Safiye Sultan

Haseki Safiye Valide Sultan veya Melike Safiye Vâli- için aradığı kız olduğuna karar verdi ve bir servet ödeye- .doğum adı: Sofia rek kızı satın aldı صفیه سلطان :de Sultan (Osmanlıca Bellicui Baffo, d. 1548 - ö. Ocak 1619[1]), Osmanlı Padişahı III. Murad'ın eşi ve Sultan III. Mehmed'in an- nesi. Osmanlı'nın ilk Büyük Valide Sultan'ıdır (Padişahın hayatta olan babaannesine denir). 1.2 Saraya gelişi

İki yıl süreyle haremde eğitim gören Sofia'nın adı, Safi- ye, yani arı, duru, saf güzellik olarak değiştirildi. On beş yaşında III. Murad'a sunulan Safiye, beline kadar uzanan sarı saçları, iri gözleri, uzun boyu, beyaz teni ve yürüyü- şüyle Murad'ı kendisine aşık etti.

1.3 Haseki Sultanlık dönemi

Safiye Sultan, III. Murad tahta geçince baş kadın oldu. Büyüleyici güzelliği ve parlak zekâsı sayesinde büyük Eşi III. Murad'ın Türbesinde yer alan üzerinde Safiye Sultan'ın bir nüfuz sahibi oldu. Bu nüfuzu yeni Valide Sultan olan da buraya defnedilmiş olduğunu kanıtlayan kitabe. Nurbanu Sultan tehdit olarak gördü ve ondan kurtulmak istedi. Bu rekabetin öncüleri Mihrimah Sultan, Esmehan Sultan ve Gevherhan Sultan idi. Sultan Murad'a her gün 1 Kimliği yeni bir cariye sunuldu ve Safiye Sultan'ın düşmanları onu gözden düşürmek istediler. Ancak III. Murad'ın gözü hep en sevdiği hasekisine baktı. 1585'ten itibaren güçlü ka- Kökeni hakkında kesin bir bilgi olmamakla birlikte çe- dın düşmanları yoktu, ama halen kadın rakipleri vardı. şitli rivayetler vardır. O dönemin Venedik kaynaklarında Bunlar; Mihriban Haseki Sultan, Şahuban Haseki Sultan, Dukakin'de Rezi köyünde doğduğu ve Arnavut kökenli Nazperver Haseki Sultan, Şemşi Ruhsar Haseki Sultan, [2] olduğu belirtilir. III. Murad'ın ilk saltanat yıllarında İs- Fahriye Haseki Sultan ve diğerleridir. İktidar yolunda, tanbul'da bulunan Alman elçilik heyetinden rahip Step- önüne çıkan engelleri kaldırma mücadelesi verdi.[5] han Gerlach ise Safiye Sultan'ın Bosna kökenli olduğunu söyler ve Murad'a şehzadelik yıllarında Ferhad Paşa ta- Safiye Sultan sadece devletin iç işlerine değil dış işlerine rafından hediye edildiğini yazar.[3] Babasının Korfu vali- de müdahale etmekteydi. Bu anlamda yabancı hüküm- si, gerçek adının Cecilia Baffo olduğu, Venedik'le Korfu darlarla doğrudan mektuplaştığı ve diplomatik ilişkiye arasında seyahat ederken Osmanlı korsanları tarafından girdiği bilinmektedir. İngiltere Kraliçesi I. Elizabeth ona Adriyatik denizinde kaçırılıp Şehzade Murad'a sunuldu- 1593'te mücevherlerle işlenmiş bir portresini, o da krali- ğu bilgisi ise doğru olmayıp Nurbanu Sultan ile karıştırıl- çeye gümüş işlemeli elbise ve kemerle altın işlemeli iki masından kaynaklanmıştır.[4] mendil gönderdi. Bu hediyeleşmeler daha sonra onun va- lide sultanlığı döneminde de sürdü; kraliçenin sunduğu bir arabaya elbise, kuşak, gümüş işlemeli iki havlu, üç 1.1 Saraya gelmeden önceki hayatı mendil, yakut ve inci ile bezenmiş bir taçla mukabele et- ti. İngiltere elçisi Edward Barton da valide sultana verdiği Bir yıl sonra ise kendisini İstanbul'daki Pera köle paza- hediyeler sayesinde İstanbul’daki tayinlerde etkin rol oy- rında bulan genç Sofia'nın güzelliği III. Murad'ın annesi nadı. Nitekim bu ilişkiler ve hediyeler etkisini gösterecek Nurbanu Sultan'ın kulağına kadar geldi. Manisa sanca- ve Safiye Sultan adeta kraliçenin saraydaki en büyük des- ğındaki genç veliaht Murad'ın devlet meselelerinden uzak tekçisi olacaktı. Kraliçe ona 1599’da süslü bir araba he- pasif karakteri, annesi Nurbanu Sultan'ı düşündürmek- diye etmiş ve Safiye Sultan da bu araba ile İstanbul’da o teydi. Nurbanu Sultan, Sofia'yı görür görmez onun oğlu zaman için hiç alışılmadık şekilde gezmeye başlamıştır.

