Handan Sultan

Handan Sultan (d. 1574- ö. 12 Kasım 1605) Osman- lı padişahı Sultan III. Mehmet'in eşlerinden ve padişah Sultan I. Ahmet'in annesi, Valide Sultan'dır.[1][2][3][4]

Kocası III. Mehmed'in Türbesinde yer alan Handan Sultan'ın adı yazılı olan kitabe.

1 Kimliği

Handan Sultan'ın doğum yılı ve milliyeti hakkında kesin bir bilgi yoktur. Rum asıllı olduğu ve adının Helen oldu- ğu tarihî verilere dayanmayan iddialardır.[2] 1603 yılında Handan Sultan'ın oğlu I. Ahmed tarafından yaptırılan Sultan oğlu I. Ahmet 13 yaşında tahta çıkarılınca Valide Sultan Ahmet Camii iç görünümü. oldu. İki yıl boyunca oğlu adına bizzat Osmanlı Devle- ti'ni yönetti. Kendisine ''Devletlu İsmetlu Handan Vali- de Sultan Aliyyetü'ş-Şân Hazretleri'' olarak hitap edilir- Handan Sultan yaşadığı müddet boyunca oğlu Şehzade di. Ölüm yılı tartışmalı olsa da son yapılan çalışmalar ile Ahmed'in terbiyesi ile ilgilendi.[9] vakfiye belgeleri, Venedik doçe raporları incelendiğinde 1605 yılının sonlarında öldüğü belirlenmiştir.[5] 2 Haseki Sultanlık Dönemi 1.1 Hareme Girişi

Handan Sultan, son incelenen Balyos Raporları'na göre 18 Nisan 1590 yılında oğlu I. Ahmed'i dünyaya getiren Boşnak asıllı ve Cerrah Mehmed Paşa'nın cariyelerinden Handan Sultan baş haseki olmaması sebebiyle şanssız bir olan bir kızdı.[6] Güzelliğinden dolayı o dönemde Mani- konumdaydı. Fakat tahtta gözü olduğu inancıyla Şehzade sa sancak beyi olan III. Mehmed'e hediye edilmiştir.Yani Mahmud aleyhinde yapılan pek çok faaliyet vardı. Şehza- kısaca Handan Sultan 1583 yılının ikinci yarısında ha- de Mahmud'un rakibi olabilecek tek erkek evlat da Şeh- [7] zade Ahmed olduğundan annesi Handan Sultan ile baba- reme girmiştir. Hareme adım atmasından sonra Safiye [10] Sultan'ın ilk gelini Halime Sultan'ın anlaşmazlıkları so- anne Safiye Sultan'ın iş birliği yaptığı oldukça açıktır. nucu III. Mehmed'e bizzat Safiye Sultan tarafından sunul- Veliaht konumuna geçen Şehzade Ahmed oldukça sevildi duğu anlaşılmaktadır. 1589 yılı civarında III. Mehmed'in ve aynı gün Safiye Sultan bir kayık ile denizden geçerek 1589'da evlendiği Üçüncü eşidir.[8] Daha sonra kendisi- zaferini kutladı.[11] Aslında bunun aynısının oğlunun ba- ne ''güleç'' ya da ''neşeli'' manasına gelen ''Handan'' is- şına gelebileceğini sezen Handan Sultan III. Mehmed'in mi verilmiştir. Temiz ahlakı ile kendini herkese sevdiren ani ölümüne kadar oğlunu korudu.

