire anbarlar› emini Musa Han›m binti Davut A¤azâde Mehmed A¤a. (Sicill-i Osmânî, 4/525) A¤a. 1293 (1876). Zahire anbarlar› emini Musa Tarih k›sm› gömülü. fieyhülislâm Dürrizâde A¤azâde Mehmed ‹zzet Bey’in o¤lu Abdullah Molla Efendi’nin etba›ndan Mehmed fievki Bey. eflraf-› kuzatdan Ali Rüfldi Efendi’nin k›- z›...... Tarih k›sm› gömülü. Anbar Emini Musa A¤a- zâde Arif Bey.

1227 (1812). Sekbanbaﬂ› Arif Paﬂazâde Halid Bey. (Sicill-i Osmânî, 3/268)

1250 Ramazan 7 (7 Ocak 1835). Arif Pafla’n›n k›z› sab›ka Anbar Emini el-hac Musa A¤a’n›n efli fierife Haf›ze Han›m.

Sofa:

9. Ada ortas›ndad›r.

1079 (1668). Kefeki taﬂ. Attar Dilâver Bey.

1151 (1738). Ca¤alo¤lu Mehmed Tabi Bey.

1218 (1803). Kuzatdan Ankaravî el-hac Mus- 9. Ada’da tafa Efendi’nin efli Habibe Han›m. “Kibar hattatînden hattat-› flehir” Sofa: Hâmid (Aytaç) Bey’in flâhidesi. ‹ç taraf.

860 Üsküdar Mezarl›klar›

1057 Ramazan (Ekim 1647). Örfî kavuklu in- 1175 (1761). Nefis yaz›. Atik Valide Sultan ce dörtköfle sütun tafl. evkaf-› flerifin kâtib-i evveli Mes’udzâde Mustafa Efendi’nin efli Fatma Han›m “Merhum Hasan Çavufl’un ruhuna Fatiha, flehr- bint-i Süleyman. (Mecmua-y› Tevarih, s. i ramazan” nadir tafllardan biridir. 237-238; Sicill-i Osmânî, 4/366)

1217 (1802). Niflanl› ender tafllardan, dolama 1140 (1727).“Bezm-i gülzar-› cinanda gül Halil” periflanî sikkeli. 25. bölükten Kastamo- nili Topsakal Hasan Efendi. Üç bal›k 1157 (1744). Atik Valide Sultan Kâtibi resmedilmifltir. Mes’udzâde k›z› Ayfle Han›m.

1231 (1816). Mücellid el-hac Ahmed A¤a. 1204 (1789). Mes’ud Efendizâde, Atik Valide Sultan Kâtibi Ebu’l-Ahmed Efendi. 1137 Ramazan 21 (Haziran 1725). Hamzavî taﬂ. Üsküdar’da Valide Camii Cum’a 1182 Cemaziyelevvel 6 (Eylül 1768). ‹stan- ﬂeyhi alemü’l-ulema Erzurumî Mustafa bul’da K›z›lmusluk kurbinde sakin Ha- Efendi. ne-i Hassa’dan Hattat Abdullah Efendi.

1253 (1837). Hammallar kethüdas› el-hac 1125 (1713). Mes’ud Efendi. Taﬂ› yerde olup Hüseyin A¤a. ancak ismi ve tarihi görülmektedir

1310 Receb (Ocak 1893). Bâb-› Vâlây› Seras- Arif Pafla Sofas›: keri’de 1. fiube Müdürü Hac› Hasan Tahsin Efendi Tunusba¤› Caddesi’nden biraz içeride olup etraf› duvar ve demir parmakl›k ile çevrilmifltir. 1198 (1783). Sultan Ahmet Camii’nde 20 seneden fazla dersiâmm olan Haf›z Ahmet 1302 fievval 15 (Temmuz 1885). Tophane-i Efendi. âmire feriklerinden Mehmed Arif Pafla. Kitâbesi M›srî Ali imzal›d›r. Sicill-i Osmâ- 1211 (1796). Balkapan› tüccarlar›ndan Kone- nî’de kay›tl› de¤ildir. vîzâde ‹brahim A¤a. 1297 (1879). Arif Pafla’n›n kay›n validesi Ha- 1237 (1821). Kapan-› dakik tüccarlar›ndan dice Han›m. K›r›mî el-hac ‹smail A¤a. 1216 (1801). Sofa önü. Tatar Samakovlu Gü- 1141 (1728). Ser-et›bba Nuh Efendi ç›ra¤› zel Mustafa A¤a. Gülsün Kad›n. Cadde Üzeri: (Suyolcubafl› Sofas› bahsine bak›n›z.) 1184 (1770). Ebubekir A¤a. ‹ç Tarafta Bir Sofa: 1130 (1717). Çukac›zâde ‹brahim A¤a. 1185 (1771). Destarizâde Erzurum defterdar› Mehmed Said Efendi. 1190 (1776). Çak›rc›bafl› ye¤eni Abdülhalim A¤a.

1186 (1772). Destarî Süleyman Efendi. 1255 (1839). Serdestar-› hazreti flehriyarînden mahrec Mehmed Emin A¤a. 1154 Zilkade. 22 (Ocak 1742). Hamzavî tafl. Atik Valide Sultan kâtibi Mes’udzâde 1194 (1780). Sab›ka Çak›rc›bafl› Abbaszâde Mustafa Efendi. Ayn› kabir bafltafl›, taye¤eni Ahmed A¤a. rihsiz on m›sral› kitâbe ve kafesî destar. “Mustafa Mes’ud Efendi” (Ayvansarayî, 1172 (1758). Kafesî destar. Riyaz-› hüner Mecmua-y› Tevarih, Haz. F. Derin-V. (bahçeler tanzim eden) Mahmud Efen- Çabuk, s.75) di. (Sicill-i Osmânî, 4/326)

861 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1239 (1823). T›rnakc› hazinedar› el-hac Mus- tafa A¤a.

1188 (1774). ﬁahin Paﬂa damad› Zaime Mus- tafa A¤a. (Sicill-i Osmânî, 3/134)

1263 (1846). Basmac› ustalar›ndan Ahmed’in eﬂi Afife Han›m.

1204 (1789). M›s›r tüccarlar›ndan el-hac Hü- seyin ibn-i Mehmed.

1239 (1823). Ca¤alazâde Reﬂid A¤a’n›n annesi Fatma Hatun.

Sofa:

1261 Gurre-i Zilhicce (Aral›k 1845). Vüzera- y› azam kap› kethüdalar›ndan ve esbak Teﬂrifat-› Hümâyun kisedar› ‹smail ‹smet Efendi ve eﬂi. (Sicill-i Osmânî, 3/473)

B ve C Noktalar› Aras›:

fieyhülislâm Mustafa Efendi Hazîresi bahsine Nakilbend Camii’nin bak›n›z. hatibi, Emir Hoca diye maruf Hasan Efendi Sofas›: fieyh Hasan Efendi. fieyhülislâm Mustafa Efendi Sofas› önündedir. Arif Pafla Sofas› Gerisinde Di¤er Bir Sofa: Etraf› muntazam kesmetafl ile çevrilmifl olup bir çok flâhidesi yok olmufltur. 1221 Rebiyülevvel (May›s 1806). Esbak Çal›k Mehmed Pafla’n›n efli hace Zeliha Ha- 1171 Safer 10 (Ekim 1757). Hamzavî tafl. Es- n›m. seyyid efl-fleyh Hasan Efendi efl-flehir hace el-hatib-i Cami-i Nakilbend. (Sicill-i 1209 Gurre-i fievval (Nisan 1795). Çal›k Osmânî, 2/153) Mehmed Paflazâde Mir-i Miran-› kirâm- dan Ahmed Pafla’n›n o¤lu Yahya Bey. 1201 (1786). Nakilbend hatibi Hasan Efen- di’nin efli Ayfle Han›m. 1216 (1801). Çal›k Mehmed Pafla eflinin hasekisi Mustafa A¤a. 1076 (1665). Mehterbafl› Mustafa A¤a.

1202 (1787). Çal›k Mehmed Paﬂa’n›n k›z› 1231 Za. 15 (Ekim 1816). Kemankeﬂ binyüzcü Havva Han›m. (Sicill-i Osmânî, 40/248) Tacirzâde Mehmed Emin A¤a Üsküdarî.

*** ***

1174 (1760). Selânik mollas› Alizâde Efen- 1161 (1748). fieyhülislâm Mustafa Efendi so- di’nin damad› Hasan Efendi. fas› arkas›ndad›r. Çok büyük sar›kl›. Mukteda-y› zühd-ü takva cami-i ilm-i amel 1222 (1807). Kethüda-y› Sadr-› âli hulefas›n- Mustafa nam ‹mam-› evvel-i flah-› cihan dan Sad›k Efendizâde Dervifl Mahmud Sarm›sakc›zâde Mustafa Efendi. (Sicill-i Efendi. Osmânî, 4/429)

862 Üsküdar Mezarl›klar›

1265 C. âhir (Nisan 1849). Fesli. Kurena-y› 9. Ada - A Bölümü: selatin-i seniyyeden ve eâz›m-› rical-i Enderun-› Hümâyun mülûkanelerinden fieyhülislâm Kâmil Efendi Hazîresi: Hazine-i Hümâyun Kethüdas› Mehmed Nazif A¤a. (Sicill-i Osmânî, 4/564-565) Tunusba¤› Caddesi ile Bakkal Bekir Soka- ¤›’n›n (flimdi, Musahipzâde Celal Sokak) bir- 1205 (1790). Sultan Mehmed Han Camii leflti¤i yerde ve soka¤›n sol köflesindedir. Üç dersiâmdan Konevî efl-fleyh Haf›z ‹sa taraf› kesmetafl kaideli hazîrede gömülü olanlar Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/162) flunlard›r:

1241 (1825). Müderrisîn-i kirâmdan Konevî 1161 (1748). fieyhülislâm-› esbak fiehid-i ‹sa Hocazâde Haf›z el-hac Mustafa Efen- sa’id es-seyyid Feyzullah Efendizâde es- di ibn-i Abdullah. seyyid Mehmed Efendi. (Sicill-i Osmânî, 4/236) Anadolu payeli idi. 1202 (1787). fiam-› flerif kazas› dersiâm Karsî Mehmed Efendi. 117. fievval 7. Son rakam yaz›lmam›flt›r. Sa- b›ka fieyhülislâm merhum es-seyyid Tarih k›sm› gömülü. Tam B noktas›. Sadr-› es- Mustafa Efendi’nin k›z› fierife Zeyneb bak Selim Mehmed Pafla biraderzâdesi Han›m. Mustafa Efendi 1158 (1745) ta- Tercüme Odas› hulefas›ndan Mustafa rihinde vefat etmifltir. Kabri, biraz ileri- At›f Bey. (Sicill-i Osmânî, 3/60-61 Selim dedir. (Sofas› bahsine bak›n›z.) Pafla) 1173 (1759). Mehmed Tayyib Efendi ibn-i 1240 fievval 21 (Haziran 1825). Esbak telhisî- Osman Efendi. i sadr-› âlî silâhfloran-› hassadan el-hac Haf›z Mehmed Reflid Efendi’nin efli Ha- 1174 (1760). fierif Mehmed Efendi ibn-i es- n›m Sultanzâde Maksude Han›m. seyyid Mehmed Efendi.

*** 1178 Ramazan 1 (1 flubat 1765). Merhum fierif Molla Efendi’nin validesi Havva Kad›n. 1299 (1881). Adliye Nezareti ser veznedar› Van eflraf›ndan Dilâverzâde Hüseyin 1181 Cemaziyelevvel 24 (Ekim 1767). fieyhü- fieyhülislâm Efendi ve 16 yafl›nda vefat eden o¤lu. lislâm-› esbak flehid es-seyyid Feyzullah Mehmet Kâmil Efendi’nin k›z›, fahrü’l-muhaddarat fieri- Efendi’nin aile sofas›. 1280 (1863). Sadr-› esbak Selim Mehmed Pa- fe Fatma Han›m. fla’n›n ye¤eni Hasan Bey.

1282 (1865). Selim Mehmed Pafla’n›n müte- allikat›ndan (yak›nlar›ndan) Emrullah A¤a’n›n k›z› ve Selim Pafla’n›n efli Fatma Han›m.

Tarih k›sm› gömülü. Selim Pafla’n›n biraderi Halil Beyzâde müdderisîn-i kirâmdan Ali Galib Bey. Halil Bey’in kabri karfl› köflede ve 10. Ada’dad›r.

1197 (1783). Kastamonili Haf›zzâde Haf›z eﬂ- ﬂeyh ‹brahim Efendi.

1326 (1908). Fesli ﬂâhide, Afyonkarahisar redif f›rkas› kumandan› Mirliva mütekaid Rag›b Paﬂa.

863 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1184 (1770). Es-seyyid Mehmed Tayyib Efen- dizâde es-seyyid Osman Efendi.

1209 Rebiyülâhir 3 (Ekim 1794). Âl-i Feyz’den fieyhülislâm-› esbak es-seyyid Mehmed Kâmil Efendi Hazretlerinin hemflire-i muhteremeleri fierife Sami Han›m.

1215 Rebiyülâhir 10 (1 Eylül 1800). Kitâbe aynen ﬂudur:

Hüve’l-Bâkï. ﬁehid-i sa’îd Feyzullah Efendi hafidi vas›l-› rahmet-i Hakk ﬁeyhülislâm-› esbak es-seyyid Mehmed Kâmil Efendi ruhi çün r›zaen-lillah el-Fatiha. (Sicill-i Osmânî, 4/67)

Üsküdar Vapur ‹skelesi ile Paflaliman› aras›nda ve eskiden S›rayal›lar denilen yerdeki yal›s›nda vefat etti. Karabekirzâ- de Osman Efendi’nin (Sicill-i Osmânî, 3/431) o¤lu olup 1142 (1729)’da do¤du. Annesi, fleyhülislâm Feyzullah Efen- di’nin k›z›d›r. 26 C. evvel 1202 (Mart 1788)’de fleyhülislâm oldu. Bir sene sonra azl edilerek Keflan’a sürüldü. ‹lim sahibi olup siyasete kar›flm›flt›r. O¤lu, mü- derris Mehmed Muhib Efendidir. (Dev- fieyhülislâm Mehmet hatü’l-Meflayih, s. 113; Cevdet Tarihi, Sa- Kâmil Efendi’nin bah Gazetesi Yay. 7/128) flâhidesi. 1216 fievval 7 (10 flubat 1802). fieyhülislâm-› esbak Mehmed Kâmil Efendi’nin küçük 1287 Muharrem 20 (Nisan 1870). Fesli. Hadi- k›z› fierife Amine Han›m. mü’l-fukara bende-i Âl-î Abâ Enderun-› Hümâyun’dan mahrec Mehmed Memifl 1223 fiaban 5 (Eylül 1808). fieyhülislâm-› es- Efendi. bak Mehmed Kâmil Efendi’nin efli hace Nesibe Kad›n. 1208 Muharrem 27 (Eylül 1793). fiehid ‹brahim Efendi. 1233 (1817). Sadr›azam mektubcusu hulefa- s›ndan merhum Ahmet Efendi’nin nine- 1006 (1597). Sâhibu’l-hayr Bali Çavufl. Bura- si hace Necibe Kad›n. da bir camii vard›.

1291 (1874). Tatarc›kzâde Ahmed Reflid 1180 Zilhicce (May›s 1767). Sab›ka Defterdar Efendi’nin torunu esbak sal payelilerden Ahmed Paflazâde el-hac Mustafa Bey. Mehmed Kâmil Efendi. Rumeli Kad›as- (Sicill-i Osmânî, 2/242 Halimî Mustafa keri olan Tatarc›kzâde Abdullah Efendi Pafla) 1173’te idam edildi. Kabri Burma- 1211 Zilkadesinin 9. (May›s 1797) günü l› Mescit hazîresindedir. (Ayvansarayî, vefat ederek Edirnekap› Mezarl›¤›’na gö- Vefeyât, s. 20; fiem’danizâde Tarihi, Haz. mülmüfltür. Yan›nda müderris o¤lu Os- M. Aktepe, II/A, s. 37) man At›f Efendi’nin 1228 (1813) tarihli flâhidesi vard›r. 1218 Receb (Ekim 1803). Kuflcu Za’im Ali A¤a. ***

864 Üsküdar Mezarl›klar›

1224 (1809). Divan-› Hümâyun Çavufllar›n- Tarih k›sm› gömülü. Sikkeli. fieyhülislâm-› es- dan Kuflcuzâde fievki Ahmed A¤a. bak Arabzâde Ahmed Ataullah Efen- di’nin Lalazâdesi eflraf-› kuzatdan Duha- 1224 (1809) Kâtibî sikkeli. Taflköprülü Nak- ni Mehmed Efendi. (Sicill-i Osmânî, kafl Seyyid Abdurrahman A¤a. 3/477 Ataullah Efendi)

1227 fievval (Ekim 1812). Kuflcu Za’im Ali 1277 (1860). Fesli ve Mevlevî sikke kabart- A¤a’n›n efli Ümmügülsüm Hatun. mal›. Hadimü’l-fukara bende-i Âl-i Abâ Enderun-› Hümâyun’dan mahrec Meh- 1246 Gurre-i Zilhicce(May›s 1831). Sikkeli. med Memifl Baba. Kitâbesi aynen fludur: 1321 (1903). Posta ve Telgraf Nezareti evrak Ba¤-› gülistan-› Kadiriyye’de bir gül-i ra’na idi Müdürü Salim Bey’in o¤lu Mekteb-i Buy-› ›trî emin k›ld› nice cân› pür-safâ Mülkiye-i fiahane mezunlar›ndan Meh- Çün tarîk-i Kadiriyye’de sa’y idüb buldu kemâl med Alaeddin Bey. Eyledi bu makâm› ihya ki, Zikrullah ola Davete itdi icâbet cân›na minnet bilüb Matbah-› Âmire Müdürü Lütfullah Ât›f K›ld› bî-pervâ azimet itmedi havf u recâ Efendi Hazîresi: Çün hitâb-› “‹rc›î” irdi semâ s›rr›na Rûh-› pâki eyledi kandil-i arfl› ruflenâ. ‹nadiye’de, alt› yolun birleflti¤i meydandad›r. Kutbü’l-ârifîn gavsü’l-vâs›lîn Karfl›s›nda, ‹nadiye Tekkesi, Taflç›lar Mezarl›- Hazreti fieyh Sultan Abdülkadir ¤›, Haflim Baba ve Selim Baba’n›n kabirleri bendelerinden merhûm ve ma¤fûr efl-fleyh bulunmaktad›r. Hazîre, Gümdo¤umu Caddesi el-hac Halil Efendi ruhi çün el-Fatiha. ile ‹nadiye Mescidi Soka¤›’n›n birleflti¤i yerde ve Soka¤›’n sa¤ köflesinde evlerin önünde ve Bali Çavufl Mescidi’nin ikinci bânisi ve su deposunun hemen yan›ndad›r. postniflîni idi. Etraf› demir parmakl›k ile çevrilmifl bulunan 1251 Rebilüyevvel 12 (Haziran 1835). Kuflçu- hazîrede gömülü olanlar flunlard›r: zâde el-hac Ali Bey’in efli fiemsinüma Han›m. 1247 Muharrem 7 (18 Haziran 1831). Kut- bü’l-ârifîn sultanü’l-vâs›lîn efl-fleyh Yusuf 1251 (1835). Mihrimah Sultan Cami-i flerifi Efendi Hazretlerinin hulefalar›ndan De- müezzini Kolanc›zâde Mehmed Emin velibeli Veliyüddin Efendi Hazretlerinin Efendi halifesi Ayfle Bac›.

1261 (1845). Mabeyn-i Hümâyun kilercile- 1256 (1840). Ayn› kabirde, Galata gümrü¤ü rinden Ahmed ﬁevki A¤azâde el-hac Naz›r› Lütfullah Efendi’nin k›z› ﬁerife Said Arif. Emine Hatun.

1274 (1857). Nakkaflî Mustafa A¤a’n›n o¤lu 1260 Zilkade 22 (Aral›k 1844). Lütfullah Ahmed Bey. Efendi’nin annesi ve Galib Efendi ben- degân›ndan Ümmügülsüm Han›m. 1277 (1860). “Mahdum-› Mir Hac› Ali Hâce- gân’dan ya’ni Mehmed Hatti Efendi güzide Hu” 1274 Rebiyülevvel 3 (22 Ekim 1857). Fes- li.Bendegân-› Âl-i Abâ ve Band›rma- 1310 (1892). Sultan Abdülaziz Han kilercile- vî’nin bendegân›ndan ve fieyh Galib rinden Piflkeflcizâde Osman Nuri Bey. Efendi bendegân›ndan ve Hazine-i Has- sa Muhasebecisi Mustafa fiefi Efendi. Tarih k›sm› gömülü. Cennet-mekân Bezmi- âlem Valide Sultan Hazretlerinin Pifl- 1277 Zilkade 29 (8 Haziran 1861). Tarik sik- keflci-bafl›s› (hediye veren) Osman Efen- ke kabartmal› sütun flâhide üzerindeki di. kitâbe fludur:

865 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Ecille-i rical-i Devlet-i Aliyye’den Mahmud Pafla Cami-i flerifi kâtibi hac› Ve Band›rmavîzâde efl-fleyh Resul Efendi Es-seyyid el-hac Mehmed Galib Efendi Hazretleri’nin bendegân›ndan 1149 (1736). Kafesî sikkeli. Haslar Halifesi el- Olub Matbah-› Âmire müdiri hac Yusuf Efendi iken dahil-› ravza-i cinân olan es-seyyid Lütfullah Ât›f 1163 (1749). Hace fierife Hadice Hatun. Efendi ’nin rûh-› flerifi-çün R›zaen-lillah Fatiha. 1189 Muharrem 27 (Mart 1775). Resul Efen- dizâde fierife Hadice Han›m. 1286 (1869). Lütfullah Efendizâde Mehmed Cemaleddin Efendi’nin o¤lu Kâmil 1192 (1778). Genç yafl›nda vefat eden Tahir Efendi A¤a.

1302 (1884). Lütfullah Efendi’nin bald›z› ﬁe- 1200 (1785). Sungurbey A¤as› zaim el-hac rife Vahide Han›m. Mustafa A¤a.

1303 R. âhir 27 (fiubat 1886). Ecillei rical-i 1208 (1793). Sab›ka Sungurbey A¤as› el-hac Devlet-i Aliyye’den Lütfullah Efendi Mustafa A¤a’n›n k›z› olup genç yafl›nda merhumun halilesi tarikat-i aliyye ben- vefat eden Zübeyde Han›m. degân›ndan fierife Fat›ma Behiyye Ha- n›m. 1162 Muharrem (Ocak 1749). Kâtibî. 10 m›s- ral› kitâbesi vard›r. 1320 R. evvel 1 (8 Haziran 1902). Saray-› Hü- mâyun cenâb-› mülûkâne Matbah-› âmi- Hazreti flahenfleh-i dehrin h›div-i âlemin re müdiri Lütfullah Efendi’nin o¤lu Üs- Bende-i Hassa Silâhfloru olan Abbas A¤a küdar Bidayet Mahkemesi azas› ve tarikat-i aliyye bendegân›ndan Cemal Bey. 1189 (1775). Emin Efendi. Kitabesi fludur:

Bu hazîre 1989 Ramazan Bayram›’n›n birinci Diriga o Hazreti fahr-i emacid-i devlet günü, bir müteahhit taraf›ndan tamamen imha Emin Efendi ki, eylerdi dehr an› tahsin edilerek yok edildi. Yapt›¤›m soruflturmada Güzide kâtib ve damad-› Kethüda Bey idi parçalanan tafllar›n at›ld›¤› yeri dahi ö¤rene- Arûs-› kâmi tutuk-pûfl k›ld› perde-niflân medim. Gelince name-i ayfl›n zeman ân›n memhur Kodu bu safhada nâm›n fakat cû-fas-s› nigin Sicill-i Osmânî, 4/90’da flu bilgi vard›r: Lütful- Veda itdi bu matem saray dünyaya lah Efendi kalemden yetiflip hâcegândan olup Hemifle-kâr-› ahibbay› k›ld› âh ü enîn Varna bina emini oldu. 1243 (1827)’de Küçük Didi bir âh ile hem du’â ve hem târîh Evkaf Muhasebecisi, sonra uzun müddet Mat- Hudâ makâm-› Emîni naîm ide amîn bah-› Âmire müdiri oldu. 1189

A-B K›sm›nda Büyük Sofa: Kafesî destarl› flâhidesi, Büyük Selim Pa- fla Sofas› arkas›ndad›r. Gündo¤umu Caddesi üzerinde ve mezarl›k duvar›ndan 20 ad›m geridedir. Etraf› kesmetafl du- 1210 (1795). Sikkeli. B noktas›ndad›r. Efl- varla çevrili olan hazîrede flu flâhideler vard›r: fleyh el-alim el-amil ve’l-kemâl el-fâz›l kutb-› aktab Hadim müftüsü es-seyyid 1085 (1674). Müteferrikadan Üsküdarî Ah- efl-fleyh Mehmed Efendi. med A¤a. 1183 (1769). Câbizâde Sa’dullah A¤a. 1107 (1695). Sikkeli dört köfle tafl. Resul Efendizâde müderris Mehmed Efendi. 1192 (1778). Diyarbekirli Cabizâde Sa’dullah A¤a’n›n k›z› Hamide Hatun. 1110 (1698). Mahmiye-i ‹stanbul’da vaki

866 Üsküdar Mezarl›klar›

1218 (1803). Kuzattan Ankaravî el-hac Mus- 1290 Ramazan 29 (Kas›m 1873). Abdi Pa- tafa Efendi’nin efli Habibe Kad›n. fla’n›n efli Hibetullah Han›m.

1270 Rebiyülevvel 11(1853). Bin ikiyüz yir- 1293 Cemaziyelâhir 15 (Temmuz 1876). Abdi midokuz senesi dünyaya gelen sadr-› es- Pafla’n›n k›zkardefli ve Tersane-i Âmire bak Divitdar Mehmed Pafla’n›n torunu liman baflkâtibi Hüseyin Efendi’nin efli Nu’man Bey’in o¤lu Mustafa Necib Bey. Ayfle Han›m. (Sicill-i Osmânî, 4/239-240). Kabri Gün- do¤umu Caddesi üzerinde ve mezarl›k 1293 C. âhir 15 (Temmuz 1876). Müflir Rauf duvar›n›n hemen arkas›ndad›r. Pafla’n›n efli ‹ncu Han›m.

1314 (1896). Saadetlu Âgâh Pafla’n›n annesi 1297 fievval 6 (11 Eylül 1880). Efahim-i Mü- Fatma Fitnat Han›m. Âgâh Pafla’n›n fliran-› Devlet-i Aliyye Çerkes Abdi Pa- kabri karfl›s›nda ve 10. Ada’dad›r. fla. (Sicill-i Osmânî, 3/413)

1307 (1889). Hazret- fiehriyarî’den Medineli “Abdi Pafla, Hüsrev Pafla’n›n kölelerinden Sermüezzin el-hac ‹brahim Efendi’nin olup askeriyeye girip 1247 (1831) tarihine ka- efli fierife Selime Han›m. dar Saray-› Hümâyun’da muallimlik yapt›. 1255 (1839)’da Ankara mirlivas› ve sonra fe- 1195 (1780). Esirci Hac› Ahmed A¤a. rik oldu. Yunan muharebesinde bulundu. 1290 (1873)’te fiura-y› Devlet azas› ve iki sene son- Tarih k›sm› gömülü. Hâlâ Ser-sikkegân-› ra Zabtiye Müfliri oldu. Derbhane-i Âmire Abdülbaki Efen- di’nin k›z› Hadice Han›m. Girdi¤i muharebelerde baflar›l› idi. Çal›flkan ve çok do¤ru bir zatt›. O¤ullar›, Rauf Pafla ile Abdi Pafla Sofas›: Hüsrev Pafla’d›r. Rauf Pafla’n›n kabri hazîrede- dir.” Sofa, Tunusba¤› mevkiinden Karacaahmet Sultan Türbesine giden, Tunusba¤› Caddesi Abdi Pafla’n›n Salacak’a inen yokuflun bafl›nda üzerinde, takriben yolun orta yerinde ve sol ta- ve Sinan Pafla Camii’nin yan taraf›nda ve raftad›r. Etraf› alçak bir duvarla çevrilmifl olup, Toprak Soka¤›n sa¤ köflesinde bir kona¤› var- oldukça büyüktür. içindeki flehideler flunlard›r: d›.

9. Ada’da, Abdi Paﬂa Sofas›

867 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Rauf Pafla, tahsilini Paris’te tamamlam›fl, 1304 Ramazan 15 (Haziran 1887). Rusumat 1849’da yaver olarak Ömer Pafla’n›n maiyye- Müdürü merhum Mustafa Âgâh Bey’in tinde Bosna’da ve K›r›m muharebelerinde bu- efli tarikat-i aliyye-i Nakflibendiyye’den lunmufl ve sonra atefle olarak Paris’e gönderilip fierife Hadice Adile Han›m. alt› sene orada kalm›flt›r. Frans›z Erkân-› Har- biye Mektebinde tahsilini tamamlad›. 1868’de 1319 (1901). Abdi Pafla’n›n torunu R›za Bey. liva rütbesiyle Sultan Aziz’in bafl yaveri olarak Avrupa seyahatinde bulunmufltu. 1330 Zilkade 26 (flubat 1903). Erkân-› Harp-› ferikan Tevfik Sami Pafla bin Abdülgani ‹ki defa Bahriye Naz›r› oldu ve sonra serasker Bey. ve Tophane müfliri oldu. 1881’de ‹stanbul’da Hassa Ordusu müflirli¤ine tayin edildi ve bu 1327 (1909). Hassa Müfliri Mehmed Rauf Pa- görevde 27 sene kald›ktan sonra Küçük Çam- fla. Do¤. 1832. l›ca ete¤indeki köflkünde vefat etti. Babas› gibi do¤ru ve çal›flkan bir paflam›zd›. (A. Gövsa, 1928 Aral›k 26. Söylemezo¤ullar›’ndan Esad Meflhur Adamlar 4/1316; Y. Öztuna, Devletler Cabir Pafla. ve Hanedanlar 2/542, 840) Suyolcubafl› Sofas›: 1300 (1882). Bâb-› âlî tercüme odas› hulefâ- s›ndan R›fat Beyin annesi Ayfle S›d›ka Tunusba¤›’dan Karacaahmet Türbesi’ne giden Han›m. Tunusba¤› Caddesi üzerinde ve sol tarafta, takriben yolun orta yerinde olup mezarl›k duvar›- 1302 Cemaziyelâhir 13 (30 Mart 1885). Mo- n›n hemen arkas›ndad›r. Büyük sofadaki alt› ra’da bulunan ‹nebaht› Hanedan›’ndan flâhide feci flekilde moloza gömülmüfltür. Di¤er Na’ili Bey’in k›z› ve Bacaks›z Ahmet Pa- flâhideler flunlard›r: fla merhumun efli ve Ferik Ali R›za Pa- fla’n›n annesi Hatice Han›m. 1237 Cemaziyelâhir 15 (8 May›s 1822). fierife Ayfle Han›m. Kitâbesi fludur:

Suyolcubafl› Sofas›. Tafl iflçili¤i ve hat güzelli¤i bak›m›ndan eflsizdir.

868 Üsküdar Mezarl›klar›

fiu cihâna geldim amma asla rahat bulmad›m Göz açub bir dem gençli¤imde flâd olub hiç gülme- dim Çal›flub nice tabibler derde dermân bulmad›m Nûfl idüb câm-› ecel lokmane hâcet koymad›m Hükm-i takdir böyle imifl çâre yok bilmedim Firkatiyle yand› ba¤r›m cihâna doymad›m. Suyolcular Bölükbafl›s› Seyyid Reflid A¤a’n›n kerimesi fierife Aifle Han›m. 15 Cemaziyelâhir 1237

1235 (1819). Saide Han›m. Kâtibesi ﬂudur:

Reflid A¤a Suyolcular bölükbafl›s› merhumun Kalub bu duhter-i pâkizesi âlemde bir müddet Dilerken nahl-› ömr-i afiyetden meyve-çin olmak Dirîgâ kand bad cûd gerdun irmedi mühlet Olub ta’un ile ezrede cism-i cani bir kaç gün fiehâdetle hemân dâr-› bekaya eyledi rihlet Vefât›n yâd iderken yazd›lar târîh-i cevher-dâr Saide Han›m’›n Mevâ-y› ukbâs› ola Cennet 1235

1241 (1825). Oniki yafl›nda vefat eden Fat›ma Ulviye Han›m. Suyolcu Sofas›’nda Mustafa Allâme Tarih k›sm› gömülü. Suyolcuzâde el-hac Meh- Efendi’nin nefis hatl› med Efendi’nin o¤lu Ali Efendi. güzel flâhidesi. Çinili Cami yan›ndaki 12.... Emsalsiz tafllar, tu¤ra kabartmal›. Kitâbe- soka¤a Allâme ismi si fludur: verilmifltir.

Ç›ra¤› Esma Sultan’›n Hadice Faize Han›m Kitâbesi fludur: O verd-i ‹smet Allâme Efendi ’nin halilesi Yapub amade etdi merkadin hâl-i hayât›nda Âh kim ey çarh etvar kar-› nâ-sezâ Taleb-kâr oldu lutf-› zevk-i Hakk kurb-i Mevlâ’y› Nice feryad idelim senden Cenab-› ‹zzete Bilüb dehri fenân›n nekâbeti oldu¤unu âhir Zümre-i haffat›n a’kal-i âlim-i Allâmesin ‹derdi daima...... Üç sene dûfl eyledin hayfa devâs›z illete ...... Akibet virüb hevâya has›l›n bâd-› ecel Makam› itsün ana Mevlâ behcet-i cây-› ulyây› “‹rc›î” fermân› geldi sûz-› Hakk’dan da’vete ‹düb ma¤fûr zebin ile yâ Rab mesken-i Cennet Namdâfl-› seyyidü’l-kevneyn el-hac Mustafa Refîk eyle aflk›na Muhammed-i Nûr-› tecellây› Rûh-› pâkin gark ide Hakk bahr-i nûr-› rahmete 12.... Rahmet-i Hakk’› görünce terk idüb bu kesreti Kurb-i Hakk’a atd› can vard› mekân-› vahdete Kendi haz›rlad›¤› ve yazd›rd›¤› flâhidesinin son Gerçi çok evlâd ata k›ld› cihanda Hakk ana iki rakam›n›, arkas›nda b›rakt›¤› vefas›z taallu- Lik kalmad› biri ola vesile-i rahmete kat›, ne yaz›k ve ay›p ki, kazd›rmam›fllard›r. Bir du’a ile didi tarihini Kalâyî kim Ayak tafl› gül kabartmal›d›r. Mustafa Allâme lay›k ola yâ Rab Cennet 1230 Ramazan 13 1222 (1807). “Hazret-i Allâme kim k›z› Fat›- ma Han›m.” Kitâbesi flair Kalayî Mehmed Emin Refi Efendi taraf›ndan söylenmifltir. (Türk Di- 1230 Ramazan 13 (19 A¤ustos 1815). Kâtibî li ve Ed. Ans. 5/111; Merâk›d, s. 82; Si- sikkeli flâhidesi tu¤ra kabartmal›d›r. cill-i Osmânî, 4/462-463)

869 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Mustafa Allame Efendi “Mektubî-i Sadr-› Büyük hazîrenin etraf›n› çeviren alçak kesme Ali” idi. Çinili Cami yan›ndaki soka¤a tafl duvar yer yer yok olmufltur. Çok bak›ms›z ismi verilmifltir. ve periflan durumdad›r.

Hazîrede gömülü bir tafl üzerinde; “Darphane Hazîredeki flâhideler flunlard›r: Müfliri R›za Pafla’n›n hemfliresi Emine Ha- n›m” diye yaz›l›d›r. Ali R›za Pafla 1252 1124 (1712). Sadr-› Rum-› sab›k es-seyyid Ramazan›nda (Ocak 1837) Ayasofya Mustafa Efendi’nin valideleri hace Fat›- Camii içinde flehid edildi. Kabri, E- ma Hatun. Ayak tafl› üç servi a¤ac› ka- yüp’te Mihriflah Valide Sultan ‹mareti bartmal›d›r. 20 R. âhir 1115 (2 Eylül kap›s› karfl›s›ndad›r. (Sicill-i Osmânî, 1703). tarihinde vefat eden fieyhülislâm 2/397). Feyzullah Efendi’nin efli olup onun ölü- münden sonra Mahmut bin Mustafa ile 1211 (1796). Mektûbi-i sadr-› âlî hulefas›n- evlenmifltir. dan Telhisîzâde hac› Mustafa Allâme Efendi’nin k›z› Ayfle Han›m. Mahmut Efendi Tokatl› olup K›z Mah- mut denmekle maruf ünlü bir hattat idi. fieyhülislâm Mustafa Efendi Hazîresi: 1147 (1734) tarihinde vefat ederek eflinin yan›na gömüldü. Tafl› mevcut de¤il- 9. Ada’da Gündo¤umu Caddesi ile eski ad› dir. (Müstakimzâde, Tuhfe, s. 508) Bakkal Bekir Soka¤› olan flimdiki Musahipzâ- de Celal Sokak aras›nda uzanan ‹nadiye Mes- 1151 (1738). Es-seyyid Mehmed Es’ad ibnü’fl- cidi Soka¤› üzerinde ve ‹nadiye Meydan›’ndan fleyh Mehmet Efendi. gelirken sol tarafta ve yolun dirsek yapt›¤› yerdedir. Eskiden bu hazîrenin karfl›s›nda meflhur 1156 (1743). Kitâbesi çok k›sad›r: Muteber Üsküdar Menzilhanesi bulunuyordu. flimdi ye- Hatun. rinde evler vard›r.

fieyhülislâm Mustafa Efendi aile sofas›n›n periflan hali. Arkada görülen sutün flâhide Mustafa Efendi’ye aittir.

870 Üsküdar Mezarl›klar›

1158 (1745). Sütun. Kitâbesi fludur: Üsküdar’da Sultantepe’de camii olan Mirzazâ- de Mehmet Efendi ile torunu Azize Han›m ise fieyhülislâm iken veda’-i âlem-i fânî Paflakap›s›’nda muazzam bir kona¤› olan Dürri- ‹den merhum ma¤furleh zâdeler’den fieyhülislâm Ataullah Efendi (öl. Es-seyyid Mustafa Efendi ibn-i el-merhum 1785) ile evlendirilmifltir. Hazîrenin yeri için Efl-flehid es-sa’id fieyhülislâm Mirzazâde Camii bahsine bak›n›z. Es-seyyid Feyzullah Efendi ruhlar›na el-Fatiha. Fî evahir-i Muharrem sene 1158 (1745 senesi flu- Hazîrede yaln›z bafl taraf› kalm›fl bir lâhit var- bat›n›n sonlar›) d›r. Rakam yaz›lmam›flt›r. Uzun kitâbesi:

(Sicill-i Osmânî, 4/428) Fürâg-› handan Mustafa mahdûm-› âlî-câh Hafid-i fleyhülislâm-› mürüvvet pîfle kim 1178 (1764). fieyhülislâmzâde es-seyyid Ab- dullah Efendi’nin k›z› Saliha Han›m. diye bafllamaktad›r. ‹smi, Seyyid Übey- dullah’t›r. 1181 (1767). “Hâlâ Nakibü’l-eflraf es-seyyid Mustafa Efendizâde es-seyyid Abdullah 11.. Son iki rakam okunmaz haldedir. fiey- Efendi Hazretlerinin mahdum-› müker- hülislâm hazinedar› validesi Emetullah remleri merhum ma¤furleh es-seyyid Hatun. Mustafa Molla Efendi’nin ruhlar› çün el- Fatiha.” (Sicill-i Osmânî, 3/385, ölüm ta- Hasan Efendi Aç›ktürbesi: rihini 1184 göstermesi yanl›flt›r.) 1293 Zilhicce 28 (Ocak 1877). Sütun flâhide. Bu aileye mensup olup buraya gömülmüfl olan Eshab-› kalem, Tercüman-› Harameyn baz› kimselerin flâhideleri bugün mevcut de¤il- Hasan Efendi. dir. Bir k›sm›n› kaz› neticesi ç›karmak müm- (Sicill-i Osmânî, 1/172) kündür. Tercüman-› Harameyn idi bu hem-nâm-› Hasan fieyhülislâm Mustafa Efendi’nin, Eyüp’te muh- Sahib-i rütbe vü cah idi hem eshâb-› kalem teflem bir tekkesi, Saraçhanebafl›’nda bir çefl- Saf idi rû-yi rûh› defter-i amâli gibi mesi vard›r. Ç›kmam›fl kilk-i hata sanki ana hiç rakam Sûretâ âdem ve sîretde melek hâlet idi fieyhülislâm Mustafa Efendi’nin o¤lu Abdul- Ki olurdu ana dûzah flehvat âlem lah Efendi 24 C. evvel 1184 (Eylül 1770)’te Onsekiz y›l oturub flirb ü bil-tehada tamâm vefat ederek Tunusba¤›’nda fieyhülislâm Oldu Hacc-i fierifa fete-i beyt-i haram Mirzazâde fieyh Mehmet Efendi’nin (öl. ‹ntisab eyliyerek fieyh Mehmed Can’e 1147/1734-35) yan›na defnedildi. O¤ullar› Nakflibendiye’den olub hem tarike mahrem Osman, Mehmet Emin ve Mustafa efendiler- Hem tarik-i Bedevî’den de idüb istihlaf dir. Mustafa Efendi 1181 (1767)’de vefat Mevlevî’den de muhibbane olub sâhib-i dem ederek ceddi yan›na defnedildi. Torunu ve Handan idi fakirane tarik ehli ile Mehmet Emin Efendi’nin o¤lu Abdullah Geçinüb eyler idi anlara ibzâl-i ni’me Efendi 17 Ramazan 1247 (19 fiubat 1832)’de Hubb-› evlâd-› Resul ile cihândan göçdü vefat ederek yan›na gömülmüfltür. Abdullah Ola ukbada flefi’i Hüseyin’in ikram Efendi’nin o¤lu Osman Efendi ise 7 May›s fiems ç›kd› dûzban kalemden tarih 1805’te vefat ederek büyükbabas›n›n yan›na Tercüman-› harameyn oldu Hasan ile hemdem defnedildi. Abdullah Efendi’nin di¤er o¤lu 28 Zilhicce 1293 Dervifl Mehmet Efendi 16 C. evvel 1204 (1 fiubat 1790)’da vefat ederek Tunusba¤›’nda Etraf› demir parmakl›k ile çevrilmifltir. Kabri, Mirzazâde Mehmet Efendi ’nin yan›na gö- fieyh Osman fiems Efendi aç›k türbesinin 35 mülmüfltür. Mehmet Emin Efendi 1232 ad›m önündedir. fiâhidesi üzerinde Nakflî, Be- (1817)’de vefat etmifl ve bunun yan›na def- devî ve Mevlevî sikkelerinin kabartmalar› nedilmifltir. vard›r ki, bir efli dahi yoktur. Hatt› nefistir. Kitâbesi, fieyh Osman fiems Efendi’nin eseri- Feyzullah Efendi ’nin k›z› Seyyide Ayfle Han›m dir.

871 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

10. ADA fla. Bu iki Pafla Sicill-i Osmânî’de kay›tl› de¤ildir. Karacaahmet Sultan Türbesi Sa¤›ndaki Ha- zîre: 1289 (1872). Ser-et›bba-y› hazreti flehriyarî müteveffa Behçet Efendi’nin k›zkardefli 1267 (1850). Evkaf-› Hümâyun Naz›r-› esbak› fierife Fatma Han›m. Mehmed fievki Efendi efli Hadice Mihri- vefl Han›m. (Sicill-i Osmânî, 3/173 fievki 1291 (1874). Hassa Ordu-yu Hümâyunu ser Efendi) tabibi el-hac Akif Bey’in efli Fat›matü’z- Zehra Han›m. 1267 (1850). Üsküdar merkezi zabtiye bölük- bafl›s› ‹zzet A¤a’n›n efli Hediye Han›m. 1292 C. âhir 27 (A¤ustos 1875). Mabeyn-i Hümâyun baflkâtiplerinden ve fiura-y› 1272 (1855). Antalya Mütesellimi müteveffa Devlet azas› Halim Efendi. Sicill-i Osmâ- Mehmed Said Efendi’nin efli Hace fieri- nî, 2/243’te Halimi ad› ile kay›tl›d›r. fe Nimetullah Han›m. 1295 Zilkade 19 (14 Kas›m 1878). Rüfldi Pafla 1273 (1856). Mehmed Rüfldi Pafla’n›n annesi (Sicill-i Osmânî, 2/387). Turak Pafla’n›n Fat›matü’z-Zehra Han›m. Kabri lâhit ye¤eni Abdülkerim Beyzâde Mustafa Kâ- fleklinde olup kitabesi Mehmet R›fat im- mil Bey’in o¤ludur. Hemen yan›ndaki zal›d›r. sebil hazîresinde medfun olan fieyhülis- lâm Sa’deddin Efendi’nin damad› idi. 1284 (1867). Enderun-› Hümâyun hademele- Turak Pafla’n›n kabri ‹stanbul’da Seyyid rinden Cemal Bey’in hemfliresi Ulviyye Nizam Camii hazîresindedir. Han›m. 1298 (1881). M›s›rl›zâde Tarsusî Ali R›za 1284 Rebiyülevvel 25 (27 Temmuz 1867). Efendi. Faziletiyle flöhret sahibi idi. Tarikat-i aliyye-i Kadiriyye meflayihinden Teflrifatî el-hac Ahmed R›f’at Efen- 1300 (1882). M›srîzâde Tarsus do¤umlu Yusuf di. (Sicill-i Osmânî, 1/300) Neyyir Bey. Kabri lâhit fleklindedir.

1285 Rebiyülevvel 3 (24 Haziran 1868). Va- 1300 (1882). Halil Mahir Bey’in efli Safiyye lid-i macid-i cenab-› padiflahî Sultan Han›m. Abdülmecid Han Hazretlerinin Esvabc›- bafl›s› Ahmed Bahaeddin Bey’in efli Ci- 1306 (1888). Lâhit. Feyzullah Pafla. hanyar Münire Han›m. (Bkz. 8. Ada, A Bölümü) 1318 (1900). Muhtar Efendizâde Mehmed Halid Bey. D. 1255 (1839). 1285 (1868). Mehmed Celâleddin Paflazâde Süleyman Raflid Bey’in efli Emine R›fki- 1322 Temmuz 25 (1906). Sultan Abdülmecid ye Hatun. Han’›n esvabc›bafl›s› Ahmed Bahaeddin Bey. 1286 (1869). Üç padiflaha bilâ fas›la hizmet eden okçubafl› el-hac Emin A¤a. (Sicill-i 1327 (1909). Tarikat-i aliyyeden Tahmisi-i Osmânî, 1/435) Hazret-i fiehriyarî Hüseyin Hasan Efendi.

1286 Cemaziyelevvel 1 (A¤ustos 1869). Fesli. 1334 (1915). ‹kinci Ordu-yu Hümâyun süvari Berberbafl› el-hac Emin Efendi. feriki fiükrü Pafla. D. 1253 (1837).

1286 Ramazan 15 (19 Aral›k 1869). Mirliva 1340 (1921). Sultan Selim Cami-i flerifi hati- Ali Pafla. bi el-hac es-seyyid Osman Nuri Efen- di’nin o¤lu mevaliden Süleyman Halil 1286 R. evvel 19 (29 Haziran 1869). Hacc-› Efendi. fierif muhaf›z› Mir-i miran Mahmud Pa-

872 Üsküdar Mezarl›klar›

1278 Muharrem 15 (1861). Ferik Hac› Avni dan Mehmed Said A¤a. Tarih k›sm› gö- Pafla. (Sicill-i Osmânî, 3/609) ‹lk defa set- mülüdür. (Sicill-i Osmânî, 3/387) re ve pantalonu bu zat giymifltir. 1198 Muharrem 15 (Aral›k 1783). Sabih Ah- 1300 (1882). Lâhit. M›srîzâde Tarsus do¤um- med Efendi. lu Yusuf Neyyir Bey. 1206 (1791). Üsküdar Mihrimah Sultan Ca- Karacaahmet Sultan Türbesi Arkas›: mii müezzin bafl›s› Hac› Süleyman Efen- di. 1173 (1759). Saray-› cedid a¤as› Giritli Yusuf A¤a’n›n efli Fatma Han›m. 1209 Zilkade 28 (Haziran 1795). Sabih Ah- med Efendi’nin efli sarayl› a¤a ustas› Ne- 1179 (1765). Eflraf-› kuzattan Kad›zâde Ab- fise Han›m. dullah Efendi. 1220 (1805). Reisü’l-müneccim Abdullah 1180 Rebiyülevvel 25 (31 A¤ustos 1766). Efendi’nin efli Ayfle Hatun. Sikkeli. Vakayi kâtibi mazlumen ve flehiden vefat eden Halebî Cabirizâde es- 1227 Zilkade. 7 (12 Kas›m 1812). Arif-i billah seyyid Yusuf Efendi. Sicill-i Osmanî’de Müneccimbafl› Sad›k Efendi. Nefis hat. kay›tl› de¤ildir. 1233 (1817). Ser müneccim-i hassa Mehmed 1194 fiaban 15 (16 A¤ustos 1780). Sad›k Efendi’nin efli Saliha Hatun.

“Mürflid-i kâmil Müneccim bafl› âh 1252 (1836). Galata gümrük bafl kâtibi Mus- Gitdi Abdullah Efendi Cennet’e” tafa Efendi’nin efli Fatma. Gündo¤umu Caddesi, Yüksekkald›r›m mevkii Nefis hat. O¤lu, Hazine-i Hümâyun a¤alar›n- 1262 Muharrem 2 (Ocak 1846). Ondört m›s-

873 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

zir Bey’in k›z› Emine Rabia Han›m.

1298 Ramazan 1 (28 Temmuz 1881). Mimar- bafl› Kas›m A¤a neslinden asr-› Sultan Selim-i Salis’de meflhur Arif Efendi’nin k›z› ve Sad›k Efendi’nin efli Fatma Zehra Han›m.

Her iki kabir bir set sofa içindedir.

1305 R. âhir 8 (24 Aral›k 1887). Edirne Vali- si Süleyman Paﬂa’n›n o¤lu tarikat-i aliyye-i R›faiyye hulefas›ndan Mehmed Fu- ad Bey ve k›z›, 1287, Fatma Han›m.

1327 (1909). Tersane-i Âmire müdürlerinden emekli Miralay Bahaeddin Bey.

Tarih k›s›mlar› gömülü olanlar:

* Saray-› Hümâyun hazine a¤alar›ndan Abdullah Efendi.

* Müneccim-i ﬂehriyârî Hüseyin Hüsnü Efendi’nin k›z› Emine Han›m.

* Müneccimbaﬂ› Mehmed Rak›m Efen- di. Sicill-i Osmânî, 2/366’da vefat›n› 1241 (1825) olarak göstermiﬂtir.

1296 (1879). Altûnîzâde devletlu ‹smail Paﬂa Hazretlerinin eniﬂtesi Mehmed Salim Efendi.

Aflç›bafl› Camii Karfl›s›nda Bulunan Kabir- ler:

1054 (1644). Muhteflem lâhdin bafl ve ayak tafllar› poligonaldir. Kitâbesi fludur:

“Merhum Mustafa Çavufl ruhiçün Fatiha sene ral› uzun yaz›. Galata gümrü¤ü bafl kâtibi 1054” Karacaahmet Mustafa Subhi Efendi. Tarih beyti fludur: Mezarl›¤› 10. Ada’n›n ‹stanbul’da, Draman’da Kefevî Camii ci- vaziyet krokisi. Eylerim ‹zzet du’a tarih-i fevtin söyledim var›nda mektebi vard›. (Hadîkatü’l-Ce- K›la mesken Mustafa Subhi Efendi Cennet’e vâmi, s. 186; Sicill-i Osmânî, 4/391)

(Sicill-i Osmânî, 3/220) 1135 Zilkade 13 (A¤ustos 1723). Sikkeli, dört köfle flâhidesi çok orijinaldir. Abdurrah- 1283 (1866). Türbenin hemen arkas›nda. Lâ- man. hit. Nefis hat. Fehime Han›m. 1159 (1746). Taflc›bafl› el-hac Ahmed A¤a. 1291 (1874). Mimarbafl› Kas›m A¤a neslinden Okçubafl› Ali Beyzâde Mahmud Ne- 1192 (1778). Çok de¤iflik bir tafl, büyük flâhi-

874 Üsküdar Mezarl›klar›

denin sol alt köflesine, küçük flâhide ka- ‹mam-› azam flöhretli el-hac Mehmed bartmas› yap›lm›fl ve üzerine de kitâbesi Tevfik Efendi hulefas›ndan fieyh Raflid yaz›lm›flt›r. Büyük tafl: Efendi’nin müntehi derviflan›ndan flehî- rü’s-seyyid Mehmed Tevfik Efendi. Nal- “Çavuflun zevcesi ve taflc›bafl› Mehmed A¤a’n›n çac› Tekkesi bahsine bak›n›z. kerimesi Lebibe Hatun” 1281 (1864). Abdüllâtif Efendi’nin efli fierife Ha- Karabartma üzerine de, “Taflc› Osman Kal- sibe Han›m. Kabri, kocas›n›n yan›ndad›r. fa’n›n k›z› Hafize Molla. 1229 (1814)” diye yaz›lm›flt›r. 1285 Ramazan 16 (Ocak 1869). Abdüllâtif Efendi’nin o¤lu fiehremaneti aklâm hu- 1193 (1779). Karacaahmet Sultan türbedar› lefas›ndan Mustafa Fazl› Efendi. Kabri, Taflç›bafl› o¤lu Mehmed A¤a. babas›n›n yan›ndad›r.

1313 Zilkade 12 (Nisan 1896). Tarikat-› aliy- 1285 Receb 21 (Kas›m 1868). Parmakl›kl›. ye-i Nakflibendiyye fukaras›ndan Aflç›- Arif-i billah fieyh Ali R›za Efendi kuddi- bafl› Mahallesi imam ve hatibî ‹stanbulî se s›rruh. Kabri türbenin arkas›ndad›r. es-seyyid Haf›zü’l-Kur’an Hasan Fahri (Merâk›d, s. 59) Efendi. Burada, Üsküdar taflç›lar›na ait alt› flâhide vard›r. 1296 (1879). Mekteb-i ‹dadi-i fiahane’de 35 sene müderrislik ederek emekli olan al- 1321 Zilkade 11 (29 Ocak 1904). Sudûr-› lame ve kudema-y› üstad-› kîram Ço- azamdan mukarrirîn-i kirâmdan Haf›z rumlu Osman Efendi D. 1233 (1817). Eflref Efendi. Kitâbe Hamid imzal›d›r. Kabri, Abdüllâtif Efendi’nin yan›ndad›r. Dilbilgisine dair bir kitab› vard›r. (Sicill-i Gömülü. Kutbü’l-ârifîn Karacaahmet Sultan Osmânî, 3/450; Merâk›d, s. 59) türbedar› Zeyneb Monla Kad›n. 1296 (1879). Kudema-y› Mir-i mirân’dan ve Gömülü. fieyh Ahmed Efendi. meclis-i idare-i zabtiye aza-y› sab›kas›n- dan Mehmed Rag›b Pafla. Kitâbesi, M›s- Alt› Sütunlu Türbe Etraf›nda Gömülü Olan- rîzâde Ali R›za imzal›d›r. (Sicill-i Osmâ- lar: nî, 2/362)

1215 fiaban 20 (Ocak 1801). Enderun-› Hü- 1299 (1881). Asakir-i bahriye-yi flahane kola- mâyundan Hazinedarbafl› Silistreli Hasan ¤as› Ahmed Kapdan. A¤a. Sütun flâhidesi büyük kavukludur. 1316 Muharrem (May›s 1898). Topcuda zât-› 1223 (1808). Zerrinbafl. Enderun-› Hümâ- hazâkatmend Mahmud Efendi. yun’dan hane-i seferli Sufyan A¤a. 1325 (1907). Mirliva Ahmed Arif Pafla. D. 1227 (1812). Tu¤ra kabartmal›. Hassa Emir 1274 (1857). Ahmedzâde taflc› Mustafa A¤a’n›n efli fierife Zekiye Han›m. 1329 R. âhir 21 (21 Nisan 1911). Kutbü’l-âri- fîn Yanya Efendi türbedar› Mehmed Nu- 1230 Gurre-i Safer (Ocak 1815). ‹stanbul ciz- ri fiemseddin Efendi (k.s.) Hazretlerinin yesi mukataas›n›n veznedar› Galatal› fle- güzidegân-› müntesiban›ndan Mekteb-i rafetlu Pafla Mustafa A¤a. T›bbiye ders Naz›r› Ahmed Necati Efen- di. Kabri türbe arkas›ndad›r. 1277 (1860). Es-seyyid el-hac Abdüllâtif Efendi. Etraf› demir parmakl›kl›d›r. Sadrazam Selim Pafla Sofas›nda Gömülü Olanlar: 1279 (1862). Tarikat-i aliyye-i R›faiyye’den darü’l-hadis müderrisi Münzevî kutbü’l- Sofa, Gündo¤umu Caddesi ile Büyük Selim ârifîn gavsü’l-vâs›lîn sultanü’l-kâmilîn Pafla Caddesi’nin birleflti¤i yerde ve ikinci cad-

875 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

“Hotin Aile Kabristan›” ve Büyük Selim Paﬂa ﬂâhidesi.

denin sa¤ köflesindeki set üzerindedir. 22 x 11 ve daha sonra 20 Muharrem 1240 (14 Eylül ad›m ebad›ndaki büyük hazîreye dokuz basa- 1828)’de sadr›azam oldu. Yeniçeri Oca¤›’n›n makla ç›k›l›r. Yol seviyesi düflürüldü¤ünden kald›r›lmas›nda büyük hizmette bulunduktan çok yüksekte kalm›flt›r. Gündo¤umu Cadde- sonra 14 R. âhir 1244 (24 Ekim 1828)’de azl si’ne bakan cephesine “Hotin Aile Kabristan› edildi. 1247 C. âhirinde, asayifli yoluna koy- 1247” diye yaz›lm›flt›r. mak üzere fiam valisi oldu. Ancak, M›s›r valisi Mehmet Ali Pafla kendi yolu üzerinde, böy- Selim Pafla’n›n makam tafl›, çok genifl çapl› le flöhret sahibi, mühim ifller baflarm›fl bir olup üzerinde flu kitâbe vard›r: kimsenin valili¤ini istemedi¤inden para ile fiam ahalisini ayakland›rd›. 1831 aral›¤›nda Cenab-› sadr-› esbak fiam Valisi Selim Pafla kona¤›na hucüm ederek yakt›lar ve kendisi Vâhidü’l-asr sâhib-i cûd u tedbir adalet râ dahi yanarak vefat etti. Kabri, fieyhü’l-ekber Husûsa ümm-ü eyyâm idemez bir mislini tevlid Muhyiddin Arabi’nin Kayisun Da¤› ete¤inde E¤erce dilde mazrub ise de illiyetle el-celi bulunan türbesinin yan›ndad›r. Vefat›nda 58 Emir-i hac› emr-i mu’tenas›n eyleyüb tefevvüz yafl›nda idi. Varub fiam-› fierife cüz-ü rûz-ârâm ile hatta Çal›fld› hidmet-i me’mûresin icraya ez cümle 1140 (1727). Turhan Bey kap›kethüdas› ‹bra- Mehâmm-› hacc› itmame flüru itmifl iken hayfa him A¤a. Ne çâre eylesün takdir idüb tedbirini ta¤yir fiehid itdiler ol destûr-› âlîflan› bî-pervâ 1167 (1753). Kazanc›zâde Memifl A¤a. Nebi-i Allah yahi bâ-husûs fieyh-i Ekber etka Civâr-› meflhed-i envâr›na câr eyledi Mevlâ 1181 (1767). Abdullah A¤a. Mücevher harf ile târîh-i fevtin böyle yaz Ali Yed-i cûd ile mazlumen heba oldu Selim Pafla 1227 Zilkade. 15 (20 Kas›m 1812). Sadr-› R›zaenlillah el-Fatiha. azam Memifl Ziya Pafla’n›n efli Zeyneb Sene 1247 fî Cemaziyelevvel (Ekim 1831) Han›m. Tu¤ral› tafl› muhteflemdir. (Si- cill-i Osmânî, 4/513 Ziya Pafla) Selim Pafla, Hotin’e gönderilmifl olan Kap›c›- bafl› Mustafa A¤a’n›n o¤ludur. Kendisi Ben- 1287 (1870). Sadr›azam Selim Pafla’n›n dama- der’de do¤du. Bir tak›m görevlerde bulunduk- d› maliye tahsilât muhasebe mümeyyiz- tan sonra, ölen fiam valisinin zapt›na memur lerinden Mehmed Eflref Beyefendi.

876 Üsküdar Mezarl›klar›

1289 (1872). Sadr›azam Selim Pafla’n›n dama- derzâdesi Tevfik Bey’in utekalar›ndan d› Emin Efendi’nin annesi Zeyneb Ha- Nefl’et Kalfa. n›m. Selim Pafla Sofas› Arkas›nda Gömülü Olan- 1322 (1904). Divan-› harp-› mahsus azas›n- lar: dan Miralay Hüseyin Nazmi Bey. 1189 (1775). Kafesî destarl›d›r. Emin Efendi. 1323 (1905). Sadr-› esbak Selim Pafla’n›n bi- (Sicill-i Osmânî, 1/410) raderzâdesi Tevfik Bey’in..... (burada tafl k›r›kt›r) Kahya Bey. “Dirîga ol Hazreti fahr-i emâcid-i devlet Emin Efendi ” 1332 (1913). Sadr-› esbak Selim Pafla’n›n bi- raderzâdesi mahkeme-i istinaf azas›ndan “Güzide kâtib ve dâmâd-› kethüda bey idi” Tevfik Bey’in efli Ayfle Adile Han›m. 1258 Muharrem 7 (fiubat 1842). Molla sikke- 1336 (1917). Tevfik Bey’in torunu ve Suriye li. Eflrâf-› kuzâttan Üsküdarî Kassabbafl› Vali-i esbak› Galib Bey’in k›z›, yedi ya- kâtibi Abdülgani Efendi. fl›nda vefat eden Fatma Necadet Han›m. Selim Pafla Sofas›n›n Sa¤ Taraf›nda Gömülü Rakam olmayan bir tafl üzerinde; Olanlar:

“Sab›k Suriye Valisi Ali Galib Hotin ve efli Naci- 1116 (1704). Bâzergân Salih A¤a. ye Hotin” diye yaz›l›d›r. 1149 (1736). Tavus kuyruklu tafl. Bâzergân Sicill-i Osmânî’ye göre Selim Pafla’n›n biraderzâ- Salih A¤a’n›n k›z› Fatma Hatun. desi Ali Galib Bey, 1257 (1841) tarihinde vefat etmifltir. Babas›, Halil Beyefendi’nin 1252 1219 (104). Mevkûfat Kalemi ikinci halifesi (1836) tarihli flâhidesi ise ‹nadiye tekkesi karfl›- ve Koyun halifesi ‹smail Efendi s›ndad›r. Selim Baba Hazîresi bahsine bak›n›z. 1225 (1810). M›s›r Kahire kazas› Meflreb 1326 (1908). Sadr-› sab›k Selim Pafla’n›n bira- Efendizâde el-hac Abdurrahman Efen-

Ayﬂe Kad›n’›n 1065 tarihli emsalsiz lâhdi.

877 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

10. Ada’n›n ‹ç Taraf›:

1071 (1660). Mehmed Dede.

1223 Safer (Nisan 1808). Atik Valide Sultan Cami-i ﬂerifi imam› taﬂc› el-hac Haf›z Ahmed Efendi.

1245 Safer 3 (4 A¤ustos 1829). Ba¤c› el-hac Ali A¤a.

Sa’deddin Efendi Sebil Ve Çeﬂmesi Arkas›:

1294 C. âhir 25 (Temmuz 1877). Tarikat-i aliyye-i Nakﬂibendiyye hulefay› kirâ- m›ndan ve kudema-y› ecille-i rical-i Devlet-i Aliyye’den Girit Vilâyeti Kapu- kethüdas› Mora Müftüsü Abdülhalim Efendizâde Yahya Sezai Efendi (Sicill-i Osmânî, 4/644-645)

di’nin kay›n validesi Nefise Kad›n. 1304 (1886). Rüsûmat Emaneti hademesin- R›dvan A¤a’n›n den ve Girit Kapukethüdas› Yahya Sezai 1062 tarihli 1230 (1815). M›s›r Kahire kazas› Meflrebzâde Efendi tevabiinden Siyahî Mehmed güzel lâhdi. Abdurrahman Efendi’nin efli merhum Efendi Koyun halifesi ‹smail Efendi’nin k›z› Afife Han›m. (Sicill-i Osmânî, 3/546 Ali 1309 (1891). Girit ve Cezayir Bahr-› Sefid ka- Meflreb Efendi) pu kethüdas› Yahya Sezai Efendi mensu- bat›ndan Zîba Kalfa. 1232 (1816). Meflrebzâde Abdurrahman Efen- di’nin o¤lu Ali Raik Efendi’nin efli Fat- 1320 (1902). Ricâl-i Devlet-i Aliyye’den ka- ma Han›m. pukethüdas› Yahya Sezai Efendi’nin efli Fatma Muhibbe Han›m. 1251 (1835). Sadr-› Anadolu devletlu Mefl- rebzâde Efendi’nin kethüdas› müderri- Sebilin Sol Taraf›ndaki Girifl Yan›nda Gö- sîn-i kirâmdan el-hac Ahmed Reflid mülü Olanlar: Efendi’nin efli fierife Fatma Han›m. fia- t›rzâde Hazîresi bahsine bak›n›z. 1197 Zilkade. 7 (Aral›k 1783). Sipâh kâtibi Seyyid Mustafa Efendi’nin efli hâfize ve 1252 (1836). fiemsipaflal› deryay› kapudan âlime Sarayl› Tuba Ayfle Kad›n. Mehmed Pafla merhumun kayn› merhum el-hac Emin A¤a’n›n efli hace Ayfle 1203 (1788). Hâcegân-› Divan-› Hümâyun- Han›m. dan sab›ka Rikâb-› Hümâyun çavuflla- r›ndan Mustafa Efendi. Yan›nda k›z›n›n 1336 (1917). Musikiflinas Hac› Faiz Bey’in kü- gömülü tafl› vard›r. çük kardefli Yeniköylü Hadi Bey. De¤erli bir ilâhî bestekâr› ve Tarabya Camii 1304 (1886). Yeniflehir Fener eflraf›ndan ve imam ve hatibi Haflim Efendi’nin o¤lu tarikat-i aliyye-i R›faiyye meflayihlerin- idi. Yaz›n Yeniköy’de, k›fl›nda Ahmedi- den efl-fleyh Halil bin Abdulfettah Efen- ye’deki evinde oturuyordu. Hadi Bey, di. (Merâk›d, s. 60) Kitâbesi onbir s›ra- Yeniköylü müzisyen Hasan Efendi’nin d›r. fieyh Halil Efendi’nin kitâbesi fludur: mümtaz ö¤rencisi idi. Kabri, babas›n›n yan›ndad›r. (S. N. Ergun, Türk Musikisi Mazhar-› feyzu’r-R›faî Hazreti fleyhü’fl-flüyûh Ant. s. 644) Hankâh-› sadr-› Hulde hû diyüb oldu dâhil

878 Üsküdar Mezarl›klar›

Olsun ol ser-tâc-› erbâb-› bekan›n dem-be-dem 1065 (1655). R›dvan A¤a yan›. Çiçek kabart- Rûh-› pâki nâil-i lûtf-› Hüdâvend-i celîl mal› lâhit. Nâr-› rûz-› ademden demâdem eyleyüb mahfuz Hak Teâlâ eylesün nayân-› âb-› Selsebîl Neslihan Hatun idüb dâr-› bekaya intikâl Fevtine tarih yazd›m kilk-i cevherdar ile Geçdi dünyadan k›la rahmet Hüdâ-y› müsteân Saha-i Huld-i berînde buldu Me’vâ’y› Halîl. Hatif-i kudsî didi merhûmenin tarihini Yeniflehir Fenâr eflraf›ndan ve Tarikat-i Aliyye-i Neslihan’e cây-gâh ola cinân-› câvidân R›fa’iyye meflayih-i kirâm›ndan efl-fleyh Halil bin Ruhi çün Fatiha fî flehr-i Rebiyülevvel 29 Abdülfettah Efendi. 1065

Tarih k›sm› gömülü bir tafl: An-asl Ç›ld›r San- 1069 Zilkade 3 (23 Temmuz 1659). Nurullah ca¤› ümera ve eflrâf›ndan Hüseyin Beyzâ- ibnü’fl-fleyh ‹brahim el-Aksarayî. (Merâ- de Mehmed Ali Bey’in k›z› Çürüksu Ha- k›d, s. 37) nedân-› kadîminden ve 1. Orduyu Hü- mâyun Nizamiye 3. Alay Kumandan› 1102 (1690). “Dersiam ve fuzelây-› kirâmdan” Bahri Bey. Üsküdarî Debba¤zâde Osman Efendi

1309 (1891). Hem ﬂehide, hem garibe ve hem 1103 (1691). Hamzavî taﬂ. Bab-› Hümâyun masume Fa’ide Han›m. Hazinedar› B›y›kl› Mustafa A¤a.

Her ikisi de ayn› sofada olup Bahri Bey için ye- 1171 (1757). Sikkeli. Kutbü’l-ârifîn Band›r- ni yaz› ile, Bahri Pafla 1838-1915 diye yaz›lm›fl- mal› Hazretlerinin bendelerinden fieyh t›r. Selim.

Selim Baba Hazîresi: 1174 Rebiyülâhir 16 (26 Ekim 1760). Sikkeli. Atik Valide imam› Halil Efendi. Hattat- Karacaahmet Mezarl›¤›, 10. Ada’s›n›n bir par- t›r. ças› olup ‹nadiye Meydan›’ndad›r. Etraf›, Gün- do¤umu Caddesi, Büyük Selim Pafla Caddesi 1179 (1765). Muhibb-i hanedandan, muhz›r ve ‹nadiye Mezarl›k Sokak ile çevrilmifltir. Bu- bafl› (mübaflir) el-hac Veli A¤a. rada gömülü olanlar tarih s›ras› ile flunlard›r: Neslihan Hatun’un 1180 (1766). Bektâflî sikkeli. Ali Baba. 1065 tarihli ve 1062 (1651). Servili muhteflem lâhit. ‹nadiye mihrapl› lâhdi. Mezarl›k Sokak köflesinde 60 ad›m ileri- ‹ki Bektâflî sikkeli flâhide daha vard›r. de ve mezarl›k duvar›n›n arkas›ndad›r. R›dvan A¤a. (Sicill-i Osmânî, 2/402). Ki- tâbesi fludur:

Han-› Hazinedar-› Sultani olan R›dvan A¤a Eyledi rihlet cihândan rûhuna rahmet ola Gurre-i mâh-› Muharrem’de idüb dünyây› terk Oldu ukbâya misâfir vele izzet ola Fevtini gûﬂ eyleyüb Hatif didi tarihini Göçdü bu merhûm ‹lâhî meskeni Cennet ola 1062

1065 Rebiyülevvel 6 (14 Ocak 1655). R›dvan A¤a yan›. Servili lâhit, emsalsiz güzel ve nefis hat.

‹ntekalet el-merhume Ayﬂe Kad›n Bint-i Hazinedar el-hac Mustafa ruhi çün 6 Rebiyülevvel 1065

879 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1190 (1776). Bektâflî sikkeli. Hüseyin Dede. 1202 Muharrem 21 (Kas›m 1787). Küçük lâ- yan›nda befl Bektâflî babas›n›n flâhidesi hit. Haflim Ali Beyefendi’nin k›z› fierife vard›r. Fatma Han›m.

