Fauna Van Rottum

Home , Baflo, Bellingeweer, Bosch (island), Lauwersoog

Fauna van Rottum

Mark Zekhuis en Nico de Vries 2 Zicht op Rottumerplaat 3 Jacob van der Weele Jacob van Colofon

Uitgave: Profiel Uitgeverij Postbus 7, 9780 AA Bedum tel. (050) 301 21 44, fax (050) 301 27 32 [email protected], www.profiel.nl

Auteurs: Mark Zekhuis en Nico de Vries Redactie: André van Loon en Louis van Oort Vormgeving: NoordPRoof Producties, www.noordproof.nl Fotobewerking: Jacob van der Weele en Mark Zekhuis

Citeren als: Zekhuis, M. & N. de Vries 2012. Fauna van Rottum. Uitgeverij Profiel, Bedum.

Foto’s omslag: Baak op Rottumeroog: Erwin Goutbeek, behuizing Rottumerplaat en kwelder op achtergrond: Eric Wanders, vogelaars: Nico de Vries, kleine parelmoer vlinder: Klaas Vledder, steltlopers, wespspin en zeehonden: Mark Zekhuis.

Deze uitgave werd mogelijk gemaakt door Stichting Bettie Wiegman Fonds.

ISBN 978 90 5294 534 7

© 2012 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

4 Inhoud

Voorwoord ...... 6 Inleiding ...... 9 Woord vooraf van de schrijvers ...... 14 Rottum ...... 26 Wad- en watervogels op Rottum ...... 38 Vogeltrek ...... 44 Leeswijzer ...... 47

Aves – Vogels ...... 50

Ongewervelden ...... 120 Ribkwallen, holtedieren en wormen ...... 121 Mollusca – Weekdieren ...... 123 Arachnida – Spinachtigen ...... 131 Chilopoda – Duizendpoten ...... 133 Crustacea – Kreeftachtigen ...... 133 Insecta – Insecten ...... 135 Zilvervisjes ...... 9 Libellen ...... 9 Sprinkhanen ...... 9 Oorwormen ...... 9 Wantsen ...... 9 Kevers ...... 9 Netvleugeligen ...... 9 Nachtvlinders: macro’s en micro’s ...... 9 Dagvlinders ...... 9 Muggen en vliegen ...... 9 Vliesvleugeligen ...... 9 Stekelhuidigen ...... 9

Overige gewervelden ...... 9 Vissen ...... 183 Amphibia – Amfibieën ...... 185 Mammalia – Zoogdieren ...... 186

De fauna van Rottum ...... 190 Dankwoord ...... 196 Nawoord ...... 197 Bronnen ...... 199 Literatuur ...... 200

Bijlage: Korte geschiedenis van eigendom en beheer van Rottum ...... 203 5 Voorwoord

Het is altijd weer fijn als er een gat gedicht De verdwenen soorten zijn -op de Atlantische wordt in het overzicht van de Nederlandse grijze walvis na- niet uitgestorven. Herstel flora en fauna. Met dit boek gebeurt dit voor hun bestaanscondities en ze komen gegaran- een extreme locatie, die tot ieders verbeel- deerd terug. Warmer water en exotentrans- ding spreekt en die kan bogen op een res- port geeft een andere samenstelling aan pectabele waarnemingsgeschiedenis. Respect soorten. Leuk of niet, voor waarnemers is dat voor de beide samenstellers. interessant. De Rijke Zee is slecht nieuws wellicht voor de meeuwen, die nu nog volop azen Als natuurliefhebber rondlopen op op bijvangst van garnalenkotters. Ze is vast Rottumerplaat of Rottumeroog is en blijft een goed nieuws voor sterns en voor alles wat topervaring. Je weet jezelf aan de uiterste hier bij ons in ondiep zeewater leven wil. uithoek van Nederland. Om daar compleet alleen te zijn -wat mij een paar keer over- Ik ga genieten van deze fraaie en uitgebreide kwam- is echt kicken. Er is ook altijd grote datacollectie en de vele informatie die er in kans op iets bijzonders. Ik herinner me een dit boek omheen verzameld staat. En ik ver- bezoek begin oktober. Ineens: zon tussen de heug me nu al op het vervolg. buien door. Roodmus en Sperwergrasmus in 1 bosje! Nooit ingediend, dus niet in dit boek Lenze Hofstee beland. Mij staat dat beeld spathelder voor voorzitter Stichting WAD de geest.

Met zulke geweldige stranden en kwelders, zoveel ruige uitgestrektheid, zulke enorme wolken vogels en megakuddes zeehonden lijkt het wel ‘of het niet op kan’. Of de Rijke Zee hier een feit is.

In de voorbije jaren is gebleken dat het wél op kan - en grondig ook. De populaties Tuimelaars, roggen, kleine haaiensoorten, soorten platvis; de zeegrasvelden met hun zeepaardjes; de massieve mosselriffen op elk wantij - geminimaliseerd of verdwenen. De Waddenzee is nu een arme zee.

Maar, we zijn goed op weg. De ene na de andere visserijdeelsector kiest (onder druk maar in goed overleg met natuursector en overheid) voor verduurzaming. We zijn dicht bij feitelijke invoering van commercieel on- beviste gebieden in de Noordzeekustzone en op het wad. De zee rond Rottum is voor de 6 natuursector voorkeursgebied. 7 Mark de Vries gobi-matten/betonmatten

afSlag voormalige tuin Toxopeus vroegere behuizing en waterput vlierstruiken en ligusters

groei

huidige behuizing groei JoNge duiNeN het Kaap

groei vuurtorenduin Henk Hupkes Rottumeroog

Noordrif/Noordzeestrand

afSlag esterduinen

de baai Noordkwelder voormalige w S auwer duinreep/stuifdijk

punt voor groei geul d e l zeetrek

puindammen groei behuizing

toren met daaronder Boschplaat geul Schild de waterbak

groei Henk Hupkes 8 Rottumerplaat Inleiding

Rottum bestaat uit Rottumeroog, Rottumer- zeldzame vogel, maar soms ook een vlinder plaat en Zuiderduin, drie kleine onbewoonde of libel, wordt gevonden, is het vaak de vraag eilanden in de uiterste noordoosthoek van of deze nieuw is voor het eiland. Tot nu toe Nederland. Het is beperkt toegankelijk omdat waren de gegevens om hier eenvoudig een de natuur het hier voor het zeggen heeft. antwoord op te geven niet voorhanden. Rottumerplaat kreeg nationale bekend- heid toen in 1970 Jan Wolkers en Godfried De faunasoorten van Rottum zijn bijzonder Bomans hier onder primitieve omstandighe- maar ook divers. Er zijn bijvoorbeeld 30 den bivakkeerden. De eilanden trekken veel soorten spinnen, 213 soorten kevers, 25 onderzoekers, die hier komen voor inventa- soorten libellen, 19 soorten zoogdieren en risaties, voor onderzoek en om toezicht te 284 soorten vogels gezien. Per soort is er een houden. Vooral de broedvogels en wadvogels overzicht van de melding(en) met in veel ge- van Rottum worden nauwkeurig geteld. vallen wat achtergrondinformatie. Daar zitten Daarnaast worden allerlei andere gegevens veel bijzondere meldingen bij. Zo broedde verzameld en vastgelegd. de Raaf ooit op Rottum en is Rottumerplaat opvallend populair bij zeldzame gorzen: Veel van die onderzoekers hebben een zwak Bruinkeelortolaan, Witkeelgors, Zwartkopgors, voor de drie eilanden, omdat hier vaak bij- Wilgengors, Grauwe gors, Dwerggors, Bosgors zondere soorten worden gezien. Wanneer zo’n en Grijze gors zijn hier al gezien. Het is een Mark Zekhuis Zicht vanaf de toren, Rottumerplaat 9 Mark Zekhuis Wolk wadvogels

rijtje waar fanatieke vogelaars in Nederland hun vingers bij aflikken. Maar niet alleen zeldzame vogels monsteren aan op Rottum. In 1989 is hier bijvoorbeeld een Ringelrob waargenomen, bovendien zijn er parende Zuidelijke glazenmakers op het eiland gezien en tientallen Resedawitjes. Na de beschrijving van alle soorten wordt de balans opgemaakt en kan iets gezegd worden over de totale diversiteit, ook in vergelijking

met andere gebieden in Nederland. Mark Zekhuis Van de landschappen en dieren zijn alleen Vogeltellers foto’s gebruikt die daadwerkelijk gemaakt zijn op Rottum. Daarnaast wordt verteld over het ontstaan van Rottum, de ligging en de op deze geïsoleerde eilandengroep zijn waar- huidige verschijning. Ook het beheer vroeger genomen en geregistreerd en brengt daarmee en nu, het werk van voormalig strandvoogd bijzondere informatie over een niet vrij te Toxopeus en de vogelwachters en het onder- bezoeken eiland binnen ieders bereik. komen voor de bezoekers wordt besproken. Het is zeer toegankelijk geschreven en een onmisbaar naslagwerk voor de vogelaar, de Fauna van Rottum is waarschijnlijk het eer- wetenschapper, de waddenliefhebber, de ste Nederlandse boek dat een systematisch eilandengek, de natuurliefhebber in het alge- 10 overzicht geeft van alle diersoorten die ooit meen en die van Rottum in het bijzonder. Hans Roersma Bosgors , Rottumerplaat, 9 mei 2007 FOTOGRAAF????? Nico de Vries 11 12 Het kan flink waaien op Rottum 13 Mark Zekhuis Woord vooraf van de schrijvers

