Uroczysta inauguracja

POLSKO-CZESKIEGO Wydawca:Wydawca: WYDAWNICTWO Wydawnictw ZIEMIAo Ziemia K£ODZKA, Kłodzk SPCzSa, SPCzS i OKiS i OKiS Indeks:Indeks: 383 864, 383 ISSN 864, 1234-9208ISSN 1234-9208 ROKU KULTURALNEGO 2012 Luty/Únor/FebruaryLuty/Únor/Februar 2011 2012 Nr Nr 200 212

20.03.2012, godz. 11.00, Zamek Książ Przedsiębiorstwo „Zamek Książ” w Wałbrzychu Sp. z o.o., ul. Piastów Śląskich 1, Wałbrzych

Koncert zespołu Michelangelo Ensemble Filharmonii Sudeckiej:

Zdenek Fibich – Poemat; Wolfgang Amadeusz Mozart – Eine Kleine Nachtmusik, część I Allegro; Fryderyk Chopin – Preludium op. 28 nr 4; Luigi Boccherini – Menuet; Leo Delibes – Duet Kwiatów z opery „Lakme”; Anton Dvorăk – Taniec Słowiański nr 8; Mieczysław Karłowicz – Zasmu- conej; Anton Dvorăk – Humoreska; Stanisław Moniuszko – Finał z I Kwartetu Smyczkowego d-moll; Andrzej Kurylewicz – Temat z filmu „Polskie Drogi” Otwarcie wystawy pn. Szlak do wolności

Organizatorzy: Stowarzyszenie Komitet Obywatelski Ziemi Kłodzkiej, Stowarzyszenie Solidarność Polsko-Czesko-Słowacka, Polsko-Czeskie Towarzystwo Naukowe, Ośrodek Kultury i Sztuki we Wrocławiu, Urząd Miasta Wałbrzycha, Przedsiębiorstwo Zamek Książ

Honorowy patronat: Arkadiusz Ignasiak – Konsul Honorowy Republiki Czeskiej we Wrocławiu, Petr Mrkývka – Konsul Honorowy RP w Brnie, Jerzy Pokój – Przewodniczący Sejmiku Województwa Dolnośląskiego, Rafał Jurkowlaniec – Marszałek Województwa Dolnośląskiego, Roman Szełemej – Prezydent Wałbrzycha

informacja na: www.okis.pl

TAURON Ekoenergia z siedzibą w Jeleniej Górze - to wiodący producent energii zielonej w Polsce. Spółka wytwarza energię z wody i wiatru. TWÓRCZAEksploatuje 35 elektrowni wodnych, NATURA położonych na ziemi dolnośląskiej, ENERGII opolskiej oraz w Małopolsce. Posiada farmę wiatrową na terenie Opolszczyzny. TAURON Ekoenergia wchodzi w skład holdingu TAURON Polska Energia. www.tauron-ekoenergia.pl www.tauron-ekoenergia.pl Ziemia Kłodzka nr 212 3

Spis treści Obsah Inhaltsverzeichnis Dr hab. Maciej Szymczyk Muzeum Papiernictwa Dr hab. Maciej Szymczyk- Muzeum papírenství Dr hab. Maciej Szymczyk Papiermuseum im Präsidentenpalast s. 4 w Pałacu Prezydenckim str. 4 v prezidentském paláci s. 5 Dr hab. Maciej Szymczyk Muzeum papírenství Dr hab. Maciej Szymczyk Muzeum papírenství Ks. prof. ndzw. dr hab. Tadeusz Fitych - Malá vlast v prezidentském paláci s. 5 v prezidentském paláci str. 5 - Kladsko a jeho mariánská poutní místa s. 6 Dr hab. Maciej Szymczyk Papiermuseum Dr hab. Maciej Szymczyk Papiermuseum Agnieszka Czapowska-Lewandowska, im Präsidentenpalast s. 5 im Präsidentenpalast str. 5 Franciszek Piszczek - Spolek přátel Krosnowic s. 11 Ks. prof. ndzw. dr hab. Tadeusz Fitych Heimat Ks. prof. ndzw. dr hab. Tadeusz Fitych Mała Ojczyzna - Romuald Piela - Měl cara v rodině s. 13 – GLATZER LAND UND SEINE MARIENHEILIGTÜMER s. 6 ZIEMIA KŁODZKA I JEJ SANKTUARIA MARYJNE str. 6 Lesław Koćwin - Turistika v Kladsku Agnieszka Czapowska-Lewandowska, Franciszek Piszczek Agnieszka Czapowska-Lewandowska, Franciszek Piszczek – tradice i rituál s. 14 Freundeskreis von Krosnowice (Rengersdorf) s. 11 Towarzystwo Miłośników Krosnowic str. 11 Julian Golak - Od nenávisti ke spolupráci Romuald Piela Hatte einen Zaren in der Familie s. 13 Romuald Piela Miał Cara w rodzinie str. 13 a přátelství s. 19 Lesław Koćwin Touristik im Glatzer Land Lesław Koćwin Turystyka na Ziemi Kłodzkiej Krzeszów – Evropská perla baroka s. 21 – Tradition und Ritual s. 14 – tradycja i rytuał str. 14 Ks. Sebastian Bardas - Poslání katolické církve Julian Golak Vom Hass zur Zusammenarbeit und Freundschaft s. 19 Julian Golak Vom Hass zur Zusammenarbeit v rozvoji dnešní kultury s. 22 GRÜSSAU – EUROPÄISCHE PERLE DES BAROCKS s. 21 und Freundschaft str. 19 Maja Dzierżyńska - Dopisy s kladskou růží v pozadí s. 24 Ks. Sebastian Bardas Mission der katholischen Kirche in KRZESZÓW – EUROPEJSKA PERŁA BAROKU str. 21 Ryszard Grzelakowski - Příspěvky k dějinám der Entwicklung der heutigen Kultur s. 22 Ks. Sebastian Bardas Posłannictwo Kościoła a tajemstvím dusznických hřbitovů (II) s. 25 Maja Dzierżyńska BRIEFE MIT DER GLATZER ROSE katolickiego w rozwoju dzisiejszej kultury str. 22 Blahoslavený P. Gerhard Hirschfelder IM HINTERGRUND s. 24 Maja Dzierżyńska LISTY Z KŁODZKĄ RÓŻĄ W TLE str. 24 - Křížová cesta s. 27 Ryszard Grzelakowski Beiträge zur Geschichte und zu Ryszard Grzelakowski Przyczynki do dziejów „Od Dunaje, Vltavy a Visly. Medailéři a jejich díla. Geheimnissen der Bad Reinerzer Friedhöfe (T. II) s. 25 i tajemnic dusznickich cmentarzy (cz. II) str. 25 10. ročník výstavy” s. 33 Seliggesprochener Kaplan Gerhard Hirschfelder błogosławiony ks. Gerhard Hirschfelder - Výstava fotografií Tomasze Wolaka „Dolní Slezsko - Kreuzweg s. 27 Droga Krzyżowa str. 27 plné historie” s. 33 „VON DER DONAU, MOLDAU UND WEICHSEL HER. „ZNAD DUNAJU, WEŁTAWY I WISŁY.MEDALIERZY MEDAILLENKÜNSTLER UND IHRE WERKE“ Výstava „Mýtus a melancholie” s. 34 I ICH DZIEŁA10 EDYCJA WYSTAWY” str. 33 10. EDITION DER AUSSTELLUNG. s. 33 15. Mezinárodní filmový festival ZOOM s. 34 WYSTAWA FOTOGRAFII TOMASZA WOLAKA Fotoausstellung von TOMASZ WOLAK Recitál Edyty Geppert s. 35 „DOLNY ŚLĄSK PEŁEN HISTORII” str. 33 ”NIEDERSCHLESIEN VOLLER GESCHICHTE” s. 33 XXIII. Setkání s jachtařskými písněmi a folkovou WYSTAWA „MIT I MELANCHOLIA” str. 34 AUSSTELLUNG „MYTHOS UND MELANCHOLIE” s. 34 hudbou „Jachtařské písně ve Vratislavi 2012” s. 35 15. MIĘDZYNARODOWY FESTIWAL FILMOWY 15. INTERNATIONALR WINTERFESTIVAL „ZOOM” s. 34 „ZOOM” str. 34 Představení „Scénář pro tři herce” s. 35 AUFTRITT VON EDYTA GEPPERT s. 35 XXIII BEGEGNUNG MIT DEM SEGELLIED UND DER RECITAL EDYTY GEPPERT str. 35 Výstava Jana Tarasina „Ve stínu avantgardy” s. 36 VOLKSMUSIK „SZANTY IN WROCŁAW 2012” s. 35 XXIII SPOTKANIE Z PIOSENKĄ ŻEGLARSKĄ Recitál Michala Bajora „Od Piaf ke Garou” s. 36 THEATERVORSTELLUNG „SZENARIO FÜR DREI I MUZYKĄ FOLK„SZANTY WE WROCŁAWIU 2012” str. 35 Paweł Sendecki - Chráněná krajinná oblast SCHAUSPIELER” s. 35 SPEKTAKL „SCENARIUSZ DLA TRZECH AKTORÓW” str. 35 Dolina Baryczy s. 37 AUSSTELLUNG VON JAN TARASIN „IM SCHATTEN WYSTAWA JANA TARASINA DER AVANTGARDE” s. 36 „W CIENIU AWANGARDY” str. 36 AUFTRITT VON MICHAŁ BAJOR „VON PIAF RECITAL MICHAŁA BAJORA „OD PIAF DO GAROU” str. 36 BIS GAROU” s. 36 Paweł Sendecki PARK KRAJOBRAZOWY Paweł Sendecki LANDSCHAFTSPARK „DOLINA BYSTRZYCY” str. 37 „WEISSTRITZTAL” s. 37

Wydawca/nakladatel/herausgeber: Redaktor Naczelny/Šéfredaktor/Chefredakteur: Regionalny miesiêcznik transgraniczny Stowarzyszenie Komitet Obywatelski Ziemi Kłodzkiej Teresa Bazała. Wydawnictwo Ziemia Kłodzka 57-400 Nowa Ruda, ul. Boh.Getta 4, Redakcja/redakce/redaktion: Arkadiusz Balcerzak, tel./fax +48 74 8725308, [email protected] Helmut Dohnalek (red. czeska), Joanna Golak, Julian Współwydawcy/spolunakladatelé/mitherausgeber: Golak, Ryszard Grzelakowski, Josef Krám (red. Regionalny Miesięcznik Transgraniczny. Ukazuje się od 1989 r. Solidarność Polsko-Czesko-Słowacka, czeska), Elisabeth ­Kynast-Schmidt (red. niemiecka), Ośrodek Kultury i Sztuki we Wrocławiu 57-400 Nowa Ruda, ul. Boh. Getta 4 Warcisław Martynowski, ­Petr Neuman (red. czeska), tel./fax 74 872 53 08 Czasopismo Ziemia Kłodzka” jest dofinansowane e-mail: [email protected] przez Samorząd Województwa Dolnośląskiego www.dolnyslask.pl Irena ­Rogowska, Jacek Suchodolski, Horst Ulbrich Nakład/náklad/auflage: 2000 egz/kopie/exemplare (red. niemiecka), Horst Wolf (red. niemiecka), www.ziemia.klodzka.com Druk/tisk/druck: Usługi Poligraficzne Bogdan Kokot Alicja Zaboronek. vel Ko­kociński, 57-400 Nowa Ruda, ul. A. Krajowej 15. Na okładce/na obálce/titelbild: Przygotowanie DTP/příprava DTP/ Redakcja zastrzega sobie prawo skrótów i adiustacji dostarczonych materiałów – nie zamówionych nie zwraca. vorbereitung DTP: Sławomir Kamieniarz. Redakce si vyhrazuje právo na zkratky a adjustace Rynek w Wałbrzychu dodaných materiálů – neobjednané nevrací. Tłumaczenia/překlady/Übersetzung: Die Redaktion behält sich das Recht vor, die zugeschickten Irena Rogowska, Horst Ulbrich, ­Petr Neuman, foto: Sławomir Kamieniarz Texte zu kürzen und zu korrigieren – unbestellte Texte werden Joanna Golak, Katarzyna Rima Katbeh nicht zurückgeschickt. 4 Ziemia Kłodzka nr 212

Dr hab. Maciej Szymczyk Muzeum Papiernictwa w Pałacu Prezydenckim

2 lutego 2012 r. w Pałacu watorzy Zabytków Andrzej Ku- 7 obiektów m.in. Hala Stulecia przemysłowych polichromie Prezydenckim w Warszawie od- bik, szefowa wałbrzyskiej dele- we Wrocławiu, wrocławska sta- oraz współczesną – bardzo była się uroczystość wręczenia gatury Urzędu Ochrony Zabyt- rówka, bazylika w Krzeszowie, bogatą działalność edukacyj- Rozporządzenia Prezydenta ków Barbara Obelinda-Nowak, twierdza w Srebrnej Górze. ną muzeum, stanowiącą kon- Rzeczypospolitej Polskiej na- poprzednia dyrektor muzeum Procedura o zaliczenie tynuację pierwotnych funkcji dającego dusznickiej papierni Bożena Schweizer-Makowska dusznickiej papierni do grupy papierni. status pomnika historii. Z rąk oraz za-ca dyrektora Joanna Se- pomników historii została uru- Dusznicki młyn papierniczy Prezydenta Bronisława Komo- redyńska. chomiona na wniosek dyrekto- jest pierwszym zabytkiem w Po- rowskiego dokument odebrał Według polskiego prawa ra muzeum. Decyzja o nadaniu wiecie Kłodzkim, który zyskał Marszałek Województwa Dol- pomnik historii jest najwyższą młynowi tego statusu zapadła w skali kraju tak wysoką rangę. nośląskiego Rafał Jurkowlaniec formą ochrony konserwator- m.in. dzięki temu, że obiekt Fakt, że nasze zabytki zaczyna- (muzeum jest marszałkowską skiej zabytków o szczególnej jest jedynym w Polsce i jednym ją być zaliczane do najcenniej- instytucją kultury) oraz dy- wartości dla kultury narodowej. z nielicznych w świecie młynem szych, jest również powodem rektor Muzeum Papiernictwa Znaczenie tego tytułu podnosi papierniczym w tak doskona- do satysfakcji dla mieszkańców Maciej Szymczyk. W uroczysto- fakt, że po wnikliwej proce- łym stanie. Dostrzeżono także Ziemi Kłodzkiej. ści uczestniczyło wiele osób durze jest on nadawany przez niezwykle rzadkie w obiektach związanych z muzeum, m.in. Prezydenta Rzeczypospolitej wicemarszałek Radosław Mo- Polskiej specjalnym rozpo- łoń, dyrektor Wydziału Kultury rządzeniem. Z tego względu w Urzędzie Marszałkowskim Ja- wykaz pomników historii na- cek Gawroński, burmistrz Dusz- zywany jest „listą prezydenc- nik-Zdroju Andrzej Rymarczyk, ką”. Obecnie jest na niej 48 prezes Stowarzyszenia Papier- obiektów, wśród nich Jasna ników Polskich i szef giełdowej Góra w Częstochowie, zamek firmy Arctic Paper S.A. Michał krzyżacki w Malborku, histo- Jarczyński, dyrektor generalny ryczne zespoły miast w Kazi- Stowarzyszenia Papierników mierzu Dolnym, Krakowie, Lu- Polskich Zbigniew Fornalski, blinie, Poznaniu, Toruniu, War- prezes firmy International Paper szawie, Wrocławiu i Zamościu, Kwidzyn S.A. Marek Krzykowski, pola bitew pod Grunwaldem, wiceprezes Polskiej Wytwórni Racławicami i Westerplatte. Papierów Wartościowych Piotr Z Dolnego Śląska status po- Pankanin, Wojewódzki Konser- mnika historii uzyskało dotąd amiński Ł. K fot. fot. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Bronisław Komorowski przekazuje marszałkowi Rafałowi Jurkowlańcowi i dyrektorowi Maciejowi Szymczykowi dokument ustanawiający papiernię pomnikiem historii. Bronisław Komorowski, Präsident der Republik Polen, übergibt das Dokument zur Anerkennung der Papiermühle als Geschichtsdenkmal an den Marschall Rafał Jurkowlaniec und Direktor Maciej Szymczyk. Prezident Polské republiky Bronisław Komorowski předává awicki

. S maršálkovi Rafalovi Jurkowlancovi a řediteli Maciejovi Szymczykovi fot. K fot. listinu, kterou uděluje papírně Uroczystość w Pałacu Prezydenckim. Zeremonie im Präsidentenpalast. Slavnost v prezidentském paláci statut historického pomníku Ziemia Kłodzka nr 212 5

Dr hab. Maciej Szymczyk Muzeum papírenství v prezidentském paláci

Dne 2. února 2012 v prezi- S.A. Michał Jarczyński, generální na základě speciálního rozhod- návrh ředitele muzea. Rozhod- dentském paláci ve Warszawie ředitel Sdružení polských výrob- nutí. Z tohoto hlediska seznam nutí o udělení tohoto statutu proběhla slavnost předání roz- ců papíru Zbigniew Fornalski, historických pomníků je nazý- mlýnu bylo přijato mj. díky tomu, hodnutí prezidenta Polské repub- ředitel firmy International Paper ván „prezidentským soupisem“. že objekt je jediným v Polsku a liky, kterým se uděluje dušnické Kwidzyn S.A. Marek Krzykowski, V současnosti se na něm nachází jedním z nemnohých na světě papírně statut historického po- místopředseda Polské tiskárny 48 objektů (mezi nimi Jasna Góra papírenským mlýnem v takto mníku. Z rukou prezidenta Bro- cenin Piotr Pankanin, vojvodský v Częstochowie, křižácký zámek dokonalém stavu. Za povšimnu- nisława Komorowského listinu konzervátor památek Andrzej v Malborku, městská historická tí stály také neobvykle vzácné převzal maršálek Dolnoslezské- Kubik, vedoucí valbřyské delega- jádra v Kazimierzu Dolnym, Kra- v průmyslových objektech poly- ho vojvodství Rafał Jurkowlaniec tury Úřadu památkové ochrany kowie, Lublinu, Poznani, Toruni, chromie a současná – velmi bo- (muzeum je maršálkovskou kul- Barbara Obelinda-Nowak, bývalá Warszawie, Wroclawi a Zamości, hatá vzdělávací činnost muzea, turní institucí) a ředitel Muzea pa- ředitelka muzea Bożena Schwei- bitevní pole u Grunwaldu, Rac- která je pokračováním původní pírenství Maciej Szymczyk. Slav- zer-Makowska a zástupce ředite- lawic a Westerplatte). Z Dolního funkce papírny. nosti se účastnilo mnoho osob- le Joanna Seredyńska. Slezska status historického po- Dušnický papírenský mlýn ností spojených s muzeem, mj. Podle polského práva histo- mníku získalo dosud 7 objektů je první památkou v kladském vicemaršálek Radosław Mołoń, rický pomník je nejvyšší formou (mj. Hala Století ve Wroclawi, okresu, který získal v celostátním ředitel odboru kultury v Maršál- konzervátorské ochrany pamá- vroclavské staré město, bazilika měřítku takto vysoké postavení. kovském úřadě Jacek Gawroński, tek s výjimečnou hodnotou pro v Krzeszowie, pevnost v Srebrnej Skutečnost, že naše památky starosta Dusznik-Zdroje Andrzej národní kulturu. Prestiž tohoto Górze). se začínají řadit k nejcennějším Rymarczyk, předseda Sdružení titulu zvyšuje skutečnost, že po Procedura o zařazení dušnic- pro národní kulturu, je také dů- polských výrobců papíru a ředi- podrobné proceduře titul udě- ké papírny do kategorie historic- vodem k hrdosti pro obyvatele tel burzovní firmy Arctic Paper luje prezident Polské republiky kých pomníků byla zahájena na Kladska.

Dr hab. Maciej Szymczyk Papiermuseum im Präsidentenpalast

Am 2. Februar 2012 wurde - Generaldirektor des Verbandes denten der Republik Polen ver- in die Liste der Geschichtsden- der Reinerzer Papiermühle kraft der Polnischer Papierhersteller, liehen wird. Aus diesem Grund kmäler hat der Direktor des Mu- der Verordnung des Präsidenten Marek Krzykowski - Vorsitzender trägt die Liste der Geschichts- seums ins Rollen gebracht. Der der Republik Polen im Präsiden- der Firma International Paper denkmäler den Namen „Liste Beschluss über die Zuerkennung tenpalast in Warschau der Status Kwidzyn S.A., Piotr Pankanin - der Präsidenten“. Auf der Liste dieses Status der Papiermühle des Geschichtsdenkmals zuer- stellvertretender Vorsitzender befinden sich derzeit 48 Ein- wurde unter anderem deshalb kannt. Das Dokument wurde des polnischen Wertpapierher- richtungen, einschließlich Jasna erlassen, weil es die einzige Pa- vom Präsidenten Bronisław Ko- stellers Polska Wytwórnia Papie- Góra, zu Deutsch: Heller Berg in piermühle in Polen ist, und eine morowski an Rafał Jurkowlaniec, rów Wartościowych S.A., Andrzej Tschenstochau (Częstochowa), der wenigen in der Welt, die in dem Marschall von Niederschle- Kubik - Denkmalpfleger, Barbara Ordensburg Marienburg (Mal- einem solchen perfekten Zu- sien (das Museum ist eine kultu- Obelinda-Nowak - Leiterin der bork), historische Stadtteile in stand erhalten blieb. Hier wur- relle Einrichtung des Marschal- Breslauer Niederlassung des Am- Kazimierz Dolny, Krakau (Kra- den auch die in industriellen lamtes) und dem Direktor des tes für Denkmalschutz, Bożena ków), Lublin, Posen (Poznan), Anlagen extrem seltenen Poly- Papiermuseums - Maciej Szymc- Schweizer-Makowska - ehemali- Thorn (Torun), Warschau (Wars- chromien und die sehr umfas- zyk übergeben. An der Zeremo- ge Direktorin des Museums und zawa), Breslau (Wrocław) und sende Bildungsmaßnahmen des nie nahm eine große Anzahl an Joanna Seredyńska - die Stellver- Zamosch (Zamośc), Schlacht- Museums als Fortsetzung der Menschen teil, die mit Museum tretende des Direktors. felder bei Grunwald, Rasselwitz ursprünglichen Funktionen der verbunden sind, u. a. Radosław Nach polnischem Recht (Racławice) und Westerplatte. In Papiermühle anerkannt. Mołoń - stellvertretender Mars- ist ein Geschichtsdenkmal die Niederschlesien wurden bisher Die Reinerzer Papiermühle ist chall, Jacek Gawroński - Direktor höchste Form des Schutzes von 7 Einrichtungen mit dem Titel das erste Denkmal im Kreis Glatz, der Abteilung für Kultur am Mars- Denkmälern von einer besonde- des Geschichtsdenkmals geehrt, das landesweit einen so hohen challamt, Andrzej Rymarczyk ren Bedeutung für die nationale u. a. Jahrhunderthalle in Breslau Rang erlangte. Es stimmt, dass -Bürgermeister von Bad-Reinerz, Kultur. Die Bedeutung dieser (Wrocław), Breslauer Altstadt, unsere Denkmäler zu den wert- Michał Jarczyński - Vorsitzender Auszeichnung wird zusätzlich Basilika in Grüssau (Krzeszów), vollsten für die nationale Kultur des Verbandes Polnischer Pa- durch die Tatsache hervorgeho- Festung in Silberberg (Srebrna zählen und der Stolz der Bewo- pierhersteller und Chef des bör- ben, dass der Titel nach einem Góra). hner der Glatzer Region sind. sennotierten Unternehmens Arc- sorgfältigen Verfahren in einer Das Verfahren für die Aufna- tic Paper S.A., Zbigniew Fornalski Verordnung durch den Präsi- hme der Reinerzer Papiermühle 6 Ziemia Kłodzka nr 212

Ks. prof. ndzw. dr hab. Tadeusz Fitych Mała Ojczyzna - ZIEMIA KŁODZKA I JEJ SANKTUARIA MARYJNE

Ziemia Kłodzka „Kraina Na przełomie XIX i XX wie- czających go ludzi i przyrodę”. z Ziemi, aby być dla ludzi ojczyzną Pana Boga i Maryi” – nasza ku, ksiądz profesor Joseph Wit- Natomiast ks. prof. Alojzy Marcol (…) Nowa Ruda to wspólnota”. (J. mała ojczyzna tig (*1879 Nowa Ruda - Słupiec stwierdził, że: „jako pisarz wszedł Wittig, 600 Jahre Bergstadt Neuro- Podejmując temat podsta- +1949 Göhrde, Dolna Saksonia) ze swoją teologiczno-poetyc- de, „Heimatwoche” 1937). wowego dla każdego człowieka jako jeden z nielicznych pisarzy ką twórczością do historii nie- „Bóg w niebie, a na ziemi góry środowiska życiowego, tzn. obok niemieckich o tak wielkim auto- mieckiej literatury. Jako teolog i doliny, drzewa i krzewy, kwiaty rodziny, także, wielkiej i małej rytecie moralnym, a równocze- wyprzedził w swych poglądach i zioła, strumienie i rzeki, potoki ojczyzny, pochylmy się nad wy- śnie jako wybitny teolog, filozof, epokę. Jako człowiek zaliczany i potoczki wciąż podpowiadają borem myśli należących do ludzi poeta, kronikarz Nowej Rudy bywa do wielkich postaci religij- człowiekowi, co ma robić i gdzie kultury i nauki. i Słupca oraz piewca Ziemi Kłodz- nych XX wieku”. może znaleźć zagubioną drogę do Ksiądz Prymas Wyszyński, kiej - określał umiłowaną przez Ponadto niezwykle cenną raju. Ale ludzie stracili ten zmysł”. podczas swego trzyletniego in- siebie Ziemię Kłodzką, swą małą i modelową jest ks. prof. Wittiga (J. Wittig, opowiadanie „Tajemni- ternowania (od 25 IX 1953- 26 X kłodzką ojczyznę, jako „krainę próba zmierzająca do opisania cze nakazy”). 1956) wyznawał Rodakom: „Dla cudów, krainę Boga”. Jest w niej i przystosowania ludowej religij- „Prawdziwym znawcą kamie- nas po Bogu największa Miłość ukryta „szczególna tajemnica”, ności, znanej mu od dzieciństwa ni ani kwiatów nigdy nie byłem. to Polska! (…) Kocham Ojczyznę bogactwo sacrum oraz życiodaj- (w tym czasie w całej Europie Nie zajmowałem się też nigdy więcej niż własne serce i wszyst- na kultura ducha. Wittigowskie dominowała kultura agrarna), systematyką kwiatów ani traw, ko, co czynię dla Kościoła, czynię opowiadania są poświęcone do coraz bardziej uprzemysło- jak to mają w zwyczaju czynić bo- dla niej” (25 XI1953). z jednej strony wydarzeniom wionego, nowoczesnego i se- tanicy, ponieważ w obliczu Boga Z kolei Słowiański Papież autobiograficznym prof. Wittiga, kularyzowanego przez kolejne każda istota żyje dla samej siebie, pouczał i umacniał nas formułu- a z drugiej odsłaniają wpływ sa- ideologie, społeczeństwa XX w.. tak więc i ja wypraszam sobie ja- jąc ważne przesłanie: „Ojczyzna kralności Ziemi Kłodzkiej na jego Zarazem opowiadania Wittiga kiekolwiek klasyfikowanie mojej jest naszą matką ziemską. Polska osobową tożsamość i efektywną możemy postrzegać także jako osoby, ponieważ chcę być samo- jest matką szczególną. Niełatwe realizację sensu życia. znaczący trud umacniania wśród dzielny i możliwie mało podobny są jej dzieje, zwłaszcza na prze- Wielu uczonych opubliko- mieszkańców świadomości re- do kogokolwiek innego, z wyjąt- strzeni ostatnich stuleci. Jest wało liczne, niezwykle trafne ligijno-kulturowej wspólnoty kiem mojego boskiego Stwórcy, matką, która wiele przecierpiała oceny jego życia i twórczości. Ziemi Kłodzkiej i zachowania jej na którego obraz i podobieństwo i wciąż na nowo cierpi. Dlatego Prof. Lesław Koćwin zauważył, że historycznej ciągłości. Wielokul- zostałem stworzony” (J. Wittig, też ma prawo do miłości szcze- „w prozie Josepha Wittiga prze- turowość, która często była trak- opowiadanie „Misterium świata gólnej” (Jan Paweł II, Pamięć jawia się swoisty „uniwersytet” towana przez niektórych jako kwiatów”). i tożsamość; zob. Tenże – Myśląc jego życia, do którego zaliczyć wstydliwy balast, stanowi dla ks. „Jedną z najpiękniejszych Ojczyzna), należy w pierwszym rzędzie ota- prof. Wittiga cenny atut i kulturo- służebnic Bożych na tej Ziemi jest we bogactwo swojej małej ojczy- Nysa Kłodzka (…). Tak długo jak zny. W konsekwencji całą twór- Duch Boży unosił się nad wodami „Ojczyzna to kraj „Strony rodzinne, to ziemia czość literacką Wittiga można Ziemi Kłodzkiej, wszystko w dole dzieciństwa, i majątek, określić mianem „teologii ziemi pogrążone było w chaosie i niepo- Miejsce urodzenia To dom rodzinny, rodzinnej” (Sławomir Łodziński). rządku. Gdy chciał naprawdę za- To jest ta mała najbliższa dzieciństwo, rodzina, Ksiądz profesor Wittig na kartach mieszkać w swoim od wieczności swych, ciągle zbyt mało znanych, ukochanym miejscu, wysłał Nysę ojczyzna to historia i kultura, dzieł i publikacji wyznał między Kłodzką do jego uporządkowania. Miasto, miasteczko, wieś to praca i ludzie, z którymi innymi: Zawsze dech w piersi zamiera, gdy Ulica, dom podwórko jestem związany „Ziemia ojczysta była moją pracowita służąca bierze się do ro- Pierwsza miłość a wobec których jestem Biblią, również moim Nowym Te- bienia porządków (…). Na Ziemi Las na horyzoncie zobowiązany; stamentem, który lud otrzymał Kłodzkiej Nysa zatacza piękny łuk od naszego Boga, na znak, że po przed sanktuarium w Bardzie. Ach, Groby” i strony rodzinne są dzięki raz trzeci obdarza go miłością. cała tamtejsza okolica jest jednym Tadeusz Różewicz temu wszystkiemu Hrabstwo kłodzkie, to kraj cudu, Ave Maria. Nie wiadomo czy jest prawdziwym spotkaniem kraj Boga”. (J. Wittig, opowiada- tak pięknie, ponieważ znajduje się Lecz aby drogę mierzyć z moim Bogiem.” nie „Jezus narodził się w drodze do tam cudowne miejsce poświęcone Lądka”). Maryi. A może cudowne miejsce przyszłą, (Alfred Delp SJ) „Nowa Ruda jest ojczyzną jest właśnie tam dlatego, że jest Trzeba pamiętać, skąd się (…) To kawałek planety, który od tak pięknie? Sądzę, że niebiańska wyszło” niepamiętnych czasów obdarzo- Dziewica osiedliła się tam, gdyż Cyprian Kamil Norwid ny jest łaską nieba, a siłę czerpie jest tam tak pięknie i ponieważ Ziemia Kłodzka nr 212 7