1 2 2 VALİDE SULTANLIK DÖNEMİ

Valide Sultan dairesi, Topkapı Sarayı.

2 Valide Sultanlık dönemi

Safiye Sultan, Valide Sultanlık döneminde etkin bir rol oynadı.[5] 1595 yılında III. Murad’ın vefatı ve oğlu III. Mehmed’in tahta geçmesiyle birlikte valide sultan ola- rak devlet içindeki konumu daha da güçlendi. Kocasına Kocası III. Murad. ve onun ölümünden sonra çevresindeki diğer tehlikelere karşı oğlunu korumaya çalıştı. Nitekim III. Mehmed’in büyük oğlu Mahmud’un annesinin girişimiyle tahta geç- me planları yaptığı gerekçesiyle öldürülmesini sağlamıştı. 1.4 Sokullu Mehmed Paşa'nın öldürülme- III. Mehmed önemli konularda kendisine danışırdı. Nur- si bânû Vâlide Sultan günlük 2000 akçe alırken oğlu onun maaşını günlük 3000 akçeye çıkardı ve bu maaş oğlunun ölümünden sonra gönderildiği Eski Saray’da da kendisine ödendi. Devlet adamlarından rüşvet ve hediyeler alarak memuriyetlere tayinlerinde başrolü oynadı. Halk ve me- murlar devlet işlerindeki bu etkin rolünü bildiği için iş- lerini gördürebilmek amacıyla ona başvurur, hatta bazen arabasının önünü kesip bu gibi konularda isteklerde bulu- Sokullu 1574'te ölen II. Selim'in yerine geçen III. Murad nurdu. Sadrazamdan şeyhülislâma kadar bütün azil ve ta- döneminde de sadrazamlığını sürdürdü. Fakat artık eski yinlerde, devlet işlerinin yürütülmesinde birinci derecede gücü yoktu çünkü padişah da artık onun karşıtlarıyla iş- etkili oldu. 1596 yılında Eğri seferine çıkan III. Mehmed, birliği halindeydi. Sokullu yine de bazı siyasal başarılara 1 milyar akçelik bir hazineyi annesinin kullanımına ver- imza attı. Fas’ı Portekiz akınlarından kurtardı, Avustur- di. Bu sırada İstanbul’daki azil ve tayinlerle devlet işleri ya'nın saray içine dönük oyunlarını etkisiz hale getirdi. onun doğrudan müdahalesine daha açık bir duruma gel- Fakat baskılar artık iyice artmıştı, amcasının oğlu Bu- di. Ancak söz konusu müdahaleler onun sevilmeyen bir din Beylerbeyi Sokullu Mustafa Paşa sudan bir nedenle insan olmasına ve merkezde pek çok düşman kazanması- idam edildi. Sokullu Mehmed Paşa, 11 Ekim 1579 ta- na sebep oldu. Eğri Kalesi’nin fetih haberinin İstanbul’a rihinde derviş kılığına girmiş bir yeniçeri tarafından bir ulaşması üzerine fakirlere, yetim ve dullara sadaka dağıt- ikindi divanı çıkışında kalbinden hançerlenerek öldürül- tı. dü. Paşa'yı öldüren şahıs ise hemen oracıkta askerler ta- Dış politikada kayınvalidesi Nurbânû gibi Venedik yan- rafından parçalanırken başta padişah olmak üzere bütün lısı bir tutum izledi. Şüphesiz bu siyasette Venedik elçi- devlet ileri gelenleri hemen içeri alındı. Sokullu ise yapı- lerinin kendisine sunduğu zengin hediyelerin payı vardır. lan bütün müdahalelere rağmen kurtarılamadı ve kısa bir Safiye Sultan’ın Venedik’e desteği, kendisine verilen rüş- sürede hayatını kaybetti. Daha sonra Eyüp'te defnedildi. vet ve hediyeler dönemin İstanbul elçilerinin raporlarına Safiye Sultan, özellikle Sokullu Mehmed Paşa'nın 1579 kadar yansımıştır. Onun sözünü tutan güvenilir bir kadın yılındaki ölümünden sonra devlet yönetiminde oldukça olduğunu ifade eden Venedik elçisi Matteo Zane, elçile- önemli bir rol üstlenmiştir.[5] rin kendisine hediye vermesini beklemeden kendisinin al- 3

