CEZMÝ KARASU TUÐÇE M. SAKARYA OKTAY BERBER

O SMANGAZÝ Ý LKLER VE K ARACAHÝSAR

ODUNPAZARI BELEDÝYESÝ KÜLTÜR YAYINLARI- 00 Yapým FNF Reklam ve Danýþmanlýk

Görsel Yönetman M. Akif TUTAR

Baský SEMİH OFSET MATBAA SANAYİ VE TİC. LTD. ŞTİ. Büyük Sanayi Caddesi 1.cadde No:74 İskitler – ANKARA (0312) 341 4075

ISBN. 978-975-6881-11-8

Odunpazarý Belediyesi Kültür Yayýnlarý -

ARALIK, 2010 O SMANGAZÝ Ý LKLER VE K ARACAHÝSAR

TAKDÝM

Bir kültür hizmeti olarak sunduğumuz bu eser, Osmanlı Devleti’nin temellerinin atıldığı dönemde, Osmangazi’nin genişleme stratejisini ele almaktadır. Osmangazi, 1281 yılında babası Ertuğrulgazi’den kendisine miras kalan Söğüt-Domaniç hattından hareketle, çevresindeki Rum tekfurlarına karşı belli bir sistematiği bulunan bir dizi askerî harekâta girişmiştir. Bunun sonucunda ilki Kulacahisar sonuncusu da İnegöl olmak üzere fetihler gerçekleştirmiştir. Bütün bu harekâtı içerisinde Karacahisar’a ayrı ve özel bir önem vermiş, burayı Osmanlı Devleti’nin ilk başkenti biçiminde tanzim etmiştir. Nitekim Karacahisar’ın “İlk Başkent” olma vasfı, Osmanlı tarihçilerinin üstadı sayılan Halil İnalcık başta olmak üzere tarihçilerce ittifakla kabul edilmiş bir husustur. Elinizdeki çalışma Karacahisar’ın başkent olarak düzenlenmesi konusuna ve burada gerçekleşen ilklere dikkat çekmektedir. Kuşkusuz Osmanlı Devleti’nin kurucularının nerede yaşamış oldukları veya türbelerinin nerelerde bulunduğu hususları da önemlidir. Ancak bir devletin ortaya çıkarılması için yapılan faaliyetler bambaşka bir önemdedir. Orta çağlarda bir Türk devletinin kuruluşundan söz edildiği zaman akla öncelikle bu kuruluşun ilanının ne zaman ve nerede yapıldığı gelir. Bu durumda geleneksel devlet bağımsızlığı ilanı olarak “İlk Hutbe” önem kazanmaktadır. Tarihi kaynaklar ittifakla ilk hutbenin Karacahisar’da okunduğunu beyan etmektedirler. Bundan sonra devletin (veya hükmeden kişinin) egemenlik gücünü kullandığını göstermesi gerekmektedir. Bu bahiste de kanun konulması, para bastırılması, tımar dağıtılması gibi temel girişimlere bakılmalıdır. Memnuniyetle ifade edebiliriz ki devlet gücünün göstergesi olan bu faaliyetler de şehrimiz çevresinde gerçekleşmiştir. Elinizdeki kitap işte bu konular üzerinde yoğunlaşmakta ve Osmanlı Devleti’nin kuruluş faaliyetlerinin Eskişehir çevresinde gerçekleştirilmiş olması nedeniyle de devletin kuruluş yerinin Eskişehir olduğunu vurgulamaktadır. Kitap; Cezmi Karasu öncülüğündeki bir grup genç araştırmacının Eskişehir, Bilecik, Kütahya, Bolu, Bursa sınırları içinde kalan ve Osmanlı Devleti’nin kuruluşu ve ilk fetihler dönemi için tarih kaynaklarında geçen yerlerde yapılan alan çalışmalarına dayanmaktadır. Buralardan elde edilen bulgular kapsamlı bir literatür bilgisi ile genişletilmiştir. Gerekli görülen kaynak bilgileri ekler halinde kitabın sonuna konmuştur. Bunların yanında Osmangazi’nin her bir hareketinin haritası oluşturularak, genişlemenin görsel biçimde daha anlaşılmasına yardımcı olunması amaçlanmıştır. Kitapta ayrıca bugüne kadar bilinmeyen veya yanlış bilinen bazı noktalara da ışık tutulduğu gözlemlenecektir. Söğüt-Domaniç arasındaki yaylak-kışlak yolu; Osmangazi’nin Sakarya nehri ötesine yaptığı ilk ganimet seferinin güzergâhı bu cümleden bölümlerdir. Doç. Dr. Sayın Cezmi Karasu beyefendiyi Eskişehir’ e ve Ülkemize kazandırdığı, çalışması için kutluyor, kitabın her satırının tarihçilerimiz, toplumbilimcilerimiz en önemlisi de, tarih bilincini güçlendirmemiz gereken gençlerimize yeni ufuklar açmasını diliyorum.

Burhan SAKALLI Odunpazarý Belediye Baþkaný ÝÇÝNDEKÝLER

TAKDÝM 05

Giriþ 09

BÝRÝNCÝ BÖLÜM XIII. YÜZYILDA ANADOLU’NUN GENEL GÖRÜNÜMÜ 11 KESÝM: A XIII. YÜZYILDAKİ ÖNEMLİ SİYASAL GELİŞMELER 13 KESÝM: B XIII. YÜZYILDA ANADOLU'NUN EKONOMÝK DURUMU 20 KESÝM: C XIII. YÜZYILDA ANADOLU'DA DÝNÎ HAYAT 24 KESÝM: D UCLAR VE KUZEY-BATI ANADOLU UCU- ANADOLU'DA UC TEÞKÝLATI 29

ÝKÝNCÝ BÖLÜM UCA GELÝÞ VE ERTUÐRUL GAZÝ 37 KESÝM: A UCA GELÝÞ VE ERTUÐRUL GAZÝ 38 KESÝM: B SÖÐÜT-ERMENÝ BELÝ-DOMANÝÇ 42

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ÝLK FETÝH-ÝLK ÞEHÝT-ÝLK VAKIF 51 ÝLK VAKIF 56

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM KARACAHÝSAR'IN FETHÝ 59 KARACAHÝSAR’IN FÝZÝKÝ GÖRÜNÜMÜ 63 BUGÜNKÜ ASKERÝ ALAN ÝÇÝNDE KALAN KALINTILAR 67

BEÞİNCÝ BÖLÜM SAKARYA ÖTESÝ SEFERÝ 69 KESÝM: A SAKARYA ÖTESÝ SEFERÝ (BEÞTAÞ-GÖYNÜK-MUDURNU-TARAKLI) 70 KESÝM: B HARMANKAYA 82

ALTINCI BÖLÜM ÝKÝ BÜYÜK DARBE: BÝLECÝK VE ÝNEGÖL 87 ÝNEGÖL'ÜN FETHÝ 92 YEDÝNCÝ BÖLÜM ÝÇÝNDEKÝLER VE KARACAHÝSAR BAÞKENT 95 KESÝM: A ÝLK HUTBE-GÖR ÝMDÝ ÂLEME KÝM GELDÝ OSMAN 96 KESÝM: B ÝLK SÝKKEYE DAÝR 100 KESÝM: C ÝLK KANUN-ÝLK VERGÝ 102 KESÝM: D KARACAHÝSAR'DA BAÞKENT NÝZAMI 104 KESÝM: E ESKÝ PLANLAR YENÝ TAKTÝKLER 105 KESÝM: F YENÝÞEHÝR 107

SON SÖZ YERÝNE 109

BÝBLÝYOGRAFYA 112

EKLER EK-1 ÝZNÝK KUÞATMASI HAKKINDA 118 EK-2 PACHYMERES VE ESERÝ HAKKINDA 123 EK-3 PACHYMERES'ÝN ESERÝNDE OSMANGAZÝ ÝLE ÝLGÝLÝ KAYITLAR 132 EK-4 OSMANLI DEVLETÝ'NÝN KURULUÞ TARÝHÝ HAKKINDA 134 EK-5 ÝLK KAYNAKLARDA UCA GELÝÞ ÝLE ÝLGÝLÝ KAYITLAR 137 EK-6 SAKARYA ÖTESÝ SEFERÝ HAKKINDA ÝLK KAYNAKLARDAKÝ KAYITLAR 139 EK-7 BÝLECÝK, YARHÝSAR VE ÝNEGÖL'ÜN FETÝHLERÝ ÝLE ÝLGÝLÝ KAYITLAR 140 EK-8 ÝLK HUTBE HAKKINDA KAYITLAR 141

İNDEKS 143

O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

Giriþ

Erken dönem Osmanlý kaynaklarýnda Osmanlý Beyliðini ortaya çýkaran þartlar özellikle de XIII. yüzyýlýn ikinci yarýsýndaki geliþmeler hakkýnda bilgi yoktur. Oysa Osmanlý Devletinin kuruluþunun iyi anlaþýlabilmesi, XIII. yüzyýlda özellikle de bu yüzyýlýn ikinci yarýsýnda Anadolu'nun görünüþünün iyi belirlenmesine baðlýdýr. Çalýþmamýzýn içeriði bakýmýn- dan hem genel olarak Anadolu'nun hem de kuzey-batý uclardaki panora- manýn iyi çizilmesi gerekmektedir. Bu genel görünüm esaslý bir þekilde anlaþýlmadan Osmanlý Beyliðinin kuruluþ zemininin de iyi anlaþýlmasý mümkün olamayacaktýr.

Bizim çalýþmamýzýn kuþkusuz Osmanlý Beyliðinin kuruluþ devrinin bütün sorunlarýný aydýnlatan bir "Osmanlý Devleti Kuruluþ Dönemi Tarihi" olma gibi bir iddiasý yoktur. Ýncelememiz bu devrin sadece bir yönünü ele alacaktýr. Bu ele alacaðýmýz unsur Osman Gazi'nin geniþleme stratejisidir.

-Bu strateji hangi temellere oturmaktadýr? -Hangi esaslardan hareket etmektedir? -Osman Gazi elindeki kaynaklarý nasýl kullanmýþtýr? -Elindeki kaynaklarý geliþen ihtiyaçlara göre nasýl geliþtirmiþtir? -Osman Gazi'nin siyasi hedefleri neler olmuþtur? -Bu hedeflere ulaþmak için nasýl bir strateji izlemiþtir?

Bu incelemede yöntem olarak arazi çalýþmasýna aðýrlýk verildi. Halil Ýnal- cýk'ýn Osmanlý kuruluþ tarihi için en esaslý yöntem olarak kullandýðý arazi çalýþmasý metodu kuþkusuz yaptýðýmýz incelemeler için yol gösteri- ci olmuþtur. Diðer yandan geliþen teknolojinin saðladýðý uydu fotoðraflarý iþimizi kolaylaþtýran bir unsurdu. Hemen þunu da belirt- meliyiz ki her bir geliþme için hazýrladýðýmýz haritalar çalýþmamýzý farklý kýldý ve daha anlaþýlabilir hale getirdi. Böylelikle Osman Gazi'nin her 9 hareketini -daha kolay anlaþýlabilecek bir teknik yöntemle- bilim dünyasýnýn dikkatine sunmuþ bulunuyoruz. Haritalarýn sunduðu görsellik, kelimelerle anlatýlanlara daha somut biçimde dikkat çekmekte-

dir. Ýlkler i Osman Gazi'yi ve stratejik hedeflerini ve hedeflerini gerçekleþtirmede kat ettiði mesafeyi her bir adýmýnda vurgulayacak küçük deðerlendirme kutucuklarýna bölüm/kesim sonlarýnda yer veriyoruz. smangaz ve Karacahisar O O smangazi Ýlkler 10 ve Karacahisar dir. renklerle gösterilenalaneldeedilennüfuzgeniþlemesiniifadeetmekte- izlenebilecektir. Haritalarýmýzdamavieldemevcutolanyerleri;kýrmýzý taki Söðüt-Domaniçhattýndan,ilkhutbeyekadarsaðlanangeniþleme acak biçimdedeðerlendirilmiþtir. Standartbirharitaeþliðindebaþlangýç- yerini aldýðý1281yýlýndan1299'akadarolangeniþlemestratejisinianlat- ve diðergörselmalzememizOsmanGazi'ninucbeyiolarakbabasýnýn 1299 yýlýnakadarki-stratejisiniincelemektedir. Bunedenleharitalarýmýz Elinizdeki çalýþmaesasolarakOsmanGazi'nin-ilkhutbeninokunduðu ettik. Osman Gazi'ninstratejisiniesasalanbirniteliðibulunduðundansöz Yukarýda çalýþmamýzýnbir"OsmanlýKuruluþ Tarihi" olmadýðýnýsadece Ýlkler veKaracahisar O smangazi 1. BÖLÜM XIII.YÜZYILDA ANADOLU'NUN GENEL GÖRÜNÜMÜ O smangazi Ýlkler 12 ve Karacahisar geçirmeliyiz. geçirmeliyiz. beyi"nden "Han"açevirengeliþmelerianlamaküzereXIII.yüzyýlýgözden jisini anlamakmümkünolmayacaktýr. BunedenleOsmanGazi'yi"Uc deðiþimleri vedönüþümlerianlamadanOsmanGazi'yiO'nunstrate- çeyreðinde Anadolugenelindekivekuzey-batý Anadolu bölgesindeki önemli farklýlýklarbulunmaktadýr. ÖzellikleXIII.Yüzyýlýnson Osman'ýn devirleriarasýndaçevreþartlarýbakýmýndankuþkusuz çok birisinin temelleriatýlmýþtýr. ileoðlu BirerucbeyiolarakErtuðrul Söðüt-Domaniç hattýndandünyanýnenbüyükimparatorluklarýndan araziye sahipolanýdýr. Gazi'ninbirucbeyiolarakyerleþtirildiði Ertuðrul Osmanlý BeyliðibaþlangýçtaAnadoluBeyliklerininiçindeenküçük Ýlkler veKaracahisar O smangazi O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

KESÝM: A XIII. YÜZYILDAKÝ ÖNEMLÝ SÝYASAL GELÝÞMELER

Bu bölümde kuþkusuz XIII. yüzyýldaki tüm siyasal geliþmeler ele alýn- mayacaktýr. Ne var ki Osmanlý Beyliðinin ortaya çýkmasýný saðlayan geliþmeler için Moðol istilasý, bu istilanýn öncesindeki ve sonrasýndaki durum, istilanýn ortaya çýkardýðý siyasal durumun gözden geçirilmesi Osman Bey'in stratejisinin iyi anlaþýlmasý bakýmýndan gereklidir kanaatindeyiz.

Belki Osmanlý Beyliðinin kurulduðu dönemin, XIV. Yüzyýl baþlarýna hayli uzak olduðu düþünülebilir. Ancak kaynaklarýmýzýn erken Osmanlý devirleri için gönderme yaptýklarý büyük Anadolu Selçuklu Sultaný I.Alâaddîn Keykubad dönemine kýsaca bir göz atmak gerekmektedir. Böylelikle kaynaklarýmýza göre Ertuðrul Gazi'nin Anadolu'ya ve kuzey- batý Anadolu ucuna geldiði zamanlarý daha iyi anlayabiliriz.

Sultan I.Alâaddîn Keykubad döneminin Anadolu Selçuklularý tarihinin en parlak devresi olduðu, kaynaklarýn üzerinde fikir birliði ettikleri bir konudur. Bu dönem Anadolu Selçuklularý siyasi anlamda güçlerini iyice pekiþtirdikleri gibi sosyo-ekonomik anlamda da saðlam bir manzara arz etmekte idiler. Hatta Mustafa Akdað Anadolu'nun bu manzarasýný ''… milli geliþimini tamamlamýþ. Artýk bir millet gibi düþünen bir toplum 1 yapýsý …'' olarak selamlamaktadýr.

Bu toplumsal yapý içerisinde eðitim kurumlarý iyice yaygýnlaþmýþ; yol þebekesi köprüleri ve kervansaraylarý ile güvenli bir yapýya kavuþturul- muþtu. Kentler sosyal hayatýn bütün canlýlýðýyla süre gittiði merkezler haline gelmiþ; zanaatkârlarýn çalýþma hayatlarý belli bir düzende yürümekteydi. Gerek devlet yaþamýnýn gerekse toplumsal yaþamýn hemen her alanýnda belirgin bir kurumlaþma göze çarpmaktaydý. 13

Burada Anadolu'nun daha sonraki dönemlerini de etkileyecek olan Cengiz liderliðindeki Moðol istilasýnýn Asya'nýn batýsýna doðru kaymak- Ýlkler i

1 Mustafa Akdað, Türkiye'nin Ýktisadi ve Ýçtimai Tarihi I, (1243-1453), Ýstanbul, 1995. s.56 ve 97. ve Karacahisar smangaz O O smangazi Ýlkler 14 ve Karacahisar lik heyetidegeriyedönmüþtü. henüz MoðollaraulaþamadanSultanölmüþvehediyelerigötürenelçi- bulundu. Ancakkaynaklarýnnaklettiðinegöregönderdiðiarmaðanlar giriþiminde göndererekbirtürbaðlýlýkbildirme Hanýna armaðanlar tehdidinden olabildiðinceuzaktutmakamacýylaolsagerekMoðol kolaylýkla deðilsedeoülkesini kabullenebileceðibirdurum istila refah düzeyindebulunuyoridiysedegenellikleAnadoluplatosunu nedenlerden birisidir. Her nekadarSelçukluþehirhayatýüstünbir Türkmen aþiretleringenelbirekonomik gerilikiçindebulunmalarý zliðin çeþitliboyutlarýolmasýmümkündür. Bizegöreuclardaki nuniyetsizlik içindebulunduklarýortayaçýkmýþtý.Bumemnuniyetsi- önemlisi bukitlelerinSelçuklularýnenparlakçaðýndabilebir mem- aþiretleri arasýndaortayaçýkmýþolmasýdikkatçekiciydi.Birincisi veen Ancak isyanýnmerkez otoritesinin birazdýþýndauclardakiTürkmen layýcý motifiidi. maktaydý veBabaÝlyas'ýnpeygamberlikiddiasýbutablonun tamam- da birisyanhareketi baþlattýlar. Ýsyanhareketi dinselbirkaraktertaþý- güney-doðu AnadolubölgesindedahasonradaTokat-Amasya civarýn- önce olanBabaÝshakveÝlyasadlýderviþler dasýný sürdürmekte Kaynaklara göreötedenberiTürkmenaþiretleriarasýndapropagan- ÝlkdarbeBabaiayaklanmasýylakendinibaþladýðýný görüyoruz. gösterdi. kimi acemiceveyanlýþpolitikalarýylayavaþbozulmaya Bu toplumsalyapýnýnKeykubad'ýn oðluII.GýyaseddinKeyhüsrev'in anlamýný taþýyordu. mayacaðýný bildirdi.Kuþkusuz ''Ýl''olmakMoðollaratabi Keykubad'ýn kendilerine gelmesive ''Ýl''olmasýdurumunda dokunul- MoðolHanýÖgedey,Anadolu'dan uzaktutmayýbaþarmýþtý. Keykubad, Moðollarla iyigeçinmepolitikasýizleyerekonlarý yetiyordu.Ayrýcadüþündükleri önlemlerMoðollarýcaydýrmaya Sultan dikkatleri toplayýcýbirözelliktaþýyoridiysedekarþýlaþabileceklerini mindeki saðlamtoplumyapýsýMoðollarýnistilasýiçinhernekadar Moðollara karþýgüvenlikönlemleriniarttýrmýþtýr. Keykubad döne- bir yandaniçeridekigüvenliðisaðlarken diðeryandandasýnýrlarda ta olduðunadikkatçekmemizgerekiyor. Keykubad akýlcýpolitikasýyla 4 3 2 XVII Yüzyýllar) Ankara, 1992.XVII Yüzyýllar)Ankara, s.67. Babailer Ýsyanýve Anadolu'nun ÝslâmlaþmasýTarihindeki Yeri, 1980. Ýstanbul, Ayrýca: aynýyazar, (XIV- Kalenderiler (Selçuklulara AitKýsmý)(Çev: HasanFehmi Turgal), 1934.s.52.vd. Ýstanbul, dokunmuyordu. Spuler, Bertold Ýran Moðollarý,(Çev: CemalKöprülü), 1987. 2.bs.Ankara, s.450. Babailer ayaklanmasýhakkýndakienyetkin inceleme:Ahmet Yaþar XIII.YüzyýldaAnadolu'daBabaResül Ocak, Ahmed binMahmud,Selçuk-Name (Haz.Erdoðan 1972. Merçil), c.II.Ýstanbul, s.152.; Müneccimbaþý,Camiüd-düvel, Moðollar yasalarýgereði hasýmlarýnýkendilerine tabiolmaya 4 2 Ýlkler veKaracahisar Her nekadarMoðollaratabiolmakKeykubad'ýn O 3 smangazi çaðýrýyorlardý. Bunauyanlara herhangibirzararlarý O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

çevreleyen daðlýk kesimlerde yaþayan ve konar-göçer yaþam tarzlarýný sürdürmekte olan uc Türkmenlerinin de ayný refah düzeyinde bulun- madýklarý anlaþýlýyor.

Bize göre ikinci önemli neden ise merkezi idarenin içinde bulunduðu kültürel yabancýlaþma ortamýdýr. Türkmenler tarafýndan kurulmuþ olan Anadolu Selçuklu Devletinin en parlak zamanýndaki durumu Türkmenlerin geleneksel yaþam tarzlarýna oldukça yabancýlaþmýþ, saray hayatý ve bürokrasisi ile daha çok Ýran etkisinde kalmýþ bulunuyordu. Devletin hem ekonomik kaynaklarýnýn kendilerince deðil de baþka kültüre mensup insanlarca kullanýlmasý ve bu insanlara siyasi nüfuz saðlanmasý hoþnutsuzluk yaratan bir husustu. Ayrýca þehirlerde ege- men olan gelenek dýþý yaþam tarzý ve kültür hayatýnýn konar-göçer Türkmenleri pek de memnun etmeyeceði kolaylýkla anlaþýlabilir bir 5 durumdur. Dolayýsýyla ortaya çýkan genel hoþnutsuzluðun bir isyan ile de olsa dýþa vurulmasý yukarýda sözünü ettiðimiz þartlarda yadýr- ganacak bir husus deðildir. Bu isyanýn, alt refah düzeyinde bulunan toplumsal gruplarýn en kolay harekete geçirilebilecek duygularýnýn (yani dinsel motiflerin) kullanýldýðý bir hareket olmasý da ayný þekilde deðerlendirilmelidir.

Niteliði ve etkileri itibariyle oldukça derin izler býrakan Babai hareke- tinin Moðol tehlikesinin Anadolu'nun kapýlarýnda bulunduðu bir sýra- da ortaya çýkmasý Anadolu Türklüðü tarihi bakýmýndan önemli bir olay olduðu açýktýr. Özellikle Selçuklu ordusunun, bu kendileriyle ayný inanýþta olan insanlarýn çýkardýðý isyaný bastýrmakta gösterdiði tereddüt ve buna baðlý olarak meydana gelen baþarýsýzlýk, Selçuklu yönetimini kendi halkýna karþý paralý Frank askerlerini kullanmasýyla sonuçlandý ki böylesi bir geliþme Selçuklu Sultanlýðý ile Anadolu halkýnýn arasýný soðutucu bir etki yaptý.

Bundan daha iyi bir fýrsat bulamayacaðýný düþünen Moðollar da Doðu Anadolu bölgesine akýnlar yapmaya baþladýlar. Nitekim 1243'te 15 Kösedað'da iki ordu arasýnda meydana gelen çarpýþmada Selçuklu ordusu daha asýl güçlerini savaþa sokamadan daðýlýp gitti. Ýlkler 5

Benzer bir kültürel yabancýlaþmaya tepki olgusunu Karamanoðullarýnýn 1277 yýlýnda Konya'yý iþgalinde görüyoruz. i Konya'yý iþgal eden Karamanoðlu Mehmed Bey "… Bundan sonra Divanda, bargahta, dergahta ve seyranda Türkçeden baþka dil konuþulmaya!" içeriðini taþýyan duyurusunda onun Selçuklularda görülen Fars etkisine karþý tep- kisini gözlemek mümkündür. Faruk Sümer, Türkmenlerin hem kötü þartlarda yaþadýklarý ve hem de istismar edildik- leri inancýndadýr. Bkz: Oðuzlar, 3.bs. Ýstanbul, 1980. s.157 vd. ve Karacahisar smangaz O O smangazi Ýlkler 16 ve Karacahisar Süleyman 1262'den1277yýlýnakadarülkenin tekhâkimioldu. devirde yýldýzýparlayanbirdevletadamýolanPervane Muinüddin ile Kýlýçarslanarasýndaikiyeböldü,vergileri yenidenbelirledi.Bu Sultanlýðýnýn devamýnýdiledi.BununüzerineHülaguülkeyi Keykavus Süleyman ilebirlikteTokat'a kaçanKýlýçarslanHülagu'yabaþvurarak de desteðiileKonya'yagelerektahtaçýktý.Pervane Müinüddin götürünce bunufýrsatbilenII.Keykavus Laskaris'in BizansÝmparatoru uymadý veBizans'asýðýndý.AncakHülaguBaðdatseferiiçinBaycu'yuda orta Anadoluilesýnýrlýkalýyor. SelçukluSultanýnýnisevarlýðýbile ZiratahtmücadelesinedeniyleMoðolotoritesigenellikle laþtýrmýþtý. sýrada MoðollararasýndakiÝlhanlýkmücadelesiPervane'nin iþinikolay- betti. Konya-Aksaray arasýndakiSultanHanýyakýnlarýndayapýlansavaþýkay- kurtarmakiçinçabalayansultan, Anadolu'yu Moðoluyruklarýndan askerle Kösedað'danbuyanailkdefaMoðollarlasavaþmayakararverdi. yerleþmek üzereAnadolu'yageldi.SultanII.Keykavus ise toplayabildiði 1256 yýlýndaMoðolemiriBaycu,beraberindeçokkalabalýkbirkitleyle Keykavus galipçýkýncaKýlýçaslanhapsedildi. Keykubad öldürüldü, hayatta kalanikikardeþinmücadelesinden atandý. BudüzenlemeKaratay'ýnöldüðü1254yýlýnakadaryaþandý. Keykubad birliktesultan ilanedildilerveKarataysaltanatnaipliðine üç oðluII.ÝzzeddinKeykavus, IV. RükneddinKýlýçaslanveII.Alâaddîn Karatay'ýn önerisiüzerine,Keyhüsrev'in henüzküçükyaþlarda bulunan Ancak 1249'daKeyhüsrev'in ölümütekrarbunalýmayol açtý. Celaleddin iþmeleri kullanarakyolunuseçtiler. fiiliiktidarlarýnýpekiþtirme leri çekmekyerinebuhanedanývehanedanüyeleriarasýndakiçek- izledikleri politikagereðiSelçukluhanedanýnýortadankaldýraraktepki- sonra artýkAnadolu'nunfiilihâkimleriMoðollardý.NevarkiMoðollar ihini derindenetkileyenbirgeliþmeniteliðindeidi.KösedaðSavaþýndan Bu savaþdahaöncedesözünüettiðimizgibiAnadoluTürklüðününtar- 9 8 7 6 atmýþtý. OsmanTuran, "Keyhüsrev C.VI.s.622. II."mad.ÝA. kendisinibalýk baðýoluþturabilmek amacýyla SultanI.Keyhüsrev'in gayrimeþruçocuðuolduðuiddiasýnýortaya hükümdar düþüncesinidoðrudan gerçekleþtirme ailesinin kutsallýðý nedeniyle cesaretini gösterememiþ; birakra- sürdürmesine izinverdiler. SadeddinKöpek gücünündoruðundaiken hükümdar olmayýaklýnakoymuþ ancak Moðollargöstermelik deolsaSelçukluhanedanýnýnvarlýðýný buözelliðiiyibildiklerinden olsagerek, dolayýsýyla "Anadolu'da MoðollarAdlý BirYazý DTCF Dolayýsýyla" Dergisi, XXVI/3-4.(1968) s.144. Geleneksel Türk devleti tipindehükümdar Türkdevleti ailesininkutsallýðý sözkonusuydu.Geleneksel Ayný kültür çevresinde bulunmalarý Pervane Muinüddin'inFaaliyetleriPervane 1970. MuinüddinSüleyman,Ankara, Pervane için bkz: NejatKaymaz, Osman Turan, Türkiye SelçuklularýHakkýndaResmî Vesikalar, 1988. 2.bs. Ankara, s.63vd.;NejatKaymaz Osman Turan, ve "Celaleddin Karatay Vakýflarý Vakfiyeleri" Belleten, XII/45.(1948) s.32.vd. 8 Kaçan sultan,Baycu'nundavetinecezalandýrýlacaðýendiþesiyle Ýlkler veKaracahisar O smangazi 7 6 9 Bu O smangazi Ýlkler ve Karacahisar hissedilmiyordu. Esasen Keyhüsrev'den sonra çok genç yaþta tahta geçen ve Moðollarýn kuklasý olarak bir varlýk gösteremeyen Sultanlarýn, Pervane gibi kudretli devlet adamlarýnýn gölgesinde kalmalarý çok doðaldý.

Pervane Süleyman Moðollarýn baskýcý tutumlarý karþýsýnda onlarla dostluklar kurarak bir yandan Anadolu üzerindeki baskýyý hafifletirken diðer yandan kendi otoritesini pekiþtirdi. Anadolu yönetiminde Muinüddin gibi güçlü bir adamý kullanýyor olmalarý Moðollarýn da iþlerini kolaylaþtýrmýþtý. Belki de bu yüzden olsa gerek Moðol idaresinin karakteri Pervane'nin ölüm yýlý olan 1277'den öncesi ve sonrasý olmak üzere iki ayrý nitelik gösterir. Ýlk dönemde yani 1243-1277 arasýnda Moðollar Selçuklu idaresini içiþlerinde bir ölçüde serbest býrakmýþlar ve bir Moðol komutan tarafýndan denetlemeyi yeterli bulmuþlardýr. Buna karþýlýk 1277'den sonra idareye fiilen el koyarak Anadolu'yu Ýlhanlý 10 Devleti'nin bir eyaleti gibi yönetmiþlerdir.

Selçuklu Hanedanýnýn siyasi otoritesini yitirmesinden sonra Anadolu kuþkusuz Türk yönetiminden uzak kalamazdý. Moðollarýn en baskýcý yönetim zamanlarýnda bile yer yer baðýmsýzlýk hareketlerinin çýkmasý bunu göstermektedir. Nitekim 1276 yýlýnda Kayseri çevresinde ortaya çýkan Hatiroðlu isyaný ve 1277'deki Karamanoðlu Mehmet Beyin isyaný bu türden hareketlere örnek gösterilebilir.

Karamanoðlu Mehmet Bey Selçuklu yönetiminin artýk bir daha ayaða kalkmasýnýn zorluðunu görerek Memlûklulardan da gördüðü destekle baþ kaldýrdý. Hareketine meþruiyet kazandýrmak amacýyla Selçuklu soyundan geldiðini ileri sürdüðü Siyavuþ (kaynaklardaki küçültücü adýyla Cimri) adýna hareket ederek Konya'yý iþgal etti. Burada Siyavuþ'u tahta çýkardý ve adýna sikke kestirdi. Ancak ortak hareket eden Moðol ve Selçuklu ordusu karþýsýnda tutunamayarak yenildi. Hem Mehmet Bey 11 hem de Siyavuþ öldürülerek cezalandýrýldýlar. 17

Bu hareketlerin Anadolu'da yaþamakta olan Türkmenlerin ruhlarýnda önemli etkiler býraktýðýný düþünebiliriz. Moðol baskýsýnýn en yoðun zamanlarýndaki baðýmsýzlýk giriþimleri bunun göstergesidir. Yukarýda Ýlkler i

10 Zeki Velidi Togan, Umumî Türk Tarihi’ne Giriş, 3. Baskı, İstanbul, 1981, s. 234 vd. 11 Ali Sevim, ''Cimri Olayý Hakkýnda Birkaç Not'' , Belleten, XXV/ 97 (1965) . s.63 vd. ; Cevriye Artuk, ''III. Keyhüsrev ve Sahte Selçuklu Sultaný Cimri Adýna Kesilen Sikkeler '', Malazgirt Armaðaný, Ankara, 1972. s.290 vd. ; Faruk Sümer ve Karacahisar

Siyavuþ'u Türkmenlerin Moðollara karþý reaksiyonunu temsil eden gerçek bir prens olarak tanýmlar. Bkz: ''Anadolu'da smangaz

Moðollar '' Selçuklu Araþtýrmalarý Dergisi, c.I.(1969). s.51. O O smangazi Ýlkler 18 ve Karacahisar temas edilecektir. tadýr. OsmanBeydebenzersüreciyaþamýþtýr, yerigeldiðindebuna adýna sikkeçokzorlubirsürecinsonucundaortayaçýkmak- bastýrmasý asla kabuledemeyecekleribirgeliþmedir. Bunedenlebirbeyinkendi anlamýna gelir. Bunoktaisemutlakegemenliksahibihükümdarlarýn buunun (baðlýolduðuhükümdarýn)ekonomik etkialanýndançýkmasý li durumdur. Ýkinciolarakbirbeyinkendi adýnasikkemet- bastýrmasý, sýzlýk alametisayýlmasýolgususözüedilenolaylardakiilkveasýlönem- landýrýlmasý buradadikkatetmemizgereken noktadýr. Sikkenin baðým- dan sikke kestirilmesinin Moðolidaresitarafýndan þiddetle ceza- Gerek Siyavuþ(Cimri)gereksedahasonrakitarihlerdeEþrefoðlutarafýn- iyi anlamamýzgerekecektir. eðilimleri konusunda Anadolu'dakiegemenlikparçalanmasýolgusunu da hemenbelirtmemizgerekirkiuclardakiOsmanBey'inbaðýmsýzlýk menþur gönderenSelçuklusultanýnýnkimolduðutartýþmalýdýr. Þunu kaynaklarýmýzdaOsmanBey'e bölümlerde deðineceðiz.Örneðin izleyen beraberindetaþýdý.Konumuzaçýsýndanbusorunlara sorunlarý Selçuklu Sultanýnýnvaroluþuisetarihyazýcýlýðýbakýmýndankimi Bu parçalanmayaraðmengörünürdebir(veyazamanbirkaç) olduðunun dabarizgöstergesidir. nan dinamizminvedevletgeleneðininbütüncanlýlýðýileyaþýyor çýkan birparçalanmamanzarasýarzetmiþisedeTürkmenlerdebulu- muþtu. Hernekadarbugüçlenmeilkanlardabeyliklerþeklindeortaya dolaylýolarak uclarýngüçlenmesisonucunudoður- laþmýþtý. Budurum deðindiðimiz üzereMoðolotoritesigenellikleOrtaAnadolu'dayoðun- Ýlkler veKaracahisar O smangazi O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

-XIII. Yüzyýlýn ilk çeyreðinde Anadolu, özellikle þehir hay- atý olarak, Selçuklular devrinin en parlak çaðýný yaþamak- tadýr.

-1239 Babai Ayaklanmasý sosyal düzeni bozan, buna ek olarak devletin savunma direncini kýran bir etki yap- mýþtýr.

-1243 Yýlýnda Kösedaðý'nda daðýlan sadece Selçuklu ordusu olmamýþ, ayrýca Selçuklu idari düzeni de bozul- muþtur. Bundan sonra Selçuklu sultanlarýnýn tahta geçiþleri Moðol Ýlhanýn onayýna tabi olacaktýr.

-Bu ara karýþýklýk döneminde zaman zaman Moðol idare- sine karþý hareketler de görülür. Örneðin; 1258'de Selçuklu Þehzadesi Keykavus Moðollara karþý bir baðýmsý- zlýk hareketine giriþti. Ancak sonuçta baþarýsýzlýða uðra- yarak Bizans'a sýðýnmak zorunda kaldý.

-Kuzeybatý Anadolu için bu yýllar baþka bir öneme sahip- tir. Çünkü IV. Haçlý Seferi ile ortaya çýkan Latin istilasý sonucunda Bizans Ýmparatoru Ýznik'e sýðýndý. Ýznik'teki bu geçici imparatorluk ikameti 1261 yýlýna kadar devam etti.

-1277 yýlý ise baþka bir dönüm noktasýdýr. Bu yýlda Moðollar Anadolu'nun idaresine doðrudan el koy- muþlardýr. Yerlerinde býrakýlan Selçuklu Sultanlarý artýk tamamen bir gölge hükümdar haline gelmiþlerdir. Konya'da bile sözleri geçmemektedir. Siyavuþ(Cimri), 19 Hatiroðlu, Karamanoðlu Mehmet Bey isyanlarý gibi olay- lara ek olarak Moðol idareciler arasýndaki çekiþmeler

Anadolu'da huzur býrakmamýþtýr. Ýlkler i ve Karacahisar smangaz O O smangazi Ýlkler 20 ve Karacahisar düzeye sahipti. arasý birpazarýnkurulmasýnazeminhazýrlayacakölçüdegeliþmiþ bir unsurlar dayararlanmýþlardýr. XIII.yüzyýldaAnadoluticaretimilletler- Kuþkusuz kurulanbupazarlardanTürklerkadarcivardakiTürkolmayan yapýlan düzenlemelerdenbirisininpazarolmasýdikkat çekicidir. ayrýlmaz birparçasýdýr. Bir kentin Türkidaresinegeçmesindensonrailk niklerinden deedindiðimizizlenimodurkipazarTürkkentlerinin pazarlarýn daihtiyaçlarýnacevapverdiðinidüþünebiliriz.Osmanlýkro- dýþýna maltaþýnmasýndakullanýldýðý kadarAnadolukentlerindeki Ticareti kolaylaþtýran busisteminAkdenizlimanlarýüzerindenAnadolu lanýlabilecek ölçüdebüyükvesaðlamyapýlarolmasýdikkatçekicidir. savaþlardasýðýnakþeklindekul-meydana getirilenkervansaraylarýn sayýlabilecek maligarantialtýndaticaretyapabiliyorlardý.Budönemde aklamada meydanagelebilecekolumsuzluklarakarþýbirtürsigorta götüren tüccarlargüvenlemallarýnýkervansaraylardakoruyorlar, kon- laþmýþ vegüvenlihalegelmiþti.Asya'nýniçbölgelerindenAvrupa'ya mal kadar kuzey-güney yönündeortayaçýkanAnadoluticareti iyicekolay- Iðdýr'dan Denizli'yekadardoðu-batýyönündeveyaSinop'tanAntalya'ya Busistemile öncülüðünde birkervansaraylarsistemioluþturulmuþtu. vanlarýn konaklama ihtiyaçlarýnýngiderilmesiiçinSultanailesinin sanat yapýlarýylabirlikteiyibiryolþebekesi meydanagetirilmiþveker- lanýlmýþtý. Ticaretin düzenliþekildegerçekleþtirilmesiiçinköprügibi ticaret yollarýüzerindebulunanAnadolu'nunbuözelliðiiyikul- ulaþmýþtý.Anlaþýldýðýkadarýyla ekonomik bakýmdanparlakbirduruma Elimizdeki bilgileregöreXIII.YüzyýlýnilkçeyreðindenitibarenAnadolu Esnaf örgütlenmeleri bakýmýndan daAnadolu'nunkendi çaðýnýn una gidecektir. ekonomik faaliyetalanýolanpazarlarýetkinbirbiçimdekullanma yol- mi içindedeðildi.BunedenleolsagerekOsmanGazidiðer önemli yaný baþýnda"uc"olmasýnedeniylesözünüettiðimizkervansaray siste- faaliyet alanýnýmeydanagetirencoðrafyaBizans'ýnkalbinin hemen 13 12 1985. Ayrýntýlý bilgiiçinbkz:Faruk Sümer, Yabanlu Pazarý, Selçuklular DevrindeMilletlerarasý BüyükBirFuar, Ýstanbul, Ayrýntýlý bilgiiçinbkz:OsmanTuran, Belleten, ''SelçukluKervansaraylarý'', X/39(1946) s.471-496. ANADOLU'NUN EKONOMÝKDURUMU 13 Þunu dayerigelmiþken eklemeliyiz kiOsmanGazi'nin Ýlkler veKaracahisar K XIII. YÜZYILDA O ESÝM: B smangazi 12 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar toplumlarýna göre daha iyi bir durumda olduðunu düþünmemiz fazla bir iyimserlik sayýlmamalýdýr. Özellikle Sultan I.Ýzzeddin Keykavus ve I.Alâaddîn Keykubad devirlerinde Anadolu'daki toplumsal yapýya girm- eye baþlayan fütüvvet teþkilatýnýn daha sonralarý ahiliðe dönüþerek Osmanlý düzeninin ayrýlmaz bir parçasý haline geldiðini biliyoruz. Sözünü ettiðimiz fütüvvet teþkilatý önceleri bir milis teþkilatý niteliðindedir. Teþkilat üyelerinin bu nitelikleriyle Moðollarýn ilk iþgal- leri sýrasýnda bazý þehirleri savunmada önemli roller oynamýþ olduklarý bilinmektedir. Özellikle Kayseri'de yaptýklarý savunma bir ara Moðollarý ümitsizliðe düþürerek þehrin kuþatmasýndan vazgeçmeyi bile düþündürmüþtür. Son zamanlarda yapýlan kimi araþtýrmalarda Kayseri'yi savunan gençlerin liderliðini, sonradan ahilerin piri sayýlacak olan Ahi Evran ile eþi ve ayný zamanda Bacýyan-ý Rum teþkilatýnýn kuru- cusu olan Fatma Bacý'nýn yapmýþ olduklarýna iliþkin bazý bilgiler ortaya 14 çýkmýþtýr.

