Düzce'de Tarih ve Kültür Editör: Yrd. Doç. Dr. Ali Ertuğrul Gaye Kitabevi Düzce Yöresinde Fetihler Dönemine Nispet Edilen Camiler Ali Ertuğrul* irfan Dursun** sias ad Hypium)'de üç Prusias şehri kur.~ldu . Il. Giriş : Tarihi Arka Plan · Nikomedes Epiphanes zamanınd~ (M.O. 149- 120) Bithynia'da Henenizmin tesiri a~.ttı; III. Ni­ · Osmanlı Beyliği'nin kurulduğu ve ilk geniş­ komedes Eugergetes döneminde (M.O. 120-92) lediği yer olan Bithynia bölgesini', .kuzeyden Ka­ ise Bithynia'da önce Pontuslular, sonra da Roma­ radeniz, batıdan İstanbul Bağazı ile Marmara lılar söz sahibi oldu. M.Ö. 94-74' de saltanat süren Denizi, güneyden Orhaneli Çayı (Adırnaz) ile IV. Nikomedes Philopator, ölümÜnden önce vasi­ Uludağ, doğudan da Filyos Çayı (Billaios) kuşat­ yetname ile Bithynia'yı Romahiara bıraktı. Ro­ makta idi. Bugünkü Bursa, ~ocaeli, Sakarya, Bile­ ma'nın ikiye bölünmesinden sonra Bithynia, Do­ cik, İznik, Düzce, Yalov.a, Bolu, Kastamonu, Bartın ğu Roma (Bizans)'nın sınırları 'içinde ka~ dı. ve Zonguldak illerini1 içine alan bu bölge, bilindi­ İlki 670'de olmak üzere yedi kez Istanbul'u ği kadarıyla milattan önce 1200-800 yılları ara­ muhasara eden Müslüman Araplar, denizden ve sında Ege göç kavimleri ile bir ~.hracian kabilesi­ karadan yaptıkları 674 yılındaki ikinci kuşatma­ nin yaşam alanıydı. Frigler M.O. 560 yıllarında da başarılı alamayınca, dönüş yolunda Bithy­ Kral Croesus tarafından mağl up' edilince, 'bölge nia'da ağır bir mağlubiyete uğratıldılar . 1071 Lidyahların hakimiyetine geçti; ~.ö. SSOyılları~­ Malazgirt Meydan Ml;lharebesi'nin hemen sonra­ da .da Perslere bağlandı. Büyük Iskenderin, M. O. sında Bithynia bölgesi doğudan ve batıdan Sel­ 334'te Persleri yenmesiyle kısmen bağ ı msız ka­ çuklu saldırılarına maruz kaldı. Bunun neticesin­ lan bölge, M.Ö. 326 yılında Zipoetes zamanında de 1075 senesinde Süleyman Şah tarafından ele Bithynia Krallığı adıyla bağımsız bir birim haline geçirilen İznik, Anadolu Selçuklularının ilk ba~­ geldi. Bithynler, M.Ö. 279'da İzmit Körfezi'nin kenti oldu. Ancak 1096'daki ilk Haçlı seferinın bitim yerinde Nikomedia'yı kurmuş ve başkent hedefi olunca Bizans'a terkedilmek zorunda kal­ yapmış olan I. Nikomedes zamanında, bölgedeki dı. Bithynia'nın doğu ucunda bulunan Claudiopo-· hakimiyeti ele geçirdiler. Bithyn kralı I. Prusias lis (Bolu) ise Selçuklu kuşatmasından bizzat Im­ (238-183) zamanında, Bursa (Prusa ad Olym­ parator Manuel Komnenos'un (1143-1180) ha- pium), Gemlik (Prusias .ad Mare) ve Düzce (Pru- . rekete geçmesiyle kurtuldu. Bununla birlikte Bolu'nun doğusundaki Kastamonu, Çankırı ve • Yrd. Doç. Dr., Düzce Üniversitesi Fen-Edebiyat Ankara Selçuklu hakimiyeti altına girdi? Fakültesi Tarih Bölümü. •• Mimar. Osmanlı tarihçileri arasındaki hakim anlatıya 1 Zaman içinde sınırlarında genişleyip daralmalar göre Horasan'da Mahan Dağı civarında iken olmuşsa da Bithynia içinde yer alan şehirden b_azıları · 1220'de Harezmşahlar devletinin Moğollar tara­ şunlardır: Chalcedon (Kadıköy), Nikomedia (Izmi9, . fından sarsıntiya uğratılması üzerine Anadolu'ya Nikaia (İznik), Gemlik (Kios), Adranos (Orhanelı), geçen Oğuz kabileler birliğine mensup Kayılar, Prainetos (Karaınürsel), Apaıneia (Mudanya), Pro~sa nihayet Bithynia ucuna gelip yer l eşmişlerdi. On­ (Bursa), Dakibyze (Gebze), Kabaia (Geyve), Leukam lardan bir guı·up, Anadolu içlerine doğru ilerle­ (Lefke), Pantichion (Pendik), Kantalimen (Kartal), diklerinde, önce Selçukiu sultanı I. Alaeddin Key- Galakrene (Hereke), Kanzeres (Kandıra), Daphnusıa (Kefgen), Tersia (Tersiye), Agrillon (Beşikta.