1197 Muharrem 12 (19 Aral›k 1782). Haflim 1202 (1787). Tarik sikkeli. Kutbü’l-ârifîn Saç- Baba aç›k türbesi karfl›s›. Sikkeli küçük l› Hüseyin Efendi hulefas›ndan ve Tabut- flâhidesi üzerindeki kitâbesi fludur: culariçi Sünbülî fieyhi Kara Ali Efendi.

Allah Hû dost 1213 (1798). Acayip ve de¤iflik Mevlevî sik- Gaziyan’›n menazili, nazargâh-i keli. Meflâyih-i fiuara-y› Mevleviyye’den âlî, pîr-i tarîkat fieyh Rasim Ahmet Efendi. (Türk Dili ve Hac› Bektafl-› Veli Ed. Ans. 7/311) merhum ve ma¤fûr Dervifl Selim Baba ruhuna el-Fatiha 1226 (1811). Haflim Baba fukaras›ndan Molla 1197 Muharrem 12 Hüseyinzâde Dervifl Ahmet.

(S. N. Ergun, Mezar Kitâbeleri s. 19; S. 1239 Ramazan 25 (May›s 1824). Hâlâ ‹brail N. Ergun, Bektâflî fiairleri, s. 335) Muhaf›z› devletlu ‹brahim Pafla kethü- das› Dergâh-› âlî kap›c›bafl›lar›ndan 1197 Ramazan 10 (9 A¤ustos 1783). Kafesî Mehmed Rüstem A¤a’n›n efli Naile Ha- sikkeli lâhit. Hâcegân-› Divân-› Hümâ- n›m. yundan Ruznameci-i evvel fiehid Ali Pafla yegeni Haflim Ali Beyefendi ruhi 1242 Rebiyülâhir 15 (Ekim 1826). R›dvan çün el-Fatiha. (Sicill-i Osmânî, 4/623) A¤a civar›. Kapudân-› Derya merhum el-hac Mehmet Pafla halilesi el-hac Ha- 1201 (1786). Lâhit. fierife Zeyneb Han›m nife Han›m. (Sicill-i Osmânî, 4/277; Kro- bint-i Haflim Ali Bey. noloji, 4/585-587)

1243 (1827). Devletlu el-hac Süleyman Pa- ﬂa’n›n eﬂi hace ‹zzet Kad›n.

1251 (1835). Celvetî tarikatinden keramet sahibi Ali Nuri Baba.

1250 (1834). Sadr›esbak Gazi ve flehid Selim Pafla biraderi Tahmis Naz›r› Halil Beye- fendi. Yan›nda, 1277 (1860) efli Seyyide Emine Han›m.

1254 Rebiyülevvel 6 (30 May›s 1838). Mutaf- lar kethüdas› el-hac Ahmet A¤a.

1258 (1842). Sikkeli. Etraf› demir parmakl›k- l› aile sofas›. Kitâbesi çok uzundur.

“Mürﬂid-i tekye-niﬂîn vâk›f-› esrâr-› yakîn Ya’ni Halil hace-i danâ ol sâhib-i hâl”

1262 (1846). Sikkeli. Bende-i Âl-i abâ Ban- d›rmazâde bendelerinden Selim Ba- 10. Ada’da ba’n›n türbedar› Dervifl S›rrullah Baba. fiair Fodlac›zâde Ahmet Rasim 1264 (1848). Divân-› Hümâyunda dahiliye Efendi’nin flâhidesi. kalemi hulefas›ndan Osman Raflid Efen-

880 Üsküdar Mezarl›klar›

di. Eﬂi, 1248 (1832), Zübeyde Han›m.

1269 (1852). Derviﬂzâde Mehmed ﬁükrü Efendi.

1270 Cemaziyelâhir 21 (21 Mart 1853). Köﬂe- de duvar›n hemen arkas›nda, kitâbesi aynen ﬂudur:

Sâhib-i Dîvân Rasim ma’den-i fazl ü hüner Sâl-› vefir itmifl idi ihtiyâr-› inzivâ Emr-i “‹rc›î” gûfl idüb k›ld› teveccüh âmire ‹tdi nasut aleminde Hakk deyu lahuti câ Mektûbî-i Sadr-î âlî hulefâs›ndan ve fluara-y› benamdan Fodulac›zâde es-seyyid Ahmed Rasim Efendi ’nin ruh-i flerifi çün ve kaffe ehl-i iman ervah› çün lillâhi teâlâ el-Fatiha 1270 Cemaziyelâhir 21 dürü Hilmi Bey’in annesi Fatma Huriye (‹nal, Son As›r Türk fiairleri, s. 1341; Han›m. fiair Merâk›d s. 38; Sicill-i Osmânî, 2/350; Os- Emin Hâki Bey’in manl› Müellifleri, 2/199) 1262 (1846). Ser kâtip Hurflid Efendi’nin efli kabri. Mutia Han›m. 1270 Zilkade 23 (A¤ustos 1854). Bektâflî sikkeli. Dört dilimli abanî sar›k, etraf› de- 1328 K. evvel 5 (1916). Abide gibi flâhide. Sa- mir parmakl›kl›. Kitâbesi fludur: nayi-i Nefise’nin nadir yetifltirdi¤i bir kifli olup sanat ve mesle¤i u¤runda hayat›- M›s›r-Kahire’de defin-i hak-i ›t›rnak olan Âl-i n› feda eden Bahriye Kola¤as› Hakk› beyt-i Resul’den Set Rukiyye Hazretlerinin türbe- Bey. dar› muhibb-i hanedandan efl-fleyh es-seyyid Ali Baba Hazretlerinin rûh-î alilerine el-Fatiha. 1339 Recep 4 (14 Mart 1921). Aziz Mahmud Hüdâyî Hazretleri türbedar› Haf›z Hasan 1281 Rebiyülevvel 20 (A¤ustos 1864). Uzun Avni Efendi’nin o¤lu Defter-i Hâkanî müddet tekkenin türbedarl›¤›n› yapan Kalemi hulefas›ndan fiair Emin Hâki Salih Dede. Bey. D. 1890. Annesi Fahriye Han›m 1942’de vefat etti. 1285 (1868). Kutbü’l-ârifîn ve ‹nadiye Tekke- si fleyhi Galib Efendi bendegân›ndan Sonradan yapt›r›lan kabri yüksek olup Muhlis Efendi. üzerinde fesli bir flâhide vard›r. Kitâbesi fludur: 1290 (1873). fiâhidesi Bektâflî sikke kabartmal›d›r. Abdi Baba. “Hu dost” diye bafl- Ruhunu nûr-› Muhammed Mustafa olsun emin layan kitâbesi çok uzundur. Rahmetin envâr-› tâbâniyle rûflen eyledi Ref’-i yed etdim semâya söyledim târîhini 1321 Zilkade 7 (Ocak 1904). Duvar üstü, fes- Rûh-› Hâki âlem-i eflâki mesken eyledi. li flâhide uzun yaz›. Güzide flu’ara-y› Mevleviyye’den ve Defter-i Hâkanî Yazd› tarihini didi Hami Yanya’dan Kalemi hulefas›ndan Emin Hâki Bey’in hücre-i ‹smail Pafla’ya makar der kurb-i cinan manevîsidir. 4 Receb 1339 1323 (1905). Bab-› seraskeri levâz›m-› umumiye dairesi 3. flubeden ve Debba¤-hane Kitâbesi Üsküdarl› Tal’at Bey taraf›ndan müdürü Mirliva ‹smail Pafla’n›n efli ve yaz›lm›flt›r. (‹nal, Son As›r Türk fiairleri, Adana vilâyeti telgraf ve posta bafl mü- s. 523; Merâk›d, s. 39)

881 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1238 (1822). Zerrinbaﬂ. Enderun-› Hümâ- yun’da hane-i seferlide yama¤-› tüfengi Mehmed ‹smet A¤a.

1252 (1836). Merhum ﬁehrî Efendi’nin eﬂi Ümmügülsüm Han›m.

1279 (1862). Enderun-› Hümâyun’dan ayr›l- ma Edhem Efendi.

1296 (1879). ﬁeyhü’l-hattatîn merhum Üskü- darî ‹zzeti el-hac Mehmed Emin Efen- di’nin k›z› Nazife Rukiyye Han›m. Emin Efendi, Son Hattatlar’da ve Sicill-i Osmâ- nî’de kay›tl› de¤ildir.

Baz› ‹lâveler:

1010 (1601). ‹brahim Efendi’nin o¤lu Ömer A¤a.

1140 (1727). Tarik-i sâdât-i Nakflibendiy- 10. Ada’da, ye’den el-hac Osman Efendi. ‹skender Baba Tekkesi fleyhi 1180 (1766). Abdal Musa Sultan vekilharc› Mehmet fiakir Efendi. el-hac Ali.

1257 (1841). fieyhü’l-kurra Haf›z Tahir Resmi 1189 (1775). Mahmudpafla’da kahveci Dervifl Efendi’nin efli fierife Necibe Han›m. Halil.

“Yirmi bir yafl›nda gitdim dâr-› bekaya âh 1213 (1798). fieyh Ahmed Efendi. ‹ki sagîr evlâd›m terk eyledim âh” 1215 (1800). Abdullah Baba. Burada gömülü olan üç fieyh Efendi için Kay- makç› Tekkesi Mescidi bahsine bak›n›z. 1279 Receb 15 (Ocak 1863). Tarik-i aliyye-i Halvetiyye’den Band›rmal›zâde efl-fleyh Sadrazam *** es-seyyid Mehmed Galib Efendi (k.s.) Haf›z Ahmet Pafla Hazretlerinin bendegân›ndan Matbah-› lâhdinin kitabesi. Gündo¤umu Caddesi üzerinde büyük sofa. Pe- Âmire Müdiri Lütfullah Efendi’nin bira- riflan durumdad›r. deri ‹skender Baba Dergâh-› flerifi post- niflîni iken dahil-i ravza-i cinan olan efl- fleyh es-seyyid Mehmed fiakir Efendi. (Si- cill-i Osmânî, 4/90 Lütfullah At›f Efendi)

1310 Ramazan 25 (Nisan 1893). Sikke kabartmal›. Tarik-i Halvetiyye ricalinden kutbü’l-ârifîn Band›rmavî fieyh Yusuf Efendi Hazretlerinin sülâle-i tahirelerinden ve ‹skender Baba Dergâh› postniflîni fiakir Efendi’nin o¤lu Dahiliye ve Evkaf- › Hümâyun mektubcusu ve Orman ve Ma’den Meclisi reisi tarik-i aliyye-i Hal- vetiyye ve kudemay› ricâlden es-seyyid Mehmed fierafeddin Efendi.

882 Üsküdar Mezarl›klar›

1313 (1895). Sikke kabartmal›. Onyedi yafl›n- da vefat eden fieref Beyzâde Mir Meh- med Haflim Efendi.

1330 (1912). Sikkeli. Es-seyyid eﬂ-ﬂeyh Meh- med Münib ibnü’s-seyyid Abdullah.

Gündo¤umu Caddesi üzerinde, Selim Ba- ba’n›n biraz ilerisinde ve duvar›n hemen arkas›nda, tarih k›sm› gömülü, Kadirî taçl› ﬂâhide:

“Pirü’s-salikîn Nasuhî Efendi Hazretlerinin hulefalar›ndan efl-fleyh Abdullah Efendi’nin o¤lu efl- fleyh Feyzullah Efendi” 962 (1554). Haf›z Pafla’n›n arkas›nda. Tarih k›sm› gömülü, fesli, Alo Pafla ahfad›n- “fiaban-i ber murad” Kitâbe bu kadard›r. Sadrazam flehid dan ve muhibb-i hanedân-› ehl-i beyt- Haf›z Ahmed Pafla. den binbafl› Haf›z Mehmed Efendizâde 1189 (1775). Jandarma Dairesi jurnal kalemi mü- meyyizi rütbe-i seniyye Hac› Ahmed Sab›ka Bostanc›bafl› Hac› ‹brahim A¤a Bey. Sad›ku’l-kul idi her vekile âlemde emîn

Haf›z Ahmet Paﬂa Lâhdi ve Çevresi: Kitâbesi on s›rad›r.

‹nadiye Meydan› ile Karacaahmet Sultan Tür- besi aras›nda, Yüksekkald›r›m mevkiinde, Gündo¤umu Caddesi üzerinde, takriben yolun ortas›nda, mezarl›k duvar›n›n hemen arkas›n- da, yokuﬂ yukar› ç›karken sol tarafta ve mezar- l›¤›n10. Ada’s›ndad›r.

Haf›z Ahmed Pafla’n›n322-3231b+326-71a üç katl› muhteflem lâhdi, da¤›lm›fl, poligonal bafl tafl› pehle üzerine yat›r›lm›flt›r. Üzerindeki nefis kitâbe fludur:

Sene 1041 (1631) Merhum Gazi ﬁehid vezir-i a’zam Haf›z Ahmed Paﬂa’n›n ruhi çün Fatiha okuyana Allah rahmet eyliye

Müezzinzâde Haf›z Ahmed Pafla Filibeli’dir. Saray-› Hümâyun’da Do¤anc›bafl› olup padifla- h›n nedimi oldu. Bir kere Kaptan-› Derya ve iki defa Sadr›azam olmufltur. ‹kinci sadaretinde ve üç ay sonra flehiden vefat etti. Müdebbir, mukdedir ve flair idi. Asi yeniçeriler üzerine tek bafl›na yürümüfl ve att›¤› yumruklarla bir kaç›n› öldürdü¤ü için halk aras›nda “Haf›z Pa- fla yumru¤u” meflhur olmufltur. Bostanc›bafl› Çevresinde gömülü olanlar flunlard›r: Halil A¤a’n›n flâhidesi.

883 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Tarih rakam› olmayan bir taﬂ. 13 Yaﬂ›nda vefat eden “vâlidine sab›rlar” dileyen, “Tebdil hasekisi Hüseyin Beyzâde kethüda-y› sadr-› âli”.

1233 Zilkade 17 (18 Eylül 1818). ﬁeyhülislâm Mehmed Kâmil Efendi’nin imam› Üskü- dar Kazas› el-hac Haf›z Ali Efendi. (Si- cill-i Osmânî, 3/556)

1252 (1836). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’ dan ve Dahiliye Kalemi hulefas›ndan Halil Beyefendi’nin efli fierife Emine Han›m. Halil Beyefendi flâhidesinin tarih k›sm› gömülüdür.

1254 (1838). Mehmed A¤a’n›n eﬂi Fatma Han›m.

Hâdim-i fiâh-› Cihân›n hidmetiyle mükerrem Nam-› pâkidir Mehmed eylesün Hakk flâdmân Zevce-i Fat›ma Han›m eyledi azm-i beka 1254 1196 (1782). Bostanc›bafl› Halil A¤a. 10. Ada’da, 1260 (1844). Sultan Mahmud’un Okçubafl›s› Bostanc›bafl› Halil Sab›ka Bostanc›bafl› rahmetullahi aleyh Mehmed A¤a. Tarih rakam› zorlukla A¤a Sofas›. Devlet-i ikbâliyle olmufldu Kapuc›bafl› okundu¤undan de¤iflik olabilir.

diye bafllayan kitabesinin tarih beyti fludur: 1264 (1848). Selânik Valisi Bekir Sami Pa- fla’n›n babas› el-hac Mustafa Efendi. (Si- ‹de mahflerde flefâat ana ol Fahr-i cihân cill-i Osmânî, 3/8 Sami Ebubekir Pafla) ‹zz ile yâ Rab Halîl’e câygâh ola cinân 25 Ramazan 1196 (3 Eylül 1782) 1276 (1859). Buhurdanc›-i hazreti flehriyarî el-hac Mustafa A¤a’n›n k›z› Emine Ha- (Sicill-i Osmânî, 2/298) n›m.

1200 (1785). Feyzullah Afif Efendi’nin o¤lu 1290 Zilkade. 27 (Ocak 1874). Bab-› âlî hule- Halil Nureddin Efendi. fas› odas› mektubî-i ser-nüvisi Ali Sabit Efendi. Kitâbesi on iki m›sra olup; 1208 Cemaziyelevvel 13 (Aral›k 1793). Üskü- dar Kad›s› Esirizâde Sad›k ‹smail Efendi ‹ﬂte mümtâz ser-efrâz Ali Sabit Bey

1211 Zilkade (May›s 1797). Bostanc›bafl› Ha- diye bafllamaktad›r. lil A¤a’n›n efli Fatma Han›m. 1319 (1901). Nefis yaz›. Hassa Nizamiye sana- 1217 (1802). Mekke-i Mükerreme Kazas› Fey- yi alay› miralay› Mustafa Bey. zullah Afif Efendi’nin k›z› Ayfle Han›m. 1324 C. evvel 8 (30 Haziran 1906). Bende,i 1219 (1804). Mehmet Sad›k Bey. Âl-i Âbâ’dan R›faî fleyhi Arif Efendi. Haf›z Ahmed Pafla lâhdinin sol taraf›n- 1226 (1811). Genç yafl›nda vefat eden Halil dad›r. A¤a’n›n o¤lu Hasek-i Hazreti fiehriya- rî’den Hüseyin Bey. Bunun hemen yak›- Karacaahmet Sultan Türbesi ile Aflç›bafl› Ca- n›nda; mii Aras›:

884 Üsküdar Mezarl›klar›

1158 (1745). Çok iri sikkeli. Taflc› Küçük el- Pir fia’ban-› Veli’ye eyleyince intisab hac Ahmed A¤a. Ferd-i yekta oldu tevhide hemifle-yi bî-misâl Mustafa Seyyid Efendi sâlik-i râh-› Hüdâ 1220 (1805). Zerrinbafl. Enderun kilâri-i Has- Vâk›f-› remz-i hakikat fieyh idi sahib-i kemâl sa a¤alar›ndan Ali A¤a. Hakka mâil-i fler’î ile âmil bir ehl-i dil idi Âbid ü zâhid veli flûrîde meflreb ehl-i hâl 1274 (1857). Küçük molla sar›kl›. Karacaah- Ömr-ü encâm› resid oldukda herkes âkibet met civar›nda sakin iken hac dönüflü Âdet olmufl bezm-i fânîden bekaya intikâl yolda vefat eden ve ad›na tafl dikilen Ebvâb-› cinândan da’vet içün kudsiyân Emin A¤a. Kurb-i Hakk’a eyledi Seyyid Efendi irtihâl 16 Receb 1321. 1310 (1892). Evkaf-› Hümâyun Nezaret-i Ce- lilesi masarifat Müdürü müteveffa R›fat Yan›nda, Efendi’nin efli fierife Tahire Han›m. 1296 (1879)’da vefat eden fieyh Ali Efen- 1312 Zilkade (May›s 1895). Nakflibendî fuka- di’nin kar›ndafl› Bosnal›zâde efl-fleyh Ha- ras›ndan Aflç›bafl› Camii imam ve hatibi c› Mehmed Efendi’nin dervifli mezarc› Haf›zü’l-Kur’an Hasan Fahri Efendi. Feyzullah A¤a’n›n kabri vard›r. (Merâ- k›d, s. 59) 1316 (1898). Talibî Efendi’nin k›z› Emine Kâ- mile Han›m.

1321 Receb 16 (8 Ekim 1903). Demir par- TAfiÇILAR MEZARLI⁄I makl›k ile çevrili. Kitâbesi fludur: nadiye Meydan›’nda, Gündo¤umu Caddesi ‹ile ‹nadiye Mezarl›k Soka¤›’n›n birleflti¤i yerde ve soka¤›n sol köflesinde olup üçgen fleklinde bir adad›r. Karfl›s›nda, Haflim Baba’n›n aç›k türbesi, mezarl›k duvar›nda ise, kitâbesiz ‹nadiye Çeflmesi bulunmaktad›r.

Hazîrede gömülü olanlar ﬂunlard›r:

1112 (1700). Duhani Murtaza Beyzâde silâh- ﬂor-› ﬁehriyarî ‹brahim Bey.

1150 (1737). Mihrabl› taﬂ. Salih A¤a’n›n k›z› Ayﬂe Hatun.

1151 (1738). Kayserili ﬁat›rzâde el-hac Mah- mud Kulu.

1176 (1762). Kâtibî sikkeli. Kayseri kuralar›n- dan Taﬂc›baﬂ› el-hac Mustafa A¤a.

1176 (1762). Taﬂc›baﬂ› el-hac Ebubekir A¤a.

1195 (1781). Taflc› Hasan A¤azâde Mehmed Sad›k Efendi 10. Ada’da, Sadrazam Haf›z 1203 (1788). Sarayl› Ayfle Yekta Hatun. Ahmet Pafla lâhdinin yan›nda, Sultan II. 1251 Sin gurre (1835). Tarikat sikkeli. Haflim Mahmut’un okçu Efendi neslinden Feyzi A¤a’n›n o¤lu Za- bafl›s›n›n flâhidesi.

885 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

kirbaﬂ› Derviﬂ Mehmet Efendi

1257 Ramazan 27 (12 Kas›m 1841). Çal›k fieyhi fieyh Ahmed Efendi. Kitâbesi fludur:

Olucak ferman-› Hakk icabet ister da’vete Emrine mût’i olan cümle ererler izzete Azm idüb gitdi beka mülkine bir merd-i sehi El çeküb gâhi cihandan erdi kurb-i rahmete Emr-i Hakk’a karfl› durmak kimseye mümkün de¤il Gitdi Çal›k fieyhi fieyh Ahmed Efendi ahrete R›zaen lillâhi teâlâ Fatiha.

1262 (1846). Kitâbe aynen ﬂudur:

Yine gülzâr-› letafet içre bir gül goncenin Nefle-yâb-› flevk olub her dem o ser ü ser-firâz Ba¤-› âlemde iderdi naz ü flive ile haram Vaz’-› haml eylerken ol derc-i nezaket k›ld› Hakk Pâk-› tiynet ehl-i ismet sahib-i iffet idi ‹rtihali..... cevheri söyledim tarihini Eyliye Zeyneb Han›m’›n yâ Rab Adn ile bekam Mustafa Haflim Beyefendi’nin 1261 (1846). El-hac Ali Rüfldi Efendi. 1286 tarihli flâhidesi. 1262 Ramazan 29. (Eylül 1846). El-hac Rüfldi Efendi’nin efli Rabia Han›m. Kitâbesi fludur:

1264 (1848). Sarayl› Dervifle-i Nakfliyye’den Cümle var›m terk idüb hâke serdim cismimi La’l-i Felek Kalfa. Muhibbim sizlere ibret nümâd›r 10. Ada’da Kim olmufl ber murad iflbu fenâda Müneccimbafl› 1269 Receb 15 (24 Nisan 1853). Tarikat-i Gider elbet gelen emr-i Hüdâ’d›r Abdullah Efendi Celvetiyye fukaras›ndan Âl-i Âbâ esbak Çün olmufl cümlesi hâk ile yeksan Sofas›’n›n Gelibolu Âyân› Hac› Mehmed A¤a. Ki ihsan anlara ancak du’âd›r periflan hali. Bi hamdi lillah delilim cedid-i pâk Âl-i Âbâ’d›r 1271 fiaban 15 (Ekim 1854). Mevlevî sikkeli. Gulam Abdülkadir’in Mehmed Emin Baba’d›r.

1272 Z. 19 (A¤ustos 1856). Kitâbe aynen ﬂu- dur:

Niyaz-› maksad›m ancak Hüdâ’dan Ay›rmas›n beni Âl-i Âbâ’dan Safas›n görmedim mihnetle her an Geçürdüm ömrümü firakadan Tabibler derdime dermandan aciz Ecel geldi çare olmaz devadan Ki r›hlet eyledim âhir cihândan Unutmas›n beni dostum du’âdan Ebubekir S›dki Efendi’nin halilesi Merhume ﬁerife Emine Han›m

1276 (1859). Mevlevî sikkeli. Der Saâdet Or- dusu tahrirat odas› ketabesinden Meh- met Abdülhadi Efendi.

886 Üsküdar Mezarl›klar›

1278 (1861). Sütun fleklinde muhteflem bafl Kaimmekam M. Emin Bey’in k›z› ve Kaimmekam ve ayak tafllar› vard›r. Mustafa Bey’in efli Nefise Han›m. 1307 (1889)

Vali-i fiam ve Müflir-i Arabistan-i esbâk Karacaahmet Türbesi ve Sebili Arkas›: Ha’iz-i feyz-i fiehadet olan Ahmed Pafla Hâke düfldükde k›lub derd-i firakiyle hazin Buras› Müneccimbafl› Mezarl›¤› ad› ile ünlü idi. Necli hem-nam Ali Mir R›za’y› hakk› ‹ki y›l geçmedi fevt oldu bu bîçare dahi 1179 (1765). Mevhibe Kad›n. Nar-cansuz verem cismin idüb mahv ü heba Maderi dahi Selânik’te itmifldi vefat 1206 (1791). Üsküdar’da Mihrimah sultan Tazelikde iki hicran bunu k›ld› ifnâ Cami-i flerifi müezzinbafl›s› el-hac Süley- Ceddesi ile kar›ndafl› ehibbas› temam man Efendi. Kald›lar hicri ile nâle vü feryad ü büka Seyyiatin idüb ihsan ‹lâhî ma¤fur 1290 Cim 20 (A¤ustos 1873). Esma Sultan Eyliye ni’met diri¤ine lay›k Mevlâ köflk bekçisi Hasan A¤a’n›n o¤lu Ende- Yaz münacat ile tarihini menkut Senih run-› Hümâyun-› Hassa oda a¤alar›ndan Cây-geh-i Cennet-i a’lâ da bula Mir R›za Mustafa Efendi. 1278 1292 Cemaziyelevvel 15 (Haziran 1875). Ha- Ahmet Pafla, 1277 Cemaziyelâhir (Aral›k rem-i Hümâyun a¤alar›ndan Lala Davud 1860) tarihinde fiam’da, suçsuz oldu¤u A¤a. halde, Avrupa devletlerine hofl görün- mek için kurfluna dizilmifltir. Kültürlü ve 1296 (1879). Ferikân-› kiramdan Hüseyin Pa- yi¤it bir paflam›z idi. Nur içinde yats›n.

1286 Safer (May›s 1869). Sütun flâhide Bektâ- flî taçl› ve teslim tafll›. Tarik-i Nâzenin fukaras›ndan Gelibolu Âyân› Hac› Meh- met A¤a’n›n o¤lu Mustafa Haflim Beye- fendi.

Kabri, T›bbiye Caddesi üzerinde iken buraya getirilmifltir. Evi, Tunusba¤› Çefl- mesi karfl›s›nda idi. Torunu ‹ffet Han›m, Üsküdar fieyh Nuri Efendi Tekkesi fleyhi Hayrullah Tacüddin Efendi’nin eflidir. Kendisinin “Haflim Bey Mecmuas›” ad›y- la bas›lm›fl bir flark› mecmuas› vard›r. (‹nal, Hofl Sada, s. 185; Y. Öztuna, Türk Musikisi Ans. 1/255)

1303 fiaban 11 (May›s 1886). Bâb-› serasker-i aklâm-› ketebesinden Abdülhadi Efen- di’nin o¤lu ve Asakir-i Hazreti Padiflahi tabib Yüzbafl›s› Refik Bey.

1307 Bir ﬂâhide üzerinde üç kitâbe bulunmaktad›r ki, ﬂudur:

Seyyid Nizameddin evlâd›ndan Kaimmekam Mehmed Emin Bey. 1280 (1863)

Kaimmekam Mehmet Emin Bey’in eﬂi Emine Tabib-i âlem Mümine Han›m. 1293 (1876) Mazhar Paﬂa.

887 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

ﬂa’n›n biraderi Ömer Lütfi Bey.

1314 (1896). Demir parmakl›, levha. Neca- betlu Alaeddin Efendi Hazretlerinin cariyelerinden Zeheb Kalfa.

1315 Receb 22 (Aral›k 1897). Etraf› parmak- l›kl›, cadde üzeri:

“Havran’da Dürzi Muharebesi’nde mübtela oldu- ¤u illetden rehyab olam›yarak Dersaâdet’de irtihal eden Ferik Hüseyin Âgâh Paﬂa.”

Ayak tafl›na ayr›ca 12 m›sral› bir fliir ya- z›lm›flt›r. Tarih beyti fludur:

Çaryar-› Nebevî geldi didi tarihin ﬁad olub Cennet’e azm eyledi Âgâh Paﬂa.

1321 (1903). Bâb-› Vâlâ-y› Seraskeri istihkam ve inﬂaat dairesi evrak müdürü izzetlu Ömer Raik Efendi’nin eﬂi Fatma Müved- det Han›m.

Tabip 1336 Kanunisâni 28 (1920). “Mesle¤inin en Feyzullah Pafla’n›n samimi hadimi, milletinin en büyük flâhidesi. müflerrihi, faziletlerin müebbed timsali olan Dr. Mazhar Pafla. T›b Medresesi, Teflrih Medresesi, Tabib-i Âlem ve Mü- flerrih s›fatlar›yla 42 sene ‹slâml›k- Türklük dânifllik âlemine hidmet ettikten ve hayat›n›n her devresini müstak- bel nesillere sa’yin ve fedakarl›¤›n” timsali. (A. Gövsa, Türk Meflhurlar›, s. 240)

1342 (1923). Tabib Ferik Feyzullah Paﬂa. Do¤. 1261 (1845). (A. Gövsa, Türk Meﬂhurlar›, s. 240)

NAKKAﬁ BABA MEZARLI⁄I (BAHR‹ BABA MEZARLI⁄I) Nakkaﬂ Baba Türbesi bahsine bak›n›z.

Mezarl›kta gömülü olanlar ﬂunlard›r:

Tabip 1274 Receb 27 (Mart 1858). Çiçek kabartma- Feyzullah Pafla’n›n l› lâhit. Yeniflehir Fener hanedan›ndan efli Sâmiye Han›m’›n Ethem Efendizâde rical-i Devlet-i Aliy- flâhidesi. ye’den Dersaâdet Zahire Gümrü¤ü mül-

888 Üsküdar Mezarl›klar›

tezimi Ahmed Reflid Efendi. (Y. Öztuna, si’nin müceddeden bina ve inflas›na mu- Devletler ve Hanedanlar, s. 887) vaffak olan Tarikat-i Aliyye-i Halvetiy- ye fukaras›ndan Osman Efendizâde es- 1307 (1890). Musikiflinas ve Bestekâr fievki seyyid Mustafa ‹zzet Efendi. Bey. Kabri yol üzerinde ve tepeye ç›karken sol taraftad›r. Kitâbesi fludur: 1314 (1896). Mecazib-i ‹lâhiyye’den Mehem- med Ata Bey. Musiki fenninde kesb-i imtiyaz Eylemifldi fievki-i ahenk-tiraz 1320 (1902). Bendegân-› tarik-i aliyye Seyyid Rahatü’l-ervah idi her na¤mesi Ahmed el-Bedeviyye’den ve muhibb-i Sûzidilden gösterirken perde saz Hanedan-› Ehl-i Beyt-i Nebeviyye’den Taze bir verd-i haya-perver iken Hadice Huriye Han›m. K›ld› pejmurde hazan tire naz Tar tanbur hayat› gam alub 1322 Temmuz (1906). Bedevî sikke kabart- Eyledi makarrab-› kalbi ihtizâz mal›. Beylerbeyi’nde Settariyye Bedevî Müstear-› dekan nakfle tab’› kim Dergâh-› fierifi postniflîn-i evveli ârif-i Merhal-i Nakkafle oldu sayesâz billah muhibb-i Ehl-i Beyt-i Resûlillah Bir nefesde mürg-i ruhu bal açub mürflidü’s-salikin es-seyyid efl-fleyh Me- Cennete kondu misal-i flahbaz hemmed Hamil Efendi. Ç›kd› bir tarih-i pesendide Hafid Hâke düfldü bi-emel o verdinaz Dergâhtan bakiye-i izam› nakli tarihi 1307

Kitâbe, yak›n arkadafl› ve Saltanat Müd- dei-i umumisi (savc›) Hafid Bey taraf›n- dan yaz›lm›fl ve tafl› da kendisi taraf›n- dan diktirilmifltir.

ﬁevki Bey, 2 Zilhicce 1307 (19 Temmuz 1890) tarihinde vefat etti. (‹nal, Hoﬂ Sada, s. 276; Konyal›, Üsküdar Tarihi, 1/376; Y. Öztuna, Türk Musikisi Ans. 11/285).

1305 Zilhicce 6 (A¤ustos 1888). Ecille-i rical- i Devlet-i Aliyye’den Meclis-i Vâlâ azas› ﬁeyhü’r rical ‹smail Hakk› Bey. (Sicill-i Osmânî, 1/387).

1916 Temmuz 10. Muallim R›fat Paﬂa. Türk matematikçisi olup eserleri vard›r. (M. Larus 10/591)

Sofa:

Mezarl›k merdivenleri karfl›s›nda, biraz ileride ve set üzerindedir. Sofaya yerlefltirilmifl mermer bir levhada flu kitâbe vard›r: “Beylerbeyi Bedevî Dergâh› postniflîni Mehmed Rami Efendi ve efli.” Tarih yaz›l› de¤ildir.

Di¤er ﬂâhideler ﬂunlard›r:

1302 (1884). Tarikat-i aliye-i Bedeviyye’den Bestekâr ﬁevki Bey’in Beylerbeyi’nde kain Settariyye Zaviye- ﬂâhidesi.

889 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1326 (1946). Bu tarih 1943 olmal›d›r. O idi meclis-i icray› emanetde reis Yanl›fll›kla 1946 yaz›lm›flt›r. Himmeti flehr-i ‹stanbul’u ederdi ihya Bulmad› derdine hazzak tabib çare 1333 (1914). fieyh Hamil Efendi’nin büyük Emr-i Hakk’a gelemi karflu kimesne hâfla k›z› Fat›ma Hüsniye Han›m. Vire ahlaf›na sabr-› cemil ecr-i cezil Kendi oldukca safa-yâb türbegâh-› beka 1334 (1915). fierbetdar R›faî Dergâh› postnî- Fevtine yazd› kalem m›sra’-› tarih güher flini es-seyyid efl-fleyh Mehmed Efendi. Serv-i can itdi feda Cennet’e Ahmed Pafla 1308 Uryanîzâdeler Sofas›: 1299 (1881). Tarikat-i aliyye-i kadiriyye me- Mezarl›¤›n merdivenlerini ç›kt›ktan sonra, flayihinden Erzurumî el-hac fleyh Osman 300 ad›m tepeye do¤ru yüründü¤ünde sa¤ ta- Hakk› Efendi. raftaki etraf› demir parmakl›kl› büyük sofad›r. Hemen yan›nda 15 fiaban 1305 (Nisan 1888) 1317 (1899). Sudûr-› ›zamdan mahkeme-i tarihli, Uryanîzâde Ahmed Esad Efendi Na- temyiz azas› Kâmil Beyzâde Hasan Tah- mazgâh› bulunmaktad›r. Üzerinde mihrab aye- sin Bey. Kâmil Bey’in efli Fatma Han›m. ti ve zincire as›l› kandil kabartmas› vard›r. 1301 (1883).

fieyhülislâm Uryanîzâde Ahmed Esad Efendi 1935 Musikiflinas Mehmed Rauf Yekta. Do¤. için, Abdülkadir Altunsu’nun Osmanl› fieyhü- 1871. (Y. Öztuna, Türk Musikisi Ans. lislâmlar› adl› eserinin 212. sayfas›na bak›n›z. 11/169).

Sofada befl flâhide vard›r ki, flunlard›r: Türbe:

1316 (1898). fieyhülislâm esbak Uryanîzâde 1376 (1956). Do¤umu 1313 (1895). Leylâ. Ahmed Es’ad Efendi merhumun k›z› Fat- Mermer lâhdinin üzerine flu dörtlük yama Ârife Han›m. z›lm›flt›r:

1317 Zilhicce 8 (Nisan 1900). Uryanîzâde Cemâl-i pâkine yoktur Mehmed Cemil’in (semte ismi verilen Cihanda olmayan âfl›k meflhur Cemil Molla Beyefendi) masume Leylâ âfl›k, Mecnun âfl›k k›z› Behire Han›m. Bütün kevn-ü mekân âfl›k

1322 Rebiyülevvel 10 (May›s 1904). Uryanî- Türbe d›fl›nda bir lâhit vard›r. Üzerinde yaln›z, es- zâde Mehmed Cemil’in o¤lu masume ki yaz› ile Mecnun yaz›l›d›r. Tarih yoktur. Ahmed Tar›k Bey. 1329 (1911). Tarikat-i Bedeviyye’den Muzi- 1323 Cemaziyelevvel 17 (Temmuz 1905). Ur- ka-i Hümâyun kola¤al›¤›ndan mütekaid yanîzâde Ömer Said Bey. Do¤. 1273 gur- ‹stavroz Tekkesi icazelilerinden fleyh Kâ- re-i fievval (May›s 1857). mil Efendi. fiâhidesi sikkelidir.

1976 Feyyaz Uryanî. Do¤umu 1906. (Y. Öztu- 1341 (1922). ﬁeyh Kâmil Efendi’nin eﬂi Feyzi- na, Devletler ve Hanedanlar, s. 877) ye Han›m. Bu aile devam etmektedir.

*** Sofa:

1308 (1890). fiehremaneti’nde reis olup ‹s- 1325 (1907). Etraf› demir parmakl›kl› muhte- tanbul’u ihya eden Ahmed Pafla. (Sicill-i flem flâhideler. Diyarbekir (Diyarbak›r) Osmânî, 1/307-308) Kitâbesi aynen flu- Valisi Faik Pafla. dur: 1334 (1915). Faik Pafla’n›n efli Fatma Han›m. Rumeli pâyeli bir zat-› güzide evsaf Do¤umu 1264 (1847). “‹rc›î” emrin alub eyledi azm-i ukba

890 Üsküdar Mezarl›klar›

*** 1241 gurre-i Rebiyülevel (Ekim 1825). Fesli. Muhasebe halifelerinden fleyh seyyid 1289 (1872). Arpa Emini el-hac Emin Efen- Mehmed Emin Efendi. di’nin k›z› Amine Han›m. 1245 (1829). Silâhflor-› esbak hazreti flehriya- 1299 (1881). Osman Pafla’n›n ye¤eni Salih rî merhum es-seyyid Abdullah A¤a’n›n Bey’in o¤lu Osman Bey. k›z› fierife Fatma Han›m.

1312 (1894). ‹stable-i âmire müdürü Halil 1287 ﬁevval 23 (Ocak 1871). Tüccar-› Hay- A¤azâde kilâri-i hazreti ﬂehriyarî’den riyye’den Sebaizâde es-seyyid el-hac Ne- Mahmut Bey. cib Ahmet Efendi.

1318 (1900). Teslim tafll› flâhide. Bafl ve ayak 1290 Rebiyülâhir 12 (Haziran 1873). Etraf› tafl› ve hatta flâhidesinin yan yüzlerine parmakl›kl›. “Kudema-y› Saltanat-› se- dahi yaz› yaz›lm›flt›r. Bektâflî babalar›n- niyye’den ve Evkaf-› Hümâyun müte- dan Ali Siret Baba. Do¤umu 1246. Halk hayyizan-› me’murinden Atif Beyefen- Galib Baba diyor. di.”

1932 ‹smail Zühdi Pafla. Do¤umu 1839. 1315 (1895). Tüccar-› mu’teberandan Seba- izâde Süleyman Bey. Efli: 1932 Ferik Abdülhamid Pafla (Do¤umu 1856) ve ailesine ait flâhideler. 1320 (1902). Fatma Hayrati Han›m.

1951 Bestekâr fievki Bey’in 1889’da evlendi¤i 1329 (1911). Halep eflraf-› mu’teberan-› tüc- efli Melek Han›m. Kabri, fievki Bey’in cardan Sebaizâde Abdurrauf Efendi’nin yan›nda olup 82 yafl›nda oldu¤u halde o¤lu Asakir-i fiahâne miralay› Abdülka- vefat etmifltir. dir Bey.

1975 Pafla Baba lâkab›yla ünlü, eski Muharip Tarih k›sm› gömülü. fiakir Ahmed Pafla’n›n Gaziler’den ‹hsan Aksoley Pafla. Do¤u- a¤alar›ndan es-seyyid Ahmed A¤a. mu 1899. Süreyya Bey Sofas›: Nakkaflbaba Mezarl›¤›’nda çok eski tarihli kabir tafl› yoktur. En eski flâhide 1225 (1810) ta- Etraf› demir parmakl›kl› olup mezarl›¤›n en uç rihli olup Köprülüzâde Mustafa Bey’in o¤lu noktas›nda ve yar›n üzerindedir. Abdülvahid Bey’e aittir. (Y. Öztuna, Devletler ve Hanedanlar, s. 721) 1321 Cemaziyelâhir 22 (Eylül 1904). Sütun bafl tafl›. Tarih beyti fludur: Rakam yok. Sütun flâhide: “Es-seyyid Tosun Baba / Tarih-i nazargâh-› Lillah” Düfldükde zemine teni tarihini yazd›m Dîdâr-› Hüda oldu bu Didâre-i bî-dîdâr 1236 fiaban (May›s 1821). Kâtibî sikkeli. Ta- rik-i fiazeliye meflayih-i kiramdan kut- Ayak tafl›ndaki kitâbe ise fludur: Maliye bü’l-ârifîn müfessir ü muhaddisîn el-ma- hazine-i celilesi divan-› umumiye muha- lik efl-fleyh es-seyyid Ahmed Arafat Fi- sebesi emval-i eytam (öksüz çocuklar›n yumi Efendi. servetleri) mümeyyizi izzetlu Süreyya Bey’in efli Hadice Didar Han›m. 1319 1233 (1817). Yusuf Âgâh Efendi’nin kaftan Eylül. (Sicill-i Osmânî, 2/64) Süreyya a¤as› seyyid Halim A¤a. Âgâh Efen- Bey ayn› zamanda flairdi. di’nin Kas›mpafla’da bir camii vard›r. Münir Pafla Sofas›: 1238 (1822). Enderun-› Hümâyun’dan mahrec Çekdiribeyizâde es-seyyid Mehmed Süreyya Bey Sofas› yan›nda olup demir par- Emin Bey. makl›kl›d›r.

891 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

1301 (1883). Münir Pafla Hazretlerinin vali- 1323 Receb 9 (Eylül-1905). Mehmed Galib deleri merhume Han›mefendi’nin Efendi. mu’tekalar›ndan Zat›gül Kad›n. Cemil Bey Sofas›: 1302 fiaban 11 (26-May›s 1885). Lâhit. Enli flâhidesi fesli ve Mevlevî sikke kabart- Etraf› demir parmakl›kl› olup Münir Pafla So- mal›d›r. fas› yan›ndad›r.

Mülhakat Naz›r› ‹stanbul’un / Mir-i yekta-y› adi- 1307 (1889). mü’l-akran Nam› ünvan rüsûmât-› flerif / Medd hatta gümrü- Tophane-i Âmire Müfliri Zeki / Pafla’n›n kaimbi- ¤e sermaye-i flan raderi / ve Kastamoni valisi Enis / Pafla’n›n mah- Mabeü’l-fahr-› rical-i devlet / Ser firaz-› ümera vü dumu ve esbak / Trabzon valisi Emin / Muhlis Pa- âyân fla merhumun / hafidi olub flu hâk-› / hazan intina- Muhlis ve mu’tedil Hükm-i Kadir / Pâk siret iden y› inzivâgâh-› vahdet / eden Cemil Bey’in / ruhi pâkize cinân çün el Fatiha. Bir melek indi didi tarihin / Cennete Mir Rauf oldu divan. 1309 (1891). Tophane-i Âmire Müfliri Zeki / Pafla’n›n kaim validesi / Ve Kastamoni va- (Sicill-i Osmânî, 2/424) lisi Enis / Pafla’n›n zevcesi ve esbak / Trabzon valisi Emin Muhlis / Pafla merhu- 1303 (1885). mun kerimesi / olub flu makbere-i sükun-› / inzivada günûde-i hâk-i ma¤firet / olan Dahiliye Naz›r› Ahmed Pafla-y› Hakk Fat›ma Sabiha Han›m’›n / ruhiçün el-Fa- Hem pâkizesi banu-y› ismet Fat›ma tiha.

diye bafllayan kitâbesinin tarih beyti fludur: Zeki Pafla 1333 (1914) tarihinde Büyükada’da vefat etmifltir. (A. Gövsa, Türk Meflhur- Yazd› tarih-i menkute çak çak oldu kalem lar›, s. 412; Sicill-i Osmânî, I/435 Müfti- S›rr-› ruhun gonce-fem Mevlâ’s›na virdi heman zâde Emin Mehmet Pafla. öl. 1291/1874)

1295 (1878) Mir Münir’in kerimesi Sabiha *** Han›m. 1319 (1901) K›l›ç kabartmal› lâhit. Tophane-i 1291 (1874). Mir Münir’in kerimesi Besime Âmire muhasebecisi Hadi Bey. Han›m. 1327 R. âhir 5 (Nisan 1909). Temyiz mahke- “Gül gibi idi Besime duht-› nazikân-› Hazreti Mir mesi azas› Arif Bey. Münir” ‹tdi ahkam-› cefa Arif billâhi flehid. *** 1338 (1919) Esbak surre Emini merhum Mus- 1301 (1883). Sudûr-› azamdan Kâmil Beye- tafa Reflid Pafla’n›n efli Fatma Dürnev fendi’nin efli el-hace Fatma ‹ffet Han›m. Han›m. Çocuklar›n›n kabirleri de buradad›r. 1311 (1893) Sudûr-› azamdan Kâmil Beyefendi- zâde Tahsin Efendi’nin efli Gülsüm Han›m. 1330 (1912) K›l›ç ve kalpak kabartmal› flâhi- de. Ali Nizami Efendi ibn-i fievket Bey. 1323 (1905) Hademe-i Hassa yoklamac›s› Ali Ali Nizami Pafla’n›n torunu olmal›d›r. R›za Efendi merhumun k›z› ve hariciye Nazareti muhasebe kalemi evrak müdü- 1926 Matbaa-i Osmaniye Müdürü merhum rü merhum Mehmed Galib Efendi’nin Bekir Sami Efendi’nin efli Fatma Ha- efli Emine Han›m n›m’›n o¤lu sab›k Zürih bafl flehbenderi Ali R›za Bey.

892 Üsküdar Mezarl›klar›

1929 Büyük din alimi Mehmed Fevzi Efendi. 1252 (1836). Molla sar›kl› Ömer A¤azâde Do¤umu 1845. Abdurrahim Efendi.

1312 (1894). Maliye Naz›r-› esbak› Hasib Pa- 1260 (1844). Sab›ka Anadolu Kad›askeri ka- fla’n›n damad› Maadin Müdürü Talât lemi reisi ve evkaf muhasebesi halifesi Bey’in torunu ve Bab-› ali tercüme odas› Mehmet Besim Efendi. evrak-› arabiyye musahhihi (yanl›fl dü- zeltici) saâdetlu Mustafa Reflid Bey’in 1919 ‹zmir’de iflgalci düflmana kahramanca ilk o¤lu Mehmed Talât Bey. karfl› koyan flehid Dr. Kaymakam fiükrü Bey Do¤umu 1870.

Mezarl›¤›n üst taraf›nda, Sadrazam Giritli Mus- SELÂN‹KL‹LER MEZARLI⁄I tafa Pafla’n›n torunu ve ahfad›n›n flâhideleri bulunmaktad›r. Burada ayr›ca “‹zmir’de iflgalci düflmana ilk kurflunu atan hürriyet kahraman› ezarl›k, Bülbüldere mevkiinde ve Bülbül- mukaddes flehid gazeteci Osman Nevres (Ha- Mdere-Ba¤larbafl› yolu ile Selânikliler So- san Tahsin Recep) l888-1919” ad›na dikilmifl ka¤›’n›n aras›ndaki genifl alan› kaplar. Bülbül- bir abide vard›r ki, üst kap› karfl›s›ndad›r. dere, Feyziye Camii’nin hemen yan›ndan bafllayarak kademeli bir flekilde Selâms›z Tepe- Esas Selâniklilerin kabir tafllar›n›n en eskisi si’ne kadar uzan›r. Mezarl›¤›n Selânikliler So- 1178 R. (Eylül 1764) tarihlidir. Bunu, Hicrî ka¤›’na ve Kuflakç› Soka¤›’na aç›lan kap›lar› 1310-1311-1316-1318-1320 tarihli olanlar› ile vard›r. di¤erleri takip etmektedir. Bu tarihler de gös- teriyor ki, Selânik Dönmeleri 1877-78 Osmanl› Bülbüldere-Ba¤larbafl› yolu ile Selânikliler So- Rus Savafl›’ndan sonra ‹stanbul’a göç etme¤e ka¤› aras›nda uzanan bu mezarl›k, iki k›s›mdan bafllam›fllar ve bu ak›n, 1897 Yunan Har- oluflmaktad›r. Bülbüldere-Ba¤larbafl› yolu tara- bi’nden sonra da devam etmifl ve 1912 Balkan f› ve Bülbüldere kenar› Selâniklilere, Selânik- Harbi’nden sonra Selânik’in Yunanl›lar’›n eli- liler Soka¤› taraf› ise Üsküdar ahalisine aittir. ne geçmesi ile en üst düzeye ulaflm›flt›r.

Selâniklilere ait k›s›m 1300 (1883) tarihinde Hepsi zengin olan bu insanlar, fiiflli ve Niflan- Feyziye Camii ile beraber kurulmufltur. Eski- tafl› semtlerine yerleflmifller ve bu arada kendi den yaln›z Üsküdar Ahalisi’nin gömüldü¤ü çocuklar› için, Feyziye Lisesi ile fiiflli Terakki Bülbüldere Mezarl›¤›, H. 1300 tarihinden iti- Lisesi’ni açm›fllard›r. Mezarl›¤›n yan›ndaki baren ikiye ayr›larak bir k›sm›na yaln›z Selâ- Feyziye Camii de iflte bu s›ralarda Yani 1300 nikliler gömülme¤e bafllam›fl ve buras› Selâ- (1883) tarihinde bunlar taraf›ndan yapt›r›l- nikliler Mezarl›¤› ad›n› alm›flt›r. m›flt›r.

Bülbüldere Mezarl›¤›’n›n kuruluflu çok eskilere Selânikliler Mezarl›¤›’nda bir çok tan›nm›fl dayanmaktad›r. fiimdilik en eski kabir tafl›, flahsiyetler gömülüdür. Bunlar aras›nda Ata- dört köfle bir flâhide üzerinde sikkesi bulunan türk’ün hocas› Muallim fiemsi Bey’in (Vefa- ‘Kazda¤› Mehmed Efendi’nin 1060 (1650) ta- t›: 1917) ve meflhur Bestekâr Selânikli Ah- rihli mezar›d›r. Burada topra¤a gömülü durum- met Bey’in (Vefat›: 4 Aral›k 1928) kabirleri da pek çok tafl vard›r. vard›r. Ahmet Bey’in lâhdinin ön yüzünde mermer kabartma bir ud resmi yap›lm›flt›r. He- Mezarl›ktaki flâhideler flunlard›r: men giriflte ise meflhur Kapanc› Ailesi’nin mezarlar› bulunmaktad›r. 1106 (1694). Ali A¤a bin Abdullah. Yine bu mezarl›kta bulunan 1178 tarihli bir 1113 (1701). Ali A¤a. flâhide periflânî sar›kl› olup üzerindeki yaz› fludur: 1141 (1728). Hamzavî tafl. Köprülüzâde el-hac Abdullah Pafla’n›n divan efendisi Fevzi “Selânikli Kalc›zâde Mustafa Çelebi bin Abdul- Efendizâde el-hac Feyzullah Efendi. lah”

893 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Bu zat›n bir Selânik Dönmesi oldu¤u baba ad›- Onun ölümü ile Dönmeler üçe ayr›lm›flt›r. n›n Abdullah olarak yaz›lmas›ndan anlafl›l- maktad›r. Bu Mustafa Çelebi’nin ad› Sabatay 1- Abdullah Yakup Çelebi’yi lider tan›yanlar. Sevi adl› eserde bir kaç defa geçmektedir. (Bkz. ‹. A. Gövsa, Sabatay Sevi) 2- Mustafa Çelebi’yi lider tan›yanlar. Bu züm- re, Karakafllar, Müminler, Onyollular veya Os- fiimdiki fleklini 1883 tarihlerinde alan man Baba Partisi ismiyle de bilinirdi. mezarl›¤a ilk Selâniklilerin gömülmesine, bu tarihten 120-150 sene evvel; belki de dinî reis- 3- Kapanc›lar Partisi. Osmanî A¤a’n›n 1720 ta- leri Sabatay Sevi’nin 1675’teki vefat›ndan rihindeki ölümü üzerine ortaya ç›km›flt›r. sonra bafllanm›flt›r. Bu üç parti 1300 (1883) senesinde birlefltiril- Dönmeli¤in kurucusu Sabatay Sevi adl› bir mek istenmifltir. Bu tarihte, Gonca-i Edeb is- Yahudi’dir. Kendisi, 7 Temmuz 1626 tarihinde minde bir mecmua ç›karan genç Sabatayist’ler, ‹zmir’de asl› ‹spanyol olan bir Yahudi ailesinde Sabatay ananesinin art›k unutulmas› lâz›m gel- dünyaya gelmifltir. Babas›, Türkler aras›nda di¤i ve izdivac (evlenme) yolu ile Türk cami- Karamentefl diye tan›nan Mordehay Sevi’dir. as›na kar›flmaman›n pek gülünç oldu¤unu yazmaya bafllam›fllard›. ‹flte bu s›ralarda Bülbüldere Sabatay kendisini mesih ilân etmifl ve buna bir Mezarl›¤›’n› kendilerine uygun buldular. Me- çok kimseyi inand›rm›flt›. Fakat ölümle tehdit zarl›¤›n bir dere kenar›nda seçilmesinin nedeni edilmesi üzerine Müslüman oldu. Edirne Sara- de çok eskilere dayan›yordu. ‹nançlar›na göre y›’nda, Sadrazam kaymakam› Merzifonlu Kara Mesih ölmüfl de¤ildi. Onu as›rlarca halifeleri- Mustafa Pafla, fieyhülislâm Minkarîzâde Yahya nin flahs›nda yaflatt›lar inanca göre Mesih’le Efendi ve Sultan imam› meflhur vaiz Vanî buluflmak ancak bir su kenar›nda mümkündü. Mehmet Efendi’nin haz›r bulundu¤u bir di- vanda l5-Rebiyülevvel 1077 (15 Eylül 1666) Kaynaklar: (Gezi Notu) (Türk Ans. 14/41) (A. Gövsa, tarihinde ‹slâmiyeti kabul etmiflti. Sabatay Sevi) (‹slâm Ans. 3/646) (M. Larus, 3/862) (H. Göktürk, Bülbülderesi, Selânikliler Mezarl›¤›, ‹stanbul Ans. Mehmet Aziz ismini alan Sabatay Sevi, 30 Ey- 6/3173) lül 1675 tarihinde, Arnavutluk’un Ülgen flehrinde ölmüfltür.

894 Üsküdar Mektepleri

Üsküdar Mektepleri

ÜSKÜDAR SIBYAN ABDÜLBAK‹ EFEND‹ MEKTEPLER‹ SIBYAN MEKTEB‹ lkö¤renim görmek üzere aç›lan okullara bu kul, Servilik Caddesi üzerinde ve yukar›- ‹ad verilirdi. Hemen her mahallede bulundu- Odaki isimle an›lan camiin son cemaat ye- ¤undan halk aras›nda Mahalle Mektebi ad›yla rinin önündedir. Meyilli bir arazide yap›ld›¤›n- an›ld›¤› gibi, ço¤u taflla yap›lm›fl binalar oldu- dan cadde taraf› bir, avlu taraf› ise iki katl›d›r. ¤undan Tafl Mektep de denirdi. Bu mektepler ekseriyetle camilere bitiflik büyük bir odadan Kesme tafltan yap›lan okul binas› sonradan çi- ibaretti. mento ile s›vanm›flt›r. Hiç bir yerinde kitâbesi yoktur. Cami ile beraber 1054 (1644) tarihin- ‘Amin Alay›’ ile okula bafllayan çocuk, umumide Halep Mollas› Abdülbaki Efendi taraf›ndan yetle camiin imam› veya müezzini olan ‘Hoca yapt›r›lm›fl olmal›d›r. Camii bahsine bak›n›z. Efendi’ den ders görürdü. Okutulan dersler elif- Bugün meflruta olarak kullan›lmaktad›r. badan (alfabe) bafllamak üzere Kur’an, yaz›, il- Abdülbaki Efendi mihal ve hesaptan ibaretti. Sonralar› buna ta- Kaynaklar: (O. Ergin, Türkiye Maarif Tarihi, 1/68, 80 ve Mektebi. rih ve co¤rafya da ilâve edilmifltir. 3/730) (M. Pakal›n, Tarih Deyimleri, 3/201-203)

Bu mektepler sabahleyin erkenden aç›l›r, ikin- diye kadar devam ederdi. Sabahleyin gelen ö¤- renciler ﬂimdiki ö¤renci and› gibi hep bir a¤›z- dan, ‘Gülbang’ okurlard›.

Ücretli olan s›byan mekteplerinde s›n›f taksima- t› yoktu. Hatim indiren mektebi bitirmiﬂ olurdu.

Resmi ‹ptidaî Mektepler’in aç›lmas› ve ço¤almas› ile s›byan mektepleri tabiri b›rak›lm›fl ve onun yerine Mekâtib-i ‹btidaiyye tabiri kulla- n›lmaya bafllanm›flt›r.

1870 tarihlerinde yaln›z Üsküdar’›n merkezinde 28 s›byan mektebi vard›. Oysa o tarihte ‹s- tanbul’un di¤er merkezlerinde bu kadar okul yoktu. O devirde, Üsküdar’a ba¤l› olan Kad›- köy’de sadece alt› okul bulunuyordu.

897 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Dershane, 182 sene mektep vazifesi görmüfl, 1899 tarihinde ölen, Ahmediye Camii imam› ve Rufaî fleyhi Mahmut Efendi taraf›ndan da tekke haline getirilmifltir. Bundan ötürü avlu kap›s› evvela, Dershane-Mektep Kap›s› ve daha sonra da Tekke Kap›s› ad›n› alm›flt›r.

Avlu kap›s› üzerindeki 16 m›sral› tarih kitâbe- si dershane için konmuﬂtur. Bu kitâbe için Ahmediye Camii bahsine bak›n›z.

Dershane kap›s›ndan, üzeri tonoz kemerli bir koridora girilir. Sa¤daki kap›dan ve iki dirsek- li tafl bir merdivenden fevkânî olan dershaneye ç›k›l›r. Sekiz köfleli, tek kubbeli dershanenin önünde zemini tafl döfleli bir avlu vard›r. Bu avlunun üzeri, iki yandan dershaneye, ön k›s›mlar› zarif mermer sütunlara bindirilmifl üç beflik kubbeli genifl bir revak ile örtülmüfltür. AÇIKTÜRBE KIZ RÜfiD‹YES‹ Sütun bafll›klar› istalaktitlidir. Abdülbaki Efendi Camii ve mektebi 329 (1911) tarihinde aç›lm›flt›r. Hakk›nda fiair Salim’in haz›rlad›¤› ve nesih hat ile yaz›l- 1fazla bilgi yoktur. m›fl befl sat›r halindeki on m›sral› kitâbesi mermer kemerli kap› üzerindedir ki, fludur:

Cenab-› sâhibu’l-hayrat ya’ni el-hac Ahmed kim AHMED‹YE CAM‹‹ MEKTEB‹ An›n nakfl-› mekin ifltihâr›d›r Eminzâde Hezar-› ahsenet o merd-i akibet endifl ü âgâh ershane, Ahmediye Külliyesi’ne dahil Ki olmaz ziynet dihi rûze-i dünyaya dildâde Dolup, Gündo¤umu Caddesi’ne aç›lan mer- Bilüb dehrin fenas›n da’ima fikri muad eyler mer avlu kap›s›n›n ve iki yan›ndaki sebil ile Bugünden haz›r eyler zahr ü zâr›n yevm-i miâde çeflmenin üzerindedir. Bu beyt-i ilm ü fazl› hasbeten-lillah idüb ma’mur Ulûma sa’y iden tâlîbler içün itdi âmâde Dershane, 1133 (1720-21) tarihinde Tersane Salima zeyl-i itmam›nda nakfl itdim bu tarihi Emini Ahmet A¤a taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r. Bu darü’z-zeyn-i ilmi eyledi tekmil Eminzâde Plân› için Ahmediye Camii bahsine bak›n›z. Sene 1133 Ahmediye Camii Bu plân, Reflad Sevinçsoy Bey taraf›ndan ‹stan- Mektebi’nin kitabesi. bul Ansiklopedisi için yap›lm›flt›r. Buradan fiair Salim için Ahmediye Sebili bahsine bak›- al›nm›flt›r. n›z.

Dershane, alt üst befler pencereden ›fl›k almaktad›r. Tamamen kesme tafltan yap›lm›fl olan bu eserde ayr›ca d›fla taflmal› üstü istalaktitli bir mihrap bulunmaktad›r. Bunun sa¤ taraf›nda bir dolap vard›r.

Bu güzel manzumenin mimar›, Kayserili Meh- met A¤a’d›r. Lâle Devri baﬂ mimar› olan Meh- met A¤a için, Emetullah Valide Sultan Camii bahsine bak›n›z.

Mir’at-i ‹stanbul yazar›, mektebin Kefçe Dede ismine izafeten, mescit olarak yapt›r›ld›¤›n› ifade etmektedir. Ahmet A¤a külliyesi d›ﬂ›nda

898 Üsküdar Mektepleri bir mektebinin bulunmas› bu ifadeyi do¤rula- Çok zamanlar kaim olmuﬂken, geçende bir hârik maktad›r. Bugünkü kitâbe belki de bu mektep Haile eyledi ihrâk ü imha mektebi kap›s› üzerinde idi. Bâni-i sâni olub Osman Efendi hayr-ile Yapd› bu kerre esas›ndan pek a’la mektebi Cevherin tarihini s›byan okur ezber Senih Bu mücedded itdi inﬂa bu vâlâ mektebi AHMED‹YE MEKTEB‹ 1289

ektep, eski ad› Ahmediye Caddesi olan Kaynaklar: (Mir’at, s. 108) (‹stanbul Ans. 1/378) Mflimdiki Gündo¤umu Caddesi ile Kefçe- dede Mektebi Soka¤›’n›n birleflti¤i yerde ve soka¤›n sol köflesinde idi. Karfl›s›nda Ahmediye Camii muvakkithanesi bulunmaktad›r. AL‹ A⁄A SIBYAN MEKTEB‹

Ahmediye Camii bânisi, Tersane Emini Ah- kul, Do¤anc›lar Camii avlusunda ve mek- met A¤a taraf›ndan 1134 (1721) tarihinde Otep ile beraber 1114 (1702) tarihinde külliyeden ayr› olarak yapt›r›lm›flt›r. yapt›rd›¤› çeflmesinin üzerinde idi. Bugün mevcut de¤ildir. Karfl›s›nda Ahmet Pafla Tür- Günümüze kadar gelemeyen mektep, 1865 ta- besi vard›r. 1910 tarihlerinde mevcut oldu¤u- rihlerinde yanm›fl ve 1289 (1872) senesinde, nu Mir’at-i ‹stanbul yazar›n›n: Osman Efendi ad›nda bir hay›r sahibi taraf›n- dan da yeniden yapt›r›lm›flt›r. Kap›s› üzerinde- “Camiin yan›nda bir mekteb-i ibtidayi ve alt›nda ki, fiair Senih Süleyman Efendi’nin haz›rlad›¤› bir çeflme vard›r” ibaresinden anl›yoruz. tamir kitâbesi, Mir’at-i ‹stanbul adl› eserden al›nm›flt›r. Kitâbe fludur: 1920 tarihine kadar, Sümbülzâde Soka¤› bu çeflme ile Ahmet Pafla Türbesi aras›ndan geçi- Ahmediye Cami’i bânisi k›lm›fld› bina yordu. Türbe önündeki Sümbülzâde Soka¤› Bu mahalde itdirüb pâk ü râ’nâ mektebi 1925 tarihlerinde aç›lm›flt›r.

Ahmediye Camii sebili ve mektebi.

899 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

zengin bir insan› olan ‹smail Zühdü Paﬂa, için Altunizâde Camii bahsine bak›n›z.

Mektep, zükûr (erkek) ve inas (k›z) olmak üze- re iki k›s›md›. Ahﬂap olan bu yap›lar 1925 tarihlerinde harap bir vaziyette idi. Üsküdar’›n eski irfan yuvalar›ndan say›lan bu okullar bu- gün mevcut de¤ildir.

ALTUNÎZÂDE RÜﬁD‹YE MEKTEB‹ 319 (1901-2) tarihinde aç›lm›ﬂt›r. Camii ci- 1var›nda idi.

Kaynak: (O. Ergin, Türkiye Maarif Tarihi, s. 375, 736, 839) 1132 (1720) tarihinde idam edilen Ali Pafla Atik Valide Sultan için ‹zmirli Ali Pafla Çeflmesi ve Çak›rc›bafl› Daru’l-kurras›. Hasan Pafla Camii bahislerine bak›n›z! AT‹K VAL‹DE MÜLK‹YE Kaynak: (Mir’at-i ‹stanbul, s.100-101) RÜfiD‹YES‹ Üsküdar Mülkiye Rüfldiyesi ad›yla da bilinen okul 1291 (1874) tarihinde tesis olunmufltur. ALTUNÎZÂDE ‹SMA‹L ZÜHDÜ PAfiA MEKTEB‹ Bu tarihte, s›n›f-› evvelinde (1. s›n›f) ö¤rencisi olmad›¤› halde, salisinde (3. s›n›f) ellibir, s›- ektep, Altunizade semtinde ve bu isimle n›f-› rabisinde (4. s›n›f) ellibefl ö¤renci vard›. Man›lan camiin sol taraf›nda, Tophaneli- Bu ö¤renciler sekiz ö¤retmen taraf›ndan yetifl- o¤lu-Koflu Yolu üzerinde idi. tiriliyordu. Atik Valide Sultan S›byan Mektebi 1282 (1865-66) tarihinde, cami, hamam, çarfl› Mektebin bulundu¤u yer ve sonraki durumunu ve çevresi dükkânlar› ve mahalle ile beraber, ‹smail Pa- tesbit etmek mümkün olmam›flt›r. fla’n›n paras› ile yapt›r›lm›flt›r. Devrinin çok Kaynak: (O. Ergin, Türkiye Maarif Tarihi s. 375, 736)

AT‹K VAL‹DE SULTAN SIBYAN MEKTEB‹ ektep, Kartal Baba Caddesi ile Valide M‹mareti Soka¤›’n›n birleﬂti¤i yerde ve soka¤›n sa¤ köﬂesindedir.

Bugün, meflruta olarak kullan›lan yap›ya ç›k- mak için evvela Valide ‹mareti Soka¤›’na aç›- lan kesme tafl söveli ve kemerli bir kap›dan kü- çük bir avluya girilir. Kap›n›n sol taraf›nda ve kald›r›m›n üzerinde duran bir Bizans sütun bafll›¤› dikkati çekmektedir.

900 Üsküdar Mektepleri

Ulu bir ç›nar a¤ac›n›n gölgeledi¤i avlunun sol taraf›ndaki, korkulu¤u ve basamaklar› kesme taﬂ olan bir merdivenden, dershanenin önün- deki sahanl›¤a ç›k›l›r. Bu k›sm›n bir revak ile örtülü oldu¤u san›lmaktad›r.

Dershane kare plânl› olup bir sa¤›r kubbe ile örtülmüfltür. Kubbe, dört ana duvara ve düz köfle tromplar›na oturtulmufltur. Kirpi saça¤› binay› f›rdolay› çevirir. Kemerli kap›s› üzerin- de kitâbesi yoktur.

‹ki s›ra tu¤la, bir s›ra kesme tafltan yap›lan bu klâsik Mimar Sinan yap›s› sivri ve düz kemerli pencerelerinden ›fl›k al›r. Bir çok tadilâta u¤ra- d›¤› için soka¤a bakan pencerelerinin hepsi kapat›lm›flt›r.

Okul, Nurbânu Valide Sultan taraf›ndan Vali- AYAZMA SIBYAN MEKTEB‹ de-i Atik Camii külli›esinin yapt›r›ld›¤› s›rada Atik Valide Sultan 991 (1583) tarihinde infla olunmufltur. ektep, Ayazma Camii’nin k›blesi tara- S›byan Mektebi. Mf›nda ve Ressam Ali R›za Bey Soka¤› ile Mektep, 1928 tarihlerinde faaliyetine son ve- Mehmet Pafla De¤irmeni Soka¤› aras›ndad›r. rerek, Toptafl› Cezaevi’ni koruyan Jandarma Bölü¤ü’nün emrine verilmifltir. Bu s›rada çok Ayazma Camii ile ayn› zamanda yap›lm›flt›r. de¤iflikli¤e u¤ram›fl ve eski merdiven kapat›la- Yirmidokuz ayda tamamlanan bu inflaata, 19 rak yenisi yap›lm›flt›r. Zilhicce 1171 (4 A¤ustos 1758) tarihinde, bü- yük bir merasim ile bafllanm›fl ve 1174 senesi Valide-i Atik Camii ve Feridun A¤a Kütüpha- Cemaziyelâhiresinin sonlar›nda (1761 y›l› nesi bahsine bak›n›z ocak ay›n›n sonlar›) bitirilmifltir.

Mektep, 156 sene, s›byan okulu olarak vazife gördükten sonra y›kt›r›larak yerine flimdiki bi- Ayazma S›byan ATLAMATAfiI MÜLK‹YE na yap›lm›flt›r. Merdivenli kap›s› üzerindeki Mektebi. RÜfiD‹YES‹ eski yaz› kitâbesi fludur: kul, 1291 (1874) tarihinde Atlamatafl› Oad›yla ünlü semtte ve bu semtin sokakla- r›ndan olan Selâms›z Caddesi (flimdiki Selâmi- ali Efendi Caddesi) üzerinde ve Selim A¤a S›byan Mektebi’nde tesis olunmufltu.

1930 tarihlerinde Pervitij’in sigorta haritala- r›nda plân›n› gördü¤ümüz yap›, 1935 tarihinden sonra y›k›lm›ﬂt›r.

