Düzce'de Tarih ve Kültür
Editör: Yrd. Doç. Dr. Ali Ertuğrul
Gaye Kitabevi Düzce Yöresinde Fetihler Dönemine Nispet Edilen Camiler
Ali Ertuğrul* irfan Dursun**
sias ad Hypium)'de üç Prusias şehri kur.~ldu . Il. Giriş : Tarihi Arka Plan · Nikomedes Epiphanes zamanınd~ (M.O. 149- 120) Bithynia'da Henenizmin tesiri a~.ttı; III. Ni · Osmanlı Beyliği'nin kurulduğu ve ilk geniş komedes Eugergetes döneminde (M.O. 120-92) lediği yer olan Bithynia bölgesini', .kuzeyden Ka ise Bithynia'da önce Pontuslular, sonra da Roma radeniz, batıdan İstanbul Bağazı ile Marmara lılar söz sahibi oldu. M.Ö. 94-74' de saltanat süren Denizi, güneyden Orhaneli Çayı (Adırnaz) ile IV. Nikomedes Philopator, ölümÜnden önce vasi Uludağ, doğudan da Filyos Çayı (Billaios) kuşat yetname ile Bithynia'yı Romahiara bıraktı. Ro makta idi. Bugünkü Bursa, ~ocaeli, Sakarya, Bile ma'nın ikiye bölünmesinden sonra Bithynia, Do cik, İznik, Düzce, Yalov.a, Bolu, Kastamonu, Bartın ğu Roma (Bizans)'nın sınırları 'içinde ka~ dı. ve Zonguldak illerini1 içine alan bu bölge, bilindi İlki 670'de olmak üzere yedi kez Istanbul'u ği kadarıyla milattan önce 1200-800 yılları ara muhasara eden Müslüman Araplar, denizden ve sında Ege göç kavimleri ile bir ~.hracian kabilesi karadan yaptıkları 674 yılındaki ikinci kuşatma nin yaşam alanıydı. Frigler M.O. 560 yıllarında da başarılı alamayınca, dönüş yolunda Bithy Kral Croesus tarafından mağl up' edilince, 'bölge nia'da ağır bir mağlubiyete uğratıldılar . 1071 Lidyahların hakimiyetine geçti; ~.ö. SSOyılları~ Malazgirt Meydan Ml;lharebesi'nin hemen sonra da .da Perslere bağlandı. Büyük Iskenderin, M. O. sında Bithynia bölgesi doğudan ve batıdan Sel 334'te Persleri yenmesiyle kısmen bağ ı msız ka çuklu saldırılarına maruz kaldı. Bunun neticesin lan bölge, M.Ö. 326 yılında Zipoetes zamanında de 1075 senesinde Süleyman Şah tarafından ele Bithynia Krallığı adıyla bağımsız bir birim haline geçirilen İznik, Anadolu Selçuklularının ilk ba~ geldi. Bithynler, M.Ö. 279'da İzmit Körfezi'nin kenti oldu. Ancak 1096'daki ilk Haçlı seferinın bitim yerinde Nikomedia'yı kurmuş ve başkent hedefi olunca Bizans'a terkedilmek zorunda kal yapmış olan I. Nikomedes zamanında, bölgedeki dı. Bithynia'nın doğu ucunda bulunan Claudiopo-· hakimiyeti ele geçirdiler. Bithyn kralı I. Prusias lis (Bolu) ise Selçuklu kuşatmasından bizzat Im (238-183) zamanında, Bursa (Prusa ad Olym parator Manuel Komnenos'un (1143-1180) ha- pium), Gemlik (Prusias .ad Mare) ve Düzce (Pru- . rekete geçmesiyle kurtuldu. Bununla birlikte Bolu'nun doğusundaki Kastamonu, Çankırı ve • Yrd. Doç. Dr., Düzce Üniversitesi Fen-Edebiyat Ankara Selçuklu hakimiyeti altına girdi? Fakültesi Tarih Bölümü. •• Mimar. Osmanlı tarihçileri arasındaki hakim anlatıya 1 Zaman içinde sınırlarında genişleyip daralmalar göre Horasan'da Mahan Dağı civarında iken olmuşsa da Bithynia içinde yer alan şehirden b_azıları · 1220'de Harezmşahlar devletinin Moğollar tara şunlardır: Chalcedon (Kadıköy), Nikomedia (Izmi9, . fından sarsıntiya uğratılması üzerine Anadolu'ya Nikaia (İznik), Gemlik (Kios), Adranos (Orhanelı), geçen Oğuz kabileler birliğine mensup Kayılar, Prainetos (Karaınürsel), Apaıneia (Mudanya), Pro~sa nihayet Bithynia ucuna gelip yer l eşmişlerdi. On (Bursa), Dakibyze (Gebze), Kabaia (Geyve), Leukam lardan bir guı·up, Anadolu içlerine doğru ilerle (Lefke), Pantichion (Pendik), Kantalimen (Kartal), diklerinde, önce Selçukiu sultanı I. Alaeddin Key- Galakrene (Hereke), Kanzeres (Kandıra), Daphnusıa (Kefgen), Tersia (Tersiye), Agrillon (Beşikta.ş/ 2 Bilecik), Diapolis (Akçakoca), Heracleia (Ereğlı), Kamil Doğancı, Roma Principatus Dönemi (MO. 27- Filyos (Zonguldak)~ Hadrianopolis (Esk~paza~/ MS. 284) Bithynia Eya/eti Valileri (Prosopografik Bir Karabük), Prusias (Üskübü/Konuralp), Claudıopolıs inceleme), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensti (Bolu) Cratia (Gerede), Mudurnu (Modrene). Daha tUsü, Ankara 2007 (Yayınlanınamış Doktora Tezi), s. detayi; bir liste için bkz. W. M. Raınsay, The Hisfori 1-16, 90-92, 116-157; Bolu Livası Sel/namesi (1338- cal Geography of Asia Minor, Londra 1890, s. 179- 1339/1922-1923), Bolu HükUmet Matbaası, s. 220- 197. 233,235-241,513-514.
392 DÜZCE YÖRES INDE FETIHLER DÖNEMINENISPET EDILEN CAMILER
Tabula Peutingeriana (M.S. 500 yılında çizilmiş orijinal yol haritasının 1265 yılındaki kopyasında Bithynia Bölgesi) kubad (1220-1237) tarafından Ankara civarın Kaynaklara dayansıdığı üzere 1318'den itiba daki Karaca Dağ'a iskan edildiler, sonra da daha ren Sarnsa Çavuş İznik (Nikaia) yönünde akın l ar batıya ilerleyerek Kütahya ile Bilecik arasındaki yapmak, Akça Koca İzmit (Nikomedia) taraflarını Domaniç'e geçtiler. Bir müddet sonra liderleri vurmak, Konur Alp de beyliğin sınırlarını kuzeye Ertuğrul (ö. 1281)'un refakatinde Sakarya (San doğru, Karadeniz'e kadar geniş letmek üzere gö• garios) nehri kenarındaki Söğüt'e indiler ve böy• rev l endirilmişlerdi. Nitekim Konur Alp, bu tarih lece Bizans'ın tekfur qenilen taşradaki idarecile ten itibaren Akova'nın Kerem-Ali dağları eteğin riyle temasa geçmiş oldular. Kışlak ve yazlak şek deki Aleyazı'yı üst edinerek yaptığı akınlarla Can lindeki yarı-göçebe hayat tarzı uyarınca kışları daroğlu Beyliği sınırlarına kadar sadece hisariar Sakarya kıyılarında, yazları da Uludağ'ın arkasın da tutunabilen Bizanshlara boyun eğdirmişti. Bu da ve özellikle Domaniç'te · bulunurken, Osman seferleri esnasında Hypios (Melen) nehrinin aktı Gazi (ö. 1326) önderliğinde, bölgedeki Bizans ğı Prusias Ovası'n a da · uzanmış ve nihayet tekfu.rları, 1258 yılı civarında Kütahya bölgesine 1323'te Prusias ad Hypium denilen Üskübü/ Ka gelm i ş olan Germiyanlılar ve İlhanlıların uzantı saba'yı4 ele geçirmişti. Osman Bey döneminde ları olan yöredeki Tatarlar arasındaki ilişkiler ağı~a dahil oldular? 4 Bugün halk arasında hala Kasaba ya da ÜskübU deni Osman Gazi'nin tekfurlara karşı yürüttüğü len bu yerin Osmanlılar döneminde kullanılan Üskll- sindirme ve toprak ilhal<ı harekatına, 1299'da bll!Üskübl (..s..,S:.... I) ismini, "Üsküblll", "Üskllb' e men esir edilen Yarhisar teldUrunun kızı Holofiraj sup" anlamı~da Üskllp kelimesine nispet ye (!.$)'sinin. . Nilufer Hatun'fa evli olan Orhan Gazi de 1317'den bi r leşmesiyle ya da doğrudan doğruya Skupi (Skopie, itibaren komutan olarak, 1320'den sonra davekil Skopija) kelimesinin başına Türkçe fonetiğine uygun sıfatıyla katılmıştır. Osman Gazi, · oğlu Orhan'a, olarak u/U eklenmesiyle aldığını düşünüyoruz. Bu ci Konur Alp, Akçakoca, Abdurrahman Gazi, Akte hetle teleskop, miluoskop, steteskop ve endoskop gibi gözetleme aletleri tanımlanırken kullanılan skope mür, Köse Mihal ve Sarnsa Çavuş gibi komu (scopy) kelimesinin Latince'de ifade ettiği anlam ile tanlarını yoldaş olarak vermiş; o da gerek babası · diğer Üsküpler gibi ovanın kenarında ovayı gören, gerekse kendi döneminde tarihi Bithynia arazisi ovaya bakan bir konumda bulunan Üskübü'nün coğrafi nin pek çok yerini bu komutanları eliyle fethede konumunun örtllştllğllnU de belirtmek gerekir. Bu is rek "kayd-ı hayat şartıyla" onlara "ocaklık" olarak min "Üç Küp" ya da "Eski Bağ"ın bozularak değişme bağışlamıştır. siyle ortaya çıktığı hususunda bkz. Cevdet Canbulat, "Düzce'de Tarihi Bir Köy: Üskübü (Prusyas)", Diizce: Haftairk Miistakil Siyasi Gazete, Say ı 7, 7 Nisan 1949, s. 3; Enver Konukçu, Konur Alp İli, Türkiyat Mecmu 3 Mükriınin Halil Yınanç, "Ertuğrul Gazi", İslam Ansik ası, c. 24/Bahar,·2o 14, s. ı 8. Başlangıçta Konur Alp İli lopedisi, c. IV, Eskişehir 1997, s. 332-334; M. Tayyib ya da Konrapa ismiyle, ÜskllbU şehrini ve Dllzce ova Gökbilgin, "Osman 1", Isitim Ansiklopedisi, c. IX, Es- sını içine alan yörenin kastedildiği anlaşılınaktadır kişehir 1997, s. 433-442. · (Konur Alp, Ak Yazuyı ve Konur Apa Elini ve Bolı ve
