Dom Muzeum prof. Josepha Wittiga wybitnego niemieckiego teologa, lozofa i pisarza, autora Kronik Nowej Rudy i Słupca. Ziemia Kłodzka nr 236/ marzec 2014 43 „Jako pisarz wszedł ze swoją teologiczno-po- etycką twórczością do historii niemieckiej literatury. Jako teolog wyprzedził w swych poglądach epokę. Jako człowiek zaliczany bywa do wielkich postaci religijnych XX wieku” (ks. prof. Alojzy Marcol).         Wydawca: WYDAWNICTWO ZIEMIA KŁODZKA, SPCzS i OKiS       Indeks: 383 864, ISSN 1234-9208 Międzynarodowy Ośrodek Edukacji Ekologicz- Marzec/Březen/März        2014 Nr 236 nej. Szlak kulturowo-przyrodniczy im. prof. Josepha Wittiga na ziemi kłodzkiej. Dom prowadzi Fundacja Odnowy Ziemi Nowo- rudzkiej w Nowej Rudzie. Do dyspozycji pracownia, mieszkanie oraz do- datkowo 7 miejsc noclegowych.

Dom Pracy Twórczej Międzynarodowy Ośrodek Edukacji Ekologicznej im. prof. Josepha Wittiga ul. Słupiecka 42, 57-402 Nowa Ruda tel./fax. +4874 872 5308 www.domwittiga.ng.pl

Wittig-Museum, Haus des bedeutenden deutschen Theologen, Philosophen und Schriftstellers, Ver- fassers der Chronik von Neurode / Nowa Ruda und Schlegel / Słupiec.

„Als Schriftsteller hat Wittig mit seinem theologisch-dichterischen Schaen einen festen Platz in der Geschichte der deutschen Literatur. Als Theologe war er seiner Zeit weit voraus. Als Mensch ist er zu den großen Gestalten des Glaubens im. XX. Jahrhundert zu zählen“ (Prof. Alojzy Marcol). Das Haus der kreativen Arbeit nach Wittig benannt. Zur Verfügung steht eine Wohnung und zusätzlich 7 Übernachtungsplätze. Das Haus wird von der Stiftung zur Erneuerung der Region Nowa Ruda geleitet.

prof. Joseph Wittig (1879-1949) – pisarz, teolog, lozof Urodził się w Słupcu koło Nowej Rudy. Po ukończeniu w 1899 r. Gimnazjum Św. Ma- cieja we Wrocławiu studiował teologię – najpierw we Wrocławiu, a następnie w Ber- linie i Rzymie. W 1903 r. przyjął święcenia kapłańskie. W 1915 roku został profesorem zwyczajnym na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Wrocławskiego. Rozkwit jego twórczości pisarskiej przypadł na lata 1922-1924 i 1928-1932. Oprócz dzieł czysto na- ukowych opublikował wiele opowiadań – historii o Panu Bogu. Głośny artykuł Wittiga „Zbawieni”, krytykujący o cjalną wykładnię kościelną grzechu i spowiedzi, w konse- kwencji doprowadził do jego ekskomuniki w 1925 roku. W 1927 r. powrócił na Ziemię Kłodzką i wraz z żoną zamieszkał w wybudowanym przez siebie domu w Słupcu-Dolinie. W marcu 1946 roku został powtórnie przyjęty do wspólnoty kościelnej. Zmarł trzy lata po opuszczeniu Ziemi Kłodzkiej, pochowany został w Meschede w Niemczech. Prof. Joseph Wittig jest autorem „Kroniki Nowej Rudy”, którą napisał na jubileusz 600-lecia miasta. Dom Muzeum prof. Josepha Wittiga wybitnego niemieckiego teologa, lozofa i pisarza, autora Kronik Nowej Rudy i Słupca. 44 Ziemia Kłodzka nr 236 / marzec 2014 „Jako pisarz wszedł ze swoją teologiczno-po- etycką twórczością do historii niemieckiej literatury. Jako teolog wyprzedził w swych poglądach epokę. Jako człowiek zaliczany bywa do wielkich postaci religijnych XX wieku” (ks. prof. Alojzy Marcol).         Wydawca: WYDAWNICTWO ZIEMIA KŁODZKA, SPCzS i OKiS       Indeks: 383 864, ISSN 1234-9208 Międzynarodowy Ośrodek Edukacji Ekologicz- Marzec/Březen/März        2014 Nr 236 nej. Szlak kulturowo-przyrodniczy im. prof. Josepha Wittiga na ziemi kłodzkiej. Dom prowadzi Fundacja Odnowy Ziemi Nowo- rudzkiej w Nowej Rudzie. Do dyspozycji pracownia, mieszkanie oraz do- datkowo 7 miejsc noclegowych.

Dom Pracy Twórczej Międzynarodowy Ośrodek Edukacji Ekologicznej im. prof. Josepha Wittiga ul. Słupiecka 42, 57-402 Nowa Ruda tel./fax. +4874 872 5308 www.domwittiga.ng.pl

Wittig-Museum, Haus des bedeutenden deutschen Theologen, Philosophen und Schriftstellers, Ver- fassers der Chronik von Neurode / Nowa Ruda und Schlegel / Słupiec.

„Als Schriftsteller hat Wittig mit seinem theologisch-dichterischen Schaen einen festen Platz in der Geschichte der deutschen Literatur. Als Theologe war er seiner Zeit weit voraus. Als Mensch ist er zu den großen Gestalten des Glaubens im. XX. Jahrhundert zu zählen“ (Prof. Alojzy Marcol). Das Haus der kreativen Arbeit nach Joseph Wittig benannt. Zur Verfügung steht eine Wohnung und zusätzlich 7 Übernachtungsplätze. Das Haus wird von der Stiftung zur Erneuerung der Region Nowa Ruda geleitet.

prof. Joseph Wittig (1879-1949) – pisarz, teolog, lozof Urodził się w Słupcu koło Nowej Rudy. Po ukończeniu w 1899 r. Gimnazjum Św. Ma- cieja we Wrocławiu studiował teologię – najpierw we Wrocławiu, a następnie w Ber- linie i Rzymie. W 1903 r. przyjął święcenia kapłańskie. W 1915 roku został profesorem zwyczajnym na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Wrocławskiego. Rozkwit jego twórczości pisarskiej przypadł na lata 1922-1924 i 1928-1932. Oprócz dzieł czysto na- ukowych opublikował wiele opowiadań – historii o Panu Bogu. Głośny artykuł Wittiga „Zbawieni”, krytykujący o cjalną wykładnię kościelną grzechu i spowiedzi, w konse- kwencji doprowadził do jego ekskomuniki w 1925 roku. W 1927 r. powrócił na Ziemię Kłodzką i wraz z żoną zamieszkał w wybudowanym przez siebie domu w Słupcu-Dolinie. W marcu 1946 roku został powtórnie przyjęty do wspólnoty kościelnej. Zmarł trzy lata po opuszczeniu Ziemi Kłodzkiej, pochowany został w Meschede w Niemczech. Prof. Joseph Wittig jest autorem „Kroniki Nowej Rudy”, którą napisał na jubileusz 600-lecia miasta. Ziemia Kłodzka nr 236/ marzec 2014 3

Spis treści Obsah Inhaltsverzeichnis Inauguracja Polsko-Czeskiego Roku Kulturalnego 2014 str. 4 Zahájení Polsko-českého kulturního roku 2014 str. 4 Eröffnungsfeier des Polnisch-Tschechischen Kulturjahres 2014 str. 4 Ziemia Kłodzka – wiedzieć więcej Kladsko – vědět více. „Silwa Lerum“ Glatzer Land - mehr erfahren„Silwa Lerum” „Silwa Lerum” w Bad Reinerz Dusznikach-Zdroju str. 5 v Bad Reinerz (Dusznikách-Zdroji) str. 5 in Bad Reinerz Duszniki Zdrój str. 5 Architektura regionalna miejscowości letniskowych Lidová architektura rekreačních lokalit Regionale Architektur der Ferienorte im Erlitztal Doliny Dzikiej Orlicy na Ziemi Kłodzkiej str. 7 v údolí Divoké Orlice v Kladsku str. 7 im Glatzer Land str. 7 Wielka przygoda z kulturą wywiad z Jadwigą Hnatiuk str. 10 Velké dobrodružství s kulturou – rozhovor Ein großes Abenteuer mit der Kultur XXVI Festiwal Kwiatów i Sztuki s Jadwigou Hnatiuk str. 10 - Interview mit Jadwiga Hnatiuk str. 10 „Powiew orientu” - 1-4 maja 2014 str. 14 Výstava Play Broumovsko začala. Má ambice Výstava Play Broumovsko začala. Má ambice na záznam Dziedzictwo i bezpieczeństwo kulturowe Europy na záznam do Guinnessovy knihy rekordů str. 12 do Guinnessovy knihy rekordů str. 12 XXVI. Festival květin a umění Závan orientu – „nasze – wasze – wspólne” cz. II str. 16 XXVI Festival der Blumen und Kunst – 1. až 4. května 2014 str. 14 Günther Gröger obchodzi 80-te Urodziny str. 18 "Ein Hauch des Orients" – 1.-4. Mai 2014 str. 14 Kulturní odkaz a bezpečnost Evropy – „naše – vaše Kościół pw. św. Michała Archanioła Kulturerbe und die Sicherheit Europas – společné“ (II. část) str. 16 w Bystrzycy Kłodzkiej str. 20 - "unseres - eures - gemeinsames" Teil II str. 16 Günther Gröger slaví 80. narozeniny str. 18 Hrabstwo Kłodzkie Kraj Maryjny str. 21 Günther Gröger feiert seinen 80. Geburtstag str. 18 Kostel sv. Archanděla Michaela v Kladské Bystřici str. 20 Madonna w kościele parafialnym Günther Gröger obchodzi 80-te Urodziny str. 18 Kladské hrabství – mariánský kraj str. 21 w Bystrzycy Kłodzkiej str. 21 Die St. Erzengel Pfarrkirche in Habelschwerdt str. 20 Madona ve farním kostele v Kladské Bystřici str. 21 Maria Cunitz zagościła na Ziemi kłodzkiej str. 22 Die Grafschaft Glatz – ein Marienland str. 21 Maria Cunitz navštívila Kladsko str. 22 Droga Krzyżowa str. 23 Madonna in der Pfarrkirche in Habelschwerdt str. 21 Křížová cesta str. 23 Ksiądz Gerhard Hirschfelder. Wybitny przedstawiciel Maria Cunitz war im Glatzer Land zu Gast str. 22 Páter Gerhard Hirschfelder – významný zástupce duchowieństwa Ziemi Kłodzkiej str. 27 Kreuzweg str. 23 kladského duchovenstva str. 27 Polanickie Spotkania z Moniką Taubitz str. 30 Kaplan Gerhard Hirschfelder. Hervorragender Vertreter Polanická setkání s Monikou Taubitz str. 30 Polkowickie Oblicza Teatru str. 34 der Geistlichkeit des Glatzer Landes str. 27 Divadelní festival Oblicza Teatru v Polkowicích str. 34 3. Świebodzice Rock Fest str. 34 3. Świebodzice Rock Fest str. 34 Altheider Treffen mit Monika Taubitz str. 30 35. Przegląd Piosenki Aktorskiej str. 34 35. Přehlídka hereckých písní str. 34 Polkwitzer Gesichter des Theaters str. 34 29. Musica Polonica Nova str. 35 29. Musica Polonica Nova str. 35 3. Freiburger Rock Fest str. 34 50. Jazz Nad Odrą str. 35 50. Jazz nad Odrou str. 35 35. Festival des Schauspielliedes str. 34 Dźwięki Rebab, Ud, Ney I Kanun Koncert na turecké hudební nástroje rebab, ud, ney a 29. Musica Polonica Nova str. 35 w wykonaniu Naneli Laleu str. 35 kanun v provedení varšavské hudební 50. Jazz ‘An der Oder’ str. 35 Koncert zespołu Domowe Melodie str. 35 skupiny Naneli Laleu str. 35 Musik Rebab, Ud, Ney I Kanun vorgetragen von Naneli Laleu str. 35 Chór Armii Aleksandra Pustovalova str. 36 Koncert skupiny Domowe Melodie str. 35 Konzert der Band Hausmelodien str. 35 Piotr Nalepa, Breakout Tour str. 36 Armádní pěvecký sbor Alexandra Pustovalova str. 36 Chor der Aleksander Pustovalov Armee str. 36 Koncerty Pasyjne „Stabat Mater” str. 36 Piotr Nalepa, Breakout Tour str. 36 Piotr Nalepa, Breakout Tour str. 36 Wystawa „Między Ziemią A Niebem” Ewa Dyakowska Pašijní koncerty Stabat Mater str. 36 Passionskonzerte „Stabat Mater” str. 36 - Berbeka i Maciej Berbeka str. 36 Mezi zemí a nebem – výstava děl Ewy Dyakowské Ausstellung „Zwischen Erde und Himmel” Wystawa Fotografii Tomasza Wolaka -Berbeky a Macieje Berbeky str. 36 von Ewa Dyakowska-Berbeka und Maciej Berbeka str. 36 „Riese. Impresje” str. 37 Riese. Impresje – výstava fotografií Fotoausstellung von Tomasz Wolak „Riese. Impressionen” str. 37 XII Edycja Wystawy „Znad Dunaju, Wełtawy i Wisły. Tomasze Wolaka str. 37 XII Edition der Ausstellung "Von der Donau, Moldau Medalierzy i ich dzieła” str. 37 XII. ročník výstavy Od Dunaje, Vltavy a Visly. und Weichsel her. Medailleure und ihre Werke " str. 37 Malownicza Ziemia Kłodzka. Medailéři a jejich díla str. 37 Das malerische Glatzer Land. Landschaften des 19. und der Pejzaże z XIX i 1 poł. XX w. str. 37 Malebné Kladsko. Krajiny z 19. a 1. pol. 20. století str. 37 1. Hälfte des 20. Jh. str. 37 Ufo – Unikat-Forma-Obiekt. Wystawa Europejskiego Ufo – Unikát-Forma-Objekt. Výstava Evropského Ufo – Unikat-Form-Objekt. Ausstellung des Europäischen Festiwalu Szkła Play With Glass 2013 str. 37 festivalu skla Play With Glass 2013 str. 37 Glasfestivals Play With Glass 2013 str. 37

Wydawca/nakladatel/herausgeber: Redaktor Naczelny/Šéfredaktor/Chefredakteur: Regionalny miesiêcznik transgraniczny Stowarzyszenie Komitet Obywatelski Ziemi Kłodzkiej Teresa Bazała. Wydawnictwo Ziemia Kłodzka 57-400 Nowa Ruda, ul. Boh.Getta 4, Redakcja/redakce/redaktion: Helmut Dohnalek tel./fax +48 74 8725308, [email protected] (red. czeska), Joanna Golak, Julian Golak, Współwydawcy/spolunakladatelé/mitherausgeber: Regionalny Miesięcznik Transgraniczny. Ukazuje się od 1989 r. Ryszard Grzelakowski, Josef Krám (red. czeska), Solidarność Polsko-Czesko-Słowacka, Ośrodek Kultury i Sztuki we Wrocławiu Elisabeth ­Kynast-Schmidt (red. niemiecka), 57-400 Nowa Ruda, ul. Boh. Getta 4 Warcisław Martynowski, ­Petr Neuman (red. czeska), tel./fax 74 872 53 08 Czasopismo Ziemia Kłodzka jest dofinansowane e-mail: [email protected] przez Samorząd Województwa Dolnośląskiego Irena ­Rogowska, Jacek Suchodolski, Horst Ulbrich, www.ziemia.klodzka.com Nakład/náklad/auflage: 2000 egz/kopie/exemplare Manfred Spata (red. niemiecka). Druk/tisk/druck: Usługi Poligraficzne Bogdan Kokot vel Ko­kociński, 57-400 Nowa Ruda, ul. A. Krajowej 15. Przygotowanie DTP/příprava DTP/ Na okładce/na obálce/titelbild: Redakcja zastrzega sobie prawo skrótów i adiustacji vorbereitung DTP: Piotr Golak. dostarczonych materiałów - nie zamówionych nie zwraca. Redakce si vyhrazuje právo na zkratky a adjustace Tłumaczenia/překlady/Übersetzung: Zamek Książ w Wałbrzychu dodaných materiálů - neobjednané nevrací. Irena Rogowska, Horst Ulbrich, ­Petr Neuman, Joanna Die Redaktion behält sich das Recht vor, die zugeschickten fot. Kamil Cieliński Texte zu kürzen und zu korrigieren - unbestellte Texte werden Golak, Katarzyna Rima Katbeh, Grzegorz Ferenz nicht zurückgeschickt. 4 Ziemia Kłodzka nr 236 / marzec 2014 Inauguracja Polsko-Czeskiego Roku Kulturalnego 2014

(red.) 7 marca 2014 roku w odcinku od Złotego Stoku aż do głównym gmachu uzdrowiska Krzeszowa. Szczawno-Zdrój odbyła się Inau- Zaproponowano prawie 100 guracja Polsko-Czeskiego Roku ciekawych polsko-czeskich imprez Kulturalnego na pograniczu-2014. kulturalnych, m.in. plenery inter- Uroczystość składała się z trzech dyscyplinarne w Křynicach, Nowej części, które prowadził Julian Golak, Rudzie i Bielawie. Odbędą się także od 25 lat przewodniczący Komite- cztery wieczory poezji z udziałem tu Organizacyjnego Polsko-Cze- polskich i czeskich poetów oraz skich Dni Kultury Chrześcijańskiej, spotkania integracyjne środowisk a jednocześnie szef Solidarności lokalnych, m.in. nauczycieli, dzien- Polsko-Czesko-Słowackiej i Radny nikarzy i młodzieży. Odbędą się Województwa Dolnośląskiego. także wspólne rajdy turystyczne i Po powitaniu licznie przyby- pielgrzymki do miejsc kultu religij- łych gości Julian Golak w towa- nego. Szczególnym wydarzeniem rzystwie posła na Sejm RP Izabeli będzie także polsko-czeski wyścig Katarzyny Mrzygłockiej wręczył kolarski dla rodzin. Zostaną zorga- przyznane przez Sejmik odznacze- nizowane trzy konkursy dla dzieci nia honorowe Zasłużony dla Wo- i młodzieży, w tym Konkurs „Co Występ baletu klasycznego z Broumova kierowanego przez Helenę Ogriščenkovą. jewództwa Dolnośląskiego trzem wiesz o pograniczu” oraz Konkurs osobom; Ewie Glurze - Prezesowi „Wiedzy o Polsce i Czechach”. Towarzystwa Miłośników Bielawy Polsko-Czeskie Dni Kultury oraz Annie Adamkiewicz i Henry- Chrześcijańskiej - największa akcja kowi Kochowi ze Stowarzyszenia kulturalna na pograniczu, obcho- Civitas Christiana. dzą w tym roku jubileusz 25-lecia. W drugiej części polsko-cze- Imprezy będą odbywały się na skiego spotkania licznie zgroma- pograniczu od maja aż do grud- dzeni goście podziwiali występy nia 2014 roku. Patronat honoro- artystyczne młodych artystów ze wy nad organizacją i przebiegiem Szkoły Artystycznej w Broumovie. XXV jubileuszowych Polsko-Cze- Największy aplauz uzyskały młode skich Dni Kultury Chrześcijańskiej baletnice, które wykonały piękny „Bądźmy Rodziną” objął Minister program pod kierunkiem Heleny Kultury i Dziedzictwa Narodowe- Ogriščenkovej. go Bogdan Zdrojewski. Zostanie W ostatniej części odbyło się przygotowana też wystawa ob- spotkanie robocze, podczas które- jazdowa, przedstawiająca 25-letni go kilkudziesięciu działaczy życia dorobek Polsko-Czeskich Dni Kul- społeczno-kulturalnego na po- tury Chrześcijańskiej na Pograni- graniczu przedstawiało propozy- czu oraz wystawa „Szlak do Wolno- cje różnorodnych wydarzeń spo- ści”, która upamiętnia nielegalne łeczno-kulturalnych, które będą akcje Solidarności Polsko-Czesko- organizowane w 2014 roku Słowackiej w latach 80-tych XX wzdłuż polsko-czeskiej granicy na wieku.

Spotkanie robocze, przemawia Rudolf Vogel z Broumova. Goście i organizatorzy podczas koncertu. Ziemia Kłodzka nr 236/ marzec 2014 5

Ryszard Grzelakowski Ziemia Kłodzka – wiedzieć więcej „Silwa Lerum” w Bad Reinerz Dusznikach-Zdroju

„Piękne ludzkie postacie za kurtyną zapomnienia” (Olga Nowicka)

Materiały biograficzno-re- z Ziemi Kłodzkiej, podobnie drzeja Jarosza, który chodząc stał wcielony do 3 pułku pie- fleksyjne z udziałem ludzi i Zie- jak ze Śląska, Pomorza i Prus, mocno utykał. Andrzej Jarosz choty I Dywizji w Swierdłow- mi Kłodzkiej, zbieram od 1958 była rzeczywiście wielkim, urodził się 22 listopada 1922 sku w dniu 27 kwietnia 1943 roku. Zdecydowana większość wstrząsającym dramatem. Pa- roku w Mszanie Dolnej w po- roku. Po krótkim przeszkole- informacji dotyczy wydarzeń miętajmy, że na miejsce wysie- wiecie Limanowa, woj. krakow- niu jednostka wojskowa wzię- związanych z Dusznikami i dlonych Niemców sprowadzo- skie. Był synem Marii i Józefa, ła udział w bitwie pod Lenino rozpoczyna się od zakończe- no Polaków wysiedlonych ze którzy od końca lat 30-tych do w dniu 12 października 1943 r. nia II wojny światowej w 1945 wschodnich rejonów dawnej 1941 r. prowadzili gospodar- Tam został ciężko ranny po wy- roku. Rzeczypospolitej i tych, któ- stwo na terenie ówczesnego buchu pocisku artyleryjskiego. W pierwszej dekadzie maja rych zwolniono z obozów na województwa lwowskiego. Rozległe obrażenia kręgosłu- 1945 roku na Ziemię Kłodzką dalekiej Syberii. Potem znaleźli Po zajęciu tych terenów przez pa i kończyn dolnych spowo- wkroczyły wojska radzieckie, się jeszcze ludzie z centralnych wojska sowieckie został wy- dowały utratę przytomności. nie było tu żadnych działań rejonów Polski. Zaistniała ko- wieziony na Syberię za Ural. Został uznany za zmarłego. wojennych. Na mocy układów nieczność szerokiej integracji Najpierw pracował przy wyrę- W czasie składania do grobu z Jałty i Poczdamu zmienio- społeczeństwa. bie lasów w tajdze, następnie rosyjska sanitariuszka stwier- no oblicze narodowościowe Bohaterami dzisiejszego w kopalni. Był prawie wykoń- dziła, że żołnierz jeszcze żyje. Ziemi Kłodzkiej. Od średnio- eseju będą osoby, których pa- czony, gdy przyszła wiado- Został zabrany do polowego wiecza mieszkających tutaj mięta tylko najstarsza część mość, że istnieje możliwość szpitala, gdzie uratowano mu Niemców zmuszono do opusz- mieszkańców i oczywiście ro- zgłoszenia się do powstające- życie. Długie 14 miesięcy prze- czenia tych ziem i wysiedlenia dziny. Proszę przypomnieć so- go pod dowództwem genera- bywał w szpitalu wojskowym na zachód. Akcja wysiedlania bie pogodną i prawie zawsze ła Berlinga Wojska Polskiego. na terenie Rosji. Zwolniony na Niemców w latach 1945-1946 uśmiechniętą twarz pana An- Zgłosił się jako ochotnik i zo- podstawie orzeczenia lekar-

1. Zwolnienie ze służby wojskowej Andrzeja Jarosza i adnotacja Wojskowego Urzędu Repatriacyjnego; 2. Grupa żołnierzy inwalidów wojennych w Parku Zdrojowym w Dusznikach-Zdroju (marzec 1946 r.) A. Jarosz drugi z lewej.; 3. A. Jarosz pierwszy z lewej z kolegami i maskotką „Misiem” w Parku Zdrojowym (kwiecień 1946 r.). 4. Fragment zaplecza papierni dusznickiej od strony północnej (foto Kleiner 1930 r.); 5. Zespół muzyczny „Echo” pan Karol Biskupek pierwszy z prawej. (Foto E. Kogut,1946 r.) 6. Mgr Stanisław Pajewski z personelem, pierwsza z lewej p. Z. Chołoniewska (foto autor nieznany); 7. Dr Zygmunt Niepokój 6 Ziemia Kłodzka nr 236 / marzec 2014 skiego w dniu 24 lutego 1945 ły powstawać w tym czasie w kościele i nauczyciela muzyki, skiego ze stanowiska kierow- roku, został przewieziony do mieście i okolicy. Pan Andrzej który przez ponad 40 lat swoją nika, nie liczyły się żadne za- Schroniska Polskiego Czer- dostał pracę w dawnym młynie muzyką dodawał uroku naszej sługi wojenne i społeczne, po wonego Krzyża w Krakowie, papierniczym. Jako dozorca, setki lat liczącej świątyni. Pro- prostu takie były wtedy czasy. gdzie na podstawie rozkazu miał pilnować obiektu przed wadził też zespół muzyczny Z tamtych lat pozostała tylko MON z dnia 22 listopada 1945 dewastacją i rozkradaniem. koncertujący na zabawach, jego fotografia z personelem, roku został zdemobilizowany i Obiekt w tamtym czasie pod- festynach i uroczystościach na której pierwsza od lewej wczesną wiosną 1946 r. z grupą legał administracyjnie papier- okolicznościowych. Śpiewał i to późniejsza kierowniczka innych inwalidów wojennych ni w Młynowie koło Kłodzka. grał dla dwóch pokoleń uro- państwowej apteki pani Zofia przewieziony do specjalnego W 1949 roku ożenił się. Z tego dzonych po II wojnie duszni- Chołoniewska. Przypominam ośrodka znajdującego się na związku narodziła się trójka czan, a trzecie to najstarsze tą miłą i sympatyczną panią terenie Dusznik - Zdroju. dzieci, wszyscy zamieszkali w – pionierskie, odprowadzał na starszemu pokoleniu duszni- Ośrodek zajmował kilka budynku usytuowanym obok miejsce wiecznego spoczynku czan, a młodym dla wiedzy o obiektów na terenie uzdrowi- papierni. Było to doskonałe przy ul. Wrocławskiej, gdzie i „naszej małej ojczyźnie”. ska: Belweder, Odrodzenie,. Si- miejsce do hodowli kur, ka- on dziś jest wśród nich. Na szczególną uwagę za- lesia i inne. Inwalidzi wojenni czek i gęsi, które czasem uda- Minęło już 64 lata jak po- sługuje postać dr Zygmunta byli pozbawieni skutecznej i wały się na dalekie wędrówki zbawiono pracy na stanowi- Niepokoja, który w czasie II troskliwej opieki socjalnej, w rzeką, aż do Szczytnej. Można sku właściciela i kierownika wojny światowej i okupacji geście determinacji rozbro- było uprawiać warzywa i kwia- apteki magistra Stanisława Polski swoim energicznym ili żołnierzy Batalionu Wojsk ty, resztki sadu dawały owoce, Pajewskiego. Był w 1945 roku działaniem pomógł w dostar- Ochrony Pogranicza skosza- a samo miejsce spokój i ukoje- szefem Służby Sanitarnej II Ar- czeniu na miejsce przerzutu rowanych w obiekcie dawne- nie po przeżyciach wojennych. mii Wojska Polskiego, pierw- kilku najważniejszych części go Sądu Krajowego I instancji Potem budynek gospodarczy szym polskim aptekarzem w niemie­ckiej rakiety V2 do Lon- przy ul. Zdrojowej. rozebrano, a pan Jarosz prze- Dusznikach-Zdroju. Zorgani- dynu. Po tym drastycznym in- szedł do innej pracy. Zmarł w zował w mieście Ochotniczą cydencie władze administra- 2000 roku. Sympatyczny obraz Straż Pożarną, składającą się z Korzystałem z następują- cyjne rozwiązały Ośrodek dla tego miejsca pokazuje dawna przybyłych tu z różnych stron cych książek: Inwa­lidów Wojennych i wy- fotografia, wykonana przez Polski nowych mieszkańców 1. „Losy ludzkie” obecnych wiozły w różne miejsca pod- Kleinera w 1930 roku, a postać Dusznik, założył pierwszą mieszkańców Dusznik-Zdroju opiecznych. Część z nich po- pana Andrzeja przypominać miejską gazetę pisaną na ma- po II wojnie światowej. Muzeum została w Dusznikach-Zdroju, będzie tamte odległe czasy. szynie, rozwieszał ją w kilku Papiernictwa D.Z. 2006 r. znajdując dla siebie zajęcia w Kto jeszcze pamięta sym- miejscach w mieście. Głód pol- 2. Polanica-Zdrój wczoraj szlifierni szkła kryształowego, patyczną postać pana Karola skiego słowa był bardzo pożą- i dziś Tom II zakładach metalowych, uzdro- Biskupka? Pierwszego polskie- dany, ludzie chłonęli informa- 3. Ustne przekazy w posia- wisku, na poczcie, w ogrodnic- go organisty w kościele para- cje z kraju i z zagranicy. W 1950 daniu autora twie, Spółdzielni Spożywców i fialnym Św. Apostołów Piotra i r. po upaństwowieniu aptek, innych zakładach, jakie zaczę- Pawła, założyciela chóru przy siłą usunięto magistra Pajew-

mgr Jarosław Orłowski Licencjonowany przewodnik po Wiedniu i Austrii tel. +43 681 102 442 92 [email protected] http://www.viennaguide1.eu/ • http://www.adara.at/cms/

Mag. der Germanischen Philologie magister filologii germańskiej telefon Irena Rogowska (74) Irena Rogowska 8726091 Vereidigte Dolmetscherin Tłumacz Przysięgły Języka Niemieckiego und übersetzerin der deutschen Sprache

Tel. (00-48) 74 8726091 Wyjazdy Au-pair Ziemia Kłodzka nr 236/ marzec 2014 7

Prof. dr hab.inż.arch. Jacek Suchodolski Architektura regionalna miejscowości letniskowych doliny Dzikiej Orlicy na Ziemi Kłodzkiej

