CEZMÝ KARASU TUÐÇE M. SAKARYA OKTAY BERBER O SMANGAZÝ Ý LKLER VE K ARACAHÝSAR ODUNPAZARI BELEDÝYESÝ KÜLTÜR YAYINLARI- 00 Yapým FNF Reklam ve Danýþmanlýk Görsel Yönetman M. Akif TUTAR Baský SEMİH OFSET MATBAA SANAYİ VE TİC. LTD. ŞTİ. Büyük Sanayi Caddesi 1.cadde No:74 İskitler – ANKARA (0312) 341 4075 ISBN. 978-975-6881-11-8 Odunpazarý Belediyesi Kültür Yayýnlarý - ARALIK, 2010 O SMANGAZÝ Ý LKLER VE K ARACAHÝSAR TAKDÝM Bir kültür hizmeti olarak sunduğumuz bu eser, Osmanlı Devleti’nin temellerinin atıldığı dönemde, Osmangazi’nin genişleme stratejisini ele almaktadır. Osmangazi, 1281 yılında babası Ertuğrulgazi’den kendisine miras kalan Söğüt-Domaniç hattından hareketle, çevresindeki Rum tekfurlarına karşı belli bir sistematiği bulunan bir dizi askerî harekâta girişmiştir. Bunun sonucunda ilki Kulacahisar sonuncusu da İnegöl olmak üzere fetihler gerçekleştirmiştir. Bütün bu harekâtı içerisinde Karacahisar’a ayrı ve özel bir önem vermiş, burayı Osmanlı Devleti’nin ilk başkenti biçiminde tanzim etmiştir. Nitekim Karacahisar’ın “İlk Başkent” olma vasfı, Osmanlı tarihçilerinin üstadı sayılan Halil İnalcık başta olmak üzere tarihçilerce ittifakla kabul edilmiş bir husustur. Elinizdeki çalışma Karacahisar’ın başkent olarak düzenlenmesi konusuna ve burada gerçekleşen ilklere dikkat çekmektedir. Kuşkusuz Osmanlı Devleti’nin kurucularının nerede yaşamış oldukları veya türbelerinin nerelerde bulunduğu hususları da önemlidir. Ancak bir devletin ortaya çıkarılması için yapılan faaliyetler bambaşka bir önemdedir. Orta çağlarda bir Türk devletinin kuruluşundan söz edildiği zaman akla öncelikle bu kuruluşun ilanının ne zaman ve nerede yapıldığı gelir. Bu durumda geleneksel devlet bağımsızlığı ilanı olarak “İlk Hutbe” önem kazanmaktadır. Tarihi kaynaklar ittifakla ilk hutbenin Karacahisar’da okunduğunu beyan etmektedirler. Bundan sonra devletin (veya hükmeden kişinin) egemenlik gücünü kullandığını göstermesi gerekmektedir. Bu bahiste de kanun konulması, para bastırılması, tımar dağıtılması gibi temel girişimlere bakılmalıdır. Memnuniyetle ifade edebiliriz ki devlet gücünün göstergesi olan bu faaliyetler de şehrimiz çevresinde gerçekleşmiştir. Elinizdeki kitap işte bu konular üzerinde yoğunlaşmakta ve Osmanlı Devleti’nin kuruluş faaliyetlerinin Eskişehir çevresinde gerçekleştirilmiş olması nedeniyle de devletin kuruluş yerinin Eskişehir olduğunu vurgulamaktadır. Kitap; Cezmi Karasu öncülüğündeki bir