Balikesir Üniversitesi SOSYAL Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim DALI
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T.C. BALIKESiR ÜNiVERSiTESi SOSYAL BiLiMLER ENSTiTÜSÜ TARiH ANABiLiM DALI ZAĞNOS PAŞA’NIN BALIKESİR’DEKİ VAKIFLARI (16 NUMARALI ZAĞNOS PAŞA EVKAF DEFTERİ TRANSKRİPSİYONU VE DEĞERLENDİRİLMESİ) (H.1278-M.1862) YÜKSEK LİSANS TEZİ Resul EKİNCİ Balıkesir, 2011 T.C. BALIKESiR ÜNiVERSiTESi SOSYAL BiLiMLER ENSTiTÜSÜ TARiH ANABiLiM DALI ZAĞNOS PAŞA’NIN BALIKESİR’DEKİ VAKIFLARI (16 NUMARALI ZAĞNOS PAŞA EVKAF DEFTERİ TRANSKRİPSİYONU VE DEĞERLENDİRİLMESİ) (H.1278-M.1862) YÜKSEK LİSANS TEZİ Resul EKİNCİ Tez Danışmanı Prof. Dr. Kenan Ziya TAŞ Balıkesir, 2011 30/06/2011 ÖNSÖZ Türk-Ġslam memleketlerinin sosyal, kültürel ve ekonomik hayatında önemli bir rol oynayan vakıflar, Ġslamiyet‟in yeryüzüne inip yayılmasına paralel olarak geliĢimini sürdürmüĢ ve kurumsallaĢarak yayılmıĢ hukuki, dini ve sosyal bir müessesedir. Bugüne intikal etmesi ve bugün dahi insanların bu müesseselerden yararlanması vakıfların insanlar üzerinde ki derin tesirlerini anlamamız açısından önemlidir. Toplum içerisinde vakıfların bu denli ilerleyip yayılması Türk Tarihi‟nin önemli dönemlerinden biri olan Selçuklular zamanında da devam etmiĢ ve Osmanlı zamanında doruk noktaya ulaĢmıĢtır. Bu ilerleyiĢ Osmanlı zamanında toplumun her safhasına yayılarak toplumla adeta bütünleĢmiĢtir. Osmanlı Devleti‟nde vakıflar ile toplumun bütünleĢmesini sağlayan ana etken ise, devletin yerine getirmekle sorumlu olduğu sosyal devlet özelliğini, vakıfların kendi üzerine almasından ileri geliyordu. Çünkü devletin yerine getirmekle sorumlu olduğu, baĢta din hizmetleri olmak üzere, eğitim, sağlık, bayındırlık vb. görevler, vakıflar tarafından yerine getiriliyordu. Bu amaç doğrultusunda devletin bütçesinden para harcanmadan, öğrenen ve öğretenlere yardım hizmetleriyle eğitim hizmetleri, cami, mescid, namazgâh vb. müesseselerle din hizmetleri, imarethane, misafirhane, hastane, zaviye, kervansaray, kabristan, bimarhane gibi hizmetleriyle sosyal hizmetler, köprü, yol, çeĢme, suyolları, temizlik iĢleri, han, hamam, sebil gibi hizmetleriyle belediye hizmetleri yerine getirilmiĢ olunuyordu. Bu da toplum içerisinde vakıfların önemini daha çok ön plana çıkarıyor ve devlet, onun bakmakla yükümlü olduğu halk ve halkı oluĢturan fert arasında ki bağlantı vakıflar tarafından sağlanıyordu. Bu özelliği ile vakıflar, geçmiĢ dönemlerden baĢlayıp, günümüze kadar var olan önemini korumuĢ oluyordu. Yaptığımız bu çalıĢmada, vakfın tanımı, menĢei, içerisinde yer aldığı toplumlara göre geliĢim süreci, yapmıĢ olduğu hizmet çeĢitleri, devlet açısından önemi hakkında bilgi verdik. Ġkinci aĢama olarak, Balıkesir‟in önemli tarihi Ģahsiyetlerinden olan Zağnos PaĢa‟yı kaynaklardan yararlanarak tanıtmaya gayret gösterdik. Ayrıca, vakıflar konusuyla alakalı olarak bu çalıĢmada Zağnos PaĢa‟nın Balıkesir‟deki vakıflarını öne çıkarmaya çalıĢtık ve Ģimdiye kadar yayınlanmıĢ olan eserlerde yer alan cami, çeĢme, medrese, dükkânlar vs.nin dıĢında Ģu ana kadar çalıĢılmamıĢ ve yayınlanmamıĢ olan iii Zağnos PaĢa‟nın arazi vakıflarını yayınlamaya çalıĢarak, merak edilen Balıkesir‟deki bu arazilerin özellikleri hakkında elde ettiğimiz verileri paylaĢtık. Konuyu, imkânların