NL NATIONAAL PARK LAUWERSMEER DAG- EN NACHTKAART NATIONAAL PARK LAUWERSMEER Ruige natuur en een open landschap. Grazige graslanden, rietvelden en moerasgebieden zijn een eldorado voor ganzen, water- en rietvogels, stelt­lopers, lepelaars en roofvogels. Grote grazers, Schotse hooglanders en konikpaarden, kruisen je pad. Alleen schelpen in de bodem verraden nog dat je op een voormalige zeebodem loopt. Dit is het Nationaal Park Lauwersmeer, hier moet je geweest zijn.

www.lauwersmeer.groningen.nl BIJZONDERE DIEREN UNIEKE PLANTEN De dieren die in het Nationaal Park Lauwersmeer Ontdek alles van het gebied en ga eens op wonen maken de omgeving nóg mooier. Kom ze struintocht onder leiding van de boswachter. bezoeken in hun natuurlijke habitat. DUINDOORN MOERASWESPENORCHIS Naast het feit dat de oranje bessen van de In augustus kleuren de graslanden in het noordelijke LEPELAAR duindoorn prachtig zijn om te zien, vormen ze lauwersmeergebied wit van een klein orchideetje: De lepelaar is een opvallende verschijning met zijn ook een voedselbron voor lijsters. In het najaar de moeraswespenorchis. Het plantje is zeldzaam witte verenkleed en opvallende snavel. De vogel trekken deze vogels vanuit Scandinavië naar hun en wettelijk beschermd. Het houdt van een zonnige broedt op de Waddeneilanden, maar komt naar het overwinteringsgebied en maken een tussenstop in het standplaats en vochtige bodem. Je ziet vooral wespen Lauwersmeergebied om te foerageren, zoekend Lauwersmeergebied. En precies dan zijn de bessen van op de bloemen - daar dankt het zijn naam aan - maar naar garnalen en stekelbaars. Vanaf eind augustus de duindoorn rijp! ook zweefvliegen, kevers en mieren. verzamelen honderden lepelaars (ouders en jongen) zich in het Lauwersmeer voor hun tocht naar het ROERDOMP OTTER RIETORCHIS RIET overwinteringsgebied in West-Afrika (Mauritanië De roerdomp is een wat gedrongen geelbruine reiger Eind jaren tachtig was de otter uitgestorven in De Rietorchis is in mei en juni volop aanwezig. Deze Riet is van groot belang als broedgelegenheid en omstreken). en bijzonder schuw. Zodra er gevaar dreigt, neemt hij Nederland. Maar na het uitzetten van otters in NP orchidee is beschermd, maar kijken of fotograferen voor rietvogels, zoals de baardman, gors, snor en zijn paalhouding aan. Stokstijf rechtop staand tussen Weerribben-Wieden in de Kop van Overijssel, begon ZEEAREND mag natuurlijk. Het is een opvallend roze orchidee, met rietzanger en als schuilplaats voor het schuwe het riet valt hij nauwelijks op. Roerdompen broeden de otter aan een opmars naar het noorden. En met Horen doe je deze vogel bijna niet, donkerrode strepen of stippen op de lip. porseleinhoen en de roerdomp. Maar het riet in het uitgestrekte rietmoeras en het dreunende succes! Sinds enkele jaren is er een popu­latie van maar zien des te beter. Als de zeearend beschermt ook de oevers (oeververdediging) tegen hoempen, baltsgedrag van de mannetjes, is vanaf dit prachtige waterdier in het Lauwers­meergebied met gespreide vleugels door de lucht afkalven door golfslag en stroming. maart tot en met juni te horen. Op zijn menu staan aanwezig en ze voelen zich thuis! zweeft, is hij minstens twee meter kikkers, vissen, grote insecten en ‘s winters ook breed en een meter lang. Sinds 2010 WILDE PEEN muizen. SCHOTSE HOOGLANDER EN KONIKPAARDEN broedt deze ‘vliegende deur’, zoals zijn Wilde peen is de voorouder van onze eetbare waspeen. Als Staatsbosbeheer niets zou doen, zou het bijnaam luidt, in het Lauwersmeer. In juli en augustus is deze plant met zijn bijzondere BRANDGANS Lauwersmeergebied langzaam in bos veranderen. witte bloemschermen volop aanwezig en overal te zien De brandgans is een compacte gans en goed herken­ Daarom worden grote grazers ingezet. Het konikpaard in de bermen van het Lauwersmeer. baar aan zijn zwarte hals en wit gezichtje. Deze is zo’n opslagmaaier. Door zijn graaswerk helpt hij, gans broedt op Spitsbergen, maar overwintert met samen met de Schotse hooglander, het gebied open en duizenden in het Lauwersmeer. In voor- en najaar, bosvrij te houden. tijdens de vogeltrek, kun je zo maar op één dag 30.000 brandganzen zien overvliegen, een indrukwekkende ervaring. G E D A W P

D KWASTW Waddenzee ALLAR EG Als je denkt dat het Lauwersmeergebied EDIJK OUDEZE

- K R J E I T D S K I J - ’s nachts slaapt, heb je het mis. E I W P S D NT A BA KU A ST H WE C K G PIETERUREN S US WESTERNIELAN T- LAUWERSOO n K e J K av EN I Het gebied heeft een bruisend nachtleven! U er h V D Ve A S - T H N E E W E G