1 2 5 ÖLÜMÜ

3 Valide Sultanlık Dönemi fiye Sultan'ın çok fazla yükseldikten sonra yaşadığı sert düşüşün ve Handan Sultan'ın iktidar hırsından çok hayır Çocuk yaşta padişah olan I. Ahmed'in saltanatının ilk işlerine yönelmesinin birer sebep olabileceği açıktır. iki yılında en etkili kişi Sultan Ahmed'in annesi Valide I. Ahmed tahta çıktıktan sonraki ilk problem cülus bah- Handan Sultan'dır. 1605 yılındaki vefatına kadar hane- şişi idi. Fakat bu da Mısır'dan gelen Malkoç Yavuz Ali dan içinde ve bilindiği üzere siyaset alanında üst düzey Paşa sayesinde bu durum da aşıldı.[25] Böylece yönetim kişilerle bağlantılı olan ve önemli bir kişilik olarak tarihe ittifakına bir kişi daha katılmış ve iktidar kanadı giderek geçti.[12] Leslie Pierce'e göre Handan Sultan, oğlu adına güçlenmiştir. Bunun yanında da Sokolluzade Lala Meh- bizzat devleti yönetiyordu.[13] med Paşa'nın sadrazam olmasının en büyük sebebi Han- [26] Handan Sultan'ın oğlu tahta geçtiğinde Safiye Sultan hâlâ dan Sultan'ın oğluna olan telkinleridir. hayattaydı. Bu yüzden Sultan Ahmed'in sünneti ile birlik- Bunlara ek olarak doçe raporlarının bir kısmında te ilk işlerin arasında Safiye Sultan'ın Eski Saray'a gönde- padişaha ve emrinde yer alan birçok paşaya olan rilmesi de vardı.[14] Safiye Sultan 9 Ocak 1604'te büyük ulaşımın da Handan Sultan aracılığıyla gerçekleştiği bir alay refakatinde Eski Saray'a gönderildi.[15] Böylece bilinmektedir.[27] Bu da Handan Sultan'ın güçlü bir Va- Safiye Sultan'a yakın isimler de haremden uzaklaştırılmış lide Sultan olduğunu gösterir niteliktedir. Bu da kendisi- oldu. ne yıllardır tarihçiler tarafından biçilen zayıf bir karakter yerine, I. Ahmed'in erken döneminde kritik ve güçlü bir Kasım 1604 tarihine gelindiğinde ise Safiye Sultan'ın [28] Eski Saray'a gitmeden önce kaldığı ve Handan Sultan'ın siyasi rol oynadığını gösterir. Valide Sultan öldükten yerleştiği Valide Sultan dairesinin eski kapı ağası ve kapı sonra da El-Hac Mustafa Ağa padişahın kararları üzerin- kethudası boğduruldu ve mevcut paraları devlete müsade- de etkili olmaya devam etti. re ettirildi.[16] I. Ahmed sancağa çıkmadan tahta geçtiği Bunun dışında hünkarın emrinde bulunan Derviş Ağa da, ve Safiye Sultan da tüm alayıyla beraber gönderildiğin- Handan Valide Sultan'ın vefatından sonra oldukça güç den saray neredeyse bomboş kalmıştı.[17] kazandı.[22] Ağabeyi Şehzade Mahmud'un ölümünden dolayı derin- Veziriazam oluşunun ardından boşlukta kalan Derviş Pa- den yaralanan Sultan Ahmed'i teselli etmek de Han- şa da ilk hengamede kurban olmuştur.[29] Handan Sul- dan Sultan'a düştü. Birçok cariye getirterek Sultan Ah- tan'ın çok geçen bilgiye göre 1605 yılının sonlarında genç med'in oğlunun olmasını isteyen Handan Sultan, Şehza- yaşta ölümüne kadar devlet yönetiminde fazlasıyla etkili de Mustafa'yı da herhangi bir duruma karşın yanından olan kişilerin yönetim kademesine gelmesinde telkinler- ayırmıyordu.[18] Sünnetinden birkaç hafta sonra iyileşen de bulunabilmesi oldukça mümkündür.[26][30] I. Ahmed dışarıda gezip av partilerine katılmayı severdi. Fakat bu alışkanlığı onu ölümden döndüren bir kızamık hastalığı geçirmesine neden oldu. Aynı hastalığa karde- şi Şehzade Mustafa da tutulunca kardeşinin öldürülmesi 5 Ölümü fikri de ertelendi. Bu tehlikeli durum tamamen atlatıldığı Nisan ayı sıralarda Şehzade Osman'ın ana rahmine düş- Handan Sultan oğlunun saltanatı sırasında fazla yaşamadı. tüğü haberi de sarayı şenlendirdi.[19] İki yıl sonra Osmanlı kaynaklarında hicri takvime göre 1 Recep 1014, hesaplama yapıldığında miladi takvime göre Handan Sultan, Valide Sultan'lığı boyunca Şehzade Mus- 12 Kasım 1605 yılında intihar ederek genç yaşta öldü.[31] tafa'nın hayatını korumaya çalıştı.[20] Vefatından son- ra şehzadenin öldürülme fikri yeniden canlandıysa da Kösem Sultan'ın hareme girişiyle, çocuk yaştaki padişah I. Ahmed tamamen bu fikirden vazgeçirildi. Tabii ki bu 5.1 Ölümünden Sonra sebeplerin arasında Şehzade Mustafa'nın akıl sağlığının yerinde olmaması da çok önemli bir unsurdu.[21] Valide Sultan'ın cenazesi Ayasofya Camii'nde tüm dev- let erkanının katılımıyla kılınan namazının ardından III. Mehmed'in türbesine defnedildi.[32] Handan Sultan'ın ölümü I. Ahmed'i çok etkiledi. Sultan Ahmed Han va- 4 Devlet Yönetimine Olan Etkisi lidesinin vefatından sarayda duramaz hale geldi ve yedi gün sonra oldukça soğuk bir zamanda fırtınaya rağmen [33] Handan Sultan oluşturduğu bir yönetici kademe ilk yıllar- üç parça kadırga ile Bursa'ya gitti. Sadrazam kayma- da etkili bir siyaset yürüttü. Bu ekipte olan kişilerden biri- kamı olarak Derviş Paşa, İstanbul'da bırakıldı. si de harem ağalarından kuvvetli biri olan El-Hac Mustafa Vefatından sonra salalar verildi ve halka sadakalar Ağa'ydı.[22][23][24] Padişahı tesiri altına alan devlet adam- dağıtıldı.[32] larıyla gerektiğince devleti idare etmeye çalışıyorlardı. Ahmed Han annesinin ölümüne fazlasıyla üzüldü. Gün- Handan Sultan'ın kendisi direkt olarak siyasete karışma- lerce gözyaşı döken padişah, validesinin ölümünden son- yı seven biri değildi ve geri planda durup hayır işleri ile ra daha şiddetli bir hükümdar oldu.[34] Kuyucu Murat Pa- iyilik yapmayı seven bir Valide Sultan'dı.[20] Bunda Sa- şa'nın sert politikalarına destek vermesinden de bu durum 3 rahatça anlaşılabilir. [8] The Imperial House of Osman - 5