Architektura regionalna po- lub produkcją rozwinęła się z wstała w Sudetach Zachodnich, końcem XIX wieku także funkcja Środkowych i Wschodnich wy- letniskowa. Wpłynęło to korzyst- kazuje wiele wspólnych cech nie na poziom życia mieszkań- konstrukcyjnych, formalnych, ców, rozwój sektora usługowego funkcjonalnych. Również w ukła- i często na charakter zabudowy dach przestrzennych sudeckich danej miejscowości. osiedli można zauważyć, mimo Po stronie czeskiej zachowało upływu czasu i dokonujących się do dnia dzisiejszego więcej się zmian, zarysy dawnych wsi zabytkowych, drewnianych do- łańcuchowych, najczęściej zakła- mostw o różnej funkcji. Najczę- d a n y c h w t y m g ó r s k i m r e g i o n i e . ściej są to budynki mieszkalne w Na ziemi kłodzkiej drewniana stosunkowo niezłym stanie tech- zabudowa regionalna charakte- nicznym. Niemniej w porównaniu ryzuje się nieco innymi wyznacz- z ilością zabudowy w okresie mię- nikami formy w porównaniu do dzywojennym, i tu widać obec- pozostałych części Sudetów. nie w panoramie miejscowości Mimo, że ziemia kłodzka znaczne różnice w postaci pozba- wraz ze znajdującymi się tu pa- wionych domostw wolnych prze- smami gór; Bardzkich, Stołowy- strzeni, porosłych tylko trawą lub ch,Bystrzyckich, Orlickich, oraz drzewami. Kotliną Kłodzką i Rowem Górnej Nysy należy w przeważającej Formy przestrzenne osiedli swej części do Sudetów Środko- wiejskich wych, a tylko Masyw Śnieżnika Zabudowa Lasówki w 1884 roku , aktualizacja w 1919 roku . z Górami Bialskimi i Złotymi jest Na terenach podgórskich i Źródło: Archiwum Map Zachodniej Polski, Messtischblatt 1;25000. fragmentem Sudetów Wschod- górskich na ziemi kłodzkiej zwar- nich, to o konstrukcji i formie tu- te osadnictwo pojawiło się tejszej regionalnej architektury później niż na nizinach. Wiązało zadecydowała w dużym stopniu się to z warunkami klimatyczny- wielowiekowa przynależność tej mi, trudami karczunku lasów, niż- ziemi do korony czeskiej,o- szą jakością gleby oraz z walką o raz słowiańskie pochodzenie zatrzymanie jej erozji. Wsie zakła- miejscowej ludności. Odmien- dane były najczęściej w dolinach ne losy polityczne tej części rzek, jako łańcuchówki. Rozbudo- Śląska wpłynęły na specyfikę, wa wsi polegała na karczunku lasu drewnianej architektury regionu, wzdłuż osi doliny i posuwaniu się co jest jeszcze widoczne do dziś. w górę, a każdy z osadników otrzy- Po drugiej stronie granicy na mywał tzw. łan frankoński czyli 25 terenie Czech w miejscowościach ha ziemi. Działki te były ułożone położonych nad Dziką Orlicą lub prostopadle do osi doliny i do- w jej pobliżu, takich jak; Olešni- brze wpisywały się w rzeźbę te- ce, Deštné, Trċkov, Bedřichovka, r e n u , t w o r z ą c h a r m o n i j n y u k ł a d . Zelenka, Jadrná, Kunstát, Orlické Poza wsiami tzw. łanów leśnych, Záhořy, Černá Voda, Nová Ves, można jeszcze rozróżnić na ob- Neratov, Bartošovice, Čihák, ar- szarze Kłodzczyzny i inne typy chitektura regionalna wykazuje osiedli: owalnice, wielodrożnice, duże podobieństwa w propor- ulicówki i rozproszone. Występo- cjach bryły, detalu budowlanym wały one zdecydowanie rzadziej, do kształtu i charakteru obiektów poza układami rozproszonymi, znajdujących się na ziemi kłodz- charakterystycznymi dla osiedli kiej. Jest to widoczne w formie położonych w wyższych partiach domów mieszkalnych, zajazdów, górskich, gdzie odległość po- schronisk w Zieleńcu, Lasówce, między zagrodami dochodziła Mostowicach, Rudawie, Ponia- n a w e t d o p o n a d 1 0 0 m ( 7 , 2 2 ) . towie, Niemojowie i Lesicy, miej- Istniejąca obecnie sieć osadnicza scowościach w których oprócz na Ziemi Kłodzkiej została ukształ- Zabudowa Mostowic w 1884 roku , aktualizacja w 1919 roku. funkcji związanych z rolnictwem towana już w średniowieczu i ma Źródło; Archiwum Map Zachodniej Polski , Messtischblatt 1;25000. 8 Ziemia Kłodzka nr 236 / marzec 2014 przeważnie korzenie słowiańskie. Okres baroku znalazł również rze warsztaty tkackie. Również na Osady te powstały w większości swe odbicie w formie i detalu ar- piętrze, pomieszczenia na siano przed kolonizacją na prawie nie- chitektonicznej zabudowy wiej- (pięterko, wyżka) przeznaczano mieckim, czyli przed okresem lat skiej, drewnianej i murowanej. dla chcących się zatrzymać, przy- 1260-1350. Niemniej kolonizacja Wiązało się to często z występowa- stosowując je dla pobytu osób (19). na prawie niemieckim dawała niem falujących obramień okien i Z końcem XIX wieku na sudeckiej osadnikom wiele korzyści, mię- d r z w i , t a k ż e k r a w ę d z i d a c h ó w . wsi zaczęto wznosić coraz więcej dzy innymi wolność osobistą, Po odbudowie ze zniszczeń woj- budynków murowanych zastę- prawo do dziedziczenia i możli- ny trzydziestoletniej na ziemi pując nimi drewnianą zabudowę, wość powiększania uprawiane- kłodzkiej, znów wojny śląskie i modernizując także sieć usług i g o a r e a ł u o r a z p r a w o s p r z e d a ż y . wojna siedmioletnia w XVIII wie- dróg oraz rozbudowując połą- Wyróżniającą cechą dla osad w ku spowodowały znaczne straty czenia kolejowe. Również przed Górach Bystrzyckich i Orlickich ludnościowe i materialne. Przy pierwszą wojną światową i po było ich częściowe uprzemysło- wznoszeniu nowych budynków jej zakończeniu, wymieniano ze wienie i rozwój rzemiosła. Już w na terenach wiejskich coraz czę- względów przeciwpożarowych XVI wieku rozwijało się tu płó- ściej zastępowano dachy sło- gontowe poszycia dachów na ciennictwo i szklarstwo, a także miane pokryciem gontem, który niepalne eternitowe, blaszane lub wydobycie rud żelaza i kamieni odznaczał się większą trwałością kryte dachówką . budowlanych. Gęste lasy po- i mniejszą podatnością na ogień. Postępujący proces wyludnia- rastające obszary górskie były Pokryciem niepalnym o znacznej nia się części wsi górskich w Sude- źródłem surowca służącego do trwałości był łupek, początkowo tach od końca XIX wieku do wy- wytopu żelaza i szkła oraz bu- ze względu na wyższe koszty sto- buchu II wojny miał miejsce także dulca powszechnie używanego sowany w budynkach użytecz- na ziemi kłodzkiej. Przykładem do wznoszenia domostw. Po ności publicznej, kościołach i pa- może tu być powiat bystrzycki, a mających miejsce w XV wieku łacach, by w miarę upływu czasu zwłaszcza miejscowości położo- wyniszczających wojnach husyc- (XVIII-XIX wiek) rozpowszechnić ne nad Dziką Orlicą (Lesica, Nie- Zabudowa Niemojowa w 1884 roku, kich, w XVII stuleciu wojna trzy- się w Sudetach także na obsza- mojów, Poniatów, Rudawa). Po- aktualizacja w 1919 roku. dziestoletnia zahamowała rozwój rach wiejskich. Czynnikiem sprzy- zostałe jak: Mostowice, Lasówka Źródło: Archiwum Map Zachodniej Polski, Messtischblatt 1;25000. tych terenów, doprowadzając jającym jego stosowaniu było i Piaskowice, dzięki rozwiniętemu do wyludnienia ich, znacznego występowanie złóż tego surowca przemysłowi drzewnemu, pro- kich, Orlickich,w Masywie Śnież- ubytku zabudowy w miastach w Sudetach, między innymi w dukcji opakowań dre-wnianych nika, Górach Złotych i Bialskich o r a z n a t e r e n a c h w i e j s k i c h ( 1 7 ) . Górach Kaczawskich i koło Czer- i sztucznej biżuterii, oraz hutnic- oraz w części nizinnej tej ziemi. W XVIII wieku na ziemi kłodzkiej wieńczyc na Ziemi Kłodzkiej. twu szkła kryształowego i rozwi- Charakterystycznym elementem doszło do wykrystalizowania się Dziewiętnasty wiek, a zwłasz- jającej się funkcji letniskowej nie w formie budynku był także dach, formy domu chłopskiego i ukła- cza jego druga połowa, przyniósł notowały spadku zaludnienia. który najczęściej konstruowano du zabudowy na działce siedli- wiele zmian w funkcji wiejskiej jako dwuspadowy, dwuspadowy skowej, która wzorowana była zabudowy w Sudetach, w tym Konstrukcja i forma obiektów z naczółkiem lub mansardowy. na frankońskich rozwiązaniach. na Ziemi Kłodzkiej. Wiązało się to Zwracają także uwagę przeróbki Charakterystycznym elementem z masowym rozwojem turystyki i Dominującym, drewnianym dachów zmierzające do powięk- dla układu funkcjonalnego zagro- ujęciu jej w zorganizowane formy. systemem konstrukcyjnym ścian szenia kubatury poddasza, po- dy było to, iż pomieszczenia go- Duża część drewnianych wiej- w budownictwie regionalnym na przez podniesienie jego jednej spodarcze, mieszkalne i stajenne skich budynków zaczęła służyć ziemi kłodzkiej był system wień- połaci do góry. Powstawała wte- znajdowały się w osobnych bu- jako domy dla letników, a wsie cowy (połączenia na węgieł ), zwa- dy asymetryczna bryła świadczą- dynkach tworzących czworokąt przekształcały się w letniska, czę- ny także systemem zrębowym ca o letniskowej funkcji poddasza wokół podwórza. Istniały również sto o wysokich walorach krajo- (połączenie na zrąb). Budynki budynku. Wiązało się to z profilem pojedyncze małe zagrody, gdzie brazowych i klimatycznych. Jako wieńcowe, najczęściej parterowe działalności turystyczno-letnisko- wszystkie pomieszczenia znaj- pomieszczenia dla przyjezdnych można spotkać na całym obsza- wej całej miejscowości. Na tury- dowały się pod jednym dachem przeznaczano miejsca, w których rze ziemi kłodzkiej tzn. w Górach styczną funkcję budynku wskazy- (21). dawniej znajdowały się na parte- Bardzkich, Stołowych, Bystrzyc- wała również wyżka zwana także

Pstrążna, skansen. Dom wiejski o konstrukcji wieńcowej ścian i stromym Lasówka. Budynek wiejski o konstrukcji wieńcowej ścian pokrytych deskami. dwuspadkowym dachu. (Fot. autor, 2006) Dach mansardowy z naczółkiem. (Fot. autor, 2012) Ziemia Kłodzka nr 236/ marzec 2014 9 pięterkiem, gdyż sytuowano ją na stępowały także ganki z podpie- poddaszu domu. Znajdowały się rającymi wysunięte okapy dachu w niej pomieszczenia dla letni- słupami, co nadawało całości ków. Pierwotnym jej przeznacze- swoistego uroku. Układ pomiesz- niem było magazynowanie siana. czeń na parterze przeważnie Rzadziej na ziemi kłodzkiej moż- obejmował część mieszkalną z na było spotkać domy piętrowe izbą biesiadną, pokojami sypial- o konstrukcji zrębowej parteru i nymi i kuchnią oraz inwentarską piętra lub w systemie muru pru- ze stajnią i pomieszczeniem na skiego obu kondygnacji pokry- siano. W rozdzielającym obie tych pionowymi deskami albo z części funkcjonalnym korytarzu murowanymi ścianami parteru znajdowały się schody prowa- i wieńcowymi piętra. Na piętrze dzące na poddasze, gdzie w często występowały galerie ze przypadku istnienia wyżki mie- zdobionymi balustradami i pod- ś c i ł y s i ę p o k o j e d l a l e t n i k ó w ( 1 4 ) . trzymującymi słupami. Budynki Zdobnictwo ograniczało się do te pełniły usługowe lub miesz- opasek okiennych, krokwi two- kalne funkcje, stanowiąc obok rzących krawędź dachu, zakoń- kościoła dominantę w panora- czeń pionowo ułożonych desek mie osiedla. Niemniej najczęściej w szczycie lub stanowiących spotykanym na ziemi kłodzkiej balustradę galerii czy słupów Pstrążna , skansen . Dom z wyżką z poł.XIX wieku. Wieńcowo-murowana konstrukcja budynkiem regionalnym był par- podtrzymujących ganki lub ga- ścian. (Fot. autor, 2006) terowy o konstrukcji zrębowej lerie. Oszczędne zdobnictwo w ścian obiekt (część inwentarska regionalnych sudeckich domo- była murowana), ze stromym stwach podkreślało tym samym dwuspadowym dachem, pokryty ich zasadnicze indywidualne ce- gontem, który na przełomie XIX i chy, jak odmiany występujących XX wieku dodatkowo obijano bla- konstrukcji i wzajemne proporcje chą lub eternitem. Uwagę zwra- ścian do wysokości dachu i innych cał również pionowo deskowany elementów (np. wyżki), czyniące szczyt, uformowany jednorodnie budynek charakterystycznym dla lub jako dwuczęściowy, czasem sudeckiego regionu. z ułożonymi w jodełkę deskami. W niektórych parterowych do- mach w elewacji wejściowej wy- Bibliografia: 1. Aus der Vergangenheit der Glashütte Ka- nicza ‘’ Brama ‘’, Kłodzko, 2007. iserswalde Pangratz und Co., Zu ihrem 250 11. Grieben Reiseführer, Glatzer Bergland, jährigen Jubiläum am 13 Oktober 1906. Grieben Verlag, 1938. 2 Beil, Adelheid Maria, Kaiserswalde.Volks- 12. Hauck R., Grafschaft Glatzer Heimatblät- tumsgefüge eines schlesischen Grenzindu- ter, 300 Jahre Kaiserswalde, Nr 6, Juni 1962 striedorfes, Diss.phil. Breslau, 1940. 13. Kurverein Reinerz, Neuester Führer von 3. Boguszewicz M., Rybka-Cegielska I., Bad Reinerz und Umgebung, Verlag von Wiśniewska D., Studium środowiska Georg Brieger, Schweidnitz. kulturowego gminy Bystrzyca Kłodzka woj. 14. Löwe L., Schlesische Holzbauten, Werne- Lasówka . Piętrowy budynek o konstrukcji ryglowej ścian pokrytych deskami. wałbrzyskie, Tom II, część I, Regionalny r-Verlag, Düsseldorf, 1969. XIX wiek. (Fot. autor, 2009) Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska 15. Mazurski R. Krzysztof, Góry Bystrzyckie I Kulturowego we Wrocławiu. Wrocław, Orlickie, Sudety, Wrocław, 1993. 1995 16. Pernarowski L., Typy osiedli wiejskich, 4. Briegers Reiseführer, Führer durch das Rocznik Ziemi Kłodzkiej, Tom 3, 1958 Heuscheuer u. Mense-Gebirge, 3 Auflage 17. Praca zbiorowa pod redakcją Marka Schweidnitz, Georg Brieger, 1912 Staffy, Słownik Geografii Turystycznej 5. Brygier W., Dudziak T., Ziemia Kłodzka Sudetów, Góry Bystrzyckie i Orlickie, Tom Przewodnik dla prawdziwego turysty, 14, Wydawnictwo PTTK KRAJ, Warszawa- Pruszków, 2010. Kraków, 1992. 6. Dziedzic M., Kłodzkie Towarzystwo 18. Suchodolski J., Architektura schronisk Górskie, 1881-1945, Quarc studio, Wro- górskich w Sudetach, Oficyna Wydawnicza cław 2013., PWr, Wrocław, 2005. 7. Fatyga J., Dwie wsie – jedna rzeka – trzy 19. Suchodolski J., Przy współpracy ze narody, Mostowice, Tom-1, Wydawnictwa Starostwem Powiatowym w Kłodzku, Ar- Akademickie i Profesjonalne, Warszawa, chitektura Pogranicza Kłodzko-Orlickiego, 2009. Starostwo Powiatowe w Kłodzku – Wydział 8. Ferien in der Grafschaft Glatz, Ein Führer ZPA i B, Unigraf, Bydgoszcz, 2005. durch Kurorte, Sommerfrischen und 20. Suchodolski J., Lasówka ( Kaiserswalde), Wintersportplätze der Grafschaft Glatz, Ziemia Kłodzka, Nowa Ruda, Grudzień- Herausgegeben von Dr Scholz, Verlag 2011, nr 210, s.14-30. Schlesischer Werbedienst, Breslau, 1936. 21. Trocka-Leszczyńska E., Wiejska zabudowa 9. Festschrift zum 250 jährigen Bestehen des mieszkaniowa w regionie sudeckim, Oficy- Dorfes, Kaiserswalde einst und jetzt , Verlag na Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, des Kapellenbau –Vereins Kaiserswalde, Wrocław, 1995. 1912. 22. Tuma J., Lidová roubená architektura 10. Gałowski M., Góry Bystrzyckie i Orlickie Kladského pomezi – mizejici tvář krajiny, Zieleniec . Jeden z niewielu zachowanych XIX wiecznych budynków regionalnych – Przewodnik turystyczny, Oficyna Wydaw- Náchod, 2011. (Fot. autor, 2010) 10 Ziemia Kłodzka nr 236 / marzec 2014 wielka przygoda z kulturą wywiad z jadwigą hnatiuk

Uroczyste wręczenie Nagrody Kulturalnej SILESIA Sejmiku Województwa Dolnośląskiego Henrykowi Hnatiukowi. Na zdjęciu w towarzystwie Rafała Jurkowlańca i Jerzego Pokoja (ówczesnymi: marszałkiem i przewodniczącym Sejmiku Województwa Dolnośląskiego. (fot. Kancelaria Sejmiku).

Henryk Hnatiuk został szcze- Jak wyglądał dzień pracy z nauką tańców towarzyskich w salę widowiskowo- kinową, gólnie uhonorowany w 2013 Pani męża? – sprzyjał temu okres karnawa- czytelnię czasopism wraz z księ- roku. Z rąk Marszałka Woje- łu. Jak się później okazało, był gozbiorem naukowo-technicz- wództwa otrzymał Dolnośląską 31 stycznia 1971 roku mój to strzał w dziesiątkę. Pierwsze nym, sale: szachową, brydżową Nagrodę Kulturalna "Silesia". Je- mąż objął stanowisko Kierowni- „koty za płoty”. I tak mąż zaczął i bilardową, pracownie: fotogra- go dokonania artystyczne i spo- ka Zakładowego Domu Kultury, „robić kulturę” - zanim wszedł ficzną, plastyczną i muzyczną łeczne znalazły też uznanie u jeszcze nie obiektu przy ul. Że- do obiektu, w którym trwał re- oraz kawiarnię. Nie trudno wy- mieroszowskich radnych, którzy romskiego, bo tam trwała „wiel- mont. Dziesięciomięsieczny wnioskować, że czasu nie było przyznali mu tytuł Honorowego ka adaptacja budowlana”, ale okres działalności świetlicowej na nic poza pracą. Później też nie Obywatela Miasta i Gminy Mie- maleńkiej świetlicy na terenie był okresem działalności upra- było inaczej. roszów. Wcześniej otrzymał tytu- zakładu przy ul. Wojska Polskie- wianej owocnej, nie w sensie ły Zaslużony dla Miasta Boguszo- go 2a. Było to jedyne miejsce, w wychowawczym i artystycznym, Czy piastowanie tego sta- wa-Gorc, Zasłużony dla Powiatu którym skupiało się życie kultu- ale bardzo ożywionej i ważnej, nowiska było łatwym zada- Wałbrzyskiego, Medal Ministra ralne Mieroszowa. Ograniczało warunkującej późniejszą dojrza- niem? Spraw Zagranicznych Republiki się one do gier towarzyskich, łość. Mąż powołał komisję kul- Czeskiej za działalność na rzecz oglądania telewizji, gry w karty turalno-oświatową, zwerbował I tak i nie. Mąż robił to co lu- Polaków i Czechów, Nagrodę im. i tenisa stołowego. Od czasu do garstkę amatorów, co to „lubili” bił. Jeżeli wykonujemy w życiu Jędrzeja Cierniaka za działalność czasu urządzano tam również przedstawiać na scenie, a do zadania, które są jednocześnie kulturalną w małych środowi- wieczorki taneczne. W tej małej współpracy zaprosił miejscowe- naszą pasją, realizacja ich staje skach na wsi. Jego działalność świetlicy, w bardzo trudnych wa- go nauczyciela muzyki, Panią Re- się dla nas łatwiejsza, jednocze- artystyczna wykracza poza gra- runkach zaczęła się męża „wielka ginę Zych, która przyprowadziła śnie i my się realizujemy. Do- nice kraju. Henryk Hnatiuk po- przygoda z kulturą”. Pierwsze dni ze sobą jeszcze czterech młodo- kładnie tak było w przypadku siada niezwykły dar aktywizacji to tzw. „praca rozpoznawcza”, cianych akordeonistów. Mężowi męża. Piastowanie stanowiska społeczności, rozbudzanie za- nawiązywanie kontaktów, szu- zaś w tym okresie przypadła najpierw Kierownika później Dy- interesowań i wydobycie po- kanie sojuszników i miłośników rola instruktora tanecznego i rektora Domu Kultury stawiało tencjału lokalnych artystów. działań kulturalnych. Pierwsze adaptatora tekstów piosenek przed nim różne zadania, w tym Jest jedną z najbardziej znanych przyjaźnie, które trwają do chwili ludowych, a także i „garderobia- wiele trudnych. Mąż nigdy nie osób na pograniczu polsko-cze- obecnej, poszukiwanie talentów nej”. Tak to wspólnymi siłami, w zrezygnował z żadnego z nich. skim. Dzięki swojej wiedzy i za- i organizowanie „życia kultural- nudę i pustkę wieczorów miero- Nie było, że się nie da. Zawsze angażowaniu wpisał się w spo- nego”. Po kilku dniach „ekspe- szowskich mąż wtargnął trzema się dało, prędzej czy później, jak sób szczególny w historię Mie- rymentowania” mąż doszedł do składnikami – muzyki, śpiewu nie od lewej strony to od prawej. roszowa i Dolnego Śląska. Żona wniosku, że czas na pierwsze i tańca. W dniu 4 grudnia 1971 Mąż nie pozostawił żadnego za- Jadwiga mówi, że jego życie to próby wciągnięcia uczestników roku Zakładowy Dom Kultury dania niewykonanego i żadnej wielka przygoda z kulturą. w działania artystyczne. Zapro- udostępniony został mieszkań- sprawy niezałatwionej. Energia i ponował wieczorek taneczny com Mieroszowa, wyposażony siła, jaką nosił i nosi w sobie, była Ziemia Kłodzka nr 236/ marzec 2014 11 motorem do realizacji pojawia- dokładaliśmy pieniądze swoje jących się przedsięwzięć. Mąż prywatne. Ja pomagałam mężo- miał zawsze wiele pomysłów. Z wi społecznie. czasem coraz liczniej otaczali go Kultura bardzo wiele wniosła ludzie równie chętni do pracy, w nasze życie. Przede wszystkim do pomocy, energiczni, z po- spokój. Za spokojem szło poczu- mysłami. To wszystko tworzyło cie bezpieczeństwa. Przyniosła zgraną całość. ze sobą wspaniałych ludzi. Gro- no naszych znajomych artystów Jak to się stało, że Pan Hen- z latami poszerzało się. Byli i są ryk postawił w swoim życiu na to ludzie, na których zawsze kulturę i sztukę? mogliśmy liczyć. Ja nigdy nie obawiałam się, że z kłopotem To przyszło samo, to było w zostaniemy sami. Nigdy. Wy- nim. Mąż już w wojsku organizo- starczyło słowo. Po dziś dzień wał życie kulturalne. On zawsze przyjeżdżają do nas znajomi z dobrze czuł się w tych klimatach, różnych stron Polski i świata, to znaczy w środowisku artystów dzwonią, wysyłają sms-y i piszą. i ludzi związanych z kulturą. Jeżeli kogoś nam zabrakło, to Uwielbiał książki - zorganizował nie dlatego, że się odsunął, ale w domu piękną bibliotekę, ko- dlatego, że został wezwany na Jadwiga Hnatiuk cha obrazy, uwielbia malować, drugą stronę. dobrze pisze. Pamiętam, jak mąż w Mieroszowie. Całe życie odkrywał twórców, przywiózł mnie do Mieroszowa Co uważa Pani mąż za swój prezentował i promował ich do- pierwszy raz. Przestraszyła mnie największy sukces zawodowy Teraz Pani mąż ma więcej robek artystyczny. Tym razem lokalna cisza, spokój, który wte- i osobisty? wolnego czasu. W jaki sposób jego dorobek został doceniony. dy odbierałam jako monotonię, relaksuje się, odpoczywa? Patrząc na męża widziałam, jak ogólnie panującą nudę. Teraz ta Wszystkie sukcesy zawodo- brakuje mu słów. Było i jest mu cisza i spokój to oczywiście atuty we mojego męża były jednocze- Mąż nie usiedzi w jednym bardzo miło. Czuje uznanie, i ze Mieroszowa. Mąż udowodnił, nie śnie jego sukcesami osobistymi. miejscu. Ciągle go gdzieś nosi. strony władz gminy i ze strony tylko mnie, że małe miejscowo- Wielkim sukcesem było to, że Cały czas działa w Polsko- Cze- mieszkańców. To jest dla niego, ści również mogą tętnić życiem „nasz”, bo tak wszyscy mieroszo- skim Klubie Artystycznym „ART- dla nas, ważne. Te lata pracy nio- kulturalnym. Pokazał w „szero- wianie o nim mówili, Ludowy STUDIO”, organizuje interdyscy- sły ze sobą różne sytuacje, rów- kim świecie” mieroszowską mło- Zespół Pieśni i Tańca „Camela”, plinarne plenery artystyczne. nież takie, w których zadawali- dzież, nie odbiegającą ani talen- w okresie swej działalności dał Cały czas maluje, rzeźbi, czyta, śmy sobie pytanie czy warto, w tem, urodą, ani zdolnościami od łącznie 147 występów dla około pisze, spotyka się ze znajomy- imię czego…, niejednokrotnie młodzieży z wielkich miast. W 300 tys. widzów, w tym 48 wy- mi – myślę, że to go również cierpieliśmy. Ten tytuł jest do- niczym nie byliśmy gorsi, wręcz stępów w ZDK-u i 99 występów relaksuje. Tak jak mówiłam, to wodem na to, że było warto. Po- przeciwnie. Odnosiliśmy bardzo w kraju i poza jego granicami. jest jego życie. Tutaj nic się nie święcenie zostało nagrodzone. duże sukcesy. Byliśmy przykła- Mąż w zespole był nie tylko au- zmieniło. To nagroda dla męża, ale i dla dem dla innych domów kultury. torem widowisk, ale i choreogra- nas. fem, reżyserem i projektantem Jak Pani mąż przyjął nada- Niejednokrotnie miałam Czym dla Pani męża, dla strojów. Duże sukcesy odnosił nie mu tytułu Honorowego przyjemność rozmawiać z Pa- Państwa, jest kultura? Pasją, Ludowy Zespół Pieśni i Tańca Obywatela Miasta Mierosz- nem Henrykiem. Rozmowy te zawodem a może sposobem „Boguszów 500”, założony przez wa? uświadomiły mi, że żaden wy- na zarabianie pieniędzy? Co męża w 1999 roku właśnie w wiad nie jest w stanie przybliżyć wniosła w Państwa życie? Boguszowie, w rocznicę pięćset- Bardzo miło. W 2000 roku czytelnikowi ogromu wykona- nych urodzin grodu. Nie brakło mąż otrzymał z rąk Konsula nej przez niego pracy. To wielka Kultura to dla nas pasja i za- sukcesów na płaszczyźnie twór- Generalnego Republiki Czeskiej osobowość, bardzo ciepły czło- wód w jednym. Pracując w dzie- czości plastycznej czy teatralnej. Miroslava Buška Medal Pamiąt- wiek, twórca twórców i jak już dzinie kultury mąż realizował W 2011 roku 25-lecie działalno- kowy Ministerstwa Spraw Za- ktoś kiedyś powiedział, budow- swoją pasję. On tym żył. To było ści muzycznej i koncertowej ob- granicznych Republiki Czeskiej niczy pomostów (Ziemia Kłodz- i jest całe jego życie. Czasami nie chodził zespół „RELAX”. Niejed- za działalność na rzecz zbliżenia ka nr 181). Żona Pana Henryka, miał czasu na obiad. To było też nokrotnie występował w wielu Polaków i Czechów. W 1999 roku na zadane przez mnie pytanie, życie moje i mojej córki. Myśmy miejscowościach województwa Stanisław Urbaniak, ówczesny jakim był mężem, odpowiedzia- starały się pomagać mężowi we dolnośląskiego i opolskiego z przewodniczący Rady Miej- ła: „Cudownym. Ja nie wiem, co wszystkim. I to nie tak, że mąż wykonawcami profesjonalnymi, skiej w Boguszowie-Gorcach, znaczy kłócić się. Nie wiem, co wydawał polecenia. Ja wiedzia- takimi jak: Zbigniew Wodecki, uhonorował męża medalem znaczy obrażać się, nie odzywać łam kiedy, gdzie i co należy ro- grupa VOX, Elektryczne Gitary „Zasłużony dla Miasta Bogu- się do siebie. Życzę każdej kobie- bić. Byliśmy jak trybiki w zega- czy zespół Brathanki. Tak mogła- szowa – Gorc”. W tym samym cie takiego wyjątkowego męża”. rze, które zazębione wzajemnie bym wymieniać bez końca. Tych roku Profesor Edward Kostka w Myślę, że Pani Jadwiga też jest się nakręcają. To była całkowita sukcesów było bardzo, bardzo imieniu prezesa Stowarzyszenia wyjątkową kobietą. Znała „ko- synchronizacja. Wspólnymi si- dużo. Całokształt działalności Twórców i Animatorów Kultury chankę” swojego męża. Ne tylko łami tworzyliśmy różne ważne mąż opisał w cyklu 10 artykułów we Wrocławiu wręczył mężowi tolerowała ją, ale znosiła przez rzeczy. Byliśmy jak dobry tan- umieszczonych w „Głosie Miero- legitymację Członka Honorowe- lata stawiane przez nią warunki. dem. Pyta Pani, czy kultura jest szowa” w 2011 roku. Serdecznie go tegoż Stowarzyszenia.Mąż A imię jej KULTURA. sposobem na zarabianie pie- zapraszam do lektury. Wszystkie nie jest przyzwyczajony do sta- niędzy. Niestety nie. Nierzadko numery „Głosu Mieroszowa” do- nia z tej strony. Zawsze to on był Rozmawiała: do podjętych przedsięwzięć stępne są w Bibliotece Miejskiej inicjatorem nagradzania innych. Wioletta Kuchta 12 Ziemia Kłodzka nr 236 / marzec 2014 Výstava Play Broumovsko začala. Má ambice na záznam do Guinnessovy knihy rekordů