Z D E E U

W D O WEG G R U E E

O T W S WIER K HUISTER J -

I D ROEK D. ASTR. Veel dieren komen ’s nachts uit hun schuilplaats omdat ze zich I HO W I ENG E OFD- ER W G ST W R E A A A T D W in het donker veiliger voelen. Andere gaan op pad omdat hun A D N E . M A N E W W R W WEI S D E R JISTER T S E prooidieren nachtdieren zijn. Sommige planten zijn afhankelijk R E D T R G E T A E N G R E S D F N - E IE L D W A N

R

M van nachtvlinders en insecten. Gelukkig is het Nationaal Park D DIJ . E KSTERW BR A OE K N SUEROO ST M ERW E . B S

E O

ORNUIEN H

T I

O Lauwersmeer een plek waar het nog echt donker wordt, er is I W O E

E

W S R G

W E T

W

G E E

W R G OU E E

DE R D E D

L G I E J nauwelijks lichtvervuiling. Dat heeft het gebied het predicaat PO K W G S ST W TE

E KLOOSTERUREN R E W N W

E G E G

- KRUISWE R Dark Sky Park opgeleverd. Kom de duisternis ervaren! R E E T H S G

T E

K S

Y I

T W D I

L

R W

I E

A E N WEG L L E A E- HO H. G D RN E O T E

MA FD A K I D N W S W E Y N TR A R S E R TE K D NS N T D S ATIITEITENENTRUM VA E OR N H N T - A T C H

UG S R U B G E A W E OSSUUR E P K R I W S R P E E E W E W OMMELAND N O S

R T . B . ER B E G R W W . B N E G G r E E O R. S U De Kolken W G G G IE R a W PERSEUS G J E L E u a R l K E T ia I ST A n m RN W a N r HO E T t N e I o U t

A K c s

G O G h M

I T B t g E

S j W

E L E S

W i R E R A W W D H r DW E S E n A E

T G e U l K O N M ilene A s o O - te

SKÂ B rm S N S a M RID S TE ar OOSTEROST WEI E RWE S RWE G E I SK EI M R A

ÂNS RW S

E W A K O X

 G L E U

E E N G G OOSTMAORN N M R S IE W W H N E R

R U ANUM E R E

E GRI J E I - ESONSTA SSLOOT G I

T Z E W T

S E

W S

W E L R

O E I

CASSIOPEA E W

I E O S E I L

E A G W

EW K E R A R N EA STIEM T R G H S E E T S EENRUM E B W R Z J I R W E wintoc ht S e r E

E N s N a D I C G W N W R n a H WEEEN A E E r m G E H A POOLSTER E D o r M W E G I L A e t o t R

O E h P H W OORN K s S P E

N c W r DE T L T N S R N o D u RASKE O S ULRUM E I A E T R u V J E O S N W G a O b E a S Y D W E r r N O T WANDELEN MET L E t e - - R W E I N - E t E S S IEL G R W T T BR e lo S E E IR. A.J. VAN DEN i af N R . RTE R W P -B EG GROTE BEER E R

BA - W G LEENS r RW

T e E

- E GTS e M

- S A D U S A AIKESHOF I S W w R DE STERREN N N

E MARNEW e N M EG T E I Vlinderbalg IERUIEN E E A g E E W n A P P V R i KLEINE BEER S O

E E

W L A LG A S s t E G D A n

B E H V H P W

a e B N L R R

I C E IE E

e A ASINA N

B L S T M l P D G Wandelen in het donker is een speciale E R H

O . E E

O L IN C M l

s I

AL A E S

E H W E WE WIER W R a L

E D N D

s G N

J E R

PARK G E A R a r

L E E VALG W

W O

H I W E G n

E

ervaring. Ene donker is het in het Nationaal T DIJ E E I N K G a

E E U ST T O

. o I I ILS W H K S N S P S W - T

M TE R NSTER G Park Lauwersmeer! LaatB je ogen wennen aan WEG LEE AA RE STR. DOLFIJN I D HOOFD MENSINEWEER E E KO H. de duisternis. ArmaturenW in hetA gebiedI- zijn L EI Jaap L DW D R E - EA E W A M R G P G E aangepast om zo min mogelijk licht­ver­vuiling E R AELSTOK N N N - T A I O D Deensgat I O T L W r O S S E R G e S U IL te veroorzaken. In het donker zie je weinig van t E B N W T G UIT E

s K E E F S E Mensingeweerster n W

N E W A e . S H

l C N je directe omgeving, terwijl verlichte objecten A TERW S

E EG E N T Loopdiep

- P S t

A

E P M h in de verte goed waar­neem­baar zijn en je N A M A c PROINIALE WE

E W N K o

t

P S K

I R H E r

O N A E

G Hunsingo- A A A A I R e enige ijkpunten. RBij een heldere hemel kun je E D E STERRENBEELDEN N A t - R ER R R E E E L s E R W M D T kanaal K e T W O L

O . R E C S I je natuurlijk oriënteren op de sterren! Beleef A EK a h E U E N R T - r M f e G E W N N M P E h B W E T W

I E E u R E N A N G R K i W A EK Grote Beer is een groep sterren Lauwersmeer, is de Melkweg H S W L s A N A N W W de donkerte in Nationaal Park Lauwersmeer; O WEI E N L te EG

U R I

S S A r WARUIEN R W S E T A

M A E I E N

E R t T LD S S R A L E P - E h S

aan de noorderhemel, waarvan te zien als een lichtere baan A V W N T L E kijk naar de sterren met de volkssterrenwacht c L -