393 DÜZCE'DE TARiH VE KÜLTÜR
gerçekleşen bu fetih neticesi de yöre kayd-ı hayat ald ılar. Yakalandığı hastalıktan dolayı Bursa mu- şartıyla kendisine verilmişti. Böylece o, Bithy- ·hasarasına katıl amayan Osman Bey'in 1326'daki . nia'daki üç Prusias'tan birini hakimiyeti altına · vefatından az bir zaman sonra, Orhan Bey'in bey almış; zaman zaman da burada oturmuştur. Sun liğinin ilk senelerinde, 1328'de önce Akçakoca gur Bey Şems, Hızır ve Eflagan Beylerin yardım Kandıra'da, akabinde Konur Alp de Konrapa'da .larıyla da Mudurnu, Bolu, Mengen, Gerede ve vefat ettiler. Bunun üzerine Orhan Bey de Koca Efiani taraflarında yeni arazi ilhakl arında bulun İli'ni oğlu Süleyman'a, Konur Alp İli'ni de diğer muştur.5 oğlu Murad'a bağladı. Devrinin sonunda Orhan Akçakoca ve Konur Alp Beyler, son olarak Bey, beyliğinin sınırlarını batıda Gelibolu yarı Bithynia'nın ikinci Prusias'ı olan Olympium/ madası ile Karasioğullarına ait Balıkesir tarafla Uludağ eteğindeki Bursa~nın muhasarasında yer rına, güneyde Germiyanoğullarına ait Kütahya ve çevresine, kuzey-doğuda da Candaroğullarıyla sınır olan Gerede'ye kadar genişletmeyi başar- . 6 Mudurnı vilayetini mukarrer etdi ve döndi (Bkz. Aşık mıştı. . paşaoğlu, Tevarih-i Al-i Osman, haz. N. Atsız, İstanbul Böylece Osman Gazi zamanında (1280-1326) ı949, s. 112, I ı7). Konur Alp, Akyazı•yı ve Komırpa temeli atılan Osmanlı devleti, Orhan Gazi döne• İli'ni ve Mutırnı'yı tarnarnet musahhar idUp, ili tamam minde (1326-1362) bir taraftan sınırlarını Ana kendüye döndUrdi (Mehmed Neşri, Cihanniima: Os manlı Tarihi (6. K1sım), haz. Necdet Öztürk, c. I, is dolu'dan Rumeli'ye doğru gen i şleterek büyürken tanbul 2008, s. 65). Konur Alp bir nice y ı l Konarpa diğer taraftan da hızla fethedilen yerlerde kalıcı şehrinde ikamet idUb Gerede ilini zabt eyledi. Akça o lmasını sağ l ayacak müesseseleri oluşturma yo Koca ile Konur Alp birisi.Koca İli'nde ve birisi Gere luna gitti. Yavaş yavaş eski aşiret usul ve kaidele de vilayetinde birkaç yıl imaret itdiler {İbn Kemal, Te- rini, göçebe Türkmen törelerini terk ederek yer . varih-i Al-i .Osman {ll Dejte1), haz. Şerafettİn Turan, leşik ve istikrarlı bir hükümet için gerekli olan Ankara 1983, s. 27). Konarpa ilinin fiitihi ve bu ile idari, adil ve askeri alanla ilgili teşkilatlar vücuda kendi adını veren Konur Alp'ın ... (Bkz. Hoca Saded getirdi; divan dairesini kurdu ve parasın ı bastı. din Efendi, Tacü 't-Tevarih, haz. İ sınet Parmaksızoğlu, c. I, Ankara 1999, s. 59-60). Ayrıca bkz. Bolu Livası Bu dönemde inşa edilip vak ı ftarla desteklenm i ş Salnamesi {1337-1338//921-1922), s. 514-515). Bu ve davamhhkları sağla nmış eserler arasında, iba nunla birlikte zamanla belli bir yerleşimi tanımlamak det mekanı olan mescitler ve camiler, talim için kullanıldığı görUlınekte dir. Nitekim geç döneme terbiye vazifesini üstlenen mektepler ve medre ait arşiv kay ı tlarında, "nahiye-i Konrapa nam- ı diğer seler, temizlik i h t iyacın ı gideren hamamlar, su Üskübü" (Bkz. BOA Evkaf Dairesi, No: 15792, s. 2b ihtiyacını karş ı layan çeşmeler, yolculuğu ve geliş {1271 -1276/ 1855-1860 tarihli)) ve "DUzce nam-ı diğer gidişle ri kolaylaştıran köprüler, yol ve mınt ı ka Konrapa kazası" (Bkz. BOA Cevdet EvkafEvrakı, No: güven liğini sağlayan hisarlar ve derbendler, fa ı 17/8820 (1252/1837 tarihli); BOA Cevdet Evkaf Ev rakı, No: 491/24845 (1252/1837 tarihli)) şeklindeki kirleri doyuran aşhaneler, aynı zamanda misafir kullanırnlara rastlanınaktadır. Ayrıca Konrapa isminin hane işl evi de gören dervişlere ve sufilere mah de Konrapa (41.f_,;) (BOA Evkaf Dairesi, No: ı 5792, s. sus tel 394 DÜZCE YÖRES INDE FETIHLER DÖNEMINENISPET EDILEN CAMILER canlandıran hanlar ve anbarl ar, hayırla yad · edi malzeme, hem mimari form, hem de insan kay- len geçmiş i ere hürmetin bir ifadesi olan türbeler, nağı olarak yerel unsurl arın etkisine ve bu' etki- künbedler ve kabirler ve de pek çok yap ı l ar top nin devamlılığına işaret eder. Burada vurgulan luluğunu bünyesinde . barındıran imaretler (külli• ması gereken husus, hem bölgenin eski hakimle yeler) göze çarpmaktadır. Ayrıca idari bir birim rinin hem de bölgenin yeni sakinlerinin yönetim olan beysarayı ve mali sistemin önemli bir unsu leri altın daki şehirlerin tümünde etkileİıme ve 7 ru olan darphane de dikkati çeken binalardır. kullanım benzerliği veya dönemin beğeni düzeyi Bu yapılaşma faaliyetleri sırasında "fonk ya da yetkin insan unsuru nedeniyle benzer mal siyonel uygunluk" sebebiyle bazen mevcut bina zemelerden inşa edilmiş birbirini tekrar eden lar ve malzemeler aynen ya öa kullanım amacı form ve üslupların var olabileceğini kabul etmek değiştirHip yeni bir düzenlemeye tabi tutularak kadar, şeh irl ere ve araziye göre çeşitle .nen ve istifadeye açı lı rken, bazen de mevcut yapılara farldılaşaı:ı bazı mahalli tercihierin de söz konusu benzer veya farklı formda yeni binalar inşa edil olabileceğini gözden kaçırmamakt ı r. me yoluna gidilmişt ir. Yine gerek yerli gerekse dışarıdan celp edilen ustalar ve işçilerden fayda Orh.an Gazi (Cuma) Camileri ve l anılmış olmasının da bir çeşitlilik doğurması Çandı Sistemi kaçınılmazdır. Böyle bir durum tabii olarak bir NeŞri Tarih'inde mevcut bulunan ve fetihler taraftan bölgede hakim mevcut malzeme ve dönemine ait bir geleneği yansıtan: "Orhan oglı formlarla üretilen binaların varlığının devamını Süleyman Paşa'yı İznikmid'de koyup, kelfseleri sağlarken, diğer taraftan da yeni işverenin ve 10 mescidler idip, bir d/f kelfseyi medrese itdi." şek kullanıcıların beklenti ve beğeni düzeyini ya da lindeki ifadeden de anlaşılacağı üzere, Orhan Gazi dışarıdan gelm i ş ustaların alışkanlıklarını yansı dönemindeki camilerden bir kısrpı önceden kilise tan yapı l arın ve uslüpların belirmesini mümkün iken fethi müteakip camiye tahvil edilen binalar kılacaktır. Nitekim Beyliğin ilk yapı topluluğu dan oluşmaktayd ı. Bunun yanında şehirlerde ve olan Bursa Orhan Külliye'sindeki Zaviye'nin inşa kırsal alanlarda Orhan Gazi devrinde inşa edilip sında kullanılan malzeme ve tercih edilen mimari zamanla tamirat ve tadilat görmüş pek çok camii uslüpla ilgili değerlendirmeler de bu durumu ve mescidin varlığından da hab erdarız . Niteİcim destekler mahiyettedir.8 Yine dini müesseselerin Ekrem Hakkı Ayverdi tarafından 1966 yı lın da inşası da dahil olmak üzere mimarinin muhtelif yayınlanan Osmanlı mimarisinin ilk devriyle ilgili kollarında yerli Hıristiyan ustalardan, daha son çalışmada, Orhan Gazi devrinde inşa edildiği tes raları da ihtida etmiş kimselerden istifade edildi 9 pit edilmiş 139 yapının içinde 76 camii ve mes ğine dair kaynaklarda yer alan bilgiler , hem cid, 16 türbe ve kabir, 14 medrese ·ve mekteb, 13 zaviye ve tekke• . 10 hamam, 2 imaret, 2 han, 2 7 M. Tayyib Gökbilgin, "Orhan", İslam Ansiklopedisi, c. hisar, 1 saray, 1 a~hane, 1 köprü ve 1 çeşmen in IX, s. 404-407; Sezai Sevim, "Orhan Gazi'nin yer aldığı görülür. 1 Bu eserler içinde 76 adetle Vakıfları", Orhan Gazi ve Dönemi, ed. İsmail Seli moğlu, Bursa 201 ı, s. 238-248; Hicabi Gülgen, "Or han Gazi Devri Mimari Eserlerinin Tahlili", Orhan verdi, Osmanlı Mi'marisinin lik Devri (Ertuğrul, Os Gazi ve Dönemi,. s. 514-523; Saadet Maydaer, "Orhan man, Orhan Gazi/er, Hiidtivendigar ve Yıldmm Baye Gazi Döneminde Hisar", Orhan Gazi ve Dönemi, s. zid 630-805 {1230-1402): istanbul Mi 'm ari Çağının 88-1 17; Doğan Yavaş , "Orhan Gazi Dönemi Bursa Menşei, c. I, İstanbul 1989, s. 304. Yine Çelebi Eserleri", Orhan Gazi ve Donemi, s. 498-5 ı3. Mehmed'in Yeşil Cami'i yaptırdığı sırada Caıni'e 8 Bkz. Sema KUskü Gündüz, "Bursa Orhan Zaviyesinin yönelik hizmetlerde istihdam edilmek üzere on hanelik Cephe DUzenlemeleri ve Çevre KUltürlerle İlişkil eri", bir Ermeni gurubu getirttiği bilinmektedir. Bkz. Kamil Orhan Gazi ve Dönemi, s. 524-545. Kepecio ğhı, Bursa Kütüğü, haz. Hüseyin AlgUI-Osman 9 Hoca Sadeddin, I. Murad, Bizans Tekfuru'na karşı Çetin vd., c. ll, Bursa 2009, s. 41. 