YAVUZ SULTAN SELIM'IN KIZI HANIM SULTAN VE TORUNU KARA OSMAN ~AH BEY VAKFIYELERI Ord. Prof. ISMAIL HAKKI UZUNÇAR~ILI Osmanh Padi~ahlar~~ lüzumu halinde bizzat kendileri müslüman veya h~ristiyan hükümdar ailelerinden birisinin k~ziyle evlendikleri gibi o~ullar~m da müslüman hükümdar ailelerinden birisinin k~- ziyle evlendirirler ve kendi k~zlar~n~~ da devlet siyaseti kab~~ Ana- doludaki hükümdar ailelerinin erkekleri ve devletinin askeri hiz- metinde bulunan münasip de~erli bir ~ah~sla evlendirirlerdir. Me- sela Murad~~ Hüdavendigar, k~z~~ Melek Hatun'u Karaman hükümdar~~ Alaüddin Bey'e ve Ikinci Sultan Murad k~z karde~lerini yani Çelebi Sultan Mehmed'in müteaddit k~zla- r~ndan her birini Karaman O~ullar~~ hanedan~ndan Ali, Isa ve Ibrahim Beylere ve di~er bir k~z karde~ini Candar O~lu Isfen- diyar Beyzade Ibrahim Bey'e ve di~er bir k~z karde~ini yine Candar ailesinden Kas~ m Bey'e ve yine bir k~z karde~ini Vezir-i azam Çandarl~~ Zade Halil Pa~ a'n~n karde~i Mahmud Bey'e ve Sultan Ikinci Murad ismini bilemedi~imiz bir k~z~n~~ time- radan Karaca Bey'e vermi~lerdir 1. Osmanl~~ hükümdarlar~~ Onalt~nc~~ as~r ba~lar~na kadar kom- ~u hükümdar ailelerinden Ayd~n O~ullar~ , Dulkadir O~ullar~~ ve Akko- yunlu hükümdar aileleriyle de s~hriyyet peyda etmi~lerdir. Mesela Y~ ld~ r~ m Bayezid Ayd~n O~lu Isa Bey'in k~z~n~~ ve Çelebi Sultan Mehmed, Dulkadir O~lu Stili Bey k~z~n~~ alm~~lard~r. Dulkadir O~lu Süleyman Bey'in k~z~~ Sitti Mükrime Hatun Fatih Sultan Mehmed'in ilk zevcesidir. Yine Dulkadir ailesinden Alatid- devle Bey k~z~~ Ay~ e Hatun Ikinci Bayezid'in zevcesi olup Alabd-devle bey, Yavuz Sultan Selim'in anne babas~~ yani dedesidir. Fatih Sultan Mehmed'in k~z~~ Gevherhan Sultan, Ak- koyunlu hükümdar~~ Uzun Hasan, Padi~ahm o~lu U~urlu Meh- Karacabey, sonra yükselerek Rumeli Beylerbeyi olmu~. Fatih Sultan Mehmed zaman~nda Belgrad muhasaras~nda 86o H. 14.59 M. de ~ehit olmu~tur. 468 ISMAIL HAKKI UZUNÇARSILI med'in zevcesi olup bu izdivaçtan do~an Gövde Ahmed Bey ~ kinci Bayezid'in k~z~~ Ayn~~ ah Sultan ile evlenmi~~ ve H. 902 M. 1496 tarihinde Akkoyunlu devleti hükümdar~~ olmu~tur. Devlet hizmetinde bulunarak Osmanl~~ padi~ahlar~ndan bi- risinin k~ziyle evlenmi~~ olan bir kimse ya liyakati ve hizmeti veya padi~aha yak~nl~~~, güzelli~i ve hüsn-ü endam~~ ile damatl~~a nâil olur ve liyakat derecesine göre rütbe al~rd~ . Fakat mutlaka askeri ehliyet ~artt~ ; her ne suretle olursa olsun damatl~~a al~nacak genç de kabiliyet ve zeka aran~ r ve bu hususta ince ve gizli tahkikat ya- p~l~ rd~. Onbe~inci as~ r sonu ve Onalt~nc~~ as~r ba~lar~ na kadar padi- ~ah damad~~ olanlar~ n ço~u Sancak Beyi ve Beylerbeyi derecesinde olan ve sava~larda hizmetleri görülen ümeradan idiler, bunlar~ n içinden sonradan ba~ar~lariyle Beylerbe~i, Vezir ve hattâ Vezir-i âzam olanlar~~ vard12. Mutlak surette faaliyet elzemdi. ~ kinci Murad zaman~ nda Vezir—i azam Çandarli Zade Halil Pa~a'n~ n karde~i Mahmu d Bey, Çelebi Sultan Mehmed'in k~z~~ H afsa Sultan'~ n zevci olup Bolu Sancak Beyi olarak kalm~~~ Beylerbe~i