K A S W J D E E I o S . G S E E

P T N t Z W

E E N S K R E OUTKAMP A E e L

de duidelijkste sterren samen langs de nachtelijke hemel. C K . E T M E G en loop mee met de boswachter. A L R w A

H S A VL W R W A R A u - N K l L S U T UURIK A K E LA de steelpan vormen en makkelijk Sterrenstelsel de Melkweg E I E a o G O I o T S R p H E IE w R D T d C W Z ie K D F S E K OUWERIL p aan de hemel te vinden zijn. Er bestaat uit 200 en misschien wel E L O R O R. O S K I T G H N E Jachthaven SS E is zeker geen beer in te zien 400 miljard sterren! E N W W N R IT IJ IO LÂ E O N Hunzegat T en de naam, ook die van Kleine H TA P G S M SOUWERIL

T R.

A

A G Beer, stamt waarschijnlijk uit de Perseus bestaat uit twee uit K A KA T R TT L A N U T E S E SI K N R S B A D O U MA BAKKERS- K R Griekse mythologie. elkaar lopende ‘strengen’ van Z G R FDSTRAAT ER E

OO HO W R PLEIN E - WANDELROUTES DARK SKY PARK LAUWERSMEER K H G CHUR O O

- CH FD E

IL O

R L W S

sterren. De jaarlijkse regen E H W. E G

D

G D

T O EWE E

S O R L

B E

I E T G W H

E V Kleine Beer ligt met zijn rug naar van vallende sterren rond half E ZU A

S I A D D L

A W N I

A G S 1 3 5 A T W de Grote Beer. Dit sterrenbeeld augustus, de ‘Perseïdenregen’, DONKERSTE FIETSPAD VAN NEDERLAND T NIJE FAERT BALLASTPLAATBOS L E ER S - E Rechteind W N N G

is veel kleiner en minder helder is naar dit sterrenbeeld IJ G Wie durft? In de Kollumerwaard ligt misschienL wel W Wandeling langs de Nije Faert bij Esonstad. Je kunt over Loop eens de wandelroute door het Ballastplaatbos. W E S

 E E Z CHA L

F N E E I W P IJ W G J H S I W Z J - G LV - A E - S E EST Kromme LS T E R Winsumer- en misschien daarom wel minder genoemd omdat de meteorieten het donkerste fietspad L van Nederland. Het is er echt de dijk wandelen, maar ook beneden langs het strand. Soms kom je langs donker water, soms zie je lichten in de R D L I E VL F W I N T IE Z

N E D O U R G T O E S I I U E Raken diep W J Middelgat R O

bekend. De bekendste ster die dan schijnbaar vanuit dit aardedonker en er is geen enkeleR lichtbron zichtbaar. Ervaar hoe donker het water ’s nachts is! verte. Spannend, vooral als het een beetje waait! L RD T

E L N P IJ E H K S E Â S

D T C N E

R T deel uitmaakt van de Kleine Beer sterrenbeeld komen. Het fietspad begint aan de Kwelderweg en komt uit op de R

W R A

G E - O

E G S -

K O is de Poolster. Kleine Beer lijkt Hooge Zuidwal. Daar zie je de verlichting van Zoutkamp, 4 HAVEN VAN LAUWERSOOG D 6 ZOUTKAMPERRIL W N J G IT I

E TE D E

E R R S

O W

I E J L G

op een steelpan waarvan de steel Dolfijn is een klein en niet heel de gasvlam van Grijpskerk en in het zuidoosten de gloed Een rondwandeling in de avond langs de haven van Wandel eens over de Strandweg vlakbij Zoutkamp langs A

S P N

A D R O Dokkumer N E A aan de bodem zit. helder sterrenbeeldje, te vinden van de stad Groningen. I Lauwersoog is een bijzondere ervaring. De verlichting de Zoutkamperril waar je een prachtig zicht op het S N M D T

A M N E Djip R

vlak bij de heldere ster Altair in W A van boten, de lampen van de haven en de sluis en in E verlichte bedrijventerrein van de vissershaven hebt. E ENWIERUM N V I M TERW S E GS E 2 N L A G Cassiopeia is een grote ‘W’ aan het sterrenbeeld Waterman. EZUMAZIJL deE verte kun je Schiermonnikoog zien liggen. Vanaf de Als je je omdraait, zie je de Willem Lodewijk van Nassau L R L I D R S O W SAAKSUM D A U I T N

E W de nachtelijke hemel en ook het Het is even zoeken, maar EenJAAC rondwandelingJAAC Hbij Ezumazijl. Lopend langs het N parkeerplaatsE bij de Hoek van Bant heb je een mooi zicht Kazerne en de molen van Vierhuizen. p M HPAAD PAA R KWELERWE die T

E D M W SLIKWEG E U

S M

E T W E

hele jaar te zien (circumpolair). prachtig als je hem vindt, want donkere water zie je de verlichting en de gasvlam van op de verlichteI haven van Lauwersoog. Vanaf het strand - G R E S

t E - R R D E i A W - LAUWERIL W A T W P T S e EINE L Cassiopeia bevindt zich ‘in’ het lijkt echt op een springend Oostmahorn. (De Rug), heb je een mooi zicht over het water vanK het Je kan het hele jaar door een wandeling met een I T E L N A R E

LE G E S N

Dokkumer SW R S

Lunegat N E M

de Melkweg. Op heel donkere dolfijntje. Nieuwe Robbengat en de havenlichten. boswachter ondernemen. I Kijk voor een overzicht van de E W

W G

U Muntsjesylster Ryd

Grutdjip D A

R E

W E - - Â O G K

plekken, zoals het Dark Sky Park L activiteiten op www.np-lauwersmeer.nl. R E K A

D W K E N ÂL M T E

DYK D R Y P.