grup genç araştırmacının Eskişehir, Bilecik, Kütahya, Bolu, Bursa sınırları içinde kalan ve Osmanlı Devleti’nin kuruluşu ve ilk fetihler dönemi için tarih kaynaklarında geçen yerlerde yapılan alan çalışmalarına dayanmaktadır. Buralardan elde edilen bulgular kapsamlı bir literatür bilgisi ile genişletilmiştir. Gerekli görülen kaynak bilgileri ekler halinde kitabın sonuna konmuştur. Bunların yanında Osmangazi’nin her bir hareketinin haritası oluşturularak, genişlemenin görsel biçimde daha anlaşılmasına yardımcı olunması amaçlanmıştır. Kitapta ayrıca bugüne kadar bilinmeyen veya yanlış bilinen bazı noktalara da ışık tutulduğu gözlemlenecektir. Söğüt-Domaniç arasındaki yaylak-kışlak yolu; Osmangazi’nin Sakarya nehri ötesine yaptığı ilk ganimet seferinin güzergâhı bu cümleden bölümlerdir. Doç. Dr. Sayın Cezmi Karasu beyefendiyi Eskişehir’ e ve Ülkemize kazandırdığı, çalışması için kutluyor, kitabın her satırının tarihçilerimiz, toplumbilimcilerimiz en önemlisi de, tarih bilincini güçlendirmemiz gereken gençlerimize yeni ufuklar açmasını diliyorum. Burhan SAKALLI Odunpazarý Belediye Baþkaný ÝÇÝNDEKÝLER TAKDÝM 05 Giriþ 09 BÝRÝNCÝ BÖLÜM XIII. YÜZYILDA ANADOLU’NUN GENEL GÖRÜNÜMÜ 11 KESÝM: A XIII. YÜZYILDAKİ ÖNEMLİ SİYASAL GELİŞMELER 13 KESÝM: B XIII. YÜZYILDA ANADOLU'NUN EKONOMÝK DURUMU 20 KESÝM: C XIII. YÜZYILDA ANADOLU'DA DÝNÎ HAYAT 24 KESÝM: D UCLAR VE KUZEY-BATI ANADOLU UCU- ANADOLU'DA UC TEÞKÝLATI 29 ÝKÝNCÝ BÖLÜM UCA GELÝÞ VE ERTUÐRUL GAZÝ 37 KESÝM: A UCA GELÝÞ VE ERTUÐRUL GAZÝ 38 KESÝM: B SÖÐÜT-ERMENÝ BELÝ-DOMANÝÇ 42 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ÝLK FETÝH-ÝLK ÞEHÝT-ÝLK VAKIF 51 ÝLK VAKIF 56 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM KARACAHÝSAR'IN FETHÝ 59 KARACAHÝSAR’IN FÝZÝKÝ GÖRÜNÜMÜ 63 BUGÜNKÜ ASKERÝ ALAN ÝÇÝNDE KALAN KALINTILAR 67 BEÞİNCÝ BÖLÜM SAKARYA ÖTESÝ SEFERÝ 69 KESÝM: A SAKARYA ÖTESÝ SEFERÝ (BEÞTAÞ-GÖYNÜK-MUDURNU-TARAKLI) 70 KESÝM: B HARMANKAYA 82 ALTINCI BÖLÜM ÝKÝ BÜYÜK DARBE: BÝLECÝK VE ÝNEGÖL 87 ÝNEGÖL'ÜN FETHÝ 92 YEDÝNCÝ BÖLÜM ÝÇÝNDEKÝLER VE KARACAHÝSAR BAÞKENT 95 KESÝM: A ÝLK HUTBE-GÖR ÝMDÝ ÂLEME KÝM GELDÝ OSMAN 96 KESÝM: B ÝLK SÝKKEYE DAÝR 100 KESÝM: C ÝLK KANUN-ÝLK VERGÝ 102 KESÝM: D KARACAHÝSAR'DA BAÞKENT NÝZAMI 104 KESÝM: E ESKÝ PLANLAR YENÝ TAKTÝKLER 105 KESÝM: F YENÝÞEHÝR 107 SON SÖZ YERÝNE 109 BÝBLÝYOGRAFYA 112 EKLER EK-1 ÝZNÝK KUÞATMASI HAKKINDA 118 EK-2 PACHYMERES VE ESERÝ HAKKINDA 123 EK-3 PACHYMERES'ÝN ESERÝNDE OSMANGAZÝ ÝLE ÝLGÝLÝ KAYITLAR 132 EK-4 OSMANLI DEVLETÝ'NÝN KURULUÞ TARÝHÝ HAKKINDA 134 EK-5 ÝLK KAYNAKLARDA UCA GELÝÞ ÝLE ÝLGÝLÝ KAYITLAR 137 EK-6 SAKARYA ÖTESÝ SEFERÝ HAKKINDA ÝLK KAYNAKLARDAKÝ KAYITLAR 139 EK-7 BÝLECÝK, YARHÝSAR VE ÝNEGÖL'ÜN FETÝHLERÝ ÝLE ÝLGÝLÝ KAYITLAR 140 EK-8 ÝLK HUTBE HAKKINDA KAYITLAR 141 İNDEKS 143 O smangazi Ýlkler ve Karacahisar Giriþ Erken dönem Osmanlý kaynaklarýnda Osmanlý Beyliðini ortaya çýkaran þartlar özellikle de XIII. yüzyýlýn ikinci yarýsýndaki geliþmeler hakkýnda bilgi yoktur. Oysa Osmanlý Devletinin kuruluþunun iyi anlaþýlabilmesi, XIII. yüzyýlda özellikle de bu yüzyýlýn ikinci yarýsýnda Anadolu'nun görünüþünün iyi belirlenmesine baðlýdýr. Çalýþmamýzýn içeriði bakýmýn- dan hem genel olarak Anadolu'nun hem de kuzey-batý uclardaki panora- manýn iyi çizilmesi gerekmektedir. Bu genel görünüm esaslý bir þekilde anlaþýlmadan Osmanlý Beyliðinin kuruluþ zemininin de iyi anlaþýlmasý mümkün olamayacaktýr. Bizim çalýþmamýzýn kuþkusuz Osmanlý Beyliðinin kuruluþ devrinin bütün sorunlarýný aydýnlatan bir "Osmanlý Devleti Kuruluþ Dönemi Tarihi" olma gibi bir iddiasý yoktur. Ýncelememiz bu devrin sadece bir yönünü ele alacaktýr. Bu ele alacaðýmýz unsur Osman Gazi'nin geniþleme stratejisidir. -Bu strateji hangi temellere oturmaktadýr? -Hangi esaslardan hareket etmektedir? -Osman Gazi elindeki kaynaklarý nasýl kullanmýþtýr? -Elindeki kaynaklarý geliþen ihtiyaçlara göre nasýl geliþtirmiþtir? -Osman Gazi'nin siyasi hedefleri neler olmuþtur? -Bu hedeflere ulaþmak için nasýl bir strateji izlemiþtir? Bu incelemede yöntem olarak arazi çalýþmasýna aðýrlýk verildi. Halil Ýnal- cýk'ýn Osmanlý kuruluþ tarihi için en esaslý yöntem olarak kullandýðý arazi çalýþmasý metodu kuþkusuz yaptýðýmýz incelemeler için yol gösteri- ci olmuþtur. Diðer yandan geliþen teknolojinin saðladýðý uydu fotoðraflarý iþimizi kolaylaþtýran bir unsurdu. Hemen þunu da belirt- meliyiz ki her bir geliþme için hazýrladýðýmýz haritalar çalýþmamýzý farklý kýldý ve daha anlaþýlabilir hale getirdi. Böylelikle Osman Gazi'nin her 9 hareketini -daha kolay anlaþýlabilecek bir teknik yöntemle- bilim dünyasýnýn dikkatine sunmuþ bulunuyoruz. Haritalarýn sunduðu görsellik, kelimelerle anlatýlanlara daha somut biçimde dikkat çekmekte- dir. Ýlkler i Osman Gazi'yi ve stratejik hedeflerini ve hedeflerini gerçekleþtirmede kat ettiði mesafeyi her bir adýmýnda vurgulayacak küçük deðerlendirme kutucuklarýna bölüm/kesim sonlarýnda