Projekt, který po celém světě tvůrčí prostředí plné překva- v pražské Malostranské Bese- němž se bude soutěžit o další během jeho 14leté éry navštívi- pení, sebereflexe, imaginace dě 56 000 návštěvníků a stala hodnotné výhry. Pro zařazení ly již tři miliony návštěvníků, a spoluhry,“ zve na výstavu se tak třetí nejnavštěvovanější do měsíčního slosování je tře- byl 28. března zahájen Jiří Wald - zakladatel projektu výstavou v České republice. ba nasbírat 25 etiket. v Broumově. V den výročí na- Orbis Pictus, jehož je PLAY so- Kompletní seznam exponátů i s „Cílem doprovodné soutěže rození Jana Amose Komen- učástí. nákresy a další informace jsou k výstavy PLAY Brmoumovsko je, ského, se v textilní továrně Mezi vystavenými objekty dispozici na www.playbroumo- aby se lidé seznámili s celou Veba v Broumově otevřela pro jsou k vidění kousky od Milana vsko.cz a Facebookových stran- škálou místních výrobků, vy- veřejnost unikátní výstava Play Caise, Ondřeje Smeykala, Pe- kách PLAY Broumovsko. užívali zdejší služby, poznávali Broumovsko. Svou koncepcí a tra Lorence a mnoha dalších. Každá výstava ze série Or- zajímavé projekty, účastnili se velikostí má ambice na záznam Chybět samozřejmě nemohou bis Pictus přináší návštěvníkům kulturních, společenských či do Guinnessovy knihy rekordů. exponáty od Petra Nikla. Něk- nespočet interaktivních expo- třeba sportovních akcí, vyh- Ve staré budově přádelny teré z vystavených instalací nátů, které zapojují všechny ledávali historické památky a textilní továrny, na ploše 4 500 byly již představeny v rámci smysly. PLAY Broumovsko ve další turistické cíle,“ přibližuje m2, vytvořil spoluautor projek- předchozích výstav cyklu, jiné spolupráci s Proregiony.cz na- doprovodný projekt Jiří Wald. tu Petr Nikl spletitý labyrint z 1 jsou nové, vytvořené speciálně víc ještě podporuje rozvoj re- 1. května se k výstavě v Bro- 200 metrů tkanin, které vznikly pro potřeby PLAY Broumovsko. gionu soutěží, která by měla umově připojí ještě samostatná právě v broumovské textilce. V Na Broumovsku bude přitáhnout pozornost k tomuto výstava Sensorium na zámku v zákrutech labyrintu je umístěno výstava PLAY otevřena do kon- regionu. Princip soutěže spo- Adršpachu. Ta rozvíjí „dvanáct několik desítek uměleckých ce února 2015. Pak bude puto- čívá v tom, že každý návštěvník smyslů člověka“ tak, jak o nich objektů. U žádného z nich však vat opět v trochu jiné podobě výstavy získá zdarma ke vstu- přemýšleli a učili Jan Ko- návštěvníci neuvidí cedulku po dalších koutech Česka a své pence hrací kartu a po registra- menský či Rudolf Steiner. "Prosíme nesahat!" - naopak, putování zakončí v roce 2023 ci může začít při návštěvě pa- Školní skupiny (mateřské, všechny vystavené exponáty v holandském Naardenu, kde mátek, zajímavých kulturních základní i střední školy) s pe- vybízejí ke hře, interakci a roz- je pohřben právě Jan Amos akcí a běžných nákupech na dagogickým doprovodem z víjí představivost. Komenský, jehož dílo bylo pro Broumovsku sbírat etikety od celého Královéhradeckého „Takřka nekonečné bludiště celý projekt inspirací. partnerů, jimiž jsou regionální kraje mají jednou za rok výsta- nám v Broumově umožňuje vy- Výstava je součástí projek- výrobci, obchodníci a podni- vu zcela zdarma, a to díky tvořit soubor mnoha herních tu Orbis Pictus PLAY, který od katelé. podpoře Karla Janečka a jeho hnízd, jež využívají a umocňují roku 2000 sklízí úspěchy nejen Hlavní slosovatelnou cenou nadace. Je však třeba si nejprve magický potenciál starobylé v Čechách, ale i po evropských je automobil, pro jehož výhru rezervovat termín návštěvy na tkalcovny. Výstava je plně in- metropolích. Poslední výstavu je třeba nasbírat během roku internetových stránkách www. teraktivní, je určena všem bez tohoto cyklu – Vikýře PLAY – 70 etiket. Mimo to ale bude playbroumovsko.cz. rozdílu věku, nabízí aktivní navštívilo během jejího konání probíhat i měsíční slosování, v Ziemia Kłodzka nr 236/ marzec 2014 13 Ruszyła wystawa Play Broumovsko. Ma ambicje wpisania się do księgi rekordów Guinnesa

28 marca 2014 r. w Broumo- niezależnie od wieku, oferując wystawą w Republice Czeskiej. się losowania miesięczne, w vie ruszył projekt, który w róż- przestrzeń do twórczych odkryć Spis obiektów, włącznie z ich ramach których będzie można nych miejscach świata w ciągu i niespodzianek, refleksji czy rysunkami, a także inne infor- wygrać inne wartościowe na- 14 lat jego istnienia odwiedziło rozwoju wyobraźni i współdzia- macje można znaleźć pod adre- grody. W losowaniu miesięcz- już 3 miliony osób. W rocznicę łania” - twierdzi Jiří Wald, jeden z sem www.playbroumovsko.cz, nym można wziąć udział po ze- urodzin Jana Amosa Komeń- autorów wystawy Orbis Pictus. a także na stronach Facebook braniu 25 etykiet. skiego, w zakładach tekstylnych Wśród obiektów można projektu PLAY Broumovsko. „Celem konkursu towa- Veba w Broumovie otwarto zobaczyć dzieła Milana Caisa, Każda wystawa w ramach rzyszącego wystawie PLAY dla szerokiej publiczności Ondřeja Smeykala, Petra Loren- cyklu Orbis Pictus oferuje od- Brmoumovsko jest zapoznanie unikatową wystawę Play Bro- ca i wielu innych. Naturalnie są wiedzającym znaczną ilość miejscowych ludzi z szeroką umovsko. W swojej koncepcji tu także prace autorstwa Petra interaktywnych eksponatów, skalą wyrobów lokalnych, lo- i wielkości ma ona ambicje Nikla. Niektóre z wystawionych oddziałujących na wszystkie kalnymi usługami, interesują- wpisania się do księgi rekor- instalacji były już prezentowane zmysły. Oprócz samej wystawy cymi projektami, wydarzeniami dów Guinnesa. Petr Nikl, jeden podczas wcześniejszych wystaw PLAY Broumovsko we współ- kulturalnymi, społecznymi i z głównych autorów projek- w ramach cyklu, ale są też nowe, pracy z Proregiony.cz dodatko- sportowymi, a także zabytkami tu, na powierzchni 4 500 m2 stworzone specjalnie na potrze- wo wspiera rozwój regionu w i innymi atrakcjami turystyczny- w budynku po byłej przędzalni by wystawy PLAY Broumovsko. formie konkursu, którego zada- mi” – mówi o tym wydarzeniu zakładów tekstylnych, stworzył Wystawa na Ziemi Broumo- niem jest wzbudzenie zaintere- towarzyszącym Jiří Wald, jeden labirynt zbudowany z 1200 m, vskiej będzie trwać do końca sowania tym regionem. Istota z współautorów projektu. tkaniny przekazanej właśnie lutego 2015 r. Następnie będzie konkursu polega na tym, że każ- W dniu 1 maja br. broumo- przez broumowskie zakłady wędrować z pewnymi modyfi- dy odwiedzający wystawę do vska wystawa będzie posze- włókiennicze VEBA. W kory- kacjami po Republice Czeskiej, biletu nieodpłatnie otrzymuje rzona o niezależną wystawę tarzach labiryntu znajduje się a swoją podróż zakończy w kartę uczestnictwa w konkursie, Sensorium, umieszczoną w pa- kilkadziesiąt dzieł. Jednak od- 2023 r. w holenderskim Naar- a po zarejestrowaniu się może łacu w Adršpachu. Jej celem jest wiedzający wystawę przy żad- den, gdzie został pochowany zacząć zbierać naklejki konkur- rozwijanie „dwunastu zmysłów nym z nich nie zobaczą napisu Jan Amos Komeński, którego sowe partnerów, które można ludzkich” zgodnie z ideą filozofii „Proszę nie dotykać!” – wręcz twórczość stała się inspiracją dla otrzymać podczas zwiedzania i nauki Jana Amosa Komeńskie- przeciwnie. Wszystkie wysta- całego projektu. atrakcji turystycznych, w cza- go i Rudolfa Steinera. wione eksponaty zachęcają do Wystawa jest częścią więk- sie wydarzeń kulturalnych, czy Grupy szkolne (od przed- zabawy, interakcji i rozwijają szego projektu Orbis Pictus podczas zakupu niektórych pro- szkoli po szkoły średnie) z Kraju wyobraźnię. PLAY, który od 2000 r. odnosi duktów na Ziemi Broumovskiej Hradec Králové raz w roku mogą „Niemal niekończący się la- sukcesy nie tylko w Czechach, (regionalni producenci, przed- odwiedzić wystawę za darmo, birynt w Broumovie daje nam ale także w różnych metropo- siębiorcy i punkty turystyczne). dzięki wsparciu Karla Janečka i możliwość stworzenia wielu liach europejskich. Ostatnią edy- Aby wziąć udział w losowa- jego fundacji. Jednak wcześniej niezależnych miejsc do zabawy, cję w ramach cyklu – Vikýře PLAY niu głównej nagrody w ramach należy zarezerwować termin wykorzystując magiczny poten- (Malostranská Beseda, Praga) – konkursu, jaką jest samochód przyjazdu na stronach interne- cjał byłej tkalni fabrycznej. Wy- odwiedziło 56 tys. osób, dzięki osobowy, w czasie trwania wy- towych www.playbroumovsko. stawa jest w pełni interaktywna czemu stała się ona trzecią pod stawy trzeba zebrać 70 etykiet. cz. i przeznaczona dla wszystkich, względem liczby zwiedzających Oprócz tego będą odbywać 14 Ziemia Kłodzka nr 236 / marzec 2014 XXVI Festiwal Kwiatów i Sztuki „Powiew orientu” - 1-4 maja 2014

Już po raz XXVI wiosna Bajeczny wygląd Zamku Książ obudzi się w Zamku Książ, a połączony z wyjątkowym wraz z nią kwiaty kwitnącej programem artystycznym, wiśni i azjatyckie inspiracje. sprawia, że „Festiwal Kwia- Majowy „Festiwal Kwiatów i tów i Sztuki” staje się najcie- Sztuki” to sposób w jaki wi- kawszą propozycją w Polsce tamy budzącą się do życia na spędzenie majówki. wiosnę: poprzez girlandy Egzotyka, harmonia i fi- kwiatów, występy artystycz- nezja to emblematy tego- ne, tańce średniowieczne, rocznej edycji imprezy. Mo- warsztaty formowania drze- tywem przewodnim został wek bonsai. orientalizm, dzięki któremu W tym czasie w perle Dol- odwiedzający poczują praw- nego Śląska gromadzi się dziwą fascynację Dalekim ponad 100 000 turystów, fa- Wschodem. Najpiękniejsze scynatów roślin i miłośników sale barkowe Książa zaaran- ogrodnictwa z całej Polski. żowane będą w zgodzie z Ziemia Kłodzka nr 236/ marzec 2014 15 azjatycką sztuką – zaskoczą Tarasy ponownie zakwit- nas kolory, wymyślne kształ- ną feerią barw. Podczas ze- ty i niezwykłe inspiracje. De- szłorocznej edycji festiwalu koracje kwiatowe wykonane ukazało się nam 26 000 tu- zostaną przez prawdziwych lipanów, w tym roku zoba- wirtuozów florystycznych, czymy ich jeszcze więcej którzy już nie raz pokazali, że (w unikalnych odmianach i ich wyobraźnia i kreatywność kolorach m.in. Jana Pawła II, przekracza wszelkie granice Marii Kaczyńskiej, Aleksan- roślinnego świata. dra Kwaśniewskiego, Anny W XXVI edycję imprezy Komorowskiej). Ponadto zaangażowało się Stowarzy- ujrzymy już również dosa- szenie Florystów Polskich dzone rododendrony i iry- – tak wielu kompozycji kwia- sy, które stworzą niezwykły towych jeszcze nie było! Zo- obraz królewskich ogrodów. baczymy jeszcze więcej sal Turyści nie uwierzą własnym zaaranżowanych przez naj- oczom! wybitniejszych mistrzów flo- Na scenie zobaczymy rystycznego świata, którzy energetyczną zumbę, prze- przybędą do Zamku Książ już straszymy się śmiałych walk 30 kwietnia, by wziąć udział rycerskich, weźmiemy udział w I Mistrzostwach Polski Flo- w zielonych warsztatach flo- rystów. Będziemy świadkami rystycznych, dowiemy się na kwiatowych zmagań dwu- czym polega hortiterapia i dziestu niezwykle utalento- nauczymy się tworzyć własne wanych artystów, na naszych bukiety. Nie zabraknie rów- oczach bowiem powstaną nież przedstawień teatral- prawdziwe roślinne kon- nych, projekcji filmowych, strukcje i projekty. Kto zwy- wystaw artystycznych i tego, cięży? Jakie techniki zastosu- co w sztuce najlepsze. je? Dowiemy się już w maju Oczywiście jak każdego 2014 roku! Te niezwykłe dzie- roku do zamku przybędzie ła będzie można podziwiać ponad 200 wystawców, a podczas całego Festiwalu. wraz z nimi wielu ogrodni- Japonia pojawi się nie tyl- ków, rękodzielników, jubile- ko w najbogatszych salach rów, gastronomów i różności. Książa, zobaczymy ją także Przed odwiedzającymi uka- dzięki kolejnej edycji Naro- zany zostanie szeroki wybór dowej Wystawy Bonsai. To cebulek kwiatowych, drze- właśnie do „Perły Dolnego wek, ceramiki, produktów Śląska” sprowadzone zosta- regionalnych i przedmiotów ną najciekawsze okazy tych artystycznych: obrazów, de- miniaturowych drzewek, nie koracji, minerałów. zabraknie również pasjonu- XXVI Festiwal Kwiatów i jących wykładów, które po- Sztuki olśni nas kolorami, za- prowadzone zostaną przez chwyci pomysłowością i za- słynnych bonsaistów m.in. inspiruje do upiększania wła- Sae Won Kima (Korea), Seoka snej rzeczywistości. Pozwól- Ju Kima (Korea), Zezao (Bra- cie by w tym roku urzekł Was zylia) czy Salvatore Liporace „powiew orientu” i bawcie się (Włochy). z nami w majowy weekend. 16 Ziemia Kłodzka nr 236 / marzec 2014 prof. Lesław Koćwin Dziedzictwo i bezpieczeństwo kulturowe Europy – „nasze – wasze – wspólne” CZ. II

„To wspaniałe mówić wieloma językami, wzmacniać międzynarodową przyjaźń, zachować wspomnienia jak największej liczby krajów...; uciec od obsesji granic choćby na chwilę, wnieść wkład ze swojego osobistego świata do konstrukcji wspólnej Europy, Matki Europy, którą można uznać - w porównaniu z ogromem świata - za rozległy kraj rodzinny”.

Marguerite Yourcenar

Razem w Zjednoczonej wania procesów globalizacji. riach eurocentryzmu, tj. uniknięcia Europie Pierwszy z nich, tj. bezpieczeń- problematycznych kwestii związa- stwo kulturowe Europy gwaran- nych z rosnącą heterogeniczno- Ochrona dziedzictwa kultu- tujące ochronę jej dziedzictwa, ścią europejskich społeczeństw prof. Lesław Koćwin rowego Europy staje się ważnym zależny jest przede wszystkim poprzez ucieczkę w stronę wspól- politycznym, wyznacznikiem jej od czynników wewnętrznych, nej tożsamości budowanej na „sty- żyć problemy narodowe, będące tożsamości, którą tworzy histo- tj. przezwyciężenia narodowych lach i estetyce przeszłości”. spadkiem powojennej przeszłości, ryczna przestrzeń kulturowa z negatywnych doświadczeń nie- Przykładowo, celem jednej z a także wykorzystania możliwości rozpoznawalnymi symbolami, tj. dawnej przeszłości, dzielących inicjatyw, posiadającej Znak Dzie- zwiększenia wpływu kulturowego budowlami, wyobrażeniami, po- dziedzictwo kulturowe na „nasze dzictwa Europejskiego (European EŚ w Unii oraz przyspieszenia pro- staciami świętych i bohaterów, jak i obce”, a co za tym idzie zróżnico- Heritage Label), jest wykazanie cesów integracyjnych. i z systemem wartości opartym na wany stosunek do jego ochrony, bogactwa i różnorodności euro- Państwa EŚ aby stać się rów- chrześcijaństwie. oparty często na przesłankach ide- pejskich kultur oraz ich wspólnych noprawnymi politycznie członka- W skutek procesu gwałtow- ologicznych, a także do przezwy- cech, promowanie większego mi Unii muszą odzyskać funda- nych przemian kulturowych roz- ciężenia asymetrii kulturowych i zrozumienia między obywatelami mentalne poczucie własnej toż- poczętych na początku XX wieku, ekonomicznych pomiędzy człon- UE oraz stymulowanie poczucia samości, odbudowane na bazie zrywających z tradycją oraz sta- kami Unii Europejskiej, dających przynależności do tej samej euro- jej wielowiekowej historii. Muszą wiających ją w opozycji do nowo- przewagę jednym nad innymi. pejskiej wspólnoty. przezwyciężyć wszelką niechęć do czesności, dziedzictwo kulturowe Drugi zaś, tj. globalizacja, dla Znak Dziedzictwa Europej- uznania wspólnoty dziedzictwa i stało się elementem zagrożonym, której sfera zjawisk kulturowych skiego wyróżnia obiekty mające cywilizacji swoich społeczeństw i a w końcu zanikowym. Proces ten jest jednym z głównych obszarów szczególne znaczenie dla historii, narodów pomimo, że rozdzielają dodatkowo przyspieszyły zmiany dyfuzji powoduje, że uaktualniają kultury i integracji europejskiej. Za- je fizyczne, polityczne i ideologicz- ustrojowe i społeczno-ekonomicz- się, zarówno zagrożenia płynące wiera on równoległe odniesienia ne granice, pozostają one złączone ne oraz idące za nimi zewnętrzne i z kulturowych obszarów pozaeu- do elementów łączących kultury więzami wspólnej kultury, która je wewnętrzne przeobrażenia w po- ropejskich, jak i konieczność ich narodowe państw członkowskich wszystkie autentycznie jednoczy. lityce państw europejskich. zwalczania, możliwa jedynie w UE oraz do lepszego i pełniejszego Nie jest to jednak związek jedno- Zagrożenia wynikające z ob- oparciu o szerokie międzynaro- poznania innych kultur. Co charak- stronny. serwowanego zjawiska dotyczą dowe porozumienie. Aktualnie w terystyczne, różnorodność kultu- Dziedzictwo może mieć różny szczególnie struktur lokalnych, Europie większym zagrożeniem są rowa rozumiana jest tu relatywnie zakres znaczeniowy. Ten sam ele- regionalnych i krajowych, bowiem konflikty wewnętrzne, najczęściej szeroko, nawiązując do specyfiki ment mający ważną wartość dla wpływają negatywnie na poczu- właśnie kulturowo-etniczne, które kultur regionalnych i narodowych, jednych, będąc ich dziedzictwem, cie tożsamości wspólnotowej zagrażają jedności europejskiej. ale także mniejszościowych i imi- dla drugich może być czymś nie- i narodowej, które dodatkowo granckich, które poprzez wza- zrozumiałym i obcym. Badania osłabiane są przez globalny zalew „Nasze i nie nasze zasoby jemne interakcje służą wzrostowi kodu kulturowego i dziedzictwa kosmopolityzmu treści, formy i kulturowe” są wspólnym dzie- kulturowego zróżnicowania w kulturowego krajów Europy Środ- funkcji. dzictwem europejskim Europie.12 kowej w kontekście kultury euro- Europa z upływem czasu, pod- Aktualnie Europa Środkowa pejskiej, które stają się wspólnym dana obcym wzorom kulturowym, Europejskie dziedzictwo kul- (po okresie transformacji ustrojo- europejskim dziedzictwem kultu- traci świadomość fundamentów turowe stanowi ważny element wej) stoi przed wyzwaniem przy- rowym, w ujęciu teoretycznym i swego dziedzictwa oraz ukształto- strategii kulturowej Unii Europej- spieszenia integracji, z którym problemowym winny przyczynić wany przez wieki kod kulturowy. skiej, której celem jest stworzenia państwa członkowskie często nie się do refleksji nad współczesną Współczesne zagrożenia dzie- nowego rodzaju wspólnoty oby- potrafią się skutecznie zmierzyć, kondycją kanonu kultury europej- dzictwa i bezpieczeństwa kulturo- wateli Europy, integrującej się nie jeśli działają samodzielnie. Pro- skiej i wspólnego dziedzictwa Eu- wego Europy winny być analizo- tylko na bazie czynników społecz- blem tożsamości europejskiej i ropejczyków. Powinny one zostać wane w dwóch różnych aspektach no-gospodarczych. Odwoływanie europejskiego dziedzictwa kultu- usystematyzowane w czterech podmiotowych, tj. narodowym się do wspólnych tradycji jako rowego w integrującej się Europie aspektach dotyczących skonfigu- (wewnętrznym) oraz międzynaro- źródła jedności, przy uwzględnie- na bazie jedności i różnorodności rowania europejskiego dziedzic- dowym (zewnętrznym), z których niu różnorodności narodowych stają się jednym z ważniejszych twa kulturowego, tj.: ten ostatni sprowadzany jest na i regionalnych tożsamości, nie obszarów współpracy, dzięki któ- 1) po pierwsze, kwestii istot- ogół do negatywnego oddziały- może być postrzegane w katego- remu można szybciej przezwycię- ności i spójności, a także konsy- Ziemia Kłodzka nr 236/ marzec 2014 17 stencji europejskiego spadku kul- kulturowego Europy oraz umiejęt- wie rzymskim), po trzecie, religio strzeni, co nie jest możliwe bez turowego, ności życia w Europie, prowadzić (chrześcijańska i żydowska, a po percepcji i zrozumienia własnej 2) po drugie konstrukcji eu- do lepszego zrozumienia otacza- czwarte, idei oświecenia (Rewolu- przestrzeni zamieszkania. ropejskiego dziedzictwa kulturo- jącego świata, a poprzez to two- cji Francuskiej) z hasłem wolność, Dziedzictwo kulturowe po- wego w obszarze napięć wynika- rzyć możliwości do pokojowego i równość i solidarność, będącym przednich pokoleń obojętnie kim jących ze spójności i rozbieżności aktywnego w nim uczestnictwa.2 bazą idei społecznych i ich wizji”.3 one byłyby, należy zawsze trak- w pluralistycznym społeczeństwie Kształtowanie świadomości Oczywistym jest, że ta zmiana tować jako majątek narodowy o Europy; wspólnego dziedzictwa kulturo- świadomości w krajach Europy szczególnej wartości historycz- 3) po trzecie, promowania wego w historii Europy, jest jed- Środkowej nie jest procesem auto- nej, wymagający poszanowania i regionalnego dziedzictwa kultu- nym z priorytetowych działań UE, matycznym, gdyż dalej pozostaje dbałości. Dotyczy to również, tzw. rowego Europy Środkowej oraz gdyż zmiany polityczne dokona- z punktu widzenia jej poszczegól- dziedzictwa niechcianego, które przypominanie o wspólnych ko- ne w krajach Europy Środkowej nych narodów wiele kwestii spor- na ogół jest dziedzictwem obcym, rzeniach kultury europejskiej; umożliwiają przywrócenie wielu nych odnoszących się do pojęcia: stanowiącym spuściznę przeszło- 4) po czwarte, promocji euro- obiektom dziedzictwa material- czym jest „wspólne europejskie ści przypominająca o klęskach, pejskiego dziedzictwa kulturowe- nego ich pierwotnego kształtu, co dziedzictwo kulturowe i do czego obcej dominacji, itp. go jego oraz medialnej transmisji. jest z punktu technicznego spra- się odnosi”? Kwestia ta dotyczy Świadoma ochrona obcego Wymaga to z jednej strony, wą łatwą, jednak o wiele trudniej- jednak świadomości wszystkich dziedzictwa kulturalnego tworzy dokonania analizy zaangażo- sze są kwestie dotyczące zmian narodów Europy bowiem nasuwa poczucie lokalności, przejawiające wania Wspólnot w dziedzinę kul- świadomości i odbudowy trady- ono dalej wiele aktualnych pytań się w regionalizmie, podkreślają- tury oraz syntezy kolejnych ge- cyjnego kodu kulturowego. badawczych, np.: Jakie są w nim cym związek wspólnoty lokalnej, neracji programów kulturalnych Przykładowo, w Polsce po roku wspólne elementy tożsamości eu- regionalnej z miejscem zamiesz- Wspólnoty, jak i różnych modeli 1989, w wyniku "otwartości" i two- ropejskiej opartej na wartościach kania, przyczyniając się do jej sa- zarządzania kulturą w krajach rzenia się społeczeństwa obywa- różnych narodowości, jak konstru- moidentyfikacji i zadomowienie członkowskich UE, co pozwoli na telskiego nastąpiła istotna zmiana owane i wizualizowane jest ono w przestrzeni, co jest szczególnie określenie specyfiki polityki kul- w rozumieniu kategorii "pograni- przez różne narodowości w opar- ważne w regionach zachodniej turalnej UE na tle innych polityk cza kulturowego", które do tego ciu o ich dziedzictwo? Jak skutecz- Polski. Przyczynia się nie tylko do wspólnotowych. okresu związane było z granicą, a nie są proces zrozumienia i nego- „zakorzenienia się” na obszarach Z drugiej zaś, należy mieć na tym samym z barierą, która miała cjacji na temat tego, co jest trakto- przechodnich, tworzy także pod- uwadze obopólną zależność, tj. chronić to co narodowe. Zmiana wane jako wspólne dziedzictwo, stawy samorządnego społeczeń- gospodarczo Wschód potrzebuje sposobu myślenia o pograniczu a co nie? Czy idea europejskiego stwa obywatelskiego. Zachodu, zaś kulturowo Zachód wiązała się z przywróceniem jego dziedzictwa kulturowego zderza Pomocną w tym przedsięwzię- potrzebuje Wschodu, gdyż tam funkcji, tj. odtworzeniem roli po- się z tradycjami regionalnymi i kra- ciu staje się współpraca i wymiana zachowała się „dusza Europy”, idea mostu do Europy Zachodniej, jowymi oraz w jakim zakresie jest kulturalna, a szczególnie turystyka Europy jako kultury. Europejczycy jak i odkrywaniem na nowo jego ono koncepcją światowego dzie- kulturowa, stwarzająca możliwości wschodni mają w istocie głęboko wielokulturowości. Zmiana podej- dzictwa UNESCO?4 bezpośredniego kontaktu ze sztu- zakorzenioną historyczną tradycję ścia do „pogranicza kulturowego” Pytania te są o tyle zasadne, ką i światem przyrody, aktywizując pluralistyczną, wyostrzoną wrażli- miała również pozytywny wpływ gdyż definicja i interpretacja dzie- działalność człowieka, wpływając wość, która pozostaje najlepszym na ochronę zasobów kulturowych dzictwa kulturowego radykalnie na jego emocje i intelekt, pamięć, środkiem obrony w zderzeniu na wschodnich obszarach Polski, zmieniła się w ostatnich latach, spostrzeganie, myślenie, kształ- kultur, co potwierdza wielowie- które podobnie, jak na inkorpo- a więc konieczne jest określenie, tuje poczucie piękna i harmonii. kowe przenikanie kultur między rowanych ziemiach zachodnich co należy do substancji europej- Poprzez bezpośredni kontakt z zachodnią a wschodnią Europą. uważano za obce. skiego dziedzictwa kulturowego innymi społeczeństwami i ich Efektem tak rozumianych Na zmianę podejścia społe- poza elementami materialnymi, kulturą materialną i niematerialną procesów badawczych winno czeństwa polskiego do obcego jak świątynie, zamki, zabytkowe posiada ona głębokie walory edu- być ukazanie roli i miejsca kultury dziedzictwa kulturowego oraz dzielnice, krajobraz i przyroda, w kacyjne, bowiem służy wychowa- w procesach integracji europej- związanych z nim grup narodo- sytuacji, gdy jego wartości nie- niu, wzbogaca i uszlachetnia cha- skiej, uszczegółowienie zagad- wych i etnicznych wpływały doko- materialne ulegają stałej zmianie. raktery, stwarza poczucie więzi z nień teo-retycznych związanych nujące się procesy transformacyj- Ważnym problemem staje się grupą, regionem, ojczyzną. z pojęciami tradycji, dziedzictwa ne charakteryzujące się rozwojem opracowanie wspólnej koncepcji i kanonu kulturowego Europy, a demokracji, zwiększeniem otwar- odnośnie zachowania historycz- Uwarunkowania dialogu także analiza polityki kulturalnej tości społeczeństwa, wpływem nego dziedzictwa, jak i utrzyma- kulturowego w Europie a glo- Unii Europejskiej i programów kul- zachodnioeuropejskich wzorów nia eurocentryzmu "światowego balizacja kultury turalnych Wspólnoty w ujęciu hi- kulturowych. dziedzictwa". Stanowiska w tej storycznym i problemowym. Tym Pod wpływem tych czynni- kwestii są podzielone, jeśli na po- Do zewnętrznych uwarun- samym winny one przyczyniać ków w świadomości społecznej ziomie krajów członkowskich UE kowań mogących zakłócić mię- się do kreowania aktywnego sto- następowała akceptacja jedności istnieje pewna jednomyślność, to dzykulturowy dialog w Europie, sunku społeczeństw do europej- i różnorodności, będącej cechą rozbieżności występują na pozio- wpływając negatywnie na jej róż- skiego dziedzictwa kulturowego, europejskiego dziedzictwa kul- mie regionalnym i lokalnym. norodność kulturową, należy zali- poczucia jego ochrony poprzez turowego, czyli tego, co nazywa- Dogłębne poznanie regio- czyć procesy globalizacji, których zdobywanie wiedzy o dziedzic- my kulturą, która rozwinęła się nalnego, lokalnego dziedzictwa konsekwencją jest homogeniza- twie kulturowym miast i regionów na przestrzeni wieków w wyniku kulturowego umożliwia przede cja i uniwersalizacja. partnerskich oraz pełnoprawnego stuleci kreatywności, ruchów wszystkim wychowanie regional- Zagrożenia dla dziedzictwa uczestnictwa w życiu społecznym, migracyjnych i wymiany między ne, w którym podstawową rolę kulturowego wynikające z proce- kulturalnym i gospodarczym jed- narodami. Powracała także świa- odgrywa turystyka kulturowa, sów globalizacji są m.in. pochod- noczącej się Europy. domość, że: „Kultura europejska tworząca poczucie tożsamości ną rozwoju rożnych aspektów Medialny przekaz ich wyników oparta jest przede wszystkim na regionalnej jako podstawy zaan- umiędzynarodowienia i innowa- społecznościom europejskim po- czterech filarach. Po pierwsze, gażowania się w funkcjonowanie cyjności gospodarki. W ich wyniku winien mieć na celu pogłębianie Humanitas (greckiej filozofii), po własnego środowiska, regionu, zanikają tradycyjne umiejętności ich wiedzy na temat dziedzictwa drugie, Romanus (cywilizacji i pra- przezwyciężenia obcości w prze- rzemieślnicze i rękodzielnicze, jak 18 Ziemia Kłodzka nr 236 / marzec 2014 i zwyczajowe funkcjonowanie go- taktach międzynarodowych, którą Reasumując Do pierwszej z nich zaliczyć spodarstw domowych oraz histo- przezwyciężyć tylko może dialog i należy asymetrię pod względem ryczne postrzeganie otaczającego wymiana miedzy kulturami naro- W aktualnej sytuacji integru- kulturowej przewagi, opartą na świata i środowiska naturalnego dowymi. jącej się Europy coraz wyraźniej stereotypach, uprzedzeniach i itp. W zapomnienie odchodzi Dialog wymaga gotowości zarysowuje się potrzeba rozwinię- przekonaniach o wyższości wła- spektrum umiejętności wypraco- wzajemnego uczenia się od siebie cia tożsamości wychodzącej poza snej kultury. Z powodu przewagi wanych na przestrzeni dziejów, i umiejętności wzbogacania, trans- tradycyjne wyobrażenie narodo- jedna ze stron dialogu skłonna jest świadczących o ludzkiej kreatyw- formowania własnej narodowej wej tożsamości kulturowej, która uznać się nie tyko za silniejszą, ale ności i umiejętności adaptacji. kultury. Bowiem przebieg porozu- charakteryzowałaby się dużym także lepszą, za przewyższająca Globalizację, odwołując się do mienia pomiędzy kulturami spo- stopniem interkulturowości, albo- drugą pod względem moralnym Piotra Sztompki można zdefinio- łeczeństw europejskich w coraz wiem człowiek w długiej swojej i traktować swojego partnera nie wać, jako: „postępujące upodob- większym stopniu będzie kształto- ewolucji jest nie tylko obywate- jak równego rozmówcę, lecz go nienie się form organizacji ekono- wał jakość życia w Europie. W tym lem państwa, ale przede wszyst- pouczać. Słabsza pozycja jednej mii i polityki, wzorów konsump- kontekście pod pojęciem kultury kim obywatelem kultur przybiera- ze stron powodować może, że cyjnych, zwyczajów i obyczajów, rozumie się określona tradycję, jak jących charakter „uniwersalny”, w będzie ona unikać dialogu, albo stylów artystycznych, systemów i kulturę, która jest szyfrem, za któ- tym rozumieniu europejski. przejdzie do obrony własnej kul- wartości, idei i ideologii w skali rym kryje się umysłowa innowacja, Inicjatywy podejmowania tury lub będzie bezkrytycznie ak- ogólnoświatowej".5 satyra, fantazja, wyzwania intelek- dialogu miedzy kulturami mogą ceptować kulturę drugiej strony. Procesy ujednolicania wzor- tualne. Jest ona najdoskonalszą być inicjowane przez różne śro- Za drugą nie mniej ważną na- ców kulturowych mogą powodo- forma wolności politycznej w de- dowiska społeczno-zawodowe leży uznać asymetrię pod wzglę- wać zanik lokalnych treści kultury mokratycznie ukonstytuowanym lecz jego głównym podmiotem dem potencjału gospodarczego postrzeganych jako mało atrakcyj- społeczeństwie. Kultura to także winno być społeczeństwo. W tym i techniki, która posiada olbrzy- ne. Dotyczy to szczególnie przej- ponadnarodowe elementy łączą- rozumieniu może być to dialog mie znaczenie. Bowiem dialog mowania treści kultury zacho- ce, o których pomnażanie winno między środowiskami nauko- pomiędzy partnerami, z których dniej (westernizacji), przekazywa- dbać całe społeczeństwo. wymi, dotyczącymi, np. roli me- jeden jest gospodarczo silny, zaś nej przez media masowe, szcze- Do tak prowadzonego dialogu diów w budowie społeczeństwa drugi jest słaby, jest trudniejszy gólnie atrakcyjnej dla ludzi mło- winny być dobrane odpowiednie obywatelskiego czy wolności lub niż pomiędzy równymi partne- dych. Popularyzowane przez nie formy, których zadaniem winno przestrzegania praw człowieka, rami. Potencjał gospodarczy nie banalne treści kulturowe, oferu- być upowszechnienie wyników, jak i organizacjami społecznymi tylko wspiera rozwój kultury, ale jące proste schematy egzystencji jak przykładowo konferencje ma- dotyczący kształtowania świado- również wspiera jej zagraniczną zaczynają już dominować w Euro- jące za zadanie prezentację opinii mości i tożsamości europejskiej ekspansję. pie, wypierając dawne zwyczaje, stron, publikacje itp. Przewodnią lub ochrony europejskiego dzie- Wymienione asymetrie two- umiejętności i sposoby życia. ich ideą winno być wspieranie kul- dzictwa kulturowego i erze tera. rzą sytuację, która uniemożliwia Jednolita w skali globalnej kul- tury na płaszczyźnie narodowej Dialog ma znaczenie pozytyw- lub utrudnia prowadzenie dialogu tura masowa tworzy sprzeczności, i międzynarodowej, ożywienie ne i godny jest wsparcia, gdyż we między kulturami, ponieważ jego nie tylko pomiędzy kulturami, ale wymiany kulturalnej, a przede wspólnotach regionalnych i lokal- strony: Po pierwsze, są skłonne również wewnątrz kultury rodzi- wszystkim wzmocnienie dialogu nych obserwuje się przyspieszony aby wzajemnie się postrzegać mej. Ten schemat rozwoju po- kultur, który koncentrowałby się zanik tradycyjnej kultury związa- i definiować poprzez różnice, woduje także ryzyko kulturowej na najważniejszych problemach nej z obszarem zamieszkania, co kładąc akcent na to co jest obce, alienacji, co skłania do pytania jak dla społeczności europejskiej, czyli wiąże się także z zanikiem silnych nie akceptowalne. Jednocześnie zachować jedność i różnorodność interkulturowości Europy XXI wie- więzi ze środowiskiem i krajobra- należy mieć świadomość, że rze- europejską, wielokulturowość ku. zem, (tzw. topofilii). Odpowiedzią czywisty dialog nie powinien po- regionu, jak prowadzić dialog Koncepcja interkulturowości na procesy globalizacji staje się mijać destruktywnych wartości. miedzy kulturami, jak utrzymać te może pomóc obywatelom Europy odżywający regionalizm i lokalizm Należy je dostrzegać i analizować trendy, które przez ostatnie tysiąc- Wschodniej w wychodzeniu poza integrujący społeczności lokalne i w kontekście ogólnym, w całej ich lecie tworzyły kulturę i cywilizację ramy własnej tożsamości kultu- regionalne na bazie wspólnej tra- sprzeczności. europejską, tak aby nie stracić wła- rowej. W konsekwencji nie będą dycji – dziedzictwa kulturowego. Po drugie, sprzeczności istnie- snej tożsamości. oni obcymi w coraz to nowych Prowadząc dialog między jące w społeczeństwach Europy i Zmiany kulturowe rzutują na obszarach kulturowych i będą kulturami Europy należy dążyć do utrudniają dialog, gdyż ze wzglę- polityczną i gospodarczą innowa- mogli oni dokonać nowej samo- równowagi stron oraz utrzymania du na wielokulturowość nie wy- cyjność czy też skłonność do po- oceny w stosunku do innych grup go na tym samym poziomie. Eu- stępują w nim wyraźnie określone noszenia ryzyka. Ludzie różnych kulturowych Unii Europejskiej. W ropa nie jest hegemoniczną jed- strony. Stąd też wymagana jest kultur mogą być nastawieni na miarę poddawania się przez nich nością, ale pewnym kontinuum dla niego pluralistyczna kultura przykład na „życie tu i teraz”, albo procesowi akulturacji, ich postawa postaw, wartości i sposobów za- dialogu, którego podstawą jest ich kultura może mieć charakter coraz bardziej ewoluować będzie chowania, które można rozumieć akceptowania różnorodności, jak kontemplacyjny czy też dyna- od oceny wyłącznie kulturowej jako całość tylko na bardzo wyso- i sprzeczności występujących po miczny, wyrażający się w działa- ku międzykulturowej. Taka mię- kim poziomie abstrakcji. drugiej stronie. Pozytywną stroną niu. Od charakteru kultury zależą dzykulturowa tożsamość będzie W utrzymaniu równowagi takiego dialogu byłoby przychyl- zachowania w sferze politycznej, elastyczna i mająca płynne gra- stron mogą przeszkadzać wystę- ne nastawienie do kultur mniej- gospodarczej czy społecznej. Z nice, gdyż nie opiera się tylko na pujące w Europie asymetrie po- szości. historycznego punktu widzenia przynależności do kultury narodo- między poszczególnymi państwa- są one mocno zróżnicowane w wej, ale również wspólnej kultury mi, tworzące dla niego poważne Europie, stanowiąc barierę w kon- europejskiej. utrudnienia. Przypisy: 11. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej ustanawiająca działanie Unii Europejskiej [17.01.2014]. nen, Konfigurationen, Winfried Speitkamp (wersja skonsolidowana 2012), OJ C 326, na rzecz Znaku Dziedzictwa Europejskiego, 14. Europäisches Kulturerbe Von Wolfgang Hrsg., Theiss Verlag, Stuttgart 2013, Seiten 26.10.2012. Dz. U. UE Nr L303 z dnia 22 listopada 2011 r. Bittner; “ Neue Rheinische Zeitung”, Online- 183. 12. Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady 13. 13. Por. Landeszentrale für politische Flyer Nr. 256 vom 30.06.2010. 16. P. Sztompka, Socjologia. Analiza społe- nr 1194/2011/UE z 16 listopada 2011 r. Bildung, http://www.Ipb.bwue.de, 15. Europäisches Kulturerbe. Bilder, Traditio- czeństwa, Kraków 2008, s. 598. Ziemia Kłodzka nr 236/ marzec 2014 19 Günther Gröger feiert seinen 80. Geburtstag Geboren wurde er 1934 in hier. In diesen Jahren hat er hier die er interessante Beiträge vor- Altgersdorf, in der Grafschaft polnische Freunde gefunden bereitete. Glatz. Als 12 - jähriger Junge und die Freundschaften dauern Seinen 80. Geburtstag be- musste er mit seinen Eltern die bis heute. schloss er mit seiner Frau und geliebte Grafschaft Glatz ver- Er ist Autor zahlreicher Ar- seiner ganzen Familie in seinem lassen. Nach Studienabschluss tikel, Essays und Skizzen über Geburtsort, in Altgersdorf, zu arbeitete er in Deutschland als seine Heimat Alt- und Neu- feiern. Am 21. April, am Oster- Lehrer und auch viele Jahre als gersdorf, und über Prof. Joseph montag, wird in der St. Micha- Rektor der Grundschule, bis zu Wittig, die in Deutschland und el-Kirche eine Messe für den seiner Pensionierung im Jahr in der Monatsschrift „Ziemia Jubilar und seine Familie gele- 1996. Die ganze Zeit engagierte Kłodzka” veröffentlicht wurden. sen, zu der er seine polnischen er sich in vielen Bereichen, so- Er war Mitglied unserer Redak- Freunde einlädt. Um 12.30 Uhr wohl kirchlichen, als auch we- tion. ist ein gemeinsames Foto vor ltlichen. Er unternahm eine Reihe seinem Elternhaus geplant. Für sein kirchliches Engage- von Maßnahmen, die auf Ver- Wir gratulieren herzlich dem Günther Gröger ment wurde er mit dem Ehre- söhnung und Verständigung lieben Jubilar und wünschen norden „Pro Ecclesia et Pontifi- der Polen und Deutschen im ihm weiterhin viel Gesundheit, ce" ausgezeichnet. Glatzer Land ausgerichtet wa- Glück, und alles Gute im Fami- Mit einem herzlichen Grüß Ins Glatzer Land kam er ren. Zusammen mit seiner Frau lienleben, sowie viele Kräfte Gott! zum ersten Mal im Jahre 1984 Agnes nahm an deutsch-pol- zum Fortsetzen seiner Leiden- Redaktion der „Ziemia Kłodz- zurück. Seit dieser Zeit war er nischen Wittig-Symposien und schaften und noch viele schöne ka”, Freunde von der Stiftung zur schon mindestens zwanzigmal anderen Konferenzen teil, für Besuche in der Grafschaft Glatz. Erneuerung des Neuroder Landes