E S L

D P G U D A E L

Y W S A E

I S J I

K I N S N

O E EL Z - E KOLLUMERPOMP CTR W AWEG N TE - VA G EN R N S EERWER

E S E WIN OOS D T D R M ER W TE W A EN

N WE U W N R

S G . I

L E W

A . G U E

R W E W N .

L R N G

E E E E

Mâllersgraefsgat D T

S E S

T E I N

L M T

- ST

T RA U R

U

S

I W

G O EG LS EE

K E R N A K G

A O E Y TO K AALSUMER RENSMAW W WE OLEOE

S G L

D T D

er W A N

U

m D I E G

MUNNEKEIL Krommekolk S J E

m E W

T K

e R I G W Û STE DIJ E .

w SOEN K N M s B W E

ld Alddjip H NTA- A C S R M

O T - L E R B A D EG TIL E E A R BOVEN STERW E E D

N D A M d S A

S E D L R y W N E F r O W E W O s E E G U IJ I EI A IN d R L U SW G n - a N A - R A E W OOSTER l EG j DE R L i

L G Z W N E R N S

D JK O EMAW. E I W EG A D ENEW WARSTERMOLEN W Kommerzijlsterriet IK L O

W D G R E A U O E

R S A T T O E R S U E G W E R R T Y O T - - D E S LD W E W R E d s W E A R W y t A E B R W Nije ER R u E D G E O u G G r E - E E W M G G S R . O Swemmer R G E u E R W d O

E U W G W e D -

EPAA YTS H E R L

L D D

REL W L - C E W E

P I NIEOE T A

I G I

U A R J AIK M A S J E K E A F K D A U O G O

L W B G U W O

R H E L I A D E EEGS KKE NIE

R R T O R W E ER O OST DA

T S W ER - D

W Sylster Ryd E l -W M d A o G l A E

R c Y a KOMMERIL E R L D G A E n D h

G I N r J E D R s K t

G E e r W I L - W t EG y W E Â A s ers

E d Lauw P

N S E p R

S N G d E P T ry m

U wars E NOORERRIET A D o e N A L KOLLUM P D D R

R e O E W D T G H E A G E WEAST E D EI W A AW A W M R . IJ S R PA E O L G E F .D. E D V W R . A N O M L W S I N N ER A J

G E U E N PIETERIL T G

O W WE

R U SWARTE-OUWOUE Sân- B E E LEMAWEI R M AL W SW T De Rijd E

O o WEI U E Z c R

W EN AM h E wielen G u U K t i - R-

E J E

E E d D ENS ZUID G E e EM E A- G r - r AN E HEEREBUREN e F A N m

E L u A S H s A A M n

A T O W a

R EG

M K E r C G T E F M R H E S W W . W

I D C G C W IJ Y E E O E K H URUM - T G R G T W T E S W

W H C E . M A W Zijldiep S G R E S F E - G O RA I A e r N M E P B SU HESS i T - N d K A I e A I l R E J RST E d I

O S VO E . O T FOAR . G D W D Y EI W S - E E . K E P R Kommerzijlster- W O W

E E Z U N AENSEIN I Z N

S E E W N N D LIMBG. STIRUM- V D I E O

S N J

W N E E A

I A G L D

T V L O J N

R V T D G E J diep IJ

E . H I S K E R K H R

- T U Z W

AARD N S W T WEG

. . I D S T S Y E O E

H V T U I

R E D

E

A E . R RIPSKERK D E

.

. R B De Dwinger E U T

N

W R W D R I O S

WEI WILHELMINA- E T Langdeel NIEIL JK E S E - G W - E G H E PARK E R D R L E E DEL O ude E G WEN O M N ISLIET T S H L G NOORORN S. G A T

S V E E H G E I R E

U W

E D L D E A

W U D

E TR W I W E EK J H

- E S

M E E N K A W R G T

R E S D E A M E

G S R A L L T De Lauwers G O - W -

R U -

N T DB A

A ER B W S G E W EG NE R N t G A A PA ie LO . D ATWE R H RA GH RIESEST N N G A E IRWE STR. RAATWE S E E D T EL W H OF SS G G IJK . T EG HO K E L S W I W FO HEIR R LAGE UNESCO WERELDERFGOED DE WADDENZEE HET NATIONAAL PARK LAUWERSMEER Unesco Werelderfgoed de Waddenzee is een van de laatste getijdengebieden van de wereld en een uniek voedselgebied voor vogels en zeehonden. Boek eens een zeehonden­ Het Nationaal Park Lauwersmeer is een vermaard vogelgebied, waar tocht om de dieren in hun eigen leefomgeving te bekijken. Trek je hoge gympen aan vogelaars vanuit de vogelkijkhutten de duizenden trek- en watervogels en ga wadlopen met een gids en ervaar de stilte. Liever bodembeestjes zoeken op de Engelsmanplaat of aanwezig zijn bij het uitzetten van zeehonden? Het kan allemaal! kunnen bespieden, met de indrukwekkende zeearend als bonus. Natuur­ www.waddenland.groningen.nl liefhebbers kunnen hun hart ophalen in deze nieuwe wildernis, waar op de NATIONAAL PARK SCHIERMONNIKOOG voormalige zeebodem zeldzame orchideeën en parnassia bloeien en Schotse Het eiland heeft een groot duincomplex en een bijzondere sfeer en natuur. Dagelijks te bereiken met de veerboten Rottum en Monnik vanuit de haven van Lauwersoog. Fietsen hooglanders en konikpaarden de grote vlaktes begrazen. Een uniek gebied mogen mee voor een heerlijke fietsdag en het unieke eilandgevoel. Vanuit Oostmahorn is dat goed te verkennen is dankzij een netwerk van wandel- en fietsroutes het eiland ook per catamaran bereikbaar. www.vvvschiermonnikoog.nl en vanaf het water. Maar er is meer. Kitesurfen, windsurfen, varen of In de haven van Lauwersoog staat Het Informatie Paviljoen (HIP). Gastheren en -vrouwen juist luieren op een van de strandjes. Leuke en leerzame activiteiten ontvangen bezoekers en geven informatie over achtergrond en mogelijkheden in de ruime voor kinderen en hun ouders. Aan de andere kant van de dijk de stoere omgeving van het Nationaal Park Lauwersmeer, het Nationaal Park Schiermonnikoog en UNESCO Werelderfgoed de Waddenzee. Waddenzee, Unesco Werelderfgoed. Uitvaren vanuit Lauwersoog en zelf oesters rapen, zeehonden spotten of wadlopen. Een duurzaam gevangen visje eten in Lauwersoog of Zoutkamp. En dan ook nog het Nationaal Park Schiermonnikoog op drie kwartier varen. Drie bijzondere natuurgebieden zo vlak bij elkaar is een zeldzaamheid! En zo verbazend dichtbij.

ZEEAREND VLONDERPAD VISSEN WANDELEN Het verblijf van een paartje zeearenden in het Nationaal Park Lauwersmeer Tussen Lauwersoog Dorp en de zeehaven ligt een zwevend Viswater genoeg in het Lauwersmeergebied. Brasem en blankvoorn komen Eindeloos wandelen door de ruige natuur van Nationaal Park Lauwersmeer. is een groot compliment voor het gebied! In 2011 brachten ze er voor het vlonderpad met een avontuurlijke picknickplaats. Zittend veel voor, maar ook snoekbaars. Voor bootvisserij zijn er stekken in de Zet de auto op één van de parkeerplaatsen en wandel het avontuur eerst een jong groot. Bijnaam voor de roofvogel is ‘de vliegende deur’ en op de picknickbank hang je boven het water en zie je Zoutkamperril of het diepe water van de Slenk. Aan de Strandweg langs de tegemoet. De gemarkeerde routes variëren van 2 tot 7,5 km en de naam bij de Vlinderbalg kun je zien waarom. Daar is de zeearend op ware grootte watervogels, libellen en ’s avonds jagende vleermuizen. In de Zoutkamperril zijn gratis trailerhellingen aanwezig. Voor vissen vanaf de oever verraadt al wat er verwacht kan worden, bijvoorbeeld Hooglanderroute, afgebeeld in een landmark van Cortenstaal. bosrand, op een plek waar veel orchideeën bloeien, is een is een waadpak aan te raden. Kijk voor de regels en benodigde vergunning op Konijnenroute, Orchideeënpad of de Vogelroute. Lekker wandelen met je orchideeënvenster. Een prachtige plek voor mooie foto’s! www.np-lauwersmeer.nl trouwe viervoeter. In het Lauwersmeergebied kun je op de informatie­borden zien of de hond los mag, vast moet, of helaas niet mee mag. Op de kaart vind je ook alvast een aantal locaties . Vanuit het Activiteitencentrum VAREN De Bosschuur biedt Staatsbosbeheer een groot aantal excursies aan. Ben je het liefst op het water te vinden? Er liggen vier jachthavens aan Ga op zoek naar vlinders, konikpaarden, lepelaars of vleermuizen. Kijk op de het Lauwersmeer: het Lunegat in Dokkumer Nieuwe Zijlen, Jachthaven website naar een activiteitenoverzicht www.np-lauwersmeer.nl Lauwersmeer in Oostmahorn, Hunzegat in Zoutkamp en het Noordergat bij Lauwersoog. Het meer van 2000 hectare heeft recreatiesteigers en kleine Duindoornroute eilandjes, waar aangelegd kan worden. Vaar via de staande mastroute langs Marneroute Dokkum naar Leeuwarden of langs Groningen naar Delfzijl. Via de Robbengat- sluis is de Waddenzee bereikbaar. Konijnenroute www.varen.groningen.nl Natuurpad Mindervalidenroute Diepsterbosroute Vogelroute Kiek over Diek fietsroute

G E D A W MUSEUMHAVEN HET BOOZE WIJF P In de Museumhaven liggen een aantal authentieke schepen te pronken. D KWAST ALLAR WEG Vanaf de horecagelegenheid starten verschillende wandelroutes, je Waddenzee EEDIJK kunt er zeehondentochten boeken, een safaritocht in een Landrover of VEERDIENST OUDEZ een spectaculaire tocht in een rescueboat. Op deze locatie is ook een SCHIERMONNIKOOG