1874 y›l›nda okulun “s›n›f-› evvelinde hiç talebesi bulunmad›¤› halde, s›n›f-› sânisinde onbir, s›n›f-› salisinde otuz iki, s›n›f-› rabisinde k›rk ö¤renci var- d›.” Bunlar, dokuz ö¤retmen taraf›ndan yetiﬂti- riliyordu.

Selim A¤a Mektebi bahsine bak›n›z.

901 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Müdafaa-i Milliye paras› ile yeniden yap›lan Ayazma ‹lk Mektebi Ayazma Vak›f ibtidai mektebi. 1333 diplomas›. Okul, 1915 y›l›nda ve birinci dünya savafl› s›- ralar›nda yap›lm›flt›r. Ayazma S›byan Mektebi hocas› Eski mektep ahflap olup ihtiyac› karfl›lam›yor- Okulun bahçesi, yol afl›r› yerde ve mektebin meflhur ‹brahim du. fiimdiki okul Ürgüplü Mustafa Hayri Efen- arka taraf›ndaki Bükücüler Çarfl›s›’n›n bulun- Ethem Efendi’nin di’nin 21 Cemaziyelevvel 1331 tarihinde, dör- du¤u yerde idi. Bu ifl yerleri de cami ile beraber flâhidesi. düncü defa getirildi¤i Evkaf-› Hümâyun Neza- yap›lm›flt›r. reti s›ras›nda yapt›r›lm›flt›r. Mimar› meflhur Kemaleddin Bey’dir. Okulun sa¤ taraf›nda, Mimar Sinan zaman›n- da kald›¤› tahmin edilen biri küçük, di¤eri ise Ayazma Mektebi Cumhuriyet Dönemi’nde ‘Üsküdar 21. ‹lk büyük iki su haznesi ve Ayazma Hamam› bu- Kitabesi. Mektebi’ ismini alan okula sonradan “Cumhu- lunmaktad›r. riyet ‹lkokulu” ad› verilmifltir. Üç katl› yap›n›n bir bölümüne, 1975 tarihinde “Üsküdar Orta- Daha genifl bilgi için Ayazma Camii, Ayazma okulu” aç›lm›flt›r. Hamam› ve Ayazma Saray› bahislerine bak›- n›z!

Kaynaklar: (‹nal, Evkaf-› Hümâyun Nezareti’nin Kurulu- ﬂu, Haz. N. Öztürk, Vak›flar Der. 19/82) (‹. Yavuz, Mimar Kemaleddin, s. 208) (Konyal›, Üsküdar Tarihi, 2/302; Osm. Arﬂ. Evkaf ‹daresi Katalo¤u, 1/28)

AYﬁE HATUN SIBYAN MEKTEB‹ ›s›kl› ile Ümraniye aras›nda uzanan Alem- Kda¤ Caddesi üzerinde idi. Bânisi ve yap›l- d›¤› tarih belli de¤ildir. 1930-35 senelerinde yok olmuﬂtur.

902 Üsküdar Mektepleri

AZ‹Z MAHMUD HÜDÂYÎ EFEND‹ MEKTEB‹ kul, Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi Ca- Omii’nin k›ble taraf›nda ve Kap›c› Ç›kma- z› ile Aziz Mahmut Efendi Soka¤› aras›ndaki dar saha üzerine yap›lm›ﬂt›.

1003 (1594-95) tarihinde külliye ile beraber inﬂa olunan bu okulda, Hüdâyî Hazretlerinin, 1004 (1595-96) tarihinde vefat eden o¤lu Ev- liya Mehmet Efendi’nin de okudu¤u rivayet edilir.

Çok küçük yaflta kerametinin zuhur etti¤i söy- lenen Evliya Mehmet Muhtar Efendi’nin, her gün beraber okula gitti¤i arkadafl›n›n ölüm haberini almas› üzerine “evlerine koflarak elinden tuttu¤u gibi aya¤a kald›rd›¤›” eski Üsküdar sakin- lerince hâlâ anlat›lmaktad›r. ‹slâmiye ve erike piray-› Okul, 1266 (1850) tarihinde cami ile beraber Baytar Mektebi’nde yanm›fl ve k›sa bir müddet sonra da Sultan Ab- 2- Saltanat-› seniyye-i Osmaniye es-Sultan ib- Osmanl› armas›. dülmecit taraf›ndan yeniden yap›lm›flt›r. ni’s-Sultan el Gazi Abdülhamid

Yap› fleklinin klâsik oldu¤u san›lan mektep 3- Han-› sâni Hazretleri taraf-› eflreflerinden XX. yüzy›l bafllar›nda ortadan kalkm›flt›r. Ayn› iflbu ...... (okunamayan 2 kelime) celile-i isimle an›lan camii bahsine bak›n›z! 4- Mülûkânelerine ilâveten bin üç yüz on bir sene-i hicriyyesinde bina ve infla edilmifltir.

BAYTAR MEKTEB‹ 18 ﬁaban 1311 (24 ﬁubat 1894)

sküdar-Kad›köy yolu üzerinde olup, Seli- Kitâbe Hattat imzal›d›r. Uzak oldu¤u için oku- Baytar Mektebi. Ümiye K›fllas› süvari birli¤inin atlar›na ve- namad›. teriner yetifltirmek gayesi ile tesis edilmifltir. Bugün de, Veteriner Fakültesi ve Hayvan Has- tahanesi ad› alt›nda faaliyet göstermektedir.

Bina, 1311 (1894) tarihinde Sultan II. Abdül- hamit taraf›ndan flimdiki flekli ile yapt›r›lm›fl- t›r. Yap›, bir bodrum kat üzerinde, iki kattan ibarettir. Birinci kata mermer bir merdivenle ç›k›l›r.

Binan›n aln›nda iki s›ra halinde haz›rlanm›fl, dört m›sral› bir kitâbesi vard›r. Kitâbenin orta- s›na tu¤ral›, muhteflem Osmanl› Armas› yerlefltirilmifltir. Bunun sa¤ ve solunda ikifler m›sra bulunmaktad›r. Kitâbe çok uzak ve yer yer eri- mekte oldu¤undan okunabilen k›s›mlar› flunlard›r:

1- Ziynet efzâ-y› makam-› mu’allay› Hilâfet-i

903 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

CEVHER A⁄A MEKTEB‹ ÇAVUﬁBAﬁI MEKTEB‹

kul, Ümraniye çarfl›s› içinde ve Ümraniye kul, Pazarbafl› Mahallesi’nde, eski ad› OCamii ismiyle de an›lan Cevher A¤a Ca- OToprak Sokak olan flimdiki Boy Beyi So- mii’nin sonradan kapat›lan ilk cümle kap›s›- ka¤› üzerinde ve Yald›zl› Tekke ismiyle de bili- n›n sa¤ taraf›ndad›r. nen Fenâyî Ali Efendi Celvetî Tekkesi’nin karfl›s›ndad›r. Fevkânî olan bu tafl yap›, 1315 (1897-98) tarihinde, Sultan II. Abdülhamit’in musahiplerin- Fevkânî olan bu güzel okul binas›n›n alt›nda, den Cevher A¤a taraf›ndan cami ile beraber devrinin en güzel örneklerinden biri olan çefl- yapt›r›lm›flt›r. me, hazne ve helâlar bulunmaktad›r. Dershane bunlar›n üzerine oturtulmufltur. Ayn› isimle bilinen camii bahsine bak›n›z. Çeflmenin sol taraf›ndaki mermer söveli ve kemerli bir kap›dan mektebin avlusuna girilir. Kap› üzerinde kitâbe yoktur. Zemini tafl döfleli CEVR‹ USTA SIBYAN MEKTEB‹ bu avlunun ilerisinde helâlara aç›lan bir kap› ve üst kattaki dershaneye ç›k›lan tafl bir merdi- kul, Toptafl› Caddesi ile Nuhkuyusu Cad- ven vard›r. Odesi’nin birleflti¤i yerde bulunan Cevri Usta Camii’nin avlusu içinde idi. Bu cami Dershanenin önündeki antreye aç›lan kap› bahsine bak›n›z. üzerinde bugün mevcut olmayan bir tamir ki- tâbesi bulunuyordu. Mehmet Raif Bey’in Cami avlusuna ç›k›lan merdivenin sol taraf›n- Mir’at-i ‹stanbul adl› eserinden al›nan kitâbe da bulunan mektep, 1966 tarihinde yol genifl- fludur: letilirken kald›r›lm›flt›r. Y›¤ma moloz tafl›ndan yap›lan bu binan›n caddeye bakan küçük pen- Bâni-i evveli merhum flehid Ahmed Pafla cereleri vard›. Eylemifl idi bu tafl mektebi muhkem ihya Yüre¤i tafl olsa cevr-i çarh-i gerdun Okul, 1810 tarihlerinde Cevri Kalfa taraf›n- Dil-i âfl›k gibi kalm›fl idi hayfa viran dan yapt›r›lm›flt›r. Pek güzel eyledi ta’mirat› merd-i sa’id K›ld› bu nev eseri hayre karin Rabb-› Mecid Re’fetâ tarihi yaz cûd-i âli hayr-hâh Yapd› bu mektebi s›byana r›zaen-lillah ÇAKIRCIBAfiI HASAN PAfiA 1298 MEKTEB‹ fiair Refet’in haz›rlad›¤› bu kitâbeden, harap o¤anc›lar Camii yak›n›nda, büyük bir ih- olan mektebin 1881 tarihinde, Ali ad›nda bir Dtimalle Üsküdar Kaymakl›k binas›n›n ye- hay›rsever taraf›ndan onar›lm›fl oldu¤unu ö¤- rinde idi. Hadîka yazar›; “Cami yak›n›nda bina reniyoruz. eyledi¤i mektep zamanla harap olmakla camiin sofas›n› mektep yapm›fllard›r” demektedir. Okul, çeflme ile beraber 1116 (1704) tarihin- Cami ile beraber 966 (1558) tarihinde yapt›- de, fiehid Ahmet Pafla taraf›ndan yapt›r›lm›fl- r›lm›flt›r. Mimar Sinan yap›s› idi. t›r. Ahmet Pafla’n›n Çavuflbafl›l›¤› s›ras›nda infla edildi¤i için Çavuflbafl› Mektebi diye ünlüdür. “Sab›k dühan (tütün) gümrükçüsü Numan Türk Ahmet Pafla Çeflmesi bahsine bak›n›z. Bey” 1203 (1788)’de, Do¤anc›lar Camii ile beraber mektebi de yeniden yapt›rm›flt›r. Ahmed Pafla 1128 fiaban›n›n 16. günü (5 A¤ustos 1716) Varadin fiavafl›’nda flehid ol- Kaynaklar: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/230; F. Emecan, Ta- mufl ve aziz naafl›, Tuna Nehri yolu ile Yugos- rih-i Lebiba’ya Dair, ‹stanbul Üni. Ed. Fak. Tarih Der. Sa- lavya’dan getirilerek, hayatta iken haz›rlad›¤› y›: 33, s. 235) san›lan türbesine gömülmüfltür. Eyüp Sultan- ’daki bu türbe bugün mevcut de¤ildir.

904 Üsküdar Mektepleri

1894 zelzelesinden çok hasar gören yap› bugün çok harap haldedir. 1991’de k›smen restore edilmiﬂtir.

Mektep, alt kat tonozlar› üzerine oturtulmufltur. Çeflmesinin büyük bir haznesi vard›r. Alt katta bilezi¤i kitâbesiz bir de kuyu bulunmaktad›r. Üst kata ç›kan merdiven y›k›lm›flt›r.

Kuyunun yan›nda mermer bir kitâbe mevcuttur. Toprak alt›ndan ç›kar›lan bu kitâbenin yar›s›ndan ço¤u yok olmufltur. Kitâbede, ‘Bâni- i evveli merhum fiehid Ahmet Pafla’n›n ad› geç- mekte ve kitâbenin ‘Vezzani-i telgraf-› saray maiyyetinden’ birine ait oldu¤u anlafl›lmakta- d›r. Mir’at-i ‹stanbul yazar› bu kitâbeyi eksik olarak kaydetmifltir.

Mektep, saray telgraf›nda memur Pertev Bey taraf›ndan tamir edilmifltir. Kuyunun da bu s›- rada aç›ld›¤› san›lmaktad›r. Dershanenin ön cephesinde üç, arka taraf›nda ve girifl kap›s›n›n iki yan›nda birer ve giriflin Çavuflbafl› Mektebi Pertev Bey, III. Ahmet’in k›z›, Sar› Abdullah önündeki antrenin arka cephesinde üç pence- 1993’te restore Pafla’n›n efli olup 1192 (1778)’de, Eyüp’teki sare vard›r. ‹ki yan cephesinde pencere yoktur. edilmeye baflland›. hilsaray›nda vefat eden Saliha Sultan’›n torunlar›ndand›r. Saliha Sultan’›n kabri Eyüp Ön pencereler kesme tafl söveli ve klâsik to- Sultan’da flad›rvan avlusundad›r. Muhteflem puzlu demirlidir. Arka pencereleri y›k›lm›flt›r. bir lâhdi vard›r. Pertev Bey, 1310 (1892)’de Pencere üzerindeki flebekeler yok olmufltur. vefat etti. Ahmet Pafla’n›n di¤er mektebi için, Türk Ah- Soka¤a bakan yüzü 19 ad›m (14.25 m) olan met Pafla Mektebi bahsine bak›n›z. okulun derinli¤i 14 ad›md›r (10.50 m). Yan duvarlar› y›¤ma, ön cephesi ise üç s›ra tu¤la bir XVIII. yüzy›l›n ünlü hattatlar›ndan Üsküdarl› s›ra kesme taflt›r. Abdurrahman Efendi bu mektebin hocas› idi.

Kalm›fl olan iki duvar›nda düz köfle tromplar› Temmuz 1994 tarihinde, mektebin asl›na uy- bulundu¤una göre, kare plânl› olan dershane gun olarak restore edilmekte oldu¤unu gördüm. üstünün, bir kubbe ile örtülü oldu¤u anlafl›l›r. Fakat, 1935 tarihlerinde çöken okulun çat›s› Kaynaklar: (M. Raif, Mir’at-i ‹stanbul, s.132, 191) (Gezi No- ahflap idi. Dershane, 10-15 cm. kadar yola ta- tu) (Konyal›, Üsküdar Tarihi, 2/306) (Müstakimzâde, Tuhfe- fl›r›lm›flt›r. tü’l-Hattatîn, s. 150) (Osm. Arfl. Evkaf Defteri III, No: 23899) (Sicill-i Osmânî, 1/47; 1/239; 4/424 Mustafa Pafla Sar›)

Ç‹N‹L‹ CAM‹ SIBYAN MEKTEB‹

ektep, Çinili Hamam Soka¤› ile Çavufl- Mdere Caddesi’nin birleflti¤i yerde ve soka- ¤›n sa¤ köflesindedir. Sa¤ taraf›nda Çinili Ca- mi, ön taraf›nda ve biraz ileride Ümmi Ahmet Efendi Tekkesi ve Çinili Hamam, arka taraf›n- da ise Kösem Sultan Çeflmesi ve yolun karfl›- Çavuflbafl› Mektebi s›nda da Afganl›lar Tekkesi bulunmaktad›r. kitabesinin bir k›sm›.

905 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Çinili Cami bahsine bak›n›z. Mektebin arkas›ndaki çeflmenin kitâbesi 1052 (1642) tarihlidir. Oysa Çinili Cami 1050 Kare plânl› bu fevkânî mektebin iki avlu kap›- (1640)’ta yap›lm›flt›r. Bu, soka¤a aç›lan avlu s› vard›r. Biri çeflmenin sa¤ taraf›nda, di¤eri kap›s› üzerindeki kitâbeden anlafl›lmaktad›r. ise, Çinili Hamam Soka¤› üzerindedir. Her iki- ‹htimal mektep, çeflme ile beraber 1052 y›l›n- side avlu duvarlar› gibi, kesme tafltan yap›lm›fl da yap›lm›flt›r. Çünkü, ayn› avlu duvar›n›n olup, kemerlidir. çevreledi¤i yerdedir ve mektebin alt› çeflmenin haznesidir. Mektep, haznenin tonozu üzerine Mektebin, çeflme taraf›ndaki cephesi önünde, oturtulmufltur. Mektebe ç›k›lan tafl merdive- etraf› çok alçak kesme tafl duvar ile çevrili bir nin sol taraf›ndaki hazne penceresi sonradan bahçesi vard›. Burada bulunan kitâbesiz kuyu kap› haline getirilmifltir. Bugün odunluk ola- bilezi¤i, sonradan cami kap›s›n›n sol taraf›na rak kullan›lmaktad›r. kald›r›lm›flt›r. A¤açlar›n gölgeledi¤i bu flirin ve mistik bahçe, namaza gelen kimselerin oturdu- Mektep, Çinili Cami gibi, Kösem Valide Sul- ¤u, dinlendi¤i bir yerdi. tan taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r. Mahpeyker Kö- sem Valide Sultan Çeflmesi bahsine bak›n›z! Mektebe, uzun tafl bir merdivenle ç›k›l›r. Mer- divenin sol taraf› kesme tafl korkuluktur.

Kap›lar› üzerinde kitâbe yoktur. Mektep kap›- DEBBA⁄LAR MEKTEB‹ s›n›n sol taraf›nda bir, di¤er cephelerde ise, ikifler penceresi vard›r. Bu pencerelerin üzerinde kul, Büyük Selim Pafla Caddesi üzerinde, birer adet, kemerli alç› pencere bulunmakta- OKurban Nasuh Camii’nin k›ble yönünde, d›r. fiehzade Abdülhamid’in 1141 (1728-29) tarihinde yapt›rm›fl oldu¤u çeflmenin sa¤ taraf›nda Kesme tafltan yap›lm›fl olan mektebin dört du- ve Büyük Selim Pafla Caddesi ile Tabaklar Ca- var› üzerine bir kubbe oturtulmufltur. Kubbe- mii Soka¤›’n›n birleflti¤i köflede idi. Baz› listel- nin kilit yerine mermer bir alem yerlefltirilmifl- erde Debba¤ Bekir A¤a Mektebi ad› ile tir. ‹çinde bir ocak yeri ve dolaplar vard›r. kay›tl›d›r. Oca¤›n zarif ve klâsik tarzdaki bacas› kubbenin yan taraf›nda görülmektedir. Üç katl› olan bu ahflap yap› 1950 tarihlerinde Çinili Cami S›byan y›k›lm›flt›r. Yeri için Kurban Nasuh Camii Mektebi. 1964 tarihinde restore edilmifl ve Çinili Çocuk bahsine bak›n›z. Kütüphanesi ad› alt›nda hizmete aç›lm›flt›r.

DEFTERDAR MEKTEB‹ (MEHMET TAH‹R EFEND‹ MEKTEB‹) kul, Harem ‹skelesi civar›nda, Selimiye O‹skele Caddesi ile Kavak Bay›r› Soka- ¤›’n›n birleﬂti¤i köﬂede, Mehmet Tahir Efendi Camii’nin do¤u taraf›nda idi.

Bu fevkânî yap›n›n alt›nda Mehmet Tahir Efendi’nin bir çeﬂmesi vard›. Camii ve çeﬂme- leri bahsine bak›n›z.

Mehmet Tahir Efendi, cami ve çeflmelerini 1242 (1826-27) tarihinde yapt›rd›¤›na göre, klâsik s›byan mektebini de bu s›ralarda yapt›r- m›fl olmal›d›r. 1925 tarihlerinde harap olan okul, 1953 senesinde y›k›lm›fl ve yaln›z alt›n- daki çeflme kalm›flt›r.

906 Üsküdar Mektepleri

Mektebe, Selimiye ‹skele Caddesi’ne aç›lan dar, ç›kmaz bir aral›ktan giriliyordu.

ESMA SULTAN MEKTEB‹

ektep, eski Tunusba¤› Caddesi yeni ‹na- Mdiye Mescidi Soka¤› üzerinde ve Bali Ça- vufl Mescidi’nin karfl›s›nda idi. Bali Çavufl Mescidi bahsine bak›n›z.

1925-30 tarihlerinde mevcut olan mektep bu- gün mevcut de¤ildir.

Esma Sultan’›n kimli¤i için bu isimle bilinen çeﬂmesi bahsine bak›n›z.

Mektebin sa¤ taraf›nda ve Bodrumî Camii So- ka¤› üzerindeki bir masla¤›n cephesi üzerine Fatma Han›m EVL‹YA HOCA MEKTEB‹ mektebin on m›sral› kitâbesi yerlefltirilmifltir Mektebi. ki, fludur: ektep, Evliya Hoca Camii’nin sa¤ tara- M›fnda ve Evliya Hoca Soka¤› üzerinde Hazreti Lütfi Efendi kim odur idi. Gerçek durumu bilinmeyen okul XX. yüz- fieyhülislâm ol eb-i fazl ü kemal y›la gelememifltir. Zevce-i ismetpenâh› Fat›ma Han›m al saliha ve huri misal Evliya Hoca Camii bahsine bak›n›z. Fî-sebîlillâh bu zîba mektebi Eyledi infla zehi Cennet misal Padiflah›n ömrün efzûn ide Hakk Hac› Han›m da ola mesrûr-i bâl FATMA HANIM MEKTEB‹ Cevherîn tarihi yazd›m Re’fetâ Dâr-i feyz ü mekteb-i zîba vü âl ektep, Küçük Çaml›ca Tepesi’nin güney 1311 Meteklerinde ve 1309 (1891-92) y›l›nda fieyhülislâm Bodrumî Ömer Lütfi Efendi tara- Kitâbe fiair Refet Efendi taraf›ndan haz›rlan- f›ndan yapt›r›lan camiin karfl›s›ndad›r. Bodru- m›flt›r. ‹brahim Refet, 1834’de Diyarbak›r’da mî Ömer Efendi Camii bahsine bak›n›z. do¤du. Tahsilini tamamlad›ktan sonra, Hamdi Pafla’ya intisab ederek ‹stanbul’a geldi. Pa- Y›¤ma tafltan yapt›r›lan mektep, 1311 (1893- fla’n›n Üsküdar’daki kona¤›nda hocal›k etti. 94) y›l›nda Ömer Efendi’nin efli, Fatma Han›m 1866’da Bâb-› Âli Buharî hocal›¤›na atand›. taraf›ndan infla ettirilmifltir. Yap›ld›¤› tarihten Üsküdar’da Valide-i Atik Camii Medrese- 1925 y›l›na kadar okul olarak kullan›lm›fl ve si’nde ders verdi. 14 Cemaziyelâhir 1321 (7 sonra meflruta haline getirilmifltir. Eylül 1903)’te vefat ederek Karacaahmet Me-

Fatma Han›m Mektebi vaziyet krokisi.

907 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

zarl›¤›’na gömüldü. Kabri, 1. Ada’da ve Vak’a- Kitâbe, fiair Haf›z Mehmet Nebil Bey taraf›ndan nüvis As›m Efendi Sofas›ndad›r. haz›rlanm›flt›r. Kendisi, Riyaziyeci Osman Sa- ib Efendi’nin o¤ludur. K›z kardefli Nakiye Ha- Kaynaklar: (Gezi Notu) (E. Koçu, ‹stanbul Ans. 5/2842) n›m ‹stanbullu Osmanl› kad›n edebiyatç›lar›- (‹nal, Son As›r Türk fiairleri, s. 1382) (Merâk›d, 13) (Kon- n›n tan›nm›fllar›ndan, Farsça bilen bir edibe; yal›, Üsküdar Tarihi, 2/333) Teyzesi fierife Han›m da tan›nm›fl bir flaire idi.

Nebil Bey, Ayval›k Kazas› noterli¤ini yapmak- ta iken, 1307 (1889-90) tarihinde vefat etmifl- FETTAH EFEND‹ MEKTEB‹ tir. Nakiye Han›m ise, 1316 (1898-99)’da vefat ederek Yenikap› Mevlevîhanesi hazîresine, ap›l›fl tarihi belli olmayan mektep, Bülbül- teyzesinin yan›na gömülmüfltür. Ydere Caddesi üzerinde ve Abdülfeyyaz So- ka¤› civar›nda idi. Hemen yan›nda Hammal Osman Saib Efendi, meflhur alimlerden Men- Mehmet A¤a Mescidi, karfl›s›nda Haydar Dede tefleli Palab›y›k Mehmed Efendi’nin kardefli Özbekler Tekkesi ve Bülbüldere Caddesi üze- Hoca Abdullah Efendi’nin o¤ludur. 1280 rinde de Abdülhalim Efendi’nin yapt›rd›¤› kü- (1863-64)’te vefat ederek, 1252 (1836-37)’de çük köprüsü vard›. Bu köprü Bülbülderesi üze- vefat etmifl olan babas›n›n Edirnekap› d›fl›nda- rine infla edilmifltir. ki kabri yan›na gömülmüfltür.

Mektep mülhak vak›flardan olup yeri 1924 ta- Mir’at-i ‹stanbul yazar›, yukar›da yaz›lan kitâ- rihinde arsa idi. benin mektebin alt›ndaki çeflme üzerinde bulundu¤unu ve ayr›ca “mektebin di¤er cihetinde büyük bir çeflmenin” mevcudiyetini beyan etmektedir. Bu çeflme, 1141 (1728-29) tarihinde FEYZ‹YE MEKTEB‹ Hatice Sultan taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r. Eserde (EBE HAF‹ZE HANIM MEKTEB‹) çeflmenin 1131 senesinde yap›ld›¤› yaz›l› ise de kitap sahibi M. Raif Bey bütün ay›nl› 4 rakka- ektep, Bülbüldere semtinde ve Feyziye m›n› 3 olarak okumufltur. MCamii’nin sa¤ taraf›nda fevkânî olarak yap›lm›flt›r. Alt›nda, bir çeflmesi bulunuyordu. Kaynaklar: (Mir’at, s. 86) (M. Tahir, Osmanl› Müellifle- ri, 1/273, 2/287-288 ve 3/285) Mektep, Ebe Hafize ad›nda bir hay›r severin vasiyeti üzerine 1300 (1882) tarihinde yapt›- r›lm›flt›r. 1925 y›l›nda mamur oldu¤u görülen bu eser, 1930-35 tarihlerinde yok olmufltur. FISTIKLI MEKTEB‹ K›rk sene gibi k›sa bir zamanda ortadan kalkt›- (HAT‹CE SULTAN MEKTEB‹) ¤›na göre mektep ahflap olmal›d›r. ektep, flimdiki ad› ‹hsaniye olan eski Si- Mektebin kitâbesi günümüze kadar gelememifl- Mnan Pafla Mahallesi hudutlar› içinde, es- tir. 1314 (1896-97)’de bas›lan Mir’at-i ‹stan- ki ad› F›st›kl› Mektebi Soka¤› olan flimdiki ‹h- bul adl› eserden aynen al›nan kitâbesi fludur: saniye Soka¤› üzerinde ve ‹hsaniye ‹skele So- ka¤›’n›n karfl›s›nda idi. Kabile Hafize Han›m’d›r sebeb Bir vasiyyetle yap›ld› haliya Klâsik mektebin alt›nda ve yol kenar›nda, Sa¤l›¤›nda terk idüb nakd-i helal mektep ile beraber yapt›r›lan bir çeflme, karfl›- ‹flbu dâr-› ilmiyeyi acib derya s›nda, yol afl›r› yerde ise F›st›kl› Namazgâh› Eyledikce t›fl-› kudek besmele vard›. Çeflme ve Namazgâh bahislerine bak›- fiad ola ruh-› flerifi da’ima n›z. Çar harf-i imdad ile tarih-i Nebil Söyledim cevher gibi bende ona Etraf›ndaki f›st›k çamlar›ndan dolay› F›st›kl› K›l sela etfale bu m›sra’la Mektebi ad› ile ünlü okul, 1927 tarihinde Va- Mekteb-i pür feyze gel subh ü mesa k›flar ‹daresi taraf›ndan Milli E¤itim Bakanl›- 1300 ¤›’na devredilmifltir.

908 Üsküdar Mektepleri

1935 y›llar›nda y›k›lan okulun tonoz temel ba- – Aman, Celal Bey o¤lum... geç kal›yoruz, afla- kiyeleri bugün de görülmektedir. Namazgâh ¤›ya in, diyordu...... ” diye anlatmaktad›r. daha evvel ortadan kalkm›flt›r. Bu y›k›m s›ra- s›nda çeflmenin kitâbesi, sonradan K›z Sanat Meflhur Haf›z Hac› Sabri Efendi, F›st›kl› Mek- Enstitüsü olan Mabeyinci Haf›z Mehmet Bey’e tebi’nin ‘Muallim-i evveli’ iken, Aç›ktürbe Yo- ait bulunan Köprülü Konak yan›ndaki karako- kuflun’daki Gizlice Evliya Zaviyesi fleyhi Meh- lun duvar›na yerlefltirilmifl idi. Karakolun y›k›l- met Muhlis Efendi’nin o¤lu Haf›z Hüseyin mas› s›ras›nda yok olan üç sat›rl›k kitâbe fludur: Tevfik Efendi de (1849-1906) ‘Muallim-i sâ- ni’si idi. Ayn› zamanda Selimiye Camii imam› Sâhibu’l-hayrat ve’l-hasenat merhume ve ma¤- olan alim, Sabri Efendi 27 Cemaziyelâhir 1309 furün lehâ (28 Ocak 1892) tarihinde vefat etti. Kabri, Cennet mekân Firdevs-afliyan Hatice Sultan Karacaahmet Mezarl›¤›’nda 3. Ada’da, Har- Bintü’s-Sultan Mehemmed Han aleyhüme’r-rah- manl›k Kap›s›-fiehitlik Camii yolu üzerinde, metü ve’l-gufran giderken sa¤ tarafta, Çürüksulu Sofas› solunda 1178 (1764-65) ve mezarl›k duvar›ndan 20 ad›m içeridedir. fiâ- hidesindeki kitâbe fludur: Mektep ve çeflme, Sultan IV. Mehmet’in k›z› Hatice Sultan’›n ruhu için vefat›ndan 20 y›l “Üsküdar’da Selimiye Camii imam› ve F›st›kl› sonra, kendisine derin bir sevgi ve sayg› besle- Mektebi muallimi üstad-› küll Ispartal› es-seyyid yen, Ayazma Camii bânisi Sultan III. Mustafa el-hac Haf›z Hüseyin Sabri Efendi 1309” (1757-1774) taraf›ndan Muharrem 1178 tarihinde yapt›r›lm›flt›r. Yan›nda “damad› ve Selimiye Camii imam-› sânisi ve Pafla kap›s› dahilinde Mülkiye Mekte- Sultan Mustafa, Ayazma Camii’ni de annesi- bi muallimi Haf›z ‹smail Hakk› Efendi” nin nin ruhu için vefat›ndan 32 y›l sonra yapt›r- 1301tarihli flâhidesi vard›r. m›flt›.

Hatice Sultan’›n efli, Sadrazam Damat Hasan Pafla’n›n Nasuhî Tekkesi yan›nda bugünde mevcut olan 1117 (1705-6) tarihli bir çeflmesi vard›r. Bu çeflme bahsine bak›n›z.

Meflhur Dr. Akil Muhtar Özden Bey’in a¤abeyi Dr. Celal Muhtar Özden, 1865 y›l›nda ‹hsaniye Üst Sokak’taki (Sultaniye-Çatmac›lar- Dr. S›tk› Özferendeci Soka¤›) evlerinde do¤- mufl ve bir çok Üsküdarl› gibi bu mektepte ilk ö¤renimine bafllam›flt›.

Merhum Dr. Celal Muhtar Özden, hat›rala- r›nda;

“‹lk okula gitmek ça¤›na girdi¤im zaman F›s- t›kl› Mektebine devam etme¤e bafllad›m. Bu okul, çok yüksek bir insan olan Sabri Hoca Efendi taraf›ndan idare ediliyordu. Do¤rusunu söylemek lâz›m gelirse az çok haflar›l›k etmek- ten geri kalmazd›m. Hatta bir kaç kere de Ho- ca Sabri Efendi’nin falakas›n› tatt›m... Bir gün kalfa, mektebe getirmek üzere beni alma¤a gel- F›st›kl› Mektebi miflti. Arkadafllar›m›n yan›na kat›lmayarak meflhur hocas› Haf›z kaçt›m ve bir a¤aca t›rmanarak oradan da du- Hüseyin Sabri Efendi var›n üzerine ç›kt›m. Zavall› kalfam›z, ayn› ha- 1309 (1890)’da reketi yapamad›¤› için s›zlanma¤a bafllad›: vefat etmifltir.

909 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Hocan›n elini öptük. Elifbe okuttu, bir aferin dedi, dua ettiler. Babam hocadan izin isteyece- ¤iz dedi. ‹stedim. “Bugün bütün talebeye sizin için izin verece¤im” dedi.

Ben bu mektebe dört sene gittim, geldim. Elif üstün, be üstün diye hep bir a¤›zdan elifba ö¤- retirlerdi.... Hoca Sabri Efendi çok hürmet edilen bir zatt›... Mektepte ö¤le yeme¤ini yerdik. Sabahleyin kalfa gelir, beni çantam› ve sefer tas›m› al›r, mektebe getirirdi. Akﬂam da eve iade ederdi. Bütün bu mektebin ücretini aileler verirdi.

F›st›kl› Mektebi’nden hat›ramda kalan tafll›k- taki aflureci, aras›ra mahallede birinin vefat› hasebiyle verilen lokma ziyafeti ve zanneder- sem bazen de mektebe bafllayanlar flerefine verilen helva...”

Akil Muhtar Bey, 1877’de ‹hsaniye’de do¤mufl ve 12 Mart 1949’da vefat etmifltir. De¤erli bir Kal›nzâde doktorumuzdu. F›st›kl› Mektebi’ne 1883 tari- Ahmet A¤a’n›n hinde bafllam›flt›r. flâhidesi. Kaynaklar: (Canl› Tarihler, 2/3 vd.) (Pervitij Sigorta Hari- Dr. Akil Muhtar Özden de hat›ralar›nda flun- tas›) (S. N. Ergun, Türk Musikisi Ant. s. 479) (Merâk›d-› lar› anlatmaktad›r: Mutebere-i Üsküdar, s. 52) (S. Ünver - N. Ayayd›n, Dr. Akil Muhtar Özden, Haseki T›b Bülteni XII, Say›:1) “Benim zaman›mda çocuklar iptidaiye mektebine (ilkokul) çok defa ilâhîlerle bafllat›l›rd›. Çocuk tertemiz giydirilir, yald›zl› cüz kesesi boynuna tak›l›r, bazen bir midilli üzerine bindi- GEREDEL‹ MEKTEB‹ rilir, bazen de araba ile veyahut yürüyerek ala- y›n bafl›nda giderdi. Okulun çocuklar› s›ra ile ncular Soka¤› üzerinde ve Geredeli arkas›ndan ilâhî söyleyerek sokak sokak dola- UMescidi yan›nda idi. Geredeli Mescidi fl›rlard›. O gün izin günü olurdu. Ö¤rencilere vakf›ndan olan bu mektep, 1924 tarihinde arsa yeni gelenin ailesi taraf›ndan birisi, otuzar pa- halinde idi. Geredeli Mescidi bahsine bak›n›z. ra da¤›t›rd›......

Beni babam F›st›kl› Mektebi’ne götürdü... Mektebin merdivenlerinden ç›kt›k. Bir sofa- GÜLFEM HATUN MEKTEB‹ dan geçtik. O zaman bana pek büyük gözüken dershanemize geldik. Kap›n›n karfl›s›nda Hoca ski ismi Karacaahmet Caddesi olan flimdiki Sabri Efendi’nin kürsüsü vard›. Genifl minder- EHakimiyet-i Milliye Caddesi üzerinde idi. li bir yer. Önünde rahleler. Duvarda bir falaka Fevkânî olan bu mektebin alt›nda ismi bilin- as›l›. Bir taraf›nda bir kaç uzun deynek, beyaz meyen bir çeflme bulunuyordu. ‹htimal mektep sakall›, beyaz sar›kl› nur yüzlü, heybetli bir ho- ile beraber yap›lm›flt›r. Yan›nda ve köflede ca idi. Gülfem Hatun Türbesi vard›. Gülfem Hatun Medresesi bahsine bak›n›z. Dershanenin dört köflesine dört s›n›f yerlefltirilmiflti. Hocan›n sa¤›nda dördüncü s›n›f, bafl Gülfem Hatun, 969 (1561-62) tarihinde cami- kalfan›n idi. Solunda bizim kalfan›n s›ralar›, ini tamamlayamadan vefat etti¤ine göre, di¤er minderleri vard›. eserleri gibi mektep de bir müddet sonra biti-

910 Üsküdar Mektepleri rilmiﬂtir. Mimar Sinan’›n eseri olmal›d›r. HACI BEDEL MEKTEB‹

Mektep, 1930 tarihlerinde mevcuttu. Yeri, ektep, Hayrettin Çavufl Camii ile fiehza- Pervitij’in yapm›fl oldu¤u sigorta paftalar›nda Mde Numan’›n 1141 (1728-19) tarihinde gösterilmifltir. Gülfem Hatun Camii bahsine yapt›rm›fl oldu¤u çeflmenin yan taraf›nda, Fe- bak›n›z. rah Soka¤› ile Beygirciler Soka¤›’n›n birleflti¤i yerde idi. 1940 tarihinde mektep y›k›lm›fl ve yeri sat›l- m›flt›r. Gülfem Hatun’un kabri de bu s›rada ca- Hac› Bedel ad›ndaki bir hay›rsever insan›n miin yan›na nakledilmifltir. yapt›rd›¤› bu okul, iki katl› ve ahflapt›. Hac› Bedel K›z Mektebi ad›yla bilinirdi. Yap›ld›¤› Kaynak: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/205) tarih belli de¤ildir. K›z okulu oldu¤una göre, 1875 tarihinden sonra aç›lm›fl olmal›d›r. Yeri, 1940 tarihlerinde sat›lm›flt›r.

GÜLFEM HATUN KIZ Hac› Bedel Mustafa Efendi 1914-1915 Çanak- RÜfiD‹YES‹ kale harpleri s›ras›nda flehid olmufltur. 294 (1877) tarihinde kurulmufltur. Bu ta- 1rihteki bir devlet salnamesine göre okulun 30 ö¤rencisi ve dört ö¤retmeni vard›. HACI FA‹K EFEND‹ MEKTEB‹

ünümüze kadar gelemeyen bu mektep, GDurbali Sokak üzerinde ve bu soka¤›n HACE HESNA HATUN Hatmi Soka¤› ile birleflti¤i yerde ve ikinci so- MEKTEB‹ ka¤›n sa¤ köflesinde idi. ektep, bu isimle bilinen mahalledeki ca- Hangi tarihte yap›ld›¤› belli olmayan bu mek- Mmiin alt kat›nda idi. Fevkânî olan cami- tep mülhak vak›flardan olup 1924 y›l›nda ha- ye bir merdivenle ç›k›l›yordu. rap durumda idi. Biraz ilerisinde bulunan Fat- ma Hatun Camii 1176 (1762-63) tarihinde ta- Cami ve mektep, 1307 (1889-90) tarihinde mir edilmifltir. yanm›fl ve 1318 (1900-1) y›l›nda yine fevkânî olarak yapt›r›lm›flt›. 1957 tarihinde camiin ye- Mektebin yeri bugün arsa halindedir. Hatmi nilenmesi s›ras›nda, cami tek katl› olarak infla Soka¤›’na göre yüksek bir mevkide bulundu- olundu¤undan, meflruta olarak kullan›lan ¤undan bu yol taraf› istinat duvarl›d›r. Topta- mektep ortadan kalkm›flt›r. Mektebin yap›m fl›’na bakan çok güzel bir manzaras› vard›r. He- tarihi için Hace Hesna Hatun Camii bahsine men karfl›s›nda, yol afl›r› yerde ve Hatmi Soka- bak›n›z. ¤›’n›n sol bafl›nda Hilmi Çeliko¤lu ‹lkö¤retim Okulu bulunmaktad›r.

Fatma Hatun Camii bahsine bak›n›z. Mekte- HACI AHMET PAfiA MEKTEB‹ bin yeri için fieyh Selâmi Ali Efendi Çeflmesi bahsine bak›n›z. kul, Do¤anc›lar Meydan›’nda ve Çak›rc›- Obafl› Hasan Pafla Camii civar›nda idi. Ha- c› Ahmet Pafla için türbesi ve hamam› bahsine bak›n›z. HASAN BEY MEKTEB‹

Günümüze kadar gelemeyen mektebin hangi üyükçaml›ca’da Selâmi Ali Efendi Tekkesi tarihte yok oldu¤u belli de¤ildir. Ahmet Paﬂa Bcivar›nda idi. 1924’te harapt›. hamam›n› 993 (1585) tarihinde yapt›rd›¤›na göre, mektebini de bu s›ralarda yapt›rm›ﬂ olmal›d›r. Bir Mimar Sinan yap›s› idi.

911 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

HAS ODABAfiI AHMET A⁄A Sâhibu’l-hayrat MEKTEB‹ Kal›nzâde merhum el-hac Ahmed A¤a’n›n u tafl mektep, ‹nadiye semtinde ve bu Ruhiçün el-Fatiha Bsemtten Tunusba¤› mevkiine ç›k›lan yo- 1197 Zilkade (Ekim 1783) kufl yolun sa¤ bafl›nda idi. Bu gün mevcut olmayan bu klâsik mektep için, Hasodabafl› Ah- diye yaz›l›d›r. met A¤a Sebili bahsine bak›n›z. Mektebin, Nuhkuyusu Caddesi üzerinde, Nuh- 1053 (1643) tarihinde yap›lm›fl olan bu fevkâ- kuyusu Camii yak›n›nda, vak›f evleri vard›, nî mektebin alt›nda sebil ve çeflme vard›. 1940 tarihlerinde sebilin yaln›z ön cephesi kalm›flt›. Kaynaklar: (Gezi notu) (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/205)

‹BRAH‹M A⁄A MEKTEB‹ KARAKADI MEKTEB‹ (‹SMA‹L A⁄A MEKTEB‹) brahima¤a Çay›r› yan›ndaki camiin yan›nda ‹idi. Bugün mevcut de¤ildir. ‹brahim A¤a ektep, Selâmiali Efendi Caddesi üzerinde Camii ile beraber yapt›r›lm›fl olmal›d›r. Bu ca- Mve Çingene F›r›n› Camii’nin k›ble tara- mi bahsine bak›n›z. 1870 de, Ac›badem’de Sa- f›nda idi. Bu isimle bilinen cami bahsine bak›- rayard› Sokak ile Ata Soka¤›’n›n birleflti¤i kö- n›z. flede ve 3 nolu ahflap evde dünyaya gelen meflhur ve ünlü mimar›m›z Kemaleddin Bey, bu Okul Arpac›lar kethüdas› el-hac ‹smail A¤a s›byan mektebinde okumufltur. taraf›ndan yap›lm›flt›r.

Okulun ne zaman y›k›ld›¤› belli de¤ildir. Cami, 1000 (1591-92) tarihinde yap›ld›¤›na göre mektep 1610 y›llar›nda yapt›r›lm›fl olma- Kaynaklar: (Y. Yavuz, Mimar Kemalettin, s. 73) (Hadîka- l›d›r. Çünkü okul camiin yap›m›ndan bir müd- tü’l-Cevâmi, 2/242) det sonra infla olunmufltur. Bu eski ve tarihi ya- p›da, eski Üsküdarl›lar›n bir ço¤u feyiz alm›flt›.

1925-30 tarihlerinde tamire muhtaç durumda KALINO⁄LU AHMET A⁄A iken 1935 y›l›nda y›k›lm›flt›r. Ahflap olan yap›- MEKTEB‹ n›n bir kaç defa tamir edildi¤i muhakkakt›r. ektep, Eski Hamam yak›n›nda ve Hüsrev “Karakad› Mektebi hocas› meflhur Hac› Süley- MA¤a Camii yan›nda idi. Ayvansarayî Ha- man Efendi’nin annesi Zeynep Han›m 1314 f›z Hüseyin Efendi, Hadîkatü’l-Cevâmi adl› (1896)’da vefat ederek Karacaahmet’te alt› di- eserinde ve Hüsrev A¤a Mescidi bahsinde; rekli türbe karfl›s›nda ve yol afl›r› yerdeki k›rm›z› kiremitli türbeye gömülmüfltür. Tafl› mevuttur.” “Mescidin bânisi Darü’s-saâde A¤as› Hüsrev A¤a’d›r. Mihrab önünde medfundur. Minberi- Kaynak: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/234) ni, Kal›no¤lu denmekle maruf el-hac Ahmed A¤a koymufl ve bir mekteb dahi yapt›rm›flt›r” demektedir. MAHMUT ÇAVUfi MEKTEB‹ Ahmed A¤a’n›n kabri, Üsküdar’da Seyyid Ah- (TAfi MEKTEP) met Deresi’nin bir kolu yan›nda, ‹ranl›lar Ca- mii’ne giderken yolun dönemeç yapt›¤› yerde ugün mevcut olmayan okul, Karacaahmet ve solda, eski tafl köprünün hemen yak›n›nda BTürbesi’nin arka taraf›nda, eski Mektep ve mezarl›k duvar›n›n arkas›ndad›r. Soka¤›, bugünkü Aflç›bafl› Mektebi Soka¤› üze- rinde idi. Yap›mc›s›n›n ismi, bu soka¤›n yan›n- Tafl›nda: daki soka¤a ad olarak verilmifltir.

912 Üsküdar Mektepleri

Ayvansarayî Hüseyin Efendi, Mecmua-y› Teva- Efendi Sebili’nin tam karfl›s›nda ve Tophane- rih adl› eserinde: lizâdeler hazîresinin hemen yan›ndad›r. Aç›k bir türbe fleklinde olan Mahmut A¤a Sofas›n›n “Bânisi Vefal› Mahmut Çavufl demekle mefl- etraf› k›rm›z› tu¤ladan parmakl›kl› ve harpufl- hurdur. Tâk-› dergâh›nda olan tarih budur: tal› olarak yap›lm›fl bir duvar ile çevrilmifltir. Bir adam yüksekli¤inde olan bu duvar›n pek az fiehr-i ‹stanbul’dand›r hem civar-› fieyh Vefa bir k›sm› mevcuttur. Kesmetafl söveli, kemerli ‹smi Mahmud’dur veli Hakk vire car-i mücteba kap›s›ndan eser kalmam›flt›r. Kâbe-i maksude irmek içün hem ol merd-i Hakk Bu muallimhaneyi bünyad idüb buldu safa Kaynaklar: (Ayvansarayî, Mecmua-y› Tevarih, s. 277) Sâhibu’l-hayrata müjde geldi tarih-i Latif (H. B. Kunter, Türk Vak›flar› ve Vakfiyeleri, Vak›flar Der. ‹lmü’l-Kur’an mâ lem ya’leme va sadre deva Say›:1, s.125) (Gezi Notu) (E. Koçu, Türk Giyim Kuflam 1155 ve Süsleme Sözlü¤ü, s. 144)

fiair Latif’in yazm›fl oldu¤u kitâbeden mektebin 1155 (1742) tarihinde yap›lm›fl oldu¤u anlafl›lmaktad›r. MALATYALI ‹SMA‹L A⁄A DARÜ’L-KURRASI Hüseyin Efendi’nin yukar›da ad› geçen kita- b›nda, Mahmut Çavufl’un Karacaahmet Me- arü’l-kurra, A¤ahamam› mevkiinde, Ma- zarl›¤›’nda “Alt› direk kurbünde yol kenar›nda Dlatyal› ‹smail A¤a Camii yan›nda idi. Fev- K›rm›z› Parmakl›k içinde medfun bulundu¤u kânî olan yap›n›n alt›nda ‹smail A¤a’n›n bir ve mezar tafl›ndaki tarihe göre 1118 (1706- çeflmesi vard›. 1026 (1617) tarihinde, Babü’s- 7)’de vefat etti¤i yaz›l›d›r. Bu durumda okulun saâde A¤as› ‹smail A¤a taraf›ndan cami ile be- 1742’de yenilendi¤i anlafl›lmaktad›r. Zira raber yapt›r›lm›flt›r. Mahmut A¤a’n›n vakfiyesi 1095 tarihlidir. Darü’l-kurran›n mevcudiyetini bugün de mev- Mektep, XIX. yüzy›l sonlar›nda y›k›lm›fl olup cut olan çeflmenin kitâbesindeki “Hazreti yeri bugün arsa halindedir. Kapamal› Mektep Kur’an tilâvetine bina ettiren” ibaresinden anl›- ad›yla ünlü idi. yoruz.

Hac› Mahmut A¤a’n›n fiaban 1095 (Ocak Harap olan mektep, 1320 (1902) tarihinde ca- 1684) tarihli vakfiyesine göre babas›n›n ad› miin tamiri s›ras›nda y›kt›r›lm›fl ve alt›ndaki Sefer olup vakfiye flartlar› fludur: çeflme de cami duvar›n›n içine al›nm›flt›r. A¤a Camii ile Babü’s-saâde A¤as› ‹smail A¤a Çefl- “Üsküdar’da Karacaahmet Tekkesi kurbünde Afl- mesi bahislerine bak›n›z. ç›bafl› Mahallesi’nde müceddeden bina ve ihdas ettirdi¤i muallimhanede alim bir muallimin çocukla- ra talim-i ulûm etmesi ve s›byandan 25 neferine her sene elbise sat›n al›n›p giydirilmesi ve senede MEHMET A⁄A MEKTEB‹ bin akçelik has›r ve kömür al›nmas›” (BULGURLU MESC‹T MEKTEB‹) Mahmut A¤a’n›n efli “‹stanbul’da fieyh Ebul- ektep, ‹nkilâp Mahallesi’nde ve Bulgurlu Vefa Mahallesi sakinlerinden Yahya A¤a’n›n MMescit’in karfl›s›nda idi. Bu mescit bahi- k›z› Emetullah Hatun’un flehri ramazan 1095 sine bak›n›z. Günümüze kadar gelemeyen (A¤ustos 1684) tarihli vakfiyesinde” ...... Üs- mektebin alt›nda bir de sebil vard›. 1890 tarih- küdar’daki Hac› Mahmut A¤a Mektebinde lerinde yaz›lan, Mir’at-i ‹stanbul adl› eserin sa- “25 neferin Kur’an-› Kerim okumalar› ve kendisi- hibi Mehmed Raif Bey, bu mektep ve sebili nin babas› Yahya A¤a’n›n Selânik’teki kabrinde 5 görmüfl ve kap›s› üzerindeki kitâbeyi eksik ve nefer kimsenin birer cüz okumalar›” flart olarak baz› kelimeleri yanl›fl olarak yazm›flt›r. Tarihi yaz›lm›flt›r. ise, 1090 de¤il 1052 dir. Bu kitâbe, Bulgurlu Mescid’in tamiri s›ras›nda duvar›na dolgu mal- Mahmut A¤a ile kar›s›n›n kabirleri Karacaah- zemesi olarak kullan›lm›flt›r. Kitâbe, mabedin met Türbesi’nin sol taraf›ndaki Saadeddin yeniden yapt›r›lmak üzere 1992 May›s’›nde

913 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Kitâbedeki Darü’s-saâde A¤as› Eski Mehmed A¤a sözünden mektebin, Üsküdar’a bir çok eser kazand›rm›fl ve 999 (1590)’da vefat ederek ‹stanbul’da, Çarflamba’da camii yan›ndaki tür- besine gömülen Mehmed A¤a taraf›ndan yap- t›r›ld›¤› ve 1052’de de tamir edildi¤i anlafl›l- maktad›r. Mehmed A¤a Camii bahsine bak›- n›z.

Mektep, 1176 (1763) tarihinde vefat eden Sadrazam Rag›b Mehmed Pafla taraf›ndan yeniden yapt›r›lm›flt›r. y›kt›r›lmas› s›ras›nda ortaya ç›km›flt›r. Üç s›ra Darü’s-saade A¤as› halinde haz›rlanm›fl olan kitâbe fludur: Kaynaklar: (Gezi Notu) (Mir’at, s. 119) (Sicill-i Osmânî, Mehmet A¤a 4/184 Mehmed A¤a) (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/237) (Ayvan- Mektebi’nin Hamd ol Cenab-› Müste’an sarayî, Mecmua-y› Tevarih, s. 277) 1642 tarihli kitabesi. Eyledi tevfikân› ana ata Ya’ni ol Darü’s-saâde A¤as› Sâhibu’l-hayr eski Mehmed A¤a MEHMET A⁄A MEKTEB‹ Hasbeten-lillah ta’mir eyleyüb Bu muallim-haneyi k›ld› bina oygar Hamza Çelebi Camii civar›nda ve Fî-sebîlillâh hem yapd› sebîl TToygar Hamza Soka¤› ile Hac› Mutu So- Ta ki, rahmet bula ol rûz-› ceza ka¤›’n›n birleflti¤i yerde idi. 1920 tarihinden evvel y›k›lm›fl olup yeri hâlâ arsa halindedir. Avn-i Rabbanî ile oldu temam Cümle âlem ana itdiler du’a Mektep, 1178 (1764)’te vefat eden Samurkafl Harf-i nokta ile didim tarihini Solakbafl› Hac› Mehmet A¤a taraf›ndan yap›l- Mekteb-i irfan sebîl-i bi’r ma m›flt›r. Kabri, Çarfl›kap›’da hanesi civar›ndaki 1052 (1642) Hal›c› Hasan Camii Mezarl›¤›’nda idi. Fakat mezarl›kla beraber yok olmufltur. Mehmet A¤a, ayn› zamanda Solakbafl› Camii’nin de bâ- nisidir. Selâms›z’daki Fatma Hatun Mescidi’ne minber vaz eylemifltir.

Kaynaklar: (Gezi Notu) (Hadîkatü’l-Cevâmi 1/136) (Si- cill-i Osmânî, 4/247)

MEHMET A⁄A MEKTEB‹ (KEMER ALTI SIBYAN MEKTEB‹) ektep, Atpazar› semtinde ve Valide-i MAtik Çeflmesi Soka¤›’n›n sol taraf›nda- d›r. Bugün mevcut olan bu eser, Darü’s-saâde A¤as› Mehmet A¤a taraf›ndan 998 (1589-90) tarihinde Kemer Alt› Camii ve Çeflmesi ile beraber yapt›r›lm›flt›r. Mehmet A¤a veya Kemer Alt› Camii bahsine bak›n›z.

Mehmet A¤a’n›n, Tabaklar Camii Soka¤› ile Balc›lar Yokuflu’nun birleflti¤i köflede, 995 Mehmet A¤a Mektebi. (1587) tarihinde yapt›rm›fl oldu¤u bir çeflmesi,

914 Üsküdar Mektepleri namazgâh› ve su terazisi vard›r. Bu eserler bah- di’nin (1837-1912) eseridir. Hâlâ güzelli¤in- sine bak›n›z. den ve netli¤inden hiç bir fley kaybetmedi¤i halde, çok yüksek bir yerde bulundu¤u için, Kare plânl› mektep, kesme tafltan tu¤la hat›ll› bugüne kadar okunamam›flt›r. 6 Cemaziyelula olarak yap›lm›fl olup kirpi saçakl› ve ahflap ça- 1318 (1 Eylül 1900) tarihli bu kitâbe “Ziynet t›l›d›r. Alt kat›nda helâ ve bir oda bulunmak- efza” diye bafllamakta olup 18 ad›m boyunda- tad›r. Tafl ve dik bir merdivenden üst kattaki d›r. Takriben 14 metredir. dershaneye ç›k›lmaktad›r. Bunun yan›nda kü- çük bir oda daha vard›r. Mektebin kap›s›, Top- Bu ihtiflaml›, simetrik yap›n›n iki yan›nda ve tafl› Caddesi üzerindeki bir hana aç›l›yordu. Bu esas binan›n köflelerinde, orta kap› üslûbunda han, 1975 y›l›nda y›k›lm›flt›r. ve fleklinde, birer kap› daha vard›r. Bu kap›n›n önündeki sahanl›¤a ve tek tarafl› ve 32 basa- Hiç bir yerinde kitâbesi yoktur. makl› bir merdiven ile ç›k›l›r. Bu sahanl›¤›n alt›nda bir kap› bulunmaktad›r. Merdivenlerin Kaynak: (Gezi Notu) kenarlar›ndaki dökme demir oymal› korkuluk- lardan eser kalmam›flt›r.

Bu iki yan kap›lar›n iki taraf›nda yükselen dört Mekteb-i T›bbiye-i MEKTEB-‹ TIBB‹YE-‹ fiAHANE yüzlü kulelerin üzerinde saat yoktur. Ve bu ku- fiahane’nin (HAYDARPAfiA L‹SES‹) lelerin aras›ndaki oymal› al›nl›¤a Sultan II. arka girifli. Abdülhamit’in birer tu¤ras› hak edilmifltir. u muhteflem yap›, Haydarpafla Numune BHastahanesi karfl›s›nda ve T›bbiye Cadde- si üzerindedir. Frans›z mimar Vallaury ile Ra- imonde D’renco’nun beraberce 1318 (1900-1) tarihinde yapt›klar› bu eflsiz yap›, Kanunî Sul- tan Süleyman taraf›ndan Haydar Pafla’ya tanzim ettirilen ve daha sonra da onun ismi ile üne kavuflan ‘Hasbahçe’ içine, Sultan II. Ab- dülhamit’in (1876-1909) emri ile Numune Hastahanesi ile beraber infla ettirilmifltir. Sü- heyl Ünver Bey’e göre 6 Ekim 1903’te yap›lan bir merasimle e¤itime bafllanm›flt›r.

Bu dört katl› yap›n›n ortas› avlu olup, cümle kap›s› Marmara Denizi’ne bakan cephesinde- dir. Tamamen granit taﬂ›ndan yap›lm›ﬂt›r. Tak kap›ya iki tarafl›, üç sahanl›kl› ve 32 basamak- l› bir merdivenle ç›k›l›r. Orta sahanl›¤›n alt›n- da bir kap› vard›r.

Üç bölümlü cümle kap›lar›n›n üzerinde, granit tafl konsollar ve bunlar›n üzerinde ise, alt› pembe mermer sütun yer alm›flt›r. Bu zarif sü- tunlar›n üzerindeki genifl ve yüksek kemer ve korniflîn üzerine, mermer çok büyük bir kitâbe ve bunun üzerine de Osmanl› Devleti’ni sembolize eden meflhur arma yerlefltirilmifltir. Ar- ma sonradan çimento ile s›vanm›flt›r.

Kitâbe, kap›n›n iki yan›nda yükselen dört yüz- lü, yüksek, saat kulelerinin aras›nda uzanmak- tad›r. Üç sat›r halinde yaz›lan bu nefis yaz› R. 1318 tarihli olup Reisü’l-hattatîn Sami Efen-

915 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

su, Ankara asfalt›n›n di¤er taraf›nda kalm›ﬂt›r.

15 Mart 1868 tarihinde, Salacak’ta do¤muﬂ olan Operatör Cemil Topuzlu Paﬂa, Canl› Ta- rihler adl› hat›ra kitab›nda:

“Abdülhamid II devrinde ‹stanbul’da iki tane t›p mektebi vard›. Biri, Sirkeci ‹stasyonu civa- r›nda bulunan eski Gülhane K›fllas›’ndaki ‘Mekteb-i T›bbiye-i Askeriye-i fiahane’, di¤eri Kad›rga’daki ‘Mekteb-i T›bbiye-i fiahane’ ...... Ben o zamanlar, Abdülhamid II’nin iradesiyle s›k s›k saraya ça¤r›l›rd›m.... Gene bir gün, Padiflah’›n yüzündeki tebessümden cesaret alarak yavafl yavafl Mekteb-i T›bb›ye-i As- keriye’nin mevki itibariyle fena bir yerde oldu- ¤unu söyledim... Tu¤ralar›n yan›nda Hattat Sami Efendi’nin Mekteb-i T›bbiye-i imzas› vard›r. Abdülhamid II: fiahane’de Osmanl› armas›. Dar yüzü 155 ad›m, genifl yüzü 238 ad›m olan – Mekteb-i T›bbiyemiz hakk›nda söyledi¤iniz bu eflsiz, fakat bugün için harap yap›n›n, alt iki fleyler çok nazar-› dikkatimi celbetti. Yar›n Se- s›ra pencereleri dikdörtgen fleklinde üst iki s›ra lâml›k Resmi’nden sonra Serasker R›za Pafla ile pencereleri ise kemerlidir. Alttan üçüncü s›ra bu husus için görüflece¤im. Size mükemmel bir pencerelerin kemerleri pembe ve beyaz mer- mekteb-i t›bbiye yapt›rma¤› vadediyorum..... merden yap›lm›flt›r. Payandal›, genifl saça¤›, ‹s- tanbul Lisesi binas›ndaki gibidir. Serasker R›za Pafla, ‘‹rade-i Seniyye’ mucibince T›bbiye Mektebinin Edirnekap›s›’nda ve sur Cümle kap›s› önünde, ayr›ca, parmakl›kl› al- haricinde inflas›n› hünkâra arzetmifl, Abdülha- çak bir duvar ve arabalar›n manevra yapabil- mid II ise, binan›n deniz afl›r› bir yerde, müm- mesi için kavisli yap›lm›fl bir genifl saha vard›r kün ise Haydarpafla taraf›nda yap›lmas›n› ter- ki, bugün duvarlar› k›smen y›k›lm›fl ve k›smen cih eylemifl. ‹flte bu suretle flimdi Haydarpafla de cüruf ile örtülmüfltür. Padiflah ve okulun Lisesi olan muazzam bina infla olundu. ‹nflaat hocalar›, vapur ile Harem ‹skelesi’nin ilerisin- bedeli 450.000 alt›n tutmufltu... de bulunan ‘Tafl ‹skele’ye geldikten sonra ara- balarla bu kavisli kap›dan geçerek cümle kap›- T›bbiye Mektebi’nin inflaat› bitince, s›ra, karfl› s›n›n önüne gelirlerdi. tarafta yap›lacak olan Hastahaneye gelmiflti... Hastahanelere nezaret etmek hususu Gülhane Okulun arka cephesi, ön cephesinden tama- Tatbikat-› Askeriye Mektebinde muallim olan men ayr› üslûpta yap›lm›flt›r. Buradada iki yan Rieder Pafla’ya havale edilmiflti... Pafla’n›n ne- kap› vard›r. Bu kap›lar›n önünde, kal›n ayakla- zareti alt›nda bir iki pavyon yapt›r›lma¤a bafl- ra oturtulmufl revaklar bulunmaktad›r. Orta land›. Fakat, zavall› Rieder Pafla, binalar› teftifl kap› revak›, ayr›ca pembe mermer sütunlarla ve tetkik ederken aya¤› kayd›. Ta ikinci kattan bezenmifltir. Bu cephedeki odalar›n fazla ›fl›k pald›r küldür yere yuvarland›, beli k›r›ld›... alabilmesi için, cümle kap›s›n›n iki yan›na simetrik olarak, üç girinti ve üç ç›k›nt› yap›lm›fl- Hastahanelerin inflaat› bir türlü bitmek bilmi- t›r. Girintili k›s›mlarda, iki bölümü birbirine yor ve böylece seneler geçiyordu. ba¤layan koridorlar, ç›k›nt›larda ise odalar yer alm›flt›r. O s›ralarda T›bbiye-i Askeriye talebesinden bir kaç›n›, yapt›klar› ‘Hürriyet-perverâne’ nü- Cadde taraf›ndaki cümle kap›s› üzerinde kitâ- mayiflten ve ceplerinde ‘evrak-› muz›rre’nin bu- be yoktur. Yap›n›n yanlar›nda, baz› ilâve bina- lunmas›ndan dolay› tevkif ettiler. Padiflah, ‘ih- lar ve ayr›ca güzel, kubbeli bir hamam› vard›r. tilâl yata¤›’ addetti¤i Mekteb-i T›bbiye-i Aske- Botanik bahçesi, limonlu¤u ve bacal› su depo- riye’nin derhal Haydarpafla’daki binalara ta-

916 Üsküdar Mektepleri

ruret haline gelmiﬂti.

Çanakkale’den gemilerde getirilen yaral› askerler, Haydarpafla ‹skelesi’nden getirilerek, hastahane haline getirilmifl okula yerlefltirildi- ¤inden, baz› günler de dersler tatil ediliyordu.

Fakat ne yaz›k ki, bu teflekkül, 1933 y›l›n›n sonbahar›nda Dr. Reflit Galip Bey’in Milli E¤i- tim Bakanl›¤› s›ras›nda, ‹stanbul Üniversitesi merkez binas›n›n bir bölümüne tafl›nm›fl ve 1934 senesinde de Haydarpafla Lisesi haline getirilmifltir.

Bina emini durumunda olan Serasker R›za Pa- fla, Sultan Abdülhamid zaman›nda 17 sene se- raskerlik görevinde bulunmufl ve 21 Eylül 1336 (1920) tarihinde Fransa’n›n Nis flehrinde vefat etmifltir. Vasiyeti gere¤ince nafl›, 26 Ekim Mekteb-i T›bbiye-i 1336’da ‹stanbul’a getirilerek, Koca Mustafa fiahane’nin Pafla Camii avlusundaki Sümbül Sinan Türbe- cümle kap›s›. si içine defnedilmifltir. fl›nmas›n› irade buyurdu....” Askeri T›bbiye, 1897 olay›ndan bir hafta son- 1908 II. Meflrutiyeti’nin ilân›ndan sonra, Hay- ra, Haydarpafla’daki yeni binaya tafl›nm›flt›. darpafla Mekteb-i T›bbiye-i Askeriye’si fakülte Askeri T›bbiye, caddeden bak›ld›¤›nda bina- haline getirilmek istendi ise de muaffak oluna- n›n sol taraf›nda bulunuyor ve buraya C kap›- mam›flt›. s›ndan giriliyordu. Bu k›s›mdaki güzel, flirin, küçük hamam Askeri T›bbiye ö¤rencileri için K›sa bir müddet sonra, T›p Fakültesi haline ge- sonradan yapt›r›lm›flt›r. tirilen Kad›rga’daki Mekteb-i T›bbiye-i Mülki- ye-i fiahane, Haydarpafla Mekteb-i T›bbiye-i Mekteb-i T›bbiye-i fiahane’nin mimar› Alek- Askeriye’si ile birlefltirildi. Bu sayede, Fakülte sand›r Vallori (Alexandre Vallaury), 2 Nisan haline gelen Haydarpafla Mektebi’nin “oda ve 1850 tarihinde ‹stanbul’da do¤du. Frans›z as›l- Mekteb-i T›bbiye-i salon tavanlar› çok yüksekti, soba ile ›s›nm›- l› bir ailenin çocu¤udur. Babas›, Saray’›n fle- fiahane’nin yordu. Kalorifer yapt›rd›m ki, bu resmi bir da- kercibafl›s›d›r. Pasta ve flekerleme dükkân› da, saat kuleli irede ilk defa vücuda getirilen tesistir. Ayn› za- sonradan Hristaki Pasaj› olan Opera Naum’un ön cephesi. manda, Avrupa’da bile misline nadir tesadüf yan›nda idi. Naum Tiyatrosu da denilen bu edilen bir teflrihhane (bir cesedin parçalara ay- r›larak incelendi¤i yer) ile mükemmel laboratuarlar tesis ettirdim...”

“Haydarpafla T›p Fakültesi merkezi binas›, tefl- rihhanesi, bütün laboratuarlar›, hastahanesi ve nebatat bahçesi ile tam bir teflekkül, tam bir kurulufl idi. Ö¤renci, bir gün içinde, bu mües- seselerin bir kaç›na devam etmek imkân›n› ra- hatl›kla bulabiliyordu.”

Müderris (Prof.) Dr. Celal Muhtar (Özden) Bey’in umumi müfettiﬂli¤i senelerinde, okul ö¤rencisine, ö¤le yemeklerinde, K›z›lay tara- f›ndan bir ekmek veriliyordu. Bu durum, I. Dünya Harbi’nin o s›k›nt›l› günlerinde bir za-

917 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

görkemli yap›, Galatasaray Lisesi’nin kap›s› s. 86) (Birinci Cihan Harbi’nde T›b Fakültesi, Modern Te- karfl›s›nda idi. 1870 büyük Beyo¤lu yang›n›nda davi Mec. No: 3, 1951, s. 70-74) (Afife Batur, Mekteb-i yand› ve yerine flimdiki binalar yap›ld›. T›bbiye-i fiahane Binas›, ‹stanbul Ans. 5/377-379) (Musta- fa S. Akpolat, Vallaury Alexandre, ‹stanbul Ans. 7/364) A. Vallori, yüksek ö¤renimini Paris’te tamam- (Said N. Duhani, Eski ‹simler Eski Evler. TTOK Yay. lam›fl, 2 Mart 1883’te ‹stanbul’a dönmüfl ve 2 1982, s. 16) (Topkap› Saray› Müzesi, Y›ll›k 5, ‹stanbul May›s 1921’de de ‹stanbul’da ölmüfltür. 1992) (Mustafa Cezar, Sanatta Bat›ya aç›l›fl ve Osman Hamdi, ‹stanbul 1971, s. 131) (Mustafa Cezar, 19 Yüzy›l Vallori’nin ‹stanbul’da yapt›¤› binalar flunlar- Beyo¤lusu, ‹stanbul 1991, s. 202-203) d›r:

Taksim, Osmanl› Bankas› lojman› cumbas›. Bu güzel eser 1956’da y›kt›r›ld›. ‹stinye’de, A- M‹HR‹MAH SULTAN SIBYAN fif Pafla Yal›s›; fiiflhane’de, Decugis Evi; Rume- MEKTEB‹ lihisar›’nda, Müflir Zeki Pafla Yal›s›; Üsküdar Nakkafltepe civar›nda Mecid Efendi Köflkü; E- ektep, ‹skele Camii ismiyle de bilinen renköy’de, R›dvan Pafla Köflkü. Bu güzel yap› MMihrimah Sultan Camii’nin k›ble tara- da bugün mevcut de¤ildir. f›nda ve eski ad› Büyükyokufl olan, flimdiki Ye- ni Dünya Soka¤› ile Selman A¤a Çeflme Soka- Eminönü ve Galata’daki Osmanl› Bankas› ve ¤›’n›n birleflti¤i yerdedir. Tamamen kesme tafl- genel müdürlü¤ü; Karaköy’de Sultan II. Ab- tan yap›lm›fl olan bu Mimar Sinan yap›s›, 954 dülhamit’in o¤lunun ad›n› tafl›yan Ömer Abid (1548) tarihinde infla edilmifltir. Han; Ca¤alo¤lu’nda, sonradan ‹stanbul Lisesi olan Düyun-› Umumiye Binas›; Sultanah- Yan yana iki bölümden oluflan mektebin birin- met’te Sanat Mektebi binas›; Tepebafl› Pera ci salonu yazl›k, ikinci salonu ise k›fll›k k›s›m- Palas Oteli; Eminönü’nde Hidayet Camii; ‹s- d›r. Yazl›k k›s›m kare plânl›d›r. Dört kemer ve tinye’de Köybafl› mevkiinde Osman Reis Ca- düz köfle tromplar› üzerine oturtulmufl bir sa¤›r mii ve Büyükada’da Rum yetimhanesi. kubbe ile örtülmüfltür. Kubbe, sekiz yüzlü bir kasnak üzerindedir. Kaynaklar: (Müfit Mansel, Numune Hastahanesi; T›b Fa- kültesi, Meflrutiyet Y›llar› Tarihine Dair, Belleten 1959, Sa- Küçük avluya aç›lan mermer söveli ve kemerli y›: 90, s. 287) (A. Güner Sayar, S. Ünver, ‹stanbul 1994, kap›s› üzerinde kitâbe yoktur. Yeni Dünya So- ka¤›’na bakan cephesi, yekpare pencere olup bir eyvan fleklindedir. bu genifl pencerenin devrinden kald›¤› sonradan aç›lmad›¤› san›l- maktad›r. Kap›n›n sol taraf›ndaki duvarda iki, eyvan pencerenin karfl›s›ndaki duvarda da iki dolap yeri, üzerlerinde ise birer alç› pencere vard›r. K›fll›k k›s›m ile yazl›k bölüm aras›nda kitâbesiz, mermer söveli, kemerli bir kap› ile altta iki, üstte ise bir pencere bulunmaktad›r.