10 Yalova'da kazandığı savaşta ele geçirilen esirler ara Mehıned Neşrl, Cihtinniima: Os1110nlı Tarihi (6. Kı sında bazı sanatç ı ların ve becerikti bir mimarın bulun sım), s. 72. Ayrıca bkz. Aşıkpaşaoğlu, Tevarih-i Al-i duğunu öğrenince, bu kişiyi azad ederek yaptırıhnakta Osman, s. 103, ı ı9; Hoca Sadeddin Efendi, Tiicii't olan hayır binalarma mimar ve ustabaşı tayin ettiğini Tevarih, s. 6 1-62. 11 söylemektedir. Bkz. Tticü't-Tevarih, s. 129 - ı30.l. Mu Ekrem Hakkı Ayverdi, Osmanlı Mi'marisinin İlk Dev rad devrinde yaptırı lan Hacı Bektaş Veli Türbesi'nin ri, s. 120-133. Ayrıca bkz. Hicabi Gülgen, "Orhan Ga mimarının da Niko Madiyan isimli bir gayrimUslim zi Devri Mimari Eserlerinin Tahlili", Orhan Gazi ve olduğu nakledilınektedir. Bkz. Abdülbaki Gölpınarlı , Dönemi, s. 520-523. Başbakanlık Osman lı Arşİ Meniikıb-ı Hacı Bektaş-ı Veli "Vilayetname", İstanbul vi'ndeki 937/1530 tarihli "Defter-i Muhasebe-i Vila ı958, s. 91. Gebze'deki Malkoçoğlu Mehmed Bey yet-i Anadolu" adlı defterin ı. cildi (No: 438) ve 2. Türbesi'nin inşa kitabesinde de "amel-i Usta İstafa cildi (No: 166)'ndeki kayıtlarda da Orhan Gazi'nin te nos" şeklinde bir kayıd vardır. Bkz. Ekrem Hakkı Ay- sis ettiği vakıfların ya da vakıf ve temlik yoluyla des- 395 DÜZCE' DETARiH VE KÜLTÜR ağırlığı teşkil eden camii ve mescidlerin 40 kada Orhan Bey zamanındaki Beyliğin hudutları rı ise "Orhan Gazi· Camii" adını taş ı r. "Sultan Or dahilinde olan bu şehirlerden, tabii sosyal şartla ~an Gazi Hazret/eri'nin ihyakerdesi olan Cdmi'-i rı, nüfus yoğunluğu ve yetkin usta ve mimarları Şerif' veya "Sultan Orhan Hazret/eri'nin bind bu bakımından uygun durumda olan Bursa ve İzmit yurdul 396 DÜZCE YÖRESINDE FETIHLER DÖNEMINENISPET EDILEN CAMILER bu camiierin bir başka genel özelliği de "çantı" adı verilen bir teknikle ahşaptan yapı lmış olma "Samsun'da Ahşap Bir Osmanlı Eseri: Ayvacık/ Tir larıdır. Bu inşa usülüne göre camii temelini, 0.50- yakioğlu Camii" adlı makalede (Ondokuz Mayıs Uni 1 metre yüksekliğindeki büyük taşlar veya ahşap versilesi ilahiyat Fakültesi Dergisi, S. 28 (20ıO), s. ayaklar oluşturur. Bunların üzerine oturtulan ı52-153) oluşturulan liste birkaç ilaveyle birlikte şu cepheler ise, köşelerde "kurt boğazı" denilen bir şekildedir: yöntemle birbirine geçirilerek çivi kullanılmadan Artvin'deki ahşap eserler için bkz. O. · Aytekin, birleştirilen 8-10 cm kalınlığında ve 30-50 cm Ortaçağ'dan Osmanlı Dönemi Sonuna Kadar genişliğindeki yontulmuş kütüklerin üst üste Artvin'deki Mimari Eser/er,· Ankara, ı999, ss. ı60, yığılmasıyla teşkil · edilir. Cuma ve Bayram na ı69. Rize'deki ahşap eserler için bkz. H. Karpuz, "Rize mazları ile umumu ilgilendiren merasimlerde bir Çayeli Ormancık Köyü Camii", S. Ü Selçuklu toplanma mekanı olan bu camiierin sınırlı kulla Araştırma Merkezi Prof Dr. Yılmaz Önge Armağanı, nımı, onların şekil ve müştemilat açısından da · Konya, 1993, ss. 253-262. sade olmalarına yol açmış olmalıdır. Nitekim Trabzon' daki ahşap eserler için bkz. H. Karpuz, mevcut örneklerde mihrap ve minher sade ve "Trabzon'un Çaykara İlçesi Köylerinde Bulunan Bazı yine ahşap malzemedendir. Dikdörtgen planlı ya Camiler", Vakıflar Dergisi, S. XXI, İstanbul ı 990, ss. da kareye yakın ölçüleri bulunan bu camilerin, 28ı-298; M. Yavuz, Çaykara Dernekpazan ve Köyle• kuzey ya da yan cephelerinde çeşitli amaçlarla rinde Osmanlı Dönemi Cami/eri, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi (Basılmamış Lisans Tezi), Er kullanılmak üzere sundurmalar bulunmakta; zurum ı 993; Çaykara ve Dernekpazarı 'nda Gelenek bazen de yan cephe duvarları boyunca uzanan sel Köy Cami/eri, Ankara 2009; M. iren, "Trabzon mahfiller yer almaktadır . Günümüzde kiremitle Çaykara Dernekpazarı Gtiney Kondu Mahallesi Ca örtülü çatıları ise muhtemelen eskiden "yırtma" mii", Rölöve ve Restorasyon Dergisi, S. 5, Ankara 14 ya da Yığılca'daki ismiyl.e "bedarva" denilen 1983, s. 165- ı 74; D. Zeren, Of ve Köylerindeki Os birbiri üzerine bindirilmiş ahşap kaplamalardan manlı · Dönemi Ahşap Cami/eri, Atattirk Üniversitesi oluşmaktaydı. Arşiv belgelerinde bu camilere Fen-Edebiyat Faktiltesi (Yayınlanmamış Lisans Tezi), tayin edilen vazifeiiierden genellikle "hatip" ola Erzurum 1994. Giresun yöresindeki ahşap camiler için bkz. Eyüp rak söz edilmesi de, onların asıl işlevleriyle, yani 15 Nefes, "Giresun'da Yeni Tespit Edilen Bir Ahşap Curha camii fonksiyonlarıyla ilgili olmalıdır. Camii, Çaldağ Beldesi Melikli Mahallesi Tahtalı İsimleri "Orhan Gazi Camii" olmasa da ve plan Camii", Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, yapıları itibariyle farklılıklar gösterseler de ah Samsun 2009, ss. 187-209. şaptan yapılmış Cuma cami'lerinin sadece de Ordu yöresi ahşap eserleri için bkz. A. A. Bayhan, ğinmeye çalıştığımız Marmara ve Batı Karadeniz "Ordu/İkizce'den Bir Ahşap Camii: Laleli (Eski) bölgesine mahsus olmadığı, benzer bir iklime ve Camii", Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, S. 14, tabiiat dokusuna sahip olan Batum'a kadarki Erzurum 2005, ss. 1-22; "Ordu'da Yeni Tespit Edilen Ahşap Camiler", Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, S. bütün Karadeniz salıili boyunca inşa edildikleri 16 ı6, Erzurum 2006, ss. 33-48; "Ordu'dan .Bazı Tarihi yapılan çalışmalardan da anlaşılmaktadır. Hatta Ahşap (Çantı) Camiler", Uluslararası Sosyal Araştır malar Dergisi, c. 217 (2009), s. 55-84. 14 Y u'tma ya da bedarva: M eşe, köknar ya da ladin ağa Samsun' daki ahşap camiler için bkz. H. H. Günhan cından yapılan ince tahta şeklindeki çatı örtüsü. Danışman, "Samsun Yöresi Ahşap Mimarisinin Gele Takriben bir metre uzunluğundaki iki geniş tahtanın nekselliği - Bafra, İkiztepe Arkeolojik Verilerinin yan yana konup, birleşme yerleri ortada kalacak ışığında Çarşamba Gökçeli Camii'nin incelenmesi", şekilde geniş bir tahtanın da bunların üzerine yerleşti IX. Türk Tarih Kongresi Bildiri/eri, C. I, Ankara, rilmesiyle oluşturulan çatı örtüsü. Ayrıca bu tahtaların 1998, ss. 135-144; Y. Can, Samsun Yöresinde Bulunan uçmamaları ve hareket etmemeleri için de üzerlerine Ahşap Cami/er, İstanbul 2004; "Samsun'da Bulunan ağırca taşların konması gerekiyordu. İki Önemli Ahşap Eser Gökçeli ve Bekdemir Cami 15 Ekrem Hakkı Ayverdi, Osmanlı Mi 'marisinin İlk Dev leri", Geçmişten Geleceğe Samsun 2. Kitap, Samsun, ri, s. 120-122. Yusuf Çetin, "Kuruluş Dönemi Osmanlı 2007, ss. 509-527; C. Nemlioğlu, "Göçeli (Gökçeli) Mimarisine Ait İki Çantı Camii: Sakarya Büyük Tersi Camii", I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti ye (Büyük Esence) Köyü Orhan Gazi Camii ve Büyilk Kongresi Bildiriler, C. Il, Konya, 200ı, ss. ı 17-136; Kaynarca (Topçu) Köyü Şeyh Muslihiddin Camii", Emine Yılmaz, "Tacüddinoğulları Beyliği'nden Atatürk Oniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, Günümüze Açılan Pencere Ordu KöyU", Barış S. ı8, Erzurum 2007, s. 8-10; Yusuf Çetin, "Sakar Gazetesi, Samsun, 2001, s. 2; M. K. Şahin, "Samsun ya'da Erken Dönem Türk Eserlerinden Çandı Cami Çarşamba/Yaycılar Köyü -Şehy Habil Köyü- Camii", ler", Orhan Gazi ve Dönemi, s. 487-489. Ayrıca bkz. Atatürk ü Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 4, S. Hicabi Gülgen, "Orhan Gazi Devri Mimari Eserlerinin 2, Erzurum, 2oo4, ss. 15-36; M.S. Bayraktar, Samsım Tahlili", Orhan Gazi ve Dönemi, s. 516. ve İlçelerinde Türk Mimari Eserleri, Atatürk 16 Karadeniz sahili boyunca inşa edilen ahşap camilerle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enst. (Yayınlanmamış ilgili yapılan yayınlara dair Eyüp ·Nefes · tarafından Doktora Tezi), Erzurum,. 2005; "Samsun'da TUrk 397 DÜZCE'DE TARiH VE KÜLTÜR dendrokronoloji u.zmanı P.