- K R J educatieve waterspeelplaats te vinden voor veel spetterplezier! E I T D S K I K J - E U I www.beleeflauwersoog.nl W S P S KITESURFENT EN ZWEMMEN D NT W A BA EG A De Hoek van Bant is een geliefde locatie voor kitesurfers. Voor beginnende H C K S US T- RIETZUIVERING surfers binnendijks en voor de gevorderde kitesurfer is de buitendijkse n K e J av EN surfspot een uitdaging. Er worden cursussen en trainingen gegeven voor I Ve er h AV D - H N E E HOEK E HET INFORMATIE- G Z D E

iedereen die eens wil kennismaken met deze spectaculaire sport. Liever E VAN BANT PAVILJOEN (HIP) U W D O WEG G R U E E zonnen of zwemmen? Er zijn meerdere zandstrandjes langs de Strandweg O T W S WIER K HUISTER PIETERUREN J - JACHTHAVEN en bij de beide bungalowparken Esonstad en Suyderoogh. I WESTERNIELAN

LAUWERSOO D NOORDERGAT D. ASTR. I HO W I ENG E OFD- ER W G ST W R E A A A T D W FIETSEN D A BANTPOLDER N E . M Eindeloos fietsen door indrukwekkende natuur. Vogels, mooie vergezichten A N E W W R W WEI S D E R JISTER T S E R E D T R G E T A E over water of bijzondere begroeiing. Ontmoetingen met Schotse N G R E S D F N - E IE L D W A ROEK N hooglanders of konikpaarden zijn zeker niet uitgesloten. Het Lauwersveer, R

M D DIJ . E KSTERW BR A OE K N ST een veerpont op zonne-energie, vaart vanaf Het Booze Wijf naar M ERW E . B S

E O H

T I

O I W O E

E

W S Suyderoogh. R G

W E T

NIEUWE W

G E E

W R G OU E E

ROBBENGAT DE R D E D

L G I E J PO K W G S ST W TE

E R E W N W

E G Fiets eens een rondje Lauwersmeer van 45 kilometer. In combinatie met E G

- R R E E T SUEROO H stops voor een terrasje of een heerlijk vers visje, een actief dagje uit. S G

T E

K S

Y I

T ORNUIEN W D I

L

R W

I E

A E N WEG L De route is verkrijgbaar bij de VVV Groningen en in de webshop onder L E A E- HO H. G D RN E O T E

MA FD A K I D N W S W E Y N TR A R S E PAARDRIJDEN R TE K D NS N T D S ATIITEITENENTRUM VA E OR N H N T - www.toerisme.groningen.nl/webshop A T C H

UG S R U B Het Nationaal Park is minder geschikt voor ruiters, menners en hun G E A W E OSSUUR E P K R I W KLOOSTERUREN S R P E E E W E W OMMELAND N O S

R T paarden. Maar in het naastgelegen militaire oefenterrein Marnewaard . B KRUISWE . ER B E G R Kiek over Diek is een 90 km lang fietspad dat de kustlijn volgt van Lauwers­ W W . B N is een mooi rij- en menparcours uitgezet. Paardensport De Marne in E G G r E E O R. SI U De Kolken W G G G EG R a W E J E R oog tot aan Nieuwe Statenzijl. Genieten van het Unesco Wereld­erfgoed de L u a l K E T Leens organiseert regelmatig tochten door het gebied. ia I ST A n m RN W a N r HO Waddenzee en het prachtige Groningse land binnendijks. Op de route liggen E T t N e I o U t A www.paardensportdemarne.nl K c s

G O G JACHTHAVEN h M

I T B t g E

S j W

E L E S

W i R E R A meerdere Toeristische Overstap Punten van waaruit mooie lussen W W LAUWERSMEER D H r DW E S E n A E

T G e U l K O N M ilene A s o O gefietst kunnen worden naar bijvoorbeeld Zoutkamp of Pieterburen. - te

SKÂ B rm S N S a M RID S TE ar T WEI E RWE S RWE G E www.fietsen.groningen.nl I SK EI M R A

ÂNS RW S

E W A K O X

 G L E U

E E N G G OOSTMAORN N M R S IE W W H N E R

R U E R E

E GRI J E I - ESONSTA SSLOOT G I

T Z E W T

S E

W S

W E L R

O

E I

E W

I E O S E I L OOSTEROS

E A G W

EW K E R A OUDE ROBBENGAT R N EA STIEM T R G H S E E

T S E B W R Z J I R W E wintoc ht S e r E

E N s N a D I C G W N W R n a H A E E r m G E H A ANUM E D o r M W E G I L A e t o t R

O E h P H W s K S P E

N c W r DE T L T N S R N o D u RASKE O A S E I VOGELS E T R u V J E O S ZUIDELIJKE N W G a O b E a S Y D W E r r N Het Lauwersmeergebied is bekend bij iedere vogelaar. Vanwege de vele BALLASTPLAAT E O t T L e - - R W E I N - E t E S S IEL G R W T T BR e lo S E E IR. A.J. VAN DEN i EENRUM af N R .

bijzondere soorten die er te spotten zijn, maar ook dankzij de vogelkijk­ RTE R W P -B EG E R BA - W G r RW

T e E

- E WEEEN GTS e M

- S A D U S A AIKESHOF I S W w R

hutten, uitkijktorens en -heuvels. E MARNEW N N e N M EG T E I Vlinderbalg E E A g E E W n A P P OORN V R i S O