Ancak yukarýda zikredilen siyasal geliþmelerin özellikle de Moðol isti- lasýnýn Anadolu'nun bu ekonomik düzenini etkilemesi kaçýnýlmazdý. Moðol istilasýnýn Anadolu için "genel bir felaket" anlamýna geldiði söylenir. Ýzleyebildiðimiz kadarýyla Selçuklu hanedaný, Kösedað Savaþýndan sonra sadece siyasal iktidarý kaybetmekle kalmamýþ ayný zamanda elindeki ekonomik gücü de yitirmiþtir. Kösedað Savaþý öncesinde ve sonrasýnda büyük yatýrýmlar niteliðinde bulunan cami, kervansaray, medrese, hastane vb. sanat yapýlarýnýn yaptýrýcýlarýna (=banilerine) bakýlacak olursa bu söylediklerimizi doðrulayacak bir tabloyla karþýlaþýrýz. Yukarýda sözünü ettiðimiz türden yatýrýmlarýn Kösedað Savaþý öncesinde çoðunlukla baþta Selçuklu Sultaný olmak üzere hanedan mensuplarý tarafýndan yapýldýðýný görüyoruz. Buna karþýn Kösedað Savaþý sonrasýnda artýk hanedan mensuplarýnýn yatýrýmlarýna hemen hiç rastlanýlmaz. Bunun yerine Moðol himayesine 15 16 dayanarak güçlenen Sahip Ata Fahreddin Ali, Seyfeddin Torumtay, 17 18 Celaleddin Karatay, Pervane Muineddin Süleyman gibi kimi devlet 21

14 Daha fazla bilgi için bkz: Mikail Bayram, Selçuklular Devrinde Genç Kýzlar Teþkilatý Bacýyan-ý Rum, Konya, 1986. 15 Sahip Ata Fahreddin Ali Kösedað sonrasý en çok sanatsal yapý meydana getiren devlet adamýdýr. Yaptýrdýklarý Ýlkler arasýnda Konya Ýnce Minareli Medrese, Konya Sahip Ata Hanekâhý, Sivas Gök Medrese, Kayseri Sahibiye Medresesi, Sultandað Kervansarayý bulunmaktadýr. Bkz: Sadi Bayram-Ahmet Hamdi Karabacak, ''Sahip Ata Fahrü'd-din Ali'nin i Konya Ýmaret ve Sivas Gökmedrese Vakfiyeleri, Vakýflar Dergisi, c.XIII.(1981) s.31-62. 16 Ýsmet Kayaoðlu, ''Turumtay Vakfiyesi '' Vakýflar Dergisi, c.XII(1978) s.91-112. 17 Celaleddin Karatay'ýn yaptýrdýðý Konya Karatay Medresesi Selçuklu çini iþçiliðinin baþyapýtýdýr. Ayrýca bkz: Turan, ''Celaleddin Karatay Vakýflarý ve Vakfiyeleri'' s.17-172. 18 ve Karacahisar

Pervane Muineddin Tokat'ta ve Sinop'ta medreseler yaptýrmýþtýr. Filiz Aydýn ''Sinop Alaiye(Pervane Süleyman) smangaz

Medresesi'' Vakýflar Dergisi, c.X(1973) s.251-271. O O smangazi Ýlkler 22 ve Karacahisar 1243 yýlýnaoranla100mislibirartýþýifadeetmektedir. yaþadýðýbirdönemeaitolanbusonrakam Anadolu'nun birkarmaþa idaresinin artýktamamenortadankalktýðý,beylikparçalanmalarýyla 3.Kentlilerin ticarifaaliyetlerindenalýnanTAMGA veBAC. 2.Göçebelerin hayvanlarýndanalýnanKOPÇUR, 1.Araziden alýnanKILAN, halkasalýnanvergilerdevirde ayrýcadoðrudan devardýr. söyleyelim. Yukarýda Moðollaraödenenvergilerden sözetmiþtik bu Bu konuda sonolarakMoðoldevrivergileri hakkýndadabirkaçsöz Caca, yýllardan itibarenisebizzatÝlhanlýkökenli kimiidarecilerin(Nureddin adamlarýnýn; Moðollarýnfiiliotoritelerininartýkiyicepekiþtiði1270'li vergi toplanmasýndadazulümyapýldýðýnýitirafetmektedirler. ifade edebiliriz.NitekimbizzatMoðollardabazývergi kitabelerinde ekonomik anlamdadabirzulümilekarþýkarþýyabulunduðumuzu da fazlacabirbilgisahibideðilsekdeyineburakamlaradayanarak içerisindedirler. Hernekadardöneminenflasyonistgeliþimikonusun- karakterinin Anadolu'yuyoksullaþtýrdýðýkonusunda fikirbirliði iliþkin birbilgiyoktur. Tersine kaynaklarýmýzMoðoldevrininzulüm naklarda Anadoluekonomisinin 100katýbirgeliþmegösterdiðine (36.000.000) gümüþdirhem olduðukaydedilmektedir. bütçesinde iseAnadolu'nunvergi gelirlerinin3.600.000 dinar Hamdullah Kazvinîtarafýndandüzenlenen1339yýlýnaaitÝlhanlý biriktirdiðiniortayakoymaktadýr.elinde büyükservetler hanedan dýþýndakiidarecilerinelinegeçmeyebaþladýðýnýveonlarýn Elimizdekivakfiyelerekonomik gücünartýksaydýðýmýztürden oruz. Cemaleddin HocaYakut vs.)benzeryatýrýmlardabulunduklarýnýgörüy- Tarihi Mecmuasý,c.II.(1939) s.11 vd. der: OktayÖzel-Mehmet 2005, s.201. Öz ),ÝmgeKitabevi,Ankara l.Langer- PBlake,Bkz: William Robert "OsmanlýTürklerinindoðuþuve Tarihsel Planý"Söðüt'ten ( Arka Ýstanbul'a iken nezamanat,yiyecek davardýr. ihtiyaçlarýolsaonlarýsaðlamakzorundaolduklarýyolunda ve kayýtlarý baþka 23 22 21 20 19 (1931), s.21 vd. kadar uzanangeniþcoðrafya anlýyoruz. içindebüyükbirmülkedindiðinionunvakfiyesinden Bkz:Ahmetkadar Temir , s.138. ayrýcaSpuler, s.341 vd Kýrþehir valisiolanve buradaki CacabeyMedresesini deyaptýrmýþbulunanbuÝlhanlýyöneticinin Eskiþehir'e Selçuklu Sultanýnýnyýlda1.200.000 dinar, 500deve vb.ödemek ve 500 parça Moðollarkendi ipek, topraklarýnda Vasiliy Wladmiroviç ''ÝlhanlýlarDevrindeMaliVaziyet'', Barthold, TürkHukuk ve ÝktisadtarihiMecmuasý,c.I(1931) Þerefeddin Yaltkaya, ''ÝlhanilerDevriÝdariTeþkilatýna DairNasirüddinTusi'nin BirEseri'',TürkHukuk ve Ýktisat “Zeki Velidi Togan, MoğollarDevrindeAnadolununİktisadiVaziyeti”, TürkHukuk ve İktisatTarihi Mecmuası,c.I 19 Muzafferüddin Berucirdi, Þemseddin Cuveyni,PadiþahMuzafferüddin Berucirdi, Hatun, Ýlkler veKaracahisar O smangazi 21 Elimizdeki kay- 23 20 22 Selçuklu O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

24 Kýlan vergisi 1/10 oranýnda olup kentlilerden para olarak alýnýrdý. Miktar olarak Ýslami ziraat vergisi olan ÖÞÜR 'e benzediðinden olsa gerek bazý kýrsal yörelerde 1/10 oranýnda aynî (genellikle buðday) olarak 25 tahsil edildiði yolunda kayýtlar vardýr.

26 Kopçur ise genellikle yüz hayvanda bir baþ olarak tahsil edilirdi.

Baç ise daha çok ticari alýþveriþlerden elde edilen örfî bir vergi olup Osmanoðullarýna da geçmiþ, onlarýn ilk vergisi olmuþtur. Bu verginin konmasý konusu ileride ayrý bir baþlýk altýnda ele alýnmýþtýr.

-1243'ten sonra Anadolu'ya hâkim olan Moðol idaresi ekonomik bakýmdan tam bir yaðma manzarasý ortaya çýkarmýþtýr. Selçuklu Devri'nin sonunda Anadolu'dan saðlanan vergi gelirleri 1243 yýlýndakinin 100 katýna ulaþmýþtýr. Bu oran yaðmanýn boyutlarý hakkýnda açýk bir fikir vermektedir.

-Bu süreçte zenginlikler el deðiþtirmeye baþlamýþtýr. Selçuklu ailesinin elinde bulunan sermaye Moðollar adýna Anadolu'yu yöneten asker ve yöneticilerin eline geçmeye baþlamýþtýr.

-Þehir merkezlerinde ve Orta Anadolu'daki bu yaðma karakteri uclara doðru insan hareketliliðini artýran bir etken olmuþtur.

-Moðollar ile beraber Anadolu'ya yeni vergiler de gelmiþtir. Bunlardan "bac" Osmanlýlarýn da ilk vergisi ola- caktýr. 23

24 Ýlkler Togan, ''Moðollar Devri Ýktisadi Vaziyet'' s.19; Spuler, s.337. 25 i Paul Wittek, '' Anadolu'da Bir Ýlhanlý Kitabesi '', Türk Hukuk ve Ýktisat Tarihi Mecmuasý, c.I(1931) s.163. 26 Barthold, s.152. öyle anlaþýlýyor ki kopçur vergisi Moðollardan önce Uygurlarda mevcuttu. Bürokrasisini genellikle Uygur memurlardan oluþturan Moðollar böylelikle bu verginin Türkistan'dan Anadolu'ya taþýnmasýnda aracýlýk etmiþ oluyorlar. Uygurlardaki kopçur vergisi için bkz: Özkan Ýzgi, Uygurlarýn Siyasi ve Kültürel Tarihi (Hukuk Vesikalarýna Göre) , Ankara, 1987. s.109. ; Ýran'daki kopçur için bkz: Spuler, s.306. ve Karacahisar smangaz O O smangazi Ýlkler 24 ve Karacahisar de dikkatçekmiþolmaktadýr. Olakimgaziuralar anaad. kayýtlarýndan esinlenerekWittek, kuruluþdönemindekidinseleðilimlere Olmuþidiolyoldaanunyoldaþý. GündüzAlp,ErDuðrýl anunlabile. gazilere dayandýrmaktadýr. Elimizdekiilkkroniðinyazarý Ahmedi'nin Özellikle Paul Wittek OsmanlýDevletinindoðuþundaki temeldinamiði Þirkçirkindenbuyeriarýdur. Lâcerem hoþolasudurhaleti. Dahý GökalpuOðuzdançokkiþi yola, girdi edüb Leþkerinicem Gazîolanunhasrýbîteþviþolur Pes hevesetdiki-edeolbircihâd Hak katýndarýzkiçindedürolar, Ölmediler, belkizindedürolar. Ola kimolTanrý Gazîdürpüþtüpenâh-ýehl-idîn. yolýnaþehîd,Öldisanmakimdiridürolsa'id. Sordý:"No'lurhal-igazivüþehid Gazi olanHakkýlýcýduryakîn, Gazi olanTanrýnun ferraþýdur Gazi olanhakdinündüraleti Bildi anýkimgazakey iþolur, Bir günolSultan'Alâaddînsa'id gibi elealýnmýþtýr. dönem kaynaklarýmýzdanAhmedî'nineserindeaðýrlýklýolarakaþaðýdaki gaziler devletiolduðuyolundagörüþlerbulunmaktadýr. Bugörüþlererken terinin birgaza(=kutsal savaþ)vekurulandevletinniteliðininisebir Gazidöneminin)genelkarak- minin (hattadahaöncesindekiErtuðrul ensondanbaþlayacakolursak;OsmanGazidöne- Deðerlendirmelerimize gerekmektedir.eðilimi degözdengeçirmemiz gaza; oveonunyanýndasavaþlarakatýlanlarýgaziolaraknitelendiren bilmemiz gerekmektedir. DiðeryandanOsmanGazi'ninmücadelesini sil edileneðitimliMüslümanentelektüelçevreyianahatlarýyladaolsa ni (kaynaklardakiadýylaAbdalan-ýRum'u) DursunFakih tarafýndantem- edilen tarikatlarý,Kumral BabatarafýndantemsiledilenHorasanerenleri- memizin içeriðibakýmýndanözellikleÞeyhEdebalitarafýndantemsil böyle bireðilimçalýþmamýzýnamacýnýdahacminideaþar. Ancakincele- bütün dinselhayatyaþayýþþekillerihakkýndabilgiverecekdeðiliz.Esasen Bu baþlýkaltýndakuþkusuz Anadolu'dakivekuzey-batý Anadolu'daki 28 27 Paul Wittek, OsmanlýÝmparatorluðu'nunPaul Wittek, Doðuþu,(çev. Fatma Yayýnlarý, Berktay),Kaynak 1985, Ýstanbul s.25-26. Ahmedî, gazilerhakkýndaþudizeleriyazýyor: s.7vd bkz:Dastan, XIII. YÜZYILDAANADOLU'DADÝNÎHAYAT 27 Ýlkler veKaracahisar K ESÝM: C 28 O smangazi O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

Anadolu'nun Türkleþmesi ve Ýslamlaþmasý gerek Anadolu tarihi ve gerekse Türk tarihi bakýmýndan çok önemli kesiþmeleri içeren bir evreyi ifade etmektedir. Sözünü ettiðimiz kesiþmelerin en önemlilerinden birisi Anadolu'ya gelen Türklerin bir Ýslamlaþma süreci yaþýyor olmalarýdýr. Aþaðý-yukarý X.yüzyýlýn ikinci yarýsýnda baþlayan Türklerin Ýslamlaþmasý, Anadolu beyliklerinin ortaya çýkmaya baþladýklarý XIII. 29 yüzyýlda bile tamamlanabilmiþ deðildi. Her ne kadar Satuk Buðra Han Destaný gibi kimi halk rivayetlerinde binlerce hane halkýnýn topluca Ýslam'a girdikleri naklediliyor ise de XIII. yüzyýlda Anadolu'ya gelen konar-göçer ahalinin önemli bir kýsmýnýn henüz Ýslam'a girdiði ya da hiç girmediði yolunda bilgiler vardýr. Hatta kimi tartýþmalarda tezimizin konusunu oluþturan Osman Bey'in dahi Ýslam'a henüz girmiþ birisi 30 olduðu sorununun ortaya atýldýðýna tanýk olabiliyoruz.

Aþýkpaþazade'de Hacý Bektaþ Veli'den söz ederken Anadolu'daki sosyal sýnýflar olarak dört topluluðun (=zümre) varlýðýný kaydeder ''…Ve hem dahý bu Rumda dört tayfa vardur kim anýlur müsafirler ve seyyahlar arasýnda: Biri Gaziyan-ý Rum ve biri Ahýyan-ý Rum ve biri Abdalan-ý 31 Rum vede biri Bacýyan-ý Rum.'' Bu topluluklarýn Anadolu halkýnýn kültür yapýsý ve toplumsal eðilimleri içinde incelenmesi gerektiði 32 konusunda kuþkumuz yoktur.

Kabaca tanýmlamalarla; -Gazayân-ý Rum'un Ehl-i Kýlýç olarak tanýmlanan gazileri, -Ahiyân-ý Rum'un (önceleri sivil milis örgütü durumunda iken daha sonra esnafýn meslek dayanýþma örgütüne dönüþmüþ niteliðiyle) toplumun en saðlam dayanýþma örgütünü, -Abdalân-ý Rum'un Horasan Erenleri olarak tanýmlanan gönüllü din yayýcý derviþleri,

29 Özellikle Toroslarda yaþayan Tahtacýlar (=Aðaçeriler) gibi kimi konar-göçer topluluklarýn yüzyýlýmýza kadar bu sürecin dýþýnda kaldýklarýný biliyoruz. Faruk Sümer, "Aðaç-Eriler", Belleten, XXVI/103, (1962) s.521-528. 25 30 Örneðin Gibbons, Osman Bey'in Edebalý tarafýndan Müslüman yapýldýðýný söyler. Bkz: Osmanlý Ýmparatorluðu- nun Kuruluþu, (çev: Ragýb Hulusi) Ýstanbul, 1928. s.15. 31 Aþýkpaþazade, s.237-238. 32 Halil Ýnalcýk, Aþýkpaþazâde'nin anlatýmýný yorumlarken " … Aþýkpaþazâde bu dört grubun müsafir ve seyyahlar Ýlkler

olduðunu, yani zamanla Anadolu'da Uc'a gelip yerleþmiþ yabancý gruplar olduðunu anlatmak istiyor…" yorumunu i yapmaktadýr. Bkz: Doðu-Batý Makaleler I, 3. Baský Ankara 2006, s.135. Ýnalcýk bu görüþünü baþka bir yerde de "dört misafir taife" olarak tekrarlar. Bkz: Devlet-i Aliyye Osmanlý Ýmparatorluðu Üzerine Araþtýrmalar I, Türkiye Ýþ Bankasý yay. Ýstanbul,2009. 29. Bize göre ise Aþýkpaþazâde'nin metni sözü edilen gruplarýn dönemin Anadolu toplumu içerisinde belirginleþmiþ cemaatler olduðu ve bu belirginleþmenin Anadolu'ya gelen misafirler ve seyyahlar tarafýn- dan kolayca ve derhal fark edilir bir niteliðe sahip olduðu þeklinde yorumlanmalýdýr. Nitekim Halil Ýnalcýk'ýn kendisi de baþka bir çalýþmasýnda Anadolu Ahileri ve gazileri hakkýnda bu anlayýþ doðrultusunda ayrýntýlý bilgiler verir. Bkz: ve Karacahisar Devlet-i Aliyye Osmanlý Ýmparatorluðu Üzerine Araþtýrmalar I, Ýstanbul, 2009, Türkiye Ýþ Bankasý yayýnlarý, s:17-42. smangaz O O smangazi Ýlkler 26 ve Karacahisar selamlar. postniþini ÞeyhEdebalý'yýdevletinkuruþlundaöngörüsahibi olarak Tarikatý müridiolduðundanOsmanBeyzamanýnýnünlüVefaî tarikat Babai ayaklanmasýnýnünlülideriBabaÝshak'adayandýrýr. BirVefaî eserini birtekkede kalemealmýþtýr. Okendisini soykütüðübakýmýndan Diðer yandandevrinensaðlamsayýlankaynaðýolanÂþýkpaþazâde, bilgileri Orhan Gazi'ninimamýnýnoðlununanlattýklarýna dayandýrýrlar. Kuruluþ döneminin enesaslýtarihikaynaklarýOsmanBeydevrineait anlayýþa dayalýbazýkayýtlarkaynaklarýmýzagirmiþtir. Osman BeydevrindehenüztamanlamýylaegemenolmayanSünnî da ilkOsmanlýkaynaklarýkalemealýnmýþtýr. Buyüzdenolsagerek sonlarýndan itibarengözlemlenenolgulardýr. Budönemdeaynýzaman- SözünüettiðimizbugeliþmelerdeancakXIV.görmekteyiz. yüzyýlýn toplum yapýsýnýetkilemesindensonraegemenolmayabaþladýðýný geliþmesinden veÝran'dankaynaklananÞiipropagandanýnOsmanlý Esasen Osmanlýülkesinde Sünnianlayýþýnancakþehirleþmenin -Bacýyân-ý Rum'un isesonaraþtýrmalara bulunan veBaba sözetmiþtik.Toplulukdin yayýcýderviþlerden içindesaygýnbiryeri örgütünü ifadeettiðinisöyleyebiliriz. þeklinde olduðuanlaþýlýyor. hafifletilmiþ, eskiinançlarýnetkileriniveizlerinitaþýyanbirdinanlayýþý sunduðu inançbiçimininSünnidogmatizmdenuzak,ibadettarafý geleneklerinin yaþatýldýðýkimikayýtlardananlaþýlmaktadýr. Osman Gazive DönemiSempozyumuBildirileri,Bursa, 1996. s.99vd. vasiyetler bunaörnekolarak gösterilebilir. Bkz:HüseyinAlgül,"OsmanGazi'nin OðluOrhangazi'ye Nasihatlarý" 38 37 36 35 34 33 vd. gerçekleþmiþtir.lerin baðlýlýðýnýnkabulü törende Osman Gazibeylere kendi kýmýzsunmuþ,kendisine eliyle desunulankýmýzýnhepbirlikte bey- içilmesiyle 4.bs. Ankara, 1981.4.bs. Ankara, ;Ayrýca ve aynýyazarýnÝslâmAnsiklopedisi'ndeki"Abdal" "Baba"maddeleri. ve yenilýðý ve incelemelere iþleyiþiçoktartýþmaya muhtaçtýr. kibuteþkilatBununla birlikte hakkýndabildiklerimizhâlâçoksýnýrlýdýr. þunudahemen belirtmeliyiz Teþkilatýn var- Yukarýda HorasanErenleri,Alperenlergibiadlarlatanýmlanangönüllü Gerek Ertuðrul Gazi'nin oðluOsmanGazi'ye OsmanGazi'ninoðluOrhan'abýraktýklarýGerek ve rivayet gerekse Ertuðrul edilen Fuad 1993, Köprülü. Ýstanbul "Baba"mad.,ÝA.,C.II, s.165-166. Halil Ýnalcýk, "ÂþýkpaþazadeTarihiHalil Ýnalcýk, NasýlOkunmalý",Söðüt'ten (Der: Ýstanbul'a, OktayÖzel-Mehmet Öz),s.131 "OðuzResmince" civardaki kabulü vukuOsman Gazi'ninbeyliðinin bulmuþtur. diðerTürkmenbeylerince Bu Bu konuda ayrýntýlýbilgiiçinþuaraþtýrmalara baþvurulabilir: Fuat Köprülü, TürkEdebiyatýndaÝlkMutasavvýflar, Bayram, AnadoluSelçuklularýDevrindeGençKýzlarTeþkilatýÖrneðin bkz:Mikail Baciyan-ýRum, Konya, 1986. 38 34 , Dede,Ahi,Þeyhgibisýfatlarlaanýlanbuderviþlerin Ýlkler veKaracahisar 35 Nitekim OsmanBeydevrindeeskiOðuz O smangazi 33 göre gençkýzlarýndayanýþma 37 36 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

Hâkim unsur olarak konar-göçer Türkmen gruplarý gördüðümüz uc böl- gelerindeki köy, kasaba ve þehirlerin nasýl iskân edildiði de önemli bir konudur. Var olan köy ve kasabalarýn dýþýnda yeni iskân için kurulan 39 yerleþim yerlerinin oluþumunda, Abdalân-ý Rum. (Rum Abdallarý) adýný taþýyan kimselerin büyük önemi bulunmaktadýr. Söz konusu Abdallar genellikle bulunduklarý bölgeye hâkim bir tepe ya da yamaç gibi noktalarý seçerek, buralarýn þenlendirilmesinde büyük pay sahibi olmuþlardýr. Onlarýn bu görevlerine uygun olarak daha sonra kendiler- ine "Kolonizatör Türk Derviþleri" denilmiþtir.

Örnek bir þenlendirme mekâný olarak Söðüt-Küre

Burada kullandýðýmýz "þenlendirme" tabiri de derviþlerin yerleþtikleri bölgeleri birer sosyo-kültürel merkez haline dönüþtürmelerini açýk- layan bir kavramdýr. Köy ve kasabalarda yaptýklarý propaganda faaliyet- leri ile birlikte etraflarýnda büyük gruplar oluþturabilmekteydiler. Onlarýn yaptýklarý propaganda faaliyetlerinin bu derece etkili olmasý ise, çoðunlukla Türkmen aþiretlerinin yaþadýðý köy ve kasabalardaki dini 27 hayat ve sûfiyâne hareketlerin þehirlere göre çok daha canlý ve birbirine 40 etkili bir hareket ortamý bulmasýyla ilgilidir.. Ýlkler i 39 Bu tabir Aþýkpaþazade'de kullanýlmaktadýr. Bu kiþiler, içerisinde eski Türk inanýþýndan izler taþýyan, gelenekten farklý dini itikatlarýyla hareket eden derviþlerdir. Derviþler, kaynaðýný Türkistan'dan alan ve Ahmet Yesevi tarafýndan yakýlan "Sufizm" meþalesinin temsilcileridir. Faaliyet alanlarýna göre kolonizatör Türk derviþleri ikiye ayrýlmaktadýr. Bunlardan biri büyük þehir ve kasabalarda faaliyet gösterenler, diðeri ise daha çok konar-göçer Türkmen gruplarýn yaþadýðý küçük köy ya da kasabalarda bulunanlardýr. 40 ve Karacahisar "Kolonizatör Türk Derviþleri" hakkýnda daha fazla bilgi için bkz. Fuad Köprülü, a.g.e., s. 94-102; Ömer Lütfi smangaz

Barkan, "Ýstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Derviþleri ve Zaviyeler", Vakýflar Dergisi, S. II, Ankara, 1942 O O smangazi Ýlkler 28 ve Karacahisar (Cem döneminde ciddi e -Selçuklular za çekerler. "Gaza" ruhunadikkat temelindeki beyliðinin - dan bir cazibe (çekim) merkezi halinegetirdi. (çekim) cazibe bir dan Gazi'nin topraklarýný "þenlendirerek" e Gazi'nin dede baba, "Kolonizatör Türkder viþleri" denilenve suplarýdýr. men- cemaatlerin bu yaratma anlamýndadestekleyenler geniþlemeyi ekonomikalan -Osman Gazidönemindeki ve Bacýlardýr. Ahiler Kaynaklarým aat gib b ler) i sim Ýlkler veKaracahisar ýz OsmanGazi' ulunm manýnda þekillenenveOsmanlýkuruluþ lerle adlandýrýlan tkileri ve katkýlarý bulunan topluluklar akt O smangazi adýr. BunlarAb den b b u ins aþlayarak Osmanlý k onomik dallar, anlar Osman Gaziler bakým- O smangazi Ýlkler ve Karacahisar KESÝM: D

UCLAR VE KUZEY-BATI ANADOLU UCU- ANADOLU'DA UC TEÞKÝLATI 1071 Malazgirt Savaþý ardýndan öncesine oranla daha büyük sayýlarla yerleþmek üzere Anadolu'ya gelen Türk unsurlar, kendi yaþamlarýný sürdürebilecekleri alanlara yerleþmeye baþlamýþlardýr. Bu doðrultuda özellikle akýn geleneklerini sürdürebilecekleri bölgeleri kendilerine yurt olarak seçmiþlerdir. Onlarýn bu yerleþimleri ise, Anadolu Selçuklu Devleti'nin sýnýr bölgelerinde Türkmen unsurlarýn toplandýðý kuzey, batý ve güney uc bölgelerini ortaya çýkarmýþtýr. Uclara yerleþtiklerini gördüðümüz bu Türkmen boylarý da kaynaklarda genellikle "Etrâk-i Uc" (Uc Türkleri) veya "Türkmenü'l-Uc" (Uc Türkmeni) adýyla kullanýlmýþtýr.

Anadolu'da kurulan uc bölgelerine bakýldýðýnda karþýmýza ilk olarak Daniþmend Taylu'nun oðlu Gümüþ-tekin Ahmed Gazi tarafýndan fethedilen Sivas þehri çýkmaktadýr. Zamanla Tokat, Niksar, Turhal, Çorum, Amasya ve Malatya gibi þehirleri de içine alan bu uc bölgesinin yöneticisi konumundaki Ahmed Gazi, Trabzon Rumlarý, Ermeniler ve Haçlýlarla mücadele etmek suretiyle, Anadolu'nun fethedilmesi ve Türk 41 yurdu hüviyetini kazanmasýnda büyük öneme sahiptir.

II. Kýlýç Arslan, saðlýðýnda Türk devlet yapýsýnda görülen "ülkenin hanedan mensuplarýnýn ortak yönetiminde olduðu" ilkesi doðrul- 42 tusunda, Anadolu Selçuklu topraklarýný on bir oðlu arasýnda paylaþtýr- 43 mýþtý. Bu bölünme siyasi bütünlüðü bozan bir organizasyon deðildi. Bu nedenle Anadolu Selçuklu sýnýrlarý Bizans'a karþý korunmuþ, ayrýca fetihlere devam edilmiþti. Bizans uc bölgelerinde bulunan Gýyaseddin Keyhüsrev, Rükneddin Süleymanþah ve Türkmenler, Karadeniz, Kastamonu, Safranbolu'da ve Batý Anadolu'da Bizans'a karþý baþarýlý 44 mücadeleler vererek, yeni kale ve yerleþim yerleri fethetmiþlerdi. 29

41 Salim Koca, Anadolu Türk Beylikleri Tarihi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Yayýnlarý, Trabzon, 2001, s. 14-15 42 Nitekim aþaðýda Osman Bey'in ilk yaptýðý düzenlemelerden birisinin elde edilen yerleri etrafýndaki yakýnlarýna ve alplara daðýttýðýný göreceðiz. Ýlkler

43 i Türk devlet geleneðinin esaslý bir parçasý olan topraklarý paylaþtýrma anlayýþýný Osman Gazi'de de göreceðiz. Kýlýçaslan'ýn yaptýðý bu paylaþýma göre; Kutbeddin Melikþah'a Sivas ve Aksaray, Rükneddin Süleymanþah'a Tokat ve çevresi, Nureddin Sultanþah'a Kayseri ve çevresi, Mugiseddin Tuðrulþah'a Elbistan, Muizzeddin Kayserþah'a Malatya, Gýyaseddin Keyhüsrev'e Uluborlu ve Kütahya civarý, Nasrüddin Berkyarukþah'a Niksar ve Koyluhisar, Nizameddin Argunþah'a Amasya, Arslanþah'a Niðde, Sancarþah'a Niðde ve güney uc bölgesi verilmiþ oðullarýný "melik" ünvanýyla

bu bölgelere atamýþtý. Ýsmail Hakký Uzunçarþýlý, Osmanlý Devleti Teþkilâtýna Medhal, TTK, Ankara, 1988, s. 118; Ýbn ve Karacahisar

Bîbî, Selçuknâme, Terc. Mükrimin Halil Yinanç, Haz. Refet Yinanç-Ömer Özkan, Kitabevi, Ýstanbul, 2007, s. 20 smangaz

44 O Ali Sevim, Yaþar Yücel, Türkiye Tarihi (Fetih, Selçuklu ve Beylikler Dönemi), TTK, Ankara, 1989, s. 135-136 O smangazi Ýlkler 30 ve Karacahisar düþman ülkeler içinegiriyorlardý. hareketlerileriyle düþmansaldýrýlarýnýönlemekteveileriyedoðru ile ve merkeze çoksýkýbaðlarlabaðlanamayacakkimselerdi.Buözellik- Uc bölgelerineyerleþtirilenTürkunsurlar, milligeleneklerinikoruyan ile olanmücadelesindeBatýAnadolu'nungüvenliðininsaðlanmasýidi. gördüðümüz ucsahasýnýnbaþlýcagöreviSelçukluyönetimininBizans Batý Anadolu'nunTürkleþmesindebüyükkatkýlarýolduðunu Antalya'ya kadaruzanan"UcVilayetleri" sahasý. 4-Kastamonu'dan Ankara'yaveoradanAfyonkarahisar üzerinden Türkmen Bölgesi", 3-Diyarbakýr, Urfa,Musul,Halepgibiyerlerdenoluþan"Güneydoðu 2-Sivas merkezli "DaniþmendiyeVilayeti", Vilayeti", 1-Anadolu Selçuklularý'nýnbaþþehriolanKonya'yýmerkez alan"Yunan Bu bölgelerþuþekildesýralanabilir: sýra Anadolu'nunidariyapýsýndakarþýmýzadörtanabölgeçýkmaktadýr. yaný Kýlýç Arslan'ýnülkeyi oðullarýarasýndabuþekildepaylaþtýrmasýnýn gelerinin hâkim unsuru halinegelmiþlerdir.gelerinin hâkimunsuru Türkleþmesine katkýdabulunmuþlardý.BusayedeTürkmenler ucböl- hareketgesi olarakadlandýrdýðýmýzyerleredoðru ederek, buralarýn çalýþmýþlardýr. daucböl- Moðolbaský vezulmündenkaçanTürkgruplar Selçuklu idaritaksimatýnýkullanmak suretiyleAnadolu'yuparçalamaya þehzadelerini kontrolleri bu altýna alarak,dahaöncedenoluþturulan sarsýlmýþ, yönetimMoðolvalilerininelinegeçmiþtir. BuvalilerSelçuklu 1243 yýlýilebaþlayanMoðolbaskýsýAnadolu'dakiSelçukluotoritesi uyum bozulmuþtu. Keykubad'ýn hâkimiyetinin sonyýllarýndauclarlamerkez arasýndaki merkez ilearalarýndabiruyummeydanagetirilmiþti.Ancak otoritesi bubölgelerdeartýrýlmýþ,onlarayenigörevlertahsisedilerek, 48 47 46 45 Daniþmendliler elindebulunmasýndankaynaklanmaktaydý. geydi. Daniþmendiye olarak adlandýrýlmasýnýnsebebiise,Selçukluhâkimiyetinden öncebubölgenin kültürel açýdandamerkez olmayýsaðlayanbirmevkidebulunmasýndanilerigeliyordu. düzenin deðil,aynýzamandakuzeyden güneye, doðudanbatýyapekçokyolun kesiþme noktasýolarak sosyo- ettiðimiz gibibaþþehirolanbölge merkeziyet usulü ile idare edilenbölgeidi.Buranýn merkez oluþuyalnýzcaidari oluþan bölge,Aksaray, etmektedir. ve bölgeyiifade Niðde,Kayseri birara dakatýldýðý Ankara'nýn Yukarýda sözünü "Rum" Sivas,Niksar, To sahasýdadenilenbubölge,Kayseri, "Karaman Sahasý"yada"EskiYunan Vilayeti" olarak dageçenve Alaiye, Konya, Larende (Karaman), Ermenek'ten Fuad Köprülü, Kuruluþu, OsmanlýDevleti'nin 1994, TTK,Ankara, s.73 Mustafa Akdað,Türkiye'nin Ýktisadîve ÝçtimaîTarihi,Mustafa C.I,CemYayýnevi, 1977, Ýstanbul, s.83 46 Ýlkler veKaracahisar O smangazi 45 48 I. AlâaddînKeykubad ile devlet kat, Sinopve Çorumçevrelerinikat, içinealanidariböl- 47 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

Selçuklu hâkimiyeti altýndaki Anadolu'da uc sahasý, Sinop ve Kastamonu'dan baþlayarak Antalya'ya kadar uzanan bölgeyi ifade etmekteydi. Bu saha genel olarak batý, kuzey ve güney uc bölgelerinden oluþmaktaydý. Batý uclarý ise eski Türk devlet geleneðinin bir uygula- 49 masý olarak "sað ve sol" olmak üzere iki kol halinde örgütlenmiþti. Sað Kol Uc Vilayeti, merkezi Kastamonu'daki Sað-Kol Uc Beylerbeyliði'nden; Sol-Kol Uc Vilayeti de Ankara ve kimi zaman da Kütahya merkezlerine 50 baðlý olarak Sol-Kol Uc Beylerbeyliði'nden idare edilmekteydi.

Kuruluþ amacýna bakýldýðýnda, uc bölgelerinin daha çok askeri bir görev ile kurulduðu görülmektedir. Çünkü onlarýn esas faaliyetleri, yeni arazi- lerin fethi ve sýnýrlarýn Hýristiyan saldýrýlarýna karþý korunmasý idi. Bu da uc bölgelerinin idari olmaktan çok, askeri ve siyasi bir yapý olarak deðerlendirilmesini gerektirir.

31

Uclarýn nüfuz alanlarý

(Yeþil taralý alan sað kol ucu, kýrmýzý taralý alan sol kol ucu göstermektedir.) Ýlkler i

49 Eski Türk geleneðinde güneþin doðduðu tarafa dönülmek suretiyle, doðuya ön, batýya arka, kuzeye sol ve gün- eye sað denilmekteydi. Böylece kurulan devletlerin idari taksimatý da belirlenen bu yönlere göre yapýlmaktaydý.

50 ve Karacahisar

Akdað, s. 83-84; Koca, s. 15 smangaz O O smangazi Ýlkler 32 ve Karacahisar dir. mak yoluylayönetimindeðiþmesindepaysahibiolduklarýbilinmekte- kardeþlerdenbirinintarafýnýtut- lerinin tahtkavgasýgibidurumlarda Çünkü özelliklemerkezi otoritenin zayýfladýðýdönemlerde,ucbey- larý yadavergilerini ödemeksizinhareket ettiklerideolmaktaydý. serbest hareket etmeleridolayýsýyla onlarýnvergi ödemeleriniaksattýk- lerini ödemekleyükümlüydüler. Ancakmerkez bölgeleregöredaha Selçuklularýn merkezi otoritesine baðlýolanucbeyleriSultan'avergi- olduðu söylenmektedir. görevi uctaalýnankararlarýSultan'ailetmekolanbirnaibyanivekil iyilik etmekgörevleriarasýndayeralmaktadýr. Ucbeyininyanýndaise tanýnmýþþairveâlimlerisofralarýnaalarakonlara halka ziyafetvermek, oranla, idi. UcBeylerbeyibaþtaolmaküzere"UcÜmerasý",servetlerine katýlýrlardý. Ayrýca "kul venöker"lerden oluþanþahsibirlikleridemevcut seferzamanýndaUcTürklerindentopladýklarýbirliklerlesavaþa ci grubu idare edebilecekdahageridebulunanbüyükþehirlerdi.Herikiyöneti- maktaydý. Ancakbulunduklarýþehirlerucbölgelerindedeðil,burayý Bunlarýn baðlýolduðuUcBeylerbeyidedaimiolarakþehirlerdeotur- larýn baþýndahareketdeðillerdi. etselerdegöçebereisidurumunda kiþiler, çoðunluklakasabalardabulunmaktaydýlar. Hernekadarboy- Uc Beyleridenilenvebaþýndabulunduklarýboylarýnyöneticileriolan basýlmaktaydý. Ayrýca hutbeyineSultanadýnaokunmaktaydý. tarafýndan kadýtayiniyapýlmakta,kullanýlan paralarSultan'ýnadýna beylerine müracaatedilmekteydi.Bubölgelerdekiþehirleremerkez kuvvetleri olarakhareket etmekteydivedevletinaçtýðý seferlerdeuc konumundaki beyveBeylerbeyilerAnadoluSelçuklularý'nýnöncü gerçek sahibiAnadoluSelçukluhükümdarlarýidi.Uclarýnyöneticileri geniþletebilmekteydiler. Ancakburadasözünüettiðimizhâkimiyetin larý yetkiileyeniyerlerfethederek,topraklarýnývehâkimiyetlerini Uc Beylerbeyleri,AnadoluSelçuklularýnabaðlýolaraksultandanaldýk- desteðini alarakmerkeze karþý isyanetmiþti. Gýyaseddin Keyhüsrev'i belirlemesiardýndanUcTürkmenlerinin larý vergiyi ödememeleride -zamanzamankarþýlaþýlan-birdurumdu. kullanarak kendiveödemekleyükümlü olduk- nüfuzlarýný artýrmalarý 54 54 53 52 51 Koca, s.16 Köprülü, s.76 Akdað, s.104 Sevim-Yücel, s.137 53 Mesela, II.Kýlýçarslan'ýnoðluMelikþah,babasýnýnveliahtolarak Ýlkler veKaracahisar 52 O smangazi 54 Buna benzerortamlarý 51 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

Uc bölgelerini yöneten Beylerbeyiler, týpký her boyun baþýnda gördüðümüz Beyler gibi, bir boya mensup olsalar da fiilen boy beyi sýfatýna sahip deðillerdi. Çünkü yukarýda da deðinildiði gibi, Beylerbeyi adýný taþýyan kiþiler büyük þehirlerde yaþamaktaydýlar ve doðrudan 55 köylerle ya da göçebelerle ilgileri yoktu.