Nico de Vries & Mark Zekhuis

Al jaren had Nico (1949) het idee om een alleen. Dat was de definitieve start van onze boekje te maken over Rottum en dan met samenwerking. name een overzicht van alle vogelsoorten Het kostte nog een jaar om alles te overden- die op beide eilanden waren waargenomen. ken, maar in het najaar van 2010 zijn we dan Mark (1968), die nog niet zolang op Rottum echt begonnen. Eerst verzamelden we alle komt, vroeg Nico herhaaldelijk of hij al ge- bestaande gegevens van vogels uit boeken start was met dat overzicht. Er was bij de en verslagen en hebben we de databestan- vogelaars behoefte aan een goede vogellijst den van Nico aangevuld. We vroegen de van de eilanden. Nico hikte enigszins tegen Particuliere Gegevensbeherende Organisaties de start van zo’n grote klus aan en Mark (PGO’s) en andere instellingen kosteloos stelde daarom voor het gezamenlijk te doen. gegevens te leveren voor dit project. De reac- Maar Nico had nog twijfels of hij al vol- ties waren gelukkig positief: EIS-Nederland, doende gegevens had verzameld om die lijst de Zoogdiervereniging, De Vlinderstichting, te kunnen maken. RAVON maar ook Walvisstrandingen en NCB Iedere keer als we elkaar tegenkwamen, be- Naturalis deelden zonder problemen hun gonnen we er weer over: wanneer gaan we nu data met ons. echt gezamenlijk een boekje maken over de In juli 2011 hadden we ons eerste gesprek vogels van Rottum? Vooral tijdens de - altijd met uitgever Profiel. Het werd een gesprek weer gezellige - dagen dat we gezamenlijk waar we een positief gevoel aan overhielden. op het eiland zaten, spraken we er uitgebreid Fantastisch nieuws was dat onze subsidieaan- over. Ondertussen bleek er ook behoefte aan vraag bij de Stichting Bettie Wiegman Fonds overzichten van andere leuke diersoorten. voor de kosten van het boek in de zomer Toen daar ook meer waarnemingen van bin- van 2011 werd goedgekeurd. Ondertussen nenkwamen, stelde Mark voor iets te maken verzamelden we nog meer gegevens van over alle diersoorten die ooit op Rottum zijn Waarneming.nl en uit verslagen van vogel- gezien. Dat zou toch uniek zijn? Een goed wachters; daarnaast zochten we het internet idee, maar een veel te grote klus voor Nico af naar ontbrekende gegevens. Jacob van der Weele Jacob van Erwin Goutbeek 14 Nico en Mark Lepelaars in de kijker Mark Zekhuis Rottumeroog, 2009

Begin 2012 begonnen we echt te schrijven. maar ook van het eiland zelf. Met al deze André van Loon en Louis van Oort werden informatie en al dit beeldmateriaal kreeg het bereid gevonden om onze teksten te redi- boek steeds meer gestalte. Ruben Vlot ont- geren. Bert Corté bekeek de teksten over wierp vervolgens een mooie voorzijde, terwijl het ontstaan en beheer van Rottum en Dick Jacob van der Weele verschillende foto’s be- Spijker bekommerde zich om de data van de werkte en ordende voordat ze naar de vorm- mollusken en enkele andere mariene groepen. gever gingen. Met een oproep op Waarneming.nl, maar ook In oktober 2012 gaven we voor het laatst direct per mail, vroegen we zoveel mogelijk commentaar op een drukproef en eind 2012 mensen ons informatie en foto’s te sturen; rolde het boek van de persen. De fauna van foto’s van de bijzondere dieren van Rottum, Rottum was vastgelegd. Martijn Busnkoek Mark Zekhuis Blauwe kiekendief 15 Je kop leegmaken op Rottum Mark Zekhuis

In de trektijd wordt Rottum overspoeld door heid om op die beroemde vogeleilanden te vogels en sinds jaar en dag worden die gekomen waar ik al zoveel van gehoord had. teld door vogelwachters en vrijwilligers. Met Sinds eind 2002 tot op de dag van vandaag het tellen van grote groepen watervogels had kom ik twee, maar met wat geluk soms ook ik veel ervaring. Allereerst door mijn vroe- vier keer per jaar op Rottum. In het begin gere werk als ornitholoog bij Rijkswaterstaat waren dat vaak dagtellingen. ’s Morgens in Zeeland, maar ook dankzij enkele bui- vroeg om 5.00 uur op, om 6.00 uur vertrek- tenlandse vogelexpedities onder de vlag ken uit Zwolle, om 8.00 uur met de boot (de van de Werkgroep Internationaal Wad- en Harder) uit de Eemshaven en rond 11.00 Watervogelonderzoek (WIWO). Daar heb ik uur werd je dan afgezet met een zodiak op Bert Dijkstra leren kennen. Ergens in 2002 Rottumerplaat of Rottumeroog. Je had dan vroeg Bert mij of ik deel wilde uitmaken maximaal drie uur de tijd om alle vogels te van de Zwolse telgroep, een groep vrijwil- tellen voordat je weer werd opgepikt door ligers die in de wintermaanden helpt om de de boot. Dat was flink aanpezen als het wadvogels te tellen op Rottum. Samen met water opkwam of John de Boer met de zo- vogelaars uit Groningen werden telgroepjes diak stond te wachten. Gelukkig worden die geformeerd om maandelijks de hoogwatertellingen nu gecombineerd met een week- vluchtplaatsen te tellen op Rottumerplaat, endbezoek. Zodoende is er meer rust om te Rottumeroog en Zuiderduin. Natuurlijk wilde genieten van het eiland en betere tellingen ik dat graag doen! Een prachtige mogelijk- uit te voeren. Van vrijdagochtend tot maan- Klaas Kreuijer Zicht op Rottumeroog 16 Mark Zekhuis Mark Zekhuis Kajuit van de Harder, gevuld met vogeltellers Het zoeklicht van de Duitsers dagochtend zit je dan met vier man op altijd anders; het eiland, het weer, de vogels, Rottumerplaat of drie man op Rottumeroog. de mensen en altijd is het genieten. Altijd spannend of je zelf droog aan wal In het logboek staan de waarnemingen ge- komt en of je spullen kletsnat worden. Over noteerd van alle voorgaande bezoeken. Met zo’n rubberboot kunnen in de branding afgunst of ongeloof worden deze meldingen flinke golven slaan. Ik heb zo wel eens een ’s avonds bekeken. Of met een bulderende weekend moeten slapen in een natte en zilte lach, want er zijn nogal wat logboeknotities slaapzak. Als je aankomt op Rottum, berg je doorspekt met de nodige humor. je spullen op en zorg je snel dat de koelkast De volgende dag probeer je weer vroeg naar werkt om het eten en vooral je bier koel te buiten te gaan, hoewel dat niet altijd mee- houden. Je kunt dan bijna niet wachten om valt als het de avond ervoor erg gezellig is snel even wat bosjes langs te lopen en te kij- geweest. Voor de tellingen worden de taken ken of er nog bijzondere zangvogels in zitten. verdeeld: wie doet het Noordzeestrand, wie Het is heerlijk om op Rottum te struinen en doet de kwelder of Zuiderduin? te vogelen en verbazingwekkend hoe snel je Overtijen op Zuiderduin, altijd spannend! je weer thuis voelt en het gevoel hebt dat Met laagwater loop je er over het wad het ‘jouw’ eiland is. Samen met de andere naar toe; je wacht tot het hoogwater is en avonturiers struin je het eiland af op zoek de vogels zich verzamelen op de hoogwa- naar mooie vogels, bijzondere insecten, aan- tervluchtplaats. Pas na de telling, als het gespoelde dingen, avontuur of gewoon om weer laagwater is, kun je teruglopen naar lekker je kop leeg te maken. En als je dan Rottumeroog. aan het eind van de middag weer bij elkaar Trouwens, op zo’n eiland maak je altijd wat komt voor een biertje of het eten, komen mee: de ene keer kan de boot je niet ophalen de eerste mooie verhalen al. Vaak gaat het omdat het stormt, de andere keer is er geen dan over vogels of de veranderingen van het stroom en zit je in het donker, of het eiland eiland ten opzichte van de laatste keer. Het stroomt half onder water door een heftige is altijd even slikken als je ziet dat er weer noordwesterstorm. Op het strand vind je stukken oud duin door de zee zijn genomen. van alles: veel flessenpost van Borkum, Maar ook genieten als je weer jonge, primai- sporen van de oude behuizing of zelfs een re duinvorming ziet of de knalrode kwelders zoeklicht uit de Tweede Wereldoorlog. Van met Zeekraal en Schorrenkruid. Rottum is Borkum, het Duitse Waddeneiland naast 17 Mark Zekhuis Henk Hupkes Borrelen na een dag vogelen op Rottumerplaat Mark, helemaal gelukkig als hij op weg is naar Rottumerplaat