K›fll›k k›sm›n her iki soka¤a bakan altta iki, üstte bir alç› penceresi vard›r. Sol taraftaki duvarda nifl fleklinde bir ocak yeri mevcuttur. Dört ana duvar üzerine oturtulan sa¤›r kubbesi kurflun kapl›d›r.

D›fl görünüfl ve flekil bakam›ndan k›fll›k k›s›m di¤er bölümden tamamen ayr› yap›dad›r. Kare plânl› olan bu k›sm›n üzerinde üç yüzünde bi- Mihrimah Sultan rer pencereleri ve dört köflesinde küçük yar›m Mektebi’nin yazl›k kubbelerin bulundu¤u sekiz yüzlü bir k›s›m k›sm› ve girifli. vard›r ki, bunun üzerine de ayr›ca sekiz yüzlü

918 Üsküdar Mektepleri

de yapt›rm›fl oldu¤u bugün de mevcut olan bir çeflme vard›r. Mektebin, bu çeflmenin arkas›n- da veya karfl›s›ndaki köflede Mumcubafl› Mes- cidi’nin alt›nda oldu¤unu tahmin etmekteyim. Mektep ve mescit, 1900 tarihlerinde yok olmufltur.

Balç›k Soka¤› köflesinde yapt›r›lan bir apartman inflaat› s›ras›nda yap›lan hafriyatta bir mermer sütun ç›kar›lm›flt›r. Üzerinde uzunlamas›na yaprak motifleri olan bu tafl›n, bir silme oldu¤u kan›s›nday›m.

Kaynak: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/236)

MUSTAFA A⁄A MEKTEB‹

ektep, Ayvansarayî Hüseyin Efendi’ye Mihrimah Sultan Mgöre “Aflç›bafl› Pervane Mehmet A¤a’ S›byan Mektebi. n›n mahallesinde Attar Ali Pafla’n›n dükkân› bir kasnak oturtulmufltur. Kubbe, bu kasna¤›n köflesindedir.” Bu yer, eski ad› Kuyubafl› olan üzerine bindirilmifltir. Kubbe etekleri bir silme flimdiki Kap›a¤as› mevkiinde ve ‹nadiye Camii ile çevrilmifltir. Soka¤› ile Aflç›bafl› Mektebi Soka¤›’n›n birleflti¤i yerde ve ikinci soka¤›n sa¤ köflesinde ve Devrinin en güzel ve tipik eserlerinden biri Aflç›bafl› Camii’nin yan›nda idi. olan okulun avluya bakan cephesi ile k›ble taraf› y›¤ma tafltan yap›lm›flt›r. Alt pencereleri Okul, Anadolulu oldu¤u için ‘Türk’ lâkab›yla klâsik, topuzlu demir parmakl›kl›d›r. Kapakla- an›lan el-hac Mustafa A¤a taraf›ndan yapt›r›l- r› yok olmufltur. K›fll›k k›sm›n alt›nda bir ey- m›flt›r. Kendisi, ‹kinci Sekbanlar’›n odabafl›l›¤- van çeflme ve hazne vard›r. Mihrimah Sultan ›ndan ç›km›fl, Reisü’l-küttab Üçanbarl› Meh- Camii ve Çeflmesi bahislerine bak›n›z. Bina, met Efendi’nin (öl.1145/1732) kethüdas› iken 1968 tarihinde Çocuk Kütüphanesi haline ge- Silâhdar a¤as› olmufl ve 1163 (1750) fievvalin- tirilmifltir. de M›s›r’a gönderilmifltir. 1167 fievvalinde (A¤ustos 1754) kalp yetmezli¤inden vefat etmifltir. Kabri, Aflç›bafl› Camii’nin karfl›s›ndaki Karacaahmet Mezarl›¤›’nda ve mezaristan sed- MUMCUZÂDE MEKTEB‹ di kenar›nda ve 1924’te tamire muhtaç iken (MUMCUBAfiI MEKTEB‹) bugün yok olmufltur. ektebin yeri ve yap›l›fl tarihi belli de¤il- Fevkânî olan bu klâsik mektebin alt›nda ve Mdir. Fakat, mektebin Sultantepe, Hac› köflede mektep ile beraber yapt›r›lan bir sebil Hesna Hatun Mahallesi’nde oldu¤u bilinmek- vard›. Mustafa A¤a Sebili ile Aflç›bafl› Camii tedir. bahislerine bak›n›z.

Hadîkatü’l-Cevâmi adl› eserde, Sultantepe’de Mektebin kap›s› üzerinde bulunan kitâbe bulundu¤u yaz›l› olan Mumcubafl› Mescidi var- Re’isü’l-kurra Yusuf Efendizâde Hilmi el-hac Ab- d›r. Mumcubafl› Mehmet A¤a taraf›ndan yap›l- dullah Efendi taraf›ndan yaz›lm›flt›r ki, fludur: m›fl bulunan bu mabedin de yeri malum de¤ildir. Mustafa A¤a-y› ziflan bi’r ihdâs eyledi Tâ bula ân›n sevab-› ruh-› mevtâya vusûl Servilik Caddesi ile Balç›k Soka¤›’n›n birleflti- Hem civar›nda an›n bu mektebi bünyad idüb ¤i yerde, Arslan A¤a’n›n 1056 (1646) tarihin- Ne güzel hayr ü sevaba malini k›ld› büzûl

919 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Cem olub anda okurlar bunca etfâl ü si¤âr bu matematik ve geometri okulunun ömrü pek Dembedem itmekde ona rahmet-i Mevlâ nüzûl k›sa olmufl ve kumbarac›lar›n yeni talimlerden Nice nice bunca hayrata Hüda tevfik idüb s›zlanmalar› ve isyan ç›karacaklar› korkusun- Ahirinde hem flefa’at eyleye ana Resûl dan, bu heyet da¤›t›lm›flt›r. Hame-i Hilmi du’a ile didi tarihini Mekteb-i sibyan› yâ Rab lütf idüb eyle kabûl Hendesehane’nin bu Kumbarac› K›fllas›’nda 1166 (1753) çal›flm›fl veya ayr›ca bir kurulufl halinde ifllemifl olmas› ihtimalleri vard›r. Tarihlerde bunu Mektep XIX. yüzy›l sonlar›nda yok olmufltur. aç›kça görmek kabil de¤ildir. Ancak, Atâ tarihi bu Hendesehane’nin ilk hocas› olarak Yeni- Mustafa A¤a, Kumkap›’da Kazanî Sadi Mahal- flehir müftüsüzâde Mehmet Sait Efendi’nin lesi’nde Molatafl› Caddesi üzerindeki Dülbend- ad›n› vermektedir. ci Mescidi’ne minber koymufltur. Bu zat›n, iki fleyin aras›ndaki uzakl›¤›n, ölçü Kaynaklar: (Ayvansarayî, Mecmua-y› Tevarih, s. 276) kullan›lmadan, yani yanlar›na gidilmeden, öl- (Hadîkatü’l-Cevâmi, 1/109) (Sicill-i Osmânî, 3/378; çülmesi için bir alet ihtira (keflf) etmifl oldu- 4/433) (fiem’danizâde Tarihi, Haz. M. Aktepe 1/138-140 ¤undan ve bu alete Rub-i müceyyib-i zülkavseyn Abdullah Efendi) ad›n› verdi¤inden 1149 (1736) tarihli risalede bahsedilmektedir.

Bu aletle, bir üçgenin bir kenar› ve iki aç›s› bi- MÜHEND‹SHANE-‹ BERRÎ-‹ linirse öteki kenar ve aç›lar›n› hesap etmenin HÜMAYUN mümkün oldu¤unu söyleyen yazar, aletini fiey- hülislâm Pirîzâde Mehmet Efendi’ye anlat›yor. umbarahane ve Mühendishane ad›yla fieyhülislâm da aleti Sultan I. Mahmut’a tak- K1147 (1734) tarihinde ve Sultan I. Mah- dim etmifl ve baz› düzeltmelerde bulunduktan mut zaman›nda Toptafl› Bimarhanesinde aç›l- sonra mektepte kullan›lmas›n›n faydal› olaca- m›flt›r. Bir müddet sonra kapanan bu okul ¤›na karar verilmifltir.” 1173 (1799)’da Sadrazam Koca Rag›p Pafla taraf›ndan Sütlüce civar›nda tekrar aç›lm›flt›r. Bu aç›klama, baz› geometri aletlerinin Türki- ye’de ilk defa Üsküdar’da kullan›ld›¤›n› göster- Kumbarac› Ahmet Pafla taraf›ndan ilk önce A- mektedir. yazma Camii civar›ndaki ünlü Ayazma Sara- y›’n›n bir bölümünde kurulan okulda Topçu Alim, flair ve ayd›n fikirli bir zat olan fieyhülis- Subaylar›’na modern bir flekilde matematik lâm Mehmed Sahib Efendi, 9 Recep 1162 (25 dersleri verilmiflti. Bu okul, sonradan tesis olu- Haziran 1749) tarihinde Üsküdar’daki kona- nan Topçu Okulu’nun nüvesi olmufltu. ¤›nda vefat ederek, Çiçekçi dura¤›n›n arkas›n- da, fiair Nedim’in gömülü bulundu¤u yerin ci- Merhum Osman Ergin Bey, Türkiye Maarif Ta- var›nda ve yeniçeri subaylar›ndan olan babas› rihi isimli k›ymetli eserinde; Pirî A¤a’n›n yan›na gömülmüfltür.

“Yeniçerilere nisbetle daha maharetli görülen Ha- Kaynaklar: (Hasan Ali Yücel, Orta ö¤renim, s. 3) (M. Pa- sekilerle Bo¤aziçi Bostanc› efrad›ndan münasipleri kal›n, Tarih Deyimleri, 3/201) (O. Ergin, Türkiye Maarif seçilerek bu mektebe talebe yazd›r›ld›” demekte- Tarihi, 1/44-49) (A. Ad›var, Osmanl› Türklerinde ‹lim, s. dir. 164) (Daniflmend, Kronoloji, 4/536) (‹. Hakk›, Merâk›d, s. 65) (A. Gövsa, Meflhur Adamlar, 4/1266) (fiem’danizâde Osmanl› Türklerinde ‹lim adl› eserinde Adnan Tarihi, Haz. M. Aktepe, 1/147) (Atâ Tarihi, s. 158, 175) Ad›var Bey flunlar› yazmaktad›r:

“Yeniden kurulan ulûfeci kumbarac›lara mahsus ‘Kumbarac› K›fllas›’ Ahmet Bonneval Pa- NAKKAfiTEPE ‹LKOKULU fla’n›n ölümünden sonra, bir müddet de evlât- l›¤› Süleyman A¤a taraf›ndan idare edilmiflti. kul, Gümüfl Yol ile Baba Nakkafl Soka- Üsküdar’da, Toptafl›’nda eski t›marhanedeki O¤›’n›n birleflti¤i yerdedir. 1934 tarihli ‹s-

920 Üsküdar Mektepleri tanbul fiehri Rehberi, 26. paftada ve Pervi- eser 1924 tarihinde bak›ml› idi. Yap›l›fl tarihi tij’in, Üsküdar Sigorta Haritas›’nda yeni belir- belli olmayan bu mektep Sultan II. tilmifltir. Mahmut’un Bafl kad›n› Nevfidan Hatun taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r. Okulun civar›nda, ayn› tarihte yapt›r›lan, Mahbub A¤a Çeflmesi, bugün Koç Vakf›’na Nevfidan Hatun, 15 Rebiyülâhir 1272 (27 geçmifl olan Emine Sultan Saray› ve biraz ileri- Aral›k 1855)’te vefat etti. Kabri efli Sultan de, fiehzade Abdülmecit ve Ömer Hilmi Efen- Mahmut Türbesi’ndedir. Fatih Çarflamba’da di Köflkleri bulunmaktad›r. Hemen arkas›nda Murat Molla Mesnevihanesi’ne kitabeli bir ise, Nakkafltepe Atl› Polis Karakolu vard›. sarn›ç yapt›rd›. Sar›gaz› Köyü’nde de kitabeli bir çeflmesi vard›r. Ahmet Rasim Bey, fiirket-i Hayriye Bo¤azi- çi’nde adl› eserinde: “Kuzguncuk veya Frenk Te- Kaynaklar: (A. Dündar, Arfliv’deki Plân ve Çizimler, pesi nam›yla maruf olan Münir Pafla Tepesi’nde Ankara 2000, s. 99, 162, 164) (Ç. Uluçay, Padiflahlar›n Müdafaa-i Milliye Cemiyeti’nin ve ahali-i mahal- Kad›nlar› ve K›zlar›, s. 123) liyenin himmetiyle kârgir bir mektep vücude geti- rilmektedir” demektedir.

Okul 1914 tarihinde yapt›r›lm›flt›r. Ayn› cemi- NURBÂNU SULTAN yet, yine ayn› tarihlerde Üsküdar’da Ayazma DARÜ’L-KURRASI Mektebi’ni yapt›rm›flt›r. arü’l-kurra, Toptafl› Camii k›blesi yönün- Okul binas›n›n kap›s›na befl basamakla ç›k›l›r. Dde ve Çinili Cami Soka¤› üzerindedir. So- Önünde üç sütunun tafl›d›¤› bir revak vard›r ka¤›n sa¤ köflesine çok yak›n bir yerde bulunan ki, üzerine iki oda oturtulmufltur. ‹ki katl› ya- bu güzel yap›, iki s›ra tu¤la ve bir s›ra kesme p›n›n kitâbesi yoktur. tafltan yap›lm›fl olup bir sa¤›r kubbe ile örtül- müfltür. Kubbe, kal›n dört ana duvar ile düz Bo¤aziçi Köprüsü’nün yap›m› s›ras›nda, Bey- tromplar üzerine oturtulmufltur. Üzeri kurflun lerbeyi s›rtlar›ndaki, mahallenin istimlâk edil- kapl› olan bu kubbenin kilit noktas›na kesme mesi ile okul ö¤rencisiz kalm›fl ve kapat›lm›fl- tafl bir alem yerlefltirilmifltir. Kirpi saça¤› bina- t›r. y› f›rdolay› çevirir.

1991 tarihinde 4 milyar lira sarf edilerek, çal›fl- Binan›n ön taraf›ndaki avlunun bir k›sm› üze- ma konutu ve yabanc› misafirleri a¤›rlamak rine sonradan bir ev yap›lm›fl ve avlunun etra- üzere adeta yeniden yapt›r›ld›. Ahflap olan içi, f›n› çeviren duvar› y›k›lm›fl ve kuyusu da dol- Nurbânu Sultan betona çevrildi. ‹çi k›ymetli eflyalarla döflendi. durulmufltur. Avlu duvar›n›n bir k›sm› bugün Daru’l-kurras›. Fakat hiç gelen olmad›¤›ndan eflyalar›n büyük de görülmektedir. bölümü, ö¤retmen evlerine gönderildi.

Okul arazisinin 700 metre karesi Milli E¤itim Bakanl›¤›’na, 900 metre karesi de belediyeye aittir. Belediye’ye ait olan›n karakol arsas› oldu¤u san›lmaktad›r.

Kaynaklar: (Gezi Notu) (ﬁirket-i Hayriye, ‹stanbul 1333, s. 126) (Sibel Kahraman ﬁen, Milyarlar Havaya Uçtu, Mil- liyet 17 Kas›m 1995)

NEVF‹DAN HATUN MEKTEB‹

ülbülderesi Caddesi üzerinde ve Feyziye BCamii civar›nda idi. Mülhakadan olan bu

921 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Do¤u yönüne bakan cephesinin sa¤ taraf›nda yapt›r›lan kütüphanede mahfuzdur. De¤erli eserle- bulunan cümle kap›s›ndan kütüphaneye giri- ri 30’dan fazla olup görülebilenleri bunlard›r” dilir. Sol taraf›nda bir pencere vard›r. Tonoz ka- yerek 23 kitab›n ad›n› vermifltir. p›n›n üzerinde kitâbe yoktur veya kaybolmufltur. Bu cephe, 1894 zelzelesinde y›k›lm›fl ve ye- Üsküdarî Müderris Emin Efendi 1149 (1736) niden yap›lm›flt›r. Fakat revak› yenilenmemifl- tarihinde vefat etmifltir. Kabri Üsküdar’da, tir. Güney taraf›nda nifl fleklinde bir mihrap ve Bülbülderesi Mezarl›¤›’ndad›r. bunun iki yan›nda alt üst dört pencere, kap›- n›n sa¤ taraf›nda, pencere bulunmayan cephe- Kaynaklar: (Sicill-i Osmânî, 1/405) (M. Tahir, Osmanl› sinde iki dolap yeri, karfl›s›ndaki cephede ise Müellifleri, 1/400) (A. Kuran, Mimar Sinan, s. 357) (M. alt üst dört pencere vard›r ki, yap› on pencere- Meriç, M. Sinan Hayat› ve Eserleri) (Tuhfetü’l-Mimarîn, s. den ›fl›k al›r. Alt pencereler düz kirifl, üstteki- 35) (Tezkiretü’l-Ebniye, s. 100) ler ise sivri kemerlidir. Klâsik topuzlu çerçeve- leri bulunan alt pencerelerin demir kapaklar› hâlâ durmaktad›r. RODOSÎ AHMET A⁄A Darü’l-kurran›n zemini, buray› iflgal edenlerce, MEKTEB‹ bir metre kadar kaz›larak derinlefltirilmifl ve bir ahflap bölme yap›larak iki katl› hale getirilmifl- kul, Karacaahmet Camii ismiyle de bili- tir. Alt kat için, Çinili Cami Soka¤› taraf›nda- Onen Fethi Ahmet Pafla Camii’nin civa- ki cephesi delinmek suretiyle bir de kap› aç›l- r›nda idi. Bu cami bahsine bak›n›z. Mektep, m›flt›r. Bu kazma s›ras›nda ç›kan toprak, hazîre cami ile beraber takriben 1790-95 y›llar›nda ve Darü’l-kurra’n›n etraf›na dökülmek suretiy- Fethi Ahmet Pafla’n›n babas›, Ahmet A¤a tale zemin bir metre yükselmifltir. Bundan dola- raf›ndan yapt›r›lm›flt›r. y›, alt pencereler toprak ile bir hizaya gelmifltir. Alt kat uzun müddet ah›r olarak kullan›l- Üsküdar’›n eski resimlerinde, camiin kuzey ta- m›flt›r. raf›nda ve bugün musalla tafl›n›n bulundu¤u yerde, alt› kârgir üstü ahflap bir bina görülmek- Mimar Sinan’›n eseri olan bina, 991 (1583) tedir. Mektebin bu yap› olmas› muhtemeldir. tarihinde, Valide-i Atik Camii Külliyesi’nin yap›m› s›ras›nda infla edilmifltir. 18. yüzy›lda 1940 tarihlerinde y›k›lm›flt›r. Darü’s-saâde A¤as› Feridun A¤a, buraya bir ta- k›m kitaplar vakfetmifl ve bu s›rada yap›y› da onard›¤›ndan onun ad› ile an›l›r olmufltur. Kü- tüphane sahibi Feridun A¤a’n›n kimli¤i hak- RÜSTEM PAfiA SIBYAN k›nda bir bilgi edinmek mümkün olmam›flt›r. MEKTEB‹ Feridun A¤a’n›n kabri, kütüphanenin arka ta- ektep, ‹mrahor Semti’nde ve bu semte raf›ndaki hazîrededir. Sütun fleklindeki poligo- Mismini veren camiin, 1141 (1728-29) ta- nal bafl flâhidesi, hazîrede bulunan bir gece rihinde yapt›r›lan çeflme ile 1007 (1598-99) kondunun içinde kalm›flt›r. Yirmialt› senelik tarihinde yapt›r›lan Ayfle Sultan Çeflmesi ve kirac› Mehmet Genç üzerinde hiç bir yaz› olma- darü’l-kurras›’n›n karfl›s›nda ve Do¤anc›lar d›¤›n› belirtti. Hazîredeki kabirlerden eser kal- Caddesi ile Haf›z Ali Pafla Soka¤›’n›n birleflti- mam›flt›r. Yaln›z, bir flâhide topra¤a gömülü ¤i yerde ve soka¤›n sol köflesindedir. vaziyette durmaktad›r. fieklinden hicrî onuncu asra ait oldu¤u tahmin edilen muhteflem bir Okul, tafl bir kaide üzerine oturtulmufl olup, üst lâhdin yan kapaklar› kütüphanenin kap›s› k›sm›, üç s›ra ince tu¤la ve bir s›ra kesme tafl- önüne getirilerek eflik yap›lm›flt›r. tan yap›lm›flt›r. ‹ki odas› bulunan yap›n›n çat›- s› ahflap ve kirpi saçakl›d›r. Alt pencereleri M. Tahir Bey, Osmanl› Müellifleri adl› eserinde düz, üst pencereleri ise sivri kemerlidir. Do- Mehmet Emin Üsküdarî Efendi’nin kitaplar› ¤anc›lar Caddesi’ne aç›lan bir kap›dan evvela için flu ifadeyi kullanm›flt›r: “Bu kitaplar›n pek bir avluya girilir. Hiç bir yerinde kitâbesi yok- ço¤u halen cami-i flerifin (Toptafl› Camii) k›ble ta- tur. Mimar Sinan’›n eserlerini belirten kitap- raf›nda Evkaf Nezareti’nin himmetiyle yeniden larda ismi olmad›¤› halde, onun bir Sinan ya-

922 Üsküdar Mektepleri p›s› oldu¤u söylenebilir.

Mektebin hangi tarihte yap›ld›¤› belli de¤ildir.

Rüstem Pafla, Kanunî Sultan Süleyman’›n sadrazam› olup ilk defa 1544-1553 ve sonra 1555- 1561 tarihleri aras›nda olmak üzere iki defa sadaret mevkiine getirilmifl ve bu görevde bulundu¤u s›rada 1561 tarihinde vefat ederek fiehzadebafl› Camii hazîresindeki türbesine gömül- müfltür.

‹lk görevden ayr›ld›ktan sonra, bir müddet Sultantepe’de, eﬂi Mihrimah Sultan’a ait olan muhteﬂem sarayda oturdu¤u bilinmektedir.

Rüstem Pafla’n›n Üsküdar’da bir çeflmesi ve bir de kendi ad›na yapt›rd›¤› saray vard›r ki, mek- Mektep 1315 (1897)’de onar›lm›flt›r. Evkaf tebin hemen arkas›nda Oyma Saray ç›kmaz› ‹daresi Katalo¤unda Ca¤alzâde Mektebi ad› ile Rüstem Pafla ile Haf›z Ali Pafla Soka¤› aras›nda ve bugün kaydedilmifltir. S›byan Mektebi. çocuk park› yap›lan yerde idi. Kaynaklar: (Mir’at-i ‹stanbul, s. 102) (Sicill-i Osmânî, Saray ve mektebin 958 (1551) tarihinde, Ka- 2/379) (Konyal›, Üsküdar Tarihi, 2/332) (Osm. Arfl. Evkaf nunî taraf›ndan Üsküdar Saray›’n›n Mimar Si- ‹deresi Katalo¤u, 1/129) nan’a yapt›r›ld›¤› s›rada infla olundu¤u san›l- maktad›r.

Rüstem Pafla’n›n Taflç›lar Camii yan›na yapt›r- RUM MEHMET PAfiA MEKTEB‹ d›¤› çeflmesi de 952 (1545-46) tarihlidir. Bu çeflme ve saray› bahsine bak›n›z. ektebin 876 (1471-72) tarihinde cami Mkülliyesi ile beraber yap›ld›¤› san›lmak- Mektep alt üst pencerelerden ›fl›k al›r. Alt tad›r. Fevkânî olan bu yap›, eski ad› Medrese pencereler klâsik demir parmakl›kl›d›r. Bina- Soka¤› olan bugünkü Eflref Saat Soka¤›’na aç›- n›n dar olan cephesinde ortada bir nifl, iki yan- lan cami avlu kap›s›n›n üzerinde bulunuyordu. da ise dolap yerleri vard›r. Niflli bölümün kar- Sa¤ taraf›nda Rum Mehmet Pafla Medresesi fl›s›ndaki birinci bölümün sokak taraf› hariç, vard›. iki duvar› ba¤dadîdir. Bu k›sm›n, y›k›ld›ktan sonra yap›ld›¤› san›lmaktad›r. Bugün yerinde, ahflap üzerine s›val› bir meflruta binas› bulunmaktad›r. Üsküdar’da yapt›r›- Mir’at-i ‹stanbul yazar›, Mihrimah Sultan Mek- lan ilk okul budur. tebi dedi¤i Rüstem Pafla Mektebi civar›nda baflka bir “iptidaî mektebin” daha bulundu¤unu Rum Mehmet Pafla Camii bahsine bak›n›z. bildirmektedir. Bir tesadüf eseri olarak bu mektep de 1299 (1881)’de baflka bir Rüstem Pafla taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r. SEL‹M A⁄A SIBYAN MEKTEB‹ Zengin bir kimse olan bu Rüstem Pafla, Diyar- bekirli olup 1299 Saferinde (Ocak 1882) Üs- ektep, Selim A¤a Kütüphanesi’nin sa¤ küdar’daki kona¤›nda vefat ederek Merkez Mtaraf›nda ve Selâms›z Caddesi üzerinde Efendi Mezarl›¤›’na gömülmüfltür. Vehib Pafla idi. Ayn› isimle an›lan kütüphane bahsine ba- ile Kani Pafla bu zat›n o¤ullar›d›r. k›n›z. Mektebin 1196 (1782) tarihinde kütüp- hane ile beraber yapt›r›lm›fl oldu¤unu kütüp- Di¤er bir Rüstem Pafla için Nasuhî Tekkesi hanenin avlu kap›s› üzerindeki kitâbesinden Camii bahsine bak›n›z. ö¤reniyoruz.

923 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Emsali gibi bu irfan yuvas›n›n da fevkânî oldu- Cami arsas›n›n mihrab› taraf›nda bulunan ¤u ve alt›nda bir çeflmesinin bulundu¤u bilin- Tembel Hac› Mehmet Efendi’nin kabri yol or- mektedir. Mihrimah Sultan Suyu bahsine ba- tas›nda kald›¤›ndan efldirilip kemikleri Hac› k›n›z. Selim A¤a’n›n kemikleriyle bir arada olarak Kütüphane avlusundaki fiahin Bey taraf›ndan Mektebin sa¤ taraf›nda soka¤a ismini veren Hac› Selim A¤a’n›n kabir tafl› kald›r›l›p genifl- Tembel Hac› Mehmet Efendi Camii vard›. çe bir lâhit yapt›r›lm›fl ve... 3 Haziran 1937 res- S›byan okulunun karfl›s›nda ve yol afl›r› yerde mi tarihine rastlayan 23 Rebiülevvel 1356 Per- de Atlamatafl› Han› bulunuyordu. flembe günü yukar›da yaz›lan lâhde konmufltur” demektedir. Mamur olan Selim A¤a S›byan Mektebi 1937 tarihlerinde y›kt›r›larak halk›n Tafl Mektep de- Mir’at-i ‹stanbul adl› eserde flu bilgi bulunmak- di¤i flimdiki 23. ‹lkokul binas› yapt›r›lm›fl ve tad›r: okul daha sonra Hac› Selim A¤a ‹lkokulu (flu anda ‹lkö¤retim Okulu) ad›n› alm›flt›r. “Mekteb mülkiye rüfldiyesi iken 1311 (1893- 94) senesinde k›z rüfldiyesine tahvil olunmufl- Vaziyet plân› için Tembel Hac› Mehmet Efen- dur. Kap›s› üzerinde “Hayrukum men tealleme’l- di Camii bahsine bak›n›z. Mektebin sa¤ tara- Kur’ane ve allemehu” hadis-i flerifi mahkûkdur. f›ndaki avluda Hac› Selim A¤a’n›n, o¤lunun Kap›n›n iki taraf›nda iki ufak çeflme vard›r. Sol ve eflinin kabirleri vard›. Kütüphanenin son taraf›ndakinin üzerinde “Ve sekahum rabbuhum haf›z-› kütüb’ü, Mevlevî fleyhi Ahmet Remzi fleraben tahurâ” ayet-i kerimesi, sa¤ taraf›n›n Efendi; üzerinde “Aynen yeflreb bihâ tesmi selsebîlâ” âye- ti yaz›l›d›r.” “Kütüphane ve s›byan mektebi biribirine bitiflik olarak yapt›r›lm›fl ve bu mektebin caddeye naz›r demir parmakl›kl› avlusu makbere ittihaz edilerek.... aile mezar› olmufltu. Ad› geçen HACI SEL‹M A⁄A MEKTEB‹ mektep bir aral›k (Atlamatafl›) Rüfldiye Mek- HAKKINDA ARfi‹V tebi olarak Üsküdar’›n feyz kazand›ran ve te- rakkisi olmufl ve en sonra ilk mektep haline VES‹KALARI çevrilmifltir. 25 Rebiülevvel 1345 ve 5 Ekim 1926 tarihinde mektebin müdürü bulunan fia- üleymaniye Genel Kitapl›¤› fotokopi arfli- hin Bey, “Çocuklar korkuyor” bahanesiyle bu Svinde 20 numara ile kay›tl› bulunan Hac› mezar› mektebe çiçek bahçesi yap›lmak üzere Selim A¤a Vakfiyesi’nde: teflebbüste bulunarak ald›¤› emir üzerine kal- d›rtm›fl ve Hac› Selim A¤a, Ahmet Nazif Efen- “Bir alim ve kâmil kimesne mekteb-i merkum- di ve Selim A¤a’n›n zevcesinin kabir tafllar›n› da mu’allim-i s›byan olub vürud eden evlâd-› kütüphane avlusunun sa¤ taraf›na, köflede du- müminîn ve etfal-i müslimîne talim-i Kur’an-› var dibine naklettirmifl, 25 gün sonra kendisi Kerim ile hizmet ta’lime bilâ-tekasül vela-tade âhirete intikal etmifltir. havün cidd ü sa’y eyleye yevmî yirmibefl akçe vazifeye mutasarr›f ola ve mekteb-i merkumda 23. ‹lkokul ad›n› alan bu mektebin ö¤rencisi mu’allim olan efendi meflrutiyet üzre yevmî befl ço¤al›nca genifl bir bina yap›lmas› gerekli gö- akçe vazife ile sûre-i flerife olub beher yevmî rülmüfl. ‹stanbul Kültür Direktörü Bay Tevfik ba’de tasir furkan-› kerimeden sure-i kerime-i taraf›ndan Kültür Bakanl›¤›’na bildirilerek mülk tilâvet ve sevab›n› sultan-› enbiya ve se- buyru¤u al›n›p yap›lmaya bafllanm›fl. Eski mek- ned-i esfiya Hazreti Muhammedü’l-Mustafa... teb yeni biçime uymad›¤›ndan kökünden sökü- Hazretlerinin mu’attar ve mu’alla ve müzekka lüp y›kt›r›lm›fl ve yeri dar gelmekle yan›nda bu- ruh-› fleriflerine (23 b) ve bu za’ifin ruh-› natu- lunan Tenbel Hac› Mehmet Efendi Camii ar- ran›ma ihda eyliye meflrutiyet üzre yevmî befl sas› Evkaf’tan sat›n al›n›p dört metresi yola b›- akçe vazifeye dahi mutasarr›f ola ve bir mecid rak›lm›fl, dört metresi de okul yerine eklenmifl- u sa’› hizmetinde mura-i ehl ü müstehik kimes- tir. Temeller eflilirken Hac› Selim A¤a’n›n lâh- ne dahi Halife-i Mekteb olub hizmet-i hilâfe- di meydana ç›km›fl ve kemikleri toplanm›flt›r. tin kema hiye hakkuha bî-kusur ede ve tekmil eyliye yevmî on akçe vazifeye mutasarr›f ola ve

924 Üsküdar Mektepleri

Selimiye Camii S›byan Mektebi. halife-i mekteb olan efendi dahi kezalik meflru- hizmet-i lazime eyliye yevmi befl akçe vazifeye tiyet üzre yevmi befl akçe ile ihlashan olub be- mutasarr›f ola. her yevm ba’de’l-asr onbirer sure-i flerife-i ihla- s› k›raat eyleyüb ol dahi sevab›n› fahr-i kainat Ve bir mukaddem ve mura› kimesne mekteb-i ve seyyid-i mevcudat aleyhi-efdalü’s-salavat ve merkume bevvab (kap›c›) ve ferrafl ve kapu it- ekmelü’t-tehiyyat Efendimiz Hazretlerinin tisal›nda kain çeflme-i ma-i lezize haf›z-› tas mücteba ve mürteza ruh-› pür fütûhlar›na ve olub beher yevmi mekteb-i merkum kapusunu bu fakirin ruhuna ihda eyleyüb meflrutiyet üzre feth ve i¤lâk (aç›p-kapama) ve derun ve bî-rû- yevmi befl akçe vazifeye dahi mutasarr›f ola. nunu (içini-d›fl›n›) tathir ve tanzif (temizle- me)” etmelerini flart koflmufltur. Ve mekteb-i (24 a) merkume müdavemet eyli- yen etfal-i mümininin yirmi nefer akdemine Kaynaklar: (N. Bayraktar, Üsküdar Kütüphaneleri, Vak›f- beher sene ramazan-› flerifde galle-i vakf›mdan lar Der. 16/47-57) (Salname-i Osmânî, Sene 1314, s. 464) ba- ma’rifet mütevelli birer fiam alacas› entari (Milli Gençlik Mec. Say›:34-35, fiubat-Mart 1979, s. 74) ve birer ma¤rib fesi ve birer karacalar kufla¤› ve birer bugafli ciltiyan ve birer çift mest pabuç al›- verilüb mu’allim-i mekteb olan efendiye dahi üçbin akçe ve halife-i mekteb olana binbeflyüz SEL‹M‹YE SIBYAN MEKTEB‹ akçe ›ydiyye baha verile ve beher sene vakt-i flita takarrübünde mekteb-i merkume galle-i ektep, Selimiye Camii’nin avlusunda ve vakf›mdan yirmi guruflluk kömür ifltira olunub MSelimiye K›fllas› Soka¤› ile fierif Kuyusu eyyam-› sayfde dahi etfal-i müminîni seyre gö- Soka¤›’n›n birleflti¤i köflededir. türmek için ba-yed-i mütevelli galle-i vakf›m- dan hace-i mekteb olan efendiye yirmi gurufl Fevkânî olan bu yap›n›n alt kat› kesme tafl, üst verilüb olan evlâd-› müminîni (24 b) bir kat› ise ahflapt›r. Bugün çocuk kütüphanesi yevm-i cuma’da mesireye götürüb yirmi guruflu olarak kullan›lan alt kat›n kap›s› Selimiye K›fl- harc ve sarfla ma’sumîni tatyib eyleye. las› Soka¤›’na aç›lmaktad›r.

Ve erbab-› hüsn-i hatdan bir sahib-i ketebe Meflruta olarak kullan›lan esas mektep k›sm›- efendi dahi mekteb-i merkumede hace-i meflk n›n, kesme tafltan yap›lm›fl kemerli kap›s› cami olub haftada iki gün etfal-i müslimîne ta’lim-i avlusuna bakmaktad›r. Her ikisinin de kitâbe- san’at-› hatt-› sülüs ile kemahü hakka eday-› si yoktur.

925 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Mektep, cami ve di¤er müfltemilât ile beraber, SULTAN III. SEL‹M (SEL‹M-‹ Sultan III. Selim taraf›ndan yap›lm›flt›r. ‹nfla- SAL‹S) NÜMÛNE MEKTEB‹ ata, 1216 (1801-2) tarihinde bafllanm›fl ve cami kap›s›n›n üzerindeki kitâbeden de anlafl›la- ektep, ‹hsaniye’de, eski ad› Çit Soka¤› ca¤› üzere, 1219 (1804-5) tarihinde bitirilmifl- Molan flimdiki Neyzenbafl› Halil Can So- tir. Bina, takriben 120 y›l mektep olarak hiz- ka¤› üzerindedir. met gördükten sonra 1915 senesinde Karakol olmufltur. Genifl bir alan› kaplayan okul, 1931 tarihinde, Sadrazam Mithat Pafla’n›n enifltesi Tosun Pa- Selimiye Camii bahsine bak›n›z. fla’n›n kona¤›’n›n arsas› yerine yap›lm›flt›r. Bu konak bahsine bak›n›z. Sultan Selim’in 4. Kad›n› Refet Kad›n’›n Seli- miye’de bir mektebi vard›. Acaba mektep, bu Nümûne okul olarak yapt›r›lan bu mektep, han›ma m› aitti? Refet Kad›n, 1867 tarihinde yüksek bir set üzerine oturmufl oldu¤undan, bi- vefat etti. Kabri, Eyüp’te Mihriflah Valide Sul- nan›n ön taraf›ndaki bahçeye iki tarafl› bir tan Türbesi’ndedir. Mektebin 1918 (Eylül- merdivenle ç›k›l›r. Sokak taraf›nda, yüksek is- 1324)’deki müdürü ünlü hattat Behaüddin tinat duvarlar› vard›r. Hemen yan›ndaki ‹hsa- Bey idi. niye Karakolu ve Hatice Sultan Çeflmeleri’n- den eser kalmam›flt›r.

Hiç bir yerinde kitâbesi yoktur. SOLAK S‹NAN SIBYAN MEKTEB‹ Paflakap›s› mevkiindeki, Üsküdar Adliyesi ahflap binas›n›n, 1940 senesinde yanmas› üzerine bir ektep, Solak Sinan Camii’nin sa¤ taraf›n- müddet mahkeme binas› olarak kullan›lm›flt›r. Mda ve Tophanelio¤lu Soka¤› üzerinde idi. Cumhuriyet Dönemi’nde evvela 19. ‹lkokul Mektebin hangi tarihte yap›ld›¤› belli de¤ildir. ad›n› alan mektebe 1949’da III. Selim ‹lkokulu Mabet, 955 (1548) tarihinde yap›ld›¤›na göre ismi verilmifltir. ya bu s›ralarda veya daha sonraki bir dönemde infla edilmifl olmal›d›r. General Muhsin Batur, General Ali Fethi Ese- ner, Avni An›l ve Müzeyyen Senar gibi ünlüler 1930 tarihlerinde harap olan okulun yerinde bu mektebten mezun olmufllard›r. bugün meflruta binas› vard›r. Meflhur Musikiflinas Zekâi Dede’nin o¤lu Ah- met Irsoy, 1922 Oca¤›nda, bu okula musiki muallimi olarak atanm›flt›r. (S. N. Ergun, SOLAK S‹NAN MEKTEB‹ Türk Musikisi Ant. 650)

ektep, eski ad› Medrese Soka¤› olan bu- Mgünkü Eflref Saat Soka¤› üzerinde ve bu soka¤›n Çeflme-i Cedid Soka¤› ile birleflti¤i SÜLEYMAN A⁄A MEKTEB‹ yerde ve 1141 (1728-29) tarihli Ümmügülsüm Sultan Çeflmesinin hemen arkas›nda idi. ektep, Bulgurlu Köyü’nde ve Bulgurlu MCaddesi üzerinde olup, Bulgurlu Camii Mektebin bahçesinde bulunan, fiair fiem’î’nin ile Hamam› aras›ndad›r. türbesi bugünde mevcuttur. Sultan I. Mahmut (1730-1754)’un silâhdarla- Solak Sinan, mahallesine ismini veren camiini r›ndan Süleyman A¤a taraf›ndan 1169 (1755- 955(1548) tarihinde yapt›rd›¤›na göre mekte- 56) tarihinde yap›lm›flt›r. bi de bu s›ralarda infla ettirmifl olmal›d›r. Mektep, zamanla harap oldu¤undan Haydar Pa- Mektep, harap bir durumda iken, Özel ‹dare’ce fla taraf›ndan 1289 (1872)’de tamir edilmifl ve 1930 tarihlerinde sat›lm›flt›r. bu esnada eski hüviyetini tamamen kaybetmifl-

926 Üsküdar Mektepleri tir. Sultan II. Abdülhamit devri ricalinden olan Haydar Pafla, bu onar›m s›ras›nda mektebi, zemin kat› kârgir, üstü ahflap hale getirmifl ve ka- p› üzerindeki mermer kitâbesini de, mektebin cami avlusuna bakan yan duvar› üzerine naklet- tirmifltir. fiair Nüzhet Efendi’nin, befl sat›r halinde haz›rlad›¤› on sekiz m›sral› kitâbesi fludur:

Padiflah-› âlem ü âdil h›div-i kamrân Hazreti Sultan Osman Han-› ‹skender tüvân Dâimâ tatbik ider fler’-i flerîfe kâr›n› Süleyman A¤a Hakk an›n çün k›ld› ol sultan› kutb-› ârifân Mektebi’nin üç parça Rûz ü fleb tab’-› flerifi nâil-i ihsan olub haline gelmifl olan K›ld› çok evkaf ü hayr sarf-› mal-i bî-girân kitabesi. Hazin-i sultan-› âlem ya’ni Süleyman A¤a Oldu peyrevi ol fleh-i âlî cenaba bî-keman d›¤›n› beyan etmifltir. Oysa kitâbedeki tarih H. Celb-i tahsil-i riza-y› Hazreti Allah idüb 1169’dur. S›dk ile hayrata malin k›ld› sû gibi revân fievkale ta’lim Kur’an itme¤e etfal içün 22 Zilhicce 1156 (6 fiubat 1744) tarihli bir Karye-i Bulgurlu’da bu mektebi yapd› heman takrirde “Saray-› matbah-› âmire emîni Süleyman Sa’yini meflkur eyleyüb Hakk ömrün efzûn eylesün A¤a’n›n Üsküdar’da” bir mektep ve kütüphane Ola böyle nice hayrat ile memdûh-i cihân tesis etti¤i yaz›l›d›r. Tarihler aras›nda 13 sene- Yâ ‹lâhî ezber itsünler du’ay› vâk›f› lik bir fark vard›r. Bunlar›n iki ayr› mektep ol- Fazl-› lütfunla senin ehl-i zemîn ü âsmân du¤u san›lmaktad›r. Harf-i menkut ile Nüzhet söyledi tarihini Mekteb-i nazik muallimhane-i âli mekân Mektep sahibi Süleyman A¤a, Enderun-› Hü- sene 1169 Ketebehu Osman mâyunludur. Sonra rikabdâr-› flehriyarî oldu. Kâtibi hazini flehriyâri Kap›c›bafl›l›kla 1157 Recebinde (A¤ustos 1744) Yeniçeri Oca¤›’nda Silâhdar A¤as› olup fiair Nüzhet Ömer Efendi, Urfal›’d›r. Uzun sonra Miralem oldu. Sonra iki defa daha Silâh- müddet Sadrazam Rag›p Pafla’n›n (l699-1763) dar A¤as› oldu. Mektebi yapt›rd›¤› 1169 sene- mühürdarl›¤›nda bulundu. Eserleri vard›r. si Recebinde (Nisan 1756) vefat etti. Kabri, 1192 (1778)’de vefat ederek, Galata Mevlevî- kona¤›n›n bulundu¤u ‹stanbul’da Küçük Aya- hanesi hazîresine gömüldü. sofya Camii hazîresindedir. Yazl›k köflkü Bul- gurlu’da idi. Kitâbenin hattat› Gümülcineli Osman Efen- di’dir. Haf›z-› Kur’an idi. ‹stanbul’da Mirahur De¤iflik bir biçimde olan flâhidesi, Kesikbafl Camii imam› Hattat Abdullah Efendi’den ica- Türbesi Kap›s› önünde olup ayak tafl› poligo- zet (diploma) ald›. Yedekçi Mehmed Pafla’n›n nald›r. Kitâbesi fludur: (ölümü 1158) imam› oldu. 1173 (1759)’da vefat etti. Kabri, Karacaahmet Mezarl›¤› 9. Hüve’l-Hallâkü’l-Bâkî Ada’da, fieyh Hamdullah Efendi’nin kabri ci- Merhum ve ma¤fur / El-muhtac ilâ rahmeti var›ndad›r. Fakat tafl› mevcut de¤ildir. Rabbi’l-gafur sab›ka Bafl Ba-kulu Süleyman (Aynen böyle yaz›l›d›r; Haydar Pafla, bu tamir s›ras›nda cami avlusun- Bafl Baki Kulu olmal›. M.N.H.) daki flad›rvan› da tamir ettirmifltir. A¤a’n›n ruhi çün Bi-hürmeti’l-Fatiha Mektep, 1961 tarihinde yapt›r›lan K›s›kl› ‹lko- 1169 kulu’na tafl›nd›¤›ndan kiraya verilmifl ve k›sa bir müddet sonra da y›k›lm›flt›r. Mektebin ki- Kaynaklar: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/256) (‹stanbul Ans. tâbesi bugün üç parça haline gelmifl olarak, ca- 6/3125) (M. Tahir, Osmanl› Müellifleri, 2/277) (Mir’at, s. mi hazîresinin duvar›na dayanm›fl vaziyettedir. 53-54) (Sicill-i Osmânî, 3/81 Süleyman A¤a) (Konyal›, Üs- küdar Tarihi, 2/304) (Tuhfetü’l-Hattatîn, s. 305-306) (Ev- Hadîka yazar›, okulun H. 1164 tarihinde yap›l- kaf Def. IV, No: 29601)

927 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

SÜLEYMAN PAfiA SIBYAN olan bu binan›n yerinde bir çini imalathanesi MEKTEB‹ bulunuyordu. Bugün eser kalmam›flt›r. ektep, Halk Caddesi ile Viransaray So- Bânisi, Osmanl› devleti ricalinden olan Türk Mka¤›’n›n birleflti¤i yerde ve fiehid Süley- Ahmet Pafla’d›r. Kendisi 1716’da Varadin Mu- man Pafla Camii’nin ön taraf›nda idi. Bugün harebesi’nde flehid olmufltur. Ahmet Pafla’n›n mevcut olmayan bu klâsik ve fevkânî yap›n›n bu eserinden baflka Çavuflbafl› semtinde de fev- alt›nda Süleyman Pafla’n›n bir çeflmesi bulunu- kânî bir mektebi ve çeflmesi vard›r. Bu mektep yordu. ve çeflme bahsine bak›n›z.

Cami, 1098 (1687) tarihinde yap›ld›¤›na göre, Boy Beyi Soka¤› üzerinde bulunan bu mektep okul da bu s›ralarda yap›lm›fl olmal›d›r. fiehid ve çeflmeyi 1116 (1704-5) tarihinde bina etti- Süleyman Pafla Camii bahsine bak›n›z. Harap ¤ine göre, Davut Pafla Camii yan›ndaki mekte- durumda olan mektep, 1935 tarihlerinde y›k›l- bi de bu tarihlerde yapt›rd›¤› söylenebilir. m›flt›r. Mimarî flekli de, flimdi mevcut olan Çavuflbafl› Mektebi’nin ayn›s› olmal›d›r. Mektebin ne zaman y›k›ld›¤› belli de¤ildir. Camiin kaderi ile fiABAN EFEND‹ SIBYAN yak›n iliflkisi olan mektep bir çok defa yanm›fl MEKTEB‹ ve ihtimal 1250 (1834-35) tarihinden sonra yok olmufltur. Hangi tarihte yap›ld›¤› bilinmeyen bu klâsik okul, Muhyi Efendi Tekkesi’nin yan taraf›nda Kaynak: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/205) ve Sal› Soka¤› üzerinde idi. Sol taraf›nda Zey- nep-Kâmil Hastahanesi bulunuyordu.

XX. yüzy›l bafllar›nda y›k›lm›fl olan bu mekte- ÜSKÜDAR AMER‹KAN bin yeri için Muhyi Efendi-Himmet Baba Tek- KIZ KOLEJ‹ kesi bahsine bak›n›z. olej, Selâms›z semti ile Ba¤larbafl› aras›n- Kda, Vak›f Soka¤›’n›n nihayetinde, eski tramvay deposu ile meflhur Beylero¤lu Tiyatro- TAVAfi‹ HASAN A⁄A su’nun arkas›ndad›r. Hemen yan taraf›nda ün- MEKTEB‹ lü Marko’nun bahçesi vard›. Okulun arka ka- p›s› da Ekmekçibafl› Soka¤›’na aç›l›yordu. (‹NAD‹YE MEKTEB‹) Okul Boston Amerikan Kad›nlar Cemiyeti tara- ektep, ‹nadiye Mektebi Soka¤› üzerinde f›ndan 1871 tarihinde, High School ad› alt›n- Mve Tavafli Hasan A¤a Camii önünde ve da aç›lm›flt›r. ‹lk zamanlar orta dereceli bir avlunun soka¤a aç›lan kap›s›n›n sol taraf›nda okul iken 1890 y›l›nda dört s›n›f ilâvesiyle lise ve flimdiki meflrutan›n yerinde idi. Okulun ki- derecesine getirilmifl ve Konstantinopl K›zlar min taraf›ndan ve hangi tarihte yap›ld›¤› belli Koleji ad›n› alm›flt›r. de¤ildir. 1905 tarihinde okul binalar›ndan birinin yan- Tavafli Hasan A¤a Camii bahsine bak›n›z. mas› üzerine 1914’de Arnavutköyü’ne tafl›n- m›flt›r. Okul bugün de muhtelif binalarda faaliyet halindedir.

TÜRK AHMET PAﬁA MEKTEB‹ Laura Farnham ve Leila Persons adl› iki Ameri- kal› genç k›z, 1870 y›l›nda, Amerikan Bord de- ektep, Hakimiyet-i Milliye Caddesi üze- nilen e¤itim servisini Türkiye’de k›z ö¤rencile- Mrindeki Kara Davut Paﬂa Camii’nin Bü- rin devam edebilece¤i bir okul açma konusun- yük Hamam Soka¤›’na (eski Boyac› Sokak) da ikna ettiler. Miss Farnham 1866’larda Tür- aç›lan avlu kap›s›n›n yan›nda idi. Fevkânî kiye’de görevliydi.

928 Üsküdar Mektepleri

Amerikan Bord, 1812’de kurulmufl ve daha sonra bütün dünyada yayg›n bir hale gelen ilk özel Amerikan yurt d›fl› e¤itim örgütü idi. Tür- kiye’deki kuruluflu 1820 tarihlerindedir.

Daha ziyade ermeni vatandaﬂlar›n k›z ö¤renci- lerini e¤itmek amac›yla aç›lan okulda 1975-76 ö¤retim y›l› içinde 517 Türk, 2 Ermeni, 2 Rum, 1 Amerikal›, 1 Süryani ve 35 Musevi ö¤- renci bulunuyordu.

Okulun de¤iflmez kural› olarak müdürü Ameri- kal›, yard›mc›s› da her zaman Türk’tür. Müdür yard›mc›l›¤› 1925 y›l›ndan sonra kurulmufltur. Bu tarihten 1976 y›l›na kadar gelen üç müdür yard›mc›s› Bülent Yener, Semiha Malatyal›o¤lu ve Esin Hoyi Han›mlar idi. Semiha Han›m bu okulun mezunlar›ndand›r. 9) Cemaron Okulu Halide Edip Ad›var’›n babas› Edib Bey, k›z›n› 10) Nersesiyan Okulu Yenimahalle’de ‹lya bu okula gönderebilmek için ‹cadiye Tepesi ci- Profiti Rum Kilisesi var›ndaki bir eve tafl›nm›flt›. Evin karfl›s›nda da 1) Azkaniver Hayuhyafl ‹ngerutyan cemiyeti karfl›s›ndaki meflhur Aziziye Tiyatrosu bulunuyordu. ve Matmazel Zabel Hanc›yan ile di¤er baz› Er- Rum okulu. meni Kad›nlar› taraf›ndan 1879 tarihinde ku- Ö¤renci yoklu¤undan Mor Salk›ml› Ev adl› hat›ra kitab›nda, evin yar- rulmufltur. kapanm›fl ve d›mc›lar›ndan Ahmet A¤a’n›n pazar günleri Özel Do¤ufl Anaokulu onu tiyatroya götürdü¤ünü ve Kel Hasan ile Pe- 2) Berberyan Okulu, Reteos Berberyan tara- olmufltur. ruz Han›m’› burada seyretti¤ini yazmaktad›r. f›ndan 1876’da yat›l› ve yat›s›z olarak Kad›- köy’de aç›lm›fl ve k›sa bir müddet içinde büyük 1900 senesinde mezun olan Halide Edib’in son bir flöhret kaz›nm›flt›r. Okul ilk önce Kad›- s›n›f›nda ancak 8 ö¤renci bulunuyordu. köy’de Latin Kilisesi’nin bulundu¤u sokakta aç›lm›flt›r. 1 Ekim 1876 y›l›nda e¤itime baflla- Kaynaklar: (O. Ergin, Türkiye Maarif Tarihi s. 623-651 yan okul 1878-79 ders y›l›nda Üsküdar ‹cadiye Cemaran Ermeni ve 1232) (E. Koçu, ‹stanbul Ans. 5/2528 vd. ile 6/3444) semtindeki bir binaya tafl›nm›fl ve 1879-80 Okulu. (Mübeccel ‹zmirli, Üsküdar Koleji Tam Yüz Yafl›nda, Hayat ders y›l›nda da Selâms›z’da Ekmekçibafl› Nora- 1911’de yap›lm›flt›r. Mecmuas›, Kas›m 1976) dunkyan ailesinin hanesi olan ve Amerikan

ÜSKÜDAR’DA AÇILAN ERMEN‹ OKULLARI skiden beri ‹stanbul ve Anadolu’da bir çok EErmeni Mektebi vard›. Bunlardan Üskü- dar’da olanlar› ﬂunlard›r:

1) Azkaniver Hayuhyaﬂ ‹ngerutyan Okulu 2) Berberyan Okulu 3) Mezburyan Okulu 4) Haygazyan Okulu 5) Dadyan Okulu 6) Yeranuhyan Okulu 7) Kapamaciyan Okulu 8) Surp Haç Kilisesi Okulu

929 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Çinili Karakolu civar›nda, Selâms›z Mezarl›¤› Soka¤› üzerindeki Frans›z Okulu.

Nersesyan Yermonyan Ermeni ‹lkokulu.

Koleji’nin yan›nda bulunan genifl binaya nak- Kurucusunun vefat› üzerine 1922’de kapan- ledilmifltir. Okul, 1927 y›l›nda kapanm›flt›r. m›flt›r. Okulun ilk binas› Amerikan K›z Koleji ile Berberyan Mektebi aras›nda Yaz›c› Bo¤os Okulun kurucusu olan Berberyan Efendi, 8 Ni- A¤a Odyan’›n (1795-1862) kona¤› idi. Bu bina san 1907 tarihinde vefat ederek Ba¤larbafl› Er- 1950’de y›kt›r›lm›fl ve yeri Âmirekan Koleji ta- meni Mezarl›¤›’na gömülmüfltür. raf›ndan sat›n al›nm›flt›r. Dadyan Mektebi 1914-15 aras›nda F›st›ka¤ac›’nda Bostanc›yan 3) Mezburyan Okulu, M›¤›rd›ç Mezburyan ta- Kona¤›’na tafl›nm›flt›r. Bu bina 1921’deki Bü- raf›ndan k›zlara mahsus olmak üzere 1870 tari- yük Üsküdar Yang›n›’nda yanm›fl ve okul bun- hinde Hisardibi’nde (Yedikule) aç›lm›fl, dan sonra ‹cadiye’de Kirkor Nersesyan’›n kona- 1879’da Üsküdar’da ‹cadiye semtine tafl›nm›fl ¤›na nakledilmifltir ki, bu konakta halen Üskü- ve buradan da Kad›köyü’ne nakledilmifltir. dar K›z Koleji bulunmaktad›r. Nersesyan kona¤›, sonradan Amiral Vâs›f Pafla’n›n mülkü ol- 4) Haygazyan Okulu, Mihran Agacanyan tara- mufltur. f›ndan 1885 tarihinde ‹cadiye’de aç›lm›flt›r. Okulun çok k›sa bir e¤itim hayat› vard›r. 6) Yeranuhyan Okulu, 1914’de Madam No- Selâms›z Mezarl›¤› emi Kirkoryan taraf›ndan aç›lm›fl ve 1922 tari- Soka¤› üzerindeki 5) Dadyan Okulu, 1910 tarihinde Selâms›z’da hinde kapanm›flt›r. Frans›z Okulu meflhur Dadyan ailesinden olan Matmazel Bay- Müdüriyet binas›. zar Dadyan taraf›ndan yat›l› ve yat›s›z k›z oku- 7) Kapamacyan Okulu, 1918’de ‹cadiye’de Cumhuriyet döneminde lu olarak aç›lm›fl ve I. Dünya Savafl›’ndan son- Kapamacyan taraf›ndan aç›lm›fl olan okul dört 48. ‹lkokul olmufltur. ra Bak›rköy’üne nakledilmifl ve sonra da ka- befl sene sonra kapanm›flt›r. panm›flt›r. 8) Surp Haç Kilisesi Okulu, 1706 tarihinde Papaz Abraham taraf›ndan kilisenin civar›ndaki evinde aç›lm›flt›r.

9) Cemaran Okulu, ilkokul mezunlar› için aç›lan bir okul olup 13 Eylül 1838 tarihinde büyük bir merasimle tesis edilmifltir. Eskiden ö¤renciler gezerek ders gördü¤ü için bu ad verilmifltir. ‹stanbul’un ilk Ermeni Yüksekoku- lu budur. Hassa Mimar› Karabet Amira Balyan (1800-1866) ve enifltesi Hassa Mimar› Ohan- nes Amira Serveryan’›n (1786-1858) maddî yard›mlar› ile Yenimahalle semtinde, bugünkü Semerciyan Cemaran ‹lkokulu’nun yerinde aç›l- m›flt›r. Buras› eskiden Kudüs Ermeni Patrikha- nesi’nin misafirhanesi imifl.

Okul 1841 tarihinde baz› ihtilâflar yüzünden

930 Üsküdar Mektepleri kapanm›fl ve k›sa bir dönem için askerî hastahane haline getirilmifl fakat 1 Ekim 1846’da tekrar okul olmufltur.

1850 tarihinde, Yedikule Ermeni Hastahanesi’ne nakledilen okul binas› 1854-55 y›llar›nda ve K›r›m Harbi s›ras›nda tekrar askerî hastahane haline getirilmifltir. Bundan sonra, 1859 y›l›na kadar resmi idadi mektebi olmufltur. Nihayet, 2 A¤ustos 1887 tarihinde büyük Yenimahalle Yang›n›’nda, üç katl› ahflap bina tamamen yanm›flt›r. 1911’de ayn› yerde, tüccar Levon Se- merciyan’›n maddî yard›m› ile bugünkü kârgir bina yapt›r›lm›fl ve okul Semerciyan-Cemaran ç›bafl› Kona¤› ile alt›ndaki tonoz çat›l› dükkân- Mektebi ad›n› alm›flt›r. lar› ve bacas› yak›n zamanda y›k›lm›fl olan Ta- Toptafl› Askerî vukhane Oca¤› bulunmaktad›r. Rüfldiyesi Bu az›nl›k okullar›ndan baflka Üsküdar’da, kitabesi. 1839 tarihli bir listede ad› geçen, Frans›z Lâtin Üsküdar Askerî Rüfldiyesi’ne tahsis edilen bu H›ristiyan okullar›ndan biri olan ‘Üsküdar yap›, Toptafl› Külliyesi’ne ait olup Tabhane Mektep ve Uvruvari’si ve ad›na 1912-13 tarihli (prevantoryum) olarak infla olunmufltu. ‹ki bir listede rastlad›¤›m›z ‘Ekol ve Frer Marist’i katl› olan bu tafl yap›n›n üst kat› yuvarlak ke- ve Amerikan K›z Koleji vard›. merler üzerine oturtulmufltur. Orta k›sm›nda oldukça büyük bir avlusu vard›r. 10) Nersesiyan Okulu. ‹ki katl› kârgir yap›, ‹cadiye Semti’nde, Ma¤aza Sad›k Soka¤› ile Nizam-› Cedid ve Sekban-› Cedid devirlerinde Hac› Bakkal Soka¤›’n›n birleflti¤i yerdedir. (1793-1808) Süvari K›fllas› olarak kullan›lan Kirkor Nersesiyan taraf›ndan kurulmufltur. Bu bina, birçok tadiller ve tamirler görmüfl oldu- Ermeni zenginin muhteflem köflkü, mektebin ¤undan ilk yap›s›ndan günümüze hemen he- civar›nda, Sürahici Soka¤› ile Yazmac› fierif men hiç bir fley intikal etmemifltir. Valide-i Soka¤›’n›n birleflti¤i yerde ve ikinci yolun sa¤ Atik Tabhanesi bahsine bak›n›z. köflesindedir. Yap›l›fl›ndan 220 y›l sonra Süvari Oca¤›’na ve- Kaynaklar: (O. N. Ergin, Türk Maarif Tarihi) (Pamukcu- rilen binan›n ne zamana kadar bu oca¤a hiz- “Mekteb-i Rüfldiye-i yan, Dadyan Mektebi, ‹stanbul Ans. 8/4324) met etti¤i belli de¤ildir. Selimiye K›fllas› ya- Askeriyye”. n›ndaki Süvari K›fllas› 1805 tarihlerinde yap›l-

ÜSKÜDAR ASKERÎ RÜfiD‹YE OKULU (TOPTAfiI ASKERÎ RÜfiD‹YES‹)

kul, Toptaﬂ› Caddesi üzerinde ve bu cad- Odenin Sar› Mehmet Soka¤› ile birleﬂti¤i yerdedir. Bina, bugün Sokollu ‹lkö¤retim Oku- lu olarak kullan›lmaktad›r.

Okulun bahçesinde, Ac› Çeflme ismiyle de yad edilen Topçu Kaymakam› Emin Bey’in 1271 (1854-55) tarihinde yapt›rd›¤› hayvan sulama- ya yarayan çeflmesi; okulun sa¤ taraf›nda 991 (1583) tarihinde Nurbânu Valide Sultan Ca- mii Külliyesi ile beraber, Mimar Sinan’a yapt›- r›lan çifte hamam; tam karfl›s›nda fevkânî Afl-

931 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

d›ktan sonra ocak oraya nakledilmifltir. Vali- Kitâbenin fliir k›sm›n› haz›rlayan Hüseyin Hüs- de-i Atik Dar-ü’fl-flifas› bahsine bak›n›z. nü Pafla, bir çok devlet görevlerinde, valiliklerde bulunmufl ve iki defa da Zaptiye Naz›r› Sultan Abdülaziz devrinde (1861-1876) yeni- olmufltu. Kitâbeyi yazd›¤› zaman, Safer 1291 leflen ve kuvvetlenen Ordu ile Donanma’n›n (Mart/Nisan 1874) tarihinde atand›¤› bu ma- subay ihtiyac›n› karfl›lamak gayesi ile ‹stan- kamda bulunuyordu. Sadrazam Ali Pafla’ya bul’da 1292 (1875) tarihinde dokuz Askerî ba¤l› oldu¤u için Ziya Pafla taraf›ndan fliddetle Rüfldiye Okulu aç›lm›flt› ki, bunlardan ikisi tenkit edilmiflti. Divan sahibi oldu¤u bildirilen Üsküdar’da bulunuyordu. Hüsnü Pafla 10 Cemaziyelâhir 1294 (22 Hazi- ran 1877) tarihinde, Yanya Valisi bulundu¤u ‹lk aç›lan rüfldiyeler flunlard›: Gülhane, So¤uk- s›rada orada vefat etti. çeflme, Koca Mustafa Pafla, Fatih, Eyüp, Ka- s›mpafla, Befliktafl, Üsküdar Paflakap›s› ve Üs- Kitâbe yazar› Aziz Bey, meflhur Pertev Paflazâ- küdar Toptafl›. de Ahmet Cemaleddin Bey’in o¤ludur. 1267 (1850)’de do¤du. Bir tak›m memuriyetlerde Yüzy›l›n sonlar›na do¤ru, 1309 (1893) tarihin- bulunduktan sonra 27 Rebiülevvel 1333 (fiu- de Paflakap› Askerî Rüfldiyesi, Toptafl› Askerî bat 1915)’te vefat etti. Üsküdar’da Camii’nin Rüfldiyesi bu beldeye kafi görüldü¤ünden, mül- hazîresinde babas›n›n kabrine defn olundu. kiye rüfldiyesine b›rak›lm›flt›. Daha sonra, mül- kiye rüfldiyesi Üsküdar ‹dadisi olmufltu. Bu 1875 tarihinde aç›lan Üsküdar Askerî Rüfldi- bahse bak›n›z. yesi orta okul seviyesinde olup yat›s›z, dörder s›n›fl› idi. ‹kinci Meflrutiyet’in ilân›ndan son- 1293 (1876) tarihli Devlet Salnamesi’ne göre, ra, üç s›n›fa indirilmifltir. Toptafl› Askerî Rüfldiyesi’nin alt› ö¤retmeni, bir dahiliye subay› ve 148 ö¤rencisi; Paflakap› Harbiye Okulu için ö¤renci yetifltiren ve lise Askerî Rüfldiyesi’nin ise, sekiz ö¤retmeni, bir seviyesinde olan Askerî ‹dadiler 1261 (1845) dahiliye subay› ve 104 ö¤rencisi vard›. tarihinden itibaren aç›lmaya bafllam›flt›. Aç›- lan idadi okullar›na ö¤renci yetifltirilmesi ise Okulun cümle kap›s›n›n sa¤ taraf›nda iki, sol ancak 1875 y›l›nda aç›lan bu rüfldiye okullar›y- taraf›nda dört dükkân bulunuyordu. Bunlar la mümkün olmufltu. sonradan esas bina ile birlefltirilmifltir. Kap›n›n iki yan›nda, duvara bitiflik mermer oluklu iki Toptafl› Askerî Rüfldiyesi, 250.000 kurufl sarf› sütun vard›r. Bunlar›n üzerine Korent bafll›klar› ile flimdiki flekline getirilmifl ve bu onar›m ve vazolar yerlefltirilmifltir. “Mekâtib-i Askeriye Naz›r-› sânisi Mirliva Sa- adetlu Süleyman Pafla” zaman›nda gerçeklefl- Mermer kap› kemerinin üzerinde, dört sat›r miflti. Okulun tesisi için Sultan Abdülaziz’e halinde, sekiz m›sral› nefis bir hat ile yaz›lm›fl yaz›lan arz, gurre-i Zilhicce 1291 (9 Ocak 1292 (1875) tarihli bir kitâbe bulunmaktad›r. 1875) tarihlidir. Kitâbenin üzerindeki kornifl üzerinde bir sat›r halinde ‘Mekteb-i Rüfldiye-i Askeriyye’ yaz›s› Toptafl› Askerî Rüfldiyesi 1908 ‹nk›lab›’ndan okunmaktad›r. Bunun etraf›, Osmanl› Devleti- sonra la¤v olunarak Mülkiye Rüfldiyesi ile bir- ni sembolize eden arma ile sar›lm›flt›r. En üste lefltirilmifltir. 15 Ocak 1329 (1914) tarihinde yerlefltirilen Sultan Abdülaziz’in tu¤ras› sonra- gerçeklefltirilen bu birlefltirme olay› ile Askerî dan kaz›nm›flt›r. Kitâbe fludur: Rüfldiyeler tarihe kar›flm›fl oldu. Uzun müddet bofl ve harap vaziyette kalan bina yeniden ona- Hazreti Abdülaziz Han ma’arif pîflenin r›larak 1953 tarihinde Sokollu ‹lkokulu (flimdi Mülkün istikbalini te’mindir emniyyesi ilkö¤retim okulu) ad› ile e¤itime aç›lm›flt›r. An›n içün açd› yer yer muntazam rüfldiyyeler Ne Stanbul ve ne Ba¤dad kald› ne Suriye’si Kaynaklar: (O. Ergin, Türkiye Maarif Tarihi, 2/418, Nakd-i vakti sarf idüb gel cem’-i zad-› dânifl et 3/742-743, 4/1182) (Mir’at-i ‹stanbul, s. 122) (Konyal›, Harc-› âlemdir ucuzdur flimdi vezn-i k›yyesi Üsküdar Tarihi, 2/301) (Sicill-i Osmânî, 2/177 Hüsnü Pa- Hâme-i tâz-› vatan Hüsnü didi tarihine fla) (Fethi Teveto¤lu, Süleyman Pafla) (‹nal, Son Hattatlar, Feyz ü sa’yin menba’›d›r askerî rüfldiyyesi s. 512) Ketebe Aziz Sene 1292

932 Üsküdar Mektepleri

ÜSKÜDAR’DA AÇILAN ÖZEL Üç katl› ahflap bir konakta aç›lan okul, Halil OKULLAR Rüfldü Bey’in elinde daha da inkiflaf etmifltir. Sonradan yeni ilâveler yap›lan okul bugün de 300 (1882) senesinde Sadrazam Sait Pa- Halil Rüfltü ‹lko¤retim Okulu ad›yla faaliyet 1fla’n›n sadareti zaman›nda Üsküdar’da aç›l- göstermektedir. ma¤a bafllanan özel okullar flunlard›r: Halil Rüfltü Bey 1325 (1910) tarihinde vefat 1) Mizan-› Terakki ederek fieyh Camii Çeflmesi arkas›ndaki etraf› 2) Ravza-i Terakki demir parmakl›k ile çevrili yere gömülmüfltür. 3) fiûle-i Terakki Mermer levha üzerine yaz›lan kitâbesi fludur: 4- Altunizâde 5) Mir’ati Feyzi Hamidi Üsküdar’da Ravza-i Terakki Mektebi Müdürü Halil Rüfldi Bey eyledi dâr-› bekaya r›hlet Bu okullardan ilki bir ‹ptidaî K›z Mektebi olup Otuz sene evlâd-› vatana eyledi hidmet 1319 (1903) tarihinde on bir; ikincisi ‹ptidaî- Mükâfatlar ihsaniyle yâ Rab makam› olsun Cennet Rüfldî Erkek Mektebi olup otuz befl; üçüncüsü 1325 Kanunisâni / Ruhuna el-Fatiha / yine ‹ptidaî Erkek Mektebi olup yüz ö¤rencisi 1328 Muharrem vard›. Altunizâde Erkek ‹ptidaî Mektebi’nin ise ö¤renci adedi belli de¤ildi. Halil Rüfldi Bey, piyade kola¤as› olup 1278 (1861) tarihinde Üsküdar’da, flimdi okul olan Aç›lan bu okullardan Ravza-i Terakki 1303 ahflap binada dünyaya geldi. Harp Okulu’na (1887) y›l›nda E¤inli Faik Bey taraf›ndan tesis girdi. 1297 (1880)’de piyade subay› olarak me- olunmufltur. zun oldu. Kendisi ayn› zamanda ressam oldu- ¤undan 1888-1890 seneleri aras›nda iki y›l So- “Faik Bey, Darüflflafaka’n›n 1301 (1885) senesi ¤ukçeflme Askerî Rüfldiyesi’nde resim hocal›¤› mezunlar›ndan olup keskin zekas›yla flöhret al- yapt›. 1890’da Kola¤as› oldu. Befliktafl Askerî m›flt›r... Bu eflsiz kabiliyetli genç kendisine ve Rüfldiyesi’ne nakledilerek burada sekiz sene re- di¤er bir k›s›m yetim ve öksüz vatandafllar›na sim hocal›¤› yapt›. Darüflflafaka’da yap›lan hizmeti ve himmeti ödemek ve ço¤unu paras›z okutmak maksad›y- Çal›flkanl›¤› ve ö¤renci yetifltirmek hususunda la Ravza-i Terakki’yi açm›fl ve Darüflflafaka’dan gösterdi¤i gayret üzerine ‹ftihar ve Mecidi Ma- ç›km›fl ve ç›kacak olan arkadafllar›n› da paras›z dalyonlar› ile ödüllendirildi. Kabrindeki kitâbe ders okutma¤a davet etmifltir. ‹flte bu maksat- için fieyh Camii bahsine bak›n›z. lad›r ki, birçok Darüflflafakal›lar’›n ezcümle fia- fieyh Camii’nde Halil ir ‹smail Safa’n›n bu mektepte Türkçe ve Riya- fieyhü’l-muharirîn Buhran Felek Bey, “Bir Rüfldü Bey’in ziyeci Mehmet Emin’in hesap ve saire okuttu¤u- Meçhul Pedagog” bafll›kl› yaz›s›nda, Halil Rüfltü kabir kitabesi. nu biliyoruz.... Bey’i flu flekilde tan›tmaktad›r:

E¤inli Faik bu mektebi kurduktan ve bir kaç yüz talebeyi oraya toplad›ktan sonra idaresini mubass›r diye yan›na ald›¤› Rüfldi Bey’e b›rakarak Adapazar›’na gitmifl ve orada da ilk hususi mektebi açm›flt›.

