Yüzyıl Dönümünde Bir Valide Sultan: Safiye Sultan'ın Hayatı Ve Eserleri
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T.C. SAKARYA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ YÜZYIL DÖNÜMÜNDE BİR VALİDE SULTAN: SAFİYE SULTAN’IN HAYATI VE ESERLERİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Mustafa ALTUN Enstitü Anabilim Dalı : Tarih Enstitü Bilim Dalı : Osmanlı Müesseseleri ve Medeniyeti Tez Danışmanı: Prof. Dr. Arif BİLGİN AĞUSTOS – 2019 ÖNSÖZ Vâlide Safiye Sultan, 16. yüzyıl Osmanlı tarihinin en önemli şahsiyetlerinden birisidir. "Kadınlar Saltanatı" olarak adlandırılan 16. ve 17. Yüzyıllar bu alanda tam incelenememiş olup, az olan akademik literatür ise dağınık vaziyettedir. Bu çalışmamızda Valide Safiye Sultan hakkındaki mevcut akademik literatürü derleyerek ve yeni bulunan bilgileri eklemeye çalışarak Valide Safiye Sultan’ın hayatına ışık tutmaya çalıştık. Başta, büyük bir sabırla yoğun bir literatür okuma ve yazım sürecinde bana destek olan saygıdeğer danışmanım Prof. Dr. Arif BİLGİN hocama, bana çok değerli kitaplar önererek ufkumu açan Arş. Gör. Şaduman TUNCER hocama, tüm bu zorlu süreçte yanımda olup beni motive eden dostlarım Yasemin GÜNDOĞDU, Tuğba DEMİRCİ, Fatma ALTIOK, Ümmügülsüm KAYĞUSUZ, Esra TOKER’e okumalarımı yapan editör Merve KIRMAN, Dilek TUTAN ve Ezgi MARANGOZ’a eserlerinden faydalandığım bütün değerli hocalara ve son olarak maddi manevi desteklerini benden esirgemeyen ve tezimi okuyarak fikirlerini benimle paylaşan ablalarım Şehnaz ALTUN KELEŞ, Hümeyra DEMİRCİOĞLU, Zübeyda CİRİT ve Züleyha GELEÇ’e, her an yolumu aydınlatan babam İzzet ALTUN’a ve benim “Valide Sultanım” sevgili annem Zehra ALTUN‘a teşekkürü bir borç bilirim. Mustafa Altun 29.08.2019 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER ............................................................................................................... i KISALTMALAR ............................................................................................................ ii RESİM LİSTESİ ............................................................................................................ iii FOTOĞRAF LİSTESİ .................................................................................................. iv PLAN LİSTESİ ............................................................................................................... v ÖZET .......................................................................................................................................... vi SUMMARY ............................................................................................................................... vii GİRİŞ ............................................................................................................................... 1 BÖLÜM 1: CARİYELİKTEN SULTAN EŞLİĞİNE VE ŞEHZADE ANALIĞINA5 1.1. Safiye Sultan’ın Kökeni ............................................................................................. 5 1.3. Cariyelikten Başhasekiliğe ....................................................................................... 17 1.5. Padişah Eşi Olarak Safiye Sultan ............................................................................. 23 BÖLÜM 2: VALİDE SAFİYE SULTAN .................................................................... 27 2.1. Valide Sultan Oluşu ................................................................................................. 27 2.2. Etkin Bir Siyasi Aktör Olarak: Valide Safiye Sultan ............................................... 38 2.3. Rüşvet mi Hediye mi? Sınırda Duran Bir Valide Sultan ......................................... 46 BÖLÜM 3: HAYIR ESERLERİ VE ÖLÜMÜ ........................................................... 53 3.1. Valide Safiye Sultan’ın Hayır Eserleri ..................................................................... 53 3.2. Son Zamanları .......................................................................................................... 70 3.3. Vefatı ........................................................................................................................ 74 SONUÇ ........................................................................................................................... 77 KAYNAKÇA ................................................................................................................. 78 EKLER ........................................................................................................................... 92 ÖZGEÇMİŞ ................................................................................................................. 