İ Kuniholm'un ağaç var olm~sı, bu nevi cami'lerin kargir daha sonra halkalarından tarihlendirme metoduyla elde etti da betonarme. cami'lerin ortaya çılaŞına kadar 18 ği sonuçlara göre Samsun'daki Çarşamba/Gökçeli yapılmaya devam ettiğini gösterir. Öyle görü• Camii'nin 1206'da, Yayiacılar Köyü Şeyh Habil nüyor ki günümüzde nufusun artmasına bağlı Camii'nin de 1211 yılında inşa . edilmiş olması olarak her köyün Cuma namazı kılınabilme özel• 17 lazım gelir. Bu durumda 1185 yılından önceki liğini kazanması ve köylülerin Cuma namazlarını bir tarihte Selçuklu hakimiyeti altına giren Sam artık kendi köylerinde eda etmeye ·başlamasıyla sun'da da Bithynia bölgesinde olduğu gibi fethin ekseriyeti Cuma cami'i fonksiyonlu olan bu yapı hemen ardından ahşap, çivisiz ve çandı tekniğiyle ların bazıları kullanım dışı kalarak kaderlerine inşa edilmiş basit ve sade cami'lerin inşa edildi terk edilmişlerdir. ğini kabul etmek gerekecektir. Bunun yanında Orta ve Doğu Karadeniz bölgesinde ekseriyeti Düzce Yöresindeki Orhan Gazi (Cuma) XVIII. ve XIX. yüzyıla ait pek çok ahşap cami'in Cami'leri 1323'teki fethinden sonra Konur Alp İli adını Mimarisinin Gelişimi", Geçmişten Geleceğe Samsım alan ve 1328'de de Şehzade Murad'a bağlanan I. Kitap, Samsun, 2006, ss. 399-425; "Samsun Çar şamba'da Taceddinoğulları ve Osmanlı Dönemine Ait Düzce'nin de içinde bulunduğu ınıntıkaya Orhan İki Ahşap Eser; Ordu ve Porsuk Köyü Camileri", Bey'in bizzat geldiğine dair görebildiğimiz kada Geçmişten Geleceğe Samsun 2. Kitap, Samsun, 2007, rıyl~ kaynaklarda herhangi bir a.çık ifade mevcut ss, 529-557; "Samsun'da Anadolu Selçuklu ve İlh anlı değild i r . Bununla birlikte Akçakoca'nın güneyin• Döneminden Kalan Tarihi Yapılar", http://www.sosyal deki Orhan Dağları ve Akçakoca Yalı Mahalle arastirmalar.com/cilt2/sayi7pdf/ bayraktar_sami.pdf, si'ndeki Orhan Deresi gibi yer isimleri, vakıf ka ss. 85-l 18; E. Emine Naza Dönmez, Wooden Mosques yıtların'da geçen "Akçaşehir kazasında Merhum of the Samsun Region, Turkey from the Past to the Sultan Orhan Hazret/eri'nin bina buyurduk/arı Present, England 2008; E. Nefes, Samsım Yöresindeki Şerif' ile "Akçaşehir kazasının Son DtJnem Ahşap Cami/er, Samsun 2009; "Sam Cami'-i Hiciz Dere sun'da Ahşap Bir Osmanlı Eseri: Ayvacık!firyakioğlu si'nde Sultan Orhan Hazret/eri'nin bina ve ihya 19 Camii", Ondokıtz Mayts Üniversitesi llahiyat Fakültesi buyurduk/arı Hiciz Köprüsü vakfı" gibi ifadeler , Dergisi, S. 28 (2010), s. 151-174; "Çarşamba'da Yı mezkur Cami'-i Şerif için Orhan Bey tarafından kılmak Üzere Olan Ahşap Camilerden Biri: Paşayazı KöyU Cami", http://www.sosyalarastirmalar.com/ cilt3/sayi 14pdf/ nefes_ eyup.pdf (20 lO); "Sam sun/Çarşamba'da Çantı Tekniğinde İnşa Edilmi ş İki 18 Ahşap Camii: Ustaca lı ·Köyü · Camii ve Kocakavak Düzce'de bulunan Hemşin Köyü Cami'i, takriben 130 KöyU Camii", Vakiflar Dergisi, S: 38 (2012), s. 155- yıllık bir geçmişe sahip çandı tekniğiyle iki katlı olarak 163. yapılmış bir binadır. Köy halkı, göçmUş olduğu Art Kastanionu ve Sinop yöresindeki ahşap camiler için vin-Hopa (.Hemşin)'daki Cami'i yeni geldikleri yerde bkz. Y. <:;an, "Kastamonu ve Sinop Yöresinde Bulunan aynıyla inşa etmişlerdir. Ahşap Camiler'', OMÜ İlahiyat Fa,killtesi Dergisi, S. 19 Bkz. BOA Evkaf Dairesi, No: I 5792 (I 271 -1276/l 855- 14-15, Samsun 2003, ss. 117-134. 1860 tarihli), v. 7a; BOA Cevdet Belediye Evrakı, No: Sakarya'daki ahşap camiler için bk. Y. Çetin, "Kuru 27/1314 (1275/1859 tarihli); BOA Bdb-ı Ali Evrak luş Dönemi Osmanlı Mimarisine Ait İki Çantı Camii: Odası, No: 1406/105413 (1317/1899 tarihli); BOA Sakarya BüyUk Tersiye (Büyük Esence) KöyU Orhan İradeler Evkaf, No: 23/1317 (1317/1899 tarihli); BOA Gazi Camii ve BilyUk Kaynarca (Topçu) Köyü Şeyh Cevdet N afla Evrakı, No: 53/2605 (I 189/ 1775). Ayrıca Muslihiddin Camii", Atatürk Üniversitesi Güzel Sanat "Akçaşehir 'in Çukallıt Çarşusu 'nun Hükümet Konağt lar Enstitüsü Dergisi, S. 18, Erzurum 2007, s. 1-15; Caddesi 'nde Sultan Orhan Gazi Hazretleri 'nin "Sakarya'da Erken Dönem Türk Eserlerinden Çandı ihyakerdesi olan Cami '-i Şerif hitôbetine terk ve tahsis Caıniler", Orhan Gazi ve Dönemi, ed. İsınail Selimoğ kılman arazi-yi vakjiye" için bkz. BOA Dahiliye Neza lu, Bursa 2011, s. 474-497; E.T. SUlüngür, Sakatya reti Mektubu Kalemi, No: 587/25 (1318/1900 ve Büyük Kaynarca (l'opçu) Köyü Şeyh Muslihiddin Ca 1320/ 1902 tarihli). Yine Orhan Gazi'nin aynı Cami'i mii ve Hazires i, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversi• için Aftun Deresi'nden Orhan Deresi'ne kadarki geniş tesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Li araziyi hayrat olarak bağışladığı ve bu ınıntıkaya tapu sans Tezi), İstanbul 2000. kayıtlarında "Orhan Gazi vakjindandtr" denildiği nak 17 Eyüp Nefes, "Samsun'da Ahşap Bir Osmanlı Eseri: ledilir (Bkz. İbrahim Tuzcu, Diizce Hakkında Her Şey, Ayvacık!firyakioğlu Camii", s. 153'den naklen P. I. http://www.ibrahimtuzcu.net/kitaplar/duzcetarihi.pdf, Kuniholm, "A 1503- Year Chronology For The Bron s. 49-50). Düzce ile aynı havalide yer alan Göynilk ve ze And Iran Ages: 1990-1991 Progrest Report of The Yenice-i Taraklı'da Orhan Gazi'nin nişanıyla vakfedi Aegean Dendrochronology Project", Vll Arkeomeiri Jen yerler için ise bkz. BOA Tapu Tahrir Defteri, No: Sonuçları Toplantısı, Ankara, 1992, s. 127; "Aegean 453; Sema Toprakeşenler, XVl Yüzyılda Göyniik ve Dencı'rochronoloji Project: 1993-1994", Xl. Arke Yenice-i Taraklı Kazaları, Eskişehir 1994 (Yayınlan omeiri Sonuç/G/.'ı Toplantısı! Ankara, 1996, s. 183. mamış Yüksek Lisans Tezi), s. 81-82,97. 398 DÜZCE YÖRESINDE FETI HLER DÖNEMINE NISPET EDILEN CAMILER 20 tayin edilen vakıflar ve de bölgede "Orhan Gazi tartışmayı kesin olarak sonuca bağlamaktan, zi- Cami'i" adıyla var olan aşağıda zikredeceğimiz yade yeni tartışmalara kapı aralayacak nitelikte- cami'ler silsilesi ile bunlar hakkında halk arasın dirler. da Orh~m Gazi'ye nispetle şuyu' bulmuş rivayet Takriben yüz yıl kadar önce, 1337-ı338/ ler21, bir yönüyle bölgenin Orhan Gazi dönemin ı92ı-ı922 tarihinde yazılm ı ş olan Bolu Livas1 de fethedildiğine dair kaynaklardaki malumatı Salnamesi'ndeki şu malumat, arşiv kayıtlarına destekleyen sahadaki veriler olarak görülebile yansımamış bazı yeni bilgileri içerir: "Osmanli cekken, diğer yönüyle de onun bizzat bölgeye, en Türiderinin liva dahilindeki eserleri ise Orhan Gazi azından Akçakoca'ya geldiğine dair önemli ipuç• devrinden başlar. Düzce'de Orhan Gazi ndmma ları olarak değerlendirilebilirler. izafetle onu mütecaviz cami' ve mescidin mevcudi Öyle görülüyor ki konumuzu teşkil eden Düz yeti, en ma'ruflarmm "Beçi, Gümüşova, Hasan/ar, ce yöresindeki Orhan Gazi Cami'leriyle ilgili elde Geriş, Çayır/ı, Yığılca'da Hoca Köyü" karyelerinde 23 edeb ildiğimiz hemen hemen tüm arşiv kayıtları, bulunduğu söylenmektedir." Aynı Salname'nin sadece bir tek cami'iyle, Akçakoca'da bugün Ça ileriki sayfa l arında mevcut bulunan şu cümleler yağzı denilen Aftun-ı Süfla (Aşağı Aftun)'daki ise arşiv kayıtlarındald ifadelerle uygunluk arz Orhan Gazi Cami'i'yle ilgilidir ve bu cami'in bizzat ederler: "Akçaşehir nahiyesinde yirmi dört cdmi'-i Orhan Gazi tarafından yaptırıldığını dile getirir şerif vardır. Cevdmi'-i şerifeden biri Aftun-1 Süfla ler?2 Oysa Düzce yöresinde sadece bu Cami'-i karyesinde Sultan Orhan Gazi Hazret/eri'nin 24 Şerif değil, bir düzineden fazla cami' Orhan Ga binakerdesidir." Böylece sayısı onu geçmesi zi'ye nispet edilir. Bu nispetin ne ifade ettiği bir gereken yöredeld "Orhan Gazi Cami'i" adlı yapı yana, bu cami'lerin nerelerde inşa olunduldan ve lardan yedisinin nerede inşa edilmiş oldukları "Orhan Gazi Cami'i" ismini taşıyan yöredeki her açığa çı lan ış olur.