1 ROK XIX 2012 NR 2 2012 2 Uniwersytet Kardynała STEFANA WyszyńsKIEGO Wydział NAUK HISTORYCZNYCH I SPołeCZNYCH Redaguje zespół Redaktor naczelny: Ks. Józef Mandziuk Zastępca redaktora: Ks. Henryk Skorowski Sekretarze: Ks. Jerzy Koperek, Ks. Janusz Nowiński Okładkę projektował: Stanisław Stosiek Za zgodą Kurii Metropolitalnej Warszawskiej ISSN 1232-1575 Zgłoszenia prenumeraty przyjmuje Wydawnictwo UKSW ul. Dewajtis 5, 01-815 Warszawa, tel./fax 22 561 89 23 Adres redakcji: ul. Dewajtis 5, 01-815 Warszawa www.wydawnictwo.uksw.edu.pl Pozycja dofinansowana ze środków Komitetu Badań Naukowych Druk i oprawa: OFICYNA WYDAWNICZO-POLIGRAFICZNA „ADAM” 02-729 Warszawa, ul. Rolna 191/193, tel. 22 843 37 23, 22 843 08 79; tel./fax 22 843 20 52 e-mail: [email protected], P. Rybiński, J. Dąbek, sp.j. ul. Brzeskahttp://www.oficyna-adam.com.pl 4, 87-800 Włocławek; tel. (0*54) 232 37 23; e-mail: [email protected] 3 Uniwersytet Kardynała STEFANA WyszyńsKIEGO SPIS TREŚCI Wydział NAUK HISTORYCZNYCH I SPołeCZNYCH ROZPRAWY I ARTYKUŁY Anna Sutowicz, Timor mortis conturbat me. Człowiek wobec śmierci i zaświatów w XIV- I XV-wiecznych tekstach liturgicznych klarysek i benedyktynek śląskich . 5 Redaguje zespół Ks. Józef M a n d z i u k, Biskupie księstwo nysko-otmuchowskie . 25 Andrzej J a r o t a, Ustanowienie i funkcjonowanie dozorów bożniczych w latach Redaktor naczelny: Ks. Józef Mandziuk 1821-1830 .................................................... 65 Zastępca redaktora: Ks. Henryk Skorowski Ks. Tadeusz F i t y c h, Maryja a wysoka miara życia błogosławionego księdza Sekretarze: Ks. Jerzy Koperek, Ks. Janusz Nowiński Gerharda Hirschfeldera (*17 II 1907 Kłodzko + 1 VIII 1942 KL Dachau ... 77 Piotr S z a l, Polska organizacja samoobrony terytorialnej „Świt” 1939-1944 .. 111 Eugeniusz Grzegorz W i ą z o w s k i, Wkład salezjanów w rozwój kultu Maryjnego w Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej w Skrzatuszu .................... 117 Okładkę projektował: Stanisław Stosiek Liudmila M e s n i k o v i c h, XVII-wieczny fragment rękopisu muzycznego ms. 2171 z Biblioteki PAN w Gdańsku ...................................... 145 Za zgodą Kurii Metropolitalnej Warszawskiej Bp Andrzej F. D z i u b a, Wokół przemian demokratycznych w Ameryce Łacińskiej ..................................................... 169 Aleksander G u g n i n, Grzegorz O s t a s z, Julia L i s n i e w s k a j a, Ontologiczne ISSN 1232-1575 podstawy kreowania wizerunku liderów politycznych (aspekt historyczny) .. 191 Jacek K r a ś, Usługi hotelarskie w Polsce – dawniej i dziś .................. 213 MATERIAŁY I DOKUMENTACJA Zgłoszenia prenumeraty przyjmuje Wydawnictwo UKSW Małgorzata Ewa K o w a l c z y k, Małgorzata W r z e ś n i a k, I Grabowski też był ul. Dewajtis 5, 01-815 Warszawa, tel./fax 22 561 89 23 kobietą! Dziennik podróży do Włoch z 1810 roku ...................... 227 Adres redakcji: ul. Dewajtis 5, 01-815 Warszawa Małgorzata G a w e ł, Dziennik Zakładu Sierot w Łące w latach 1935-1939 . 291 www.wydawnictwo.uksw.edu.pl SPRAWOZDANIA Edgar S u k i e n n i k, Sprawozdanie z konferencji naukowej poświęconej dziejom klasztoru kanoników regularnych laterańskich w Mstowie (1-2 VI 2012 r.) . 