XIII. asrýn baþlarýnda Anadolu'daki Türkmenlerin en yoðun yaþadýklarýný gördüðümüz batý uclarý diye tabir edilen sað kolda Beylerbeyi olarak Kastamonu merkezindeki Hüsameddin Çoban bulunmaktaydý. Yine ayný dönemde sol kolun baþýnda ise Ankara'da oturan Seyfeddin Kýzýl 56 (Emir Kýzýl) Beylerbeyi sýfatýyla yer almaktaydý.

Sað-Kol Uc Beylerbeyliði Hüsameddin Çoban'dan sonra oðullarýna 57 geçmiþtir ki, bunlardan biri da Alp Yürek'tir. Buna mukabil Sol-Kol Uc Beylerbeyliði Emir Kýzýl'dan sonra kendi oðullarý yerine Selçuklu Veziri olan Fahreddin Ali'nin oðullarýna kalmýþtýr. Bunlar ayný zamanda Sahib Ata oðullarý olarak da bilinmektedir. Bu geçiþ sol kolun merkezinin deðiþimini beraberinde getirmiþ, böylece merkez Ankara'dan Afyonkarahisar'a taþýnmýþtýr. Daha sonra Germiyanoðullarý'nýn baþýnda 58 bulunan Aliþîr ailesi ile birlikte sol kol merkezi Kütahya'ya geçmiþtir. Kütahya'nýn erken Osmanlý döneminde deðiþik konulardaki önemini daha sonra göreceðiz.

Bizans'ýn gün geçtikçe zayýfladýðý dönemde batý bölgelerde bulunan uc beyleri, kendilerine istedikleri kadar asker saðlayabilecek Türkmen unsura sahip olduklarý halde, Bizans'tan yeterince toprak kazanýmý elde etmemiþlerdi. Bu durum, beylerin Sultan'ýn izni olmadan arazi kazan- maya yetkilerinin olmamasý ile açýklanabilir. Sultana göre bu beylere verilecek daha fazla yetki, beylerin elde ettikleri arazilerle birlikte güçlenecekleri, bunun sonucunda artan nüfuzlarý ile Sultan'a karþý hareket edebilecekleri anlamýna gelmekteydi. Ancak Moðol istilasýnýn Selçuklu yönetimi ve dolayýsýyla Anadolu'da yaptýðý tahribatla birlikte uc bölgelerinin yapýsý da deðiþmeye baþlamýþtýr. Çünkü Moðol yönetiminin 33 Anadolu'da uygulamaya çalýþtýðý yeni idarede uc bölgelerinin merkezle baðlantýlarý zayýflatýlmýþtýr. Böylece uc bölgesinde güçlü olarak görülen Çoban oðullarý ve Germiyanlýlarýn eski önemlerini kaybetmeleri Ýlkler

saðlanacaktý. Bu doðrultuda Moðol idaresi, kendilerine karþý gelen uc i

55 Akdað, s. 104-105 56 Akdað, ayný yer; Koca, s. 16 57 Yaþar Yücel, XIII - XV. Yüzyýllar Kuzey - Batý Anadolu Tarihi: Çoban-Oðullarý, Candar-Oðullarý Beylikleri, TTK, Ankara, ve Karacahisar

1980, s. 40 smangaz 58 Koca, s. 17 O O smangazi Ýlkler 34 ve Karacahisar kasaba veþehirlereyerleþenlerdevardý. taydý. Bununyanýndaucbölgelerindeayrýcagöçebeliðibýrakarak köy, yaþam tarzýndayaylakvekýþlakolmaküzereikiyerleþimbulunmak- leþimlerine debakmakgerekir. Genelliklegöçebeliðinhâkimolduðu yer- Sosyal yaþantýlarýnýdahaiyianlayabilmekiçinTürkmengruplarýn dan tercihsebebiolmuþtur. gevþek olduðubölgelerdir. Busebeplekonar-göçer Türkmenleraçýsýn- Moðol tehdidialtýndakiAnadolu'da,merkezi otoriteninnispeten konar-göçerbaskýn unsuru Türkmenlerdir. Ayrýca bubölgeler, bilhassa veburalarayerleþmiþlerdir.görmüþler Bubakýmdanuc bölgelerinin da kendilerine enuygunnoktalar olarakAnadolu'dakiucbölgelerini OrtaAsya'dangelenkonar-göçerBu Türkmengruplarý yaþam tarzlarýn- ve MoðolbaskýsýndankaçarakgelenTürkmenlerolduðugörülmektedir. Uc bölgelerineyerleþenlerinSelçukluyönetimitarafýndangetirilenler edilmiþti. kuzeyde Trabzon Rum Ýmparatorluðu'ndantoprakkazanýmlarýelde Kontluðuve yoluyla baþtaBizansolmaküzere,güneydeErmeni bilmiþtir. Ayrýca bubölgelereyerleþtirilenTürkmenlersayesindefetih Böylelikle Selçuklu,ucbölgelerisayesindesýnýrgüvenliðinisaðlaya- kýsýmlarýnda birhatolmaküzerekurulduðunuyukarýdabelirtmiþtik. Selçuklular tarafýndanucbölgelerinin;denizlereparaleldaðlarýniç saðlanmýþtýr. Anadolu'nun sarsýlansiyasiyapýsýOsmanlýlartarafýndanyeniden çýkarakOsmanlý'yageçmiþve otorite kurmamisyonuGermiyanlýlardan devlet þekillendirilmiþti. Antalya'yakadarolanbölgedebu lara kavuþmuþtu.BöyleceSakarya'dan týðýndan, yenibirdevletintemellerininatýlmasýyönündeuygunþart- sol koldadevletinmerkezi Germiyanoðullarý, otoritesiortadankalk- Fakat XIV. yüzyýlbaþýndaucbölgelerininenönemlikýsmýhalinegelen siz OsmanGaziolmuþtur. yaþanan bumerkezi otoriteeksikliðinieniyideðerlendirenkiþiþüphe- Beyin iþinikolaylaþtýran birbaþkaolgudur. 1277 sonrasýndaucta aleyhine dönmeyebaþlamasýOsman tutumunu artýkGermiyanlýlar mýþtýr. EskiþehirPazarý ileilgilikayýtlardaolduðugibimerkezi idarenin bölgelerinin baðlýbulunduðuBeylerbeyilikkurumunuortadankaldýr- fetih faaliyetleriileeldeedilen topraklarýnbüyükçoðunluðukonar- 60 59 Köprülü, s.77 Akdað, s.106-109 Ýlkler veKaracahisar 59 Ancak tarihiseyrebakýldýðýndayenibirsiyasi O smangazi 60 Uc bölgelerindedevameden O smangazi Ýlkler ve Karacahisar göçerliði býrakarak bu þekilde yerleþik hayata geçenler sayesinde Türklerin elinde kalmýþtýr.

Uc bölgelerinin yeni fethedilen yerler olmasý dolayýsýyla buralarda yer- leþime açýlan büyük þehirlerden söz etmek doðru deðildir. O halde fethedilen yerin elde kalmasýný saðlayacak, bir baþka deyiþle hâkimiyetin sembolü olacak yerlerin elde edilmesi gerekir ki, bu da kalelerdir. XI. yüzyýlýn son çeyreðinden baþlayarak, XIII. yüzyýl sonlarý- na, hatta XIV. yüzyýlýn baþlarýna kadar Anadolu'da devam eden fetih hareketlerinde kalelerin elde edilmesi, Anadolu'nun da elde edilmesi 61 gibi algýlanmaktadýr. Fetihten hemen sonra kale içine iskân suretiyle bu bölgelerde Türk yerleþimi saðlanmýþtýr. Osmanlý'nýn ilk dönemi olan 62 Osman ve Orhan Gaziler zamanýnda da bu þekilde yapýlmýþtýr. Kalelerin etrafýnda ise günlük yaþamýn devam ettirildiði kasabalar bulunmaktadýr. Yani Uc Etrakýnýn (Türklerinin) çoðu yaylalarda yaþasa da bu kasaba ve kalelerde hayatlarýný sürdüren gruplar bulunmaktadýr. Ayrýca uc beylerinin birer kasabalarý, onlarýn baðlý olduðu Beylerbeylerinin de sürekli olarak ikamet ettikleri þehirler bulunmak- taydý. Ancak bu þehirler konumlarý itibarýyla uc bölgelerinden daha geride yer almaktaydý. Bu sebeple bir boyun baþýnda bulunduðunu gördüðümüz uc beyleri, göçebe durumda deðillerdi. Ancak onlarýn bir- liklerini oluþturan Uc Etraký (Türkleri) içerisinde konar-göçer karakteri- ni sürdürenler bulunmaktaydý.

Batý Anadolu'daki þehir ve kasabalarýn Türkler tarafýndan fethinden hemen sonra karakteristik birer Türk þehri olarak karþýmýza çýkmasý durumunu ise, hayvancýlýkla geçinen konar-göçer Türkmenlerin fetiht- en hemen sonra bu bölgelere yerleþmeleri ile açýklamak da mümkün gözükmemektedir. Çünkü karakteristik yaþam tarzý olarak var oluþlarýn- dan beri yaylalarý ve ziraat alanlarýný kendine seçen Türkmenlerin bird- en bire yaþam tarzlarýný deðiþtirip tamamen yerleþik kültüre geçmeleri sosyolojik olarak açýklanabilecek bir durum deðildir. O halde baþta büyük þehirler olmak üzere yerleþim birimleri, Orta ve Doðu Anadolu 35 þehir ve kasabalarýndan gelenlerce iskân edilmiþ olmalýdýr. Bu þekilde yerleþilen ya da yeni iskan alanlarý olarak karþýmýza çýkan birimlerin

adlarýna bakýldýðýnda kurucularýnýn tamamýyla þehir ahalisinden Ýlkler

olduðu, çoðunun ise esnaf grubuna dahil olduðu görülecektir. Ayrýca bu i þekilde yerleþim yerlerine adlarýný veren kiþilerin bir kýsmý da tarikat þeyhi gibi gruplara aittir. 61 Tuncer Baykara, "Anadolu'nun Ýlk Türk Ýskânýnda Kaleler", XII. Türk Tarih Kongresi (12-16 Eylül 1994), Kongreye

Sunulan Bildiriler, TTK, Ankara, 1999, C. III, s. 665 ve Karacahisar 62 smangaz

Tuncer Baykara, "Osmanlýlar ve Þehir Hayatý", XIII. Türk Tarih Kongresi (4-8 Ekim 1999), Kongreye Sunulan O Bildiriler, TTK, Ankara, 2002, C. III / III, s. 4 O smangazi Ýlkler 36 ve Karacahisar u o larak uclarda tarzlarýnauygun -Türkmenlerin yaþam geleneksel Türkkültürününyaþa -Tü tarzýný de vam e yaþam olarak; N özet sosyo-ekonomik yapýsýkonusunda bölgelerinin -Uc büyük þehirlerdeotururlardý. leri kasabalarda,u bey- bulunan uc önderleri konumunda siyasi -Bölgenin oluþturmaktadýr. bütünlük bir olarak yaþayan ve zanaatlauðraþan Hýristiyan halkileekonomik v çoðunluðu hay- büyük -Buralarda yaþayanTürkmenlerin oynamýþlardýr. önemli rol olarakkalmasýnda topraklarý fethedilen yerlerinTürk böylece ve sürdürerek Türkmenleriniskânedilmesinde faaliyetlerini bölgelerinde -Kolonizatör TürkDerviþleriuc yaylak ve kýþlakolmak üzere ikiyerleþim bulunmaktaydý. anc rkm ýlýkla uð t enlerin yaþam u geleneksel konar-göçer üfusça hâkimunsur raþm Ýlkler veKaracahisar c beylerbeyi olanlar isedahaçerideki beylerbeyi c akt adýr. T ttiren Türkmenlerdir. O smangazi arzlarý ü rkm týldýðý bölgelerdir. týldýðý sebeb enler yerleþikhalde c iyle uc bölg eleri 2. BÖLÜM UCA GELÝÞ VE ERTUÐRUL GAZÝ O smangazi Ýlkler 38 ve Karacahisar aþiret ikiyebölünmüþtür. Caber KalesiyakýnlarýndaFýrat'ýgeçerken boðulmuþ,bununüzerine Halep'e göçmüþlerdir. Onlarýn liderikonumundaki SüleymanÞahise leþmiþler, veErzincan'ageçmiþlerdaha sonraise oradanErzurum en yaygýnolarakbilinenrivayetþuþekildedir:OnlarönceAhlat'a yer- GaziveaþiretininAnadolu'yageliþinekadarinenbumeselede Ertuðrul Gündüz Alpdeolabileceðinidüþünmekteyiz. Gazi'ninbabasýnýnadýnýnkesingeçse deErtuðrul sayýlamayacaðýný, bazý kaynaklardanaktararakverdiðimizolaylardaSüleymanÞahadý Selçuklu ve Moðol ordularýnýn savaþtýklarýný gören Ertuðrul Gazi Selçuklu veMoðolordularýnýn savaþtýklarýnýgörenErtuðrul karýþtýrýlmýþ olmaihtimaliyüksekgörünmektedir. Gazi'ninbabasýnýnbirbirine verdiðimiz sudaboðulmaolayýileErtuðrul fethinde önemlibiretken olanKutalmýþ oðluSüleymanveyaaþaðýda konusunda yanýlmýþolabileceðisöylenebilir. Çünkü Anadolu'nun konuda tambirgörüþbirliðiyokisedekaynaklarýnSüleymanÞah Gazi'ninbabasýolarakSüleymanÞah'ýiþaretetmektedir.Ertuðrul Bu Gazi'ninbabasýnýnadýdýr.Ertuðrul Kaynaklarýnbüyükçoðunluðu maktadýr. Ayrýca da kaynaklardaverilenbilgileregörebirbaþkasorun onlarýn burayageliþikonusunda kaynaklaryinefarklýifadelerkullan- Ancak usulü maaþolmaküzereyerleþtirilmiþolduklarýnýgörmekteyiz. da onlarýnAnkarayakýnlarýndakiKaracadaðbölgesinde,malikâne Gazivebabasýhakkýndafazlabirbilgiyeralmasa Kaynaklarda Ertuðrul görünmektedir. olarak zorunluluk Bey'in birucbeyliðinegidensürecideðerlendirmek hangi evrelerdengeçtikleriniiyianlamakgerekir. BubakýmdanErtuðrul olarak anlayabilmekiçinonlarýnbusiyasibirlikteliðisaðlamadanönce XIV. Asragirerken Osmanlýlarýnoluþturduðu siyasiteþekkülütam etmiþtir. hareket vekardeþiDündarBeyemrindebatýya doðru da Ertuðrul yurtlarýna geridönerken, dört yüzçadýrhalkýdiyeanlatýlandiðerkýsmý anlaþmazlýktan dolayýbubölgedendeayrýlanaþiretinbirkýsmý ana Çukur'aovasýnda yeralanSürmeli göçmüþtür. Ancakaralarýndakibir 65 64 63 Ahmet Þimþirgil, (Birincil Kaynaklardan Kayý OsmanlýTarihi), Tarih Düþünce Kitaplarý,Ýstanbul, Aþýkpaþazade, Bab2.s.93 Daha fazla bilgiiçinbkz.Karasu, s.70-73 Daha fazla 65 Bu hareket sýrasýndakesin olarakbilemediðimizbiryerde UCA GELÝÞVEERTUÐRULGAZÝ Ýlkler veKaracahisar K 64 Bu gruplardan biri Erzurum'un Pasin biriErzurum'un Bu gruplardan O ESÝM: A smangazi 63 Bu sebepleaþaðýda O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

Selçuklu birliklerine yardýmda bulunmuþtur. Onun yardýmý sayesinde Moðol ordusu yenilerek kaçmýþ, Sultan Alâeddin de Ertuðrul Bey'e 66 Söðüt'ü kýþlak, Domaniç ve Ermeni Beli'ni ise yaylak olarak vermiþtir. Burada Söðüt'ün Ertuðrul Gazi'ye Sultan tarafýndan verildiði bildirilme- sine karþýn Osmanlý hakkýnda bilgi veren ilk dönem kaynaklardan Ahmedî'de ise Söðüt'ün kýlýçla, yani mücadele yoluyla alýndýðý belir- 67 tilmektedir.

Yazýcýzade Ali ise, Kastamonu'da bulunan Sað-kol Beylerbeyi Hüsameddin Çoban'ýn Selçuklu Sultaný adýna Kýpçak ve Suðdak'a sefere gittiðini, bu sebeple Selçukluya karþý hareket eden Bizans (Ýznik) Ýmparatoru'nu geri püskürtmek üzere Sultan'ýn uca gitmek mecburiyetinde kaldýðýný söylemektedir. Ancak doðudan gelen Moðol tehlikesi sebebiyle Ýznik'e karþý düþen uc bölgelerin savunmasýný Hüsamettin Çoban oðullarýna ve Kayý boyundan Gündüz Alp, Gök Alp 68 ve Ertuðrul'a býraktýðýný aktarmaktadýr. Bu anlatým Selçuklularýn uc teþkilatýna da uygun bir ifadedir. Çünkü her uc bölgesinin savun- masýnýn beylerbeyine baðlý olarak bir beye verildiðini ve uclarda gerçek- leþtirilen askeri hareketlerin bu beyler tarafýndan yapýldýðýný yukarýda kaydetmiþtik. Buna göre, Ýznik'e karþý gelen sað-kolun baðlý bulunduðu Hüsameddin Çoban, beylerbeyi; ucta fiili hareketlerde bulunacak olan Gündüz, Gök Alp ve Ertuðrul da uc beyi konumunda yer almaktadýr.

Gerek destanî anlatýmlar ve gerekse diðer kaynaklarýn verdiði bilgiler derlendiðinde, Ertuðrul Gazi'nin XIII. yüzyýl ortalarýna rastlayan bir tar- ihte uc beyi olduðu düþünülebilir. Rivayetlerde aktarýlan I.Alâaddîn Keykubad dönemi (1220-1237) çok erken görünmektedir. Halil Ýnalcýk uca geliþ tarihinin 1260'lar olabileceðini söyler ki çok makul görünmek- 69 tedir.

Ertuðrul Gazi döneminde sol-kol uc sahasý olan Eskiþehir ve Afyonkarahisar'a kadar olan bölge ile iç el diye tabir edilen Karaman 39 sahasýndaki daðlýk bölgenin Türkmen halký, Moðol nüfuzundaki Selçuklu yönetimine isyan etmiþlerdi. Onlarýn bu isyan hareketi uzun süre devam etmiþ ve Anadolu'da Selçuklu yönetiminin ortadan kalk- masýna deðin sürmüþtü. Türkmenlerin bu isyaný ise uc teþkilatýnýn Ýlkler i bozulmasýna sebep olmuþtu. Buna karþýlýk sað-koldaki ümera diye tabir

66 Þimþirgil, s. 18 67 Ahmedî, s. 8

68 ve Karacahisar Akdað, s. 135-136 smangaz 69 Ýnalcýk, Devlet-i Aliyye, s.5. O O smangazi Ýlkler 40 ve Karacahisar 71 71 70 ma halindeydi. Karaman-Alaiyye-Afyon hattýSelçuklu-Moðolidaresinekarþýayaklan- birlikte Anadolu'dayönetimekarþýisyanlarbaþlamýþtý.Özellikle, Artan Moðolbaskýsýveyönetiminvalilerininelinegeçmesiile olmuþtur. geçen OsmanBey'inucbölgesindebirhayliönemkazanmasýnasebep nezdinde artýrmýþtýr. Gaziveonunardýndanyerine Ertuðrul Budurum onlarýn buitaatkârlýðýkendilerinin itibarýnýmerkezi hükümet edilen yöneticilervehalkmerkezeÝþte itaatkârbirgörüntüvermiþlerdi. mevkide gerçekleþmesinemüsaadeetmeyeceðinigöstermektedir. bulunmayacaðý fetihhareketlerinin Bizans'akarþýdüþenönemlibir tadýr. Ayrýca birbaþkaetken buduruma olarakdahükümdarýnþahsen duklarý bölgeninbirgereðiolarakoynadýklarýönemlirolebaðlamak- hakkýndafazlacabilgisahibiolunmasýný,bulun- Germiyanoðullarý'nýn bir bölgedebulunmalarýdýr. Akdaðbukonuda verdiðiörnekte, uc beyiolmamalarýveÇobanoðullarý'nýnnüfuzundakalan yeterince bilgisahibiolamamamýzýnsebebiisekendilerinin ayrýbir öncehakkýnda Osmanlý'nýn birbeylikolarakfaaliyetgöstermesinden sadece askeri görevlerigereðibulunduklarýbelirtilmektedir. olarak oturduklarý,EskiþehirveoradanÝznik'euzananhatüzerinde Bey'in ilkdönemlerindeAnkarayakýnlarýndakiKaracadað'damalikâne likler yansýtmaktadýr. Gazi'ninhemdeOsman AncakhemErtuðrul da yeterinceverilmemiþtir. Edindiðimizbilgilerinçoðudadestanîözel- deðildir. hayatýkaynaklar- BusebepleGündüzAlpveoðluErtuðrul'un giden yoletrafýdaisyanniteliðindehareketlerin yaþandýðýbirbölge dâhil olanAnkaraveçevresiileEskiþehir'euzananoradandaÝznik'e cek herhangi sözedilmemektedir. birdurumdan Sað-kol bölgesine mektedir. Çünküsað-kol ileilgilikaynaklardaisyanniteliði taþýyabile- Kayýlara dâhilolupolmadýðý meselesidir. Bukonu günümüzdede Burada deðinilmesigereken Bey'in önemlihususlardanbirideErtuðrul baþlamýþ vemüstakilbeyliklerortayaçýkmýþtýr. Moðol etkisindekiSelçukluidaresiotoritesinikaybettikten sonra hoþ karþýlanmayacaktýr. Zatenucbölgelerindeönemlifetihhareketleri merkezisýzýn fetihyaparaknüfuzunuartýrmasý yönetimtarafýndan bir ucbeyininÝznikyoluüzerinedüþenbölgedehükümdar olmak- Akdað, s.138 Akdað, s.136 70 Buna karþýlýksað-kol ucbölgesiise,dahasakingörün- Ýlkler veKaracahisar O smangazi 71 Yani O smangazi Ýlkler ve Karacahisar oldukça tartýþma yaratan bir durumdur. Þunu belirtmek gerekir ki, kay- naklarda Ertuðrul Bey'in faaliyet gösterdiði dönemde Kayýlara ait her- hangi önemli bir olaya rastlamamaktayýz. Ancak Ahmedi'nin Tevârih-i Mülük-i Âl-i Osman, Þükrullah'ýn Behcetüttevarih ve Aþýkpaþazade'nin Tevârih-i Al-i Osman gibi Osmanlý'nýn kuruluþ dönemi hakkýnda bilgi veren kaynaklarda Ertuðrul Gazi'nin soyu Kayýlara ve dolayýsýyla 72 Oðuzlara baðlanmaktadýr. Oðuzculuk ve Kayý boyu mensubiyeti fikrinin XV. Yüzyýldan itibaren Osmanlý siyasi hayatýna girdiðini; bunun da zamanýn birtakým ideolojik ihtiyaçlarýndan ortaya çýktýðýný 73 düþünmekteyiz. Bunun yerine Osmanlýlarýn Kayý boyu ile hemen hemen ayný bölgelerde yaþamakta olan Karakeçili aþiretinin mensuplarý olduðu fikri bize daha gerçekçi görünmektedir.

-Ertuðrul Gazi ve aþiretinin uca gelip yerleþmeleri hakkýn- da deðiþik rivayetler vardýr. Bu rivayetler dolambaçlý bir güzergâh çizerler ki bunlarýn inandýrýcýlýðý hayli zayýftýr.

-Ertuðrul Gazinin babasýnýn adý ve hangi Türkmen boyu- na mensup olduklarý meselesi tartýþmalýdýr.

-Osmanlýlarýn Karakeçili aþireti mensubu olduklarý ve 1260'lý yýllarda kuzey-batý Anadolu ucuna gelip yerleþtik- leri yolundaki fikirler dikkate alýnmasý gereken makul görüþlerdir.

41 Ýlkler i

72 Ahmedî, s. 8; Þükrullah, Behcetüttevarih, Çev. Nihal Atsýz, Türkiye Yayýnevi, Ýstanbul 1949, s. 51; Aþýkpaþazade, s. 92 73 Bu konuda ayrýntýlý tartýþma için bkz: Cezmi Karasu," Osmanlý Vakayinamelerindeki Soy kütükleri Hakkýnda ve Karacahisar

Notlar", Türkler, c.9, Ankara, 2002.s.89-98. Bu çalýþmada özellikle Fuad Köprülü'nün konu üzerindeki delilleri smangaz

çürütülmüþtür. O O smangazi Ýlkler 42 ve Karacahisar kýþladýlar." zamanýnda cengvecidalkýtalolmadý.Yaylaklarýn yayladýlarvedahýkýþlaklarýn kabul etdi.OlvaktýnyürübEngürü'yegeldiler. Yerlerinde sakinoldýlar. ErDunrýlGazi Beli'ni bunlarayaylaverdiler. SarýYatý atasýnageldi.Buhabarýverdi. ErDunrýldahý Hisar ileBilecikarasýndaSöðüd'ibunlarayurtgösterdiler. DomalýcdaðýnýveErmeni mutiidi.SultanAlâaddinKaraca Hisar'untekfuru lerine. SultanÖni'nünveKaraca Sultan Alâaddin'egetürdi.geldük- SultanAlâaddindahýgayetdeferaholdýbunlarun kim'Bize dahýyurtgösterün.Varalum gazaidelüm'dedi.SarýYatý atasýnunhabarýn bu fakirzikrettiðümdür. Yatýyý, OlbiroðlýSaru SultanAlâaddîn'egöndürdi. Dedi "… ErDunrýlGazinünRumagelmesindebirniçerivayetvardur. Esehh-ikavilbudurki gelip yerleþmesihakkýndaþunlarýsöyler: GazininAnadolu'yakuzey-batýAþýkpaþazade Ertuðrul Anadoluucuna 74 74 Aþýkpaþazade, 2.Bab.S.93. SÖĞÜT –ERMENİBELİDOMANİÇ Ýlkler veKaracahisar K ESÝM: B O smangazi 74 Söðüt-Domaniç Yaylakvekýþlaðý O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

Yukarýda anlatýldýðý üzere (Saru Yatý hakkýndaki bazý çeliþkiler hariç 75 tutulursa ) Selçuklu Sultaný Ertuðrul Gaziye Söðüt'ü kýþlak Domaniç'i ise yaylak olarak tahsis etmiþti. Ertuðrul Gazinin bu bölgedeki faaliyet- lerine geçmeden önce Söðüt'ün durumu hakkýnda biraz bilgi vermeyi uygun görüyoruz. Söðüt çok sarp bir coðrafyada, bugünkü Eskiþehir- Bilecik yolunun doðusunda yer almaktadýr. Ertuðrul Gazi'nin türbesi Söðüt'ün Bilecik yolu çýkýþýnda yer almaktadýr.

Türbenin bahçesinin dýþardan görünümü 43 Ýlkler 75

Savcý (=Saruyatý) ile ilgili kaynaklarda göze çarpan çeliþki þuradadýr. Ertuðrul Bey'in 1281 yýlý dolaylarýnda öldüðü i ve yerine Osman Beyin geçtiði kabul edilmektedir. Kaynaklarda Osman bey'in küçük kardeþi olarak geçen Savcý Bey 1281 yýlýnda yapýlan bir savaþta ölmüþtür. Osman Bey 1258 yýlýnda doðmuþtur. Dolayýsýyla kendisinden daha küçük yaþtaki bir kardeþinin 1230'lu yýllarda sultana elçi olarak gönderilmesi mümkün görünmemektedir. Çünkü bu yýllar- da elçilik yapabilecek yaþta olacak birisinin aþaðý-yukarý Ertuðrul Bey ile ayný yaþlarda bulunmasý gerekir. Böyle bir durum ise mümkün deðildir. Sonuç olarak Ertuðrul Bey'in Sultana elçi yollamýþ olsa bile bunun oðullarýndan birisi olmadýðý söylenebilir. ve Karacahisar smangaz O O smangazi Ýlkler 44 ve Karacahisar Ýlkler veKaracahisar O smangazi Ertuðrul Gazitürbesininbahçedengörünüþü Ertuðrul Gazitürbesininiçtengörünümü O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

Türbe bahçesinde Ertuðrul Gazi'nin eþi Halime Hatun ile oðlu Sarýyatu (Savcý Bey)'in mezarlarý bulunmaktadýr.

Halime Hatun'un mezarý

Ayrýca gerek Ertuðrul Gazi'nin gerek Osman Gazi'nin yanýnda çeþitli gazalara iþtirak etmiþ olan Abdurrahman Gazi, Pazarlu Bey, Samsa Çavuþ, Turgut Alp, Gündoðdu Bey, Aydoðdu Bey gibi gazilere izafe edilen manevi kabirlerine de hazire bahçesinde yer verilmiþtir. 45 Ýlkler i

Bahçedeki temsili türbelerden ikisi ve Karacahisar smangaz O O smangazi Ýlkler 46 ve Karacahisar bulunmaktadýr. mektedir. Bölgedeesaslýbirtoponomiçalýþmasýyapýlmasýnaihtiyaç Bizce konunun sadecekaynaklaradayalýolarakaçýklanmasýzorgörün- getirirken Karakeçili aþiretimensubiyetimutlakadikkate alýnmalýdýr. gibi OsmanoðullarýnýKayýboyumensubusaymayadayalýgeleneðidile yakýn hissetmeileilgilibirdurumdur. Onedenleyukarýdasöylediðimiz eðilimi gibiherhangi birideolojikkaygýtaþýmaz.Tamamen akrabave Murat veonuizleyendönemlerdeki"Romantik Oðuzculuk veKayýcýlýk" olarak nitelendirilmesisonderecedeönemlidir. ZirabutanýmlamaII. turan Karakeçili aþiretininOsmanlýSultanýtarafýndanakrabalarým aþiretinden birmuhafýzkýtasýoluþturmuþtur. Bumuhafýzkýtasýnýoluþ- bütün bunlaraekolarak"akrabalarým"nitelendirdiðiKarakeçili düzenlenmektedir) ihyaedendeyineSultanII.Abdülhamit'tir. O Gazi'yianmaihtifâlini(bugünþenliklerolarak Söðüt'te yapýlanErtuðrul restorasyonlarýn büyükkatkýsýbulunmaktadýr. Hereylülayýnda masýnda SultanII.Abdülhamitdönemindeyapýlantamiratve yapý inþaettirmiþtir. Gazitürbesininbugünküþeklinekavuþ- Ertuðrul lý birönemvermiþtir. Buözelilgisiylebugünhalaayaktaolanbirhayli Sultan II.AbdülhamitSöðüt'ediðerOsmanlýSultanlarýndandahafark- cede önemlibirmanevikonuma sahiptir. olarak Söðütkuþkusuz Osmanlýkuruluþtarihibakýmýndansondere- Gazi'ninilkyerleþtiðive Osman Gazi'nindebeyliðegeçtiðiyer Ertuðrul 76 76 Karasu,Soy kütükleri, s.95 76 Ýlkler veKaracahisar O smangazi II. Abdülhamitdönemindeyapýlmýþbir bina O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

Söðüt'teki Ertuðrul Gazili ve Osman Gazili yýllar günümüze kadar uzanan bir inancýn doðmasýna yol açmýþtýr. Bu inanç Osmanlý Devleti'nin Söðüt'te kurulmuþ olduðuyla iliþkilidir. Ertuðrul Gazi'nin bütün, Osman Gazi'nin ise baþlangýçtaki kariyerlerinin Söðüt'te geçmiþ olmasýndan baþka Söðüt'ün kuruluþ devrinde herhangi bir rolü yoktur. Devletin baðýmsýzlýðýna giden yoldaki hamlelerin hiç birisi Söðüt'te yapýlmamýþtýr. Söðüt'ün kuruluþ devri için sadece manevi yönünün vurgulanmasý Söðüt'ün rolü için yeterli sayýlabilir. Fakat yukarýda deðinildiði gibi Söðüt ve havalisi için esaslý bir toponomi çalýþmasýna ihtiyaç vardýr.

Ertuðrul Gazi'ye tahsis edilen yaylak, Söðüt'ün daha batýsýnda yer alan Domaniç ve Ermeni Beli'dir. Domaniç bugün Kütahya il sýnýrlarý içinde yer alan sarp ve ormanlýk bir bölgedir. Dolayýsýyla yaylak için ideal bir ortama sahiptir. Ermeni Beli ise Domaniç'in alt yanýndan Ýnegöl'e doðru uzanan bir yükselti silsilesidir.

Kaynaklarda Domaniç Beli olarak da zikredilen Ermeni Beli Hüdavendigâr Livasý Tahrir Defterinde þöyle tarif edilmektedir: "Domaniç Beli dimekle ma'ruf ve meþhur derbent ki bir baþý Karye-i Çukurca'dadýr. Ýçinde raiyetten ve müsellem taifesinden ve piyade taifesinden mütemekkin bazý evler vardýr. Ve bir baþý 77 Ýnegöl Kadýlýðýnda Karye-i Mizal'dýr ki içinde külliyen yayalar sakindir."

47 Ýlkler i

Ermeni Beli batý ucu(arka plandaki koyu renkli bölge)

77 ve Karacahisar Barkan-Meriçli, s.180. smangaz O O smangazi Ýlkler 48 ve Karacahisar madan sonraBileciküzerindendolaþacakþekildeuzamýþtýr.) güzergah bizimbelirlediðimizyoldur. ileyapýlananlaþ- Bileciktekfuru (Yeþil-mavi yolHalilÝnalcýk'ýngösterdiðiyoldur. ilegösterilen Kýrmýzý fethi bahsindegireceðiz. harita vefotoðraflarývereceðiz.Güzergâhýn ayrýntýlarýna iseKulaca'nýn Aþaðýda bugüzergâh üzerindeyaptýðýmýzalançalýþmalarýna dayalý güzergâhýn takipedildiðimeselesinehemenhiçtemas edilmemiþtir. zikrediliyor olmaklabirlikteyaylak-kýþlakarasýndagöçedilirken hangi BeliveDomaniç Osmanlýlarýn yaylakvekýþlakyeriolarakSöðütErmeni güzergâhýnýn incelenmesinegeçebiliriz.Çünküuzun yüzyýllar GaziveOsman Gazidönemlerindeyaylakkýþlak Þimdi artýkErtuðrul Ýlkler veKaracahisar O smangazi Söðüt-Domaniç Güzergahý O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

Söðüt-Domaniç hattýnýn uydu görüntüsü

49 Ýlkler i Ermeni Beli'nin Domaniç'ten Görünümü ve Karacahisar smangaz O

Söðüt-Domaniç hattýnýn uydu görüntüsü O smangazi Ýlkler 50 ve Karacahisar -Ertuðrul Gazininkýþlakolarakyerleþ þehitlerin verildiði yerdir. þehitlerin gibiilk veBayHoca,Sarýyatu çatýþmalarýn ile yaptýðý tekfuru -Ermeni BeliaynýzamandaOsmanlýlarýnÝnegöl uzamýþtýr. üzerine Söðüt-Bilecik-Bozüyükþeklinde yapýlan anlaþma tekfuru ile güzergah OsmanGazizamanýndaBilecik -Bu boðazdan dolaþýlarakDomaniç'eyaylaya üzerindenErmeniBelininyanýndaki -Buradan Bozüyük coðraf yada yeralmaktadýr. bir sarp olan Söðüt Ýlkler veKaracahisar O smangazi bölgesi i uc tirildið gidilirdi. 3. BÖLÜM ÝLK FETÝH ÝLK ÞEHÝT - ÝLK VAKIF O smangazi Ýlkler 52 ve Karacahisar giriþmiþtir. OsmanGazielindekiimkânlarýndarlýðýnedeniiledoðrudan dostluðunusaðlayarakÝnegöl'ekarþýaskeriBilecik tekfurunun harekâta gerginlik olduðuaçýktýr. OsmanGazibölgedekiikigüçlütekfurdan ileyaþanan da anlaþýlacaðýüzerebufethinnedenininÝnegöltekfuru Osman Bey'ingazalarýiçindekiyerisondereceönemlidir. Kaynaklardan sýný Ýnegöl tekfuruna baðýmlýKulacasýný Ýnegöltekfuruna Hisarýnýalýpyaðmalamaklagerçekleþtirmiþtir…" gelmiþ, ilkçatýþmabuyolüzerindeDomaniç-Beli'ndevuku bulmuþtur. Osmanilkgaza- sürülerin kaçýnýlmaztahribatýdolayýsýyla)butekfurladüþmanlýkveçatýþmadurumuna aþireti, SöðütileDomaniçarasýndagöçsýrasýndaÝnegölbölgesindengeçerken (herhalde sözkonusudurumu olmuþtur. HalilÝnalcýkburekabeti"…Osman'ýn ilebaþtanberibirrekabet dýnda anlattýðýgibiözellikleÝnegöltekfuru Kulaca'nýn kaleyi oda vurub kâfirinikýrdý."Kulaca'nýn kaleyiodavurub kýlýcýn belinemuhkem baðlayubbirgiceyarenleriyle sürübÝnegöl'e gelübyanýnda yakýnýnda yeralanKulaca'nýn fethiolmuþtur. "…OsmanGazihimmet ilemücadeledeilkönemliatakÝnegöl'ünhemen Ýnegöl tekfuru þeklinde tasviretmektedir. "…Osman ileÝnegölTekfurý arasýndaâdavetvaridi.Biribirindenmuhterizlerdi." Gazi'nin çevredekitekfurlarlaçekiþmesinibaþlatanbiryoldur. Neþri'nin Söðütle DomaniçarasýndakigidiþdönüþyoluaynýzamandaOsman 81 80 79 78 Neþri, s85 Halil Ýnalcýk 'Osmanlý Devletinin KuruluþuHalil Ýnalcýk'OsmanlýDevletinin Problemi', 2006 s.132. Doðu BatýÜçüncübs.Ankara Halil Ýnalcýk bu görüþünü pek çok defalar konferansHalil Ýnalcýkbugörüþünü pek çokdefalar vsgibigerekçelerle tekrarlamaktadýr. Neþri s.81 Ýlkler veKaracahisar 80 Osman Bey'ingeniþlemestratejisiiçinde O smangazi 81 Kuþkusuz Kulaca'nýn fethinin 78 Kulaca kay- 79 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

Ýnegöl tekfuruna karþý bir hareket yapmak yerine kendisi için daha rahat galebe fýrsatý saðlayan Kulaca'ya saldýrmayý uygun görmüþtür. Kulaca'nýn fethinin Ýnegöl tekfuru için önemli bir gözdaðý olduðu anlaþýlýyor. Osman Bey ile Ýnegöl tekfurunun böyle bir düþmanlýk iliþk- isi içinde bulunmalarýnýn nedeni bölgedeki nüfuz mücadelesi imiþ gibi görünmektedir. Halil Ýnalcýk bu nüfuz mücadelesinin nedeninin göç yolu tahribatý olduðu düþüncesindedir; biraz açacak olursak yukarýda aktarýldýðý gibi Osman Bey'in aþiretinin Söðüt-Domaniç arasýndaki yay- lak-kýþlak göçlerinde Ýnegöl üzerinden geçtiðini savunmaktadýr. Bu göçler sýrasýnda doðaldýr ki göç kafilesindeki hayvanlarýn ve insanlarýn araziye ve ekinlere zararý dokunmaktadýr. Ýnalcýk, Ýnegöl tekfurunun düþmanlýðýný kendi arazisinde konar-göçerlerce ortaya çýkarýlan iþte bu tahribata baðlamaktadýr. Karþýlaþtýrmalý haritamýzda görüleceði üzere Söðüt-Domaniç arasýnda Ýnegöl yakýnlarýndan geçen bir güzergâh izle- mek, göç yolunu zorlaþtýrmaktan baþka bir iþe yaramamaktadýr. Çünkü uydu fotoðrafýndan da kolaylýkla anlaþýlacaðý üzere hem Söðüt'ten Ýnegöl'e hem de Ýnegöl'den Domaniç'e giden hat bugün bile ulaþýmý çok zor sarp bir yoldur. O halde Söðüt-Domaniç göç yolu için baþka bir güz- ergâh aramamýz gerekmektedir. Yaptýðýmýz araþtýrmalarda bu yolun bugünkü Söðüt-Bozüyük hattýndan Bursa yoluna döndüðünü; buradan da Ýnegöl'e varmadan Ermeni Beli'nin altýndan, yoldan ayrýlýp Domaniç'e ulaþan hat olduðunu tespit etmiþ bulunuyoruz. Bu belirlediðimiz ve karþýlaþtýrmalý haritada gösterdiðimiz güzergâh hem