Günther Gröger obchodzi 80-te Urodziny

Urodził się w 1934 roku w w 1984 roku. mienia Polaków i Niemców na skich Przyjaciół. O godz.12.30 Starym Gierałtowie na Ziemi Od tej pory był tu przynaj- Ziemi Kłodzkiej. Wraz z żoną planowane jest wspólne zdjęcie Kłodzkiej. Jako 12-letni chłopiec mniej dwadzieścia razy. Poznał Agnes uczestniczył w Polsko- przed Jego domem rodzinnym. musiał wraz z rodzicami opuścić wielu Polaków, zaprzyjaźnił się Niemieckich Sympozjach Wit- Drogiemu Jubilatowi skła- ukochaną Ziemię Kłodzką. Po z nimi i przyjaźnie te trwają do tigowskich i innych konferen- damy najserdeczniejsze życze- ukończeniu studiów pracował dziś. cjach, na które przygotowywał nia dobrego zdrowia, szczęścia, w Niemczech jako nauczyciel Jest autorem licznych arty- ciekawe referaty. wszelkiej pomyślności w życiu i wiele lat jako dyrektor szkoły kułów, esejów i szkiców o swo- Swoje 80-te Urodziny posta- rodzinnym oraz wielu sił do kon- podstawowej, aż do przejścia na jej Małej Ojczyźnie Starym i nowił wraz z żoną i całą rodziną tynuowania swoich pasji i wielu emeryturę w 1996 roku, prowa- Nowym świętować w miejscu swojego jeszcze pięknych powrotów na dząc aktywną działalność spo- Gierałtowie oraz o prof. Jo- urodzenia w Starym Gierałto- Ziemię Kłodzką. łeczną. sephie Wittigu, publikowanych wie. W dniu 21 kwietnia, w Po- Za pracę na rzecz kościoła w Niemczech i w miesięczniku niedziałek Wielkanocny w ko- Z serdecznym Szczęść Boże! został uhonorowany Medalem ‘’ Ziemia Kłodzka. Był członkiem ściele św. Michała sprawowana Redakcja Ziemi Kłodzkiej, Pro Ecclesia et Pontifice’’. naszej redakcji. będzie msza św . w intencji Ju- Na Ziemię Kłodzką powrócił Podejmował wiele działań bilata i Jego Rodziny, na którą Przyjaciele z Fundacji po raz pierwszy po wysiedleniu na rzecz pojednania i porozu- serdecznie zaprasza swoich pol- Odnowy Ziemi Noworudzkiej 20 Ziemia Kłodzka nr 236 / marzec 2014

Konrad Kazimierz Czapliński Kościół pw. św. Michała Archanioła w Bystrzycy Kłodzkiej

Gotycki kościół pw. Mi- nich szczególne piętno wyci- W bystrzyckiej świątyni spo- z 1710 roku. Pomniki Maryj- chała Archanioła w Bystrzycy snął napad husytów w 1428 tykamy ciekawe i bardzo war- ne, bardzo często fundowane Kłodzkiej jest najcenniejszym roku. Wtedy to spalono świą- tościowe dzieła sztuki. Wśród w czasach kontrreformacji, zabytkiem miasta. Najstarsza tynię, a wieżę całkowicie zbu- nich szczególne miejsce zaj- wyrażały w swoim ideowym jego część pochodzi z końca rzono. Największe zmiany w ar- muje pochodząca z około po- programie naukę o Maryi jako XIII stulecia. Najdłuższą historię chitekturze świątyni przyniósł łowy XIV wieku gotycka figurka współodkupicielki. Miały zwy- mają dwa zachodnie przęsła początek XX wieku, gdy kościół Matki Boskiej z Dzieciątkiem kle propagandowy charakter prezbiterium. Resztę budowli okazał się za mały dla potrzeb stojąca na półksiężycu. W tej podkreślający ważną rolę Ma- wzniesiono w XIV–XVI wieku. parafian i został całkowicie świątyni spotykamy dwie ba- ryi w dziele zbawienia. Były Kościół uległ przebudowie w rozbudowany. Również z tego rokowe rzeźby: św. Jana Nepo- ważnym akcentem religijnym XVII wieku i w roku 1915. Pier- okresu pochodzi wyposaże- mucena i św. Franciszka Ksawe- w polemice z protestantami wotnie kościół nosił wezwanie nie kościoła: neogotycki ołtarz rego, wykonane przez słynne- odrzucającymi Jej znaczenie w św. Jana Chrzciciela. Czas po- główny i ołtarze boczne. Obec- go rzeźbiarza Michała Klahra. zbawieniu. Barokowy pomnik wstania pierwotnego kościoła na dwunawowa, siedmioprzę- Obok kościoła stoi zabytkowa Trójcy Świętej jest najokazal- nie jest dokładnie znany. Po raz słowa świątynia ma nietypo- plebania pochodząca z drugiej szym zabytkiem miasta. Pocho- pierwszy dokumenty wymie- wy układ. Słupy rozdzielające połowy XVI wieku. Pomnik Ma- dzi z 1736 roku i został wyko- niają bystrzycką świątynię w nawy znajdują się w osi przeci- ryjny złożony jest z kolumny nany przez znanego śląskiego 1336 roku, lecz wiadome jest, nającej środek ołtarza główne- korynckiej zwieńczonej figurą rzeźbiarza Antoniego Joerga i że pod względem architekto- go i prospektu organowego z Maryi z Dzieciątkiem. Tego ro- ufundowany przez bystrzyckie- nicznym sięga ona początkami XVIII wieku. Wewnątrz znajduje dzaju pomniki, często fundo- go patrycjusza Roberta Klein- około połowy XIII wieku, gdyż się m.in. późnorenesansowa, wane jako wotywne, należały waechtera. Powodem fundacji jest to budowla częściowo ro- płaskorzeźbiona chrzcielnica do typowych dzieł sztuki epoki tego pomnika było dziękczy- mańska z późniejszymi gotyc- kamienna z 1577 roku, a na niej baroku. Również w tym duchu nienie za uratowanie miasta od kimi uzupełnieniami. Kościół postać św. Jana Chrzciciela. został ufundowany bystrzycki pożaru. Pomnik ten ma zatem przeżył wiele tragedii, a wśród pomnik Maryjny. Pochodzi on charakter wotywny. Ziemia Kłodzka nr 236/ marzec 2014 21

Joseph Wittig Hrabstwo Kłodzkie Kraj Maryjny

ne podobieństwo. Pochodzi ono ciem. Ludzie z zewnątrz często Tam, dokąd przyszłam z Dziecięciem Bożym, z różnych rzeczy, ale wywodzi nie wiedzą, jakie skarby my tu ciemność stawała się jasnością, się też z tego. posiadamy. Nawet ludziom stąd a zatwardziałe delikatnym, Był czas gdy rozkwitła miłość niejedno wyda się nowe. Pisze dzikość ludzi została przemieniona. do Matki Jezusa w formie wize- się obszerne książki z dziedziny runków wszelkiego rodzaju, we historii sztuki lub nawet wie- Wszystkie złe duchy musiały omijać wszystkich miastach i wioskach, lotomowe dzieła o oddawaniu słoneczne przesłanie mojego oblicza przy wszystkich drogach i ścież- czci Maryi, a nie wie się nawet, i ustąpić musiały wszystkie złe moce. kach naszej małej ojczyzny. że pośrodku naszego Hrabstwa Kwitnie jeszcze teraz, ale często Kłodzkiego wytrysnęło jedno jest to trochę przywiędłe kwit- z najsilniejszych źródeł zarów- „Do przygotowania dobrej cząsteczek. To działa jak cud. Na- nienie. Ja wiem, przy kwitnieniu no sztuki, jak i religii, a my po- sałatki ziemniaczanej z parowa- wet jeśli został zasiany w jakimś i więdnięciu nie można się Bogu siadamy ciągle jeszcze nie tylko ną kapustą trzeba mieć zawsze pokoleniu przed stuleciami, to wtrącać. Zrobi to jak zawsze do- wiedzę o tym, lecz w naszych siedemdziesiąt dwa składniki” oddziałuje ciągle jeszcze w dal- brze. Ale tam, gdzie jeszcze coś górach również studnię tego powiedziała mi ostatnio pewna szych, również tam, gdzie już kwitnie, ucieszy się, gdy my się źródła ! O to powinienem się starsza, miła mieszkanka Hrab- dawno o nim zapomniano lub cieszyć będziemy, że jeszcze coś oczywiście mniej troszczyć. Pi- stwa Kłodzkiego. Z takiej samej z pewnych względów czuje się kwitnie. szę o tym tylko dlatego, żeby ilości cząsteczek składa się praw- do niego wstręt. Ucieszy się On również, gdy wywołać choć małą radość dziwy mieszkaniec Ziemi Kłodz- My, mieszkańcy Ziemi Kłodz- ozdobimy kartki naszego ka- w sercach mieszkańców tej zie- kiej. A wrotycz jest jedną z tych kiej mamy wszyscy ze sobą pew- lendarza tym wspaniałym kwie- mi, gdy o tym usłyszą.

Madonna w kościele parafialnym w Bystrzycy Kłodzkiej

Zakonnik jezuicki, Johan- czy w tych miejscowościach nes Miller wydał w roku 1690 Madonny z czasów Millera książkę „Historia Beatissimae jeszcze się znajdują, jak wy- Virginis Glacensis” – krótki glądają czy też zostały prze- opis bardzo starej figury Ma- niesione. Stwierdziłem jed- ryi z Kłodzka. Poprzez dokład- nak, na ile było to możliwe, ne badania zdobył wiedzę o że wszystkie one nie mogły stanie wszystkich Madonn w powstać za czasów Arnošta, Kotlinie Kłodzkiej, dzięki cze- gdyż u żadnej z nich nie zo- mu wiemy teraz dokładnie, baczyłem dużych, nie zała- w jakich kościołach i jakiego manych fałd. Wszystkie mają rodzaju Madonny stały tam już zagniecenia i załamania w roku 1690. Opowiada też w fałdach ubioru, jak u figur o najeździe husytów, którzy po roku 1450. Najbliższa Ma- „zabrali w Frankstein wszyst- donnie z Kłodzka i tej z Dłu- kie obrazy i figury naszej gopola Górnego jest Madon- drogiej Pani, które znaleźli na w kościele parafialnym w w Hrabstwie i okolicy Barda Bystrzycy Kłodzkiej. i spalili je na stosie razem z W dawnych wiekach nie przeorem zakonu kaznodziej- umiano jeszcze przywró- skiego.” cić do świetności starych, Oparta na dokumentach uszkodzonych dzieł sztuki. jest tylko wiadomość o mę- Wynoszono je na poddasze, czeńskiej śmierci przeora skąd wędrowały do handlu Nikolasa Tura w roku 1428. dziełami sztuki lub do pieca, Miller przypuszcza, że przy- albo dostawali je pobożni najmniej sześć figur Madon- ludzie. Tak działo się jeszcze ny przetrzymało najazd i za- przed pięćdziesięcioma laty. chowało się do jego czasów, Również Madonna z Bystrzy- mianowicie Madonna z By- cy Kłodzkiej leżała już na strzycy Kłodzkiej, Radkowa, poddaszu, a na jej miejscu Szalejowa Górnego, Nowej w kościele stała „nowa”. Aż Rudy-Słupca, Batzdorf i Kro- w końcu jakiś znający się na snowic. Nie miałem dotąd sztuce człowiek poznał się na możliwości dowiedzieć się wysokiej wartości tej rzeźby. 22 Ziemia Kłodzka nr 236 / marzec 2014

Joanna Golak Maria Cunitz zagościła na Ziemi kłodzkiej

Słuchacze wykładu na "Uniwersytecie w Bielicach" przyjechali z całej Ziemi Kłodzkiej, Polski i zagranicy.

15 marca 2014 roku dzięki licach”, który w swoim Domu swoją wiedzę innym. la w Pradze. Dwa lata później prof. Irenie Korbelářovej z Uni- Gościnnym stworzyli Państwo Kolejne spotkanie w Domu uzyskała tytuł doktora. Od 1993 wersytetu Śląskiego w Opavie, Majowie. Był to już 62 wykład, Gościnnym u Majów odbędzie pracuje na Uniwersytecie Ślą- do Bielic zagościła Maria Cunitz, a zarazem spotkanie z bardzo się 24 kwietnia 2014 roku. Wy- skim w Opawie. W 2005 uzyska- śląska matematyczka i astro- ciekawymi ludźmi. kład pt. „Rozwiązanie paradok- ła tytuł docenta. nomka. Wykładu o historii jej Spotkania odbywają się su informacyjnego: Hawking Jest autorką prac: "Poddan- życia, realiach pracy kobiety nieregularnie już od 2002 roku. kontra czarne dziury” wygłosi ská města Opavského a Krno- fizyka i XVII-stowiecznych re- „Uniwersytet w Bielicach” gości profesor Marek Abramowicz. vského knížectví v letech 1648- aliach na Śląsku słuchali miesz- ciekawe osobowości ze świata Irena Korbelářová, to czeska 1740. Ekonomické a sociální kańcy Ziemi Kłodzkiej. kultury i nauki , badaczy, dzien- historyczka, urodzona w 1963 aspekty vývoje měst" (1999) Spotkanie odbyło się w nikarzy, podróżników – ludzi roku w Ostravie. W 1986 roku oraz "Města na Těšínsku v 18. ramach „Uniwersytetu w Bie- z pasją, którzy chcą przekazać ukończyła Uniwersytet Karo- století" (2005).

Julian Golak Radny Sejmiku Województwa Dolnośląskiego podczas rozmowy z prof. Markiem Abramowiczem, polskim naukowcem, astrofizykiem Irena Korbelářová Ziemia Kłodzka nr 236/ marzec 2014 23 Droga Krzyżowa • Kreuzweg-Gebete • Křížová cesta

urodzony 17. 02. 1907 Chryste, mój Zbawicielu! Przed swoją męką poszedłeś z Apostołami na r. w Kłodzku (Glatz), Górę Oliwną. Tylko trzech z nich miało być świadkami Twojego cierpienia. wyświęcony 31. 01. 1932 Powiedziałeś do nich: „Zostańcie tu, czuwajcie ze mną i módlcie się”. Ja r. we Wrocławiu (Breslau), również jestem wybrany przez Ciebie, aby cierpieć. Panie, dziękuję Ci za to. aresztowany 1. 08. 1941 Taka jest Twoja wola, dlatego chcę pozostać na miejscu cierpienia, jak długo r. w Bystrzycy Kłodzkiej zechcesz. Chcę czuwać jak wierny strażnik i modlić się wraz z Tobą. „Ojcze, jeśli (Habelschwerdt), zmarł chcesz, zabierz ode mnie ten kielich. Jednak nie moja wola, lecz Twoja niech 1. 08. 1942 r. w obozie się stanie”. Do służenia Tobie chcę zaczerpnąć sił z Twojej Drogi Krzyżowej. koncentracyjnym Dachau, Panie, umocnij mnie oraz wszystkich niosących krzyż swoją odwagą. pochowany w Kudowie- Zdroju-Czermnej, Christus, mein Heiland! Ehe Dein Leiden begann, gingst Du mit beatyfikowany 19 IX 2010 r. Deinen Aposteln auf den Ölberg. Doch Zeugen Deines Leidens sollten w Münster nur drei von ihnen sein. Drei Worte sprachst Du zu ihnen: „Bleibet hier! Wachet! Betet!” Auch ich bin augenblicklich von Dir auserwählt zu le- iden. Herr, ich danke Dir dafür. Weil es Dein Wille ist, will ich am Orte des Leidens bleiben, solange du willst. Wachen will ich als treuer Wächter Błogosławiony mit starker Tapferkeit, beten will ich mit Dir: „Herr, laß diesen Kelch an Geboren am 17. Februar ks. Gerhard Hirschfelder mir vorübergehen, doch nicht mein, sondern Dein Wille geschehe!” Zu 1907 in Glatz geweiht 31. dieser Aufgabe als Wächter will ich mir Kraft holen in Deinem Kreuzweg. Januar 1932 in Breslau Herr, stärke mich und alle Kreuzträger mit Deiner ­Tapferkeit! für die Grafschaft Glatz/ Erzdiözese Prag, Kaplan in Kriste, můj Spasiteli! Dříve než započalo tvé utrpení, šel jsi se svými narozen 17. února 1907 Grenzeck 1932-1939 apoštoly na Olivovou horu. Však svědky tvého hoře měli být jen tři z nich. v Kladsku wysvěcen 31. Kaplan in Haberschwerdt Tři slova jsi jim řekl: „Zůstaňte, bděte, modlete se”. Rovněž já jsem byl ledna 1932 ve Vratislavi pro und Diözesanjugendseelsor- tebou vyvolen, abych trpěl. Pane, děkuji ti za to. Protože je to tvá vůle, hrabstvi kladské (Pražska ger ab 1939, verhalten am 1. chci zůstat na místě utrpení tak dlouho, jak chceš. Bdít chci pozorně, jako arcidiecese) zemřel 1. srpna August 1941, gestoeben am věrný strážce a modlit se s tebou: „Pane, odejmi ode mne tento kalich, ale 1942 v koncentračním 1. August 1942 als Märtyrer ne má, nýbrž tvá vůle se staň”. K tomuto úkolu strážce chci čerpat sílu z tvé táboře Dachau im KZ Dachau. křížové cesty. Posilni mě a všechny nositele křížů svou statečností.

1. Jesus wird zum Tode 2. Jesus nimmt das Kreuz auf verurteilt seine Schultern Als der grimmige Haß der Pha- Wie ein Verbrecher mußt Du, Christus, risäer gegen Dich dem Pilatus Dein Kreuz selbst tragen. Mit echt das Todesurteil auf die Lippen männlicher Tapferkeit nimmst Du es zwingt, schweigst Du, Heiland auf Dich. Lehre mich, nicht zusam- der Welt. Du weißt es, der Vater menzubrechen, wenn ein Kreuz mir will es so; drum brichst Du nicht aufgeladen wird. Dir nachfolgen heißt verzweifelt zusammen, sondern ja, nicht bloß sein Kreuz auf sich neh- sprichst auch hier ein tapferes: men, sondern es tapfer tragen. Herr, „Vater, Dein Wille!” Christus, gib hilf mir dazu mit Deiner Gnade! mir die Tapferkeit, in jedem Leid so zu sprechen wie Du!