· İsimleri verilen bu yerlerde cami'in bu sınıfa dahil edilip edilerneyeceği husu haldkaten "Orhan Gazi Cami'i" isimli bir yapı bu su ise gerek tarihi kaynaldar gerekse saha çalış lunup bulunmadığı ve isimleri sayı lmayan diğer maları ışığında ve de dendrokronoloji de dahil yerlerin nereleri olabileceği ise yapmış olduğu olmak üzere ilgili disiplinlerin sağlayacağı veriler muz saha çalışmasının konusunu teşkil edecektir. çerçevesinde tartışılıp karara bağlanmalıdır . Zira bugün itibariyle mevcut bulunan mahdut veriler ı. Çayağz ı (Aşağı Aftun Dere) Köyü Orhan Gazi Cami'i 20 BOA Cevdet Evkaf Evrakt, 608/30668 (l ı98/1784 Akçakoca ilçesine bağlı olan Çayağzı Köyü, Ak tarihli); BOA Cevdet Evkaf Evrakı, No: 225/ı 1 2ı4 çal\OCa-Ereğli karayolunun ıs. km.'sinde, yoldan (ı 23911824 tarihli); BOA Evkaf Dairesi, No: ı 5792 (1271 -1276/1855-1860 tarihli), v. 7a; BOA Dahiliye 2 km. l~adar içeride yer alır. Köyün alt tarafındald Nezareti Mektubu Kalemi, No: 587/25 (1318/1900 ve eski bir mezarlık içinde, Aftun Deresi kenarında 1320/ı902 tarihli); BOA Şura-yt Devlet Evrakt, No: kurulu olan Orhan Gazi Cami'i, 8.40 x 11.50 m. 435/35 (Maliye ı 8/560) (1326/1 908 tarihli). ebatlarında olup oldukça basit bir dikdörtgen 21 Halk arasında dolaşan rivayetlerden biri şöyledir: Or plan şemasına sahiptir ve bir giriş kısmı ile harim han Gazi, veliaht iken Prusias (Üskübü)'ı ele geçirmek bölümünden müreld 399 DÜZCE'DETARiH VE KÜLTÜR bulunuyarsa da, yazısız olan ·mezar taşlarının daha eski bir zamana ait olduldarı aşikardır. Ge rek arşiv kayıtları, gerekse halk arasında anlatı lan menlahevi rivayetler, Cami'in ilk yapıldığı tarihi yörenin Osmanlı hakimiyetine girdi ğ i ı323 yılına kadar geri götürür. Bir rivayete göre Orhan Gazi, veliaht iken Üskübü'yü kuşatmak için 40 turka kiremitle örtülüdür. Cami'in minaresi ve atlıyla birlikte Akçaşar'a gelm i şt i r. O yıl k ı ş çok mahfili bulunmamaktad ı r. soğuk geçtiği için, askerlerini soğuktan korumak Cami'e, son cemaat yerindeki çift kanatlı kapı amacıyla Çayağzı Köyü'ne inmiş, Aftun Deresi dan girilir. Yine çift kanatlı bir kapıdan harim kenarında ordugahın ı kurmuştur. Burada asker bolümüne geçilir. Sekizi harim bölümünde, sekizi leri için bir cami ve bir hamam yaptırmış; Çayağzı de son cemaat yerinde olmak üzere 75 x ıoo cm. Köyü'nden Akçakoca'daki Orhan Deresi'ne ka ebadındaki toplam ı6 adet pencere, Cami'in iç darki çok geniş alanı Cami' lçin hayrat olarak mekanını oldukça aydınlık kılmaktadır. Kıble bağışlamıştı r. Orhan Gazi'nin Akçakoca Çuhallı duvarının ortasında yer alan ahşaıı mihrabın, çarsısındaki bazı yerleri de Cami' için vakfettiği bunun solundaki ahşap minberin ve sağındaki arşiv kayıtlarından anlaşılmaktadır.26 ahşap kürsünün orijinal olmadığı anlaşılmakta dır. Son ce!ftaat yeri bölünerek ayrı bir oda oluş Yoğurtcu oğlu merhOm ve mağ fO r İsına ' il Ağa'nın turulmuştur. ruhuna fatiha. Sene 1189. 2007 yılında Vakİflar Bölge Müdürlüğü ve Ak Beni kıl mağfıret ey Rabbi Yezdiin, bi-hakki arşi çakoca Kaymakamhğı tarafından ya ptırılan res a'zami nuri Kur'an, gelub kabriın ziyaret iden ihvan, torasyondan sonra oldukça bakımlı hale gelen ve ide ruhuma bir fatiha ihsan, Emir oğlu Hacı Ahmed'in hal-i hazırda Cuma ve Bayram namazlarında Ça kızı Fatıma Kadın, ruhuna fatiha. Sene 1 I 87. 26 yağzı köylüleri tarafından kullanılan Cami', Kay Mesela bkz. BOA Şura-yı Devlet Evrakı, No: 435/35 (Maliye ı8/5 60) (132611908 tarihli): "Ma'ruz-i çaker-i naştı Karaçalı'daki Orhan Gazi Cami'i ile birlikte kemineleridir. DUzce kazasının Aftun-ı SUfla divanının yöredeki asli yapısını korumuş en eski çandı ca Fasıllar karyesinde kain Sultan Orhan Hazretleri arasında alır. Hazİresindeki yazılı beş miler yer Cami'-i Şerifı hitabet cihetine meşrfıt Akçaşehir nalli mezar taşının üzerinde 11 71/ı 7 58 ila ı ı89 / yesinde Çukallu Çarştı d!lkkanları mukata'a-i zeminiy 25 ı 775 yılları arasında değişen muhtelif tarihler le Camelli mevki'i mezra'asının seksan üç senesinden seksan yedi senesi nihayetine kadar hasılat-ı öşriyyesi bi't-tahmis-i senevisiı1e sekiz yoz otuz beş guruş isabet ıs Nev-civanım uçdı cennet bağına, fırkati kaldı anasının eylediği ve mezkfır seksan Oç senesinden üç yüz on altı canına, meiMm Faz! BeşrO ruhuna, fatiha. Sene ı L7ı. senesi nihayetine kadar vakf-ı mezbfır canibine otuz MerhOın ve mağfılr, el-muhtac ila rahmeti Rabbihi ~ l iki bin Oç y!lz sekiz guruş te'diyyat vukfı' bulduğu Gafur, merhOm Mustafa Ağa'nın rOhuna fatiha. Sene beyanıyla iktizasının ifası Bolu Sancağı İdare Mecli 1173. si'nden milressel ı 7 Ağustos [ı ]3 18 tarihli tahmis Yogurtcu oğlu merhum ve mağffır es-Seyyid Ali mazbatasıilda inha olunmuş ve evkaf-ı ınülhakadan Ağa'nın ruhuna fatiha. Sene ı ı77. Akçaşehir kazasına tabi' Aftun-ı SUfla divanında vaki' 400 DÜZCE YÖRESINDE FETIHLER DÖNEMINEN ISPET EDILEN CAMILER 2. Altunçay (Yukarı Aftun Dere) Köyü 1 Cuma Cami'i ' E. H. Ayverdi'nin 1961'deki seyahatisırasında tesadüf edemediği ve "Bir de defterin aynı -sahife sinde Aftun-ı U/ya divanında bir Orhan Cami'i bil dirilmektedir. Ancak bugün köy de, cami' de mev cut değildir." şeklinde not düşmek durumunda kaldığı Aftun-ı Ulya (Yukarı Aftun) Köyü ve Cuma Cami'iyle ilgili bazı tespitlerde bulunmak müm• kündür. Aftun Deresi, Çayağzı Köyü'nden itibaren yukarı doğru takip edildiğinde 10 km. kadar ile ride bir vadiye açılır. -Bu vadinin baş tarafında Aftun Deresi'nin ana kaynağı yer alır. Bugün Su başı denilen buradaki köyün geçmişteki ismi Baş Aftun'dur. Bunun bir miktar altında geçmişte ismi Aftun Dere Köyü olan, sonra Hekimoğlu Kö• yü olarak adlandırılan, bugün de Altunçay Köyü denen meskün mahal bulunur. Bu yerin SOO m. kadar kuzey-batısında Soğuk Su adlı çayın dön• dürdüğü değirmen sebebiyle Değirmen Köyü denilen, ancak bugün yerleşim yeri olmaktan çıkmış olan bir mevki' mevcuttur. Altunçay Köyü'nden 1932 doğumlu Ali Yılmaz, 1940 doğumlu Ahmet Uslu ve 1965 doğumlu 1961 yılında çandı cami'lerle ilgili inceleme Muhtar Hüseyin Devrim'le Köy Kahvesi'nde lerde bulunan E. H. Ayverdi, bu cami' ve bulun- · yapmış olduğumuz mülakatta, vakıf kayıtlarında duğu yerle ilgili olarak şunları kaydetmiştir: "Ak geçen ve Merhum Ayverdi'nin işaret etmiş oldu çakoca'nm 15 km. kadar şarkmda Ereğliyolu üze• ğu Cami'in işte bu Değirm en Köyü denilen mev rinde Aftun Dere Köyü'ndedir. Çandı cami'lerin en ki'de olduğunu öğrendik. Adı geçen şahısların küçüklerindendir. Mahallen Orhan Gazi Cami'i anlattıldarına göre, Değirmen Köyü aslında 9-10 olarak. bilindiği ·gibi vakıf kayıtlarmda da hanelik küçük bir mahal idi. Bununla birlikte "Nezaret-i EvledJ-ı Hümayuna mü/hak evkafdan çevredeki Tepeköy, Dereköy ve Hekimoğlu Köyü Akçaşehir-i Bolu Kazası'na tabi' Aftun-ı Süjla diva ile bugün mevcut olmayan Yukarı Köy, Topçuoğlu · nmda val Sultan-ı mUşartin ileyhin Cami'-i Şerifi'nde vakıfmez ra'anın öşUr mahsOiiyle hitabet ciheti 2 S[afer] [1]308 tarihinde Mustafa Asım Efendi'ye tevcih kılındığ ını mutazammın berat-ı 'all verildiği an l aşılub tevliyyet ve vakfıyesine dair kayıd bulamadığı Evkaf-ı HUmayun ve ber-mı1cib kuyud-ı Hakani Çukallu karyesinde Tu rasan Hacıyeri dimekle ma'rOfyerin hasılatı Aftuni'de olan Cami'-i Şerırın hatibi tarafından zabt olunmak iktiza edeceği defter-i Hakani nezaret-i celilelerinin te~kir-i cevabİyesiyle ol babda ... ". Ayrıca · bkz. BOA Cevdet Evkaf Evrakı, 608/30668 {I 198/1784 tarihli); BOA Evkaf Dairesi, No: '15792 (1271-1276/1855-1860 tarihli), v. 7a; BOA Dahiliye Nezareti Mektubu Kalemi, No: 587/25 (1318/1900 ve 1320/1902 tarihli). 27 Ekrem Hakkı Ayverdi, Osmanlı Mi'm_arisinin İlk Dev ri, s. 122. 