Rottumeroog, is leverancier van vele flessen dobberen en zelfs tussen de poten van mijn met briefjes erin die vooral jonge mensen statief door gaan. vanaf de veerboot in zee gooien. Ook echte zeldzaamheden heb je voor jezelf. Naast het uitvoeren van watervogeltellingen Niemand beklaagt zich erover dat de fotogra- en het verzamelen van andere veldwaarne- fen de vogel in kwestie hebben opgejaagd of mingen voor beleid en beheer, kun je op deze dat er te veel mensen zijn; nee je staat dan eilanden ook leuke dwaalgasten vinden. In lekker alleen of met collegavogelaars te ge- het vroege voorjaar of het najaar vind je op nieten, als toeschouwer van wat er allemaal de gekste plekken veel vermoeide trekvogels. gebeurt op zo’n eiland. Nergens anders is die trek van zangvogels Vondsten die in mijn geheugen staan ge- zo goed te beleven als op eilanden als deze. grift, zijn: Steppekiekendief, Baardgrasmus, Direct merk je of de bosjes ‘vol’ zitten of niet Kleine vliegenvanger, Sperwergrasmus, en of er wolken piepers over de kwelders Morinelplevier, Pallas’ boszanger en zwermen. Soms maak je mee dat je meer dan Roodpootvalk. Maar ook die drie jonge driehonderd Merels telt in de bosjes en dat Zeearenden die uit de lucht kwamen glijden de volgende dag, na een heldere nacht, bijna en het eiland ineens zeer klein maakten. Of alles is verdwenen. Goudhaantjes die een die Geelbrauwgors... nee, die ga ik nog vin- meter voor je tussen de rozenbottels zitten, den. een Houtsnip die voor je voeten op de grond Tijdens die bezoeken heb ik Nico leren ken- ploft of een Waterral die opvliegt uit een nen als prettige vriend. Ik geniet als hij paar droge duinen. vertelt over hoe het vroeger op de eilanden Deze eilanden vormen ook jaarlijks een was en hoe het eraan toeging. Hij heeft veel tijdelijk thuis voor leuke soorten als ervaring met Rottum en heeft hier al van al- Strandleeuwerik, Sneeuwgors, IJsgors, Velduil, les gezien en beleefd. Heerlijk als hij op zijn Frater en Smelleken. Allemaal soorten die je Gronings weer bepaalde mensen immiteert niet elk jaar aan de vaste wal ziet, zeker niet en zorgt voor een vrolijke stemming. Het was voor een zandhaas uit het oosten als ik. voor mij dan ook een voorrecht met hem te Het mooie is ook dat je de soorten soms he- kunnen samenwerken om dit boek te maken. lemaal voor jezelf alleen hebt. Het staat me Ik vind het zeer belangrijk dat al die ge nog goed bij dat ik alleen in mijn onderbroek gevens beschikbaar komen en iedereen en met mijn fotocamera in een grote plas op kan (na)genieten van dat mooie Rottum. de kwelder sta, terwijl een Rosse franjepoot Bert en Nico, bedankt! en vier Grauwe franjepoten om mij heen 18 Gerben Mensink, MarkZekhuisenJohanPrins.Zittend NicodeVries. Rottumeroog 5oktober 2009

Nico de Vries Rottum, even stilstaan op het wad Nico de Vries

Ik was nog maar net begonnen met mijn Het eerste weekend op Rottumerplaat was werk bij Staatsbosbeheer in 1979 of er werd met Wim Weyman en Henk Post, collega’s bij me al gevraagd of ik zin had een dag mee Staatsbosbeheer. Ik had geen idee hoe alles te gaan naar Rottum, voor een wadvogeltel- hier in zijn werk ging, maar ik was gelijk ver- ling. Mijn vogelwachtersgevoel van twee jaar knocht aan de eilanden. Ik moest dat weekend Ameland kwam weer naar boven. Natuurlijk wel even wennen aan de vele discussies die zeg je dan geen nee. Dat was mijn eerste trip gevoerd werden over beheer, bewaking en be- naar Rottum en er zouden er meer volgen. scherming. ‘Is dat zo ingewikkeld hier?’, vroeg Rijkswaterstaat deed onderhoud aan de eilan- ik mij af. Na deze teldag op Rottumeroog en den, Staatsbosbeheer organiseerde de tellingen het weekend op Rottumerplaat deed ik vaker en was verantwoordelijk voor het natuurbeheer, mee met de tellingen. destijds nog onder het Ministerie van Cultuur, Varen met de kleine Harder was nogal een ge- Recreatie en Maatschappelijk werk (CRM). beurtenis. Gezellig in die kajuit, maar bij ruig Het vervoer naar de eilanden gebeurde altijd weer op zee schommelde de boot behoorlijk, met de Harder, vanuit de Eemshaven. Hier met als gevolg gapende en bleek wegtrekken- leerde ik ook John de Boer en Klaas Kreuijer de koppen van de vogeltellers: zeeziekte. Zelf kennen. Ze waren in die beginjaren nog di- behoorde ik ook wel eens tot de ‘slachtoffers’. recte collega’s van mij, want ze werkten bij Je was dan blij dat je op je eiland werd afge- Staatsbosbeheer; de groene vlag wapperde in zet. Vaste grond onder je voeten, even wennen de top van de Harder. en dan snel beginnen met de vogeltelling. Mark Zekhuis Afkalving aan de westkant van Rottumeroog 20 Erwin Goutbeek Nico de Vries Egbert Bakker voormalig beheerder van Rottum in Vrijwilligers worden (nat) opgehaald van Rottumeroog dienst van Rijkswaterstaat nu vrijwilliger voor het Staatsbosbeheer als beheerder .