53 Ýlkler i

Ýlk Osmanlý þehidi Bay Hoca'nýn Hamza Bey Köyündeki Türbesi ve Karacahisar smangaz O O smangazi Ýlkler 54 ve Karacahisar tadýr. tarihikayýtlarauymamak- da bulunduðuiddiaediliyorsa da budurum bir türbetespitettik.Köylülerce ýsrarlaSaru-Yatý'nýn (Savcýbeyin)bura- hemen üsttarafýndabulunankorununiçindeSaru-Yatý'ya izafeedilen sýrasýndaBozüyükilçesinebaðlýKandilliköyünün Araþtýrmalarýmýz maktadýr. olmadýðý gibiburadabulunaneskimezartaþlarýdakaybolmuþ bulun- köyünün 2kmkadardýþýndabulunuyordu.Bugünartýkçam yerinde Kandilli ÇamyakýnzamanlarakadarDomaniç'ebaðlý Domurlu dibinde þehidoldý." çam vardur, çamdirler. Kandillü Zirâgâh-gâhandabirþulegörünür. anun Saru-yatý bulýþub ceng-iazimitdiler. Osman'unbiraderiSarý-yatý'yýandaþehitetdiler. Olyerde bir bu kaziyeyituyubguzzâtýcemidübÝkizce'yegelübTomanic bilinaþdukyirde küffârile leþker koþub Ýne-göl'emuavingönderdi.tekvur'ý karýndaþýKalonoz'a OsmanGazidahý Osman Gazi'ninyeðeniBayHoca'nýntürbesidir. "…Pes Karaca-Hisar'un ileyapýlançatýþmanýnyerivebuçatýþmadaþehitdüþen Ýnegöl tekfuru gerekensonra açýklýðakavuþturmamýz birkonu dahakalmaktadýr. Oda vanýnýn yoluiçindahaazengebelibirhattýr. Yolu böylecebelirledikten daha kýsahemde(yüzlercehayvanveinsandanoluþan)birgöçker- 82 Neþri, s.83 82 Aþaðýda kýrmýzýilegösterilenyerlerKumralBabavakýfköyleridir. Ýlkler veKaracahisar O smangazi Kulaca'nýn fethiylegeniþleyenarazi. O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

Bozüyük Kandilli köyünde bulunan türbenin dýþ görünümü

55 Ýlkler i

Bozüyük Kandilli köyünde bulunan türbenin iç görünümü ve Karacahisar smangaz O O smangazi Ýlkler 56 ve Karacahisar edür." kabul edeler, köyünialmayalardedi.Verdi. ÞimdidahýolkýlýcKumral Dedeneslü elind- Hak Taalâ benibuhizmetekabulederisebenümnesebüneslümdahýolkýlýcýgöreler, maþraba dahýsanavereyüm. Bilesenünelündeolsunlar. Ve buniþanusaklasunlarveger eyidür: Ýþdebirkýlucumvar. Atamdan vededemdenkalmýþdur. Anýsanavereyim. Ve bir Osman Gazieyidür:Benkaðýtmýyazarýnkimbendenistersindedi. eyidür:Bizeköycügezyeter.Derviþ Þehirden vazgelimdi,dedi. Osman Gazieyidür:Hernevaktýnkimpadiþaholam,sanabirvereyim, dedi. Dede derleridi. Durdýü neslinemuþtuladý,yanýndaþeyhünbirmüridivaridiadýnaDerviþ oðluKumral "… ÞeyhEdebalýkimOsmanGazi'nindüþinita'biretdivepadiþahlýðýkendüye veneseb geçmektedir: Gazi'nin Kumral Babaileyaptýðýkonuþma Aþýkpaþazade'deþöyle Osman Gazi'ninilkolarakverdiðivakýfyeriBozüyük'tedir. Osman Bu rolüdeðiþikbiryönüyledeelealalým. leri içindeBozüyük'üntahminedilendendahafazlabirrolüolduðudur. nüfuzalanýnýkuþatmaGazi'nin Ýnegöltekfurunun vedaraltmaeylem- Yukarýdaki anlatýmdançýkarýlabilecekbirbaþkasonuciseOsman yöndeki nüfuzalanýnýbudayacakbirdarbeanlamýnýtaþýyordu. Ýnegöl'e göredahagüney-doðuda bulunanKulaca'nýn bu fethitekfurun Domaniç yönündekaldýðýnýsöylemeliyiz. ayný isimlerikoruyanbuvakýf köylerininBozüyük'ünarkatarafýnda Kumralönemli örneðimiz Baba'yaverilenvakýfarazidir. Günümüzdede yönelikharekâtiçinkullanýlmasýndakiBozüyük'ün Ýnegöltekfuruna ilk laþtýrýyordu) kýþla göçünü(enazýndankendi nüfuzbölgesindengeçenkýsmýndazor- uzanýyordu. Bunedenledetekfur, OsmanGaziveaþiretininyayla Anlaþýldýðý kadarýyla;ÝnegölTekfurunun nüfuzalanýBozüyük'edoðru ÝLK VAKIF ÝLK 84 83 kýþlaya gitdüklerivaktýnbunlarun göçinüþendürüridi."demektedir. Bab3s.94 Ol derviþ eyidür:AyOl derviþ Osman!Sanapadiþahlýkverildi.Bizedahýþükranagerek, dedi. Aþýkpaþazade, Bab.4.,s.95. Aþýkpaþazade budurumuanlatýrken ve "Aya varidiÝnegölde.OsmanGaziyaylaya Niküle derleridi,birkâfir 84 83 ve buhatüzerindekigöçler, rahatsýzediyordu. tekfuru Ýlkler veKaracahisar O smangazi O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

Kumral Abdal Türbesi'nin dýþ görünüþü

57 Ýlkler

Kumral Abdal Türbesi içeriden görünüþ i ve Karacahisar smangaz O O smangazi Ýlkler 58 ve Karacahisar adým hareket etmeyiuygungörmüþtür. geliþme stratejisiiçinkendi þartlarývekaynaklarýçerçevesindeadým malýdýr. OsmanGazienerken beylikdevirlerindenitibaren planladýðý Osmanoðullarýnýn tahsisettiðibuilkvakfýnstratejikönemiiyianlaþýl- isimle günümüzdedemevcuttur. Kumral Abdal'avakýfolarakverilenKaraaðaçveKovalýcaköyleri,ayný bulunmaktadýr. Türbe1997yýlýndarestoreedilerekçinikaplanmýþtýr. Türbede Kumral Baba'nýndýþýndaHorasanerenlerininkabirleride vakýf'týr. Kum bizzatO -Osmanlýlarda ilkvakýf Ham za Beyköyündedir. ki Gazi'nin yiðeniBayHoca'dýr.TürbesiÝnegölyakýnlarýnda- Karaaðaç, K -O olmasý nedeniyleseçilenKulaca'dýr. karakol Omný tarihindekiilkfetihÝnegöl'ekarþýbirileri -Osmanlý smanoðullarýnda kayýt ral Ab yei civarýndakiarazilerikapsayan ovalýca köyleri dal' Ýlkler veKaracahisar a v erilen O smangazi lara v e Bozüyük geç sman Gazitarafýndan en ilkþehit 'ün arkas O sman ýnda 4. BÖLÜM KARACAHÝSAR'IN FETHÝ O smangazi Ýlkler 60 ve Karacahisar sultanýnýn hükümranlýðýnamüdahaleanlamýnagelecektir. müdahaleaynýzamandaSelçuklu Karacahisar'a yapýlacakdoðrudan sultanýnýn haraçgüzârýolduðukaydedilmektedir. Dolayýsýyla Selçuklu Diðer kaynaklardabuilkfetihtensözedilmesedetekfurun tanýna vergi ödemekþartýylayerindebýrakýlmýþtýr. fethedilmiþtir. Selçuklusul- Ýlkfetihten sonraKaracahisar'ýntekfuru, diðeri OsmanGazizamanýndaolmaküzereKaracahisar iki defa Gazi, Þunu önceliklebelirtmeliyizkiAþýkpaþazâde'yegörebirisiErtuðrul þartlarý iyianlaþýlmalýdýr. leri içindeenönemliolanlarýndandýr. OhaldeKaracahisar'ýnfethinin tarafýnda yeralmaktadýr. Karacahisar'ýnfethiOsmanGazi'ninilkfetih- Eskiþehir'in birmahallesihalinegelmiþolanKaracaþehirköyününüst Karacahisar OsmanGazi'ninilkbaþkenti olanyerleþimyeridir. Bugün serbest hareketlerinin doðurduðutepkiyleidamedilmesi veMoðol Birincisi; 1277yýlýndaözellikle Pervane Muinüddin Süleyman'ýn için bazýönemlisiyasalgeliþmelerin ortayaçýkmasýgerekmiþtir. Buuyguniklim þartlarýn gerçekleþmesinibeklemekdurumundaydý. le olsagerekOsmanGazi,Karacahisar'amüdahaleetmekiçin en uygun 85 Ýnalcýk, Devlet-i Aliye, Devlet-i s.11.Ýnalcýk, Ýlkler veKaracahisar O smangazi 85 Bu neden- Kale giriþi O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

Ýlhanlýðý'nýn Anadolu'daki idareyi doðrudan üzerine almasýdýr. Bu olay- lar sonucunda artýk tamamen bir gölge hükümdar haline gelen Anadolu Selçuklu sultanýnýn otoritesi ülke genelinde ortadan kalk- mýþtýr. Bu otorite kaybý özellikle uc bölgelerde bazý parçalanmalara ve bazý yerel beylerin baðýmsýz hareketlerine yol açmýþtýr. Bu baðýmsýzlýkçý hareketlerin kuzeybatý Anadolu ucundaki en önemli örneði Sahipataoðullarý'dýr. Selçuklu otoritesinden boþalan yeri kuþkusuz Moðollar dolduracaktýr.

Ýkinci önemli geliþme Moðol idaresinin de uclardaki gücünü zayýflatan 86 iç çekiþmeleri ve özellikle Sülemiþ isyanýdýr. Osman Gazi'nin aþiretin baþýna geçtiði 1281'de ve izleyen birkaç yýlda Moðollarýn Kuzeybatý Anadolu'daki garnizonunun Kütahya merkezine 60 km uzaklýktaki Çav- darhisar'da olduðu bilinmektedir. Muhtemelen bu garnizondan gelen- ler veya bu garnizonla iliþki içinde bulunan Germiyanlýlar'ýn ilk devird- eki bazý baðýmsýzlýk alametlerinin ortaya çýkmasýnda özellikle de ilk hutbenin okunmasý ve ilk örfi verginin konulmasýnda çok önemli rol- 87 leri olduðu bilinmektedir. Bu konulara aþaðýda Ýnegöl'ün fethinden sonra gerçekleþtirilen faaliyetlerde daha ayrýntýlý olarak temas edeceðiz. Þimdi yeniden Karacahisar'ýn fetih þartlarýna dönelim.

Yukarýda anlatýlanlarýn ýþýðýnda Osman Gazi'nin Karacahisar'ý fethetmesi için esaslý bir gerekçesinin bulunmasý gerektiði açýktýr. Bu gerekçe ayný zamanda Selçuklu sultanýna veya onun yerini alan Moðol idaresine baþkaldýrý niteliðinde olmamalýdýr. Çünkü Osman Gazi'nin bu ilk devirlerde sahip olduðu asker miktarý ve diðer kaynaklarý birkaç cephede birden mücadele etmesine yetecek düzeyde deðildir. Bu nedenle mücadelesini daha çok batý yönünde geliþtirmek isteyen Osman Gazi Moðollarla ayrý bir cephe açmayý uygun görmemektedir. Bu yüzden fetih için bulacaðý gerekçe Moðollarýn hýþmýný kendi üzerine 88 çekmemelidir. Olayýn geliþimi Âþýkpaþazâde'de þöyle anlatýlýr: 89 "…Ýmdi Sultan Alâaddîn'e habar vardý kim Osman Gazi'nün üzerine kâfirler galaba 61 leþker ile varmýþlar; kardaþý Saru Yatu'yý þehid etmiþler. Her kanký kâfirün leþkerü vardýyise bildürdiler. Sultan dahý eyitmiþ kim :"Ma'lum oldý kim Karacahisar tekvüri bizüm ile yaðý olmuþ dedi Ve hem Germiyanoðlý o garibleri sevmez" dedi. " Ekseri o kâfir- Ýlkler i 86 Zeki Velidi TOGAN, Umumi Türk Tarihine Giriþ, 3. bs. Enderun Kitabevi, Ýstanbul ,1981. 87 Wittek, s.23. Wittek burada garnizona adýný veren ünlü Moðol komutaný Çavdar'a baðlý "Çavdar ulusunu" yani kroniklerdeki Çavdar tatarlarý ile Çavuldur Türkmenleri arasýndaki bir iliþkiyi hiç de sürpriz saymayacaðýný kaydet- mektedir.

88 ve Karacahisar Âþýkpaþazâde 6. bab s. 97. 89 smangaz

Bu tarihte Anadolu Selçuklu Sultaný Alâaddîn Keykubad deðil Gýyaseddin Mesud'tur. Bkz. Ýbrahim Kafesoðlu O "Selçuklular" maddesi, Ý.A., C.X, Ankara 1993. s.384. O smangazi Ýlkler 62 ve Karacahisar vasfýný eldeetmiþbulunmaktadýr. tanýn veonunmetbuuolanMoðolilhanýnýnhaklarýnýkoruyanbirbey tadýr. Böylelikle,baðýmsýzhareket edenbirucbeyi olmak yerinesul- sultanaasiolmasýnadayandýrmak- gerekçesini Karacahisartekfurunun Metinden anlaþýlacaðýüzereOsmanGazi,Karacahisar'asaldýrma gayrýya verdi. Ânýmüsülmanþehiretdi." olundý. Tekvürini dahýdutdý.Gazileridoyumetdi.Þehrinünevlerinigazilere ve Sultan kimgitdi,OsmanGazidahýbirkaçgünsabretdi.AhýrkalayýyaðmaFeth himmeti veMuhammedünmucizatýsenünilebiledür." dedi.Ve kendisi vilayetinegitdi. ve neslüneâlemdemukabilolýcýyoktýr. BenümduamveAllah'uninayetievliyanýn silahlarý cemi'isiniverdi. Eyidür:"oðulOsmanGazisendesaadetniþanlarýçokdur. Sana urdý" dediler. SultanAlaüddindahiOsmanGazi'yiokýdýgetürdi. Hisariçüngetürdükleri geldiler kim"BayýncarTatar geldiEregli'yi aldý.Ve yýkdý.Ve halkýnýkýrdý. Ve þehrinioda Gazi dahýgeldi.Odabirtarafdancengemeþguloldý.Birikigüncengolýncaferyatcýlar üzerinedüþdiler. Hisarun deyüb leþkeri azimcenkolýndýhucumetdilerKaraca Osman sun" der. Kimolkâfirlerbunungibiiþederler. Ve "yagayret-i Ýslambizdeyokmudur" lerün hareketinun ihmalindendürbenhodbilirün"dedi.Emretdi"tezleþker cemolýn- Ýlkler veKaracahisar O Karacahisar fethiylegeniþleyenOsmanGazi arazisi smangazi O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

Yukarýda Âþýkpaþazâde'nin metninde dikkatimizi çekmesi gereken bir nokta daha vardýr: Selçuklu Sultaný uclardaki ahalinin uc beylerbeyi konumundaki Germiyanlýlar tarafýndan yeterince korunamadýðý görüþündedir. Vekayinamelerimiz bu yolla da Osman Gazi'nin harekâtý için bir diðer meþruiyet zemini saðlamýþ olmaktadýrlar. Daha sonra kaydedilecek olan iliþkilerle birlikte uc beylerbeyliðinin Germiyanlýlar'dan Osman Bey'in eline geçiþ süreci Karacahisar'ýn fethiyle baþlamýþ olmaktadýr. Demek ki, Karacahisar'ýn fethiyle baðýmsýz bir Osman Bey göremezsek bile artýk daha serbest hareket eden bir Osman Bey tarihi bir vakýa olarak karþýmýzda durmaktadýr. Bu ulaþtýðýmýz netice çalýþmamýzýn baþlangýcýnda Osman Bey'in baðýmsýz olup olmadýðýna iliþkin sorduðumuz sorunun da cevabý olmaktadýr.

KARACAHÝSAR’IN FÝZÝKÝ GÖRÜNÜMÜ Karacahisar bugün Eskiþehir iline baðlý Karacaþehir mahallesinin üst tarafýndaki tepe üzerindedir. Þehir Fatih Sultan Mehmed döneminde susuzluk vb. nedenlerle aþaðýya bugünkü Karacaþehir'in bulunduðu yere taþýnmýþtýr. Bu taþýnmayý anlatan vakýf kaydý þöyledir: "Evkaf-ý cami-i Karacaþehir: kadimden merhum Sultan Mehmed Han Beratýyla mezkûr camiye hatib olanlar, aþaðýda mezkür berata mutasarrýflarmýþ. Karacaþehir asýl yerinden intikal edüb emr-i padiþahîyle Karacaþehir altýnda bir yerde müctemi olub þehir olmuþ- dur. Cami-i mezbur kalede harab kalmýþtýr. Ba'dehu Karacaþehir emr-i padiþahi ve fer- man-ý sultan gelüp þehir olduktan sonra defterdar Hüssam Bey mezkür þehir içinde bir camii ve bir muallimhane ihdas edüp vakf edüp emr-i padiþahi ile Cuma kýlýnýp talim-i Kur'an okunur ve mezkür camide yevmi Hazreti Resulullah Sallallahü ve sellem ruhuyçün bir hatme okunurmuþ. Mezkûran camiye ve muallimhaneye bir hamam vakf 90 eylemiþdir." 63 Tepenin Kütahya yoluna bakan ucunda surlarla çevrili bir kale kalýntýsý mevcuttur. Kaleyi çevreleyen surlar oldukça belirgin bir durumdadýr. Ýlkler i

90 Halime Doðru, XVI. Yüzyýlda Eskiþehir ve Sultanönü Sancaðý, Odunpazarý Belediyesi Kültür Yayýnlarý -5, Eskiþehir 2005, s.61. ve Karacahisar smangaz O O smangazi Ýlkler 64 ve Karacahisar Ýlkler veKaracahisar O smangazi Kale duvarkalýntýlarý Kale giriþi O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

Kale kapýsý harap bir vaziyettedir. Halil Ýnalcýk'ýn giriþimiyle baþlatýlan kazý çalýþmalarý 2000 yýlýndan bu yana Anadolu Üniversitesi tarafýndan sürdürülmektedir.

Kale kalýntýsý bugüne kadar yapýlan çalýþmalarýn ýþýðýnda sivil bir yer- leþimden daha ziyade bir askerî garnizon görünümündedir. Kazýlarla ortaya çýkarýlan mekânlar genellikle birbirlerine bitiþik olarak inþa edilmiþ küçük odacýklardýr. Þu âna kadar birkaç tane de 30-40 metrekarelik, diðerlerine oranla büyükçe sayýlabilecek mekanlar ortaya çýkarýlmýþtýr.

Ayrýca kalenin ortalarýna rastlayan yerde kalenin su ihtiyacýný karþýla- mak üzere yapýlmýþ bir havuz da bulunmaktadýr.

Karacaþehir kale kalýntýsýndaki havuz

Kroniklerimiz Osman Bey tarafýndan fethedilmiþ olan Karacahisar'ý tarif ederken burada birçok kilise bulunduðunu ve bu kiliselerin fetihten 65 91 sonra mescide çevrilmiþ olduklarýný kaydederler. Bu kayýtlardan hareketle mevcut yerleþimde bir tanesi büyük olmak üzere birden fazla kilise olabilecek büyüklükte mekân aramalýyýz. Ancak þu âna kadar kale Ýlkler kalýntýlarý içinde yapýlan yüzey araþtýrmalarý ve kazýlarda bu ölçüde i büyük mekanlara ulaþýlmamýþtýr.

91 ve Karacahisar " Kaçan kim Karacahisar'ý aldý, þehrün evleri boþ kaldý. Ve Germiyan vilayetinde ve gayri vilayetden hayli adamlar geldiler. Osman Gazi'den evler dilediler. Osman Gazi dahý verdi. Ve sehel zamanda ma'mur oldý. Ve bir smangaz niçe kiliseler dahý vardý kim mescit etdiler. Ve bazar dahý durgýrdýlar." Âþýkpaþazade, bab 14, s. 103. O O smangazi Ýlkler 66 ve Karacahisar edilen pazardaOsmanBeytarafýndankonulmuþtur. Karacahisar'da birpazarkurulmuþveilkOsmanlývergisi debusözü Diðer yandanyinekroniklerimizinverdiðibilgileregörefe-tihtensonra saðlam verilereulaþmamýzýsaðlayacaktýr. sonuçlarý Karacahisar'ýnfizikyapýsýhakkýndaçokdahakapsamlý ve alana dikkatçekmiþtir. kalekalýntýlarýnýngüney-doðuHalime Doðru yönündekalan askeri malýyýz. Karacahisar'ýn bulunduðutepedePazar kurmayamüsaitbiralandaara- çarpmaktadýr. da büyükmekânlarýn,sokakolabilecekgeniþaralýklarýnvarlýðý göze Askeri bulunuyoruz. bölgeiçindekalanbualan- ceði sonucunavarmýþ incelemesi sonucundaaranýlansivilyerleþimyerininbubölge olabile- 14- 15, s.103- 104. 94 94 93 92 Kuvvet Komutanlýðý personelineþükran borçluyuz. Bu konuda özelizni saðlanmasýndave yüzeyaraþtýrmalarýnda çalýþmalarýmýzayardýmcý olan1. Taktik Hava Doðru s.60dn132 Nitekim etmektedir: Âþýkpaþazâdeþuþekildeifade konuldý. "Kadý Ve sübaþýkonýýldý. Ve bazar dürdi", bkz:Bab 94 Bu alandayapýlacakçalýþmalarvemuhtemelkazý Ýlkler veKaracahisar 93 Bu alandaözelizinleyaptýðýmýzyüzey O smangazi Kale içindekazýylaortayaçýkarýlanbirmekan 92 Þu haldebiz O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

BUGÜNKÜ ASKERÝ ALAN ÝÇÝNDE KALAN KALINTILAR

Kale kalýntýsý ile bugün askeri bölge içinde kalan ve sivil yerleþimin var olduðunu düþündüðümüz alan arasýndaki boþ düzlük ise pazar kur- maya en müsait yer olarak görünmektedir. Dolayýsýyla ilk Osmanlý ver- gisinin konulduðu Karacahisar pazarýnýn askeri ve sivil alan arasýndaki düzlükte güvenli bir biçimde kurulmuþ olduðunu kabul etmemek için bir sebep yoktur.

67 Ýlkler i ve Karacahisar smangaz O O smangazi Ýlkler 68 ve Karacahisar -Bugün kaleiçindeyapýlankazýlarýn olacaktýr. baþkenti olanKaracahisarOsmanBey'indeilk li yeresahip -Özellikle Ger Sultaný ileolaniliþkisindedebirdönümn birisidir.Bu olanlardan -Karacahisar, O ortaya çýkacaktýr. ortaya yapýlacak çalýþm alarla Karacahisar'ýn gerçek fiziki altyapýsý kalenin karþýs Ýlkler veKaracahisar miyan cephesinde olmasý nedeniyleönem- cephesinde miyan ýndaki a 'nin fet ihleri i sman Gazi'nin O smangazi s keri alanda fetih OsmanGazi'ninSelçuklu tamamlanmasýyla ve b çinde enstratejik ulunan yerlerde oktasýdýr. 5. BÖLÜM SAKARYA ÖTESÝ SEFERÝ O smangazi Ýlkler 70 ve Karacahisar türbesi bulunmaktadýr. bahçesinde tekkenin dahasonraki postniþinlerindenÞeyhSüleyman'ýn güçlendiren diðerbirunsurolmaktadýr. Bugünköyüniçindekitekkenin adýnýnzikredilmesiburivayeti Hatun ileilgilikayýtlardaÝtburnu tekke ÞeyhEdebali'ninilk tekkesi sayýlmaktadýr. KaynaklardaMal Edebali olarakkabuledilmekte;bunabaðlýdaköyün içindeki "Büyük ÞeyhinTekkesi" olarakzikredilmektedir. "BüyükÞeyh"iseÞeyh dur. Köyü'nüniçindebirbahçebulunantekke Ýtburnu kalýntýsý bulunan UludereKöyündedir. KöyüneskikaynaklardakiadýÝtburnu'- Metinde sözüedilenBeþtaþtekkesi bugünEskiþehirTepebaþý ilçesinde hazýr vemüheyyabuldular. Sorkun Aldýbugazileri,doðru üzerineiletti…'' Atlarý yeminkesüb bindiler. Sukenarýna vardýlar. SamsaÇavuþisukenarýnda buldular, Þeyhine sordular: Sugeçütverürmi?Þeyh:eyidir, gazilere geçüttir, Allahfazlýyle,der. dönemde bizebildire. Ve hemanungibiettiler. Vardýlar. BeþDaþ'untekkesine kondular. Çavuþ dahiolvilayeteyakýnyerde olur. Ve onadahihabaredelümkibirfýrsatoldugý kolaydur,vilayetinin dahiýrmaða dedi.Ve hemolvilayetma-murdur der. Ve Samsa suyunýgeçebilerüz.VeSakarya gelürler, hemgazileroltaraftan dedi.Mudurnu dersin? Mihaleydür:Hanum!Sorkun üzerineSarýkaya'dan,BeþDaþ'tangeçelümki "…Bir günOsmanGaziMihal'eeyidür:DarakçýYenicesi'ne sergirdelüm derüz,senne Sorkun üzerindenKaracahisar'açýkar. vilayetini,GöynükveTaraklý'yýMudurnu vurduktansonratekrar nehrinigeçtiktensonraSorkun'aOsman GaziSakarya çýkar, buradan Nehrinigeçtiklerinianlatýr.Samsa ÇavuþkýlavuzluðundaSakarya Osman Bey'inBeþtaþTekkesi'nden aldýðýyardýmýzikrettiktensonra, Göynükseferinikaydederken,Aþýkpaþazade, OsmanGazi'ninMudurnu 96 95 Aþýkpaþazade, Bab:10. s.99 Aþýkpaþazade, Bab:10, 99-100 (BEÞTAÞ-GÖYNÜK-MUDURNU-TARAKLI) SAKARYA ÖTESÝSEFERÝ Ýlkler veKaracahisar K ESÝM: A O smangazi 95 96 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

Uludere (Ýtburnu) Köyündeki Tekke'nin yerinde bulunan Þeyh Süleyman Türbesi

Beþtaþ Tekkesi'nin kalýntýlarý ise Ýtburnu (Uludere) Köyü'nün 3 km dýþýnda Eskiþehir'e bakan bir tepe yamacýnda bulunmaktadýr. Beþtaþ adý tekke kalýntýlarýnýn karþýsýndaki yükseltinin üzerinde bulunan taþlar- dan gelmektedir. Bugün hâlâ burada var olan ve antik dönemdeki bir yapýya ait olduðu düþünülen Beþtaþ'ýn ne zaman ve hangi amaçla buraya getirildiklerine iliþkin bir bilgi yoktur. Ayrýca yakýn çevrede bu taþlarýn alýnmýþ olabileceði düþünülen bir antik yapý kalýntýsýna da rast- lanmaz. Ancak karþý tepedeki tekkeye adýný veren Beþtaþ yüzyýllara rað- men hâlâ burada bulunmaktadýr.

71 Ýlkler i ve Karacahisar

Beþtaþ Tekkesine adýný veren antik dönemden kalma beþtaþ smangaz O O smangazi Ýlkler 72 ve Karacahisar amaçlý deðil,ganimetolmasýdýr. bir önemesahiptir. Buseferi diðerlerindenayýranözellik,seferinfetih SeferiOsmanGazi'ninfaaliyetleriiçindeayrýcalýklý Göynük-Mudurnu lerinden yardýmalmýþtýr. Nehri'nin karþýyakasýnageçerken butekkenin þeyhlerinden vemürit- yöresini iyitanýyanbirkonumdadýr. BunedenleOsman GaziSakarya Yaklaþýk 20km.mesafedenEskiþehir'içýplakgözlegörenBeþtaþTekkesi Ýlkler veKaracahisar O Beþ KardeþlertepesindekiBeþtaþTekkesikalýntýlarý smangazi Beþtaþ Tekkesi'ndenEskiþehir O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

Burada cevaplanmasý gereken soru Osman Gazi'yi o zamana deðin yap- madýðý böyle bir sefere zorlayan etkenlerin neler olabileceðidir. Kaynaklarýmýzda Osman Gazi'nin Bey olarak aþiretin baþýna geçmesin- den sonra etraftaki aþiretlerden pek çok Türkmenin kendisine gelerek tabi olduklarý kayýtlýdýr. Bu katýlýmlarýn arka planýnda daha önce sözünü ettiðimiz bir olguyu görmekteyiz. Bu olgu Anadolu'yu talan etmiþ ve etmekte olan Moðol idaresidir. Ve bu zulüm yönetimi yüzün- den Anadolu'nun Ýç ve Orta kesimlerindeki Türkmenlerin, yurtlarýný terk ederek uclara göçmeleridir. Ýþte bu göçlerin kuzey-batý Anadolu'ya doðru gerçekleþenlerinden önemli bir kýsmýnýn istikameti Osman Gazi ve aþiretinin yaný olmuþtur.

Sakarya Ötesi Seferi (Yeþil ile gösterilen güzergah Halil Ýnalcýk'a aittir. Kýrmýzý ile gösterilen yol ise bizim belirlediðimiz güzergâhtýr. Seferin sonunda Karacahisar'a çýktýlar ibaresi göz önünde bulundurulursa seferin baþlangýç noktasýnýn Karacahisar olmasý da muhtemeldir. Haritada her iki yol da gösterilmiþtir.) 73

Katýlan insanlarýn ihtiyaçlarýnýn karþýlanmasý ve baðlýlýklarýnýn pekiþtir- ilmesi kuþkusuz -eski Türk devlet geleneði gereði- bey olarak Osman Ýlkler Gazi'nin sorumluluðundadýr. Osman Gazi kendisine katýlanlar i nedeniyle geniþleyen ihtiyaçlarýný karþýlamak üzere böyle bir ganimet seferi düzenlemek gereði duymuþtur. Sakarya Ötesi Seferini "ganimet seferi" olarak tanýmlamamýz için yeterli bilgi mevcuttur. ve Karacahisar smangaz O O smangazi Ýlkler 74 ve Karacahisar geçilmiþtir. nehri geçiþiçinuygunsýðlýktadýr. Nehirburadaekibimizcebirkaçkez Bugün Çayköyadlýyerleþiminyanýndanbaþlayanboðaza giriþ yeri Akköy ve Harmankaya'nýn altýndangeçerekYenipazar'aAkköy veHarmankaya'nýn ulaþmaktadýr. dir. ergâh BeþtaþTekkesi Nehri'nigeçmekte- veÝnhisarhizasýndan Sakarya seçilmiþtir. Fotoðraflarýmýz veharitamýzdagörüldüðüüzerebugüz- 4-Seferin güzergâhý ganimetgetirilmesiiçinenuygungüzergâh olarak 3-Seferde esiralýnmamýþsadeceganimetleyetinilmiþtir. Taraklýyerler olarakGöynük,Mudurnu, gibibölgelerseçilmiþtir. 2-Seferin hedefiolarak,ganimeteuygunþekilde"mamurveþenlikli" 1-Seferde diðerlerindenfarklýolarakfetihamacýgüdülmemiþtir. mamurdur" demektedir. Aþýkpaþazade,Bab10.s 99. 100 99 98 97 yýllarda yapýlmýþ olanyeni köprü mevcuttur. tadýr. Þunudahemenekleyelim kiCumhuriyetin ilkyýllarýndayapýlmýþolaneskiköprü yýkýlmýþtýr. Bugünsadece1950'li II,DoðuBatýyay.,Bkz: Makaleler BeþtaþTekkesi Sarýcakaya s.88.Oysa Ankara,2008. kalmak- hizasýndançokyukarýda eskive olarak yeni daSarýcakaya'daki kanýt köprülerin yerinin nehringeçilmekiçinuygun yer olduğunugöstermektedir. çok kez geçilmiþtir. uygun olupolmadýðýný anlamaküzereseferin incelenmiþ ve þartlarýna nehrinuygunluðunu belirlemeküzere nehirpek 232. DoðuþuMeselesi",Söðüt'ten "OsmanlýDevleti'nin (Der: Ýstanbul'a, Bkz: HalilÝnalcýk, OktayÖzel-Mehmet Öz),s.225- men seferin baþarýsýndansözediliyor olmasýseferden saðlananganimete önemverildiðini göstermektedir. nekadar Halil ÝNALCIK, bu seferde Osman Bey'in Sakarya Nehri'ni bugünkü Sarýcakaya'dan geçtiðinidüþünmektedir. Nehri'nibugünküHalil ÝNALCIK, Sarýcakaya'dan buseferde OsmanBey'in Sakarya Buna Esasen Osmanlýseferlerinin baþarýsýalýnanesirlerleölçülürdü. Nitekim bölgenindurumunuanlatan Köse Mihalburalarýn çokmamurolduðunubelirterek "Ve hemolvilayet Alan çalýþmamýzda Sarýcakaya'nýn yukarýsýndan baþlayarak Söðüt hizasýna kadar yaklaþýk 40km.liknehiryataðýbu baþlayarak Söðüthizasýnakadar yukarýsýndan Alan çalýþmamýzdaSarýcakaya'nýn 99 Sakarya NehrindenSorkun'açýkanboðaz(BoðazýnyanýndakiköyÇayköy'dür) 100 Boðaz yaklaþýk40kmkadardevametmektedir. Boðaz Ýlkler veKaracahisar O smangazi Ancak, bukez sadeceganimetle yetinilmesineAncak, rað- 98 97 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

Boðazýn giriþinden Sakarya Nehrinin görünüþü. (Burada suyun atlarla geçmeye uygun sýðlýkta olduðu rahatlýkla görülebilmektedir.)

75 Ýlkler i

Söðüt-Beþtaþ Tekkesi- Sakarya-Harmankaya'nýn altýndan Sorkun (Yenipazar Çöte Mahallesi) ve Karacahisar smangaz O O smangazi Ýlkler 76 ve Karacahisar Kaynaklarda geçenSorkun inþa edilmiþtir. türbe mevcuttur. TürbeSelçuklukümbetleritarzýndaikikatlýolarak dönüþmüþtür. Daðeteðindeeskiköydenhatýraolarakbugünsadecebir bugün Yenipazar kazasýnýnbirmahallesi(ÇöteMahallesi)haline XVIII. Yüzyýldasusuzluknedeniylekasabanýnyakýnýnataþýnmýþve eteðinde birköyidi. 102 101 görülmemektedir. için çokuzakbiryerde kalmaktadýr. buradan geçecekbirMudurnuseferi Dolayýsýyla yolu tarafýmýzdan çokmakul karayolu üzerindeSarýyarbarajýna yakýnbiryerde bulunmaktadýr. Buköy konumu Göynük Mudurnuseferi itibarýyla Bugün bölgedeSorkun adýnýtaþýyantek köy EskiþehirMihallýçýkilçesininNallýhanBeypazarýyoluna baðlayan Sorkun 16 yydaGöynük'e baðlýbirköydür. s.525. Bkz:Barkan-Meriçli, Ýlkler veKaracahisar 102 Köy, köylülerinifadesinegöremuhtemelen 101 bu devirdeYenipazar'ýn yukarýsýndadað O smangazi Eski Sorkun'danbirgörüntü Boðazýn içkýsýmlarý O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

Yenipazar Çöte Mahallesi

77 Ýlkler Sorkun'a gidiþ güzergahý i (Kýrmýzý çizgiler bizim belirlediðimiz yolu göstermektedir. Siyah çizgiler Halil Ýnalcýk tarafýndan belirlenen Sarýcakaya güzergahýdýr. Haritada daha doðuda, Mihalýççýk'tan Nallýhan-Beypazarý hattýna çýkan yol üzerinde bugün var olan Sorkun köyünün yeri gösterilmiþtir.) ve Karacahisar smangaz O O smangazi Ýlkler 78 ve Karacahisar Ýlkler veKaracahisar O smangazi Eski Sorkun'dakitürbe Eski Sorkun'dakitürbealtkat O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

Sorkun'a ulaþan bu boðazýn tabanýnda yazlarý kuruyan bir dere yataðý bulunmaktadýr. Bu boðaz geniþleyen yerlerinde bahçe tarýmý yapýlmaya uygundur. Köse Mihal'in de belirttiði gibi gazilerin geçiþine uygun bir boðaz görünümündedir. 5-Seferin en uygun þartlarda gerçekleþtirilmesi için bölgeyi iyi bilen ve bölgedeki Hýristiyanlarca da tanýnan Samsa Çavuþ kýlavuz seçilmiþtir. 6-Harmankaya'nýn hemen alt tarafýndan geçmekte olan yol Harmankaya tekfuru Köse Mihal'in kontrolünde idi. Bu yolu öneren ve 103 Osman Gazi'ye yardým eden de o olmuþtu. 7-Bu sefer sonucunda sadece ganimet elde edilmekle kalýnmamýþ ayný zamanda Sakarya Nehri ötesindeki tekfurlarýn baðlýlýðý da saðlan- 104 mýþtýr.

Mudurnu

Görüldüðü üzere Osman Gazi'nin erken dönem harekâtý içinde Sakarya ötesi seferi ayrýcalýklý bir yer taþýmaktadýr. Bu sefer ile Osman Bey ilk kez yaylak ve kýþlaklarýnda saðladýklarý üretimden daha fazlasýný elde etm- 79 eye çaba göstermiþtir. Baþlangýçta sadece ganimet (kaynaklardaki þek- liyle doyumluk) elde etmek amacýyla giriþilen sefer Osman Bey'e Sakarya Nehri ötesi tekfurlarýnýn baðlýlýðýný da getirmiþ olmaktadýr. Böylelikle Osman Bey batý yönündeki harekâtý için iki önemli avantaj Ýlkler saðlamýþ olmaktadýr: Birincisi, Sakarya Nehri ötesi tekfurlarýnýn zapt ü i

103 Aþaðýda Mihalgazi ve Harmankaya için ayrý bölüm halinde daha ayrýntýlý bilgi verilmektedir. 104 Niçin esir alýnmayýp ganimetle yetinildiði açýklanýrken Âþýkpaþazade "Esir almadýlar. Mal ve ganimet çok aldýlar. ve Karacahisar Anun içün kim halký kendülere tabii etmek içün…" açýklamasýný getirmektedir. Bab 10, sayfa 100. smangaz O O smangazi Ýlkler 80 ve Karacahisar la gerçekleþtirenOsmanGazi'ninisabetlibirstratejiizlediðiortadadýr. ihtiyaç vardýr. Bunoktalardan hareketleötesiseferinibaþarýy- Sakarya geniþleme içinsaðlamekonomik kaynaklaravekapsamlýinsangücüne geniþlemeeðilimiþekillenmeyebaþlamýþtýrvebu batýya doðru katýlmalar açısındanolaðanüstüönemdedir. ÇünküOsmanGazi'nin çalýþýlmasý, kuþkusuz, uclardakiTürkmenhareketliliði veOsmanBey'e Bölgede dahaOsmanGazi'ninilkzamanlarýndanüfuztesisedilmeye kaynaklarý bakýmýndanbeyliðeçokönemlibirgüçkattýðýgörülecektir. Osmanlý Beyliði'ninyönetimialtýnagirdiðiveözellikledeekonomik merkezi meydanagetirmiþtir. Nitekimbubölgeninçokgeçmeden ötesinin kaynaklarýOsmanBey'invebeyliðininetrafýndabircazibe alaný tesisetmiþ,hemkendisiNehri hemizleyenleritarafýndanSakarya hareket etmiþtir. Ýkincisi,ekonomik anlamdaçokönemlibirgeniþleme elindeki güçlerinidaðýtmadangerisinisaðlamaalmýþolarakdaharahat bir faktörolmuþtur. ÇünküOsmanBeybatýyönündekiharekâtýiçin rapt altýnaalýnmasýaskeri bakýmdanOsmanBey'iniþinikolaylaþtýrýcý Ýlkler veKaracahisar O smangazi Göynük O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

Taraklý

-Sakarya ötesi seferi Sakarya ötesindeki topraklarý Osman Bey'in nüfuzu altýna sokan bir ganimet seferidir.