401 DÜZCE'DE TARIH VE KÜLTÜR bir 'yapı mevcut değildir. Cami'in arazisi bugün köy tüzel ldşiliğinin m ülkü halindedir?8 3. Göktepe Köyü (Cuma Yanı) Evliya Carni'i Akçakoca şehir merkezinin 3 km. kadar güne• yinde, Akçakoca'dan Karasu'ya giqen yolun üze• rinde bulunan Gölct:epe Köyü sınırları dahilindeki Cami', haziresinde yatan Esldci Şecaattin Ebu Ahmed Dede vesilesiyle Evliya Cami'i, eskiden. meydanında kurulan pazarı sebebiyle Cuma Yanı Cami'i olarak bilinir. Köy merkezinden uzakta, Çay Deresi'nin hemen yanında yer alan bu Cami', bahçesindeki asırlık çınarları, harap haldeki esld hamamı, pugün artık neredeyse kaybolmuş olan lediklerine göre 1910'larda yanmış; bunun yeri ne 30 m. kadar doğuya kayılarak takriben 10 x 12 m. ebatlarında eskisinden daha bÜyük bir cami' yapılmıştı. Bir üst kat mahfıli de bulunan bu yeni cami', ahşap direkli idi. Hızar biçmesi çam tahta lar içten ve dıştan bu direkierin üzerine çakılmış tl. Yağınurda etraftaki irili ufaldı derelerin taş ması, karlı havalarda yolların kapanması ve hem köydeki hem de Cuma Cami'indeki imarnın maa şını karşılamanın halka ağır gelmesi gibi sebep lerle 1950'lerde cami'e daha uzak olan Tepeköy ve Dereköy halla Cuma namazlarını kendi köyle• rindeki cami'lerde kılmaya başlayınca, Değirmen Köyü Cuma Cami'inin cemaati' azalmış; ardından çok da uzak olmayan, ancak nüfus olarak daha kalabalık ve daha merkezi olan Aftun Dere/He-· kimoğlu Köyü halkının da aynı yolu izlemesiyle 28 Eğer "Aftun Deresi" ile Aftun-ı Süfla kastedilmiyorsa, 1960'larda Cami' neredeyse cemaatsiz kalmıştır. şu belge (BOA Cevdet Evkaf Evrakı, 608/30668 1960'tan sonra çok da kalabalık olmayan Değir (119811784 tarihli)) bu Cami'le ilgili olmalıdır: "Dev men Köyü hallanın Aftun Dere Köyü'ne taşınarak letlü, iniiyetlil, merhametli! Sultanım Hazretleri sağ ol yerlerini terk etmeleri ise, cami'i tümüyle kulla sun. Arz-ı Ml-i kulları. Akçaşehir-i Bolu Kazası'nda nılmaz hale getirmiştir. Cami' bu şeldlde de olsa Aftun Deresi nam mahalde vaki' merhum ve mağfılrun ayakta .varlığını devam ettirirken 1990'da köylü• leh Sultan Orhan -tabe serah-in Cami'-i Şerif'inde ler tarafından sökülmüştür. Geçmişte Değirmen imam ve hatib olub Cami'-i Şerif'in mürtezika ve tek lifleri (?) muhtel [ve] müşevveş olub defterhanesi Köyü, Hekimoğlu Köyü, Dereköy ve Yukarı Köy ihaca (?) muhtac olmağla merahim-i aleyhlerinde tarafından kullanılan bir hayli büyük mezarlıktan mercildur ki Defterhane-i Amire'de Cami'-i ve değirmenin yerini işaret eden su oluğundan Mezkfir'un vaktiyesi kayd ı derkenar olmmak babında başka. bugün etrafta. Cuma Cami'ini hatırlatacak emr u ferman devletin ve himmetin Sultan ı m J Haztretlerinindür. Bende Mustafa Halife, İmam ve Hatib. 8 C. [1]198." 402 DÜZCE YÖRESINDE FETIHLER DÖNEMINE NISPET EDILEN CAMILER 0 etrafındaki kabirieri ğında . duvarlara sahip Cami'i gayet aydınhlqlalan ve geride hiçbir izi ·bu kemerli pencerelere, yöredeki Cuma ca kalmamış olan Çay mi'lerinde pek rastlanılmaz. 9.30 m. gelen harim kenarındaki değirme açıklığının hiç sütun kullanılmadan kapatılmış ni yönüyle de konu olması da, Cami'in resmi heratı ald ığı 1830 yılın muz açısından dikkat dan daha sonraki bir tarihte tümüyle yıkılıp ye çekiCidir. Akçakoca niden yapıldığını ya da farldı zamanlarda ·cami'in Müftülüğü tarafından · esaslı tamiratlar geçirip tadilata uğradığını göste• ana gırış kapısının ren bir delil olabilir. Cuma ve Bayram namazları üzerine asılan tabela nın yanında vakit namazları için de kullanıma da, Cami'in ismi Gök• açık olan Cami'in halen bir minaresi yoktur. tepe Köyü Evliya Ca- Son olarak yukarıda Aşağı Aftun Dere Köyü mi'i olarak kaydedil Orhan Gazi Cami'ine dair aktarılan rivayetin, Ak miş; Cuma ve Bayram çakoca'ya daha yalan olması, yanından Çay adlı namazlarının kıhnabileceğini bildiren resmi be bir derenin geçmesi· ve hemen yanı başında bir ratın verild i ği tarih olarak 1830 yı lı yazılmıştır. hamam kahntısının bulunması gibi sebeplerle bu Muhtemelen bu tabii, tarihi ve kültürel dokusuna· Cami'le ilgili olabileceğini de belirtmek isteriz?9 binaen Cami'in etra fı Akçakoca Belediyesi tara fından mesire yeri olarak düzenlenmiştir. 4. Konuralp Cami'i Kargir olarak inşa edilmiş ve içten ve dıştan Diğer cami'ler gibi Orhan Gazi veya Cuma Ca çimonto-kireçle sıvanmış olan mevcut Cami', 9.30 mi'i adını taşımıyorsa da, şehrin fatihinin ismini x 10.00 m. ebadında olup dikdörtgen bir plan taşıyan, dolayısıyla da fetihler dönemiyle alakah şemasına sahiptir. Cami'in yalan zamanlarda olan Konuralp Cami'i, muhtemelen Orhan Gazi esaslı bir tamirat gördüğü anlaşılmaktadır. Muh döneminde cami'e. çevrilmiş devşirme yapılar- temelen bu tamirat sırasında asıl itibariyle sade ce harim lo sınından oluşan yapıya bir son cemaat yeri ve bu yerin üstüne ahşap bir üst kat mahfili ilave edilmiştir. Harime giriş kapısının üzerindeki nişler de bunun bir işareti olmalıdır. Harim los mında 1.10 x 2.10 m. ebadında 10 adet kemerli pencere bulunmaktadır. Takriben 60 cm. kahnh- 29 Mesela bkz. BOA Dahiliye Nezareli Mektubu Kalemi, 587/25 (1319/1903 tarihli): "Beriyye Nezaret-i Celile sine: 5 Eylül [1]308 tarihli ve seksan üç numara lı tezkire-i 'aliyye-i asalanelerin cevabıdır. Akçaşehirli Yaranzade Hacı Mustafa'nın Çukallu Çarşusu'nda Hükümet Caddesi'nde buld-i aşiyan Sultan Orhan Gazi -tabe serahu- Hazretleri;nin ihyakerdesi olan Cami'-i Şerif hitabetine terk ve tahsis kılınan arazi-yi vakfıye dahilinde eben 'an ceddin kendüsine müntakil olub merakib-i bahriyyeye çekek mahalli ittihazıyla ticareti sekterlar ed ildiği ni . iddi'a itdiği arsa fi'l-hakika kendüsine irsen intikal idüb tasarrufunı leff-i (?) yedinde sened-i Hakani olduğu ve kayık keşidesine elverişli bu.ndan başka civarında ayruca mahal bulunduğu Düzce Kazası Meclisi iradesi mazbata s ını muhakkıkan Bolu tasarrufluğundan bildirildiğin e dair 'Kastamonu Vilayet-i Celilesi'nden cevab olunan 23 Şubat (13]1 1 tarihli ve dört yüz elli üç numaralı (?) tahririne (?) leffen sfib-ı ali dildilerine irsal kılınan ecvab. 403 DÜZÇE'DE TARiH VE KÜLTÜR binaen, Konur Alp Gazi' nin bugün kendi ismini taşıyan mahalde ve ca mi'de medfun olduğunu 32 ı'dd' ıa etmeı 30 Türkiye 'de Vakıf Ab.ideler ve Eski Eserler II, haz. Se Kunur.ılı• Cıımll miha Yıldız Ötüken vd., Ankara 1977, s. 350-351; Diizce Taşmmaz Kültür Varlıkları EI'Jvanteri, haz. Yu- . nus Reyhan Taşçıoğlu-Ayşe Kaya. vd., Düzce 2014 (Düzce Valiliği Kültür Yayınları), s. 43; Cevdet Canbulat, "Düzce'de Tarihi Bir Köy: Üskübü (Prusyas)", Diizce: Haftalık Miistakil Siyasi Gazete, Sayı 7, 7 Nisan 1949, s. 3. 31 Kocail'inAkçakoca açmış idi 1 Ecel irüp cihandan geçmiş idi 1 Yanında Kandıra'nın, tağ içinde 1 Mezarı vardur, durur, yaylag içinde (Bkz. Enver Konukçu, "Konur. Alp İli", s. 17'den naklen Hadldl, Tewirih-i Al i Osman (1299-1523), haz. N. Öztürk, İstanbul 1991, s. 65). Bu hinde Akca Koca dahı dünyeyi terk etti. Kan dırı ne.vahisinde bir dağda mezarı var. Konur Alp dahı anun gibi oldı (Bkz. Aşıkpaşaoğlu, Tevarih-i Al-i Os 166. R. · Kıındıro'do Qr.hon Gıınzl Cılnil'l man, s. 116). Akça Koca dahı ahirete intikal itdi. Kan dırı nevahisinde bir tag arası!fda yatur. Andan sonra 32 Konur Alp dahı dünyasın degştirdi (Bkz. Mehmed Cevdet Canbulat, "Konuralp Üsktibti'de mi Yatıyor" , Neşrl, Cihannüma: Osmanlı Tarihi (6. Kısim), s. 71. Düzce: Haftalık Müstalcil Siyasi Gazete, Sayı 20, 7 Ayrıca bkz. Hoca Sadeddin Efendi, Ta cü 't-Tevarih, s. ·Temmuz 1949, s. 3. 33 59-60). Evvel Akça Koca öldi. Zindan-ı cihandan Cevdet Canbulat, "Düzce'de Tarihi Bir Köy: Üskübü halas buldı. Kandırı nevahisinde bir tağ arasında defn (Prusyas)", Düzce: Haftalık Miistakil Siyasi Gazete, old ı. .. Akça Koca öldtikden sonra çok zaman geçmed i Sayı 7, 7 Nisan 1949, s. 3. Mevcut türbenin giriş kapı Kohur .Alp dahi dar- ı gurubdan saray-ı sürura gitdi sına yapıştırılmıŞ olan bir kağıtta da şöyle yazmakta (Bkz. İbn Kemal, Tevarih-i Al-i Osman (II. Defter), s. dır: Yetmez mi bu beldeye 1 Böyle bir erenler yeri 1 28). Bağdadh Necmi Gazi 1 Şeyh Şibli Hacı Ali (1323). 