E E

W L A LG A S s t E G D A n

B E ULRUM H V H P W

a e B N L R R

I C E IE E

e A N

B L S T M l P D G

E RO H . E E

O L IN C M l

s I

AL A E S

De beste spotplekken: je karekieten, rietzangers en H W E WE IE

E W R W R a L

E D N D

s G N

J E R

G E A R a r

L E E VALG W

W O

H I W E G n

E

e T DIJ E E I N K G a

E E U ST T O

. o I I ILS W rietgorzen verwachten. H K S N S P S W - T

M TE R NSTER LEENS G B WEG LEE AA RIETZUIVERING RE STR. I D Lauwersmeer IERUIEN HOOFD E E KO JAAP DEENSGAT H. W AI- L EI L Plas vlakbij de haven van BANTPOLDER DW D R E - EA E W A M R G P ASINA G E E R

N N N - T A I O D I O Lauwersoog met volop vogels Open weidegebied waar wadvogels T L W r O S S E R PARK G e S U IL t E B N W T G UIT E

s K E E F tijdens het broedseizoen zoals de broeden en grote ganzen S E Mensingeweerster n W

N E W A e . S H

l C N A TERW S

E EG E N rietzanger en bergeend. overwinteren. T Loopdiep

- P S t MENSINEWEER

A

E P M h N A M A c PROINIALE WE

E W N K o

t

P S K

I R H E r

O N A E

G Hunsingo- A A A A I e R E D R E AELSTOK N A t - R ER R R E JAAP DEENSGAT EZUMAKEEG-NOORD s E E L E R C W M D A T kanaal K e T W O

L O M . R E S I M EK a h E U E N R T - r IN f e G E G W N N Porseleinhoen, roerdomp en allerlei Binnendijks zoetwatergebied met P E h B HA EZUMAKEEG W E T W WEI E E u R E A N R K i W A EK S W L s

N A N W W O NOORD E N L te EG

U R I

S S A r R W S E T A trekvogels worden hier gezien. kans op vogels als de zeearend, M A E I E N

E R t T LD S S R A L E

P - E h S A V W N L E T c L -

K A S W J D E E I o S . G S In de omliggende rietlanden kun zwarte ruiter en kemphaan. E E

P T N t Z W

E E N S K R E A E e L

C K . E G T L M E R A w A

H S A VL W R W A R A u - N K l L S U A T K E LA E I E a o G O I o T S R p H E IE w R d Ga met de boswachter op pad. Kijk voor meer wandelingen op D T i C W Z e K D F S E K p E L O R O R. O WARUIEN www.np-lauwersmeer.nl of ontdek het gebied met de App Wadvogels. S K I T G H N E SS E E JACHTHAVEN N W W N R IT IJ IO L E Deze is gratis te downloaden via de App Store, Google Play of O ÂN HUNZEGAT T H TA OUTKAMP P G S M

T R.

A

A Windows Phone Store. G HO K A UURIK KA T O R TT L A G N U T E S E SI K N R E S B A D O U MA Z BAKKERS- K R U Z OUWERIL G ID R FDSTRAAT ER E

W OO HO W R PLEIN E - K H G CHUR O O

- A CH FD E

IL O

R L L W S

E W. E G

D

G D

T EWE E S R L

B E

I E

T W

H V

A SOUWERIL E

S A D

L A N I

A G S T W T E ER S - E Rechteind W

N N G

IJ G L W W E S

 E E Z CHA L

F N E E I W P IJ W G J H S I W Z J - G LV - A E - S E EST Kromme LS T E R Winsumer- L R D L I E VL F W I N T IE Z

N E D O U R G T O E S I I U E Raken diep W J Middelgat R O

R L RD T

E L N P IJ E H K S E Â S

D T C N E

R T R

W R A

G E - O

E G S -

K O D W N J G IT I

E TE D E

E R R S

O W

I E

J L G

A

S P N

A D R O Dokkumer N E A

I S N M D T

A M N E Djip R

W A E E N V I M TERW S E GS E N L A G E L R L I D R S O D A U W I T N

E W JAAC JAACH N E p M HPAAD PAA R KWELERWE die T

E D M W SLIKWEG E U

S M

E T W E

I - G R E S

JACHTHAVEN t E - R R D E i A W A - T W W LUNEGAT P T S e L K I T E L N A R E LE G E

ENWIERUM S N

Dokkumer SW R S

N E M

I E W

W G

U Muntsjesylster Ryd

Grutdjip D A

R E

W E SAAKSUM - - Â O G K

L R E K A

D W K E N ÂL M T E

DYK D R Y P.

E S L

D P G U D A E L

Y W S A E

I S J I

K I N S N

O E EL Z - E LAUWERIL CTR W AWEG EINE N TE - VA G EN R N S

E S E WIN OOS D T D R M ER W TE W A EN

N WE U W N R

S G . I

L E W

A . G U E

R W E W N .