ş/ 2 Bilecik), Diapolis (Akçakoca), Heracleia (Ereğlı), Kamil Doğancı, Roma Principatus Dönemi (MO. 27- Filyos (Zonguldak)~ Hadrianopolis (Esk~paza~/ MS. 284) Bithynia Eya/eti Valileri (Prosopografik Bir Karabük), Prusias (Üskübü/Konuralp), Claudıopolıs inceleme), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensti­ (Bolu) Cratia (Gerede), Mudurnu (Modrene). Daha tUsü, Ankara 2007 (Yayınlanınamış Doktora Tezi), s. detayi; bir liste için bkz. W. M. Raınsay, The Hisfori­ 1-16, 90-92, 116-157; Bolu Livası Sel/namesi (1338- cal Geography of Asia Minor, Londra 1890, s. 179- 1339/1922-1923), Bolu HükUmet Matbaası, s. 220- 197. 233,235-241,513-514. 392 DÜZCE YÖRES INDE FETIHLER DÖNEMINENISPET EDILEN CAMILER Tabula Peutingeriana (M.S. 500 yılında çizilmiş orijinal yol haritasının 1265 yılındaki kopyasında Bithynia Bölgesi) kubad (1220-1237) tarafından Ankara civarın­ Kaynaklara dayansıdığı üzere 1318'den itiba­ daki Karaca Dağ'a iskan edildiler, sonra da daha ren Sarnsa Çavuş İznik (Nikaia) yönünde akın l ar batıya ilerleyerek Kütahya ile Bilecik arasındaki yapmak, Akça Koca İzmit (Nikomedia) taraflarını Domaniç'e geçtiler. Bir müddet sonra liderleri vurmak, Konur Alp de beyliğin sınırlarını kuzeye Ertuğrul (ö. 1281)'un refakatinde Sakarya (San­ doğru, Karadeniz'e kadar geniş letmek üzere gö• garios) nehri kenarındaki Söğüt'e indiler ve böy• rev l endirilmişlerdi. Nitekim Konur Alp, bu tarih­ lece Bizans'ın tekfur qenilen taşradaki idarecile­ ten itibaren Akova'nın Kerem-Ali dağları eteğin­ riyle temasa geçmiş oldular. Kışlak ve yazlak şek­ deki Aleyazı'yı üst edinerek yaptığı akınlarla Can­ lindeki yarı-göçebe hayat tarzı uyarınca kışları daroğlu Beyliği sınırlarına kadar sadece hisariar­ Sakarya kıyılarında, yazları da Uludağ'ın arkasın­ da tutunabilen Bizanshlara boyun eğdirmişti. Bu da ve özellikle Domaniç'te · bulunurken, Osman seferleri esnasında Hypios (Melen) nehrinin aktı­ Gazi (ö. 1326) önderliğinde, bölgedeki Bizans ğı Prusias Ovası'n a da · uzanmış ve nihayet tekfu.rları, 1258 yılı civarında Kütahya bölgesine 1323'te Prusias ad Hypium denilen Üskübü/ Ka­ gelm i ş olan Germiyanlılar ve İlhanlıların uzantı­ saba'yı4 ele geçirmişti. Osman Bey döneminde ları olan yöredeki Tatarlar arasındaki ilişkiler ağı~a dahil oldular? 4 Bugün halk arasında hala Kasaba ya da ÜskübU deni­ Osman Gazi'nin tekfurlara karşı yürüttüğü len bu yerin Osmanlılar döneminde kullanılan Üskll- sindirme ve toprak ilhal<ı harekatına, 1299'da bll!Üskübl (..s..,S:.... I) ismini, "Üsküblll", "Üskllb' e men­ esir edilen Yarhisar teldUrunun kızı Holofiraj sup" anlamı~da Üskllp kelimesine nispet ye (!.