404 DÜZCE YÖRESINDE FETIHLER DÖNEMINENISPET EDILEN CAMILER 5. Beçi-Yörükler Köyü Orhan Gazi Cami'i 1 Düzce ili Merkez ilçesine bağlı bulunan Beçi• Yörükler Köyü, Beçi ve Yörükler adındaki iki ma halleden oluşur. Tarihi Orhan Gazi Cami'i de, Düzce Üniversitesi Konuralp Yerleşkesi'nin he men doğusunda yer alan Beçi Mahallesi. içinde, Kurtsuyu Deresi'nin hemen kenarında yer alır. Cami'in bahçesindeki asırlık çınar ağacının yaşı, tahminen 700 yıl olarak tescil edilmiştir. Düzce Müftülüğü tarafından giriş kapısının Kandıı·a ' da Akça Koca Cami'i ve Türbesi · ana üzerine asılan tabelada, fatihi Konur'Alp Bey (ö. 1323); Konur Alp Bey'in mevcut cami'in yaveri (ö. 1323)" (kitabedeki imla aynen. kayde ismi Yörük Köyü dilmiştir) yazılarak mesele çözülmeye çalışılmış Aşağı Mahalle tır. Ancak bu şekilde muhtemel bütün şahısları Cami'i olarak be lirtilmiş; ·cuma ve bir. araya getirip. bir terkip yapmak meseleyi çözmediği gibi daha da karmaşık hale getirmiştir. Bayram namazla rının kılınabilece Halk arasında bir çok menkıbenin dağınasına ğini bildiren resını da kaynaldık eden bu yatırların34 sandukalah, heratın verildiği tarih olarak 1915 yine Cami'in yanında gömülü bulunan ve Bağ dad'dan Üskübü'ye gelerek elli sene burada otu yılı kaydedilmiştir . Cami'in haziresin ran BağdadlHacı Yasin Efendi tarafından değişti rilmiş. ve yenilenmiştir.35 Celal Dikmen, 1956 de yer alan dört kabirden yazılı yılında, gayet harap durumda olan bu kabirieri olan ikisinin me içine alan yapının günün icaplarına uygun olarak zar taşlarında37 ise asri bir şekilde yenilenerek türbe haline getiri!- . rnek istendiğini haber vermektedir.36 Öyle görü• 37 iki kız kardeşe ait olan bu mezartarla ilgili şöyle bir nüyor ki Düzce Müftülüğü tarafından ana giriş rivayet mevcuttur: Çakırlar Köyü'nden olan kız kar kapısının üzerine asılan tabelada da yazdığı üze• deşler zaman zaman Beçi'ye akrabalarını ziyarete gi re Cami', yanındaki türbeyle birlikte 1986-1988 dip-gelirken Cami'in haziresinde medfun bulunan ve yılları arasında da esaslı bir tamirat ve yenileme Orhan Gazi' nin askerlerinden oldukları söylenen il{i işleminden geçmiş ve eski otantik halini kaybe askerin mezarını da görmekteydiler. Bir gün vefat et derek betonarme bir yapıya dönüşmüştür. tilderinde kendilerinin de bu iki mezarın yanma gö• mülmek istediklerini babalarına söylediler. 1333/1917 senesinin Eylül'linde birer gün arayla genç yaşta ani den ölüm şerbetini içtiklerinde de, babaları kızlarının vasiyetlerini yerine getirip onları gömühnek istedilderi yere defneder. Bugünkü ismiyle Rize İli'nin Fındıklı İlçesi ' nin Çağlayan Köyü'nden Çakırlar Köyü'ne 34 Cevdet Canbulat'ın Üskübülü bir vatandaştan dinlediği göçmUş olan babanın kızları için diktiği mezar taşla menkıbelerden biri şöylediJ·: "Bu yatu·Jardan izin al rında şunlar yazılıdır: madan köytimüzden kimse ayrılamaz. Ayrıldığı tak HUve'I-Baki. On dört yaşında ah benim sevgili dirde bir daha geri dönemez. Birinci Dünya Savaşı'nda evladım, Nazik vUcfidı.in dtişdi toprağa, Rfiz [u] şeb yatırlardan izin alarak cepheye gidenlerden her biri validen c.iğer tağlar, Durmaz kan dökerim düşdüm me sapsaglaın geri döndü. Fakat bir talihi kara yatırlarda11 raka. Lazistan Sancağı dahilinde Viçe Nahiyesi'nin izin · almadığı için bir daha dönemedi." Bkz. Cevdet · Absu Fedi Karyesi eşrafından Bolu ceza riyasetinde Canbulat, "Konuralp Üskübü'de mi Yatıyor" , Diizce: bulunmuş olan Gümüşzade Mustafa Vasfi Beğ'in Haftalık Müstakil Siyasi Gazete, Sayı 20, 7 Temmuz biraderi Hasan Tahsin Beğ'in kerimesi Nuriye 1949, s. 3: Ayrıca bkz. Cevdet Canbulat, "Düzce'de H~nırri'ın ruhuna fatiha. Tarih-i vefatı: ll Eylül, Sene Halk Bilgisi Araştırmaları", Düzce: Haftalık Müstakil 1333. Siyasi Gazete, Sayı 2, 3 Mart 1949, s. 2. Ah mine'l-mevt. Yigirmi yaşında nişanlı iken bir 35 Cevdet Canbulat, "Kom:ıra E p Üskübü'de ıni Yatıyor", derde oldum mübtela, Valideynim itdi bin dürlü deva, Diizce: Haftalık Miistakil Siyasi Gazete, Sayı 20, 7 Vakt irişdi çareolmaz kim ana, Kabrimi bağ-ı cinan it Temmuz 1949, s. 3. ya rabbena. Lazistan Sancağı dahilinde Viçe Nahiye 36 Celal Dikmen, "Maarifçilerin Gözüyle Düzcemizi si'nin Ab-ı 'Uiya Karyesi eşrafından Bolu ceza.riyase Tanıyalım: Üskübü Köyü", Diizce H.akilcat: Giinlülc Si tinde bulunmuş olan Gümüşzade Mustafa Vasfi Beğ'in yasi Gazete, Yıl: 3, Sayı 174, 14 Kasım)956, s. 2. b iraderi Hasan Tahsin Beğ' in kerimesi · Asi ye 405 . DÜZCE'DE TARiH VE KÜLTÜR 1333/1917 tarihi hakkediimiş ··vaziyettedir. Bu nunla birlikte hadine giriş kapısının üzerinde yer alan bir tamir kitabesinde: "Sahibü'l-hayrat ve !t~ · · ta'mfrdt Üskubf Hdcf Muhammed Efendi b. Halfl Necc~r Ahmed. 7' ŞevvaZ 1297" (12 Eylül '1880) ibareleri kayıthdır. E. H. Ayverdi de 1961'de bu. cami'le ilgili olarak bEmzer hususlara değinmiştir: "Düzce'den Üskübi'ye giden yolun 5. kilometresin de olan .bu köyün cami'i çandı iken yikrllp kargir yapılmrştrr. Yeriizde ve bütün civarda Orhan Cami'i olarak maruftur:· Bolu· Salnamesi böylece bildir inektedir.''38 · . · · Verilen maluriıattan da anlaşılacağı üzere ' çandı olması muhtemel olan en eski cami' birkaç aşamadan geçmiş olmalıdır. Eğer 1964'teki yeni lernede başka bir yerden alınıp buraya konul mamışsa, Üsküb1 Hacı Muhammed Efendi'nin bitişik vaziyette iken, 1964'te Çakırlar Kôyü~ nden mermere kazınmış tamir · kitabesinde ·geçen 7 Hanuk Usta'nın rehberliğin de köylüler tarafından Şevval1297 /12 Eylül1880 tarihi, bu eski cami'in · · mevcut yerinden hafifçe · doğuya kaydırılarak . tamir edilip ya da yıkılıp yenilend i ği zarrianı işa bugünkü şeldiyle yeniden inşa edilmiştir. ret edebilir. Zira ahşap bir cami'e mermer bir Hal-i hazırdaki Cami', 9.20 x 11.60 m. ebatla kitabe konulması pek münasip düşmeyecektir. rında olup dikdörtgem bir ·-pian şe inasına sahiptir ve harim• . son cemaat yeri ..,.,_,... .,...... ,._ 1337-1338/1921-1922 tarihli Siilname'de ve 8 '1991' de yörede bulunan Ay-Verdi'nin kitabında · ve iki iı::nam . odasından ..,...""'-' ------...,. kargir cami'in yapılış tarihiyle ilgili herhangi bir · olu'şmaktadır. Betonarme tahmin ya da rivayetin yer almamış olması da, olan son cemaat yeri ·ve Cami'in bir hayli zaman önc·e kargire dönüştüğü imam odalarının cami'e nun bir işareti olabilir. Bugürikü cami'in yığına sonradan ilave. edildiideri tuğlah kargir yapısı ve içten ve dıştan çimanto• anl~şılmaktadır. Caminin kireç karışımıyla sıvalı . olması, onun Ayverdi'nin. . çinko kaph tek şerefeli bir i 96l · yılındaki ziyaretinden sorira da tamirat ve minaresi · v~ .ahşap bir . Üst · 'tadilat geçirdiğini· göstermektedir. Nitekim 24 . kat mahfili bulunmaktadır. yıldan be?ri Cami'de imamlık yapan Halil Varal'un Çami', .. mahall~ dahilinde · da ifade ettiği üzere, Cami',. önceleri bahçe kapı .: .bulunduğundan, 'Cuma ve . · . sının yarimdaki dört· kabirden · oluşan hazireye · Bayram nainazlarının yanı sı ra vakit namazl~rı· için de Hfuum'ın ruhu~a· fatiha. Tarih-i ve fatı : 12 Eyİül ,. Sene ·. . k~llanıma açıktır. · 1333. (ll Eylül tarihli ilk mezar taşında · köy ·ismi olarak 6 ~· Nalbantoğiu' Köyü.Orhan Gazi cami'i Absu Fera (1) .J-P '-:'T/Uzak Absu), 12 Eylül tarihli .ikin- · Bugün D'üzce Belediyesi sinırları ·içinqe. bir .ci mezar taşında işe birnun yerine "Ab ~ı ~ U İya" ( ~T . mahalle olan . Nalbantoğlu Köyü, 1999 · Düzce ~-/Yukarı Su) yazinaktadir. iki kız kardeşe ait olan bu ·· Depreİp.i . ·sonrası inŞa ·edilen kalıcı _· konutların mezar taşlarını aynı kişinin yaptırdığı belli olduğuna hemen· kuz·eybatı ucunda yer alır. Orhan ·Gazi . göre, birbiriyle 'hemen hemen aynı anlamı taşıyan bu · . 