Stacja I. Pan Jezus skazany na śmierć Stacja II. Pan Jezus bierze Krzyż na swoje ramiona Zawzięta nienawiść faryzeuszy przeciwko Tobie zmusza Piłata do Jak przestępca, musisz Chryste nieść swój krzyż. Z prawdziwie wydania wyroku śmierci. Ty milczysz, Zbawicielu świata. Wiesz, męską odwagą bierzesz go na ramiona. Naucz mnie nie załamywać że taka jest wola Ojca. Nie załamujesz się w rozpaczy, ale mówisz się, kiedy i mnie krzyż będzie przygniatał. Naśladować Ciebie, to nie odważnie: „Ojcze, Twoja wola!”. Chryste, daj mi taką odwagę, abym znaczy jedynie wziąć krzyż na swoje ramiona, ale również odważnie w każdym cierpieniu mówił tak jak Ty: „Jednak nie moja wola, lecz go nieść. Panie, dopomóż mi Twoją łaską! Twoja niech się stanie”.

I. Pan Ježíš odsouzen k smrti II. Pan Ježíš bere na sebe kříž Když tě krutá zášť farizeů vydává Pilátovi k potvrzení trestu smrti, Jako zločinec máš, Kriste, sám nést svůj kříž. S pravou mužskou ty Spasiteli světa mlčíš. Víš, že je to Otcova vůle. Nezlomí tě to a i statečností ho bereš na svá bedra. Nauč mě, abych neklesl pod teď pravíš: „Buď vůle tvá”. Kriste, dej mi sílu, abych statečně mluvil tíhou kříže. Následovat tebe, neznamená jen vzít kříž, ale statečně v každém utrpení jako ty. donést. K tomu mi Pane pomoz svou milostí. 24 Ziemia Kłodzka nr 236 / marzec 2014

3. Jesus fällt das erste Mal 4. Jesus begegnet seiner unter dem Kreuze Mutter Mit starkem Willen hast Du, Chri- Jesus, Du wolltest, daß auch De- stus, das Kreuz auf Dich genom- ine Mutter Zeuge Deines Leidens men; doch es drückt Dich zu Bo- wurde. Nicht Du wolltest eine den. Weil aber Dein Wille stark Hilfe haben, sondern wir soll- war, stehst Du wieder auf, trägst ten uns im Kreuztragen durch das Kreuz weiter aus Liebe zu ihre Nähe getröstet fühlen. Sie uns. Herr, mach unseren Willen sollte als Leidträgerin uns Men- zum Kreuztragen ganz stark, da- schen im Leid verstehen lernen. mit wir wieder aufstehen, wenn Himmlische Mutter, steh Du mir wir einmal gefallen sind! zur Seite, wenn das Kreuz auf meinen Schultern liegt!

Stacja III. Pan Jezus pierwszy raz upada pod Krzyżem Stacja IV. Pan Jezus spotyka swoją Matkę Odważnie przyjąłeś, Chryste, krzyż na swoje ramiona, lecz on Jezu, Ty chciałeś, żeby Twoja Matka była świadkiem Twojego cierpienia. przygniata Cię do ziemi. Z silną wolą powstajesz i niesiesz go dalej, Ty nie potrzebowałeś jej obecności. To my potrzebujemy, niosąc krzyż, z miłości ku nam. Panie, daj nam tę niezłomną wolę do niesienia czuć się Jej obecnością pocieszeni. Ona, pogrążona w smutku, uczy nas krzyża, abyśmy po upadku znów mogli powstać! jak przyjąć cierpienie. Matko Niebieska, bądź przy mnie, kiedy włożą krzyż na moje ramiona!

III. Pan Ježíš padá prvně pod křížem IV. Pan Ježíš potkává svou matku Odvážně bereš na sebe Kriste svůj kříž, ale on tě tlačí k zemi. Protože Ježíši, tys chtěl, aby i tvá matka byla svědkem tvého utrpení. Tys však tvá vůle je silnější, vstaneš a neseš jej dál z lásky k nám. Pane, nepotřeboval pomoci, ale abychom my unesli kříž, potřebujeme učiň silnou naši vůli,abychom unesli kříž a opět vstali, i když jsme útěchu tvé matky. Matko bolestná, nauč nás trpět. Nebeská Matko, jednou klesli. stůj při mně, když mě kříž tíží.

5. Simon hilft Jesus das 6. Veronika reicht Jesus das Kreuz tragen Schweißtuch Vielleicht hat die Mutter den Eine Frau mit schwachen Simon zu Hilfe gerufen, vielle- Kräften, aber starkem Willen icht ist es auch in meinem Leid hilft Dir, Christus, mit einem kle- die Gottesmutter, die mir den inen guten Werk; doch reicher leidenden Heiland zu Hilfe ruft. Lohn wird ihr zuteil. Christus, laß Mutter, gib mir gewaltige Kraft mir den Mut zum Kreuztragen und starken Willen, daß ich Dich nicht sinken! Der schönste Lohn nicht enttäusche, sondern als wäre mir die Rettung der Se- wahrer Christ dem Heiland das elen. Lohne auch alle, die durch Kreuz tragen helfe! Gebet und sonstige Liebe mir helfen, das Kreuz zu tragen, mit reichem Lohne!

Stacja V. Szymon Cyrenejczyk pomaga nieść Krzyż Stacja VI. Święta Weronika ociera twarz Panu Jezusowi Panu Jezusowi Słaba Kobieta z silną wolą pomaga Ci, Chryste, drobnym uczynkiem Może to Matka Boża wezwała Szymona do pomocy. Może i w moim i otrzymuje bogatą zapłatę. Chryste, pomóż mi nie tracić odwagi cierpieniu wzywa Zbawiciela, żeby mi dopomógł. Matko, daj mi silną w dźwiganiu krzyża. Najpiękniejszą zapłatą dla mnie będzie rato- wolę i wytrwałość, żebym Cię nie zawiódł, lecz jak prawdziwy chrze- wanie cierpiących ludzkich dusz. Wynagródź również wszystkim ścijanin pomógł Chrystusowi nieść krzyż! tym, którzy przez modlitwę oraz uczynki miłosierdzia pomagają mi w niesieniu krzyża!

VI. Veronika podává Panu Ježíši roušku V. Šimon pomáhá Ježíši nésti kříž Slabá žena, ale se silnou vůlí prokazuje tobě, Kriste, dobrý skutek. Možná, že matka zavolala Šimona na pomoc. Možná, že i v mém Za to ji čeká bohatá odměna. Kriste dej, aby neklesala moje odvaha utrpení mi Matka Boží volá na pomoc trpícího Spasitele. Matko, dej pod tíhou kříže. Největší odměnou by mi bylo spasení duší. Odměň mi obrovskou sílu a pevnou vůli, abych tě nezklamal, ale jako pravý bohatě také všechny, kteří mi modlitbou a láskou pomáhají nésti křesťan pomohl Spasiteli nésti kříž. tento kříž. Ziemia Kłodzka nr 236/ marzec 2014 25

7. Jesus fällt das zweite Mal 8. Jesus redet mit den unter dem Kreuze weinenden Frauen Christus, die Menschen haben Auf Deinem Kreuzweg, Chri- versucht, Dir den Kreuz­weg stus, sorgst Du Dich noch um zu erleichtern; doch bald fällst andere leidende Menschen. So Du wieder hin. Menschenhilfe muß auch ich, Dein Nachfolger, ist nichts, wenn Gott nicht hilft. ganz selbstlos werden, will in Und so flehe ich zu Dir, kreuz- meinem Leid auch der anderen tragender Heiland, hilf Du mir, gedenken, die vielleicht noch sonst breche ich zusammen und viel schwerere Kreuze tragen als werfe das Kreuz weg. Aber seit ich. Herr, erbarme Dich ihrer, gib Du das Kreuz getragen, ist kein auch ihnen Trost und Kraft! Leidträger ohne Deine Hilfe.

Stacja VII. Pan Jezus upada drugi raz pod Krzyżem Stacja VIII. Pan Jezus pociesza płaczące nad nim niewiasty Chryste, ludzie próbowali ulżyć Ci w niesieniu krzyża, lecz znów Na swojej Drodze Krzyżowej troszczysz się, Chryste, o innych cier- upadasz. Pomoc ludzka na nic się nie zdaje, jeżeli Bóg nie pomoże. piących. Ja, Twój naśladowca, zupełnie bezinteresownie muszę Dlatego błagam Cię, Zbawicielu, pomóż mi, bo inaczej załamię się pamiętać w moim cierpieniu o wszystkich tych, którzy jeszcze i odrzucę Twój krzyż. A przecież od chwili niesienia przez Ciebie więcej cierpią niż ja. Panie, zmiłuj się nad nimi, udziel także pociechy krzyża nie ma żadnego cierpiącego bez Twojej pomocy. i pomocy tym, którzy jej potrzebują!

VII. Pan Ježíš klesá podruhé pod křížem VIII. Jeruzalémské ženy pláčí nad Panem Ježíšem Kriste, lidé se pokoušeli ulehčit ti tvou křížovou cestu, a přece opět Kriste, na tvé křížové cestě se staráš ještě o jiné trpící. Tak i já, tvůj klesáš. Lidská pomoc není ničím, když nepomáhá Bůh. Proto tě následovník, se musím stát zcela nesobeckým. Chci vzpomenout úpěnlivě prosím, pomoz mi, jinak se zhroutím a odhodím tento kříž. ostatních, kteří třeba nesou mnohem těžší kříže než já. Pane, smiluj Ale od té doby, co tys nesl svůj kříž, není trpících bez tvé pomoci. se nad nimi. Dej jim sílu a útěchu.

9. Jesus fällt zum dritten Mal 10. Jesus wird seiner Kleider unter dem Kreuz beraubt Kurz vor dem Ziele drückt Dich, Endlich darfst Du den Kreuzes- kreuztragenden Christus, das balken ablegen, aber es kommen Kreuz nochmals zu Boden. Alle neue Leiden. Man nimmt Dir De- Kräfte scheinen Dir entschwun- ine Kleider. Doch Deine Würde den zu sein; doch du willst dein als Gottessohn und Erlöser, De- Opfer vollenden, willst nicht ine Königswürde kann Dir nie- liegen bleiben, sondern uns mand nehmen, auch wenn Du noch größere Liebe zeigen. Herr, nackt unter Verbrechern stirbst. mach immer mich bereit, aus Herr, wenn man mir auch meine Liebe zu Dir und den Seelen äußere Ehre nimmt, ich bleibe noch mehr zu leiden, wenn du doch Kind Gottes, Kämpfer Got- es willst! tes, Priester Gottes, das kann mir niemand nehmen. Laß mich des- sen froh bleiben in allem Leid! Stacja IX. Pan Jezus upada trzeci raz pod Krzyżem Stacja X. Pan Jezus obnażony z szat Krótko przed celem znów powala Cię krzyż, który dźwigasz, Chryste. Nareszcie możesz odłożyć krzyż, ale przychodzą nowe cierpienia. Już trzeci raz krzyż ten przygniata Cię do ziemi. Zdaje się, że opuściły Obnażają Cię z szat. Jednak Twojej godności Syna Bożego i Zbawicie- Cię wszystkie siły. Jednak chcesz swoją ofiarę wypełnić do końca, a la, Twojej królewskiej godności nikt Ci zabrać nie może, nawet jeżeli nam okazać jeszcze większą miłość. obnażony umierasz pośród przestępców. Panie, jeśli i mnie pozbawią Panie, uczyń mnie zawsze gotowym, z miłości ku Tobie i ludziom, zewnętrznej godności, pozostanę przecież dzieckiem Bożym, bojow- jeszcze więcej cierpieć, jeżeli taka Twoja wola. nikiem Bożym, Kapłanem Bożym. Tego nikt mi zabrać nie może! X. Pan Ježíš je zbaven svého roucha IX. Pan Ježíš klesá potřetí pod křížem Konečně můžeš odložit těžký kříž. Přicházejí však nová muka. Jsi Krátce před cílem tě tíha kříže opět tlačí k zemi. Zdá se, že tě zbaven ošacení, ale tvou vážnost, Syna Božího a Spasitele, tvou opouštějí všechny síly. Ty však chceš svou oběť dokončit. Nezůstáváš královskou důstojnost ti nikdo nemůže vzít, i když zemřeš nahý mezi ležet, ale chceš nám ještě projevit větší lásku. zločinci. Pane, i když mi vezmou moji vnější čest, přece zůstanu tvým dítkem, bojovníkem Božím, knězem Božím. To mi nikdo nemůže vzít. Potěš mě v tomto utrpení. 26 Ziemia Kłodzka nr 236 / marzec 2014

11. Jesus wird an das Kreuz 12. Jesus stirbt am Kreuze genagelt Drei schwere Stunden hängst Das Kreuz soll Dein Sterbebett Du am Kreuze, ehe Dich der Tod werden, von dem Du nicht mehr erlöste. Du hättest die Macht ge- loskommst, bis Du Deine Seele in habt, ihn eher zu rufen, doch Du die Hände des himmlischen Va- wolltest Deine Liebe uns zeigen ters gegeben hast. So sind auch bis aufs Letzte. So laß auch mich wir Christen, und besonders wir im Leid ausharren, bis der Vater Priester mehr oder weniger ans mich davon befreit! Erst dann Kreuz ­geheftet. Laß mich das wird auch mein Leid eine Freude sein für Dich, eine rechte Buße für meine Sünden und eine Dir wohlgefällige Sühne für die Sünden der anderen. Herr, gib mir die Kraft und guten Willen bis zum Letzten! Stacja XI. Pan Jezus do Krzyża przybity Stacja XII. Pan Jezus umiera na Krzyżu Krzyż ma stać się Twoim łożem śmierci, od którego nie możesz się Trzy okrutne godziny wisisz na krzyżu, zanim śmierć Cię uwolni. uwolnić, dopóki nie oddasz swojej duszy w ręce Ojca Niebieskiego. Mogłeś prędzej śmierć przywołać. Chciałeś nam jednak okazać Twoją My, chrześcijanie, a szczególnie my, kapłani, jesteśmy mniej lub więcej miłość do końca. Pomóż mi wytrwać w cierpieniach, aż mnie Ojciec do krzyża przywiązani. Pozwól mi pamiętać o tym w chwilach, kiedy od nich uwolni! Dopiero wówczas moje cierpienie będzie radością przyjdą nowe cierpienia i dodaj mi sił, bym wytrwał pod krzyżem! dla Ciebie, prawdziwą pokutą za grzechy moje i innych ludzi. Panie, daj mi siły, bym wytrwał aż do końca!

XII. Pan Ježíš umírá na kříži XI. Pan Ježíš je přibit na kříž Tři těžké hodiny visíš na kříži, než tě smrt vysvobodí. Měl jsi moc ji Kříž se stává tvým smrtelným ložem, kterého se již nezbavíš, dříve přivolat, ale tys svou lásku k nám chtěl prokázat až do konce. pokud svou duši neodevzdáš do rukou nebeského Otce. Tak jsme Dej, ať i já vytrvám v tomto utrpení, než mě vysvobodí Otec. Teprve my, křesťané, a obzvláště my, kněží, více či méně připoutáni na potom se stane mé utrpení pro tebe radostí, pokáním za své hříchy kříž. Nechť si to vždy uvědomuji, přijdou-li nová utrpení. Dej mi i uspokojivým smířením za hříchy jiných. Pane, dej mi sílu a dobrou statečnost, abych vydržel pod křížem. vůli až do konce.

13. Jesus wird vom Kreuze 14. Der Leichnam Jesu wird abgenommen in das Grab gelegt Nur ein Apostel hat unter dem Dein Leichnam, Christus, wird Kreuze ausgehalten und einige ins Grab gelegt, wo Du uns Dein fromme Frauen, darunter Du, heiliges Antlitz auf das Linnen heilige Gottesmutter Maria. So zeichnest, das fromme Hände hilf auch mir, unter dem Kreu- über Dich breiten. Bald aber ze aushalten, und steh mir bei, kommst Du aus dem Grabe als wenn einst meine Sterbestunde Sieger hervor. Heiland, laß es kommt. Schmerzensmutter, ma- mich stets als Trost empfinden, che mich tapfer, jedes Kreuz zu daß hinter jedem Leid wieder tragen; denn Du wirst mir auch einmal die Freude kommt, hin- tragen helfen! ter jeder Verdemütigung die Erhöhung! Mache mich tapfer, bis dahin auszuhalten!

Stacja XIII. Pan Jezus zdjęty z Krzyża Stacja XIV. Pan Jezus złożony do grobu Tylko jeden z Apostołów i kilka pobożnych kobiet wytrwało pod Twoje martwe ciało, Chryste, złożono do grobu. Zostawiłeś nam krzyżem. Wśród nich i Ty, Matko Boża. Pomóż i mi wytrwać pod swoje święte Oblicze na płótnie, którym Cię pobożne ręce owinęły. krzyżem. Nie opuszczaj mnie, kiedy nadejdzie godzina mojej śmier- Wkrótce jednak powstaniesz z grobu jako Zwycięzca. Zbawicielu, ci. Matko Bolesna, uczyń mnie odważnym znieść każde cierpienie, pozwól mi ciągle jako pociechę odczuwać, że po każdym cierpieniu pomóż mi w dźwiganiu krzyża! nastąpi radość, a po każdym upokorzeniu wywyższenie! Uczyń mnie odważnym znieść wszystko!

XIV. Pan Ježíš položen do hrobu XIII. Pan Ježíš sňat z kříže Tvé mrtvé tělo, Kriste, je dáno do hrobu, kde do plátna, kterým Jen jediný apoštol vydržel pod křížem a několik zbožných žen, mezi tě zbožné ruce přikryly, otiskuješ svou zbožnou tvář. Brzy však nimi ty, Marie Matko Boží. Pomoz i mně vydržet pod křížem a stůj při vyjdeš z hrobu jako vítěz. Spasiteli, nechť mi je útěchou, že po mně, když jednou přijde i má hodina smrti. Matko bolestná, učiň mě každém utrpení přijde radost, po každém pokoření povýšení. Dej statečným, abych unesl každý kříž, vždyť i ty mi ho pomůžeš nést. mi statečnost, abych vše vydržel. Ziemia Kłodzka nr 236/ marzec 2014 27 ks. prof. Tadeusz Fitych Ksiądz Gerhard Hirschfelder Wybitny przedstawiciel duchowieństwa Ziemi Kłodzkiej

"Człowieka trzeba mierzyć miarą serca. Ser­cem! Serce w języku biblijnym oznacza ludz­kie wnętrze, Oznacza w szczególności su­mienie [...]. Człowieka trzeba mierzyć miarą sumienia, miarą ducha, który jest otwarty ku Bogu. Trzeba więc człowieka mierzyć miarą Ducha Świętego"

Jan Paweł II

Podobnie jak w życiu osoby, bogactwie i sile Kościoła, w to, przeciwko nazizmowi, który tak też i całych wspólnot oraz in- kim są jego święci - osoby w peł- niszczył wartości moralne, chrze- stytucji dają się zauważyć okresy ni zrealizowane, odkry­wamy, że ścijańskie i „wskrzeszał” kul­ty stagnacji, dekadencji, regresu i drugi obok jezuity Andrzeja Faul- pogańskie ludów germańskich. narcystycznego zainteresowania habera (1713-1737), męczennik W następstwie wielu prowokacji Bł. ks. Gerhard Hirschfelder samym sobą. Łacińska zasada: Ziemi Kłodzkiej, to od 19 wrze­ w postaci profanacji obiektów Ecclesia semper reformanda est, śnia 2010 r. pierwszy błogosła- małej architektury sakralnej w ści i życiowej po­stawy młodego akcentuje fakt, że Kościół reali- wiony, kapłan tej ziemi, urodzony okolicy Bystrzycy Kłodzkiej, zo- Gerharda fakt bycia panieńskim zujący od 2000 lat niezwykle w Kłodzku ksiądz Gerhard Hirsch- stał aresztowany przez gestapo i dzieckiem. W konsekwencji wy- potrzebną i wymagającą misję felder. Pomimo że był nieślubnym na cztery miesiące uwięziony w chowywał się bez ojca. Z tego w Chrystusie niejako sakramen- dzieckiem i jako jedynaka wycho- kłodzkim więzieniu bez jakiego- powodu nawet w Kościele był w tem, czyli znakiem i narzędziem wywała go samotna matka i to w kolwiek wyroku sądowego. Po znacznym stop­niu traktowany z we­wnętrznego zjednoczenia z bardzo skromnych warunkach,­ czym okres ośmiu miesięcy prze- daleko idącą rezerwą, co stano- Bogiem i jedności całego rodzaju ukończył kłodzkie gimnazjum, a żytych w KL Dachau był ostatnim wiło dla niego codzienny krzyż ludzkiego” (KK, nr 1), w każdym następnie na Uniwersytecie Wro- ewangelicznym świadectwem i i wyzwanie. Pomimo tego, nie czasie potrzebuje odnowienia. cławskim studia filozoficzno-te- etapem. dostrzegamy w nim żadnego W poczuciu głębokiej troski o re­ ologiczne. Niemalże w cudowny Nowy błogosławiony Zie- piętna duchowego i psychiczne- alizację tożsamości każdej osoby sposób w 1932 r. został katolickim mi Kłodzkiej nie pozostawił po go zranienia: apatii, depresji, fru- ludzkiej i polskiego narodu Jan księdzem, a więc na krótko przed sobie szczególnego dorobku stracji, poczucia niższości czy żalu Paweł II podczas homilii wygło- rokiem 1933, kiedy to w wyniku pisarskiego, artystycznego ani do kogokolwiek, ani też oznak szonej na placu Zwycięstwa w wyborów do Reichstagu partia tym bardziej naukowego, a je- zniewieściałej osobowości, ma- Warszawie 2 czerwca 1979 roku NSDAP przejęła władzę w Niem- dynie doj­rzałe i świetlane świa- łoduszności i kon­centracji na jedno­znacznie powiedział: „czło- czech i wprowadziła totalitarne dectwo chrześcijańskiego oraz samym sobie. Wręcz przeciwnie, wieka nie można do końca zro- rządy. Niestety we wspomnia- kapłańskiego życia. Przywo­łując w jego życiu i posłudze zauważa­ zumieć bez Chrystusa. A raczej nych wyborach do Reichstagu wypowiedź Jana Pawła II, który my wiele w pełni dojrzałych i - człowiek nie może siebie sam z 5 marca 1933 r. przeważająca stwierdził, że „człowieka trzeba zrealizowanych rysów męskiej zrozumieć bez Chrystusa. Nie większość mieszkań­ców Ziemi mierzyć miarą sumienia, mia- osobowości, m.in.: świadomość może zrozumieć ani kim jest, ani Kłodzkiej głosowała na partię rą ducha, który jest otwarty ku chrześcijańskiej tożsamości, god- jaka jest jego właściwa godność, NSDAP. Już od lat dwudziestych Bogu, trzeba zaliczyć „drugiego ności osoby, wolności i odpowie- ani jakie jest jego powołanie i partia NSDAP szybko umacnia- kłodzkiego męczennika” do naj- dzialności, roztropność, zdecy- ostateczne przeznaczenie. Nie ła swoje wpływy i to nie tylko w wybitniejszych prezbiterów ziemi dowanie, odwagę i wytrwałość, można tego wszystkiego zrozu- „czeskim zakątku”, ale i na całej kłodzkiej, Ślą­ska, a nawet narodu zdrową ambicję i takież aspiracje, mieć bez Chrystusa”. Ziemi Kłodzkiej. niemieckiego. poszukiwanie prawdy i wiedzy, Odrodzenie życia Kościoła, Jako kapłan o autentycznej W niniejszym przyczynku czujne obserwowanie przemian który ma strukturę hierarchiczno- eklezjalnej duchowości przez pragniemy zatrzymać się jedynie polityczno-kulturowych, znaków charyzmatyczną, w każdej epo- okres dziesięciu lat posługiwał nad najważniej­szymi wyzwania- czasu oraz sztukę niezależnego i ce dokonuje się w następstwie jedynie jako wikariusz: siedem mi jego życia, a w tej perspekty- krytycznego myślenia, zwieńczo- ofiarnej posługi i świadec­twa lat w Kudowie Zdroju - Czerm- wie nad uproszczoną charakte­ ną bezkompromisowym podąża- osób duchownych i świeckich. W nej, trzy lata w Bystrzycy Kłodz- rystyką niezwykle dojrzałej niem, nawet w pojedynkę - pod najnowszych dziejach historii Ko- kiej i tyleż lat jako duszpasterz osobowości oraz autentycznej i prąd, w duchu ignacjańskiego ścioła na Śląsku, w tym także i na młodzieży Ziemi Kłodzkiej. W niezłomnej posługi kapłańskiej „agere contra”. Ziemi Kłodzkiej spotykamy wielu czasie dziewięcioletniej posłu- księdza Gerharda Hirschfeldera. Dzięki pionierskim ruchom wybitnych ka­płanów naukow- gi, nie tylko w jednoznacznych reform kościelnych i ewangelicz­ ców, pedagogów, społeczników i i pro­rockich kazaniach, głoszo- Konsekwentny realizator nie awangardowym środowi- duszpasterzy, wielce na tym polu nych często do młodzieży, bro- tożsamości relacjonalnej skom formacji chrześcijańskiej zasłużonych. nił godności chrześcijańskiej­ i w wy­miarze eklezjalno-liturgicz- Wsłuchując się w nieprzemi- wolności religijnej oraz w zde- Pierwsze wyzwanie na znacz- nym (m.in. ruch „Quickborn”, jające nauczanie Jana Pawła II o cydowany sposób występował ną skalę stanowił dla osobowo- który był wzorem założonego w 28 Ziemia Kłodzka nr 236 / marzec 2014