Okul Toptaﬂ› Caddesi üzerinde ve bu caddeye aç›lan bir ç›kmaz soka¤›n nihayetinde idi. Bahçe kap›s›n›n sol taraf›nda Hallaç Gani Efendi’nin tekkesi ve türbesi vard›. 1971 tarihinde türbenin yeri okulun bahçesine kat›ld›- ¤›ndan bir kabir bu bahçenin ortas›nda kalm›ﬂ- t›r. Bu tekke bahsine bak›n›z.

Toptaﬂ› Caddesi geniﬂletildi¤inden okul, bu- gün caddenin hemen yan›ndad›r.

933 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

“19. yüzy›l sonlar› (1890’lar) 20. yüyy›l baflla- çal›flan tertipli bir beyni vard›. Çocu¤u evin- r›nda (1900’ler) ‹stanbul’da paral› hususi Rüfl- den al›p evine b›rak›r ve ailenin çocukla daimi tiye Mektepleri aç›lm›flt›. Bunlar›n müflterek ilgilenmesini istedi¤i kadar kendisi de talebesi- vas›flar› paral› olmas› ve iyi tedrisat yapmas›, nin hayat ve s›hhati ile ilgilenirdi. bir de isimlerinin ekseri terakki kelemesini tafl›mas› idi. Karne usulünü ilk icad eden odur. Her hafta hangi derse kalk›p kaç numara ald›¤›m›z› mat- Bunlar›n ikisi ‹stanbul’da idi: “Burhan-› Terak- bu karnelere yazar perflembe akflamlar› elleri- ki, Numune-i Terakki” üçüncüsü Üsküdar’da mize verirdi. Biz onu cuma günü (tatil günü idi: Ravza-i Terakki. Ben bu üçüncüsünde oku- idi) babalar›m›za veya velilerimize imzalat›r, dum. Çünkü Üsküdarl›’y›m. mektebe geri getirirdik. Böylece aileler çocuk- lar›n›n bir haftal›k mektep hayat›n› ve netice- Bu mektepler zaman›na göre modern ö¤retim lerini ö¤renirdi. yapard›. Bu modern ne demekse onun o za- manki manas›n› pek iyi bilmiyorum ama, res- Halil Rüfltü Bey, bununla yetinmezdi. Tahsili mi rüfldiyelerden çok farkl› ve iyi talebe yetifl- ve durumu iyi olmayan çocuklar›n velilerini tirirdi. Bu mektepler biri alfabe s›n›f›, üçü ipti- mektebe ça¤›r›p görüflürdü. Baz› zay›f ailelerde dai, üçü rüfltiye olmak üzere yedi senelik idi. haflar› çocuklar›n, bu karnelere babalar›n›n ve- (Bugün 8 senelik mekteplere dönüldü¤üne gö- ya analar›n›n -bilgileri d›fl›nda- mühürlerini re ayn› sistem kabul ediliyor demektir.) bast›rd›klar›n› ö¤renir, bunu yapanlar›n icab›- na bakard›... Bu mekteplerin bafl›nda zaman›n en iyi peda- goglar› bulunurdu. Bunlara müdür denirdi. Mektepten talebe kovuldu¤una flahit olma- Öteki iki ‹stanbul Rüfldiyesi’nin müdürlerini d›m. Me¤er ki, d›flar›da a¤›r bir suç ifllemifl ola. hat›rlam›yorum ama terbiye ilminde mütehas- En tembel, en haflar› çocu¤u adam etme¤e ça- s›s, malumat sahibi kimselerdi. Bunlara Mek- l›fl›rd›. Bu neticeye varmak için de de¤iflik tepçi denirdi. usulleri vard›.

Üsküdar’daki Ravza-i Terakki (ilerleme bah- Bir kere mektebin askerî üniformaya benzer bir çesi) Rüfldiyesi’nin Müdürü -yani bizim müdü- k›l›¤› vard›. Yakam›za mektebin ad› ifllenirdi. rümüz- Halil Rüfltü Bey’di. Mektep bu zat›n Apoletlerimize numaralar›m›z yaz›l›rd›, bu nu- mal› idi. O açm›fl, o tertib etmifl, o idare ede- maralar›n s›f›rla bitenlerini tafl›yan talebe fakir gelmiflti. meccanî talebe idi. Demek ki, yüzde on mec- canî talebe okuyordu. Bunlar› da çal›flkan fa- Halil Rüfltü Bey, ümmi denecek kadar tahsil- kirlerden seçerdi. sizdi. Türkçe basit ibareleri ve harekeli oldu¤u için Kur’an-› Kerim’i okurdu. Lâkin yaz› yaza- Ceketlerin kol a¤›zlar›na s›n›flar›m›za ve sene- mazd›. Yedi sene onun nezareti alt›nda oku- ler göre ‘ilk’ için beyaz, Rüfltiye için sar› s›rma dum. kendi eliyle yazd›¤› iki kelime görmüfl- fleritler çekilirdi. S›n›f›n birincisinden dördün- tüm. Birisi “Aferin” ötekisi “Eflek”. cüsüne kadar (I) fleklinde çavufl iflareti ifllenirdi. Birincisinin 4, ikincisinin 3, üçüncüsünün Ama Halil Rüfltü Bey -nerede yetiflti¤ini bilmi- 2 ve dördüncünün bir s›ra s›rma fleritten çavufl yorum- çok iyi Mektepçi ve Pedagog idi. O ka- iflareti vard›. dar ki, kurdu¤u mektep, ‹stanbul’da iyi talebe yetifltirmekle ün salm›flt›. Hem pedagog, hem Ben iptidai 3’den Rüfltiye bire dördüncülükle mektepçi olmak da her kula nasip olmufl bir geçtim ve Rüfltiye birde dördüncü olarak kolu- hüner de¤ildi. ma bir çavufl iflareti takm›flt›m. Çocukluk bu, bunlara çok önem verirdik. O kadar ki, s›n›f Uzun boylu, top sakall›, yeflile kaçan ela gözlü geçerken bu iflaretleri kaybetmek bizim için bir hiddetli ve kuvvetli bir adamd›. Halil Rüfltü Bey, felaket olurdu. bekâr oldu¤undan mektepte yatar kalkard›. Ha- lil Rüfltü Bey’in mektepçilikteki marifeti ne idi? Rüfltiye birden, ikiye geçerken daha çok çal›fl- t›m s›n›f› ikincilikle geçtim. ‹kinci demek Evvela Halil Rüfltü Bey’in kafas›nda muntazam ikinci çavufl yani üç s›rmal› çavufl demekti. S›-

934 Üsküdar Mektepleri n›f›n birincisi ise müdürün evlâtl›¤› Haf›z Ni- s›n› o zaman düflünmüfl ve tatbik etmiflti. hat isminde çal›flkan, güzel bir arkadafl›m›zd›. Öksüz ve çal›flkan idi. Müdür Halil Rüfltü Halil Rüfltü iptidai 3’de eflya derslerini Frans›z- Bey’de bekâr ve kimsesizdi. Çocu¤u evlât edin- ca okuturdu. Halbuki Frans›zca alfabe Rüflti- miflti. Mektebinde müdürün dairesinde yatar ye’de bafllard›. Müfettifller mektebe geldi¤i za- kalkar, bütün hocalardan istifade eder ve tabii man Frans›zca kitaplar saklan›r, yerine tarih birinci olurdu. Biz onu geçemezdik. Rüfltiye kitaplar› ç›kar›l›rd›. Ben 1906’da Frans›zca’m› ikiden de üçe geçerken sene ortas›nda mekte- kuvvetlendirmek için -kazara- Saint Benoit be gelmifl ‘Süleyman Mehmedof’ ad›nda Rusya Frans›z Lisesi’ne girdi¤im ve birinci ihzari s›n›- Azerbaycan›’ndan bir çocukla karfl› karfl›ya fa al›nd›¤›m zaman elime verilen eflya dersi ki- kald›m. Çocu¤un baflka kardeflleri de vard›. tab› benim tam 7 y›l önce iptidai üçte okudu- Babalar› bir hal› tüccar› idi. ¤um Frans›zca “Leçons des Choses” ad›nda “Efl- ya Dersleri” kitab› idi. Üsküdar’da fiemsipafla’da bir yal› sat›n alm›fllard›. Varl›kl› kimselerdi. Rusya’dan hicret et- Halil Rüfltü Bey, zaman›na göre ileri görüfllü ve mifllerdi. Üsküdar’a gelince tahsiline bizim pratik mektebci idi. Haftada bir gün ‘saç mu- mektepte devam etti. Ben önce ald›r›fl etme- ayenesi’ yapard›. Çocu¤u önüne oturtur tarakla dim. Lâkin imtihan sonunda bir de bakt›m ki, saçlar›n› tarar. Bit olup olmad›¤›n› arard›. Süleyman ikinci olmufl, ben ikincilikten üçün- Mektepteki 600 talebenin hepsine de¤ilse bile cülü¤e düflmüflüm. Dereler gibi göz yafl› dök- çapaçul talebenin temizlikleriyle u¤rafl›r ailesi- tüm. Ne olmufltu da ikincili¤i kaybetmifltim. ne haber gönderirdi. Haftada bir gün de t›rnak Babam kederimi görünce ayakland›. Mektebe muayenesi yapar, uzun ve kirli t›rnaklar› orada gitti. Hocalarla görüfltü, müdürle görüfltü. T›r- kestirirdi. noval› Sabri Efendi isminde bir Arabî hocam›z vard›. O babam› k›flk›rtt›. Halil Rüfltü Bey, mektebin ad›na Sultan Ha- mid’in 25. cülus y›ldönümünde “Hamidî” sözü- – Bu çocu¤un hakk›n› yediler, Maarife müra- nü ilâve etti. Meflrutiyet’ten sonra ittihatç›lar caat edin. Tekrar imtihan isteyin, dedi. Biz de adama musallat oldular. Mektebi al›p “‹ttihat öyle yapt›k. Ve rahmetli Müdür Halil Rüfltü ve Terakki” ad›n› verdiler. Halil Rüfltü Bey öl- Bey’e akla gelmeyecek iftiralarda bulunduk. dükten sonra, kendi mal› olan mektep Evkaf’a Mektebe müfettifller geldi. Müdür meseleyi gü- kald›. Son zamanlarda evlendi¤i kar›s›n› da o zellikle halletti. ‹kimiz de s›n›f›n ikincisi olduk zaman›n miras kanununa göre, soka¤a att›lar. ve mektebi öylece bitirdik. Halil Rüfltü Bey, binlerce Üsküdarl›’ya feyz Halil Rüfltü Bey’in marifetlerinden biri de vermifl bir adamd›. Baflar› flartlar›ndan biri de ‘Tevzi-i mükafat resmi’ diye imtihan sonunda hocalar›n iyisini seçmesi idi. Bunlardan bir aileleleri toplay›p büyük tantana ile çocuklara k›sm›n› sonradan üniversite hocas› olarak se- güzel yald›zl› ciltli kitaplar ve bazen de saat gi- lâmlam›flt›k. bi fleyler da¤›tmas› idi. ‹mtihanlarda baflar› gösterenlere kitap verilirdi. Halil Rüfltü Bey okumas› var, yazmas› yok, fakat mükemmel bir pedagogtu. Vefat›ndan nice Halil Rüfltü Bey çocuk döverdi. Allah için ter- zaman sonra halen maarife intikal etmifl olan tipli döverdi. O zamanlar dayak terbiye vas›ta- ilk okula kendi ad›n› koydurabildik. lar›ndan idi. Bizim tahsilimizin ortalar›nda yeniden yapt›rd›¤› mektep binas›nda “Cennet Bu kadar talebe yetifltirmifl ve o mektebin sahi- oda” ad›nda, bahçedeki salk›mlara bakan, her bi olarak çocuksuz ölmüfl olan, kendi mal› taraf› güzel hal›larla döfleli küçük bir oda ve mektebe “Halil Rüfltü Bey ‹lkolulu” ad›n› köflede boy boy de¤nekler vard›. Dayak atmak koydurabildik. Memleketin, bu büyük pedago- yetkisi müdüre ait idi. Yaln›z yaz› hocas› Talât ¤a yapt›¤› mukabele ancak bu kadar oldu. Ha- Bey’in incecik bir de¤ne¤i vard›. O avuca vu- lil Rüfltü Bey, zaman›ndan evvel gelmifl yerine rurdu. Müdür tabanlara. düflememifl k›ymetlerden biri idi. Beni o yetifltirdi. Anmazsam nankörlük olur.” Halil Rüfltü Bey, bugün radyo ve televizyonlar- da hatta gazetelerde tertip edilen bilgi yar›flma- Allah gani gani rahmet eylesin.

935 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Kaynaklar: (O. Ergin, Türkiye Maarif Tarihi, 763, 832) Bu nizamname üzerine ilk idadîler 1289 (S. Pertev Boyar, Türk Ressamlar› 1948, s. 64-65) (1872) tarihinde Meflhur tarih yazar› Cevdet Pafla’n›n Maarif Naz›rl›¤› zaman›nda yaln›z ‹s- tanbul’da aç›labilmiflti.

ÜSKÜDAR ‹DAD‹S‹ Paflakap›s› Askerî Rüfldiyesi ad› alt›nda 1292 (PAfiAKAPISI ‹DAD‹S‹ - (1875) tarihinde 250.000 kurufla yapt›r›lan okul binas›, Toptafl› Askerî Rüfldiyesi’nin ihti- ÜSKÜDAR SULTAN‹S‹ - yac› karfl›lad›¤› gerekçesiyle evvela mülkiye PAfiAKAPISI SULTAN‹S‹) rüfldiyesi olmufl ve 1309 (1893) tarihinde de Üsküdar ‹dadîsi haline getirilmifltir. dad’›n lugat manas› haz›rlamakt›r. Kendisin- ‹den üstün bulunan herhangi bir okula ö¤- “Arflivde görülen 22 Eylül 1309 (1893) tarihli renci haz›rlayan ve yetifltiren okullara bu ad bir tezkire-i samiyede ‘Payitaht-› saltanat-› seni- verilmifltir. yenin mühim ve kalabal›k mahalli olan Üskü- dar civar› için henüz bir idadî mektebi aç›lma- 1286 (1869-70) maarif nizamnamesi e¤itim m›fl ve gerçi oralarda bir rüfldiye mektebi mev- derecelerinin tabiî icab› olmak üzere “köylerde cut ise de gayr-i kafi (yetersiz) bulunmufl oldu- Üsküdar (Paflakap›s›) ve mahallelerde s›byan, beflyüz evli kasabalarda ¤una mebni (dayanarak) bugün hali (bofl) ka- ‹dadîsi ve çevresi. sultanî mekteplerinin yap›lmas›na lüzûm gör- lan ve bir idadî mektebi heyetini bar›nd›rma¤a müfltü”. müsait bulunan Paflakap›s› Mekteb-i Rüfldiye- si’nde bir idadî mektebi küflad›na lüzum göste- rilmifl’ ve bu mektep o suretle aç›lm›flt›r.”

1319 (1903) y›l›nda idadînin 22 ö¤retim üye- sine karfl› 162 ö¤rencisi ve üç mubass›r› vard›. 1908’de ‹kinci Meflrutiyet’in ilân›ndan sonra ‹stanbul’daki baz› idadîler sultanî mektebi haline getirilmifl ve bu arada da Üsküdar ‹dadîsi, bugünkü liselere eflit olan, Üsküdar Sultanîsi olmufltur.

Resmi ad› Üsküdar Mekteb-i ‹dadî-i Mülkîsi olan bu irfan yuvas› 1912 senesinde Sultanî ismini alm›flt›r. Yaflad›¤›m›z Günler adl› eserinde Burhan Felek Bey flunlar› yazmaktad›r:

“Üsküdar’›n bir Paflakap›s› vard›. Do¤anc›lar’la ‹hsaniye Mahallesi’ni biribirine ba¤layan bir küçük meydan› geçince etraf›nda Adliye, Jan- darma, idadî ve hapishane gibi resmi binalar vard›. Kap›n›n biri, üstü Jandarma Dairesi olan bir k›saca ahflap tünel, öteki ‹hsaniye’ye aç›lan bildi¤imiz Nizamiye Kap›s›.... Paflakap›s› ‹dadî- si Dürrizâde ad›yla bir fleyhülislâm›n kona¤› imifl. Daha do¤rusu bu konak tadil edilerek mektep haline getirilmifl, temeli hamam› ve mahzen k›sm› kârgir tonoz, üst taraf› ahflap bü- yük bir bina idi.”

Okul Sultanî olduktan sonra, bugünkü Dr. S›t- k› Özferendeci Soka¤›’na Sultaniye Caddesi ad› verilmiﬂti. Bu cadde, eskiden Üsküdar’›n en iﬂlek ana yollar›ndan biri idi. Surre Alay› ile

936 Üsküdar Mektepleri

Muharrem Alaylar› bu caddeden geçerdi. Okul, 1935 y›l›nda yap›m› tamamlanan flimdiki binas›na tafl›nd› ve daha sonraki dönemler- 1875 tarihinde Paflakap›s›’nda yanyana iki rüfl- de yap›lan binalarda da Paflakap›s› ‹lkokulu aç›l- diye okulu vard›. Birisi ilk rüfldiye teflkilât› ya- d›. p›ld›¤› zaman aç›lan Mülkiye Mekteb-i Rüfldi- yesi idi. Üsküdar Merkez Rüfldiyesi ismiyle an›- 1887’de Paflakap›s› Askerî Rüfldiyesi’ne giren lan bu okul Paflakap›s› avlusunda bulunuyordu. Dr. Akil Muhtar Özden hat›ralar›ndaflunlar› Üsküdar’›n ilk feyiz merkezidir. Son s›n›f ö¤- yazar: rencisi imtihan vermek flart› ile t›bbiye ve sair yüksek okullara girebilirdi. Paflakap›s› Mülkiye “Buraya dokuz yafl›mda girdim. Mavi fleritli Rüfldiyesi, Cumhuriyet döneminde ‘Üsküdar üniforma giydirdiler. Hocalar›n bir k›sm› zabit 20. ‹lkokulu’ ad› ile e¤itime devam etmiflti. idi, bir k›sm› da sar›kl›... F›st›kl› Mektebi’nden Paflakap›s› Rüfldiyesi’nin bahçesi görünürdü... Paflakap›s›’ndaki ikinci okul, Paflakap›s› Aske- Bizim bahçede bir kar kuyusu vard›. K›fl›n bu- rî Rüfldiyesi idi. Maarif Nezareti, Erzurum’da raya kar doldururlar, samanla örterler ve yaz›n askeriyeye verdi¤i bir binaya karfl›l›k bu mek- ç›kar›rlard›... Ben Rus Muharebesi bittikten tebi alm›fl ve 1875 y›l›nda Paflakap›s› Askerî sonra (1878) dünyaya gelmiflim. Dört befl yafl- Rüfldiyesi’ni açm›flt›. 1893 tarihinde Üsküdar lar›mda iken Do¤anc›lar’da flimdi bahçe (park) ‹dadîsi haline getirilen okulda bir çok tan›n- olan meydanda üzerleri bezle örtülü uzun mu- m›fl flahsiyetler yetiflmifltir. ‹dadî haline geldi¤i hacir arabalar› vard›. Bu zavall›lar Rumeli’den dönemde ‹stanbul’da, ‹stanbul ‹dadîsi ve yat›l› gelmifllerdi. Babam bunlar› gösterir ve muha- Mülkiye ‹dadîsi’nden baflka idadî yoktu. rebenin ve bilhassa ma¤lubiyetin felaketinden bahsederdi.” 1912’de sultanî olan Paflakap›s› Askerî Rüfldi- yesi, çok k›sa bir müddet sonra ç›kan Balkan F›st›kl› Rüfldiye Mektebi ismiyle de yad olunan Harbi s›ras›nda hastahane olmufl ve okul da Paflakap› Rüfldiyesi’nin yan›nda, Müflirlik Da- Paflaliman›’ndaki bir yal›ya tafl›nm›flt›. 1914 y›- iresi vard›. Bu daire, 1856’da ilân edilen Islahat l› sonlar›nda Paflakap›s› Mülkiye Rüfldiyesi bi- Ferman›’ndan sonra, her eyalette mülkî ve manas›na s›¤›nan Üsküdar Sultanîsi, mütareke se- lî ifller birlefltirilmek ve bir Müflir yönetimine Üsküdar (Paflakap›s›) nesinde yanm›flt›. 1918 y›l›nda ‹ngiliz askerle- verilmek suretiyle meydana getirilmiflti. Pafla- ‹dadîsi. rinin iflgaline u¤rayan Üsküdar Belediye bina- kap›s› Askerî Rüfldiyesi’nin idaresi müflirlik da- Burhan Felek Lisesi. s›n›n, bu askerlerce kasten yak›lmas› üzerine iresinin görevi idi. geniflleyen yang›n, Do¤anc›lar’›n büyük bir k›sm›n›, Halk Caddesi’ni, Üsküdar Mutasarr›f- l›¤› binas›n› ve bu arada, fieyhülislâm Dürrizâ- deler’in büyük ve muhteflem kona¤›ndan tahvil edilen ahflap okul binas›n› da yakm›flt›.

Yang›ndan sonra Üsküdar Sultanîsi, evvela 20. ‹lkokul sonra, Üsküdar Ortaokulu olan flimdiki binaya s›¤›nd›. ‹lk k›sm› geçici olarak da- ¤›t›ld›, sonra Evkaf’tan al›nan F›st›kl› Okulu da Sultaniye ile birlefltirildi. 1925 senesinde bilhassa okul müdürü Mehmet Emin Bey’in gay- retiyle ve ö¤retim üyelerinin bir y›l ücretsiz ça- l›flmak fedakârl›¤› ile lisenin birinci s›n›f› tekrar aç›ld›. S›n›flar› tamamland›. Lise iki sene, sekizer mezun verdi.

1929 senesinde binan›n müsaâdesizli¤inden tekrar Üsküdar Ortaokulu ad›n› ald›. 1931’de muhtelit (karma) oldu. Ö¤renci mevcudu 280’den 560’a ç›kt›. 1932’de 120 kiﬂilik k›z talebe için iki s›n›fl› K›z Sanat Okulu aç›ld›.

937 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Yakup Kadri Karaosmano¤lu, Üsküdar Sultanî- tep müdiresi Fatma Zekiye Han›m’›n yapt›¤› tesi’nde görev alm›fl ve edebiyat dersi vermifltir. flebbüsler neticesinde okul faaliyetine devam Kendi ifadesine göre, hocal›¤a atanmas› Ça- etti. Bu s›rada ad› Üsküdar ‹nas Sultanîsi ola- nakkale Harpleri’nin devam› s›ras›nda olmufl rak de¤ifltirildi. ve o s›rada Atatürk, Anafartalar Kumandanl›- ¤›’na getirilmifltir. Cumhuriyet döneminde çok büyük geliflmeler gösteren okulun ahflap bahçe kap›s›, Kaptan Bu s›rada mektebin son s›n›f›nda yaln›z bir tek Pafla Camii’nin yan taraf›nda ve yolun karfl›- ö¤renci varm›fl ve o da hocas›n›n yafl›ndaym›fl s›nda yerde bulunan muhteflem çeflmesinin he- ve devaml› sohbet ederlermifl. men arkas›ndaki Kaptan Pafla Ç›kmaz›’na aç›- l›yordu. Kaynaklar: (O. Ergin, Türkiye Maarif Tarihi, s. 412, 418, 742-743, 757) (H. A. Yücel, Türkiye’de Orta Ö¤retim, s. Yap›lan istimlâklarla sahas› çok geniflleyen 646-647) (B. Felek, Yaflad›¤›m›z Günler, s. 16 vd.) (S. Ün- okulun bu ilk kap›s› sonradan kapat›lm›fl ve ver-N. Ayayd›n, Dr. Akil Muhtar Özden, Haseki T›p Bülte- onun yerine Do¤anc›lar Caddesi’ne bakan yeni XII, Say›:1) (M. Larus, 9/166) (1314 tarihli Salname-i ni bir kap› aç›lm›flt›. Buradan uzun bir merdi- Osmanî, s. 464) venle okula gidiliyordu.

Üç katl› ahflap konak, bir set üzerine yap›lm›fl- t›. Ön cephesindeki genifl cumbas› ahflap sü- ÜSKÜDAR KIZ RÜfiD‹YE tunlar üzerine oturtulmufltu. Bu bina sonradan MEKTEB‹ y›kt›r›larak flimdiki kârgir okul infla edilmifltir. 294 (1877) tarihinde kurulmufltur. Bu ta- Üsküdar’da bu k›z okulundan baflka, Üsküdar 1rihteki devlet salnamesine göre, okulun 39 K›z Rüfldiye Mektebi ve Gülfem Hatun K›z Rüfl- ö¤rencisi ve dört ö¤retmeni vard›. 1319 (1901- diyesi isimleri ile bilinen okullar da vard›. 2) y›l›nda ö¤renci say›s› 112’ye yükselmiflti. Kaynaklar: (O. Ergin, Türkiye Maarif Tarihi, s. 575, 740, 1176) (‹stanbul fiehremaneti Mec. Say›:76/4 Y›l:1930) (Sal- name-i Osmanî, Sene 1314, s. 464) ÜSKÜDAR M‹THAT PAfiA KIZ SANAT ENST‹TÜSÜ kul, Üsküdar Neharî K›z Sanayi Mektebi YAKUP A⁄A MEKTEB‹ Oad› alt›nda 1295 (1878)’de, Ahmet Vefik (SARAY A⁄ASI YAKUP A⁄A Pafla taraf›ndan, Do¤anc›lar Meydan›’nda bü- yük, ahflap Ramazan O¤ullar› Kona¤›’nda tesis MEKTEB‹) edilmifltir. ap›a¤as› Mektebi ismiyle de bilinir. Bu 1300 (1881) tarihinde Abdüllâtif Suphi Pa- Kmuhteflem mektep, Toptafl› semtinde, Ka- fla’n›n (1818-1886) Evkaf Naz›rl›¤› s›ras›nda, p›a¤as› ad›yla an›lan mahaldedir. Mektebin okulun flimdiki yerinde bulunan ahflap kona¤a dört taraf› yoldur. Toptafl› Caddesi, Hasan Bey tafl›nd›. ve Harmanl›k sokaklar› ile çevrilmifltir. Sol taraf›nda ve yol afl›r› yerde 1540 tarihinde Tak- Ülkemizde ilk defa aç›lan bu sanat okulu, aç›- keci Mehmet A¤a taraf›ndan yapt›r›lan Araki- l›fl›ndan 34 sene sonra, 1329 (1912) tarihinde yeci Mescidi vard›. Mektep, bu mabetten 138 ‹stanbul K›z Sanayi Mektebi ile birlefltirilmek sene sonra infla edilmifltir. Tam karfl›s›nda ise sureti ile da¤›t›ld›. Fakat görülen lüzûm üzeri- Harmanl›k Namazgâh› ve kuyusu bulunuyor- ne bir y›l sonra tekrar aç›ld›. du. ‹stanbul Belediye Baflkan› Dr. Fahri Ata- bey, Toptafl› Bulvar›n› yapt›r›rken yolun sevi- 1336 (1920) senesinde, “ilk tedrisat vergisinin yesini düflürdü¤ünden mektep, bu yola nazaran tali dereceli bir mektebe sarfedilmesini do¤ru bul- yüksekte kalm›flt›r. mad›¤› için” mektebin da¤›t›lmas›na karar verildi. Okulun kapanmas›na raz› olmayan mek- Mektep, kütüphane ve çeflmeden oluflan bu

938 Üsküdar Mektepleri güzel manzume Kapua¤as› Yakub A¤a taraf›n- Anlam›: dan 1089 (1678)’de yapt›r›lm›flt›r. Sicill-i Os- mânî yazar› Mehmed Süreyya Bey, hakk›nda; Allah’›n Resulü -Allah’›n selâm› üzerine olsun- “Harem saray-› Hümâyundan yetiflerek 1090 Ce- buyurdu: maziyelevveli’nde (Haziran 1679) Eskisaray “‹lim istemek erkek ve kad›n bütün müslümanlara A¤as› oldu. Ard›ndan Babü’s-saâde A¤as› olup farzd›r.” sonra ölmüfltür” demektedir. Mektep kare plânl› olup tek kubbelidir. Har- Siyahî Had›m Yakub A¤a, 1091 (1680) tari- manl›k Kap›s› ve Hasan Bey sokaklar›na bakan hinde vefat ederek, mektebin yan›ndaki küçük cephesinde alt üst olmak üzere dörder pencere- hazîreye gömülmüfltür. Lâhit fleklindeki kabri, si, girifl kap›s› taraf›nda ve iki yanda iki pence- esas mektep kap›s›ndan girildi¤inde sa¤ taraf- resi vard›r. Pencerelere klâsik topuzlu demir tad›r. Bafl ve ayak kapak tafllar› üçgen fleklin- parmakl›klar yerlefltirilmifltir. Çeflme taraf›na dedir. Bafl flâhidesi dört köfle ince bir sütun bakan cephesinde iki dolap yeri ve üst tarafta olup üzerine K›zlar A¤alar›’na mahsus ve Seli- ise kütüphaneye bakan bir penceresi vard›r. Bu mî denilen a¤›z taraf› dar, üst taraf› genifl ve düz pencere, mektep cami haline getirilirken kap› bir serpufl yerlefltirilmifltir. Bu tafl sonradan k›- yap›lm›flt›r. Kubbesi dört kal›n duvar ve dört r›ld›¤›ndan lâhdin yan›na dikilmifltir. Üzerine köfle trompu üzerine oturtulmufltur. flu kitâbe yaz›lm›flt›r: Mektebin Toptafl› Caddesi’ne bakan taraf›nda Lâ ilâhe illallah ve çeflmenin üzerinde kütüphane vard›r. Har- Muhammedun Resulullah manl›k Soka¤›’na aç›lan kap›s› üzerinde kitâbe Merhum ve ma¤furün-leh yoktur. Kütüphane çeflmenin haznesi üzerine Kapu A¤as› Yakub A¤a oturtuldu¤undan oniki tafl basamakla ç›k›l›r. Ruhi çün Fatiha Burada bir salon, bir antre ve bir helâ vard›r. Sene 1091 Üzerleri beflik tonoz çat› ile örtülmüfltür. Ant- renin bir, odan›n caddeye bakan yüzünde alt Mektebin Harmanl›k Soka¤›’na aç›lan iki ka- üst ikifler ve Hasan Bey Soka¤› taraf›nda ise alt p›s› vard›r. Kemerli olan bu kap›lar, esas bina üst üçer penceresi vard›r. Harmanl›k Soka¤› gibi muntazam kesme tafltan yap›lm›flt›r. Hazî- taraf›ndaki helâya yar›k fleklinde bir pencere renin soka¤a bakan duvar›nda üç hâcet pence- açabilmek ve kütüphane odas›n› da kare duru- Yakup A¤a Mektebi. resi vard›r. Hasan Bey Soka¤›’na aç›lan flimdi- ma getirebilmek gayesiyle kütüphane kesme ki kap›, 1969 senesinde aç›lm›flt›r. Devrinin bu güzel eserinin üç d›fl yüzünün köflelerine birer kufl evi yap›lm›flt›r.

Mektebin önünde, Hasanbey Soka¤› taraf› kapal› kesme tafl duvar, di¤er taraf› aç›k ve sütun- lu bir revak vard›. Bugün mevcut olmayan bu revak›n sütunlar› poligonal biçimde olup kenarlar› kabartmal› idi. Biri hazîrede yerde, di- ¤eri dershane duvar›nda ve ilk kondu¤u yerde duran sütunlar›n üzerinde baklaval› bafll›klar bulunuyordu. Revak›n üzerine biri beflik üç kubbe oturtulmufltu.

Bu k›s›mdan esas mektebe girilir. ‹ç içe iki sö- veli ve kemerli olan kap›s› mermerdir. Tak›na iki sat›r halinde ﬂu hadis yaz›lm›ﬂt›r:

Kale Resulullahi sallallahü aleyhi vesellem “Talebü’l-ilmi ferîdatün ‘alâ külli müslimin ve müslimetin”

939 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

tafl konsollar üzerinde soka¤a tafl›r›lm›flt›r. Ya- Kaynaklar: (Sicill-i Osmânî, 4/649) (M. Raif, Mir’at-i ‹s- p›, yollar›n flekline uyduruldu¤u için genel ola- tanbul, s. 127) (Ayvansarayî, Mecmua-y› Tevarih, Haz. F. rak üçgen biçimindedir. Derin-V. Çabuk, s. 277) (Defterdar Sar› Mehmed Pafla, Zübde-i Vekayiat, Tercüman Yay. 1/160) (Güney Kut-N. Mehmet Raif Bey, 1890 tarihlerinde kaleme Bayraktar, Yazma Eserlerde Vak›f Mühürleri, s. 193) ald›¤› ve görerek yazd›¤› eserinde Arakiyeci Hac› Mehmed A¤a Mescidi’ni anlat›rken “burada Kapua¤as› Yakub A¤a’n›n çeflmesi ile üstün- de bir kütüphane ve arkas›nda bir bap inas (k›z) YEN‹ VAL‹DE CAM‹‹ MEKTEB‹ mektebi vard›r” demektedir. ektep, Yeni Valide Camii Külliyesi’nin Mektep, 1969’da cami haline getirilmifltir. Du- Mbir ünitesi olarak, 1708-1711 tarihleri var›na tamamen yanl›fl flu levha as›lm›flt›r: aras›nda yap›lm›flt›r. Bânisi, Sultan III. Ah- met’in annesi Gülnufl Emetullah Valide Sul- Bânisi, Yusuf Divitçi Baba; yap›l›fl›, 1620; saha- tan’d›r. Mimar›, Kayserili Mehmet A¤a’d›r. s›, 35 metre kare; ismi, Divitçiler Mescidi. Yeni Valide Camii bahsine bak›n›z. Ayvansarayî Hüseyin Efendi, Mecmua-y› Teva- rih adl› eserinde “Saray A¤as› Yakub A¤a mekte- Mektep, camiin Balaban Caddesi’ne aç›lan ke- bi fevkânîdir. Alt›nda çeflmesi vard›r. Kabri dahi merli avlu kap›s›n›n üstündedir. Kemerin sa¤ ordad›r. Mezar tafl›ndaki tarih 1080’dir.” demek- taraf›ndaki oda, mahya odas›d›r. Tam karfl›s›n- tedir. Hicri 1080 tarihi yanl›flt›r. da ve yol afl›r› yerde, Yeni Valide ‹mareti ve caddenin köflesinde ise Sineperver Valide Sultan Yakub A¤a bu mektebe baz› kitaplar vakfet- Çeflmesi bulunmaktad›r. mifltir. Bu kitaplar 1746 yazma ba¤›fltan olufluyordu. Kitaplar: Mektebe dik bir tafl merdivenle ç›k›l›r. Burada iki oda ve bir helâ vard›r. Odalar, cadde ve av- Sâhibu’l-hayrat ve’l-hasenat. lu taraf›ndaki befler ve yan cephesindeki iki Vakf-› Hazreti Yakub A¤a-i pencereden ›fl›k al›r. Bunlar mermer söveli ve Babü’s-saâdetü’s-seniyye, bi flart› en yukrau klâsik demir parmakl›kl›d›r. Fi’d-dershane bi Medineti Üsküdar 1091 Bina, kesme tafl ve tu¤la hat›ll› olarak yap›lm›fl olup kirpi saçakl›d›r. Tonoz çat›l›d›r. Hiç bir kitâbeli mührü ile mühürlenmifltir ki, bu kita- yerinde kitâbesi yoktur. Kemerli, girifl kap›s›- bede Üsküdar flehrindeki dershanede okun- n›n yan›nda bir oda daha vard›r. Yeni Valide Camii mak flart›yla vakfedildi¤i belirtilmifltir. Kitap- Mektebi. lar bugün Üsküdar’da Hac› Selim A¤a Kütüp- Yeni Valide Camii Mektebi’nin (Gülnufl hanesi’ndedir. Emetullah Mektebi) en meflhur hocas› Vildan Faik Efendi idi. Hoca, 1299 (1881)’de derse bafllam›fl ve 1330 (1912) tarihine kadar bu gö- revde kalm›flt›. Bu vazifede iken 1301 (1883)’te Paflakap›s› Askerî Rüfldiyesi Farsça muallimi olmufl ve A¤ustos 1307 (1891)’de bu rüfldiyenin Üsküp’e nakli üzerine Üsküdar ‹da- dîsi Farsça ö¤retmenli¤ine nakl edilmifltir.

Bu de¤erli hoca 4 Temmuz 1341 (1925) tarihinde, Üsküdar’da Hace Hesna Hatun Mahal- lesi’nde, Servilik Caddesi’ndeki evinde vefat etmiﬂti. Kabri Karacaahmet Mezarl›¤› 8. Ada’da ve Turﬂucuzâde Sofas›’n›n sa¤ taraf›n- daki büyük sofada, k›z› Emine Tayyibe Ha- n›m’›n yan›ndad›r.

940 Üsküdar Mektepleri

YEN‹ VAL‹DE MEKTEB‹ (TUNUSBA⁄I SIBYAN MEKTEB‹)

ektep, Tunusba¤› otobüs dura¤›n›n civa- Mr›nda ve Tunusba¤› Caddesi ile Ethem Pafla Soka¤›’n›n birleflti¤i yerde ve 1092 (1681) tarihli Tunusba¤› Çeflmesi’nin yan taraf›nda idi. Tam karfl›s›nda, sonradan Maarif Müdürlü¤ü olmufl üç katl›, ahflap, Tunusba¤› Mahalle Mektebi bulunuyordu.

Gülnufl Emetullah Valide Sultan taraf›ndan yapt›r›lan mektep, Yeni Valide Camii Külliye- si’nin 1120-1122 (1708-10) tarihindeki yap›- m› s›ras›nda infla edilmifl olmal›d›r.

1932 tarihinde harap oldu¤u gerekçesiyle y›k- Kaynaklar: (S. Albayrak, Son Devir Osmanl› Ulemas›, 4- t›r›lan mektebin yeri hâlâ arsa halindedir. 5/493) (Merâk›d, s. 64) Gülnuﬂ Emetullah Valide Sultan S›byan Mektebi’nin avludan görünüﬂ.

941

Üsküdar Kütüphaneleri

AHMED‹YE CAM‹‹ Kütüphanenin 1139 tarihli vakfiyesi vard›r. KÜTÜPHANES‹ fiamî Mehmed Efendi kütüphaneye 50 kitap vakfetmifltir. ütüphane, Ahmediye semtinde ve Ahme- Kdiye Camii Külliyesi’ne dahil olup 1134 Kaynaklar: (‹stanbul Ans. 1/378) (M. Erdo¤an, Kayserili (1721-22) tarihinde Tersane Emini Ahmet Mehmet A¤a, s. 17) (Vak›flar Genel Md. Ankara, No: 574, A¤a taraf›ndan fevkânî olarak yapt›r›lm›flt›r. s. 11-14) (‹. Erünsal, Türk Kütüphaneleri Tarihi 2/82-296) Esvapç› Soka¤›’na aç›lan merdivenli avlu kap›- (B. Ünsal, Türk Vakf›, ‹stanbul Kütüphaneleri Mimarî Yö- s› bu yüzden “Kütüphane Kap›s›” ismini tafl›- netimi, Vak›flar Der. 18/102) maktad›r. Bu kap›n›n kitâbesi yoktur.

Kütüphaneye ç›kmak için dar bir kap›dan girilir. Uzunca bir koridorun sonunda iki tafl basa- AZ‹Z MAHMUD HÜDÂYÎ mak ile sahanl›¤a gelinir. Burada 360 derece EFEND‹ KÜTÜPHANES‹ dönülerek on basamak ile kütüphane önünde- ki sahanl›¤a (hayat) ç›k›l›r. Üzeri, alt› mermer ziz Mahmud Hüdâyî Efendi Kütüphanesi sütunun tafl›d›¤› üç kubbe ile örtülmüfltür. Sol Acami avlusundaki Lütfi Bey (A¤a) Türbe- taraf›nda bir küçük çeflme ve helâ bulunmak- si içinde 1334 (1915) tarihinde tesis edilmifl- tad›r. Çeflmenin suyu, sakalar taraf›ndan tafl›n- tir. Bu tarihten evvel kitaplar cami içindeki maktad›r. Tek sa¤›r büyük kubbesi sekiz yüzlü dolaplarda muhafaza ediliyordu. Bunlar›n bir bir kasna¤a oturtulmufltur. Alt üst 13 pencere- k›sm› Hüdâyî Efendi’ye ve bir k›sm› da Sadr›- den ›fl›k al›r. Kemerli ve mermer söveli kap›- azam Halil Pafla ile baz› hay›r sahiplerine aitti. s›ndan içeri girildi¤inde sol tarafta iki kapakl› dolap, üç katl› mermer bir nifl bulundu¤unu Bu kitaplar 1915 senesinde fieyhülislâm Ür- görürüz. Tam karfl›da yaflmakl› bir ocak bulun- güplü Hayri Efendi’nin Evkaf Nezareti zama- maktad›r. n›nda, tekkenin son fleyhi olan Mehmed Gül- flen Efendi’nin himmetiyle kurulan bu kütüp- Kap›s›n›n üzerinde kitâbesi yoktur. hanede toplanm›flt›r.

Kütüphane, Esvapç› Soka¤› taraf›nda ve bir Mehmet Gülflen Efendi bu kütüphane fihristi- köflesi konsollar üzerinde d›flar› tafl›r›lm›fl ola- nin bafl›na yazd›¤› bir notta bu hususu flöyle rak tamamen kesme tafltan yap›lm›flt›r. anlat›r:

Kütüphanenin mimar›, Lâle Devri baﬂ mimar› “Üsküdar’da kain Hazreti Hüdâyî Dergâh-› ﬁe- Kayserili Mehmet A¤a’d›r. rifi’nde üç yüz sene evvel Hüdâyî Hazretle- ri’nden ve muhtelif tarihlerde baz› muhibban

945 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

ve ba¤l› olanlar taraf›ndan dergâha vakf ve ba- Yeni Cami ad› ile meflhur mabedine, 1124 ¤›fllanan befl alt› yüz raddesinde kitap Hazreti (1712) tarihinde, 66 yazma eserden oluflan bir Aziz’den sonra dergâh›n ayr› ayr› müfltemilâ- koleksiyon vakfetmifltir. Bu kitaplar uzun y›llar t›nda kal›p bunlar›n baz›s› da çok y›pranm›fl bir camiin dolaplar›nda muhafaza edildikten son- hale geldi¤i dergâha tayinimde görülmesiyle ra, 1924’te Üsküdar Hac› Selim A¤a Kütüpha- kitaplar›n özel bir kütüphanede bulundurula- nesi’ne ve 1955’de de Süleymaniye Kütüpha- rak istifadeye konulmas› arzu edilmifltir. nesi’ne nakledilmifltir. Kitaplar›ndaki mührü:

Bu kerre Evkaf-› Hümayun Nezareti celilesinin Valide-i Sultan flayan buyurulan tensib ve müsaâde-i mahsusa- Ahmed Han-› s› ve himmet-i aliye-i diyanet perverisi asar-› Salis mübeccelesinden olmak üzere dergâhta med- Sene 1124 fun müsahib Lütfi Bey merhumun türbesinin bir k›sm› mevcut kabirlere zarar getirilmemek fleklindedir. üzere kütüphane haline ifra¤ ile ad› geçen kü- tüphane oraya vaz edilmifl ve buna ilâveten ge- Gülnufl Valide Sultan’›n kethüdas› Hac› Meh- rek taraf-› acizanemden ve gerek sair baz› hay›r met Pafla’da kütüphaneye baz› kitaplar vakfet- sahibi taraf›ndan vuku bulan ba¤›fllar ile kitap mifltir. Kabri bu camiin hazîresindedir. miktar› yukar›da müfredat› gösterildi¤i üzere 1073 adede vararak sab›k Bursa Meb’us-u Afganl› fieyh Ali Haydar Efendi de buraya ba- muhteremi faz›l-i mükerrem Tahir Beyefendi z› kitaplar vakfederek kütüphaneyi zenginlefl- taraf›ndan bi’t-tasnif mahallerine vaz ile istifa- tirmifltir. Afganl›lar Tekkesi bahsine bak›n›z. deye konulmufl ve fihrist olmak üzere iflbu defter tanzim ve kütüphaneye vaz edilmifltir.” Kaynaklar: (N. Bayraktar, Üsküdar Kütüphaneleri, Vak›f- lar Der. 16/50) (G. Kut-N. Bayraktar, Yazma Eserlerde Hüdâyî Efendi Kütüphanesi’nde 750 yazma, Vak›f Mühürleri, s. 54) (Sicill-i Osmânî, 4/219 Mehmed Pa- 1246 basma olmak üzere 1996 tane kitap var- fla) (N. Bayraktar, Kad›n Gazetesi, 21 fiubat 1959) d›r. Aziz Mahmud Efendi’nin 18 Arapça, 12 Türkçe eseri de bunlar aras›ndad›r. Bunlar›n en önemlisi, Üftade Hazretleri’nin tasavvufi sözlerinin zapt›ndan meydana gelen ‘Vak›at’ KEMANKEfi EM‹R HOCA adl› eseridir. Kütüphane, 1924’de Hac› Selim KÜTÜPHANES‹ A¤a kütüphanesi’ne nakledilmifltir. emankefl Emir Hoca ad›yla meflhur Seyyid Lütfi Bey Türbesi bahsine bak›n›z. KAbdülkadir Efendi’nin Valide-i Atik Ca- mii’ne 1135 (1722) tarihinde vakfetti¤i kitap- Kaynaklar: (N. Bayraktar, Üsküdar Kütüphaneleri, Vak›f- lardan oluflan bir kütüphanedir. Kitaplar›nda- lar Der. 16/51) (Konyal›, Üsküdar Tarihi, 2/403) ki vak›f mührü üzerindeki yaz› fludur:

Vakafe hâze’l-kitab es-seyyid Abdü’l-Kadir efl-flehir bi Emir Hoca EFGAN‹ fiEYH AL‹ HAYDAR el-Üsküdarî bi cami’-i Valide Sultan EFEND‹ KÜTÜPHANES‹ el-Atik fi’l-Üsküdar sânehu’llahu Teâlâ ani’l-ekdar ütüphane ve fieyh Ali Haydar Efendi için Sene 1135 (1722) KAfganl›lar Tekkesi bahsine bak›n›z. Hepsi 695 adet olan bu kitaplar›n 406 tanesi Arapça, 219 tanesi Türkçe, 59 tanesi Farsça, 10 tanesi Arapça-Türkçe ve bir tanesi de Fars- GÜLNUfi VAL‹DE SULTAN ça-Türkçe’dir. Kütüphene, 1927’de Selim A¤a KÜTÜPHANES‹ Kütüphanesi ile birlefltirilmifltir. ülnufl Emetullah Valide Sultan, 1122 Cami içinde ayr›ca Nurbânu Valide Sultan’›n G(1710) y›l›nda Üsküdar’da yapt›rd›¤› ve 991 (1583) tarihinden evvel vakfetti¤i 139

946 Üsküdar Kütüphaneleri adetlik bir kitapl›k daha vard›. Valide Sultan Emir Hoca, 1143 Rebiyülevvel (Eylül-1743) Kütüphanesi’nde din, tasavvuf, mant›k ve ede- tarihinde düzenledi¤i bir vakfiye ile kitaplar›- biyat gibi de¤iflik konularda yaz›lm›fl eserler n›n bir k›sm›n› daha Atik Valide Camii’ne bulunuyordu. Bugün Türk ve ‹slâm Eserleri Mü- vakfetmifltir. zesi’ne nakledilen Kuran-› Kerimler yaz›, tez- hib bak›m›ndan fevkalade idi. Fihriste müzey- Kaynaklar: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/182) (M. Tahir, Os- yen, müzehheb (süslü ve alt›n suyu ile yald›z- manl› Müellifleri, Meral Yay. 1/400) (Defter-i Kütüphane-i lanm›fl) ve nefisü’l-enfes olarak kaydedilmifltir. Emir Hoca-Kemankefl, ‹stanbul 1303, 11 + 66 sayfa) (N. Bayraktar, Üsküdar Kütüphaneleri, Vak›flar Der. 16/50) Abdülkadir Efendi, flad›rvan avlusunda bulu- (N. Bayraktar, Nurbânu Sultan Kütüphanesi, 17 Ocak nan ve bugün de mevcut olan merdivenli hüc- 1959, Kad›n Gazetesi) (G. Kut-N. Bayraktar, Yazma Eser- rede, talebelerine ders vermekte iken 1151 lerde Vak›f Mühürleri, s. 130) (Sicill-i Osmanî, 4/348) (1738) tarihinde vefat ederek, hünkâr mahfeli (fier’i Sicil, Üsküdar Mahkemesi No: 383 s. 58 b, 59 a) (‹s- kap›s›n›n sa¤ taraf›ndaki hazîreye defn edilmifl- mail Erünsal, Türk Kütüphaneleri Tarihi, 2/83, 297) tir. Üzerine bir Nakflî sikkesi yerlefltirilmifl bulunan flâhidesinin önünde bir hâcet penceresi vard›r. Kendisi, Abdülkadir Geylanî neslinden olup hem Nakflibendî ve hem de Kadirî fleyhi M‹RZAZÂDE MEHMET EFEND‹ idi. fiâhidesindeki kitâbe fludur: KÜTÜPHANES‹ Emir Hoca o Pir-i muhterem kim ütüphane, Sultantepe semtinde, Mirzazâ- Vücûdu nûr-› mahz idi Serâpây› Kde fieyh Mehmet Efendi Camii’nin k›ble- O nesl-i pak-i Abdü’l-Kaadir’den si taraf›ndad›r. Servilik Caddesi’ne aç›lan dar Zuhur itmifldi encümi içre çün ey bir yoldan gidilmektedir. An›n ismi de Abdü’l-Kaadir idi Ne hofl huy idi amma ol ne hofl-rây ‹nce tu¤ladan yap›lm›fl küçük bir yap›d›r. Cad- Ma’arif-mend idi sahib-i fazilet de taraf›nda, mermer söveli ve kemerli bir ka- Kemankefllikde hudni misl ü hemtây› p›s› ve her yüzünde de birer penceresi vard›r. Emir Hoca cinan› eylesün cây Kare plânl› olan kütüphanenin üzerindeki El-Fatiha. 1151 kubbe çökmüfltür.

Etraf›n› çeviren demir parmakl›klar›n baz› k›- Çok harap durumda oldu¤undan yak›n zaman- s›mlar› yok olmufltur. Kendisinin Ahmet adl› da yok olma¤a mahkumdur. Cami ve kütüpha- bir o¤lu vard›. Silsile-i Celile-i Celvetiyye’de, nenin, Üsküdar’a bakan güzel bir manzaras› Mirzazâde Abdülkadir Efendi’nin, Erzincani fieyh Musta- vard›r. Mehmet Efendi fa Efendi taraf›ndan yetifltirildi¤i ve Hüdâyî Kütüphanesi’nden Âsitânesi’nde feyz ald›¤› görülmektedir. Kütüphane, cami ile beraber 1143 (1730-31) ta- günümüze intikal rihinde, fieyhülislâm Mirzazâde Mehmet Efendi eden duvar bakiyeleri. Osmanl› Müellifleri adl› eserinde Mehmet Ta- taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r. Mimar›n›n, Kayserili hir Efendi flu bilgiyi vermektedir:

“Pir Aziz Mahmud Hüdâyî Hazretlerinin k›z›- n›n o¤lu Seyyid Abdülhay Efendi’nin o¤lu Mehmet Emin Üsküdarî 1149 (1736)’da vefat ederek Üsküdar’da Bülbülderesi Kabristan›’na gömülmüfltür... Kitaplar›yla ilmi terekesi, Atik Valide Sultan müderrisi olup Emir Hoca na- m›yla tan›nm›fl Abdülkadir Efendi’ye intikal etmifl ve bu zat›n vefat›yla da Valide Sultan Camii dolab›nda muhafaza edilmifltir.

Bu kitaplar›n pek ço¤u halen cami-i ﬂerifin k›ble taraf›nda, Evkaf Nezareti’nin himmetiyle yeniden yapt›r›lan kütüphanede mahfuzdur.”

947 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

NURBANU VAL‹DE SULTAN Mirzazâde Mehmet KÜTÜPHANES‹ Efendi Kütüphanesi restorasyon tasar›s›. urbânu Valide Sultan Kütüphanesi için NKemankeﬂ Emir Hoca Kütüphanesi bahsine bak›n›z.

PERTEV PAﬁA KÜTÜPHANES‹

ütüphane, T›bbiye Caddesi üzerindeki Çi- Kçekçi Camii’nin avlusundad›r. 1252 (1836) tarihinde, flair ve devlet adam› Pertev Pafla taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r. Dikdörtgen fleklinde, y›¤ma tafltan infla edilen bu küçük bina- n›n çat›s› ahflapt›r. Bir antre ve bir okuma sa- lonundan ibarettir. Bugün meflruta olarak kullan›lmaktad›r. 665 yazma, 47 adet basma eserden oluflan kütüphane Cumhuriyet ink›lab›n- dan sonra Ali Emiri Kütüphanesi (Millet Kü- tüphanesi)’ne ve 1963’de de Süleymaniye Kü- tüphanesi’ne nakledilmifltir. Kütüphanenin ilk müderrisi Vezirköprülü Ali Cami Efendi idi.

Pertev Pafla, yapmfl oldu¤u bu kütüphane için flu tarihi düflürmüfltür:

Hitam›nda didiler böyle tarih Kütüphane yap›ld› hamdullah Mehmet A¤a olmas› olas›l›¤› kuvvetlidir. 1252

fieyhülislâm Mirzazâde camii bahsine bak›n›z. Kütüphane ilk önce Sultan III. Selim taraf›n- Pertev Pafla dan cami sahn›ndaki dolaplarda ve camiin ya- Kütüphanesi. Kaynaklar: (Konyal›, Üsküdar Tarihi, 2/403) (B. Ünsal, p›m tarihi olan 1221 (1806)’da tesis edilmifltir. Bugün meflrutad›r. Türk Vakf›, ‹stanbul Kütüphanelerinin Mimarî Yöntemi, Va- Defter-i Kütüphane-i Selimiye’ye göre 1311 k›flar Der. 18/102-103) (1893) tarihinde kütüphanede 1320 cilt bulunuyordu.

Pertev Pafla’n›n 1836 tarihli vakfiyesinden ö¤- rendi¤imize göre, kütüphanenin yüksek maafll› iki haf›z-i kütübü vard›. Bunlar tekke mensuplar› aras›ndan seçiliyordu. Ancak, tekke mensuplar› aras›nda bu görevi yapacak dirayetli kimsenin bulunmad›¤› zaman hariçten emin ve mutemet bir kimsenin tayin edilmesi flart idi. Birinci haf›z-› kütüplü¤e tekkenin fleyhi ‹brahim Hayrani Efendi, ikinci haf›z-› kütüp- lü¤e de fieyh Ali Behçet Efendi’nin akrabas› Hattat ‹brahim Efendi getirilmifltir. Kütüpha- nenin ayr›ca bir de mücellidi vard›.

ﬁeyh ‹brahim Hayrani Efendi, 1260 (1844) tarihinde vefat etti. Kabri, kütüphanenin sa¤ ta-

948 Üsküdar Kütüphaneleri raf›ndad›r. Kendisi, ‹stanbul’da Afl›kpafla’da, Tahir A¤a Tekkesi seccade-niflîni ve ulemadan Ankaral› Kara Hüseyin Hamid Efendi’nin (öl. 1868) de mürflidi idi. fieyh Behçet Efen- di’nin de “mümtaz ve aziz-i dilpesendi” oldu¤u söylenir.

Kaynaklar: (‹. Erünsal, Türk Kütüphaneleri Tarihi, 2/127, 160, 188, 203) (‹. Hakk›, Merâk›d, s. 94) (Vak›flar Genel Md. Ankara, Kasa 108, s. 6-7) (Pertev Pafla Divan›, s. 58) (Defter-i kütüphane-i Selimiye, Dersaâdet 1311) (G. Kut- N. Bayraktar, Yazma Eserlerde Vak›f Mühürleri, s. 215) (O. Nuri, Pertev Pafla, Resimli fiark Mecmuas›, 1934 Mart, Say›: 39)

emretmiflken arac› flefaatçiler onu tehlikeden SEL‹M A⁄A KÜTÜPHANES‹ kurtar›p Hotin (Romanya’n›n Besarabya bölge- Selim A¤a sinde bir kale) defterdarl›¤›na tayin edilmesini Kütüphanesi’nin ütüphane, Atlamatafl› semtinde ve Selâ- sa¤lam›fllard›. Burada “mal toplay›p yalan ve hi- girifli. Kmiali Efendi Caddesi üzerindedir. Sa¤ ta- leli tasarruflar ile epeyce yüklü para edinmiflti”. raf›nda, bugün Selim A¤a ‹lkö¤retim Oku- lu’nun bulundu¤u yerde, soka¤a ismini veren Harp s›ras›nda Ordu, Sadrazam Niflanc› Ya¤- Tembel Hac› Mehmet Efendi Camii, türbesi l›kç›zâde Hac› Mehmet Emin Pafla (sadareti, ve Selim A¤a S›byan Mektebi vard›. 1768-69) kumandas›nda ve 1769 Nisan ay›n›n sonlar›nda fiumnu’ya geldi¤i zaman Baflkapu Kütüphane 1196 (1782) tarihinde Hac› Selim Kullu¤u ile flan kazan›p Kapucubafl›l›k görevi- A¤a taraf›ndan yap›lm›flt›r. ne atand›. Ve bu sayede Sultan I. Abdülha- mit’in merhametine intisab etmifl oldu. Bir Selim A¤a, Reisü’l-küttab Tavukçubafl› dama- müddet sonra Sultan Abdülhamit’in merha- d› Mustafa Efendi’nin (tayini, 1736-1741 ve metini çekerek o¤lu Ahmet Nazif Efendi’ye 1744-1747) ‹ran’dan sat›n alm›fl oldu¤u bir kö- M›s›r Kitâbeti’nin verilmesini sa¤lad›. Bu s›ra- ledir. Sonradan efendisi taraf›ndan azat edil- da kendisi de Darphane Emini oldu. Daha son- mifltir. ra da Mutbak Emini ve Tersane Eminli¤i gö- revlerine getirildi. fieyhülislâm Reiszâde Mustafa Aflir Efendi’nin Selim A¤a babas› olan, bir çok hayrat› bulunan Mustafa Saraydaki nüfuzu gittikçe artan Selim A¤a, ifl Kütphanesi. Efendi’nin kendi hane halk›ndan ‹ranl› bir ca- görmek isteyenlerin bafl vuracaklar› yegâne in- riye ile birlefltirdi¤i Selim A¤a’ya bir süre sonra hazinedar› Bekir A¤a (daha sonra Pafla) sahip ç›km›fl ve Darphane Eminli¤i’nde maden- lere gönderip para ve mal sahibi olmas›n› temin etmiflti.

Bekir Pafla’n›n vezirli¤i zaman›nda onunla M›- s›r ve Halep’e giden Selim A¤a, Pafla’n›n vefa- t›ndan sonra Bafldefterdar Mektubî ‹brahim Sar›m Efendi’nin (Pafla) dairesine girmifl ve daha sonra da 1768-1774 Osmanl›-Rus savafl›- n›n bafl›nda Edirne Saray›’n›n tamirine memur edilmifltir.

“H›rs ve açgözlülü¤üne dair hareketlerinden dola- y›” Sultan III. Mustafa (1757-1774) katlini

949 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

neticesinde evvela azl (31 Mart 1785) ve sonra da idam olundu. Pafla’ya korkunç bir düfl- manl›k besleyen Selim A¤a’n›n bu iftiray› ortaya att›¤› söylenir. Osmanl› Devleti’nin en de¤erli Sadrazamlar›ndan biri olan Halil Ha- mid Pafla, Haydarpafla Mezarl›¤›’nda medfundur. Kallavîli iki bafl flâhidesi vard›r.

Yukar›da belirtilen tarihte idam edilen Selim A¤a, Kütüphanesinin yan›nda bulunan mektebinin bahçesine gömülmüfltü. Sonradan mektep y›k›ld›¤›ndan o¤lu Ahmet Nazif Efendi ve zevcesi Zeynep Kad›n ile birlikte 1926 senesinin Aral›k ay›nda kütüphanenin mektep tara- f›ndaki duvar› dibine nakledilmifltir. Kâtibî serpufllu bafl flâhidesindeki kitâbe fludur:

Sâhibu’l-hayr ve’l-vakf Dergâh-› Ali Kapucubafl›lar›ndan san olmufltu. “Onlara muhalefet, korkunç bir Tersane-i Âmire Emini merhum Kütüphane sahibi âfete u¤ramakla birdi.” A¤a’n›n bu parlak ikba- Ve ma¤fur maktul el-hac Selim A¤a’n›n kâtibî li, Sultan III. Selim’in (1789-1807) tahta geç- Selim A¤a ruhuna Fatiha bafll›kl› flâhidesi ile mesi ile son buldu. Fî 15 fiaban sene 1203 o¤lu Ahmet Nazif Efendi’nin horasanî Sultan Selim’in veliaht olarak bulundu¤u da- Selim A¤a’n›n idam›ndan 41 gün sonra, büyük bafll›kl› flâhidesi. irenin, d›flar› ile görüflmesini sa¤layan bir pen- o¤lu Ahmet Nazif Efendi idam edilmifltir. cere vard›. O s›rada çukadar ve sonra kaptan-› Dürr-i fiehvar Han›m’›n efli olmak nedeniyle derya olan Küçük Hüseyin A¤a (Pafla) ile bu Sultan Hamit’in damad› say›l›yordu. Bundan pencere önünde sohbet ederdi. Bunu gören dolay› “Devlet ifllerini hal edip sonuçland›rmak Selim A¤a, pencereyi tu¤la ile ördürerek Sul- ba¤›ms›zl›kla ellerinde idi. Nüfuz ve ikballerini fe- tan Selim’in tam bir hapis hayat› yaflamas›na lek bile çekemeyecek dereceye gelmiflti.” sebep olmufltu. Bu örme s›ras›nda da kendisine hofl olmayan sözler sarfetti¤i rivayet edilir. Bu Üç defa çavuflbafl›l›k mevkiinde bulunan Ah- hadiseden dolay› A¤a’ya müthifl mu¤ber olan met Nazif Efendi, sonra Defter Emini olmufl ve (k›r›lan) Sultan Selim, tahta geçtikten 34 gün bu vazifede iken, Sultan I. Abdülhamit devrin- sonra 15 fiaban 1203 (11 May›s 1789) tarihinde, 6 Nisan 1784 tarihinde, Bafldefterdarl›k de Tersane’ye giderek, kendisinin içinde top- mesnedine getirilmifl ve bu görevde bulundu¤u lant› yapaca¤› büyük kalyonda, Tersane Emini s›rada, 13 May›s 1785 tarihinde sadaret kethü- Selim A¤a’y› cellâtlara teslim etmiflti. dal›¤›na (Baflbakan yard›mc›s›) atanm›flt›. 4 Aral›k 1786’da tekrar Bafldefterdarl›k (Maliye III. Selim’in, Selim A¤a’ya baflka bir yönden Bakan›) mesnedine getirilmifl ve bir sene son- de k›rg›nl›¤› vard›. Bu, Sadrazam Halil Hamid ra da azledilmiflti. Pafla’n›n idam› meselesidir: Babas›n›n idam› s›ras›nda Ordu-yu Hümayun Selim A¤a’n›n o¤lu Ahmet Nazif Efendi, âhi- Sadaret Kethüdas› olan Nazif Efendi, kardefli retlik lâkab›yla an›lan Dürr-i fiehvar Han›m ile Emin Efendi ile beraber ‹stanbul’a ça¤r›lm›fl ve evlendirilmiflti. Sultan I. Abdülhamit’in fleh- geliflinde hapsedilerek mal ve eflyalar› elinden zadeli¤inde bir odal›¤›ndan dünyaya gelmifl al›nm›flt›. 27 Ramazan 1203 (21 Haziran olan Dürr-i fiehvar Han›m’›n babas›na iletti¤i 1789) tarihinde, Kadir Gecesi oldu¤u halde, bir habere göre, yeniçeriler ayl›klar›n›n verile- Bab-› Âli’ye getirtilerek idam edildi. Kafesî ce¤i gün ç›karacaklar› bir kar›fl›kl›k ile Sultan serpufllu bafl flâhidesindeki kitâbe fludur: Selim’in tahta geçmesini temin edeceklerdi. Bu kar›fl›kl›¤›n haz›rlay›c›s› oldu¤u söylenen Sab›ka kethüda-y› Hazreti sadr-› âlî Sadrazam Halil Hamid Pafla, bu müthifl iftira Merhum ve ma¤fur el-muhtac

950 Üsküdar Kütüphaneleri

Maktul Ahmed Nazif Hattat Yesari Mehmet Esad Efendi, vücudu- Efendi’nin ruhi çün nun sa¤ taraf›n›n yar›s› felçli ve sol taraf›n›n Allah-› Azimü’fl-fian’›n r›za-i yar›s› titreflir durumda do¤du. Sol eliyle ta’lik fierifi içün el-Fatiha yazmaya çal›flt›¤› için Yesari (solak) lâkab› ve- Fî 27 Ramazan sene 1203 rilmifltir.

Bu küçük hazîrede ve kütüphane taraf›ndaki Cevdet Pafla’n›n meflhur tarihinde kaydetti¤i- birinci kabirde, 23 Ramazan 1211 (21 Mart ne göre zaman›n hattatlar› aras›nda Osmanl› 1797) tarihinde vefat eden Selim A¤a’n›n efli Devleti’nin dire¤i çeken kalemlerin en ünlüsü Zeynep Kad›n gömülüdür. Bunun sa¤ taraf›n- say›lan ve günün tap›lan adam› fieyhülislâm da, 1134 (1721-22) tarihinde vefat eden Tem- Veliyüddin Efendi (ölümü 1182/1766), Yesari bel Hac› Halimi Mehmet Efendi’nin küçük, Efendi’nin halini ve eflsiz güzellikte temiz yaz›- dört köfle sütun fleklinde flâhidesi bulunmakta- s›n› gördükçe; “Cenab-› Hak bu zat› bizim kibir- d›r. Kendisi, Celvetî fleyhi oldu¤u halde bafl›n- le kalkan burunlar›m›z› k›rmak için göndermifltir,” da oniki dilimli destar vard›r. Mektep taraf›n- demiflti. da ise, 1224 (1809) tarihli olup, kâtibî serpuflu k›r›lm›fl bulunan küçük bir çocuk flâhidesi var- “Yesari’nin hanesi, adeta yaz› pazar› imifl. Haf- d›r. tada bir kaç gün sudûr ve kibarzâdelerden ve sair s›n›flardan talebe toplan›r, en iyi mürek- Selâmiali Efendi Caddesi’nden kütüphane kepçiler, ka¤›tç›lar, kalemciler, kalemtraflç›lar bahçesine aç›lan kemerli kap›s›n›n iki yan›nda gelir al›fl verifl olurmufl. Merhum, günde birkaç flebekeli pencereleri vard›r. Sol taraf›ndaki av- meflke bakarm›fl. O¤lu Mustafa ‹zzet Efendi’nin lu duvar› en uç noktada 45 derece caddeye evi de böyle imifl.” do¤ru k›r›larak buraya nifl fleklinde bir dinlen- me mahalli yap›lm›flt›r. Tamamen kesme tafl- Yesari Mehmed Esad Efendi, 11 Recep 1213 tan yap›lm›fl olan bu duvar›n üzeri harpufltal›- (19 Aral›k 1798) tarihinde vefat ederek, Fa- d›r. tih’ten Âfl›kpafla’ya giden eski ismi Yeni Ha- mam Caddesi olan flimdiki Yesarizâde Caddesi Kap› üzerinde befl sat›r halinde, ondört m›sral› üzerinde ve sol taraftaki seddin üstüne, Tuti mermer bir kitâbe bulunmaktad›r. fiair Tevfik Abdüllâtif Efendi Medresesi’nin yan›ndaki kü- Efendi’nin kaleme ald›¤› bu nefis eser, Yesari çük hazîreye gömüldü. Yan›nda, Tuti Abdüllâ- Mehmet Esad Efendi’nin hatt› ile yaz›lm›fl olup tif Efendi’nin ve o¤lu Yesarizâde Mustafa ‹zzet fludur: Efendi’nin kabirleri vard›. Yol geniflletildi¤i s›- rada medrese y›k›lm›fl ve kabirler ortada kald›- Cenab-› umde-i erkân-› devlet mefharü’l-eflbâh ¤›ndan 1910 tarihlerinde flâhideleri Evkaf Mü- Sütûde menba’-› lutf ü mürüvvet zât-› âlî-câh zesi (Türk ve ‹slâm Eserleri Müzesi)’ne kald›r›l- Hac› Selim A¤a Emin-i matbah-› flahenflehi Hac› Selim A¤a m›fl ve bir müddet sonra da tafllar, Fatih Türbe- Kütüphanesi’nin Ki evsaf-› cemili nâse olmufl ziver efvâh si hazîresine konulaca¤› ifade edildi¤inden Ev- kitabesi. Fena-y› devleti pâder-rikab-› dehri derk idüb kaf Nezareti’ne verilmiflti. Tedarik itdi azm-i menzil-i ukbâya zâd-› râh ‹düb ilm-i flerife izzet ü erbab›na ikram Mükemmel bir kütübhane bina itdi livechillah S›gar-› ümmete mekteb kibar›na kütübhane Binas›na muvaffak oldu ol sahib-i dil-âgâh ‹düb her harf-i evrak kitab›nca sevab ihsan Dü âlemde murad›n vire Hakk ber suret-i dil-hâh Du’a gûne didi itmam›n›n tarihini Tevfik Zehi darü’l-kütüb ecrin mükemmel eyliye Allah 1196 Ketebehü’l-fakir Mehemmed Es’ad el-Yesarî gafe- re zünubehu

Kitâbe üzerindeki al›nl›¤a top fleklinde, üç te- pelik yerlefltirilmifltir.