Voor je het wist, was je weer kiplekker. Na een de zijlijn staan. Karakteristieke namen van paar uur tellen weer met de boot terug en de het eiland verdwenen. Waar zijn bijvoorbeeld tellingen natuurlijk even doornemen. het ‘zwembad’ en de Westerduintjes geble- De oude vertrouwde Harder verdween en er ven? Maar we kregen er een Noordkwelder kwam een nieuwe, grotere Harder voor in de bij, die zich heden ten dage prachtig aan het plaats. De schippers werkten direct voor het ontwikkelen is. Ministerie van Landbouw en Visserij en niet meer voor Staatsbosbeheer. De groene vlag Bij een bezoek aan deze eilanden sta ik vaak verdween, maar collega’s bleven het wel. even alleen te mijmeren op het wad en geniet van de stilte en de uitgestrektheid. Dan sta je De Eilanden gewoon even stil op het wad en gaan je ge- Rottumeroog verdwijnt niet. Het blijft, maar dachten uit naar bijvoorbeeld de toekomstige op een andere plek en in een andere vorm. ontwikkelingen rond de eilanden; hoe zal het Dat is juist zo mooi, de natuur is hier de baas eruit zien over honderd jaar, zijn Rottumeroog en bepaalt wat er gebeurt en wij mensen en het Zuiderduin dan een gezamelijk eiland? spelen hier maar een heel beperkte rol in. Zal Rottumerplaat nog groter worden en zal Zuiderduin, het rustig gelegen eilandje in de er nog meer aangroeien aan de noordwest- Waddenzee. Hier veranderde weinig. Rustig kant of zal de zee weer stukken eiland tot en veilig gelegen, met zo af en toe bezoek zich nemen. Dat is natuur, weersinvloeden van vogeltellers en wadlopers die het eiland bepalen de toekomst van deze eilandjes. even aandoen. Het eiland is voor de vogels en dat moet zo blijven. En dan de vogels, altijd weer die vogels. Ik Rottumerplaat ligt wat minder kwetsbaar dan heb altijd mijn trouwe notitieboekje bij me Rottumeroog, maar bij een fikse storm loopt - ook nu nog - en ik schrijf al mijn belevenis- ook dit eiland gevaar. En natuurlijk vindt sen en waarnemingen hierin op. Hoeveel er dan duinafslag plaats; soms veel, soms soorten, wat waren de aantallen, zaten er weinig. Ook dit eiland veranderde in de loop nog zeldzaamheden bij? Prachtig waren de der jaren en net als op Rottumeroog weten waarnemingen van Kleine vliegenvanger, water en wind waar het zand mag blijven en Kerkuil, Zeearend, pijlstormvogels, jagende aangroeien en waar het niet mag liggen. De Slechtvalken, de duizenden steltlopers op trek natuur bepaalt en ook hier blijft de mens aan of op het wad, eenden, meeuwen en sterns. 21 Middelste jager eet rustig van zeekoet Anne van Dijk Anne van Tot nu toe heb ik 216 soorten vogels voor enthousiasme storten op het waarnemen van beide eilanden op mijn lijst staan. vogels en andere diergroepen. Veel vogelaars Maar ook de planten en insecten, zoals vlin- zijn globetrotters en willen meer zien van de ders en libellen, verdwenen in mijn boekjes. wereld. Vogels spelen hierin uiteraard een Zoveel gezien en zoveel opgeschreven en hele belangrijke rol. Eindeloos veel verhalen gefotografeerd. kreeg ik al te horen van mensen die in bin- En dan de mensen die ik heb leren kennen. nen- en buitenland die-en-die soort hebben De mensen van de Harder, Klaas en John. gezien. Bezield zijn ze en sommigen zelfs be- Even praten over fotografie, het werk. De be- zeten; maar het is een gezonde ziekte! levenissen en de veranderingen op het eiland, Met de collegaboswachters van Rottum, in maar ook over de toekomst van ons werk. het verleden Joop Tiemens en nu Bert Corté, Later nam de altijd jolige Freek-Jan de plaats altijd even praten over de behuizing, de plan- over van John de Boer en het bleef gezellig. nen en de veranderingen. Even kortsluiten, De maandelijkse hoogwatertellingen werden evalueren en napraten. Er gebeurt genoeg op eerst georganiseerd door Wim Weyman en deze eilandjes, zodat er altijd wel stof is om later door Henk Hut. Ik meldde mij aan als tel- over te praten. ler en deed de tellingen vaak samen met Thijs Haanstra. Het waren destijds gewoon nog Ik bewaar mooie herinneringen aan de ex- dagtellingen. Twee tot drie uur tellen op het cursies naar Rottumeroog. Altijd weer een eiland en weer terug naar de Eemshaven. Nu belevenis om met de Noordster of met de organiseer en coördineer ik zelf de tellingen Boschwad over de Waddenzee te varen op met hulp van een grote pool aan vrijwilligers weg naar dit eiland. Schipper Louis de Jonge De vrijwillige vogeltellers die de eilanden organiseerde als eerste de tochten naar aandoen om te tellen, zijn voornamelijk Rottumeroog. Afkomstig uit Zuid-Holland Groningers en een club uit Overijssel. Mensen maar al tijden werkzaam op het wad met die altijd met de natuur bezig zijn en zich vol zijn boot de Noordster. Louis organiseert Erwin Goutbeek 23 waddentochten. Hij kreeg een vergunning van Staatsbosbeheer en de boswachter deed dan een rondleiding van dik drie uur over het eilandje. Nu organiseert Staatsbosbeheer de excursies zelf, maar Louis is nog steeds de Waddenschipper die de mensen vanuit Noordpolderzijl of Lauwersoog via het wad naar het eiland brengt. Op weg naar Rottumeroog passeer je meestal de kuddes

zeehonden die voor Rottumerplaat liggen. Mark Zekhuis Die doen het altijd goed bij toeristen. Ik noem het vaak de VVV-zeehonden van de Ik vond het prachtig dat mijn zoon Mark twee Waddenzee, speciaal getraind voor dit doel. jaar (2005 en 2006) vogelwachter mocht Ik heb voor mijn werkgever Staatsbosbeheer zijn. Deed me toch wel wat. veel excursies over Rottumeroog mogen leiden. Vertellen over de geschiedenis, de natuur en Je maakt natuurlijk van alles mee in die de dynamiek van het eiland. Mijn eigen gevoel weekenden. Bijvoorbeeld ongelukjes die soms laten inwerken op de mensen, wat is dat mooi. maar net goed aflopen. Met Piet Pepers ben ik een keer uit de rubberboot gelazerd. Een De weekendbewakingen heb ik met veel ver- plotselinge hoge golf torpedeerde de boot en schillende mensen gedaan: onder andere met wij kieperden de zee in. Maar ook die keer dat Alex Vissering en Bertus Arends, Johan Prins, ik vast kwam te zitten in een stuk drijfzand Ida Snijders en Piet Pepers, Emo Klunder en op Rottumerplaat. Ik zat toen echt múúrvast. Anne van Dijk. Helaas moest ik te vroeg af- Gelukkig waren mijn laarzen iets te groot en scheid nemen van Anne, op 22 maart 2009. daar kon ik wél uitkomen. Vervolgens ben ik Ik heb daar veel verdriet over gehad. op mijn sokken weer naar het huis gelopen. Eric Wanders 24 Erwin Goutbeek Rottumeroog met de maan op de kaap

De laarzen liggen nu nog onder het zand ver- Ook de Grote jager op Rottumeroog was niet moed ik. En wat te denken van de plotselinge bang. Ik sloop er even heen om een foto te weersveranderingen, zoals onweer en harde nemen, de vogel accepteerde niet dat ik te regen. Dat is best wel eens slikken. Het gedicht bij hem kwam en ging direct in de aan- beurt gewoon voor je ogen en natuurlijk altijd val. Daar reken je niet op. Je krijgt dan wel net als je ergens achter op het eiland loopt. even het gevoel dat het ook anders kan met vogels; dat ze meer doen dan alleen maar Mooi zijn de onverwachte ontmoetingen opvliegen en wegwezen. met vogels. Met Bertus Arends stond ik op Rottumeroog in oktober met de verrekijker Ik heb in al die jaren zóveel mensen leren een Middelste jager te bekijken op het strand. kennen. Na het schrijven van dit boek hoop ik Plots gaat de jager op de wieken en heeft er nog vele jaren aan vast te knopen. Samen hij ons in de gaten. Hij bedenkt zich niet met Mark, mijn inspirator en vriend, heb ik dit en komt recht op ons aanvliegen. Rakelings boek geschreven en zonder zijn hulp was het vliegt hij over ons heen met de snavel open. nooit tot stand gekomen. Een boek over de We kunnen maar net bukken, daarna vliegt fauna van Rottum; een grote wens is werke- hij weg. Waarom deed hij dat?? lijkheid geworden. En 14 december 2007, een Middelste jager op Maar in deze laatste zin wil ik vooral mijn het strand van Rottumeroog. Samen met Emo bewondering uitspreken voor mijn vrouw Ans, Klunder en Anne van Dijk mogen we de jager die zoveel weekenden alleen thuis moest zijn gezelschap houden bij het verorberen van zijn als ik weer zo nodig naar de eilanden moest. prooi, een Zeekoet. Voorzichtig mogen we hem Bedankt Ans. zelfs aanraken. Maar het blijft uitkijken. 25 Rottum

Boven de Groningse waddenkust, tussen Rottumerplaat is sinds de aanleg van de stuif- Schiermonnikoog en het Duitse Borkum, dijk flink gegroeid en is ongeveer driemaal ligt Rottum. Het huidige Rottum bestaat uit zo groot als het huidige Rottumeroog. Aan drie eilanden: Rottumeroog, het Zuiderduin de westkant kent Rottumerplaat afslag, maar en Rottumerplaat. Maar dat is weleens in het zuiden groeit het aan. Rottumerplaat anders geweest. Vroeger was bijvoorbeeld wandelt op deze manier naar de plek van het Vuurtorenduin ook nog gescheiden van huidige Rottumeroog. Rottumeroog schuift Rottumeroog; nu is dat vastgegroeid aan het weer op naar het oosten en door het tussen- moedereiland. Of beter gezegd: Rottumeroog liggende Schild (diepe geul) zullen ze elkaar is naar het Vuurtorenduin gewandeld. niet bereiken. Beide eilanden hebben geen Rottumeroog was een echt groot eiland waar vaste kern (in tegenstelling bijvoorbeeld tot ooit mensen woonden en vee graasde. Nu is de keileemkern van Texel) en daardoor zijn het veel kleiner en wandelt het nog steeds ze de afgelopen eeuw gemiddeld 30 tot 35 langzaam naar het zuidoosten. De aangeleg- meter per jaar in zuidoostelijke richting opge- de stuifdijken zullen op den duur verdwijnen, schoven. maar natuurlijke pionierduinen van 1 tot 3 Samen met Griend hebben de eilanden een meter hoog gaan het toekomstige beeld van bijzondere betekenis. In het Nederlandse Rottumeroog bepalen. Waddengebied zijn het de enige eilanden

Noordzee Borkum

W e st Rottumerplaat ere em S s ch i ld g ro Rottumeroog n d e n

L a u w O e u rs de Bo W e s s c Zuiderduin te h re g e a m t s

Boschwad

Rottum foto 2008 0 2 4 Kilometers Uithuizerwad H.Hupkes 26 die slechts door planten en dieren worden bewoond en waar sprake is van spontane natuurlijke processen. Het grote spel van zee, weer en wind, zich uitend in eb en vloed, zeestromingen, kustdrift, kustgroei, verstuivin- gen en stranden duinvorming vindt al vele eeuwen plaats. Geulen en kleinere prielen brengen slib naar binnen en veranderen de kwelders voortdurend.