tatów poświęconych przesłaniu ju sanktuariów maryjnych duże małej architektury sakralnej Zie- znaczenie odegrała posługa mi Kłodzkiej, Ksiądz profesor Hel- duszpasterska wielu zakonów. mut Juros (UKSW Warszawa), wy- Jako pokłosie trydenckich reform bitny polski uczony i uczeń Jana i odnowy religijnej polskiego na- Pawła II, przesłał mi niezwykle rodu, w XVII w. powstała prawie lapidarną, przyjacielską, ale jakże połowa ośrodków kultu Matki Bo- ważką prośbę, a dla Czytelników żej. Dane historyczne podają, że użyteczną syntezę: ”(…) To, że w 1722 r. istniało w Polsce 1.112 mieszkasz w Hrabstwie Kłodzkim ośrodków kultu maryjnego, ale jest geopolitycznie zobowiązują- tylko 25 ma dzisiaj ponadregio- ce na polu nauki, kultury, religii. nalny charakter. Wymownym jest Twoja Ziemia Kłodzka nie jest tyl- tu fakt, że w Polsce znajduje się ko Gottes Acker - Bożą Rolą, lecz również ponad 1.000 obrazów także przedstawia - jak donosisz i wyobrażeń maryjnych słyną- – „Boże Młyny”. W jakim sensie? cych łaskami. Najpopularniejszą Dla mnie była ona od dzieciń- Hodegetrią jest jednak Matka stwa cudowną katedrą, syntezą Boża Częstochowska. katedry chrześcijańskiej Europy. Przy tym nasza Ojczyzna jest Nie pozwól, by stała się tylko ru- drugim krajem w Europie pod iną chlubnej przeszłości! (…)”. względem liczby koronowanych Mówiąc krótko, integralnie wizerunków. Początki tej prakty- uformowany człowiek, świado- ki znajdujemy w XVI w. we Wło- my otaczającego go bogactwa szech, a do jej rozwoju przyczy- duchowego i znaczenia niepo- niło się zainteresowanie papieży Matka Boża Bolesna z Zielonej Doliny wtarzalnego dziedzictwa kultu- XVII w. Przed nami są tylko Wło- Nysa po całodniowej pracy zakre- idziemy, żeby się już nigdy nie roz- rowego naszej ziemi, który mówi: chy, a po nas Hiszpania i Cesar- śla dumny łuk i skłania się poboż- dzielić. Nie w tym co mówimy, tkwi „ojczyzna jest wysoko nade mną”, stwo Habsburskie. W latach 1717 nie przed Panem Bogiem” (J. Wit- źródło wiele obiecującej prawdy ale także „Ojczyzna – to realna - 2000 ukoronowano w Polsce tig, opowiadanie „Nysa Kłodzka”). i życia, lecz w tym, że razem po- cząstka Bożej nieskończoności. Je- 196 wizerunków (A. Witkowska), „W jakiejś niemieckiej książce dążamy” (J. Wittig, opowiadanie steśmy za nią odpowiedzialni”, na a w chwili obecnej jest ich po- napisano, że oczekujący człowiek „O czekaniu i przychodzeniu”). Śląsku (w regionie trzech kultur), nad 200, w tym 31 kresowych jest świętym. Nie mogę podać ty- Kiedy spowodowana przez a zwłaszcza na Ziemi Kłodzkiej – (ok. 8% ogółu). Nie zapominamy tułu tej książki, ani tym bardziej nazistów II wojna światowa, wo- „Krainie Pana Boga i Maryi” znaj- przy tym, że koronowane obrazy miejsca, w którym to napisano. dzów i naród uczyniła swoim bo- dzie odpowiednie miejsce do i pielgrzymki, to zaledwie dwie Być może, że na amen wczytałem giem, w 1946 r. Joseph Wittig tak pracy, odpoczynku, wyciszenia, z kilkunastu podstawowych form się w to, co napisane, czyniąc wy- pisał o swoim wygnaniu z małej zachwytu, modlitwy i powierze- kultu maryjnego pielęgnowane- razy moimi przyjaciółmi. Mówię ojczyzny, w którym upatrywał nia Matce Bożej – patronce tego go od stuleci w tradycji Kościoła o ludziach czy o książkach? O lu- powszechną karę za naruszenie regionu, własnych problemów katolickiego. dziach i o książkach, gdyż stano- pierwszego przykazania: „Nie i wyzwań, próśb i zatroskania. Wymownym jest również ko- wią jedno. Ludzie też są bardzo będziesz miał bogów cudzych lejny fakt - mapa polskich sank- osobliwymi książkami”. (J. Wittig, przede mną”. „Oto podnoszę ten Sanktuaria maryjne tuariów uświadamia nam, że opowiadanie „O czekaniu i przy- niezwykły kielich ofiarny ku niebu: w Polsce ich rozmieszczenie nie jest rów- chodzeniu”). na jego obrzeżach błękitne góry, Na polskiej ziemi jest ok. 500 nomierne na obszarze naszego „(…) Proszę moich przyjaciół, na ich szczytach i w dolinach po- sanktuariów pielgrzymkowych, kraju (zob. Mapa ośrodków kultu aby wyczytali z niej [książki] jak między nimi zdobne diamenty z tego ok. 300 - to ośrodki o cha- maryjnego, w: Z dawna Polski najwięcej piękna i dobra. Albo- i rubiny sanktuariów maryjnych: rakterze lokalnym, istnieją prak- Tyś Królową, Szymanów 1983). wiem, co ja myślę nie jest prawdą Barda, Marii Śnieżnej, Kralików tycznie w każdym dekanacie. Jest na niej kilka obszarów, gdzie i nie jest prawdą, co ty myślisz, ale i Wambierzyc; przy drogach W tej liczbie sanktuaria maryjne, występuje wyraźna ich kon- to co myślimy razem, jest już dro- niezliczone krzyże i figurki świę- a jest ich 430, stanowią aż 85 % centracja. Jedynie w Karpatach gą do prawdy. Gdy dwoje lub tro- tych... W samym środku, jak perła wszystkich sanktuariów w Polsce. istnieje ponad 130 sanktuariów je w moim imieniu mówi, jestem w muszli, mój dom rodzinny w do- Najstarsze z nich pochodzą z XIII i ośrodków pielgrzymkowych pośród nich [Mt 18,20]. To powie- linie łąk i olch... Tę czarę wyrywam i XIV w. i znajdują się na Dolnym (prawie 15 % ogółu), z których dział On, który sam sobie nadał sobie z serca i drżącymi rękoma Śląsku. Sama jasnogórska Czarna ponad 30 posiada koronowa- trzy imiona: Droga, Prawda i Ży- podnoszę ku niebu – tę najcięż- Madonna jest czczona od XIV w., ne wizerunki Matki Bożej (tzn. cie /…/ Dostrzegacie przyjaciele, szą ofiarę mojego życia. Składam (jej wizerunek był koronowany 8 prawie 20 % wizerunków tego że nie tylko Prawdę odnajdujemy, ją Bogu, chyląc czoła przed jego IX 1717 r.). Co więcej, to najważ- typu w Polsce). Tak znaczne „za- gdy idziemy razem, ale również świętą wolą”. niejsze centrum pielgrzymkowe gęszczenie” miejsc kultu religij- Życie! Odnajdujemy też Drogę, W 2009 r., w związku z fak- w Polsce i w Europie Środkowej, nego wyróżnia Karpaty spośród którą kroczyć jest nam dane. Jakie tem realizowania na Dolnym Ślą- powstało dzięki zasługom ślą- innych obszarów górskich - za- to piękne, że możemy iść razem sku kolejnych wernisaży mojej skiego księcia Władysława Opol- równo Polski, jak i całego świata tą samą drogą! Przypuszczalnie, autorskiej wystawy „Boże Młyny” czyka (1382 r.). chrześcijańskiego. Drugim regio- aż do celu ostatecznego. Razem oraz licznych wykładów i warsz- Od średniowiecza w rozwo- nem, o dość dużym „nasyceniu” 8 Ziemia Kłodzka nr 212

grzymuje ok. 7-8 mln Polaków wybujałe formy dewocji, związa- (tzn. ok. 15 %. ludności naszego nej m.in. z wizerunkami świętych. kraju i 3-5% wszystkich chrześci- Negując kult Maryi i pośrednic- jańskich pielgrzymów na świe- two świętych, w konsekwencji cie). Przy tym aż 200 tys. naszych odrzucały one także obecność rodaków uczestniczy w piel- obrazów w świątyni. Luter przy- grzymkach zagranicznych. jął jednak bardziej ugodową pozycję, uznając wizerunki za Potrydencki kult Matki adiafora i dostrzegając ich wa- Boskiej Bolesnej na Dolnym lory dydaktyczne. Przeciw obec- Śląsku ności obrazów, jako przejawom Na wstępie warto zauważyć, bałwochwalstwa, zdecydowanie że Stary Wielisław z obecną tu występowali Jan Kalwin i Ulrich figurą Matki Bożej Bolesnej był Zwingli. jedyną katolicką parafią Ziemi Przede wszystkim w trosce Kłodzkiej, jaka ostała się po wy- o przeprowadzenie reformy we- buchu reformacji protestanckiej wnętrznej Kościoła katolickiego, na Ziemi Kłodzkiej. Z kolei tutej- jak też i pod naciskiem działań sze lokalne mikrosanktuaria ma- reformacyjnych, w kwestii obra- ryjne powstałe m.in. jako wotum, zów wypowiedział się Sobór Try- za łaskę ocalenia życia mieszkań- dencki (sesja XXV, 3-4 XII 1563 r. ców w czasie zaraz i dramatycz- - O wzywaniu, czci oraz relikwiach nych w skutkach XIX-ych pande- świętych i o świętych obrazach). mii cholery, reprezentuje sobą Ojcowie Soborowi podkreślili Stary Wielisław chociażby święta przestrzeń raz jeszcze, że cześć okazywa- kapliczki Matki Bożej Bolesnej na obrazom skierowana jest do sanktuariów jest Wyżyna Kra- Co roku nawiedza je ponad 12 w Zielonej Dolinie w Kudowie- ich pierwowzorów. Utrzymano kowska-Częstochowska, gdzie mln pielgrzymów rocznie. Nato- Zdroju. więc w mocy decyzję, że obrazy znajduje się ponad 40 ośrodków miast najważniejsze europejskie Ruchy reformatorskie XVI w. Chrystusa, Maryi i świętych po- pielgrzymkowych (8 % ogółu), centra kultu religijnego groma- zapoczątkowane m.in. wystą- winny być umieszczane w ko- z tego blisko 15 z koronowanymi dzące prawie 25 milionów pątni- pieniem Marcina Lutra w 1517 r., ściołach, ponieważ ludzie uzy- wizerunkami Maryi (ok. 9 %). ków (tzn. 15% pielgrzymujących w pewnej mierze były reakcją na skują pełniejszą wiedzę i zostają chrześcijan) stanowią: Rzym Jasna Góra – „duchowa z Watykanem (ok. 8 mln, w tym stolica Polski” i główny cel 60-100 tys. Polaków), Lourdes uczestników pielgrzymek (ok. 6 mln), Jasna Góra w Często- Wbrew uproszczonym oce- chowie (4-5 mln). nom procesu sekularyzacji Należy tu podkreślić, że Ja- i globalnego kryzysu świado- sna Góra należy do największych mości, w skali naszego globu i najważniejszych ośrodków kul- obserwuje się rozwój nie tylko tu religijnego w świecie, a po samego chrześcijaństwa (m.in. Lourdes jest zarazem drugim co na południowej półkuli), ale rów- do wielkości centrum kultu ma- nież fenomenu ożywionej reli- ryjnego na naszym kontynencie. gijności w postaci m.in. migracji Charakterystyczną cechą Jasnej pielgrzymkowych. W niektórych Góry, wyróżniającą ją od innych wielkich religiach należy ona do światowych sanktuariów, jest tzw. pięciu filarów religijności masowość pieszych pielgrzymek i odbywa się ją przynajmniej raz (występujących od XV w.). Trady- w życiu. Według statystyk, cyto- cja pielgrzymowania z szeregu wanych przez naukowców (m.in. polskich miast i regionów trwa prof. A. Jackowski z UJ), szacuje nieprzerwanie od wielu stuleci się, że na całym świecie w piel- (z Warszawy od 1711 r.). Jasna grzymkach uczestniczy około Góra jest celem ponad 70% 250 milionów osób rocznie, w tej uczestników pielgrzymek odno- liczbie aż 150 milionów stanowią towywanych w naszym kraju. Co chrześcijanie. W samej - nadal ciekawe, w ostatnich dziesięcio- „uśpionej” i zlaicyzowanej Eu- leciach pielgrzymkom towarzy- ropie - około 30 milionów osób, szy zarazem kolejny liczny krąg głównie katolików, poświęca swe wiernych praktykujących formę wakacje i urlopy na odbywanie tzw. duchowego pielgrzymowa- pielgrzymek. Największe w świe- nia. cie sanktuarium maryjne znajdu- Każdego roku do wybranego je się w Guadalupe w Meksyku. przez siebie miejsca kultu piel- Stary Wielisław Ziemia Kłodzka nr 212 9

mi trzy koronowane wizerunki), współcierpienia Maryi w dziele odnotowujemy w południowo odkupienia znajduje swoje od- wschodniej części – głównie na zwierciedlenie także w znanym Ziemi Kłodzkiej. Z kolei na 340 polskim nabożeństwie wielko- kościołów dedykowanych Matce postnym - Gorzkich Żalów. Bożej (aż 1/3 wszystkich świątyń), Przez szereg stuleci Kościół wezwanie Matki Bożej Bolesnej katolicki obchodził aż dwa świę- nosi aż 5% tej kategorii. W tej ta dla uczczenia cierpień Naj- liczbie znajdujemy 21 kościołów świętszej Maryi Panny: w piątek filialnych i pomocniczych, para- przed Niedzielą Palmową - Mat- fialne oraz 6 kaplic. Ponadto na ki Bożej Bolesnej i 15 września terenie metropolii wrocławskiej - Siedmiu Boleści Maryi. Wize- znajdujemy znaczącą liczbę 225 runek w ikonograficznym typie ruchomych obiektów sakralnych Mater Dolorosa (Matka Boża Bo- poświęconych Matce Bożej Bo- lesna), ujęcie z popiersiem Maryi lesnej. Dominującą grupą są tu oraz z gorejącym sercem, w któ- figury w liczbie 164 (aż 72,5%), re wbite jest siedem mieczy, był a następnie 43 obrazy MBB (19%) rozpowszechniony w baroku, oraz 19 ołtarzy (8,5%). zwłaszcza w XVIII w.. Stało się W minionych stuleciach iko- tak za sprawą przede wszystkim nografia chrześcijańska przed- liturgii Kościoła Powszechnego stawiała Matkę Bożą Bolesną (w XVIII i XIX m.in. sami papie- w trojaki sposób: najstarsze wy- że rozszerzyli celebrację dwóch obrażenia pokazują Maryję pod świąt Matki Bożej Bolesnej na krzyżem Chrystusa, nieco póź- cały Kościół), a jedynie drugo- niejsze (od XIV w.) jako Pietę, czy- planowo jako pokłosie działań li Maryję z Jezusem złożonym po kontrreformacyjnych, w wyniku Ołtarz w Bardzie Śląskim śmierci na Jej kolanach. W tym których kult maryjny przeżywał czasie pojawiają się obrazy i figu- swoje apogeum. utwierdzeni w podstawowych by Matki Bożej Bolesnej. Miej- ry Maryi z mieczem, który przebi- artykułach wiary. Co więcej, ob- sca ich obecności stosunkowo ja jej pierś czy też serce. Później Ziemia Kłodzka oraz jej razy stanowią znaczący impuls szybko stawały się sanktuariami pojawia się większa liczba mieczy liczne „rubiny i diamenty” - zarówno dla umacniania czci maryjnymi i celami pielgrzymek – od pięciu do siedmiu włącznie. sanktuaria maryjne i miłości Boga, jak też i samej po- wiernych z diecezji wrocławskiej. Znany jest także średniowiecz- Ziemia Kłodzka jest jednym, bożności. Novum stanowił zakaz Najstarsze z nich powstało już w ny hymn Stabat Mater. Wątek z nielicznych w Polsce regionów, umieszczania w jakimkolwiek XV w. w Bobolicach k/Ząbkowic miejscu, bądź też w kościele Śl., a kolejne z nich to Stary Wie- „niezwykłego obrazu” bez zgody lisław k/Polanicy-Zdroju (figurka biskupa. Wypełniając wskazania z XIII w.), kościół parafialny Na- Soboru trydenckiego biskupi wiedzenia NMP w Mściwojowie wielu krajów bezpośrednio zajęli k/Jawora (figura MB Siedmiobo- się również układaniem trakta- lesnej z XVII w.) oraz najstarsza tów o architekturze i malarstwie świątynia Wałbrzycha (z gotycką kościelnym. figurą Piety - XIII w.) – „serce mia- Należy w tym miejscu przy- sta”. Po roku 1945 analogiczne pomnieć, że od w X w., tzn. od sanktuaria powstały w dwóch początków chrystianizacji w Pol- miejscowościach, w których zna- sce, kult maryjny rozwijał się pa- lazły się obrazy Matki Bożej Bole- ralelnie do trendów chrześcijań- snej przywiezione przez Polaków skiej kultury religijnej zarówno z Kresów Wschodnich, tzn. w Ło- Zachodu, jak i Wschodu. W spo- zinie k/Trzebnicy (obraz z XVIII sób szczególny nasi przodkowie w.) i w Wapiennicach k/ Oleśnicy. oddawali hołd Bożej Rodzicielce. Wymownym jest tu także Jednym z przejawów kultu maryj- fakt, że w archidiecezji wrocław- nego w naszym kraju, już od XII skiej, wśród 30-tu najczęściej w. było nabożeństwo do V lub VII występujących typów tytułów Boleści i Radości Maryi. W Koście- kościołów, aż 9 stanowią tytu- le zachodnim pierwsze przejawy ły maryjne. Co więcej, na ziemi kultu Matki Bożej Bolesnej sięga- dolnośląskiej kościoły noszące ją XIII w.. W Polsce spotykamy się wezwania maryjne częściej wy- z nimi w wieku XIV. Na Ziemi dol- stępują we wschodniej jej części, nośląskiej obok powszechności a największą ich koncentrację, i to i zróżnicowanych form tej formy wraz ze średniowiecznego rodo- kultu spotykamy obrazy i rzeź- wodu sanktuariami (posiadający- Matka Boża Bardzka 10 Ziemia Kłodzka nr 212 na obszarze których znajduje w Słupcu k/Nowej Rudy (k. XVII w liczne ołtarze, figury i obrazy ców dziedzictwa kulturowego się tak gęsta sieć sanktuariów w.). Stały się one celem wielu dedykowane Maryi, z upływem omawianego regionu, nie tylko maryjnych. W wiekach XIII i XIV pielgrzymek krajowych i zagra- wieków i dziesięcioleci stawał się nie zdziwił, ale wręcz uradował zaistniała tu największa w Pol- nicznych. Kilka z nich corocznie swego rodzaju „duchową Kaną doniosły fakt, że w roku 2009 sce dynamika kultu maryjnego, nawiedzało do 200 tys. pątni- Galilejską” – przestrzenią owoc- - z okazji 550-lecia dawnego a przez całe średniowiecze zie- ków. Nie tylko z pobliskiego nej wymiany darów i przemiany Hrabstwa Kłodzkiego – Matka mia ta przodowała pod wzglę- Kłodzka, kilkakrotnie w roku, ludzkich serc. W konsekwencji Boża Wambierzycka, w oficjalny dem ilości tytułów maryjnych prowadzono procesje do Matki przez stulecia wielu chrześcijan i uroczysty sposób została ogło- wznoszonych świątyń. Co wię- Boskiej Bardzkiej. Strukturę pro- (m.in. męczennik z Dachau bło- szona Patronką tego regionu. Jej cej, ze strony Śląska otacza ją cesji i takiż charakter modlitew- gosławiony ks. Gerhard Hirsch- wyobrażenia plastyczne stano- kolejne 50 centrów pielgrzym- no-rekolekcyjny miała wówczas felder), w mistyczny sposób - na wiły m.in. jeden z często wystę- kowych, a od granicy z diecezją większość pielgrzymek. Ludowe wzór św. Jana Apostoła - wzięło pujących elementów wyposaże- hradeckralovecką dalsze - ok. mądrości w postaci porzeka- Maryję do swych domostw i na nia domowych oratoriów – tzw. 60-ciu miejsc pielgrzymkowych deł głosiły, że rok bez odbytej wymagające ścieżki codzienne- „kącików Pana Boga” także na (zob. Mapka: Miejsca pielgrzym- i głęboko przeżytej pielgrzym- go życia. W efekcie doświadczyli Śląsku, Morawach i Czechach. kowe na Ziemi Kłodzkiej i czeskim ki należy uznać za stracony. oni prawdziwości słów, że du- Na zakończenie warto tu pograniczu). W efekcie mieszkańcy tej ziemi chową twierdzą i „kręgosłupem” podkreślić, że w okresie 4 800 własnej tożsamości każdego - 4 600 p.n.e. na obszarach Eu- Miejsca�pielgrzymkowe�na�Ziemi�K³odzkiej�i�czeskim�podgraniczu człowieka wierzącego jest przy- ropy Środkowej, które po napły- jaźń z Jezusem oraz nieprzemi- wie Indoeuropejczyków stały Krzeszów (na�Œl¹sku�ok.�50-ciu�miejsc�pielgrzymkowych) jającej aktualności starożytnego się kolebką Słowiańszczyzny,

Vernéøovice adagium z III w. iż „duszą kultury w szerokim pasie od zachodu + Broumov Nowa�Ruda -�Sanktuaria�ponadregionalne + (g³ówne�miejsca�kultu) jest kultura duszy”. stykającym się z wyznaczoną po + Bardo + S³upiec Malé�Svatoòovice Bo�anov -�Sanktuaria�lokalne Wambierzyce Całościowo pojęty, malow- wielu tysiącach lat przez Germa- Hvìzda + -�Kaplice�p¹tnicze K³odzko niczy krajobraz sakralny Ziemi nów granicą Słowian (limes So- Republika�Czeska S³one�(Zielona�Dolina) - wygas³e�miejsca�kultu�z�XIV�i�XV�w.: Krosnowice�p.w.�œw.�Jakuba Ap; Mariañska�Górka Radochów O³drzychowice�K³odzkie,�pw.�œw.�Jana�Chrz.; ¯elazno,�p.w.�Œw.�Marcina; Kłodzkiej, do dzisiaj jest tworzo- rabicus) pojawiła się najstarsza Bystrzyca�K³odzka,�p.w.�œw.�Micha³a; Szalejów�Górny,�p.w.�œw.�Jerzego. ny zarazem przez ponad 5 tys. cywilizacja Europy. Wspomnia- Dobruška-Studánka Stary�Wielis³aw L¹dek�Zdrój + -�przygraniczne�miejsca przydrożnych figur, kapliczek, ną tu część naszego kontynentu + pielgrzymkowe�z�60-ciu + Miêdzygórze w�diecezji��Hradec�Kralove. + Døíš�- Deštné Opoèno kolumn, a także wielokształt- stanowił również Śląsk. W po- nych nisz domów mieszkal- bliżu dzisiejszego Wrocławia + Dø izna�-Pøepychy Neratov + Králíky nych. W istocie, krzyże, kapliczki - stolicy tego regionu, znajduje Homole + + Klášterec�nad�Orlicí przydrożne i dzwonnice, tak jak się dawna góra kultowa – Ślę-

Diecezja�Hradec�Kralowe; Archidiec.�O³omuniec; i kościoły oraz wieże kościelne ża (miejsce kultów pogańskich uzewnętrzniają istotne połą- w starożytności, m.in. słowiań- czenie nieba z ziemią. Stając się skiego bóstwa wody), gdzie Do wybuchu II wojny Świa- mieli zarówno czas dla Trójjedy- szczególnego typu drogowska- już przed 7000 laty, podobnie towej na Ziemi Kłodzkiej istnia- nego Boga Miłości i Maryi, jak zem. Na sposób sobie właści- jak w innych miejscach Europy ło aż 12 sanktuariów maryjnych też otwarte serce dla współcze- wy, nadal przekazują ludziom Środkowej (Drezno, Lipsk) funk- i miejsc kultu maryjnego (w tym snych im ludzi wszech kultur. użyteczne wskazanie św. Pawła cjonowały mniej lub bardziej aż 9 powstało przed reformacją Należy zauważyć, że nie Apostoła Narodow: „szukajcie rozbudowane pogańskie kom- M. Lutra). Ponadto w okresie tylko w okresie germanizacji, tego co w górze” (Kol 3,1) oraz pleksy sakralne (nb. aż o 2000 XVIII-XX w. powstały na Ziemi Kulturkampfu czy też w okresie liturgiczne zaproszenie cele- lat starsze niż kamienne kręgi Kłodzkiej jeszcze cztery kaplicz- odrodzenia narodowego, cenną bransa: „sursum corda” – „w górę Stonehenge (nadal nie do końca ki pątnicze – mikrosanktuaria rolę odegrały tu liczne opowia- serca”, ‘vzhůru srdce”, „ erhebet die poznane) i piramidy. maryjne (m.in. w 1832 r. MB dania ludowe. Pełniły one waż- Herzen”. Z tego względu do dzi- Aktualnie, o wielokulturowej Bolesnej w Zielonej Dolinie, ak- ną funkcję integracyjną, eduka- siaj, mała architektura sakralna Ziemi Kłodzkiej „krainie Pana tualnie w Kudowie-Zdroju – zob. cyjną i kulturotwórczą. Stanowi- nic nie straciła na swej aktual- Boga i Maryi” (a pod względem reprodukcja) oraz cztery dróżki ły cenną syntezę świadomości ności. ukształtowania terenu gigan- maryjne i kaplice różańcowe. duchowego i religijnego sensu Nie dziwi więc nas fakt, tycznym „śląskim Cromlechu”) Międzynarodowe, regional- życia. Umacniały w prostych lu- że Ziemia Kłodzka od szeregu - części Dolnego Śląska - mo- ne i lokalne miejsca pielgrzym- dziach kulturę, rozumianą jako wieków była określana mia- żemy już mówić jako o świętej kowe oraz ogrody i ścieżki ma- umiejętność dziedziczenia: bo- nem Kraju Maryi (Marienland). przestrzeni, i to tak dalece oraz ryjne od wieków kształtowały gatych dziejów, odpowiedzial- Zasadność tego miana ukazuje wysoko w duchu chrześcijań- żywą wiarę, religijność i kulturę ności i odwagi przodków, do- chociażby, niemalże identyczna, skim rozwiniętej, że za ks. prof. mieszkańców tego regionu. Do robku i solidarności wybitnych gdy idzie o występowanie na Helmutem Jurosem możemy najważniejszych z nich należą: rodaków, szeroko pojętej tra- tym obszarze stopnia intensyw- jedynie powtórzyć, iż jest ona Bardo Śl. (XIII w.), Wambierzy- dycji i zwyczajów oraz świado- ności chrześcijańska przyjaźń „syntezą katedry chrześcijań- ce (XIII w.), Stary Wielisław (XIV mości piękna tutejszej przyrody przeżywana tak z Jezusem jak skiej Europy”. Ta pod wieloma w. – zob. reprodukcja), Kłodzko i krajobrazów. i z Maryją. Odsłania ją chociaż- względami przebogata ziemia, (XIV w.), Góra Igliczna (1750 r.; Ponadto region Ziemi by bliższa analiza 220 zachowa- nasza mała ojczyzna, stanowi najwyżej położone w Sudetach Kłodzkiej, który posiada wiele nych obiektów małej architek- więc jeden z niekwestionowa- – 847 npm), Lądek–Zdrój (1679 kościołów noszących wezwania tury sakralnej ziemi kudowskiej. nych klejnotów europejskiego r.) i Góra Wszystkich Świętych maryjne oraz wyposażonych Byłych mieszkańców, jak i znaw- dziedzictwa kulturowego. Ziemia Kłodzka nr 212 11

Agnieszka Czapowska-Lewandowska, Franciszek Piszczek Towarzystwo Miłośników KrosnowiC

Towarzystwo Miłośników kowych, spotkanie pierwszych niepełnosprawnych mieszkają- nia melomanów z artystami, mu- Krosnowic postawiło sobie za cel osadników oraz „Historia parafii cych w Krosnowicach, rodzin wy- zykami i śpiewakami. Znakiem przybliżenie wiedzy o historii swo- św. Jakuba Apostoła Rengersdorf magających wsparcia, chorych, firmowym festiwalu stały się sta- jej miejscowości i jej mieszkańców, – Krosnowice 1326 – 2006”, „Poże- samotnyh, osób w podeszłym tuetki z „Nutą Reimanna” i ciastka gromadzenie i upowszechnienie gnanie lata:, gdzie goszczono or- wieku. Organizowano zbiórki „Reimannki” Mieczysławy Mach- faktów związanych z osadnic- kiestry dęte: Musikkapelle z Kim- wśród osób prywatnych i pod- niowskiej. Powstają kolejne tomy twem po 1945 r., troskę o zabytki, ratshofen i z Frauenzell z Bawarii, miotów gospodarczych. Od kilku kronikarskich zapisów i fotografii, rozbudzanie zainteresowań ży- dożynki krosnowickie z autorską lat mieszkańcy będący w trudnej artykułów prasowych i nagrania ciem i twórczością lokalną. prezentacją inscenizacji Liliany sytuacji materialnej, za pośred- DVD i CD; zawiązują się festiwalo- Dziesięcioletnia historia dzia- Figurskiej, wigilia środowiskowa nictwem TMK, mogą korzystać we znajomości i przyjaźnie. łalności TMK jest bardzo bogata. z udziałem teatrzyku „Trzpiot” z zasobów Banku Żywności. W 2010 r. realizowano projekt Do corocznego kalendarza imprez z autorskim wstępem „Wieczoru Ważnym elementem działal- pn. „W hołdzie Ignazemu Reiman- należą: Kostiumowy bal karnawa- Wigilijnego” w reżyserii Anny Paś- ności stowarzyszenia jest orga- nowi w roku jubileuszowym 190 łowy dla najmłodszych, Majówka, ko. nizacja corocznych międzynaro- rocznicy urodzin i 125 rocznicy obchody Nocy Świętojańskiej, W maju 2004 r. ukazała się pu- dowych festiwali im. I. Reimanna. śmierci kompozytora”, pod patro- Festyn odpustowy popularnie blikacja pt.: „Rankowo czyli Krosno- Odbywają się one nieprzerwanie natem Konsulatu Generalnego zwany Jakubkiem, Warsztaty pla- wice. Wspomnienia mieszkańców od roku 2002. Dorobek dziesię- Niemiec we Wrocławiu, Marszałka styczno – rękodzielnicze, Obchody Krosnowic piórem gimnazjalisty”, ciu festiwali to koncerty – poza Sejmiku Dolnośląskiego i Staro- Śwęta Dożynkowego, Festiwal im. wydana pod redakcją Huberta Kre- Wambierzycami i Krosnowica- sty Powiatu Kłodzkiego, współfi- I. Reimanna, Wigilia środowiskowa cha. Książka ta powstała w efekcie mi – odbywały się w Kudowie- nansowany ze środków Zarządu dla mieszkańców Krosnowic. realizowanego w 2004 r. projektu Czermnej, Broumovie, Radkowie. Powiatu Kłodzkiego i Urzędu Członkowie stowarzyszenia „Rankowo czyli Krosnowice”, który W Krosnowicach wystąpiły 22 Marszałkowskiego Województwa zasłynęli jako twórcy i współor- zakładał oprócz publikacji utwo- chóry z kraju oraz z Czech i z Nie- Dolnośląskiego oraz sponsorów ganizatorzy wystaw, prezentacji, rzenie lapidarium na miejscowym miec. Kolejne zespoły oczekują i środków własnych TMK. spotkań z ludźmi kultury i sztuki cmentarzu. sposobności do prezentowania Działalność stowarzyszenia min.: Jackiem Adamowskim – W 2006 zapoczątkowano spo- swoich umiejętności. Koncerto- została nagrodzona w konkursie plastykiem; Zbigniewem Kalką – tkania z mieszkańcami czeskiej wali organmistrzowie polscy – „Najpiękniejsza wieś Dolnośląska” poetą: Marią Dzierżyńską – histo- Javornicy, które zaowocowały prof. A. Chorosiński, K. Latała, K. w kategorii „Najlepsze przedsię- rykiem sztuki, artystą fotografi- w realizacji projektu „Krosnowi- Madziała i organista M. Sternicki; wzięcie Odnowy Wsi” – I miejsce kiem; Grażyną Sobczak – poetką; ce i Javornice – bliskie spotkania czescy i niemieccy prof. M. No- za projekt „Festiwal Reimanna”. Robertem Stando – reżyserem. I stopnia” w ramach Euroregionu venko i organista Ottmar Schmitt. Jurorzy uzasadniając swój wybór W mnogości imprez okoliczno- Glacensis ze środków UE. Na koncertach bywały prapra- podkreślali profesjonalizm i mię- ściowych przygotowanych przez Towarzystwo organizuje ak- wnuczki kompozytora Christel dzynarodowy zasięg przedsię- TMK wyróżniają się: kontynu- cje charytatywne: pomoc dla Kaven i Kerin Kutzbach. Każdemu wzięcia, jego niezwykły charakter acja miejscowych tradycji jaseł- powodzian, pogorzelców, osób festiwalowi towarzyszyły spotka- oraz fakt, że od tylu lat odpowia- dają za nie sami mieszkańcy. Na zakończenie tego przed- sięwzięcia, 29 grudnia, odbyła się konferencja naukowa pt. „Rene- sans muzyki I. Reimanna w Pol- sce i w zjednoczonej Europie”. Do uczestnictwa zaproszono blisko 70 osobowe grono ludzi związa- nych z kulturą Hrabstwa Kłodzkie- go, chórzystów z Opola. Prelekcje wygłosili: dr Siegmunt Pchalek z Kolonii, Monika Bednarek absol- wentka germanistyki UW, Bole- sław Szypelow – Prezes Śląskiego Stowarzyszenia Muzycznego im. Ignaza Reimanna w Opolu, opol- ski chórzysta; Danuta Żabska – etnograf. Ich opracowania stano- wią pierwszy rozdział wydawanej książki. Tegorocznym sukcesem dzia- łalności TMK, jest organizacja konkursu litrackiego na prace in- spirowane nie tylko muzyką dzie- więtnastowiecznego kompozyto- ra, „O złotą nutę Reimanna”. Prace Towarzystwo Miłośnników Krosnowic. Październik 2009 laureatów oraz wyróżnionych 12 Ziemia Kłodzka nr 212

wspierające materialnie kolejne Wrocławskim, a doktorowi Sieg- wydarzenia festiwalowe. Należą muntowi Pchalek za wzmianko- do nich: Urząd Marszałkowski wanie TMK w pracy doktorskiej Województwa Dolnośląskiego, o Reimannie. Prezentacja dra Ma- Zarząd Powiatu Kłodzkiego, Eu- riana Bilińskiego o dokonaniach roregion Glacensis, Bank Spół- festiwalowych podkreśla nasze dzielczy w Kłodzku, Urząd Gminy zasługi w promocji muzyki kro- Kłodzko, Ośrodek Kultury Gminy snowickiego kompozytora. Kłodzko; firmy: RAPMET, JEESPOL, Do propagowania naszych Drukarnia Perfekta, Piekarnia GS działań przykłada rękę dr Mie- Krosnowice, Euromed, Apteka czysław Leniartek, dziekan Wy- Krosnowicka, miejscowa Praktyka działu Turystyki Wyższej Szko- Lekarza Rodzinnego, Kantor Funt, ły Zarządzania „Edukacja“ filia praprawnuczka Christel Kaven, w Kłodzku. Jakub Szulc Poseł na Sejm RP, Le- Współpracujemy z Kołem wiatan, Wiesława Walczak, Aneta Gospodyń Wiejskich, Klubem i Jan Janowscy, Antonina i Józef Seniora i Ochotniczą Strażą Po- Morawscy, Paweł i Agnieszka Bur- żarną, Radą Parafialną i Sołecką, chard, Teresa i Andrzej Budziwoj- a na co dzień z Gospodarzem pa- scy, Elżbieta i Czesław Pogoda, rafii i obiektu, który użytkujemy, rodzina Haliny i Macieja Puk, Skal- ks. proboszczem Adamem Łycz- niak - Polskie Ogrody. Do grona kowskim. Dzięki Jego zabiegom dobroczyńców wpisują się osoby turyści i goście festiwalowi z po- i rodziny, które niosły szczegól- dziwem patrzą na odrestaurowa- ną pomoc w realizacji projektu ne krużganki. Próby chórów przy „Krosnowice i Javornice“: Berna- epitafium Reimannów należą do deta Tambor, Halina Krech, Nina szczególnych. i Andrzej Olender, Anna Piasecka, Dziękujemy WSZYSTKIM Irena i Andrzej Madejowie, Danu- podatnikom, którzy przekazują ta i Zdzisław Moskaluk, Elżbieta 1% podatku na rzecz naszego i Jan Froń, Anna Piszczek, Teresa stowarzyszenia na zadania statu- i Ryszard Rapacz, Joanna i Hubert towe i na rzecz osób i instytucji Krech, Alicja i Józef Wąsik, Irena objętych naszymi działaniami. i Tadeusz Kozak, Krystyna Sokół, Zasłużeni dla sprawy są Okładka wydanej przez TMK płyty Iwona i Jarosław Gierczak, Marian członkowie Towarzystwa Miło- autorów zostały zaprezentowa- Krosnowicka, jesienna odsłona Dziubek, Adam Kipiel. Wspierają śników Krosnowic, zwłaszcza pa- ne wydawnictwie „Śląski poeta festiwalu od lat wpisuje się w co- nas w rozmaitej formie rodziny: nie ze stowarzyszenia zajmujące dźwięków”. raz to nowe projekty pozwalające Kazimierza i Henryka Prochery, się wydawaniem żywności, ręko- Hrabstwo Kłodzkie nasza ukazać postać i dorobek kompo- Władysława Tomery, Kazimierza dziełem, sprawami organizacyj- mała Ojczyzna, przez wieki zwane zytora z różnej perspektywy. Włada, Krzysztofa Kocha, Piotra nymi czy krzątające się w kuchni Krajem Pana Boga, leżąca na po- Duma z przynależności do Bugaja, Krystyna i Wacław Pie- i wokół stołów z biesiadującymi graniczu kultur trzech narodów, krosnowickiej społeczności wy- ściuk, radna Gminy Kłodzko Wan- gośćmi. Dziękujemy naszym jest bogate pięknem krajobrazu, nika z bogactwa dziedzictwa da Piotrowska, Mateusz Paśko rodzinom za wyrozumiałość osobliwościami natury, źródłami kulturowego i funkcjonującej od i Stanisław Karkowski. Nie zapo- i wsparcie. leczniczych wód, złożami skał dziesięciu lat „festiwalowej wio- minamy o księgowych: Krystynie Niech więc wszyscy Państwo i minerałów, zabytkami architek- ski“. W tym miejscu należy po- Wąsik i Iwonie Szewczak. przyjmą gorące, z serca płynące tury sakralnej i świeckiej wszyst- dziękować tym wszystkim, którzy Porcje nieocenionej dobroci podziękowania za trud i radość kich epok i stylów. Największym mają swój udział w tworzeniu naj- otrzymujemy ze strony miejsco- tworzenia dzieł, które wpisują się bogactwem tej ziemi byli i są nowszej historii Krosnowic. Nale- wej Szkoły Podstawowej, Mło- w najnowszą historię Krosnowic. ludzie wszystkich stanów i profe- ży do nich śp. ks. kan. Marian Ko- dzieżowego Ośrodka Socjoterapii sji: Czesi, Niemcy i Polacy, którzy bylarczyk, który wyremontował i Przedszkola Gminnego z Krosno- wrastając w tą ziemię pracowali organy, zezwolił na poszukiwanie wic. Na podkreślenie zasługują i czynili dobro na chwałę Boga, nut Reimanna w archiwach para- prace graficzne Jacka Adamow- ku pożytkowi własnemu i ogółu fialnych i ochoczo witał festiwalo- skiego i portret kompozytora tworzyli historię. wych gości. Podziękowania nale- Katarzyny Pacan oraz fotografie Jednym z nich był Ignaz Re- żą się słuchaczom, mieszkańcom Danuty i Stanisława Żabskich, imann - kamień milowy dziedzic- Krosnowic, Kłodzka i okolic za zaś Agnieszce Machniowskiej twa kulturowego, z urodzenia ich obecność w naszym kościele i Agnieszce Burchard dziękujemy obywatel Wambierzyc, z wyboru i oklaskiwanie wykonawców. Do za podziwu godne dekoracje. Na miejsca zamieszkania i twórczej organmistrzów, organistów, dy- podziękowanie zasługują jurorzy pracy obywatel Krosnowic, a z do- rygentów, solistów, chórzystów konkursu literackiego: Anna Pia- konań Świata Obywatel. i muzyków kieruję bardzo ciepłe secka, Bogusław Michnik, Anna Rosnące zainteresowanie mu- i serdeczne wyrazy wdzięczno- Kurtasz, Stanisława Skawina, Mie- zyką Ignazego Reimanna prze- ści i uszanowania. To dzięki nim czysław Kowalcze oraz sekretarz kładające się na coraz liczniejszy muzykę Reimanna możemy po- Anna Paśko. Siostrze Bronisławie udział mieszkańców, wirtuozów znawać, nią się delektować i za- Niesiony, Krystynie Sokół i Moni- i chórzystów w koncertach wam- praszać coraz szersze kręgi melo- ce Bednarek dziękujemy za opisa- bierzycko - krosnowickich, in- manów. Oczywiście na wdzięcz- nie naszej działalności w pracach spiruje do rozwijania skrzydeł. ność zasługują instytucje i osoby dyplomowych na Uniwersytecie Okładka książki Ziemia Kłodzka nr 212 13