[9] Şapolyo, Enver Behnan (1961) Osmanlı Sultanları Tarihi, Istanbul:Rafet Zaimler Yayınevi, Say.: 221 6 Vakfiyesi [10] Günhan Börekçi, İnkırâzın Eşiğinde Bir Hanedan: III. Mehmed, I. Ahmed, I. Mustafa ve 17. Yüzyıl Osmanlı Si- Handan Sultan'ın Menemen ve Kilizman (Kilis) mevki- yasî Krizi, Sayfa:85 ilerinde vakfiyesi olduğu bilinmektedir. Kendisinin vefa- tını takip eden 1606-1607 yılları arasında vakfiye gelir- [11] ASVe, SDC, filza 57, fol. 314v (14 Haziran 1603 tarihli lerinin fazla kısmı da aktarılmaya devam edilmiştir.[4] rapor) [12] Günhan Börekçi, İnkırâzın Eşiğinde Bir Hanedan: III. Mehmed, I. Ahmed, I. Mustafa ve 17. Yüzyıl Osmanlı Si- 7 Galeri yasî Krizi, Sayfa:81 [13] Imperial Harem : Women and Sovereignty in the Otto- • Handan Valide Sultan'ın kocası, III. Mehmed man Empire 1993, Oxford University Press, ISBN 0-19- 508677-5 • Handan Sultan'ın oğlu I. Ahmed tarafından yaptırı- lan altı minareli Sultanahmed Camii. [14] Sâ-fî, Zübdetü’t-Tevârîh, Cilt II, Sayfa 7-21 [15] Günhan Börekçi, FACTIONS AND FAVORITES AT • Sultan Ahmet Camii'nin girişi. THE COURTS OF SULTAN AHMED I (r. 1603-17) • Handan Sultan'ın oğlu I. Ahmed Han AND HIS IMMEDIATE PREDECESSORS, Sayfa:126 [16] Joseph V. Hammer, Büyük Osmanlı Tarihi 4 , (Yedin- • Handan Valide sultan'ın oğlu I. Ahmed. ci Cilt), 2013, Çevirmen: Vecdi Bürün, Üçdal Neşriyat, ISBN 9789752904712 Sayfa: 370 8 Popüler kültürdeki yeri [17] Günhan Börekçi, İnkırâzın Eşiğinde Bir Hanedan: III. Mehmed, I. Ahmed, I. Mustafa ve 17. Yüzyıl Osmanlı Si- yasî Krizi, Sayfa:90 Vefatının 410. yılına denk gelen ve 12 kasım 2015'de ya- yınlanmaya başlayan Muhteşem Yüzyıl Kösem adlı Türk [18] ASVe, SDC, filza 60, fol. 11r (18 Eylül 1604 tarihli rapor) dizisinde kendisini Tülin Özen canlandırmıştır. [19] ASVe, SDC, filza 59, fol. 69v (27 Mart 1604 tarihli rapor)