-Bu sefer Osman Gazi ile Köse Mihal'in iþbirliði sonucun- da ortaya çýkmýþtýr.

-Seferin kýlavuzlarý Beþtaþ tekkesi derviþleri ve Samsa Çavuþ'tur.

-Sefer güzergâhý tarafýmýzdan Söðüt-Beþtaþ-Ýnhisar hiza- sýndan Sakarya geçiþi Harmankaya-Sorkun(bugünkü Yenipazar civarý) üzerinden Mudurnu-Göynük-Taraklý þeklinde belirlenmiþtir.

-Osman Gazi bu seferde sadece ganimet almýþ esir 81 getirmemiþtir.

-Sefer özellikle yeni ekonomik kaynak alanlarýnýn bulun- masý ve Osman Gazi'ye katýlan Türkmen gruplarýn Ýlkler i ihtiyaçlarýnýn karþýlanmasý bakýmýndan son derece önemlidir. ve Karacahisar smangaz O O smangazi Ýlkler 82 ve Karacahisar Gazi'nin davetiüzerinedindeðiþtirerekÝslamiyet'iseçmiþtir. var olmayanbirkiþilikolduðuveonunhakkýndaki bilgilerin la bölgeyiiyibilmektedir. ColinImber, KöseMihal'inaslýnda erde- yeralmýþvekýlavuzluketmiþtir. Kaynaklardananlaþýldýðýkadarýy- Gazi'nin erkenötesindekil- dönemseferlerinde -özellikledeSakarya Köse Mihal,OsmanBey'eilkkatýlan"nökerlerden" bir yerolarakgösterilir. yönetiminde Osmanlý dönemikaynaklarýndaKöseMihaladlýtekfurun sarp birkayalýktýr. Bukayalýðýnaltyanýndayeralanyerleþimyerierken Nehri'ndenSorkun'aSakarya gidenboðazýnsolüstyanýndayeralan Nehri'ninkarþýyakasýndanehirkýyýsýnda bugünSakarya Harmankaya, 107 107 106 105 þad oldýlar. AndanOsmanGazi Köse Mihal'ebiralemlitrâz-ý zâz-ýeyininevirübhil'ât geydürdi…" itMüslüman olayýmdidi.Köse veeytdi. Banaimanarz paþalarcem-, MihalOsmanGaziönünde Ýslamagiribbeyler tehiye OsmanGazi'ye idübale't-ta'cilgelübOsmanGazihuzurunda hazýrolubelöbdüðinleyinan-samîmil-kalb esbabý müheyyaolmuþtur.heman ancaksanamuntazýrýzdidiler. Köse Mihalhemenkimbuhaberiiþidüpesbabýn idi. AndanhemensaatKöse Mihal'eâdemgönderüb eyitdiler: tizcekgelesün.Azimseferümüz vardur. Cemi-i cevabýnýiletalanidelümdidi.Zira buKöseHarmankaya'yý Ýslama davet idelüm.Eðermüsliman olursahoþ.Hernereye dirsenizvaralým. Eðerolmazsaevvel anunvilayetini Bankasý KültürBankasý Yayýnlarý, 2009, s.28-33. Ýstanbul Mihal Gazi'ninÝslamagiriþiniNeþrî,s.121'de anlatýr: þöyle "OsmanGazieyitdi:köse Mihal'ýokuyalum. Gelsün. Neþri, s.89. Ayrýntýlý bilgiiçinbkz.HalilÝNALCIK, Devlet_i'Aliyye Osmanlý Ýlkler veKaracahisar K HARMANKAYA 105 ESÝM: B O smangazi Mihal Harmankaya kâfirlerinin tekfuru kâfirlerinin idi.GayetMihal Harmankaya bahadýr Ýmparatorluðu ÜzerineAraþtýrmalar-I, Türkiye Ýþ En arkadakidaðHarmankaya'dýr 106 birisi olupOsman 107 Osman O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

108 Aþýkpaþazade'ye sonradan eklendiði görüþündedir. Imber, bu görüþünü Hüdavendigâr Livasý tahrir Defteri'ndeki kaydýna dayandýr- 109 maktadýr. Bu kayýt defterdeki þekliyle þöyledir: 556-Çiftlik 2 Aded: Cilt 166: 1)Çiftlik, Harman-kaya [539] da Durasi, hasýl 200. 2)Çiftlik, Harman-kaya' Mehmed [514: 1], hasýl 200. Zikr olan çiftlikler Mihal-oðlu Mehmed Beð'in mülki idüðine ellerinde hükm-i þerîfleri var, mazmûnýnda münderiç olan budur ki: 'Anadolu Beðlerbeðisi Karagöz dâme ikbâlehu tevkî'-i refî'-i hümayun vâsýl olýcak ma'lum ola kim, Harman-kaya'da Durasý Çiftliði ve Mehmed Çiftliði, ki ikiþer yüz akçe hasýlyazar, Mihal-oðlu Ali Beð'ün emlâkinden olub, hâliyâ merkumýn oðlu Vulçitrýn Sancaðý Beði Mehmed Beð Bâb-ý Se'adet katýma gelüp þöyle 'arz olunduki: Bu zikrolan mülk bir kimesneye timarlýða virilüp mülkiyet üzere tasarrufa mâni' olur- muþ. Ýmdi bunda 'Atebe-i 'Ulyam'da olan Defter-i Hakanî'ye müraca'at olunub, görülüb, Harman-kaya'da Durasi Çiftliði ve Mehmed Çiftliði, ki ikiþer yüz akçe hasýl yazýlub mezkûr iki çiftlik Doðan [540] buyurdum ki: Zikrolan iki çiftlik her kimse timarlýða virilmiþ ise girü alýnub dahi kemâkân merhum cânibinden mülkiyet üzere tasarruf ettiresin ve dahi hasýlýndan bir mikdar nesne alýnmýþ ise girü alýversin ve Defter'de dahi kayd ettiresin, ki min-ba'd sehv ile timara virilmek ihti- mali olmaya, þöyle bilesin.

Ypr. 64

563- Muhtelif Vakýflar, Orhan Beð'den: 1- B, C: Nefs-i Göl [477] de merhum Mihal Beð bir zaviye bina idüp, mezkûr zaviye içün bir hamam bina idüb vakf etmiþ. Zikrolan hamam harab olub imarete muhtacdýr ve zaviye-i mezbur dahi mu'attaldýr, 83 deyü kayd olunmuþ. Ýlkler i

108 Colin Imber, "Ýlk Dönem Osmanlý Tarihinde Düstur ve Düzmece" Söðüt'ten Ýstanbul'a içinde 2. Baský Ankara 2005 s. 291vd. 109 Ömer Lütfi Barkan-Enver Meriçli, Hüdavendigâr Livasý Tahrir Defterleri 1, TTK Yayýný, Ankara 1988, s. 316-317. ve Karacahisar smangaz O O smangazi Ýlkler 84 ve Karacahisar niklerdeki kayýtlarakatýlmaktadýr. etmiþ birHýristiyandönmesinedayandýðýný hiçunutmamýþlardýr…" de varlýðýnýsürdüren ünlüOsman GaziailesiMihaloðullarýsoylarýnýOsman'ailtihak paþazâde kaydýnýnzorlanmasý olduðu açýktýr. Paul Wittek"… Günümüzde Neþrî'yidetanýmýþolmalýdýr.durumda Âþýk- Imber'inyorumunun nutasarrýflarýdýr…" dahiKöseMihal'inþimdioðlýoðlanlarýmalikâne muhibbi oldu.OlHarmankaya'yý azad itdi.KöseMihaldahihemenc'an-üdildenOsmanBey'eetbaiylenöker olubgerçek Osman Bey, kýyamayubgünahýnafidüb KöseMihal'i-bahadýrolmaðýn-öldürmeye KöseMihal'itutdýlar. kâfirlerününtekfuru münhezim kýlubHarmankaya Andan hay diyinceOsman'ýnyanýnahaylýyiðitcemolubdönübEskiþehirBeyinün halkýný maktadýr. Neþri'ninkaydýna göre"…AkabincegelenlerleOsmandahicengiderek, Gazi'nin nökeri olduðuyolunda Âþýkpaþazâde'yebenzerifadelerkullan- leri açýklamayayetmemektedir. NeþrîMihalGazi'ninihtidasýveOsman Neþrî'deverilenbilgi- Köse Mihalhakkýndadiðerkroniklerde,örneðin eklediðini söylemektedir. Fakat Imber'inAþýkpaþazadeileilgiliyorumu tanýdýðýný veondanKöseMihal'inhikâyesinidinleyerekeserine Uzun Hasan'akarþýyapýlanseferdeAþýkpaþazâde'ninMihaloðluAli'yi geldiði sonucunuçýkarmaktadýr. Imberdahadailerigiderek1473'de eye muhtemelen15.yüzyýlýnsonlarýndaveya16.baþlarýnda ettiði görülmektedir. Buradanhareketle ImberMihaloðullarý'nýn bölg- aldýðý veþimdionunoðluolanMehmet'inburayýmülkolaraktasarruf Köyü'nüsatýn Bu kayýtlardaadýgeçenMihaloðluAli'ninHarmankaya 111 110 Wittek, s.54. Wittek, Neþrî, s.77. 110 Colin Imber'inmantýðýnagöreKöseMihal'inoðlubu Ýlkler veKaracahisar O smangazi 111 Yakýn planHarmankaya diyerek kro- O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

Harmanköy'de Köse Mihal'in türbesi

Colin Imber'in de kullandýðý Hüdavendigâr Livasý Tahrir Defterlerindeki bir baþka kayýt Köse Mihal'in gerçek bir kiþilik olduðunu bize söylemek- tedir. Bu kayýtta Orhan Bey zamanýnda Gölpazarý'ndaki vakýflardan söz edilirken "…Nefs-i Gölde merhum Mihal Beð bir zaviye bina idüb mezkûr zaviye içün bir hamam bina idüb vakf etmiþ. Zikr olan hamam harab olub imarete muhtaçtýr ve 112 zaviye-i mezbur dahi muattaldýr…" denilmektedir. Þüphe yok ki anlattýk- larýmýzýn ýþýðýnda Köse Mihal Osman Gazi devrinde yaþamýþ bir kiþilik- tir.

85 Ýlkler i

Mihal Gazi türbesinin içeriden görünüþü ve Karacahisar

112 smangaz

Barkan- Meriçli,s.320. O O smangazi Ýlkler 86 ve Karacahisar muþtur. çiftlikþeklindebulun- olarak sonra ahfadýelindevakýf Harm ankaya daha olarak elindebulundurduðu -Yönetici olmuþtur. sonra damüslüman daha süreOsmanGazi'ninyanýndasavaþlarakatýlmýþ, -Bir yanýnda yeralmýþnökerlerdendir. -Köse MihalerkendevirlerdenitibarenOsmanGazi'nin Ýlkler veKaracahisar O smangazi 6. BÖLÜM ÝKÝ BÜYÜK DARBE: BÝLECÝK VE ÝNEGÖL O smangazi Ýlkler 88 ve Karacahisar ine yapýlananlaþmaaynýzamanda bugüzergâh içinitirazlarýhatta olacaktýr. Ýkincivedahaönemliolanyararyaylayolu güzergâhý üzer- lada olduðusýradageridekalan mallarýnýnkorunmasýteminedilmiþ Osman Gazibuyollaikiyönlüyararsaðlayacaktýr. Birincisiaþiretinyay- peynir, verecekti. kilim,halývs)Bilecik tekfuruna karþýlýðýnda yayladönüþündeürettiklerikimimallardan (tereyað, Gazi aþiretinaðýrlýklarýnýyaylayagiderken Bilecik'ebýrakacakbunun Kaynaklardan naklettiðimizbilgilerdendeanlaþýlacaðýüzere Osman ile yaylayagidiþlervedönüþlerilgiliolarakbiranlaþmayapmýþtýr. prensibidir.getirmeme BunusaðlamakiçinOsmanGaziBilecik Tekfuru lüdür. kendisine Ýlki,buikitekfuru karþýortakbirdüþmanhaline Osman Gazi'ninÝnegöl'ekarþýBilecik'idengelemepolitikasý ikiyön- viranesu vardur. AndanOsmanGazigelüpyaylayaçýktý…" Hamzabeð-Köyinün nevahisindedefnolýndý.Þimdimezarýcivarýndabirkârbân-saray biraderi Saru-Yatýoðlu belidükendüði BayHocaandaþehidolup,Ermeni yerde buluþtýlar. Osmanilercümlesiyayaðidi.Kâfirdahiçoðidi.Ceng-iazimolupOsmanun pusununüzerinesürüpkâfirlerile itti. OsmanGazidahihâkteâlâyatevekkülidubtoðru Osman'un birmartalozývaridi.Bil(bel)dükendüði yerde kâfirpusuya erkodý dehüilan yýka. Aya Nikola'nun casusý varidi.Gelüptenbihidubpusuyabi-kýyazerkodular. Derbendindengeçüp,gelüpÝnegöl'üyakupOsman BeðdiledikiyetmiþkiþiyleErmeni "…Osman ileÝnegölTekfurý arasýndaâdavetvaridi.Biribirindenmuhterizlerdi. Birgün Osman GaziilkolarakKulaca'yý fethetmiþtir. bulunuyordu. Nitekimyukarýdaizahedildiðigibibuhusumetekarþý OsmanGazi'yekarþýbirhusumetiçerisinde olan Ýnegöltekfuru baþýna geçtiðiilkzamandanitibarenbölgedekiikigüçlütekfurdanbiri dengeleme stratejisihissedilmektedir. Çünkü,OsmanGazi'ninaþiretin dostane politikanýntemelindekuþkusuz ileiliþkileri Ýnegöltekfuru vehattaBileciklilerekarþýizlediði Osman Gazi'ninBileciktekfuru 1281'i izleyen5-6yýliçinde-riayetetmiþtir. babasýndan devralanOsmanGazidebudostluksiyasetine-enazýndan siyaseti gütmüþtür. Söðüt-Domaniçhattýný, Beyliðidahadoðrusu bölgesinde yaþadýðýonyýllarboyuncaçevredekitekfurluklarilebarýþ için özelbiryeriþgaletmektedir. Gazi,SöðütDomaniç ÇünküErtuðrul Kaynaklardan anlaþýldýðýkadarýylaBilecikerken dönemOsmanlýTarihi 114 113 Neþri s.81 Aþýkpaþazade, bab9,s.98-99. Ýlkler veKaracahisar O smangazi 113 114 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

þikayetleri bulunan Ýnegöl tekfuruna karþý Bilecik tekfurunu tarafsýz hale getirecektir. Bilecik tekfurunun bu tartýþmada tarafsýz kalmasý hay- ati önemdedir. Zira yayla gidiþ dönüþlerinde Bilecik tekfurunun arazisinin uðradýðý zarar - yolun yakýnlýðý dolayýsýyla- kuþkusuz Ýnegöl tekfurunkinden kat kat daha fazladýr. Görüldüðü üzere Osman Gazi'nin Bilecik tekfuru ile anlaþmasý çok esaslý bir stratejik öngörünün eseridir. Ve Osman Gazi bu stratejik anlaþmayý Bilecik'in etrafýný fetihlerle tama- men kuþatýncaya kadar devam ettirecektir.

Osman Gazi'nin Ýnegöl'e karþý Bilecik'i bir denge unsuru olarak tutma politikasýnda ikinci olarak Bilecik'in Hýristiyan ahalisinin de önemli bir yeri bulunmaktadýr. Eskiþehir pazarýndaki mücadelelerde Osman Gazi'nin Bilecikli Hýristiyan bardak satýcýlarýný Germiyandan gelen Müslümanlara karþý koruduðunu görmüþtük. Bu demektir ki Osman Gazi oluþturmaya gayret gösterdiði güvenli ticaret bölgesinde Bileciklilere ayrý ve özel bir ihtimam gösteriyordu. Bu özeni þöyle açýk- lýyordu: ''…Osman Gazi Bilecük kâfirlerine gayetde hürmet eder idi. Sordular kim: ''Bu Bilecük kâfirlerinün senün katunda hürmeti var. Nedendür'' dediler. Eyitdi kim: '' Konþýlarumuzdur. Biz geldük bu vilâyete garib.Bunlar bizi hoþ dutdýlar.Ýmdi bize vâcib- 115 dür kim bunlara hürmet edevüz dedi…"

Yukarýda belirtilen strateji ile birleþtirildiðinde Osman Gazi'nin Bilecik'i kendisi için müstakbel bir sahip olunacak þehir; Bilecik ahalisini de müstakbel ahalisi olarak gördüðü düþünülebilir.

Bilecik'in Ýnegöl'e karþý dengelenmesinde üçüncü bir unsurun Bilecik ve Ýnegöl tekfurlarýnýn nüfuz alanlarýnýn kesiþtiði Bozüyük-Ermeni Beli boðazý olduðunu görüyoruz. Osman Gazi'nin Bozüyük'e de özel bir önem verdiðini ve burayý Kumral Baba'ya vakfederek saðlama aldýðýna Domaniç ve Ermeni Beli bölümünde deðinmekteyiz.

Bu üç unsuru göz önünde bulundurduðumuzda Osman Gazi'nin Bilecik için erken devir geniþleme stratejisi içerisinde ayrý ve özel bir rol 89 biçtiðini rahatlýkla görebiliriz.

Bilecik kalesinin fethi kaynaklarda oldukça tafsilatlý bir biçimde Ýlkler

anlatýlýr. Çünkü burasý kolay fethedilir bir yer gibi görünmemektedir. i Osman Gazi fetih için Bilecik tekfurunun düðününü fýrsat bilir. Yarhisar tekfurunun kýzý ile evlenecek olan Bilecik tekfurundan özel bir düðün

115 ve Karacahisar

Aþýkpaþazade,Bab 10, s.100. smangaz O O smangazi Ýlkler 90 ve Karacahisar iþte busözüedilenkiþidir. Orhan'a nikahlarkierken devirinünlükadýnlarýndanNilüferHatun narak öldürülür. olur. Düðünyeridebaskýndannasibinialýr. Tekfur tezzamanda yakala- olmalýdýr. Tekfur teklifikabuleder. Boþalankaleninelegeçirilmesi kolay gideceklerinden sözkonusu evlenmemerasimiilkbaharaylarýnda Gazi aþiretiilebirliktedüðünekatýlabilsin.Düðündensonradayaylaya tertibi ister. Bunagöredüðünaçýklýkbiryerdeyapýlmalýdýrki,Osman 116 Aþýkpaþazade, bab12. s.10 vd.tammetin içinek: 116 Osman Gazi,Yarhisar kýzýnýoðlu tekfurunun Ýlkler veKaracahisar O smangazi Türbenin imarettarafýndangörünüþü Þeyh EdebaliTürbesiveCamii O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

Þeyh Edebali Türbesi Haziresi (En baþta Þeyh Edebali, yanýndaki kabirde Tursun Fakih)

91

Bilecik-Yarhisar ve Ýnegöl'ün fethiyle Osman Gazi arazisine katýlan yerler Ýlkler i ve Karacahisar smangaz O O smangazi Ýlkler 92 ve Karacahisar harflerle imledik.Dikkatçekmek istediðimiznoktaH.699/M.1299 Gazi'nin elindedir. Yukarýdaki alýntýdaÝnegöl'ünfethitarihinikalýn görüldüðü gibiÝznikveBursahariçBizanstekfurluklarýartýk Osman onunbölgedekikonumununa girmesi güçlendirmiþtir. Haritamýzda Bilecik vehemenarkasýndanÝnegöl'ünOsmanGazi'ninhâkimiyeti altý- tutuluyordu. erken sorumlu devirdekiþehitlerden Ýnegöl tekfuru latmýþ olmalýdýr. Çünkü baþta BayHocaveSarýyatu(Savcý)olmaküzere Ýnegöl'ün fethimetindedeanlatýldýðýüzereOsmanGazi'yiçok rahat- Getürdileryerinenur-ý zahir Neyikimdutdýâsân etdikadir.. oldý." vaki tarihi hicretünalýyüzdoksanokuzunda fethün "Bu Gör imdialemekimgeldiOsman Harap etdilerolküfrindiyarýn Alýndý Ýnegölkýrýldýkâfir müsülmanlar kýrýlupþehitolmaðabukâfirsebepolmýþidi..." Tekvürini paraetdiler. Erkeðini kýrdýlar. Diþisiniesiretdiler. Anuniçünkimçok geldi, yaðmaetti.Gazileradýniþitdiler, haydeyincehisariçinekoyuldýlar. aldýlar, Bilecüðegetürdiler. Masalihineysegördiler. AndanÝnegöl'egeldiler. Hemankim kaçmasun dediler. Durgut AlpDahierdi. Ýnegöl'içevirdi. OsmanGaziDahýhernekim "…Tezcek Turgut Alp'ýÝnegöl'esaldýlarkimAya Nikola kimÝnegöltekvüridür, iþidüp kaynaðýmýzda þöyleanlatýlýr: politikasýnýn birürünüdür. BilecikfethisonrasýndakiÝnegöltaarruzu na almayýihmaletmemiþtirkibuO'nunartýkiyibildiðimiztedbirli hal Ýnegöl'esaldýrmýþtýr. ÝleridekimevziolarakYarhisar'ý dagüvenaltý- der- caðý daaçýktý.BunedenleOsmanGazi,Bilecik'ielegeçirirgeçirmez Gazi'nin elinegeçinceÝnegölTekfuru ilebüyükbirhesaplaþmanýnola- likte düþünülenvehesabakatýlanbiryerolmuþtur. Bilecik,Osman etmiþtik. OsmanGazi'ninstratejisiiçindeÝnegöldaimaBilecikilebir- Ýnegöl Tekfuru ileOsmanGaziarasýndakidüþmanlýktanyukarýdasöz Bilecik'te kayýnpederiÞeyhEdebalý'yýveeþiniyerleþtirdiðinigöreceðiz. lerinden birisiolmuþtur. AþaðýdatoprakdaðýtýmýndaOsmanGazi'nin Bilecik yukarýdasaydýðýmýznedenlerleerken döneminönemlimerkez- ÝNEGÖL'ÜN FETHÝ 118 117 Aþýkpaþazade, bap12, s.102. Aþýkpaþazade, Bab13, s.103. Ýlkler veKaracahisar O smangazi Gaziler malünimetaldývafir 117 118 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar yýlýdýr. Bilindiði üzere Osman Gazi'nin baðýmsýzlýðý için kaynaklarýmýz- da yine bu tarih verilmektedir. Ancak verilen tarihin gerekçesi farklý olarak zikredilmektedir. Kaynaklarýmýz ilk hutbe bölümünde daha ayrýntýlý olarak anlatýldýðý üzere 1299 yýlýnda Selçuklu Sultanýndan hâkimiyet alametleri geldiðinden bahisle Osman Gazi'yi bu tarihte baðýmsýz sayarlar. Saðlýklý görülmeyen bu rivayetleri ciddiye almak gerekmemektedir. Bunun yerine, daha somut bir dayanak temeli olarak Osman Gazi'nin fetihlerle bölgede elde ettiði gücü esas almak daha uygundur görüþündeyiz.

Ýnegöl

93 Ýlkler i ve Karacahisar smangaz O O smangazi Ýlkler 94 ve Karacahisar m gibi maktadýr. BundansonraÝznikvedahaBursa fetihlerininilkadý yönündeki fethiileOsmanGazi'ninÝznik veÝnegöl'ün -Bilecik -Bu ilkdönemin sonunda OsmanGazimeydana getirdiði baþlayacaktýr. çabalar olacaktýr. beylið inde enönemlidönümn onun -Bö hutbe okutma yetkisine sahip olduðunu düþünmektedir. görmüþtür. Bugörüþüd olarak "kýlýcýilememleketa nüfuz alanýilekendisini erkezlerin ylelikle eldeedilentopraklardaadýnýn önc Ýlkler veKaracahisar e kuþat O ýlmas smangazi ý oðrultusunda kendiadýna ý aalný bulun- tamamlanmýþ mý v sonra e oktalarýndan birisi oktalarýndan fet ihleri i o çan han" kunmasý ç in 7. BÖLÜM VE KARACAHÝSAR BAÞKENT O smangazi Ýlkler 96 ve Karacahisar izninin alýnmasýgerektiðinidüþünmektedir. Selçuklu Sultanýnabaðlýolduðunainanmaktavehutbeiçinsultanýn ni savunmaktadýr. ÇünküOsmanBey'inbaðýmsýzolmadýðýnavehalen 1-Tursun Fakih hutbeiçinSelçuklusultanýndanizinalýnmasýgerektiði- konular þunlardýr: Aþýkpaþazade'de hutbeileolarakverilenkayýtlardadikkatimiziçeken zikredilen kiþibaðýmsýzbirhükümdarolarakkabuledilir. nun (baðlýbulunulanhükümdarýn)adýzikredilmektedir. Hutbedeadý plana çýkar. Çünkühutbedehutbeninokunduðu yerin siyasimetbuu- tedir. Zirahutbedinselolmasýndandahaziyadesiyasalniteliðiileön baðýmsýzlýk alametlerininengüçlülerindenbirisiolarakkabuledilmek- iliþkin birkaçnoktayadeðinelim.Hutbe,ortaçaðilkÝslamdevletlerinde Osman Gaziadýnailkhutbeninokunduðu çaðda,hutbeninönemine 119 Tam metin içinbkz:Ek:8 GÖR ÝMDÝÂLEMEKÝMGELDÝOSMAN 119 Ýlkler veKaracahisar K Dursun Fakih'inBilecik'teÞeyhEdebali haziresindeki kabri ÝLK HUTBE ÝLK ESÝM: A O smangazi O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

Bilecik-Küre'de Dursun Fakih'e izafe edilen türbe

2-Buna karþýlýk Osman Gazi kendi kýlýcý ile baðýmsýzlýðýný saðladýðýný 120 düþünmektedir. Metinde Osman Gazi ilk hutbe okutabilme hakkýný Gökalp neslinden gelmiþ olmasýna baðlamaktadýr. Bu geleneðe göre hem Türkmen hiyerarþisi çerçevesinde kendi aþireti, Selçuklularýn men- sup olduðu Kýnýk boyundan daha üstündür. Hem de kendi atasý olan Süleyman þah Selçuklulardan daha önce Anadolu'ya gelmiþtir. Bu iki yöndeki üstünlük nedeniyle baðýmsýzlýðý hak ettiðini düþünmekte ve sultan iznine gerek olmadýðýný ileri sürmektedir. Bu anlatým, Sultan II. Murad devrinde ortaya çýkmýþ olan Oðuzculuk akýmýyla ilgilidir.

120 Ýbn Kemal, Osman Gazi'nin tavrýný çok daha iddialý bir üslupla aktarmak- tadýr "…Ben kimsenin taht-ý hükümetinde deðilim. Kendü baþýma sultaným. Bu diyarý kýlýcýmla açub dururýn. Kul, nöker olmadým. Ne efendim var ne de sultaným. Ben icazet verdiðim yetmez mi benim 97 iznim kifayet etmez mi? Sultan-ý zaman dediðiniz Melik-i Yunan ise benim mülkümde anýn ne tasarrufu var? Ol kimdir ana ne ülkem halkýnýn ihtiyaçlarý ve ne hod benim mülkümün Ýlkler

tevakkufu var. Nisbette andan eksik i deðilim. Benim aslým Güneþtir, anýn Ay. Hasb-i hesabý araya gelirse hod maslahat görmez. Ýþ kolay. Gökalp'i bilmeyen bilmez, bilen Selçuk'a nisbet kalmaz…" Tevarih-i Âli Osman, 1. Defter ( yay. Þerafettin Turan) Ankara ve Karacahisar smangaz 1970, s.112-113. O Küre'deki türbenin içeriden görünüþü O smangazi Ýlkler 98 ve Karacahisar bir "kurtuluþ reçetesi"gibigörünmektedir. de BizansÝmparatorluðu'nunzayýflamasýylaortayaçýkandaðýnýklýkiçin Anadolu'da onyýllardýrsüregelenekonomik vesosyalbuhraniçinhem Anadolu ucundaOsmanGazi'ninoluþturduðubucazibemerkezi hem olan "Ýstimâlet"anlayýþýnýntemelleriþimdidenatýlmaktadýr. Kuzey-batý ki asýrlardaOsmanlýlarýntoplumyönetimipolitikalarýnahâkimolacak deðil aynýzamandabölgedekiHýristiyanlaradayervardýr. Dahasonra- Oluþturduðu bucazibemerkezinde sadeceMüslümanTürkmenlere dan þenlendirerekbircazibemerkeziolmasýdýr. meydanagetirmiþ vasfý, sahipolduðuegemenlikalanýnýaynýzamandaekonomik bakým- þimdi doðmuþtur".Kuþkusuz onunbölgedeattýðýtemellerinenönemli menlik alanýnýnsahibidir. Aþýkpaþazade'ninvecizdeyimiyle"Âleme merkezlerin kapýsýnadayanmýþveonlarýtehditetmekteolanbirege- genin efendisihalinegelmiþtir. BursaveÝznikgibicivardakibüyük ile…" aldýðýyerlerharitamýzdagösterilmiþtir. OsmanGaziartýkböl- saðlam gerekçelerivardýr. Hutbeyiokutmadan önce"…hodkendi kýlýcý Oysa OsmanGazi'ninkendi adýnahutbeokutmak içinbundandaha Ýlkler veKaracahisar O smangazi Ýlk hutbedenönceOsmanGazi'ninegemenlikalaný O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

3-Karacahisar'ýn fethedildiði 1288 yýlýnda Anadolu Selçuklu sultanýnýn ne derecede baðýmsýz olduðu ve baðýmsýzlýk menþuru verip veremeyeceði önemli bir tartýþma konusudur. Yukarýda 1277'den sonraki siyasi geliþmeleri incelerken artýk Selçuklu sultanýnýn tamamen bir gölge ''sul- tan'' haline geldiðini anlatmýþtýk. Bu tarihten sonra artýk Anadolu'nun idaresi fiilen Moðollarýn eline geçmiþ bulunuyordu. Þu halde kendisi tam baðýmsýz olmayan ve tahta geçiþi bile Moðol Ýlhaný'nýn iznine tabi olan bir Selçuklu sultanýnýn baðýmsýzlýk menþuru verme hak ve yetkisine 121 sahip olduðu düþünülmemelidir.

1299 yýlýný (Selçuklu Sultanýndan bazý alametlerin gelmesi gibi) baþka gerekçelerle Osman Gazi'nin baðýmsýzlýk tarihi sayan farklý efsanevi anlatýmlara katýlmýyoruz. Osman Gazi'nin kendi gücü ile ve çevre den- gelerini gözeterek izlediði stratejisi ile ilk hutbeyi hakkýyla okuttuðu görüþündeyiz.

"Harab ettiler ol küfrin diyarýn Getürdiler yerine nûr-ý zâhir 122 Gör imdi aleme kim geldi Osman Neyi kim dutdý asan etdi kadir".

99 Ýlkler i

121 Zeki Velidi Togan, 1299 yýlý baþlarýnda bütün batý ve orta Anadolu'yu ele geçiren Moðol komutaný Sülemiþ'i böl- genin tek efendisi saymaktadýr. Dolayýsýyla Osman Gazi bir yüksek zattan emaret ünvaný, sancak ve nekkare almýþ ise

bunun Sülemiþ'den almýþ olabileceði düþüncesindedir. Umumi Türk Tarihi'ne Giriþ, s.331. ve Karacahisar

122 smangaz Aþýkpaþazade, Ahmed Aþýki, Tevarih-i Al-i Osman, (düzenleyen: Çiftçioðlu Nihal Atsýz) Türkiye Yay. Ýstanbul, 1949. Bab.13. s.103. O 100 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar bin Ertuðrul" Abdullah"arkayüzündeise"düribeOsman "düribe OsmanbinErtuðrul anonim sikkeler koleksiyonunda bulunmaktadýr. Sikkenin önyüzünde gümüþtür. Sikke Ýstanbularkeoloji müzesiÝslamisikke kabinesinin sunmuþtur. Tanýtýlan sikke 15mmçapýnda,0.68gramaðýrlýðýnda ve Artuk bilimdünyasýnýndikkatineogünekadarbilinmeyenbirsikke (1071-1920) serisininilkindebirbildirisunannümizmatÝbrahim yýlýnda düzenlenenTürkiye'ninSosyalveEkonomik Tarihi Kongresi bile adýnabirsikke kestirip kestirmediðitartýþmalýbirkonudur. 1977 Osman Gazi'ninkendisini ucbölgesindeserbestolarakhissettiðizaman derhal herikisinidekatletmeksuretiylecezalandýrmýþlardýr. kendi adlarýnaolmayansikke bastýrýlmasýnýtepkiylekarþýlamýþlar ve Siyavuþ(Cimri)olayýndadaEþrefoðluMoðollar Örneðin Moðollarýn bukonudaki sonderecekatýolantavýrlarýdeðiþmemektedir. ister Selçukluhanedanýndanolsundiðerbeylerden adlarýna sikkeolmuþtur. bastýrmalarý Kendi adýnasikke kestiren kiþi üzerinde durduklarýhususlardanbirisi,Anadolu'dakibeylerinkendi nedenle Moðollarýn,XIII.yüzyýlýnikinciyarýsýndaAnadolu'datitizlikle gibiticaretiyakýndanilgilendirenbirniteliðesahiptir.deðiþtirme Bu gelmez aynýzamanda-hattadahaönemliolmaküzere-parasistemini deðindiðimiz gibisikkesadecebaðýmsýzolmakanlamýna bastýrmak konusunda enönemligöstergelerden birisidir. Yine yukarýda Yukarýda kýsacatemasedildiðiüzeresikke hükümdardanbaðýmsýzolma kuþkulanmasýndan çekinmek"þeklindeaçýklamaktadýr. yoktur. ÝbrahimArtukbu eksiklikleri"Anadolu'dakiÝlhanivalilerin Kongresi (1071-1920),(Editörler; Osman Okyar- 1980,s.27. HalilÝnalcýk),Ankara, 124 124 123 konusudur. c.IX,s.314. Gazi"mad.TDVÝA. Bkz:"Ertuðrul Ýbrahim Artuk, "Osmanlý Beyliði'nin Kurucusu "Osmanlý Beyliði'nin OsmanGazi'ye Ait Sikke" Türkiye'nin SosyalveÝbrahim Ekonomik Artuk, Tarihi Fahamettin BAÞAR sikkenin kiherhaldebiryanlýþanlaþýlmasöz olduðunusöyler üzerindeGündüzAlpkaydýnýn 123 yazýlýdýr. Sikkede darpyeri,yýlýveOsmanBey'inünvaný Ýlkler veKaracahisar ÝLK SÝKKEYEDAÝR K O ESÝM: B smangazi 124 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

Erken dönem kaynaklarýmýzda Osman Gazi'nin sikke bastýrmasý hakkýnda kýsa bir kayýt Neþrî'de yer almaktadýr. Neþrî "…Çünki hutbe ve sikke Osman Gazi adýna mukarrer olub…" þeklinde ayrýntýya girmeden 125 Osman Gazi'nin kendi adýna sikke bastýrdýðýný kaydetmektedir. Neþri'nin bu kaydý önemlidir. Zira o eserinin baþka bir yerinde Osman Gazi'nin Selçuklu Sultaný Alâaddîn ile iliþkisini açýklarken "…Sultan Alâaddîn ölünceye kadar -baðýmsýzlýðýný elde etmiþ olmasýna raðmen- Sultana duyduðu saygý nedeniyle hutbede ve sikkede Sultanýn adýna riayet etmiþtir. Ancak sultan öldükten 126 sonra hutbe ve sikkeyi kendi adýna düzenlettirmiþtir…" demektedir. Ne var ki bugün elimizde Osman Gazi tarafýndan kestirilmiþ Sultan Alâaddîn'in adý geçen bir sikke mevcut deðildir.

Osman Bey'in sikkesi hakkýnda daha ayrýntýlý bilgi veren tek kaynaðýmýz 127 olan Hadîdî, manzum eserinde þunlarý söylemektedir: "Alýp dört kal'ayý Osman-ý Gâzî Buyurdý emr idüp cum'a namazý

Ýdüp tertibi gayrý nâmý korlar Hemân Osmân adýna hutbe okurlar

Buyurdý akçaya sikke kazarlar Ki Osmân ibn-i Er-tuðrul yazarlar"

Eðer para Osman Gazi'ye ait ise, paranýn üzerindeki yazý Hadîdi'nin kay- dýna tamamen uymaktadýr. Kuþkusuz sikke üzerinde tartýþmalarýn var olduðunu hatýrdan çýkarmamak gerekir.