1976 r. przez ks. F. Blachnickiego dej sytuacji życiowej, to stać przy „Ru­chu oazowego”, znanego też prawdzie, choćby ona miała nas jako „Ruch Żywego Kościoła”) wiele kosztować” (kard. Stefan oraz pastoralno-kulturalnym Wyszyński, Prymas Tysiąclecia). (wspól­noty zakonne, kapłańskie Na okres jubileuszu 10-lecia i stowa­rzyszenia świeckich) od- kapłaństwa przypada najbardziej krył egzy­stencjalnie prawdę o wymagający czas życia Błogosła- Bogu-Miłości i swoje w Nim za- wionego. Wszystkie listy więzien- korzenienie, bo­wiem człowiek ne i obozowe ostatnich dwuna- ma wymiar trans­cendentny. stu mie­sięcy jego życia (natural- W efekcie dokony­wał się w nim nie były one cenzurowane) mają personalistyczny proces świado- wymiar religijny oraz odsłaniają mego odkrywania i pogłębiania pozytywne i pełne żywej nadziei tożsamości relacjonalnej. Bo- nastawienie młodego prezbitera. wiem jako człowiek został­ przez Są one adresowane do nielicz- Boga obdarowany ist­nieniem, nych już krewnych i ukazują z będącym partycypacją w boskiej jednej strony, że ks. Gerhard na- naturze, w wewnętrz­nym życiu dal jest w pełnym tego słowa zna- Trójcy Świętej. Rów­nocześnie, czeniu prezbiterem, który modli Ks. G. Hirschfelder jako opiekun młodzieży na letnim biwaku. jako osoba stworzona na „obraz” się, umacnia wiarę i miłość swo- Boży (trynitarny egzemplaryzm), ich braci, kocha i żyje dla drugich nach. Mówi już o radości nieba, hard realizował ją z pasją, kon- zo­stał powołany i wezwany do (proegzystencja), a z drugiej stro- gdzie nie istnieje żadne cierpie- sekwencją i odwagą, wykorzy­ tego, aby ów dar uczynił zasadą ny dostrzegamy w nich braterską nie, ale wspólnota miłości wza- stując swoje liczne uzdolnienia. swego postępowania. Dar życia serdeczność, zażyłość i głęboką jemnej, wolna od jakiegokolwiek Między innymi 8 czerwca 1941 r., duchowego, jaki Bóg zaszczepił z nimi komunię - jedność. Nato- cienia ego­izmu, a tym bardziej a więc w niespełna­ dwa miesiące w człowieku poprzez sakrament miast nie ma w nich żadnego cie- nienawiści. przed uwięzieniem, odbyła się chrztu, był dlań równocześnie nia lęku, smutku i paternalizmu. Solidarność i empatia oraz ostatnia wielka pielgrzymka do uświęceniem oraz wezwaniem Co więcej, nadal pielęgnuje on troska o współbraci jak też oso- Wambierzyc, w której pomimo do doskonalenia się w miło­ści eklezjalną i ludz­ką solidarność by powierzone jego pieczy „konkurencyjnych”, zorganizo- wzajemnej. Już w chwili przyję- poprzez zatroskanie o ich kon- duszpasterskiej lub w zwyczajny wanych przez nazistów i odby- cia święceń kapłańskich jest on kretne warunki życia i pamięć sposób napotkane w życiowej wających się równocześnie mło- w pełni świadom, że jego powo- na modlitwie. Odsłania im swoje pielgrzym­ce, to charakterystyka dzieżowych ćwiczeń militarnych, łanie polega na uczestnictwie i najgłębsze źródło wewnętrz- jego postaci, jaka ukazuje się po udział wzięło aż 2300 dziewcząt zjednoczeniu się z Największą nego pokoju i sił duchowych. lekturze zarówno kore­spondencji i chłopców. Ksiądz Gerhard cele- Miłością, która w szczególny Wyznawał, że „całe życie zależy ks. Gerharda, jak też świadectw brował tu uroczy­stą Eucharystię i sposób objawiła się w Tajemnicy od Boga” (list z 30 października spisanych przez osoby z jego wygłosił kazanie. Paschalnej. Dał temu wyraz m.in. 1941 r.). Dlatego też zawsze czu- otocze­nia o różnej płci, profesji i W konsekwencji ks. Hirsch- poprzez treść swego obrazka je się bezpieczny: „Bóg mnie nie wieku. felder jawi się nam jako uważny, prymi­cyjnego. Ksiądz Gerhard opuszcza” (list z 14 grudnia 1941 krytyczny i odważ­ny obserwator doskonale zrozu­miał, że jako r.). Swojej matce, w rocznicę jej Krytyczny i odważny ob- trendów kulturowych, polityki chrześcijanie mamy troszczyć urodzin, nie mogąc ofiarować­ ce- serwator polityki i historii i historii, który potrafił świad- się o umacnianie i pomnażanie lebrowanej Eucharystii dedykuje czyć o „niezbywalnej godności miłości, za­równo w życiu Kościo- „ofiarę trudów dnia, czyli mszy Jan Paweł II w swej książce sumienia”, nawet za cenę mę- ła, jak i w wymiarze społecznym św. życia codziennego” (list z 14 Świadectwo napisał: „Kapłan czeństwa. Choć poddawa­ny i politycznym. Przyjął za swoją i grudnia 1941 r.). Konsekwencją wraz z całym Ko­ściołem żyje w był przez liderów NSDAP i Ge- konsekwentnie realizował praw- i uzewnętrznie­niem wiary księ- swojej epoce i jest uważnym i stapo różnym formom nacisku dę, o któ­rej czytamy w Konsty- dza Hirschfeldera jest fakt bycia życzliwym, ale także krytycznym psychicznego i ograniczeniom tucji duszpasterskiej Soboru Wa- umocnieniem i pocieszycielem i czujnym obserwatorem tego, wolności religijnej, nie zgodził tykańskiego II: „Człowiek, bę­dąc dla innych. Listy pisane z obozu co dokonuje się w historii”. Kapła- się na żaden kompromis, lecz jedynym na ziemi stworzeniem, koncentracyjnego w Dachau są ni otrzymują w święceniach tzw. do­chowując niezłomnej wier- które­go Bóg chciał dla niego sa- wyrazem jego otwartości i uwa- munus docendi, tzn. zadanie na- ności ewangelicznym warto- mego, nie może odnaleźć się w gi skierowanej na warunki życia, uczania, uświęcania i prowadze­ ściom, prawowitym władzom pełni inaczej, jak tylko po­przez wyzwania, kłopoty i aspiracje­ nia ludu Bożego. Ksiądz Gerhard kościelnym i instytucjom, swoim bezinteresowny dar z siebie sa- innych ludzi, nad którymi umie w realizacji swej misji kapłańskiej, życiem i śmiercią potwierdził, mego” (KDK, nr 24). Co więcej, się z wielką empatią i miłością przypadającej na lata 1932-1941 że w każdym czasie „człowiek Jan Paweł II dopowiadał: „Kapłan pochylić oraz z nimi zjednoczyć. musiał podjąć konfrontację z to- nie może oderwać się od Boga, jest człowiekiem ży­jącym samot- Przykładem tego jest między in- talitarnym systemem nazizmu. a polityka od moralności”. nie po to, aby inni nie byli sami. nymi szczególna troska o przyja- Co więcej, po siedmiu latach po- Od początku swej posługi ks. Konsekwentne dążenie ks. ciela i współbrata w kapłaństwie, sługi duszpasterskiej powierzono Hirschfelder pielęgnował ducho- Gerharda Hirschfeldera do peł- księdza proboszcza z Bystrzycy mu niezwykle wymagające i nie- wość kapłańską i w konsekwen- nej realizacji swej chrześcijań- Kłodz­kiej Adolfa Langera czy też bezpieczne z powodu nazizmu cji na serio podejmował zadanie skiej i kapłańskiej tożsamości duchowa więź poprzez modli- zadanie duszpasterza młodzieży kapłańskiej posługi „umywania doskonale ilustrują wypowiedzi twę ze swoim biskupem. Ziemi Kłodzkiej. „Troska o dziecko nóg”, realizacji i obrony godno- dwóch wielkich Polaków: „wol- W ostatnim liście, pisanym jest pierwszym i podstawowym ści dziecka Bożego, umacniania ność nie jest ulgą, lecz zadaniem” z KL Dachau na pięć dni przed sprawdzianem stosunku czło- eklezjalnej komunii i ewangeli- (Jan Paweł II) oraz „Nie wystarczy śmiercią, nadal jest wolny od wieka do człowieka” powiedział zacji oraz powszechnego brater- się urodzić człowiekiem. Trzeba koncentrowania uwagi na sa- Jan Paweł II w przemówieniu w stwa. W jednoznaczny sposób jeszcze być człowiekiem. Zacho- mym sobie. Przeciwnie, myśli o Nowym Jorku z 2 października dał temu wyraz po licznych przy- wać godność - to być sobą w każ- wszyst­kich krewnych i parafia- 1979 r. Błogosławiony ks. Ger- padkach deptania sakralnego Ziemia Kłodzka nr 236/ marzec 2014 29 charakteru osoby, ogranicza­nia bardzo czę­sto odnajdujemy w przez liderów i funkcjonariuszy rozważaniach Drogi krzyżowej nazistowskich duszpasterskich księdza Gerharda Hirschfeldera możliwości na rzecz wychowy- oraz w jego głębokich komen- wania młodzieży do przyjaźni tarzach teologicznych do listów z Chrystusem oraz profanowa- św. Pawła Apostoła. Napisał je w nia sakral­nych symboli wiary w więzieniu śledczym, a jego życie postaci krzyży i kapliczek przy- i śmierć świadczą o tym, że wie- drożnych. Na powyższe fakty dział, o czym pisze. Każdy czyta- barbarii zareagował jako czujny jący czuje, że to dzielny człowiek. i zdecydowany duszpasterz. (...) Nie zapominajmy, że słowa W swym ostatnim­ kazaniu, wy- te nie zostały napisane w zaci- głoszonym w Bystrzycy Kłodz- szu gabinetu znajdującego się kiej 30 lipca 1941 roku, na dzień w wieży z kości słoniowej, lecz w przed uwięzieniem, broniąc celi więziennej Gestapo. praw człowieka, młody ks. Ger- Męstwo nie jest równoznacz- hard Hirschfelder powiedział: ne z brawurą, lecz wypływa z wia- „Kto z serc młodzieży wyrywa ry. Święty Paweł pisze: „Wszystko wiarę w Chrystusa jest zbrodnia- mogę w Tym, który mnie umac- rzem”. W pewnym stopniu ko- nia” (Flp 4, 13). To Pan był jego mentarzem do tych słów może siłą. To jego spotkał Gerhard Hir- być wypowiedź Jana Pawła II, schfelder, a życie, które w jego zakomuni­kowana na sesji Zgro- przypadku od początku nie było madzenia Ogólnego ONZ w No- lekkim, uczynił wielkim i owoc- wym Jorku 2 października 1979 r.: nym, jak w modlitwie psalmisty: „troska o dziecko jest pierwszym „przystąpię do (..), do Boga, który i podstawowym sprawdzianem jest moim weselem” (Ps 43, 4). stosunku człowieka do człowie- Ksiądz Hirschfelder w duchu ka”. Innymi słowy, w integralny heroicznej wiary i miłości poj- sposób pojęta troska o dzieci mował kapłaństwo jako głęboki i młodzież jest miarą człowie- związek z Chrystusem. W swej Ostatni list ks. G. Hirschfeldera wysłany z KL Dachau (24 stycznia 1942 r.) czeństwa i humanizmu oraz jed- posłudze duchową moc czerpał noznaczną weryfikacją nie tylko zarówno z żywej, osobowej przy- wistości doczesnych, gdy wyma- Przyjaciel Jezusa Ukrzyżo- nazizmu, ale każdego rządu i sys- jaźni z Chrystusem, jak i z Maryją. ga tego wiara i prawo moralne. wanego — Największej Miłości temu polityczno-kulturowego. Bezgranicz­nie wierzył w miłość Młody duszpasterz Ziemi rozpoznanej w cierpieniu kochającego Boga Ojca i stał się Kłodzkiej był w pełni świadom, że Odważny świadek w cza- nieustępliwym bojowni­kiem uleganie przez nazizm przemija- Przez ponad cztery miesiące, sach ucisku i antychrześcijań- Boga z bezbożną ideologią i jącym tendencjom polityczno- bez żadnego wyroku sądowe- skich tendencji kulturowo-po- obrońcą obrazu Boga w duszach kulturowym i moralnym, a także go, ks. Ger­hard Hirschfelder po- litycznych młodzieży. tworzenie przezeń praw nieliczą- zostawał w kłodzkim więzieniu Ksiądz Gerhard jak wielcy he- cych się z zasadami etyki natu- (1 sierpnia - 15 grudnia 1941 r.). Kardynał rosi ducha narodu niemieckiego ralnej sankcjonowało dekaden- Pragnął tylko jednego, tego cze- był przedstawicielem papieża OCD, Alfred Delp SJ, i cję rozumu oraz rozkład zasad go oczekuje od niego Chrystus, Benedykta XVI na uroczystości Dietrich Bonhoeffer, siły do opo- naturalnego prawa moralnego. oraz pokonywał rodzący się lęk i beatyfikacyjnej ks. Gerharda Hir- ru i walki czerpał z głębokiej dzie- W tej sytuacji chrześcijanie byli przezwyciężał twarde, poniżają- schfeldera 19 września 2010 r., cięcej wiary. pozbawiani wolności religijnej, a ce człowieka realia więzienia Ge- w ka­tedrze w Münster. Podczas Poprawna działalność poli- katolicy zmuszani do rezygnacji stapo. To w tym miejscu, na wła- homilii wygłoszonej na Mszy tyczna zmierza zawsze do bardzo z uczestniczenia w życiu spo- sny użytek napisał roz­ważania do św., w charakterystyce postaci konkretnej re­alizacji prawdzi- łecznym i politycznym, w sposób czternastu stacji Drogi Krzyżowej. prezbitera Ziemi Kłodzkiej, za wego dobra człowieka i dobra zgodny z wizją czło­wieka i dobra Za kardynałem Joachimem Me- punkt wyjścia przyjął zagad- społecznego w ściśle określo- wspólnego, którą uważają za isnerem, głównym celebransem nienie jego odwagi cywilnej. nym kontekście historycznym, prawdziwą i słuszną z ludzkiego Mszy św. beatyfikacyjnej, wypa- W chrześcijaństwie związana geograficznym, ekonomicznym, punktu widzenia. da nam zauważyć, że w religijno- z nią sprawność moralna nosi technicznym i kultu­rowym. Kon- Historia XX wieku, postrze- teologicznych zapiskach więzien- mia­no „męstwa”. Twierdził, że i kretny charakter tej realizacji i gana w perspektywie Europy i nych ks. Gerharda Hirschfeldera, „dzisiaj jest ono rzadką cnotą”. zróżnicowane okoliczności spra- świata, jest wystar­czającym do- dominującym, bardzo często Mając zapewne na uwadze wiają, że istnieje zwykle wiele wodem na to, że słuszność miał powtarzającym się słowem, jest niewielką liczbę synów i córek możliwych wizji i rozwiązań, któ- ks. Gerhard i ci obywatele, któ- cierpienie. narodu niemieckiego, którzy w re wszakże muszą być moralnie rzy byli przekonani o całkowitej Dla młodego kapłana pobyt zdecydowany sposób potrafili dopuszczalne. Zadaniem Kościo- błędności relatywistycznej tezy w więzieniu i w prototypowej przeciwstawić się nazizmowi, po- ła nie jest wskazywanie konkret- głoszonej przez liczne­ ideologie, „fabryce śmier­ci”, jaką był obóz wiedział: wiemy, jak ciężko prze- nych rozwiązań, a tym bardziej systemy, rządy i partie, a negu- koncentracyjny w Dachau, stał ciwstawiać się trendom danej rozwiązań jedynych w sprawach jące istnienie normy moralnej, się finałem życiowej drogi przez epoki, występować przeciwko doczesnych, które Bóg pozosta- zako­rzenionej w samej naturze mękę czy wręcz osobistą drogą temu, co jest „na czasie”, bronić wił wolnemu i odpowiedzial- istoty ludzkiej. To jedynie według krzyżową. Przy czym cierpienie wartości, za które jest się kry- nemu osądowi każdego czło- niej należy oceniać każdą wizję nigdy nie miało u niego nega- tykowanym w społe­czeństwie, wieka. Jed­nakże Kościół ma pra- człowieka, dobra wspólnego i tywnego znaczenia, bowiem się- mediach, również wewnątrz wo i obowiązek formułować oce- państwa. gał już po szczyt mistycznej przy- Kościoła. (...) Słowo „męstwo” ny moralne w sprawach rzeczy- jaźni z Jezusem Ukrzyżowanym 30 Ziemia Kłodzka nr 236 / marzec 2014 i Opuszczonym - objawieniem O niegasnącym duchu i wy- Największej Miłości Boga Ojca siłku pielęgnowania własnej toż- oraz egzystencjalnie zrozumiał samości oraz pasterskiej miłości kolejny ewangeliczny paradoks świadczy m.in. fakt, że to właśnie, chrze­ścijaństwa. Przybliżył go św. w więzieniu ks. Gerhard spisywał Paweł, Apostoł Narodów, wyzna- komentarze do wybranych słów jąc, że będzie chlubił się swoimi św. Pawła Apostoła Narodów.­ cierpieniami i słabościami, bo- Podkreślały one gotowość odda- wiem „kiedy jestem słaby, wtedy nia swego życia: „Nichts dürfen jestem mocny” (2 Kor 12, 10b). wir scheuen, selbst das eigene Jest to w pełni możliwe, gdyż Opfer des Lebens nicht”. W kłodz- Bóg Ojciec w Jezusie Chry­stusie kim więzieniu na­pisał także m.in.: raz na zawsze zjednoczył się „Ja też jestem przez Ciebie wy- także z każdym cierpiącym: „On brany, aby cierpieć. Panie dzięku- wziął na siebie nasze słabości i ję Ci za to” oraz „świat nie jest w nosił nasze choroby” (Mt 8, 17). W stanie dostrzec nasze prawdzi- związku z tym Apostoł Naro­dów we bo­gactwo duchowe (...) i tak umacniał wierzących, zachęcając chrześcijanin, a zwłaszcza kapłan, Ks. G. Hirschfelder z parafianami z BystrzycyK łodzkiej na pielgrzymce ich do przyjmowania w każdym który jest zawsze człowiekiem w Wambierzycach w 1941 r. cierpieniu Jezusa Ukrzyżowane- radosnym, ponieważ Chrystusa, go - Największej Miłości, mówiąc: dla którego żyjemy, nie można żywienia. Odszedł w młodym dzisz Trójcę” - pisał św. Augustyn. „wystarczy ci mojej łaski” (2 Kor 2, zabić ani unicestwić”. wieku, mając niespełna 36 lat, w W tej perspektywie bardziej 9). W podobny sposób św. Piotr 15 grudnia 1941 r. nadal tym 10 lat kapłaństwa. O fakcie czytel­ne stają się słowa Jana napisał ok. 63/64 r. do chrześci- mimo braku decyzji sądowej, zgonu władze obozowe powia- Pawła II wygłoszone w homilii jan z Azji Mniejszej: „Cieszcie się, został wywie­ziony - najpierw do domiły wuja Klemensa. Przesłane w Byd­goszczy 7 czerwca 1999 r.: im bardziej jesteście uczestni- więzienia w Wiedniu (tu przeżył mu po kremacji ciała prochy zo- „Światu (...) potrzeba Bo­żych sza- kami cierpień Chrystuso­wych, m.in. Wigilię Bożego Narodzenia), stały złożone na cmentarzu przy leńców, którzy będą szli przez abyście się cieszyli i radowali a następnie od 27 grudnia 1941 r. kościele para­fialnym w Kudowie- ziemię, jak Chry­stus, jak Woj- przy objawieniu się Jego chwały. na okres niespełna ośmiu mie- Zdroju - Czermnej. ciech, Stanisław czy Maksymilian Błogosławie­ni [jesteście], jeżeli sięcy został osadzony w obozie Był on autentycznym chrze- Maria Kol­be (...), którzy będą mie- złorzeczą wam z powodu imienia koncentracyjnym w KL Dachau ścijaninem i człowiekiem cha- li od­wagę miłować i nie cofną się Chrystusa, albowiem Duch chwa- (uwię­ziono tam 2796 księży, w ryzmatycznym, który w swej przed żadną ofiarą”. ły, Boży Duch na was spoczywa” tym aż 1780 z Polski). Na liście posłudze poruszał się z wielką W osobie ks. Gerharda (1 P 4, 13-14). Zwieńczeniem tak rzymskokatolickich księży figu- prostotą i świadomością bycia Hirschfeldera, nowego bło­ dojrzałej przyjaźni z Jezusem ruje on pod numerem 841, a jako dziec­kiem Boga, które powin- gosławionego Ziemi Kłodz­kiej, Ukrzyżowanym jest doświadcze- więzień KL Dachau pod nume­ no walczyć mocą życia i miło- odkrywamy w pełni zrealizowa- nie opisane przez św. Pawła: „Dla rem 28972. Odtąd niezłomna ści, mocą Ducha Świętego. W ne człowieczeństwo. Następnie mnie bowiem żyć - to Chrystus, a wiara w Bożą Miłość i sens osobi- jego przypadku więź z Maryją widzimy w nim młodego chrze- umrzeć - to zysk” (Flp 1, 21). stej ofiary złączonej ze zbawczą i Communio sanctorum było ścijanina i prezbitera, osobę do W języku niemieckim słowo męką Chrystusa były dominantą żywą, osobową komunią osób i głębi przenikniętą życiem Trój- „Leiden” znaczy „cierpieć”, ale jego przemyśleń i listów. Pierw- dojrzałym urzeczy­wistnieniem jedynego Bo­ga. Postrzegamy w również „miło­wać”. Przy czym sze trzy miesiące spędził w bloku trynitarnej dynamiki życia. I co nim kapłaństwo powszechne i zwrot: „Ich mag dich Leiden" 30 o zaostrzo­nym rygorze, prze- najważniejsze, zrealizowa­na po- hierarchiczne, zrealizowane na jest deklaracją miłości. Fakt, że znaczonym głównie dla polskich przez ciągle ożywianą komunię­ miarę Dobrego Pasterza, które młody chrześcijanin i kapłan na księży. Ostatnie niepełne pięć więź z Jezusem Ukrzyżowanym swą charakterystyką, niemalże o drodze zdrowej intuicji, oświe- miesięcy, od 24 marca 1942 r. „twierdza wewnętrzna” była z pół wieku, wyprze­dziło aktualne tlonej przez Ducha Świętego i na skutek pogorszenia się stanu jednej strony niezwykle cennym nauczanie współczesnych papie- pogłębionej przyjaźni z Jezusem zdrowia, przeżył już w bloku nr 26 świadectwem, a z drugiej se- ży (por. PDV, nr 70-81) i dyrekty- Ukrzyżowanym, w każdym cier- dla księży niemieckich z kaplicą i kretem w pełni zrealizowanego wy Stolicy Apostolskiej. Ksiądz pieniu rozpoznawał obecność oficjalnie spra­wowaną liturgią. człowieczeń­stwa i osiągnięcia Gerhard jako charyzmatyczny Największej Miłości i w konse- najwyższego stop­nia mądro- duszpasterz młodzieży, był i jest, kwencji poprzez twarde re­alia Wielkość i aktualność ści, duchowej dojrzałości oraz nie tylko dla młodej generacji więzienne i obozowe widział bli- życiowego świadectwa ks. Hir- efektywnej posługi jedności. Bo- nieskazitelnym wzo­rem wiernej skość „otwartego nieba”, tzn. ko- schfeldera ­wiem jak mówił św. Augustyn - i odważnej przyjaźni z Chrystu- munii miło­ści wzajemnej w łonie „siła chrześcijanina to nie tylko sem i Maryją. Jako dojrzały mło­ Trójjedynego Boga, jest potwier- Ksiądz Hirschfelder był wy- czynienie dobra, ale także zno- dy chrześcijanin oraz odważny dzeniem przyjętej przezeń szcze- sokiego wzrostu i szczupłej bu- szenie zła”. świadek i obrońca chrześcijań- gólnej Bożej łaski. W tym miejscu dowy ciała. Po­nadto od kilku Podstawową przyjaźnią każ- skiej godności jest czczony przez należy przywołać fundamental- lat miał problemy zdrowotne z dego ochrzczonego jest więź z Niemców, Polaków i Czechów. ne do­świadczenie religijne opisa- sercem. Nieludzkie i wyjątkowo­ Trójjedynym Bogiem Miłością, Jednym z wyrazów wdzięcz- ne przez największych mistyków twarde realia obozowego życia a następ­nie ze świętymi z Ma- ności, czci i kultu jest m.in. zreali- Kościoła zachodniego XVI wieku w KL Dachau ciężko nadwyręży- ryją na cze­le i Kościołem oraz ze zowany i opi­sany pielgrzymko- - św. Teresy Wielkiej (†1582) i św. ły jego zdrowie. Pewnego dnia swoim otoczeniem. Umożliwia wo-turystyczny szlak im. „bł. Ks. Jana od Krzyża (†1591). Wielkie znalazł się u kresu sił i w kilka dni to w każdym nowym i najbar­ G. Hirschfeldera”, którym można znaczenie zbawcze i liczne owo- później, 1 sierpnia 1942 r., zmarł. dziej wymagającym „dzisiaj” i wędrować. Jego kolejne stacje ce przyjaźni z Jezusem Ukrzy- Swoje krótkie ziemskie życie za- „teraz” samoobjawienie się Boga tworzą miejscowości oraz obiek- żowanym - Największą Miło­ścią kończył w obozowym lazarecie­ Trójjedynego: jedności żyjącej w ty związane z życiem i posługą zawarli oni w pojęciu „twierdza z powodu zapalenia płuc, efektu komunii Ojca, Syna i Ducha Świę- kapłańską pierwszego błogosła- wewnętrzna”. skrajnego wyczerpania i niedo- tego. „Jeśli wi­dzisz miłość, wi- wionego ziemi kłodzkiej. Ziemia Kłodzka nr 236/ marzec 2014 31

Henryk Grzybowski Polanickie spotkania z Moniką Taubitz

W ostatnim numerze „Zie- kobiercami, kaskadami, nad- mi Kłodzkiej” zapowiedziałem naturalnej wielkości figurami publikację o pisarce, poetce, skonstruowanymi z kwiatów i mieszkającej nad jeziorem Bo- budzącym radość „Domem mo- deńskim, a wywodzącą się z ro- tyli”. Jeszcze dalej Wąwóz Marii dziny tworzącej kulturę ducho- (Marienschlucht) nad Überlin- wą ziemi kłodzkiej przez kilka gensee, następnie największy stuleci: nauczycieli, muzyków, europejski wodospad w Schaf- duchownych. O tym, jak bliski fhausen na Renie. kontakt z dzisiejszymi miesz- Gdy pewnego ranka posze- kańcami tej ziemi ma Monika dłem na spacer na położoną Taubitz, opowiadają poniższe blisko mojego pensjonatu Leh- relacje. W kolejnym numerze renweg, nie przypuszczałem, że przedstawimy omówienie po- od 1965 r. (to już niemal 50 lat) staci autorki i jej dorobku lite- mieszka tam tak mocno zwią- rackiego oraz innych członków zana z ziemią kłodzką autorka. tej rodziny. Wielokrotnie podczas pracy Jest to relacja z kilku spo- nad źródłami historycznymi tkań pisarki mających miejsce natykałem się na nazwisko Tau- w latach 2010-2013 na ziemi bitz1. Kiedy więc okazało się, że kłodzkiej: z czytelnikami, rota- córka bratanka pierwszego po- Fot. Na chwilę przed rozpoczęciem. Fot. Józef Kłosiński rianami lub doskonalącymi zna- lanickiego proboszcza Benno jomość języka niemieckiego, Taubitza jest pisarką, mieszka w śleniami, oraz gorzką tęsknotą sny, które się śniły, krajobrazy, przy tym z miłośnikami poezji, Meersburgu i bywa w Polsce, z za utraconą małą ojczyzną, miejsca i domy, które istniały literatury i historii regionu, a ciekawości i w porozumieniu z znalazła odzwierciedlenie w jej bądź po części jeszcze istnieją. nie są to cechy rozłączne. Na- ówczesną dyrektorką MBP Kry- twórczości. Clara ponownie zmieniła zwa „polanickie” ma charakter styną Dzieczkaniec zaprosiłem Później przedstawiłem w nastrój wykonując Rondo C-dur umowny: autorka wypoczywa- mieszkającą w Meersburgu skrócie biografię autorki oraz Mozarta. Teraz uczestnikom ła w Polanicy, a spotkania były pisarkę do Polanicy. Nad Bo- tytuły jej książek i zbiorów wier- spotkania poetyckiego zapre- nie tylko tutaj. densee wysłałem list z zapro- szy, także tych opublikowanych zentowaliśmy kilka wierszy szeniem na spotkania z czy- w języku polskim. Po wprowa- z tomiku Próba nurkowania. Spotkanie I telnikami. Zaproszenie zostało dzeniu słuchaczy w liryczny na- Ostatni wiersz Na słowo jest 5 maja 2010, środa, w Miej- przyjęte. Dokonałem wyboru strój przez Clarę Olszewską, któ- przesłaniem poetki – ważna skiej Bibliotece Publicznej w Pola- wierszy i fragmentów prozy ra wykonała na klarnecie utwór jest uwalniająca i oczyszczająca nicy-Zdroju przeznaczonych do prezentacji Gershwina, wraz z Dominiką moc kierowanego do czytelnika W pierwszą majową środę, czytelnikom, zamówiłem pokój Radwan recytowaliśmy wiersze słowa, które nadaje sens aktowi w bibliotece miejskiej przy al. w pensjonacie „Panorama”, któ- z dwujęzycznego zbioru Ten tworzenia. Są to moje ulubione Wojska Polskiego odbyło się ra – tak jak Polanica – stała się kraj dał mi słowo swoje. Wier- wiersze Moniki4. spotkanie z niemiecką autorką odtąd ulubioną oazą pisarki. sze o Śląsku. Przy niektórych Moniką Taubitz. Kiedy już przywiozłem pi- wspomogła nas po niemiecku Weź pióro mewy Parę lat wcześniej często, sarkę na spotkanie, zacząłem je poetka. Następnie czytaliśmy w związku z pracą, jeździłem od przedstawienia autorki zgro- fragmenty książki Przez dziurę w Weź pióro mewy, do położonego tuż za szwaj- madzonym czytelnikom (ok. 50 płocie, w której Monika Taubitz zapisz na piasku: carską granicą Kreuzlingen. W osób). Był wśród nich Edward zapisała wspomnienia z ostat- Lato jest jak szczęście, ostatniej fazie podróży z Mona- Wojciechowski, prezes Towa- nich lat wojny spędzonych w nie będzie trwało wiecznie. chium jedzie się tam kilkadzie- rzystwa Miłośników Polanicy, bombardowanym Wrocławiu, Słońce przemierza na ogni siąt kilometrów wzdłuż Jeziora red. Bolesław Jaśkiewicz i nieży- potem w Żelaznie i przymuso- stych kołach Bodeńskiego. Po drodze, na jący już dzisiaj Stanisław Fraus. wą podróż do Niemiec. Były to wydmy. wysokich nasłonecznionych Pisarce towarzyszyła Anne m. in.: wspaniały opis budzą- Niebo obdarza brzegach, rozpościerają się tara- Wachter, przyjaciółka i sąsiad- cej się rano wioski, procesja hojnie sy z uprawami winorośli. Jadąc ka przy Lehrenweg2, członkini we Wrocławiu i jej zderzenie z i barwi błękitem morze, natomiast ze Stuttgartu przez zarządu Kręgu Wangen, wcze- brunatnymi koszulami3, ostatni wprawia w ruch chmurne Badenię-Wirtembergię mija się śniej koleżanka-nauczycielka. poranek w domu w Żelaznie, statki. krainę wygasłych wulkanów Monika wykładała niemiecki, wycieczki na twierdzę kłodz- Lecz gdy tylko cienie Hegau. Meersburg, gdzie wjeż- a Anne była szkolnym peda- ką i przyjazd do Nordenham. musną twoją dłoń, dża się na prom samochodowy gogiem. Z Frausem, doskonale Wszystko to pisane było ze wymaż pismo. do Konstancji, był naturalnym władającym językiem niemiec- świadomym ograniczeniem, bo Nikt go nie przeczyta. miejscem odpoczynku. Z wy- kim przewodnikiem sudeckim, z pozycji ośmioletniego dziec- Przypływ i odpływ soka po drugiej stronie widać pisarka, w towarzystwie Anny ka, które jest protagonistą i nar- odmieniają wszystkie znaki. Szwajcarię oraz ośnieżone Alpy przewędrowała niegdyś wzdłuż ratorem książki. O książce znala- Nawet jeśli powrócą, z wyróżniającym się szczytem i wszerz kłodzkie góry i doliny. złem opinię, że „wiernie opisuje nie odczytasz ich. Säntis. Nieco na zachód widocz- Uroda tej ziemi wywarła duże przeżytą historię, wydarzenia, na jest „wyspa kwiatów” Mainau wrażenie na poetce i, zaprawio- które tak właśnie się rozegrały, z cudownymi, pachnącymi na opartymi na historii przemy- myśli, które zostały pomyślane, 32 Ziemia Kłodzka nr 236 / marzec 2014