951 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Tafllar bugün bu hazîrededir. mud Efendi Camii avlusunda bulunan kütüp- hanesindeki 1996 kitap ilâve edilmifltir. Bu ki- Kütüphane avlusunda ve sol tarafta Selim taplar›n 2049 adedi Arapça, 1466 adedi Türk- A¤a’n›n, suyunu Bülbüldere’den temin etti¤i çe, 161 adedi Farsça, 99 adedi Arapça-Türkçe, kitâbesiz bir çeflme, sa¤ tarafta befl kabirli bir 5 adedi Arapça-Farsça, 12 adedi Farsça-Türk- hazîre bulunmaktad›r. çe, 1 adedi Frans›zca ve 1 adedi de Kürtçe’dir.

Kütüphanenin önünde dört mermer sütunun Bunlardan baflka kütüphanede ayr›ca Haflim tafl›d›¤›, üç beflik kubbeli bir revak vard›r. Sü- Pafla’n›n, Hüseyin Kâz›m Bey’in ve ‹hsan tunlar aras› mermer korkuluklu olan revak›n Mahvi Bey’in kitaplar› bulunuyordu. Fakat üç yan›n› ahflap bir saçak çevirmektedir. bunlar daha sonra Süleymaniye Kütüphane- si’ne nakledilmifltir. Mermer söveli kütüphane kap›s›n›n kemeri siyah beyaz mermerden yap›lm›flt›r. Bunun üze- Haflim Pafla, Sadr›azam Koca Yusuf Pafla’n›n rinde üç bölümden oluflan Hattat Osman torunu ve fieyhülislâm Ahmet Muhtar Bey’in Efendi’nin yazd›¤› bir âyet bulunmaktad›r. o¤ludur. Ahmet Muhtar Bey’in kabri için Ye- Dö¤me demirden yap›lm›fl kap›s› devrinden di Emirler Türbesi bahsine bak›n›z. Haflim Pa- kalmad›r. fla’n›n annesinin babas› Hac› Selim A¤a’n›n o¤lu Ahmet Nazif Efendi’dir. Pafla, Sultan II. Kütüphane iki bölümdür. Sa¤›r kubbeli birinci Abdülhamit döneminde, 1903-1908 tarihleri k›s›m esas kütüphane olup arkas›ndaki ikinci aras›nda 5 sene Maarif Naz›r› olmufl ve II. Mefl- k›s›m XIX. yüzy›l sonlar›nda yap›lm›flt›r. Plân› rutiyet’in ilân›ndan sonra istifa etmifl ve bir için Tembel Hac› Mehmet Camii bahsine ba- müddet sonra da sürgüne gönderilmifltir. “fiu k›n›z. mektepler olmasayd› maarifi ne güzel idare eder- dim” sözüyle meflhur olmufltur. Dört ana duvara ve düz köfle tromplar›na oturtulmufl bulunan kubbe kurflun kapl›d›r. Bina Bu kütüphane Haflim Pafla ad›yla an›lmakta ise alt üst pencerelerden ›fl›k al›r. Alt pencereler de kitaplar kardefli Ali Haydar Bey taraf›ndan düz, üst pencereler ise yuvarlak kemerlidir. Ka- vakfedilmifltir. 102 yazma ve 3 basma eserden p›n›n iki yan›nda birer, sa¤ ve sol cephelerde oluflan bir koleksiyondur. 1955 tarihinde Sü- alt›flar pencere vard›r. Arka cephesi y›kt›r›la- leymaniye Kütüphanesi’ne nakledilmifltir. Ki- rak ikinci k›s›m ile birlefltirilmifltir. ‹ki k›sm›n taplar›n üçte birini divanlar teflkil eder. Kitap- aras› bir demir parmakl›k ile kapat›lm›flt›r. Bu lar›ndaki mührü fludur: k›sm›n çat›s› ahflap olup üç cephesinde birer pencere vard›r. Burada kitaplar muhafaza Koca Yusuf Pafla hafidi fleyhülislâm-› esbak Ah- olunmaktad›r. Bu bölüm yap›lmadan evvel kü- med Muhtar Bey’in mahdumu Ali Haydar Bey’in tüphanenin kitaplar› pencere altlar›na ve iki Üsküdar’da ceddi Tersane-i Âmire emini Hac› pencere aras›na yerlefltirilen dolaplarda koru- Selim A¤a Kütüphanesi’ne vakfedilmifltir. nuyordu. Hac› Selim A¤a Kütüphanesi’ne kitap ba¤›fl›n- Devrinin bu güzel yap›s›, Üsküdar’da Ahmedi- da bulunanlardan biri de Hüseyin Kâz›m ye Kütüphanesi’nden sonra, kütüphane olarak Bey’dir. Kendisi Trabzon Valisi Kadri Bey’in yap›lan ikinci eserdir. o¤ludur. 1870’de ‹stanbul’da do¤du. So¤ukçefl- me Askerî Rüfldiyesi’nde ve ‹zmir’de ‹ngiliz Ti- Kütüphane müdiresi Say›n Raziye Nugay Ha- caret Mektebi’nde okudu. 1908’de Tevfik Fik- n›mefendi’nin verdi¤i bilgiye göre kütüphane- ret ve Hüseyin Cahit Beylerle Tanin gazetesini de, 4207 eser bulunmaktad›r. Selim A¤a Kü- kurmufl ve bir tak›m memuriyetlerde bulun- tüphanesi’nin esas kendi kitaplar› 1299 adet duktan sonra 1911’de ‹stanbul flehremini ve olup sonradan buna Nurbânu Valide Sultan daha sonra Selânik Valisi olmufltur. Camii’nden getirilen 139 kitap; Yakup A¤a Mektebi’nden getirtilen 29 kitap; Kemankefl I. Dünya Harbi s›ras›nda Suriye’ye çekilmifl ve lâkab›yla an›lan Emir Hoca’n›n 1135 (1722) oradaki kütüphanelerde alt› y›l kadar çal›flarak senesinde Nurbânu Valide Sultan Camii içine “Büyük Türk Lügat›”n› tamamlam›flt›r. Kâ- vakfetti¤i 695 adet kitap ve Hüdâyî Aziz Mah- z›m Bey, muhtelif Türk lehçelerinden baflka

952 Üsküdar Kütüphaneleri

‹ngilizce, Frans›zca, Farsça, Arapça, ‹talyanca Yapt›¤›m araflt›rmada tafl›na rastlayamad›m. ve eski Yunanca’y› da bilirdi. Üsküdar Selim A¤a Kütüphanesi müdürü Ah- Son y›llar›nda Beylerbeyi’ndeki yal›s›nda otu- met Remzi Bey vefat›na flu tarihi düflürmüfltür: ruyordu. Hava de¤iflimi için gitti¤i Tarsus’ta 20 Ocak 1934 tarihinde vefat etti. Nafl›, ‹stan- Düfldü bir bendesi tarih, Celalüddin’in bul’a getirilerek Beylerbeyi Küplüce Mezarl›- Mahv-i hesti ederek gitti cemale Mahvî ¤›’na gömüldü. fiiirlerinde Mahvî mahlas›n› kullan›rd›. Bunu Hüseyin Kâz›m Bey, 1932 tarihinde Hac› Se- kendisine, Sultan Selimli flair Hamid Efendi lim A¤a Kütüphanesi’ne 558 kitap ba¤›fllam›fl- vermifltir. t›r. Bunlar 1953’te evvela fiemsipafla Halk Kü- tüphanesi’ne ve 1955’te de Süleymaniye Kü- Hac› Selim A¤a’n›n Nazif Efendi’den baflka tüphanesi’ne nakledilmifltir. Mehmet Emin Bey adl› bir o¤lu daha vard›. Emin Bey, Sadrazam Seyyid Hasan Pafla’n›n Selim A¤a Kütüphanesi’ne kitap ba¤›fl›nda bu- k›z› hace fierife Esma Han›m ve Ömer A¤a’n›n lunanlardan biri de ‹hsan Mahvi Bey’dir. 1937 k›z› Hace fierife Hatice Han›m ile evlenmiflti. tarihinde 309 basma ve 8 yazma eser vakfet- Çocuklar› fierife Fatma, fierife Cemile ve mifltir. Kitaplar›ndaki mührü: Mahmut Nuri Bey’dir.

Ö¤retmen merhum ‹hsan Mahvi Balk›r’›n vakf›d›r Emin Bey, babas› ve kardeflinin idamlar› üzeri- 20. 12. 1936 fleklindedir. ne uzun müddet memuriyetden uzak kalm›fl ve ancak, Sultan II. Mahmut’un tahta geçmesin- ‹hsan Bey, Bedesten hacelerinden Hayalî R›za den sonra Cizye Muhasebecisi olabilmifltir. Bir Efendi’nin o¤ludur. 1309 (1891)’de ‹stan- müddet sonra, Ordu’daki görevi s›ras›nda ve bul’da do¤du. Amcazâde Hüseyin Pafla ‹btidaî, 1224 (1809) tarihinde vefat etmifltir. Fatih rüfldî ve Vefa idadî mekteplerini bitirdi. Hoca Halis Efendi’den Arabî ve Tahirü’l- Emin Bey, 1221 (1806) senesinde kütüphane- Mevlevî’den Farisî dersleri ald›. fieyh Celâled- nin gelirlerini art›rmak için baz› vak›flar yap- din Dede ve Esad Dedeler’den Mevlevî tarika- t›rm›fl ve bir de mücellithane tesis ettirmifltir. t›n› zabt ederek Mevlevî oldu. Bir tak›m memuriyetlerde bulunduktan sonra 30 Aral›k Kütüphanenin hazîresinde yukar›da adlar› ya- 1936’da vefat etti. kabri, Karacaahmet Mezar- z›l› olanlardan baflka, 20 Cemaziyelevvel 1264 l›¤›’nda 8. Ada’da, fiair Nedim civar›ndad›r. (24 Nisan 1848) tarihinde vefat eden Selim

Hac› Selim A¤a S›byan Mektebi ve Kütüphanesi’nin arka cepheden görünüﬂü.

953 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

A¤azâde Mehmet Emin Bey’in k›z› fierife Ce- ruflunu vakf edüb” bunun 2.500 kuruflu ile ‹s- mile Han›m’›n da flâhidesi vard›. Kendisi, ak- tanbul’da Yeniçeri Odalar› içinde bir çeflme ve rabas› oldu¤u Sadrazam Seyyid Hasan Pafla’n›n “2.500 guruflunu Medine-i Üsküdar’da Tenbel vakf›n›n 1247 (1832)’den beri mütevelliyesi el-hac Mehemmed Mahallesi’nde müfltemilât› idi. ma’lumeyi havi biribirine muttas›l üç bab mülk menzil ifltiras›na (sat›n almak) ve ma’ada Bunun yan›nda, hace fierife Hatice Han›m ile onbin guruflun menazil-i mezburenin (ad› ge- Hac› Selim A¤azâde Mehmet Emin Bey’in o¤- çen üç evin) ebniyelerini hadm (y›kmak) ve lu Mehmet Nurullah Bey’in flâhidesi bulunu- arsalar›n› biribirine zam ve üzerine bir mekteb- yordu. Kendisi Bursa Kad›s› olmufl ve 1256 Ce- i ra’na binas›na harc u sarf olunmas›n› flart ve maziyel âhirinde (A¤ustos 1840) vefat etmifl- ta’yin etmekle” çeflme, mektep ve kütüphane tir. Efli, Zahide Han›m, 1285 (1868)’de, o¤lu, binalar› tamamlanm›flt›r. Mekke-i Mükerreme Mollas› Mehmet Emin Bey de 1282 Ramazan›nda (Ocak 1866) vefat Tamamlanan bu kütüphaneye; etmifltir. “Kütüb defterinde her birinin isim ve vasf ve Kütüphane’nin Kurulmas›na Dair Arfliv Ve- sat›rlar› muharrer ve zarhlar› mahtum (s›rtlar› sikas›: mühürlü) cild-i kütüb-i nefisemi” vakfettim diyerek, 1299 kitap vermifltir. Süleymaniye Genel Kitapl›¤› fotokopi arflivin- de 20 numara ile kay›tl› bulunan Selim A¤a Bu kütüphane ve mektebe bak›labilmesi için vakfiyesinde; bir çok ev, arsa, bostan ve dükkân vakfedilmifltir ki, bunlar yaln›z Üsküdar’da 21 adet idi. Bu “Bundan akdem etba-y› ma’lumden 15.000 gu- vak›f binalar› aras›nda;

“Üsküdar’da Öküz Liman› (Paflaliman›) nam mahalde vaki bir taraftan Lâleli Cami-i flerifi vakf›ndan tasarrufumda olan dahiliyye (s›¤›n›- lan yer) ve bir taraftan leb-i derya ve bir taraftan vezir-i mükerrem saâdetlu Raif ‹smail Pafla (ölümü 1785; bkz. Arif Hikmet Beyefendi Çefl- mesi) Hazretleri sahilhanesi ve bir taraftan tarik-i âmm (ana yol) ile mahdud yevmi befl ak- çe icare-i muaccele (evkaf kiralar›ndan peflin al›nan k›s›m) mütehammil ma’lumü’l müflte- milât mülk sahilhanem hariciyesini ve sahilhane-i merkum (ad› geçen sahilhane) veras›n- da (arka taraf›nda) kain iki taraftan vezir-i mü- kerrem mümaileyh Raif Pafla Ba¤› ve arsa-i ha- liyesi ve bir taraftan benim sahilhane-i merku- mum ve hizas›nda kain korulu¤un ve ba’zen Arapzâde Ataullah Efendi Hazretleri sahilha- neleri hizas›nda vaki arsa-i haliyeleri ve bir taraftan tarik-i am ile (yaprak 10-a) mahdud ve muhatü’l-etraf yevmi iki akçe icare-i muacce- leye mütehammil kurum ile mal-› mülk ba¤’›” ve;

“Üsküdar’da Hace Hatun Mahallesi’nde (Sul- tantepe) vaki Kara Kethüda Bostan› denmekle maruf tarafeyni (iki taraf›) mekabir-i müsli- min (Müslüman mezarlar›) ﬁüca Mahallesi ta- Selim A¤a rik-i âmm ve Kürt ‹sa ve Sarraf Artabon vere- Kütüphanesi Plân›. sesi ve darphaneli ‹stepan bahçeleri (21-a) ve

954 Üsküdar Kütüphaneleri tarafeyni tarik-i âmm ile mahdud terbian (ka- Ve iflbu üç nefer haf›z-› kütüb Efendiler ile iki re) 77 dönüm mülk bahçem” bulunmaktad›r. nefer yamak Efendiler bilâ özr-i fler’i hizmetle- rine ahar› tevkil etmeyüb hizmetlerin bi’n-efs Bu 77 dönüm bostan›n ana yol taraf›ndaki 35 eda eyliyeler....” denilmektedir. dönümlük k›sm›na bir çok dükkân yap›larak kiraya verilmifltir. Selim A¤a’n›n bu evkaf›na sonradan;

Yine vakfiyede: “o¤lunun o¤lu ve müderrisîn-i kiram zevi’l-ih- tiram esseyyid Mehmed Nurullah Beyefen- “Bir ehl-i ilm ve sahib-i faz›l kimesne kütüpha- di”nin flu vakf›: ne-i merkumede Haf›z-› Kütüb-i Evvel olup galle-i vakf›mdan (vak›f gelirimden) (25-a) “Kütübhane kurbinde (33-a) bir tarafdan Ga- yevmi seksen akçe vazifeye mutasarr›f ola. zanfer A¤a vakf›ndan menzil (ev) ve bir tarafdan Ahmet Efendi menzili ve iki tarafdan ta- Ve Haf›z-› Kütüb-i Evvel olan efendi kütüpha- rik-i âm ile mahdud fevkânî oda ve bir nalbant ne-i merkumede meflrutiyet üzere, yevmi yirmi ve bir kalayc› dükkânlar› ahuru müflmil Saray- akçe vazife ile müderris olup beher hafta Sal› l›o¤lu Han› dimekle ma’ruf bir bab hane....” ve Cuma’dan ma’ada befl gün eyyam-› tahsilde ilâve edilmifltir. beher yevm ale’s sabah talebe-i kirama ulum-› aliye ve aliye tedris eyleyub haf›z-› kütüb-ü ev- Kaynaklar: (S. N. Ergun, Mezar Kitâbeleri) (Cevdet Tari- vele meflruta olmak üzere yevmi yirmi akçe hi, Üçdal Nefl. 4/211, 340-341, 343, 345, 370-375 ve 6 müderrislik vazifesine dahi mutasarr›f ola. /422) (M. Süreyya Sicill-i Osmânî, 3/58; 4/351 Ahmet Muhtar Bey; 1/418 Emin Mehmet Efendi) (Daniflmend, Ve alim tedris-i ilme kadir kimesne dahi Haf›z- Kronoloji, 4/617-618) (Ayvansarayî, Vefeyât, s. 66) (‹nal, › Kütüb-i Sani olup galle-i vakf›mdan yevmi Son Hattatlar, s. 250, 535) (Ayverdi, 19. As›rda ‹stanbul k›rk akçe Haf›z-› Kütüb-i Sanilik vazifesine Haritas›) (H. fiehsüvaro¤lu, As›rlar Boyunca ‹stanbul, s. mutasarr›f ola ve Haf›z-› Kütüb-i Sani olan 131) (Y›ld›z Durbali, ‹stanbul Kütüphaneleri ve S›byan Mek- Efendi dahi kezalik kütübhane-i merkumede tepleri, yay›nlanmam›fl tez) (Gezi Notu) (M. Raif, Mir’at-i meflrutiyet üzere yevmi on akçe vazife ile mü- ‹stanbul, s. 137) (‹stanbul Ans. 1/488) (Defter-i Kütüpha- derris olup kezalik eyyam-› tahsil-i vakt-i as- ne-i el-hac Selim A¤a, Dersaâdet 1310) (‹. Erunsal, Türk r›nda talebe-i ilm flerife tedris (25-b) ulûm-› Kütüphaneleri Tarihi 2/110, 121, 158, 244) (G. Kut-N. nafi’a ile eday-› hidmet-i lazime eyliye ve Ha- Bayraktar, Yazma Eserlerde Vak›f Mühürleri, s. 189) (Türk f›z-› Kütüb-i Saniye meflruta olmak üzere yev- Ans. 19/48) (‹nal, Son As›r Türk fiairleri, s. 702) (N. Bay- mi on akçe ders-i âml›¤a mutasarr›f ola. raktar, Üsküdar Kütüphaneleri, Vak›flar Der. 16/52-53)

Ve bir layik ve müstehik kimesne dahi Haf›z-› Kütüb-i Salis olup hidmet-i azimesin bi-kusur eda eyliye galle-i vakf›mdan ancak yevmi k›rk fiA‹R NAB‹ KÜTÜPHANES‹ akçe Haf›z-› Kütüb-i Salislik vazifesine mutasarr›f ola. sküdar’›n en eski ve tarihi semtlerinden Übiri olan ‹mrahor’da ve Salacak Bostan› Ve iflbu üç nefer Haf›z-› Kütüb Efendiler mü- Sokak üzerinde ve bu soka¤›n ‹mrahor Meyda- derrisîn kuzatdan olmayub tarike duhûl edeni n› taraf›ndan girildi¤inde hemen sa¤ bafl›nda- olur ise bi-ma’rifet-i mütevelli haf›z-› kütüblü- d›r. Salacak Bostan› Sokak ile ‹mrahor Çeflme ¤ü ref oluna ve iki neferi mukdim (çal›flkan) ve Soka¤› aras›ndaki adan›n bir k›sm›n› iflgal murai (riayet eden) ve iki neferi hidmetlerine eder. Bu eski yap›n›n etraf›nda bir çok tarihi mücid ü sa’yi mu’temed ve müstakim kimesne- eser bulunmaktad›r. ler dahi Haf›z-i Kütüb Efendiler’e yamak olub kezalik eyyam-› tahsilde hergün bir nefer kü- fiair Nâbî Evi’nin bir bölümünde tesis edilen tüphanede haz›r ve mevcut bulunub Haf›z-› kütüphane fevkânîdir. Kemerli kap›s› ve pen- Kütüb Efendiler’e hizmet ve ianet ve eday› hiz- cere söveleri kefeki tafl›ndand›r. Pencereler met eyliyeler her biri (26-a) yevmi on akçe va- klâsik topuzlu demir parmakl›k ile muhafaza zifeye mutasarr›f olalar. alt›na al›nm›flt›r. Son tamirinde çimento ile s›- vand›¤›ndan, gerçek yap›s› görülmemesine

955 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

ra¤men, tu¤la hat›ll› olarak kesme tafltan ya- evinin biraz ilerisinde 1094 (1683) tarihli bir p›ld›¤› san›lmaktad›r. Kirpi saçakl› binan›n ça- çeflmesi ve saray› vard›. t›s› ahflapt›r. Uzun müddet Üsküdar Evlendir- me Dairesi olarak kullan›lm›fl ve 1986 tarihin- Kaynaklar: (A. Karahan, Nâbî, ‹slâm Ans. 9/3) (Sicill-i de terk edilmifltir. Osmânî, 4/530)

1994 y›l›nda Üsküdar Belediyesi taraf›ndan onar›larak yeniden düzenlenen kütüphane, bu tarihten itibaren Üsküdar Belediyesi’nin Üs- YAKUP A⁄A KÜTÜPHANES‹ küdar Folklor ve Turizm Derne¤i’ne (ÜF- TUD) tahsis edilmifl olup halen fiair Nâbî Kül- ütüphane, mektebinin yan›ndad›r. Yeri tür Merkezi olarak kullan›lmaktad›r. Kiçin Yakup A¤a Mektebi bahsine bak›n›z. Kitaplar›n› 1091 (1680) tarihinde vakfetmifl- Bilindi¤i gibi Nâbî, 17. asr›n ikinci yar›s›nda tir. Bunlar sonradan Nurbânu Valide Sultan yetiflen en mühim ve flöhretli divan flairleri- Camii içindeki bir dolaba nakledilmifltir. Bu- mizden birisidir. As›l ad› Yusuf olan Nâbî, Ur- nun hangi tarihte oldu¤u belli de¤ildir. fal›’d›r. 1052 (1642)’de orada dünyaya geldi. 1924’te de, Nurbânu Sultan kitaplar› ile bera- Yirmi dört yafl›nda ‹stanbul’a geldi ve Vezir ber Hac› Selim A¤a kütüphanesine getirilmifl- Musahip Mustafa Pafla’n›n Divan kâtibi oldu. lerdir. Bu kitaplar, 28 yazma ve bir de basma Pafla’n›n vefat›ndan sonra hacca gitti. Hac dö- eserden ibarettir. Kitaplar›ndaki mührü fludur: nüflü Halep’te oturdu. Baltac› Mehmed Pafla Halep Valisi oldukta onun sohbetinden çok Sâhibu’l-hayrat ve’l-hasenat. Vakf-› Hazreti Yakub hoflland›. Mehmet Pafla 1122 (1710)’da sadra- A¤a-i Babü’s-saâdetü’s-seniyye, bi flart› en yukrau zam oldu ve Nâbî’yi ‹stanbul’a getirterek onu fi’d-dershane bi Medineti Üsküdar. Sene 1091. Hâcegân-› Anadolu Muhasebecisi yapt›. Son- ra Süvari Mukabelecisi olup 1124 Rebiülevve- Vak›f flart› ise fludur: “Bu kütübü Babü’s-saâde linin 3. günü (12 Nisan 1712) Üsküdar’daki A¤as› Yakub A¤a Hazretleri Üsküdar’da ken- bu evinde vefat etti. Kabri, Karacaahmet Me- disi yapt›rd›¤› dershaneye vakf edip flol flart ile zarl›¤›’nda 1. Ada’da ve Miskinler Tekkesi ki, baflka mekâna nakl olunmaya ve tebdil Çeflmesi’nin gerilerindedir. Mezar› yak›n ta- olunmaya ve sat›lmaya ancak talibîn dersha- rihlerde onar›lm›flt›r. Eserleri ve divan› vard›r. nede mütalaa eylemek üzere vakf eylemifltir. fiair Sâbit Efendi vefat›na: Sene 1090.” H›fz-› kütübüne günlük üç akçe ücret tayin edilmifltir. “Zeliha-y› cihandan geçdi damen Yusuf Nâbî” Kaynaklar: (N. Bayraktar, Üsküdar Kütüphaneleri, Vak›f- tarihini söylemifltir. Mektubî-i sadr-› âli kete- lar Der. 16/50) (Sicill-i Osmânî, 4/649) (G. Kut-N. Bay- besi olan, Hayri Efendi adl› bir o¤lu vard›. raktar, Yazma Eserlerde Vak›f Mühürleri, s. 193) (‹. Erün- sal, Türk Kütüphaneleri Tarihi, s. 56) Musahib Mustafa Pafla’n›n, Nâbî Efendi’nin

956 Üsküdar Hamamlar›

Üsküdar Hamamlar›

ÜSKÜDAR HAMAMLARI Evliya Çelebi’nin bu aç›klamas›ndan da anlafl›laca¤› gibi, Üsküdar’da yukar›da isimleri yaz›- sküdar ilçesinde kronolojik esasa göre flu lan 16 adet hamamdan baflka Arslan A¤a, Ka- Ühamamlar yap›lm›flt›r: sapbafl› ve Türbedar Hamam› isimleriyle an›- lan üç hamam daha vard›r. Bunlardan baflka, 1) Eski Hamam 1766 tarihinde tanzim edilen bir Hamam Tah- 2) Fatih Hamam› rir Defteri’ne göre ise, Üsküdar’da ad› bilinen 3) Hüseyin Pafla Hamam› hamamlardan baflka bir de “Nuhkuyusu’nda Li- 4) ‹skele Hamam› monlu Konak (Köprülü Konak) Hamam›” ad›yla 5) Sinan Pafla Hamam› kaydedilen bir hamam daha vard›r. 6) Valide-i Atik Hamam› 7) Büyük Hamam Arslan A¤a Hamam›’n›n fieyh Camii, Türbe- 8) Do¤anc›lar Hamam› dar Hamam›’n›n ise Duvardibi’nde, Taflç›lar 9) A¤a Hamam› Camii’nin yan›nda oldu¤u san›lmaktad›r. Evli- 10) Bulgurlu Köyü Hamam› ya Çelebi’nin 1640 tarihlerinde kaydetti¤i bu 11) Çinili Hamam hamamlar›n adlar› 1766 tarihli tahrir defterin- 12) Cinci Hüseyin Efendi Hamam› de yoktur. Hamamlar›n bu iki tarih aras›nda 13) Selâmi Ali Efendi Hamam› yok oldu¤u söylenebilir. Alaca Minare civar›n- 14) Ayazma Hamam› da, Hac› Dede Tekkesi arkas›nda, Köprülü Fa- A¤a Hamam›. 15 Selimiye Hamam› z›l Pafla Soka¤› ile Miro¤lu Soka¤›’n›n birleflti- 16) ‹cadiye Da¤ Hamam›.

Bu hamamlardan Hüseyin Paﬂa Hamam›, ‹skele Hamam›, Sinan Paﬂa Hamam›, Valide-i Atik Hamam›, Büyük Hamam ve Do¤anc›lar Hamam› Mimar Sinan’›n eserleridir.

Evliya Çelebi, Üsküdar hamamlar›n› flu flekilde k›s›mlara ay›rm›flt›r:

Kuzguncuk Hamam› kuzgunlara, Eski Valide Hamam› yolculara, Orta Valide Hamam› gariple- re, Kösem Valide Hamam› köselere, Arslan A¤a Hamam› avc›lara, Kasapbaﬂ› Hamam› kasaplara, Hac› Paﬂa Hamam› hac›lara, Türbedar Hamam› mezarc›lara ve Kad›köy Hamam› ba¤c›lara.

959 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

¤i yerde ve birinci soka¤›n sol köﬂesinde harabesi yak›n tarihlere kadar duran ve bugün de temel bakiyeleri görülen bir yap› vard›. Köprü- lü Konak Hamam›’n›n burada oldu¤u tahmin edilmektedir. A⁄A HAMAMI

hmediye Camii ile ‹nadiye Semti aras›n- Ada Gündo¤umu Caddesi ile P›rnal Soka- ¤›’n›n birleflti¤i yerdedir. Sol taraf›nda Kefçe Bostan› Ç›kmaz›, sa¤ taraf›nda ve yol afl›r› yer- Üsküdar A¤a de meflhur ‹skender Baba Türbesi, Kaymakç› Hamam› Plân›. Tekkesi ve Nevflehirli Damat ‹brahim Pafla (A. Bülend Koçu) Çeflmesi vard›. fiimdi yaln›z türbe mevcuttur. Karfl›s›ndaki Ahmediye Camii Mezarl›¤›’ndan, Fethi Efendi Tekkesi, Türbesi ve Çeflme- ler küçük ve tek kurnal›d›r. Sofalarda ikifler si’nden eser kalmam›flt›r. kurna vard›r. Bütün hamam 14 kurnad›r. Ka- d›nlar k›sm›n›n göbek tafl› yoktur. Bu çifte hamam, Sultan I. Ahmet’in Kiler A¤as› Malatyal› ‹smail A¤a taraf›ndan, cami Küçük, temiz ve güzel bir hamamd›r. Vaktiyle ve tekkesi ile beraber 1018 (1609-10) tarihin- hamam›n külhan›nda P›rnal ad› verilen çal› de yapt›r›lm›flt›r. Daha genifl bilgi için camii yak›ld›¤›ndan, hamam›n külhan›n›n bulundu- bahsine bak›n›z. ¤u soka¤a bu isim verilmifltir. Cuma Pazar›’n›n bu semtte kurulmas› hamam›n Cuma Hamam› Gündo¤umu Caddesi’ne aç›lan bir kap›dan ismiyle de an›lmas›na vesile olmufltur. ahflap camekân k›sm›na girilir. Camekân, uzaktan bak›ld›¤›nda, iki taraf› cumbal› bir evi ‹smail A¤a’n›n vakf› olan bu hamam sonradan and›r›r. Üç taraf›nda soyunma odalar› vard›r. Hile-i fier’iye yolu ile sat›lm›flt›r. ‹ki katl›d›r. Tavan›, içte oval ahflap bir kubbe ile örtülmüfltür. Çat›s› kiremit döflelidir. Sekiz Hamam›n 1045 (1635-36) tarihinde yap›lm›fl köfleli bir çat› fenerinden bol ›fl›k al›r. oldu¤unun ileri sürülmesi yanl›flt›r.

A¤a Hamam› Camekândan küçük bir so¤uklu¤a girilir. Bura- A¤a hamam›, bir kaç defa el de¤ifltirmifltir. Sa- kubbeleri ve da helâ ve temizlik bölmeleri vard›r. Esas y›- hiplerinden biri de, Hac› Osman Bey’di. 19. çat› feneri. kanma yeri, sekiz köfleli bir göbek tafl›n›n etra- yüzy›l›n ikinci yar›s›n›n meflhur neyzenlerin- f›nda dört halvet üç sofadan ibarettir. Halvet- den biri olan Osman Bey, Hamamizâde diye biliniyordu. Kendisi, Veliaht Mehmed Reflad Efendi’ye mensub oldu¤undan Halep’e sürüldü ve 1890 tarihlerinde orada vefat etti. Baz› ilâ- hîler de bestelemifltir.

3 Safer 1204 (23 Ekim 1798) tarihinde A¤a Ha- mam› büyük bir sel felaketine maruz kalm›flt›r. Az yukar›s›ndaki “kabristandan mevtalar ihrac ve tafllar ve kemikler A¤a Hamam›’n› doldurmufltur.”

Kaynaklar: (F. Emecan, Tarih-i Lebiba’ya Dair, ‹stanbul Üni. Ed. Fk. Tarih Der. Say›: 33, s. 249) (‹stanbul Ans. 1/240-241) (Sicill-i Osmânî, 1/352) (ﬁ. Akbatu, ‹stanbul Hamamlar›, Cumhuriyetin 50. Y›l›nda ‹stanbul 1973 Y›ll›¤›, s. 486-495) (Gezi Notu) (S. N. Ergun, Türk Musikisi Ant. s. 503) (Y. Öztuna, Türk Musikisi Ans. II/123) (Konyal›, Üsküdar Tarihi, 2/435)

960 Üsküdar Hamamlar›

ALTUNÎZÂDE ‹SMA‹L PAﬁA HAMAMI u tek hamam, Altunizâde ismi ile bilinen Bsemtte ve bu semte ad›n› veren camiin yan taraf›nda ve Koﬂuyolu üzerindedir.

Hamam, Ayan Meclisi azas›ndan Müflir, ‹smail Zühtü Pafla taraf›ndan 1282 (1865-66) tarihinde cami ve çarfl›n›n yap›lmas› s›ras›nda infla edilmifltir. ‹smail Pafla Camii ve köflkü bahislerine bak›n›z.

Kap›s› Kofluyolu’na aç›lan camekân k›sm›, ahflap olup zemini tamamen mermer döfleli idi. Etraf›nda kapal›, aç›k soyunma yerleri ve tam ortada mermer, zarif bir f›skiye vard›. Bu k›s›m y›k›lm›fl olup yaln›z duvarlar›ndaki dolap yerleri bugün de görülmektedir. Camekân k›sm›- AYAZMA HAMAMI na, sokaktan mermer dört basamakla ç›k›l›yor- Altuniizâde Hamam›. du. yazma ad›yla an›lan ünlü semtte olup ay- An› isimle bilinen camiin ve Ayazma ‹l- Kemerli olmayan, mermer söveli bir kap›dan kö¤retim Okulu’nun k›ble taraf›ndad›r. Yeri so¤ukluk k›sm›na girilir. Sol tarafta helâ ve te- için Ayazma Camii vaziyet krokisine bak›n›z. mizlik yerleri bulunmaktad›r. Bu k›sma aç›lan ikinci bir kap›dan yan taraftaki arsaya ç›k›l- Hamam, Enfiyehane Soka¤› ile Ö¤dül Soka¤› maktad›r. Üzeri beflik tonoz çat› ile örtülüdür. aras›ndad›r. Bugün yaln›z baz› duvarlar› kal- m›flt›r. Y›¤ma tafl ve tu¤ladan yap›lm›flt›r. Ara Esas hamam k›sm›n›n ortas›nda bir büyük gö- duvarlar›na ve esas y›kanma yerine bakarsak, bektafl›, dört köflesinde birer halvet ve bunlar küçük bir hamam oldu¤unu anlar›z. Abdestha- aras›nda sofalar vard›. Halvetler ikifler, sofalar nesi, temizlik yeri, dört halveti ve külhaninin ise üçer kurnal› idi. Bu k›sm›n üzeri bir kubbe yerleri seçilebilmektedir. ile örtülmüfltür. Topkap› Saray› Arflivi’nde 1137 numara da ka- Hamam, I. Dünya Harbi’nden sonra, semtin y›tl› inflaat defterinde; tenhalaflmas› üzerine terk edilmifl ve k›sa bir zaman sonra da harab olmufltur. “Arsa-i mezbure (Ayazma Saray› arsas›) deru- nunda vaki tamir-i külli olunan hamam ve müced- Kaynak: (E. Koçu, ‹stanbul Ans. 2 /752) deden bina olunan camekân ve ittisalinde vaki iki

Altunizâde ‹smail Paﬂa Hamam› ve çevresi.

961 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

fiu halde, Hadîka yazar›n›n kaydetti¤i gibi hamam, Sultan III. Mustafa taraf›ndan yap›lma- m›fl, ancak tamir edilmifltir.

Hamam, Fatih veya Kanunî zaman›nda Ayaz- ma Saray› ile beraber ve bu saray›n halk› için yapt›r›lm›fl ve 1760 tarihinde de Ayazma Ca- mii’nin vakf› olarak tamir edilmifl ve halka aç›lm›flt›r.

Hamam›n esas ilk binas› y›¤ma tafltan olup tamir s›ras›nda ilâve edilen yerler ince tu¤ladan yap›lm›flt›r. Bu durum, hamam›n harabesinde aç›k olarak görülmektedir. Vak›f mal› oldu¤u halde, sonradan Hile-i fler’iye ile özel mülkiye- te geçmifltir. 1974 y›l›nda hamam›n flimdiki sahibi Ö¤dül Soka¤›’na bakan taraf›na dükkân- bab dükkân ve ittisalinde vaki iki hane için... lar infla ettirmifltir. Ayazma Hamam› 5694 kurufl 59 akça sarfedilmifltir.” diye yaz›l› harabesi. bir kay›t vard›r. Hamam›n, Birinci Dünya Savafl› s›ralar›nda, halk›n düfltü¤ü koyu sefalet yüzünden, ifllemez Gurre-i Muharrem 1172 (1758 Eylülünün son hale gelerek terkedildi¤i bilinmektedir. günleri) tarihli bu vesikadan, hamam›n eskiden beri var oldu¤unu anl›yoruz. Hamam›n sa¤ taraf›nda ve iki sokak aras›nda uzanan büyük bir su deposu vard›r. Bu hazne, fiair, Nakkafl Sai Mustafa Çelebi, Tezkiretü’l- Bulgurlu Köyü’nden getirtilen su ile dolar ve Ebniye adl› eserinde, “Üsküdar Saray›’nda üç hamam›n suyunu temin ederdi. bab hamam bina olunmufltur” dedi¤ine göre, hamam Mimar Sinan’›n eseridir. Ayazma Saray› Hamam›n bir müddet enfiye imalathanesi ola- bahsine bak›n›z. rak kullan›ld›¤› fakat kalitesinin iyi olmama- s›ndan terk edildi¤i rivayet edilmektedir.

16 Cemaziyelevvel 1183 (17 Eylül 1769) tarihli bir vesikada, “Üsküdar’da vaki, enfiye Kar- hanesi’nde imal edilen enfiyelerin, ‹stanbul’da sa- t›lmas› 40 dükkâna münhas›r iken, sonra 60’a ç›- kar›ld›¤›” yaz›l›d›r.

Kaynaklar: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2 /188) (E. Koçu, ‹stanbul Ans. 3/1511) (M. Meriç, M. Sinan, s. 125) (ﬁ. Akba- tu, ‹stanbul Hamamlar›, Cumhuriyetin 50. Y›l›nda ‹stanbul 1973 Y›ll›¤›, s. 486-495) (Konyal›, Üsküdar Tarihi, 2/436) (Osm. Arﬂ. Belediye Def. No: 134)

BULGURLU KÖYÜ HAMAMI (AZ‹Z MAHMUD HÜDÂYÎ EFEND‹ HAMAMI)

amam, K›s›kl› mevkiinde ve Bulgurlu di- Ayazma Hamam› Hye bilinen semttedir. Küçük Bulgurlu plân›. Meydan›’ndan Libadiye’ye do¤ru yüründü¤ün-

962 Üsküdar Hamamlar› de biraz ileride ve sol taraftad›r. Sa¤ cihetinde Bulgurlu Köyü (Bayrampaﬂa) Camii bulunmaktad›r.

Bu tek hamam, Bulgurlu civar›nda bir çileha- nesi ve Üsküdar’›n merkezinde bir Celvetî Tekkesi olan büyük mutasavv›f fieyh Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi taraf›ndan 1027 (1618) tarihinde yapt›r›lm›flt›r. Bunu belirten kitâbe, camekân›n d›flar› aç›lan kap›s›n›n iç taraf›ndad›r. Dört m›sral› olan kitâbe fludur:

Girseler s›dk ile bu hammame ger Pâk olur ecsâm aruk olur kulûb Görse bu üslûbu bir ehl-i nazar Didi tarihin kifli hammam-› hûb Sene 1027 1027 y›l›nda bu hamam› yapt›rm›fl ve bu kurnada Hadîka yazar› bu hamamdan, “Mescidin yak›- y›kanm›flt›r, suyu flifal›d›r” diye yaz›l› mermer bir Bulgurlu Köyü n›ndaki bu tek hamam ve Bulgurlu’nun bir çok kitâbe konmufltur. Hamam›. yerleri Aziz Mahmud Efendi’nin vakf›d›r,” diye bahseder. Temiz, güzel ve Türk yap› sanat› içinde kendine mahsus bir plân› olan, görülme¤e de¤er bir Hamama sokaktan bir koridor ile girilir. Kap›- hamamd›r. Hamam y›¤ma tafl üzerine, kesme n›n iki taraf›nda birer oda vard›r. Camekân tafl kaplanarak yap›lm›flt›r. So¤ukluk ve esas k›sm›na merdivenle inilir. Etraf›nda soyunma y›kanma yerlerini desteklemek amac›yla d›fl- odalar› ve sol dipte kafes bulunmaktad›r. Ca- tan kesme tafl payandalar yap›lm›flt›r. mekân›n ortas›nda, genifl ahflap tavana destek olan ahflap bir direk ve onun önünde de yekpa- Hüdâyî Hazretlerinin tekkesine vakfetti¤i dire mermerden yap›lm›fl bir flad›rvan vard›r. ¤er bir hamam› da Edirnekap› d›fl›nda Otakç›- lar semtinde idi. Bugün mevcut olmayan bu So¤uklu¤un sa¤ taraf›nda helâ ve temizlik yeri, hamam›n bakiyelerine yak›n zamana kadar sol tarafta ise kurulanmak için kerevet yeri bu- Abdurrahman fieref Bey Caddesi ile Alaca lunmaktad›r. Üstleri birer tonoz kemerle örtü- Tekke Soka¤› aras›ndaki Helvac› fierif Soka¤› lüdür. Y›kanma mahalli dört köfle iki halvet- üzerinde raslâmak mümkündü. ten ibarettir. Üzerleri birer küçük kubbe ile ör- tülmüfltür. Hepsi sekiz kurnad›r. Kaynaklar: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/256) (‹stanbul Ans. 6/3121) (fi. Akbatu, ‹stanbul Hamamlar›, Cumhuriyetin Bulgurlu köyü Soldaki halvetin kap›s›ndan girildi¤ine göre 50. Y›l›nda ‹stanbul 1973 Y›ll›¤› s. 486-495) (Konyal›, Üs- Hamam› kitabesi. karfl›ya gelen kurna, hayatta iken kerametine küdar Tarihi, 2/437) inan›lm›fl Aziz Mahmud Efendi’nin y›kand›¤› kurna olarak ünlüdür.

Tekke ve zaviyelerin kapat›lmas›na kadar, bü- yük zat›n hat›ras›na hürmeten kurna, bir demir parmakl›k içine al›nm›fl bulunuyordu. Kurna- n›n üstünde, duvara çak›lm›fl bir demir çubu¤a da geceleri bir kandil as›l›rd›. fiimdi parmakl›k kald›r›lm›flt›r.

Herkesin hod behod y›kanamad›¤› bu kurnan›n üzerine:

“Merhum Hazreti Hüdâyî Aziz Mahmud Efendi,

963 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Cinci Hoca’n›n ‹nadiye Semti’nde ve ‹nadiye’den Tunusba¤›’na giden ‹nadiye Mescidi Soka¤› üzerinde, Has Odabaﬂ› Ahmet A¤a’n›n 1053 (1643)’te yapt›rd›¤› sebilin ve bunun ya- n›ndaki Eski Menzilhane’nin önünde Cinci Kuyusu ad› ile meﬂhur bir kuyusu vard›. Hama- m›n›n da bu civarda oldu¤u san›lmaktad›r. Bu- gün ‹nadiye Tekkesi’nin yan›nda bir hamam harabesi vard›r. Külhan k›sm› ile tüteklerinin bir k›sm› hâlâ görülebilen bu hamam›n Cinci Hamam› oldu¤u ileri sürülebilir.

Kaynak: (Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Dan›ﬂman Türkçe- si, 2/174)

ÇARﬁI HAMAMI (BÜYÜK HAMAM - YEﬁ‹L D‹REKL‹ HAMAM)

akimiyet-i Milliye Caddesi üzerindedir. HTam karfl›s›nda ve yol afl›r› yerde Gülfem Hatun Camii vard›r. Sa¤ taraf›ndaki eski ad› Boyac› Soka¤› olan yola, 1934’de ismi verilmifltir.

Bulgurlu Hamam› Sultan II. Selim’in efli ve Sultan III. Murat’›n plân›. annesi Nurbânu Valide Sultan taraf›ndan yap- (A. Bülend Koçu) t›r›lm›flt›r. Nurbânu Sultan için camii bahsine bak›n›z. C‹NC‹ HÜSEY‹N EFEND‹ Mimar Sinan’›n bu eflsiz eseri 1583 y›l›nda HAMAMI Toptafl› Cami’ine gelir olarak infla olunmufltur. Tezkiretü’l Ebniye’de Mimar Sinan’›n eserleri vliya Çelebi, Seyahatnamesinde bu ha- aras›nda gösterilmifltir. Emamdan; “Cinci Hoca Saray› yak›n›nda” olan “Cinci Hamam›, ab-› hayat sulu lâtif bir Evliya Çelebi bu hamamdan “Çarfl› içinde olan hamamd›r,” diye bahseder. Fakat yerini söyle- Çarfl› Hamam› gayet ferah, havas› hofl, yap›s› hofl medi¤i için de nerede oldu¤u belli de¤ildir. Ba- bir hamamd›r. Sevimli, dilber, temiz tellâklar› ve z› eserlerde Selimiye K›fllas› civar›nda ve Kar- mavi pefltemallar› vard›r” diye bahseder. l›k Bay›r› üzerinde gösterilmesi bir yak›flt›rma- d›r. Çünkü, gerek Selimiye ve gerekse ‹hsani- Ayvansarayî Haf›z Hüseyin Efendi’de, “Topta- ye 1645 tarihlerinde henüz iskân edilmemiflti. fl› Valide-i Atik Camii yak›n›nda olan çifte hamam Hasbahçe olan bu yerlerden Selimiye ile Üsküdar’da vaki Valide-i Cedid Camii yak›- 1805’den sonra, ‹hsaniye ise 1755 senesinden n›nda Yeflildirekli Hamam” fleklinde ad› geçer. sonra iskân edilme¤e bafllanm›flt›. Bu yeflil dire¤in hamam›n camekân›nda veya d›fl kap›s›n›n yan›nda oldu¤u san›lmaktad›r. Cinci Hüseyin Efendi, 1648 y›l›nda idam edil- fiehzadebafl› Camii avlu duvar› köflesine de di¤ine ve 1643 tarihinde de Sultan ‹brahim’e böyle yeflil bir sütun, Mimar Sinan taraf›ndan intisap edip flöhret oldu¤una göre hamam ile dikilmifltir ki, elan bakidir. saray›n› bu tarihler aras›nda yapt›rm›fl olmal›- d›r. Bu, biri aç›k, di¤eri koyu yeflil sütunlardan biri

964 Üsküdar Hamamlar›

1930 tarihlerinde Üsküdar meydan›na getirilerek buradaki meydan saatine kaide yap›lmak istenmiflse de sonradan bundan vazgeçilerek 1940 tarihine kadar burada kalm›flt›. Di¤eri ise, o tarihte Üsküdar iskelesi yan›nda bulunan Üsküdar itfaiyesine emaneten b›rak›lm›flt›. fiemsipafla Camii’nin 1940 tarihindeki onar›- m› s›ras›nda buralardan al›narak medrese ders- hanesi önündeki revaka yerlefltirilmifltir ki, hâ- lâ oradad›r.

Klâsik Türk hamam mimarîsinde infla edilmifl olan hamam tu¤la hat›ll› olarak kesmetafltan yap›lm›flt›r. Fenerli büyük bir kubbe alt›nda camekân (soyunma yeri), bir so¤ukluk ve bir harareden meydana gelmifltir. Büyük bir kubbe ile örtülmüfl olan esas y›kanma mahallinde Bey’e tütün deposu olarak kiralam›fllard›. Yedi dört halvet ve üç sofa vard›r. Orta yerde gö- senelik kirac›l›k döneminde Nuri Bey, hama- Çarfl› Hamam›. bektafl› yer al›r. Halvetler küçük kubbe, sofalar m› varislerine tam ve noksans›z teslim etmifl ise beflik kubbelidir. fakat hamam›n sahipleri 2000 lira karfl›l›¤›nda mermerlerini, kurnalar›n› ve kurflunlar›n› sö- Hamam, XVIII. yüzy›l ortalar›nda ‘icâre-i mü- kerek satm›fllard›. eccele’ denilen hile-i fler’iye ile 300 seneli¤ine kiraya verilmek suretiyle Evkaf’›n elinden ç›k- 1932 y›l›nda Gümülcine eflraf›ndan, gayet zen- m›fl ve flah›s mal› olmufltu. Birinci dünya sava- gin bir kimse olan, merhum Mehmet Bozkurt fl›n›n sonlar›na do¤ru Üsküdar’› saran ekono- Bey taraf›ndan sat›n al›nm›flt›r. Bu zat, hama- mik s›k›nt› bu muhteflem hamam›n kapanma- m›n cephesinde bulunan salafl ilâveleri kald›r- s›na neden olmufltur. Mülk sahipleri bu abide- m›fl ve cadde boyuna üç dükkân yapt›rm›flt›. vî eseri o devrin büyük tüccar› Salim Nuri Mavi Köfle ismiyle bilinen bu dükkânlar 1958

Mimar Sinan’›n muhteﬂem eseri Çarﬂ› Hamam›.

965 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

y›l›nda y›kt›r›lm›flt›r. Esas hamam k›sm› bir Dellâklar karflular selâm temennâ marangoza kiraya verilmifl ve külhan k›sm› da So¤ukluk müferrih gaayet ruflena garaj olmufltu. Ayn› sene Menderes ‹mar›’nda Anda bir de küçük halveti vard›r üç dükkân ile beraber hamam›n erkekler ve Cümle taze civanlara âflinâ kad›nlar k›sm›n›n camekânlar› istimlâk edilmifltir. Mehmet Bey, 1962 y›l›nda hamam› Ande ister isen gice yat uyu flimdiki flekliyle restore ettirmifl ve Mimar Si- Seyreyle uzanm›fl bir servi boyu nan Çarfl›s› ad›yla iflletmeye açm›flt›r. Bu Be- Sanma hali vahflet üzredir ahu yefendi sayesinde Üsküdar tarihi bir eser ka- Kuzu misalidir hepsinin huyu zanm›flt›r. Göbek tafl› bir pak mermerden alan XIX. yüzy›l›n ikinci yar›s›nda, saz flairi Afl›k ‹çeri girince gel bir yol uzan Veysel’in, Büyük Hamam için yazd›¤› çok gü- K›l temafla güzellerin reftârin zel bir methiye vard›r: Gör nas›l olurmufl serv-i hirâmân

Ey ahbab-› safa ehl-i muhabbet Üç sofas› vard›r dört adet halvet Ey flehr-i dilberân yâr-› flekerleb Her birinde ayr› sanat letafet Vasf idem size bir dil-kûfla Mücerrebdir suyundaki flifas› Eylemek gerekir teflrife ra¤bet Tatl› olur kurna bafl› muhabbet

fiehr-i Üsküdar’da Çarfl› içinde Sivasl› Erguvan, Ahmed’dir biri Misli yokdur ne Acemde ne Çinde fiehri Gül Hasan’d›r öbür dilberi Büyük Hamam diye muflhûr-› âlem fiimflir nalin üzre reftar iderek Yeni tamir gördü hele geçende Hizmetine gelir birinden biri

Binas› metindir çifte hamamd›r ‹kiz midir yafl›t m›d›r bilemem Esbab-› zevk ü safa hem tamamd›r Onbeflerden yukar›d›r diyemem Hergün nice bey pafla âyân gelir ‹flve cilve hem edeble nezaket Baz›s› da esnaf ile âvâmd›r Mislin bir hamamda bulunmaz âdem

fiahran üzere kap›s› an›n Koltu¤unda lenger sabun ile lif Bir âli kubbesi var câmekân›n Gelir hizmete o dellâki lâtif Zemini ak mermer ortas› havuz Elpençe karfl›nda divan durarak Etraf› gülistând›r flad›rvan›n San›rs›n çekilmifl nurdan bir elif

Avam›n havas›n ayr›lm›fl yeri Atup payi billurundan nalinin Has›r üstü kilim döfleli biri El öper evvela flûhi nazenin Ayân ü eflrafa serilmifl flilte ‹briflim kiseyi alup destine Hamamda âdetdir kadimden beri Nazikane ovar ç›kar›r kirin

Misk gibi gül kokar havlu pefltemal Temafla k›l cünbüflünü kakülün Kahveci Arif bir taze gülcemâl fiebnem misal ter danesin ol gülün Yanaflmalar dahi gaayetle hub-ru Kasem size el ayakda parmaklar Nat›rlar naziktir sahib-i kemal Efli birer koçan penbe sünbülün

Buyur gel efendim bafl›m›n tac› Heman bütün ihvan›m›z buyura Bu kebir hamamda can›m ilâc› Nevcivan uflaklar selâma dura ‹briflim kiseler misk sabunlar Üsküdar’da Büyük Hamam efendim Sizler için getirtmifldir hamamc› Böyle bir hamam› dilkûfla bura

On nefer dellâki flahbâz civând›r Üç kurufla efendim bunca safâlar Hem ikisi an›n taze fidând›r Ama gönül çeker yük yük cefâlar Biri flehri Üsküdar’›n gülüdür Mürüvvete yoktur endaze arfl›n Sivasl›n›n flöhreti Erguvân’d›r Selsebîl olsun bahflifl-i musaffalar

966 Üsküdar Hamamlar›

Aﬂ›k Veysel yazd› size destan› Görüp akl›n virip nice bütan› Bura hamam de¤il periler kan› Üsküdar ﬂehrinin hem gülistan›

Hamam›n hiç bir yerinde yap›ld›¤› tarihi gös- teren kitâbe yoktur. Mehmet Bey, hamam› restore ettikten sonra, aç›lan kuzey kap›s›n›n ya- n›na mermer bir kitâbe koydurmufltur. Onar›m s›ras›nda halvetlerden ve ›l›kl›ktan d›flar›ya dört kap› aç›lm›flt›r.

XVII. yüzy›l›n sonlar›na do¤ru soka¤a terk edilmifl 10-15 yafllar›ndaki erkek çocuklar, bir tak›m kimseler taraf›ndan, kendi pis emelleri- ne alet edilmek için, toplanarak hamam kül- han›ndaki odalarda bar›nd›r›l›rlard›. Tekke tabir ettikleri bu yerlerin yöneticilerine de Ka- lender denirdi. Bu kimsesiz çocuklar büyüyün- ceye kadar bu külhanlarda oturduklar› için Hiçbir yerinde çini bulunmayan hamam, ismi- kendilerine Külhanbeyi denirdi. ni Çinili Cami’den alm›flt›r. Erkekler k›sm›na Çinili Hamam. meydan›ms› bir sahadan girilir. Kap› söveleri Kaynaklar: (Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Dan›flman Türk- kesme taflt›r. ‹ki yan›nda odalar bulunmakta- çesi, 2/5, 172) (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/182) (E. Koçu, ‹s- d›r. Kitâbesi yoktur. Tek küyük kubbeli cema- tanbul Ans. 6/3281 vd.) (M. Meriç, Mimar Sinan’›n Haya- kanda iki katl› ahflap soyunma odalar›, orta t› ve Eserleri, s. 125) (fi. Akbatu, ‹stanbul Hamamlar›, yerde ise f›skiyesi ve kendisi mermerden yap›l- Cumhuriyet’in 50. Y›l›nda ‹stanbul 1973 Y›ll›¤›, s. 486-495) m›fl bir havuz vard›r. So¤ukluk bir beflik kubbe (E. Tevfik, Yeni Osmanl›lar Tarihi, Ziyad Ebüzziya Türkçe- ile örtülüdür. Burada temizlik yerleri ve helâ si, III, s. 197 vd.) (Cevdet Tarihi, Sabah Gazetesi Nefl. bulunmaktad›r. Esas y›kanma yeri büyük bir 9/201) (Behçet Ünsal, Sinan’›n Son Bir Eseri Üsküdar Bü- kubbe ile örtülmüfltür. Orta yerde bir göbek ta- yük Hamam›’n›n As›l flekline Dönüflü, Taç Dergisi, Cilt: 1, fl›, dört köflede ikifler kurnal› halvetler ve üç so- 1986 s. 23) fas› vard›r. Halvetlere eflya koymak için ayr›ca nifller yap›lm›flt›r. Hepsi 16 kurnad›r. Kad›nlar k›sm› da ayn›d›r.

Ç‹N‹L‹ HAMAM Tamamen kesme tafltan yap›lm›fl olan hamam, Çinili Hamam plân›. 1923’den sonra, o civar› tahrip eden bir yan- (Ömer Tel) inili ismiyle bilinen semtte ve bu semte is- g›nda, kendisi yanmad›¤› halde uzunca bir Çmini vermifl olan camiin karfl›s›ndad›r. Ç›nç›nl› Hamam Soka¤›, Çavufldere Caddesi ve Çinili Külhan› Soka¤› ile çevrili alan›n bir k›sm›n› kaplayan bir çifte hamamd›r. Erkekler k›sm›n›n karfl›s›nda Kösem Sultan S›byan Mektebi, Kad›nlar k›sm›n›n karfl›s›nda ise, Ümmi Ahmet Efendi Tekkesi bulunmaktad›r.

Üsküdar’›n bu güzel, temiz ve ferah hamam›, Mahpeyker Kösem Sultan taraf›ndan 1051 (1642) senesi ortalar›nda, cami ve medresenin inflas›ndan sonra yapt›r›lm›flt›r. Kendisi Sultan I. Ahmet’in efli, Sultan IV. Murat ile Sultan ‹brahim’in annesidir. Hayat› için Çinili Cami bahsine bak›n›z.

967 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

müddet kapal› kalm›fl ve ancak 1947’de erkekler k›sm› aç›labilmifltir. 1963’de asl›na uygun bir flekilde tamir edilen kad›nlar k›sm› da aç›l- m›flt›r.

Evliya Çelebi bu hamamdan, “Kösem Valide Hamam› hepsinden sonra yap›ld›¤› için bir ibretle seyredilecek yap›l›flta, lâtif bir hamam bir hofl gö- rünüfllü binad›r. Üsküdar’da de¤il, ‹stanbul’da bile benzeri yoktur,” diye bahseder.

Kaynaklar: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/184) (Evliya Çelebi Se- Selâms›z yahatnamesi, Dan›flman Türkçesi, 2/34, 174) (E. Koçu, ‹s- Da¤ Hamam›’ndan tanbul Ans. 7/4011) (fi. Akbatu, ‹stanbul Hamamlar›, günümüze kalan. Cumhuriyetin 50. Y›l›nda ‹stanbul 1973 Y›ll›¤›, s. 486) (Konyal›, Üsküdar Tarihi, 2/438) Meydan›n yan taraf›nda, Pabuççu Soka¤› ile Kalemtraflç› Soka¤› aras›nda, Ermeni zengini ünlü mimar Kirkor Amira Balyan’›n büyük bir DA⁄ HAMAMI kona¤› vard›.

ülbüldere Mezarl›¤› arkas›ndaki yüksek Selâms›z Tepesi’nin Kalemtraflç› Soka¤› tara- Bs›rtta bulundu¤u için bu isimle an›lmakta- f›ndaki bir menbadan ç›kan su Bülbülderesi’ni d›r. Hamam, Kuflakç› Soka¤› ile Yüksel Soka- takiben Selmana¤a Camii’ne gelir ve buradaki ¤›’n›n birleflti¤i yerde ve ikinci soka¤›n sa¤ kö- abdest musluklar›ndan ve Horhor Çeflmesi’ flesinde idi. Bugün yeri arsad›r. Hamamdan ge- nden akard›. riye küçük kubbeli bir yap› ile buna bitiflik yüksek, tonoz çat›l› su haznesi kalm›fl ve bun- Hamam›n yap›ld›¤› tarih belli de¤ildir. 1840- lar birlefltirilerek bir ev haline getirilmifltir. 50 senelerinde yap›ld›¤› ve bir Ermeni vakf› ol- Yüksel Soka¤›, 1970’li y›llarda aç›lm›flt›r. du¤u san›lmaktad›r.

Hamam›n karfl›s›ndaki Selâms›z Meydan›’na 1984 tarihinde Üsküdar Anadolu Lisesi binas› yap›lm›flt›r. Eskiden bu meydan›n nihayetinde DO⁄ANCILAR HAMAMI meflhur Selâms›z Karakolu bulunuyordu ki, (HACI PAfiA HAMAMI - 1921’de, büyük yang›nda mahalle ile berebar Da¤ Hamam›. yanm›flt›r. Hamam›n da bu s›rada harap oldu- HACI AHMET PAfiA HAMAMI) ¤u san›lmaktad›r. ugün mevcut olmayan bu tek hamam, Do- B¤anc›lar semtinde, Salacak ‹skele Soka¤› ile Ahali Soka¤›’n›n birleflti¤i yerde idi. Tam karfl›s›nda Atike Sultan Çeflmesi ve çeflmenin iki yan›nda y›k›k horasan duvarlar ve sol tara- f›nda ise fierefabad Kasr› için yapt›r›lan bir maksem vard›r.

Hamam›n bânisi Hac› Ahmet Pafla, K›z›l Ah- met Pafla ahfad›ndan ve ‹sfendiyaro¤ulla- r›’ndan olup Enderun’dan yetiflerek Çak›rc›bafl› olmufltur. 963 Ramazan›nda (Temmuz 1556) büyük Mirahur ve 965 R. âhirinde (fiubat 1558) Konya ve sonra Rumeli Beylerbeyi ve 971 (1563-64)’te fiam ve 979 (1571-72)’de tekrar Konya Valisi oldu. Sonra Sultan II. Se-

968 Üsküdar Hamamlar› lim ve Sultan III. Murat’a nedim oldu. Yafl› yü- zü geçmifl iken padiflahla ava giden, Do¤anc›- l›k’ta mahir bir zat idi. 1001 (1592-93)’te vefat ederek Mimar Sinan yap›s› türbesine gömül- müfltür. Bu türbe bahsine bak›n›z.

Mimar Sinan’›n eserlerini gösteren kitaplarda bu hamam›n ismi yoktur. Evliya Çelebi ise hamam›n hac›lara mahsus oldu¤unu beyan eder. Ayvansarayî Hüseyin Efendi, Hadîka’s›nda bu hamam için;

“Çak›rc›bafl› Camii karfl›s›nda vaki hamam›n bâ- nisi Hac› Ahmet Pafla’d›r... Hamam› Sultan III. Murat zaman›nda ve 993 (1585) tarihinde” yap- t›rm›flt›r, demektedir.

Fakat, ayn› yazar Mecmua-y› Tevarih adl› eserinde hamam›n kitâbesini flu flekilde kaydet- ESK‹ HAMAM mifltir: Eski Hamam’›n (RUM MEHMET PAfiA HAMAMI) arkadan görünüflü. fiâd olub erkân-› devlet dediler tarihini Hac› Pafla bu güzel hamam› yapd› Cennet’e amam, Rum Mehmet Pafla Camii civar›n- 981 (1573) Hda olup bu camiye akar olarak yap›lm›flt›r. Cami, 876 (1471-72) tarihinde infla olundu¤u- Bu tarihlerin hangisinin do¤ru oldu¤u bugün na göre hamam›n da bu s›ralarda yapt›r›lm›fl için belli de¤ildir. Mehmet Raif Bey, Mir’at-i oldu¤u söylenebilir. ‹stanbul adl› eserinde, hamam›n kap›s› üzerin- deki iki m›sral›k kitâbesini kaydetmifltir ki, flu- Erkekler k›sm›n›n kap›s› Do¤anc›lar Caddesi dur: üzerinde ve Damad ‹brahim Pafla Çeflmesi kar- Eski Hamam. fl›s›nda, Kad›nlar k›sm› kap›s› ise Kavak ‹skele- Sa¤ tarafta görülen fiâd olub erkân-› devlet didiler tarihini si Ç›kmaz› üzerinde Hüsrev A¤a Camii karfl›- Nevflehirli ‹brahim Hac› Pafla hasbetenlillah yapd› bu güzel hamam› s›ndad›r. Pafla Çeflmesi, tam 993 karfl›da görülen ise Mehmet Pafla’n›n bu hamamdan baflka ‹stan- Hüsrev A¤a Camii’dir. Hamam›n ahflap k›s›mlar› 29 Zilhicce 1211 bul Unkapan›’nda bugün Yavuz Sinan Mahal- (14 Haziran 1798) tarihinde, Aç›ktürbe yang›- n›nda ve daha sonra 1918 senesindeki büyük Do¤anc›lar yang›n›nda yanm›fl, harab olmufl ve daha son da y›kt›r›lm›flt›r.

Büyük Mutasavv›f Aziz Mahmud Hüdâyî Haz- retlerinin bu hamamda y›kand›¤› bilinmektedir. Vefat›ndan sonra kurnas›n›n üstüne ﬂu m›sra yaz›lm›ﬂt›r:

“Edeble gir azizim halvet-i pâk-i Hüdâyî’dir”

Kaynaklar: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/230) (Mir’at, s. 102) (Sicill-i Osmânî, 1/204) (ﬁ. Akbatu, ‹stanbul Hamamlar›, Cumhuriyetin 50. Y›l›nda ‹stanbul 1973 Y›ll›¤›, s. 486) (Ev- liya Çelebi Seyahatnamesi, Dan›ﬂman Türkçesi, 2/35) (Kon- yal›, Üsküdar Tarihi 2/439) (Ayvansarayî, Mecmua-y› Te- varih, Haz. F. Derin- V. Çabuk, s. 373)

969 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Bundan yap›l›fl itibariyle Üsküdar’›n en eski hamam› oldu¤unu anlamaktay›z. Ayasofya Muhasebe Defterinde Üsküdar’da bir hamam daha görülmektedir. Geliri baflhane ve 27 dük- kân ile beraber 894 (1489) tarihinde 4617 ak- çe olarak gösterilmifltir. Bugün böyle bir hamam yoktur ve yeri dahi belli de¤ildir.

Bugün kap›s› üzerine Tarihî ﬁifa Hamam› diye yaz›lan hamam için Hadîka yazar› Rum Mehmet Paﬂa Camii’ni anlat›rken;

“...medresesi ve kurbinde bir hamam› olup medresesi harapt›r” demektedir. Cami kurbinde (ya- k›n›nda) yaln›z bu Eski Hamam bulunmakta- d›r. Bu cami bahsine bak›n›z.

1147 (1734-35) senesinde tanzim edilmiﬂ bir Hamam Müstahdemleri Sicil Defteri’nde bu hamamda 9 dellâk, 4 nat›r ve bir külhanc›n›n ça- l›ﬂt›¤› ve külhan odas›nda da “hammal” denilen 8 külhan beyinin bar›nd›¤› kay›tl›d›r.

Hamam›n külhan kap›s› Parlak Soka¤›’na aç›l- maktad›r. Dik, tafl bir merdivenden inilmektedir. Burada on metre derinli¤inde bir kuyu bulunmaktad›r. Bunun 7. metresinde Do¤anc›lar Tepesi’ne do¤ru uzanan üzeri tonoz çat›l› bir dehliz vard›r ki, kuyunun suyu bu dehlizin de- rinliklerinden gelmektedir. Gerek camiin ve gerekse hamam›n suyu bu tepe üzerinden gel- mekte imifl. Su yolu sonradan bozuldu¤undan lesi hudutlar› içinde kalm›fl olan eski Hayrüd- 991 (1583)’te yapt›r›lan Atik Valide Suyu ve- Eski Hamam din Efendi Mahallesi’nde küçük bir tek hama- rilmifl. ‹lk suyun geldi¤i yer hâlâ Mehmet Pafla ve çevresi m› daha vard›r ki, bu ve yan›ndaki “fevkânî ve De¤irmeni Soka¤› ad›yla an›lmaktad›r. vaziyet krokisi. tahtanî” müteaddid evlerden oluflan ve Musta- fa Pafla Saray› denilen gayr›menkul de Üskü- 25 Safer 1277 (12 Eylül 1860) tarihli bir gaze- Eski Hamam plân›. dar’daki imaretine akar olarak vakfedilmifltir. te ilân›ndan Eski Hamam’›n flah›s eline geçmifl (Ömer Tel) oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Di¤er bir manzum Ad›n›n Eski Hamam olmas› dikkat çekicidir. ilândan da hamam›n 1303 (1885-86)’da tamir oldu¤unu ö¤renmekteyiz.

Üsküdar beldesinin âb-› rûyi bu hamam Çamaﬂ›r› bisate âlâdan ala tamam Ba’de’t-tamir küﬂâd›n halka edilsin ilân Buyurunuz Efendim aç›ld› Eski Hamam

Dil-kûfla bina ile suyundaki flifay› Mimar› üstadâne elhak eylemifl te’lif Geldi bir dellâki pâk nakfleyledi tarihin “Eski Hamam bu sene tamir oldu pek latîf” 1225+78 (Dellâk-i Pak) 1303

Erkekler k›sm›na ahﬂap bir kap›dan girilir. Ka-

970 Üsküdar Hamamlar› p› üzerinde kitâbesi yoktur. Zemini mermer döfleli bir antreden hamam›n tamamen ahflap camekân k›sm›na girilir. Burada halvet kap›s›- n›n iki yan›nda mermer bir tekne ve bir çeflme yeri görülmektedir. Sa¤ tarafta hususi soyunma odalar› ve merdiven bulunmaktad›r. Bu merdivenden üst kattaki soyunma mahalline ç›k›l- maktad›r. Camekân k›sm›, üstteki bir camekân fenerinden ›fl›k al›r.

