Dwaalgasten in Groningen

Bert de Bruin en Anne van Dijk

In de loop van de tijd zijn er een boek en een moeten overtuigd worden van de juistheid van

atlas verschenen over de vogelbevolking van de determinatie. Omdat veel soorten vaak

de provincie Groningen (van Klinken & van moeilijk herkenbaar zijn vereist dat een gede-

Scharenburg deze bundel). In De Grauwe Gors tailleerde beschrijving (tijdens de waarneming

liefst foto of worden regelmatig artikelen gepubliceerd, die gemaakt), met een een geluids-

meestal over “gewone” soorten handelen. Be- opname.

paalde ontwikkelingen zijn immers beter te Er zijn veel mensen die een door hen gevon-

volgen aan de hand van zulke gewone soorten. den soort waarvoor een beschrijving noodza-

Dit is niet zo bij de zeldzaamhedenof dwaal- kelijk is voor aanvaarding, niet of onvoldoende

gasten. Op het verschijnen van dergelijke vo- beschrijven. Voor een goede beschrijving moet

weten moet gels is over het algemeen geen peil te trekken. men waar men op letten. Als door-

Men kan hooguit stellen dat bepaalde weers- slaggevende kenmerken ontbreken, kan de

omstandigheden en perioden in het jaar de CDNA niets anders doen dan het geval afwij-

soorten te- zelf kans vergroten dat bepaalde hier zen, terwijl voor de waarnemer vaststaat, recht komen. dat zijn of haar waarneming wel degelijk klopt.

In dit artikel indruk hoe Ook de zich wel Ie- geven wij een van het vergist waarnemer eens.

gesteld is met de dwaalgasten van onze provin- dereen kan zich laten verrassen door het ver-

die door in keerd inschatten de of onder cie, een groeiende groep vogelaars van grootte ver-

Nederland en in Groningen worden gevolgd. schillende lichtomstandigheden verschillende

Het "twitchen", het willen zien van zeldzame kleuren zien. Ook zijn de afbeeldingen in de soorten, wordt populairder. Veel mensen vin- veldgidsen niet altijd accuraat. Dit geldt vooral

die den het leuk om een zeldzame vogel te zien of voor soorten erg moeilijk te herkennen zijn,

beter ontdekken. zoals Raddes of nog, te een Boszanger een vrouwtje

De leidraad bij onze bespreking is de Com- Blauwvleugeltaling. Voor gemakkelijker te

missie Dwaalgasten Nederlandse Avifauna, de herkennen soorten als Koereiger of Scharrelaar

CDNA. Deze landelijke commissie onder ver- zijn ook beschrijvingen nodig, maar dat zal antwoordelijkheid van de Nederlandse Ornitho- over het algemeen minder problemen opleve-

logische Unie en de Dutch Birding Association ren.

(DBA) beoordeelt alle voor Nederland zeldza- Daarnaast zijn er vogelaars die hun waarne-

me en schaarse soorten (Dutch Birding 9:141- mingen uit gewoonte - of uit principe - niet

142). Zij toetst beschrijvingen, geluidsopnamen indienen bij de CDNA. Ook zeldzame soorten en foto’s aan de meest recente kennis op het diein de waarnemingenrubriek van De Grauwe gebied van herkenning van vogelsoorten. Dat Gors worden vermeld, worden vaak niet inge- levert aanvaarde stuurd. Hoewel dat iedereen gevallen op, een betrouwbare, voor een eigen controleerbare en gedegen documentatie van keuze is, is dat jammer. Enerzijds kunnen

Ook statis- een bijzondere waarneming. komt het hierdoor zeer zeldzame gevallen voor de

dat aanvaard worden. onder- voor gevallen niet Dit tiek verloren gaan, anderzijds kan een kan moeite sneu zijn voor degene die de heeft waardering van het voorkomen van bepaalde genomen een beschrijving in te sturen, maar zeldzame soorten ontstaan. Als iedere dwaal- betekent niet dat de betroffen die ook per se waarne- gast gezien wordt daadwerkelijk zou ming niet juist is. De leden van de commissie worden ingediend, dan zou het goed kunnen