derecesine bile ç~kamam~~t~ r. Sultan ~ kinci Bayezid'in k~z~~ Selçuk Sultan ümeradan San- cak Beyi derecesinde olan Ferhad Bey ile evlenmi~tir. Ferhad Bey Osmanl~lar~n M~s~ r ve Suriye'ye sahib Memlüklerle olan muhare- benin (89oH. - 1485M.) ikinci safhas~ nda Osmanl~lar~ n eline geçmi~~ olan Kilikya'ya ani olarak taarruz eden Memlük ordusuna kar~~~ Adana ve Tarsus muhafazas~nda bulunan Osmanl~~ kuvveti kumandan- 2 On alt~ nc~~ as~ r ortalar~ na kadar Sancak Beyi ve Beylerbe~i iken Padi~ah damad~~ olup sonradan vezir ve vezir-i'azara (Sadrazam) olan baz~~ devlet erkan~~ ~unlard~ r: ~ kinci Bayezid'in damatlar~ ndan Ay~ e Sultan zevci Vezir Sinan Pa ~ a, Gevher Mülük Sultan zevci Dukakin o~lu Ahmed Pa ~ a, Hüma Sultan zevci Bali Pa ~ a, ~ehzade ~ah Hatun zevci Nasuh Bey. Yavuz Sultan Selim'in k~z~~ ~ehzade hatun zevci Çoban Mustafa Pa ~ a, ~ah'i Sultan zevci Lütfi Pa ~ a, Han ~ msultan zevci ~ skender Pa~ a, Fat- ma Sultan zevci Kara Ahmed Pa~a, Sultan Süleyman'~n k~z~~ Mihrimah Sultan ~ n zevci Rüstem Pa ~ a. ~ kinci :elim'in damatlar~ndan ~ smihan Sultan zevci Sokullu Meh- med Pa ~ a, Cevher Han Sultan Piyale Pa~a zevcesi, ~ah Sultan Zal Mah- mud Pa ~ a zevcesi, Fatma Sultan Siyagi ~~ Pa ~ a zevcesi. YAVUZ SULTAN SELIM'~N KIZI HANIM SULTAN 469 lar~ndan ~kinci Bayezid'in damad~~ Ferhad Bey ile arkada~~~ Musa Bey ~ehit olmu~lard~ r. Bu Ferhad Bey'in o~lu Gazi Hüsrev Bey uzun seneler Bosna Sancak Beyi olarak kahramanl~k destanlar~~ yaratm~~- t~ r. 948 H. 1541 M. tarihinde altm~~~ bir ya~~nda vefat eden bu de- ~erli Sultan zade'nin Bosna'daki tesisleri kendisini rahmetle and~r- maktad~ r 3. A~a~~da görülece~i üzere Yavuz Sultan Selim'in k~z~~ Ha- n ~ m Sultan, zevci ~ skender Pa~ a'dan büyü~ü Osman ~ah is- minde olarak üç erkek bir k~z do~urmu~tur. Bunlardan evvela ~s- kender Pa~a zevcesi Han~m Sultan'~ n vak~flar~ ndan bahsettikten sonra o~ullar~~ Osman ~ahm vakf~ m zikredece~iz. ~skender Pa~a Kimdir? ~ skender Pa~ a Fatih zaman~nda dev~irmeden veya esir o- larak al~ n~p yeti~tirilen ve saray hizmetinde muhtemelen Bostanc~~ oca~~nda bulunarak Bostanc~ba~~ l~~a kadar ç~ km~~~ olan bir zatt~r. Bostanc~~ Ba~~l~ ktan evvelki derece ve hizmetleri bilinmemekte ve Bostanc~~ oca~~ndan yeti~me oldu~u da tahmin edilmektedir 4. ~ skender Pa ~ a ~ kinci Bayezid zaman~nda Bostanc~ba~~~ bulunmu~~ ve takriben 916 ve 9 ~ 7H. (1510 - 1511 M.) tarihlerinde Gelibolu Donanma kaptanl~~~ na tayin edilinceye kadar olan dev- rede Bostanc~ba~~l~~~~ uzun sürmü~tür: Çünkü elimizdeki vesikada vezir olup vefat~ ndan sonra bile kendisine Bostanc~ ba~~~ ~ skender Pa ~ a denilmektedir 5. ~ skender Pa~ a gzo senesi Zilkadesinde (1514 Aral~k) Ge- libolu kaptanl~~~ndan al~ narak Vezirlikle 6 Divan-~~ Hümayunda 3 ~slam Ansiklopedisinde profesör Bay Tayyib Okiç'in yazd~~~~ Gazi Hüsrev Bey maddesine bak~n~z. 4 Sicilli Osmani, ~ skender Pa~ a'n~ n Fatih devrinde yeti~erek iki defa Vezirlilde Bosna valisi olup 912 H. 1506 M. de vefat etti~ini ve okullar~ ndan Mus- tafa Pa ~ a'n~n o~lu Osman ~ah oldu~unu beyan ile yan~ lm~~ t~r. Fakat Fatih devri dev~irmesi oldu~u muhakkakt~ r. 5 7843 numaral~~ Cemaati evlâd-~~ ümera ve vüzera defteri "Süleyman Bey bin ~ skender Pa~ a fi yevm otuz üç, Bostanc~ ba~~~ ~ skender Pa~ a o~ludur" varak 5 Kanuni Sultan Süleyman'~ n ilk seneleri. 