Musisz sięgnąć po fasady i arkadowe podcienia złamane pióro i od nowa Novégo Mêsta spełniły, jak za- zacząć pisać na wilgotnym wsze, swoją rolę – natchnęły piasku: pięknem. Spoglądaliśmy w dół trwałą jest przemiana, na połyskującą meandrami rze- tylko ona przetrwa kę i nieodległe Góry Orlickie, Na słowo potem zwiedziliśmy wszystkie komnaty zamku Pernštejnów, W trzcinie obecnie ponownie Bartoňów porzucone gniazda. z Dobenína, którzy własnymi Porzuć swoje słowo, rękami i przedsiębiorczością uwolnij je, doszli od biedy do bogactwa i by mogło się wykazać. szlachectwa. Mogą oszołomić Odpowiedź style architektoniczne tam re- może nie być słyszalna. prezentowane, od renesansu Tylko statki powracają do funkcjonalizmu,. Na koniec, do portu. pełni wrażeń, zasiedliśmy w Vinárni U Drašnarů. Monika i ja Część poetycką zamknął skusiliśmy się na słynnego ta- utwór Samba De Verão (znany tara, który trzeba zjeść, choćby także jako So nice / Letnia sam- ze względu na przedstawienie H. Grzybowski, Dominika Radwan i Monika Taubitz w czasie spotkania. ba) Marcosa Valle zagrany na teatralne urządzane przez Mar- Fot. Józef Kłosiński klarnecie przez Clarę Olszew- cela przy mieszaniu befsztyka. ską. Później pisarka odpowia- Dla nas była wydanie niemiec- dała na pytania czytelników kie. Widziałem wersję polską (tłumaczyła Lucyna Wulicz), (babka Marcela była z Jaźwiny następnie podpisywała swo- k. Dzierżoniowa) i czeską. Anna, je książki. Opowiedziała także mająca zapewnione już wido- jej bliskim związku z Polani- wisko, wybrała bezpieczniejsze cą, w której przecież pracował dla Niemców danie. Jednak dziadek, urodził się jej ojciec, a Monika jest Niemką z Europy brat dziadka był długoletnim i bardziej Środkowej. pierwszym proboszczem nowo powstałej, samodzielnej parafii Spotkanie II katolickiej pw. Wniebowzięcia maj 2011, Kłodzko – Polanica Najświętszej Marii Panny. Na ulicach Kłodzka pisarkę rozpoznali dawni mieszkańcy 8 maja 2010, Wycieczka Szalejowa Dolnego, uczestnicy do Novégo Mêsta nad Metują wycieczki, których pilotował Pojechaliśmy do Czech, Franz Grieger. Spotkanie z nią chciałem pokazać pisarce i jej uznali za wspaniałą okazję do przyjaciółce czeskie pograni- poznania jej twórczości, a ona cze. Po drodze zwiedziliśmy zgodziła się na to, by wieczo- jeszcze zachwycający ogród rem przeczytać w Polanicy, japoński w Jarkowie koło Lewi- gdzie wszyscy mieszkali swoje Spotkanie na kłodzkiej ulicy. Fot: Erich Adler. na, gdzie jego twórca, Edward wiersze i fragmenty prozy5. Majcher, dzięki pasji i niemal w pojedynkę w ciągu 30 lat do- Spotkanie z prof. Arno He- konał wielkich rzeczy i zyskał rzigiem i prezentacja książki uznanie Japończyków. Z ze- Śląsk i jego dzieje, wnątrz oglądaliśmy też pałac 13 maja 2012, Dom „Skow- Mutiusów w Jeleniowie. Pisar- ronki” ka nalegała na zatrzymanie się Wcześniej, z Magdaleną tam, bo przede wszystkim znała Basińską i Sylwią Biernacką dobrze jego ostatnią niemiecką wybraliśmy się na przełęcz Pu- właścicielkę Dagmar von Mu- chaczówka, gdzie prawie padał tius, która poprzedziła ją na śnieg. Podeszliśmy do kapliczki. stanowisku przewodniczącej Był czas, że Monika i Anna w to- Kręgu Wangen – „Stowarzysze- warzystwie Stanisława Frausa, o nia Literatury i Sztuki Wschodu” którym pisałem, dużo chodziły („Wangener Kreis – Gesellschaft po górach. Potem byliśmy w für Literatur und Kunst des świeżo odnowionym parku w Ostens e. V.”). Obie pełniły tę Lądku-Zdroju (co bardzo się godność przez wiele lat. Moni- spodobało, gdyż wcześniej tak ka widziała pałac w latach 70. i Lądek jak Długopole były dość jego obecny stan (po pożarze zaniedbane) i w sanatorium w końcu lat 90, pałac popada „Wojciech”. w coraz większą ruinę) bardzo Na spotkanie z trojgiem Autorzy książki na prezentacji w „Skowronkach”, od lewej Arno Herzig, Małgorzata i ją zasmucił. Za to renesansowe autorów: prof. Arno Herzigiem, Krzysztof Ruchniewiczowie. Fot. M.Taubitz. Ziemia Kłodzka nr 236/ marzec 2014 33

„Całe w skowronkach” siedzą: Sylwia Biernacka, Magdalena Basińska i Monika Taubitz. Fot. H. Grzybowski prof. Krzysztofem Ruchniewi- ności, czytaliśmy jej wiersze o znajomość niemieckiego pod pytań dotyczyło nowej ojczyzny czem i dr Małgorzatą Ruchnie- ziemi kłodzkiej w dwugłosie: kierunkiem Heinza Petera Keu- – Meersburga, czy jest tam za- wicz, prezentujących wersję Monika w niemieckim orygi- tena. Pomysłodawczynią za- domowiona i czy uważa go za polską napisanej przez nich nale, ja po polsku. Kilka pytań proszenia pisarki była jej polska swoją nową małą ojczyznę. Py- historii Śląska6 przybyli goście dotyczyło relacji i percepcji przyjaciółka, uczestniczka kon- tano także o najbardziej ulubio- z całej Kłodzczyzny. Przedstawi- postaci Hanki7 z książki «Przez wersacji i przewodnicząca To- ne regiony Śląska (w domyśle ciele różnych pokoleń i różnych dziurę w płocie». Opisani w niej warzystwa Przyjaciół Żelazna, na pewno chodziło o Kłodzczy- historycznych szkół bardzo byli realni ludzie. W pewnych Magdalena Basińska. znę); o jej kontakty z Polakami ciekawie i z polotem mówili o przypadkach ich imiona zostały Po krótkim przedstawieniu – czy pisarka ma wielu przyja- współpracy między nimi, tak zmienione, zwłaszcza gdy cho- biografii poetka czytała wybra- ciół w Polsce, jak często do niej jakby nie było różnic wśród pol- dziło o tych, którzy jeszcze żyli. ne wiersze i fragmenty prozy. przyjeżdża, w tym rzecz jasna, skich i niemieckich historyków. Powtarzała się ciekawość jak Wiersze czytano w dwu języ- na ziemię kłodzką, wreszcie czy Jako pierwsza, dzięki wsparciu autorka odbiera współczesne kach, szczegółowiej omawia- mówi choć trochę po polsku. Fundacji Simon, ukazała się oblicza samej Polanicy i ziemi jąc wiersz Kindheit an der Biele Poruszający wieczór zakończył książka po niemiecku pt. Schle- kłodzkiej. (Dzieciństwo nad Białą Lądecką). się skromnym posiłkiem. sien. Das Land und seine Ge- Słuchacze – po niemiecku, jak Odwoziłem wówczas pisar- schichte (Hamburg 2008). Mo- Spotkanie IV przystało na uczestników kon- kę wraz z Anną Wachter do Po- nika Taubitz była rozpoznana 6 maja 2013, w Niemieckim wersacji – zadawali wiele pytań lanicy. Na gorąco opowiadała o przez wielu obecnych, nie tylko Towarzystwie Społeczno-Kultu- odnoszących się do twórczo- spotkaniu, wciąż była pod jego Niemców, ale i Polaków, miesz- ralnym w Kłodzku ści oraz biografii pisarki. Aby wrażeniem (każdy twórca łaknie kańców ziemi kłodzkiej. Monika Taubitz była w ułatwić porozumienie i zrozu- zainteresowania swoją twór- odwiedzinach w DFK (Deut- mienie w tłumaczeniu pytań i czością i jej oceną), a zwłaszcza Spotkanie III sches Freundeskreis) Glatz w odpowiedzi pomagała Agata zadanych jej pytań. Jedno z py- 15 maja 2012, w Klubie Rota- pierwszy poniedziałek maja8. Zasępa, na co dzień nauczyciel- tań, które powtórzyła, zadane riańskim w Polanicy-Zdroju Poetka była w Polsce z wizytą ka niemieckiego i profesjonalna przez Jadwigę Żelaszkiewicz, Monika Taubitz wystąpiła na wrocławskiej germanistyce tłumaczka. dotyczyło stosunku autorki do jako guest-speaker w Rotary uniwersyteckiej, gdzie prowa- Krystyna Rudysz-Toczyńska Dolnego Śląska. Czy jest on dla Club, tym razem w „Zielonym dziła zajęcia z poezji, następ- porównała wiersze Moniki Tau- niej wciąż Heimatem – „małą Domku”, w prowadzonej wte- nie miała udać się do stolicy bitz do japońskich form poetyc- ojczyzną”? Odpowiedzią było dy przez mistrza steków Jacka na poświęconą jej twórczości kich haiku. To trafne porówna- stwierdzenie, że obecnie Mo- Kempę restauracji „U Kempy”. sesję naukową na wydziale fi- nie, są równie nasycone myślą i nika Taubitz ma dwie ojczyzny, Spoza członków klubu przybył lologicznym Uniwersytetu War- równie skondensowane. tą, w której się wychowała i tą, m.in. prezes kłodzkiego Towa- szawskiego. W międzyczasie i Jakie były inne pytania? Au- gdzie od dawna mieszka. Obie rzystwa Przyjaźni Polsko-Nie- po sesji mieszkała w swojej ulu- torkę pytano o jej twórczość: piękne. Badenia-Wirtembergia mieckiej Jerzy Żelaszkiewicz. bionej Polanicy, w ulubionym jakie tematy są dla niej najważ- w 2013 r. wyróżniła ją swoim Jako ówczesny prezydent RC pensjonacie. Do siedziby Nie- niejsze czy łatwiej napisać słu- medalem z podkreśleniem, że Polanica-Zdrój ponownie pro- mieckiego Towarzystwa Spo- chowisko, czy powieść; o dzie- jestto nagroda zarówno za dzia- wadziłem spotkanie, także i te- łeczno-Kulturalnego pisarka zo- ciństwo i emocjonalny związek łalność na rzecz obecnej, jak i tej raz tłumaczką była stonowana stała zaproszona na zajęcia kon- z dolnośląską małą ojczyzną: śląskiej ojczyzny oraz na rzecz Lucyna Wulicz. Poetka mówiła o wersacyjne. Odbywają się tu czy czasem tęskni za nią, czy na porozumienia pomiędzy Niem- sobie i odpowiadała na pytania. one co tydzień, a Niemcy i Pola- ziemi kłodzkiej ma jeszcze zna- cami i mieszkańcami Europy Znów, teraz dla innej publicz- cy z Kłodzka i okolic doskonalą jomych lub krewnych. Jedno z Wschodniej. Bibliografia:

1. Patrz artykuł Rodzina Taubitzów, który zostanie opublikowany w „Ziemi Kłodzkiej”. ISBN: 978-83-60544-91-4. 2. W niemieckim Lehrenweg to ul. Nauczycielska. 7. Hanka to– młoda kobieta, postać negatywna, wyróżniająca się dość pazernym stosunkiem do 3. Brunatne koszule nosili członkowie nazistowskiej partii NSDAP. mienia niemieckich mieszkańców domu. Pragnie zagarnąć również osobiste rzeczy Niemców, w 4. Wiersze w przekładzie uczestników proseminarium tłumaczeniowego, studentów Instytutu Filologii tym – właściwie złośliwie – lalkę Dziecka. Germańskiej: Weź pióro mewy Elżbiety Dziubek, Na słowo Mai Kaczmarczyk. 8. Heinz-Peter Keuten, Buchautorin Frau Taubitz beim DFK, http://blog.grafschaft-glatz.de/archives/624, 5. Monika Taubitz. http://www.lyrikschadchen.de/html/taubitz.html 28.5.2013 6. Herzig A., Ruchniewicz K., Ruchniewicz M., Śląsk i jego dzieje, Wydawnictwo Via Nova, Wrocław 2012, 34 Ziemia Kłodzka nr 236 / marzec 2014

POLKOWICKIE OBLICZA TEATRU 7 marca – 30 kwietnia 2014, Polkowice „Oblicza Teatru” (Polkowickie honorowy nad wydarzeniem długoletnia tradycja świadczy Dni Teatru) to festiwal, który objął wybitny aktor – Piotr o wysokiej jakości Festiwalu, na stałe wpisał się w kalendarz Fronczewski. „Oblicza Teatru” ale również o potrzebie teatru, najważniejszych wydarzeń (Polkowickie Dni Teatru) to fe- odczuwanej we współczesnym kulturalnych Dolnego Śląska. stiwal, który na stałe wpisał się świecie. Stale rosnąca popular- Polkowickie „Oblicza Teatru” łą- w kalendarz najważniejszych ność „Obliczy Teatru” pokazu- czą w sobie to, co najlepsze w wydarzeń kulturalnych Dolne- je, że idea, która od początku świecie teatralnym w Polsce - go Śląska. Cieszy się uznaniem przyświeca festiwalowi – krze- najbardziej cenione teatry, zna- wielu polskich artystów, którzy wienie miłości do teatru – była i komitych aktorów w wyboro- chętnie biorą w nim udział. jest słuszna. wych rolach. Tegoroczna edycja Paradoksem jest, że wszystko Organizator: odsłoni kolejne oblicza teatru, ma miejsce w „Mieście Teatru Polkowickie Centrum Animacji prezentując dziesięć spektakli bez Teatru”. W tym roku odbę- Więcej informacji: w nurcie głównym. Patronat dzie się 16 edycja Festiwalu. Ta www.dniteatru.pl 3. ŚWIEBODZICE ROCK FEST 15 marca 2014, Świebodzice Świebodzice Rock Fest, czyli na świebodzickiej scenie. Im- naszego lokalnego podwórka. impreza na Hali Widowiskowo- preza ma zaledwie trzyletnią W tym roku na jednej scenie Sportowej w Świebodzicach, tradycję, ale już ściąga fanów wystąpią: TSA, Dżem, LUXTOR- która weszła już na stałe do muzyki z całego kraju. Co roku PEDA, SOMA WHITE, Lostbone. kalendarza imprez na Dolnym na scenie występują zespoły Organizator: Agencja Kon- Śląsku (i nie tylko). Z roku na prezentujące różne style, z czo- certowa Aplauzplanet rok rozwija się forma festiwalu łówek ogólnopolskich list po- Więcej informacji: i lista gwiazd występujących pularności, jak i znani i lubiani z www.aplauzplanet.pl 35. PRZEGLĄD PIOSENKI AKTORSKIEJ 20-30 marca 2014, Wrocław

W marcu we Wrocławiu zo- Ciekawie zapowiada się rów- Tegoroczną galę przygotuje Aga- baczymy aż trzy całkowicie nowe nież spektakl o Janis Joplin. W ta Duda-Gracz. „Bardzo drogi kon- projekty, których premiera od- legendarną wokalistkę wcieli się cert z okazji pięćdziesiątej ósmej będzie się na PPA. Na początek Natalia Sikora, która osiem lat rocznicy taniego budownictwa spektakl „Cienie. Eurydyka mówi:” temu na konkursie PPA zdobyła mieszkaniowego" artystka opar- – koprodukcja Teatru IMKA z War- wszystko, co było do zdobycia. ła na historiach dziejących się w szawy, Teatru Polskiego w Byd- Nowymi projektami pochwalą się peerelowskim bloku mieszkal- goszczy i wrocławskiego Teatru też Magda Kumorek, która zmie- nym. Na scenie zaprezentuje się Muzycznego Capitol. W spekta- rzy się z poezją Bolesława Leśmia- 35 artystów, którzy wykonają 40 klu opartym na tekście noblistki na, Sambor Dudziński - „Królem utworów. Elfriede Jelinek zobaczymy m.in. Dawidem – Live!, Kabaret Hrabi Organizator: Katarzynę Nosowska. Wokalistka (z w koncercie złożonym z piose- Teatr Muzyczny CAPITOL, grupy Hey specjalnie z myślą o nek aktorskich), a Jacek Bończyk Więcej informacji: spektaklu napisze kilka piosenek oraz raper L.U.C. zaproszą na po- www.ppa.wroclaw.pl inspirowanych tekstem Jelinek. dróż przez wszystkie swoje płyty.

Dolnośląskie Centrum Informacji Kulturalnej 50-101 Wrocław, Rynek-Ratusz 24 Materiały prasowe Ośrodka Kultury i Sztuki we Wrocławiu tel.071 342 22 91, e-mail: [email protected] pochodzą od Instytucji Kultury Samorządu Województwa Dolnośląskiego www.dcik.pl, www.okis.pl organizatorów. Ziemia Kłodzka nr 236/ marzec 2014 35 29. MUSICA POLONICA NOVA 3 – 12 kwietnia 2014, Wrocław

Musica Polonica Nova to każdą edycję festiwalu zapra- innych polskich festiwali muzyki jeden z nielicznych tego ro- szani są znani, wybitni artyści z współczesnej. Musica Polonica dzaju festiwali.W ramach tego kraju i zagranicy. Prezentowane Nova, która odbywa się we Wro- przedsięwzięcia już od prawie są premierowe wykonania ich cławiu cyklicznie co dwa lata, jest 50 lat prezentowane są głównie kompozycji. W trakcie MPN orga- festiwalem bardzo cenionym współczesne kompozycje pol- nizowane są też wydarzenia pa- zarówno przez twórców i wyko- skie; pojawiają się jednak także rateatralne. Festiwal jest niezwy- nawców, jak i publiczność. akcenty międzynarodowe. Po kle istotnym przedsięwzięciem, kilku latach przerwy, patronat stymulującym polską twórczość Organizator: nad wydarzeniem ponownie kompozytorską. Zapewniał on Filharmonia Wrocławska sprawuje Związek Kompozyto- i zapewnia prezentację dzieł, Więcej informacji: rów Polskich oraz Filharmonia których z różnych powodów nie www.musicapolonicanova.pl Wrocławska. Tradycyjnie już na można odnaleźć w programie 50. JAZZ NAD ODRĄ 4 - 13 kwietnia 2014,Wrocław Na swoje pięćdziesię- zespołem. Kto by pomyślał, że po symboliczną złotówkę prezydent ciolecie wrocławski festiwal upływie pół wieku wrocławski fe- Wrocławia Rafał Dutkiewicz. Od powróci do Hali Stulecia. stiwal będzie ciągle najważniej- tego momentu nastąpił ponow- Myśląc o jubileuszu szukaliśmy szym miejscem startu do kariery ny rozkwit imprezy. Każdego artystów z panteonu sławy i w dla naszych młodych jazzmanów. roku gościmy wielkie gwiazdy naszej ulubionej rubryce „Down Takim samym, jakim przed laty światowego jazzu, a konkurs Beatu” – Rising Stars. Prawie na był dla Nahornego, Śmietany, Se- przyciąga coraz liczniejsze młode pewno wystąpią: Gregory Por- iferta, Dębskiego, Bałdycha, Ewy talenty, teraz już z całej Europy. ter, Akinmusire, Hiromi Bem, Laboratorium, Extra Ballu, Wojtek Siwek Uehara, a Dan Tepfer przy okazji Krzysztofa Urbańskiego i wielu podzieli się swoimi doświadcze- innych. Jazz nad Odra znowu ma Organizator: Biuro Festiwa- niami z uczestnikami konkursu, się świetnie, ba – coraz lepiej. 10 lowe IMPART 2016 czyli polskimi „rising stars”. Warsz- lat temu jego właścicielem stał Więcej informacji: taty w Akademii Muzycznej po- się Wrocław. W imieniu Miasta www.jazznadodrą.pl prowadzi także Kenny Garrett z odkupił go od Fundacji JnO za DŹWIĘKI REBAB, UD, NEY I KANUN W WYKONANIU NANELI LALEU 15 marca 2014, Świdnica W małej sali Klubu Bolko za- Tantua. Naneli Lale inspiruje się nawiązać dialog kulturowy poszu- brzmią nietypowe instrumenty. klasyczną muzyką ottomańską. kuje wpływów tureckich w muzyce Muzycy warszawskiego zespołu Zespół wykonuje klasyczne maka- polskiej oraz elementów polskości Naneli Lale zagrają na rebab, ud, my, czyli tematy tureckie z XVI i XVII w tureckich makamach. ney, kanun – oryginalnych instru- wieku, improwizując na ich podsta- Organizator: mentach tureckich. Odwiedzą wie i tworząc na żywo niepowta- Świdnicki Ośrodek Kultury Świdnicę na zaproszenie Świd- rzalną atmosferę otomańskiego Więcej informacji: nickiego Ośrodka Kultury i grupy imperium muzycznego. Próbując www.sok.com.pl KONCERT ZESPOŁU DOMOWE MELODIE 21 marca 2014, Jelenia Góra Trójka muzycznych zapaleń- ta Roku 2012 wg uwolnijmuzyke. niu oka, w przeciągu ostatniego ców, którzy szturmem zdobyli ser- pl, Singiel Roku 2013 dla piosenki roku zagrali ich prawie 100, a sami ca słuchaczy w całej Polsce. Prze- “Grażka” wg czytelników onet.pl, jedynie skromnie powtarzają, ze mienili mieszkanie w studio na- Pierwsze miejsce utworu “Grażka” chcą "po prostu grać i śpiewać". graniowe i bez wsparcia wytwórni na Liście Przebojów Trójki, Najlep- wydali swój debiutancki album. Do sza Polska Trasa Koncertowa 2013 Organizator: Jeleniogórskie wyróżnień przyznanych zespołowi wg portalu Brand New Anthem, Centrum Kultury należą również: Debiut Roku 2012 Nagroda TransVOCALE 2013. Ich Więcej informacji: www.jck.pl wg portalu musicis.pl, Polska Pły- koncerty wyprzedają się w mgnie- 36 Ziemia Kłodzka nr 236 / marzec 2014 CHÓR ARMII ALEKSANDRA PUSTOVALOVA 23 marca 2014, Wrocław; 26 marca 2014, Jelenia Góra; 27 marca 2014, Lubin

Chór Aleksandra Pustova- operowych. W instrumentarium, ru usłyszymy dynamiczne, mar- lova liczy ok.60 artystów: śpie- oprócz klasycznego zestawu szowe pieśni wojskowe, rzewne waków, muzyków i solistów. W instrumentów orkiestry symfo- pieśni rosyjskie i ukraińskie oraz jego składzie zawsze śpiewa nicznej są również: akordeon i ballady ludowe. kilku solistów o głosach uzna- bałałajka. Tworzy to niesamowi- Informacje o biletach na: nych na światowych scenach te brzmienie. W wykonaniu chó- www.ticketpro.pl/

PIOTR NALEPA, BREAKOUT TOUR 29 marca 2014, Lubin Koncert opiera się na naj- „Na drugim brzegu tęczy", „Gdy- padła po sukcesie artystycznym lepszych piosenkach Miry Ku- byś kochał hej", „Poszłabym za Breakout Festiwal i wrażeniu, ja- basińskiej i Tadeusza Nalepy. tobą", a także nowych wersji „Do kie na Piotrze zrobiła śpiewająca To wyjątkowe wydarzenie dla kogo idziesz" i „Chciałabym być piosenki Miry wokalistka JEAN. wszystkich, ponieważ od lat Mira słońcem", które zostały nagrane Koncert odbędzie się w Centrum i Tadeusz występowali osobno i wydane na singlu rozpoczyna- Kultury Muza. (wyjątek stanowiły koncerty oko- jącym właśnie swój radiowy byt. Organizator: Centrum Kul- licznościowe). Teraz na koncercie Nad całością czuwa występu- tury Muza można wysłuchać obok siebie jący w tym koncercie syn Miry i Więcej informacji: między innymi: „Modlitwy", „Kie- Tadeusza - Piotr Nalepa. Decyzja www.ckmuza.eu dy byłem małym chłopcem", o powołaniu tego projektu za-

KONCERTY PASYJNE „STABAT MATER” 12-13 kwietnia, Zawonia

Koncerty w wykonaniu artystów, prezentacji na specjalnych wielkich spisane przez błogosławionego księ- uczniów i profesorów krakowskich sztandarach kopii Golgoty Jasno- dza męczennika Gerharda Hirsch- scen i szkół muzycznych. Koncer- górskiej Jerzego Dudy - Gracza, które feldera. Wydarzeniom artystycznym ty te odbędą się w byłym kościele będą jakby promieniami słoneczny- towarzyszyć będzie także specjalne ewangelickim, w „Świątyni Artystów” mi wychodzącymi od monumen- wydawnictwo. (www.swiatyniaartystow.pl), siedzi- talnego krzyża stojącego pośrodku bie stowarzyszenia i głównym obiek- sali, pod którym występować będą Organizator: Gmina Zawonia, cie gdzie realizują się działania kultu- artyści muzycy i śpiewacy. Na sztan- Więcej informacji: www.zawonia.pl ralne gminy Zawonia oraz otoczenia. darach z kopiami Golgoty Jasnogór- Koncerty będą tłem, oprawą dla skiej zamieszczone będą modlitwy

WYSTAWA „MIĘDZY ZIEMIĄ A NIEBEM” EWA DYAKOWSKA-BERBEKA i MACIEJ BERBEKA 6-29 marca 2014, Wrocław Wystawa „Między niebem a waną Papieżowi Janowi Pawłowi II. w Dolnośląskim Centrum Fotografii ziemią”, upamiętniająca tragicznie Wystawę przygotował i zaaranżował "Domek Romański". Wernisaż odbę- zmarłego wybitnego artystę plasty- syn Macieja i Ewy Berbeków, Stani- dzie się 13 marca o godzinie 17:00. ka i himalaistę. Znajdą się na niej foto- sław, który wraz z braćmi przejrzał grafie z wypraw i ekspedycji Macieja archiwum ojca, uporządkował je, Organizator: Ośrodek Kultury Berbeki oraz obrazy i sztandary jego wybrał i zeskanował zdjęcia. Przede i Sztuki we Wrocławiu żony, inspirowane wyprawami. Wy- wszystkim są to pierwsze, najważniej- Więcej informacji: stawie towarzyszyć będzie również sze ośmiotysięczniki, jak Annapurna, www.okis.pl film „Jasna Góra Annapurna” z 1984 Manaslu, Cho Oyu, K2, Mount Eve- r. dokumentujący wyprawę dedyko- rest. Wystawę będzie można oglądać Ziemia Kłodzka nr 236/ marzec 2014 37 WYSTAWA FOTOGRAFII TOMASZA WOLAKA „RIESE. IMPRESJE” 6 marca - 6 kwietnia 2014, Wrocław Ekspozycja fotografii autorstwa cji Roberta Bressona, która bazując fizycznego charakteru, nierozłącznie Tomasza Wolaka, będąca trzecią na idei współpracy z naturszczyka- splatając swe losy z tajemnicą Riese. odsłoną cyklu prezentującego rze- mi pomaga twórcy w odnalezieniu Wystawa można obejrzeć w Dolno- miosło i sztukę fotografii filmowej, „prawdy obrazu”. Nawiązując bezpo- śląskim Centrum Informacji Kultural- odsłania tym razem kadry w postaci średnio do tytułu wystawy, twórca nej OKiS. impresji, autorskich subiektów. Autor zmagając się ze specyficzną pracą Organizator: Ośrodek Kultury i ponownie poszukuje w obiektywie fotografa na planie zdjęciowym, kon- Sztuki we Wrocławiu, Więcej infor- spojrzenia człowieka – aktora – ama- certuje swe spojrzenie również na macji: www.okis.pl tora nawiązując do filmowej koncep- miejscach, nabierających dziś meta- XII EDYCJA WYSTAWY „ZNAD DUNAJU, WEŁTAWY i WISŁY. MEDALIERZY I ICH DZIEŁA” 21 marca - 27 kwietnia, Wrocław Idea organizowania corocznych wość poznania aktualnych trendów niezwykle interesujące prace. Są to wystaw zatytułowanych „Znad Du- i postaw artystycznych. XII wystawa dzieła bardzo różnorodne. Kuratorzy naju, Wełtawy i Wisły. Medalierzy i z cyklu Znad Dunaju, Wełtawy i Wisły. wystawy: Krystyna Zięba, Bronisław ich dzieła” zrodziła się w 2001 roku, Medalierzy i ich dzieła wprowadza Kowalewski. Wystawa została zorga- z inicjatywy prof. Jacka Dworskiego. widza w samo centrum współcze- nizowana w ramach Spotkań Wy- Każdego roku do udziału zapraszani snego medalierstwa europejskiego. szehradzkich. Wernisaż odbędzie się są artyści medalierzy z krajów układu Przedstawiciele czterech krajów: 21 marca o godzinie 17:00. wyszehradzkiego: z Czech, Słowacji, Josef Karol Höger i Roman Lugâr ze Organizator: Węgier i z Polski. Każdy z nich może Słowacji, Miroslava Varga z Czech, Ĕva Ośrodek Kultury i Sztuki zaprezentować 25 swoich dzieł zre- Varga i Szabo Virág z Węgier, Joanna we Wrocławiu alizowanych w ostatnich latach. Ten Bebarska, Alicja Majewska i Seba- Więcej informacji: system zaproszeń zapewnia możli- stian Mikołajczyk z Polski prezentują www.okis.pl MALOWNICZA ZIEMIA KŁODZKA. PEJZAŻE Z XIX I 1 poł. XX w. 21 marca 2014, Kłodzko Niezapomniana podróż po zie- widoki miasteczek i wsi przeniosą tutaj tworzących, wśród których mi kłodzkiej, po jej dolinach i górach, widza w nieistniejące już krajobrazy, wymienić należy J. Pausewanga, O. miasteczkach i wsiach, uwiecznio- których wspomnienie wywołuje zro- Müllera Hartau, Fr. Scholtza, G. Taube nych na płótnach (czasem karto- zumiałą nostalgię. Z kolei powstałe w czy A. Plontke. Wystawa obejmująca nach) malarzy tworzących w XIX stu- 1 poł. XX w. obrazy dokumentujące około 30 obrazów prezentuje część leciu i w 1 połowie wieku XX. Malo- piękno natury, w królestwo której z kolekcji malarstwa ze zbiorów Mu- wane pejzaże ziemi kłodzkiej przede wolna ingerują ludzkie wioski, sta- zeum Ziemi Kłodzkiej. wszystkim przybliżą zwiedzającym nowią okazję zarówno do konfron- Organizator: Muzeum Ziemi uroki regionu, czyniąc bardziej zrozu- tacji obecnego świata z minionym, Kłodzkie w Kłodzku, miałym jego genius loci. Przypomi- jak również umożliwiają poznanie Więcej informacji: nające weduty, często anonimowe warsztatu oraz wrażliwości artystów www.muzeum.klodzko.pl UFO – UNIKAT-FORMA-OBIEKT. WYSTAWA EUROPEJSKIEGO FESTIWALU SZKŁA PLAY WITH GLASS 2013 6 marca - 6 kwietnia 2014, Legnica „UFO – Unikat-Forma-Obiekt" odwiedziło ją prawie 3 tys. osób. Eu- cławskiej ASP powstał w 1946 r. jedy- to główna wystawa 2-giej edycji ropejski Festiwal Szkła we Wrocławiu ny w Polsce Wydział Ceramiki i Szkła. Europejskiego Festiwalu Szkła Play organizuje Galeria BB i Fundacja Fly Autorami projektu Play with Glass with Glass, organizowanego we with Art we współpracy z ASP we – European Glass Festival in Wrocław Wrocławiu. Prezentuje obiekty szkla- Wrocławiu, tamtejszym okręgiem są: Anita Bialic, Galeria BB oraz prof. ne w wykonaniu 16 artystów z 13 ZPAP oraz Gminą Wrocław. Jego Kazimierz Pawlak, Akademia Sztuk krajów Europy, dokumentując nowe premierowa edycja odbyła się w Pięknych im. Eugeniusza Gepperta kierunki i trendy światowego szkła 2012 r. Nie bez powodu odbywa się we Wrocławiu. artystycznego. Jej premiera miała we Wrocławiu – stolicy Dolnego Ślą- Organizator: Galeria BB miejsce jesienią 2013 r. w salach wy- ska – regionu o bogatej szklarskiej i Fundacja Fly with Art, stawienniczych Dworca Głównego tradycji, gdzie huty szkła działały już Więcej informacji: PKP, gdzie przez niespełna 3 tyg. w czasach średniowiecza, a we wro- www.galeria.legnica.pl 38 Ziemia Kłodzka nr 236 / marzec 2014