101 Ýlkler i

125 Neþri.s.111. 126 Neþri,s.109.

127 ve Karacahisar Hadidi, Tevarih-i Al-i Osman (1299-1523) , (haz:Necdet Öztürk), Ýstanbul, Edebiyat Fak. Yay., 1991. s.43 smangaz O 102 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar kiþinin talebiüzerinekonulduðundan sözederler. miþtik. Kaynaklarýmýzadýgeçenverginin elindengelenbir Germiyan ekonomik faaliyetlerdenalýnan"Bac"ýndabulunduðunudilegetir- Anadolu'ya getirdiklerindenvebuvergiler arasýnda þehirlerdeki sözederkenekonomik Moðollarýnbazývergileri durumundan den alýnmaküzerevergi konulmasýdýr. Yukarýda, Anadolu'nun Budapazaryerlerindekiekonomikleþtirdiðini görmekteyiz. faaliyetler- daha atarakegemenlikgücünügösterendiðerbireylemigerçek- Osman Gazi'ninkendi adýnailkhutbeyiokutmasýndan sonra biradým ikamet etmekteydi. zamanda sivilMoðolveUygurlardanmeydanagelenbirtopluluk da geyi üsolarakkullanmýþtýr.) BölgedesadeceMoðolaskerler deðilayný getirmiþtir. OsmanGazidevrininbölgedekikomutaný Sülemiþdeböl- merkeziantik kalýntýlardanyararlanmýþveyerleþimigarnizon haline Moðol komutan Çavdarkendi ulusuileburayagelerekçevrede bulunan lýkta bulunanÇavdarhisar merkezi yerleþimigarnizonun idi.Ünlü bulunduðubölgeidi.(BugünKütahya'ya60km.uzak- garnizonunun vilayetiaynýzamandakuzey-batýüzere Germiyan Anadolu'dakiMoðol lamasý olarakÝran'aoradandaAnadolu'yagelmiþtir. Yine bildiðimiz görev yapanUygurmemurlareliyleMoðolÝlhanlýdevletininbiruygu- uygulanmakta olanbirvergidir. MuhtemelenMoðolbürokrasisinde aslýnda Uygurülkesinde ÝpekYolu güzergâhýnda bulunanþehirlerde konulmasý öyküsünüdahadailginçhalegetiriyor. Çünkübuvergi 128 bu kanunumý boza,Allahanundinininve dünyasýnbozsun"dedi." bu kanunumý kim biryükgetüre, sata,ikiakçaversün "dedi."Herkimkisatmasahiç nesnevermesün "dedi.Ve herkiþikim bekleyenlere adeddürkimbirnesnecükvereler" dediler. Osmangazieyüdür: dersiz,her kiþi Ýmdiçünkisizeyle kimsanaziyanumdeger"dedi.Ve busözibanasöyleme eyitdülerkim:"Hanum!bubazarý bukavým Artuk gavrýnun mýolur?kendünün mülkü olur. Benanunmalýndanekodum kibanaakçaverdeyem birekiþi !var, git. Osman gazieyüdür:" Tanrý mýbuyýrdý ve yâ beglerkendüleri mieyti"der. bukiþieyidür:" Yine birkiþikimkazana, akça istersin" dedi.Olkiþieyüdür:"Hanum!butüredür. Cemi-vilayetlerde vardur kimpadiþaholanlaralur"dedi. "Bazara hernekimgelsebenandanakçaalurýn"der. Osmangazieyüdür:"Senünbubazarehlindealýmun varkim di:" hanavar"dediler. Olkiþihanavardý. Osmangazieyüdür:" Sözünisöyledi. bacnedür"dedi.olkiþieyüdür: ister oldýlar.Bu halkkanun Germiyan'danbirkiþigeldi.Eyidür:"bubazarunbacýnýbanasatun"der. eðit- Bukavým Örneðin bkz:Aþýkpaþazade,15. bab,s.104. konuldý. "Kadý Ve sübaþýkonýldý. Ve bazardürdi. Ve hutbeokundý. Ýlkler veKaracahisar ÝLK KANUN- K O ESÝM: C smangazi VERGÝ 128 Bu anlatýverginin Ýþte bu nedenlerle Bac vergisinin Uygur ülkesinden kalkýp Karacahisar pazarýna geliþ öyküsü ilginç unsurlar içerir. Kaynaklarýmýzda kaydedilmiþ olan anlatýlardaki "Germiyan elinden gelmiþ olan kiþi"nin bir Uygur olmasý kuvvetle muhtemeldir. Hutbe ile baðýmsýzlýk yolunda þer'i bir iþlemi yerine getirmiþ olan Osman Gazi vergi koyarak örfî ameliyeyi de tamamlamýþ olmaktadýr. Ýlk kanun olarak bir pazar ver- gisinin konulmasý ayný zamanda Osman Gazi'nin öteden beri ekonomik faaliyetlere ve þenlendirmeye verdiði önemi bir kez daha göstermesi bakýmýndan dikkat çekicidir. 104 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar üzere þekillendirilmiþolduðunugörmekteyiz. Böylelikle 1299yýlýndaOsmanlýBeyliði'ninKaracahisarmerkez olmak vebirbaþkentduðu yerolmaktançýkarmýþ konumuna getirmiþtir. Gazi'nin egemenlikalanýiçindeKaracahisar'ýsadeceilkhutbeninokun- olmaküzeregörevlendirmiþtir.sorumlu Osman Bugörevlendirmeler yöneticiliði görevineatamýþ;kardeþiGündüzBeyideaskeri iþlerden Osman Gazi,oðluOrhan'ý çevresiylebirliktesancakolarak Karacahisar deyerverilmektedir.da) görevlendirmelere Buçerçevedeolmaküzere Fakih'in atanmasýndansonrasiyasiveaskeri (kolluk kuvveti anlamýn- tadýr. KaynaklarýmýzdaKaracahisar'abaþkent nizamý verilirken Dursun yokluðunda) ilkbaþkent Karacahisar'ýnþehiridariiþlerinedebakmak- görmektedir. Muhtemeldirki,DursunFakih (enazýndanOrhan Bey'in deðildir. Kadýaynýzamandabulunduðuþehrinbelediyehizmetlerini Fakih'in fonksiyonusadeceimamlýkveyahutbeokumakla sýnýrlý Þunu hemenbelirtmemizgerekirki,kadýolarakatananDursun Bu nizamýnidari,siyasiveaskeri olmaküzereüçayaðýbulunmaktadýr. Karacahisar'a birbaþkent nizamýverilmesivardýr. Ýlk hutbeokunduktan veilkkanunkonulduktan sonra sýrada KARACAHÝSAR'DA BAÞKENTNÝZAMI Ýlkler veKaracahisar K ESÝM: D O smangazi O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

KESÝM: E

ESKÝ PLANLAR YENÝ TAKTÝKLER Osman Gazi, Karacahisar'ý baþkent olarak düzenlerken egemenliði altýn- daki topraklarý da genel politikasý doðrultusunda yeniden þekil- lendirmiþtir.

Buna göre; -Orhan Bey Karacahisar'da bulunacaktý. Orhan Bey ayrýca Eskiþehir, Ýnönü ve hatta Bozüyük'e kadar olan alanýn yönetimi ve savunul- masýndan sorumlu idi. Orhan Bey'in neden geride býrakýlmýþ olduðu sorusu akla gelebilir. Karacahisar kuþkusuz Germiyan sahasýna yakýnlýðý nedeniyle saldýrýya en yakýn Osman Gazi topraðý idi. Bu nedenle buranýn korunmasý ve yönetimi en yakýn ve en güvenilir kiþi tarafýndan yürütülmeliydi ki bu kiþi de Orhan Bey'den baþkasý olamazdý. Bir kent merkezi olarak Karacahisar'da Dursun Fakih ve Gündüz Bey'in de bulun- malarý Orhan Bey'e hareket özgürlüðü saðlamakta idi.

-Ýnegöl'ü Turgut Alp'a emanet etti. Turgut Alp'ýn Ýnegöl civarýnda hayli yerleþim ve þenlendirme faaliyeti gerçekleþtirerek saðlam temeller attýðý anlaþýlýyor. Nitekim kaynaklarda Ýnegöl yöresindeki köylerine Turgut Eli 129 denildiðinden söz edilmektedir.

-Bilecik'te ise kayýnpederi Þeyh Edebalý'yý býraktý. Eþini de Edebalý'nýn yanýna yerleþtirdi. Kaynaklarda Edebalý'ya sadece þehrin gelirlerinin týmar olarak verildiði kayýtlýdýr. Ýdari veya güvenlik iþlerinden kimin/kimlerin sorumlu olduðu açýk deðildir. Bu iþlerin Þeyh Edebalý dergâhýna mensup kiþilerce üstlenilmiþ olduðu tahmin edilebilir.

105 Ýlkler i

129 Aþýkpaþazade, 16.bab, s.105. ve Karacahisar smangaz O 106 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar maktadýr. cephesi bakýmýndanYeniþehir sonderecedestratejikbirnoktadabulun- disine üsseçti.Buradayanýndakigazilereevleryaptý.Özellikle Ýznik -Son olarak,OsmanGazienilerihatsayýlabilecekyerdeYeniþehir'i ken- Yeniþehir'i destekleyenbirkonuma sahipti. ilerihattaÝnegöl'ünyanýnda olmamakla birlikteÝznikiçinoluþturulan güvendiði birnökeri olanHasan Alp'averdi.Yarhisar büyükbiryer Gazi,BilecikveÝnegölfetihlerisýrasýndafethedilenYarhisar'ý-Osman Gündüz BeyadýnaSöðütErtuðrulGazihaziresindetemsilitürbe Ýlkler veKaracahisar O smangazi O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

KESÝM: F

YENÝÞEHÝR

"…Osman Gazi kim Yeniþehir'e geldi, etrafun kâfirleri kim geldiler, bunun ile uðraþdýlar idi. Cemi'isünün vilayetini zabt etdi. Adl ü insaf ile ma'mur etdi. Gaziler ferah oldýlar. Her birisine köyler verdi. Yerler verdi. Her kiþiye hallu halýnca ri'âyet etdi. Osman Gazinün yanýndaðý gaziler 130 kuvvetlendiler. Dâyýma gazâ etmek isterler idi."

Yeniþehir

Osman Gazi'nin ilk hutbe öncesindeki nüfuz alanýný gösteren haritada da görüleceði üzere Ýznik yönündeki cephe artýk iyice pekiþmiþ bulun- 107 makta idi. Sakarya Nehri'nin her iki yakasýndaki verimli topraklarýn elde edilmesiyle Osman Gazi bölgede nüfuz ve iktisadî kaynaklarýný da geliþtirme ve güçlendirme imkâný bulmuþtu. Böylelikle batı yönündeki Ýlkler i cephenin en ilerisindeki noktayý yani Yeniþehir'i üs edinmekle Osman Gazi Ýznik için nihai darbeyi vurmaya hazýrlandýðýný ilan etmekteydi. ve Karacahisar

130 smangaz Aþýkpaþazade, Bab:19, s.106. O 108 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar suz baðýmsýzlýða iþarete statü kuþkusuz bu verilen -Osman Gazi'ninhâkimiyetalanlarýiçindeKaracahisar'a olarak þekillendirilmiþtir. baþkent mesi ilebir örgütlen- veaskerî -Bunlara ekolarakþehir;idari,siyasi pazarýnda konmuþtur. - baþkent halinegetirilmiþtir. sonra lerinden 1299' -Karacahisar Ýlk hutbe b urada Ýlkler veKaracahisar ö fetih- veÝnegöl da Bilecik,Yarhisar o kunm O smangazi uþ, ilkkanunKara tmektedir. c ahis ar SON SÖZ YERÝNE 110 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar güvenliði desaðlanmýþolmaktadýr. hayat içinsondereceönemlibiryeresahipolanEskiþehir pazarýnýn cephe oluþturmuþtur. Bufetihileaynýzamandabölgedeki ekonomik sýnýrýnakarþýesaslýbir Karacahisar'ýn fethiileOsmanGaziGermiyan bulunduðu yerdir. da OsmanGazi'ninKumral Baba'ya verdiðiileilkOsmanlývakfýnýn mücadelesi yaptýklarýalanolarakkarþýmýzaçýkar. Bozüyükaynýzaman- bulunan biryerdirveOsmanGaziileÝnegölTekfurunun nüfuz çevresine özelönemvermiþtir. Beli'ninbaþlangýcýnda BozüyükErmeni Osman Gazi;Söðüt-DomaniçhattýnýnortasýndayeralanBozüyükve ma gelinceyekadardadevamettirmiþtir. gereði hoþtutmuþtur. Sözkonusu iyiiliþkileriÝnegöl'e saldýracakduru- Tekfurunu hemdeBilecikvecivarýndakiHýristiyanahaliyistratejisi konumu süreciboyuncaOsmanGazi,hemBilecik güçlendirme Ýnegöl'e karþýesaslýbirkorumakalkanývazifesigörmüþtür. Bölgedeki olarak BilecikTekfuru ileolaniþbirliðiveittifakýkullanmýþtýr. Buittifak Ýnegöl Tekfuru ileolançatýþmasýndaOsmanGazi,birdengeunsuru hutbe deÝnegöl'ünzaptýndansonragerçekleþmiþtir. dette devametmiþtir. HattaOsmanGazi'ninfetihlerinitaçlandýranilk çekiþme çalýþmamýzýnkapsadýðýdöneminsonunakadarartanbirþid- yine buçatýþmalarýniçindemeydanagelmiþtir. ÝnegölTekfuru ileolan çerçevesinde gerçekleþtiðigibi,önemliçarpýþmalarveilkþehitlerde lendiren birniteliðebürünmüþtür. OsmanGazi'ninilkfethiburekabet dan kaynaklananrekabet;OsmanGazi'ninfetihstratejisiniþekil- ladýr. Söðüt-Domaniçyaylak-kýþlakyoluüzerindekikimirahatsýzlýklar- maya dönüþmüþtür. OsmanGazi'ninasýlrekabetiiseÝnegöltekfuruy- Edebalý'nýn kýzýna)talipoluncaortayaçýkangönülrekabetisilahlýçatýþ- Eskiþehir Beyi'dir. OsmanGazi,EskiþehirBeyiileaynýkýza(Þeyh giderek artanbirhusumethavasýortayaçýkmýþtýr. Bunlardanilki Bu devirdeçevredekibeylerdenikisiilefarklýgerekçelerlebirrekabetve tekfurlarla iyiiliþkileriçindeyaþamýþtýr. UcBeyiolduðuilkyýllarda,çevredeki izinde yürüdüðünügörüyoruz. Gazi'ninyerinegeçtiðiilkyýllardababasýnýn Osman Gazi'nin,Ertuðrul stratejiyi genelolarakdeðerlendirelim. Gazi'nin geniþlemestratejisindekitemelnoktalarývurguladýk. Þimdibu Yukarýda metindebölümvekesim sonlarýndakutular içinde,Osman Ýlkler veKaracahisar O smangazi O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

Osman Gazi'nin bölgede oluþturduðu cazibe merkezi giderek bölgeye doðru bir Türkmen hareketliliðini de gündeme getirmiþtir. Osman Gazi, stratejisinin önemli bir parçasý olarak civardaki Hýristiyan ahalinin de gönlünü hoþ tutmuþtur. Klâsik dönemdeki "istimâlet" politikasýnýn temellerinin Osman Gazi'ye kadar uzandýðýný söylersek sanýrýz çok iddi- alý bir söz söylememiþ oluruz.

Sakarya Nehri ötesine sadece ganimet saðlamak amacýyla gerçekleþtir- ilen sefer birkaç yönlü yarar temin etmiþtir. Osman Gazi bir yandan kaynaklarý zengin olan bir alana adým atarken, gelecekte bu yöndeki fetihlerin zeminini hazýrlamýþtýr. Bu sefer ile ayný zamanda gaziler için hatýrý sayýlýr bir "doyumluk" temin edilmiþtir.

Bilecik ve hemen ardýndan Yarhisar ve Ýnegöl fetihleri Osman Gazi'nin bölgedeki hâkimiyetini tartýþýlmaz biçimde perçinleyen hamleler olmuþtur. Bu fetihler Osman Gazi'yi bir "Uc Beyi" durumundan "Han" konumuna getirmiþtir. Böylelikle artýk karþýmýzda kendi adýna hutbe okutan, kanun koyan bir "Han" bulunmaktadýr.

Bu hamleleri elde ettiði nüfuz bölgesini eski Türk geleneðine göre tak- sim etme izlemiþtir. Bütün bunlara ek olarak Karacahisar'a baþkent niza- mý vermiþ ve artýk devletin temellerinin atýldýðý bir yapýlanmayý ortaya koymuþtur.

Bütün bunlarla 1299'da Karacahisar etrafýnda þekillenmiþ ve gözü batý ufuklarýnda olan düzenlemeyi Osmanlý Devletinin kuruluþ temelleri olarak selamlýyoruz. 111

Çalýþmamýz temel olarak alan çalýþmasýna dayanmýþtýr. Bu çalýþmalarda Söðüt-Domaniç yaylak-kýþlak güzergâhý, Sakarya Ötesi sefer güzergâhý, Ýlkler

Karacahisar þehri sivil yerleþim alaný gibi konularda elde ettiðimiz bul- i gular bilim dünyasýnýn dikkatine ilk kez sunulacak ve çalýþmamýzý ayrý- calýklý kýlan noktalardýr. ve Karacahisar smangaz O 112 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar Defterleri 1, TTK Yayýný,Defterleri 1,TTK Ankara,1988. Barkan, ÖmerLütfi-Meriçli,Enver;HüdavendigârLivasýTahrir Zaviyeler", Vakýflar Dergisi, c.II,Ankara,1942. ve Barkan, ÖmerLütfi;"ÝstilaDevirlerininKolonizatörTürkDerviþleri Ýktisad Tarihi Mecmuasý,c.I(1931)s.135-159. Barthold, Vasiliy W; ''ÝlhanlýlarDevrindeMaliVaziyet'', TürkHukuk ve Vakýflar Dergisi, c.X(1973)s.251-271. Aydýn, Filiz; ''SinopAlaiye(Pervane Süleyman) Medresesi'' Atsýz, TürkiyeYay. Ýstanbul,1949. Aþýkpaþazade AhmedÂþýki;Tevarih-i Al-iOsman(düz:ÇiftçioðluNihal Kesilen Sikkeler'',Ankara,1972,s.287-296. Malazgirt Armaðaný, Artuk, Cevriye;''III.Keyhüsrev veSahteSelçukluSultaný Cimri Adýna s.99-104. Osman GaziveDönemiSempozyumuBildirileri,Bursa,1996, Algül, Hüseyin;"OsmanGazi'ninOðluOrhangazi'ye Nasihatlarý" Ýstanbul, 1995. Akdað, Mustafa;Türkiye'ninÝktisadiveÝçtimaiTarihi I,(1243-1453), Ýstanbul, 1972. Ahmed binMahmud;Selçuk-Name(Haz.ErdoðanMerçil),c.II, Nihal Atsýz), TürkiyeYay, Ýstanbul,1949. Ahmedî; DâstânveTevârîh-i Mülûk-iÂl-iOsman,(Düz:Çiftçioðlu B ÝBLÝYOGRAFYA Ýlkler veKaracahisar O smangazi O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

Baykara, Tuncer; "Anadolu'nun Ýlk Türk Ýskânýnda Kaleler", XII. Türk Tarih Kongresi (12-16 Eylül 1994), Kongreye Sunulan Bildiriler, TTK, Ankara, 1999, c.III s.663-669.

Baykara, Tuncer; "Osmanlýlar ve Þehir Hayatý", XIII. Türk Tarih Kongresi (4-8 Ekim 1999), Kongreye Sunulan Bildiriler, TTK, Ankara, 2002, c.III s.1923-1932.

Bayram Mikail; Anadolu Selçuklularý Devrinde Genç Kýzlar Teþkilatý Baciyaný Rum, Konya, 1986.

Bayram, Sadi-Karabacak, Ahmet Hamdi; ''Sahip Ata Fahrü'd-din Ali'nin Konya Ýmaret ve Sivas Gökmedrese Vakfiyeleri, Vakýflar Dergisi, c.XIII (1981) s.31-62.

Cahen, Claude; Osmanlýlardan Önce Anadolu'da Türkler, (çev: Yýldýz Moran) Ýstanbul, 1979.

Doðru, Halime; XVI. Yüzyýlda Eskiþehir ve Sultanönü Sancaðý, Odunpazarý Belediyesi Kültür Yayýnlarý-5, Eskiþehir, 2005.

Gibbons, H.Adams; Osmanlý Ýmparatorluðunun Kuruluþu, (çev: Ragýb Hulusi), Ýstanbul, 1928.

Imber, Colin; "Ýlk Dönem Osmanlý Tarihinde Düstur ve Düzmece" Söðüt'ten Ýstanbul'a içinde 2. Baský, Ankara, 2005, s.39-71.

Ýbn Bîbî; Selçuknâme, Terc. Mükrimin Halil Yinanç, Haz. Refet Yinanç Ömer Özkan, Kitabevi, Ýstanbul, 2007.

Ýnalcýk, Halil; "Osmanlý Devletinin Kuruluþu problemi", Doðu-Batý Makaleler I, 3. Baský, Ankara, 2006. 113 Ýnalcýk, Halil; Doðu Batý Makaleler II, 1. Baský, Ankara, 2008, Doðu Batý yayýnlarý. Ýlkler i ve Karacahisar smangaz O 114 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar Köprülü, Fuad; OsmanlýDevleti'ninKuruluþu, Ankara,1994. TTK, 1981. Köprülü, Fuad; TürkEdebiyatýndaÝlkMutasavvýflar, 4.bs.,Ankara, Köprülü, Fuad ;"Baba"mad,ÝA.,c.II,Ýstanbul,1993,s.165-166. Üniversitesi Yayýnlarý, Trabzon, 2001. Koca, Salim;AnadoluTürkBeylikleriTarihi, KaradenizTeknik Kaymaz, Nejat;Pervane Muinüddin Süleyman,Ankara,1970. Dergisi, XXVI/3-4(1968),s.135-155. Kaymaz, Nejat;"Anadolu'daMoðollarAdlýBirYazý Dolayýsýyla"DTCF s.91 -112. Kayaoðlu, Ýsmet;''Turumtay Vakfiyesi'' Vakýflar Dergisi, c.XII(1978), Hakkýnda Notlar",Türkler, c.9,Ankara,2002,s.89-98. Karasu, Cezmi;"OsmanlýVakayinamelerindeki Soykütükleri Lisans Tezi, Eskiþehir,1997. Anadolu Üniversitesi,SosyalBilimlerEnstitüsü,BasýlmamýþYüksek Karasu, Cezmi;OsmanlýBeyliði'ninKuruluþ DönemiveOsmanBey, "Selçuklular",Ý.A.c.X,Ankara,1993,s.353-416. Kafesoðlu, Ýbrahim; Göre), Ankara,1987. Ýzgi, Özkan;UygurlarýnSiyasiveKültürelTarihi (Hukuk Vesikalarýna Ýstanbul'a, (Der:OktayÖzel-MehmetÖz),s.225-232. Ýnalcýk, Halil;"OsmanlýDevleti'ninDoðuþuMeselesi",Söðüt'ten I,Ýstanbul,2009,Türkiye ÝþBankasýyayýnlarý. Araþtýrmalar Ýnalcýk, Halil;Devlet-iAliyyeOsmanlýÝmparatorluðuÜzerine Ýlkler veKaracahisar O smangazi O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

Langer, William l.-Blake, Robert P; " Osmanlý Türklerinin Doðuþu ve Tarihsel Arka Planý" Söðüt'ten Ýstanbul'a (der: Oktay Özel- Mehmet Öz), Ýmge Kitabevi, Ankara, 2005, s.177-224.

Müneccimbaþý, Ahmet Dede; Camiüd-düvel, (Selçuklulara Ait Kýsmý) (Çev: Hasan Fehmi Turgal), Ýstanbul, 1934.

Necipoðlu, Nevra; "Türklerin ve Bizanslýlarýn Ortaçaðda Anadolu'da Birliktelikleri (11. ve 12. Yüzyýllar)", Cogito, (Güz 2001), YKY Yayýnlarý, Ýstanbul.

Mehmed, Neþri; Kitab-ý Cihan-Nümâ Neþri Tarihi, (yay: Faik Reþit Unat, Prof.Dr.Mehmed Altay Köymen), c.I, TTK, Ankara, 1987.

Ocak, Ahmet Yaþar; XIII. Yüzyýlda Anadolu'da Baba Resül Babailer Ýsyaný ve Anadolu'nun Ýslâmlaþmasý Tarihindeki Yeri, Ýstanbul, 1980.

Ocak, Ahmet Yaþar; Kalenderîler (XIV-XVII Yüzyýllar) Ankara, 1992.

Pachymeres, Georgios: Bu eser ve eserle ilgili çalýþmalar Ek-2'de gösterilmiþtir.

Sevim, Ali; ''Cimri Olayý Hakkýnda Birkaç Not'' , Belleten, XXV/97 (1965), s.63-74.

Sevim, Ali-Yücel Yaþar; Türkiye Tarihi (Fetih, Selçuklu ve Beylikler Dönemi), TTK, Ankara, 1989.

Sümer, Faruk; "Aðaç-Eriler", Belleten, XXVI/103, (1962), ''Anadolu'da Moðollar'' Selçuklu Araþtýrmalarý Dergisi, c.I. (1969), s.521-528.

Sümer, Faruk; Oðuzlar, 3.bs., Ýstanbul, 1980. 115 Sümer, Faruk; Yabanlu Pazarý, Selçuklular Devrinde Milletlerarasý Büyük Bir Fuar, Ýstanbul, 1985. Ýlkler i ve Karacahisar smangaz O 116 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar s.7-19. Tusi'nin BirEseri'',TürkHukuk veÝktisatTarihi Mecmuasý, c.II.(1939), Yaltkaya, Þerefeddin;''ÝlhanilerDevriÝdariTeþkilatýna DairNasirüddin Ankara, 1988. Uzunçarþýlý, ÝsmailHakký;OsmanlýDevletiTeþkilâtýna Medhal,TTK, Togan, ZekiVelidi; UmumiTürkTarihine Giriþ,3.bs.,Ýstanbul,1981. Türk Hukuk veÝktisatTarihi Mecmuasý,c.I(1931),s.1-41. Togan, ZekiVelidi; ''MoðollarDevrindeAnadolu'nunÝktisadiVaziyeti'', Turan, Osman;"Keyhüsrev II"mad.ÝA.,c.VI.,s.620-629. Ankara, 1988. Turan, Osman;TürkiyeSelçuklularýHakkýndaResmîVesikalar, 2.bs., Ýstanbul,1984. Turan, Osman;SelçuklularZamanýndaTürkiyeTarihi, 2.bs., Belleten, XII/45(1948),s.17-172. Turan, Osman;"CelaleddinKaratayVakýflarý veVakfiyeleri" s.471-496. Turan, Osman;''SelçukluKervansaraylarý'', Belleten,X/39(1946), ve MoðolcaVakfiyesi, Ankara,1959. Temir, Ahmet;KýrþehirEmiriCacaoðluNureddin1272Tarihli Arapça Ýstanbul, 1949. Behcetüttevarih,(Çev.Þükrullah; NihalAtsýz), TürkiyeYayýnevi, Düþünce Kitaplarý,Ýstanbul,2005. Þimþirgil, Ahmet;Kayý(BirincilKaynaklardanOsmanlýTarihi), Tarih 1987. Spuler, Bertold;ÝranMoðollarý,(Çev:CemalKöprülü),2.bs.,Ankara, Ýlkler veKaracahisar O smangazi O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

Yücel, Yaþar; XIII-XV. Yüzyýllar Kuzey-Batý Anadolu Tarihi: Çoban-Oðullarý, Candar-Oðullarý Beylikleri, TTK, Ankara, 1980.

Wittek, Paul; Osmanlý Ýmparatorluðu'nun Doðuþu, (çev. Fatma Berktay), Kaynak Yayýnlarý, Ýstanbul, 1985.

Wittek, Paul; ''Anadolu'da Bir Ýlhanlý Kitabesi'', Türk Hukuk ve Ýktisat Tarihi Mecmuasý, c.I (1931), s.161-164.

117 Ýlkler i ve Karacahisar smangaz O 118 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar bulunduðu dönemekarþýlýkgelmektedir. Bey'inSöðütveDomaniç'teucbeyiolarak henüz doðduðu,Ertuðrul geri dönmüþtür. Ýznik'tekisonyýllarýOsman Gazi'nin Ýmparatorun 1061 yýlýndaiseSelçuklularýndadesteðiyleimparatortekrar Ýstanbul'a Constantinopolis'te) LatiniþgalibaþlayýncaÝmparatorÝznik'e taþýndý. mýþtý. IV. Haçlý Seferi sonucundabaþkent Ýstanbul'da( Ýznik, 1204-1261yýllarýarasýndaBizansÝmparatorlarýnabaþkentlik yap- büyük hedefiÝznik'eyönelmeninzamanýgelmiþtir. olanbirucbeyidir. vegeliþtirmekte geliþtirmiþ Ve artýkbaþlangýçtaki yýllarýn baþlarýndaOsmanGazi;egemenlikalanýnýbatýyönünde Domaniç cephesiyerinigeniþbiregemenlikalanýnabýrakmýþtýr. 1300'lü efendisidir.Harmankaya'nýn BaþlangýçtabatýyayönelikBilecikSöðüt- Yeniþehir'in, Yarhisar'ýn Göynük'ün,Taraklý'nýn, Mudurnu'nun, Bilecik'in -vetabiîkiSöðütveDomaniç'in-Ýnegöl'ün,Kulaca'nýn, Artýk OsmanGazi;Karacahisar'ýnEskiþehir'inÝnönü'nünBozüyük'ün ÝZNÝK KUÞATMASIHAKKINDA Ýlkler veKaracahisar E KLER EK-1 O smangazi O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

Ýznik, Bizans Ýmparatorluðunda (Ýskenderiye Kudüs Antakya ile birlikte) en prestijli kilise merkezlerinden birisi idi. Muhtemelen bu nedenle Anadolu'nun Türklerce Malazgirt sonrasý fethinde ileri harekâtýn en önemli hedefi olmuþtu. Çevresindeki Türkmen yerleþimi ile kýsa sürede Türklerin eline geçmiþ ve burada 1075 yýlýnda Selçuklularýn baþkenti meydana getirilmiþti. Ýznik'in Türklerin elindeki ilk devri çok uzun sürmedi ve I.Haçlý seferi sonunda Ýznik tekrar Bizans'a döndü. Fakat bu tarihten sonra Ýznik'i tekrar elde etme hayali yakýn yerlerde hüküm sürmekte olan Türklerin zihninden hiç silinmemiþtir. Elindeki kay- naklarýn yetersizliði nedeniyle Costantinopolis'i ele geçirmeyi düþün- meyen Osman Gazi'nin doðal hedefi Ýznik olacaktýr. Çalýþmamýz boyun- ca Osman Gazi'nin gerçekleþtirdiði harekât ve fetihlerden anladýðýmýz kadarýyla en temel hedefin Ýznik olduðu çok açýktýr. Ýznik'i elde etme hedefi için son derece dikkatli ve adým adým hareket eden Osman Gazi'nin ömrü bu fethi görmeye yetmemiþtir. Ama fetih için saðladýðý alt yapý Ýznik'in ve daha batýdaki sonraki fetihlerin temelini oluþtur- muþtur.

Osman Gazi'nin Ýzniðe doðrudan saldýrmak yerine Ýznik'i zayýf düþüre- bilmek amacýyla uzun sürecek bir kuþatma politikasýný tercih ettiðini görüyoruz. Böylelikle Osman Gazi az bir kuvvet ile Ýznik'i güçsüz düþür- menin yolunu bulmuþtur. Kuþatmanýn en önemli ayaðý kuþkusuz Taz Ali (bazý kaynaklarda Draz Ali) komutasýndaki bir birliðin yaptýðý kule kuþatmasýdýr.

119 Ýlkler i

Taz Ali Hisarý'nýn olduðu yerden Ýznik ve Karacahisar smangaz O 120 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar Anun dibindebirsovukpýnardahivardýr, olpýnaradahiTaz-Ali Pýnarý ga Taz-Ali Hisarýdirler. Ve hemüstinyanýndabiryüksek kayavardur. koþuk olhisarakoyup Ýznik'ehavalekodular. Þimdiki haldeolhisarcu- dirlerdi, birdilavervaridi.GayetbahadýrpehlüvanAna kýrkkiþi kal'a yaptýlar. Olkalanun içindeadamlarkodular. olzamandaTaz-Ali varýmazdý. Vardýlar Yeniþehir'den yanaolantagdývarýndabirhavele koydular. Gördülerkimcengilealýnmaz;dörtyanýsur. Hiçkatýnaadam çýkdýlar, uðraþtýlar. Haktealagazilerefursatvirüpkâfirlerisýyuphisara berakatýnda. GelüpÝznik'ündayiresinyagmaitdiler. Kâfirlerinicekez Ýtikadlarý muhkem idi.Haktealaanlarafursatvirürdi.Ýtikadlarý bir ejdardayidieðeradambaþýnabinkâfirgelseyüzdöndürmezlerdi. göre kýyasidgil,nicegalebeþehiridi.Olvakitkimgazileriyüyidiherbiri Her kapusýndanbinalacaatlukâfirçýkardý.Girükalanrenkliatýana içinde adamgalabalýkidi.Þöylerivayetiderlerkim,dörtkapusývar yaný sazlýkvebataklýkidi.Þöylekim,adamyöresinevarýmazHem ''… Ýznikolzamandagayetsarpvemu'tebergalebeþehiridi.Dört savaþýyla sonuclanacaktý. istemeleriyle vebununsonucundaçýkacakolanKoyunhisar(Bafeos) bunaltýcý kuþatma sonuctaÝzniklilerinbaþkent Ýstanbul'danyardým si ileÝznik'ingiriþçýkýþlarýkontrol altýnaalýnmýþbulunuyordu.Bu havalekule-Böylelikle Ýznik'ehâkimtepeninyamaçlarýndaoluþturulan Ýlkler veKaracahisar O smangazi Taz ali(DrazAli)pýnarýnýnbulunduðukayalýk O smangazi Ýlkler ve Karacahisar dirler. Andan sonra kâfirler zebun olup hisarda oturdular. Gaziler dahi daima seyirdip içerden adam çýkartmaz oldular. Taþradan dahi kimse gelimez oldu. Bir nice zaman bu hal üzere kalup oturdular…''131

…Akýbet kâfirler bir gün fursat bulup Ýstanbul tekvýruna adam dön- derüp hallerin arz eylediler. Üzerimüze Türk geldü, bizi zebun itdi, Taþra çýkartmaz oldý, Aciz kaldýk. Eger bize dermanun var ise eyle yohsa bizi zebun etdi. Oglumuzla kýzýmýzla esir iderler veyahud açlýktan kýrýluruz, eger derman etmezsenüz didiler. Zira kim ol vakit Ýznik'e dahi Ýstanbul tekvýrý hükm iderdi. Çünkim Ýstanbul tekvýrý bu hale vakýf oldý, hayli gemiler cem idüp içine çok leþker koyup göndürdiler kim varalar gazi- leri Ýznik üzerinden ayýralar. Hem bir itimad itdügü ademin bile göndürdi. Gemilere girüp azm idüp gittiler kim varalar Yalak ovasýna çýkalar, andan Ýznik üzerine varalar, gazileri gafilün basalar. Bunlar bu yana bu kavli itdükle, meger ki gazilerün dahi bu casusý var idi. Kâfir leþkerine gönderüp nireye çýkacagun haber alup bilüp can atup geldi. Gazilere haber itti andan gaziler dahi yüritüp geldiler, ol kâfirleri çýka- cak kenarda pusuya girüp pinhan olup durdýlar kâfirlere dahi gemiler- den sürüp varup ol Yalak ovasýnda ol kenara iskele vurup bir gece çýk- maga baþladýlar, kara yire dökildiler. Her biri atlarýn ve esbablarýn çýkar- maga çalýþurken gaziler dahý gafilin Allah'a sýgýnup tekbir getirüp cümle yaðmaya hamle idüp at salup kâfirler üstüne koyulup kýlýc urdýlar. Heman dem kâfirleri birbirine kattýlar. Þöyle kýrdýlar kim vasfýný bir Allah bilür denize dökilüp gark oldular ki baþýna devleti olan gemiye girebildi. Mahassal-ý kelam, kâfirün çogý helak oldý. Sehelcesi baþlarý kayusý oldý. Hemen gemi içümde olanlar gemilerin olup kaçýn gitmek ardýnca oldular istanbul'a gelüp tekvýra haber virdiler. Tekvur bu haberi iþidüp haylü melul oldý. Çok cez' u fez eyledi ve illa elinden ne gelür sabr idüp karar itdi. Çar u naçar oldý. Bu yanadan Ýznik kâfirlerine haber iliþecek ki tekvýrý sýndý, anlar dahi çok aglaþup yas iddiler akýbet tanýþup aný tedbir eddiler kim kaçalar. Kaçanlar kaçdý, kaçmayanlar kalaya virüp 121 mut'i olalar. Hem öyle edip kalayý gazilere virdiler. Gaziler dahi alup toyum oldular. Çünküm Ýznik'i aldular, bu kez Yalak Ovasýna doluþdu- lar. Zira kim ol vakit bu Yalak Ovasý sarp daglar ve sarp hisarlar idi. Ve 132 hem bî-nihaye iller ve vilayetler ve þenlik yirler idi…'' Ýlkler i

"…Çünki Osman Gazi, Bilecüð'i ve Yar-Hisarý ve Ýnegöl'ü ve Yeni-þehir'i tevâbiiyle ve levâhýkiyle feth itdi, andan sonra ikdâm idüp varub Ýznik

131 ve Karacahisar Anonim Tevarih-i Âl-i Osman, (Haz: Nihat Azamat ), Ýstanbul, Marmara ün. Yay. ,1992. s.11 smangaz

132 O Anonim, s.11-12 122 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar Sultan Alâaddînzamanýndabaðýmsýzlýðýnýkazanmýþsada Sultana OsmanGazi oðlu yerinegörerektabl,alemvekýlýçgöndermiþti. Alâaddîn Keykubad binFeramürz'ün oðluyoktu.BunedenleOsman'ý baðlýlýðýný sunmakveveliahtlýðýnýeldeetmekistedi.Çünkü Sultan sayýsýz hediyelerleKonya'yagidip;SultanAlâaddîn'iziyaret etmek, "…Osman'a bütüntablveâlemgelince,ganimetinbeþtebirini ayýrarak okunma gerekçesiyleilgilibaþka birkurgu sunar: Neþrî isehutbeyiKoyunhisarSavaþý'ndansonrayakoyar vehutbenin rane nevbet-iOsmanîuruldý… ber-kaide-i ayaðýnturub nevbeturulunca þâhânevekanun-ýemi- rub sultânî'yi mürettebkýlub,OsmanGaziizzet-içünanasýayaðýndurgu- Hemandem erbâb-idîvânveerkân-ýayân'ýârâsteidübdivân-ý sânîden tablvealembiratkýlýchilat-iþâhâneyitiþdi. gelüb buluþdýlar. Ýttifak,olesnâdaikindüvaktýndaSultanAlaüd-Dînî gitdi. Validesi vemüteallikatýOsmanGazi'yebir-iki göcistikbâlidüb beþâret haberingönderübmakarr-ý ýzzeteiriþmeðeniyyetidübgöçüb muðtenim olubÝznikfethinemukayyedolmayubhemancemaatlerine gark idübvegeçmiyenleridönübÝstanbul'agidübgazilerganâimle dünbaskunýnurub idübbasubba'zýnkýlýcdangeçürübvedenize Hisar'undan dilalubkâfirlerüngafletünbilübDil'dengeçenlerünüzerin baþladý. KâfirlerTürkikaçdýdeyügafletileoturýrken OsmanGaziYalak- giden âdemdahigelmedin,Ýstanbul'dankâfirgelübDil'dengeçmeðe " SahibünKara-Hisar'danbirnicebinhalkmuavenetevaralar"Sultan'a iþidüb þâdolubcûþegelübtabl,alem,kýlýçveathil'atvirübBuyurdýki bildirüb olacakihdasýilamitdiler. SultanAlâüd-Dîn-isânîbuhaberleri istimdat idelüm"diyübfi'l-hâlKonya'yaâdemgönderdiler. Fetihlerin diler :"bizümâdemimüzazdur. BizdahiSultanAlaüd-Dîn-îsâni'den gîr olurlar. Bugelenkâfirlerünsýnmasýnabirçareolsadidi.Gazilereyt- ayrýlýrsavuz ,üzerimüzehücumidübetrâfRum'ýnun kâfirleribizeþîr- Osman, Gazilereeytdi:Ýstanbul'danbî-kýyasleþker geleyörür. Eðer mededci gönderübistimdatitdiler. Ýstanbul'danyardýmgönderdiler. oldý.Kýzlýkolubþehirhalký bunalubgölden,uðrýlayýn,Ýstanbul'a girmez þehrine seðirdimidüpÝznik'inyollarýnkesüb þehretaþradannesne demdir. Karacahisar alýndýðý vakýtAk-temürle gönderdi dediler…" Karacahisar'da okýndý.: bazýlareydür. SultanAlâaddîn'dentablve alemgelmesi Bilecikfethinden niceyýllarmukad- müslümanlar gelübþenlenmiþti.EvvelGermiyan'dan ve hutbeOsmanGaziadýnakiokundý gayridenhayli er. Zira buDursinFakih imamet ederdi. dahiaþinaidi.Ve birazizkiþiydi.Halka Edebali'yle Karacahisar'a dahi iþidüb elhükmülillahilaliyyil-kebir diyüb hemandembuyurdý: Karacahisar'a DursunFakih'i itdil- ve hemkatib hemkadý esnada habergeldikiSultanAlâaddînahrete ecildenyirineveziri etdi. Sahibgeçdi,Osmanâný Oðlukalmadýðý intikal idüben hutbeyive sikkeyi yineSultanAlâaddîn adýnakýlmýþdý.ÇünkimOsmanesbabýntehiye etdi kiSultanagide,ol ve bulmuþdý;lakinedeberiayet kýlýçgöndermiþti.OsmanGazidahiSultanAlâaddîn zamanýndaeðerçi nevaistiklal veli'ahdi ola.Zira buSultanAlaadin-iKeykubad binFeramürz'in oðluyoð idi.Osman'ýhemanyerine görübtablve alem bi-hadd ve hedayâ-yý etdi kiKonya'ya bila-nihaye birle kast varubSultanAlâaddîn'iSaniye himmetin buluþub safayý alub 134 133 Neþri, s.109-111. "Ve bil cümle çünkiOsman'atablve alemgeldi,oldahimal-iganimetten tuhfe-i humsýnçýkarub Neþri, s.106-107 Ýlkler veKaracahisar O 133 smangazi 134 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar hürmetinden hutbede ve sikkede onun adýný zikretmeye devam etmiþti. Tam Sultan'a gitmek için hazýrlandýðý sýrada Sultan Alâaddîn'in vefat ettiði haberi Osman Gazi'ye geldi. Oðlu kalmadýðý için yerine vezir Alâaddîn Sahip geçti. Osman bunu duyunca "Allah'ýn büyük hükmü" diyerek Karacahisar'a Dursuh Fakih'i kadý ve hatip tayin etti. Bu Dursun Fakih aziz bir kiþiydi. Halka imamlýk ederdi. Edebali ile tanýþýklýðý vardý. Ve Karacahisar'a da Germiyan'dan ve baþka yerlerden pek çok Müslümanlar gelmiþ ve burayý þenlendirmiþlerdi. Osman Gazi adýna ilk hutbe Karacahisar'da okundu. Bazýlarý Sultan Alâaddîn'den tabl ve alem geliþinin Bilecik fethinden çok önce olduðunu; Karacahisar alýndýðý zaman Ak-temür ile gönderildiðini söylerler…"