elverdiği ölçüde inceleyip ortaya koymaya çalıĢmıĢ bulunmaktayız. Bu açıdan konunun belirlenmesinde ve çalıĢmanın her safhasında değerli fikirlerinden yararlandığım ve çalıĢma süresince teĢvikleriyle destek gördüğüm çok değerli hocam, Prof. Dr. Kenan Ziya TAġ‟a Ģükranlarımı sunuyorum. Resul EKĠNCĠ BALIKESĠR iv ÖZET ZAĞNOS PAŞA’NIN BALIKESİR’DEKİ VAKIFLARI (16 NUMARALI ZAĞNOS PAŞA EVKAF DEFTERİ TRANSKRİPSİYONU VE DEĞERLENDİRİLMESİ) (H. 1278, M. 1862) EKĠNCĠ, Resul Yüksek Lisans, Tarih Anabilim Dalı Tez DanıĢmanı: Prof. Dr. Kenan Ziya TAġ 2011,436 Toplumların kalkınması ve ayakta kalması, o topluluk içerisinde yer alan bazı kurumların güçlü olmasına bağlıdır. Selçuklu ve Osmanlı toplumlarının kalkınıp ayakta kalmasını sağlayan böyle kurumların içerisinde etkili olan müessesenin vakıflar olduğu görülmektedir. Var olan bu müesseseler sayesinde, baĢta din ve eğitim olmak üzere birçok alanda topluma hizmet verilmiĢ ve bu hizmetlerle, toplumun eğitim, ticari ve sosyal hayatı canlı tutulmaya çalıĢılmıĢtır. Toplumlara sağladıkları birçok hizmetle, Ģehirlerin ön plana çıkmasına aracı olan vakıflarla ilgili olarak yapılan yerel araĢtırmalar, bazı Ģehirler açısından oldukça azdır ve Balıkesir de bunlardan birisidir. Bu sebepten dolayı yapılan bu çalıĢmayla, Zağnos PaĢa‟nın Balıkesir‟deki arazi vakıfları derinlemesine incelenerek, bunların aydınlatılması için bu çalıĢma gerçekleĢtirilmiĢtir. Ayrıca, Balıkesir Ģehir tarihine vakıf kurumlarının etkisi üzerine yapılan çalıĢmalara katkıda bulunulmaya çalıĢılmıĢtır. Evkaf defterinde yer alan bilgiler dâhilinde, bu arazilerin müstagallât çerçevesi içerisinde değerlendirilmesi gerektiği anlaĢılmaktadır. Müstagallât: Kelime olarak, gelir getiren iĢletmeler demek ise de, terim olarak, tarım, ağaç dikme ve benzeri tasarruflarla kendisinden istifade edilen araziye denilir. Bağlar, bahçeler, maden ocakları ve tarım arazileri bu grupta yer alır. Bu araziler gelir getiren cinsinden olduğu için gelirler sayesinde eldeki toprakların geniĢlediği anlaĢılmaktadır. Çünkü 1462 Zağnos PaĢa Vakfiyesi‟ne göre Balıkesir‟de Zağnos PaĢa‟nın vakıf köyleri: ÇağıĢ, Atköy, PaĢaköy, Türkeri, Zenciriye ise de, 1862 Evkaf Defteri‟ne göre bunlara, Mendehora (Balıklı), Halalca, Çitnehor (Büyük Bostancı), Atnos (Ovaköy), Aslıhan Köyü, Aslıhantepeciği Köyü, Alaca Mescid Arazisi, PaĢa Sultan Arazisi yerlerinin de dâhil edildiği görülmektedir. v Ortaya koyulan bu bilgiler ıĢığında, yukarıdaki arazilerin özellikleri, arazilerden kimlerin tasarruf ettiği ve bu arazilerin dönüm cinsinden değerinin ne olduğu anlaĢılacaktır. Bu bilgilerden oluĢan çalıĢmamızda, tamamı vakıf kayıtlarından oluĢan 16 Numaralı Zağnos PaĢa Evkaf Defteri‟nin transkripsiyonuna da yer verilmiĢtir. Bu amaçla, bu alanda çalıĢma yapan araĢtırmacıların, vermiĢ olduğumuz bilgilere ulaĢmalarında kolaylık sağlamıĢ olduğumuzu düĢünmekteyiz. Anahtar Kelimeler: Vakıf, Zağnos PaĢa, Balıkesir, Evkaf Kaydı, Müstagallât, Vakfiye. vi ABSTRACT BALIKESIR WAQFS OF ZAGNOS PASHA (TRANSCRIPTION AND EVALUATION OF ZAGNOS PASHA EWQAF LOG 16) (H. 1278, M. 1862) EKĠNCĠ, Resul Master Thesis, Department of History Advisor: Prof. Dr. Kenan Ziya TAġ 2011, 436 Pages Survival and development of societies rely on the strength of some institutions within that