[20] Enver Behnan Şapolyo, Osmanlı Sultanları Tarihi, Rafet 9 Kaynaklar Zaimler Yayınevi, Basım Tarihi: 1961, Sayfa: 226 [21] Bakınız I. Mustafa

[1] Öztuna, Yilmaz (2005) , Devletler ve Hanedanlar, Anka- [22] Ga ́bor A ́goston,Bruce Alan Masters, Encyclopedia of ra: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Sayfa: 176 The Ottoman Empire, Sayfa:23

[2] Necdet Sakaoğlu, (2008) Bu Mülkün Kadın Sultan- [23] https://etd.ohiolink.edu/rws_etd/document/get/ ları(Vâlide Sultanlar, Hâtunlar, Hasekiler, Kadıne- osu1278971259/inline , PDF formunda, sayfa 129. fendiler, Sultanefendiler)', Oğlak Yayıncılık , ISBN 9789753297172 Sayfa:219 [24] Tezcan, “The Question of Regency,” sayfa. 187

[3] Peirce, Leslie P. (Tr. çev. Ayşe Berktay) (1996) Harem- [25] Bakınız Malkoç Yavuz Ali Paşa i Hümayun, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları ISBN [26] Bõrekci, Günhan (2010)Factions and Favorites at the Co- 9789753330480. İngilizce aslı: Peirce, Leslie P. (1994) urts of Sultan Ahmet I (r. 1603-17) and his Immediate The Imperial Harem - Women and Sovereignty in the Otto- Predecessors. Ohio State Universitesi Ph.D. doktora tezi, man Oxford University Press ISBN 9780195086775 (İn- Say:126 gilizce). [27] ASVe, SDC, filza 60, fols. 240v-241r (24 Aralık 1604 [4] Leslie P. Pierce, The Imperial Harem: Women and Sove- tarihli rapor) reignty in the Ottoman Empire, Sayfa: 332 ve 333 [28] Günhan Börekçi, FACTIONS AND FAVORITES AT [5] TSMA, D, 1830, 17 numaralı doküman THE COURTS OF SULTAN AHMED I (r. 1603-17) AND HIS IMMEDIATE PREDECESSORS, The Ohio [6] ASVe, SDC, filza 58, fol. 269v (17 Ocak 1604 tarihli ra- State University, 2010, sayfa 138 por) [29] Bakınız Boşnak Derviş Mehmed Paşa [7] Börekçi, Günhan, İnkırâzın Eşiğinde Bir Hanedan: III. Mehmed, I. Ahmed, I. Mustafa ve 17. Yüzyıl Osmanlı Siya- [30] Peirce , Leslie P. (1993), The Imperial Harem : Women sî Krizi, Ohio State Universitesi Ph.D. Doktora tezi Türk- and Sovereignty in the Ottoman Empire Oxford: Oxford çe özeti makale Sayfa:80 University Press, ISBN 0-19-508677-5. (İngilizce) 4 10 BİBLİYOGRAFYA