EK-2 PACHYMERES VE ESERÝ HAKKINDA Georgios Pachymeres 1241/1242'de doðmuþtur. Pachymeres'in hayatý hakkýnda eserinin giriþinde verdiði bilgi dýþýnda detaylý bilgimiz yok- 123 135 tur. Yazar, Suggrafikai Historiai adlý eserine; ‘Γεώργιος Κωνσταντι- 136 νουπολίτης τό άνέκαθεν yani Konstantinopolis kökenli Georgios kelimeleriyle baþlamýþtýr. Yazarýn, Ýznik doðumlu olmasýna karþýn ken- Ýlkler 137 disini Konstantinopolis kökenli olarak tanýmlamasý, IV. Haçlý i

135 Συγγραφικαί Ιστορίαι 136 Georges Pachyméres Relations Historiques, I-II Edition, Introduction et notes par A. Failler, traduction française par

V. Laurent, Paris 1984, s. 23; Georgii Pachymeris de Michaele et Andronico Palaeologis Libri Tredecim, recognovit ve Karacahisar Immanuel Bekkerus, Volumen Prius, Bonnae, Impensis Ed. Weberi, 1835, s. 11. smangaz 137 O Pachymeres, eserinin tamamýnda ifade ve tamlamalarda Attiki Yunancasýný kullanmýþtýr. 124 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar eseri SuggrafikaiHistoriai'dýr. Bunundýþýndakieserleriise: Pachymeres biryazardýr. çokeservermiþ Ençokbilinenveenuzun 1307'den kýsabirsüresonraöldüðünüdüþündürmektedir. Suggrafikai Historiaiadlýeserin1307yýlýndaanidenkesilmesi, yazarýn detmiþtir. tutumu belirgin olmaklaberaberRoma ileUnion'usertbiçimdered- Kilisesinin siyasetiileyakýndanilgilenmiþtir. Yazarýn Grek-Ortodoks Diðer BizanstarihçilerindenfarklýolarakPachymeres, Grek-Ortodoks Palaiologos'un kýzkardeþiEirene-Eulogiailedostaneiliþkilerivardý. Bekkos vePatrik Antakyalý Theodosios;ÝmparatorVIII.Mikhail Suggrafikai HistoriaiadlýeserindenanlaþýldýðýkadarýylaPatrik XI. çok sayýdaPatriklik veSaraymensubuileyakýniliþkilerkurmuþtur. hiyerarþisinde enyüksekmevkilerdebulunmamýþolsadaPachymeres þekilde ilerlemiþtir. 1265yýlýndanotarios olarak Aya Sofya'dadiyakozluk yapmýþvekilisehiyerarþisindehýzlýbir da eðitimalmýþtýr. Pachymeres, ilk sýnýfýnagirmiþ, 20'liyaþlardaruhban mantýk, retorik,ÖklidMatematiðiveAristotelesFelsefesi gibikonular- Akropolites'in öðrencisiolmuþtur. Baþkentte öðrenci olduðu süreiçinde Konstantinopolis'te bulunduðusýradamegaslogothetes Pachymeres baþkente gitmiþveburadabirsürekalmýþtýr. Pachymeres, 1261 yýlýndaKonstantinopolis'inHaçlýlardangerialýnmasýyla Ýznik'e kaçanbirailedengeldiðinidüþündürmektedir. Seferinde Konstantinopolis'inLatinlerinelinegeçmesiyleburadan phylaks 1285'ten sonraiseaynýzamandahemprotekdikos yýlýnda didaskalostouapostolou uðraþan kiþilere verilen unvandýr. Bu unvana sahip olanlarýn kamu hukukuBu unvana sahipolanlarýnkamu ve kilisehukukunu iyibiliyor olmasýbeklenirdi. 144 143 142 141 140 139 138 yeni seçilenPatriðin resmi mesajýnýhükümete çeviren kiþiolarak kullanýlmaktadýr. öðretmenliði deyapýyordu. Ahid) okuyan ve bunlarý yorumlayan kiþi.Buunvanýn sahibibüyükolasýlýkla;Aya Sofya'daki Patriklik Okulu'nda teoloji lu resmi memur. http://byzsym.org/index.php/bz/article/view/908/804, s.135.http://byzsym.org/index.php/bz/article/view/908/804, Διδάσκαλος τουαποστόλου: Πρωτέκδικος: Νοτάριος Δικαιοφύλαξ: : Μέγας Λογοθήτης: Ϊερομνήμων: S.Lampakis, "SomeConsiderations onthe Historiographical Work ofGeorgios Pachymeris", 144 görevlerinde bulunmuþtur. Hernekadardevletyadakilise (Patriklik Noteri): Roma Dönemi'ndedekullanýlmýþtýr; noter, sekreter yadatescil ve ile evrak kayýtlarý Patriklik hiyerarþisinde altýncýderecede olankiliseye verilmiþ barýnaklara dairkonulardan sorum- Patriklik Bazilikasýnýn günlükiþlerindensorumlu,Patrik'in uþaðývePatriklik Bazilikasýnýn haznedarý. Kiliseyi ilgilendiren davalar ileuðraþan ve ruhbansýnýfý içindenseçilenimparatorluk memuru. Modern demokrasilerde karþýlýðý baþbakan ya da devlet sekreteri yadadevlet Modern demokrasilerde baþbakan karþýlýðý olanunvan, bugünde; Ýlkler veKaracahisar Kilise komünyonlarýnda AzizPaulus'un mektuplarýve Havariler Tarihi (Yeni O smangazi 141 , 1285yýlýndahieromnemos 140 olan Pachymeres, 1277 143 138 hem dedikaio- 139 Georgios 142 , O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

1-Quadrivium; matematik, geometri, astronomi ve müzik konularýnda geç dönem Bizans bilgisini gösteren tek ciltlik ansiklopedi. 2-Epitome; Aristoteles Felsefesinin on iki kitaplýk özeti, orijinal Aristoteles yazmalarýný kendi yorumlarýyla birleþtirmiþtir. Bu eser oriji- nal bir çalýþma olmasa da Aristoteles'in bugün elimizde bulunan 145 yazýlarý Pachymeres sayesinde günümüze ulaþmýþtýr. 146 3-Patrik Ýskenderiyeli III. Athanasios'a ithaf edilmiþ Areopagus Pseudo-Dionysios'un yazýlarýnýn bir yorumu. 4-1274 Lyon Konsili'nin hemen ardýndan kaleme alýnmýþ olan Ortodoks dogmalarýnýn tartýþýldýðý teolojik bir eser. 5-Klasik Yunan hitabet eserleri taklit edilerek kaleme alýnmýþ olan 147 148 Progymnasmata ve staseis adlý retorik sanatýna dair iki alýþtýrma. 6-Patrik III. Athanasios'a hitaben yazýlmýþ iki mektup. 7-Quadrivium ve Epitome'nin giriþ bölümlerinde bulunan þiirler de dahil olmak üzere otobiyografik þiir parçalarý ve þiir sanatýna dair alýþtýr- malar.

Pachymeres'in en çok bilinen eseri Suggrafikai Historiai 1261-1300 tar- ihleri için en güvenilir kaynak sayýlmaktadýr. Eser, Bulgar ve Moðol Tarihi'ne dair kýymetli bilgiler içermektedir. Ancak, Türk Tarihi açýsýndan asýl önemi; Osmanlý Devleti'nin kuruluþ dönemine ait tek çaðdaþ kay- nak olmasýdýr.

Pachymeres'i diðer Bizans yazarlarýndan ayýran en önemli özelliði olay- 149 larý sebep sonuc iliþkisine dayanarak anlatmaya çalýþmasýdýr. Yazar, 150 eseri arkaik bir tarzda kaleme almýþ, eserin pek çok yerinde Attiki lehçesini kullanmýþtýr. Eserde Attiki lehçesinin kullanýlmasý, yazarýn aldýðý felsefe eðitimi ile açýklanabilir. Çünkü, Attiki lehçesi Yunanistan'ýn 151 Attika Bölgesi'ne ait olup Platon'un ve Thukydides 'in yazý dili olarak geçmektedir. Bu lehçe ayný zamanda zarif bir þekilde az ve öz anlatýmý simgeler. Ancak yine de Pachymeres'in anlattýklarýnýn anlaþýlmasý; çoðu 125 145 N.J. Cassidy, "A Translation and Historical Commentary of Book One and Book Two of the Historia of Georgios Pachymeres", University of Western Australia, School of Humanities, Classics and Ancient History, 2004; Epitome'nin Latince çevirisi için bkz. P. Becchius, Georgii Pachymeris hieromnemonis, in universam fere Aristotelis philosophiam, epitome, Basel, 1560. 146 Ýlkler Αρεοπάγος: Atina'daki en yüksek mahkemenin üyesi. 147 i Προγυμνάσματα: Alýþtýrmalar. 148 Στάσεις: Filozoflar grubu. 149 Ch. Dendrinos, J. Harris, E. Harvalia-Crook, J. Herrin, eds., Porphyrogenita: Essays in honour of Julian Chrysostomides, London, 2003, içinde, J.R. Macrides, 'The thirteenth century in Byzantine historical writing', s. 63-76.

150 ve Karacahisar

A. M. Talbot, "Pachymeres, George", Oxford Dictionary of Byzantium, vol. 3, s. 1550. smangaz 151 Yunanistan'ýn Atina'yý da içine alan bir bölgesi. O 126 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar ait onüçelyazmasýnýkronolojikolarakaþaðýdakigibiayýrmýþtýr; çeviri, AlbertFailler tarafýndanyayýmahazýrlanmýþtýr. V. Laurent,esere tarafýndan Fransýzcaya çevrilenbirbaskýsýdahabulunmaktadýr. Bu Bunlardan baþkaSuggrafikaiHistoriai'nin;1984yýlýndaVitalien Laurent de I.Bekker'in editörlüðünüyaptýðýPoussin'in nüshasýkullanýlmýþtýr. Rusça'ya, L.CousintarafýndanFransýzca'ya çevrilmiþtir, buçevirilerde hesaba katýlmamýþtýr. Pachymeres'in eseriayrýca;A.Karpovtarafýndan edisyonunda bulunanbasýmhatalarýdüzeltilmiþancakelyazmalarý Tubingensis Mb13,XVI.yüzyýl(1578),310x205mm. Matritensis 4752[olimO22],XVI.yüzyýl,348x248mm. Scorialensis I10,XVI.yüzyýl,360x250mm. Hierosolymitanus Timiou Staurou4,XV. yüzyýl,363x255mm. Venetus Marcianusgr. 404[coll.899](=a),XV. yüzyýl,287x210mm. Parisinus gr. 1723(=b),XV. yüzyýl,287x204mm. Vaticanus Barberinianusgr. 203(=C),XIV. yüzyýl,290x203mm. Vaticanus Barberinianusgr. 198(=B),XIV. yüzyýl,285x210mm. Monacensis gr. 442(=A), XIV. yüzyýl,280x190mm. kýsmý (VII.-XIII. Kitaplar)ise1669'dabasýlmýþtýr. Latince'ye çevrilmiþ,ilkkýsmý(I-VI. Kitaplar)Roma'da 1666'da,ikinci Suggrafikai Historiai;CizvitvealimolanPierre Poussinus tarafýndan lara dadeðinmiþtir. yer verilen;dýþülkelerle iliþkiler, orduvehanedaniliþkileri gibikonu- miþ bunlarýndýþýndaeserdegelenekselolarakBizanstarihyazýmýnda anlatýlýr. Pachymeres, öncelikliolarakdinvesiyasetkonularýyla ilgilen- Andronikos II.Palaiologos'un hükümdarlýðýnýnilkyarýsý(1282-1328) darlýðý (1259-1282)anlatýlýr. Ýkincikýsýmyedikitaptanoluþurve altý kitaptanoluþurveVIII.MikhailPalaiologos'un yükseliþivehüküm- Eser gelenekolarak,ikibölümeonüçkitabaayrýlmaktadýr. Birincikýsým yalnýz güçdeðilyerimkânsýzhalegelmektedir. son derecezorolduðugibikelimesi kelimesine birtercümesiniyapmak dan vegenelliklekiþileriadlarýyladeðildezamirlerlekarþýladýðýndan kez ifadesianlaþýlýrolmadýðýndan,birdüþüncedendiðerineatlamasýn- sözüyle ikiciltolarakyayýmlanmýþtýr. 1729'da tekrarbasýlmýþ,1835yýlýndaiseAlmanfilologI.Bekker'in ön 154 154 153 152 Georges Pachyméres Relations Historiques, I,s.23-25. Corpus Bonn. Corpus Venice. Ýlkler veKaracahisar O smangazi 153 1835'teki yayýndasadeceRoma 152 Poussin'in nüshasý 154 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

Matritensis 4818 [olim O 95], XVI. yüzyýl, 198x140 mm. Vaticanus gr. 1490, XVII. yüzyýl, 324x225 mm. Atheniensis Gennadiou 40, XVII. yüzyýl, 207x165 mm. Parisini Coisliniani 138-140, XVII. yüzyýl, 308x203 mm.

V. Laurent'e göre XIV. yüzyýla ait birbirinden baðýmsýz üç kopya vardýr ve bunlar diðer on el yazmasýna örnek oluþturmuþtur. Bu üç baðýmsýz kopya A, B ve C ailelerini oluþturur. Bu aileler; XIV. yüzyýla ait Monacensis gr. 442 (A), Vaticanus Barberinianus gr. 198 (B) ve Vaticanus Barberinianus gr. 203 (C) olarak adlandýrýlan kopyalardan 155 meydana gelir. Ancak, el yazmalarýndan bazý sayfalarýn kaybolmasý ya da kopya edilirken deðiþiklikler yapýlmasý bunlardan kopya edilen nüshalarda da bozulmaya sebep olmuþtur. Dolayýsýyla, mevcut hiçbir el yazmasý tek baþýna bir metin oluþturmamaktadýr. Ayrýca, B ailesinin kopyalarý morfoloji ve sentaks açýsýndan diðer ailelerden farklýlýk gös- terirken, C ailesinde bu tip farklýlýklar yoktur. Buna raðmen, el yaz- malarý üzerinde yapýlan çeþitli ekleme ve düzeltmelere baðlý olarak C ailesinde de yerler, kiþiler ve olaylarýn kronolojisi deðiþtirilmiþtir. Bu nedenle, metin oluþturulurken yukarýda parantez içinde küçük harfle gösterilen kopyalarla A, B ve C ailelerine ait kopyalar karþýlaþtýrmalý olarak deðerlendirilmiþ ve birlikte ele alýnarak bir metin oluþturula- 156 bilmiþtir.

Pachymeres hakkýnda toplam sayýsý onu geçmeyecek ansiklopedi mad- desi yazýlmýþtýr. Fakat bunlarýn çoðu, ana hatlarý Krumbacher ve 157 Hunger tarafýndan çizilmiþ olan anlatýmýn tekrarý niteliði taþýr ve her zaman hatasýz da deðildirler. Palaiologoslar döneminde gerçekleþtiði varsayýlan edebi rönesans'ta Pachymeres'in önemli bir yeri olduðu kabul edilmiþse de; en çok bilinen ve en uzun eseri hakkýnda sistem- atik bir araþtýrma yapýlmamýþtýr. Osmanlý Devleti'nin kuruluþu açýsýn- dan son derece önemli olan bu eserin baþlýðý bile XIII. yüzyýl Bizans 158 tarih yazýcýlýðý açýsýndan uc bir noktada bulunmaktadýr. Eserin V. 127 Laurent tarafýndan yapýlan ve modern tarihçiler tarafýndan en çok kul- lanýlan Fransýzca çevirisinde her ne kadar baþlýk olarak Relations Historiques; Türkçe karþýlýðý ile 'Tarihi Ýliþkiler' kullanýlmýþ olsa da eserin Yunanca baþlýðý, Fransýzca çeviriden farklý bir anlam taþýyan Ýlkler i 155 A ailesine örnek oluþturan el yazmasýnda defter 12'nin (folyo 83-90) önemli iki sayfasý deðiþtirilmiþ dolayýsýyla A'nýn bütün kopyalarý bozulmuþtur. Failler, s. 25. 156 Failler, s. 26-32. 157 Krumbacher, Geschichte der byzantinischen Literatur von Justinian bis zum Ende des oströmischen Reichess, ve Karacahisar

Munich 1897,288-291; Hunger, Die hochsprachliche profane Literatur der Byzantiner, Munich, 1978, s. 447-453. smangaz

158 O S. Lampakis, s. 135. 128 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar güçlere, olaðanüstüolaylaravehurafelereyervermiþtir. olmasýnaraðmenpekçokyerdedoðaüstü likle hassasiyetgöstermiþ bilir. Pachymeres'in eserinçeþitliyerlerindekendinden Platon'un eserleriüzerineçalýþmasýnýnbubaþlýðýseçmesindeetkisiola- anlamýna gelebilir. halde SuggrafikaiHistoriai,'Yazarýn Tarihleri'; 'Yazarýn Anlatýlarý' Çünkü, kullandýðý bukelimelerin hepsiyazaranlamýnagelmektedir. Þu etmesi, yazarýnbubaþlýðýtesadüfenseçmediðinigöstermektedir. Pachymeres eserindeolaylarýkaydederken benzetme zaman kendi fikirleriniaçýðavurmaktadýr. den yadakesinliðinden þüpheetmekmümkündür, yazarzaman nilir kaynaklardanbirisayýlmasýnaraðmenPachymeres'in objektifliðin- konusunda dikkatliolunmasýgerekmektedir. XIII.yüzyýla aitengüve- erde deyazarýnseçtiðibaþlýðýneserinçevrildiðidileyansýtýlmasý tedir. Açýktýrkiyazar, 'kendi tarihi'niyazmayýhedeflemiþtirveçeviril- emin olduðunuyadakesinlik konusunda iddialýolduðunu göstermek- koymasý biranlamdaanlattýðýolaylarýnkesinliðinden, doðruluðundan anlatacaðýný belirtiyor, esere'Yazarýn Tarihleri' anlamýnagelenbubaþlýðý έρείν’ anlatmak anlamýnagelenPlaton'aaitbirsözöbeðiolan ‘Συγγραφικαί Ιστορίαι’ ‘Συγγραφικαί Ιστορίαι’ naðýnda kullanýlmamýþ olmasýilginçtir. Pachymeres'in eseriiçinseçtiði Attiki yer takvimininaylarýndadeðiþiklikyaparakvermiþ, deðiþiklikleri gibiolaylariçintarihvermiþtir. Yazar, olaylarýçoðunlukla Pachymeres; sefereçýkmasý, önemlisavaþlar, imparatorun imparator olaylara eleþtirelyaklaþmakgerektiðiaçýktýr. Bizans tarihyazýcýlýðýndaolaðansayýlmaktaysadayazarýn anlattýðý μενος’, ‘όσυγγράφων’,συγγραφεύς’' 163 162 161 160 159 Lampakis, του ΓεωργίουΠαχυμέρη”, μονίες στηνΙστορίατουΓεωργίουΠαχυμέρη, S. Lampakis,s.136. Liddell-Scott, Jones,AGreek English Lexicon,seventh edition,Oxford 1959, Georges Pachyméres Relations Historiques I,11:49; II,8:145; II,23:181;III,25:301; XI,32:452-455;XIII,21:607-608; S. S. Lampakis,s.135. Στελίος Λαμπάκης,ΥπερφυσικέςΔυνάμεις, ΦυσικάΦαινόμενακαιΔεισιδαι- 159 “Υπερφυσικές Δυνάμεις, ΦυσικάΦαινόμενακαιΔεισιδαιμονίες στηνΙστορία i çaðrýþtýrmaktadýr. 161 Ayrýca, yazareserdebizzattanýklýkettiðiolaylarý Ýlkler veKaracahisar http://byzsym.org/index.php/bz/article/view/711/629, s.77. dýr. ButipbirbaþlýðýnbaþkahiçbirBizanskay- baþlýðý; bir'yazar'gibikesinlik vedoðrulukla 160 Yazarýn olmasýve felsefeeðitimigörmüþ O smangazi s. 77. ve benzeriifadelerlesöz συγγραφεύς 162 konusunda özel- ‘ό συγγραψά- 163 ‘‘συγγραφικώς s. 753. Bu durum O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

164 'Paskalya'dan sonra ikinci hafta' gibi ifadeler de kullanmýþtýr. Olaylarýn yýl- lar ile verilmemesi tarih konusunda belirsizliðe neden olmuþtur. Bu neden- le yýl konusunda kesinliðe varýlabilmesi için diðer kaynaklarla karþýlaþtýrmalý 165 166 olarak ele alýnmalýdýr. Bizanslýlar yýllar için Ετος Κοσμού ya da Ετη Γενέ- 167 σεως Κόσμου κατά Ρωμαίους olarak adlandýrýlan, dünyanýn yaratýlýþýnýn esas alýndýðý ve yaratýlýþ için 1 Eylül 5509 (Ý.Ö.) ile 31 Aðustos 5508 (Ý.Ö.) tar- ihleri arasýnýn kabul edildiði takvimi kullanýyorlardý. Ayrýca ay ve günler için de Jülyen takvimi kullanýlýyordu. Yazarýn bu takvimi seçmesi Antik Yunan dönemine duyduðu özlem ile açýklanabilir. Ancak, önemli olan Attiki takvi- 168 mindeki aylarýn karþýlýðýný bulabilmektir. Attiki takvimindeki on iki ay 169 þöyledir: 1-Hekatombaion (Temmuz-Aðustos) 2-Metageitnion (Aðustos-Eylül) 3-Boedromion (Eylül-Ekim) 4-Pyanepsion (Ekim-Kasým) 5-Maimakterion (Kasým-Aralýk) 6-Poseideon (Aralýk-Ocak) 7-Gamelion (Ocak-Þubat) 8-Anthesterion (Þubat-Mart) 9-Elaphebolion (Mart-Nisan) 10-Mounichion (Nisan-Mayýs) 11-Thargelion (Mayýs-Haziran) 12-Skirophorion (Haziran-Temmuz)

170 Pachymeres, Attiki Takvimini birkaç deðiþiklik ile þu þekilde kullanmýþtýr: 1-Hekatombaion (Ocak) 2-Lenaion (Þubat) 3-Kronios (Mart) 4-Boedromion (Nisan) 5-Pyantion (Mayýs) 6-Maimakterion (Haziran) 164 Georgii Pachymeris de Michaele et Andronico Palaeologis Libri Tredecim, 1. cilt, s. 50; Georges Pachyméres 129 Relations Historiques VI: 35; VII:6-7 X:25. 165 Bkz. Mihael VIII. Palaiologos'un tahta çýkýþ tarihi, Georges Pachyméres Relations Historiques, 1:s. 114-115. 166 Dünya yýlý. 167

Romalýlarda Dünya'nýn oluþumu yýllarý. Ýlkler 168

R. Hannah, Greek and Roman Calendars: Constructions of Time in the Ancient World. London, 2005; J. D. i Mikalson, The Sacred and Civil Calendar of the Athenian Year. Princeton, 1975. 169 1.¨Εκατομβαιών 2.Μεταγειτνιών 3.Βοηδρομιών 4.Πυανεψιών 5.Μαιμακτηριών 6.Ποσειδεών 7.Γαμηλιών 8.΄Ανθεστηριών 9.Ελαφηβολιών 10. Μουνυχιών 11.Θαργή- λια 12.Σκιροφοριών..

170 ve Karacahisar 1.¨Εκατομβαιών 2.Ληναιών 3.Κρόνιος 4.Βοηδρομιών 5.Πυανεψιών yerine kul- smangaz lanılmıştır . 6.Μαιμακτηριών 7.΄Ανθεστηριών 8.Ποσειδεών 9.Γαμηλιών 10. Ελαφηβολιών 11.Μουνυχιών 12.Σκιροφοριών O 130 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar olan KoyunhisarSavaþý'ný Pachymeres, OsmanlýDevleti'ninkuruluþdönemiiçinönemlibirolay baþlangýcý sayýlýrdý. gündönümünü takipedenyeniayýnilkgöründüðügece yýlýn Dolayýsýyla butakvim,güneþyýlýndanyaklaþýk10gündahakýsadýr. Yaz 30 günbulunmaktaydývebiryýl353-355gündenoluþmaktaydý. isine baðlýolarakdüzenlenmiþtir. Takvimde onikiay, herayda29yada isimleri olarakkullanýlmýþtýr. Takvim, güneþileayýnhareketleri veiliþk- lerine göreayarlanmýþolup,tanrýlarýnisimlerivefestivalay takvime þüpheileyaklaþmaktadýrlar. Butakvimdinifestivalleringün- olarak açýklanmamýþtýr, bu araþtýrmacýlar bunedenledemodern minin sistemineyazýkkidönemeaithiçbiryazartarafýndantam Antik Yunan dönemindekullanýlan üçtakvimdenbiriolanAttiki takvi- olaylarýn anlatýmýndakibelirsizlikgiderilmeyeçalýþýlmýþtýr. tarihler verilmiþtir. Böylece,geçmiþvegelecekyada de, eserdebirbütünmeydanagetirenbölümlere,içeriklerineuygun sýrasýný belirlemedegüçlükyaratmaktadýr. Bunedenle;Fransýzca çeviri- esas olayýnyerkesilmesi veyanolaylarýnanlatýlmasý,aktarýlanlarýn müteakip yýllarþeklindetablosuverilmiþtir. Kronolojikolarakanlatýlan Eserin Latinceçevirisinde;Pachymeres tarafýndanaktarýlanolaylarýn, lanýlmýþtýr. BelyazmalarýndaPynapsion mindeki karþýlýklarýverilmiþveçevirilerdedebukarþýlýklarkul- A veCelyazmalarýndaçoðunluklaAttiki takvimiaylarýnýnJülyentakvi- (Kasým) (Eylül) 12-Skirophorion (Aralýk) (Aðustos) (Ekim) 11-Mounychion 10-Elaphebolion (Temmuz) 9- Gamelion 8-Poseideon 7-Anthestrion lanýlmýþtýr kibunlarFailler olaraknitelendirilmiþtir. tarafýndandoðru memiþtir. Attiki takvimininsekizinciayýolanAnthestrion adýný, Palaeologis LibriTredecim, IV: 25.Bunedenlesavaþ 'BapheosSavaþý' olarak da adlandýrýlmaktadýr. 174 173 172 171 Andronico Palaeologis LibriTredecim, IV:25; Georges Pachyméres Relations Historiques, IV, s.359. Ekim sonu Kasým baþýnatekabül eder.Ekim sonuKasým “Μηνός γάρ΄Ανθεστηριώνος είκοστήκαίέβδόμη”, Pachymeres'te Koyunhisar, Failler, 1:s.114. Πυανεψιών : Apollo onuruna düzenlenen Pianepsia festivalinin yapýldýðý,AttikiApollo onurunadüzenlenenPianepsiafestivalinin takviminindördüncü ayý. ‘Βαφέα’ Ýlkler veKaracahisar 173 Baphea olarak geçmektedir, Georgii Pachymeris deMichaele et Andronico 27 Anthestrion O smangazi 171 yerine ikikez Pyantion kul- 174 Georgii Pachymeris deMichaele et olarak vermiþ, yýlver- olarak vermiþ, 172 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

Dionysos onuruna kutlanan dört Atina festivalinden birinden almýþtýr ve doðrudan festivalin adýyla anýlan tek aydýr. Bu ay çiçek ayý olarak da geçmektedir. Þu halde, Anthestrion ayýnýn Miladi takvimdeki yaklaþýk karþýlýðý Þubat sonu ya da en geç Mart sonudur. Ancak her yýl, yýlýn baþlangýcý tekrar hesaplanmadýðý ve yaz dönümünün yeniden baþla- masýna baðlý olarak özellikleri tekrar gözden geçirilmeyip yýllar devret- tiði için bazý yýllarda Anthestrion ayýnýn Miladi takvimdeki yeri Mart ya da Nisan da olabilir. Ayrýca ay yýlý güneþ yýlýndan 10-13 gün daha kýsa olduðu için; birbirini takip eden yýllara düzensiz aralýklarla on üçüncü bir ay eklenmesi söz konusuydu. Bu nedenle de Anthestrion ayýnýn Miladi takvimdeki yeri düþünülenden çok daha deðiþken olabilir. Ayrýca, archonlarýn istedikleri yýllarda geliþigüzel seçtikleri aylara gün ekleyebilme yetkilerinin bulunmasý festival takvimi olan Attiki takvi- minin ay takvimine göre daha uzun olmasýna sebep olmaktadýr. Dahasý, Pachymeres'in Attiki takvimini deðiþiklikler yaparak kullanmasý, anlatýlan olaylarýn Miladi takvimde hangi aya karþýlýk geldiðini bulmayý zorlaþtýrmaktadýr. Eserde Koyunhisar Savaþý'ndan bahsedilen kýsýmda "Meyvelerin toplanmasý gerektiði zaman, böylece bütün ülkede büyük kötülüklerin baþladýðý dönem oldu, bazýlarý ele geçirildi, bazýlarý öldürüldü, bazýlarý kaçarak kötü kaderlerini gittikleri kalelere emanet etti." denilmektedir, "meyvelerin toplanmasý gerektiði zaman" tarihi belirlemek açýsýndan bize ipucu verebilir. Ancak burada Pachymeres hangi meyveden bahsetmektedir? Anthestrion ayý, Dionysos onuruna kutlanan festivallerden biriyle ilgilidir, Dionysos'un þarap tanrýsý olmasý, Pachymeres'in üzümden bahsettiðini düþündürebilir. Dolayýsýyla Anthestrion ayý, bað bozumunun denk düþtüðü Eylül ayý da olabilir.

Pachymeres, genellikle olaylarý kronolojik sýraya göre vermesine raðmen zaman zaman geçmiþ ve gelecek olaylarýn yerlerini karýþtýrmaktadýr. Dolayýsýyla, olaylarýn sýrasýna dayalý bir tahmini tarihlendirmenin ne kadar kesin olacaðý titizlik ile deðerlendirilmelidir. 131 Bizans tarih yazarlarýnýn aktardýklarý konularda Bizanslýlar için uygun bulmadýklarýný bahsetmeden geçtikleri ve hatalý olabilecek biçimde eksik aktarmalarýnýn bir gelenek olduðu da unutulmamalýdýr. Gelecek kuþaklara aktarmada fayda görmedikleri olaylarý bilinçli bir þekilde atla- Ýlkler maktadýrlar. Pachymeres'in Osmanlý Devleti'nin kuruluþ dönemi açýsýn- i dan son derece önemli olan eseri Suggrafikai Historiai, belirttiðimiz hususlar göz önünde bulundurularak deðerlendirilmelidir. ve Karacahisar smangaz O 132 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar kibirli barbar, onunordusunun yanýnageldiveMeandros yaralayabildiler. BuolayveiþitilenlerdendolayýAtman cesaretlendive olan Romalýlarýn komutanýna saldýrdýlaramabunlarsadeceonunatýný Romalýlarý kuþatarak, yay þeklindekisavaþdüzeninalýp,cesurbirsoylu daðlýk bölgeyegelerekkendilerini buradagüvenaltýnaaldýlar, bunlarý kovalamaya baþladýamaonlardahaöncedeniþgalettikleri geridöndüler.larý zirvede BudefaRomalýlar saldýrýlara devamederek zam birkargaþa yaþandý,pekçokþeyevemýzraklaraelkoyarak, mýzrak- uyumakta olanMouzalonveyanýndakilerinkarþýsınaçýktýlar, muaz- ve dahaiçerideSangarios baþlamýþtý.Vekötülük yapmaya(saldýrmaya) sonraKaradenizcivarýnda düþman, yaklaþýkyüzkiþi,birarayatoplandý;ansýzýn,Telemaia Mouzalon'u harekete geçirdi.Amabunlarolmadanönceçoksayýda ilerlemeyehazýrhalegelmiþti,ancakbudurum topraklarýna doðru hayranlýk uyandýranNikomedia yedisindeBafeayakýnlarýnda(kibuyer Anthestirion ayýnýnyirmi olmuþ sonraKastamonuPersleri Ali Amourios,kardeþiNasýreddinilebirlikteyýllarcaRomalýlarýn rehini lerce kiþiileanidenortayaçýktý-amasözübaþýndananlatmakgerekir. adamlarýna veevlilikyoluylabaðlýolandiðerlerineöncülüketti, büyü sonra yapacaklarýylabuadamyolalacaktý.OzamanAtman geldi, hatýrýnageridurdu.Ama(þimdi)çekinmesineraðmen,daha torun harekete geçmesigerektiðine iknaolduveonukýskandýamaÝmpara- Amourios'uheyecanlandýrdýve larýyla baskýniçinilerledi.Budurum, fazlaca sayýdakidiðerPers yandaþlarýylabirleþerekyeteneklisuc ortak- …Sonra Atman; NikaiaBölgesindenayrýlýp,vadilerigeçerekHalizones ve bizimkilerihorgördü… Introduction et notes Failler, parA. traduction française parV. Laurent, Paris 1984, s.364,dipnot 63. ikinci Türk-Bizans muharebesi burada olmuþtur. Bkz.Georges Pachyméres Relations Historiques, I-IIEdition, 181 181 180 179 178 177 176 175 Beyliði (1300-1389),Beyliði 1997, Ýstanbul, s. 94. ovasýna -Yalak Ovasý-buadverilmiþtir. OsmanGazi'ninÝznikKuþatmasý ve Bafeus Bkz.Ýnalcýk, Muharebesi, Osmanlý PACHYMERES'ÝN ESERÝNDEOSMANGAZÝÝLEÝLGÝLÝ Eserde OsmanBey, Atman olarak geçmektedir. Eserde pek çokyerde Persler kullanýlmýþtýr. Persler, etmektedir. Türkleriifade Ýzmit. Sakarya. Αλίζωνος , Menderes Nehri. Ýznik ve Ýzmitarasýnda bulunmaktadýr. Bafea'daki çarpýþmadanönce,Mouzalonileyapýlanilkmuharebeden sonra kelimesinin 'etrafý sözlük karþýlýðý denizlerleçevrili'dir. Yalova ve Karamürsel arasýndaki düzkýyý Ýlkler veKaracahisar 178 KAYITLAR çevresinde kaldý,kibiri(açgözlülüðü)arttý O EK-3 smangazi 175 177 civarýndadýr) Atman ile iþbirliðiyaparakRomalýlara 176 181 yanýnda bin- civarýndan 180 'da 179 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

182 cesaretle harap ve yok etmeye hazýr olan adamlarý Paflagonya bölgesi- ni hýzla geçti. Mouzalon ise, Romalýlar kadar Alanlarý ve evlilik baðýyla olanlar kadar yabancýlarý da olmak üzere yaklaþýk iki bin kiþiyi birleþtir- miþti. Ama sayýca kendilerinden fazla olmalarýna raðmen kendi mem- leketlerinde savaþmak onlara güç verdi ve eðer bu samimi kalpler acele edip sýrayla saldýrsaydý zafer kazanabilirlerdi. Ama þimdi oldukça gevþemiþlerdi, kötü niyetlerinden çok tembelliklerinden, Alanlarla iþ birliði yapmak için para ve atlarýný kaybedip þevksiz ve yüreksiz bir þek- ilde çarpýþýyorlardý. Ve belki de sayýca daha fazla olduklarýndan Persler, çok daha ataktý. Çarpýþma hem sayý hem de inanç bakýmýndan eþit olmayan bir hal aldý, Romalýlarýn çoðu daðýlmýþ, bir kýsmý aceleci bir þekilde onur kýrýcý bir biçimde yakýnda bulunan Nikomedia'ya kaçmýþtý. O zaman Romalýlara göre daha fazla sayýda olan Alanlarýn büyük fay- dasý oldu, hem piyade hem süvari düþmanlarýn etrafýný çevrelediði sýra- da, Roma piyadeleri sürünerek yakýnlaþýrken ve ileri doðru kaçarken, piyadeleri fazla olanlar (Alanlar) bir bulut gibi bunlara saldýrdý, piyadel- er bunlarý çapraz ok saldýrýsýna tutarak süvarileri yaraladý. Ve böylece bu zaferden sonra Persler, önlerine hiçbir engel çýkmadan buralara yayýldýlar ve yaðmalar yapmaya devam ettiler. Meyvelerin toplanmasý gerektiði zaman, böylece bütün ülkede büyük kötülüklerin baþladýðý dönem oldu, bazýlarý ele geçirildi, bazýlarý öldürüldü, bazýlarý kaçarak kötü kaderlerini gittikleri kalelere emanet etti.

O zaman kendi kurtuluþlarý için köylüler þehirlere göç ettiler. Daha içer- ilerde yaþayan insanlar da arazilerini kurtarmak için umutsuzca top- landýlar. Talihsizliklerin bu en büyüðünden kaçmayanlardan, sürü halinde adamlar ve canavarlar geldi; ayný kiþiler kaybettikleri, kocalarý, oðullarý, kýzlarý, kýz ve erkek kardeþleri ve diðer akrabalarý için yas tutuy- or ve yakarýyorlardý, acýnacak biçimde þehrin içinde ve dýþýnda kýyýda, hayatlarý ve eþyalarý kaybolmuþ bir þekilde yol alýyorlardý. Çocuklar ve yaþlý kadýnlar cesetlerin içinde sessiz bir þekilde sokaklarda yatýyordu. Ordunun diðer ülkeden olan askerleri karþýya geçip, utanç verici bir þek- 133 ilde geri döndüklerinde; evlerini, eþyalarýný düþmanlara terk etmiþ olan yerliler de kendilerini kurtarmak için kaçýyorlardý. Düþmanlar yukarý-

daki bölgelerde özgürce sefa sürüyordu. Pek çok esir almýþlardý, hem Ýlkler

ganimet hem de yýllýk ürünü toplayarak, hayvanlarý sayesinde önlerine i çýkan her þeyi alýp taþýyorlardý. Ancak, muhtemelen ele geçirmeye cesaret edemedikleri için Nikomedia'dan aþaðýdaki bölgelere dokun-

182 ve Karacahisar Paflagonya veya Paphlagonia; Anadolu'da, Karadeniz'in kýyýsýnda, Pontus ve Bitinya arasýnda kalan bölgedir. smangaz O 134 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar Kyzikios, lar tarafýndanyaðmalandý,denizdenkýsabirmesafedeolanAchyraos, buradan yukarýdabulunankuvvetlendirilmiþ kalelerveilerisidüþman- bulunduðuAtramition'aÝmparatorun veaþaðýdadoðuyadekolan leleri kutsal vedokunulmazmýþ gibikorudular. Buþanssýzlýðýnyanýsýra madýlar. Komþularýnsaldýrýsýndankorkarak, þehrindýþýndakimahal- sal bölgelerharapedilirken butalihsizlikProusa kabul edebiliriz." hanedanýnýn dolayýsýylaOsmanlýDevletininkesin kuruluþtarihiolarak razsýz beyliktahtýnageçmiþtir. Biz27Temmuz 1302tarihiniOsmanlý kendisindenkurucusu karizmasýnýkazandýrmýþ, sonraoðluOrhan iti- olarak butarihekor. Bapheos(Koyunhisar)SavaþýOsman'abirhanedan Yüzyýl sonlarýndaTarihçi Neþrionunbeyliðinivebaðýmsýzlýðýnýhaklý yayýldýðýný vegazilerinonunbayraðýaltýnakoþuþtuklarýný kaydeder. XV. onun buzaferleþöhretininPaflagonya (Kastamonu)bölgesinekadar getirmiþtir.karizmatik birbeydurumuna ÇaðdaþkaynakPachimeres "Bir imparatorlukordusunakarþýkazanýlanbuzafer, Osman'ýbölgede vardýðý neticeyiaþaðýdakianlatýmdaortayakoymaktadýr: tarihçimiz HalilÝnalcýksondönemlerdeyaptýðýtetkikleredayalýolarak Gazi'nin baðýmsýzlýktarihiolarakselamladýðýmýzývurgulamýþtýk. Üstat ilan ettiðinikaydetmiþtik.Kendi gücüileeldeettiðibukonumu Osman gücüne dayalýolarakhutbeokuttuðunu vedolayýsýylabaðýmsýzlýðýný Yukarýda BilecikveÝnegöl'ünfethindensonraOsmanGazi'ninkendi ince bahsettik. korunma yoluTanrý'dan merhamet dilemekti.Amabukonudan yeter- ýstýrap çekmeyigerektiriyorduozamanilahiýstýraplarýntek içinde yerlebiredildi.BunlarilahigazabýnsonucuyduveÝlahigazap kapýsýna dokundu, busýnavkorkunç veacýmasýzdý,herþeybirkaçay 188 187 186 185 184 183 Bursa. Erdek. Uluabat. Ýnalcýk, Devlet-i Aliye, Devlet-i s.12Ýnalcýk, Biga. Bigadiç'in doðusundabulunanbirantikkent. OSMANLI DEVLETÝ'NÝNKURULUÞTARÝ 184 Pigas 185 188 ve Lopadion Ýlkler veKaracahisar HAKKINDA O EK-4 186 smangazi özgür kalmayadevametti.Bütünkýr- 187 ve Nikea'lýlarýn da HÝ 183 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

Þu halde bu görüþ karþýsýnda kendi fikirlerimizi ortaya koymamýz kaçýnýlmaz olmaktadýr.