6 920 Zilkade "Dukakin zade vezir-i azam oldu ve Gelibolu Kapdan~~ ~ skender Pa ~ a vezir oldu. Hüdavendigar Amasya 'da oturup k~~layup..." Haydar Çelebi Ruznâmesi. Topkap~~ Saray~~ Kütüphanesi 1955 Revan odas~~ kitapl~ klar~ , varak 1 19, di~er ruznâme numara 1958. (Gelibolu Kaptan~~ ~skender Pa~a Vezir oldu). 4.70 ~SMAIL HAKKI UZUNÇAR~ILI Mustafa Pa~ a'n~n yerine Ikinci Vezirli~e tayin olunarak Çald~ran seferi dönü~ü Amasya'da bulunan orduya iltihak etmi~tir. Padi~ahm Amasya'da bulundu~u s~rada ordu erkan~ ndan baz~- lar~n~n tahrikiyle yeniçeriler, Sultan Selim'in tekrar ~ah Ismail üzerine gitmesini önlemek için yapt~klar~~ ayaklanmada padi~ah mecburen Iran seferinden vaz geçerek müteessiren ki~~li olarak ~s- tanbul'a gelmi~tir. Sultan Selim günlerce Amasya isyan= tertip ile askeri tah- rik edenleri ara~t~r~m~~ baz~~ vezirleri tevkif etmi~, tahkikat yapm~~~ sahvermi~, yeniçeri a~as~m, Sekban ba~~y~~ müteaddid defa getirt- mi~, yeniçerilere, kabahatliyi söylemezseniz saltanattan çekilirim demi~, ocakh cümlemiz suçluyuz af et demi~lerse de inanmayarak tahkikat= derinle~tirmi~~ ve nihayet kendisine gelen kanaate göre, vezirlikle divana getirdi~i damad~~ ~ skender Pa~ a ile Anadolu Kad~askeri Taci Zade Cafer Çelebi'yi ve Sekban Ba~~~ Balyemez Osman A~a'y~~ suçlu bulmu~tur. Bunun üzerine evvela ~ skender Pa~ a'n~n, ikinci olarak Ca- fer Çelebi'nin ve en sonra da Sekban Ba~~~ Balyemez Os- man A~a'mn boyunlar~n~~ vurdurmu~~ ve bizzat kendisi bu faciay~~ gizlice seyretmi~tir. 8 Recep 921 ve 18 A~ustos 1515 7. bunlar~n katledildikleri gün zaferi tebrik için ~ehzade Süleyman Istanbul'a geldi~inden ~ skender Pa~ a ailesinin oturdu~u ev tahliye olunarak ~el~zade oraya misafir edilmi~tir. (Ruznama varak ~ 2 ~ b). ~ skender Pa~ a'n~n, Yavuz Sultan Selim'in k~z~~ Han~ m Sul- tan'dan Mehmed ~ah, Osman ~ah, Süleyman Bey ve Ne- fise Hatun isimlerinde üç erkek ve bir k~z~~ olmu~~ Mehmed ~ah daha evvel vefat etmi~tir. Iskender Pa~ a'mn mezar~~ ~imdilik 7 Sultan Selim bizzat on gün süren tn_hkikat~n~~ tamamlayup kendisine kanaat gelince ruznâmenin kayd~~ üzere Vezir-i Azam Hacim Sinan Pa~a ç~kup divana geldi. "ve hernan Pâdi~ah taraf~ndan talep olundu. Filhâl iki cellad ve bir kaç kapucular üst kaftanlarm~~ ç~karup içeruya girdiler. Dahi mahalli arz olan hücrenin demir kafesine kar~~~ ki Hüciavendigâr oturdu~u yerden temâ~â edermi~. Evvelâ t skender Pa~ a'n~n boynunu vurup badeh~1 medd~r Anadolu Kad~askeri Taci Zâde Cafer Çalebi'nin bâdeh~l Balyemez Sekben ba~~n~n boyunlar~n~~ vurdular Rumeli Defterdar~~ ~emsi Bey ~skender Pa~ a'n~n ve Kachaskerin ve Balyemez'in evlerin mühürleyüp esbablarm ve mallar~n zapteylemek emrolundu" Haydar Çelebi Ruzna~nesi, varak 122 ild~~ 24 - Topkap~~ Saray~~ Kütüphanesi, 1955 Revan odas~~ kitaplar:.