Ahflap bir kap›dan so¤uklu¤a girilir. Sol tarafta helâ vard›r. Halvet kap›s›n›n karfl›s›nda ve bunun iki taraf›nda eyvan kemerli üç aç›k y›- kanma yeri, köflelerde ise kap›lar› kemerli dört kapal› y›kanma odalar› vard›r. Her y›kanma mahallinde ikifler kurma bulunmaktad›r ki, hepsi 14 kurnad›r. ‹CAD‹YE DA⁄ HAMAMI ‹cadiye Da¤ Hamam›. Orta k›s›mda göbek tafl› yer al›r. Göbek tafl›n›n amam, Kuzguncuk’un üst taraflar›nda ve üstünü bir büyük kubbe, kapal› y›kanma yerle- H‹cadiye Hamam Soka¤› üzerindedir. So- rinin üzerini küçük kubbeler ve aç›k y›kanma kaktan genifl kemerli, kesmetafl söveli bir kap›- yerlerinin üzerini ise yar›m kubbeler örtmekte- dan avluya, buradan da evvela bir camekâna dir. Bu yar›m kubbeler büyük kubbeye bindiril- ve daha sonra da, dört duvar› y›¤ma tafl, tava- mifltir. n› ve içi ahflap iki katl› soyunma mahalline girilir. Altta ve oniki ahflap sütunun tafl›d›¤› üst Temiz, ayd›nl›k ve ferah bir hamamd›r. Bu çif- katta odalar vard›r. Orta yerde ise sekiz yüzlü te hamam, klâsik Türk hamam mimarîsi üslû- bir havuz bulunmaktad›r. Çat› fenerinden ›fl›k bunda infla olunmufltur. al›r. Ahflap sütunlara sekiz adet kandillik yerlefltirilmifltir. Kaynaklar: (Barkan-Ayverdi ‹stanbul Tahrir Def. s. 180) (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/195) (Ayverdi, ‹stanbul Mahalleleri, Il›kl›¤›n sa¤›nda bir set, solunda ise helâ ve te- s. 25) (E. Koçu, ‹stanbul Ans. 10/5285) (E. Ayverdi, Fa- mizlik yeri vard›r. Esas y›kanma mahallini bü- tih Devri IV, s. 606, 611) yükçe bir kubbe örter. Burada iki halvet bulunmaktad›r. Sofas› yoktur. Göbektafl› vard›r. Onbir kurnal›, temiz fakat bak›ma muhtaç bir ‹cadiye Da¤ hamamd›r. Hamam›’n›n HÜSEY‹N PAfiA HAMAMI arkadan görünüflü. Kubbesi, dört kemer ile köflelerindeki düz ugün mevcut olmayan bu hamam›n yeri Bbelli de¤ildir. Mimar Sinan yap›s› olan bu hamam›n mevcudiyetini Tuhfetü’l-Mi’marîn adl› eserden ö¤reniyoruz.

Hüseyin Pafla “Vüzeradan olub ez-zikr sene 950 (1543-44) tarihinde vefat edip” Eyüp Camii mu- sallas›na bitiflik “Mir-i alem Ya’kub A¤a’n›n ya- n›nda kubbe alt›nda örflü tafl›yla merkadi ma’lum olmufltur.”

Hüseyin Paﬂa 1543’de vefat etti¤ine göre hamam bu tarihten evvel yap›lm›ﬂ olmal›d›r.

Kaynaklar: (Ayvansarayî, Vefeyât, Haz. F. Derin, s. 26) (M. Meriç, Mimar Sinan, s. 47)

971 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

tromplara oturtulmufltur. Bu yüzden kubbe ‹SKELE HAMAMI kasna¤› sekiz yüzlüdür. Camekân gibi hamam (SULTAN HAMAMI KULLUK da y›¤ma tafltan yap›lm›flt›r. Üsküdar’da vak›f mal› olarak kalan tek hamam budur. Hiç bir HAMAMI - KÜÇÜK HAMAM) yerinde kitâbesi yoktur. amam, Mihrimah Sultan Camii’nin sa¤ Hamam, fieyhülislâm Arif Hikmet Beyefendi Htaraf›nda, biraz ileride ve Mihrimah Sul- (1786-1859) taraf›ndan, 1854 tarihinden son- tan Mektebi önündedir. Yak›n tarihe kadar ca- ra Medine’de yapt›rd›¤› kütüphaneye gelir ol- miin avlu duvar› hamam›n kad›nlar k›sm›n›n mak üzere infla edilmifltir. Bugün hamam ile önüne kadar uzan›yordu. Meydan tanzim edi- bir iliflkisi kalmayan ve halen faaliyette bulu- lirken flimdiki yerine al›nm›flt›r. Bu sayede nan kütüphaneye 5000’den ziyade kitap hedi- meydana ç›kan hamam eskiden Selman A¤a ye etmifl olan Arif Hikmet Beyefendi için sebi- Soka¤› üzerinde idi. Bu soka¤›n sa¤ köflesinde, li ve çeflmesi bahislerine bak›n›z. Kütüphane- Selman A¤a Camii karfl›s›nda, Selman nin yan›nda ayr›ca “haf›z-› kütüplerin ve hade- A¤a’n›n infla ettirdi¤i bir çeflme bulunuyordu. melerin” daireleri vard›. Eskiden tam bir çarfl› hamam› niteli¤inde olan Anadolu Kad›askeri Kethüdazâde Mehmed hamam çok ifllektir. Önünde s›ra ile dükkânlar Arif Molla, 5 Rebiyülâhir 1265 (28 fiubat ve bunlar aras›nda meflhur Moskoflu F›r›n› ile 1849) tarihinde vefat etmifl ve terekesinden ünlü Çil Horoz fiekerlemecisi ve cami meflruta- ç›kan k›rk sand›k nefis yazma kitab›, Arif Hik- s›n›n alt›nda kesmetafl ve tu¤la hat›ll›, tonoz met Beyefendi sat›n alarak Medine’de tesis et- daml›, Benzinci Celal Bey’in dükkân› vard›. Bi- ti¤i kütüphanesine vakf etmifltir. raz ileride ise Arasta Çarfl›s› bulunuyordu. ‹s- tanbul’un eski Bal›kpazar› ne ise Üsküdar’›n bu Hamam, 1323 (1905) tarihinde kendi vakf›n- semti de o idi. dan tamir edilmifltir. Semt, ilk önce Rum Mehmet Pafla’n›n “elli Kaynaklar: (fi. Akbatu, ‹stanbul Hamamlar›, Cumhuriye- dükkândan meydana gelen” Batpazar›’n› yapma- tin 50. Y›l›nda ‹stanbul 1973 Y›ll›¤›, s. 486-487) (Konyal›, s› ile flenlenmifl ve bu arada da Fatih Sultan ‹skele Hamam›’n›n Üsküdar Tarihi, 2/439) (Uzunçarfl›l›, Nizam-› Cedid Rica- Mehmet burada küçük bir hamam infla ettir- bugünkü görünüflü. linden Kethüdazâdeler, s. 513) (Osm. Arfl. Evkaf ‹dareleri miflti. Bunu, 1506’da Selman A¤a Camii’nin Katalo¤u, s. 274) yap›m› izlemifltir. Ayasofya vak›flar› muhasebe defterinde Üsküdar’da bir hamam›n bulundu- ¤una iflaret edilmifltir. Kiras›na göre küçük bir hamamd›r. Kira bafllang›c› da 894 (1489) tarihidir. Bu durumda hamam, ilk önce Fatih Sul- tan Mehmet taraf›ndan yapt›r›lm›fl ve sonra harap oldu¤undan Mimar Sinan’ca yenilendi- ¤i düflünülebilir veya bu iki hamam ayr› ayr›- d›r.

Hamam, 1180 (1766) y›l›na ait resmi bir Ha- mam Tahrir Defteri’nde de Ayasofya Camii vakf› olarak gösterilmiﬂtir. Fatih’in, bütün va- k›flar›n›, Ayasofya Camii bünyesinde toplad›¤› da bilinmektedir.

Hamam, 1547’de Mihrimah Sultan taraf›ndan külliyesinin yap›m› s›ras›nda, Mimar Sinan’a yapt›r›lm›ﬂt›r. Evliya Çelebi bu hamamdan, “‹skele Çarﬂ›s›nda Sultan Hamam›” diye bahseder.

Topkap› Saray›’nda müsvette halinde bulunan

972 Üsküdar Hamamlar› ve yazar› bilinmeyen eksik bir risale vard›r ki, senesinde çarfl› tamamland›. buna ‘Ads›z Risale’ ad› verilmifltir. Rahmetli R›fk› Melûl Meriç Bey’in yazd›¤› “Mimar Si- Kaynaklar: (M. Meriç, Mimar Sinan-Hayat› ve Eserleri, s. nan, Hayat› ve Eserleri” adl› kitapta bu risale 6) (Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Dan›flman Türkçesi, yay›nlanm›flt›r. Kitab›n 6. sayfas›nda ve ha- 2/34,174) (fi. Akbatu, ‹stanbul Hamamlar›, Cumhuriyet’in mamlar bölümünde; 50. Y›l›nda ‹stanbul 1973 Y›ll›¤›, s. 486-495) (E. Ayverdi, Fatih Devri IV, s. 554, 611) “Edirnekap› kurbinde Rüstem Pafla Sultan› Ha- mam›” ve onun alt›nda ise; SELÂM‹ AL‹ EFEND‹ HAMAMI (SELÂMSIZ HAMAMI) “Üsküdar’da Merhume Sultan’›n hamam›” elâms›z semtinde ve Tekke Kap›s› ismiyle diye yaz›l›d›r. Bu aç›k ifadeden Küçük ha- San›lan yerdedir. Selâmi Hamam› Soka¤› ile mam’›n Mimar Sinan eseri oldu¤u ve Mihri- Ethem A¤a Soka¤›’n›n çevreledi¤i alan›n bir mah Sultan taraf›ndan ‹skele Camii’nin inflas› k›sm›n› kaplayan tek hamamd›r. s›ras›nda yap›ld›¤› anlafl›l›r. Kesmetafl ve tu¤la hat›ll› olarak Celvetî fieyh- Hamam›n ne zaman Kulluk Hamam› ismini lerinden Selâmi Ali Efendi taraf›ndan cami, ald›¤› belli de¤ildir. Evliya Çelebi, kendi dev- tekke ve dedegân odalar› ile beraber 1677 ta- rinde yani 1660 tarihlerinde hamam› Sultan rihlerinde yap›lm›flt›r. Halka aç›k olmakla be- Hamam› ismiyle kaydetti¤ine göre Kulluk is- raber bir tekke hamam› idi. Selâmi Ali Efendi mini daha sonraki bir dönemde alm›fl demek- Camii bahsine bak›n›z. tedir. Hamamdan 150-200 ad›m ileride eski bir Yeniçeri Kullu¤u bulundu¤u bilinmektedir. Tekke ve zaviyelerin kapat›lmas›ndan sonra terk edilmifl ve etraf›ndaki evler taraf›ndan da Hamam çifte hamamd›r. Kemerli d›fl kap›s›n- tafllar› sökülmüfltür. Bugün, bu küçük hamamdan camekâna girilir. Burada iki katl› ahflap dan arta kalan iki duvar›n›n üstüne bir ev soyunma odalar› vard›r. Buras› ahflap çat› fene- oturtulmufltur. rinden bol ›fl›k al›r. Dar, kemerli bir kap›dan ›l›kl›¤a girilir. Sol tarafta helâ ve otluk (temiz- Hadîka yazar› bu hamamdan flöyle bahseder: lik) k›sm›, sa¤da ise alçak bir set vard›r. “Bânisi fleyh Selâmi Ali Efendi’dir ki... bu mahal- Esas y›kanma yeri olan harare bir kubbe ile ör- de dükkân ve hamam ve haneler ve bilcümle ken- tülmüfltür. Orta yerde göbektafl› yer alm›flt›r. di yap›s› olup vak›f mallar›d›r.” ‹ki halvette üçerden alt›, dört sofada ise 8 kurna vard›r. Halvetlerin üzerinde küçük kubbe- Kaynaklar: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/241) (fi. Akbatu, ‹s- ler, sofalar üzerinde ise beflik örtüler bulun- tanbul Hamamlar›, Cumhuriyet’in 50. Y›l›nda ‹stanbul 1973 maktad›r. Büyük kubbe, alt› kemer üzerine, Y›ll›¤›, s. 486) bunlar da sofalar aras›ndaki duvarlara oturtulmufltur. Çap› takriben 8 metre kadard›r. Hiçbir yerinde kitâbe yoktur. SEL‹M‹YE HAMAMI 3 Safer 1204 (23 Ekim 1798) tarihinde, Kü- çük Hamam, büyük bir sel felaketine maruz elimiye Camii’nin sol taraf›nda olup, Seli- kalm›fl, içi su ile dolmufl, hamam›n arkas›ndan Smiye Hamam› Soka¤›, Selimiye Camii So- “La¤›mc›lar delip” içindekileri güç hal ile kur- ka¤› ve fierif Kuyusu Soka¤› ile çevrili alan›n tarm›fllard›r. (F. Emecan, Tarih-i Lebiba’ya Da- tamam›na yak›n bir yerini kaplar. ir, ‹stanbul Üni. Ed. Fak. Tarih Der. Say›: 33, s. 249) Hamam, Sultan III. Selim taraf›ndan Nizam-› Cedid askerlerinin y›kanmas› için Selimiye Bu tarihi eser çarfl› yap›laca¤› bahanesi ile 14 K›fllas› ile beraber yapt›r›lm›flt›r. Bugün de yal- A¤ustos 1991 günü dozerle y›kt›r›ld› ve 1994 n›z askerlere aç›kt›r. Tek hamamd›r.

973 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

S‹NAN PAﬁA HAMAMI

amam, Salacak civar›nda, Halk Dersaha- Hnesi Soka¤› ile Toprakl› Soka¤›n birleflti- ¤i yerde ve Sinan Pafla Camii’nin hemen arka- s›nda idi. Sadrazam Sinan Pafla taraf›ndan cami ve mahalle ile birlikte 990-1000 (1582- 1593) tarihleri aras›nda yap›lm›flt›r. Bu tek hamam›n iki kap›s› olup ç›kmaz sokak taraf›ndaki külhan, toprakl› sokak taraf›ndaki ise cümle kap›s› idi. Suyu büyük bir kuyudan dolap ile temin ediliyordu.

1918 büyük Do¤anc›lar yang›n›nda cami ve Hadîkatü’l-Cevâmi, yazar›na göre Selimiye Ca- mahalle ile birlikte yanm›fl ve harap olmufltur. Selimiye Hamam›. mii ile beraber yap›lm›flt›r: Bugün yeri arsa halindedir. 1766 tarihinde tanzim edilen Hamam Tahrir Defterinde Sala- “1216 (1801-2) senesi binas›na bafllan›p 1220 cak Hamam› ad› ile kay›tl› oldu¤u ve ayr›ca fla- Muharreminin 5. günü (5 Nisan 1805) külliye h›s mülkiyetine geçti¤i görülmektedir. hitam” bulmufltur. Kaynak: (fi. Akbatu, ‹stanbul Hamamlar›, Cumhuriyet’in Hamam›n fierifkuyusu Soka¤› ile Selimiye Ha- 50. Y›l›nda ‹stanbul 1973 Y›ll›¤›, s. 486) mam Soka¤›’na aç›lan avlu kap›lar› vard›r. Ca- mekân k›sm› yeni bafltan yap›lm›flt›r. Tavan- daki çat› fenerinden ›fl›k al›r. Burada soyunma odalar› vard›r. Il›kl›ktan esas y›kanma mahal- VAL‹DE-‹ AT‹K HAMAMI line girilir. Burada göbek tafl›n›n etraf›nda dört (TOPTAfiI HAMAMI) halvet üç sofa vard›r. Hepsinde ikifler kurna bulunmaktad›r. Halvetler küçük, harare ise u çifte hamam, Valide-i Atik Tabhanesi büyük bir kubbe ile örtülmüfltür. Sofalar üze- Bolarak infla edilen ve sonra Üsküdar Askerî rinde ise beflik tonoz çat›lar vard›r. Lisesi haline getirilen flimdiki Sokollu ‹lkö¤retim Okulu’nun sa¤ taraf›ndad›r. Sultan III. Mu- fiair Aynî, Selimiye Hamam› için flu tarihi dü- rat’›n annesi, Sultan II. Selim’in efli Nurbânu flürmüfltür: Sultan taraf›ndan, Atik Valide Külliyesi ile beraber 1583’de Mimar Sinan’a infla ettirilmifltir. Pak t›ynet âb-› rûy-› saltanat Sultan Selim Yapd› ‹hsaniye’de germâbe kim misli adim Baksa Aynî bay›lur ins ü peri tarihine Yapd› bu hammam› âb ü tâb virdi fleh Selim 1217

Hamam, 1802 tarihinde yap›lm›ﬂt›r.

Alim ﬂairlerimizden olan Aynî Hasan Efendi Gazianteplidir. 4 Safer 1253 (10 May›s 1837)’ de vefat ederek Galata Mevlevîhanesi hazîre- sine gömülmüﬂtür. Divan› vard›r.

Kaynaklar: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/189) (ﬁ. Akbatu, ‹stanbul Hamamlar›, Cumhuriyet’in 50. Y›l›nda ‹stanbul 1973 Y›l- l›¤›, s. 486) (Aynî Divan›, Süleymaniye Kütüp. Hac› Mah- mud Efendi Bölümü, No: 5040, s. 308) (E. Koçu, Aynî Di- Toptaﬂ› Hamam› van› ve Aynî Efendi, ‹stanbul Ans. 3/1622-1624) (Sicill-i plân› Osmânî, 3/613 Aynî) (M. Tahir, Osmanl› Müellifleri, 2/31)

974 Üsküdar Hamamlar›

Esas kap›s›, eski Toptafl› Caddesi’ne aç›lan dar bir aral›k üzerindedir. Camekân k›sm›na ve cadde taraf›na dükkânlar yap›lm›flt›r. Harare- sinde dört halveti ve üç sofas› vard›r. Kurnala- r› yok olmufltur.

Melul Meriç Bey’in yeni Türkçe’ye kazand›rd›- ¤› Risale-i Tezkiretü’l-Ebniye’de ve 8. numara da “Üsküdar’da Valide Sultan Hamam›” dendik- ten sonra 48. numara da ayr›ca “Üsküdar’da Valide Sultan Hamam› bina olunmufltur.” diye bir kay›t daha vard›r. ‹lkinde Toptafl› Hamam› ikincisinde ise Büyük Hamam kastedilmifl olmal›d›r.

Evliya Çelebi Seyahatname’sinde;

“Atpazar› yak›n›nda Orta Valide Hamam›, gö- Hamam›n hiç bir yerinde kitâbe yoktur. 1985 nül al›c› bir mübarek hamamd›r. Bütün halvetleri senesinde asl›na uygun olarak restore edildi. Toptafl› Hamam›. temizdir” diyor ve bu hamam›n yolculara tahsis Bugün faaliyettedir. edildi¤ini belirtiyor. Kaynaklar: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/182) (Evliya Çelebi Se- Hadîka yazar› da bu hamamlardan; yahatnamesi, Dan›flman Türkçesi, 2/35, 174) (fi. Akbatu, ‹stanbul Hamamlar›, Cumhuriyet’in 50. Y›l›nda ‹stanbul “Camiin karibinde olan çifte hamam ile Üskü- 1973 Y›ll›¤›, s. 486-495) (M. Meriç, Mimar Sinan, Hayat› dar’da vaki Valide-i Cedid Camii yak›n›nda Yeflil ve Eserleri, s. 125-129) (Çevre, Mimarl›k ve Görsel Sanat- Direkli Hamam (Büyük Hamam)” diye bahset- lar Dergisi 3, 1979, s. 40) (Pervitij, Sigorta Haritas›) (A. mektedir. Kuran, Mimar Sinan, s. 401)

975

Üsküdar Kervansaraylar›

KÖSEM SULTAN güya sa¤lam bir kaledir. Bafltan bafla kurflun ile KERVANSARAYI kapl›d›r ki, gelip gidene minnetsiz evdir. Mihrimah Sultan hayrat›d›r,” demektedir. inili Cami ile Çinili Hamam aras›ndaki Çbüyük arsa üzerinde ve imaretin yan›nda Dikdörtgen fleklindeki bu kervansaray›n, Bü- idi. Bugün her ikisi de mevcut de¤ildir. 1640 yükçekmece’deki kervansaray›n bir efli oldu¤u tarihlerinde Mahpeyker Kösem Valide Sultan san›lmaktad›r. Buda muntazam kesme tafltan taraf›ndan Mimar Kas›m A¤a’ya yapt›r›lm›flt›r. yap›lm›fl olup Mimar Sinan yap›s›d›r. Genifl “kemerli kap›s›ndan girildi¤ine göre, iki yan›, Evliya Çelebi bu kervansaraydan “Kösem Sul- boydan boya birer sed-sofa üstünde ocaklard›r. tan Misafirhanesi” ad› ile bahseder ve “Ayan›n Vaktiyle her ocak bafl›na konan yolcu-misafir- ve büyüklerin yatmalar› için tahsis edilmifl mamur ler, çat›ya dayak olan direkler aras›nda ve di- bir yüksek sarayd›r. Hâlâ içinde kethüda Arslan reklerle duvar aras›nda bulunan demir ba¤lan- A¤a oturmakta idi” diye ilâve eder. t› çubuklar›na kilimler ve çarflaflar asmak suretiyle o ocak bafllar›n› odalaflt›r›rlard›.” Kaynaklar: (Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Dan›flman Türk- çesi, 2/175) (Konyal›, Üsküdar Tarihi, 2/387) Mimar Sinan yap›s› oldu¤u halde Tezkiretü’l- Ebniye’de ismi yaz›l› de¤ildir.

Evliya Çelebi’nin muas›r› Eremya Çelebi, M‹HR‹MAH SULTAN (1637-1695) “Üsküdar sahilinde, a¤açlar için- KERVANSARAYI de görülen büyük cami ile hanlar, Sultan Sü- leyman taraf›ndan k›z› Mihrimah için yapt›r›l- sküdar ‹skele Meydan›’nda ve Mihrimah m›flt›r. Üç taraf›nda At pazar›, Çarfl›-pazar, f›- ÜSultan Medresesi’nin meydana inen mer- r›n ve hamam bulunan bu yer bir fiehris- divenlerinin karfl›s›nda ve imaretin sol taraf›n- tan’d›r,” demektedir. Ermeni yazar›, Mihrimah da idi. 1547’de Mihrimah Sultan taraf›ndan Sultan Kervansaray›n› han diye yad etmekte- Mimar Sinan’a yapt›r›lm›flt›r. 1930 tarihlerin- dir. Vakfiyesinde bu tabir kullan›lm›flt›r. Müel- de temel duvarlar› duruyordu. Halk›n Fatih lifin aç›klamas›ndan Üsküdar Atpazar›’n›n da- Han› dedi¤i bu bakiyeler ve imaret, dinamit ha evvel burada kuruldu¤u anlafl›lmaktad›r. kullan›lmak suretiyle sökülmüfltür. Kaynaklar: (Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Dan›flman Türk- Evliya Çelebi, Üsküdar’da onbir kadar misafir- çesi, 2/174) (E. Koçu, Büyükçekmece Han›, ‹stanbul Ans. hane bulundu¤unu belirttikten sonra “birisi is- 6/3225) (Pervitij Sigorta Haritas›) (Eremya Çelebi, ‹stanbul kele bafl›ndaki camiin iki taraf›nda, deniz k›y›s›nda Tarihi, s. 53) (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/183) (Konyal›, Üskü- yüzer ocakl›, yüzer tavla at al›r kervansarayd›r ki, dar Tarihi, 2/386)

979 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Mihrimah Sultan Kervansaray› sa¤da görülen beyaz büyük binad›r.

MUYTAB HANI - HAN-I SEB‹L Kervansaray›n Toptafl› Caddesi’ne ve Ba¤larbafl› Caddesi’ne aç›lan kap›lar› vard›r. Toptafl› alaban ‹skelesi civar›nda ve Yeni Cami Caddesi’ne bakan kap›, imaret ve bimarhane- B‹mareti’nin bitifli¤inde idi. Bugün yeri arsa nin de cümle kap›s› olup bu muhteflem kap›- olup duvar ç›k›nt›lar› hâlâ görülmektedir. dan girip, karfl›s›na isabet eden kap›dan Büyük Avluya geçecek olursak, buran›n sa¤ taraf›n›n imaret, sol taraf›n›n bimarhane ve tam karfl›- s›nda kervansaray oldu¤unu görürüz. Arazinin VAL‹DE-‹ AT‹K meylinden dolay› imarethane ve bimarhaneye KERVANSARAYI göre yüksektir. Bunlar aras›nda merdivenler vard›r. Kervansaray, imaret ve bimarhanenin ervansaray, 1583’de Mimar Sinan taraf›n- revakl› odalar›n›n üzerine oturtulmufltur. Kdan, Nurbânu Valide Sultan ad›na camii ile beraber infla edilmifltir. Bu muhteflem külli- Ba¤larbafl› Caddesi üzerinde iki kap›s› vard›r. ye için, Valide-i Atik Camii, bimarhanesi, Bu kap›lardan dikdörtgen biçimindeki avlula- imareti ve tabhanesi bahislerine bak›n›z. ra girilir. Sa¤daki yani medrese kap›s› karfl›s›n- daki kap›dan, Seyyidler, fierifler ve eflraf gibi iti- Misafirhane ismiyle de bilinen kervansaray, barl› misafirler binekleri ile beraber al›n›rlard›. bimarhane ve imaret binalar›yla, Ba¤larbafl› Kap›lar›n üzerinde kap›c›lar›n odalar› bulunu- Caddesi aras›nda uzanan büyük bir yap›d›r. yordu. Bunlardan biri hâlâ durmaktad›r.

Evliya Çelebi Seyahatnamesinde, misafirhane- Kap›lar›n tam karfl›s›nda mermer sütunlu ve den Orta Valide Kervansaray› diye bahseder bafll›kl› bir saçak ve bunun arkas›nda da bir dö- ve; nem hapishane olarak kullan›lan esas kervansaray binalar› bulunmaktad›r. Bunlar üç bö- “Bu da cami ve imarethane yan›ndad›r. Yüzer lümden olufluyordu. ocakl›, biner beygir al›r misafirhanedir. Baflka de- veli¤i de vard›r.” der. Her odada bir ocak oldu- Kervansaraylar idare bak›m›ndan iki tipe ayr›- ¤una göre 100 oda var demektir. Kervansaray- l›yordu. Vak›f olanlar paras›zd›. Valide-i Atik lar›n çal›flma tarz› için Mihrimah Sultan Ker- Kervansaray› da vak›f idi. Bu nevi kervansa- vansaray› bahsine bak›n›z. raylarda yolculara eflyal› odalar ve bedava yemek verilir ve ifllerine bak›l›rd›. Bu as›rlarda

980 Üsküdar Kervansaraylar› bunun örnekleri Avrupa’n›n hiç bir yerinde mezarl›k duvar› köflesinden 60 ad›m ileride yoktu. Bu bak›m yaln›z üç gün sürerdi. olup, hemen yol kenar›ndad›r. Sicill-i Osmânî yazar› merhum Mehmed Süreyya Bey ise, Mus- Gece olunca kervansaray kap›c›s› cümle kap›- tafa Efendi’nin Eski Menzilhane karfl›s›na gö- s›n› kapat›rd›. Herfleyden mesul o idi. Kervan- müldü¤ünü söylemektedir. Bu aç›k ifadeler saray›n etraf›nda daima bekçiler bulunurdu. karfl›s›nda Eski Menzilhane’nin ‹nadiye Mesci- Sabah namaz›ndan evvel eflyalar yoklan›r, her- di Soka¤› üzerinde ve bu aile sofas› karfl›s›nda fleyin tamam oldu¤u görüldükten sonra kap›lar bulundu¤u anlafl›lmaktad›r. Menzilhane’nin aç›l›rd›. Gece asla kap› aç›l›p, içeriden d›flar›ya hemen yan›nda Has Odal› Ahmet A¤a mekte- veya d›flar›dan içeriye kimse al›nmazd›. bi ve sebili, biraz ileride Esma Sultan Mektebi ve onun karfl›s›nda ise Bali A¤a Mescidi vard›. Evliya Çelebi, ‹stanbul’da 12, Üsküdar’da ise 11 kervansaray›n bulundu¤unu belirtmifltir. Sultan III. Mustafa (1757-1774), 1760 tarihin- Kervansaraylar›n bu flekilde denk olmas› Üs- de Ayazma Camii’ni yaparken, Do¤anc›lar küdar’›n ne kadar hareketli ve mühim bir ko- Meydan›’nda iki yeni menzilhane ve bir de naklama merkezi oldu¤unu gösterir. han yapt›rm›flt›r. Bu tarihten sonra ilk menzilhane, Eski Menzilhane ismini alm›flt›r. Valide-i Atik Kervansaray›’n›n hemen yak›- n›nda, Atpazar›’nda bir çok özel ve paral› han- Teflrifatç› Âkif Efendi (ölümü 1767) bu hususta lar vard›. Bir menzil olan bu ahflap hanlar ya- flunlar› söylemektedir: k›n zamana kadar mevcuttu ki, en meflhuru Suluhan idi. “Ez-kadim (eskiden beri) Do¤anc›lar’a mahsus olan harabe han vak›f taraf›ndan Üsküdar ve Kaynaklar: (Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Dan›flman Türk- Gegbuze (Gebze) menzilcilere tahsis ve iki bab çesi, 2/173) (M. Pakal›n, Tarih Deyimleri, 2/245) (Konya- menzilhane ve ondört odal› bir bab han” yap›l- l›, Üsküdar Tarihi, 2/385) m›flt›r.

Menziller, menzilci veya Menzil Eminleri tara- f›ndan idare edilirdi. Bunlar›n ayr›ca yard›mc›- Valide-i Atik ÜSKÜDAR MENZ‹LHANELER‹ lar› vard›. Harp s›ras›nda askerin yiyecekleri (Nurbânu Sultan) ve POSTA NAK‹L ‹fiLER‹ temin ve tedarik etmek ve paras› karfl›l›¤›nda Kervansaray› zahîre almak Menzil Emini’nin görevi idi. cümle kap›s›. enzilhane, konak mevkii anlam›nda kul- Menzillerde bulunan Menzil Atlar›’n›n bak›m› Mlan›lan bir deyimdir. Posta iflini gören Tatarlar, konak yeri vazifesi gören menzilha- nelere inerler, orada geceledikleri gibi atlar›n› da orada bulunan atlarla de¤ifltirerek yollar›na devam ederlerdi.

Fatih Sultan Mehmet zaman›nda tesis edildi¤i san›lan ilk menzilhane ‹nadiye semtinde idi. Bugün Gündo¤umu Caddesi ismini tafl›yan uzun yolun eskiden Menzilhane Yokuflu ad› ile an›lmas› bundand›r. Ayvansarayî Hüseyin Efendi, meflhur eserinde fieyhülislâm Tekkesi Mescidi bahsinde, fieyhülislâm Mustafa Efen- di’nin 1158 Saferinde (Mart-1745) vefat ederek “Üsküdar’da menzilhane yak›n›nda valideleri yan›nda defn” olundu¤unu beyan etmifltir.

Mustafa Efendi’nin büyük aile sofas› bugün de mevcut olup, ‹nadiye Meydan›’ndan Tunusba- ¤›’na giden ‹nadiye Mescidi Soka¤› üzerinde ve meydandan yüründü¤üne göre sol tarafta ve

981 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

ve tedariki de yine bunlar›n ifli idi. Bu yerler- ken veyahut uzun bir yoldan geldi¤i vakit ken- deki atlar, resmi ifllerde acele olarak gidenler- di gözü ile görmelidir. le, posta tatarlar› taraf›ndan kendi atlar› b›ra- k›larak de¤ifltirildi¤i gibi, vazife ile bir tarafa Tatar Üsküdar’dan yola ç›karken hayat, nefle, gidenlere oralardan at verilirdi. Menzilhanede s›hhat ve hareket modelidir. Saç› sakal› tek te- at ve develerden baflka arabalar da bulunurdu. line kadar itina ile taranm›fl, tuvaleti ve yüzü taravetli olup, insana itimat verir bir haldedir. 1053 (1643) tarihli Menzil Defteri’nde, Subafl› Uzun kalpa¤› flöyle çapk›nca bir yana do¤ru y›- Mehmet A¤a’n›n Üsküdar Menzilhanesi’nin k›lm›fl, üzerine de parlak çiçekli bir yemeni sa- emini oldu¤u ve menzile senede 240 bin akçe r›lm›flt›r. Kollar› y›rtmaçl› k›rm›z› çuha ceketi, tayin edildi¤i ve bunun 88 bin akçesinin dev- flalvar› güzel, çizmeleri parlak ve son derece te- let taraf›ndan, 152 bin akçesinin de Üsküdar mizdir. Alaturka genifl üzengiler ne kadar par- zeametinden karfl›land›¤› görülmektedir. lat›lmak mümkünse o kadar parlakt›r. Güzel eyer tak›mlar›, belinde gümüfl kakmal› çifte ta- Menzil usûlü, II. Mahmut saltanat›n›n sonla- bancalar›, kehribar a¤›zl›k çubu¤u ile cidden r›nda Firarî Ahmet Pafla taraf›ndan Posta’ya görülme¤e de¤er bir Türk flövalyesidir. tahvil edilmifltir. Bu zamana kadar Posta Tatar- lar› k›rm›z› cüppe giyerler ve bafllar›na da uzun Lâkin, kendisini bir de uzun yoldan geldi¤i za- kara kavuklar koyarlard›. Tatarl›¤a al›nan man görünüz. Onu do¤urup büyüten anas› bile kimselerde iffet, namus, ata iyi binme, yol me- tan›yamaz. Alt›ndaki at durur durmaz eyerden flakkatine katlanma gibi vas›flar aran›rd›. I. inme¤e vakit bulamaks›z›n kendini adeta top- Abdülhamit taraf›ndan Tatarân Oca¤› teflkil ra¤a b›rak›verir. Bir çubuk bile yakma¤a meca- edilmifl ve Elçihan›, Tatarân Oca¤› ittihaz edil- li yoktur. A¤r› ve s›z› ile bitkin bir haldedir. miflti. Tatarlar›n üzerinde bizim için tafl›nmas› im- kâns›z hacimde kuflak, a¤›r tabancalar, yata¤an Menzildeki hayvan say›s› de¤iflik olup, mühim b›ça¤›, havlular, çevreler, mendiller, ifllemeli yerlerde yirmiye kadar ulafl›yordu. Yap›lan mas- tütün kesesi, süslü enfiye kutusu ve saire var- raf, menzilci taraf›ndan tevzi defterine yaz›l›yor- d›r. Bu haliyle adeta cephane ve levaz›m depo- du. Yolcu götüren Tatarlar bir ücret al›r, fakat su gibidir” demektedir. elinde ferman olan ve resmi iflle görevli veya hazine nakli için tayin olunan memurdan ücret Bir günde 165-170 km yol alabilen bu Tatarlar al›nmazd›. XIX. yüzy›l›n bafllar›nda bu ücretin Üsküdar-Ba¤dat yolunu 14 günde katederler- rayici gidifl saat bafl›na 30 para, dönüfl ise bir mifl. kurufl idi. Kaynaklar: (M. Pakal›n, Osmanl› Tarih Deyimleri ve Ta- Menzilcilerin emrinde, bir menzile hareket rimleri Sözlü¤ü, s. 420, 480) (Ç. Uluçay, 18. ve 19. Yüzy›l eden atlarla birlikte giden, oradan atlar› geri Saruhan’da Eflkiyal›k ve Halk Hareketleri, s. 34-35) (A. Sla- getiren sürücüler vard›. Sürücüler rehberlik de, Kaptan Pafla, O. Öndefl çevirisi, Bo¤aziçi Yay. s. 297 yapmakla da görevli idiler. vd.) (Sami, fiakir, Subhi Tarih, ‹stanbul 1198, s. 68 a-b) (Lütfi Pafla, Asafname, ‹stanbul 1326, s. 11-12) (Hikmet Amiral Sir A. Slade, memleketimize dair yaz- Tongur, Türkiye’de Genel Kolluk Teflkil ve Görevlerinin Ge- d›¤› seyahatnamede; liflimi, Ankara 1946, s. 113) (Teflrifatî Akif Efendi, Tarih-i Culus-i Sultan Mustafa-i Salis, Es’ad Efendi Kütüp. No: “Rumeli’yi dolaflmak üzere Tekirda¤›’ndan yo- 2108, s. 268/b-269/a) (Raflid Tarihi, ‹stanbul 1282, 4/63) la ç›kt›¤›m zaman, yan›mda memlekette Tatar (C. Orhunlu, Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nda Derbent Teflkilât›, deniler ve posta hizmetinde kullan›lan bir ‹stanbul 1967, s. 39-40) (Hadîkatü’l-Cevâmi, 1/282) (fie- Türk bulunuyordu. Ad› Veli olan bu adam, ›r- kip Eskin, Posta Telgraf ve Telefon Tarihi, ‹stanbul 1942) k›n›n en yak›fl›kl› ve çok güzel bir örne¤i idi. (R›za Bozkurt, Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nda Kollar Ulak ve Veli’nin mensup oldu¤u tatarl›k mesle¤inde ‹afle Menzilleri, Ankara 1966) (Maliye Def. tasnifi, H. 1053 hayat›n nas›l geçti¤ini lây›k›yla anlamak iste- tarihli Menzil Defteri, No: 4108, s. 20) (Ernest Manburi, yen bir Avrupal›, ‹stanbul’dan Üsküdar taraf›- ‹stanbul Rehberi, s. 145) (Konyal›, Üsküdar Tarihi, 2/288) na geçmeli ve bu Tatarlar› uzun bir yola ç›kar-

982 Üsküdar ‹marethaneleri

Üsküdar ‹marethaneleri

AZ‹Z MAHMUD HÜDÂYÎ Bu imaretin mevcudiyetini 915 Ramazan› eva- EFEND‹ ‹MARET‹ s›t›nda (1510 senesi Ocak ay›n›n bafl›) Kas›m- o¤lu Hac› Hamza ad›na tanzim edilmifl bir vak- maret, Aziz Mahmud Efendi Camii avlusun- fiyeden ö¤reniyoruz. ‹da ve hünkâr mahfiline ç›kan merdivenlerin yan›ndad›r. Türbe taraf›na aç›lan kap›s›n›n sa¤ Burada “Üsküdar be-nezd-i imaret-i Davud Pa- taraf›nda hazîre vard›r. 1978 y›l›nda tamir edi- fla” ibaresi kullan›lm›flt›r. len imarette bugün büyük bir ocak, çeflme ve oca¤›n arkas›nda ise büyük bir su haznesi bu- Kaynak: (Barkan-Ayverdi. 953/1546 tarihli ‹stanbul Vak›f- lunmaktad›r. Cami alt›ndaki mahzenin de lar› Tahrir Defteri, No: 349, s. 59) imaretin kileri oldu¤u söylenir. Burada bulunan topra¤a gömülü iri küpler yak›n tarihe kadar duruyordu. FAT‹H ‹MARET‹ ‹marette Celvetî Tekkesi derviflleri ile yard›m- c›lar› yemek yedi¤i gibi civar›n fakir halk› da maret, ‹skele Camii ile Yeni Valide Sultan yemek yerdi. ‹Camii aras›nda ve eski Bit Pazar›’n›n bulundu¤u yerde idi. Yerine, 1709 tarihinde Yeni ‹maretin hangi tarihte yap›ld›¤› belli de¤ildir. Cami ‹mareti yap›lm›flt›r. Cami, 1003 (1594-95) tarihinde infla edildi¤i- ne göre bu s›ralarda yap›lm›fl olmal›d›r. 1925 y›- Tarih yazar› Mehmet Neflrî’ye göre “seyyahlar l›na kadar faaliyet gösterdi¤i, semtin eski sakin- umumiyetle geceyi burada geçiriyorlard›. 937 lerince belirtilmifltir. Camii bahsine bak›n›z. fievvalinde (May›s 1531) ‹stanbul’da bulunan El-Gazzî seyahatinin ilk gecesini burada geçir- miflti.”

DAVUT PAfiA ‹MARET‹ ‹maret en korkulu günlerini Fatih Sultan Mehmet’in Gebze yak›n›nda, Sultançay›r› ara Niflanc› Küçük Davut Pafla taraf›ndan mevkiindeki vefat› s›ras›nda yaflam›flt›: Kcamii ile beraber yapt›r›lm›flt›r. Kara Da- vut Pafla Camii bahsine bak›n›z. Büyük hükümdar›n zehirlendi¤i söylentileri- nin ortal›kta dolaflmas› üzerine Gebze’den Üs- Hadîka yazar›, Davut Pafla Camii’ni anlat›rken küdar’a gelen yeniçeriler, ‹stanbul’a geçmek bu imaretten hiç söz etmemifltir. Buna göre için bu imarete doluflmufllard›. imaretin, 1770 tarihinden evvel yok oldu¤u söylenebilir. Mehmet Neflri de 3/4 May›s 1481 gecesini bu

985 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

imarette geçirmifl ve gördü¤ü olaylar› kitab›n- KÖSEM SULTAN ‹MARET‹ da anlatm›flt›r. ugün mevcut olmayan bu imaret, Çinili Babas›n›n ölümü üzerine tahta davet edilen BCami ile Çinili Hamam aras›ndaki büyük Bayezid-i Velî, 4000 süvari ile 21 May›s arsa üzerinde idi. Hemen yan›nda Kösem Sul- 1481’de Üsküdar’a gelmifl kay›klar›n haz›rlan- tan Kervansaray› ve s›byan mektebi vard›. mas›na kadar imarette dinlenmiflti. Pek çok kad›rga ve kay›k haz›rlayarak karfl›lamaya ko- Evliya Çelebi ünlü Seyahatname’sinde; bu flan devlet erkân› gibi, hemen bütün ‹stanbul imaretten Yeni Valide ‹mareti ad› ile bahse- halk›, yeni padiflah› görmek için Üsküdar’a der ve imaret Mihrimah Sultan ve Nurbânu koflmufltu. Sultan imaretleri gibi hay›r müessesesi olup “belki daha fazlad›r. Selâtin bahçesi önünde Bu imaretin yan›nda Fatih’in Üsküdar Medre- zaiflere, miskinlere (yoksullar) ve di¤er misa- sesi, civar›nda ise sonradan Bat Pazar› olan Si- firlere nimetleri boldur” diye ilâve eder. pahiler Çarfl›s› vard›. Pazar, 50 dükkândan mü- rekkep olup Rum Mehmet Pafla’n›n vakf› idi. ‹maret, Çinili Cami ile beraber 1640 tarihlerinde Mahpeyker Kösem Valide Sultan tara- Kaynaklar: (Mir’at, s. 98) (E. Ayverdi, Fatih Devri IV, s. f›ndan Mimar Kas›m A¤a’ya yapt›r›lm›flt›r. Çi- 546-554) (fi. Tekirda¤, Bayezid II’nin Tahta Ç›k›fl›, ‹stanbul nili Cami bahsine bak›n›z. Üni. Ed. Fak. Tarih Der. 1959, Say›:14, s. 89-90) (Neflrî Tarihi, s. 219) Kaynak: (Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Dan›flman Türkçe- si, 2/173)

GÜLFEM HATUN ‹MARET‹ M‹HR‹MAH SULTAN ‹MARET‹ ülfem Hatun Camii yak›n›nda ve kervan- Gsaray›n›n yan›nda idi. Abdurrahman k›z› sküdar ‹skele Meydan› civar›nda, Paflali- Gülfem Hatun’un 949 Cemaziyelâhirinin or- Üman› Caddesi ile Kurflunlu Medrese So- tas›nda (1542 senesi Eylülülün ortalar›) yaz›l- ka¤›’n›n birleflti¤i yerde ve soka¤›n sa¤ köfle- m›fl bir vakfiyesi vard›r. sinde idi. Bugün yerinde küçük bir park ve yan taraf›nda ise umumi helâ vard›r. Eskiden he- Burada imaretin fleyh-i imaret (imaret müdü- men yan›nda ve iskele meydan› taraf›nda bü- rü) vekilharc, kilârî (kilerci), nakiyb (fleyh yar- yük Mihrimah Sultan Kervansaray› bulunu- d›mc›s›), tabbak (aflç›), naz›r-› hüddam (hiz- yordu. 1930 tarihlerinde mevcut olan imaretin metçilere bakan) ve gerdum-kub (bu¤day vu- plân›, Pervitij’in paftalar›nda mevcuttur. ran, dibekçi) taraf›ndan yönetildi¤i görülmek- tedir. Buna göre, yap›ya helâ taraf›ndaki bir kap›dan girilmektedir. Kap›n›n önünde ve imaretin Vakfiyeden ayr›ca imarette yolculara hangi yi- yan taraf›n› da içine alan, duvar› y›k›lm›fl bir yeceklerin verildi¤i de ö¤renilmektedir. Bun- avlu vard›. Kap›n›n sa¤ taraf›nda bir çeflme bu- lar hergün bu¤day çorbas›, hergün taze ekmek, lunuyordu. Kap›dan evvela büyük kubbeli ye- hergün tuz ve nohut, hergün maydanoz ve pi- mekhane mahalline giriliyordu. Bunun sa¤ ta- yaz, hergün yo¤urt ve kimyon, hergün et, ra- raf›nda iki k›s›mdan oluflan mutfak ve fodla f›- mazan ve bayramlarda hergün aflure ve zerde r›n›n›n bulundu¤u k›s›mlar vard›. Bunlar, üze- idi. rinde çat› feneri bulunan iki küçük kubbe ile örtülmüfltü. Burada bulunan bir kap› vas›tas›y- ‹maretin hangi tarihte yok oldu¤u belli de¤il- la avluya ç›k›l›yordu. ‹maretin arkas›nda ve dir. 1182 (1768) tarihinde tamamlanan Hadî- cadde üzerinde üç gözden oluflan zahîre anbar- katü’l-Cevâmi’de imaretten bahis yoktur. lar› vard›.

Kaynaklar: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/205) (Barkan-Ayverdi, ‹maret, Mimar Sinan yap›s› olup 1547’de Mih- ‹stanbul Tahrir Defteri, s. 435) rimah Sultan taraf›ndan ‹skele Camii ile beraber yapt›r›lm›ﬂt›r. Mihrimah Sultan, babas›n›n

986 Üsküdar ‹marethaneleri kendisine temlik etti¤i Rumeli’deki baz› köyle- Kaynaklar: (Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Dan›flman Türk- ri bu imarete vakfetmifltir. çesi, 2/173) (T. Gökbilgin, Edirne ve Pafla Livas›, s. 500- 501, 524) (M. Meriç, Mimar Sinan Hayat› ve Eserleri, s. Evliya Çelebi bu imaretten flöyle bahseder: 37, 106) (M. Pakal›n, Tarih Deyimleri, s. 61) (Pervitij Si- gorta Haritalar›) (E. Koçu, 1814 tarihli Bostanc›bafl› Defte- “Mihrimah Sultan imareti, ay ve sene, sabah ri, ‹stanbul Ans. 6/2994) ve akflam, gelene ve gidene, saraylarda oturanlara hergün iki defa birer bak›r tepsi ile herkese birer tas bu¤day çorbas›, birer ekmek ve her gece birer mum ve her at bafl›na bir yem sada- NURBÂNU VAL‹DE SULTAN kas› vard›r. Üç günden fazla misafir kalana ‹MARET‹ vermezler. Vakf edenin flart› böyledir.” urbânu Valide Sultan, bu imareti külliye- Mihrimah Sultan ‹maretinden, medrese ö¤- Nsi ile beraber yapt›rm›flt›r. Bu muhteflem rencileri, cami ve hayrat bak›c›lar›, o bölgenin külliye, cami, medrese, tekke, hamam, s›byan fakir halk› ve gelen giden yolcular hiç bir üc- mektebi, darü’l-kurra, tabhane, imaret, ker- ret ödemeden yemek yerlerdi. vansaray, mescit ve darü’fl-flifadan meydana gelmifltir. Hepsi, Mimar Sinan’›n eseridir. ‹maret sabahlar›, sabah namaz› vakti aç›l›r, sabah derslerinden evvel fodlalar verilerek, ö¤- Külliyenin imaret ve darü’fl-flifas› yanyana ya- renciye bu¤day ve arpa unundan veya k›rma- p›lm›fl olup, bunlar›n üst taraf›nda kervansaray s›ndan yap›lan çorba da¤›t›l›rd›. Dersten ç›k- veya misafirhane binas› yer alm›flt›r. Genifl bir t›ktan sonra ya¤l› pirinç çorbas› verilir ve bu- alan› kaplayan bu teflekküllerden imaretin, na bazen nohut da konulurdu. Bu çorbay› iste- Toptafl› Caddesi ile Valide ‹mareti Soka¤›’na, yenler imarette içebildi¤i gibi gü¤ümlerle de kervansaray›n da Ba¤larbafl› Caddesi’ne aç›lan medreseye götürebilirlerdi. Perflembe günleri iki kap›s› vard›r. Darüfl-flifan›n kap›s› ise, Hel- de zerde, pilâv yap›l›r ve bolca verilirdi. Fuka- vac› Ali Soka¤›’na aç›lmaktad›r. Ayr›ca, ker- ralar›n en ziyade topland›klar› imaretler, Vali- vansaray› imaret ve darü’fl-flifaya ba¤layan de-i Atik ve Mihrimah Sultan imaretleri idi. merdivenler mevcuttur.

Nurbânu Valide Sultan ‹mareti’nin aﬂç›baﬂ›s›n›n oturdu¤u konak.

987 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

‹maret ve darü’fl-flifan›n (bimarhane) cümle T›marhanesi yapt›r›l›rken infla olunan nöbet- kap›s›, külliyenin bat› taraf›na isabet eden çi odalar›na rastlar›z. Hafif rampa olan bu ye- Toptafl› Caddesi üzerindedir. Toptafl› Meyda- rin biraz ilerisinde, bir cami kubbesini and›ra- n›’na bakan bu görkemli kap›n›n üzerinde, ah- cak kadar büyüklükte bir kubbenin örttü¤ü flap iki sütunun tafl›d›¤›, çok genifl ahflap bir sa- meydana geliriz. Dört genifl ve yüksek kemer ça¤› vard›r. Dövme demirden, topuzlu çivili ve köfle tromplar› üzerine oturtulan bu kubbe- olarak yapt›r›lan bu yüksek kap›n›n söveleri ve de dört pencere bulunmaktad›r. kemeri kesme tafltand›r. Kap›n›n tak›nda Sul- tan II. Mahmut’un sonradan kaz›nm›fl bir tu¤- Burada, iki yanda ve cümle kap›s›n›n tam kar- ras›, bunun iki yan›nda ay ve çok köfleli y›ld›z fl›s›nda olmak üzere üç kap› vard›r. Sa¤ ve sol- ve bunun sa¤ ve solunda ise: daki kap›lardan, sonradan Toptafl› T›marhanesi olan k›s›mlar› geçilir. Bu k›s›mlar esas hüvi- Lâ ilâhe illallah yetini tamamen yetirmifl olup 19. yüzy›l sonla- Muhammedün resûlullah r› yap›lar›d›r. Birbirinin ayn› olan bu yerlere k›sa birer koridorla geçilir. Koridorda küçük yaz›l›d›r. Bütün bunlar pembe renkli bir kartufl odalar vard›r. Koridorun tam karfl›s›nda üstü içine al›nm›flt›r. aç›k avlu bulunmaktad›r. Dört taraf› odalar ve ko¤ufllarla çevrilidir. Soldaki bir merdivenden Tu¤ra, 1250 (1834) tarihinde bimarhaneyi üst kata ç›k›l›r. Burada, zemini k›rm›z› çini dö- esasl› bir flekilde tamir ettiren Sultan II. Mah- fleli uzun bir koridor ve odalar vard›r. Bu pek mut ad›na konmufltur. fiair Aynî’nin bu tamir periflan durumdaki hasta odalar›n›n pencerele- için söyledi¤i manzume fludur: ri Toptafl› Caddesi’ne bakmaktad›r.

Dâvud Lukmân-› Hekîm dest ü hurd Mahmud Han Cümle kap›s›n›n karfl›s›ndaki kap›n›n önünde Hastahane yapd› seyret himmet-i flahâneyi sonradan yap›lm›fl oldu¤u anlafl›lan 7 basamak- K›flla kal’a tekye mekteb çeflme camiler yapup l› bir merdiven vard›r. Bu k›sm›n üstünü, di¤e- Oldu ta’mîre muvaffak çok dil ü vîrâneyi rine göre daha küçük bir kubbe ile bir beflik Top ile bin pâre eyler tâ miyân›ndan urub kubbe örter. Merdivenden ç›kacak olursak bü- Zirve-i Kaf’e e¤er vaz’ itseler bir dâneyi yük bir avluya geliriz. Bir nigâh-› merhametle iltifât itse e¤er Mürdeye canbahfl olur âkil ider dîvâneyi Ortas› ›hlamur a¤açlar› ile gölgelenmifl bu av- Aynî’yâ târih-i tâm›m sa’ ile flâfî cevâb lunun dört taraf›n› bir revak çevirmektedir. Yapd› Sultân-› zemân vâlâ bu bîmarhaneyi Yirmialt› poligon mermer sütun ve baklaval› 1250 bafll›k üzerine oturtulmufl olan bu revak›n üze- rinde kurflun kapl› yirmidokuz kubbe vard›r. Kap›n›n sa¤ taraf›nda, Hasan Çavufl’un 1007 (1598) tarihli çeflmesi vard›r. Bu çeflme bahsi- Avlunun sa¤ taraf›nda imaret, sol taraf›nda fli- ne bak›n›z. Çeflmenin sa¤ taraf›nda ve topra¤a fahane (bimarhane) odalar› ve bu odalar›n batm›fl durumda dört granit sütun görülmekte- üzerinde Nurbânu Valide Sultan’›n yapt›rm›fl dir. Mabet ve müfltemilât›n›n hiç bir yerinde oldu¤u ahflap mescit ve tam karfl›da, imaret ve bu tip tafl ve sütun kullan›lmam›flt›r. Çap› yak- bimarhaneye göre oldukça yüksekte olan ve lafl›k bir metreyi bulan bu muazzam sütunlar bugün hapishane olarak kullan›lan kervansa- belki de burada bulundu¤u söylenen eski bir ray veya misafirhane k›sm› bulunmaktad›r. Bü- saray›n son kal›nt›lar›d›r. Bu sütunlardan ya- yük avlunun eni, yani bimarhane ile imaret p›ld›¤› tahmin edilen top tafllar› veya gülleleri, aras› 38 ad›m, boyu ise 49 ad›md›r. Toptafl› Caddesi’nin bir kaç yerinde hâlâ gö- rülmektedir. Sa¤ taraftaki imaret k›sm›, bir avlu etraf›nda revakl› ve kubbeli bölümlerden oluflmaktad›r. Kap›n›n sol ilerisinde ve cadde üzerinde imare- Onbefl mermer sütun ve baklaval› bafll›¤›n ta- tin aflç›bafl›lar›n›n oturdu¤u Aflç›bafl› Kona¤› fl›d›¤› revak›n kubbeleri iyi durumdad›r. Avlu- vard›r. Bu isimle an›lan konak bahsine bak›- nun eni 14 ad›m olup, imaretin büyük avluya n›z. bakan büyük kubbeli bölümleri 17 ad›m, imaret avlusu ile Valide ‹mareti Soka¤› aras›ndaki Kap›dan içeri girdi¤imizde, iki yanda Toptafl› bölümlerin eni ise 10 ad›md›r.

988 Üsküdar ‹marethaneleri

‹maret hücrelerinin yüksek ve genifl kubbeleri tabhanede yatan hastalar yararlan›rlard›. Ker- üzerine çat› fenerleri yap›lm›flt›r. Bu hücreler- vanlardaki develer için de deve hamuru haz›r- de, flömineler, yemek salonlar›, bulafl›khane- lan›rd›. Binleri bulan bu insan ve hayvanlar›n ler, yemek piflirme mahalleri ve fodla ekme¤i yiyece¤ini haz›rlamak ve erzak›n›, mumunu ve piflirmeye yarayan f›r›nlar bulunmaktad›r. Bu odununu temin etmek ve bulafl›klar›n› y›ka- f›r›nlar elan iyi durumdad›rlar. ‹maret k›sm› mak kolay bir ifl de¤ildi. fazla bir de¤iflikli¤e u¤ramam›flt›r. Bunlar› yerine getirmek için bir çok kimse va- Büyük avluya girdi¤imiz kap›dan karfl›ya bakt›- zifelendirilmiflti. ‹maretlerdeki vazife sahipleri- ¤›m›zda gerek imaretin ve gerekse bimarhanenin nevi ve miktarlar› vak›fnamelerin ço¤un- nin bu k›sm›nda bulunan revaklar›n› ve odala- da tesbit olunmufltur. Mihrimah Sultan ‹mare- r›n› görürüz. Bu odalar kervansaray veya misa- ti bahsine bak›n›z firhane binalar›n›n alt›ndad›r. Kervansaray bu odalar›n tonoz, sütun veya kubbeleri üzerine Dini müesseseler hakk›nda tetkikleri ile tan›n- oturtulmufltur. Burada bulunan merdivenler- m›fl olan Müftüzâde Esat Bey, ‹stanbul’daki ima- den kervansaraya ç›k›labilmektedir. Bu tarafta retlere tahsis etti¤i iki k›ymetli yaz›s›nda (Sebi- ve büyük avlunun iki taraf›nda ve köflelerde lü’r-Reflad, 21, s. 189-191, 210-212) ‹stan- büyük kubbeli k›s›mlar vard›r ki, çamafl›rhane bul’daki 20 imaretin, 6 Nisan 1327 (1911) ta- oldu¤u söylenmektedir. Uzaktan küçük bir ca- rihli yasan›n ilân›na kadar mamur ve muntazam mii and›r›r. oldu¤unu yazd›ktan sonra flu tafsilât› veriyor:

‹maret hücrelerinden birinden aç›lan rampal› “Bu kanun ile, bu 20 imaretten 18’i la¤voluna- bir kap› ile Valide ‹mareti Soka¤›’na ç›k›lmak- rak yaln›z fukaraya mahsus olmak üzere biri tad›r. Bu kap›n›n halka yemek da¤›t›m› için Lâleli’de, di¤eri Üsküdar’da (Ahmediye Camii yap›ld›¤› rivayet olunuyor. ‹marette her gün Medresesi Aflhanesi) iki tanesi b›rak›lm›fl, ta- yemek piflirilir ve fodla ekme¤i yap›l›rd›. lebe erzak ve tayini paraya çevirerek ve sonradan 18 Eylül 1330 (1914) tarihli nizamname Evliya Çelebi Seyahatname’sinde, Mihrimah ile yeni talebeye mahsus olarak Fatih, fiehzade, Sultan ‹mareti ile Orta Valide ‹mareti dedi¤i Nûr-› Osmanî ve Valide-i Atik imaretleri iade bu imaretten bahsederken flöyle demektedir: ve ihya edilmifl, duagû fodlalar›-bedelleri verilmek suretiyle kay›tlar› silinmifl, hademe-i hay- “Ay ve sene, sabah ve akflam, gelene gidene, rat fodla ve iafle bedeli sahiplerinin vazife ve saraylarda oturanlara hergün iki defa birer ba- maafllar›na zam suretiyle-kezalik kay›tlar› silin- k›r tepsi ile herkese bir tas bu¤day çorbas›, bi- mifl, gelen giden bir çok fukara idad›na ithal rer ekmek ve her gece birer mum ve her at ba- olundu. fl›na bir yem sadakas› vard›r. Üç günden fazla misafir kalana vermezler. Vakf edenin flart› ‹maretlerin hepsinde talebe-i ulûm iafle edilir- böyledir. Orta Valide ‹mareti de bu tertip üze- di. Talebe tevziat› son bulduktan sonra fakirle- re olup Cuma gecesi zerdesi, pilâv› vard›r ki, re ve misafirlere da¤›t›m bafllard›... fakire di¤er yafll›ya ve gence boldur. Cemi hademeleri olan 800 adam gelip muayyen r›z›kla- Talebelere, fodla, çorba, pilâv, aflure ve bazen r›n› al›rlar. Büyük bir vak›ft›r.” de zirbaç da¤›t›l›rd›. Bir fodla doksan dirhem miktar›ndaki ekmektir...(1 dirhem= 3.25 gram) Bu durum II. Meflrutiyete kadar yani 1908 senesine kadar sürmüfltür. Yemekleri o kadar ne- Herhangi bir medreseye yeni dahil olan bir ta- fismifl ki, fakir fukaradan baflka orta halli aile- lebeye (çömez) mülâz›m istihkak› olan bir tam ler bile bu yemeklerden al›rlarm›fl. fodla verilir, sonradan hücre sahibi olunca bir misli zam al›r. Herhangi bir vak›ftan ayr›ca Nurbânu Valide Sultan Darüflflifa Mescidi, Bi- meflrutas› var ise, dört fodlaya kadar hak kaza- marhanesi ve Tabhanesi bahislerine bak›n›z. n›r. Sabahlar› imaretler, sabah namaz› vakti aç›l›r, sabah derslerinden evvel fodlalar verile- ‹marethaneden, fakir halk, ‘cemi hademeleri rek talebeye bu¤day ve arpa unundan veya k›r- olan 800 adam,’ kervansarayda kalan yüzlerce mas›ndan yap›lan çorba da¤›t›l›r. Bu çorba kifli, flifahane ve o devrin prevantoryumu olan imaret dahilindeki ‘Me’kel’de (yemekhane)

989 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Mimar Sinan Hayat› ve Eserleri, s. 37, 106) (Türk Dili ve Edebiyat› Ans. 1/248 Aynî md.) (M. Tahir, Osmanl› Müel- lifleri, Meral Yay. 2/31) (Aynî Divan›, s. 298-299) (Ata Tarihi 3/150)

RUM MEHMET PAﬁA ‹MARET‹

um Mehmet Paﬂa Camii civar›nda bulu- Rnan bu imaretten eser kalmam›ﬂt›r.

Pafla, ‹stanbul’da Hoca Hayreddin Mahalle- si’nde bir tek hamam› ve müteaddid evlerden oluflan ve Mustafa Pafla Saray› denilen gayri- menkulleri bu imaret için akar göstermifltir.

Bunlardan baflka, Dimetoka’da Ada Nahiye- her talebeye büyük ve muayyen bir kepçe ol- si’ndeki bir köyü de bu imarete vakfetmifltir. Yeni Valide Sultan mak üzere verilir ve orada taslarla içilir. Ders- Bu köy, Fatih Sultan Mehmet taraf›ndan ‹mareti’nin fodla f›r›n›. ten ç›kt›ktan sonra ya¤l› pirinç çorbas› al›n›r, Mehmet Pafla’ya hibe edilmifltir. buna bazen nohut da konur. Bu çorbay› arzu edenler imarette içebilece¤i gibi birçok medre- 925 (1519) tarihinde yaln›z bu köyün vak›f ge- selerin çorbas›n› talebelerden seçilen ve ‘Ke- liri, bir k›sm› haraçgüzar-› padiflahî’de bulun- mer’ nam›yla an›lan bir adam ve arkadafllar› mak suretiyle senevi 13.626 akçe idi. vas›tas›yla -bir s›r›k ucuna iki ipe ba¤l› teneke veya gü¤ümlerle- medreseye getirilir, fodlalar- Ayr›ca Ankara’da Mahmut Pafla Bedesteni la birlikte talebeye da¤›t›l›rd›. Perflembe günle- (bugün müze) yan›ndaki Kurflunlu Han da bu ri de her imarette zerde, pilâv... yap›l›r ve bol- imarete vak›f olarak yapt›r›lm›flt›r. Han, yak›n ca verilir.” zamana kadar Sadrazam Mahmut Pafla’n›n vakf› biliniyordu. Kaynaklar: (Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Dan›flman Türk- çesi, 2/173) (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/182) (M. Pakal›n, Ta- Hadîka yazar› eserinde bu imaretten hiç bah- Yenicami ‹mareti’nin rih Deyimleri, 2/61) (O. Ergin, Türk fiehirlerinde ‹maret Sis- setmedi¤ine göre yap› 1775 tarihinden önce kap›s› ve çevresi. temi, s. 22-23) (O. Ergin, Türk fiehircili¤inin Tarih-i ‹nkifla- yok olmufl demektir. f›) (Eremya Çelebi, ‹stanbul Tarihi, s. 53, 296) (M. Meriç, ‹maret, fiemsi Pafla Bostan› Soka¤› ile fiemsi Pafla Caddesi’nin birleflti¤i yerde ve soka¤›n sa¤ köflesindeki fierefabad Kasr› için yapt›r›lan su deposunun yan›nda idi. Büyük kemerli oca- ¤› elan durmaktad›r. Su deposunun bu imaret tafllar›yla yap›ld›¤› san›lmaktad›r.

Cami avlusundan bu imaretin önüne inen merdivenli kap› 1935 tarihlerinde kapat›lm›fl- t›r. ‹maretin önünde turflular› ve büyük su dolab› ile meflhur fiemsi Pafla Bostan› bugün park haline getirilmifltir.

Kaynaklar: (Barkan-Ayverdi, ‹stanbul Tahrir Defteri, No: 1034, s. 180) (T. Gökbilgin, Edirne ve Pafla Livas›, s. 334- 335) (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/195) (Alus, Üsküdar, Akflam, 14 fiubat 1939) (Dr. R›fat Özdemir, 19. Yüzy›l›n ‹lk Yar›s›n- da Ankara, s. 27)

990 Üsküdar ‹marethaneleri

YEN‹ VAL‹DE CAM‹‹ ‹MARET‹

fiemsi Pafla Caddesi ile Balaban Caddesi ara- s›ndaki oldukça genifl alan› kaplar. ‹maret ka- p›s› karfl›s›nda Yeni Cami’in akarlar› olan dük- kânlar ve camiin cümle kap›s› ile s›byan mektebi bulunmaktad›r.

Kesme tafl ve tu¤la hat›ll› olarak yapt›r›lan bu yap›, Sultan III. Ahmet’in annesi Gülnufl Emetullah Valide Sultan taraf›ndan cami ile beraber 1708-1711 tarihleri aras›nda infla ettirilmifltir. Mimar›, Kayserili Mehmet A¤a’d›r. Yeni Cami bahsine bak›n›z. Yak›n tarihe kadar pek harap durumda iken 1965-70 senelerinde Avlu kap›s›n›n sol taraf›ndaki ev ise, imarete restore edilmifltir. nezaret edenlerin meflrutas› idi. Bunun yan›n- Yeni Valide Sultan da ve köflede, 1194 (1780) tarihinde Sineper- ‹mareti. Balaban Caddesi’ne aç›lan büyük bir kap›dan ver Valide Sultan taraf›ndan yapt›r›lan üç yüz- ‘L’ fleklinde bir avluya girilir. Sa¤ köflede ima- lü bir çeflme bulunmaktad›r. ‹maretten 69 y›l retin helâs› bulunmaktad›r. Genifl, tu¤la ke- sonra yap›lm›flt›r. merli bir kap›dan imarete dahil olunur. Sa¤ ve sol tarafta oldukça büyük k›s›mlar vard›r. Sa¤ ‹maretin hiç bir yerinde kitâbesi yoktur. taraftaki k›s›m iki ayr› bölmeden oluflmufltur. Aralar›nda genifl bir kemer bulunmaktad›r. Üzerleri iki büyük kubbe ile örtülmüfl olup bunlar›n üzerlerine ayr›ca alt› ayakl› çat› fenerleri yap›lm›flt›r. Buradan ›fl›k almaktad›r.

Sol taraftaki bölme ise, yine iki k›s›md›r. Üzer- leri beflik çat› ile örtülmüfltür. Burada, iki ocak ve iki baca görülmektedir. Bu k›s›m f›rdolay› belli bir yüksekli¤e kadar mermer ile kaplan- m›flt›r. Duvar kenarlar›nda tezgâhlar bulunmaktad›r. Orta yerde, hem ›s›tmaya, hem de üzerinde yemek yapmaya yarayan büyük bir mutfak sobas›, kuzine vard›r.

Sa¤l› sollu bu k›s›mlar›n aras›nda bulunan ko- rudorun ilerisinde imaretin ambar› bulunmaktad›r. Bu ambar›n caddeye aç›lan bir kap›s› ve penceresi vard›r.

‹maretin sol taraf›nda, imaretin fodla f›r›n› Valide-i Atik ‹mareti mevcuttur. F›r›n, kapaklar› ve tezgâhlar› elan ekmekçibafl›s› durmaktad›r. Avlu kap›s›n›n sa¤ taraf›nda ‹brahim Efendi’nin imaret ile beraber yapt›r›lan Muytab Han› Karacaahmet (Han-› Sebil) ise y›k›lm›flt›r. Yeri, imaret duva- Mezarl›¤› 8. Ada’daki r›ndaki ek yerlerinden bellidir. flâhidesi.

991

Üsküdar Namazgâhlar›

ABDÜLAZ‹Z EFEND‹ ay sonra 22 Ocak 1646 tarihinde idam edilmifl NAMAZGÂHI ve Üsküdar’da Küçük Selimiye Camii karfl›s›n- da, Karacaahmet Mezarl›¤›’n›n birinci s›ras›na amazgâh, fiemsi Pafla Bostan Soka¤› ile gömülmüfltür. NHasbahçe Soka¤›’n›n birleflti¤i köflede ve Hasbahçe Soka¤›’n›n sol taraf›nda idi. Kaynaklar: (Ayvansarayî, Vefeyât Haz. F. Derin, s. 51) (‹. Hakk›, Merâk›d, s. 42) Bugün mevcut olmayan bu namazgâh›n set duvarlar›n›n tafllar›, yandaki bahçenin duvar›nda kullan›lm›flt›r. Daha genifl bilgi için Abdülaziz Efendi Çeflmesi bahsine bak›n›z. ABDÜLGAN‹ A⁄A NAMAZGÂHI Mihrab tafl›na flu kitâbe hak edilmiflti: u namazgâh için Abdulgöni A¤a Çeflmesi Cezire-i Girit’te Hanya Kalesi’nde Bbahsine bak›n›z. Sultan ‹brahim hatibi olan Merhum ve ma¤fûrunleh Abdülaziz Efendi’nin hayrat›d›r. Ruhi çün el-Fatiha. 1179 (1765-66) AD‹LE SULTAN NAMAZGÂHI (KORULUK MEVK‹‹ NAMAZGÂHI) Kitâbeden de anlafl›laca¤› üzere Abdülaziz Efendi Girit Adas›’n›n kuzeyinde bir liman ak›f sicil kay›tlar›na göre namazgâh Altu- flehri olan Hanya Kalesi’nin içindeki Sultan Vnizâde, ‹smail Pafla Mahallesi’nde ve Ko- ‹brahim (1640-1648) camii hatipli¤ini ifa et- ruluk mevkiinde idi. mifltir. Seyyid Ahmet Deresi’nin bir kolu üzerinde bu- Hanya Kalesi, 19 A¤ustos 1645 tarihinde Ser- lunan ve Koruluk ismiyle an›lan mesire yeri, dar Yusuf Pafla’n›n kumandas›ndaki Türk Or- Mütevelli Sokak’tan Ankara Asfalt›’na kadar dusu’nca zapt edilmifltir. Fetih s›ras›nda kale uzan›yordu. Sa¤ taraf›nda ve bir tepenin ete- burçlar›ndan ezan sesleri yükselirken “anane ¤inde ‹ranl›lar Mescidi ve Mezarl›¤›, sol tara- mucibince fetih timsali olarak” kalenin en büyük f›nda ise, yine bir tepe üzerinde Tophanelio¤- kilisesi olan Saint Nicolas Kilisesi, Sultan ‹bra- lu-Kofluyolu Caddesi uzan›yordu. him ad›na ‘Hünkâr Camii’ ad›yla ibadete aç›l- m›flt›r. Dere kenar›nda yer alan namazgâh tafl› bugün mevcut de¤ildir. Her zaman akan kitâbesiz çefl- Hanya Fatihi Yusuf Pafla, fetihten takriben 5 mesi mevcuttur.