mak istediği şeyi onlardan talep ettiğini belirtir. Venedik, 3 Büyük Valide Sultanlık dönemi Safiye Sultan sayesinde ikili ilişkilerde ortaya çıkan pek çok tehlikeyi büyümeden atlattı. Vâlide sultan, elçilikler- Oğlu sultan III. Mehmed'in vefatından sonra valide sul- le olan irtibatını yakın hizmetkârı, kirakadın, yahudi Es- tanlığı bitip Büyük Valide Sultan makamına geçti.[5] paranzo Malchi vasıtasıyla sağlamaktaydı. İşleyen rüşvet Handan Sultan'ın oğlu I. Ahmed tahta çıkmasına rağmen çarkının da merkezinde olan Esparanzo, bu sayede büyük Harem'i hala babaanne Safiye Sultan yönetiyor ve Valide bir servete sahip oldu; İstanbul Gümrüğü’nü iltizamla aldı Sultan olan Handan Sultan'dan daha fazla maaş alıyordu. ve karşılığında verdiği kalp akçe yüzünden 1 Nisan 1600 Haremde çift başlılık olmazdı ve mühür kimde ise esas tarihinde hassa sipahilerinin çıkardığı bir isyanda oğluyla Valide Sultan o olurdu. birlikte feci şekilde öldürüldü. Asilerin bu işte büyük pa- yı olduğunu düşündükleri Safiye Sultan ise bu badireden zorlukla yakasını kurtardı. Zira padişah annesini uyara- cağını söyleyerek isyancıları ancak yatıştırabildi.

Safiye Sultan tarafından yaptırılan Yeni Cami.

Bu yüzden ilk işlerin arasına Sultan Ahmed'in sünneti ile birlikte Safiye Sultan'ın Eski Saray'a gönderilmesi de alınmıştır.[6] Safiye Sultan 9 Ocak 1604'te büyük bir alay İnşaatı III. Mehmed'in annesi Safiye Sultan tarafından başlatıl- ile Eski Saray'a gönderildi.[7] Böylece Safiye Sultan'a ya- mış ve IV. Mehmed'in annesi Turhan Hatice Valide Sultan döne- kın isimler de haremden uzaklaştırılmış oldu. I. Ahmed minde tamamlanıp ibâdete açılmış olan İstanbul Eminönü'ndeki sancağa çıkmadan tahta geçtiği ve Safiye Sultan da tüm Yeni Camii. alayıyla beraber gönderildiğinden saray neredeyse bom- boş kalmıştı.[8] Bu yüzden denilebilir ki, genel kanının aksine Safiye Sultan'ı Eski Saray'a gönderen Kösem Sul- 2.1 Şehzade Mahmud'un boğdurulması tan değil, bizzat Valide Handan Sultan'dır.