311 Grzegorz M i c h a l a k, Sprawozdanie z XX Ogólnopolskiego Zjazdu Historyków Pozycja dofinansowana ze środków Studentów – Konferencji Studencko-Doktoranckiej . 317 Komitetu Badań Naukowych RECENZJE I OMÓWIENIA Marek Jurczyszyn, Mieczysław Brzeziński. Pedagog – społecznik. Lublin 2012, ss. 429 – ks. Zygmunt Z i e l i ń s k i . 321 Druk i oprawa: Roman Pałaszewski OFMConv., Bracia mniejsi konwentualni w archidiecezji OFICYNA WYDAWNICZO-POLIGRAFICZNA „ADAM” wrocławskiej w latach 1945-1972. Kraków 2012, ss. 268 – ks. Józef 02-729 Warszawa, ul. Rolna 191/193, Mandziuk . 326 tel. 22 843 37 23, 22 843 08 79; tel./fax 22 843 20 52 Jarosław M o l e n d a, Wojny Guarańskie 1628-1756. Warszawa 2012, ss. 333 – bp e-mail: [email protected] Andrzej F. D z i u b a . 331 http://www.oficyna-adam.com.pl 4 Buddy L e v y, Rzeka ciemności. Wyprawa Francisca Orellany z biegiem Amazonki – legendarne odkrycie w cieniu śmierci. Poznań 2012, ss. 339 – bp Andrzej F. Dziuba . 335 INDEX RERUM DISSERTATIONES Józef M a n d z i u k, Das Fürstbistum Neisse-Ottmachau . 25 Andrzej J a r o t a, How Synagogue supervisions functioned in year 1821-1830 . 65 Tadeusz F i t y c h, Maria und hohen Maßstab des Lebens des seligen Priesters Gerhard Hirschfelder (*17. 02. 1907 Glatz; +01. 08. 1942 KZ Dachau) ... 77 Piotr S z a l, Die polnische Organisation der territorialen Selbstverteidigung „Świt” 1939-1944 ............................................. 111 Eugeniusz Grzegorz W i ą z o w s k i, Beitrag der Salesianer Don Boscos zur Vertreibung der Marienverehrung im Marienheiligtum in Skrzatusz ...... 117 Ludmila Mesnikovich, The part of the Seventeenth-century manuscript of music ms. 2171 of the Library of Polish Academy of Sciences in Gdańsk .. 145 Andrzej F. D z i u b a, Le transformazioni democratiche nell’ America Latina . 169 Aleksander G u g n i n, Grzegorz O s t a s z, Julia L i s n i e w s k a j a, Ontologa basis of the image creation of political leaders (historical aspect) ........ 191 Jacek K r a ś, Hotel services in Poland – in former times and today .......... 213 DOCUMENTA – RECENSIONES – RELATIONES 5 R O Z P R A W Y I A R T Y K U Ł Y SSaeculumaeculum Christianum 1819 (2011)(2012) nr 21 ANNAKS. JÓZEF SUTOWICZ MANDZIUK TIMORPOSTACIE MORTIS CONTURBATKOŚCIOŁA ŚLĄSKIEGO ME. CZŁOWIEK WOBECW CZASACH ŚMIERCI NOWOŻYTNYCH I ZAŚWIATÓW W(cd XIV-.) I XV-WIECZNYCH TEKSTACH LITURGICZNYCH KLARYSEK I BENEDYKTYNEK ŚLĄSKICH BR. BONAWENTURA GROTZ – PIERWSZY PRZEOR KLASZTORU BONIFRATERSKIEGO W ŚCINAWIE n. ODRĄ UwagiDecydującym wstępne punktem zwrotnym w powrocie starych zakonów na zie- mię śląską i w zakładaniu nowych zgromadzeń był rok 1848, w którym ogło- szonaŚmierć, we F jakorankfurcie zjawisko n. Menemnieodłącznie konstytucja towarzyszące ogólnoniemiecka ludzkiej egzystencji, gwarantowała sta- nowiławolność od w najdawniejszychzakresie wspólnotowego czasów życiajeden konsekrowanego. z głównych motywów W dalszym kultury. cią- Chrześcijańskagu owocnie pracowali myśl religijna na kilku wzbogaciłaswoich placówkach dorobek bonifratrzy,cywilizacyjny których o kilka nie istotnychdotknął pruski wątków: edykt postrzegała sekularyzacyjny. zgon jako W 1853publiczny r. powstała