$)'sinin. Nilufer Hatun'fa evli olan Orhan Gazi de 1317'den bi r leşmesiyle ya da doğrudan doğruya Skupi (Skopie, itibaren komutan olarak, 1320'den sonra davekil Skopija) kelimesinin başına Türkçe fonetiğine uygun sıfatıyla katılmıştır. Osman Gazi, · oğlu Orhan'a, olarak u/U eklenmesiyle aldığını düşünüyoruz. Bu ci­ Konur Alp, Akçakoca, Abdurrahman Gazi, Akte­ hetle teleskop, miluoskop, steteskop ve endoskop gibi gözetleme aletleri tanımlanırken kullanılan skope mür, Köse Mihal ve Sarnsa Çavuş gibi komu­ (scopy) kelimesinin Latince'de ifade ettiği anlam ile tanlarını yoldaş olarak vermiş; o da gerek babası · diğer Üsküpler gibi ovanın kenarında ovayı gören, gerekse kendi döneminde tarihi Bithynia arazisi­ ovaya bakan bir konumda bulunan Üskübü'nün coğrafi nin pek çok yerini bu komutanları eliyle fethede­ konumunun örtllştllğllnU de belirtmek gerekir. Bu is­ rek "kayd-ı hayat şartıyla" onlara "ocaklık" olarak min "Üç Küp" ya da "Eski Bağ"ın bozularak değişme­ bağışlamıştır. siyle ortaya çıktığı hususunda bkz. Cevdet Canbulat, "Düzce'de Tarihi Bir Köy: Üskübü (Prusyas)", Diizce: Haftairk Miistakil Siyasi Gazete, Say ı 7, 7 Nisan 1949, s. 3; Enver Konukçu, Konur Alp İli, Türkiyat Mecmu­ 3 Mükriınin Halil Yınanç, "Ertuğrul Gazi", İslam Ansik­ ası, c. 24/Bahar,·2o 14, s. ı 8. Başlangıçta Konur Alp İli lopedisi, c. IV, Eskişehir 1997, s. 332-334; M. Tayyib ya da Konrapa ismiyle, ÜskllbU şehrini ve Dllzce ova­ Gökbilgin, "Osman 1", Isitim Ansiklopedisi, c. IX, Es- sını içine alan yörenin kastedildiği anlaşılınaktadır kişehir 1997, s. 433-442. · (Konur Alp, Ak Yazuyı ve Konur Apa Elini ve Bolı ve 393 DÜZCE'DE TARiH VE KÜLTÜR gerçekleşen bu fetih neticesi de yöre kayd-ı hayat ald ılar. Yakalandığı hastalıktan dolayı Bursa mu- şartıyla kendisine verilmişti. Böylece o, Bithy- ·hasarasına katıl amayan Osman Bey'in 1326'daki . nia'daki üç Prusias'tan birini hakimiyeti altına · vefatından az bir zaman sonra, Orhan Bey'in bey­ almış; zaman zaman da burada oturmuştur. Sun­ liğinin ilk senelerinde, 1328'de önce Akçakoca gur Bey Şems, Hızır ve Eflagan Beylerin yardım­ Kandıra'da, akabinde Konur Alp de Konrapa'da .larıyla da Mudurnu, Bolu, Mengen, Gerede ve vefat ettiler. Bunun üzerine Orhan Bey de Koca Efiani taraflarında yeni arazi ilhakl arında bulun­ İli'ni oğlu Süleyman'a, Konur Alp İli'ni de diğer muştur.5 oğlu Murad'a bağladı. Devrinin sonunda Orhan Akçakoca ve Konur Alp Beyler, son olarak Bey, beyliğinin sınırlarını batıda Gelibolu yarı­ Bithynia'nın ikinci Prusias'ı olan Olympium/ madası ile Karasioğullarına ait Balıkesir tarafla­ Uludağ eteğindeki Bursa~nın muhasarasında yer rına, güneyde Germiyanoğullarına ait Kütahya ve çevresine, kuzey-doğuda da Candaroğullarıyla sınır olan Gerede'ye kadar genişletmeyi başar- . 6 Mudurnı vilayetini mukarrer etdi ve döndi (Bkz. Aşık­ mıştı. paşaoğlu, Tevarih-i Al-i Osman, haz. N. Atsız, İstanbul Böylece Osman Gazi zamanında (1280-1326) ı949, s. 112, I ı7). Konur Alp, Akyazı•yı ve Komırpa temeli atılan Osmanlı devleti, Orhan Gazi döne• İli'ni ve Mutırnı'yı tarnarnet musahhar idUp, ili tamam minde (1326-1362) bir taraftan sınırlarını Ana­ kendüye döndUrdi (Mehmed Neşri, Cihanniima: Os­ manlı Tarihi (6. K1sım), haz. Necdet Öztürk, c. I, is­ dolu'dan Rumeli'ye doğru gen i şleterek büyürken tanbul 2008, s. 65). Konur Alp bir nice y ı l Konarpa diğer taraftan da hızla fethedilen yerlerde kalıcı şehrinde ikamet idUb Gerede ilini zabt eyledi. Akça o lmasını sağ l ayacak müesseseleri