Þunu hemen belirtmemiz gerekiyor ki yazarýmýz 27 Temmuz 2009 tar- ihinde Yalova'da Halil Ýnalcýk'ýn görüþleri doðrultusunda düzenlenen Uluslar arasý Osmanlý Devleti'nin Kuruluþ Tarihi Sempozyumu'na Sempozyum Bilim Kurul Üyesi olarak katýlmýþtýr. Ek olarak tüm araþtýr- ma ekibimiz ile sempozyumda hazýr bulunarak ortaya konulan görüþ- leri ilk elden izleme fýrsatý elde ettik.

Sözü edilen sempozyumda (yerel yöneticilerin daha baþka kaygýlarla ateþli bir üslupla ortaya koyduklarý görüþler hariç tutulursa) 1302 tari- hini destekleyen baþka bir konuþmacý olmamýþtýr. Üstat tarihçimiz Halil Ýnalcýk bu sempozyumdaki konuþmasýnda yukarýda verdiðimiz çerçevede deðerlendirmelerde bulunarak 27 Temmuz 1302 tarihinin Osmanlý Devletinin kuruluþ tarihi olduðu tezini tekrarlamýþtýr. 27 Temmuz 1302 tarihi için biraz daha fazla ikna edilmeye ihtiyacýmýz vardýr. 27 Temmuz 1302 tarihi üzerindeki çekincelerimizi ve neden 1299 tarihini tercih ettiðimizin gerekçelerini þöylece sýralayabiliriz: 1-Öncelikle þunu söylemeliyiz ki 1299 tarihini tercih ederken Osman Gazi'nin kendi kýlýcý ile elde ettiði nüfuzu esas aldýk. Ýlk hutbe bahsinde deðindiðimiz gibi Osman Gazi ancak Bilecik-Yarhisar-Ýnegöl hattýný zaptettikten sonra kendi adýna hutbe okutarak "Hanlýðýný" ilan etmiþtir. Vurguladýðýmýz üzere ana kaynaðýmýz Aþýkpaþazade bu olayý "Osman Gazi'nin aleme doðmasý" olarak selamlar. Diðer bir deyiþle bu olay Osman Gazi'nin þahsi tarihinde ve Osmanoðullarý ailesinin tarihinde çok önemli bir dönüþümü ifade etmektedir. Nitekim bizim baðýmsýzlýk için en önemli adým olarak deðerlendirdiðimiz bu olayý Halil Ýnalcýk da "kesin bir tarih" olarak ifade eder. 2-Osman Gazi ilk hutbeyi okuturken kendi nüfuzunun yanýnda Moðollar arasýnda baþ gösteren çekiþmeler baþta olmak üzere bölgede yaþanan bütün geliþmeleri göz önünde bulundurmuþtur. Stratejisini daima en uygun þartlarý bekleyerek atan Osman Gazi baðýmsýz hareket 135 için 1299 yýlýndaki pozisyonu deðerlendirmiþtir. 3-Osman Gazi'nin hutbeden sonra vergi koyma, týmar daðýtma gibi devlet gücü ve otoritesi gerektiren eylemlere giriþmiþtir ki bunlar bizim için 1299 yýlýný baðýmsýzlýðýn pekiþtiði tarih olarak kabul etmemiz için Ýlkler yeterli sebeplerdir. i 4-Özellikle týmar daðýtýmý Osmanoðullarý ailesinin hiyerarþik yapýsý hakkýnda bize ilginç bilgiler vermektedir. Bu þemada baþkent Karacahisar ve çevresinin hâkimi olarak Orhan Bey babasýnýn varisi ve Karacahisar smangaz O 136 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar takvim kullanýmý açýsýndan bazý problemlertaþýmaktadýr. Pachymeres deðerlendirilirken bahsedildiðiüzereBizanslýtarihçi birtarihtir.itibariyle sorunlu Yukarýda birtarihkaynaðýolarak 9-Diðer yandan27Temmuz 1302tarihibizzatPachymeres'in nitelikleri vaziyet debuolmalýdýr. da birhanedanhüviyetinikazanmýþolduklarýsonucuna götüren Muhtemelen HalilÝnalcýk'ýOsmanoðullarýnýnBapheosSavaþý sonrasýn- tiði fikrindenhareketle bazý tahminlerveçýkarýmlardabulunulabilir. gerek- Bizans'a karþýkazanýlansavaþýnbüyüksiyasisonuclardoðurmasý Osman Gazi'ninkariyerindekiyerihakkýnda;çaðdaþyerleþikgüçolan ettiði konumla ilgiliaydýnlatýcýbilgiyerastlanmaz.Bunedenlesavaþýn ki Pachimeres'te OsmanGazi'ninBapheosSavaþýöncesibölgedeelde Bapheos Savaþýileilgilikayýtlarýaslýndançevrilerekverilmiþtir. Neyazýk 8-Yukarýda OsmanGazi'ninçaðdaþýolanBizanslýtarihçiPachymeres'in liðin birsonucuolarakgörülmelidir. Bey'in busavaþöncesinde1299'danitibarensaðladýðýkarizmatiklider- Sahip'ten (Afyonkarahisar) büyükbiraskeri destekalmasý daOsman 7-Diðer yandanBafheusSavaþýndaOsmanGazi'ninKarahisar-ý Savaþýnýn kendisi kadarönemlidir. ise bizzatbuharekatsonucundayapýlanBapheos(Koyunhisar) bölge hâkimiyetininBizanstarafýndanciddiyealýnmasýidi.Budurum ortayaçýkmasýkuþkusuzharekât zorunluluðunun OsmanGazi'nin harekete geçmeihtiyacýhissetmiþti.Böylebirihtiyacýnveaskeri üzere anlatýldýðý üzereBizansÝmparatorluðuOsman'ýdurdurmak lar ortayaçýkmayabaþlamýþtýr. Yukarýda Ýznikkuþatmasý bahsinde Moðol saldýrýlarýdevametmiþtir. DiðeryandanBizans'tadarahatsýzlýk- üzerinden özellikleÇavdarhisar'dan zamanKaracahisar üzerine hem MoðollarýndeBizans'ýnaleyhineolmuþtur. ili Germiyan Gazi'ninkuzey-batý Anadolu'dasahipolduðunüfuzsahasý 6-Osman Osman Gazi'ninnüfuzunupekiþtirmiþtir. 5-1299'dan sonrameydanaçýkanolaylarvegerçekleþtirilengeniþleme Orhan Beyyerinetartýþmasýzaþiretinbaþýnageçecekkonumdadýr. 1299'daki geliþmelerdenhemensonraOsmanBeyölmüþolsabileoðlu asker karþýsýndarahatlýklasöyleyebilirizki olarakduyacaðýz.Budurum deðildir.cisi olacakdurumda Onunadýnýdahasonrakifetihlerdeiyibir Gazi'nin diðeryeðeniAkTimur beyisehenüzherhangi biryerinyöneti- yeðeni Orhan'ýn emrindeyeralmaktabirbeisgörmemektedir. Osman Gazi'nin diðerkardeþiGündüzBeydeKaracahisar'ýnsübaþýsýolarak ve onunoðluBayHocazaten1299'danönceþehitolmuþlardýr. Osman konumunu eldeetmiþtir. OsmanBeyinbirkardeþiSavcýBey(Saruyatý) Ýlkler veKaracahisar O smangazi O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

10-Öncelikle þunu belirtmemiz gerekir ki yýl olarak 1302 tarihi kaynak- ta yoktur. Ancak olaylarýn akýþý ile bir kronolojik tahminde bulunula- bilir. Nitekim Halil Ýnalcýk savaþý önce 1301 yýlýna tarihlemiþ daha sonra fikrini deðiþtirerek 1302 yýlýný kabul etmiþtir. 11-27 Temmuz günü de problemlidir. 27 Anthestrion olarak verilen ay ismi Ocak-Þubat aylarýna karþýlýk olabildiði gibi meyvelerin toplandýðý zamaný da ifade edebilmektedir. Ancak Pachymeres'le ilgili bölümde belirtildiði üzere savaþýn bað bozumu zamanýna muhtemelen eylül ayýnda yapýlmýþ olmasý daha güçlü ihtimaldir. 12-Þunu da hemen belirtmek gerekir ki Pachymeres deðerlendirilirken önemli bir nokta gözden uzak tutulmamalýdýr. Bir Bizans tarihçisi olarak Pachymeres, eserinde Osman Gazi karþýsýnda Bizans kuvvet- lerinin durumunu deðerlendirmiþtir. Osman Gazi'in Bizans karþýsýnda- ki konumu, bu zaferin onun kariyerindeki önemi gibi konular açýktadýr. Daha açýk söylemek gerekirse Bapheos Savaþý öncesi Osman Gazi'nin durumu hakkýnda onun bölgede fetihlere giriþtiði bilgisinden daha fazlasý yoktur. Bize göre bu nedenle, sadece Bapheos eksenindeki bil- gilere dayalý olarak çýkarýmlarda bulunmak, Osman Gazi'nin kariyerine iliþkin bazý tartýþmalarý körükleyecektir. 13-Osman Gazi'nin uc Türkmenlerinin ilgisini çeken bir þenlendirme bölgesi meydana getirmesi daha erken zamanlarda belki de Mudurnu- Göynük seferi öncesinde baþlayan bir olgudur. Bu yoðun ilgi ile mey- dana gelen nüfus yoðunluðunun Bizans ordusuna karþý elde edilen gal- ibiyet ile daha batýdaki bölgelere kaymasý çok doðal bir durumdur.

Bütün bu deðerlendirmelerimiz ýþýðýnda daha baþka güçlü ve ikna edici öneriler ortaya konuncaya kadar kuruluþ tarihinin ilk hutbenin okun- duðu yýl olan 1299 yýlý görüþünde olduðumuzu tekrarlýyoruz.

EK-5 ÝLK KAYNAKLARDA UCA GELÝÞ ÝLE ÝLGÝLÝ 137 KAYITLAR

Çünki Süleyman Þah müteveffa oldý, dört oðlu kaldý. Biri Sunkur Tekin Ýlkler

ve biri Gün Toðdý ve biri Ertuðrul Gazi ve biri Tundar (Dündar) Etrâk'dan i ba'zý bu dört karýndaþa uyub yine Rum'a düþüb Fýrat baþýnda Pasin Ovasý'na ve Sürmeli Çukuru'na vardýlar. Ertuðrul'i Tundar'la anda dört ve Karacahisar smangaz O 138 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar i kavilbudurkibufakirzikrettiðümdür. Yatýyý, OlbiroðlýSaru Sultan "… ErDunrýlGazinünRuma gelmesindebirniçerivayetvardur. Esehh- birkaç yýlgeçtiSöðüt'ikýþlayubTomaniç'i yayladýlar." Söðüt'de mutavattýnolmaðlaolvilayeteminoldýlar. Bununüzerine nâm birtatarlagâhgâgelübKaraca-Hisar'ýincidürlerdi. Ertuðrul babasýAli-Þîrvardý.Çavdar zamanda SahibinKara-Hisar'daGermiyan Efrasyâb-ý zamankoþunýrdý.Söðüt'imakamidindi. Ol AndanErtuðrul nev civandý.AmmamehâbetündenSamüNerimankankaþanurdýve envâr-i henüz saadetmüþahedeidübuc'ýanavirdi.OlvakitErtuðrul þecâatin vemerdâneliðingördi.Çehresindeâsâr-i necâbet vealnýnda iderlerdi. Oltaraflarucidi.Ma-hasal,SultanAlâüd-'din,Ertuðrul'un Hisar fetholunmamýþdý.AmmaKaraca-Hisar'laBilecikAlâüd-Din'eitaat Gazi'nün zuhûrýSöðüt'denolmasýnahikmetbudur. Ve olvakitKaraca- halkýna kýþla(k)veTomaniç'i Taðlarýný veErmeni yaylakvirdi.Osman tevâbi' inevelevâhikineatâvüihsanlareðledi.AndanSöðütnâmyiri hil'at-ifâhirgiyürüb Dîn'ün elinöpdi.SultanAlâüd-DîndahiErtuðrul'a dahietbâiyleinübSultanAlâüd- istikbalgösterdi.Ertuðrul Ertuðrul'a gibi girübfi'lhâladuvvýmünhezimkýldýlar. SultanAlâüd-Dînanýgörüb Dîn'ün mukabelesindeidi.Tatara kýlýçkoydular. Þahinkargaya girer Pes birtaraftankiSultanAlâüd- etba'iyleelkýlýca urub hemanErtuðrul bîçarelere medetyitiþe.Dest-gîrolavuzdidi. Erlik oldýr-kim maðlubayardýmidevüz.Hýzýrgibi bun deminde dimiþlerdür didiler. eytdi:Busözmerdaðnelerkelâmý Ertuðrul deðildür. Gâlibe mimuâvenetasîrdur. Âdemümüzazdurvehemyeðinekuvvet mek erlikdeðildür.Elbette birinemuâvenetitmekgerek. þunlarun cenge tuþ(düþ)geldük.Yanýmuzda kýlýçgötürürüz.Avret gibigeçübgit- eytdi:Heyyârenler,yanýnda birkaçyüzyararyoldaþvaridi.Ertuðrul yetüþürler kiTatar, sultanAlâüd-Din'ibunaldubsýyayürür. Ertuðrul'un Bunlar dahigöçmengelübittifakSultanAlâüd-Din'ünþolhaline itdiler, SultanAlâüd-Dîn-ievveldahiba'zia'dasiylecenksadedindeidi. iþitdim ki,eytdiler, dörtyüzeyakýnerleRûm'aazm olvakitkiErtuðrul dâr(rikâbdâr)'ýna buluþdum;pirkiþiydi.Eytdi:atamdanvededemden kýdvet 'ül-müttekînMerhum MeviânâAyaz eytdi:BenOrhan'un irkib- Andan Sultan-Öyüðü'nerihletitdilerVe ba'zisýkâtdaniþitdümki,hatta Rûm'a azmitdiler. GelübEngûriyye'yekarîbKaraca-Tað'a nüzûlitdiler. rücû itdiler. yaylayubkýþladýktan-sonra Birniceeyyâmandaturub yüz mýkdârýgöçerevlekalubolikikarýndaþlarýyinevatan-ýasliyelerine 189 Neþrî,1/61-65. Ýlkler veKaracahisar O smangazi 189 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

Alâaddîn'e göndürdi. Dedi kim'Bize dahý yurt gösterün. Varalum gaza idelüm' dedi. Sarý Yatý atasýnun habarýn Sultan Alâaddin'e getürdi. Sultan Alâaddin dahý gayetde ferah oldý bunlarun geldüklerine. Sultan Öni'nün ve Karaca Hisar'un tekfuru muti idi. Sultan Alâaddin Karacahisar ile Bilecik arasýnda Söðüd'i bunlara yurt gösterdiler. Domalýc daðýný ve Ermeni Beli'ni bunlara yayla verdiler. Sarý Yatý atasý- na geldi. Bu habarý verdi. Er Dunrýl dahý kabul etdi. Ol vaktýn yürüb Engürü'ye geldiler. Yerlerinde sakin oldýlar. Er Dunrýl Gazi zamanýnda ceng ve cidal ve kýtal olmadý. Yaylaklarýn yayladýlar ve dahý kýþlaklarýn kýþladýlar. Ve ol zamanda Þabýn Kara Hisar'un vilayetinde Germiyan babasý Aliþar var idi. Ve hem Çavdar derler idi bir Tatar dahý var idi. Bu Kara Hisar vilayetiyle Bilecük vilayetini gâh gâh gelürler, ururlar, üþendürürler idi. Bu Er Dunrýl Gazi gelmesiyle ol kâfirlerün vilayetü emin olmuþ idi ol Tatarlardan. Geldüklerinden bir nice yýl sonra Er 190 Dunrýl Gazi Allah rahmetine vardý…"

EK-6 SAKARYA ÖTESÝ SEFERÝ HAKKINDA ÝLK KAYNAKLARDAKÝ KAYITLAR

"… Aldý bu gazileri, doðru Sorkun üzerine iletti. Ve o vilayetin kâfirleri Samsa Çavuþ ile âþina olmuþlar idi. Heminki aný gördüler ve askeri gördüler, muti ve münkat oldular. Eri ve avratý karþý geldiler. Aralarýnda müteayyince kâfir var idi. Aný okudular. Geldi. Osman Gazi ile ahd ü beymân ettiler, kim Samsa Çavuþ her ne der ise, aný kabul edeler. Sual: Samsa Çavuþ ne kiþidür? Cevap: Bir kiþidür kim anun dahi hayli cemaati var ve hem yoldaþlýða yarar bir kardaþý dahý var, Sülemiþ derler. Ve ol vaktin kim Erdunrýl Gazi Söðüd'e geldi. Bunlar dahý anun ile bile gelmiþler idi. Ol aralýkta dur- madýlar. Ýnegöl kâfiri incitdüginden vardýlar, Mudurný vilayetinde karar ettiler. Anun kâfirleri ile müdârâ edüp otururlar idi. Ve o sebebten Osman Gazi ol vilayeti bunlara ýsmarladý. Ve oradan Osman Gazi 139 segirdim ettiler. Göynük vilayetin vurdular. Darakcý Yenicesi vilayetin dahý vurdular. Vilayetini harap ettiler. Geldiler, Göl-Flanoz'a çýktýlar.

Yine Harmankaya'dan Karaca Hisar'a çýktýlar. Mihal önlerince kýlavuz Ýlkler oldu. Esir almadýlar. Mal ve ganimet çok aldýlar. Anun içün kim halký i 191 kendülere tabii etmek içün..."

190 ve Karacahisar

Aþýkpaþazade, 2. Bab. S.93. smangaz 191 Aşıkpaşazade, Bab:10, s. 100. O 140 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar elume girdidedi.Yer hazýrladularOsmanGazidahýöküzlerigetirenler utanmasunlar 'tekvurdahýbusözegayetdesevunur. Türküneri,avratý, ca biryerdekondursunlarondahýtekvurleri görüb kim hatunlarumýz avrad donunakoydý. Tekvurine habargöndurdi. Eyidür:'Bunlarýayru- Osman Gazidahýgörelumneyler:Ve birniçegazileribaþbezleriyile kalmýþ idi.EkseridügünegitmiþlerHisarfetholundý.Bu tarafta yalýn kýlýclardöküldi.Kapucýlarýparaladýlar. Hisardahodadamaz ara girdiler. Birikikatar öküzkimgirdi,keçe yükleründenadamile arasýna birniceadamlarbilesardýlar. Sürdiler, ahþamkaranusýndahis- dahý öküzleriniyüklendürdi.Hemîþeiledenhatunlaraverdi.Ve keçeler Dügüni ÇakýrBýnarýndaeyledi.Ve hemvadeolundýðýgünOsmanGazi etmesunlar. ÇakýrBýnarýndaetsun'dedi.Busözidahýkabuletdi. hatunlarýmýz sahrâyaöðrenmiþlerdur. Bilecükdaryerdurdüginianda olundý. KimOsmanGazidahýandavara.Ve hemdedikim:'Bizum sevindi. CanilesözinkabuleylediMýhalýgenegöndurdi.Birgünevade Osman Gazinunhabarýngeluptekvurehabarverdi.Tekvur dahýgayet Anamun vebenumhavâyiclerümüzýgenehisaragönderelum'dedi. ler. Dâyýmazahmatumuzçekegelmiþlerdur. Buyýllýðadahýçeksunler. bizumilenehaldadur.hod bilurkimGermiyanoðlý Yine kerem etsun- hatunum dahýkardaþumunanasýyilebiliþmekisterler. Ýmdikardaþum et, Üþdeþimdibizdahýyaylayagöçsevüzgerek.Ve hemkayýnanamve Gazi dahýeyüdür:'MihalBeg!Var, kardaþumabendençokselam dahý okýdý.OsmanGaziMihalaokýyýcýlýkhaylinesneverdi muradlarý nedür, bildurdi.'Gafildeprenme'dedivegaziyedügüne Avadanlýðýn bilegöndürdiMýhaldahý geldiOsmanGaziye,tekvürlerun Osman Gaziyeokýyýcýlýðagöndürdi.Ve haylýgümüþvealtun için kimMihaldügünindevadeleretmiþlerediTekvür dahýMihalý lâyýkýn eyledü'dedi.Elhâsýlýbunlarokumadýn göndürdigidür. Anun vaktýn saçumuiledem'dedi.'Ve gerkardaþumalâyýksaçumyoðisebize dügüne hizmetedenlereyedursin'dedi.'Ýnþallahbendahývarduðum Bilecük Tekvirüne süriyilekoyun göndürdi.Eðitti.Kim:'kardaþumbuný tekvirüne okuyucýlar göndürdi.OsmanGazi'yeokuyýcý varmadýn Danýþtýlar. Cemidüðününesbabýntamametdiler. Oldahýetrâfun "…Kim oldahýYar Hisartekvirüninkýzýalsagerek.OldahýMihalýokudi. HÝSAR VE ÝNEGÖL'ÜNFETÝHLERÝÝLE BÝLECÝK, YARHÝSAR Ýlkler veKaracahisar ÝLGÝLÝ KAYITLAR O EK-7 smangazi O smangazi Ýlkler ve Karacahisar ile kavl etmiþlerdi ki onlar hisara girdugi saat Osman Gazi dahý tekvure geleyidi. Ve hem oldahý ahþamýn geldý. Yani hatunlarýný âþýkâre geturmezler. Tekvur dahý karþýladý. Tazîm ilen kondurdý. Dahý Tekvür odasýna varmadýn Osman Gazi bindi. Mýhal dahý bile bindi. ' Hay! Türk kacdý' dediler. Tekvur dahý sarhoþcayidi. Bindi. Ol dahý Türkün ardýna düþdi. Osman Gazi geldi Kaldýrýk derler bir dere vardur. Bilecüge yakýn yerde, anda durdý. Tekvür dahý ol araya kim erdi, boðazý ele verdi. 192 Osman Gazi, tekvürün baþýný kesdürdý…"

EK-8 ÝLK HUTBE HAKKINDA KAYITLAR

"…Kaçan kim Karaca Hisar'ý aldý, þehrin evleri boþ kaldý ve Germiyan vilayetinden ve gayri vilayetden hayli adamlar geldiler. Osman Gazi'den evler dilediler. Osman Gazi dahý verdi ve sehel zaman da ma'mur oldý. Ve bir niçe kiliseler dahý vardý ki kim mescit etdiler. Ve bazar dahý dur- gurdýlar. Ve bu kavim ittifak etdiler kim Cuma namazýn kýlalum ve hem bir kadý daha dileyelüm dediler. Dursun Faký derler idi bir aziz var idi. Ve ol kavma imamlýk eder idi. Hallarýn ona söylediler. Ol dahý geldi. Osman Gazi'nin kayýn atasý Edebalý'ya söyledi. Dahý söz tamam olmadan Osman Gazi geldi sordý. Muratlarýn bildi. Osman Gazi eyidür: "her ne kim size gerekdür aný edün " der. Dursun Faký eyidür:"Haným! Sultan'dan izin gerekdür" dedi. Osman Gazi eyüdür:" Bu þehiri ben hod kendü kýlýcým ile aldum. Bunda Sultanun ne dahli var kim andan izin alam ona sultanlýk veren Allah bana dahý gazâ ile hanlýk verdi." Dedi. " ve ger minneti þu sancað ise ben hod dahý sancak götürüb kâfirler ile uðraþdum." der. "ve ger ol, ben Âli Selçukvan der ise ben hod Gök Alp oðlýyýn derim. Ve ger bu vilayete ben anlardan önce geldüm der ise, Süleyman Þah dedem hod andan evvel geldi" der ve ol kavým dahý razý oldýlar. Kadýlýðý ve hitabeti Dursun Faký'ya verdi. Cuma Hutbesi evvel 193 141 Karaca Hisar'da okundý. Bayram namazýn anda kýldýlar..." Ýlkler i

192 Aþýkpaþazade, 12. Bab. S.101-102. 193 Âþýkpaþazade,14. bab, s.103. ve Karacahisar smangaz O 142 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

Ýlkler veKaracahisar

ARAÞTIRMA EKÝBÝ ARAÞTIRMA

GÜLSÜM ÖZDEMÝR GÜLSÜM

TUÐÇE M. SAKARYA M. TUÐÇE

MÜZEYYEN ULU MÜZEYYEN TUÐÇE TUÐRAN TUÐÇE

O

SERCANAKÝNÝZ

EMRE GÖKHAN EMRE

CEZMÝ KARASU CEZMÝ

OKTAYBERBER

ÇAÐHAN SARI ÇAÐHAN

EBRU BÝRÝCÝK EBRU PELÝN OKKA PELÝN

smangazi MÝNE ACAR MÝNE O smangazi Ýlkler ve Karacahisar İNDEKS

(Anadolu, Osman Gazi, Osmanlı Beyliği, Selçuklu... gibi çok sık kullanılan kelimeler indekse dahil edilmemiştir.) A Baba İlyas: 14 Abdal: 26-28 Baba İshak: 14, 26 Abdalan-ı Rum (Rum Abdalları): Babai: 14-15, 26 24-25, 27 Babai İsyanı (Ayaklanması): 19, 26 Abdurrahman Gazi: 45 bac (vergi): 22-23, 102-103 Abdülhamid (II): 46 Bacıyan-ı Rum: 21, 25-26 Achyraos (antik bir kent): 134 batı ucu: 31 Afyonkarahisar (Karahisar-ı Sahip): Baycu (Moğol Emiri): 16 30, 33, 39, 40, 136 Bay Hoca: 50, 53-54, 88, 91-92, 136 Ahıyân-ı Rum: 25 Bekker (Alman filolog): 126 Ahi: 21, 26, 28 Beştaş: 42, 48, 54, 62, 70-75, 81, 91 Ahi Evran: 21 Bilecik: 42-43, 48, 52, 54, 62, 73, 88- Ahmed Gazi (Gümüştekin): 29 89, 91-92, 94, 98, 105-106, 110- Ahmedi: 24, 39, 41 111, 118, 121-123, 134-135, 138-139 Akköy: 74 Bilecik Tekfuru: 48, 52, 88-89, 110 Akropolites: 124 Bizans: 16, 19-20, 29-30, 33-34, 39- Aksaray: 16, 29-30 40, 92, 98, 118-119, 124-129, Ak-temür: 123 131- 132 Alâaddîn Keykûbad (I): 13-14, 21, 24, Boedromion (Pchymeres’te Nisan 30, 39, 42, 61, 101, 122, 123, 139 ayı): 129 Alaaddin Sahip (vezir): 123 Bozüyük: 42, 48, 53-55, 56, 62, 89, Alanlar: 133 91, 98, 105, 110, 118 Alaiyye: 40 Ali Amourios: 132 Alişir: 33, 138-139 C-Ç Alperenler: 29 Caber Kalesi: 38 Amasya: 14, 29 Celaleddin Karatay: 16, 21 Andronikos II. Palaiologos: 126 Cemaleddin Hoca Yakut: 22 Ankara (Engûriyye): 30-31, 33, 38, 40, Cengiz (Han): 13 42, 138 Cimri (Siyavuş): 17-19, 100 Antalya: 20, 30-31, 34 Colin İmber: 82, 84-85 Anthestrion (Pachymeres’te Çavdarhisar: 61, 102, 136 Temmuz ayı): 130 Çayköy: 74 Aşıkpaşazâde: 25-26, 41-42, 56, 60- Çobanoğulları: 33, 39-40 61, 63, 66, 70, 79, 83-84, Çorum: 29 96, 98, 135 Çöte Mahallesi: 75-77 143 Atman (Osman Bey): 132 Çukurca (Karye-i Çukurca): 42, 47-48, Attiki (Yunancası, lehçesi, takvimi): 54, 91, 98, 62 123, 125, 128-131 Aydoğdu Bey: 45 Ýlkler D i B Danişmendiye (Vilayeti): 30 Baba: 26 Darakcı Yenicesi: 70, 139 ve Karacahisar smangaz O 144 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar Gamelion (Pachymeres’te Eylülayı):130 G fütüvvet teşkilatı:21 Fatma Bacı:21 Fahreddin Ali(SelçukluVeziri): 21,33 Etrâk-i Uc,UcTürkleri:29,32,35 Eşrefoğlu: 18,100 Eskişehir Pazarı: 34,89,110 Eskişehir: 22,39-40,43,60,62-63,70- 38 Erzurum: Erzincan: 38 Gazi(ErDuğrıl,Ertunrıl):12- Ertuğrul Kontluğu:34 Ermeni Dağları:138 Ermeni 29 Ermeniler: 110, 139 Beli:39,42,47-49,53,88-89, Ermeni ayı): 130 Elaphebolion (Pachymeres’te Ekim Eirene-Eulogia: 124 Edebali (ŞeyhEdebalı):24-26,56,70, E-F Dündar Bey:38,137 Dursun Fakih (Dursun Fakı): 24,91, doyumluk: 79,111 Domurlu: 42,48,54,62,73,91,98 Domaniç: 10,12,39,42-43,47-48, Diyarbakır: 30 diyakozluk: 124 Dionysos (şaraptanrısı):131 didaskalos touapostolou:124 14,25-27,56 Derviş: Denizli: 20 Dede: 26 73, 76-77,84,91,98,105,110,118 100-101, 106,110,137-139 90-92, 96,105,110,122-123,141 110-111, 118 13, 24,26,38-43,44-48,50,88, 52-54, 56,62,73,88-89,91,98, 96-97, 104-105,122-123,141 Ýlkler veKaracahisar İNDEKS O smangazi Hüsameddin Çoban:33,39 Hülagu: 16 Hüdavendigar Livası:47,83,85 Horasan Erenleri:24-26,58 hieromnemos: 124 ayı): 129 Hekatombaion (Pchymeres’teOcak Hatiroğlu isyanı:17,19 Hasan Alp:106 85 Harmanköy: 42,48,62,73-75,79, Harmankaya: Hamzabey: 42,48,53-54,88,91,98 Hamdullah Kazvinî:22 Halizones (Yalak Ovası):132 Halime Hatun:45 66 Halime Doğru: Halil İnalcık:9,25-26,39,48,52-53, Halep: 30,38 Hadîdî: 101 Haçlı Seferi(I,IV.)118, 123 Haçlılar: 29 Hacı BektaşVeli: 25 H Güneydoğu TürkmenBölgesi:30 Gündüz Alp:24,38-40,100,104- Gündoğdu Bey(GünToğdı): 45,137 Göynük: 70,72,74,80-81,91,98, Gölpazarı: 85 Göl-Flanoz: 139 Gök Alp(Gökalp):24,39,97,141 33-34,40, (Germiyanlı): Germiyanoğulları Germiyan, Gaziyan-ı Rum: 25 gaza: 24,42,45,52,107,139,141 81-84, 86,91,98,118,139 65, 74,134-137 106, 136 138-141 102-103, 105,110,122-123,136, 118, 137,139 61-62, 65,68,89, O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

İNDEKS I-İ Kayı: 41 Iğdır: 20 Kayıcılık: 46 İlhanlı: 16-17, 19, 22 Kayseri: 17, 21, 29-30 İlk hutbe: 10, 61, 93, 96-97, 99, 102, Keyhüsrev: 14, 16-17, 29, 32 104, 107, 110, 123, 135, 137 Keykavüs: 16, 19, 21 ilk kanun: 103-104 Keykubad: 13-14, 16, 21, 30, 39, 61, ilk vergi: 23, 61, 66-67 122 İnegöl: 42, 47-48, 52-53, 56, 61-62, kılan (vergi): 22 73, 88-89, 91-94, 98, 105-106, Kılıçarslan (Kılıç Arslan): 16, 29, 30, 110-111, 118, 121, 134-135, 139 32 İnegöl Tekfuru: 50, 52-54, 56, 88-89, Kınık: 97 92, 110 Kıpçak: 39 İnhisar: 42, 48, 54, 73-74, 91, 98 kışlak: 34, 39, 42-43, 48, 53, 79, 110- İnönü: 42, 48, 54, 73, 91, 105, 118 111, 139 İstanbul (Constantinopolis, Kolonizatör Türk Dervişleri: 27-28, 36 Konstantinopolis): 100, 119-123 konar-göçer: 15, 25, 27, 34-36, 53 İtburnu: 42, 48, 54, 62, 70-71, 73, 91, 98 Konya: 15-17, 19, 21, 30, 122 İznik: 19, 39-40, 73, 91-92, 94, 98, kopçur (vergi): 22-23 106-107, 118-124, 136 Kovalıca: 42, 48, 54, 58, 62, 91, 98 Koyunhisar, Bapheos: 120, 122, 130- 131, 134, 136 J Kösedağ (Savaşı): 15-16, 19, 21 Julyen takvimi: 129-130 Kronios (Pchymeres’te Mart ayı): 129 kul: 32, 97 Kulaca, Kulaca Hisar: 42, 48, 52-54, K 56, 73, 91, 98, 118 Kandilli, Kandilli Çam: 42, 48, 54-55, Kumral Baba (Dede, Abdal): 24, 42, 62, 73, 91, 98 54, 56-58, 62, 89, 98, 110 Karaağaç: 42, 48, 58, 62, 73, 91, 98 kuzey-batı ucu: 9, 12, 13, 24, 29, 41- Karacahisar: 42, 54, 60-63, 65-68, 70, 42, 61, 73, 98, 102, 136 73, 91, 98-99, 103-105, 108, 110- Küre: 27, 42, 48, 54, 62, 73, 91, 98 111, 118, 122-123, 135-136, 138- Kütahya: 29, 31, 33, 47, 61, 63, 102 139, 141 Kyzikios (Erdek): 134 Karacadağ: 38, 40, 54, 138 Karacaşehir: 60-63, 65 Karadeniz: 29, 132-133 L Karakeçili: 41, 46 L. Cousin: 126 145 Karaman: 30, 39-40 Latin istilası: 19, 118 Karamanoğlu Mehmed Bey: 15, 17, Lenaion (Pchymeres’te Şubat ayı): 19 129

Karpov: 126 Lopadion (Uluabad): 134 Ýlkler

Karye-i Mizal: 47 i Kastamonu: 29-31, 33, 39, 134 M Kastamonu Persleri: 132 Maimakterion (Pachymeres’te ve Karacahisar smangaz O 146 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar Osmaneli: 73,91 Orhan Gazi,Orhan Bey:26,35,83, Oğuzculuk: 41,46,97 Oğuz: 24,26 O-Ö Nureddin Sultanşah:29 Nureddin Caca:22 nöker: 32,82,84,97,106 notarios (Patrik Noteri):124 Nilüfer Hatun:90 Niksar: 29-30 Nikomedia: 132-133 Nikola, Aya Nikola: 88,92 Nikaia: 132 Niğde: 30 Neşrî: 52,101,122 Nasıreddin: 132 N 22 Muzafferüddin Berucirdi: Musul: 30 Murad (II.):97 70,72-74,76,79,81,91, Mudurnu: Mouzalon: 132-133 ayı): 130 Mounychion (Pachymeres’te Kasım Moğollar: 14-17,19,21-23,61,99- Moğol İstilası:13-14,21,33 Mikhail Palaiologos: 124,126 Mihallıcık: 76 Mihal, MihalGazi,KöseMihal:70, Melikşah: 29,32 Mal Hatun:70 Malazgirt: 29,119 Malatya: 29 Haziran ayı):129 85, 90,104-105,134-136,138 98, 118,137 100, 102,135-136 74, 77,79,81-86,91,98,139-140 Ýlkler veKaracahisar İNDEKS O smangazi Ötesi, Sangarios:34,42,48,70,72- Nehri,Sakarya Sakarya Sakarya, Sahip Ata Fahreddin Ali:21 Sahip Ataoğulları: 61 Sağ-Kol UcBeylerbeyiliği:31,33 Sağ-Kol UcVilayeti (Sahası):31,39 Safranbolu: 29 S-Ş Rükneddin Süleymanşah:29 Rükneddin Kılıçarslan(IV.): 16 Roma, Romalılar: 124,126,129,132- R Pyantion (Pchymeres’teMayıs ayı): Prousa (Bursa):134 protekdikos: 124 ayı): 130 Poseideon (Pachymeres’te Ağustos Pigas (Biga):134 Pierre Poussinus: 126 phylaks: 124 Süleyman): 16-17,21,60 Pervane Müinüddin(Muineddin Persler (Türkler):132-133 Pazarlu: 45 Paul Wittek: 24,61,84 Pasin, Pasin Ovası:38,137 Palaiologoslar: 127 Paflagonya (Kastamonu):133-134 Padişah Hatun:22 Pachymeres, Georgios Pachymeres: P öşür (vergi): 23,26 Ögedey: 14 74, 79-80,82,91,98,107,111,132 133 129 123-132, 136-137 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar

İNDEKS Samsa Çavuş: 45, 70, 79, 81, 139 Türkmen: 14-15, 17-18, 26-27, 29- Satuk Buğra Han Destanı: 25 30, 32-35-36, 39, 61, 73, 80-81, Savcı Bey, Saru Yatı: 42-43, 50, 54, 61, 97-98, 111, 119, 137 88, 136, 138 Türkmenü’l-Uc: 29 Seyfeddin Kızıl (Emir Kızıl): 33 Seyfeddin Torumtay: 21 Sinop: 20-21, 30-31 U Sivas: 21, 29-30 Uc Beylerbeyleri: 32, 63 Skiraphorion (Pachymeres’te Aralık ayı): 130 Uc Beyi, Uc Beyleri: 10, 12, 32-33, 38- Sol-Kol Uc Vilayeti (Sahası): 31, 40 40, 62, 110-111, 118 Sol-Kol Uc Beylerbeyiliği: 31, 33 Uc Teşkilatı: 29, 39 Sorkun: 70, 75-77, 79, 81-82, 139 Uc Türkmenleri: 15, 29, 32 Söğüt: 10, 12, 27, 39, 42-43, 47-48, Uc Ümerası: 32 50, 52-54, 75, 88, 91, 98, 106, Uc Vilayetleri: 30 110-111, 118 Uludere: 70-71 Suggrafikai Historiai: 123-126, 128, Urfa: 30 131 Uygur: 23, 102-103 Suğdak: 39 Uzun Hasan: 84 Sultan Hanı: 16 Sultanönü, Sultan Öni: 42 Sultan Öyüğü: 138 V Şükrullah: 41 Süleyman Şah: 38, 97, 137, 141 Vefaî Tarikatı: 26 Sürmeli Çukur: 38, 137 Vezirhan: 48, 54, 91, 98 Şemseddin Cüveyni: 22 Vitalien Laurent: 126 şenlendirme: 27-28, 103, 105, 137 Şeyh: 26 Şeyh Süleyman: 71 Y Yarhisar: 42, 48, 54, 62, 73, 89-92, 98, 106, 111, 118, 135 T yaylak: 34, 39, 42-43, 47-48, 53, 79, tamga (vergi): 22 110-111, 138-139 Taraklı: 70, 73-74, 81, 91, 118 Yazıcızâde Ali: 39 Taz Ali, Draz Ali: 73, 119-120 Yenipazar: 74-77, 91, 98 Telemaia: 132 147 Yenişehir: 48, 54, 62, 73, 91, 98, 106- Theodosios: 124 Tokat: 14, 16, 21, 29-30 107, 118, 120-121 Trabzon Rumları: 29 Yunan Vilayeti: 30 Trabzon Rum İmparatorluğu: 34 Ýlkler Turgut Alp: 45, 92, 105 i Turgut Eli: 105 Turhal: 29 ve Karacahisar smangaz O ODUNPAZARI BELEDÝYESÝ KÜLTÜR YAYINLARI- 00 Yenidoðan Mahallesi No:15 Tel:+90 (222) 217 30 30 Fax:+90 (222) 217 45 45 www.odunpazari.bel.tr