akt wyznania nowa prowincja wiary1, aśląska jednocześnie pw. św. indywidualnyJadwigi z siedzibą wybór prowincjała polegający naw opowiedzeniukonwencie wrocławskim. się po stro- nieW powstałejdobra lub kuriizła. W prowincjalnej tym sensie w funkcjonował okresie dojrzałego dom formacyjny średniowiecza dla śmierćpostu- stałalantów, się nowicjuszywyrazem pobożności i scholastyków. umierającego, W każdym swego klasztorze rodzaju byłaktem kapelan religijnym, i spo- dowiednik którego braci. należało się przygotować nie tylko poprzez oswojenie z myślą W szpitalu wrocławskim, mając dotacje państwowe, przeprowadzono o przemijaniu, ale przede wszystkim nabycie konkretnej wiedzy o skutecz- liczne prace remontowe. Ubogacono wyposażenie kościoła klasztornego, nychw 1864 sposobach r. dobudowano pozyskania do klasztoruprzychylności nowe Boga skrzydło, w ostatniej a w roku godzinie następnym życia. Ww częścitym celu ogrodu rozwinęła wzniesiono się w Europie2-piętrowy zachodniej, gmach szpitalny. ale i w Polsce Funkcjonowała nie brakowało przy przykładównim apteka, literaturyktórą wyposażono i sztuki z kręguw nowe tzw. naczynia sztuki umierania, laboratoryjne. rozumianej W 1869 jako r. swoistekonwent rzemiosło liczył 33 członkówumożliwiające (1 kapłan, przekroczenie 26 braci iprogu 6 nowicjuszy). śmierci2. ZgonWrocławscy chrze- ścijaninazakonnicy nie z wielkimmógł być oddaniem dziełem przypadku.pielęgnowali Jeśli chorych, następował zwłaszcza nagle, w odczyty okresie- grasujących epidemii i trwających wojen. W Prudniku w l. 1812-1813 urządzono w klasztorze lazarety wojskowe, 1w którychPh. A r i è przebywalis, Człowiek i śmierć ranni, tł.żołnierze. E. B ą k o wW s połowiek a. Warszawa XIX 1992, w. dos. 33. klasztoru dobu- 2dowano Liczne jednoprzykłady skrzydło miniatur w z południowejrękopisów i sztuk części plastycznych ogrodu. z obszaruW szpitalu Polski powiększow: M. W ł o - darski,no liczbę Obraz łóżek i słowo. do 40.O powiązaniach Pod koniec w sztucelat 60. i literaturze przeprowadzono XV-XVI wieku generalny na przykładzie remont „ars moriendi”.świątyni klasztornej.Kraków 1991, Konwents. 69nn. Znawcy w tym tematu czasie twierdzą liczył jednak, 9 braci. że lęk przed opuszczeniem tegoW świata Pilchowicach towarzyszył poświęcenieczłowiekowi przez klasztoru cały interesujący i szpitala nas odbyło okres. Por. się A. 30 G V uII r i 1814 e w i c z,r. Jednostka w dziejach Europy (Średniowiecze), tł. Z. D o b r z y n i e c k i. Gdańsk-Warszawa 2002,Do powstania s. 106. placówki przyczynił się rentmistrz Antoni Welzel. Z otrzy- 6 ANNA SUTOWICZ [2] wano to zwykle jako nieszczęście i znak odrzucenia przez Boga3. Omówione powyżej niezwykle pobieżnie zagadnienie podstawowego stosunku człowie- ka do śmierci i przemijania doczesności w okresie dojrzałych Wieków Śred- nich stanowi tylko pewien punkt wyjścia dla poszukiwania odmian i różno- rodności kultury i mentalności ludzi w zależności od kręgu oddziaływania religii przedchrześcijańskich, wpływu czynników geograficznych, wreszcie nieuchwytnych dzisiaj warunków kształtujących indywidualność wielkich osobowości tego czasu. Należy przy tym założyć, że dotarcie do przejawów prawdziwego stosunku do śmierci przedstawiciela