Een belangrijke waarde van het gebied is Nico de Vries die grote natuurlijke dynamiek van stranden, Het toegangspad naar de laatste voogdwoning kwelders, strandvlakten en duinen en de Rijkswaterstaat . aanwezigheid van een natuurlijke vegetatie- successie, met gunstige omstandigheden voor trekkende en broedende vogels. Vegetatie en dierenwereld kenmerken zich door een pionierkarakter: soortenarm maar rijk aan individuen. Van de Nederlandse broedvogels valt bijvoorbeeld op dat van soorten als Strandplevier, Dwergstern, Noordse stern en Visdief een belangrijk deel van de populatie in het Waddengebied voorkomt en afhanke-

lijk is van dit soort dynamische plekken. Van Nico de Vries tien soorten water- en wadvogels verblijft Waterbak laatste voogdwoning op bepaalde momenten meer dan 1% van de West-Palearctische populatie (ongeveer Noordwest-Europa) op Rottumeroog of Rottumerplaat.

Rottumeroog In de 14e eeuw worden in het Groninger wad naast Rottumeroog nog drie eilandjes onderscheiden: Bosch (nu de Boschplaat van Rottumerplaat), Heffesant en Coornsant. Bosch is in het verre verleden waarschijnlijk

ook bewoond geweest door mensen. Van Mark Zekhuis Rottumeroog, het oudste eiland, is historisch Betreft ook nog dezelfde waterput maar dan veel bekend. Achter in dit boek, in de bijlage jaren later . ‘Korte geschiedenis van eigendom en beheer van Rottum’, staan in chronologische volgorde de belangrijkste gebeurtenissen op een rij. van voogd van Rottum ingesteld. De voogden Het ‘oog’ was eigendom van twee kloosters, hebben van 1637 tot 1965 permanent – zo- namelijk het Benedictijnenklooster in Rottum, mer en winter – op het eiland gewoond. De een dorpje ten zuiden van Usquert, en het voogd was beheerder voor de eigenaar en Premonstratenserklooster bij Kloosterburen moest daartoe het eiland onderhouden en in de Marne. De kloosterlingen waren waar- bewaken; bovendien was hij strandvonder. Als schijnlijk de eerste bewoners die het eiland men daarbij bedenkt dat de voogd ook nog in beheer namen. In 1637 werd de functie een boerderij in bedrijf wist te houden, met 27

Rottum 1900 + huidige ligging kaart 1900 Bonne.

Huidige topografie 000,350,7 1 2 Kilometers Kilometers H.Hupkes H.Hupkes Henk Hupkes Rottum rond 1900 en in het rood de huidige ligging

meestal een koppel paarden, koeien, schapen, Op Rottumeroog, ten slotte, staat het uit kleinvee en huisdieren, is het duidelijk dat hij 1883 daterende (en in 1990 gerestaureerde) een bekwaam en veelzijdig vakman moest gietijzeren Emder of Groot Kaap. Deze kaap zijn. De voogd werd daarbij geholpen door was lange tijd een belangrijk navigatiepunt zijn gezin en een aantal knechten en meiden. voor de scheepvaart. In de 18e eeuw zijn tijdelijk ook nog een paar soldaten toegevoegd aan de bevolking van In bepaalde perioden werd het duinbeheer Rottum. verwaarloosd en dreigde Rottumeroog onbe- In 1965 namen de laatste permanente bewo- woonbaar te worden. Eeuwenlang was sprake ners, strandvoogd Jan Toxopeus en zijn gezin, van afbraak en opbouw. In de periode 1911- afscheid van Rottum. Rijkswaterstaat nam 1916 bezocht Jac. P. Thijsse het eiland meer- als eigenaar het beheer zelf weer over. Sinds dere keren. Hij zag dat er veel afslag was en 1978 is Staatsbosbeheer verantwoordelijk riep op het eiland in ere te houden. Daarom voor het natuurbeheer. De eilandjes worden stelde hij voor strekdammen te maken op nu niet meer actief beschermd tegen weer en de punten van het eiland om die afslag te wind en zijn helemaal overgeleverd aan de verminderen. In een later stadium is dit gere- natuur. De natuur mag zelf bepalen wat er nu aliseerd, maar dit heeft niet echt geholpen. en in de toekomst met de eilandjes gebeurt. Ook de aanleg van gobi-matten (betonnen Rottumeroog was voorheen een vrij groot klinkers met gaten die vastgelijmd waren op bewoond eiland (lengte 9-10 km). Omstreeks doek) op beide eilanden hebben de afslag 1600 lag het eiland op de plaats waar nu enigszins vertraagd maar niet verhinderd. Rottumerplaat ligt en strekte zich uit tot Een gevolg van het wandelen van Rottumer noordelijk van het huidige Rottumeroog. oog was dat de woning van de voogd enkele Door afname aan de westzijde en aangroei keren naar een veiliger en meer oostelijk aan de oostzijde verplaatste het eiland zich gelegen locatie moest worden verplaatst. geleidelijk in oostelijke richting waarbij het De latere bedrijfswoningen en schuren van oppervlak afnam tot 700 ha rond 1800. Rijkswaterstaat zijn eveneens enkele malen Vanaf 1900 vond een snelle afname plaats verplaatst en ook de Kaap ontkwam daar niet 28 tot circa 350 ha. aan. Nico de Vries Huisje van Huizing, daarna vogelwachterswoning . Klaas Keuijer Rottumeroog met op de achtergrond Zuiderduin en de tuin van Toxopeus op de voorgrond, 2004 29 Mark Zekhuis Rottumeroog onder water tijdens een noordwesterstorm, oktober 2009