[31] Joseph von Hammer, Büyük Osmanlı Tarihi, 8. Cilt, Say- fa: 74

[32] Naima Mustafa Efendi, Tarih-i Naima: Ravzat el-Hüseyin fi hulasat ahbar el-hafikayn, cild-i evvel, Sayfa:452

[33] Naima Mustafa Efendi, Tarih-i Naima: Ravzat el-Hüseyin fi hulasat ahbar el-hafikayn, cild-i evvel, Sayfa:453

[34] Enver Behnan Şapolyo, Osmanlı Sultanları Tarihi, Rafet Zaimler Yayınevi, Basım Tarihi: 1961, Sayfa: 222

10 Bibliyografya

• Peirce , Leslie P. (1993), The Imperial Harem : Wo- men and Sovereignty in the Ottoman Empire Oxford: Oxford University Press, ISBN 0-19-508677-5. (İn- gilizce) • Uluçay, M. Çağatay (2011 5.bas.). Padişahla- rın kadınları ve kızları' Ankara: Ötüken. ISBN 9789754378405.

• Bahadıroğlu, Yavuz, (2009 2.bas.) Resimli Osman- lı Tarihi, İstanbul: Nesil Yayınları, ISBN 978-975- 269-299-2. • Peirce, Leslie P. (Tr. çev. Ayşe Berktay) (1996) Harem-i Hümayun, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Ya- yınları ISBN 9789753330480. ** İngilizce: Peirce, Leslie P. (1994) The Imperial Harem - Women and Sovereignty in the Ottoman Oxford University Press ISBN 9780195086775 (İngilizce).

• Peirce, Leslie (1993) The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire (Studies in Middle Eastern History), Oxford University Press ISBN 978-0195076738 (İngilizce) 5

11 Metin ve görüntü kaynakları, yazarlar ve lisans

11.1 Metin

• Handan Sultan Kaynak: https://tr.wikipedia.org/wiki/Handan_Sultan?oldid=17499303 Katkıda bulunanlar: Dbl2010bot, YurikBot, Mu- hammet.alp, Vikiyazar, Tarih, Sae1962, Dünya vatandaşı, CommonsDelinker, Sakhalinio, Vikiçizer, Noyder, Takabeg, Cobija, Khutuck Bot, Dr. Coal, Rapsar, Türk Süvarisi, EmausBot, ZéroBot, Kaslifter, Keivan.f, Peykbot, Addbot, Osmanlıya, Ebrudilmen, Selwili, Mümtaz tekkalan, Yogabagaba2, İnternion, Okanfan, Umitk aydin, Tarih8, Wertmy22, Yaslient1, Çerkessky, Kimseninkimsesi, Osmanliiiiii1213, Omercan58, Canbarang, Selly.venus, Hannna 1574, Kürşad Avan, Seymasu, Sasgerli16 ve Anonim: 30

11.2 Resimler

• Dosya:Blue_Mosque_Interior_2_Wikimedia_Commons.JPG Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/de/Blue_ Mosque_Interior_2_Wikimedia_Commons.JPG Lisans: CC BY-SA 3.0 Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: Benh LIEU SONG • Dosya:Suleyman_Mihrimah.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/tr/4/4f/Suleyman_Mihrimah.jpg Lisans: ? Katkıda bulunanlar: [1] ve [2] dosyalarından montaj yapıldı. Şablon:Osmanlı-kişi-taslak'ta kullanılmak üzere. Özgün yazarı: Kullanıcı:Vikiyazar • Dosya:Tomb_of_Sultan_Mehmed_III_-_01.JPG Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/5f/Tomb_of_Sultan_ Mehmed_III_-_01.JPG Lisans: CC BY-SA 3.0 Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: Mogadir

11.3 İçerik lisans

• Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0