Romuald Piela Miał CARA w rodzinie

Historycznie jego ród wywodzi się od Ruryka, Wikinga z okolic obecnej Finlandii, który w IX wieku podbił Ruś. Pierwszym potomkiem noszącym nazwisko Szujski był żyjący na przełomie XIV i XV wieku Jerzy. Pan Piotr jest ostatnim, który nosi je po mieczu. W Kłodzku mieszka od kilkudziesięciu już lat, mimo to niewielu mieszkańców miasta wie o jego arystokratycznym rodowodzie.

gołębników z zarzewiem i osa- wał polską linię kniaziów Szuj- da spłonęła - wspomina Piotr skich. Pretekstem jego ucieczki Szujski. Kolejna ciekawa postać była rzekoma pogoń za carskim to Włodzimierz Wielki, potwor- sokołem. I tak już zostali. W pol- ny kochaś - jak określa go pan skiej sadze rodziny Szujskich Piotr. - Naliczyłem, że miał 13 też zdarzały się ciekawe posta- żon. Do tego prowadził domy, ci. Jedną z nich była Ludwika w których trzymał w sumie Szujska, która wyszła za mąż za kilkaset panienek. Dorobił się Kuczyńskiego. 12 prawowitych synów. Mnie - Mąż był o nią bardzo za- najbardziej interesowała żona zdrosny. Kiedy zginęła jej biżu- o imieniu Rogneda, bo właśnie teria, ktoś podszepnął Kuczyń- z nią Włodzimierz Wielki zapo- skiemu, że jego żona zapewne krotnego premiera Polski. Po II czątkował linię Szujskich, choć podarowała ją kochankowi. wojnie światowej rodzina była Piotr Szujski urodził się pierwszy Szujski pojawił się Zazdrośnik zamurował żyw- represjonowana przez władzę w Warszawie. Od 40 lat mieszka prawie 500 lat później - dodaje. cem niewierną żonę. Po latach ludową. Jak pan Piotr radzi so- w Kłodzku. Jest emerytowanym Pierwszy był Jerzy okazało się, że biżuterię ukra- bie z tak bogatą historią i trzy- weterynarzem. Jego miesz- Pierwszym Szujskim (her- dła sroka złodziejka. Precjoza dziestoma pokoleniami? kanie nie wskazuje jednak na bu Pogoń Ruska - zdjęcie po- znaleziono w jej gnieździe, gdy - Normalnie, tak samo jak uprawianą przez lata profesję. wyżej) był Jerzy, który żył na ścięto drzewo - opowiada. - Ku- każdy gotuję, myję gary, sprzą- Na półkach książki historyczne, przełomie XIV i XV wieku. Skąd czyński palnął sobie w łeb, a Lu- tam mieszkanie, wyprowadzam a na ścianach stare, czarno-bia- takie nazwisko? Od posiadłości dwika zaczęła straszyć w posia- psa na spacery. Robię to samo łe fotografie przodków. w miejscowości Szuja nad rze- dłości, w której ją zamurowano co inni. Może mam tylko wpojo- 30 pokoleń ką Szują na północny wschód - kończy. ne trochę inne tradycje wynie- - Ród Szujskich w prostej li- od Moskwy. Pan Piotr wywodzi Lata współczesne sione z domu - ocenia. - Czasa- nii wywodzi się od Ruryka, któ- się z linii Fiodora Młodszego, Piotr Szujski trafił do Kłodz- mi jest z tym nieco trudniej, bo ry żył w IX wieku. Kim był mój a car o nazwisku Szujski, któ- ka na początku lat 70. ubiegłe- ma się więcej skrupułów, choć protoplasta? Wikingiem, który ry rządził Rosją na początku go wieku. Wżenił się w to mia- mój ojciec mawiał, że wśród wojował między innymi w Hisz- XVII wieku, z pokolenia Wasyla. sto i, jak mówi, rozwiódł, ale arystokracji spotkał tylu szu- panii i we Włoszech. Po tych Wasyl IV Szujski został władcą pozostał w nim, bo nie lubi du- brawców, że na pewno wśród wojażach, jak podają ruskie Rosji w sposób nieuczciwy, na żych aglomeracji, choć urodził prostych ludzi się nie urodziło podania, podbił okolice dzisiej- załapanego udało mu się to się w Warszawie, a po II wojnie - śmieje się ostatni z Szujskich szego Nowogrodu i tam osiadł załatwić. Może dlatego, kiedy światowej jego rodzina prze- po mieczu. na stałe wraz ze swoimi braćmi hetman Żółkiewski z wojskiem niosła się do Łodzi, gdzie matka - tak pan Piotr rozpoczyna swo- polskim przybył pod Moskwę, pana Piotra miała kamienicę. ją podróż przez 30 pokoleń. Rosjanie go wydali. Trafił do nie- Studia weterynaryjne ukończył Ruryk pozostawił małolet- woli w Gostyniu, gdzie zmarł. we Wrocławiu. Dziadek pana niego syna Igora. Po nim byli W Warszawie wybudowano dla Piotra był senatorem w II RP, kolejni następcy: Światosław I, niego kaplicę, zwaną także wie- jego ojciec osobistym sekreta- Włodzimierz Wielki, Jarosław żą Szujskich, która do naszych rzem pułkownika Sławka, trzy- Mądry... Ale najbarwniejszą czasów się nie zachowała. postacią - zdaniem ostatniego - Ostatnio grupa zapaleń- Szujskiego, w całej ruskiej hi- ców chce ją odbudować. Tylko storii jego rodu była Olga, żona po co, mamy gloryfikować szu- Igora, która dość szybko owdo- brawców? Nie mam co ukrywać, wiała i do czasu pełnoletności szuja, to pejoratywne określe- jej syna Światosława zarządzała nie na człowieka, wywodzi się państwem. przecież od nazwiska, które no- - Była porywczą kobietą, za- sili moi przodkowie - wyznaje słynęła z podstępnego spalenia pan Piotr. Iskorostenia, którego nie mogła Są w Polsce od pięciu wie- zdobyć. Od mieszkających tam ków ludzi zażądała po jednym go- Rodzina Szujskich przenio- łębiu i wróblu. Potem podwią- sła się do Polski w 1538 roku. zała ptakom palące się hubki Pierwszym, który tego dokonał i wypuściła. Wróble i gołębie był Iwan Gubka. On zapoczątko- poleciały pod strzechy i do Pradziadkowie pana Piotra mieszkali w tej posiadłości w Zbyszycach 14 Ziemia Kłodzka nr 212

Lesław Koćwin Turystyka na Ziemi Kłodzkiej – tradycja i rytuał

Kłodzkie Towarzystwo Górskie Glatzer Gebirgs-Verein

Turystyka na ogół, traktowa- kulturą reprezentowaną przez Towarzystwo w dniu 9 sierpnia Prof. zw. dr hab. na jest jako zjawisko przestrzen- turystów a kulturą społeczności 1951 roku w Braunschweigu Lesław Koćwin nej ruchliwości ludzi, które odwiedzanych. Wiąże się z ze- (w Dolnej Saksonii). Koćwin Lesław (prof. zw. związane jest z dowolną zmia- społem specyficznych dla danej Pierwszoplanowym celem dr hab.) - ekonomista-poli- ną miejsca pobytu, środowiska kultury symbolicznych czyn- działalności statutowej GGV sta- tolog, specjalności: stosunki i rytmu życia, wynikające z psy- ności, wykonywanych w celu ła się ochrona przed zapomnie- chologicznych potrzeb człowie- osiągnięcia pożądanego skutku, niem historycznego dorobku międzynarodowe (polityczne ka, takich jak motywy podjęcia który w tej dziedzinie nie może twórczego, tradycji, zwyczajów, i gospodarcze), polityka go- podróży, cele podróży, przeży- być oderwany od oczywistego do których powstania na obsza- spodarcza, historia Niemiec, cia i zachowania w docelowym celu funkcjonalnego. rze dawnego Hrabstwa Kłodz- współpraca transgraniczna miejscu pobytu. Stanowi także Rytuały często wiążą się kiego przyczyniła się działalność i regionalizm ze szczególnym jeden z ważnych elementów z takimi zjawiskami jak sacrum, Kłodzkiego Towarzystwa Gór- uwzględnieniem obszaru aktywności człowieka przeja- a niekiedy też tabu, co powodu- skiego. Drugim zaś, możliwym Śląska oraz stosunków pol- wiającej się w wielu formach, tj. je, że wyznaczają określone za- do realizacji dopiero po 1989 sko-niemieckich. działalności społeczno-gospo- chowania jak i obyczaje kształ- roku jest wspomaganie ochrony darczej, kulturalnej, dydaktycz- tujące kulturę danej społeczno- dziedzictwa kulturowego oraz Towarzystwo liczy około 1000 nej, politycznej i innych. ści, która wraz z upływem czasu materialnych znaków świetności członków, wydaje własne pismo Z jednej stron, dzięki tury- przyjmuje znaczenie tradycji. Kotliny Kłodzkiej, tj. kapliczek, oraz posiada stronę interneto- styce człowiek regeneruje siły Tworzenie się rytuału tu- kościółków, krzyży i figur przy- wą. Obecnym prezesem GGV fizyczne i psychiczne, poznaje rystyki w określonym czasie drożnych, zabytkowych ogro- jest mgr inż. Christian Drescher, świat oraz kształtuje swoją oso- i przestrzeni prześledzić można dów i pałaców oraz sudeckich potomek Michaela Klahra - zna- bowość, z drugiej zaś turystyka na przykładzie powstania oraz zagród chłopskich, traktowa- nego rzeźbiarza z okresu ślą- stanowi przedmiot działalności działalności Kłodzkiego Towa- nych jako wspólne europejskie skiego baroku. gospodarczej, w ramach której rzystwa Górskiego - Glatzer wykształciły się różnego rodzaju Gebirgs-Verein, które powołano usługi turystyczne oferowane w 1881 roku, jako Towarzystwo turystom, dla których najistot- Górskie Hrabstwa Kłodzkiego niejsze są: usługi noclegowe, (Gebirgsverein der Grafschaft gastronomiczne, transportowe, Glatz, GGV), działającego do czyli tzw. zagospodarowanie 1944 roku w Hrabstwie Kłodz- turystyczne. W sumie to one kim, a także w okresie powo- kreują rozwój społeczno-go- jennym w Republice Federalnej spodarczy na danym obszarze, Niemiec. stając się często jego główną Wojna i wypędzenia przesą- determinantą. dziły o losie Towarzystwa, przy- Obie grupy wymienionych czyniając się do utraty jego mie- czynników, tj. społeczno-kultu- nia na obszarze Kotliny Kłodzkiej rowe oraz gospodarcze, kształ- oraz części dorobku twórczego, tują rytuał turystyki, który za jednak nie przeszkodziły w za- anglosaską definicją „obejmuje chowaniu jego tradycji będącej wszystkie czynności związa- częścią dziedzictwa kulturowe- ne z czasowym krótkotrwałym go byłych niemieckich miesz- Christian Drescher - Przewodniczący Kłodzkiego Towarzystwa Górskiego w Braunschweigu przemieszczeniem się osób do kańców tego obszaru. Tradycje miejsc docelowych poza miej- Towarzystwa kontynuowane dziedzictwa kulturowe. Bei der Feierstunde (v.l.n.r.): scami, gdzie normalnie mieszka- są współcześnie w Republice Członkowie Towarzystwa Helmut Sauer, Vizepräsident des ją i pracują oraz pobytem w tych Federalnej Niemiec przez by- będąc spadkobiercami histo- Bundes der Vertriebenen, Friede- 1 miejscach”. W turystyce dotyczy łych niemieckich mieszkańców rycznego dorobku ruchu tury- rike Harlfinger, Bürgermeisterin to m.in. relacji między turystami, dawnego Grafschaft Glatz, któ- stycznego w Hrabstwie Kłodz- a społecznościami odwiedzany- rzy utworzyli Glatzer Gebirgs- kim, kontynuują w nowym miej- mi, jak i oddziaływania między Verein e.V. Inspiracją do jego scu zamieszkania jego tradycje, gebirgsverein.de/ - Podobne60 2 Jahre in Braunschweig Glatzer odtworzenia była inicjatywa obrzędy i zwyczaje. Aktualnie Gebirgs-Verein (GGV) Braun- 1 Turystyka, mfiles.pl/pl/index. dziesięciu członków dawnego schweig e.V.. Wir stellen uns vor: php/Turystyka [27.06.2011]. GGV, którzy na nowo zawiązali 2 Por. Glatzer Gebirgs-Verein (GGV) ... Kurze Geschichte des Glatzer Braunschweig e.V., www.glatzer- Gebirgs-Vereins ... [26.06.20110]. Ziemia Kłodzka nr 212 15

które przyczyniło się m.in. do prac organizacyjno-przygoto- rozwoju ruchu turystycznego wawczych związanych z powo- na terenie Hrabstwa Kłodzkie- łaniem klubu górskiego.5 Wcho- go przed 1945 rokiem, jak i do dzący w jego skład protektorzy rozpropagowania szczegól- turystyki, zmierzający do dyna- nej atrakcyjności turystycznej mizacji rozwoju społeczno-eko- Kotliny Kłodzkiej, ustępującej nomicznego Ziemi Kłodzkiej, tj. w Sudetach tylko Karkonoszom, przedstawiciele różnych rodza- zasługują na szczególną uwagę jów działalności gospodarczej, z punktu widzenia rodzenia się mieli świadomość, że w długiej rytuału turystyki. perspektywie czasowej turysty- Odrestaurowa przes Franza Rucker’a stuletnia bandera Glatzer Gebirgs-Vereins aus: Podkreślić należy, że wsku- ka stanowić będzie podstawę BRAUNSCHWEIGER ZEITUNG - PEINER NACHRICHTEN von Mittwoch. tek działań GGV „turystyka dała rozwoju regionu kłodzkiego. szansę rozwoju gospodarcze- Rezultatem prac komitetu der Stadt Braunschweig, Chri- go wielu kłodzkim miejscowo- było określenie struktury przy- stian Drescher, Vorsitzender des ściom, wpłynęła także na zmia- szłej organizacji, (tj. zarządu Glatzer Gebirgs-Vereins, Manfred nę sposobu postrzegania środo- centralnego, zarządów sekcji, Spata, Referent des Festvortrages wiska kulturowego i przyrodni- zebrania delegatów i walnego (Foto: Siegfried Nickel). Nach dem czego przez miejscową ludność. zebrania członków), wytycze- 2. Weltkrieg (w tle na fotografii W pewnym stopniu przyczyniła nie kierunków jej działalności, dwie bandery Towarzystwa, na się również do promocji gór- a także opracowanie statutu 4 lewej wieża widokowa na Śnież- skiego „hrabstwa”. stowarzyszenia, którego misją niku, na prawej symbolika Hrab- Inicjatywę utworzenia sto- stało się „upowszechnianie za- warzyszenia zgłosił 11 paździer- interesowania górami Hrabstwa stwa). nika 1880 Paul Dengler - bur- Kłodzkiego wśród szerokich krę- Członkowie stowarzyszenia mistrz Dusznik-Zdroju (Bad Re- gów społeczeństwa, ułatwianie spotykają się tradycyjnie w co inerz), który pozyskał dla tego i uprzyjemnianie zwiedzania, jak drugą sobotę w Braunschweigu projektu wsparcie wielu wpły- również powiększania nauko- w Heimatstube, tak jak miało to Stylizowany rysunek kłodzkiej róży. wowych osób z Hrabstwa Kłodz- wej wiedzy o górach” (…) „aby miejsce w przeszłości w Tawernie kiego. Inspiracja do podjęcia tej zwiększyć dobrobyt powiatu” na kłodzkim rynku. W specjalnie Źródło: Hier gibt’s den Wander- inicjatywy wypływała z artykułu (Statut – L. K.)6 urządzonej sali, wypełnionej pa- Fitness-Pass, Glatzer Gebirgs- opublikowanego przez Juliusa Na zakończenie prac komi- miątkami z dawnego hrabstwa Verein e.V. - Deutscher Wande- Petera, (znanego pisarza i po- tet ogłosił apel do mieszkańców prowadzą rozmowy w kłodzkiej rverband - Deutsches ..., www. dróżnika, a także mieszkań- Hrabstwa, w którym zachęcał do gwarze na temat przeszłości deutsches-wanderabzeichen.de/ ca Hrabstwa Kłodzkiego), jaki wstępowania w szeregi nowej i słuchają relacji z sentymen- club/.../wander-fitness-pass.html ukazał się w dniu 21 września organizacji, na co odpowiedzia- talnych powrotów turystycz- [3.07.2011]. 1880 r. w piśmie „Gebirgsboten“, ło 482 obywateli, którzy założyli nych do utraconego „Heimatu”. w którym przedstawił założenia sekcje stowarzyszenia mające Zespala ich uczucie miłości do modelu klubu górskiego pod swoje siedziby w takich miejsco- dawnych stron ojczystych, jak nazwą „Gebirgsvereins für die wościach, jak: Bardo – Wartha; i duma z miejsca pochodzenia Grafschaft”, którego celem miała Bożków – Eckersdorf; Bystrzyca (posiadającego szczególną war- być promocja rozwoju ruchu tu- Kłodzka – Habelschwerdt; Dłu- tość i niepowtarzalność), a także rystycznego na obszarze Hrab- gopole-Zdrój - Bad Langenau; planowane wycieczki na Ziemię stwa Kłodzkiego. Duszniki-Zdrój - Bad Reinerz; Kłodzką. Stowarzyszenie łączy Według autora miała być re- Kłodzko – Glatz; Krosnowice chęć utrzymania tradycji po- alizowana, m.in. poprzez wspie- – Rengersdorf; Kudowa-Zdrój - przez uczestnictwo w regional- ranie budowy infrastruktury tu- Bad Kudowa; Lądek-Zdrój - Bad nych uroczystościach, wspomi- rystycznej oraz kształcenie pro- Landeck; Międzylesie – Mittel- nanie i malowanie landschaftów fesjonalnej obsługi turystycznej walde; Nowa Ruda – Neuerode; przedstawiających krajobrazy w regionie, a także wydawanie Piszkowice – Pischkowitz; Pola- Ziemi Kłodzkiej, których jednym przewodników, map oraz mate- nica-Zdrój - Altheide-Bad; Rad- z głównych motywów są zawsze Srebrna Odznaka Honorowa riałów informacyjnych, co stano- ków – Wünschelburg; Szczytna góry kłodzkie. Kłodzkiego Stowarzyszenia Górskiego (około 1925). wiło m.in. wyraz troski o lepsze – Rückers; Złoty Stok - Reichen- Źródło: „Braunschweiger Ze- zaspokojenie potrzeb turystów, stein. itung - Peine NEWS” z 16.05. Mai Źródło: Silberne Ehrennadel des którzy coraz liczniej przyjeżdżali Walne zebranie stowarzy- 2001, Seite 372001, str. 37. Bilder Glatzer Gebirgsvereins mit Eichen- do Kotliny Kłodzkiej. szenia (założycielskie) odbyło - 120 Jahre Glatzer Gebirgs- blatt (um 1925), Sammlung des W oparciu o zaprezentowa- się 2 marca 1881 r. w wielkiej sali Verein - Grafschaft Glatz - www. Glatzer GebirgsvereinDajesz +1 ny model na spotkaniu w dniu 11 grafschaft-glatz.de/archiv/akt- publicznie. www.schlesisches- października 1880 roku zawiąza- 5 Por. F. Burczek, Zur Geschichte 10-e.htm, [20.09.2011]. museum.de/hst/htm/glageb. no komitet stowarzyszenia „Ge- des Glatzer Gebirgsvereins. GG Na znak łączności członkowie htm [2.07.2011]. birgsvereins Grafschaft Glatz“. 1.1906, S.56-68. „Die Grafschaft Kierowanie komitetem zlecono Glatz. “Zeitschrift des Glatzer Kłodzkiego Towarzystwa Górskie- Dzieje i dokonania Kłodz- Gebirgsvereins”. go, tak jak dawniej, noszą znaczki kiego Towarzystwa Górskiego, kapitanowi rezerwy Schnecko- wi, który podjął się prowadzenia i krawaty z wizerunkiem kłodzkiej 6 A. Herzig, M. Ruchniewicz, W kra- róży, będącej symbolem GGV od glatzer-gebirgsverein.de/ - ju Pana Boga, Źródła i materiały XIX wieku.3 (rys. 1 i 2). Podobne Informationen über 4 T. Przerwa, Organizacje turystycz- do dziejów Ziemi Kłodzkiej od X den Wander- und Heimatverein ne na ziemi kłodzkiej do 1945 do XX wieku, Wydawca Kłodzkie Glatzer Gebirgs-Verein (GGV) roku, www.wolnyportal.pl/site/ Towarzystwo Oświatowe, Nowa 3 Por. Glatzer Gebirgs-Verein Braunschweig e.V. [1.07.2011]. najnowsze_informacje/1/505/n. Ruda 2003, s. 205. (GGV) Braunschweig e.V., www. html [29.06.2011]. 16 Ziemia Kłodzka nr 212 kłodzkiej Tawerny – dzisiejszy ciarskie”.8 Jednakże głównym dieses Zwecks sind: Heraus- istniejących i otwarcie nowych budynek banku przy pl. Bole- źródłem pozyskiwania funduszy gabe von Zeitungsberichten punktów widokowych, zakup sława Chrobrego 4 w Kłodzku.7 (oprócz składek członkowskich) über die Grafschaft Glatz; Ver- znaków kierunku i teleskopów; Zebrani na wzór towarzystw było wsparcie finansowe ze stro- breitung von bildlichen Dar- organizacja systemu obsługi, alpejskich powołali Glatzer Ge- ny właścicieli ziemskich, fabry- stellungen schöner Punkte; uzyskanie podatków (ceny sta- birgs-Verein (GGV), (Kłodzkie kantów, kupców i mieszkańców. Herausgabe von Reisebüchern łe) od wózków, przewodników, Towarzystwo Górskie), uchwa- łaźni, i tym podobnych urzą- lili jego statut oraz wybrali sze- dzeń turystycznych, uzyskanie ścioosobowy zarząd centralny. tańszych taryf kolejowych oraz Organizacyjnie GGV składało się dogodnych połączeń, pociągów z piętnastu wspomnianych już specjalnych i wycieczek grupo- samodzielnych sekcji, pomiędzy wych. Ponadto, dbanie o pod- które podzielony został obszar noszenie jakości obsługi tury- Kotliny Kłodzkiej, a ich działal- stów przez dobre pensjonaty, ność koordynował Zarząd Cen- restauracje i noclegownie; za- tralny Towarzystwa. chęcanie do tworzenia dobrych Pierwsza siedziba Kłodz- i komfortowych domów i ośrod- kiego Towarzystwa Górskiego ków wypoczynkowych w odpo- (GGV) mieściła się w refektarzu wiednich miejscach; tworzenie Klasztoru Franciszkanów, przy ośrodków informacji promują- obecnym Placu Franciszkanów, cych lokalne produkty natural- a następnie w budynku przy Pla- ne oraz informujących o cieka- cu Chrobrego nr 4 w Kłodzku. Wycieczka w Góry Stołowe członków Glatzer Gebirgs Verein (1936). wostkach wszelkiego rodzaju, Symbolem stowarzyszenia a także zwiększenie hodowli ryb stał się stylizowany wizerunek Der Harz, hier am Kreuz des und Karten; Anlegung neuer oraz obszarów sadów, podjęcie kłodzkiej róży wykonany przez Deutschen Ostens, gehört zu und Verbesserung vorhandener badania fauny i flory powiatu; kłodzkiego jubilera Wendlera. den Wandergebieten des Glat- Gebirgswege; Aufstellung von utworzenie biblioteki i muzeum Występował on w formie szpil- zer Gebirgsvereins. Wegweisern; Errichtung von w hrabstwie kłodzkim”.9 ki do krawata lub jako oznaka Źródło: „Braunschweiger Ze- Schutzhütten und Ruheplätzen; Jednym z głównych celów członków stowarzyszenia oraz itung” 10.05.Mai 2001, Seite Pflege vorhandener und Eröf- statutowych, realizowanych wraz jego symbol (logo), którym po- 222001, str. 22. Bilder - 120 Jahre fnung neuer Aussichtspunkte; z powołaniem Towarzystwa, sługiwało się Towarzystwo, np. Glatzer Gebirgs-Verein - Gra- Anschaffung von Orientierung- było zbudowanie infrastruktury znakowano nim drogowskazy fschaft Glatz - www.grafschaft- stafeln und Fernrohren; Organi- dla turystyki, którego realizację i urządzenia turystyczne, które glatz.de/archiv/akt-10-e.htm, sation des Führerwesens; Erwir- rozpoczęto od usprawnienia stawiane były przez GGV. Barwy [20.09.2011]. kung von Taxen [Festpreisen] für transportu kolejowego, co mia- Towarzystwa określone zostały Cele stowarzyszenia opisa- Droschken, Führer, Bäder und ło przynieść boom gospodarczy w kolorze „czerwono-żółtym”. ne zostały szczegółowo w sta- dgl. mehr und Veröffentlichung w Hrabstwie Kłodzkim. Nur durch tucie z 1888 roku. „Należało do derselben; Erwirkung billiger planmäßige Vervollkommnung nich wzbudzenie „Der Glatzer Ge- Eisenbahnfahrpreise und gün- und Verbesserung von Verkehr- birgs-Verein verfolgt den Zweck, stiger Verbindungen; Veran- sverbindungen, Beherbergung, das Interesse für die Gebirge staltung von Extrazügen und Beköstigung, Landschaftspflege, der Grafschaft Glatz und deren gemeinschaftlichen Ausflügen; Wanderwegen und durch massi- nächste Umgebung möglichst Hebung des Gasthauswesens; ve Werbung konnte man in den weit zu verbreiten, ihren Besuch Empfehlung guter Gasthöfe, Re- Wettbewerb mit anderen em- zu erleichtern und angenehm zu staurationen und Logishäuser; porstrebenden Gebirgsregionen machen, dadurch den Fremde- Aufmunterung zur Einrichtung eintreten. nverkehr und durch diesen wieder guter und behaglicher Wohnun- Władze zarządu centralne- den Wohlstand der Grafschaft gen und Sommerfrischen an ge- go stowarzyszenia w realizacji zu heben, auch die wissenscha- eigneten Orten; Anregung zur celów strategicznych zakła- ftliche Kenntnis derselben zu er- Bildung von Auskunftsstellen; dały, że tylko poprzez plano- weitern.zainteresowania górami Sammlungen von Naturpro- wane usprawnienia i poprawę Symbol (logo) Kłodzkiego Hrabstwa Kłodzkiego i ich bez- dukten und Seltenheiten aller połączeń transportowych, jak Stowarzyszenia Górskiego. pośrednim otoczeniem, które ma Art; Hebung der Fischzucht und i podniesienie standardu usług być szeroko rozpowszechniane des Obstbaues; Erforschung der w zakresie zakwaterowania, w celu ułatwienia wizyty turysty Fauna und Flora der Grafschaft; wyżywienia, a także tworzenie Źródłó: Glatzer Gebirgs- Verein, oraz przyjemnego jego pobytu, Anlegung einer Bibliothek und nowych szlaków turystycznych [22.09.2011]. co spowoduje, że przybędzie on eines Museums der Grafschaft i punktów widokowych oraz Składka członkowska wy- ponownie, co zwiększy dobrobyt Glatz.“ fachowe przygotowywanie ak- nosiła początkowo trzy marki, powiatu i dostarczy wiedzy na- Środkami do osiągnięcia cji promocyjnych można wejść a wzamian za jej pobranie „dla ukowej, aby go rozwinąć”. tego celu miały być m.in.: „pu- w konkurencję z innymi aspiru- członków urządzano wycieczki Die Mittel zur Erreichung blikacje, sprawozdania prasowe jącymi regionami górskimi. górskie, zwykle od dwóch do z hrabstwa kłodzkiego, promo- czterech rocznie, w tym jedną cja interesujących punktów wi- łatwiejszą, dostępną dla kobiet. 8 M. Dziedzic, Dzieje Kłodzkiego dokowych, książki podróżnicze, 9 M. Dziedzic, Dzieje Kłodzkiego Towarzystwa Górskiego, [w:] Towarzystwa Górskiego, [w:] Zimą urządzano zjazdy rogaty- wydawnictwa i mapy, tworzenie mi saniami, kursy i zawody nar- W. Brygier, T. Dudziak, Ziemia W. Brygier, T. Dudziak, Ziemia Kłodzka. Przewodnik, Oficyna nowych i usprawnianie istnieją- Kłodzka. Przewodnik, Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Białystok cych ścieżek górskich, montaż Wydawnicza „Rewasz”, Białystok 2009, s. 64. znaków, budowa miejsc schro- 2009, s. 64. 7 GGV-Jahresbericht 1880/81. Por. Statuten des Glatzer Gebirg- nienia i odpoczynku, utrzymanie Por. Statuten des Glatzer Gebirg- svereins von 1888 svereins von 1888 Ziemia Kłodzka nr 212 17