1587'de doğan Şehzade Mahmud ve annesi, Safiye Sul- tan'ın iktidarının geleceğini tehdit ediyorlardı. Bu yüzden 4 Yaptırdığı Eserler torununun ortadan kalkması gerekiyordu. Oğlu III. Meh- med'i dolduran Safiye Sultan amacına ulaştı. 1603'de Safiye Sultan 9 Nisan 1598 tarihinde Eminönü'ndeki Şehzade Mahmud sessizce sarayda boğduruldu. Böylece Yenicami'nin inşasını bir törenle başlattı; ancak oğlu ölüp Safiye Sultan için ortadan bir engel daha kalktı. kendisi Eski Saray’a nakledilince epeyce ilerlemiş olan külliyenin inşası yarım kaldı. 1665’te Avcı Mehmet'in an- 2.2 Yemişçi Hasan Paşanın idamı nesi Turhan Sultan tarafından tamamlandı . Bu caminin dışında Üsküdar’da Karamanlı köyünde bir cami ve çeş- me yaptırdı; kocasının türbesinde Kur’an okunması için bir vakıf kurdu. Fatih’te Âşıkpaşa mahallesinde bulunan İmam Gazzâlî neslinden bir zatın mezarı üzerinde türbe Safiye Sultan, Şeyhülislâm Sun‘ullah Efendi ile Yemişçi inşa ettirdi. Dâvud Paşa sahasında bir kasır yaptırdı. Za- Hasan Paşa arasındaki çekişme neticesinde huzursuzluk- man zaman III. Mehmed’le birlikte burada oturuyor ve ları giderek artan kesimlerin 1603'de çıkardığı karışıklık- ziyafetler tertip ediyordu. lar sırasında da zor durumda kaldı. Asiler onun sürgüne yollanmasını istedilerse de yakın adamları Kapıağası Ga- zanfer Ağa ile Dârüssaâde Ağası Osman Ağa’yı öldürtüp 4.1 Melike Safiye Camii onlara teslim etmek zorunda kalan III. Mehmed bu şe- kilde askeri yatıştırdı. Daha sonra Safiye Sultan, Vezîri- 1598’de kendi adıyla anılan bir medrese ve 1610 yılın- âzam Yemişçi Hasan Paşa ile anlaşmazlığa düştü ve onun da Kahire’de kölesi Osman Ağa nezaretinde Melike Safi- da idam edilmesini sağladı. ye Camii adıyla da anılan camiyi inşa ettirdi. Evliya Çe- 4 8 KAYNAKÇA

Kahire'de yaptırdığı Melike Safiye Camii. lebi XVII. yüzyılda yaptığı Mısır seyahatlerinde camiyi şu şekilde tasvir etmiştir: “Yirmişer basamak merdivenle çıkılır, altmış sütun üzerine yapılmıştır, avlusunun etra- fı altmış adet kârgir kubbedir, avlusu mermer döşelidir, mihrabı, minber ve minaresi Anadolu üslûbundadır. ce- maati gayet çoktur”. Kral I. Fuâd döneminde, 1930 yı- lında büyük ölçüde restore edilmiştir. Yapı, bahçe içinde planlanmış ve çevresi Osmanlı tarzında duvarla kuşatıl- mıştır. Fakat dış avlu duvarları ile iki avlu kapısı günü- müzde mevcut değildir. Kazzâzîn Kapısı adıyla tanınan kuzeydoğu kapısı günümüze kadar gelmiş olup mukamas dolgulu üç dilimli kemerli bir niş içinde basık kemerli bir açıklıktan ibarettir.[9] Camiye ulaşmak için yol ko- [11] tundan yüksekte bulunan yarım daire şeklindeki merdi- Mısır'da yaptırdığı Melike Safiye Camii venler kullanılmaktadır. Caminin planı avluludur. Büyük ve merkezi bir kubbe ile onun etrafındaki beş adet küçük [10] naryo gereği ilerleyen yaşından mütevellit ölerek ayrıl- kubbe ibadet alanını oluşturmaktadır. mıştır. Bunların dışında savaş dönemlerinde ordunun giderleri- ne harcanmak üzere kendi malından bağışlarda bulunur, borcundan dolayı zor durumda kalanların borçlarını öder 7 Ayrıca bakınız ve seyahatlerinin geçtiği yerlerdeki fakirlere sadaka da- ğıtırdı. • Haseki Sultan