56 Het vrouwtje Slechtvalk. Schildhoek-oost20 februari 1988. Foto Simon Bijlsma & Steven Ruiter

Reiderwolderpolder zomer 1993. Foto Hans Hut

57 Brilzeeëend. Eemshaven november-december 1982. Foto Klaas Kreuijer

Taigaboomkruiper. Groningen maart 1987. Foto Bert de Bruin

58 dat de commissie besluit bepaalde soorten niet opduiken. Zo dook in maart-april 1981 een

langer te behandelen en daarmee aan te geven Zwartkeellijster midden in de stad Groningen

datbedoeldesoort een regelmatige verschijning op. Maar bepaalde gebieden zijn meer in trek

is in Nederland. Dit laatste is gebeurd met bij dwaalgasten dan andere, en niet alleen soorten als Poelruiter, Roodkeelpieper, Grote omdat er meer door vogelaars gezocht wordt.

Voor de echte de Pieper en Roodmus. Maar uitgangspunt blijft Groningen zijn toplokaties

dat de CDNA de status van een soort beziet op Lauwersmeer, de Eemshaven en de voor pu- basis van aanvaarde gevallen en niet van mel- bliek ontoegankelijke eilanden Rottumeroog en dingen. Rottumerplaat. Dit komt onder andere door de

is die heerst de de Een ander aspect van dwaalgasten herkomst. rust er en geschiktheid van

Zoals in de landen om ons heen is er in Neder- biotopen, maar vooral door de ligging. Deze

land een levendige handel in vogels, legaal en gebieden liggen langs de kust waar de meeste

illegaal. Bepaalde soorten die in grote aantallen gestuwde vogeltrek plaatsvindt. Aangezien de die uit ingevoerd worden en maar weinig trekgedrag meeste dwaalgasten soorten zijn koers

is vertonen zullen, als ze in Nederland vastgesteld geraakt zijn in de trekperiode, de kans op

worden weinig kans maken op aanvaarding als het aantreffen van bijvoorbeeld een Roodstuit-

wordt zwaluw de kust dan in het binnen- wilde vogel: de kans op ontsnapping langs groter

veel groter geacht dan de kans dat de soort land.

hier op eigen kracht is gekomen. Uiteraard De Lauwersmeer en de Eemshaven en enkele

bestaan op dit gebied veel twijfelgevallen. Bij binnenlandse gebieden zijn door hun overeen-

die gevallen probeert de commissie een zo komstige biotopen (open wetlands met veel objectief mogelijk oordeel te vormen. slikvlaktes) voor steltlopers extra aantrekkelijk.

Wat landelijk geldt, geldt ook voor de provin- Deze soorten vinden op trek in deze gebieden

cie. We volgen de beslissingen van de CDNA rust en voedsel. Regelmatig kan men hier grote

aantreffen de waar die Groningen betreffen. Naast de soorten groepen met daartussen nodige

die behandeld worden door de CDNA zijn er zeldzaamheden. Hiervan zijn een aantal mooie

mei 1987; één nog een aantal schaarse soorten die binnen het voorbeelden, zoals 29 op plaats

terrein vallen van het landelijke Bijzondere

Soorten Project-niet broedvogels van SOVON en de DBA. Die soorten hoeven echter voor

het grootste deel niet beschreven te worden.

Bovendien blijven er een aantal regionale zeld- zaamheden, zoals de Noordse- en Grauwe Pijl- stormvogel, die door geen enkel project of in- stantie behandeld worden. Omdat dergelijke gevallen niet worden beschreven zijn zij moei- lijk controleerbaar. Om goed zicht te krijgen op de status van de Groninger dwaalgasten wordt op dit moment gewerkt aan een kritische soortenlijst van Groningen (de Bruin & de

Bruin in prep). Deze zou onder toezicht moe-

commissie: ten staan van een speciale een pro- vinciale zeldzaamhedencommissie.

Groningertrekpleisters.