Szczególne znaczenie kiego, a także przedłużyły okres Stowarzyszenie w ramach Zwang ausgesetzt war. Należy w działalności GGV, co stano- ważności biletów powrotnych. promocji turystyki na obszarze odnotować jednak, że lokalne wiło w tym czasie nowatorskie Na podkreślenie zasługuje fakt, Hrabstwa Kłodzkiego rozpo- dzienniki „Vereins für Glatzer przedsięwzięcie, miało plano- że wynikiem tych starań było częło wydawanie dwóch pism, Heimatkunde“, die „Glatzer He- wanie, tworzenie oraz znako- utworzenie bezpośrednich po- tj. rocznika członków Towarzy- imatblätter“ nie były narażone wanie szlaków turystycznych, łączeń kolejowych między mia- stwa, pt. „Jahresbericht nebst na ten przymus. które są ważnym elementem stem Kłodzkiem a trzema euro- Mitglieder Verzeichnis des Ge- zagospodarowania turystycz- pejskimi stolicami, tj. Berlinem, birgs-Vereines der Grafschaft nego terenu, ułatwiającym Pragą i Wiedniem. Glatz” (1882-1904) oraz czaso- poruszanie się nieznaną wcze- Istotnym problemem w pro- pisma, pt. „Die Grafschaft Glatz. śniej trasą. Dobrze oznakowa- mocji ruchu turystycznego Zeitschrift des Glatzer Gebirgsve- ny szlak turystyczny umożli- w Hrabstwie Kłodzkim stała się reins” (1906-1943) - (rys. 4). W la- wia łatwą orientację w terenie kwestia aktywizacji i włącze- tach 1906-1920 pismo zawiera bez potrzeby używania mapy nia do tych działań miejscowej dodatek zatytułowany„Blätter i kompasu, co pozwala uniknąć ludności, nastawienia jej po- für Geschichte und Heimatkun- zabłądzenia. zytywnie do przybywających de der Grafschaft Glatz“ („Karty Realizując te cele od 1881 turystów, gdyż w ocenie stowa- z Historii i Krajoznawstwa Hrab- roku rozpoczęto budowę m.in. rzyszenia „obcy często spotyka- stwa Kłodzkiego”).13 ścieżek turystycznych, co wią- ją się z podejrzliwością”, gdyż W pierwszym z nich zarząd zało się z udostępnianiem i za- w ich obsłudze występują częste centralny stowarzyszenia (GGV) gospodarowaniem m.in. Gór zaniedbania, a także nadużycia. składał roczne sprawozdania Stołowych i Masywu Śnieżnika. Dodać należy, że stosunek lud- ze swojej działalności w formie Przebieg szlaków z założenia ności Hrabstwa do przyjmowa- drukowanej, a także zamiesz- był przygotowany optymalnie, nia turystów „nie był zupełnie czał aktualny wykaz członków. Glatzer Heimatblätter zarówno pod względem po- jednomyślny i pozytywny”. Po- Pierwsze takie sprawozdanie za- – Die Grafschaft Glatz”. kazywania obiektów godnych wszechnie uważano, że turyści mieszczono w 1882 roku. Łącz- uwagi, jak i dla ułatwienia po- naruszają spokój wskutek nie- nie do końca 1904 r. ukazały się Titelblatt der ersten Aus- konywania wzniesień i górskich akceptowanych zachowań, nisz- 24 numery zawierające spra- gabe der Vereinszeitschrift przełęczy, przejść przez cieki czenia przyrody i nieszanowania wozdanie z działalność GGV. „Die Grafschaft Glatz“, 1906 wodne, przesmyki między jezio- własności prywatnej. Zawartość rocznika w później- Źródło: Kurze Geschichte des rami itp. Do potępianych przez miej- szych latach była wzbogacana Glatzer Gebirgs-Vereins - Gra- Promocji Hrabstwa Kłodz- scową ludność manier turystów o ciekawe artykuły dotyczące fschaft Glatz - www.grafschaft- kiego służył niewątpliwie wy- należały ich głośne zachowania, m.in. przyrody, turystyki i histo- glatz.de › Organisationen › Glat- dany w 1881 roku przez Juliusa śpiewanie nieprzyzwoitych pio- rii Hrabstwa Kłodzkiego. zer Gebirgs-Verein (20.09.2011). Petera informator turystyczny, senek, niszczenie środowiska Zarząd Centralny Towarzy- Towarzystwo rozwijało się pt. „Hrabstwo Kłodzkie i jego naturalnego, np. przez „ciągłe stwa zamierzał także wydawać nadzwyczaj prężnie, tworząc od- połączenia – podręcznik dla po- rzucanie śmieci”, co określano, własne czasopismo o treści działy bądź filie niemal we wszyst- dróżnych i mieszkańców” („Die jako „grubiańskie zachowania”. informacyjno-edukacyjnej kich ważniejszych miejscowo- Grafschaft Glatz und deren An- Reakcją na nie było określenie w zakresie turystyki, jednakże ściach letniskowych i uzdrowi- schlüsse - Handbuch für Reisende dziesięciu „przykazań” dla tury- z powodu braku środków fi- skowych Hrabstwa Kłodzkiego. und Einheimische“).10 stów odwiedzających Hrabstwo nansowych, nie udało się zre- W 1884 r. powstały jego sekcje Stąd też pierwszym znaczą- Kłodzkie.11 alizować tego przedsięwzięcia. we Wrocławiu i Gliwicach. Dzię- cym przedsięwzięciem zarządu W broszurze wydanej na W zamian podjęto w pewnym ki staraniom sekcji wrocławskiej centralnego stowarzyszenia był początku XX wieku, pt. „Wan- okresie współpracę z pismem uruchomiono specjalne pociągi współudział w wytyczaniu tras derflegel und Rüpel beiderlei Ge- „Der Tourist”, wydawanym przez turystyczne z Wrocławia do Mię- turystycznych , o których in- schlechts“: („Gbury wędrujące Związek Rzeszy Niemieckich dzylesia, kursujące w niedziele formację przekazano do „urzę- i chamy to podobna płeć”) na- Towarzystw Górskich i Wędrow- i dni świąteczne. Utworzono dowej książki tras” wydawanej woływano do kultury na szla- nych (Reichsverband deutscher także sekcję w Berlinie, w 1938 przez Ministra Robót Publicz- kach, uzasadniając: „zdarzają Gebirgs- und Wandervereine), roku Towarzystwo miało 61 grup nych, a także do urzędowego się skargi, że bandy chamskich na łamach którego zamieszcza- lokalnych, w tym dwie w Berli- rozkładu jazdy pociągów w for- młodocianych niszczą ścieżki no własne materiały. Od 1937 nie, siedem na obszarze Dolnego mie broszurowej. Na prośbę górskie przez dzikie i głośne za- roku, jak wszystkie niemieckie i Górnego Śląska. Zarządu Królewskich Linii Kole- chowanie, a także na jodłowanie czasopisma klubów górskich, Realizacja zadań statutu jowych z Nysy dołożono do tej i głośne śpiewy nieprzystojnych został zmuszony do przyjęcia stowarzyszenia z 1888 roku publikacji spis wszystkich okolic piosenek na powrót w wagonie strategii administracji rządo- w praktyce sprowadzała się do i miejsc, które można osiągnąć kolejowym, co przez nieprzy- wej, określanej przez „Gauverlag intensywnego działania w inte- ze stacji kolejowych począwszy zwoite zachowanie się tym bar- NS-Silesia” w zakresie Dement- resie Hrabstwa Kłodzkiego i oko- od Kamieńca Ząbkowickiego po dziej do męki doprowadzają”.12 sprechend erscheint in zuneh- lic, rozpowszechniania wiedzy Międzylesie. mendem Maße NS-Propaganda. o nim, ułatwiania podróżowania Z inicjatywy GGV zarządy 11 Por. Bruno Neugebauer 10 nazistowskiej propagandy. Mit do Hrabstwa, jak i po nim. „Oso- kolei pruskich i austriackich Gebote für gewisse Sommer- Genugtuung stellt man fest, daß by zrzeszone w Towarzystwie wprowadziły promowane tury- frischler. “Die Grafschaft Glatz. die Zeitschrift des „Vereins für za okazaniem legitymacji miały Zeitschrift des Glatzer Gebirgsv- styczne bilety objazdowe obej- ereins” 1924, Nr 19, S. 39-40. Glatzer Heimatkunde“, die „Glat- wolny wstęp na wieże widokowe mujące obszar Hrabstwa Kłodz- zer Heimatblätter“, nicht diesem wzniesione przez GGV oraz na 12 Kurze Geschichte des Glatzer wieże na Wielkiej Sowie, zniżko- 10 Por. J. Peter, Die Grafschaft Glatz Gebirgs-Vereins (GGV) , www. 13 Por. W. Scheuer, Werdegang der we bilety do twierdzy w Kłodz- und deren Anschlüsse. Hand- grafschaft-glatz.de › Organisa- Vereinszeitschrift, Die Grafschaft ku i Srebrnej Górze oraz Sztolni buch für Reisende und Einhei- tionen › Glatzer Gebirgs-Verein Glatz. Zeitschrift des Glatzer Książęcej w Złotym Stoku, ulgi na mische. Habelschwerdt 1881. [1.07.2011]. Gebirgsvereins” 1925, Nr 20, S.1-2 przejazd omnibusami w Górach 18 Ziemia Kłodzka nr 212

Sowich oraz zniżki w niektórych - [22.09.2011]. Źródło: Wieża widokowa na zmiernie interesujące, nowa- hotelach”.14 Dzięki staraniom GGV Ziemia Górze Wszystkich Świętych – torskie metody wychowawcze, Kłodzkie Towarzystwo Gór- Kłodzka mogła się poszczycić Wikipedia wolna …pl.wikipedia. łączące młodego człowieka skie podejmowało również pró- licznymi wieżami widokowymi, orga/ z tradycją rodzinną, regionem by współpracy z innymi sąsiedni- w tym kilkoma murowanymi. Do …/ Wieża widokowa na Górze zamieszkania, jego kulturą i re- mi niemieckimi klubami górski- najbardziej charakterystycznych Wszystkich Święty… ligią. Używając współczesnego mi, w tym i z czechosłowackimi z nich należała wieża widoko- [22.09.2011]. określenia, można stwierdzić, działającymi po drugiej stronie wa na Śnieżniku z 1899 r. Wieża Kłodzkie Towarzystwo Gór- że opierały się one na zasadach granicy państwowej. Było nie- Cesarza Wilhelma na Śnieżniku skie dbało również o rozwój wychowania regionalnego). wątpliwie pierwszą organizacją, zaliczała się niewątpliwie do bazy noclegowej, wspierając Statutowym zadaniem Qu- która prowadziła szeroko zakro- najpiękniejszych na Śląsku, nie- inicjatywy prywatne czy też ickborn było wychowanie mło- joną działalność na rzecz propa- stety została zburzona w 1973 wznosząc własne schroniska dzieży: „stanowczej w odrzu- gowania turystyki masowej jak ze względu na to, że popadła turystyczne, np. w Zieleńcu caniu zła, sumiennej w pracy, i pionierem turystyki górskiej w ruinę. (Hindenburgbaude – 1928 r.) radosnej w zabawie, pierwszej w wielu dziedzinach. Wiele wybudowanych przez i Spalonej (Brandbaude – 1933 przy Stole Pańskim, dzielnej W zakresie zagospodaro- GGV wież widokowych, szcze- r.). „Utrzymywało sieć schronisk w wyznawaniu wiary i niezłom- wania turystycznego regionu gólnie o konstrukcji drewnianej, szkolnych i studenckich, w któ- nej w oddaniu Kościołowi”. GGV starało się, po pierwsze, obecnie nie istnieje, gdyż uległy rych darmowe noclegi i śniada- W ramach działalności: pielę- pozyskać akceptację właścicieli wyburzeniu jeszcze w okresie nie mogli otrzymać uczniowie gnowano w atmosferze wolno- terenów górskich dla własnych międzywojennym lub po drugiej i studenci płci męskiej z Niemiec ści i szczerości życie kulturalne zamierzeń, po drugie zaś, prze- wojnie światowej. Z pozostałych, i „Austro-Węgier”, którzy ukoń- w różnej postaci; zajmowano się kształcać nieprofesjonalne (sa- częściowo przebudowanych, na czyli 16 lat”.15 Tworzenie przez śpiewem i muzyką, życiem reli- mowolne - „dzikie”) szlaki wyko- uwagę zasługują: wieża wido- GGV niekomercyjnej bazy noc- gijnym i liturgią; prezentowano rzystywane przez wędrowców, kowa na szczycie Góry Świętej legowej przeznaczonej dla mło- katolickich teologów pisarzy w profesjonalne, wygodne szlaki Anny k. Nowej Rudy zbudowana dzieży wynikało przede wszyst- i poetów, a także twórców ludo- turystyczne. W 1934 roku było w 1911 roku o wysokości ok. 25 kim z idei przekazania młodemu wych. już utworzonych 1100 km ta- m. oraz wieża widokowa na Gó- pokoleniu zamiłowania do gór. W poczuciu wspólnoty du- kich szlaków turystycznych, na rze Wszystkich Świętych z 1913 Towarzystwo wspierało zatem cha i idei, a także integracji których Towarzystwo umieściło koło Nowej Rudy, z której można finansowo wyjazdy młodych służyły wspólne (najczęściej 10000 własnych znaków infor- oglądać jedną z najładniejszych ludzi, a w okresie międzywo- niedzielne) wycieczki męskiej macyjnych – posiadających logo panoram sudeckich, tj. od Karko- jennym stworzyło im dogodne i żeńskiej młodzieży do okolicz- GGV. Tym samym wprowadzono noszy po Masyw Śnieżnika. warunki uprawiania turystyki nych wiosek, w czasie których jednolity system, tzw. znaków w swojej młodzieżowej przybu- poznawano lokalny krajobraz.18 docelowych, który w latach trzy- dówce. „Po drodze zatrzymywano się dziestych XX w. upowszechnił się Posiadało tym samym szcze- przy licznych na Dolnym Śląsku na całym obszarze Śląska. gólne zasługi „w propagowaniu kapliczkach i przy grze skrzy- turystyki młodzieżowej, w tym piec, fletów i lutni śpiewano pie- poprzez patronat nad schroni- śni religijne”.19 Odpoczywająca skami dla młodzieży. Od 1896 młodzież wysłuchiwała miejsco- r. zaangażowało się w tworze- wych legend, a także poznawała nie sieci schronisk studenckich lokalne zwyczaje. i szkolnych, według modelu Krzewiony przez Kłodzkie Guido Rottera z Liberca w Cze- Towarzystwo Górskie idealizm chach, a po pierwszej wojnie pracy społecznej oraz edukacyj- światowej przeniosło swoje no-kulturalnej, jak i lokalny pa- zainteresowanie na nowocze- triotyzm, znacząco przyczyniły Kamienna wieża widokowa na Górze sne schroniska młodzieżowe. się do rozwoju Hrabstwa Kłodz- Świętej Anny. Warto zaznaczyć, że oba typy kiego, jego uzdrowisk i ośrod- schronisk dla młodzieży były ków zdrowia, a także ośrodków Źródło: Nowa Ruda, Wieża nadzorowane przez odrębne sportów zimowych oraz podno- - nadajnik - fotopolska.eu organizacje, ale na konkretnym szenia poziomu turystyki. Ana- fotopolska.eu/218138,foto.html terenie mogły się one rozwijać lizując realizowanie celów sta- - Kopia [22.09.2011]. dzięki wsparciu takich zrzeszeń, tutowych należy podkreślić, że jak przykładowo GGV”.16 w zakresie propagowania wiedzy Specyfiką Śląska, który historycznej, geograficznej i tu- w ówczesnych czasach w prze- wadze zamieszkiwali katolicy, jako odpowiedź na ówczesne stał się młodzieżowy ruch pod wyzwania społeczne, gospodar- Wieża widokowa na Śnieżniku (ok. nazwą Quickborn z centrum cze i religijne, jak np. alkoholizm 1910). w Nysie.17 Wypracował on nie- czy postępująca sekularyzacja i materializm. Jego celem było kształtowanie wśród młodzieży Źródło: Śnieżnik - Galeria 15 Tamże, s. 65. dojrzałych postaw życiowych, zdjęć - zdjęcie `Wieża widokowa 16 T. Przerwa, op. cit. a przez nie wprowadzanie chrze- ścijańskiej odnowy społeczeń- na Śnieżniku (ok ... www.snie- 17 Założony przed ponad 100 laty stwa. znik.com/galeria-zdjec/.../wieza- przez księży Klemensa Neuman- 18 Por. A. Marcol, Jospha Wittiga widokowa-na-sniezniku-19... na (1873-1928), Bernharda Streh- lera (1872-1945) oraz Hermanna teologia narratywna. Studium Hoffmanna (1878-1972) w Nysie historyczno-krytyczne, Opole Wieża widokowa na Górze Wszystkich 1997, s. 55-59. 14 M. Dziedzic, op. cit, s. 65. Świętych (kwiecień 2008 r.) katolicki abstynencki młodzie- żowy ruch Quickborn powstał 19 Tamże, s. 58. Ziemia Kłodzka nr 212 19

Julian Golak Vom Hass zur Zusammenarbeit und Freundschaft

Das auslaufende Jahr 2011 eine Familie sein“, die polnisch übertrafen jedoch die kühns- Kleines Kalendarium der in wurde zu europäische Jahr des deutschen Wittig-Symposien ten Erwartungen. Während der Nowa Ruda realisierten gesell- Volontariats erklärt. Das ist An- und die Herausgabe der pol- wachsenden Wirtschaftskrise schaftlich-kulturellen Initiati- lass genug, sich mit der Tätigkeit nisch-tschechisch-deutschen (infolge der gänzlichen Liquida- ven: des einen oder anderen Akteurs Zeitschrift „Ziemia Kłodzka - Od tion der Kohle- und Tuchindus- im kleinen nachbergbaulichen Kladskeho pomezi – Glatzer trie) wurden Bürgerinitiativen 1986 Städtchen Nowa Ruda (Neuro- Bergland“. ins Leben gerufen: das Prof. Bei einem privaten Gespräch de) vertraut zu machen. Diese wertvollen Initiativen Joseph Wittig - Museum wurde in Lądek Zdrój (Bad Landek) fing Die verschiedenen interna- wurden organisiert von einer eröffnet, die polnisch – deutsch alles an. Agnes Gröger, Günter tionalen Initiativen des Aufbaus Gruppe Menschen, die nicht – tschechische Zeitschrift „Zie- Gröger und Georg Hoffmann der polnisch – deutschen und den Behörden nachgeordnet mia Kłodzka – Od Kladskeho po- (Vorkriegsbewohner des Glat- der polnisch – tschechischen sind, vor allem die Vereinigung mezi – Glatzer Bergland“ wurde zer Landes) sowie Warcisław Zusammenarbeit in ihrem Auf- Bürgerkomitee des Glatzer Lan- herausgegeben, die polnisch Martynowski, Marek Zmijewski bau „von unten“ bedürfen der des, die Stiftung Erneuerung des deutschen Wittig-Symposien und Julian Golak (gegenwärtige besonderen Erwähnung. Es Neuroder Landes sowie die Ver- wurden organisiert, die Abtei- Bewohner des Glatzer Landes) waren dies außergewöhnlich einigung der Polnisch-Tschechi- lung des Malteser Hilfsdienstes nahmen daran teil. schwierige Aktivitäten, galt es schen Solidarität, deren Sitz seit wurde in Zusammenarbeit mit Agnes Gröger, Günter Gröger doch die seit Jahren akuten vielen Jahren in Nowa Ruda an dem Malteser Hilfsdienst Müns- und Georg Hoffmann machten schmerzlichen Kriegserfah- der ul. Bohaterów Getta 4 ist. ter ins Leben gerufen sowie Ak- die polnischen Gesprächsteil- rungen und die „negativen“ Schon 1990 war die große tivitäten zur Bekanntmachung nehmer neugierig auf die Per- Klischees aufzubrechen. Es hat Sorge vor einer Zusammenabeit berühmter Persönlichkeiten sönlichkeit des Schriftstellers, den Anschein, dass im letzten mit den Deutschen zu spüren, des Glatzer Landes aus der Vor- Theologen und Denkers Prof. Vierteljahrhundert im Glatzer manchmal war man auch dage- kriegszeit bei der polnischen Joseph Wittig. Die Ergebnisse Land dank authentischem ge- gen. Ich erinnere mich, als ich Bevölkerung. Der größte Um- dieses zufälligen Gesprächs wa- sellschaftlichem Engagement als frisch gewählter Vorsitzender bruch war die Einrichtung des ren sehr wichtig für die weitere viel getan wurde, damit Polen, des Stadtrats von Nowa Ruda im Joseph Wittig – Museums in sei- Entwicklung, schon nach vier Tschechen und Deutsche eine Herbst 1990 einen Städte - Part- nem Elternhaus, das einzige in Jahren begannen die Aktivitä- echte Zusammenarbeit entwi- nerschaftsvertrag mit Castrop- der Welt, das seinem Leben und ten zur Eröffnung des Wittig – ckeln konnten. Rauxel vorschlug, stieß ich auf Schaffen gewidmet ist. Durch Museums. In den letzten 20 Jahren Widerwillen bei so manchem die über mehrere Jahre organi- wurden in Nowa Ruda gesell- Stadtrat. Das erinnerte mich sierten Symposien sowie durch 1989 schaftlich kulturelle Initiativen an die Aussage meiner Eltern: die regelmäßige Ausbildung der Im Jahre 1989 gründete sich von internationaler Bedeutung „dass seit Menschengedenken Kinder und Jugendlichen wurde die Vereinigung Bürgerkomitee realisiert. der Deutsche niemals des Polen die Idee über Wittig wesentlich des Glatzer Landes, danach der Am bekanntesten sind die Bruder sein wird“ bereichert. Eine der Schulen in Verlag „Ziemia Kłodzka“ in Nowa Polnisch -Tschechischen Tage Die weiteren Errungenschaf- der Stadt erwählte Joseph Wit- Ruda. Die Herausgabe der pol- der Christlichen Kultur „Lasst uns ten der Akteure aus Nowa Ruda tig zu ihrem Patron. nisch-tschechisch-deutschen

rystycznej działalność GGV była Należy podkreślić, że sto- naście hoteli z towarzyszącą im owiec na wypas w góry”, dopro- wszechstronna oraz charakte- warzyszenie od początku swo- infrastrukturą kulturalną na eu- wadził w krótkim okresie czasu ryzowała się nowoczesnym po- jej działalności przywiązywało ropejskim poziomie. do dewastacji jej bazy turystycz- dejściem do popularyzowania dużą wagę do ochrony przyro- Z działalności stowarzysze- nej. turystyki, bowiem: organizowa- dy, ochrony rzadkich gatunków nia pozostały do dzisiaj, jako Podejście do turystki na Zie- no odczyty upowszechniające roślin, a także ochrony specy- ślady świetlanej przeszłości, mi Kłodzkiej, traktowanej jako góry i ich przyrodę. Urządzano ficznego górskiego krajobrazu. wydawnictwa i druki okoliczno- czynnik dynamizacji rozwo- kolonie letnie dla dzieci. Inicjo- Wypracowało ono interesujący ściowe GGV (m.in. przewodniki, ju społeczno-gospodarczego, wano budowanie wież widoko- model turystyki, odpowiadający mapy plany), tablice orienta- zmieniło się dopiero po 1989 wych. Propagowano zjazdy sa- współczesnym celom ekorozwo- cyjne, odznaki i emblematy roku, w czym dużą rolę odegrała niami rogatymi spod Śnieżnika ju, którego podstawowym zada- z „kłodzką różą”, zdjęcia wież wi- transformacja systemu politycz- do Międzygórza. Prowadzono niem stała się ochrona krajobra- dokowych i schronisk turystycz- nego i gospodarczego państwa, udostępnianie i zagospodaro- zu i gór. Stąd też w poszczegól- nych oraz przedmioty związane charakteryzująca się decentra- wanie Gór Stołowych. Dzięki nych miejscowościach Kotliny z wyposażeniem dawnego tury- lizacją oraz odbudową społe- staraniom GGV uruchomiono Kłodzkiej zlokalizowane były sty. czeństwa obywatelskiego, któ- pociągi turystyczne z Wrocławia centra rekreacyjno-wypoczyn- Socjalistyczna industriali- rego samorząd lokalny i regio- do Międzylesia. Wydawano sze- kowe, z których turyści omnibu- zacja, realizowana w Polsce po nalny mógł realizować własne reg materiałów informacyjnych, sami dowożeni byli w góry, aby 1945 roku, zmieniła historyczną koncepcje rozwoju. W koncepcji w tym wspomniany miesięcznik tam uprawiać wędrówki piesze drogę rozwoju Kotliny Kłodzkiej, tej wykorzystywane są doświad- „Die Grafschaft Glatz. Zeitschrift lub narciarstwo. Przykładowo, w zaś umasowienie turystyki, któ- czenia i tradycja poprzednich des Glatzer Gebirgsvereins”. mieście Kłodzku było ok. pięt- rej model przypominał „wywóz pokoleń. 20 Ziemia Kłodzka nr 212

Zeitschrift „Ziemia Kłodzka – in die Frontmauer des Gebäu- und ein karitativer Stützpunkt. tes Abt. Nowa Ruda mit dem Od Kladskeho pomezdi – Glat- des eingemauert wird. Bei den Der MSM ist über 10 Jahre sehr Malteser-Hilfsdienst in Münster zer Bergland“ beginnt. Feierlichkeiten nehmen die Be- aktiv in Nowa Ruda. veröffentlicht der Verlag Zie- Die „Ziemia Kłodzka“ hörden der Stadt und der Wo- mia Kłodzka eine Festschrift in publiziert regelmäßig Artikel jewodschaft sowie der Gene- 9.-11.09.1999 polnischer und deutscher Spra- über das Leben und Schaffen ralkonsul der BRD in Wrocław Anlässlich des 50. Todesta- che. von Joseph Wittig. Das erste (Breslau) teil. ges von Joseph Wittig findet demokratisch gewählte Stadt- das 2. Polnisch-Deutsche Wittig 2010 parlament von Nowa Ruda 1993-1997 Symposium statt. 80 Personen Der Verlag Ziemia Kłodzka (1990) übertrug das ruinierte Generalrenovierung des aus Polen und Deutschland veröffentlicht eine Sondernum- Elternhaus von Prof. J. Wittig Wittighauses in Innenbereich. nahmen teil. mer seiner Zeitschrift in polni- zur Bewirtschaftung als künfti- Eine neue Heizungsanlage auf scher und deutscher Sprache ges Museum für den einzigarti- Heizölbasis sowie eine kleine 20.-22-09.2001 ausschließlich Gerhard Hirsch- gen Chronisten der Stadt Nowa Abwasserreinigungsanlage Das 3. Wittig Symposium felder gewidmet. Vertreter des Ruda. werden installiert. Einrichtung unter dem Titel „Joseph Wittig Verlages bringen die gesamte des Wittigmuseums, Erwerb er- und unsere Zeiten“ findet statt. Auflage nach Münster zur Ver- 1990 haltener Einnerungsstücke und Der Breslauer Sender des Polni- teilung an die Teilnehmer des Beschluss und Unterschrift Bücher. Veröffentlichung einer schen Fernsehens dreht einen Gottesdienstes zur Seligspre- des Vertrages über die Zusam- Sammlung von Erzählungen Film über die Lebensgeschich- chung im Dom zu Münster. In menarbeit der Städte Nowa von Prof. Wittig in polnischer te und das Schaffen von Prof. den letzten 12 Jahren wurde Ruda und Castrop Rauxel. Die und deutscher Sprache durch Joseph Wittig. in etwa 100 Artikeln in der Mo- Partnerschaft umfasst vor al- den Verlag „Ziemia Kłodzka”. natsschrift „Ziemia Kłodzka” lem den kulturellen und schuli- Ebenso Vorbereitung der ers- 2002 über das Leben und die öffent- schen Austausch. ten touristischen Landkarte Auf Initiative der Eltern und lichen Aktivitäten von Kpl. Ger- Die zweiwöchige Zeitung des polnisch-tschechischen Lehrer der Grundschule Nr.3 hard Hirschfelder berichtet. „Gazeta Noworudzka“ entsteht, Grenzbereichs in polnischer, wird diese auf „ Professor Jo- sie beginnt mit der Publikation tschechischer und deutscher seph Wittig Grundschule“ um- 2011 von Auszügen aus den Büchern Sprache (auch mit Angabe der benannt. Die Vereinigung Bürgerko- von Joseph Wittig. Vorkriegsnamen). Benedikt Voigt von der UNI mitee des Glatzer Landes und Am Sitz des Verlages Zie- Bonn verbringt ein einjähriges der Verlag Ziemia Kłodzka ver- mia Kłodzka in Nowa Ruda ent- 1995 Praktikum im Verlag der „Zie- öffentlichen in polnischer und steht das inoffizielle Zentrum Inbetriebnahme des Infor- mia Kłodzka“. deutscher Sprache das Buch der außerparlamentarischen mationsbüros für grenznahe In der Monatsschrift „Ziemia „Krümelchen“ in dem die Zu- Organisationen. Auf Bitten der Zusammenarbeit in Nowa Ruda Kłodzka“ beginnt die regelmä- sammenarbeit der Vorkriegsbe- verschiedenen Organisationen an der ul. Getta 4. ßige Veröffentlichung bislang wohner des Glatzer Landes mit arbeiten in den Räumen des unbekannter Information über dem Dorfpfarrer sel. Stefan Wit- Verlags Volontäre der nachste- 8.05.1997 das Leben und die Tätigkeiten czak zusammen gefasst wird. henden Organisationen: der Eröffnung des Museums im von Kaplan Gerhard Hirschfel- Im Ergebnis dieser fruchtbaren Polnische Klub der Ökologen Wittighaus. Feierstunde unter der. Zusammenarbeit wurden in (Zirkel in Nowa Ruda), die Verei- Teilnahme des Generalkonsuls den letzten zwanzig Jahren vie- nigung der Kriegsinvaliden, der der BRD in Wrocław (Breslau), 2004 le Kapellen und Kirchen in den Weltverband der Soldaten der der Tschechischen Republik Der Verlag „Maria“ in Nowa Dörfern der Grafschaft Glatz Armia Krajowa, die Vereinigung in Katowice und der Republik Ruda beginnt mit dem Druck renoviert. Im Gefängnis zu der Kriegsgeschädigten durch Polen in Prag. Die Einweihung der Chronik der Stadt Neurode Kłodzko (Glatz) fand dank der das 3. Reich, die Vereinigung nahm SE Kardinal Henryk Gul- von Joseph Wittig in polnischer Bemühungen durch Volontäre Polnisch-Tschechische Solidari- binowicz – der Metropolit von Sprache. die Premiere des Theaterstücks tät. Der Verlag Ziemia Kłodzka Wrocław - vor. Das 4. polnisch deutsche über das Leben und die Aktivi- trug über viele Jahre die Ne- Wittig-Symposium wird un- täten von Kpl. Gerhard Hirsch- benkosten der Aktivitäten der 8-10.05.1997 ter dem Motto „Joseph Wittig, felder, dem ehemaligen Ge- o.a. Organisationen (z.B. Licht, Das 1. Wittig – Symposium Mensch – Religion – Kultur“ ab- fängnisinsassen, statt, der zur Heizung, Telefon). Einige Orga- unter dem Titel „Joseph Wittig, gehalten. Ehre der Altäre erhoben wurde. nisationen haben ihre Tätigkeit schlesischer Theologe und Ge- Die Verantwortlichen dieser zwischenzeitlich beendet, da schichtsschreiber“ findet statt. 7.-9.09.2006 Veranstaltung waren: die Ver- die Volontäre inzwischen ver- Das 5. polnisch deutsche einigung Bürgerkomitee des storben sind. Das betrifft die 1998 Wittig-Symposium findet statt Glatzer Landes und die Stiftung Vereinigung der Kriegsgeschä- In Nowa Ruda entsteht die unter dem Motto „Joseph Wit- Erneuerung des Neuroder Lan- digten durch das 3. Reich und Abteilung des Medizinischen tig und seine Herausforderung des. den Weltverband der Soldaten Malteser Hilfsdienstes – die in der Gegenwart“. Während des ganzen Jahres der Armia Krajowa. Malteser Hilfe MSM (auf Initia- 2011 entwickelte sich eine sehr tive des Malteser – Hilfsdiens- 2008 gute Zusammenarbeit zwi- 1992 tes in Münster) Die Abt. des Im Verlag Ziemia Kłodzka schen den Städtischen Schulen Die Stiftung Erneuerung MSM in Nowa Ruda arbeitet mit findet ein Praktikum für drei Nr.1 und dem Gymnasium in des Neuroder Landes entsteht. dem Malteser – Hilfsdienstes in Absolventen des Goethe Gym- Broumov (Braunau). In 1992 werden das Dach und Münster, Lippstadt und Telgte nasiums in Bensheim BRD statt. die Fassade des Elternhauses zusammen. Eine regelmäßige übersetzt von Horst Wolf von Prof. Joseph Wittig in Nowa und fruchtbare Zusammenar- 2009 Quelle – Ziemia Kłodzka Ruda renoviert. Die ehemaligen beit beginnt. Ebenso entsteht Zum 10 jährigen Bestehen Dezember 2011 S. 12 Bewohner des Glatzer Landes eine kostenfreie Ausleihstation der Zusammenarbeit des Medi- stiften eine Gedenktafel, die für Reha-Gerät an Behinderte zinischen Malteser- Hilfsdiens- Ziemia Kłodzka nr 212 21 KRZESZÓW – EUROPEJSKA PERŁA BAROKU

EUROPEJSKA PERŁA BA- STOLICA MATKI BOŻEJ ŁA- Legnicy, ukoronował ikonę ko- doznali wielu łask i wspaniałe- ROKU – tak nazywają Krzeszów SKAWEJ – mówią o tym miej- ronami papieskimi. go spotkania z Bogiem i Matką znawcy kultury i sztuki z całego scu czciciele Matki Bożej z kraju Wszystkim Pielgrzymom Chrystusa. Życzymy również świata. Jest zabytkiem klasy „0”, i zagranicy. Sanktuarium Matki i Turystom, którzy będą na- niezapomnianych wrażeń ob- znajdującym się na liście prezy- Bożej Łaskawej jest głównym wiedzać Krzeszowskie Sanktu- cowania z pięknem barokowej denckiej i będącym żelaznym sanktuarium Diecezji Legnic- arium, życzymy, aby w Domu sztuki i architektury. kandydatem do umieszczenia kiej. Obecnie Diecezja Legnic- Łaskawej Matki w Krzeszowie na liście UNESCO. Krzeszów to ka, w osobie bpa legnickiego niewielka miejscowość malow- oraz kanclerza kurii legnickiej, niczo położona nad rzeką Za- zatroskana o piękno krzeszow- drną niedaleko Kamiennej Góry skiego sanktuarium, realizuje ze na Dolnym Śląsku, w Diecezji środków europejskich renowa- Legnickiej. Najważniejszą atrak- cje zabytków na niespotykaną cją Krzeszowa są monumental- do tej pory skalę. Największym ne dzieła największych twórców skarbem krzeszowskiego sank- śląskiego baroku: M. Willmanna, tuarium jest ikona Matki Bożej M. Englera, J.W. Neunhertza, F.M. Łaskawej. Datowana jest ona Brokofa, P. Brandla, J. Schrottera. na pierwszą połowę XIII wieku. W skład kompleksu wchodzi ba- Jest to najstarszy obraz maryjny zylika mniejsza Wniebowzięcia w Polsce. Cystersom prawdopo- NMP, kościół św. Józefa, Mau- dobnie podarował go fundator zoleum Piastów Śląskich, klasz- klasztoru – książę świdnicko-ja- tor SS. Benedyktynek, Kalwaria worski Bolko I. 2 czerwca 1997 Krzeszowska. roku Sługa Boży Jan -Paweł II, podczas wizyty w piastowskiej

EUROPÄISCHE -BAROCK- die monumentalen Kunstwer- Diozöse Liegnitz. Der Bischof Ikone während seines Besuches PERLE. So wird das Kloster ke der größten schlesischen der Diözese und der Kanzler der in Legnica / Liegnitz, einer der Krzeszów/ Grüssau von Kunst- Barockkünstler: M. Willmann, Kurie sichern eine weitere Sa- Pistensitze, mit Papstkronen ge- und Denkmalexperten in der M. Engler und G.W. Neunhertz nierung des Sanktuariums mit krönt. ganzen Welt genannt. Dieses sowie von F.M. Brokoff, P.Brandl Mitteln der EU, um die Schön- Wir hoffen, dass alle Pilger Baudenkmal von höchstem und G. Schrötter. Zur Gesam- heit dieses einmaligen Bau- und Touristen, die das Grüssau- Rang, klassifiziert als Denkmal tanlage gehören die Basilica denkmals zu bewahren. er Sanktuarium aufsuchen, hier der Klasse 0 auf der Liste des minor „Mariä Himmelfahrt„, die Der wertvollste Schatz des im Hause der Gottesmutter das Präsidenten der Republik Polen Josephskirche, das Mausoleum Sanktuariums in Krzeszów/ finden, was sie suchen: die Gna- und als Kandidat für die Liste der schlesischen Piasten, das Grüssau ist die Ikone der Gotte- de und die Begegnung mit Gott des Weltkulturerbes der UNE- Kloster der Benediktinerinnen smutter aus der 1. Hälfte des 13. und der Mutter unseres Herrn SCO vorgesehen, befindet sich und der Kalvarienweg von Krze- Jahrhunderts. Es ist das älteste Jesus Christus. Wir hoffen, dass in einem kleinen, malerisch ge- szów/ Grüssau. Marienbild in Polen. Es wurde alle Besucher unvergessliche legenen Ort am Fluß Zadrna/ Dieser Ort wird im In- und Zisterziensern wahrscheinlich Eindrücke von der Schönheit Zieder, unweit von Kamienna Ausland als das Zentrum der vom Fürsten des Fürstentums dieser Perle der barocken Kunst Góra / Landeshut in Nieder- mildtätigen Gottesmutter bez- Schweidnitz- Jauer Bolko I. und Architektur mit nach Hause schlesien in der Diözese Legnica eichnet. Das Sanktuarium der gestiftet. Am 2. Juni 1997 auf nehmen. / Liegnitz. Als Hauptattraktion mildtätigen Gottesmutter ist Veranlassung des Heiligen Va- in Krzeszów/ Grüssau gelten das Hauptsanktuarium in der ters Johannes Paul II wurde die