community. We see that, among such institutions that insure the survival development of Ottoman and Saljuk societies it was Waqf organizations that were effective. Thanks to the existence of these instutions, many services in different fields and primarily religion and education services were provided to the society so that social, commercial and educational life of the society could be kept alive. Local studies on waqfs that helped cities come into prominence through many services they provided are insufficient when it comes to some cities and one of these cities is Balikesir. Owing to this reason, this study aims to uncover these issues by studying land Waqfs of Zagnos Pasha thoroughly. Another objective of this study was to contribute to the studies on the influence of these Waqfs over the history of Balikesir. When considered along with the information found on Ewqaf logs we understand that these lands need to be evaluated within the framework of mustegillat. Mustagallat: As a basic word it means operations that provide income yet as a term it is used for lands that are utilized for farming, planting trees and such use. Vineyards, gardens, mines and farming lands are located in this group. As these lands provide income, it is seen that currently owned lands expand thanks to the income. According to the 1462 Zagnos Pasha Waqf, Zagnos Pasha‟s Waqf villages are as written below: Cagis, Atkoy, Pasakoy, Turkeri and Zenciriye. Yet, Ewqaf Logs of 1862 indicate that Mendehora (Balikli), Halalca, Citnehor (Buyuk Bostanci), Atnos (Ovakoy), Aslihan Village, Aslihantepecigi Village, Alaca Mescid Lands, Pasha Sultan Field were added to the Waqfh. vii In the light of the information that we uncovered features of the lands provided above, those who utilized these lands and size of these lands will be clear. The data that forms the essence of our study can be found on the transcription of Zagnos Pasha Ewqaf log 16 that consists totally of Waqf logs. We suppose that we made it easier for people who study on this field to locate and obtain information we provided. Keywords: Waqfs, Zagnos Pasha, Balikesir, Ewqaf Log, Mustagallat, Waqfiye. viii ĠÇĠNDEKĠLER ÖNSÖZ .................................................................................................................. iii ÖZET ...................................................................................................................... v ABSTRACT .......................................................................................................... vii ĠÇĠNDEKĠLER ..................................................................................................... ix ÇĠZELGE VE GRAFĠKLER LĠSTESĠ ................................................................ x GĠRĠġ ...................................................................................................................... 1 1.1.Problem ............................................................................................................. 1 1.2.Amaç ................................................................................................................. 2 1.3.Önem ................................................................................................................