Foto Leo Boon Dwaalgasten kunnen op elke denkbare plaats Gestreepte Strandloper.

59 aanwezig in de Lauwersmeer een Roodkeel- ke gemeente kan bogen op waarnemingen van strandloper (nieuw voor Nederland), drie een Zwartkeellijster, een Alpenheggemus, een

Breedbekstrandlopers, tientallen Temmincks Noordse Nachtegaal, een Baardgrasmus en een

De hier- Strandlopers en een Steppevorkstaartplevier. Dwerggors? meest logische verklaring

De plek geniet sindsdien landelijke bekendheid voor is dat er veel vogelaars wonen, die tijdens als het "Roodkeelplasje". Of 10 mei 1988 op hun dagelijkse bezigheden en korte middagpau-

drie Grauwe ze-excursies in het zeil houden. Ook dezelfde plaats; een Grote en een oogje

Franjepoten, meer dan 100 Temmincks en een zijn er vogelaars die er speciaal op uit trekken

Gestreepte Strandloper. Bovendien zat op deze in deze gemeente. Als men dat vaak genoeg plek eind jaren 80 jaarlijks een Grote Grijze doet wordt de kans groter tegen een zeldzaam-

Snip. Deze waarnemingen, overigens voor zo- heid aan te lopen. Het is vaak een kwestie van ver het beoordeelsoorten betreft alle aanvaard geluk maar ook van volharding en kennis. door de CDNA, spreken boekdelen.

Groninger Ook de Eemshaven kan zich beroemen op een Een blik op de lijst aantal "harde" soorten: een Brilzeeëend (zie pagina ..), de befaamde Giervalk, een Klein Van de 321 soorten van de Groninger lijst be-

Waterhoen, een Blonde Ruiter, een Kortteen- handelen we alleen de zeer zeldzame gevallen,

tien An- leeuwerik en een Kleine Zwartkop. die minder dan maal zijn vastgesteld.

Met biotopen als bosgebied is het in Groningen dere schaarse soorten vallen tussen wal en zwakker gesteld. Er wordt vaak gevogeld maar schip. Vogels als Zwarte Ooievaar, Breedbek- er worden weinig zeldzaamheden gevonden. strandloper, Bladkoning en Kleine Vliegenvan-

Een uitzondering is de stad Groningen. Hier is ger komen in deze bespreking niet aan bod. Ze

Wel- worden wel een keur aan zeldzaamheden vastgesteld. zijn zeldzaam, maar jaarlijks waar-

genomen. Soorten als Grote Tabel 1. Soorten die tien keer of minder in Groningen zijn vastgeste;d; Trap en Notekraker zijn typi- het aantal waarnemingen, en graad van zeldzaamheid:N=nationaal, sche invasiegasten; er zijn P=provinciaal (meer dan 50 gevallen in Nederlandin deze eeuw), datum tientallen en plaats van de eerste waarneming. waarnemingen van

bekend maar niet van elk

55 P IJsduikerUsduiker dec 1974 Lauwersoog jaar. De soorten nieuw voor

8 P Noordse Pijlstormvogel aug 1981 Rottumerplaat Nederland worden apart

3 N Stormvogeltje nov 1894 Hornhuizen (vangst) besproken. De rest wordt

5 P 1973 Westerbroek Wouwaap apr weergegeven in tabel 1. 6 P Kwak jun 1900 Zuurdijk (geschoten)

3 N jun 1984 Nieuwe Statenzijl Ralreiger Nieuw voor Nederland

3 P okt 1973 Uithuizermeeden KoereigerKoerelger * Grauwe Pijlstormvogel. Op 2 P Zwarte Ibis okt 1982 Hoogkerk 15 oktober 1900 op het wad 7 P Flamingo aug 1987 Lauwersmeer bij Hornhuizen toen daar nog 1 N Fluitzwaan nov 1986 Lauwersmeer werd gevangen (Ardea 58:5). 6 P Dwerggans janJan 1989 Noordpolderzijl Aan de Noordzeekust tegen- 4 P Zwarte Rotgans mrt 1976 Lauwerpolder woordig in het najaar een Branta berniclabernlcla nigricans regelmatige verschijning. In 3 N Amerikaanse Smient mei 1977 Lauwersmeer