EVROPSKÁ BAROKNÍ PER- lmanna, M. Englera, J. W. Neun- Obecně Legnická Diecéze, za- nicko- javorský kníže Bolko I. 2 LA – tak jmenují Křešov znalci hertza, F. M. Brokofa, P. Brandla, stoupená legnickým biskupem června 1997 Boží Sluha Jan Pa- kultury a umění z celého světa. J. Schrottera. Komplet se skládá a také kancléřem legnické kurie, vel II, při návštěvě v piastovské Je památkou třády „0”, nacháze- z menší baziliki Nanebevzetí která se stará o krásu křešovské Legnici, ukorunoval ikonu pa- jící se na prezidentské listině a NPM, kostela sv. Josefa, mau- svatyně, používá prostředků z pežskými korunami. Všem po- je také železným kandydátem zolea Slezských Piastů, klášteru evropské unie k restaurování utníkům a turistům, kteří budou k umístění na listině UNESCO. sester benedyktynek, Křešovské památek doposud v tak nevída- navštěvovat Křešovskou Svatyni Křešov je to neveliké městečko, Kalorie. né škále. Největším pokladem přejeme, aby se jim v Domě Mi- které leží u řeky Zadrny neda- HLAVNÍ MĚSTO MILOSTI- křešovské svatyně je ikona Mi- lostivé Matky dostalo mnoho leko Kamenné Hory na Dolním VÉ MATKY BOŽÍ – tak o tom lostivé Matky Boží. Datovaná je milosti a nádherného setkání s Slezsku, v Legnické diecézy. Nej- místě mluví ctitelé Matky Boží na první polovinu XIII stol. Je to Bohem a Kristusovou Matkou. důležitější atrakcí Křešova jsou z kraje i ze zahraničí. Svatyně nejstarší marijní obraz v Polsku. Přejeme také nezapomenutelné monumentální díla největších Milostivé Matky Boží je hla- Cystersům ho pravděpodobně zážitky ve styku s krásou barok- tvůrců slezského baroka: M. Wil- vní svatyní -Legnické Diecéze. daroval fundátor kláštera – švid- ního umění a architektury. 22 Ziemia Kłodzka nr 212

Ks. Sebastian Bardas Posłannictwo Kościoła katolickiego w rozwoju dzisiejszej kultury

Kultura od drugiej połowy działania człowieka o wymiar II podczas swojego pontyfikatu. jak umiera człowiek. Współcze- XX wieku jest jedną z głównych Boży i transcendentalny. Mó- Silnie zaznaczał, że zaangażowa- śnie źle rozumiana wolność pro- płaszczyzn troski i działania Ko- wiąc językiem socjologicznym, nie katolików świeckich musi być wadzi właśnie do unicestwienia ścioła Katolickiego na świecie. Po- katolicyzm wzbogaca treść i for- bardziej dynamiczne i twórcze, przede wszystkim „małych” kul- cząwszy od papieża Pawła VI, któ- mę kultury każdej społeczności, aby ich oddziaływanie było jaw- tur lokalnych, które są pożerane ry encykliką Populorum progressio narodu, ludu, osoby, w której nym, wyraźnym i decydującym przez nowotworowo rozwijającą rozpoczął niejako na nowo marsz działa i jego głos jest słyszalny. głosem w nadawaniu kształtu się kulturę masową, która zaś katolików w obronie i budowaniu Kościół katolicki działając w tych współczesnej kulturze, co w do- jest w stanie pochłonąć wszystko kultury naszych czasów, poprzez określonych środowiskach, scala bie relatywizmu, rozmywaniu i każdego. Dlatego musimy czuć Jana Pawła II, dla którego kultu- się z nimi, współtworząc nowe centralnych pojęć oraz wartości się zobowiązani do większego ra – obok rodziny, małżeństwa, obyczaje, obrzędy, jednocześnie jest bardzo ważne. wkładu osobistego w zacho- kwestii pracy i sprawiedliwości odnawiając i przenikając duchem waniu dziedzictwa przeszłych społecznej – stała się głównym ewangelicznym zastane i stare Sytuacja kultury pokoleń, a dziś zostawieniu po obszarem poruszanym w licznych elementy kultury oraz współtwo- w III Rzeczpospolitej. sobie znaczącego śladu w kul- encyklikach, przemówieniach rząc ten świat na nowo. Jednak Autor książki, o. prof. Leon turze i przygotowania płaszczy- oraz innych dokumentach Stoli- należy pamiętać, że katolicyzm Dyczewski, za Antoniną Kłoskow- zny do rozwijania i pozytywnej cy Apostolskiej. On sam w 1982 r. nie utożsamia się z żadną z kul- ską wyróżnia trzy wielkie działy aktywności przyszłych pokoleń utworzył Papieską Radę do spraw tur, ponieważ jest uniwersalny, kultury. Pierwsza to kultura bytu, na płaszczyźnie kulturotwórczej. Kultury. Do dziś gromadzi najzna- czyli posłany zarówno do Polaka, czyli wszelkie ludzkie wytwory Dawniej, zwłaszcza w oczernia- mienitszych ludzi kultury i sztuki jak i mieszkańca Wyspy Wielka- umożliwiające ludziom funkcjo- nym średniowieczu, te trzy filary świata w letniej rezydencji pa- nocnej, Indii czy Alaski. Kościół nowanie w danym środowisku, kultury doskonale się uzupełniały, pieskiej Castel Gandolfo na różne współpracuje z każdą z kultur, np. krzesło, stół, talerz, budynek, wpływając na rozkwit życia i kul- dyskusje odnoszące się do kon- gdzie działa i jest obecny nie nisz- telefon komórkowy, samochód. tury jednostek jak i całych społe- dycji współczesnej kultury. Urząd cząc jej, ale wnosząc wiano swo- Drugą stanowi kultura społecz- czeństw. Przykładem może być ten służy intensyfikacji działań ich doświadczeń i bogactwa kul- na, która jest złożona z wzorów np. życie na wsi z całą swoją obrzę- na rzecz ewangelizowania kultur turalnego. Każda relacja Kościół zachowań człowieka, norm, które dowością, tradycją, pracą, życiem oraz dialogu między nimi i pogłę- – naród przebiega w specyficzny regulują stosunki miedzyludzkie. codziennym oraz duchowością, bieniu przez wierzących „sposo- i wyjątkowy sposób na polu kul- W jej skład wchodzi np. komuni- które to wzajemnie się uzupeł- bu myślenia i odczuwania innych, tury, ponieważ spotyka się z wy- kacja organizująca ludzkie relacje. niały i przenikały. Dzisiaj zauwa- sobie współczesnych ludzi”. Rów- jątkowymi faktami i sytuacjami Wyraża się ona także w obszarze żalny jest rozdźwięk pomiędzy nież Benedykt XVI rozwija kwe- danego miejsca. Dlatego inne dostępu i rozdziału władzy, funk- kulturą bytu, a kulturą społeczną stię zaangażowania się Kościoła będzie współdziałanie z kulturą cji czy pozycji społecznych. Kultu- i symboliczną. Funkcjonują one w dzisiejszą kulturę, akcentując polską, niemiecką, portugalską ra symboliczna, która jest trzecim jakby obok siebie. Odrywa się szczególnie rolę chrześcijaństwa itd., pomimo, że wszystkie one działem to nic innego jak wszel- pracę człowieka od moralności, w tworzeniu kultury „Starego tworzą jedną uniwersalną kulturę kie wartości, idee, wyobrażenia wszelkich zasad, duchowości, Kontynentu”, który często był chrześcijańską w Europie, a któ- dotyczące naszej przeszłości jaki podobnie dzieje się z rozrywką i jest wzorcem do naśladowania ra z kolei współtworzy globalną i przyszłości oraz przeżycia au- czy życiem rodzinnym. Byt każdej przez inne kultury i narody. kulturę chrześcijańską. Nie mo- toteliczne. Opisując to bardziej jednostki, na każdej płaszczyźnie żemy zapominać, że kultura jest obrazowo, są to np. wszyscy bo- jej funkcjonowania, jest dokład- Kościół katolicki grupą zjawiskiem dynamicznym, czyli haterowie danych epok, (Napo- nie od siebie oddzielony. Gdzie kulturotwórczą. ciągle się rozwijającym. Dlatego leon), osoby święte (Matka Teresa indziej zdobywa się dobra mate- Kościół katolicki od począt- Kościół ma prawo i obowiązek z Kalkuty) - w których dana jed- rialne, gdzie indziej wiedzę, gdzie ku swojego działania inspirował ciągle współtworzyć kulturę na nostka widzi inspirację dla wła- indziej się modli, gdzie indziej rzesze twórców kultury, którzy jej wielu polach i w każdym wy- snego działania i zachowań. Także odpoczywa. Właśnie ta zmia- swoimi wytworami wzbogacali miarze, ponieważ jest osadzony wszelkie zjawiska kultury, które na wprost prowadzi do kryzysu każdy rok, dziesięciolecie, wieki w konkretnych społecznościach, są połączone ze światem sztuki współczesnej kultury. Dlaczego i tysiąclecia. Sami chrześcijanie wśród konkretnych narodów, religii, zabawy, nauki należą do świat dzisiejszy jest taki trudny, tworzyli kulturę swoich czasów, których kultura jest w ciągłym kultury symbolicznej, jak również ponury, odarty z zasad? Ponieważ wpływając znacząco na ludzi, na rozkwicie, którą tworzy przecież symbole narodowe i religijne da- oddzielono kulturę bytu od kultu- ich postawy i zachowanie, gdzie człowiek. Lud jest powierzony nego społeczeństwa. Właśnie na ry społecznej i symbolicznej, któ- żyli i funkcjonowali. Sam Kościół Kościołowi przez Boga. Dlatego tej płaszczyźnie najczęściej może re zawierają w sobie wzorce za- od swoich początków wspiera tak szczególna jest rola i zadanie dojść lub już dochodzi do rozpa- chowań, wszelkie wartości, idee, ludzkość w poszukiwaniu praw- ludzi świeckich, o których wie- du kultury danej społeczności. symbole religijne oraz narodowe. dy i piękna, poszerza wszelkie lokrotnie wspominał Jan Paweł Kultura może umrzeć, podobnie Widzimy dziś przyrost kultury Ziemia Kłodzka nr 212 23 bytu, czyli budowania dobrobytu starać się „rechrystianizować”, to coś pozytywnego do świata kultu- silniejszego współtworzenia jednostki, która sama w sobie nie co laickie i pozbawione wartości, ry, czy wręcz przeciwnie. Niepoko- i wpływania na kulturę lokalną, jest zła, ale służy przede wszyst- czyli przenikać te kultury duchem jąca może być również tendencja, miejsca swojego życia. Świeccy kim chęci stworzenia ideologii Ewangelii w stopniu odpowied- że wytwory sztuki wysokiej w pew- katolicy ze swoimi duszpasterza- dobrobytu przez pewne grupy, nim dla każdej. nym czasie mogą stać się dostępne mi nie powinni bać się aktywno- kosztem samego człowieka i jego Wydatną i centralną rolę mogą jedynie dla wąskiej grupy wpływo- ści kulturalnej w swoim lokalnym godności. Ten nowotworowy, jak odegrać tutaj media, które jako wych koneserów, natomiast reszcie środowisku, kształtując przy tym wspomniałem, przyrost kultury czwarta władza stymulują społe- społeczeństwa serwowana będzie, chrześcijański styl życia. Współ- bytu powoduje, że jednostki co- czeństwo swoimi przekazami. Dla- poprzez media, papka kultury ma- praca z lokalnymi instytucjami raz rzadziej odczuwają potrzebę tego tak ważne jest przenikanie sowej. Dlatego między innymi już kulturalnymi, jak ośrodki kultury, zainteresowania się wartościami tych środowisk duchem chrześci- teraz spada poziom kultury wyso- regionalne muzea, lokalne gale- duchowymi czy narodowymi lub jańskim czy to na poziomie lokal- kiej w naszym narodzie. rie, biblioteki, zespoły kulturalne społecznymi, a które przecież nym, regionalnym, czy krajowym itd. przyczynia się do tworzenia obiektywnie patrząc tak wyraźnie i międzynarodowym. My sami je- Kierunki działalności silnego wspólnego mecenatu dla determinują ich życie i funkcjo- steśmy obiektami oddziaływania kulturalnej Kościoła kultury lokalnej, który bardzo in- nowanie w świecie. mass mediów na nasze poglądy, katolickiego w Polsce. tegruje dane środowisko. Kolejną niepokojącą tenden- opinie, często sami niestety wy- Wkład Kościoła w rozwój Jako chrześcijanie musimy cją we współczesnej kulturze jest łączając swoje myślenie i podpo- kultury światowej, europejskiej obawiać się swojej bierności i bra- nasilenie się procesu laicyzacji. rządkowując się dyktatowi więk- jak również kultury w naszym ku chęci odbudowywania kultury. Nagłaśniane i co gorsze modne szości, byle tylko nie być odtrąco- narodzie jest niepodważalny. Jeżeli oddziaływanie katolików stają się postawy antykościelne, nym poza nawias społeczny. Widać Jednak potrzebny jest ciągły pro- z leniwej, wolnej rzeki, nie zmieni antyklerykalne lub agnostyczne. to doskonale na przykładzie wy- ces wpływania Kościoła na kul- się w wartki strumień, kształtują- Znajomość i kierowanie się pod- bierania partii w wyborach, gdzie turę współcześnie. Kościół może cy krajobraz lokalny, a przy tym stawowymi zasadami moralnymi ludzie preferują danych ludzi tylko przede wszystkim stanowić gru- ogólny, każdemu z nas grozi „po- w życiu przedstawiane jest często dlatego, że mogą być większością, pę nacisku na politykę kulturalną łknięcie” przez kulturę masową, w mediach jako nienowoczesne są przystojniejsi, itd., choć sami państwa, regionu czy środowiska która doprowadza do pustego ak- i zacofane, a więc z góry ośmie- w swoim wnętrzu czują całkowi- lokalnego. Musi przypominać, że tywizmu i pustki egzystencjalnej. sza się je. Młode pokolenie, któ- tą rozbieżność poglądową z tymi w centrum wszelkiej działalności Jan Paweł II wielokrotnie wskazy- re przecież chętnie współtworzy osobami. Jest to również efekt za- jest zawsze stoi człowiek, czyli wał, że kulturę trzeba ciągle bu- kulturę na każdej płaszczyźnie tracania przez media swojej funk- jego godność i podstawowe war- dować na nowo i czynić to winni jej funkcjonowania, otrzymuje cji edukacyjnej, na rzecz funkcji tości. Życie kulturalne musi poma- wszyscy chrześcijanie, a szczegól- sygnał, że chrześcijaństwo i jego rozrywkowej i informacyjnej. gać rozwijać się osobie ludzkiej, nie sami twórcy i artyści. Przema- dorobek to „kula u nogi” dla „no- Dziś ten sam pluralizm kul- przełamując uprzedmiotowienie wiając w 1979 r. w Gnieźnie Jan woczesnego dziś i jutra”. Choć turowy, który zawdzięcza swoje wytworów kultury i chęć ich uryn- Paweł II pytał nas Polaków: „Czym Bóg w ich sercu nie umarł, to ina- istnienie w Polsce po obaleniu ko- kowienia. To przede wszystkim jest kultura? Kultura jest wyrazem czej rozumieją i interpretują ter- munizmu właśnie Kościołowi, chce powrót do ponownego złączenia człowieka. Jest potwierdzeniem min sacrum, często nie potrafiąc się jego niestety pozbyć lub zmar- się kultury bytu, kultury społecz- człowieczeństwa. Człowiek ją two- wskazać, co buduje płaszczyznę ginalizować jego oddziaływanie nej oraz kultury symbolicznej rzy – i człowiek przez nią tworzy profanum. Przykładem może być na społeczeństwo. Kulturę polską w jeden organizm, gdzie wraz ze siebie. Tworzy siebie wewnętrznym podejście do obchodzenia dnia zabija dziś jej urynkowienie, czyli wzrostem standardu życia, będzie wysiłkiem ducha: myśli, woli, serca. świątecznego. Widzimy, że ele- kierowanie się tymi samymi za- również rozwijała się osobowość I równocześnie człowiek tworzy kul- ment religijny w tym obchodzie sadami, co w gospodarce: zasadą danej jednostki. turę we wspólnocie z innymi. Kultu- zdecydowanie osłabł na rzecz kup – sprzedaj. Wytwory kultury Na podstawie „Małego Rocz- ra jest wyrazem międzyludzkiej ko- rozkwitu ślepego powielania – stają się ofiarą prawa podaży i po- nika Statystycznego 2010r.”, munikacji, współmyślenia i współ- bardzo często niezrozumiałych pytu. Dlatego silniej do współ- stwierdzono, że zamknięto w la- działania ludzi. Powstaje ona na dla samych zainteresowanych czesnego człowieka przemawia tach 1990-1999 695 kin, 1223 służbie wspólnego dobra — i staje – postaw innych narodów, a za- kultura bytu niż kultura społeczna biblioteki i filie, 14 695 punktów się podstawowym dobrem ludz- tem ich kultur, obyczajów dla i symboliczna. Bardziej przedkłada bibliotecznych. W latach 2000- kich wspólnot. Kultura jest przede nas w swej naturze obcych. Dziś się chęć posiadania luksusowe- 2009 zamknięto kolejnych 500 wszystkim dobrem wspólnym na- ścieżka typowego Polaka bardzo go samochodu, komfortowego bibliotek, przede wszystkim na rodu. Kultura polska jest dobrem, często wygląda nie tak jak do nie- domu, odpoczynku w awangar- wsi. Wiemy dobrze, że dla pra- na którym opiera się życie duchowe dawna – kościół – dom - rodzina, dowej i modnej miejscowości, nad widłowego rozwoju każdego Polaków. Ona wyodrębnia nas jako a raczej obiera drogę kościół - ga- potrzeby wyższe, czyli wrażenia człowieka takie ogniska kultury naród. Ona stanowi o nas przez leria/centrum handlowe – dom. estetyczne, duchowe, etyczne są potrzebne, gdzie ludzie na wy- cały ciąg dziejów. Stanowi bardziej Stanowi to tylko jeden z wielu i moralne. Dlatego twórcy kultury ciągnięcie ręki mogą korzystać niż siła materialna. Bardziej nawet przykładów tej nowej tenden- idą coraz częściej za tym, co mod- z dóbr kultury, które wpływają niż granice polityczne”. cji, która ma bardzo duży wpływ ne, co się dobrze sprzedaje, pomi- przecież na rozwój ich talentów Artykuł opracowano na mentalność naszego narodu. jając kwestie wszelkich wartości. i charakterów. Jest to szansa na na podstawie: L. Dyczewski, Dlatego przed Kościołem, ludź- Łamie się bardzo często wszelkie działanie wspólnot parafialnych, Kultura w całościowym planie roz- mi którzy go współtworzą, stoi tabu, aby zaistnieć choć tylko na które mogą przejąć rolę tych in- woju, wyd. Instytut Wydawniczy zadanie działania bardziej różno- chwilę, nie czyniąc jakiejkolwiek stytucji lub przyczynić się do ich Pax, Warszawa 2011 r. rodnego, aby jak to było w pierw- refleksji czy jest to wytwór dla kul- odbudowania w duchu kultury szych wiekach chrześcijaństwa, tury pożyteczny, czy nie, wnoszący chrześcijańskiej. To również chęć 24 Ziemia Kłodzka nr 212

Maja Dzierżyńska LISTY Z KŁODZKĄ RÓŻĄ W TLE to cykl felietonów, którym nadano formę listów. Autorki - Maja Dierżyńska i Anna Chlebicka-Gałczyńska chcą przywołać dawne, ale nie mniej ważne historie z kulturalno - artystycznego życia Ziemi Kłodzkiej. Wspominają ludzi, których obecność wyraziście zaznaczyła się w pejzażu literackim miasta Kłodzka. Konfrontują tamten czas ze współczesnymi trendami w kulturze i sztuce.

Aniu! nizm, a nawet koloryzm popisały mentarzem do rzeczywistości – Wspomniałaś, że Henryk się jeszcze wieloma malarskimi to czym naprawdę powinna być? Waniek uczestniczył w Festiwalu obrazami, lecz rychło zastąpiła je Tego Ci dziś nie rozstrzygnę, nad Sztuki w Berlinie z obrazem na nowatorska, nie obciążona prze- tym głowią się ważni teoretycy. temat współczesnej wieży Ba- szłością wizja. Świetny jest polski Jedyny ratunek – mamy prawo bel i pokazałaś go w internecie. plakat, projektowany już po woj- wybierać – my widzowie. Bardzo mi się podoba, osnuty na nie, posługujący się uproszczo- Żałuję niedawnych czasów, wątku biblijnym, a jakże aktualny. nym lecz wyrazistym znakiem. gdy sale wystawowe pełne były Współczesność jest właśnie taka: Nie mogę jednak zrozumieć dla- dobrego malarstwa i wierzę splątana kablami elektroniczny- czego sztuka pod koniec XX w. w falową historię sztuki. „ Na ob- mi, naszpikowana receptorami zaczęła szczególnie poniewierać raz z patrzenia dosyć ucieszenia” mediów, antenami, detektorami, wartościami, także estetycznymi. pisał już w 1680 r. Baranowicz. które wymierzone są w nas. Zdo- Współczesny artysta ko- Prawdą jest też, że formy dawne

być informację i podać ją dalej rzysta z tak wielu konwencji ulegają zużyciu, same się dewa- Michnik B. fot. w systemie samonakręcających i przemawia wszystkimi moż- luują, a jednocześnie wracają po się mechanizmów. Nie mam tych liwymi językami, bo podobnie latach jakby odnowione w in- roku na francuskiej Riwierze koło gadżetów, generatorów infor- skomplikowana jest złożoność nym kontekście. Coś się znowu Saint – Tropez, a część w Micha- macji…. , przyjmuję tylko listy świata. Otrzymał narzędzia tech- tli na horyzoncie łowicach na Ziemi Kłodzkiej. Na od Ciebie. Jakoś nie brakuje nam nologiczne, stosuje więc coraz Od pewnego czasu Muzeum ubiegłorocznej wystawie w Mu- tematów – tyle się wydarzyło bardziej wyrafinowane środki Ziemi Kłodzkiej eksponuje wysta- zeum obok portretów i pejza- w kulturze…., trudno to nawet wyrazu, czasem niezrozumia- wy malarstwa. Pod intrygującym ży pełnych słońca (szczęśliwe ogarnąć. Może Henryk wraca łe dla odbiorcy. Nie tworzy już tytułem – „Mistrz i uczeń” ukry- miasto Ramatuelle ma swojego do malarstwa? Mimo nieufności przeważnie obrazu , który moż- wało się szkło Zbigniewa Horbo- malarza), znalazły się też próby i krytycznego dystansu obraz na ująć w ramy, programuje cały wego – niezwykle zasłużonego naszego nostalgicznego pejzażu wyraża więcej niż manifest sur- świat – taką przynajmniej ma artysty dla rozwoju powojenne- z okolic Goworowa. I to jest - do- realistyczny. W dialogu z tradycją nadzieję. Młodzi wolą tworzyć go szklarstwa i malarstwo jego myślam się – początek. I wreszcie rewiduje nasze sądy o świecie. To światy sztuczne, które można dawnego ucznia Ryszarda Bilana. niedawno otwarta wystawa prof. także wyraz naszej bezbronności rozmontowywać i manipulo- Smutne wspomnienia z dzieciń- Łódzkiej ASP – Włodzimierza wobec chaosu współczesnego. wać nimi do woli. To wszystko stwa spędzonego w kłodzkim Stelmaszczyka. Obok monochro- Lubię tę jego powagę pełną po- spadło na nas tak lawinowo, że Domu Dziecka nanoszą się na za- matycznych, grubo i reliefowo dziwu dla dawnych mistrzów. trudno o kryteria. A świat kultury pamiętane przez artystę uliczki traktowanych form w obrazach Tak! Inną od modnych obecnie między destrukcją a konstrukcją naszego miasta, bardzo zresztą abstrakcyjnych, zupełne ich prze- tendencji nurkowania w prze- wybierze, mam nadzieję tę ostat- kolorowe. Autor wiele lat miesz- ciwieństwo, czyli enigmatycz- szłości, by dowartościować swoje nią…. , choć krytycy powtarzają, kający w Paryżu musiał pozwolić ne „sfumato”, jakby wyłonione prace i zwrócić na siebie uwagę. że dorobek XX w. najlepszy jest sobie na taką konfrontację. z mgły, a raczej z mglistej tkanki Zaczynam wierzyć, że malarstwo w destrukcji. W międzyczasie zamieszkał delikatnej materii barwnej lekko przeżyje jeszcze swój renesans Także muzycy i reżyserzy w Kłodzku Dariusz Sobociński zatartej, czasem zanikającej. Nie i to się może zaczyna? przyznają się do chęci i mody – rodem z Białegostoku, absol- sposób opisać to inaczej. To tak, Humanizm, którzy rodził się łamania porządku i zasad. Może went krakowskiej ASP. Niedawno jakbyśmy po długiej podróży we Włoszech w czasach Odro- to wpływ większej aktywności pokazał zestaw interesujących wracali do Kłodzka. Nad miastem dzenia zaowocował cudownie plam na słońcu? Przypomina mi prac. Są pewne brzmienia w na- unosi się mgła, a kolorowe świa- pięknymi obrazami, najczęściej się dokładnie sytuacja sprzed stu szym pejzażu, a niektórzy artyści tełka wyznaczają pewne punkty portretami ludzi tamtej epo- laty, kiedy futuryści w „Manife- mają szczególny dar i umieją je orientacyjne i myślimy – tak to ki. Portret był nobilitowany do ście „ z 1912 r. zarzucali kubistom zamienić w symfonię, a nawet jest zaczarowane miasto. Tak lek- rangi czegoś wzniosłego, pod- szarość i statyczność. Głoszono zorkiestrować. Wydaje się, że ko wtopione w sfumato są nasze kreślał piękno duchowe portre- rewoltę, dynamizm, burzenie kłodzczyzny to nie ominie. Wie- wyobrażenia o współczesnym towanych. Ale każda tendencja akademii. …”Symultaniczność rzę, ponadto, że ten pejzaż zasłu- krajobrazie. Bywa, że malarstwo w sztuce kończy się jakąś dozą stanów duszy w dziele sztuki: guje na to. Na wernisażu spotka- jest nam w stanie to podpowie- manieryzmu. Coś się wyczerpuje oto upajający cel naszej sztuki…” łam innego malarza – Stanisława dzieć. Naprawdę lubię, kiedy ktoś i nic na to poradzić nie można. Ale wystarczyło tego szumu do Saszę Stawiarskiego, także absol- chce mi coś opowiedzieć o kolo- Natomiast od XX-wiecznej rewo- 1923 r., nawet ortografia dziwnie wenta krakowskiej ASP, członka rach i widzę już jak barwy rozma- lucji Picassa, a potem Mondria- wykolejona wróciła do starych ZPAP w Krakowie i Francuskiego wiają ze sobą na fragmentach na, Malewicza, Kandyński`ego prawideł. Może i tym razem, kie- Związku Artystów. Zostałam za- zamalowanego płótna. Pocieszy- sztuka traci dotychczasowy kon- dy sztuka wyrazi już te wszystkie proszona do jego domu pracow- ły mnie te wystawy. Są obrazy, takt z rzeczywistością i szybuje ohydne prawdy epoki, zacznie ni pełnej obrazów i rysunków do których się wraca , np. „Cienie wspierana przede wszystkim wy- znów poszukiwać wartości? Jeśli w Michałowicach koło Goworo- balkonów” – Piotra Potworow- obraźnią. Nasza secesja, moder- nie może lub nie chce być ko- wa. Artysta mieszka przez część skiego. Ilekroć jestem we Wro- Ziemia Kłodzka nr 212 25 cławiu , wstępuję do Muzeum , dę. Wprowadziła do filmu miesz- Anna Chlebicka- Gałczyńska Tak daleko że aż blisko odwiedzam ten obraz. Wydaje kańców Bystrzycy, którzy wypo- tak dawno że właśnie teraz mi się, że jestem uczestnikiem wiadali poszczególne słowa lub Odpowiedź na „ Allegro ma non rozsiadam się na oka mgnienie wycieczki w małym hiszpańskim linijki wiersza, nie przerywając troppo” – Wisławy Szymborskiej zapadam się w Tobie coraz głębiej miasteczku, siedzę w narożniku swoich zajęć. To rodzaj szkicu, Jesteś szare jak w wygodnym fotelu. Rynku i jem lody. eseju, który wprowadza w klimat Bardziej szaro już nie można było Tuż przed świętami odbył się miasta. Głosy oglądających, że bardziej chmurnie i durnie I sączę Cię powoli jak gorącą w Twojej Bibliotece pokaz krót- film powinien być dłuższy. Ale ta- I ani kawałka błękitu. herbatę kiego trzyminutowego filmu pt. kie było założenie konkursu, jego bez cukru ostrożnie bo w kruchej „Miasteczko”, dla którego inspi- idea –zrobić impresję, w 3 minu- Masz urodę filiżance racją był wiersz Tadeusza Róże- ty zawrzeć prawdę o miasteczku. jaka radość że Cię mam którą używa się tylko od święta. wicza . Tytułowym miasteczkiem Autorce to się wspaniale udało. jak słoneczne jest to słońce jest Bystrzyca Kłodzka - widzia- Szkoda, że nie mogłaś uczestni- jak liliowy jest ten bez. Kiedy gorycz wypełnia mnie po na oczyma poety jednocześnie czyć w tym pokazie. brzegi jakby malarza. Młoda autorka Słyszę w radiu, że wymyślo- Jesteś moje dosładzam ucieczką na wyspy z Kłodzka - Katarzyna Gondek no elektroniczne papierosy – być płyniesz sobie chwiejną łódką szczęśliwe absolwentka filmoznawstwa na może ludzkość jednak przetrwa! przechylasz się ani bardziej by zatracić się do pełnego Uniwersytecie Poznańskim i kur- w lewo uzależnienia . su mistrzowskiego u Andrzeja Pozdrawiam Cię Maja przechylasz się ani bardziej Wajdy – zdobyła pierwszą nagro- w prawo.

Ryszard Grzelakowski Przyczynki do dziejów i tajemnic dusznickich cmentarzy (cz. II)

„Kończy się każdy dzień, Zapis kronikarza miejskie- Kończy się każda wiosna, go wspomina, że pierwszy mur Kończy się każde życie... cmentarny powstał łącznie z no- Ale tym smutniej gdy: wym murowanym kościołem Dzień - był twórczy, 1708 r. pw. Piotra i Pawła, dla któ- Wiosna - piękna, rego urząd cesarski podarował a życie dobre.” drewno, a kupiec ząbkowicki, Nekrolog Kasper Ludwig Gruber zapłacił za wszystkie roboty murarskie. Do naszych czasów na przy- Autorem projektu był Lorenz kościelnym cmentarzu zacho- Keyser z Kłodzka. Zbudowano wało się świadectwo przeszłości wtedy plebanię, browar, stajnię, w postaci płyty nagrobnej homol- stodołę, mur okalający świątynię skiego wójta Jerzego Zwingera z cmentarzem, uporządkowano von Hutberg, zmarłego w 1645 r. też przyległy ogród. Od tego cza- Kiedyś pochowano go w koście- su zaczęto chować tu zaczniej- le, potem w czasie rozbudowy szych parafian oraz znaczących kościoła nagrobek umieszczono gości kuracyjnych jacy zmarli w murze otaczającym teren przy- w czasie kuracji w Dusznikach kościelny. Wójt na płycie nagrob- Zdroju. W latach 1966 – 68 zli- nej przedstawiony jest w szykow- kwidowano stary cmentarz przy nym stroju „wallensteinowskim” kościele. Cenne płyty wywiezio- funkcjonującym w czasach wojny no, płyty znajdujące się w mu- trzydziestoletniej. Jerzy Zwinger, rze cmentarnym otynkowano. nobilitowany w 1629 r. był znaczą- Jak ten fakt likwidacji starego cym dobroczyńcą dusznickiego zabytkowego cmentarza i znaj- kościoła, zapłacił za przebudowę dujących się na nim unikalnych świątyni i ufundował okazałe ta- nagrobków ocenić dziś z punktu bernakulum, „Ogrójec” wraz z nie- dziedzictwa kulturowego? Nie wielkim ołtarzem. Płyta nagrobna potrafię odpowiedzieć!