www.neratov.cz NOVĚ V NERATOVĚ DUBEN 2014 Měsíční zpravodaj Sdružení Neratov, o. s. ZVEME VÁS! Srdečně vás zveme na řemeslný jarmark v našich chráněných dílnách Kopeček, který nabídne výrobky lidí s postižením, ukázky lidových řemesel, loutkové divad- lo či koncert Sboru z hor. To vše v sobotu 12. dubna od 10 do 17 hodin v sídle dílen v Bartošovicích. - - - Na sobotu 12. dubna vás zveme také na koncert sboru Otakar z Vysokého Mýta v neratovském kostele. Sbor nabídne hudbu váž- nou i moderní, lidové písně či skladby z muzikálů. Koncert začne v 16 hodin, vstupné dobrovolné. - - - Neratovský obchod má novou otevírací dobu: VELIKONOČNÍ JARMARK UŽ SE BLÍŽÍ! Po-So 7:30-12:00 a 13:00-18:00 K jaru neodmyslitelně patří budete moct i pletení košíků Občerstvení bude laděno veli- Ne 9:00-16:00 Velikonoce, a k těm u nás zase a pomlázek. Přivítáme tu i ře- konočně, nabídneme vám třeba - - - stejně neodmyslitelně patří meslníky z okolí, kteří před- domácí máslové mazance, Pokračuje předprodej vstupe- Velikonoční řemeslný jarmark. vedou třeba zdobení vajíček, velikonoční nádivku a pro nek na koncert "Ave Maria a nej- Ten se koná vždy týden před řezbářství, výrobu dřevěných dospělé i lahodnou medovinu. krásnější spirituály" v podání oper- velikonočními svátky v sídle šindelů či práci kováře a kame- Jarmark se koná nikoli ní pěvkyně Edity Adlerové. Kon- našich chráněných dílen Kope- níka. Výrobky všech řemeslní- v Neratově, ale v sídle chráně- cert se uskuteční v našem kostele ček. Návštěvníkům na něm ků a našich chráněných dílen ných dílen Kopeček v Barto- 3. května od 14 hodin, vstupné nabízíme ukázky lidových řeme- budou samozřejmě i na prodej. šovicích v Orl.h., č.p. 15, asi činí 140,- pro dospělé, 50,- pro sel, výrobky lidí s postižením, Milovníci hudby se mohou šest kilometrů od Neratova. děti a 340,- pro rodiny. Před- velikonoční dobroty a hlavně těšit na už tradiční vystoupení Dveře Kopečku se v sobotu prodej a informace u Michaely spoustu pozitivní jarní nálady. Sboru z hor, který do svého 12. dubna návštěvníkům ote- Bednářové na tel. 494 599 157 Letos pro vás jarmark chys- repertoáru jistě zařadí i veliko- vřou v 10 hodin, jarmark bude a mailu [email protected]. táme na sobotu 12. dubna. Na noční koledy. Pro děti si zase probíhat až do 17 hodin. - - - co se tentokrát můžete těšit? loutkové divadlo Štafličky při- Vystoupení Sboru z hor začne Na náš web www.neratov.cz Otevřený pro vás bude pro- praví představení "Pomlázka v 11 hodin, loutkové divadlo přibyla záložka Ztráty a nálezy, stor našich chráněných dílen – pro Kašpárka". pak v 15:30. Ukázky řemesel najdete ji v sekci Aktuálně. Mo- uvidíte, kde se vyrábí keramika, A nebyl by to správný jar- a prodej výrobků a občerstvení mentálně v ní nabízíme třeba na- jak se tkají koberce a zpraco- mark, kdyby na něm chybělo budou k dispozici po celý den. lezené klíče nebo zámek na kolo. vává ovčí vlna, prohlédnout si něco dobrého k pití a jídlu. Vstup na jarmark je volný. - - - POMOZTE NÁM VYBAVIT NAŠI ŠKOLU TÁBORY V NERATOVĚ Práce na škole pro děti s postižením, kterou v září letošního roku otevřeme v Bartošovicích v Orl.h., jsou Na letošní léto chystáme do v plném proudu. Budoucí třídy se dočkají nových rozvodů, výmalby i nábytku, z přízemí do prvního patra Neratova dva tábory pro děti bude děti vozit výtah. Na některé náklady jsme již získali peníze od dárců, podpořili nás třeba Nadace s postižením. Budou určeny ne- ČEZ a firma ORSEN s.r.o. Řada věcí nám ale ještě chybí – do školy a družiny budeme potřebovat jen budoucím žákům naší vzni- třeba knížky pohádek a říkadel, spoustu fixů a pastelek, ale i koberec a police. Pokud máte doma věci, kající speciální školy, ale i dal- které byste do školy chtěli věnovat, budeme vám za ně vděční. Seznam všeho potřebného najdete na ším zájemcům. Více informací www.neratov.cz/skola/podporte-nas. Uvítáme i finanční dary na účet školy (č.3492094309/0800). a přihláška jsou k dispozici na Na jakýkoli dar rádi vystavíme i darovací smlouvu. Předem vám za vaši pomoc děkujeme! www.neratov.cz/skola. Ziemia Kłodzka nr 236/ marzec 2014 39

NA KOPEČKU UMĚJÍ I FUTRÁL NA BASU KRÁTCE O tom, že na Kopečku máme Z BŘEZNA chráněnou šicí dílnu, možná víte. Že její zaměstnanci jsou šikovní, je patrné z každé tex- tilní hračky, která z dílny vyjde. Ale věděli jste, že kromě pane- nek a koček dokáže naše dílna ušít i bytelný futrál na basu? Basa, kterou naše dílna tak- Na farmě na Vrchní Orlici se hle pěkně obalila, patří členovi narodila první telata a jehňata. Sboru z hor a poslechnout si Až pojedete z Bartošovic do Ne- ji budete moci třeba v sobotu ratova, můžete se u nich zastavit 12. dubna na Velikonočním ře- a zkusit je přes ohradník podrbat. meslném jarmarku právě na - - - Basa ve svém novém kabátku Kopečku! Nadace ČEZ nám věnovala finance na nákup nové pračky V BRNĚ SE BESEDOVALO O NERATOVĚ do naší chráněné dílny Pradlenka. Besedu s názvem "Na křídlech O slovo se podělili paní i na dotazy z publika. Poslu- Nadaci za štědrý dar mockrát andělů" o našem kostele, obno- Polívková z diecézního muzea, chačů dorazilo tolik, že se do děkujeme! vě vysídlené vsi, pomoci lidem pan Rechlík coby autor návrhu sálu muselo donést několik ži- - - - s postižením a mnoha dalších nového liturgického vybavení dlí navíc, atmosféra však zůstala Obyvatelé našeho Domova se věcech, které s Neratovem sou- našeho kostela a náš pan farář komorní a přátelská. Organi- vypravili na návštěvu do chrá- visejí, uspořádalo v březnu Josef Suchár, během povídání zátorům i účastníkům besedy něného bydlení DaMPi v Hradci brněnské Diecézní muzeum. se promítaly fotografie a došlo za milé setkání moc děkujeme. Králové. Při posezení nad dobro- tami se setkali s kamarády, kteří NERATOVŠTÍ SI VYPLAVALI MEDAILE v Domově dřív bydleli, a prohlédli Velký důvod k hrdosti a osla- start se tedy postavili aspoň ne- z úspěchu v závodech, plavou si i prostory DaMPi. vám měli v březnu v našem oficiálně – a doplavali první! nejen pro radost, ale utužují si - - - chráněném bydlení – čtyři naši Toho všeho naši plavci dosá- tak i svou fyzičku. V královéhradeckém divadle Drak "borci" totiž přivezli z plavec- hli i zásluhou pravidelného tré- Moc jim proto k medailím se konala derniéra představení kých závodů v Náchodě hned ninku. Díky finanční podpoře gratulujeme a za pozvání na Romeo+Julie=VSL, které nacvi- tři medaile a navíc i vědomí, Nadace České spořitelny totiž závody a milé fandění děkuje- čili obyvatelé Domova s herci ze že mohli mít i čtvrtou! od loňska jezdí do bazénu me panu Haklovi z TJ Delfín sdružení Jiné jeviště. Hra měla Závody "Modrá stuha měs- v Ústí nad Orlicí. A jak je vidět Náchod! u publika velký úspěch a z násled- ta Náchoda" pro zdravotně né diskuse vyplynulo, že to možná postižené se konaly v náchod- nebylo úplně poslední představení ském krytém bazéně. Závodilo a můžeme doufat v další reprízu! se na 50 metrů, připravena - - - byla i štafeta družstev. V Domově se slavily hned dvo- My jsme do soutěže vyslali je 55. narozeniny. Jubilanty byli Pavlu, dvě Evy a Lukáše. Vši- Marta a Tibor a jejich společná chni závodili ve volném stylu oslava se neobešla bez občerstvení a dopadli výborně. Lukáš si vy- a hudebního doprovodu našeho plaval zlato, Pavla stříbro a Eva ,,DJ Lukina". K. bronz! Štafetu si bohužel - - - zkusili jen mimo závod, pro- Psalo se o nás v týdeníku Res- tože byla určena pro družstva pekt a v časopise Rozmarýna – dvou mužů a dvou žen. Na Zleva: Eva V., Eva K., Pavla a Lukáš a oba články se moc povedly! NOVĚ V NERATOVĚ Měsíčník Nově v Neratově vydává Sdružení Neratov, o. s., připravuje Zdenka Burešová. Vychází vždy první týden v měsíci. Archiv měsíčníku je k dispozici na www.neratov.cz. Kontakt: Sdružení Neratov, o. s., Bartošovice v Orl.h. 84, 517 61 Rokytnice v Orl.h. Tel. 494 599 157, e-mail: [email protected]. 40 Ziemia Kłodzka nr 236 / marzec 2014 Atrakcje turystyczno-kulturowe Beschreibung der touristischen Attraktionen Popisy turistických zajímavostí Twierdza Kłodzka i labirynty. Uzdrowisko Polanica - Zdrój. 9 Najcenniejsze dzieło nowożytnej 14 Bije tu 5 źródeł mineralnych, a chlu- architektury obronnej w Polsce bą uzdrowiska jest woda mineralna z XVII-XVIII w. Zobaczyć tu moż- „Staropolanka”, uhonorowana go- na ogromne bastiony i komnaty, dłem „TERAZ POLSKA”. a z przewodnikiem przejść frag- mentem ciągnących się kilome- trami podziemnych chodników minerskich. Z tarasu widokowego 16 rozciąga się wspaniały widok na całą Ziemię Kłodzką. Kłodzko, ul. Grodzisko 1, tel.: 074 / 867 34 68

13

Drewniany kościół w Kamień- Kladsko - náměstí. Kladská czyku. Drewniany kościół pw. św. radnice ze 16. století, umístěná Michała z 1710 r. We wsi znajduje uprostřed svažitého náměstí B. się również kilka chat będących Chrobrého, byla mnohokrát přesta- przykładem budownictwa wiejskie- vována. Vedle radnice stojí votivní go z XVIII w. Die Glatzer Festung und die mariánský sloup. U vchodu do Holzkirche in Kamieńczyk Laby­rinthe. Das wertvollste Werk radnice spatříme barokní kašnu se (Steinbach). Die Holzkirche St. der neu­zeitlichen Verteidigungsar- sochou dvouocasého lva. Kurort Polanica - Zdrój (Bad Michael stammt aus 1710. Im Dorf chitektur in Polen aus dem 17. und Altheide). Hier gibt es fünf Heilqu- befinden sich auch einige Bauern- 18. Jahrhundert. Zu sehen sind hier ellen, und der Ruhm des Kurortes hütten, die Beispiel der Dorfbebau- gewaltige Bastionen und Kasemat- 15 ist die Heilquelle „Staropolanka“, die ung des 18. Jh. sind. ten, und mit dem Reiseleiter kann mit dem Emblem „TERAZ POLSKA / Kamieńczyk - kostel. Dřevěný man einen Teil der kilometerlangen JETZT POLEN“ geehrt wurde. kostel sv. Michala z roku 1710. unterirdischen­ Miniergänge besich- Polanica - Zdrój - lázně. Ve V Kamieńczyku­ se nachází také tigen. Von der Aussichtsplattform městě a okolí vyvěrá pět minerál- několik chalup, které jsou příkladem genießt man eine herrliche Aussicht ních pramenů. Chloubou lázní je venkovské architektury 18. století. auf das ganze Glatzer Land. stáčená minerální voda Staropolan- Kladsko - vojenská pevnost ka, která získala ocenění v soutěži a minérské chodby. Kladská pe- Teraz Polska. 11 vnost je považována ze nejcennější Most gotycki św. Jana na Mły- dílo novodobé obranné architektu- nówce w Kłodzku. Wybudowany ry 17. - 18. století na území ­Polska. w 1390 r., połączył wyspę Piasek ze 17 Spatříme zde mohutné bastiony Starym Miastem. Przetrwał nienaru- a objemné kasematy. Zpřístu­pně­ szony liczne powodzie dotykające na je také část několik kilometrů Kłodzko dzięki, jak głosi legenda, dlouhého labyrintu minér­ských zaprawie z dodatkiem jajek. Ka- chodeb. Z vyhlídkové terasy se mienną balustradę wieńczy sześć rozprostírá nádherný výhled na grup z figurami świętych. Kladskou kotlinu. Die gotische Brücktor­brücke Schloss-Park-Anlage in Między­ Rynek w Kłodzku. XIV-wieczny über dem Mühlgraben in Kłodzko lesie (Mittelwalde). Reste der ratusz w środku pochyłego pl. (Glatz) wurde 1390 errichtet und Uzdrowisko Duszniki - Zdrój. gotischen Burg mit dem Schwarzen Chrobrego, wielokrotnie przebudo- verband die Sandinsel mit der Alt- Uzdrowisko, które swym pobytem Turm und die ­Schlossresidenz im Re- wywany. Obok w 1620 r. wzniesiono stadt. Der Legende nach überstand uświetnił F. Chopin oraz siedziba naissance-Barockstil. In einem Flügel wotywną kolumnę Maryjną w oto- die Brücke unberührt zahlreiche zabytkowej fabryki papieru. ist ein Hotel eingerichtet. czeniu świętych. Przy wejściu do Überschwemmungen in der Stadt Kurort Duszniki - Zdrój (Bad Międzylesie - hrad a zámek. ratusza widnieje barokowa studnia dank dem Mörtel mit Eiweißzuga- Reinerz). Ein Kurort, in dem F. Cho- Zbytky gotického hradu s Černou z lwem z dwoma ogonami. be. Die Steinmauer zu beiden Seiten pin ein Konzert gab und wo sich der věží, renesanční dvůr a barokní Der Ring in Kłodzko (Glatz). der Brücke ist mit sechs Heiligenfi- Sitz der historischen Papiermühle zámek. Jedno křídlo zámku je ada- Das Rathaus aus dem 14. Jh. in gurengruppen geschmückt. befindet. ptováno na hotel. der Mitte des steil ansteigenden Kladsko - gotický most sv. Duszniki - Zdrój - lázně. V Dusz- Zespół zamkowo-pałacowy Chrobry-Platzes wurde mehrmals Jana na kanále Młynówka. Most nikách se svého času léčil hudební w Międzylesiu. Pozostałości go- umgebaut. Daneben wurde 1620 byl postaven v roce 1390 a spojuje skladatel F. Chopin, podle něhož je tyckiego zamku z Czarną Wieżą oraz die Mariensäule errichtet. Am Ein- historickou část města s městskou pojmenován klavírní festival, který renesansowo-barokową rezydencją gang ins Rathaus steht der barocke částí Wyspa Piasek. Jeho kamenné zde každoročně probíhá. Zajíma- pałacową. W jednym skrzydle urzą- Brunnen mit dem doppelschwänzi- zábradlí zdobí šest barokních vým objektem ve městě je historic- dzony jest hotel. gen Löwen. soch. ká papírna z počátku 17. století. Ziemia Kłodzka nr 236/ marzec 2014 41

Uzdrowisko Lądek - Zdrój. Kletno - Medvědí jeskyně. Jed- Kurort Długopole - Zdrój (Bad Leczenie w Lądku Zdroju (najstar- na z nejkrásnějších krápní­kových Langenau). Es ist ein reizvoller szym uzdrowisku w Polsce) oparte jeskyní v Polsku. V usazeninách na Kurort, der für das ­ausgezeichnete jest na 7 źródłach termalnych wód dně jeskyně byly nalezeny kosterní Mineralwasser „Długopolanka”,­ ab- leczniczych. Jego główną atrakcję pozůstatky zvířat ze staršího období gefüllt in Szczawina (Neubrunn) bei stanowi wybudowany w roku 1678 čtvrtohor, mezi nimiž převládají ko- Bad Langenau bekannt ist. zabytkowy Zakład Przyrodoleczni- sti medvědů jeskynních. Prohlídka Długopole - Zdrój. Půvabné czy „Wojciech”, w którym obecnie s průvodcem vede chodbami s lázeňské středisko, známé zásluhou mieści się basen leczniczy i pijalnia unikátní krasovou výzdobu. chutné minerální vody Długo- wód mineralnych. Rezerwat „Wodospad ­Wilczki” polanka, stáčené v nedaleké vsi w Międzygórzu. Najwyższy wo- Szczawina. 18 dospad na Ziemi Kłodzkiej. Woda spada tu obecnie ze skalnego progu na wysokości 21 m i płynie dalej Uzdrowisko Kudowa - Zdrój. głębokim kanionem. Pierwotny Eksploatacja 5 źródeł mineralnych las dolnoreglowy rosnący wokół stanowi podstawę balneoterapii wodospadu objęty jest ochroną w tym uzdrowisku, ponadto ważne i stanowi krajobrazowy rezerwat przejście graniczne z Czechami. przyrody. Kurort Kudowa - Zdrój (Bad 21 Kudowa). Die Wasserförderung 28 aus fünf Heilquellen bildet die Kurort Lądek - Zdrój (Bad Lan- Basis der Balneotherapie in die- dek). Die Behandlung in Lądek Kompleks pałacowo-parko- sem Kurort, der gleichzeitig ein - Zdrój (Bad Landek) - dem ältesten wy w Bożkowie. W centrum wsi wichtiger Grenzübergang mit Kurort in Polen - basiert auf 7 Termal- w 1708 r. wzniesiono barokowy Tschechien ist. heilquellen. Seine Hauptattraktion pałac, który przebudowano w II Kudowa - Zdrój - lázně. Léčba v bildet die 1678 erbaute Naturheilan- połowie XIX w. Do pałacu przylega těchto lázních, které leží u význam- stalt „Wojciech“(früher „Marienbad“), park z pawilonem ogrodowym. ného hraničního přechodu s Českou in der sich heute ein Heilbad und W pobliżu stoi barokowy kościół św. republikou, se opírá o využití zde- eine Trinkhalle befinden. Piotra i Pawła z oryginalną amboną jších pěti minerálních pramenů. Lądek - Zdrój - lázně. Léčba v w kształcie łodzi. Lądku Zdroji (nejstarších lázních v Schloss - Parkanlage in Boż- Polsku) je založena na využití sedmi ków (Ecker­sdorf). In der Mitte des termálních pramenů léčivých vod. Dorfes wurde 1708 ein barockes Nejznámějším objektem ve městě Schloss erbaut, das in der 2. Hälfte je historická budova léčebného 24 des 19. Jh. umgebaut wurde. Das zařízení Wojciech, ve kterém se na- Schloss ist von ­einem Park Umge- chází bazén s termální vodou a hala ben, in dem ein Gartenpavillon k pití léčivých vod. Naturschutzgebiet „Wodo- steht. In der Nähe befindet sich die spad Wiczki” w Międzygórzu barocke Kirche „St. Peter und Paul“ 19 („Wölfelsfall in Wölfelsgrund). Der mit der originellen Schiffskanzel. Wölfelsfall ist der höchste Wasserfall Bożków - zámek. V centru im Glatzer Land. Das Wasser stürzt vesnice Bożków byl v roce 1708 Bazylika Nawiedzenia NMP 21 m tief und fließt weiter in einer vybudován barokní zámek, který w Wambierzycach. Wambierzyce engen Schlucht. Der Gebirgswald, ve 2. polovině 19. století prošel zwane „Śląską Jerozolimą” to znany der die Gegend um den Wasserfall komplexní přestavbou. K zámku ośrodek pielgrzymkowy, związany bewächst, steht unter Naturschutz přiléhá­ park se zahradním paviló- z kultem cudownej figurki Matki 23 und bildet ein Landschaftsnatur- nem. Nedaleko zámku stojí barokní Bożej z Dzieciątkiem z II połowy XIV schutzgebiet. kostel sv. Petra a Pavla se zajímavou w. Nad wsią wznosi się bazylika, do Jaskinia Niedźwiedzia w Klet- Międzygórze - vodopád na kazatelnou ve tvaru lodě. ­której wejścia prowadzą monumen- nie. Jedna z najpiękniejszych pod říčce Wilczka. Nejvyšší vodopád v talne schody. względem szaty naciekowej jaskiń oblasti Kladska. Voda padá ze skal- Mariä Heimsuchung - Basili- Polski. W osadach na dnie jaski- ního prahu výšky 21 metrů a dále ka in Wambierzyce (Albendorf). ni odnaleziono wiele szczątków plyne hlubokou soutěskou. Vodo- Wam­bierzyce (Albendorf) - das kostnych zwierząt plejstoceńskich, pád spolu s okolním horským lesem „Schlesische Jerusalem“ genannt wśród których dominują kości v byl vyhlášen přírodní rezervací. - ist ein bekannter Wallfahrtsort, niedźwiedzi jaskiniowych. Wraz der mit der Verehrung der Gna- z przewodnikiem przechodzi się denfigur der Muttergottes mit labirynt korytarzy, podziwiając dem Jesuskind aus der 2. Hälfte unikalne stalaktyty i stalagmity, des 14. Jh. verbunden ist. Das Dorf 30 kaskady i draperie kalcytowe. überragt die Basilika, zu deren Bärenhöhle in Kletno (Klessen­ Eingang monumentale Stufen grund). Es ist eine der schönsten Szczeliniec Wielki. Wspinając się hinauf­führen. Tropfsteinhöhlen in Polen. In den po kamiennych schodach z Karłowa Wambierzyce - bazilika Navští­ Ablagerungen des Höhlengrundes zdobyć można wierzchowinę najwyż- vení Panny Marie. Wambierzyce, fand man zahlreiche Knochen 26 szego szczytu Gór Stołowych (919 m často nazývané slezským Jeruza- eiszeitlicher Tiere, vor allem von n.p.m.). Trasa zwiedzania prowadzi lémem, jsou známé poutní místo Höhlenbären. Mit einem Führer Uzdrowisko Długopole - Zdrój. między piaskowcowymi formami spojené s kultem zázračné sošky kann ein Labyrinth von Korridoren Urokliwy kurort, znany z wyśmieni- skalnymi i głębokimi szczelinami, Panny Marie s dítětem, pocházející mit phantastischen Stalaktiten, tej wody mineralnej „Długopolanka” dochodzącymi do 17 m. Z punktów z 2. poloviny 14. století. Nad vesnicí Stalagmiten, Kalzitkaskaden und rozlewanej w Szczawinie nieopodal widokowych podziwiać można roz- se tyčí mohutná bazilika, k níž vede -drapierungen besichtigt werden. Długopola Zdroju. ległą panoramę Sudetów. široké schodiště. 42 Ziemia Kłodzka nr 236 / marzec 2014

Große Heuscheuer. Indem man Rozhledna na Velké Sově. Muzeum prof. J. Wittiga v von Karłów (Karlsberg) aus die Stu- Nejznámější rozhledna v Dolním Nowé Rude. Expozice približující fen hinaufsteigt, gelangt man zum Slezsku, stojící na Velké Sově (Wiel­­ osobnost prof. Josepha Wittiga höchsten Gipfel der Heuscheuer ka Sowa, 1015 m n. m.), nejvyšším (1879-1949), významného nemec- (919 m ü.d.M.). Der Besichtigung- vrcholu Sovích hor (Góry Sowie). kého teologa, filosofa a spisovatele, srundweg führt zwischen Sandste- Z rozhledny lze obdivovat panorá­ autora kroniky mesta Nowa Ruda. infelsenformen und tiefen Klüften 32 ma sudetského pohoří od Králic­ Provozovatelem muzea je Nadace (bis 17 m). Von den Aussichtspunk- kého Sněžníku až po Sněžku. obnovy Noworudska. V objektu je ten kann man das Panorama der Befestigungen in Srebrna k dispozici byt a 7 lužek pro hosty. Sudeten bewundern. Góra (Silberberg). Die gewaltige www.domwittiga.ng.pl Velká Hejšovina. Stezkou ve- Festung, die den Ort und das Tal 34 Wittig-Museum, Haus des be- doucí po kamenných schodech überragt, ist eins der interessante- deutenden deutschen Theologen, z vesnice Karłów lze vystoupit na sten Bauwerke der Militärarchitek- Philosophen und Schriftstellers, nejvyšší vrchol Stolových hor - Vel- tur in Polen. Sie wurde als strenges Verfassers der Chronik von Neurode kou Hejšovinu (Szczeliniec Wielki, Gefängnis genutzt. Während des / Nowa Ruda und Schlegel / Słupiec. 919 m n. m.). Nachází se zde skalní letzten Krieges wurde hier das Das Haus der kreativen Arbeit nach labyrint tvořený pískovcovými útva- Gefangenenstraflager „Oflag VIII B“ Joseph Wittig benannt. Zur Ver- ry a rozsedlinami, jejichž hloubka Eingerichtet. fügung steht eine Wohnung und dosahuje 17 metrů. Z několika vyh- Srebrna Góra - pevnost. Podziemia w Osówce. To najcie- zusätzlich 7 Übernachtungsplätze. lídek můžeme obdivovat rozlehlé Mohutná pevnost, tyčící se nad kawszy i najdłuższy udostępniony Das Haus wird von der Stiftung zur sudetské pohoří. městečkem Srebrna Góra a stej- kompleks podziemnych korytarzy, Erneuerung der Region Nowa Ruda nojmenným horským sedlem, wybudowany w ramach programu geleitet. patří k nejzajímavějším objektům RIESE. Cel prac utrzymywany był w ta- 31 vojenské architektury na území jemnicy. Do dziś wielu historyków Polska. Později sloužila jako těžké spiera się co do przeznaczenia tych 27 vězení a během druhé světové války podziemnych i naziemnych obiek- byl v jednom z jejích fortů zřízen tów, które powstały w Górach Sowich zajatecký tábor pro důstojníky w czasie II wojny światowej. Oflag VIII B. Unterirdische Stadt in Osówka (bei Wüstewaltersdorf). Das ist der interessanteste und längste zugängliche Komplex der unterir- 33 dischen Korridore, die im Rahmen des Programms RIESE gebaut wur- den. Das Ziel der Arbeiten wurde geheimgehalten. Bis heute sind sich die Historiker nicht einig, we- lche Bestimmung diese ­Objekte über- und untertage, die während des 2. Weltkrieges im Eulengebirge Bystrzyca Kłodzka. Zachowany Ratusz w Nowej Rudzie. Na entstanden sind, haben sollten. został tu średniowieczny układ środku rynku już w XV w. wznie- Podzemní komplex Osówka. urbanistyczny: czworoboczny rynek siono pierwszy ratusz. Zbudowany Nejzajímavější a nejrozsáhlejší z prostopadłymi ulicami i ratuszem w XIX w. posiada rozczłonkowaną zpřístupněný soubor podzemních wzniesionym pośrodku w XIV w. bryłę. W płn. narożniku nad misą chodeb a nadzemních objektů, Obok znajduje się ­baroko­ ­wa figura fontanny umieszczona jest kamien- budovaný za druhé světové války v św. Trójcy z XVIII w. Pręgierz z 1556 na figura św. Floriana. oblasti Sovích hor v rámci programu r. stanowi jeden z nielicznych przy- Rathaus in Nowa Ruda (Neu- Riese. Účel tohoto komplexu je kładów ­autentycznych zabytków rode). In der Mitte des Rings wurde dodnes zahalen tajemstvím. dawnego sądownictwa. schon im 15. Jh. das erste Rathaus Bystrzyca Kłodzka. Město, jehož errichtet. Das aus dem 19. Jh. be- centrum si zachovalo původní stře- sitzt einen zergliederten Kör­per. In 35 dověkým půdorys - centrální čtver- der Nordecke des Rings befindet cové náměstí s kolmo vedenými sich ein Brunnen mit der Figur des Wieża widokowa na Wielkiej ulicemi a radnicí postavenou v po- Johannes des Täufers. Sowie. Sztandarowa wieża wido- lovině 14. století. Vedle radnice stojí Nowa Ruda - radnice. Původní kowa na Dolnym Śląsku - najpięk- barokní socha sv. Trojice z 18. století. radnice byla uprostřed náměstí niejszy wolnostojący obiekt tego Pranýř z roku 1556, stojící na Malém v Nowé Rudě postavena již v 15. typu. Umiejscowiona została 1015 náměstí, je jednou z mála původních století. Dnešní radnice, pocházející m n.p.m. na Wielkiej Sowie, najwy­ památek starého soudnictví. z 19. století, má členitý prostorový ższym szczycie Gór Sowich, z któ- Bystrzyca Kłodzka (Habel- tvar. Do severního nároží budovy je rego można podziwiać panoramę schwerdt). Hier ist das mittelal- zasazena kašna s kamennou sochou Sudetów od Śnieżnika po Śnieżkę. terliche, städtebauliche System sv. Floriána. Aussichtsturm auf der Wielka Muzeum prof. J. Wittiga w No- erhalten geblieben: der viereckige Fortyfikacje w Srebrnej Górze. Sowa (Hohen Eule). Der führende wej Rudzie. Dom-Muzeum prof. Ring mit senkrecht verlaufen- Potężna twierdza wznosząca się Aussichtsturm in Niederschle- Josepha Wittiga, wybitnego nie- den Stra­ßen und dem im 14. Jh. nad miejscowością i przełęczą jest sien - das schönste, freistehende mieckiego teologa, filozofa i pi- ­errichteten Rathaus in der Mitte. jednym z najciekawszych obiektów Objekt dieser Art. Er steht auf dem sarza, autora Kronik Nowej Rudy Daneben befindet sich die barocke architektury militarnej w Polsce. höchsten Gipfel des Eulengebirges, i Słupca. Dom prowadzi Fundacja Figur der Dreifaltigkeit aus dem 18. Wykorzystywano ją jako ciężkie der Hohen Eule - 1015 m ü.d.M., Odnowy Ziemi ­Noworudzkiej. Do Jh. Der Pranger aus 1558 ist eins więzienie. Podczas ostatniej wojny von dem man das Panorama der dyspozycji mieszkanie oraz dodat- der wenigen Beispiele der authen- urządzono tu jeniecki obóz karny Sudeten vom Scheeberg bis zur kowo 7 miejsc noclegowych. tischen Denkmäler des früheren „Oflag VIII B”. Schneekoppe bewundern kann. www.domwittiga.ng.pl Gerichtswesens. Ziemia Kłodzka nr 236/ marzec 2014 45 46 Ziemia Kłodzka nr 236 / marzec 2014