L R N G

E E E E

Mâllersgraefsgat D T

S E S

T E I N

L M T

- ST

T RA U R

U

S

I W

G O EG LS EE

K E R N A K G

A O E Y TO K AALSUMER RENSMAW W WE

S G L

D T D

er KOLLUMERPOMP W A N

U

m D I E G

Krommekolk S J E

m E W

T K

e R I G W Û STE DIJ E .

w SOEN K N M EERWER s B W E

ld Alddjip H NTA- A C S R M

O T - L E R B A D EG TIL E E A R BOVEN STERW E E D

N D A M d S A

S E D L R y W N E F r O W E W O s E E G U IJ I OLEOE EI A IN d R L U SW G n - a N A - R A E W OOSTER l MUNNEKEIL EG j DE R L i

L G Z W N E R N S

D JK O EMAW. E I W EG A D ENEW W Kommerzijlsterriet IK L O

W D G R E A U O E

R S A T T O E R S U E G W E R R T Y O T - - D E S LD W E W R E d s W E A R W y t A E B R W Nije ER R u E D G E O u G G r E - E E W M G G S R . O Swemmer R G E u E R W d O

E U W G W e D -

EPAA YTS H E R L

L D D

REL W L - C E W E

P I T A

I G I

U A R J AIK M A S J E K E A F K D A U WARSTERMOLEN O G O

L W B G U W O

R H E L I A D E EEGS KKE NIE

R R T O R W E ER O OST DA

T S W ER - D

W Sylster Ryd E l -W M d A o G l A E

R c Y a E R L D G A E n D h

G I N r J E D R s K t

G E e r W I L - W t EG y W E Â A s ers

E d Lauw P

N S E p R

S N G d E P T ry m

U wars A D o e N A L P NIEOE D D R

R e O E W D T G H E A G E D EI W A AW A W M R . IJ S R PA E O L G E F .D. E D V W R . A N O M L W KOMMERIL S I N N ER A J

G E U E N T G

O W WE

R U SWARTE- Sân- B E E LEMAWEI R M AL W SW T De Rijd E

O o WEI U E Z E NOORERRIET c R

W h E wielen G u U KOLLUM K t i - R-

E J E

E E d D ENS ZUID G E e EM E A- G r

E WEAST - r AN E HEEREBUREN e F A N m

E L u A S H s A A M n

A T O W a

R EG

M K E r C G T E F M R H E S W W PIETERIL . W I D C G C W IJ Y E E O E K OUWOUE H - T G R G T W T E S W

W H C E . M A W Zijldiep S G R E S EN AM F E - G O RA I A e r N M E P B SU HESS i T - N d K A I e A I l R E J RST E d I

O S VO E . O T FOAR . G D W D Y EI W S - E E . K E P R Kommerzijlster- W O W

E E Z U N I Z N

S E E W N N D LIMBG. STIRUM- V D I E O

S N J

W N E E A

I A G L D

T V L O J N

R V T D G E J diep IJ

E . H I S K E R K H R

- T U Z W

AARD N S W T WEG

. . I D

S URUM E T S Y E O

H V T U I

R E D

E

A E . R D E

.

. R B De Dwinger E U T

N

W R W D R I O S

WEI WILHELMINA- E T Langdeel JK E S E - G W - E G H E PARK E R D R L E E DEL O ude E G WEN O M N T S H L G S. G A T

S V E E H G E I R E

U W

E D L D E A

W U D

E TR AENSEIN W I W E EK J H

- E S

M E E N K A W R G T

R E S D E A M E

G S R A L L T De Lauwers G O - W -

R U -

N T DB A

A ER B W S G RIPSKERK E W EG NE R N t G A A PA ie LO . D ATWE NIEIL R H RA GH RIESEST N N G A E IRWE STR. RAATWE S E E D T EL W ISLIET H OF SS G G IJK . T EG HO K NOORORN E L S W I W FO HEIR R LAGE NATIONAAL PARK LAUWERSMEER Het afsluiten van de Lauwerszee in 1969 creëerde een van de mooiste natuurgebieden van Nederland, het Nationaal Park Lauwersmeer. Deze kaart geeft een overzicht van dag- en nachtactiviteiten in het gebied. DE BOSSCHUUR Het activiteitencentrum De Bosschuur is een ideaal startpunt om het Nationaal Park Lauwersmeer te gaan verkennen. Het is ook een prima plek om enkele uren te vertoeven. Zowel binnen in het activiteitencentrum als in de directe omgeving is van alles te zien en te beleven. En er worden tal van activiteiten georganiseerd, voor jong en oud. Adres: De Rug 1, 9976 VT Lauwersoog ROLSTOELGEBRUIKERS Bij het Restaurant Het Booze Wijf (Strandweg 1, Lauwersoog) of het kantoor van Staatsbosbeheer (De Rug 1, Lauwersoog) kan een terreinrolstoel gereserveerd worden. Voor rolstoelgebruikers zijn er twee beschreven routes, over brede betonnen fietspaden. Rondvaartboten MS Vlinderbalg (Oostmahorn) en MS Silverwind evenals de vogelkijkhutten bij het Jaap Deensgaat en Ezumakeeg zijn goed rolstoeltoegankelijk. Liever vissen? Kies dan voor een heerlijke visstek op een rolstoeltoegankelijke vissteiger. Kijk voor meer informatie op www.np-lauwersmeer.nl VVV GRONINGEN Grote Markt 29, 9712 HS Groningen T 0900 202 30 50 (€ 0,15 pm) www.toerisme.groningen.nl COLOFON © Oktober 2016 ONTWERP G2K ICONEN Thegrote Noun zorgvuldigheid verwerkt. verzameld en Project worden gesteld Marketing eventuele aansprakelijk niet voor kan onjuistheden. Groningen SAMENSTELLING MarketingDeze Groningen kaart VERANTWOORDING is ontwikkeld in samenwerking Alle gegevens met Staatsbosbeheer. zijn met