• Valide sultan 5 Ölümü • Osmanlı padişah eşleri

Ocak 1619'da Eski Saray'da vefat etti. Ölüm nedeni ise • Osmanlı padişah anneleri kesin olarak bilinmemektedir. Necdet Sakaoğlu'na gö- re, I. Ahmed'in kendi annesi Handan Sultan'ı zehirletmiş • Kadınlar saltanatı olabileceği iddialarının mevcut olduğu göz önüne alına- cak olursa, Safiye Sultan'ın kendi eceliyle doğal neden- lerden vefat etmiş olması şüphelidir.[12] Cenazesi İstanbul 8 Kaynakça Ayasofya Camii'nin eski vaftizhanesi olan kocası Sultan III. Murad'ın türbesine defnedildi. [1] TDV İslam Ansiklopedisi, cilt: 35; sayfa: 473

[2] İslam Ansiklopedisi, Cilt: 35, Sayfa: 472

6 Popüler kültürdeki yeri [3] Stephan Gerlach, Türkiye Günlüğü, II, 637

2011 yılından itibaren yayınlanan Muhteşem Yüzyıl ad- [4] İslam Ansiklopedisi, Cilt: 35, Sayfa: 472 lı Türk dizisinde gençliğini Gözde Türker canlandırmış- [5] Öztuna, Yılmaz, Hürrem Sultan, Ötüken Yayınevi, İstan- tır. 2015 yılından itibaren yayınlanmaya başlayan olan bul, 1978. (isbn =9754371415) Muhteşem Yüzyıl: Kösem dizisinde ise kendisini Hülya Avşar canlandırmaktadır. Dizinin 29.bölümünde ise se- [6] Sâ-fî, Zübdetü’t-Tevârîh, Cilt II, Sayfa 7-21 5

[7] Bõrekci, Günhan (2010)Factions and Favorites at the Co- urts of Sultan Ahmet I (r. 1603-17) and his Immediate Predecessors. Ohio State Üniversitesi Ph.D. doktora tezi, Say.:126

[8] Börekçi, Günhan, (2010) İnkırâzın Eşiğinde Bir Hanedan: III. Mehmed, I. Ahmed, I. Mustafa ve 17. Yüzyıl Osmanlı Siyasî Krizi, Ohio State Universitesi Ph.D. Doktora tezi Türkçe özeti makale Sayfa:80

[9]

[10] http://www.boyutpedia.com/871/7393/ melike-safiye-camisi

[11]

[12] Sakaoğlu, Necdet (2008). Bu mülkün kadın sultanları: Vâlide sultanlar, hâtunlar, haseki- ler, kadınefendiler, sultanefendiler. Oğlak Ya- yıncılık. s. 212. ISBN 978-9-753-29623-6. https://books.google.com.tr/books?redir_esc=y&hl=tr& id=6WUMAQAAMAAJ&dq=havatin+hatun&focus= searchwithinvolume&q=v%C3%A2lide+Safiye+sultan.

9 Dış kaynaklar

• Uluçay, M. Çağatay (2011 5.bas.) Padişahla- rın kadınları ve kızları, Ankara: Ötüken. ISBN 9789754378405.

• Bahadıroğlu, Yavuz, (2009 2.bas.) Resimli Osman- lı Tarihi, İstanbul: Nesil Yayınları, ISBN 978-975- 269-299-2. • Sakaoğlu, Necdet (2008) Bu Mülkün Kadın Sultan- ları (Vâlide Sultanlar, Hâtunlar, Hasekiler, Kadıne- fendiler, Sultanefendiler), Oğlak Yayıncılık , ISBN 9789753297172 • Peirce , Leslie P. (1993), The Imperial Harem : Wo- men and Sovereignty in the Ottoman Empire Oxford: Oxford University Press, ISBN 0-19-508677-5. (İn- gilizce) 6 10 METİN VE GÖRÜNTÜ KAYNAKLARI, YAZARLAR VE LİSANS