Groningen zijn nu twee ge- 1 N Amerikaanse WintertalingWintertallng apr 1988 Lauwersmeer vallen bekend. Het tweede Anas crecca carolinensiscarollnensis in 1993. 2 N Blauwvleugeltaling apr-mel 1988 Eemshaven was augustus * Siberische 8 2 N Ringsnaveleend nov 1973 Paterswoldse Meer Taling. Op

1 N BrilzeeëendBrilzeeeend nov-dec 1982 Eemshaven maart 1909 in de eendenkooi

1 N Bastaardarend mei 19761976 Rottumerplaat nabij Hornhuizen(Limosa.58:

60 69-72). In Nederland zijn nu

1 N Steenarend 1975 Zuldwolde apr negen gevallen bekend.

1 N Giervalk 1987 Eemshaven * jan-apr Roodkeelstrandloper. Op 29 1 N Klein Waterhoen 1990 Eemshaven aug-sep mei 1987 in het Lauwersmeer 1 N KleineKlelne TrapTrap jan 1907 Dollard {Dutch Birding 10:178-182). 1 N Griel nov 1907 Finsterwolde Nog steeds de enige voor 11 N Vorkstaartplevier mei 1990 Eemshaven Nederland en ook in het 1 N Steppevorkstaartplevier meimel 1987 Lauwersmeer Westpalearctisch gebied is dit 5 N Gestreepte Strandloper mei 1988 Lauwersmeer een echte kraker. 2 N Blonde Ruiter mei 1986 Lauwersmeer * Turkse Tortel. In 1950 bij 5 N Grote Grijze Snip juljut 1987 Lauwersmeer Musselkanaal (Ardea 58: 56). 2 N Poelsnip sep 1984 Lauwersoog Tegenwoordig een gewone 3 NN Grote Franjepoot aprapr19871987 Lauwersmeer de Turkse Tor- 5 PP KleinsteKlelnste Jager 1978 Ter Apel (vondst) verschijning; heeft in de deze 8 P Vorkstaartmeeuw dec 1977 Lauwersoog tel loop van

vanuit het zuidoosten 2 P KleineKlelne Burgemeester apr 1980 Lauwersoog eeuw 3 P Witwangstern meimel 1988 Hoeksmeer (2 ex.) Europa gekoloniseerd.

6 P PapegaalduikerPapegaaldulker dec 1917 WesternielandWesternleland (vangst) * Alpenheggemus. Op 17 en

? N Steppehoen 1863 invasie 18 april 1986 in Groningen Sneeuwull 1981 1 N Sneeuwull mrt 1981 DelfzijlDetfzljl {Dutch Birding 9: 162-167). 1 N Ruigpootuil okt 1975 Farmsum (vondst met ring) Mei ’86 was ook nog een

9 P Nachtzwaluw apr 1921 Rottumeroog geval op Terschelling. Deze 5 P Bijeneter jul 1991 Rottumeroog (5 ex.) twee waarnemingen zijn nog 1 N Grijskopspecht feb-mrt 1960 Haren steeds de enige voor Neder- 2 N Kortteenleeuwerik meimel 1992 Lauwersoog land. 8 P Grote Pieper okt 1982 Usquert Pieper Usquert * Rode Rotslijster. 22 en 23 2 N Noordse Nachtegaal meimel 1977 Rottumeroog april 1951 in Borgercompag- 3 N Roodsterblauwborst meimel 1984 Eemshaven nie (Limosa 31: 188-190). 1 N Blonde Tapuit jun 1991 Rottumeroog Dit is nogsteeds de enige 1 N Goudlijster sep 1949 Hornhuizen (vondst)

voor Nederland. 4 N Krekelzanger junJun 1976 ZuidlaardermeerZuldlaardermeer * Van 31 6 P Waterrietzanger sep 1983 Eemshaven Zwartkeellijster.