Jerzego Zwingera von Hutberga Kilka nagrobków jednak za- R. G rzelakowski ks. fot. jest najstarszym zachowanym chowało się i one zasługują na nagrobkiem na cmentarzu przy- opowieść, zwłaszcza te polskie. Widok kościoła parafialnego pw. św. Piotra i Pawła z fragmentem cmenarza kościelnym. W przewodniku „Wody Mineralne komunalnego 26 Ziemia Kłodzka nr 212

Szląskie i Hrabstwa Kłodzkiego” dwik Kijeński, Krzyża Wojsko- wydanego w oficynie Wilhelma wego Kawaler. Ludwik Kijeński Bogumiła Korna we Wrocławiu pochodził ze starej rodziny szla- w 1821 r. znajdujemy wyczer- checkiej osiedlonej od wieków pujący opis uzdrowiska w Dusz- w lubelskim. Urodził się w 1775 nikach Zdroju, jego urządzeń r., ożenił 20 lat później. Jako mło- i zwyczajów, właściwości wód dy oficer wziął za żonę Teresę mineralnych, warunków miesz- Campioni, córkę pochodzącego kaniowych, a nawet możliwo- z Włoch rejenta warszawskiego ści turystycznych. Z informacji Filipa Antoniego herbu Campio- tych korzystało wielu Polaków. ni, któremu król Polski Stanisław Wydawnictwo to przez wiele August w 1790 r. nadał indyge- lat popularyzowało dusznicki nat. Karierę wojskową rozpoczął kurort w porozbiorowej Polsce w ostatnich walkach o wolność i ściągało do uzdrowiska tysiące Rzeczypospolitej. Młody oficer rodaków. Niekiedy przyjeżdżano miał okazję awansować pod tu przez snobizm i ze względów Kościuszką podczas Insurekcji, towarzyskich, jednak ogromna a później dopiero po wkroczeniu większość przybywała z dużą na- do Polski cesarza Napoleona, bo dzieją zwalczenia choroby i po- w legionach nie służył. Ale od wrotu do zdrowia. Niektórzy jed- stycznia 1807 r. był Ludwik Kijeń- nak nie odzyskali zdrowia i pozo- ski z całą pewnością w stopniu stali na zawsze, o czym świadczą podpułkownika szefem batalio- zachowane kamienne tablice nu w 7 pułku piechoty, skąd wziął i wpisy do akt parafialnych. By- dymisję w kwietniu 1808 r. Pułk wały takie lata w uzdrowisku, że ten utworzony w 1806 r. walczył podczas sezonu umierało kilku pod komendą generała Zającz- polskich kuracjuszy. Oto zano- ka, chrzest bojowy otrzymał przy towane w księdze parafialnej oblężeniu Grudziądza, bił się nazwiska i personalia Polaków pod Kołami. Po krótkiej, ale wa- zmarłych w latach 1820-1840. lecznej kampanii pułk otrzymał Jako przyczynę śmierci wymie- 6 krzyży kawalerskich, 4 złote, 5 niano suchoty lub wycieńczenie. srebrnych. Jeden z krzyży kawa- W dniu 14 lipca 1819 r. zmarł na lerskich ozdobił pierś Ludwika „suchoty” w wieku 34 lat wła- Kijeńskiego, co podkreślono na ściciel browaru Jan Szymański dusznickim epitafium. Służbę z Warszawy, a dzień później na wojskową porzucił prawdopo- „galopujące suchoty” 32 letni dobnie ze względów zdrowot- marszałek szlachty grodzieńskiej nych mając 33 lata. O złym stanie Józef Eysymont z Grodna. 30 jego zdrowia świadczą wyjazdy lipca 1820 r. zmarła w wieku 30 do dolnośląskich uzdrowisk do lat Franciszka Laszczka z domu Cieplic w 1816 r. i do Dusznik Azanowska, małżonka Karola w 1821 r., gdzie zmarł podczas Tablica nagrobna Georga Zwingera von Hutberg Laszczki, właściciela Zdżarowa kuracji. w powiecie sochaczewskim. Na następnej płycie nagrob- szlachty. Tymieniec – bo zapew- w tekście dusznickiego nagrob- 2 września 1821 r. zmarł nej widnieje taki tekst: „Teofil ne o tę miejscowość chodzi – był ka. 17 Pułk Piechoty wchodził w wieku 45 lat pułkownik Lu- Stamirowski pochodził z drobnej ubożuchną wioską z folwarkiem w skład dywizji gen. Jana Henry- w gminie Marchwacz w Kali- ka Dąbrowskiego i podczas kam- skim. T. Stamirowski w 1807 r. panii moskiewskiej odznaczył był członkiem gwardii hono- się przy przeprawie przez rzekę rowej Napoleona. W kwietniu Berezynę. To on z setką saperów 1809 r. został adiutantem gen. francuskich i polskich w wodzie Bryg. Izydora Krasińskiego z li- po ramiona, w grudniowym mro- nii opoczyńskiej, generalskiej. zie, budował mosty przez rzekę. W lipcu 1809 r. mając 19 lat Teofil Osiemdziesięciu saperów utonę- Stamirowski został kapitanem ło z zimna i wyczerpania, on i po- w 17 pułku piechoty, utworzo- została garstka żołnierzy czuwali nym na koszt ordynata Zamoj- na przeprawie. W styczniu 1850 skiego. W wojnie z Austriakami r. przeszedł do 1 pułku piechoty w kampanii roku 1809 walcząc liniowej. Po epopei wojen napo- pod dowództwem księcia Józefa leońskich w 1815 r. powrócił T. Poniatowskiego zasłużył kapitan Stamirowski wraz z formacjami na ozdobienie krzyżem złotym, wojskowymi z Francji do Polski. o czym także wspomnieli rodacy C.D.N.

Literatura: 1. Dengler P. Geschichte des Bades Reinerz, 1903 Reinerz verlag von R. Pohl. 2. R. Kincel U śląskich wód, Racibórz 1994 3. W. Tomaszewska, Duszniki, Warszawa 1968. Widok ogólny Dusznik Zdroju od strony wschodniej; rys. F.B. Werner 1737 r. Ziemia Kłodzka nr 212 27 błogosławiony ks. Gerhard Hirschfelder Kreuzweg-Gebete Droga Krzyżowa Křížová cesta Seliger Gerhard Hirschfelder hat als Jugendseelsorger der Grafschaft Glatz offen in einber Predigt in Habelschwerdt gegen das Regime des Nationalsozialismus Stellung genommen mit dem bekannten Wort: „Wer der Jugend den Glauben aus dem Herzen reißt, ist ein Verbrecher“. Das hat ihm nicht nur Gefängnis, sondern auch den Tod im KZ Dachau gebracht. Herr Pfarrer Romuald Brudnowski aus Tscherbeney (Czermna) hat zum Gedenken an seinen 60. Todestag gesagt: Kaplan Gerhard Hirschfelder ist ein Deutscher, aber wenn er selig gesprochen wird, gehört er uns allen. Im Gebet um die Selig- sprechung beten wir, dass er uns helfe, dass Deutsche, Polen und Tschechen den Weg zueinander finden und gemeinsam am Aufbau Europas im christlichen Geiste mitwirken. Das mag durch diesen Kreuzweg in drei Sprachen Wirklichkeit werden. Darum lasst uns beten! Franz Jung, Prälat Visitator für Gläubige aus der Grafschaft Glatz Seliger Kaplan Gerhard Hirschfelder Jego prochy zmieszane zapewne z prochami innych Męczenni- ków Dachau od 1942 roku spoczywają na cmentarzu przykościel- Geboren am 17. Februar 1907 in Glatz nym w Kudowie Zdroju – Czermnej. Tam posługiwał przez 7-lat jako geweiht 31. Januar 1932 in Breslau młody kapłan od święceń w 1932 r. Bezgraniczna wierność Chry- für die Grafschaft Glatz/Erzdiözese Prag, stusowi, Ewangelii i Kościołowi, a nade wszystko charyzmatyczna Kaplan in Grenzeck 1932-1939 troska o młodzież zawiodła go w 1941 r. do więzienia w Kłodzku. Kaplan in Haberschwerdt Potem obłąkańczy nazizm wyznaczył mu kierunek Dachau.­ und Diözesanjugendseelsorger ab 1939, Wierny do końca oddał życie Bogu 1 sierpnia 1942 r. Zamęczone verhalten am 1. August 1941, ciało, na wzór ofiary całopalnej, spłonęło w obozowym kremato- gestoeben am 1. August 1942 rium. Gdyby przewidziano, że za ponad pół wieku rozpocznie się als Märtyrer im KZ Dachau. proces beatyfikacyjny Ks. Hirschfeldera, zabezpieczonoby pocho- wane w Czermnej prochy. A tak zmieszały się z ziemią cmentarza, na którym ongiś sam grzebał zmarłych. Błogosławiony Resztki z trumny oraz ziemia użyźniona jego prochami spoczy- Ksiądz Gerhard Hirschfelder wają teraz w urnie pod nagrobną płytą. Jednoczący się z trudem nasz kontynent potrzebuje prawdzi- urodzony 17. 02. 1907 r. w Kłodzku (Glatz) wych bohaterów niepodważalnych wartości, warujących u korzeni wyświęcony 31. 01. 1932 r. we Wrocławiu (Breslau) chrześcijańskiej Europy. Takim jest bł. ks. Gerhard Hirschfelder. aresztowany 1. 08. 1941 r. w Bystrzycy Kłodzkiej (Habelschwerdt) Bp Ignacy Dec zmarł 1. 08. 1942 r. Świdnica w obozie koncentracyjnym Dachau pochowany w Kudowie-Zdroju-Czermnej Kaplan Gerhard Hirschfelder był celým srdcem knézem a přede­ beatyfikowany 19 IX 2010 r. w Münster vším duchovním vůdcem mládeže. Veškeré síly nasadil pro mládež v Klaském hrabství. Kaplan Hirschfelder je velkým příkladem a svědec­tvím křesťanského nasazení pro jedinečné hodnoty jako Blohoslaveny jsou pravda, svoboda nebo lidskost v dobý nacistického teroru. Staří Kaplan Gerhard Hirschfelder lidé z Kladska, kteří žijí v severní části naší diecéze o něm hovoří s velkým uzánim a úctou. narozen 17. února 1907 v Kladsku Gerhard Hirschfelder se mi jeví jako model pravého kněze pro wysvěcen 31. ledna 1932 ve Vratislavi nás i dnes v 21. století, především pro mladé lidi a mladé kněze. Je pro hrabstvi kladské (Pražska arcidiecese) vzorem lidského přístupu a chování. zemřel 1. srpna 1942 Mons. Dominik Duka OP v koncentračním táboře Dachau Hradec Kralove 28 Ziemia Kłodzka nr 212 Droga Krzyżowa / Kreuzweg-Gebete / Křížová cesta

Christus, mein Heiland! Ehe Dein Leiden Chryste, mój Zbawicielu! Przed swoją Kriste, můj Spasiteli! Dříve než zapo- begann, gingst Du mit Deinen Aposteln auf męką poszedłeś z Apostołami na Górę Oliw- čalo tvé utrpení, šel jsi se svými apoštoly den Ölberg. Doch Zeugen Deines Leidens ną. Tylko trzech z nich miało być świadkami na Olivovou horu. Však svědky tvého sollten nur drei von ihnen sein. Drei Worte Twojego cierpienia. Powiedziałeś do nich: hoře měli být jen tři z nich. Tři slova jsi sprachst Du zu ihnen: „Bleibet hier! Wachet! „Zostańcie tu, czuwajcie ze mną i módlcie jim řekl: „Zůstaňte, bděte, modlete se”. Betet!” Auch ich bin augenblicklich von Dir się”. Ja również jestem wybrany przez Ciebie, Rovněž já jsem byl tebou vyvolen, abych auserwählt zu leiden. Herr, ich danke Dir aby cierpieć. Panie, dziękuję Ci za to. Taka trpěl. Pane, děkuji ti za to. Protože je to dafür. Weil es Dein Wille ist, will ich am Orte jest Twoja wola, dlatego chcę pozostać tvá vůle, chci zůstat na místě utrpení des Leidens bleiben, solange du willst. Wa- na miejscu cierpienia, jak długo zechcesz. tak dlouho, jak chceš. Bdít chci pozorně, chen will ich als treuer Wächter mit starker Chcę czuwać jak wierny strażnik i modlić jako věrný strážce a modlit se s tebou: Tapferkeit, beten will ich mit Dir: „Herr, laß się wraz z Tobą. „Pane, odejmi ode mne tento kalich, diesen Kelch an mir vorübergehen, doch „Ojcze, jeśli chcesz, zabierz ode mnie ten ale ne má, nýbrž tvá vůle se staň”. K nicht mein, sondern Dein Wille geschehe!” kielich. Jednak nie moja wola, lecz Twoja tomuto úkolu strážce chci čerpat sílu z Zu dieser Aufgabe als Wächter will ich mir niech się stanie”. Do służenia Tobie chcę za- tvé křížové cesty. Posilni mě a všechny Kraft holen in Deinem Kreuzweg. Herr, czerpnąć sił z Twojej Drogi Krzyżowej. Panie, nositele křížů svou statečností. stärke mich und alle Kreuzträger mit Deiner umocnij mnie oraz wszystkich niosących ­Tapferkeit! krzyż swoją odwagą.

1. Jesus wird zum Tode verurteilt Als der grimmige Haß der Pharisäer gegen Dich dem Pilatus das Todesurteil auf die Lippen zwingt, schweigst Du, Heiland der Welt. Du weißt es, der Vater will es so; drum brichst Du nicht verzweifelt zusammen, sondern sprichst auch hier ein tapferes: „Va- ter, Dein Wille!” Christus, gib mir die Tapferkeit, in jedem Leid so zu sprechen wie Du!

Stacja I. Pan Jezus skazany na śmierć Zawzięta nienawiść faryzeuszy przeciwko Tobie zmusza Piłata do wydania wyroku śmierci. Ty milczysz, Zbawicielu świata. Wiesz, że taka jest wola Ojca. Nie załamujesz się w rozpaczy, ale mówisz odważnie: „Ojcze, Twoja wola!”. Chryste, daj mi taką odwagę, abym w każdym cierpieniu mówił tak jak Ty: „Jednak nie moja wola, lecz Twoja niech się stanie”.

I. Pan Ježíš odsouzen k smrti Když tě krutá zášť farizeů vydává Pilátovi k potvrzení trestu smrti, ty Spasiteli světa mlčíš. Víš, že je to Otcova vůle. Nezlomí tě to a i teď pravíš: „Buď vůle tvá”. Kriste, dej mi sílu, abych statečně mluvil v každém utrpení jako ty.

2. Jesus nimmt das Kreuz auf seine Schultern Wie ein Verbrecher mußt Du, Christus, Dein Kreuz selbst tragen. Mit echt männlicher Tapferkeit nimmst Du es auf Dich. Lehre mich, nicht zusammenzubrechen, wenn ein Kreuz mir aufgeladen wird. Dir nachfolgen heißt ja, nicht bloß sein Kreuz auf sich nehmen, sondern es tapfer tragen. Herr, hilf mir dazu mit Deiner Gnade!

Stacja II. Pan Jezus bierze Krzyż na swoje ramiona Jak przestępca, musisz Chryste nieść swój krzyż. Z prawdziwie męską odwagą bierzesz go na ramiona. Naucz mnie nie załamywać się, kiedy i mnie krzyż będzie przygniatał. Naśladować Ciebie, to nie znaczy jedynie wziąć krzyż na swoje ramio- na, ale również odważnie go nieść. Panie, dopomóż mi Twoją łaską!

II. Pan Ježíš bere na sebe kříž Jako zločinec máš, Kriste, sám nést svůj kříž. S pravou mužskou statečností ho bereš na svá bedra. Nauč mě, abych neklesl pod tíhou kříže. Následovat tebe, neznamená jen vzít kříž, ale statečně donést. K tomu mi Pane pomoz svou milostí. Ziemia Kłodzka nr 212 29

3. Jesus fällt das erste Mal unter dem Kreuze Mit starkem Willen hast Du, Christus, das Kreuz auf Dich genommen; doch es drückt Dich zu Boden. Weil aber Dein Wille stark war, stehst Du wieder auf, trägst das Kreuz weiter aus Liebe zu uns. Herr, mach unseren Willen zum Kreuztragen ganz stark, damit wir wieder aufstehen, wenn wir einmal gefallen sind!

Stacja III. Pan Jezus pierwszy raz upada pod Krzyżem Odważnie przyjąłeś, Chryste, krzyż na swoje ramiona, lecz on przygniata Cię do ziemi. Z silną wolą powstajesz i niesiesz go dalej, z miłości ku nam. Panie, daj nam tę niezłomną wolę do niesienia krzyża, abyśmy po upadku znów mogli powstać!

III. Pan Ježíš padá prvně pod křížem Odvážně bereš na sebe Kriste svůj kříž, ale on tě tlačí k zemi. Protože však tvá vůle je silnější, vstaneš a neseš jej dál z lásky k nám. Pane, učiň silnou naši vůli,abychom unesli kříž a opět vstali, i když jsme jednou klesli.

4. Jesus begegnet seiner Mutter Jesus, Du wolltest, daß auch Deine Mutter Zeuge Deines Leidens wurde. Nicht Du wolltest eine Hilfe haben, sondern wir sollten uns im Kreuztragen durch ihre Nähe getröstet fühlen. Sie sollte als Leidträgerin uns Menschen im Leid verstehen lernen. Himmlische Mutter, steh Du mir zur Seite, wenn das Kreuz auf meinen Schultern liegt! Stacja IV. Pan Jezus spotyka swoją Matkę Jezu, Ty chciałeś, żeby Twoja Matka była świadkiem Twojego cierpienia. Ty nie potrzebowałeś jej obecności. To my potrzebujemy, niosąc krzyż, czuć się Jej obecnością pocieszeni. Ona, pogrążona w smutku, uczy nas jak przyjąć cierpienie. Matko Niebieska, bądź przy mnie, kiedy włożą krzyż na moje ramiona!

IV. Pan Ježíš potkává svou matku Ježíši, tys chtěl, aby i tvá matka byla svědkem tvého utrpení. Tys nepotřeboval pomoci, ale abychom my unesli kříž, potřebujeme útěchu tvé matky. Matko bolestná, nauč nás trpět. Nebeská Matko, stůj při mně, když mě kříž tíží.

5. Simon hilft Jesus das Kreuz tragen Vielleicht hat die Mutter den Simon zu Hilfe gerufen, vielleicht ist es auch in me- inem Leid die Gottesmutter, die mir den leidenden Heiland zu Hilfe ruft. Mutter, gib mir gewaltige Kraft und starken Willen, daß ich Dich nicht enttäusche, sondern als wahrer Christ dem Heiland das Kreuz tragen helfe!

Stacja V. Szymon Cyrenejczyk pomaga nieść Krzyż Panu Jezusowi Może to Matka Boża wezwała Szymona do pomocy. Może i w moim cierpieniu wzy- wa Zbawiciela, żeby mi dopomógł. Matko, daj mi silną wolę i wytrwałość, żebym Cię nie zawiódł, lecz jak prawdziwy chrześcijanin pomógł Chrystusowi nieść krzyż!

V. Šimon pomáhá Ježíši nésti kříž Možná, že matka zavolala Šimona na pomoc. Možná, že i v mém utrpení mi Matka Boží volá na pomoc trpícího Spasitele. Matko, dej mi obrovskou sílu a pevnou vůli, abych tě nezklamal, ale jako pravý křesťan pomohl Spasiteli nésti kříž. 30 Ziemia Kłodzka nr 212

6. Veronika reicht Jesus das Schweißtuch Eine Frau mit schwachen Kräften, aber starkem Willen hilft Dir, Christus, mit einem kleinen guten Werk; doch reicher Lohn wird ihr zuteil. Christus, laß mir den Mut zum Kreuztragen nicht sinken! Der schönste Lohn wäre mir die Rettung der Se- elen. Lohne auch alle, die durch Gebet und sonstige Liebe mir helfen, das Kreuz zu tragen, mit reichem Lohne! Stacja VI. Święta Weronika ociera twarz Panu Jezusowi Słaba Kobieta z silną wolą pomaga Ci, Chryste, drobnym uczynkiem i otrzymuje bogatą zapłatę. Chryste, pomóż mi nie tracić odwagi w dźwiganiu krzyża. Najpięk- niejszą zapłatą dla mnie będzie ratowanie cierpiących ludzkich dusz. Wynagródź również wszystkim tym, którzy przez modlitwę oraz uczynki miłosierdzia pomagają mi w niesieniu krzyża! VI. Veronika podává Panu Ježíši roušku Slabá žena, ale se silnou vůlí prokazuje tobě, Kriste, dobrý skutek. Za to ji čeká bohatá odměna. Kriste dej, aby neklesala moje odvaha pod tíhou kříže. Největší odměnou by mi bylo spasení duší. Odměň bohatě také všechny, kteří mi modlitbou a láskou pomáhají nésti tento kříž.

7. Jesus fällt das zweite Mal unter dem Kreuze Christus, die Menschen haben versucht, Dir den Kreuz­weg zu erleichtern; doch bald fällst Du wieder hin. Menschenhilfe ist nichts, wenn Gott nicht hilft. Und so flehe ich zu Dir, kreuztragender Heiland, hilf Du mir, sonst breche ich zusammen und werfe das Kreuz weg. Aber seit Du das Kreuz getragen, ist kein Leidträger ohne Deine Hilfe. Stacja VII. Pan Jezus upada drugi raz pod Krzyżem Chryste, ludzie próbowali ulżyć Ci w niesieniu krzyża, lecz znów upadasz. Pomoc ludzka na nic się nie zdaje, jeżeli Bóg nie pomoże. Dlatego błagam Cię, Zbawicielu, pomóż mi, bo inaczej załamię się i odrzucę Twój krzyż. A przecież od chwili niesienia przez Ciebie krzyża nie ma żadnego cierpiącego bez Twojej pomocy.

VII. Pan Ježíš klesá podruhé pod křížem Kriste, lidé se pokoušeli ulehčit ti tvou křížovou cestu, a přece opět klesáš. Lidská pomoc není ničím, když nepomáhá Bůh. Proto tě úpěnlivě prosím, pomoz mi, jinak se zhroutím a odhodím tento kříž. Ale od té doby, co tys nesl svůj kříž, není trpících bez tvé pomoci.

8. Jesus redet mit den weinenden Frauen Auf Deinem Kreuzweg, Christus, sorgst Du Dich noch um andere leidende Men- schen. So muß auch ich, Dein Nachfolger, ganz selbstlos werden, will in meinem Leid auch der anderen gedenken, die vielleicht noch viel schwerere Kreuze tragen als ich. Herr, erbarme Dich ihrer, gib auch ihnen Trost und Kraft!

Stacja VIII. Pan Jezus pociesza płaczące nad nim niewiasty Na swojej Drodze Krzyżowej troszczysz się, Chryste, o innych cierpiących. Ja, Twój naśladowca, zupełnie bezinteresownie muszę pamiętać w moim cierpieniu o wszystkich tych, którzy jeszcze więcej cierpią niż ja. Panie, zmiłuj się nad nimi, udziel także pociechy i pomocy tym, którzy jej potrzebują!

VIII. Jeruzalémské ženy pláčí nad Panem Ježíšem Kriste, na tvé křížové cestě se staráš ještě o jiné trpící. Tak i já, tvůj následovník, se musím stát zcela nesobeckým. Chci vzpomenout ostatních, kteří třeba nesou mnohem těžší kříže než já. Pane, smiluj se nad nimi. Dej jim sílu a útěchu. Ziemia Kłodzka nr 212 31

9. Jesus fällt zum dritten Mal unter dem Kreuz Kurz vor dem Ziele drückt Dich, kreuztragenden Christus, das Kreuz nochmals zu Boden. Alle Kräfte scheinen Dir entschwunden zu sein; doch du willst dein Opfer vollenden, willst nicht liegen bleiben, sondern uns noch größere Liebe zeigen. Herr, mach immer mich bereit, aus Liebe zu Dir und den Seelen noch mehr zu leiden, wenn du es willst! Stacja IX. Pan Jezus upada trzeci raz pod Krzyżem Krótko przed celem znów powala Cię krzyż, który dźwigasz, Chryste. Już trzeci raz krzyż ten przygniata Cię do ziemi. Zdaje się, że opuściły Cię wszystkie siły. Jednak chcesz swoją ofiarę wypełnić do końca, a nam okazać jeszcze większą miłość. Panie, uczyń mnie zawsze gotowym, z miłości ku Tobie i ludziom, jeszcze więcej cierpieć, jeżeli taka Twoja wola.

IX. Pan Ježíš klesá potřetí pod křížem Krátce před cílem tě tíha kříže opět tlačí k zemi. Zdá se, že tě opouštějí všechny síly. Ty však chceš svou oběť dokončit. Nezůstáváš ležet, ale chceš nám ještě projevit větší lásku.

10. Jesus wird seiner Kleider beraubt Endlich darfst Du den Kreuzesbalken ablegen, aber es kommen neue Leiden. Man nimmt Dir Deine Kleider. Doch Deine Würde als Gottessohn und Erlöser, Deine Königswürde kann Dir niemand nehmen, auch wenn Du nackt unter Verbrechern stirbst. Herr, wenn man mir auch meine äußere Ehre nimmt, ich bleibe doch Kind Gottes, Kämpfer Gottes, Priester Gottes, das kann mir niemand nehmen. Laß mich dessen froh bleiben in allem Leid! Stacja X. Pan Jezus obnażony z szat Nareszcie możesz odłożyć krzyż, ale przychodzą nowe cierpienia. Obnażają Cię z szat. Jednak Twojej godności Syna Bożego i Zbawiciela, Twojej królewskiej godności nikt Ci zabrać nie może, nawet jeżeli obnażony umierasz pośród przestępców. Panie, jeśli i mnie pozbawią zewnętrznej godności, pozostanę przecież dzieckiem Bożym, bojownikiem Bożym, Kapłanem Bożym. Tego nikt mi zabrać nie może!

X. Pan Ježíš je zbaven svého roucha Konečně můžeš odložit těžký kříž. Přicházejí však nová muka. Jsi zbaven ošacení, ale tvou vážnost, Syna Božího a Spasitele, tvou královskou důstojnost ti nikdo nemůže vzít, i když zemřeš nahý mezi zločinci. Pane, i když mi vezmou moji vnější čest, přece zůstanu tvým dítkem, bojovníkem Božím, knězem Božím. To mi nikdo nemůže vzít. Potěš mě v tomto utrpení.

11. Jesus wird an das Kreuz genagelt Das Kreuz soll Dein Sterbebett werden, von dem Du nicht mehr loskommst, bis Du Deine Seele in die Hände des himmlischen Vaters gegeben hast. So sind auch wir Chri- sten, und besonders wir Priester mehr oder weniger ans Kreuz geheftet.­ Laß mich das Stacja XI. Pan Jezus do Krzyża przybity Krzyż ma stać się Twoim łożem śmierci, od którego nie możesz się uwolnić, dopóki nie oddasz swojej duszy w ręce Ojca Niebieskiego. My, chrześcijanie, a szczególnie my, ka- płani, jesteśmy mniej lub więcej do krzyża przywiązani. Pozwól mi pamiętać o tym w chwilach, kiedy przyjdą nowe cierpienia i dodaj mi sił, bym wytrwał pod krzyżem!

XI. Pan Ježíš je přibit na kříž Kříž se stává tvým smrtelným ložem, kterého se již nezbavíš, pokud svou duši neodevzdáš do rukou nebeského Otce. Tak jsme my, křesťané, a obzvláště my, kněží, více či méně připoutáni na kříž. Nechť si to vždy uvědomuji, přijdou-li nová utrpení. Dej mi statečnost, abych vydržel pod křížem. 32 Ziemia Kłodzka nr 212

12. Jesus stirbt am Kreuze Drei schwere Stunden hängst Du am Kreuze, ehe Dich der Tod erlöste. Du hättest die Macht gehabt, ihn eher zu rufen, doch Du wolltest Deine Liebe uns zeigen bis aufs Letzte. So laß auch mich im Leid ausharren, bis der Vater mich davon befreit! Erst dann wird auch mein Leid eine Freude sein für Dich, eine rechte Buße für meine Sünden und eine Dir wohlgefällige Sühne für die Sünden der anderen. Herr, gib mir die Kraft und guten Willen bis zum Letzten! Stacja XII. Pan Jezus umiera na Krzyżu Trzy okrutne godziny wisisz na krzyżu, zanim śmierć Cię uwolni. Mogłeś prędzej śmierć przywołać. Chciałeś nam jednak okazać Twoją miłość do końca. Pomóż mi wytrwać w cierpieniach, aż mnie Ojciec od nich uwolni! Dopiero wówczas moje cierpienie będzie radością dla Ciebie, prawdziwą pokutą za grzechy moje i innych ludzi. Panie, daj mi siły, bym wytrwał aż do końca! XII. Pan Ježíš umírá na kříži Tři těžké hodiny visíš na kříži, než tě smrt vysvobodí. Měl jsi moc ji dříve přivolat, ale tys svou lásku k nám chtěl prokázat až do konce. Dej, ať i já vytrvám v tomto utrpení, než mě vysvobodí Otec. Teprve potom se stane mé utrpení pro tebe radostí, pokáním za své hříchy i uspokojivým smířením za hříchy jiných. Pane, dej mi sílu a dobrou vůli až do konce.

13. Jesus wird vom Kreuze abgenommen Nur ein Apostel hat unter dem Kreuze ausgehalten und einige fromme Frauen, darunter Du, heilige Gottesmutter Maria. So hilf auch mir, unter dem Kreuze aushalten, und steh mir bei, wenn einst meine Sterbestunde kommt. Schme- rzensmutter, mache mich tapfer, jedes Kreuz zu tragen; denn Du wirst mir auch tragen helfen! Stacja XIII. Pan Jezus zdjęty z Krzyża Tylko jeden z Apostołów i kilka pobożnych kobiet wytrwało pod krzyżem. Wśród nich i Ty, Matko Boża. Pomóż i mi wytrwać pod krzyżem. Nie opuszczaj mnie, kiedy nadejdzie godzina mojej śmierci. Matko Bolesna, uczyń mnie odważnym znieść każde cierpienie, pomóż mi w dźwiganiu krzyża!

XIII. Pan Ježíš sňat z kříže Jen jediný apoštol vydržel pod křížem a několik zbožných žen, mezi nimi ty, Marie Matko Boží. Pomoz i mně vydržet pod křížem a stůj při mně, když jednou přijde i má hodina smrti. Matko bolestná, učiň mě statečným, abych unesl každý kříž, vždyť i ty mi ho pomůžeš nést.

14. Der Leichnam Jesu wird in das Grab gelegt Dein Leichnam, Christus, wird ins Grab gelegt, wo Du uns Dein heiliges Antlitz auf das Linnen zeichnest, das fromme Hände über Dich breiten. Bald aber kommst Du aus dem Grabe als Sieger hervor. Heiland, laß es mich stets als Trost empfinden, daß hinter jedem Leid wieder einmal die Freude kommt, hinter jeder Verdemütigung die Erhöhung! Mache mich tapfer, bis dahin auszuhalten! Stacja XIV. Pan Jezus złożony do grobu Twoje martwe ciało, Chryste, złożono do grobu. Zostawiłeś nam swoje święte Oblicze na płótnie, którym Cię pobożne ręce owinęły. Wkrótce jednak powstaniesz z grobu jako Zwycięzca. Zbawicielu, pozwól mi ciągle jako pociechę odczuwać, że po każdym cierpieniu nastąpi radość, a po każdym upokorzeniu wywyższenie! Uczyń mnie odważnym znieść wszystko! XIV. Pan Ježíš položen do hrobu Tvé mrtvé tělo, Kriste, je dáno do hrobu, kde do plátna, kterým tě zbožné ruce přikryly, otiskuješ svou zbožnou tvář. Brzy však vyjdeš z hrobu jako vítěz. Spasiteli, nechť mi je útěchou, že po každém utrpení přijde radost, po každém pokoření povýšení. Dej mi statečnost, abych vše vydržel. Ziemia Kłodzka nr 212 33

„ZNAD DUNAJU, WEŁTAWY I WISŁY. MEDALIERZY I ICH DZIEŁA10 EDYCJA WYSTAWY” 16 lutego - 18 marca, Slovacke Muzeum w Uherskem Hradistu

Medalierzy i ich dzieła, to kolejna latach. To wyjątkowa okazja, aby i Sztuki we Wrocławiu– Insty- okazja, aby spotkać się z najwy- w jednym miejscu móc zobaczyć tucja Kultury Samorządu Woje- bitniejszymi artystami medalie- tak obszerny przegląd dokonań wództwa Dolnośląskiego w ra- rami z Czech, Słowacji Węgier artystycznych ostatniej dekady mach Spotkań Wyszehradzkich, i Polski. Dotychczas zapraszano sztuki medalierskiej kilku krajów. www.okis.pl do uczestnictwa w wystawie po Wystawa została zorgani- Współorganizator: Muzeum Sztu- dwóch artystów z każdego kra- zowana przez Ośrodek Kultury ki Medalierskiej – Oddział Muzeum ju, twórcy mogli zaprezentować i Sztuki we Wrocławiu w ramach Miejskiego Wrocławia, www.mu- po 25 dzieł z ostatnich lat, zatem Spotkań Wyszehradzkich. zeum.miejskie.wroclaw.pl na jednej wystawie eksponowa- Towarzyszy jej obszerny al- Partnerzy: Węgierski Związek nych było około 200 prac meda- bum podsumowujący 10 edycji Artystów Plastyków w Buda- lierskich i małej formy rzeźbiar- wystaw „Znad Dunaju, Wełtawy peszcie, Instytut Polski w Bu- skiej. W aktualnej wystawie bio- i Wisły. Medalierzy i ich dzieła”. dapeszcie, Slovácké muzeum Dziesiąta edycja wystawy rą udział artyści, których prace w Uherském Hradišti, Muzeum Znad Dunaju, Wełtawy i Wisły. mogliśmy oglądać w minionych Organizator: Ośrodek Kultury Monet i Medali w Kremnicy

WYSTAWA FOTOGRAFII TOMASZA WOLAKA „DOLNY ŚLĄSK PEŁEN HISTORII” 16 lutego – 16 marca, Szczawno-Zdrój

Ekspozycja jest autorskim podczas realizacji cyklu doku- rodnych horyzontów wizualnych zbiorem fotosów, kadrów i im- mentalno-fabularyzowanego pt. i koncepcyjnych oraz społecznej presji fotograficznych uchwy- „Dolny Śląsk Pełen Historii”, który wrażliwości którą najczęściej za- conych na pięciu planach filmo- realizowany był we Wrocławiu, myka w kolorach czerni i bieli. wych. Zdecydowana większość Kłodzku, Wałbrzychu, Bystrzycy Autor cyklu wystaw pt. „Marian- prezentowanych obrazów po- Kłodzkiej, Lądku Zdroju, Trzebie- na Orańska w monochromie” wstała przy największej pro- szowicach oraz w innych inspiru- oraz „Westfryske en Eastfryske dukcji pt. „Daisy. Wspomnienie jących plenerach, a także miej- eilannen – Wyspy Fryzyjskie”. Jest minionego świata”. Autor poza scach które nieuchronnie dykto- w trakcie pracy nad autorską wy- rzemieślniczą pracą fotosisty wał scenariusz dokumentu. stawą „Ocalony Meksyk”. podejmuje próbę odnalezienia Tomasz Wolak, rocznik ’83, w postaciach pozafilmowego fotograf, podróżnik, historyk Organizator: Ośrodek Kultury wymiaru, skupia jak w soczewce z wykształcenia. Pasjonat dobre- i Sztuki we Wrocławiu – Insty- kilkumiesięczne działania ekipy go kina, które bywa największą tucja Kultury Samorządu Woje- filmowej TVP Wrocław i Ośrodka inspiracją. W fotografii często po- wództwa Dolnośląskiego, www. Kultury i Sztuki we Wrocławiu szukuje cichego światła, różno- okis.pl 34 Ziemia Kłodzka nr 212 WYSTAWA „MIT I MELANCHOLIA” 17 lutego – 9 kwietnia, Wrocław

kształcaniem paradygmatów snym powstawaniem nowych szard, Jakub Grzywak, Mariusz kulturowych i społeczno-po- prężnie działających obiegów Kubielas, Jerzy Kosałka, Kamil litycznych. Wybór artystów komunikacji (internet, telewi- Kuskowski, Roman Lipski, Łódź z trzech pokoleń rozszerza pole zja cyfrowa) sprawia, że duża Kaliska, Artur Malewski, Sławo- badawcze dla historyków sztu- część wystawy siłą rzeczy ma mir Marzec, Tomasz Mażewski, ki, psychologów i kulturoznaw- charakter medialny. Dominuje Andrzej Miastkowski, Agata ców, a stosunek do przepraco- na niej fotografia cyfrowa, mul- Michowska, Marcin Mierzicki, wanych przez owych artystów timedialny przekaz obrazowy, Bartłomiej Otocki, Laura Pa- pojęć takich jak: nowocze- video i rzeźba. Projekt „Mit i me- wela, Marek Rogulski, Jadwiga sność, ponowoczesność, strate- lancholia” stanowi próbę wy- Sawicka, Sędzia Główny, Kama gia artysty i kreowanie własnej odrębnienia najważniejszych Sokolnicka, Piotr Szmitke, Grze- mitologii, w kontekście końca wątków sztuki polskiej na prze- gorz Sztwiertnia, Marcelo Zam- minionej epoki modernizmu łomie wieków, a także posiada menhoff, Alicja Żebrowska i nowych czasów, dostarcza ambicje ukazania wpływu sztu- bardzo interesującego mate- ki lat 90-tych na współczesną Organizator: Ośrodek kultury riału do opisu i obserwacji świadomość artystyczną naj- i Sztuki we Wrocławiu – In- Posadowienie tej proble- młodszego pokolenia. stytucja Kultury Samorządu matyki na przełomie XX i XXI Kurator: Jolanta Ciesielska Województwa Dolnośląskiego, Projekt ma na celu zbadanie wieku, w okresie wyczerpu- Artyści: Wojciech Bąkow- www.okis.pl zmian zachodzących w obsza- jących się języków przekazu ski, Cezary Bodzianowski, Współorganizator: Muzeum rze sztuki polskiej w ostatnich (powołanych przez awangardy Bogna Burska, Witosław Czer- Współczesne Wrocław, www. 20 latach, w związku z prze- modernistyczne), z jednocze- wonka, Krzysztof Gruse, Ry- muzeumwspolczesne.pl