101 i KISALTMALAR bkz. : Bakınız BOA. : Başkanlık Osmanlı Arşivi Der. : Derleyen Dğr. : Diğerleri ed. : Editör haz. : Hazırlayan Ktb. : Kütüphane nr. : Numara S. : Sayı s. : Sayfa TDV. : Türkiye Diyanet Vakfı trc. : Tercüme eden TSM. : Topkapı Sarayı Müzesi TSMK. : Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi TTK. : Türk Tarih Kurumu yay. : Yayımlayan yy. : Yüzyıl ii RESİM LİSTESİ Resim 1: III. Murad’ın Hasekisi ve III. Mehmed’in Annesi Safiye Sultan. .................. 10 Resim 2: III. Murad’ın Hasekisi ve III. Mehmed’in Annesi Safiye Sultan. .................. 11 Resim 3: III. Murad’ın Hasekisi ve III. Mehmed’in Annesi Safiye Sultan. .................. 13 Resim 4: III. Murad’ın Hasekisi ve III. Mehmed’in Annesi Safiye Sultan’a Atfedilen Tablo. .............................................................................................................. 14 Resim 5: III. Murad’ın Hasekisi ve III. Mehmed’in Annesi Safiye Sultan’a Atfedilen Tablodan Yazı Ayrıntısı. ................................................................................ 15 Resim 6: Ressam Tintoretto Tarafından Çizilen 1560 Tarihli Tablo ............................ 16 Resim 7: Manisa Şehri ve Manisa Sarayı’nı Gösteren Minyatür. ................................. 18 Resim 8: Sultan III. Mehmed’in Eğri Seferinden Dönüşte İstanbul’a Muzaffer Bir Şekilde Girişini Gösteren Minyatür. ............................................................... 38 Resim 9: Yeni Camii Külliyesi Gravürü. (İstanbul/Eminönü) ...................................... 60 Resim 10: Sarây-ı Atîk-i Âmire ve Süleymaniye Külliyesi’nin tasvir edildiği Cornelius Loos tarafından çizilen 1710 tarihli gravür .................................................... 71 iii FOTOĞRAF LİSTESİ Fotoğraf 1: Sultan III. Murad Türbesinden Getirilen Kaşbastı. .................................... 12 Fotoğraf 2: XX. Yüzyıl Başlarında Manisa Sarayı’ndan Kalan Fatih Kulesi. ............. 19 Fotoğraf 3: Topkapı Sarayı Harem. III. Murad Has Odası. .......................................... 26 Fotoğraf 4: Topkapı Sarayı Harem. Valide Sultan Dairesi. .......................................... 34 Fotoğraf 5: Topkapı Sarayı Harem. Valide Sultan Taşlığı. .......................................... 34 Fotoğraf 6: Topkapı Sarayı Harem. Hünkâr ve Valide Sultan Hamamı. ...................... 35 Fotoğraf 7: Yeni Camii (İstanbul/Eminönü) ................................................................. 60 Fotoğraf 8: Yeni Camii Hünkâr Kasrına Geçiş Kısmı (İstanbul/Eminönü) ................. 61 Fotoğraf 9: Yeni Camii İçi (İstanbul/Eminönü). .......................................................... 61 Fotoğraf 10: Melike Safiye Camii Kapı Üzerindeki İnşa Kitabesi (Mısır/Kahire) ....... 66 Fotoğraf 11: Melike Safiye Camii (Mısır/Kahire) ........................................................ 68 Fotoğraf 12: Melike Safiye Camii Avlusu (Mısır/Kahire). .......................................... 68 Fotoğraf 13: Melike Safiye Camii (Mısır/Kahire) ........................................................ 69 Fotoğraf 14: Melike Safiye Camii İçi (Mısır/Kahire) .................................................. 69 Fotoğraf 15: Ayasofya Sultan III. Murad Türbesi (İstanbul) ....................................... 75 Fotoğraf 16: Ayasofya. Sultan III. Murad Türbesi İçi (İstanbul). ................................ 75 iv PLAN LİSTESİ Plan 1: Yeni Camii Külliyesi Planı (İstanbul/Eminönü). .......................................... 59 Plan 2: Melike Safiye Camii Planı (Mısır/Kahire). ................................................... 67 v Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tez Özeti Yüksek Lisans x Doktora Tezin Başlığı: Yüzyıl Dönümünde Bir Valide Sultan: Safiye Sultan’ın Hayatı ve Eserleri Tezin Yazarı: Mustafa ALTUN Danışman : Prof. Dr. Arif BİLGİN Kabul Tarihi: 29.08.2019 Sayfa Sayısı : vii (ön bölüm ) + 92 (tez) + 9(Ek) Anabilim Dalı:Tarih Bilim Dalı : Osmanlı Müesseseleri ve Medeniyeti III. Mehmed’in 1595 yılında tahta çıkmasıyla Valide Sultan olan Safiye Sultan, dönemin en önemli karakterlerinden biri olmuştur. III. Mehmed’in validesine olan bağlılığının fazla olması Safiye Sultan’ı padişah ve onun kararları üzerinde etkin bir hale getirmiştir. Sarayda nüfuzunu artıran Valide Safiye Sultan İngiltere Kraliçesi I. Elizabeth ile yakın bir dostluk kurarak ve Venedik ile temaslarda bulunarak Osmanlı sınırları dışında da etkin bir figür olmuştur. Özellikle oğlu üzerindeki etkisi sayesinde devlet kadrolarındaki azil ve tayinlerde son sözü söyleyen kişi konumuna gelmiştir. 16. yüzyılda Hürrem Sultan ile başlayan 17. yüzyılda Valide Hatice Turhan Sultan ile sona eren, kadınların yönetimde ağırlığının olduğu dönem, Valide Safiye Sultan’ı da kapsamaktadır. Hürrem Sultan, Nurbanu Sultan, Kösem Sultan ve Hatice Turhan Sultan hakkında belirli sayıda araştırma olmasına karşın, Safiye Sultan için neredeyse hiçbir müstakil araştırma yoktur. Önemli bir Valide Sultan olmasına rağmen yeterli düzeyde araştırmanın bulunmaması, bizi bu hanım sultanın hayatını çalışmaya yönlendirmiştir. Safiye Sultan çeşitli vakıflar kurmuş, camiler ve çeşitli hayır eserleri yaptırmış