Tijdens de najaarsstormen van 1997 en 1998 een bel met zoet grondwater. Als bemesting sloeg het grootste gedeelte van het duin gebruikte men destijds waarschijnlijk dierlijke aan de noordkant van Rottumeroog weg. mest, etensresten en eischalen. Als de aard- Tientallen meters oud duin verdwenen in zee appels werden gepoot, stopte Jan Toxopeus en de schuren van Rijkswaterstaat werden bij elke aardappel een zilvermeeuwenei ondergraven. bij wijze van bemesting. Dan groeiden de De zee had zich ook toegang verschaft tot de aardappels beter en gaven de planten meer beroemde duinvallei die bekend staat als de opbrengst. tuin (of ‘toene’) van Toxopeus. Die moestuin In de jaren 1970 werd de tuin plaatselijk van Toxopeus was in 1930 aangelegd. Met nog enkele malen gemaaid om de bijzondere aangespoeld hout werd destijds de basis duinvegetatie te behouden. Later werd dit gelegd; dit hield konijnen buiten en tegelijk achterwege gelaten, zodat de tuin verruigde werd verstuiving tegengegaan. Onder de sta- en langzaam verboste. In de jaren ’80 wer- bielere stuifduinen rondom de tuin ontstond den in die bosjes zangvogels gevangen met Mark Zekhuis Eric Wanders Wadvogels verzamelen zich op de hoogwater- Nieuwe duinvorming 30 vluchtplaats op Rottumeroog, november 2011 Nico de Vries Mark Zekhuis De tuin van Toxopeus verdwijnt in zee, 1998 De gobi-matten en puin van Rottumeroog mistnetten voor ringonderzoek. Een bekende ten van de vastgelegde stuifdijk. Hierop staan vangst is de prachtige zomerkleed Wilgengors ook het onderkomen van de vogelwachters, die op 15 juli 1977 in het net hing. de uitkijktoren en de Kaap. Het restant van Tegenwoordig is Rottumeroog ongeveer 245 de tuin van Toxopeus lag helemaal op de ha groot. Het centrum bestaat uit een oud westpunt. In 2011/2012 zijn de laatste delen kweldergebied met prielen en geulen. De verdwenen. Op dit zandlichaam groeide ook overgangen naar de stabielere en oudere een dicht struweel van Liguster, Kruipwilg en duinen bestaat uit grazige stukken met Dauwbraam. Ertussen staan nog een paar ruigtekruiden. Hier staat nog af en toe een staken van dode Witte abelen. Gewone vlier en er zijn stukjes met Japanse Aan de andere kant van het eiland, de rozenbottels, Kruipwilg en wat lage Ligusters. zuidoostkant, komt bij laagwater een grote Dit zijn nu nog de enige bosschages op het dynamische zandbank vrij. Die oostpunt eiland. Aan de noorden oostkant zijn veel van Rottumeroog is een lange onbegroeide jonge duinen met spaarzame begroeiing van strandvlakte met voor de kust enkele mega- Helm. In de zuidwestkant liggen nog restan- zandribbels. Meer naar het zuiden ligt het Mark Zekhuis De noordwestkant van Rottumeroog heeft het soms zwaar te verduren 31 Vuurtorenduin. Nu niet meer dan een plat tussen Rottumeroog en Zuiderduin wordt duin van een meter hoog met oude vegeta- steeds ondieper en mogelijk vormen beide ties van onder meer Engels gras, Rood zwenk- eilanden over enkele jaren één geheel. gras en Kleine teunisbloem. Aan deze zuidkant van het eiland komen de geulen van de Rottumerplaat middelste kwelder uit. Hier zijn uitgestrekte Rottumerplaat was aanvankelijk, tot on- modderige jonge kwelders met zeekraal en geveer 1920, een zandplaat van ongeveer Engels slijkgras. Dit is de plek waar de meeste 100 ha. Het is ontstaan op een plaats waar steltlopers foerageren en is ook de grootste 350 jaar eerder ongeveer het centrum van hoogwatervluchtplaats te vinden. Rottumeroog lag. De oorspronkelijk westelijk van Rottumerplaat gelegen Boschplaat Zuiderduin verplaatste zich door het opdringen van de Een paar kilometer ten zuidoosten van Lauwers. Die zeegeul veranderde in de peri- Rottumeroog ligt Zuiderduin. Wat begon als ode 1900-1940 van richting. Na 1940 nam een zandplaat die niet meer onder water liep, de Boschplaat sterk in omvang af en verenig- is spontaan, op een volkomen natuurlijke de zich ten slotte met de kleine zandplaat, manier, uitgegroeid tot een nieuw eiland. Rottumerplaat. Omstreek 1950 groeide in het Zuiderduin is circa 40 ha groot en groeit aan noordwesten een andere zandplaat vast aan de noordoostkant. Ook hier is bij de strand- Rottumerplaat. Hierdoor was ondertussen één wal aan de westkant afslag, zodat het eiland grote zandplaat ontstaan. wandelt; ongeveer tien meter per jaar. Het In 1950 werd het plan geopperd op de is een ovaalvormige kwelder die oostwaarts vrijwel onbegroeide vlakke Rottumerplaat afwatert en omgeven wordt door een hogere duinvorming te bevorderen. Hier zou dan strandwal. Op deze duinrand groeien grote een werkplek gemaakt kunnen worden voor horsten met Biestarwegras en Helm. De laat- Rijkswaterstaat van waaruit men kon werken ste jaren broedden hier Aalscholvers, Kleine om de zeegaten te dichten. Dit was onder- zilverreigers en Lepelaars. De geul Oostschild deel van de toenmalige inpolderingsplannen Nico de Vries 32 Bert Dijkstra in de bosjes van de voormalige tuin van Toxopeus Mark Zekhuis Kwelder met schorrekruid, engels slijkgras en veel zeealsem voor de Waddenzee. Door het plaatsen van oost-west en vormt de ruggengraat van het stuifschermen en het inplanten van de eerste eiland. In deze stuifdijk zitten drie ondiepe duintjes met Helm en Zandhaver ontwikkelde knikken. Op de oostpunt staat hier de bewo- zich langzaam een hoge stuifdijk. ning en aan de kopse kant, aan de zuidkant, In 1956, na jaren van harde arbeid, had zich liggen enkele dammen van puin. Om de be- eindelijk een blijvende duinreep gevormd, huizing staan veel grote bomen. Witte abeel die de winterstormen weerstond en de eerste en Esdoorn vormen een gesloten bosje waar aanzet vormde tot het huidige Rottumerplaat. in de trekperiode veel bosvogels zich tijdelijk Op de oostpunt bouwde Rijkswaterstaat kunnen ophouden. stenen onderkomens voor het werkvolk dat Langs de ruim vier kilometer lange stuifdijk, verder zou gaan werken aan de vastlegging liggen aan de luwe zuidkant verschillende van Rottumerplaat en de inpoldering van de bosschages. Op sommige stukken staan Waddenzee. Deze behuizing staat er nu nog, prachtige bosjes met grote Witte abelen, al wordt het nu gebruikt door de vogelwach- Esdoorns, Gewone vlier, Duindoorn en ters. Er zijn slaapplekken, gemeenschappelijke Liguster. Op sommige bredere stukken van ruimtes en een keuken voor wel 35 tot 40 de stuifdijk is dit soort beschutting ook te man. In deze beschutte plek staan ook een vinden in de duindalen op die stuifdijk. Ideale grote loods en een uitkijktoren. In de jaren bosjes voor veel trekvogels en dekking voor ’70 werden de plannen afgeblazen om delen de konijnen. van de Waddenzee in te polderen, waarmee De stuifdijk eindigt westelijk op het de riante onderkomens overbodig werden. strand. Hier ligt nog een restant van de Op Rottumerplaat ligt het noordelijkste Westerduinen. Door verlegging van de puntje van Nederland. Door de groei van de Lauwers is hiervan veel zand verplaatst strandhaak (zandbank) aan de Noordzeekant, naar de zuidwestkant. Nu vormen zich iets ligt het noordelijker dan ooit. Het eiland zuidelijker op de Boschplaat en op het groeide in de periode 1965-1985 van onge- Noordweststrand weer nieuwe duinen. Dit veer 750 ha naar 900 ha. De stuifdijk ligt zijn jonge primaire duinen met nog veel 33 Eric Wanders Mark Zekhuis Rottumerplaat De zoetwaterbak op Rottumerplaat

onbegroeid zand. Na stormen met hoogwa- vastgegroeid. Op deze grote uitgestrekte ter kan het landschap hier snel veranderen. strandvlakte zijn al stukken die niet meer bij Door afslag zijn veel van dit soort duintjes elke vloed onder water komen te staan en die weer verdwenen, maar noordelijk, op het langzaam begroeid raken met Biestarwegras. Noordzeestrand en Noordrif, ontstaan weer Aan de noordkant van de stuifdijk, maar veel natuurlijke duinen met natuurlijke be- zuidelijk van het Noordzeestrand en Noordrif, groeiing van Biestarwegras. ligt een grote baai. Deze staat aan de Aan de andere kant, de zuidkant, liggen de oostkant in contact met de Noordzee. Met strandvlakte Boschplaat en een uitgestrekt laagwater is hier een uitgestrekte laagte kwelderlandschap: grazige stukken met Rood met slik waar veel plevieren en eenden foe- zwenkgras voor ganzen, maar ook kale slikkige rageren. Tussen de baai en de stuifdijk ligt stukken met Zeekraal en Lamsoor. Aan de zuid- een kweldergebied (de Noordkwelder) met westkant is de Boschplaat aan Rottumerplaat uitgestrekte zeekraalvelden en zuidelijker Nico de Vries 34 Met wilgentenen wordt gepoogd de afslag van Rottum te voorkomen, 1998 Pim Wolf Rottumerplaat met rechts de baai en het Noordzeestrand wat afgetopte jonge duinen. In de winter de begroeide delen, zowel op Rottumeroog zitten hier Veldleeuweriken, IJsgorzen en als op Rottumerplaat, sterk in omvang zullen Graspiepers. Aan de noordkant van de baai afnemen maar ook dat nieuwe onbegroeide ligt het Noordrif, een smalle dynamische stukken vaker zullen droogvallen en onder- landtong die de baai afscheidt van de zee. deel van het eiland gaan uitmaken. Dit is het domein van Drieteenstrandlopers, Het consulentschap Natuurbehoud van Aalscholvers en de Slechtvalk. De huidige Staatsbosbeheer in de provincie Groningen oppervlakte van het gehele eiland wordt ge- nam in de jaren 1970 het voortouw om de na- schat op 800 ha. tuurwetenschappelijk belangrijkste gebieden in de Waddenzee onder de natuurbeschermings- Huidig beheer wet te brengen. Zo kreeg Rottum per 1 mei In 1991 besloot minister Smit-Kroes van 1981 de status van staatsnatuurmonument Verkeer en Waterstaat het jarenlange on- toegekend. Staatsbosbeheer was toen al enkele derhoud in het kader van het kustbeheer op jaren verantwoordelijk voor het natuurbeheer. Rottumerplaat stop te zetten. Het beheer De surveillanceboot de Harder, met schipper van Rottumeroog werd in 2002 stopgezet. John de Boer en later collega Klaas Kreuijer, Dat betekende dat er geen werkzaamheden werd voor toezicht aangesteld. Vervolgens werd meer worden verricht voor het instandhouden in het vogelbroedseizoen weekendtoezicht inge- van de eilanden. Dit ondanks protesten van voerd. Maandelijks waren er vogeltellingen en de gemeente en de bevolking van vooral in het na- en voorjaar werden er vogels geringd. Noord-Groningen. Met vrijwilligers mocht Sinds 1981 worden beide eilanden gedurende op Rottumeroog met handkracht nog enig de zomermaanden permanent bemenst door duinbeheer plaatsvinden om de levensduur te vogelwachters. De status van staatsnatuurmo- verlengen. Schrijver Jan Klompsma en andere nument maakt dit noodzakelijk. Groningers hadden inmiddels de Stichting De belangrijkste juridische bescherming is Vrienden van Rottum opgericht en zij zorgden tegenwoordig dat het Rottum een Natura voor de menskracht voor dit onderhoud. 2000-gebied (Europese Unie) is en onder de Het loslaten van Rottum zal ertoe leiden dat Natuurbeschermingswet (Nederland) valt. 35 Nico de Vries Rottumeroog met de oude behuizing, 1996