15. MIĘDZYNARODOWY FESTIWAL FILMOWY „ZOOM” 21-26 lutego, Jelenia Góra

15. Międzynarodowy Festi- mowej. Odbędzie się w pięknym Ponieważ ideą festiwalu jest wal Filmowy „ZOOM – ZBLIŻE- zabytkowym centrum Jeleniej konfrontacja dokonań twórców NIA 2012” to znaczące i poważne Góry od 21 do 26 lutego 2012 oraz prezentacja wszelkich zja- wydarzenie kulturalne zaliczane roku w kinie „Lot”. wisk zachodzących w kinie nie- do wąskiego grona największych Na festiwalu gościć będzie zależnym, formuła konkursu do- i najważniejszych tego typu w Pol- profesjonalne międzynarodowe puszcza udział w nim rozmaitych sce. Jelenia Góra bardzo mocno jury oraz znani przedstawiciele form - filmów fabularnych, doku- zaznacza się na OFFilmowej ma- świata filmowego i mediów au- mentalnych i najróżniejszych eks- pie Polski, z każdym rokiem przy- diowizualnych. W trakcie festiwalu perymentów realizowanych przy bywa wartościowych filmów oraz odbędą się projekcje konkursowe pomocy kamery. twórców z kraju i zagranicy. i pokazy specjalne, nie zabraknie Festiwal ma na celu przedsta- również paneli dyskusyjnych oraz Organizator: Osiedlowy Dom wienie kultur, języka filmowego, otwartych dla widzów obrad jury Kultury w Jeleniej Górze, TV Dami wymianę idei oraz prezentację i spotkań z twórcami. Przewidzia- oraz „Odra-Film”, www.zoomfe- i promocję niezależnej sztuki fil- no także imprezy towarzyszące. stival.pl

Dolnośląskie Centrum Informacji Kulturalnej 50-101 Wrocław, Rynek-Ratusz 24 Materiały prasowe Ośrodka Kultury i Sztuki we Wrocławiu tel.071 342 22 91, e-mail: [email protected] pochodzą od Instytucji Kultury Samorządu Województwa Dolnośląskiego www.dcik.pl, www.okis.pl organizatorów. Ziemia Kłodzka nr 212 35 RECITAL EDYTY GEPPERT 25 lutego, Wrocław

Edyta Geppert znana jest ka, a wśród kompozytorów: Hen- reprezentowanymi przez teksty z tego, że z wielką starannością ryka Albera, Włodzimierza Korcza, klasyka gatunku – Mariana Hema- buduje swój repertuar. Jej precy- Seweryna Krajewskiego, Andrzeja ra. To niezwykła okazja przeżycia zyjnie wyreżyserowane recitale Rybińskiego. emocji, jakich mogą dostarczyć są rzadką okazją usłyszenia praw- Recital Edyty Geppert to publiczności tylko nieliczni, obda- dziwych perełek polskiej piosenki znakomita okazja do spotkania rzeni prawdziwą charyzmą artyści. literackiej. Wśród autorów tekstów z jej niezwykłym kunsztem in- Recital z udziałem Krzysztofa odnajdujemy: Magdę Czapińską, terpretatorskim i z tak rzadką już Herdzina (fortepian) i Jerzego Sza- Agnieszkę Osiecką, Jacka Cygana, dziś umiejętnością budowania reckiego (trąbka), wg scenariusza Marka Dagnana, Jerzego Ficow- ostro skontrastowanych nastro- i w reżyserii Piotra Lorentza. skiego, Jonasza Koftę, Wojciecha jów: piosenki liryczne zderzone Młynarskiego, Andrzeja Ponie- z dramatycznymi, a dramatyczne Organizator: Centrum Sztuki dzielskiego, Jana Kazimierza Siw- z zabawnymi, tzw. kabaretowymi, IMPART, www.impart.art.pl

XXIII SPOTKANIE Z PIOSENKĄ ŻEGLARSKĄ I MUZYKĄ FOLK „SZANTY WE WROCŁAWIU 2012” 1-4 marca, Wrocław

„Szanty we Wrocławiu” to na koncertach świetnie bawią się z corocznego Przeglądu Kultury największa impreza muzyczna wszyscy, zarówno rodzice z dzieć- Studenckiej „W górach jest wszyst- w Polsce skierowana do miłośni- mi, studenci, żeglarze jak i „szczury ko, co kocham”. ków muzyki folk, piosenki żeglar- lądowe”. Klubem festiwalowym pozo- skiej oraz samego żeglarstwa. Główne koncerty festiwalowe staje, jak zawsze, Łykend przy Pod- Każdego roku w festiwalowych odbędą się w Stołówce Akademic- walu 37. koncertach uczestniczy około 5 kiej Politechniki Wrocławskiej przy tysięcy publiczności, ponieważ Wybrzeżu Wyspiańskiego 27. Organizator: Stowarzyszenie klimat wrocławskich spotkań oraz Miłośnikom piosenki tury- Nasze Miasto Wrocław, www.szan- wyjątkowa muzyka sprawiają, że stycznej sala stołówki znana jest ty.com.pl

SPEKTAKL „SCENARIUSZ DLA TRZECH AKTORÓW” 4 marca, Lubin

Rzadka okazja uczestnicze- mym Teatrze i o Ludziach Teatru, Prywatne konflikty, spory i dys- nia w teatralnej próbie! Oto se- o tym jak się nienawidzą i jak nie kusje artystyczne, intymne pra- ans zbudowany na doskonałym mogą bez siebie żyć. O bezna- gnienia, pozy i „miny” teatralne, tekście Bogusława Schaeffera. dziejnej walce zmierzającej ku kłótnie o zawodowe pryncypia Znakomici aktorzy wypełniają go Niemożliwości, ku stworzeniu to wszystko stało się nagle grote- improwizacją, zdradzając nieco Idealnego SPEKTAKLU. skową wizją ograniczeń twórczo- ze swej prywatności, prowadząc „Scenariusz dla trzech ak- ści scenicznej, sądem nad kulturą błyskotliwą, ciętą, czasem wręcz torów” Bogusława Schaeffera współczesną. zajadłą dyskusję o świecie sztu- powstał z myślą o konkretnych autor: Bogusław Schaeffer ki i swoim w nim miejscu. „Teatr wykonawcach, a temat i sposób reżyseria: Mikołaj Grabowski w teatrze”, pogranicze absurdu realizacji narzucali sami boha- występują: Jan Peszek, Mikołaj i rzeczywistości, niepowtarzalna, terowie. Obserwując przez lata Grabowski, Andrzej Grabowski dowcipna gra ludzi teatru prowa- wspólnej pracy braci Mikołaja dzona z inteligentnym widzem. i Andrzeja Grabowskich oraz Organizator: Centrum Kultury Dynamiczna, iskrząca humorem Jana Peszka, Bogusław Schaeffer Muza w Lubinie, www.ckmuza.eu metateatralna opowieść o sa- napisał sztukę o nich - dla nich. 36 Ziemia Kłodzka nr 212 WYSTAWA JANA TARASINA „W CIENIU AWANGARDY” 9 marca – 15 kwietnia, Legnica

Marcowa prezentacja w le- wiących kontynuację niezwy- kający się w kilkunastu pracach gnickiej Galerii Sztuki obejmuje kle malarskiego i wysublimo- malarskich i doborowym zesta- niewielki, ale znakomity wybór wanego spojrzenia Tarasina na wie artystycznej fotografii daje kolekcji Muzeum Narodowego rzeczywistość. Artysta zaczynał możliwość prześledzenia drogi w Krakowie i we Wrocławiu oraz od realistycznego zapisu ob- rozwoju sztuki Tarasina, gdzie Galerii Starmach – kilkanaście serwowanych rzeczy, które na- obraz i fotografia traktowane obrazów z krakowskiego mu- stępnie redukował, upraszczał, były jako intelektualne modele zeum (kilka z nich na co dzień aż stworzył cały system znaków mówiące za pomocą plastycz- można oglądać w Krakowie abstrakcyjnych. Tak powstały nych znaków o harmonii i dys- w Galerii Sztuki Polskiej XX wie- znaki-przedmioty, znaki-sym- harmonii w świecie. ku w Sali Grupy Krakowskiej) bole, odbicia form wziętych oraz ze zbiorów wrocławskich. z bezpośrednio otaczającej nas Organizator: Galeria Sztuki Galeria Starmach udostępniła rzeczywistości, tworzące nowy w Legnicy, www.galeria.legni- całą swoją kolekcję czarno-bia- kod komunikacyjny. ca.pl/nowa/aktual/pl/ łych fotografii artysty, stano- Ten kameralny pokaz zamy-

RECITAL MICHAŁA BAJORA „OD PIAF DO GAROU” 18 marca, Wrocław

„Od Piaf do Garou” to ko- szawskim Teatrze Ateneum. które wykonuje, jest już kilka- lejny recital Michała Bajora Spektakl stał się wielkim set. Artysta zaśpiewa utwory promujący jednocześnie nowy wydarzeniem, a Bajor został z repertuaru takich znakomito- podwójny album z piosenka- okrzyknięty przez publiczność ści muzycznych, jak Edith Piaf, mi francuskimi (siedemnasta i krytykę następcą takich bar- Charles Aznavour, Yves Mon- płyta w karierze fonograficz- dów francuskich, jak Charles tand, Gilbert Becaud czy Garou. nej). O taką płytę i taki koncert Aznavour czy Gilbert Becaud. Wszystkie w tłumaczeniach publiczność prosiła artystę od Od tego momentu aktor i pio- mistrza Wojciecha Młynarskie- wielu lat. Bajor wychował się senkarz poświęcił się prawie go i stylowych aranżacjach na piosenkach znad Sekwany. całkowicie karierze związanej Wojciecha Borkowskiego. Opo- W roku 1984 Wojciech Młynar- z muzyką. Stworzył swój własny wie również historie związane ski rozwinął te zainteresowania teatr piosenki, podróżując po z wykonawcami i śpiewanymi i postawił kropkę nad „i” jego kraju i świecie z wieloma recita- piosenkami. drogi estradowej. Zaprosił ak- lami. Od 25 lat piszą dla niego tora do udziału w spektaklu najlepsi polscy kompozytorzy Organizator: Centrum Sztuki muzycznym pt. „Brel” w war- i autorzy tekstów, a piosenek, IMPART, www.impart.art.pl

Mag. der Germanischen Philologie Irena Rogowska

Vereidigte Dolmetscherin und übersetzerin der deutschen Sprache

Tel. (00-48) 74 8726091 Ziemia Kłodzka nr 212 37

Oficynka Pod RóŻĄ KodzkĄ Dodatek PROEkologiczny

Parki krajobrazowe stanowią bardzo ważny element w systemie obszarów chronionych naszego kraju. Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody, są obszarami chronionymi „ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania, popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju”. Niemniej ważny jest zapis tejże ustawy określający, że “grunty orne, leśne i inne nieruchomości, znajdujące się w granicach parku krajobrazowego pozostawia się w gospodarczym wyko- rzystaniu”. Przytoczona definicja parków krajobrazowych jasno wskazuje, że pod pojęciem “ochrony krajobrazowej” rozumie się nie tyl- ko działania zmierzające do ochrony środowiska przyrodniczego, ale także zachowanie cech charakterystycznych krajobrazu poprzez ochronę wartości historycznych i kulturowych na danym terenie. Zrozumiałym jest fakt, że korzystając z tej definicji i cytując ją, każdy może - w zależności od swoich zainteresowań - wykorzystać i zaak- centować różne jej części, np. przyrodnicy, ekolodzy zwrócą uwagę na wartości przyrodnicze, osoby zainteresowane historią podkreślą tradycje historyczne, zaś inni położą nacisk na wartości kulturowe. Natomiast przeciętnych mieszkańców tych obszarów z pewnością najbardziej będzie interesowało gospodarcze wykorzystanie lasów, gruntów i nieruchomości. Piotr Śnigucki Dyrektor Dolnośląskiego Zespołu Parków Krajobrazowych

Paweł Sendecki PARK KRAJOBRAZOWY „DOLINA BYSTRZYCY”

poniżej poważnie negatywnie dowych występującym wzdłuż wpłynęła na zasoby przyrodni- rzeki Bystrzycy. cze. Objętość zbiornika syste- Park jest istotnym kompo- matycznie się zwiększa na sku- nentem Ekologicznego Systemu tek eksploatacji kruszywa z jego Obszarów Chronionych w Pol- dna. sce. Odgrywa on ważną rolę Z punktu widzenia geogra- jako korytarz ekologiczny, łączą- ficznego dolina Bystrzycy uważa- cy stosunkowo dobrze zacho- na jest za dydaktyczny przykład wane tereny leśne w Sudetach, doliny, z dobrze wykształconym z jednym z najlepiej wykształ- korytem i łożyskiem, licznymi conych na terenie Polski koryta- starorzeczami połyskującymi rzem ekologicznym doliny Odry. jeszcze gdzie niegdzie taflami Bystrzyca w swoim dolnym bie- wody. Część starorzeczy jest wy- gu płynie przez obszar typowo płycona i zabagniona, inne – po- rolniczy, bez większych skupisk deschnięte – stały się pastwiska-

fot. Piotr Śnigucki fot. mi lub łąkami kośnymi. Mniejsze zbiorniki – tzw. „tobołki wodne” Park utworzono w roku 1998 Odry oraz jej wartościowym - zarastają roślinnością mokra- w celu zachowania i populary- przedłużeniem w kierunku po- deł, zieleniąc się mozgą, trzciną, zacji walorów przyrodniczych, łudnikowym. Na Bystrzycy wy- tatarakiem, turzycami, mannami historycznych i krajobrazowych budowano Zbiornik Mietkowski oraz pływająca po powierzchni w warunkach racjonalnego go- o objętości około 70 000 000 m3 rzęsą i spirodelą. Najważniej- spodarowania. Park zajmujący (znany także jako Zalew Miet- szym walorem krajobrazowym powierzchnię 8570 ha znajduje kowski, Jezioro Mietkowskie) doliny Bystrzycy jest sama for- się na Nizinie Śląskiej – w części aby regulować poziom wody do ma dolinna, w nieznacznym zwanej Równiną Wrocławską. celów przeciwpowodziowych stopniu przekształcona antro- Rzeźba równiny jest stosunko- oraz polepszyć warunki że- pogenicznie. Dopiero wybudo- wo słabo urozmaicona, w prze- glugowe na Odrze w okresach wanie zbiornika i wykonywane

wadze niżowa. Oś Parku stanowi niskich stanów wody. Budowa poniżej niego regulacje zagrozi- endecki rzeka Bystrzyca, będąca jedno- tego obiektu (acz uzasadniona ły w poważny sposób zasobom cześnie jednym z najważniej- ze względów przeciwpowo- przyrodniczym, zwłaszcza frag- szych lewobrzeżnych dopływów dziowych) wraz z regulacją rzeki mentom lasów łęgowych i grą- S Paweł fot. 38 Ziemia Kłodzka nr 212

murawach kserotermicznych zbiornikach wodnych. Najbar- pysznią się jasnobordowe pla- dziej charakterystycznym jest my drobnego - acz urokliwego zespół z chronionym grążelem w swej prostocie - kwiecia goź- żółtym, niestety coraz częściej dzika kropkowanego, zapylane- zanikającym na skutek obniża- go przez motyle. nia się poziomu wód i zanikiem Na obszarze Parku odnoto- starorzeczy oraz zakoli. Drugim wano 18 gatunków chronionych taki zespołem jest zbiorowisko roślin, wśród których 10 podle- z panującą rdestnicą pływającą ga całkowitej ochronie. Najlicz- Na okresowo odsłanianej części niej występującym z nich jest dna Zbiornika Mietkowskiego śnieżyczka przebiśnieg, two- oraz na osuszanych stawach rząca prawdziwe łany w runie rybnych rozwijają się zbioro- lasów łęgowych i grądowych, wiska letnich terofitów z domi- zwłaszcza w środkowej części nującymi różnymi gatunkami Parku. Poza nią do częstych na- rdestów i uczepu trójlistkowe- miejskich. W szerokiej dolinie wego oraz grądu. Zwłaszcza te leżą objęte ochroną częściową: go. Liczne płytkie rozlewiska rzeki znajdują się liczne żwirow- ostatnie są szczególnie narażo- pięknie pachnąca konwalia ma- zajmujące miejsca między wała- nie, część z nich jest nieczynna, ne na ingerencję człowieka, ze jowa, nisko płożący się kopytnik mi przeciwpowodziowymi a ko- inne - przeżywają „renesans” po- względu na żyzność gleby grozi pospolity oraz krzewy – kruszy- rytem rzeki Bystrzycy porastają dyktowany dużym zapotrzebo- im przekształcanie w łąki świeże na pospolita, kalina koralowa zbiorowiska szuwarowe. Należą waniem na kruszywo. Na tych, albo uprawy rolne, warzywne i porzeczka czarna. Rzadziej wy- do nich: szuwar trzcinowy, szu- które zostały zalane powstają bądź też sady. Bezsprzecznym stępują całkowicie chronione: war pałki szerokolistnej, rzadziej nowe siedliska przyrodnicze, jest stwierdzenie, że pozostałe szafirek drobnokwiatowy, śnie- trafiają się szuwar oczeretowy przyciągając ptaki związane jeszcze fragmenty tych lasów życa wiosenna, storczyk - liste- lub szuwar pałki wąskolistnej. z wodami. Jednocześnie stają należą do najcenniejszych na ra jajowata, krzew - wawrzynek Często te makrohydrofity rosną się lokalną atrakcją jako miejsce terenie Dolnego Śląska. wilczełyko, lilia złotogłów. naprzemiennie – tworząc mo- rekreacji w okresie letnim. Część nieleśną Parku zaj- Charakterystyczną i cenną zaikę. Same brzegi rzeki najlicz- Największą rolę przyrodni- mują w większości pola i łąki, dla Parku roślinnością jest ro- niej porasta szuwar mozgowy czą w Parku odgrywają fitoce- z którymi związany jest gatunek ślinność wodna, występująca złożony z trawy – mozgi trzcino- nozy leśne, z których większość chroniony i jednocześnie lecz- głównie w starorzeczach, sta- watej oraz szuwary wielkoturzy- to lasy o wysokich i najwyż- niczy - centuria pospolita oraz wach hodowlanych i niewielkich cowe. Natomiast na śródleśnych szych walorach ekologicznych. rośliny rzadkie: ostrożeń siwy Są to lasy występujące na ży- i koniopłoch łąkowy należący znych i podmokłych siedliskach do rodziny selerowatych. Wil- o stosunkowo bogatym runie gotne łąki, zwłaszcza te śród- ze złocią żółtą, kokoryczą pustą, leśne w okolicach Jarnołtowa ziarnopłonem wiosennym czy i Ratynia, są miejscem występo- gwiazdnicą wielkokwiatową. wania wiązówki błotnej, przy- Głównymi gatunkami lasotwór- wabiającej swymi pachnącymi czymi są: grab zwyczajny, je- kwiatostanami barwnie mie- sion wyniosły, lipa drobnolistna niące się chrząszcze. Pomiędzy i dąb szypułkowy, występujące terenami uprawnymi a lasami tak w grądach oraz łęgach, jak licznie występują niewielkie i w zbiorowiskach przejściowych. zbiorniki wodne o różnorodnym Do najcenniejszych zaliczono fi- kształcie, ważne nie tylko przy- tocenozy łęgu wiązowo-jesiono- rodniczo, ale i krajobrazowo. Na N awara Z bigniew fot. Piotr Śnigucki fot. Ziemia Kłodzka nr 212 39 bagnach oraz na zabagnionych wąski pas w krajobrazie rolni- drzewostany, mają znaczenie wzdłuż podłużnego profilu rzeki łąkach występują zespoły pięk- czym oraz iż jest to obszar po- jako ostoja dla kilku gatunków uzależnione jest głównie od jej nie kwitnącego kosaćca żółte- zbawiony większych komplek- nietoperzy oraz niewielkich ry- charakteru (stopnia uregulowa- go i turzyc: brzegowej, błotnej, sów stawów rybnych i dużych jówkowatych - zębiełka karlicz- nia, czystości wody oraz oddzia- dzióbkowatej. Miejsca w dużym mokradeł - jest to liczba znacz- ka i rzęsorka rzeczka. Na terenie ływania Zbiornika Mietkowskie- stopniu przekształcone przez na. Dominującymi gatunkami Parku stwierdzono występo- go i rzeki Odry). Najczęściej wy- człowieka - pobocza dróg, skar- są: modraszka (sikora modra), wanie płazów i gadów: traszka stępuje: okoń, płoć, kiełb, cier- py, wały przeciwpowodziowe zięba, bogatka (sikora bogatka), zwyczajna, żaba trawna, żaba nik, szczupak, śliz i sandacz oraz i tereny wysypiskowe - porasta- świstunka, kowalik, mazurek, wodna, ropucha zwyczajna, leszcz. Zagęszczenie i biomasa ją zbiorowiska synantropijne ze rudzik, szpak, kapturka, pier- kumak zwyczajny, jaszczurka ichtiofauny w Bystrzycy zależ- żmijowcem, nostrzykiem białym wiosnek. Na samym tylko Zbior- zwinka, zaskroniec. Na uwa- ne jest pośredniego wpływu i nostrzykiem żółtym oraz wie- niku Mietkowskim stwierdzono gę zasługują również niektóre człowieka, regulującego brzegi, siołkiem dwuletnim. 105 gatunków ptaków wodnych chronione owady, np. chrząsz- zmieniającego zagospodarowa- W Parku rośnie szereg gatun- i wodnobłotnych, tj. ok. 86 % cze - kozioróg dębosz oraz bie- nie terenów bezpośrednio przy- ków grzybów, spośród których gatunków tej grupy ekologicz- gacze, a także motyle: paź królo- ległych do koryta oraz wpływa- flagowiec olbrzymi (wachla- nej, która występuje w naszym wej i mieniak strużnik. jącego na czystość wód. rzowiec olbrzymi) objęty jest kraju. Lista lęgowych ptaków Ichtiofaunę reprezentuje 17 ochroną gatunkową. Wędrując wodnych, jak dotąd obejmuje gatunków ryb. Ich rozsiedlenie Materiały DZPK po lasach na pniach drzew na- tylko 19 gatunków, ale są wśród potkamy także żagiew łusko- nich gatunki wyszczególnione waną będącą jednym z okazal- w Polskiej Czerwonej Księdze szych gatunków grzybów (jej Zwierząt. Dla ptaków nielę- płaski kapelusz osiąga średnicę gowych zbiornik jest ważnym do 40 cm, jadalne są tylko mło- miejscem postoju w okresie wę- de osobniki, po obgotowaniu). drówek i zimowania – zwłaszcza Faunę Parku najliczniej re- dla gęsi. prezentują ptaki. Dotychczaso- Ssaków w dolinie Bystrzycy we badania w okresie lęgowym jest stosunkowo niewiele, co endecki wykazały występowanie 118 ga- wynika z niedużych powierzch- tunków. Mając na uwadze fakt, ni kompleksów leśnych. Lasy że lasy stanowią stosunkowo nad Bystrzycą, zwłaszcza starsze S Paweł fot. endecki endecki fot. Paweł S Paweł fot. S Paweł fot. fot. Piotr Śnigucki fot. Piotr Śnigucki fot. 40 Ziemia Kłodzka nr 212 Kulturní program

MĚSTO BROUMOV únor 2012

1. 2. - 29. 2. 8:00 – 16:00 Sobota 18. 2. 14:30 NÁŠ PESTRÝ SVĚT Aneb učíme se, prožíváme a tvoříme. ŠMOULÍ Doporučujeme Výstava mapuje aktivity Masarykovy ZŠ v Broumově za období posledních pěti let a zahrnuje informace o všech projektech, které realizovala, dětské výtvarné práce a výrobky. Výstavní síň na Staré radnici Broumov. KARNEVAL Pořádá: Masarykova ZŠ Broumov. Vstupné: zdarma. Tradiční karneval Ulity.

KD Střelnice. Pořádá: DDM Ulita Broumov. Sobota 4. 2. 19:00 Vstupné: masky 15 Kč, ostatní 30 Kč.

HROBKA S VYHLÍDKOU Neděle 19. 2. 14:00 Komediální horor s detektivní zápletkou BROUMOVANKA v nastudování Divadla Broumov. Taneční odpoledne. KD Střelnice. Pořádá: Klub seniorů Broumov. Hrají: Petr Hofman, Petr Hlavatý, Michaela Šišková, Denisa Koudelková, Zuzana Rainová, Klára Vašáková, Eva Žemličková, Jan Holek, Antonín Kohl/ Antonín Zelený, Bára Hrdá. Středa 22. 2. 19:00 Městské divadlo Broumov. Pořádá: Město Broumov. Vstupné: 60,-Kč. JAZZOVÁ KAVÁRNA 2012 První ročník středečních dostaveníček s jazzovou hudbou. Do Jazzové kavárny vás pozveme vždy jednou za měsíc. Večery budou probíhat Sobota 11. 2. 15:00 v zimní sezoně v Kreslírně broumovského kláštera a v létě v klášterní zahradě. Těšit se můžete na kombinaci „live“ koncertů - našich i zahraničních nejen JAK SE HONZA DOSTAL NA HRAD jazzových špiček, ale i na poslechové večery reprodukované jazzové hudby. Jde o snahu vytvořit jazzovou klubovou scénu v našem Broumově. První setkání Klasická pohádka na motivy báchorek o českém Honzovi. Honzu zná skoro bude poslechové, zaměřené na počátky jazzu (marching bands, dixieland, každý. Také není divu - vždyť prošel notný kus světa! Lecčemus se přiučil a mainstream). Dramaturgem Jazzové kavárny je pan Štěpán Přibyl. poznal mnoho nového. A tak nás nepřekvapí, že tentokrát jej vítr zavane až do Pro členy klubu občerstvení zajištěno. královského města, kde se budou jiní učit zase od něj. Podaří se Honzovi dostat až na královský hrad? Nebo království zůstane napospas chamtivým rádcům a Koncertní sál Kreslírna - Klášter Broumov. Pořádá: Agentura pro rozvoj všichni půjdou po žebrotě? Broumovska. Vstupné: 50 Kč Divadelní společnost Julie Jurištové, Praha. Náš TIP! Městské divadlo Broumov. Pátek 24. 2. 19:00 Pořádá: Město Broumov. Vstupné: 40,-Kč.

Sobota 11. 2. 20:00 PLES TRABAND Traband brázdí pódia od roku 1995 a vystřídal několik hudebních stylů, přesto zůstal nezaměnitelný a to hlavně díky skladatelskému rukopisu a vokálnímu PODNIKATELŮ projevu leadra kapely, Jardy Svobody. Po rockových začátcích, vele uspěšném „balkánském dechnu“, přišlo období písničkaření s harmoniem, které se A ŽIVNOSTNÍKŮ postupně proměnilo v aktuální rockový Traband. Hrají: JK Band Pardubice & David Wiljo Kangas. Městské divadlo Broumov. Pořádá: Město Broumov. Vstupné: v předprodeji 100,-Kč, na místě 150,-Kč. Předprodej v infocentru Broumovska od 24. 1. 2012. Pořádá: Podnikatelský klub Broumovska pod patronací HOBRA - Školník s. r. o. KD Střelnice. Vstupné: 100,-Kč vč. místenky. Předprodej: EDA Broumov. Středa 29. 2. 19:00 Pátek 17. 2. 17:00 a 20:00 INDIE „A KDYŽ Cestopisná beseda Aleše Ottmára. Indie je země různorodých etnik s bohatou historií, svébytnou kulturou a náboženstvím. Indii trápí celá řada problémů jako je chudoba, lokální terorismus, byrokracie a korupce. Jaký osud čeká TĚ CHYTÍM“ Indii v dalším desetiletí? O tom i o dalších zážitcích z Indie si s Vámi bude na přednášce povídat politický a kulturní geograf Aleš Ottmár.

Křest nové knihy Jaroslava Špuláka. Koncertní sál Kreslírna - Klášter Broumov. Pořádá: Agentura pro rozvoj Broumovska. Vstupné: 40 Kč Městské divadlo Broumov. Pořádá: Město Broumov. Vstupné: zdarma. Grafika: PINstudio ∙ www.pinstudio.cz

Předprodej a rezervace vstupenek: Infocentrum Broumov, t: 491 524 168, e-mail: [email protected] Vstupenky, které si u nás rezervujete, je nutné vyzvednout do týdne od jejich rezervace. Po tomto datu všechny rezervace rušíme a lístky nabízíme k dalšímu prodeji. Děkujeme za pochopení.

Více informací získáte na: www.info.broumovsko.cz | www.broumov-mesto.cz Ziemia Kłodzka nr 212 41 Kulturní program

MĚSTO BROUMOV březen 2012

Neděle 11. 3. 14:00 Úterý 20. 3. 17:00 BROUMOVANKA Náš TIP! Taneční odpoledne. KD Střelnice. Pořádá: Klub seniorů Broumov. ZACHRAŇTE Úterý 13. 3. 14:00 BESEDA SE ZÁSTUPCI MĚSTA Přijďte si popovídat se zástupci města Broumova, kteří si pro Vás připravili EDWARDSE překvapení. Konferenční sál infocentra Broumov. Pořádá: Město Broumov ve spolupráci s klubem seniorů. Vstupné: zdarma. Promítání a beseda k filmu Dagmar Smržové „Zachraňte Edwardse“.

Úterý 13.3. 19:00 Dokument, vyznamenaný v roce 2011 cenou Českého filmového a televizního svazu Trilobit, se věnuje tématu rodičovství. Beseda s protagonistou filmu Dr. NA KOLE PŘES Marcelem Sladkowskim, bude příležitostí k vysvětlení okolností a zodpovězení RUMUNSKO DO BOSNY případných dotazů. Cestopisná beseda Martina Adámka Konferenční sál infocentra Broumov. Pořádá: Město Broumov ve spolupráci s Náboženskou obcí Církve československé husitské v Broumově a Gymnáziem Martin Adámek v letech 2004-2007 podnikl sérii cest na jízdním kole nezávisle Broumov. Vstupné: zdarma. na těžko „4x z Náchoda k moři a zpět“. Celkem navštívil 22 zemí, vše bylo na kole z domu, bez použití vlaku či kamion-stopu. Středa 21.3. 19:00 Fotky a vyprávění vás provedou maďarskými městy; rumunskými horami, JULIUS BAROŠ KVARTET Jazzová kavárna 2012 lukami a poli; srbskými kopci; bosenskými údolími mezi skálami i chorvatským Druhá „Jazzová kavárna“ plynule naváže na první setkání poslechu nahrávek z pobřežím a stezkami linoucími se mezi Plitvickými jezery. Cesta vedla územím období vzniku a rozvoje jazzu z New Orleans (Buddy Bolden, Louis „Satchmo“ pravoslavným, muslimským i křesťanským, na fotkách uvidíte architektonické Armstrong....., dixieland... až k beebopu) Ľive koncertem formace předního symboly těchto kultur, jakož i důsledky jejich sousedské nekompatibility. českého jazzového trumpetisty Julia „Juso“ Baroše. V repertoáru kvarteta zazní skladby formované v několika vývojových etapách jazzu (beebop, hard bop, cool Koncertní sál Kreslírna - Klášter Broumov. jazz). Obsazení: Julius „Juso“ Baroš - trubka, Jaroslav „Barnie“ Kantor - kytara, Pořádá: Agentura pro rozvoj Broumovska. Vstupné: 40,- Kč. Tomáš Baroš - kontrabas, Radek Němejc - bicí

Koncertní sál Kreslírna - Klášter Broumov. Sobota 17. 3. 15:00 Pořádá: Agentura pro rozvoj Broumovska. Vstupné: 100,- Kč. TŘI POHÁDKY NA DOBRÝ DEN Pátek 23. 3. 19:00 Divadlo Pohádka, Praha. Pohádková skládanka výpravných pohádek čerpajících z klasických motivů - O veverce a červíku Napucánkovi, Ke dni učitelů Mlsná princezna a Sekerková polévka. ZE ŽIVOTA HMYZU Divadelní soubor Jiřího Voskovce, Sázava. Městské divadlo Broumov. Pořádá: Město Broumov. Vstupné: 40,-Kč. Komedie bratří Čapků. Městské divadlo Broumov. Pořádá: Město Broumov. Vstupné: 70,-Kč. Sobota 19. 3. 19:00 Náš TIP! Pátek 23.3. 18:00 MALÉ POVÍDÁNÍ O VELKÉM LÉTÁNÍ Beseda s příslušníky 24. základny dopravního letectva Praha - Kbely „AMERIKOU NA Piloti nás seznámí s armádní leteckou základnou, s letadly, která využívá a úkoly, které plní. Seznámíme se s technickým zázemím, uvidíme a uslyšíme, jak vypadá příprava na let, jak probíhá let včetně komunikace, sledování počasí a plánu letové cesty a co vše je třeba, aby letadlo bezpečně přistálo. KOLE 1 - KUBA Na krátkých snímcích z kokpitu uvidíme očima pilotů jak vypadá vzlet z letiště a přistání. Součástí programu bude i upoutávka na další besedu - válečný vrtulník v Afghanistánu. Koncertní sál Kreslírna - Klášter Broumov. A PAK DÁLE …“ Pořádá: Agentura pro rozvoj Broumovska. Vstupné: zdarma. Cestopisná beseda. PŘIPRAVUJEME: 11. 4. 19:00 Cyklocestovatelé Renča a Martin Stillerovi vyrazili na půlroční a přesně 7000 km dlouhé cykloputování po americkém kontinentě, jehož hlavním cílem KOČKA NA KOLEJÍCH - DERNIÉRA Divadlo Zahrada. bylo proniknout mezi lidi, poznat kulturu, přírodu a krásy v daných krajinách. V noci na jedné železniční zastávce se odvíjí dialog mladého muže a ženy, Jaká byla Kuba ještě za Fidela a vlastně už skoro bez Fidela, to se dozvíte dvou lidí, o kterých by klasik řekl, že nemohou žít spolu, ale ani bez sebe. prostřednictvím jejich poutavého vyprávění plného dobrodružných zážitků. Při čekání na vlak, který je má odvézt z dalšího ze společných výletů v přírodě Na závěr se dozvíte a krátce nakouknete pod pokličku, jak jejich cesta dále zpět do města se dozvíme mnohé o jejich vztahu - ale i sami o sobě.

pokračovala do Mexika a na úžasný scénický jihozápad USA. Grafika: PINstudio ∙ www.pinstudio.cz Hrají: Denisa Koudelková, Jan Holek, Vojtěch Vašák. Hudba a režie: Jan Holek Městské divadlo Broumov. Pořádá: Město Broumov. Vstupné: 60,-Kč. Městské divadlo Broumov. Pořádá město Broumov. Vstupné: 40,-Kč.