1 N Orpheusspotvogel meimel 1993 Rottumeroog maart tot 3 april 1981 in

1 N Baardgrasmus mei 1986 Groningen Groningen {De Grauwe Gors

2 N KleineKlelne Zwartkop mei 1983 Eemshaven 9(1): 31). Nog steeds de 19711971 4 P SperwergrastnusSperwergrasmus aug Rottumerplaat enige voor Nederland.

3 N Grauwe FitsFit’s sep 1986 Noordpolderzijl * Balkankwikstaart Motacilla

1 N Iberische meimel 1988 Ter 1 Tjiftjaf Apel flava feldegg. Op 10 mei Phylloscopus collybita brehmi 1988 in Delfzijl {Dutch Bird- 1 N Pallas' Boszanger nov 1989 Eemshaven ing 12: 1-2). Een ondersoort 4 P Taigaboomkruiper okt 1982 Warffum uit het zuidoostelijk deel van 1 N KleineKlelne Klapekster mei 1955 Termunten het Westpalearctisch gebied. 2 N Roodkopklauwier jun 1991 Rottumeroog Het blijft de enige voor Ne- 1 N Roze Spreeuw sep 1973 DelfzijlDelfzljl derland. 1 N Roodoogvlreo okt 1985 Rottumerplaat (vangst)

1 P Witstuitbarmsijs dec 1990 Groningen Op naar de 350 5 P Grote Kruisbek okt 1982 Lauwersoog

1 NN Bosgors meimel 1989 Eemshaven

Als men de tabel overziet 3 P Dwerggors nov 1983 Lauwersoog valt behalve reeks 1 N Wilgegors jul 1977 Rottumerplaat (vangst) een specta-

61 Dankwoord

Onze dank gaat uit naar Koen van Dijken, En-

no Ebels en Klaas Kreuijer voor commentaar

op de tekst en het leveren van foto’s.

Balkankwikstaart. 10mei 1981 Groningen. Foto Leo Boon

soorten meeste culaire iets anders op. De soor-

1980 ten (60%) werden pas na voor het eerst in de provincie vastgesteld. Dat wordt onder meer veroorzaakt door sterk verbeterde deter- minatieliteratuuren door de gebruikte optische apparatuur. Veel vogelaars gaan tegenwoordig niet zonder telescoop de deur uit. Met een Literatuur. flinke dosis veld- en boekenkennis wordt naar- stig gezocht naar bijzonderheden. Een moeilijk van den AB. 1990. De van herkenbare soort als de Roodkeelstrandloper Berg oorsprong dwaalgasten, Dutch Birdlng, Vogels nieuw in Nederland. Ede. was wellicht nooit gevonden zonder telescoop van den Berg A.B. 1993. Lijst van Nederlandse Vogelsoor- en een goed steltloperboek. Zo is het aantal ten 1993. Santpoort-Zuld. soorten van de provincie Groningen vooral Boekema E.J., P. Glas & J.B, Hulscher 1983. Vogels van gedurende de laatste jaren gestegen naar 321. de provincie Groningen. Wolters-Noordhoff/Bouma’s Men kan aannemen dat het pla- redelijkerwijs Boekhuis, Groningen. fond niet bereikt is. Soorten als Geelsna- nog van den Brink H„ J. Furda, J. van Klinken & K. van Scha-

Kleinst velduiker, Waterhoen, Steppekievit, renburg 1992. Vogelatlas van Groningen. Vereniging Dougalls Stem, Zwarte Zeekoet, Bruine Bos- Avifauna Groningen, SOVOV district Groningen, Provin-

cie zanger en Bergfluiter kunnen in de toekomst Groningen, Groningen. De Commissie de Nederlandse Avifauna 1970. Avi- opduiken in Groningen. voor

fauna van Nederland, Ardea 58. In de toekomst weten we meer. Voorlopig kan Van IJzendoorn E.J. 1987. CDNA nu DBA commissie. niet anders gedaan worden dan zoeken en nog Dutch Birdlng 9:141-142 eens zoeken. Ooit halen we de 350.

62