Daarnaast is het gebied op grond van artikel boven de Natuurberschermingswetgebieden is 20 van de Natuurbeschermingswet permanent beperkt mogelijk. Voor het lager vliegen dan gesloten voor betreding. In de Planologische 450 m is een vergunning op grond van die Nb- Kernbeslissing Derde Nota Waddenzee worden wet vereist. voor het gebied rond Rottum de volgende uit- Rottum heeft een grote aantrekkingskracht gangspunten aangegeven: er is ruimte voor na- op mensen. Natuurbeschermers, kustbescher- tuurlijke dynamiek, er zijn geen verontrustingen mers, zeilers, kanoërs, wadlopers, vogelaars, of verstoringen door mensen en er zijn gebieden botanici, wetenschappers, fotografen en afgesloten voor mensen. Voor Rottumeroog en avonturiers. Buiten het broedseizoen biedt Rottumerplaat worden in het kader van Natura Staatsbosbeheer natuurliefhebbers de moge- 2000 specifieke redenen voor permanente lijkheid Rottumeroog te bezoeken. Jaarlijks zijn afsluiting gegeven: absolute rust gedurende de er ongeveer 25 excursies naar Rottumeroog zoogperiode voor jonge zeehonden, de bescher- met een maximale groepsgrootte van dertig ming van vogels gedurende de broedtijd en rust personen. Dat zijn ongeveer 750 mensen per op de hoogwatervluchtplaatsen. Het vliegen jaar die op die manier even van Rottum kun- Mark Zekhuis Nico de Vries 36 Excursie op Rottumeroog nen genieten. Daarnaast komen er geregeld seerd. Voor de lijst van lagere planten, zoals mensen van Staatbosbeheer, Ministerie van blad-, leveren korstmossen, gebeurt dat E.L.I. en Rijkswaterstaat voor onderhoud en om de tien jaar. Staatsbosbeheer neemt in veel onderzoekers, vogeltellers en -wachters. samenwerking met Rijkswaterstaat ook PQ’s Rottumerplaat blijft vooralsnog gesloten voor (Permanente Quadraten) op voor gedetail- die excursies. Zie de beheerregeling Rottum leerde vegetatieopnames. Op beide eilanden 2011-2016 op www.waddenzee.nl. worden jaarlijks via een vlinderroute de dag- vlinderdichtheid en de aanwezige soorten Monitoring vastgesteld. Deze route is vooral uitgezet om Staatsbosbeheer is verantwoordelijk voor het de aantallen van de Heivlinder jaarlijks te uitvoeren van onderzoek naar de toestand van kunnen volgen. de natuur. Deze monitoringsverplichting vloeit De zeehonden en hun reproductie worden onder meer voort uit de Wetlandconventie, die jaarlijks geteld door het onderzoeksinstituut Nederland in 1971 in Ramsar ondertekende. Imares en het Ministerie van Economische Jaarlijks voeren vogelwachters broedvogel- Zaken, Landbouw en Innovatie in samenwer- karteringen uit. Maandelijks worden maand- king met Staatsbosbeheer. Dat gaat tegen- maxima van de aantallen wadvogels op de woordig vanuit een klein vliegtuig. hoogwatervluchtplaatsen (hvp’s) vastgesteld, Daarnaast worden incidenteel nog inventa- door diezelfde vogelwachters of in de winter- risaties naar andere organismen uitgevoerd, maanden door vrijwilligers. die mogelijk kunnen bijdragen aan het beleid De soortenlijst voor hogere planten wordt ook en beheer van de eilanden. Zie ook de weblog ieder jaar door de vogelwachters geactuali- http://staatsbosbeheerrottum.wordpress.com

Klaas Kreuijer 37 Wad- en watervogels op Rottum

Menno Hornman (SOVON)

De eilanden van Rottum vormen een belang- aanwezig waren, en dan vrijwel altijd ook rijk gebied voor foeragerende en rustende meerdere keren per maand. Vanaf halverwege wad- en watervogels. In dat laatste geval de jaren 1990 wordt er jaarrond geteld, met gaat het om zogenaamde hoogwatervlucht- in het winterhalfjaar maandelijks een telling plaatsen. Deze hvp’s zijn hoger gelegen en van mei tot september soms wel zes keer gebieden, met weinig verstoring, waar de per maand. wadvogels in grote concentraties bijeenko- Om een indruk te krijgen van de aantallen men als het foerageren op de slikken door die op Rottum overtijen en dus ook in de het hoge water wordt belemmerd. Het syn- omgeving foerageren: gemiddeld gaat het chroon en integraal tellen van zulke hvp’s de laatste jaren om ruim 50.000 vogels per geeft een zeer goede indruk van het aantal telling. Maar in de doortrektijd, als veel wad- aanwezige wad- en watervogels in het vogels van of naar hun broedgebieden trek- Waddengebied. Daarnaast geeft het na- ken, kan dat oplopen tot 200.000, waarbij tuurlijk op lokaler niveau, zoals op Rottum, er in een enkel jaar alleen al ruim 100.000 een prachtig beeld van de aantallen die er Bonte strandlopers zijn geteld. Met derge- verblijven. lijke aantallen doen de kleine eilanden van Op Rottum kent men een lange traditie van Rottum dus niet veel onder voor de grotere het tellen van deze hvp’s. In ieder geval vanaf Waddeneilanden en is Rottum van groot be- 1975 worden er maandelijks overtijende lang voor veel wadvogels. Ook de diversiteit is wad- en watervogels geteld. In de beginjaren verrassend groot. Op Rottumerplaat zijn vanaf gebeurde dat vooral in het zomerhalfjaar, 1975 tijdens de tellingen 220 soorten geteld, wanneer de vogelwachters op de eilanden op Rottumeroog en Zuiderduin 205. Jacob van der Weele Jacob van 38 Wadvogels verzamelen zich op een hvp Maxima percentages van wadvogels op Rottumerplaat en Rottumeroog (en Zuiderduin) in twee periodes . Periode 2001-2006 in rood en periode 2006-2011 in blauw