'cami'i ise ·köy merkezinin doğusunda, ·Dlizce . kel4n.eler bilerek farklı şekilde kullamlmı ş olmalıdır. . Ovasına nazır bir konumdadır. Cami'e güneybatı 38 Elcrem Hakkı Ayverdi, Osmanlı J:.1i 'marisinin İik . Dev- . . ucundan. bitişik ·türbede köye ismini veren ve ri, s.l23. . . · 406 DÜZCE. YÖRESINDE FETIHLER DÖNEMINE NISPET EDILEN CAMILER • yine bu genişletme sırasınpa Cami'e 1.60 ;m. ge nişliğinde bir giriş holü He bir abctestlik elden miştir. Tavan. ve döşemeleri ahşaptan olan Ca mi'in sade bir mihrabı vardır . · carrii'de bir minher ve kürsünün yer almaması, onun hal-i hazırda mescid olarak kullanıldığını ve Cuma ve Bayra·m · namazları laldırma işlevinin bulunmadığını gös• . terir. Türbeniri duvarına iliştirilen panoda Ca . mi'in çandı tekniğiyle yapılmış olduğu ifade edili yorsa da; kastedilen bina bugünkü mevcut yapı olmamalıdır. Hakikaten böyle bir durum söz ko nusu·ise, bu durumda dağın eteğinde yer alan ilk çandı yapı zamanla sökülmüş ve yerine bugünkü kargir bina yapılmıştır: ·Etrafta gayet iyi bilinen Cami', Nalbant Cabbar Türbesi ile bir bütünlük oluşturmakta ve ruhanı ve tarih! havas ıyla pek çok ziyaretçiyi kendisine çekmek±edir. Halk arasında Cami'le irtibath oia rak Orhan Gazi ile Nalbant Cabb.ar'ı bir araya getiren birkaç rivayet dolaşmaktadır. Bir rivayete göre Orhan Gazi'nin Düzce ve yöresiiii fethetmek için görevlendirdiği · kumandan, ordusundaki atl arın nallarını çakması, askerlerine moral ver mesi ve fethedilecek yörelerdeki halka din! bilgi ler anlatması amacıyla Nalbant Cabbar'ı ve ~lim oğlunu da · yanına almış . Nitekim Nalbantoğlu Köyü'ne inşa edilen Cuma· Cami'inde, Nalbant'ın oğlu· civar halkına dersler vermeye başlamış . Bu evliyaullahtan (Allah dostlarından) olduğu kabul derse· gidenlere halk, "nereye gidiyorsunuz?" edilen "Cabbar. Nalbant" yatmaktadır. dediklerinde, bunlar "Nalbant' ın oğluna derse" Benzer tarzda yapılmış diğer örnelderde ol derleriniş. Böylece zamanla " Nalbant'ın oğlu" duğu gibi taş temeller üzerine oturan Cami', kar if~desi, "Nalbantoğlu" olarak köye isim olmuş. gir bir yapıda olup 5.40 x 14.75 m. ebadında, ga Başka bir ri vayete göre ise, Orhan Bey bölgeye yet mütevazi ölçülerdedir. Çamurla sıvah duvar yaptığı sefer sırasında Nalbantoğlu Köyü'nün larının üzerine .son. zamanlarda çekildiği anlaşı bulunduğu yere de gelmiştir . Bu yerden ayrılır lan ince çimonto sıva nedeniyle tam.olarak tespit ken en · gözde subaylarından olan Nalbant Cab edilememişse de muhtemelen ahşap ve kerpiç bar'ı burada bıraisır . O da buradaki askerlere karışımıyla, hımış denilen teknikle inşa edilmiş önderlik yapar, yöreyi düşmandan korur. Boş tir. Dikdörtgen · şeldindeki harim kısmında yer .vakitlerinde; de atların nallarını çakar, askerleri 8 alan 7 adet 80 x ne dini sohbetlerde bulunur. Bir müddet sonra .100 cm. ve bir şehit düşer ve turbesi de Şehit düştüğü yere yapı adet 60 x 90 cm. lır. Ardından burada. bir Cuma Cami'i inşa edilir ebadındaki . pen~ cereler, ·harimin iyi derecede · ışık almasını . · sağla- .· maktadır: · Hari min arka kısmın ... ·. da. açıkta ·bulunan ahşap karkas yapı ise, son ·cemaat . yerinin ka~dırılı p · ·. · mekanın genişle- · tildiğine · işaret · . · eq~r. Muhtemelen 407 DÜZCE'DE TARiH VE I<ÜLTÜR tM•Ç-ou ~fth'>'t:t\1:1:\.ti<\ ve halkın etrafında toplanması sağlanarak köyün sına sahiptir. Giriş ı:.w:ı . temelleri atılmış olur. Köy de Osmanlı dönemin• kapısının önünde• de adına uygun olarak han ve · at değişim yeri ki sundurma ile n n olarak hizmet verir?9 harim, Cami'in iki ana unsurudur. 7. Kaynaşlı Karaça lı Mahallesi Orhan Gazi Eski Cami'de, ya (Cuma) Cami'i pının yerden bağ lantısını kesip ru Kaynaşlı İlçesi'ne bağlı Karaçalı Mahallesi sı tubete mani olan nırları dahilinde, D-100 Karayolu'nun kuzey tara~ cephe gövdeleri• fmda, Kaynaşlı Şehir Stadı'nın hemen yanında yer İıin üzerine otur alan Cami'i, otantik yapısına ve geçmişte ve ha.H duğu takriben 1 ~ hazırda anayol güzergahı üzerinde bulunmasma yüksekliğindeki rağmen görebildiğimiz kadarıyla ne Salname temel taşları, oluş müellifınin ilgisini çekmiş ne de arşivlere yansı turulan yeni temel ma imkanı bulmuştur. Yörede Orhan Gazi Cuma blogunun içinde Cami'i olarak bilinmesinin ve sureten eski olma kalmış; bu durum .. sının dışında Cami', yapılışma işaret edebilecek da yapının alttan şekilde bünyesinde herhangi bir tarih kaydı ya da hava almasına engel olarak yağışlar sonucunda ilgili diğer cami'lerden farklı olarak bahçesinde tabanda oluşacak n.ıtubetin cami'nin yerle temas harhangi bir kabri de içermez. Cami', Vakıflar eden kısımlarma zarar vermesinin önünü açmış Genel Müdürlüğü tarafından 2012'nin Aralık gözükmektedir. Tamamen ahşap olan cepheler, ayında başlatılan restorasyon çalışmaları netice 7-10 cm. kalınlığında ve 20-30 cm. genişliğindeki sinde aslına sadık bir şekilde elden geçirilmiş ve yontulmuş kütükterin birbirinin üzerine bindi 29.06.2013 tarihinde düzenlenen bir merasimle rilmesi ve köşelerde kertme-geçirme şeklinde tekrar ibadete açılmıştır. çivisiz olarak birbirine bağlanması .suretiyle, Görmüş olduğu tamirattan sonra gayet bakım çandı denen teknikle inşa edilmiştir. Döşeme, h hale gelen mevcut Cami', 9.30 x 14. .90 m. eba duvar ve tavan, meşe ağacından hızar biçmesi dm~a olup gayet b;:ısit bir dikdörtgen plan şema- şeklinde yapılmış tahtatarla kaplıdır. Kırma çatı yeni tip alaturka kiremitle örtüludür. Son cemaat yeri olarak da kullanılmaya mü• sait olan üç tarafı açık sundurmanın üzerinde, 4 adet 20 x 20 cm.lik ahşap sütünün taş ı d ı ğı saçaklı bir çatı vardır. Diğer benzerlerine göre yapı açık lığı fazla olmamasma rağmen harime giriş l 408 DÜZCE YÖRESINDE FETIHLER DÖNEMIN E.NISPET EDILE N CAMILER ve Bayram namazların da bir araya geldikleri bir toplanma merkeziydi. Bugün sadece Hasanlar Köyü halkı tarafından Cuma ve Bayram namaz larında kullanılan Cami', işlevlerini yitirmiş diğer benzerlerine göre gayet iyi durumdadır. Dikdörtgen bir plan · şemasına sahip olan Ca mi'in, ilk haliyle 6.55 x 9.80 in. ebadındaki bir harim ile bir son cemaat "' yeri ve üst kat mahfilin- den oluştuğu anlaşılmaktadır. Ancak sonraki ila velerde son cemaat yeri, pencereleri ve kapısı sökülerek harime dahil edilmiş ve Cami'in boyut ları 6.55 x .13.80 m.ye yükseltilmiştir. Harime . dahil edilen bu l~ısinın işlevini görmesi için de betonarme olarak 3.90 m.lik bir giriş bölümü yapılı:nıştı r. Orijinal görünümünü koruyan üst kat mahfıli 2 adet 14 x 14 cm. ebadındaki ahşap di rekle güçlendirilmiş; ahşap sutünlar ve ahşap korkuluk çeşitli motiflerle işlenerek hareketli nitelikteki Aşağı Aftun Deresi Orhan Gazi Cami'i ile birlikte, yöredeki fetihler dönemine nispetli hale getirilmiştir . Harim kısmında yer alan 85 x 120 cm. ebadındaki 7 adet pencere, yapıya yeterli asliyetini korumuş nadir eserler arasında yer. alır. ışığı ~ağlamaktadır. Hal-i hazırda Cuma ve Bayram namazlarının Geniş taş kütlelerinin üzerine oturtulmuş olan yanında vakit namazları için ~e mahalle sakinleri yontulmuş ahşap kirişler, Carrii'in temelini o luş- tarafından kullanılan Cami'in kuzeyinden Asar Deresi'nin bir kolu geçer. Rivayete göre Cami'in ilk inşası sırasında nereye yapılacağı hususunda bir tartışma çıkar. Neticede Cami'in, Dere'nin kuzeyine yapı lm asıp.a karar verilir ve kesilmiş olan kütükler qerenin kuzey cihetine taşınır. An cak ertesi gün kütüklerin Dere'nin güney cihetine taşındığı görülür. Bunun üzerine kütükler tekrar Dere'nin kuzeyine taşınır . Ancak ertesi gün aynı şey tekrcır eder. Üçüncü gün de aynı manzara ile karşılaşılınca, Cami' bugünkü olduğu yere in şa edilir. 8. Hasanlar Köyü Orhan Gazi (Cuma) Cami'i Düzce-Yığılca yolunun 12. lan'sinde yer alan Hasanlaı~ Köyü, 1972'de tamamlanan Hasanlar Barajı'nın hemen altında yer alır. Üzerindeki son radan iliştirildiği belli olan merrnet kitabede "Ta rihi Orhan Gazi Cuma Cami'i" yazılı yapı da, bu köyün meskı1n alanının dışında, köyün güneyba• tısında, Küçük .Melen Deresi'nin hemen dibinde dir. Anlatılanlara göre etrafındaki Hasanlar, He cinler, Nuhlar ve Gürcü Çiftlik köylerinde muh tarhldar kurulup Cuma namazı kılınabilir heratı alınıncaya kadar bu Cami', mezkfır köylerin Cuma 409 DÜZCE'DETARiH VE KÜLTÜR