995 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Adile Sultan’›n hayat› için, Valideba¤› Kasr› Büyük Çaml›ca Hastahanesi bulunmaktad›r. bahsine bak›n›z. Kendi, 1845’de evlendirilip Ferah Caddesi ilerisinde Çakalda¤› Mezarl›¤› bu kasra geldi¤ine göre, namazgâh bu tarihten vard›r ki, eski Hariciye bakanlar›ndan Yusuf bir müddet sonra yap›lm›ﬂ olmal›d›r. Kemal Tengirﬂek aile hazîresi buradad›r.

Adile Sultan’›n bu namazgâh›ndan baflka, Ko- Mezarl›k kap›s›n›n sa¤ tara›fnda, musalla tafl› fluyolu üzerinde, bugün Gö¤üs Hastal›klar› vazifesi gören yedi sat›r halinde ondört m›sral› Hastahanesi olarak kullan›lan, M›s›rl› Prenses ve 1248 (1832) tarihli, Sultan II. Mahmut’un Nevcivan Han›m’›n muhteflem ahflap köflkü bir çeflme kitâbesi görülmektedir. karfl›s›ndaki küçük mesiregâhta da ayr›ca bir namazgâh› vard› ki, bu dahi bugün mevcut de- Namazgâh›n yan›nda ahflap, Namazgâh Camii ¤ildir. bulunmaktad›r. Namazgâh, onbir ad›m eninde ve onyedi ad›m boyunda olup, befl tafl basamakla ç›k›lmaktad›r. K›ble tafl›ndaki iki sat›r- l›k yaz› okunmaz haldedir. Yaln›z alt›ndaki AD‹LE SULTAN NAMAZGÂHI 1277 (1860) tarihi okunmaktad›r. Etraf›n› de- mirli ve babal› bir korkuluk çevirmifltir. K›ble ukar› Dudullu Köyü’nde ve kendi ismiyle tafl›n›n sol taraf›na sonradan abdest muslukla- Yan›lan çeflmesinin arkas›ndad›r. Çeflmenin r› mahalli yap›lm›flt›r. Tarihsiz ve yaz›s›z kuyu- ayna tafl›, ayn› zamanda mihrapt›r. Üzerinde: su cami kap›s› önündedir. Üzerinde bir tulumba vard›r. Eski Ankara Yolu (Naldöken Cadde- “Külle mâ dehale aleyhâ Zekeriyye’l-mihrâb” si) bu namazgâh›n önünden geçerdi. Bu ba- 1340 (1886) k›mdan bir menzil mahalli say›labilir.

ayeti görülmektedir. Namazgâh›n etraf› demir Namazgâh, vak›f sicil kay›tlar›na göre, Bostan- parmakl›k ile çevrilmifl olup üç tafl basamakla c›bafl› Abdullah A¤a taraf›ndan yap›lm›flt›r. ç›k›l›r. Dudullu Köyü Çeflmesi bahsine bak›- K›s›kl› Camii’ni de Abdullah A¤a infla ettir- n›z. mifltir. Abdullah A¤a, 895 (1489) tarihinde vefat etti¤ine göre namazgâh› bu tarihten ev- Kaynak: (Erdem Yücel, ‹stanbul Namazgâhlar›, Hayat Ta- vel yapt›rm›flt›r. K›s›kl› Camii bahsine bak›n›z. rih Mec. 1972, Say›: 1, s. 51) Namazgâh Sultan II. Abdülhamit’in harem a¤as› Cavid A¤a taraf›n tamir edilmifltir.

Kaynaklar: (E. Yücel, ‹stanbul Namazgâhlar› 1972 Hayat AHMET EFEND‹ NAMAZGÂHI Tarih Mec. Say›: 1, s. 51) (Mustafa Özdamar, Namazgâh- lar, Vak›flar Der. 20/237) u namazgâh için Ahmet Efendi Çeﬂmesi Bbahsine bak›n›z. AT PAZARI NAMAZGÂHI

ALEMDA⁄I CADDES‹ amazgâh, Toptafl› Caddesi üzerinde idi. NAMAZGÂHI N1920-25 tarihlerinde yok olan bu namaz- gâh›n yeri bugün arsa halindedir. Halk aras›n- (BOSTANCIBAfiI NAMAZGÂHI) da namazgâh mahalli olarak bilinir. Kimin taraf›ndan ve hangi tarihte yap›ld›¤› belli de¤il- Namazgâh, K›s›kl› ile Ümraniye aras›nda uza- dir. Bugün yaln›z kitâbesiz kuyusu durmakta- nan Alemda¤ Caddesi üzerinde ve bu namaz- d›r. gâhtan dolay›, Namazgâh Mevkii ismiyle bilinen yerdedir. Bir zamanlar, iniflli ç›k›fll› ve par- Karfl›s›nda, Atpazar›’n›n meflhur yap›s› olan ke tafl› döfleli olan bu yolun sol taraf›nda ara- Sulu Han vard›r ki, arsas›na Ergin Sinemas› ya- l›klarla dizilmifl, kitâbesiz ve suyu daima akan p›lm›flt›r. Bu han›n kap›s› yan›nda Nevflehirli befl çeflme ve bir kuyu vard›. Sa¤ tarafta ve es- Damat ‹brahim Pafla’n›n efli Fatma Sultan’›n ki Çakalda¤› yeni Ferah Caddesi karfl›s›nda 1141 (1728-29) tarihli çeflmesi vard›. Y›k›lm›fl

996 Üsküdar Namazgâhlar› olan bu çeﬂmenin kitâbesi Yeni Cami avlusundad›r. Bu çeﬂme bahsine bak›n›z.

Namazgâh›n yak›n›nda ise, K›zlar A¤as› el-hac Mehmet A¤a’n›n 998 (1589-90) tarihinde yapt›rm›fl oldu¤u çeflmesi, mektebi ve meflhur Kemerli Camii bulunmakta idi. Camiin yeri yola gitmifl olup di¤erleri bugün de mevcuttur. Mehmet A¤a Çeflmesi bahsine bak›n›z.

Mehmet A¤a’n›n, Tabaklar Camii Soka¤›’n›n köﬂesinde de 995 (1587) tarihli bir çeﬂmesi ve namazgâh› vard›r.

Namazgâh›n hangi tarihte yap›ld›¤› belli de¤il- AYRILIK ÇEfiMES‹ dir. Yaln›z karfl›s›ndaki Ayr›l›k Çeflmesi 1009 Ayr›l›k Çeflmesi NAMAZGÂHI (1600-1) tarihinde Darü’s-saâde A¤as› Gazan- Namazgâh› üzerine fer A¤a taraf›ndan yap›ld›¤›na göre bu s›ralar- yap›lan gecekondu. amazgâh, ‹brahim A¤a semtinde ve Ayr›- da infla olundu¤u söylenebilir. Fakat bu kesin Namazgâh› Nl›k Çeflmesi mevkiindedir. ‹ki yan›ndan de¤ildir. çevreleyen kesme Tafl Köprü Caddesi ile Saray Ard› Soka¤› geç- tafllar elan mektedir. Üsküdar’›n en büyük namazgâhla- Türk-‹slâm Eserleri Müzesi’nde 3336 No. ile gözükmektedir. r›ndan biri idi. 18.50 metre uzunlu¤undaki iri kay›tl› ‹brahim Pafla Suyolu Haritas›’ndaki re- kesme tafl set duvar› yaln›z sokak taraf›nda kal- simden namazgâh›n alelade bir k›ble tafl›ndan m›fl olup di¤erleri yok olmufltur. Arazinin mey- ibaret olmad›¤› bir kap›s›, merdiveni ve sütun- linden dolay› bu taraftaki duvar›n yüksekli¤i lar üzerine oturtulmufl bir külah›n›n bulundu- oldukça fazlad›r. Namazgâh arsas›na bir çok ¤u görülmektedir. gecekondular yap›lm›flt›r. K›ble tafl› kay›pt›r. Yaln›z, mermer bir kuyu bilezi¤i ve hayvan su- Namazgâh bir minber fleklinde olup cuma na- lama¤a yarayan kaba tafltan yap›lm›fl bir yalak maz› k›l›nabilecek biçimde muntazam kesme mevcuttur. tafltan yap›lm›flt›r.

‹brahim Paﬂa Su Yolu Haritas›’nda Ayr›l›k Çeﬂmesi Namazgâh›: “‹brahim A¤a Çay›r›’nda vaki namazgâhd›r.”

997 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Resmin sa¤ köflesinde de Tevkii Ali Pafla Çefl- mifltir. mesi görülmektedir. Çeflmenin arkas›nda bir namazgâh sofas› vard›r. Ayfle Han›m, 1180 (1766) tarihinde vefat etmifltir. Kabri, Karacaahmet Mezarl›¤›’nda 8. Genç lâkab›yla ünlü Ali Pafla, Nevflehirli Da- Ada’da, namazgâh›n›n civar›nda, büyük tarih- mat ‹brahim Pafla’n›n 1123 (1711)’de vefat çi ‹. Hakk› Konyal› Sofas›’n›n hemen arkas›n- eden kardefli Halil A¤a’n›n o¤ludur. 1136 daki aile hazîresindedir. Burada on flâhide var- (1724)’te vezaret rütbesiyle Tevkiî (padiflah d›r. fiâhidesi hamzavî olup gerek tafl› ve gerek- buyru¤una niflan yapan memur) oldu. 1143 se hatt› nefistir. Kitâbesi fludur: (1730) tarihinden sonra vefat etti. O¤lu, Haf›z Mehmet Bey, 1177 (1763)’te vefat etti. Kabri, Hüve’l-Hayyü’l-Bâkî Üsküdar’da Hüdâyî Hazretleri Tekkesi hazîre- Hakk Sübhane ve Te’âlâ sindedir. Tafl› mevcuttur. Cem’i mümin ve müminâta Rahmet eyliye âmin. Tevkiî Ali Pafla Çeflmesi’nin yeri belli de¤ildir. Ale’l-husus umdetü’s-salihat Ayr›l›k Çeflmesi Namazgâh› civar›nda oldu¤u Ma¤fure Nuri Bey validesi san›lmaktad›r. (Sicill-i Osmânî, 3/533) Cenab›na ki süedâdan oldu¤una ‹flbu tarih-i vefat› flahiddir. Ayr›l›k Çeflmesi bahsine ve krokisine bak›n›z. Ayifle ruhuna el-Fatiha 1180, fi leyletü’l-cum’a ve’l-arefe Kaynaklar: (Semavi Eyice, ‹stanbul-fiam-Ba¤dad Yolu Üze- rindeki Mimarî Eserler, ‹stanbul Ünv. Ed. Fak. Tarih Der. Günümüze kadar gelmifl olan bir vakfiyeye gö- Say›: 13, s. 91) re namazgâh Silâhflor Ahmed Bey taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r. Ahmed Bey, Nuri Bey’in kardefli ve Ayfle Han›m’›n da kay›n biraderidir. Na- mazgâh›, yengesi ad›na tesis etmifltir. Ahmet AYfiE HATUN NAMAZGÂHI Bey, 7 Rebiyülâhir 1205 (14 Kas›m 1790) tarihinde vefat etmifltir. Kâtibî sikkeli flâhidesi amazgâh, Çiçekçi semtinde, T›bbiye yengesinin sa¤ taraf›ndad›r. NCaddesi ile Harem ‹skelesi Soka¤›’n›n birleflti¤i yerde ve soka¤›n sa¤ köflesindedir. Karfl›s›nda III. Selim’in 1217 (1802) tarihinde yapt›rm›fl oldu¤u büyük çeflme, sol taraf›nda meflhur Çiçekçi Kahvesi ve arka taraf›nda ise Karacaahmet Mezarl›¤›’n›n bir parças› bulunmaktad›r. Burada bir de, 1318 (1900) tarihli Naci Bey ve Meymenet Han›m’›n hayrat› olan bir kuyu vard›r.

Bir mezar tafl›n› and›ran namazgâh tafl›n›n arka yüzünde flu kitâbe vard›r:

Sâhibu’l-hayrat Merhume Veliyyetu Ayiﬂe Han›m rûh-› ﬁerifi mukaddes ola amin

Ön yüzünde üstte, 1181 (1767) tarihi ve bunun alt›nda ise,

Ayfle Hatun “Kûlle mâ dehale aleyhâ Zekeriyye’l-mihrâb” Namazgâh› bugün dört duvar âyeti yaz›l›d›r. Tafl›n iki yan›na, iki kabir tafl›n- aras›ndad›r. dan sökülen büyük molla sar›klar› yerlefltiril-

998 Üsküdar Namazgâhlar›

si’nin sa¤ taraf›nda idi. Bir apartman inflas› s›- ras›nda bilezik buradan al›narak, Çiçekçi Kah- Namazgâh sahibi vesi yerine yapt›r›lan bir apartman›n duvar›na Ayfle Hatun’un dayanm›flt›r. flâhidesi.

Kaynaklar: (Erdem Yücel, ‹stanbul Namazgâhlar›, Hayat Tarih Mec. 1972, Say›: 1, s. 51) (Konyal›, Üsküdar Tarihi, Yengesi Ayfle Hatun Kitâbesi fludur: 1/409; 2/76) (Sicill-i Osmânî, 4/589-590 Lalazâde Nuri ad›na namazgâh Mehmed Bey) (M. Özdamar, Namazgâhlar, Vak›flar Der. yapt›ran Ahmet Hüve’l-Hayyü’l-Bâkï Say›:20/237) (Süheyl Ünver, Türkiye’de Kahve ve Kahveha- Beyefendi’nin Cem’i mümin ve müminat ervah›na neler, Türk Etno¤rafya Der. 1962, Say›: 5/65) flâhidesi. Hassa Lalazâde Nuri Bey Efendi Merhumun biraderi silâhflor-› Hazreti flehriyarî merhum ve ma¤fur Ahmed Beyefendi’nin BABA NAKKAfi NAMAZGÂHI Ruhuna r›zaen-lillâhi teâlâ el-Fatiha 7 Rebiyülâhir 1205 amazgâh için Nakkafl Baba veya Bahri NBaba Mezarl›¤› bahsine bak›n›z. Namazgâh›n önünde Emine Hatun Vakf›’n- dan mermer bilezikli bir kuyu ile kitâbesiz bir çeflme vard›. Kuyu, Sultan III. Selim Çeflme- BÜYÜK ÇAMLICA (SUBAfiI NAMAZGÂHI) amazgâh, K›s›kl›-Büyük Çaml›ca yolu Nüzerinde ve bu yoldan Sefa Tepesi’ne ç›- k›lan yolun solunda, Tomruk Suyuna giden Küplüce yolunun da sa¤ taraf›ndad›r. Sol tara- f›nda, Veliaht Yusuf ‹zzeddin Efendi’nin meflhur köflkü, sa¤ taraf›nda da Subafl› Gazinosu bulunmaktad›r. Çiçekçi semtinde Namazgâh, Subafl› ad›n›, suyun bafl›nda bulun- Ayfle Hatun du¤u için almam›flt›r. Karacaahmet Mezarl›- Namazgâh›’n›n ¤›’nda 8. Ada’da, A Bölümü’nde ve T›bbiye H. 1318 tarihli Caddesi üzerinde bulunan bir tafl, bu isme kuyusu.

999 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Çeflme zamanla harap oldu¤undan II. Mahmut taraf›ndan ve H. 1251’de onar›lm›flt›r. Büyük Çaml›ca Çeflmesi bahsine bak›n›z.

Namazgâha, çeflmenin yan taraf›ndaki merdivenden ç›k›l›r. Sol taraf›nda devrinden kalma ulu bir ç›nar a¤ac› bulunmaktad›r. Mermer na- mazgâh tafl›n›n üzerinde sülüs yaz› ile yaz›lm›fl, 20 m›sral› flu kitâbe bulunmaktad›r:

Tarih-i musalla-y› Hazreti Sultan Mehmet han-› Gazi halledallahü mülkehû

fieh-i a’zam Mehmed Han Gazi Nizam-› din-i devlet rûh-› dünya Cihangir ü cihan-bahfl ü cihanban Büyük Çaml›ca Adüv-kefl kahraman-› rûz-› heyca Namazgâh›. B›rakd› ti¤i heybet flark ü garbe Misl-i seyl ak›td› hun-i a’da aç›kl›k getirmektedir. flâhide üzerindeki kitâbe Zeman-› devlet ü adlinde buldu fludur: Aceb revnak meta’-› zühd ü takva Nice bulmaz salah ü zühd ü revnak “Mabeyn-i Hümâyun Çaml›ca Subafl›s› el-hac Ki ol Sultan-› Gazi z›ll-i Mevlâ Mustafa A¤a’n›n efli Fatma Hesna Han›m. 25 Musalla vaz’›na emr-etdi bizzat Mart 1300 (1884)” Olub mihrab ve erkâni müheyya Serir-i saltanatda yâ ‹lâhî Mustafa A¤a’n›n buray› muhafaza alt›na ald›¤› Vücud-› Padiflah› eyle ibka ve zab›ta görevi yapt›¤› anlafl›lmaktad›r. Bu gö- Du’as› müstecab olurdu makbul rev, herhalde çeflme ve namazgâh›n yap›m se- Salât› mu’teber kadri mu’alla nesinden beri devam etmifltir. Kabul it bu du’ay› dergehinde Bi hakk-› sure-i Furkan ü Tâhâ Büyük Çaml›ca veya Subafl› Namazgâh›, Sul- Musallaya didi tarih Nâlî tan IV. Mehmet taraf›ndan 1071 (1660-61) Mekân-› muhterem ali musalla tarihinde yapt›r›lm›flt›r. Ayn› tarihte yapt›r›- Sene 1071 lan çeflmenin üstündedir. Namazgâh›n etraf›n- da, krokiden de anlafl›laca¤› üzere bir çok tari- Kaynaklar: (Mir’at-i ‹stanbul, s. 52) (Hadîkatü’l-Cevâmi, hi yap› ve çeflmeler vard›r. 2/258) (Konyal›, Üsküdar Tarihi, 1/412)

Büyük Çaml›ca veya Subaﬂ› Namazgâh› vaziyet krokisi.

1000 Üsküdar Namazgâhlar›

ÇEfiM-‹ AFET KADIN NAMAZGÂHI ak›f sicil kay›tlar›na göre Selimiye Mahal- Vlesi’nde ve Haydarpafla Caddesi üzerinde idi. Günümüze kadar gelemeyen bu namazgâ- h›n Haydarpafla sahras›na giden yol üzerinde oldu¤u san›lmaktad›r.

Kaynaklar: (Erdem Yücel, ‹stanbul Namazgâhlar›, Hayat Tarih Mec. 1972, Say›: 1, s. 51) (M. Özdamar, Namaz- gâhlar, Vak›flar Der. Say›: 20/237) Daye Kad›n Namazgâh› vaziyet krokisi. DARÜ’S-SAÂDE A⁄ASI HAL‹D A⁄A NAMAZGÂHI DARÜ’S-SAÂDE A⁄ASI MEHMET A⁄A NAMAZGÂHI amazgâh, meflhur Haydarpafla Sahra- Ns›’nda ve bugünkü Ticaret Lisesi bahçe amazgâh, Tabaklar Camii Soka¤› ile Bal- duvar›n›n önündeki 1255 (1839) tarihli Sul- Nc›lar Yokuflu’nun birleflti¤i yerde ve Ta- tan Abdülmecit Çeflmesi’nin ön taraf›nda ve baklar Camii Soka¤›’n›n sa¤ köflesindedir. Na- biraz ileride idi. mazgâh›n k›ble taraf›nda, Darü’s-saâde A¤as› Mehmet A¤a’n›n 995 (1587) tarihli çeflmesi Bugün mevcut olmayan bu namazgâh›, Sultan ve su terazisi bulunmaktad›r. Mehmet A¤a III. Selim’in Darü’s-saâde A¤as› Halid A¤a, Çeflmesi bahsine bak›n›z. yukar›da yaz›lan çeflme ile beraber yapt›rm›flt›. Bu çeflme bahsine bak›n›z. Sekiz ad›m boyunda ve eninde olan bu namaz- gâh›n k›ble tafl› yok olmufltur. Etraf›n› çeviren Halid A¤a, hazinedarl›ktan 1206 (1791-92) kesme tafl duvar›n›n bir s›ras› bugün de mev- y›l›nda darü’s-saâde a¤al›¤›na tayin olunmufl cuttur. ve 17 Rebiyülevvel 1213 (29 A¤ustos 1798) günü vefat etmifltir. Namazgâh da 1791-1798 Mehmet A¤a, bu namazgâh› çeflme ile beraber tarihleri aras›nda yapt›r›lm›flt›r. Kabri, Eyüp’te, yapt›rm›fl olmal›d›r. Bostan ‹skelesi’nde Mihriflah Valide Sultan Türbesi bahçesindedir. Bugün için Üsküdar’›n bilinen ilk namazgâh› budur. Mehmet Raif Bey, Mir’at-i ‹stanbul adl› eserinde “fiimendüfer ‹stasyonu karfl›s›nda Sultan Selim Han Hazretleri’nin Darü’s-saâde A¤as› Halid A¤a’n›n bina etmifl oldu¤u çeflme ile bir DAYE KADIN NAMAZGÂHI kaç yüz kifli istiab›na kafi ve etraf› demir par- (HAREM ‹SKELES‹ NAMAZGÂHI) makl›k ile çevrili bir namazgâh mevcuddur.” demektedir. amazgâh, befl soka¤›n birleflti¤i yerde ve Noldukça büyük bir meydan›n ortas›nda- Vak›f sicil kay›tlar›na göre namazgâh Selimiye d›r. Set duvarlar›, k›ble tafl› ve çeflmesi mevcut Mahallesi’nde ve Haydarpafla Caddesi üzerin- de¤ildir. Yaln›z bilezik tafl› kaybolmufl olan ku- dedir. Bundan, o zamanlar, bu havalinin Seli- yusu, bugün park olarak tanzim edilen bu yer- miye Mahallesi’nin hudutlar› içinde oldu¤unu de durmaktad›r. Yan taraf›na sonradan Sultan anlamaktay›z. II. Abdülhamit devrinde bir demir çeflme ve küçük mermer bir yalak konmufltur. Kaynaklar: (Mir’at-i ‹stanbul, s. 34) (Sicill-i Osmânî, 2/265) (Erdem Yücel, ‹stanbul Namazgâhlar›, Hayat Tarih Bâniyesinin, Sultan III. Selim’in Dayesi oldu- Mec. 1972, Say›: 1 s. 51) ¤u söyleniyor. Biraz ilerideki soka¤a ad›n› ver-

1001 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

mifl olun bu Hatun için Daye Kad›n Çeflmesi HACI MEHMET EFEND‹ bahsine bak›n›z. (TOPHANEL‹ O⁄LU NAMAZGÂHI) 4.40 x 6.10 metre ebad›ndaki bu namazgâh›n amazgâh, Tophanelio¤lu mevkiinde ve ilerisinde 3-3,5 metre yüksekli¤inde bir su te- NBa¤larbafl›-Tophanelio¤lu Yolu üzerinde razisi bulunuyordu. Yak›n tarihe kadar kaidesi ve bu caddenin Kuflbak›fl› Caddesi ile olan mevcut olan bu eserden niflane kalmam›flt›r. kavfla¤›n›n sol taraf›nda Tophanelio¤lu Çefl- mesi’nin karfl›s›ndaki k›r kahvesinin önünde Atatürk’ün özel foto¤rafç›s› Esat Nedim Tengiz- idi. Çevre yollar› yap›l›rken Burhaniye’ye nak- man’›n oturdu¤u üç katl› ahflap köflk de Daye ledilmifl ve kabir tafl› zannedilerek de arkas›na Kad›n Soka¤›’n›n sa¤ köflesinde idi. bir kabir flekli yap›lm›flt›r. Üzerinde:

1935 tarihine kadar Harem ‹skelesi Soka¤›, “Külle mâ dehale aleyhâ Zekeriyye’l-mihrâb” Namazgâh Caddesi ismini taﬂ›yordu. âyeti ve 9 Muharrem 1287 (11 Nisan 1870) tarihi vard›r.

DO⁄ANCILAR NAMAZGÂHI Namazgâh›n önünde, Tophanelio¤lu Meydan› ve bu meydana ad›n› veren 1140 (1727-28) ta- o¤anc›lar Meydan›’nda idi. Çak›rc›bafl› rihli çeflme ve sol taraf›nda ise Tophanelio¤lu DHasan Pafla’n›n eseri oldu¤u san›lmakta- mevkiinin küçük çarfl›s› bulunuyordu. d›r. Hasan Pafla, 981 (1573) tarihinde vefat etmifltir. Camii bahsine bak›n›z. Dört taraf› yol olan bu namazgâh›n etraf›n› bir demir parmakl›k çevirmiflti. K›ble tafl›nda: Kaynaklar: (Erdem Yücel, ‹stanbul Namazgâhlar›, Hayat Tarih Mec. 1972, Say›: 1, s. 51) (M. Özdamar, Namaz- Sahib ve malik gâhlar, Vak›flar Der. Say›: 20/236) Alaiyeli es-seyyid Hac› Mehmet Mihrab Sene 1190 (1776) DUVARD‹B‹ NAMAZGÂHI Tophanelio¤lu yaz›l› idi. Namazgâh›. u namazgâh için Ayfle Hatun Çeflmesi Bbahsine bak›n›z. Önündeki kuyu ile beraber, Bo¤aziçi Köprüsü yapt›r›l›rken kald›r›lm›flt›r. Halk buray› Gül Baba Türbesi ad› ile anard›. Bu ad›n neden dolay› verildi¤i bilinmiyor. Yaln›z Hadîka’da flöy- le bir aç›klama vard›r:

“Tophanelio¤lu Çeflmesi denmekle meflhur bir ma-i leziz vard›r ki, sofas›nda müstakil kahvecisi olup kahve ifllerler, derbent gibi bir yerdir. Bunun karfl›s›nda ba¤lar veras›nda Tahir Baba nam›nda Tarik-i Bektafliye’den bir kimse devri Sultan Selim Han’da yeni bir Bektâflî Tek- kesi kurmufl idi.”

Gül Baba’n›n Bektâﬂî Tekkesi babalar›ndan biri oldu¤u söylenebilir.

Kaynaklar: (Hadîkatü’l- Cevâmi, 2/260) (Konyal›, Üsküdar Tarihi 1/409)

1002 Üsküdar Namazgâhlar›

HACI MUSTAFA A⁄A mahane’nin yan›nda idi. Bu bak›mdan namaz- (SEL‹M‹YE NAMAZGÂHI) gâh›n, kumafl imalatç›lar›n›n yazl›k ibadetgâh› oldu¤u söylenebilir. amazgâh, Selimiye Mahallesi’nde ve Seli- Nmiye K›fllas›’na giden Selimiye K›flla So- Yüzden fazla tezgâh›n bir çarfl› halinde çal›flt›¤› ka¤›’n›n sa¤ taraf›ndaki park›n içindedir. bu yerde devrin en güzel ve en nadide çatmala- r›, döflemelik ve elbiselik kumafllar› dokunur- Dört taraf› yol olan bu park, Daye Kad›n, Seli- mufl. Çarfl› 1890 tarihlerinde yok olmufltur. miye Camii ve Selimiye Hamam sokaklar› ile çevrilidir. Krokisi için Selimiye Çeflmesi bah- Vak›f sicil kay›tlar›na göre bu namazgâh›n ci- sine bak›n›z. var›nda ve Selimiye Meydan›’nda Ahmet A¤a ad›ndaki bir zat›n da namazgâh› vard›r. Bir mezar tafl›n› and›ran k›ble tafl›, park bak›c›- s›n›n odas› yan›nda olup, üzerinde flu kitâbe Kaynak: (Hakk› Göktürk, Daye Kad›n Sk. ‹stanbul Ans. yaz›l›d›r: 8/4322)

“Külle mâ dehale aleyhâ Zekeriyye’l-mihrâb” 1239 Sâhibu’l-hayrat merhum HAFIZ ‹BRAH‹M PAfiA el-hac Mustafa A¤a ruhuna NAMAZGÂHI Fatiha. c›badem’in üst taraflar›nda, Küçük Çam- 10.75 metre eninde ve 8 metre boyunda olan Al›ca Caddesi, Üçp›nar Soka¤›’ndaki 56. bu namazgâh›n set duvarlar› yok olmufltur. Ku- Ada, 4. parsel yerde idi. Topçu kumandan› yusu elan durmaktad›r. Haf›z ‹brahim Pafla taraf›ndan tesis edilmifltir.

Namazgâh yeri, flimdi park olan ve Sultan III. Kaynak: (M. Özdamar, Namazgâhlar, Vak›flar Der. Say›: Selim’in, Selimiye K›fllas› ve camiini yapt›rd›- 20/236) ¤› s›rada, 1800 tarihlerinde infla ettirilen Çat-

HARMANLIK NAMAZGÂHI Selimiye Park› içinde Mustafa A¤a amazgâh, Karacaahmet Mezarl›¤›’n›n Namazgâh› NNuhkuyusu Caddesi’ne aç›lan Harmanl›k k›ble taﬂ›. Kap›s›’n›n sa¤ taraf›nda idi. Buras› Musalla Mevkii ad› ile bilinirdi. Kap›n›n sol taraf›ndaki Harmanl›k ‹lkokulu 1920 tarihlerinde ya- p›lm›ﬂ olup bugün Üsküdar Halk E¤itim Mer- kezi olarak kullan›lmaktad›r.

Namazgâh ismini, mektebin sol taraf›ndaki Harmanl›k mevkiinden alm›ﬂt›r. Buras› Üskü- dar’›n en eski bayram yerlerinden biri idi. Bu- raya, Bitlikehtane de denirdi.

fiem’danizâde, Tarih’inde Nevflehirli ‹brahim Pafla’n›n hallerini anlat›rken;

“Bu vezir mirasyedi meﬂrebdir, gece gündüz zevk ve e¤lence icad eder ve kendinin ve ya- k›nlar›n›n safas›na kanaat etmeyip, halk› alda- tacak ﬂey lâz›md›r diye bayramlarda... Üskü- dar’da Harmanl›k nam mahalde dolaplar ve

1003 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

durmaktad›r. Bilezi¤inde yaz› ve tarih yoktur.

Namazgâh›n yerine ahflap bir baraka yap›lm›fl- t›r. Namazgâh kuyusu, Moravî fieyh Yahya Efendi taraf›ndan açt›r›lm›flt›r. Kendisi, Nured- din Cerrahî fleyhi olup 1174 (1760) tarihinde meflîhate gelmifl ve 1184 (1770) senesinde de vefat etmifltir. Kabri, Nureddin Cerrahî Tek- kesi Türbesi’ndedir.

Kaynak: (Atâ Tarihi, 3/26)

‹bnülemin Ahmet A¤a Namazgâh› ve çevresi. HÜSEY‹N HAYR‹ PAfiA NAMAZGÂHI beflikler ve atl›kar›nca ve sal›ncaklar kurulup, rical ve halk kar›fl›k ve kad›nc›klar sal›nca¤a ak›f sicil kay›tlar›na göre namazgâh, ‹bra- binip iner iken flehbaz yi¤itler kad›nlar› kuca- Vhim A¤a Mahallesi’nde ve Ayr›l›k Çefl- ¤›na al›p, sal›nca¤a koyup, ç›kar›p kad›nlar›n mesi Soka¤› üzerindedir. Günümüze kadar ge- sal›ncakta uçkurlar› meydanda hofl sada ile flar- lemeyen bu namazgâh, Ayr›l›k Çeflmesi’nin ar- k›lar...... ” söylerdi. kas›nda ve bugün bir oduncunun iflgalinde olan yerde idi. Namazgâh Nevflehirli ‹brahim Pafla taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r. Pafla’n›n biraz ileride babas›n›n, 1282 (1865-66)’da Hac› Hüseyin Hayri Pafla annesinin ve di¤er ailesi mensuplar›n›n gömü- taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r. Sebili bahsine bak›- lü oldu¤u büyük bir hazîresi vard›r. 1930 tarih- n›z. lerinde var olan namazgâh tafl› bugün mevcut de¤ildir. Buradaki iki Bizans sütun bafll›¤› Har- Kaynak: (E. Yücel, ‹stanbul Namazgâhlar›, Hayat Tarih manl›k Kap›s›’n›n iki yan›na yerlefltirilmifltir. Mec. 1972, Say›: 1, Sayfa: 51) Granit bir sütun ise Hint Mezarl›¤› yan›ndad›r.

Kaynaklar: (fiem’danizâde Tarihi, Haz. M. Aktepe, 1/3) (B. Felek, Yaflad›¤›m›z Günler, s. 140-141, 143) ‹BNÜ’L-EM‹N AHMET A⁄A NAMAZGÂHI (MENZ‹LHANE YOKUfiU HARMANLIK NAMAZGÂHI NAMAZGÂHI)

amazgâh, Toptafl› Caddesi ile Kas›m A¤a amazgâh, eski Menzilhane Yokuflu, flimdi- NSoka¤›’n›n birleflti¤i yerde ve soka¤›n sa¤ Nki Gündo¤umu Caddesi üzerinde ve ayn› köflesindedir. Yol afl›r› karfl›s›nda Kap›a¤as› Ya- isimle bilinen çeflmenin sa¤ taraf›nda, set üze- kup A¤a’n›n 1089 (1678) tarihinde yapt›rm›fl rindedir. Bu çeflme bahsine bak›n›z. oldu¤u çeflme ve mektebi, bu k›ymetli eserin sol taraf›nda ise Arakiyeci Mehmet A¤a’n›n Muntazam kesme tafltan yapt›r›lan set duvarla- 950 (1543)’ten evvel yapt›rm›fl oldu¤u Takke- r› elan durmakta olan namazgâh›n k›blesi, çefl- ci Mescidi bulunuyordu. Yerini daha iyi anla- meye mihrab fleklinde oyularak yerlefltirilmifl- yabilmek içim Yakup A¤a Çeflmesi bahsine ba- tir. Bu nifl fleklindeki mihrab›n önünde, iki k›n›z. parçaya bölünmüfl ve üzerinde yaln›z uzun bir servi kabartmas› bulunan bir tafl daha vard›r Namazgâh›n hangi tarihte ve kimin taraf›ndan ki, baflka yerden getirildi¤i muhakkakt›r. yap›ld›¤› belli de¤ildir. 1935 tarihlerinde mamur olan bu eser ve k›ble tafl› bugün mevcut 1134 (1721-22) y›l›nda çeflme ile beraber, Ah- de¤ildir. Yaln›z namazgâh kuyusu elan köflede mediye Camii bânisi, Tersane Emini Ahmet

1004 Üsküdar Namazgâhlar›

A¤a taraf›ndan yapt›r›lm›ﬂt›r.

4.10 x 4.42 metre ebad›ndaki çeﬂmenin yan›n- daki namazgâh, 3.90 x 3.97 metre boyutlar›n- dad›r.

Kaynak: (Erdem Yücel, ‹stanbul Namazgâhlar›, Hayat Ta- rih Mec. 1972, Say›: 1, s. 51)

KAPIA⁄ASI MEVK‹‹ NAMAZGÂHI (‹BR‹KDAR HÜSEY‹N A⁄A NAMAZGÂHI)

amazgâh, Kap›a¤as› mevkiinde ve 1206 N(1791-92) tarihinde yapt›r›lan Mihriflah için ‹stanbul gümrü¤ü mukataas› mal›ndan ol- Valide Sultan Çeflmesi’nin sa¤ taraf›ndaki set mak üzere vazife (maafl) tahsis edilmesi” isten- ‹brikdar Hüseyin A¤a üzerinde idi. mifltir. Buna dair arzuhal Abdullah adl› bir fla- Namazgâh› h›s taraf›ndan yaz›lm›flt›r. Namazgâha dar bir yoldan girilirdi. Krokide görülen tarihi eserler flunlard›r: 24 Zilhicce 1235 (Eylül 1820) tarihli bir arzda da “Karacaahmed Türbesi nezdinde kain kuyu 1) fierefabad Saray›’n›n suyu için 1141 (1728- nezareti uhdesinde bulunan emtia gümrü¤ün- 29)’da yapt›r›lan 15 metre yüksekli¤indeki su den Abdullah Halife, bu nezareti kendi r›zas›y- terazisi. Bir efli, biraz ileride Duvardibi mevki- la es-seyyid Haf›z Ahmed Efendi’ye” terk etti- indedir. ¤i yaz›l›d›r. (Osm. Arfl. M. Cevdet Tas. Evkaf Defteri III, No: 26457 ve Maliye No: 23535) 2) Namazgâh›n kuyusu olup mermer bir avlunun ortas›ndad›r. Mermer bilezi¤inde yaz› ve 3) Kutbü’l ârifîn Nenesi Dede’nin ve Kutbü’l- tarih yoktur. ârifîn Selim Dede Sultan’›n kabirleri olup elifî ve tarikat serpuflludur. Kabirlerde tarih yaz›l› Bu kuyu için, 29 Cemaziyelevvel 1172 (18 fiu- de¤ildir. bat 1759) tarihli bir rüus (resmi yaz›) emrinde “Karacaahmed Türbesi mukabilinde ihya eyle- 4) Hasodal›lar ‹brikdar› Melâmî Hüseyin Koca- di¤i kuyunun kova ve sairesini muhafaza için c›k A¤a’n›n kabri. Dört köfle, iri kefeki tafl›n- kendisinin naz›r tayin ve masârifinin tesviyesi dan yap›lan tek kabir tafl› üzerinde, oyularak

Kap›a¤as› Mevkii Namazgâh› ve çevresi.

1005 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

konulmufl küçük mermer kitâbede tarih yok- 15) Fethi Ahmet Pafla Camii. tur. Bu kitâbe tafl›n›n yar›s› k›r›lm›fl yok olmufltur. Kefeki tafl›nda ise, okunmaz hale gelen bir 16) Kitab›n nâçiz yazar›n›n aile kabristan›. tak›m yaz›lar›n alt›nda 1262 (1846) tarihi bulunmaktad›r. Bu tafl ayn› zamanda namazgâh›n ‹brikdar A¤a, 1262 (1846) tarihinde vefat et- k›ble tafl› idi. ti¤ine göre namazgâh› daha önceki bir tarihte yapt›¤› söylenebilir. 5) Mihriflah Valide Sultan Çeflmesi.

6) Eski K›r Kahvesi. KAPIA⁄ASI YAKUP A⁄A 7) Yaz› ve tarihi bulunmayan fakat Aflç›bafl› NAMAZGÂHI Camii ile beraber 1060 (1650) tarihlerinde yapt›r›lan çeflme. amazgâh, Bulgurlu Köyü civar›nda, Liba- Nde Mesiresi’ndeki kuyunun yan›ndad›r. 8) Zeliha Kad›n Sebili. Kap›a¤as› Yakup A¤a taraf›ndan 1089 (1678) tarihinde Üsküdar’da, Valide-i Atik semti ci- 9) Aflç›bafl› Camii yeri. var›nda ve Kap›a¤as› mevkiinde yapt›r›lan muhteflem çeflme ve mektebinin suyunu temin 10) Müneccim Bafl›lar Mezarl›¤›. maksad›yla Libade Mesiresi’ndeki bu namaz- gâh yak›n›nda bulunan suyu ark ile naklettir- 11) Karacaahmet Türbesi. di¤i s›rada tesis edilmifltir.

12) Mehmet Pervane Bey’in 998 (1589-90) ve Eski sarayl› Raziye Han›m’›n 999 (1590-91) tarihli kabir tafllar›. Bu küçük mermer tafllar, KÖFTÜNCÜ MEHMET A⁄A kefeki tafl›ndan yap›lan flâhideye oyularak kon- NAMAZGÂHI mufl fakat sonradan düfltü¤ünden kaybolma- mas› düflüncesi ile mezarl›k duvar›na yerleflti- amazgâh, Ac›badem’de, Pilâvc›bay›- rilmifltir. Karacaahmet Mezarl›¤›’n›n en eski Nr›’nda, Köftüncü Soka¤› üzerinde olup tafllar›ndand›r. Köftüncü Hac› Mehmet A¤a taraf›ndan yapt›- r›lm›flt›r. Tesis tarihi belli de¤ildir. Yan›nda 13) Kazasker Saadeddin Efendi Sebil ve Çefl- büyük bir çeflmesi vard›. Bu çeflme, 1263 Küçükçaml›ca mesi. (1847) tarihinde Darüs-saâde A¤as› Mustafa Namazgâh›. Tayfur A¤a taraf›ndan tamir ve yan›ndaki na- 14) Fethi Ahmet Pafla Çeflmesi. mazgâh da yeni bafltan tanzim ettirilmifltir.

Her iki eser de, 1956 tarihinde Ankara Asfalt› aç›l›rken ortadan kalkm›ﬂt›r. Köftün, s›¤›rlara verilen keten, pamuk, susam tohumlar›n›n po- sas› veya küspesine verilen add›r.

Kaynaklar: (M. Özdamar, Namazgâhlar, Vak›flar Der. Sa- y›: 20/235) (‹.Tan›ﬂ›k, ‹stanbul Çeﬂmeleri, 2/442)

KUYULU NAMAZGÂHI

mrahor’da Do¤anc›lar Caddesi üzerinde ve ‹‹mrahor Camii yak›n›nda idi. Bugün yaln›z, mezarl›k duvar› yan›na nakledilmiﬂ olan kuyu- sunun bilezi¤i mevcuttur. Üzerinde yaz› yoktur.

1006 Üsküdar Namazgâhlar›

Kaynak: (M. Özdamar, Namazgâhlar, Vak›flar Der. Say›: Sultan Mehmet, 1/2 Ocak 1642’de do¤du¤una 20/237) göre bu çeﬂme ve namazgâh› yapt›rd›¤›nda 21 yaﬂ›nda bulunuyordu.

Bu ikinci tafl, düz bir mermer olup üst k›s›mda- KÜÇÜK ÇAMLICA ki kitâbenin alt›nda bir tavus kuyru¤u flekli bu- NAMAZGÂHI lunmaktad›r. Bu tafl kald›r›larak, 1976 y›l›nda namazgâh yerine yapt›r›lan küçük mescidin amazgâh, Küçük Çaml›ca Caddesi ile içine konmufltur. NAvc› Kâz›m Soka¤›’n›n birleflti¤i yerde ve küçük bir mesirenin yan›nda idi. Hemen arka- Namazgâh tafl›, 78 cm eninde, 113 cm boyun- s›nda ve yol afl›r› yerde Suphi Pafla Korusu bu- de ve 11 cm kal›nl›¤›ndad›r. lunmaktad›r.

Büyük çam a¤açlar›n›n gölgeledi¤i mesirede bir çeflme ve önünde oldukça büyük bir havuz LÂD‹KL‹ AHMET A⁄A vard›. Havuzun önünde ve bir set üzerinde na- NAMAZGÂHI mazgâh bulunuyordu. Namazgâh›n etraf› bir duvar ile çevrilmiflti. Sa¤ tarafta ise, çeflmenin amazgâh, Haydarpafla Köprüsü’nün he- suyunu temin eden bir su haznesi vard›. Nmen bafl›nda Çay›rbafl› mevkiinde, Kad›- köy-Haydarpafla R›ht›m› ile Haydarpafla Çay›- Vak›f sicil kay›tlar›na göre namazgâh Sultan r› Soka¤›’n›n birleflti¤i yerde idi. Lâdikli Ah- IV. Mehmet (1648-1687) taraf›ndan yapt›r›l- met A¤a Çeflmesi bahsine bak›n›z. m›flt›r. Burada, namazgâh›n Altunizade Ma- hallesi, Küçük Çaml›ca Caddesi üzerinde bu- 1930 y›llar›na do¤ru, mihrab tafl› kaybolmufl ve lundu¤u yaz›l›d›r. bir müddet sonra, namazgâh yerinin sat›lmas› ile bir k›sm› üzerine ahflap bir ev yap›lm›flt›r. Kaynaklar: (Sedat Eldem, Türk Bahçeleri, s. 38-39) (Er- Lâdikli Ahmet A¤a dem Yücel, ‹stanbul Namazgâhlar›, Hayat Tarih Mec. 1972, Yak›n zamana kadar mevcut olan namazgâh›n Çeflmesi ve Say›:1 s. 51) ihata duvarlar›ndan hiç bir niflane kalmam›fl- Namazgâh›’n›n yeri. t›r. Yaln›z, namazgâh tafl›n›n yan›ndaki ulu ç›-

KÜÇÜK ÇAMLICA NAMAZGÂHI amazgâh, Küçük Çaml›ca ve Suphi Paﬂa NKorusu’nun güney eteklerindedir. Sultan IV. Mehmet Çeﬂmesi bahsine bak›n›z.

Namazgâh›n karfl›s›nda 1064 (1654) tarihli çeflme bulunmaktad›r. Bugünkü namazgâh tafl› üzerinde:

“Külle mâ dehale aleyhâ Zekeriyye’l-mihrab” Kethüda-y› Mehmed fiakir Fî Ramazan 1243 yaz›l›d›r ki, bu milâdî tarihte Mart/Nisan 1828 y›l›na tekabül eder. Bu tafl›n, H. 1064 tarihinde dikilen ilk tafl›n yerine konuldu¤u muhakkakt›r. Sultan Avc› Mehmet, Büyük Çaml›ca mesiresinde de bir çeflme yapt›rm›fl ve yan›na bir namazgâh tafl› koydurmufltur.

1007 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

nar a¤ac› ile çeflmesi durmaktad›r. MUSTAFA YAVER EFEND‹ NAMAZGÂHI Mehmet Raif Bey’in, Mir’at-i ‹stanbul adl› eserinin 35. sayfas›nda yaz›l› bulunan mihrab ki- ak›f Sicil kay›tlar›na göre Aflç›bafl› Ma- tâbesi fludur: Vhallesi’nde ve Duvardibi mevkiinde idi. Bugün mevcut de¤ildir. Sab›kan Çukadar A¤a-y› Hazreti flehriyâri Sâhibu’l-hayrat ve’l-hasenat Lâdikli Ahmed A¤a Kaynaklar: (Erdem Yücel, ‹stanbul Namazgâhlar›, 1972 1208 (1793-94) Hayat Tarih Mec. Say›: 1, s. 51) (M. Özdamar, Namaz- gâhlar Vak›flar Der. 20/235) Bu kitâbenin üzerinde ise:

Hüve’l-Bâkî NEVN‹HAL HATUN ve NAMAZGÂHI “Külle mâ dehale aleyhâ Zekeriyye’l-mihrâb” amazgâh, T›bbiye Caddesi üzerinde ve NBaytar Okulu’nun (Marmara Üniversite- âyeti yaz›l›d›r. si Veterinerlik Fakültesi) sol taraf›nda ve köfle- dedir. Yerini daha iyi anlayabilmek için Hasip Kaynaklar: (Mir’at-i ‹stanbul, s. 35-36) (S. Eyice, ‹stan- Pafla Çeflmesi bahsine bak›n›z. bul-fiam-Ba¤dad Yolu Üzerindeki Mimarî Eserler, ‹stanbul Üni. Ed. Fak. Tarih Der. Say›: 13, s. 86) (K. Özergin, Üs- Alt k›sm› dar, üst k›sm› daha genifl olan ve küdar-Bostanc›bafl› Güzergâh› Kitâbeleri, s. 117) uzaktan bak›ld›¤›nda bir kad›n kabir tafl›n› an- d›ran bu k›ble tafl›n›n üst k›sm›nda kabartma

MUHAS‹P AL‹ A⁄A ÇEfiMES‹ NAMAZGÂHI amazgâh, Selimiye K›fllas›’n›n güney tara- Nf›nda ve Kavak ‹skelesi Caddesi’nin sa¤ köflesindeki Ali A¤a Çeflmesi’nin üstünde idi. Çeflmenin yüksek al›nl›¤› mihrab vazifesi görü- yordu. Al›nl›¤› bu flekilde yüksek olan bütün çeflmelerin birer namazgâh mahalli olduklar› bilinmektedir.

Arkas›ndaki tafl merdiven, çeflmenin son nakli s›ras›nda kald›r›lm›flt›r. Bu isimle an›lan çefl- me bahsine bak›n›z.

Namazgâh ve çeflme, 1064 (1654) tarihde yap- t›r›lm›fl ve sonra bir onar›m görmüfltür.

Hadîka sahibi, Harap Mescit bahisini anlat›r- ken;

“Yak›n›nda vaki çeflme, Sultan I. Ahmed’in eseridir. Yolun di¤er taraf›nda bulunan namaz- gâh ve alt›ndaki çeflme dahi Hazinedar Ali Nevnihal Hatun A¤a nam sâhibu’l hayr›n eseridir,” demektedir. Namazgâh›’n›n k›ble tafl›. Kaynak: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/225-226)

1008 Üsküdar Namazgâhlar›

flekiller, bunun alt›nda bir istiridye kabu¤u ederek Üsküdar’da Selimiye Camii hazîresine flekli ve onun alt›nda ise yedi sat›r halinde flu gömülmüfltür. fiâhidesi Selimiye Camii’nin kitâbe bulunmaktad›r: K›flla Caddesi üzerindeki cümle kap›s›n›n sol taraf›nda, avlu duvar›n›n hemen arkas›nda ve “Külle mâ dehale aleyhâ Zekeriyye’l-mihrâb” fieyh Nimetullah Efendi flâhidesinin bafl fievketlû Efendimizün cariyesi taraf›nda olup kitabesinde “Sultan Selim hazi- Merhume ve ma¤furleha Sarayl› nedarlar›ndan Nevnihal Han›m” diye yaz›l›d›r. Nevnihal Hatun’un hayrat›d›r. Ruh› flad olmak için Kaynaklar: (S. Eyice, ‹stanbul-fiam-Ba¤dad Yolu Üzerinde- R›zaen lillâh el-Fatiha ki Mimarî Eserler, ‹stanbul Üni. Ed. Fak. Tarih Der. Say›: 19 Ramazan sene 1227 13, s. 83)

Bu hicrî tarih, milâdî takvimde 26 Ekim 1812 tarihine tekabül etmektedir. Pek harap durumda iken, 1966 y›l›nda flimdiki flekliyle onar›l- OSMAN A⁄A NAMAZGÂHI m›fl ve etraf› yüksek olmayan bir duvar ile çev- rilmifltir. Eskiden daha genifl oldu¤u san›lan ak›f sicil kay›tlar›na göre Haydarpafla boyutlar›, flimdi 6x6 metre ebad›ndad›r. Saray- VSahras›’nda idi. Günümüze kadar geleme- l› Nevnihal Hatun’un, Sultan III. Selim’in ca- mifltir. riyesi oldu¤unu kitâbeden anl›yoruz.

Ulu bir ç›nar›n gölgesinde olan namazgâh, bâ- nisi belli olmayan 1867 tarihli ve 1905 tarihli PAfiAL‹MANI NAMAZGÂHI Hasip Pafla Çeflmeleri aras›ndad›r. Sonuncu çeflmenin daha eski bir tarihte yap›ld›¤› ve na- ak›f sicil kay›tlar›na göre bânisinin ismi mazgâh›n çeflmesi oldu¤u san›lmaktad›r. Vbelli de¤ildir. Deniz kenar›nda ve bir çefl- menin karfl›s›nda oldu¤u san›lmaktad›r. Bu Nevnihal Han›m, 1229 (1814) tarihinde vefat çeflmenin yerine sonradan Hüseyin Avni Pafla Çeflmesi yap›lm›flt›r. Bu çeflme bahsine bak›n›z.

PÜR-SAFA ve NEV-SAFA HATUNLAR NAMAZGÂHI eyyid Ahmet Deresi’ndeki bu namazgâh S1165 (1751) tarihinde Pür-Safa ve Nev- Safa hatunlar taraf›ndan tesis edilmiﬂtir. Bu- gün mevcut de¤ildir.

Kaynak: (M. Özdamar, Namazgâhlar, Vak›flar Der. 20/235)

SA’DEDD‹N BEY NAMAZGÂHI

ak›f sicil kay›tlar›na göre Aﬂç›baﬂ› Mahal- Vlesi’nde ve Miskinler Tekkesi civar›nda ve Ba¤dat Yolu üzerinde idi.

Kaynak: (Erdem Yücel, ‹stanbul Namazgâhlar›, 1972 Ha- yat Tarih Mec. Say›: 1, s. 51) Nevnihal Hatun’un ﬂâhidesi.

1009 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

SARAÇLAR ÇEfiMES‹ SELAM‹ AL‹ EFEND‹ NAMAZGÂHI NAMAZGÂHI amazgâh, Karacaahmet Türbesi’nden, ‹b- amazgâh, K›s›kl›’dan Büyük Çaml›ca’ya Nrahim A¤a Camii’ne giden eski Ba¤dat Ngiden yokufl yolun düzleflti¤i yerdeki Selâ- Yolu (Uluyol) flimdiki bulvar üzerinde idi. mi Ali Efendi Celvetî Dergâh›’n›n hazîresi 1190 (1776) tarihinde çeflme ile beraber yapt›- içinde, bir zeytin a¤ac›n›n alt›nda ve Selâmi r›lm›flt›r. Ali Efendi Aç›ktürbesinin bafl taraf›ndad›r.

Bulvar yapt›r›l›rken toprak alt›nda b›rak›lmak En dar yeri 29 cm, en genifl yeri 42 cm, yüksek- suretiyle yok olmufltur. Çeflmenin üzeri namaz- li¤i 111 cm, olan bu mihrab tafl›n›n kal›nl›¤› 7 gâht›. Daha genifl bilgi için Saraçlar Çeflmesi cm’dir Tepesi yuvarlak olup hiç bir süslemesi bahsine bak›n›z. yoktur. Üzeri yeflil boya ile boyanm›flt›r.

Namazgâh tafl› üzerinde flu kitâbe vard›: Sülüs hat ile yaz›lan ‘mihrab âyeti’ alt›n yald›z- la yald›zlanm›flt›r. 1247 (1831-32) tarihinde Ey olan zâ’ir-i kubur-› flerîf yap›ld›¤›, üzerindeki tarihten anlafl›lan namaz- K›s›kl›’da Bu musallâda istirahat k›l gâh, ismini bulundu¤u yerden alm›flt›r. Kimin Selâmi Ali Baba Farz eyle edâ taharetle taraf›ndan dikildi¤i belli de¤ildir. Namazgâh› Emr-i Mevlâ’ya gel itaat k›l Teveccüh k›l bu nüzhetgeh makama Selâmi Ali Efendi, dergâh› 1692 tarihinde Gel ey zâ’ir geçürme vakt-i farz› yapt›rd›¤›na ve kendi de bu tarihte vefat etti- Seyyid Ahmet Deresi ‹madü’d-din içün eyle ikame ¤ine göre, namazgâh 140 sene sonra yap›lm›fl Namazgâh› Tekasül etme isba¤-› vuzu’ k›l demektir. vaziyet krokisi. Kaynak: (Ayvansarayî, Mecmua-y› Tevarih, s. 377) Selâmi Ali Efendi Tekkesi bahsine bak›n›z.

1010 Üsküdar Namazgâhlar›

tarihi yaz›l›d›r. SEL‹M‹YE HASTAHANES‹ Seyyid Ahmet Deresi (HAYDARPAfiA Karfl›s›ndaki Namazgâh Çeflmesi ise düz ve ba- Namazgâh› Çeflmesi. sittir. Önündeki mermer yala¤›n üzerindeki iki HASTAHANES‹ NAMAZGÂHI) s›ra halinde haz›rlanm›fl kitâbesi fludur: Seyyid Ahmet Deresi adiflah bahçesi olan bu yerde, Sultan III. Esbak Teke mütesellimi Hac› Mehmed A¤a’n›n Namazgâh› PSelim, vezirlerinden Haydar Pafla’ya bir halile-i k›flla yapt›rm›flt›. Sultan Selim, 1789-1807 ta- Muhteremeleri fierife Emine Han›m’›n hayrat›d›r. rihleri aras›nda tahtta bulundu¤una göre, k›flla Sene 1270 fî 29 Muharrem (1 Kas›m da bu tarihler aras›nda yap›lm›flt›r. ‹htimal, na- 1853) mazgâh da bu s›ralarda tesis edilmifltir. Ahflap olan k›flla Sultan Abdülmecit taraf›ndan hastahane haline getirilmifltir. SÜLEYMAN A⁄A NAMAZGÂHI Namazgâh bugün mevcut de¤ildir. amazgâh, Bulgurlu Köyü civar›nda, Liba- Nde Suyu memba› yak›n›nda ve bu suya giden yolda 1310 (1892-93) tarihinde yapt›r›lan SEYY‹D AHMET DERES‹ Fatma Nazîre Han›m Çeflmesi’nin üst taraf›n- NAMAZGÂHI dad›r. amazgâh, Nuhkuyusu Askerlik fiubesi bi- Mihrab tafl›n›n üzerine iki âyet-i kerime yaz›l- Nnas›n›n sa¤ taraf›ndaki yoldan ‹raniler m›flt›r. Alttaki: Mescidi’ne do¤ru yüründü¤ünde, yolun ikiye ayr›ld›¤› yerde ve sa¤ köflede idi. 1962’de flim- “Külle mâ dehale aleyhâ Zekeriyye’l-mihrab” diki yerine nakledilmifltir. ayetidir. Bunun alt›nda ise: Bir mezar tafl›n› and›ran namazgâh tafl›n›n üze- rinde bir kandil kabartmas› ve bunun alt›nda; “Sâhibu’l-hayrat ve’l-hasenat Süleyman A¤a Ser Seraciyan-› hazreti flehriyarî” 1164 (1750). “Külle mâ dehale aleyhâ Zekeriyye’l-mihrâb” cümlesi vard›r. ayeti ve Kaynak: (Mir’at-i ‹stanbul, s. 54) 1305 (1887)

1011 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

Kap›s›’na, üç ve dördüncü yollar Seyyid Ah- met Deresi’ne, Taﬂ Köprü’ye ve ‹ranl›lar Mes- cit ve Mezarl›¤›’na, beﬂinci yol Ankara Asfal- t›’na ve S›byan Mezarl›¤›’na, alt›nc› yol ise Miskinler Tekkesi Mezarl›¤›’na gitmektedir.

Namazgâha alt› tafl basamakla ç›k›lmaktad›r. Sa¤ taraf›nda gusülhane vard›r. Etraf›n› olduk- ça yüksek bir istinat duvar› çevirmektedir. Üç parçadan oluflan mihrap tafl› iç bükey fleklinde olup, iki yan›nda 43 cm’lik kanatlar bulunmaktad›r. Som mermerden yap›lan bu kanatla- r›n sa¤ taraf›ndakinin üzerinde, hattat Hakk› Bey’in nefis sülüs yaz›s› ile;

Allah celle celâlühu sol kanat üzerinde ise;

Muhammed aleyhisselâm yaz›l›d›r.

Bu içe dönük iki kanad›n ortas›ndaki 73 cm’- fiehitlik Namazgâh›. fiEH‹TL‹K NAMAZGÂHI lik esas mihrap tafl›n›n ortas›nda ve motifli bir çerçeve içinde bir kandil kabartmas› yer al›r. amazgâh, Karacaahmet Mezarl›¤›’n›n or- Bunun üzerinde; Nta k›sm›ndad›r. Buraya Nuhkuyusu Cad- desi’ne aç›lan Harmanl›k Kap›s›’ndan ve Kara- Sene 1334 (1915-16) tarihi ve Ketebehü Hakk› caahmet-‹brahim A¤a Yolu’na (Eski Ba¤dat imzas› ve bunun üzerinde ise bir sat›r halinde; Yolu, flimdi bulvar) aç›lan fiehitlik Kap›s› ile Miskinler Tekkesi veya Yan›k Ömer Kap›s›’n- “Külle mâ dehale aleyhâ Zekeriyye’l-mihrab” dan girilerek gidilir. fiehitlik Kap›s›’ndan girildi¤ine göre, 750 ad›m sonra namazgâha var›l›r. ayeti ve bunun üzerindeki yar›m daire bir madalyon içinde ise Besmele okunmaktad›r. 212 ‹stanbul’un en mükemmel namazgâh› olup alt› cm. yüksekli¤indeki bu üç tafl›n üzerine motif- yolun birleflti¤i büyük bir meydandad›r. Bu al- li bir silme yerlefltirilmifltir. t› yoldan birincisi fiehitlik Kap›s›na gider. Bu yolun sol taraf›nda harap fiehitlik Mescidi bu- Kitâbedeki yaz›lar, Üsküdarl› ‹smail Hakk› Al- fiehitlik Namazgâh›. lunmaktad›r. 1336 (1917-18) y›l›nda Padiflah tunbezer taraf›ndan yaz›lm›flt›r. Kendisi, 1290 ve çevresi. Sultan Reflat taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r. ‹kinci (1873) y›l›nda do¤mufltur. Babas›ndan sülüs ve yol hafif bir yokufl olup 360 ad›mda Harmanl›k nesih, Sami Efendi’den tu¤ra, sülüs ve divanî celileri ö¤rendi. 1890’da birinci tu¤rakefl, 1898’de Üsküdar ‹dadîsi yaz› hocas› oldu. Seli- miye Camii’ndeki yaz›lar› pek nefistir.

Çiçekçi semtinde ve Harem ‹skelesi Soka- ¤›’ndaki ahﬂap evinde oturuyordu. 19 Temmuz 1946’da vefat ederek, Karacaahmet Mezarl›- ¤›’na gömüldü. ﬁâhidesi 8. Ada’dad›r.

Sultan Reflat taraf›ndan yapt›r›lan bu namaz- gâhta, I. Dünya Savafl›’nda flehid düflenlerin namaz› k›l›nd›¤› için ‘fiehitlik Namazgâh›’ ismiyle an›lmaktad›r.

Karacaahmet-‹brahim A¤a yoluna aç›lan ﬁehit- lik Kap›s› da bu s›ralarda onar›lm›ﬂ ve kap›n›n

1012 Üsküdar Namazgâhlar› sol taraf›na H. 1335 tarihli bir arma konulmufl- Meydan ve semt, ismini bu yap›lardan alm›flt›r. tur. Namazgâh›n eni 19, boyu ise 17 ad›md›r. Kaynaklar: (Eski Eserler Müdürlü¤ü, D-8) (M. Özdamar, Bu muhteflem eser, 1984 yaz›nda y›kt›r›ld›. Ar- Namazgâhlar, Vak›flar Der. 20/237) (Ahmet Refik, 16. sas›na yeni gusülhane binas› yap›ld›. Namazgâ- As›rda ‹stanbul Hayat›, s. 115) h›n iki yan kanad› parçaland›, yaln›z orta k›s- m› fiehitlik Camii yan›na nakledildi ve bu s›- rada cami de mükemmel bir surette restore edilerek ibadete aç›ld›. TAH‹R BABA NAMAZGÂHI

amazgâh, Büyük Çaml›ca Tepesi’nin gü- Nney eteklerinde ve Tahir Baba Bektâflî fiEYHÜL‹SLAM M‹RZAZÂDE Tekkesi’nin önünde ve hazîrenin yan›nda idi. MEHMET SA‹D EFEND‹ Bugün mevcut olmayan bu secdegâh›n, iki NAMAZGÂHI k›ble tafl›ndan birisi k›r›lm›fl olup üzerinde iki kandil kabartmas› vard›r. Di¤eri ise, düz bir ultantepe karakol binas›n›n yan taraf›nda mezar tafl›n› and›rmaktad›r. Üzerinde mihrap Sve Servilik Caddesi üzerindedir. Etraf›n› ayeti yaz›l›d›r. çeviren 13.70x11.50 metre boyutlar›ndaki, kesmetafl set duvarlar› yokolmak üzeredir. K›b- Namazgâh›n hangi tarihte yap›lm›fl oldu¤u le tafl› mevcut de¤ildir. Mir’at-i ‹stanbul yazar› belli de¤ildir. Tahir Baba, bu Bektâflî Tekke- “Nizamiye Karakolhanesi yan›nda tarihi olma- si’ni takriben 1790-95 tarihlerinde kurmufltur. yan bir namazgâh vard›r” dedi¤ine göre 1910 Namazgâh tafl›n›n da bu s›ralarda konulmufl tarihlerinde mevcuttu. Yan›nda çeflmesi var- olabilece¤i düflünülebilir. K›ble tafl›nda tarih d›r. Bu çeflme bahsine bak›n›z. yoktur.

Said Efendi, 1183 (1770) tarihinde fieyhülis- Tahir Baba Bektâflî Tekkesi bahsine bak›n›z. lâm oldu ve 18 Zilhicce 1188 (19 fiubat 1775) tarihinde vefat etti. Kabri, Tunusba¤›’nda babas› fieyhülislâm Mirzazâde fieyh Mehmet Efendi’nin yan›ndad›r. TAYFUR A⁄A NAMAZGÂHI

Kaynaklar: (M. Özdamar, Namazgâhlar, Vak›flar Der. c›badem mevkiinde, Küçük Çaml›ca-Ni- 20/237) (Mir’at-i ‹stanbul, s. 139) (Sicill-i Osmânî, 3/31) Aflantafl› yolu üzerinde ve Köftüncü Soka- ¤›’n›n sol köflesindeki 1260 (1844) tarihli çefl- mesinin yan›ndad›r. Çeflme, Baba-O¤ul Çefl- mesi ad› ile ünlüdür. Namazgâh› da bu tarihte TABAKLAR NAMAZGÂHI tesis etmifltir. Manevî o¤lu, Besim A¤a’n›n ba- ¤› da burada idi. optafl› Caddesi üzerinde 260 ada, 6 parsel- Tde ve flimdi Sokollu Mehmet Pafla ‹lkö¤re- Tayfur A¤a, sarayda yetiflmifl, padiflah›n hazine tim Okulu bahçesi içinde kalan Ac›çeflme’nin vekili olmufl ve 1260 Ramazan›nda (Eylül yan›nda idi. Atik Valide Sultan Külliyesi’nin 1844) Darü’s-saâde A¤al›¤› mevkiine getiril- bâniyesi Nurbânu Sultan vakf›ndand›r. Fakat, mifl ve 1266 Cemaziyelâhirinde (Nisan 1850) Eski Eserler’deki bir dosyada, fieyhülislâm fleyhülharem olup, o sene sonunda Mekke’de Mehmed Said Efendi taraf›ndan tesis edildi¤i vefat etmifltir. kay›tl›d›r. ‹htimal bu zat taraf›ndan yeniden tanzim edilmifltir. Namazgâh tafl› bugün de mevcuttur.

Namazgâh›n hemen yak›n›nda akan Tabaklar Kaynaklar: (E. Yücel, ‹stanbul Namazgâhlar›, Hayat Tarih Deresi kenar›nda Nurbânu Valide Sultan’›n, Mec. 1972, Say›: 1, s. 51) (Sicill-i Osmânî, 3/261) (‹. Ta- Toptafl› Camii’ne vak›f olarak yapt›rd›¤› 2 adet n›fl›k, ‹stanbul Çeflmeleri 2/440) (M. Özdamar, Namazgâh- debba¤hane (deri iflleme atölyesi) mevcuttu. lar, Vak›flar Der. 20/235)

1013 Yüzy›llar Boyunca Üsküdar

t›ndaki ayazmadan alm›ﬂt›r. Vak›f sicil kay›tla- r›na göre, Küçük Çaml›ca Caddesi üzerinde Kap›a¤as› Osman A¤a’n›n da bir namazgâh› vard›r.

Kaynaklar: (Erdem Yücel, ‹stanbul Namazgâhlar›, Hayat Tarih Mec. 1972 Say›: 1, s. 59-60) (M. Özdamar, Namaz- gâhlar, Vak›flar Der. 20/234)

YARIMCA BABA NAMAZGÂHI ve ÇEﬁMES‹

Ya¤l›kç› Ayazma amazgâh ve çeflme, eski Öküz Liman› ve Namazgâh›. Nflimdiki Paflaliman›’nda ve Hüseyin Avni Pafla Çeflmesi’nin bulundu¤u yerde idi. Hüse- yin Avni Pafla Çeflmesi bunlar›n yerine yap›l- YA⁄LIKÇI AYAZMA m›flt›r. NAMAZGÂHI Namazgâh ve çeflmesinin hangi tarihte ve ki- ltunizade’de, Tophanelio¤lu semtinde, min taraf›ndan yap›ld›¤› belli de¤ildir. ‹smi da- AAltunîzâde ‹smail Pafla Camii ilerisinde, hi bilinmedi¤i için, hemen arkas›nda bulunan Küçük Çaml›ca Caddesi üzerinde ve yeni te- Yar›mca Baba Bektâflî Tekkesi’nin ismi veril- flekkül eden Erzurum Mahallesi’nin yak›n›nda- mifltir. d›r. Bo¤aziçi Köprüsü çevre yolu yap›l›rken yol seviyesi yükseltildi¤inden çeflme, namazgâh ve Bu semt eskiden beri, Anadolu’dan gelen bü- Küçük Çaml›ca Caddesi çukurda kalm›flt›r. yük bafl hayvanlar›n Befliktafl’taki Deve Meyda- Ya¤l›kç› Halil A¤a taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r. n›’na gönderildi¤i bir mahaldi. Hadîka yazar› Abdurrahman A¤a Camii’nden (Paflaliman› Namazgâh›n, 1291 (1874) tarihinde yapt›r›l- Camii) bahsederken; m›fl oldu¤unu üzerindeki flu kitâbeden ö¤reniyoruz: “Camiin yak›n›nda sonradan baz› hay›r sahipleri bir çeflme ile bir namazgâh infla eylemifller- “Külle mâ dehale aleyhâ Zekeriyye’l-mihrâb” dir. Yan›nda bir Bektâflî Tekkesi dahi kurul- Sene 1291 mufltu.” diyor.

Ulu ç›nar a¤ac›n›n gölgeledi¤i bu yerin etraf›- Çeflmenin üzerindeki set, namazgâh görevi n› bir duvar çevirmektedir. Fakat bu duvar›n görmekte idi. Bugün de Hüseyin Avni Pafla bir k›sm› ile kap›s› y›k›lm›flt›r. Çeflmesi’nin üzeri settir.

Namazgâh›n karfl›s›nda, 1275 (1858-59) tarih- 1826’da ve Vak’a-i Hayriye olay›nda Bektâflî li Ömer Bey Çeflmesi vard›r. Bu çeflme bahsine Tekkesi y›kt›r›ld›¤› gibi, buradaki kabir tafllar› bak›n›z. da k›r›lmak sureti ile yok edilmifltir. Büyük bir ihtimalle namazgâh tafl› da bu s›ralarda yok ol- Çevre yolu yap›lana kadar, Küçük Çaml›ca mufltur. Caddesi bu çeflme ile namazgâh aras›ndan geç- mekte idi. Bugün cadde çeflmenin hemen ar- Hüseyin Avni Pafla Çeflmesi bahsine bak›n›z. kas›ndan, çevre yolu ise, namazgâh›n ard›ndan geçmektedir. Fakat ikisi de harab edilmifltir. Kaynaklar: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/182) (Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Dan›flman Türkçesi, 2/174) Namazgâh ismini Ömer Bey Çeflmesi’nin al-

1014