10 Metin ve görüntü kaynakları, yazarlar ve lisans

10.1 Metin

• Safiye Sultan Kaynak: https://tr.wikipedia.org/wiki/Safiye_Sultan?oldid=17499252 Katkıda bulunanlar: Zfr, Murtasa, Eşref, Dbl2010bot, İncelemeelemani, SinemH, Mukaddime, Muhammet.alp, Vikiyazar, Tarih, Nihan, Khutuck, Dünya vatandaşı, Tarkovsky, Thijs!bot, Com- monsDelinker, Eldarion, Ravages, Calipso~trwiki, Sakhalinio, Salomonis, SieBot, Vikiçizer, Loveless, Noyder, Takabeg, Cobija, Myrat, Théoden, Luckas-bot, Superyetkin, Kudelski, Khutuck Bot, Xqbot, RibotBOT, Rapsar, Türk Süvarisi, Potkal, KamikazeBot, , Place Clichy, EmausBot, KumulBot, Meden agan, MerlIwBot, Kaslifter, Keivan.f, Beyaz Zenci, Maurice Flesier, Cemberimdegul, Muratero, Dexbot, Peykbot, Gulo Luscus, Ozcan2002, Kara Şah, Zorluşah, Addbot, Ebrudilmen, Yeni Üye, Doruk455, Phtgrphr, İlhncnmma, Mer- ve396, Selwili, İtalyakurdu, HermioneHarry, Mümtaz tekkalan, Yogabagaba2, TayBass, Lolefelol, Nuriye Karakaya, Okanfan, Aydin.tu, Umitk aydin, Tarih8, Lapsy, Wertmy22, Gundoglu, Haziran14, Yaslient1, Nalanidil, Hatasilen, Turkuaz1419, Kimseninkimsesi, Merazra, Mr rqasimzade, Ğ harfi, Myysafiye, Aranan Kan, Ahmetsaidaksoy, EmilAkbar, Sadiqmehralizade, Nalhur, TahirEr, Tahier123 ve Anonim: 119

10.2 Resimler

• Dosya:Apartments_Valide_Sultan_Topkapi_March_2008pano.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/32/ Apartments_Valide_Sultan_Topkapi_March_2008pano.jpg Lisans: Public domain Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: Gryffindor • Dosya:Melike_Safiye_Camii.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/5d/Melike_Safiye_Camii.jpg Lisans: CC BY-SA 4.0 Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: Myysafiye • Dosya:Melike_safiye_camii_2.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4a/Melike_safiye_camii_2.jpg Lisans: CC BY-SA 4.0 Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: Myysafiye • Dosya:Nowy_Meczet_Istambuł_RB1.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Nowy_Meczet_Istambu% C5%82_RB1.jpg Lisans: CC-BY-SA-3.0 Katkıda bulunanlar: ? Özgün yazarı: ? • Dosya:Suleyman_Mihrimah.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/tr/4/4f/Suleyman_Mihrimah.jpg Lisans: ? Katkıda bulunanlar: [1] ve [2] dosyalarından montaj yapıldı. Şablon:Osmanlı-kişi-taslak'ta kullanılmak üzere. Özgün yazarı: Kullanıcı:Vikiyazar • Dosya:Sultan_Murad_III.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a8/Sultan_Murad_III.jpg Lisans: Public do- main Katkıda bulunanlar: [1] Özgün yazarı: Belli değil • Dosya:Tomb_of_Sultan_Murad_III_-_01.JPG Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b8/Tomb_of_Sultan_ Murad_III_-_01.JPG Lisans: CC BY-SA 3.0 Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: Mogadir • Dosya:Tomb_of_Sultan_Murad_III_-_06.JPG Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/77/Tomb_of_Sultan_ Murad_III_-_06.JPG Lisans: CC BY-SA 3.0 Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: Mogadir • Dosya:Yeni_cami.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/64/Yeni_cami.jpg Lisans: Public domain Katkıda bulunanlar: ? Özgün yazarı: ?

10.3 İçerik lisans

• Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0