Předprodej a rezervace vstupenek: Infocentrum Broumov, t: 491 524 168, e-mail: [email protected] Vstupenky, které si u nás rezervujete, je nutné vyzvednout do týdne od jejich rezervace. Po tomto datu všechny rezervace rušíme a lístky nabízíme k dalšímu prodeji. Děkujeme za pochopení.

Více informací získáte na: www.info.broumovsko.cz | www.broumov-mesto.cz

broumov-kp_A5_1203.indd 1 16.02.12 11:37 42 Ziemia Kłodzka nr 212

www.neratov.cz NOVĚ V NERATOVĚ ÚNOR 2012 Měsíční zpravodaj Sdružení Neratov, o. s. CHYSTÁME, PLÁNUJEME, ZVEME VÁS!

Plesová sezona je v plném prou- du, a to i v Neratově – ve čtvr- tek 2. února již počtvrté pro- běhne ples našeho chráněné- ho bydlení Domov! Do vyzdo- bené jídelny (v budově bývalé školy) vás zveme nejen na tanec a hudbu, těšit se můžete i na sou- TŘICET TŘI KRÁLŮ V NERATOVĚ těže, volbu krále a královny plesu Celkem 33 velkých i malých Skupinky s sebou měly i za- chačů, kteří přítomným třem a bohatou tombolu! Ve vstup- králů putovalo v lednu po ob- pečetěné kasičky Tříkrálové králům přispěli více než 6 000 ném, které činí 100 korun, je cích a usedlostech okolo Nera- sbírky. Celkem se do nich korunami! zahrnuto také občerstvení. Ples tova. Jejich cesta, která někdy podařilo vybrat 44 977 korun, Výtěžek neratovské sbírky začne už v 16 hodin, vítány jsou vedla i závějemi sněhu, měla je- tedy přibližně stejnou částku bude rozdělen na dvě části. proto i děti a ti, kteří (stejně jako diný účel – šlo totiž o koled- jako loni. Největší úspěch měli Jednu využijeme na nákup vy- my) musí v pátek do práce. níky Tříkrálové sbírky Charity koledníci v Rokytnici, kde na- bavení pro rozvoz potravin, - - - ČR, kterou v našem okolí orga- sbírali přes 21 000 korun. jejž bude nově nabízet naše Neratovská hospoda má od nizuje Farní charita Neratov. Smeknout ale musíme před chráněná dílna Kuchyň, druhá 1. února nového provozovatele, Rolí tří králů se letos ujali všemi skupinkami! poputuje na projekty Chari- od neratovské farní charity ji pře- obyvatelé našeho chráněného Součástí sbírky byl stejně ja- ty ČR a Diecézní charity Hra- vzal pan Pavel Fadrus. Novým bydlení Domov a žáci ZŠ Ro- ko v minulých letech také Tří- dec Králové. provozním je Ota Svoboda. Per- kytnice v Orl.h. V osmi skupin- králový koncert. Jeho program Všem koledníkům, jejich sonál a nabídka se nemění. kách obešli obyvatele Orlic- a protagonisté jsou už tradicí průvodcům i těm, kdo do naší - - - kého Záhoří, Nové Vsi, Nera- – členové Litomyšlských pě- sbírky přispěli, upřímně děku- Sestavujeme seznam poutních tova, Bartošovic, Rokytnice veckých sborů a Litomyšlské- jeme. Máme radost, že jsme se mší a duchovních akcí v naší a Nebeské Rybné. Jak se na tři ho symfonického orchestru i díky nim mohli zapojit do farnosti na rok 2012. Jestli vás krále sluší, značili dveře svým pod taktovkou Jana Šuly před- celorepublikové akce, v níž se zajímá, kdy vyrazit třeba na pout- "+K+M+B" a těm, kdo jim nesli Českou mši vánoční Jana letos na různé dobročinné ní mši na Anenský vrch, dozvíte otevřeli, zpívali "My tři králo- Jakuba Ryby. Na koncert projekty vybralo přes 72 mili- se to již brzy na našich stránkách. vé jdeme k vám". 7. ledna dorazilo na 200 poslu- onů korun! - - - Neratovský obchod je pro vás ZNÁTE NAŠE BIBLICKÉ OBRAZY? od ledna otevřen takto: Jestliže čtete náš zpravodaj v elektronické verzi, pravděpodobně jste už zavítali i na naše stránky Po 8:00-12:00 a 13:00-16:00 www.neratov.cz. Všimli jste si na nich někdy biblického obrazu z našeho kostela, který se každý týden Út 8:00-12:00 a 13:00-16:00 mění? Postavičkami a různými rekvizitami vám s jeho pomocí přibližujeme obsah aktuálního St 9:00-12:00 a 13:00-16:00 evangelia. Abychom tento biblický obraz zpřístupnili i těm, kdo se do Neratova každý týden Čt 8:00-12:00 nedostanou, umisťujeme jeho fotografii také na hlavní stranu našeho webu. Pá 8:00-12:00 a 13:00-16:00 A protože některé jsou skutečně povedené, rozhodli jsme se, že vám ve fotogalerii na www.neratov.cz So 8:00-11:00 nově nabídneme i jejich archiv. Který "obraz" se vám líbí nejvíc? Ne zavřeno Ziemia Kłodzka nr 212 43 ZÁVODY NA SANÍCH ROHATÝCH CO SE U NÁS nec na stupně vítězů nedo- DĚLO sáhli. Rohaté saně bylo totiž velmi těžké ovládat, a i když V LEDNU? trasa závodu byla rovná, saně se občas chovaly, jako by mezi rohy měly i vlastní hlavu. Polovinu týmů navíc tvořili zkušenější závodníci z Polska, kde se v obci Miedzygórze podobné závody jezdí již ně- Foto: Luboš Drapák kolik let – zatímco v Černé Možná si ještě pamatujete, jak lo- Vodě se taková soutěž konala ni přistál v Neratově vrtulník poprvé. Protože se vyhlašova- záchranné služby. V pondělí I když v našem chráněném soutěži v jízdě na saních ro- la jen první tři místa, nevíme 9. ledna do Neratova zavítal zno- bydlení rádi sportujeme, roz- hatých! ani, jak náš neratovský tým vu, a tentokrát přistál rovnou hodně tu nežijí žádní vrcho- Ta se konala v sobotu celkově dopadl. pod kostelem! Záchranná služba loví atleti. Přesto se Domov 21. ledna v lyžařském areálu Přesto jsme si celou akci z Hradce Králové spolu s hor- v lednu zúčastnil mezinárod- Černá Voda v nedalekém Or- moc užili a upřímně doufáme, skou službou z Říček zasahovaly ního závodu – Lukáš Horáček lickém Záhoří. že se závody na saních roha- u nehody na naší sjezdovce. Na- a Lukáš Frnka hájili naše "nera- V tvrdé konkurenci celkem tých nekonaly v Černé Vodě vzdory neveselému důvodu byl tovské barvy" v Mezinárodní 51 týmů naši Lukášové nako- naposledy! pro nás vrtulník velkým zážitkem. - - - VZPOMÍNKA NA 50. LÉTA Společnost ČSOB nám věno- Jako každého, i nás vždy potě- pan farář stanový tábor v Nera- porou oficiálních míst a přišla vala štědrý dar 100 000 Kč! Po- ší slova chvály. Velmi si váží- tově na faře a na přilehlé louce tak zřejmě časem vniveč. řídili jsme z něj novou pračku me uznání, jež nám projevují nad ní. Nakonec ho kvůli vlivu na do chráněné dílny Pradlenka pamětníci dob, kdy byl Nera- K nezapomenutelným zážit- mládež vyštvali i z Rychnova. a varnou stoličku, varnou lázeň tov vysídlený a chátral. Jedním kům patřilo i vyklízení sutin Já jsem se do Neratova vrátil a notebook na účetnictví do naší z nich je i pan Miloslav Šulc z kostela a doslova "sportov- až po mnoha letech a každo- Kuchyně. Nové věci už v dílnách z Horní Olešnice, o jehož do- ní" výkony pana faráře při pro- ročně nyní s radostí sleduji spolehlivě slouží a dělají nám pis bychom se s vámi rádi vizorním zakrývání zbytků postupnou obnovu unikátní radost. Společnosti ČSOB proto podělili. Pan Šulc nám napsal: střechy (krovů) lepenkou. Jeho stavby. Pan farář Nývlt by měl upřímně děkujeme. "Pocházím z Rychnova nad snaha se však nesetkala s pod- jistě velikou radost..." - - - Kněžnou a spolu s bratrem Farma Orlice má nového jsme od sedmi do patnácti let zaměstnance, Honzu Bartošku. byli ministranty. Církevní život Doufáme, že se mu u nás bude tehdy velmi silně ovlivňoval líbit. mladý pan farář Nývlt, který byl velmi šikovný, komunika- POZVÁNKA OD SOUSEDŮ tivní a inspirativní i pro děti. V sobotu 4. února propukne Bylo nás ministrantů přes v sousedním Orlickém Záhoří třicet a trávili jsme s panem fa- masopustní veselí. Čeká na vás rářem čas nejen v kostele, ale domácí zabijačka, posezení při téměř denně i na faře, kde živé hudbě a různé tradice spo- jsme nacvičovali církevní slav- jené s tímto lidovým svátkem. nosti, různé besídky a podob- Ve 14 hodin projde obcí maso- ně, ale třeba i hráli stolní pustní průvod. Vstup je zdarma, tenis... V první polovině masky vítány! Více informací na 50. let zorganizoval pro nás Foto: archiv sdružení www.orlickezahori.eu. NOVĚ V NERATOVĚ Měsíčník Nově v Neratově vydává Sdružení Neratov, o. s., připravuje Zdenka Burešová. Vychází vždy první týden v měsíci. Archiv měsíčníku je k dispozici na www.neratov.cz. Kontakt: Sdružení Neratov, o. s., Bartošovice v Orl.h. 84, 517 61 Rokytnice v Orl.h. Tel. 494 599 157, e-mail: [email protected]. 44 Ziemia Kłodzka nr 212 Atrakcje turystyczno-kulturowe Beschreibung der touristischen Attraktionen Popisy turistických zajímavostí Twierdza Kłodzka i labirynty. Uzdrowisko Polanica Zdrój. 9 Najcenniejsze dzieło nowożytnej 14 Bije tu 5 źródeł mineralnych, a chlu- architektury obronnej w Polsce bą uzdrowiska jest woda mineralna z XVII-XVIII w. Zobaczyć tu moż- „Staropolanka”, uhonorowana go- na ogromne bastiony i komnaty, dłem „TERAZ POLSKA”. a z przewodnikiem przejść frag- mentem ciągnących się kilome- trami podziemnych chodników minerskich. Z tarasu widokowego 16 rozciąga się wspaniały widok na całą Ziemię Kłodzką. Kłodzko, ul. Grodzisko 1, tel.: 074 / 867 34 68

13

Drewniany kościół w Kamień- Kladsko – náměstí. Kladská czyku. Drewniany kościół pw. św. radnice ze 16. století, umístěná Michała z 1710 r. We wsi znajduje uprostřed svažitého náměstí B. się również kilka chat będących Chrobrého, byla mnohokrát přesta- przykładem budownictwa wiejskie- vována. Vedle radnice stojí votivní go z XVIII w. Die Glatzer Festung und die mariánský sloup. U vchodu do Holzkirche in Kamieńczyk Laby­rinthe. Das wertvollste Werk radnice spatříme barokní kašnu se (Steinbach). Die Holzkirche St. der neu­zeitlichen Verteidigungsar- sochou dvouocasého lva. Kurort Polanica Zdrój (Bad Michael stammt aus 1710. Im Dorf chitektur in Polen aus dem 17. und Altheide). Hier gibt es fünf Heilqu- befinden sich auch einige Bauern- 18. Jahrhundert. Zu sehen sind hier ellen, und der Ruhm des Kurortes hütten, die Beispiel der Dorfbebau- gewaltige Bastionen und Kasemat- 15 ist die Heilquelle „Staropolanka“, die ung des 18. Jh. sind. ten, und mit dem Reiseleiter kann mit dem Emblem „TERAZ POLSKA / Kamieńczyk – kostel. Dřevěný man einen Teil der kilometerlangen JETZT POLEN“ geehrt wurde. kostel sv. Michala z roku 1710. unterirdischen­ Miniergänge besich- Polanica Zdrój – lázně. Ve V Kamieńczyku­ se nachází také tigen. Von der Aussichtsplattform městě a okolí vyvěrá pět minerál- několik chalup, které jsou příkladem genießt man eine herrliche Aussicht ních pramenů. Chloubou lázní je venkovské architektury 18. století. auf das ganze Glatzer Land. stáčená minerální voda Staropolan- Kladsko – vojenská pevnost ka, která získala ocenění v soutěži a minérské chodby. Kladská pe- Teraz Polska. 11 vnost je považována ze nejcennější Most gotycki św. Jana na Mły- dílo novodobé obranné architektu- nówce w Kłodzku. Wybudowany ry 17. – 18. století na území ­Polska. w 1390 r., połączył wyspę Piasek ze 17 Spatříme zde mohutné bastiony Starym Miastem. Przetrwał nienaru- a objemné kasematy. Zpřístu­pně­ szony liczne powodzie dotykające na je také část několik kilometrů Kłodzko dzięki, jak głosi legenda, dlouhého labyrintu minér­ských zaprawie z dodatkiem jajek. Ka- chodeb. Z vyhlídkové terasy se mienną balustradę wieńczy sześć rozprostírá nádherný výhled na grup z figurami świętych. Kladskou kotlinu. Die gotische Brücktor­brücke Schloss-Park-Anlage in Między­ Rynek w Kłodzku. XIV-wieczny über dem Mühlgraben in Kłodzko lesie (Mittelwalde). Reste der ratusz w środku pochyłego pl. (Glatz) wurde 1390 errichtet und Uzdrowisko Duszniki Zdrój. gotischen Burg mit dem Schwarzen Chrobrego, wielokrotnie przebudo- verband die Sandinsel mit der Alt- Uzdrowisko, które swym pobytem Turm und die ­Schlossresidenz im Re- wywany. Obok w 1620 r. wzniesiono stadt. Der Legende nach überstand uświetnił F. Chopin oraz siedziba naissance-Barockstil. In einem Flügel wotywną kolumnę Maryjną w oto- die Brücke unberührt zahlreiche zabytkowej fabryki papieru. ist ein Hotel eingerichtet. czeniu świętych. Przy wejściu do Überschwemmungen in der Stadt Kurort Duszniki Zdrój (Bad Re- Międzylesie – hrad a zámek. ratusza widnieje barokowa studnia dank dem Mörtel mit Eiweißzuga- inerz). Ein Kurort, in dem F. Chopin Zbytky gotického hradu s Černou z lwem z dwoma ogonami. be. Die Steinmauer zu beiden Seiten ein Konzert gab und wo sich der věží, renesanční dvůr a barokní Der Ring in Kłodzko (Glatz). der Brücke ist mit sechs Heiligenfi- Sitz der historischen Papiermühle zámek. Jedno křídlo zámku je ada- Das Rathaus aus dem 14. Jh. in gurengruppen geschmückt. befindet. ptováno na hotel. der Mitte des steil ansteigenden Kladsko – gotický most sv. Duszniki Zdrój – lázně. V Dusz- Zespół zamkowo-pałacowy Chrobry-Platzes wurde mehrmals Jana na kanále Młynówka. Most nikách se svého času léčil hudební w Międzylesiu. Pozostałości go- umgebaut. Daneben wurde 1620 byl postaven v roce 1390 a spojuje skladatel F. Chopin, podle něhož je tyckiego zamku z Czarną Wieżą oraz die Mariensäule errichtet. Am Ein- historickou část města s městskou pojmenován klavírní festival, který renesansowo-barokową rezydencją gang ins Rathaus steht der barocke částí Wyspa Piasek. Jeho kamenné zde každoročně probíhá. Zajíma- pałacową. W jednym skrzydle urzą- Brunnen mit dem doppelschwänzi- zábradlí zdobí šest barokních vým objektem ve městě je historic- dzony jest hotel. gen Löwen. soch. ká papírna z počátku 17. století. Ziemia Kłodzka nr 212 45

Uzdrowisko Lądek Zdrój. Le- Kletno – Medvědí jeskyně. Jed- Kurort Długopole Zdrój (Bad czenie w Lądku Zdroju (najstarszym na z nejkrásnějších krápní­kových Langenau). Es ist ein reizvoller uzdrowisku w Polsce) oparte jest jeskyní v Polsku. V usazeninách na Kurort, der für das ­ausgezeichnete na 7 źródłach termalnych wód dně jeskyně byly nalezeny kosterní Mineralwasser „Długopolanka”,­ ab- leczniczych. Jego główną atrakcję pozůstatky zvířat ze staršího období gefüllt in Szczawina (Neubrunn) bei stanowi wybudowany w roku 1678 čtvrtohor, mezi nimiž převládají ko- Bad Langenau bekannt ist. zabytkowy Zakład Przyrodoleczni- sti medvědů jeskynních. Prohlídka Długopole Zdrój. Půvabné czy „Wojciech”, w którym obecnie s průvodcem vede chodbami s lázeňské středisko, známé zásluhou mieści się basen leczniczy i pijalnia unikátní krasovou výzdobu. chutné minerální vody Długo- wód mineralnych. Rezerwat „Wodospad ­Wilczki” polanka, stáčené v nedaleké vsi w Międzygórzu. Najwyższy wo- Szczawina. 18 dospad na Ziemi Kłodzkiej. Woda spada tu obecnie ze skalnego progu na wysokości 21 m i płynie dalej Uzdrowisko Kudowa Zdrój. głębokim kanionem. Pierwotny Eksploatacja 5 źródeł mineralnych las dolnoreglowy rosnący wokół stanowi podstawę balneoterapii wodospadu objęty jest ochroną w tym uzdrowisku, ponadto ważne i stanowi krajobrazowy rezerwat przejście graniczne z Czechami. przyrody. Kurort Kudowa Zdrój (Bad 21 Kudowa). Die Wasserförderung 28 aus fünf Heilquellen bildet die Kurort Lądek Zdrój (Bad Lan- Basis der Balneotherapie in die- dek). Die Behandlung in Lądek Zdrój Kompleks pałacowo-parko- sem Kurort, der gleichzeitig ein (Bad Landek) – dem ältesten Kurort wy w Bożkowie. W centrum wsi wichtiger Grenzübergang mit in Polen – basiert auf 7 Termalheilqu- w 1708 r. wzniesiono barokowy Tschechien ist. ellen. Seine Hauptattraktion bildet pałac, który przebudowano w II Kudowa Zdrój – lázně. Léčba v die 1678 erbaute Naturheilanstalt połowie XIX w. Do pałacu przylega těchto lázních, které leží u význam- „Wojciech“(früher „Marienbad“), in park z pawilonem ogrodowym. ného hraničního přechodu s Českou der sich heute ein Heilbad und eine W pobliżu stoi barokowy kościół św. republikou, se opírá o využití zde- Trinkhalle befinden. Piotra i Pawła z oryginalną amboną jších pěti minerálních pramenů. Lądek Zdrój – lázně. Léčba v w kształcie łodzi. Lądku Zdroji (nejstarších lázních v Schloss - Parkanlage in Boż- Polsku) je založena na využití sedmi ków (Ecker­sdorf). In der Mitte des termálních pramenů léčivých vod. Dorfes wurde 1708 ein barockes Nejznámějším objektem ve městě Schloss erbaut, das in der 2. Hälfte je historická budova léčebného 24 des 19. Jh. umgebaut wurde. Das zařízení Wojciech, ve kterém se na- Schloss ist von ­einem Park Umge- chází bazén s termální vodou a hala ben, in dem ein Gartenpavillon k pití léčivých vod. Naturschutzgebiet „Wodo- steht. In der Nähe befindet sich die spad Wiczki” w Międzygórzu barocke Kirche „St. Peter und Paul“ 19 („Wölfelsfall in Wölfelsgrund). Der mit der originellen Schiffskanzel. Wölfelsfall ist der höchste Wasserfall Bożków – zámek. V centru im Glatzer Land. Das Wasser stürzt vesnice Bożków byl v roce 1708 Bazylika Nawiedzenia NMP 21 m tief und fließt weiter in einer vybudován barokní zámek, který w Wambierzycach. Wambierzyce engen Schlucht. Der Gebirgswald, ve 2. polovině 19. století prošel zwane „Śląską Jerozolimą” to znany der die Gegend um den Wasserfall komplexní přestavbou. K zámku ośrodek pielgrzymkowy, związany bewächst, steht unter Naturschutz přiléhá­ park se zahradním paviló- z kultem cudownej figurki Matki 23 und bildet ein Landschaftsnatur- nem. Nedaleko zámku stojí barokní Bożej z Dzieciątkiem z II połowy XIV schutzgebiet. kostel sv. Petra a Pavla se zajímavou w. Nad wsią wznosi się bazylika, do Jaskinia Niedźwiedzia w Klet- Międzygórze – vodopád na kazatelnou ve tvaru lodě. ­której wejścia prowadzą monumen- nie. Jedna z najpiękniejszych pod říčce Wilczka. Nejvyšší vodopád v talne schody. względem szaty naciekowej jaskiń oblasti Kladska. Voda padá ze skal- Mariä Heimsuchung - Basili- Polski. W osadach na dnie jaski- ního prahu výšky 21 metrů a dále ka in Wambierzyce (Albendorf). ni odnaleziono wiele szczątków plyne hlubokou soutěskou. Vodo- Wam­bierzyce (Albendorf) – das kostnych zwierząt plejstoceńskich, pád spolu s okolním horským lesem „Schlesische Jerusalem“ genannt wśród których dominują kości v byl vyhlášen přírodní rezervací. – ist ein bekannter Wallfahrtsort, niedźwiedzi jaskiniowych. Wraz der mit der Verehrung der Gna- z przewodnikiem przechodzi się denfigur der Muttergottes mit labirynt korytarzy, podziwiając dem Jesuskind aus der 2. Hälfte unikalne stalaktyty i stalagmity, des 14. Jh. verbunden ist. Das Dorf 30 kaskady i draperie kalcytowe. überragt die Basilika, zu deren Bärenhöhle in Kletno (Klessen­ Eingang monumentale Stufen grund). Es ist eine der schönsten Szczeliniec Wielki. Wspinając się hinauf­führen. Tropfsteinhöhlen in Polen. In den po kamiennych schodach z Karłowa Wambierzyce – bazilika Navští­ Ablagerungen des Höhlengrundes zdobyć można wierzchowinę najwyż- vení Panny Marie. Wambierzyce, fand man zahlreiche Knochen 26 szego szczytu Gór Stołowych (919 m často nazývané slezským Jeruza- eiszeitlicher Tiere, vor allem von n.p.m.). Trasa zwiedzania prowadzi lémem, jsou známé poutní místo Höhlenbären. Mit einem Führer Uzdrowisko Długopole Zdrój. między piaskowcowymi formami spojené s kultem zázračné sošky kann ein Labyrinth von Korridoren Urokliwy kurort, znany z wyśmieni- skalnymi i głębokimi szczelinami, Panny Marie s dítětem, pocházející mit phantastischen Stalaktiten, tej wody mineralnej „Długopolanka” dochodzącymi do 17 m. Z punktów z 2. poloviny 14. století. Nad vesnicí Stalagmiten, Kalzitkaskaden und rozlewanej w Szczawinie nieopodal widokowych podziwiać można roz- se tyčí mohutná bazilika, k níž vede -drapierungen besichtigt werden. Długopola Zdroju. ległą panoramę Sudetów. široké schodiště. 46 Ziemia Kłodzka nr 212

Große Heuscheuer. Indem man Rozhledna na Velké Sově. Muzeum prof. J. Wittiga v von Karłów (Karlsberg) aus die Stu- Nejznámější rozhledna v Dolním Nowé Rude. Expozice približující fen hinaufsteigt, gelangt man zum Slezsku, stojící na Velké Sově (Wiel­­ osobnost prof. Josepha Wittiga höchsten Gipfel der Heuscheuer ka Sowa, 1015 m n. m.), nejvyšším (1879-1949), významného nemec- (919 m ü.d.M.). Der Besichtigung- vrcholu Sovích hor (Góry Sowie). kého teologa, filosofa a spisovatele, srundweg führt zwischen Sandste- Z rozhledny lze obdivovat panorá­ autora kroniky mesta Nowa Ruda. infelsenformen und tiefen Klüften 32 ma sudetského pohoří od Králic­ Provozovatelem muzea je Nadace (bis 17 m). Von den Aussichtspunk- kého Sněžníku až po Sněžku. obnovy Noworudska. V objektu je ten kann man das Panorama der Befestigungen in Srebrna k dispozici byt a 7 lužek pro hosty. Sudeten bewundern. Góra (Silberberg). Die gewaltige www.domwittiga.ng.pl Velká Hejšovina. Stezkou ve- Festung, die den Ort und das Tal 34 Wittig-Museum, Haus des be- doucí po kamenných schodech überragt, ist eins der interessante- deutenden deutschen Theologen, z vesnice Karłów lze vystoupit na sten Bauwerke der Militärarchitek- Philosophen und Schriftstellers, nejvyšší vrchol Stolových hor – Vel- tur in Polen. Sie wurde als strenges Verfassers der Chronik von Neurode kou Hejšovinu (Szczeliniec Wielki, Gefängnis genutzt. Während des / Nowa Ruda und Schlegel / Słupiec. 919 m n. m.). Nachází se zde skalní letzten Krieges wurde hier das Das Haus der kreativen Arbeit nach labyrint tvořený pískovcovými útva- Gefangenenstraflager „Oflag VIII B“ Joseph Wittig benannt. Zur Ver- ry a rozsedlinami, jejichž hloubka Eingerichtet. fügung steht eine Wohnung und dosahuje 17 metrů. Z několika vyh- Srebrna Góra – pevnost. Podziemia w Osówce. To najcie- zusätzlich 7 Übernachtungsplätze. lídek můžeme obdivovat rozlehlé Mohutná pevnost, tyčící se nad kawszy i najdłuższy udostępniony Das Haus wird von der Stiftung zur sudetské pohoří. městečkem Srebrna Góra a stej- kompleks podziemnych korytarzy, Erneuerung der Region Nowa Ruda nojmenným horským sedlem, wybudowany w ramach programu geleitet. patří k nejzajímavějším objektům RIESE. Cel prac utrzymywany był w ta- 31 vojenské architektury na území jemnicy. Do dziś wielu historyków Polska. Později sloužila jako těžké spiera się co do przeznaczenia tych 27 vězení a během druhé světové války podziemnych i naziemnych obiek- byl v jednom z jejích fortů zřízen tów, które powstały w Górach Sowich zajatecký tábor pro důstojníky w czasie II wojny światowej. Oflag VIII B. Unterirdische Stadt in Osówka (bei Wüstewaltersdorf). Das ist der interessanteste und längste zugängliche Komplex der unterir- 33 dischen Korridore, die im Rahmen des Programms RIESE gebaut wur- den. Das Ziel der Arbeiten wurde geheimgehalten. Bis heute sind sich die Historiker nicht einig, we- lche Bestimmung diese ­Objekte über- und untertage, die während des 2. Weltkrieges im Eulengebirge Bystrzyca Kłodzka. Zachowany Ratusz w Nowej Rudzie. Na entstanden sind, haben sollten. został tu średniowieczny układ środku rynku już w XV w. wznie- Podzemní komplex Osówka. urbanistyczny: czworoboczny rynek siono pierwszy ratusz. Zbudowany Nejzajímavější a nejrozsáhlejší z prostopadłymi ulicami i ratuszem w XIX w. posiada rozczłonkowaną zpřístupněný soubor podzemních wzniesionym pośrodku w XIV w. bryłę. W płn. narożniku nad misą chodeb a nadzemních objektů, Obok znajduje się ­baroko­ ­wa figura fontanny umieszczona jest kamien- budovaný za druhé světové války v św. Trójcy z XVIII w. Pręgierz z 1556 na figura św. Floriana. oblasti Sovích hor v rámci programu r. stanowi jeden z nielicznych przy- Rathaus in Nowa Ruda (Neu- Riese. Účel tohoto komplexu je kładów ­autentycznych zabytków rode). In der Mitte des Rings wurde dodnes zahalen tajemstvím. dawnego sądownictwa. schon im 15. Jh. das erste Rathaus Bystrzyca Kłodzka. Město, jehož errichtet. Das aus dem 19. Jh. be- centrum si zachovalo původní stře- sitzt einen zergliederten Kör­per. In 35 dověkým půdorys – centrální čtver- der Nordecke des Rings befindet cové náměstí s kolmo vedenými sich ein Brunnen mit der Figur des Wieża widokowa na Wielkiej ulicemi a radnicí postavenou v po- Johannes des Täufers. Sowie. Sztandarowa wieża wido- lovině 14. století. Vedle radnice stojí Nowa Ruda – radnice. Původní kowa na Dolnym Śląsku – najpięk- barokní socha sv. Trojice z 18. století. radnice byla uprostřed náměstí niejszy wolnostojący obiekt tego Pranýř z roku 1556, stojící na Malém v Nowé Rudě postavena již v 15. typu. Umiejscowiona została 1015 náměstí, je jednou z mála původních století. Dnešní radnice, pocházející m n.p.m. na Wielkiej Sowie, najwy­ památek starého soudnictví. z 19. století, má členitý prostorový ższym szczycie Gór Sowich, z któ- Bystrzyca Kłodzka (Habel- tvar. Do severního nároží budovy je rego można podziwiać panoramę schwerdt). Hier ist das mittelal- zasazena kašna s kamennou sochou Sudetów od Śnieżnika po Śnieżkę. terliche, städtebauliche System sv. Floriána. Aussichtsturm auf der Wielka Muzeum prof. J. Wittiga w No- erhalten geblieben: der viereckige Fortyfikacje w Srebrnej Górze. Sowa (Hohen Eule). Der führende wej Rudzie. Dom-Muzeum prof. Ring mit senkrecht verlaufen- Potężna twierdza wznosząca się Aussichtsturm in Niederschle- Josepha Wittiga, wybitnego nie- den Stra­ßen und dem im 14. Jh. nad miejscowością i przełęczą jest sien – das schönste, freistehende mieckiego teologa, filozofa i pi- ­errichteten Rathaus in der Mitte. jednym z najciekawszych obiektów Objekt dieser Art. Er steht auf dem sarza, autora Kronik Nowej Rudy Daneben befindet sich die barocke architektury militarnej w Polsce. höchsten Gipfel des Eulengebirges, i Słupca. Dom prowadzi Fundacja Figur der Dreifaltigkeit aus dem 18. Wykorzystywano ją jako ciężkie der Hohen Eule – 1015 m ü.d.M., Odnowy Ziemi ­Noworudzkiej. Do Jh. Der Pranger aus 1558 ist eins więzienie. Podczas ostatniej wojny von dem man das Panorama der dyspozycji mieszkanie oraz dodat- der wenigen Beispiele der authen- urządzono tu jeniecki obóz karny Sudeten vom Scheeberg bis zur kowo 7 miejsc noclegowych. tischen Denkmäler des früheren „Oflag VIII B”. Schneekoppe bewundern kann. www.domwittiga.ng.pl Gerichtswesens. TAURON Ekoenergia z siedzibą w Jeleniej Górze - to wiodący producent energii zielonej w Polsce. Spółka wytwarza energię z wody i wiatru. TWÓRCZAEksploatuje 35 elektrowni wodnych, NATURA położonych na ziemi dolnośląskiej, ENERGII opolskiej oraz w Małopolsce. Posiada farmę wiatrową na terenie Opolszczyzny. TAURON Ekoenergia wchodzi w skład holdingu TAURON Polska Energia. www.tauron-ekoenergia.pl www.tauron-ekoenergia.pl Uroczysta inauguracja

POLSKO-CZESKIEGO Wydawca:Wydawca: WYDAWNICTWO Wydawnictw ZIEMIAo Ziemia K£ODZKA, Kłodzk SPCzSa, SPCzS i OKiS i OKiS Indeks:Indeks: 383 864, 383 ISSN 864, 1234-9208ISSN 1234-9208 ROKU KULTURALNEGO 2012 Luty/Únor/FebruaryLuty/Únor/Februar 2011 2012 Nr Nr 200 212

20.03.2012, godz. 11.00, Zamek Książ Przedsiębiorstwo „Zamek Książ” w Wałbrzychu Sp. z o.o., ul. Piastów Śląskich 1, Wałbrzych

Koncert zespołu Michelangelo Ensemble Filharmonii Sudeckiej:

Zdenek Fibich – Poemat; Wolfgang Amadeusz Mozart – Eine Kleine Nachtmusik, część I Allegro; Fryderyk Chopin – Preludium op. 28 nr 4; Luigi Boccherini – Menuet; Leo Delibes – Duet Kwiatów z opery „Lakme”; Anton Dvorăk – Taniec Słowiański nr 8; Mieczysław Karłowicz – Zasmu- conej; Anton Dvorăk – Humoreska; Stanisław Moniuszko – Finał z I Kwartetu Smyczkowego d-moll; Andrzej Kurylewicz – Temat z filmu „Polskie Drogi” Otwarcie wystawy pn. Szlak do wolności

Organizatorzy: Stowarzyszenie Komitet Obywatelski Ziemi Kłodzkiej, Stowarzyszenie Solidarność Polsko-Czesko-Słowacka, Polsko-Czeskie Towarzystwo Naukowe, Ośrodek Kultury i Sztuki we Wrocławiu, Urząd Miasta Wałbrzycha, Przedsiębiorstwo Zamek Książ

Honorowy patronat: Arkadiusz Ignasiak – Konsul Honorowy Republiki Czeskiej we Wrocławiu, Petr Mrkývka – Konsul Honorowy RP w Brnie, Jerzy Pokój – Przewodniczący Sejmiku Województwa Dolnośląskiego, Rafał Jurkowlaniec – Marszałek Województwa Dolnośląskiego, Roman Szełemej – Prezydent Wałbrzycha

informacja na: www.okis.pl