yer veriyoruz. smangaz ve Karacahisar O O smangazi Ýlkler ve Karacahisar Yukarýda çalýþmamýzýn bir "Osmanlý Kuruluþ Tarihi" olmadýðýný sadece Osman Gazi'nin stratejisini esas alan bir niteliði bulunduðundan söz ettik. Elinizdeki çalýþma esas olarak Osman Gazi'nin -ilk hutbenin okunduðu 1299 yýlýna kadarki- stratejisini incelemektedir. Bu nedenle haritalarýmýz ve diðer görsel malzememiz Osman Gazi'nin uc beyi olarak babasýnýn yerini aldýðý 1281 yýlýndan 1299'a kadar olan geniþleme stratejisini anlat- acak biçimde deðerlendirilmiþtir. Standart bir harita eþliðinde baþlangýç- taki Söðüt-Domaniç hattýndan, ilk hutbeye kadar saðlanan geniþleme izlenebilecektir. Haritalarýmýzda mavi elde mevcut olan yerleri; kýrmýzý renklerle gösterilen alan elde edilen nüfuz geniþlemesini ifade etmekte- dir. 10 Ýlkler i smangaz ve Karacahisar O 1. BÖLÜM XIII.YÜZYILDA ANADOLU'NUN GENEL GÖRÜNÜMÜ O smangazi Ýlkler ve Karacahisar Osmanlý Beyliði baþlangýçta Anadolu Beyliklerinin içinde en küçük araziye sahip olanýdýr. Ertuðrul Gazi'nin bir uc beyi olarak yerleþtirildiði Söðüt-Domaniç hattýndan dünyanýn en büyük imparatorluklarýndan birisinin temelleri atýlmýþtýr. Birer uc beyi olarak Ertuðrul ile oðlu Osman'ýn devirleri arasýnda çevre þartlarý bakýmýndan kuþkusuz çok önemli farklýlýklar bulunmaktadýr. Özellikle XIII. Yüzyýlýn son çeyreðinde Anadolu genelindeki ve kuzey-batý Anadolu bölgesindeki deðiþimleri ve dönüþümleri anlamadan Osman Gazi'yi ve O'nun strate- jisini anlamak mümkün olmayacaktýr. Bu nedenle Osman Gazi'yi "Uc beyi"nden "Han"a çeviren geliþmeleri anlamak üzere XIII. yüzyýlý gözden geçirmeliyiz. 12 Ýlkler i ve Karacahisar smangaz O O smangazi Ýlkler ve Karacahisar KESÝM: A XIII. YÜZYILDAKÝ ÖNEMLÝ SÝYASAL GELÝÞMELER Bu bölümde kuþkusuz XIII. yüzyýldaki tüm siyasal geliþmeler ele alýn- mayacaktýr. Ne var ki Osmanlý Beyliðinin ortaya çýkmasýný saðlayan geliþmeler için Moðol istilasý, bu istilanýn öncesindeki ve sonrasýndaki durum, istilanýn ortaya çýkardýðý siyasal durumun gözden geçirilmesi Osman Bey'in stratejisinin iyi anlaþýlmasý bakýmýndan gereklidir kanaatindeyiz. Belki Osmanlý Beyliðinin kurulduðu dönemin, XIV. Yüzyýl baþlarýna hayli uzak olduðu düþünülebilir. Ancak kaynaklarýmýzýn erken Osmanlý devirleri için gönderme yaptýklarý büyük Anadolu Selçuklu Sultaný I.Alâaddîn Keykubad dönemine kýsaca bir göz atmak gerekmektedir. Böylelikle kaynaklarýmýza göre Ertuðrul Gazi'nin Anadolu'ya