Het is duidelijk dat dat niet alleen de zowel Rottumerplaat als op Rottumeroog en standaard wad- en watervogels zijn. Wat Zuiderduin wordt gehaald (figuur 1a en 1b). te denken van tellingen met Vale pijl- Indien gekeken wordt naar het belang van stormvogel, Steppekiekendief, Poelruiter, de eilanden voor de afzonderlijke soorten Gestreepte strandloper, Breedbekstrandloper, zien we dat Rottumerplaat de laatste vijf jaar Vorkstaartmeeuw, Sperwergrasmus, Pallas’ erg belangrijk is voor de Kanoet. Maximaal boszanger of Roodmus? Daar kunnen de 8,6% (bijna 39.000 vogels) van de gehele meeste tellers alleen maar van dromen. flyway-populatie was op het eiland aanwe- De talrijkste soort op de eilanden is de zig, in de vijf jaar ervoor was dat 5,8%. Na Bonte strandloper, gevolgd door Kanoet, Kanoet volgt de Zilverplevier, waarvan tussen Scholekster en Kokmeeuw op Rottumerplaat 2006/07 en 2010/11 4,8% (12.058 vogels) en Scholekster, Wulp en Zilvermeeuw op van de flyway-populatie aanwezig was. Rottumeroog en Zuiderduin. Deze maxima In de periode daarvoor was dat overigens worden ook gebruikt om het belang van meer: 6,1% (15.125 vogels). Van de Bonte gebieden aan te geven. In het algemeen strandloper herbergde Rottumerplaat recent wordt een gebied als belangrijk beschouwd maximaal 3,9% (ruim 52.000 vogels). In de als er evenveel of meer dan 1% van de periode daarvoor was dat nog 5,2% (69.000 zogenaamde ‘flyway-populatie’ het gebied vogels). Andere soorten met een belangrijk weleens aandoet. Met flyway-populatie aandeel van meer dan 1% zijn onder meer worden hier de watervogels bedoeld die op Visdief, Wulp, Rosse grutto, Scholekster, hun jaarijkse trekroute gebruikmaken van de Zilvermeeuw, maar ook Dwergstern. oostkust van de Atlantische Oceaan. Gezien Die laatste is vergeleken met de zoute delta hun ligging in de Waddenzee verbaast het relatief schaars in de Waddenzee en daar- niet dat die 1%-norm voor diverse soorten op mee is de aanwezigheid in dit aantal erg 39 Mark Zekhuis

bijzonder. De eilanden van Rottum vormen opgeteld worden, omdat de teldatums vrijwel misschien wel de belangrijkste plek in het nooit samenvielen. Er zou dus sprake kunnen Waddengebied voor deze soort. Ook in eer- zijn van verplaatsingen, wat gezien de relatief dere jaren werden hoge maxima geteld van geringe afstanden zeer wel denkbaar is. Dat enkele honderden vogels, wat bewijst dat dit neemt echter niet weg dat de eilanden erg geen incidentele treffer is maar dat er sprake belangrijk zijn. is van een vast patroon. Een van de belangrijkste soorten in de Rottumeroog en Zuiderduin zijn recent Waddenzee is de Kanoet. De hele flyway- relatief het belangrijkst voor Bonte strand- populatie maakt gebruik van het gebied en de loper. Hier is een maximum geteld van zandige eilanden Rottumerplaat, Rottumeroog bijna 99.000 vogels (7,4% van de gehele en Zuiderduin vormen daarin een belangrijke flyway-populatie). In de periode ervoor wa- schakel. Dat blijkt ook uit het maximum van ren dat er maximaal 63.600 (4,8%). Ook Nederland (weliswaar over een andere wat lan- voor Zilverplevier (13.200; 5,3%) en Kanoet gere periode, 1999-2006): 131.117 of 29,1%. (20.525; 4,6%) zijn Rottumeroog en Zuider Gezien het geringe oppervlak van de Rottums duin van groot belang. Andere soorten die op is het aandeel juist relatief hoog. De Kanoet deze eilanden qua aantallen boven de 1% heeft echter ook voorkeur voor dergelijke afge- uitkomen, zijn onder meer Scholekster, Wulp, legen zandige eilanden. Zilvermeeuw, Rosse grutto en Lepelaar. Ook het aandeel Zilverplevieren op Rottum Om deze gegevens in een bredere context is hoog: in de hele Waddenzee werd een te plaatsen, kunnen de aantallen en ook de maximum van 72.000 vogels geteld (28,1%) 40 genoemde percentages helaas niet bij elkaar en de maxima op Rottum vormen daarvan Roef Mulder Roef Mulder Roef Drieteenstrandloper Bontbekplevier een flink aandeel, hoewel ze zoals gezegd Toch lijken de aantallen in de laatste vijf jaar niet gesommeerd kunnen worden. De wat afgenomen, waarbij op de laatste twee Drieteenstrandloper is eveneens een soort die eilanden de 1%-norm zelfs net niet gehaald in flinke aantallen op Rottum kan verblijven, is (op Rottumerplaat juist net wel), maar in waarbij moet worden aangetekend dat het de periode ervoor werd respectievelijk 1,7 en maximum van jaar tot jaar sterk wisselt. In 3,2% gehaald. 2003 werden bijna 4.000 vogels geteld op Rottumerplaat en dat was daarmee bijna Deze gegevens zijn afkomstig van staatsbos- een derde van het aantal dat ooit in de beheer en de vogelwachters en vrijwillige Waddenzee als maximum is geteld. Mede vogeltellers. Zonder hen was er geen goed daardoor haalt de Drieteenstrandloper op overzicht mogelijk om het belang van Rottum zowel Rottumerplaat als op Rottumeroog en voor de wadvogels te illustreren. Zuiderduin vaak aantallen van boven de 1%. Mark Zekhuis Wolken wadvogels verplaatsen zich bij opkomend water 41 42 Mark Zekhuis Vogeltrek

Vogeltrek kijken is een bezigheid die de laatste ras kijk je over de lage duintjes zo de Noordzee jaren steeds populairder wordt. Menig vogelaar op. Overigens bieden beide eilanden vogels de volgt dit bijzondere fenomeen intensief in het mogelijkheid te rusten en ‘bij te tanken’ om voor- en najaar. Ook op Rottum is de vogeltrek daarna weer verder te vliegen. goed te beleven. Op zowel Rottumerplaat als Boven de Noordzee worden bij harde noord- Rottumeroog zijn punten waar je de trekkende westenwinden stormvogels, pijlstormvogels, vogels goed kunt zien. De trek van zeevogels jagers en flinke aantallen meeuwen geteld. speelt zich vooral ver achter de branding van Deze noordwesters zijn wel noodzakelijk om de zee af. Voor zeetrek vanaf Rottumerplaat de echte zeevogels naar dit hoekje van de is daarom de uiterste westpunt het beste. In Noordzee te blazen, anders is het relatief rustig. het verleden kon je dat ook wel doen vanaf De gegevens worden vermeld op de website de toren op de oostpunt, maar de zeetrek is www.trektellen.nl waar beide plekken bekend hier nu veel minder dichtbij en goed te zien. zijn als telpunt. Voorheen lag namelijk de branding van de zee veel dichter bij de behuizing; tegenwoordig Op de Waddeneilanden is het voorkomen van ligt deze veel verder weg door het groeiende zangvogels tijdens de vogeltrek soms bijzonder Noordzeestrand. Aan de westpunt tel je vanaf door de hoge aantallen. De weersomstandighe- een hoog duin, zodat de zeetrek hier prachtig den spelen hierbij een zeer belangrijke rol. Veel is te zien. zangvogels trekken ’s nachts, vooral bij gunsti- Vanaf de toren is de landtrek beter te zien. ge weersomstandigheden zoals helder weer en Overvliegende en twijfelende zangvogels als weinig wind; dit kan dan heel massaal gebeu- vinken, zwaluwen en piepers komen hier laag ren. Echter, als in de nacht de weersomstandig- over. Het totaalbeeld van overtrekkende zang- heden ongunstiger worden, bijvoorbeeld door vogels op dit punt is beter dan op de westpunt, regen en toenemende harde wind, houden veel omdat het hier meer geconcentreerd is. De vogels het voor gezien om verder te vliegen. zangvogels verzamelen zich ook vaak in de Het kan dan zo zijn dat kleine zangvogels in bomen rondom de toren. grote aantallen dan op de Waddeneilanden Op Rottumeroog heb je nu het beste zicht van- landen. Dit is voor de vogelaar dan ook dé af de noordoostpunt, dicht bij de behuizing. Je periode om zangvogels te tellen. staat dan bij het onderkomen en je kunt zowel Op Rottumeroog en Rottumerplaat zijn de zeetrek als landtrek goed volgen. Vanaf het ter- zangvogels makkelijker te ontdekken en te tel- Erwin Goutbeek 44 Kepentrek Erwin Goutbeek Mark Zekhuis Roodborst op zee naast de Harder Spreeuwen zoeken de beschutting van struiken len dan op de grotere Waddeneilanden. Vooral paapje en twee gekraagde roodstaarten.’ in het najaar zijn dit de eerste Nederlandse 18 augustus: ‘’s Morgens vrij grote drukte! Waddeneilanden waar kleine zangvogels Troepjes ortolanen, op zichzelf of samen met neerstrijken. In augustus en september kun- gele kwikstaarten, trekken over of vallen neer nen grote aantallen kleine zangvogels op de in het ruige duin of bij de aardappelen. Een eilanden aanwezig zijn. Met name Tjiftjaf, Fitis, jonge ortolaan verzameld. Ook komen de gele Goudhanen, vliegenvangers, Gekraagde rood- kwikstaarten vrij druk apart door. Af en toe staarten en Roodborsten worden dan opval- ook boerenzwaluwen. Verder sterke doortrek lend veel gezien. van bontbekplevieren en wulpen. De ortolanen houden zich den verderen dag in de helm op, Ook vroeger werd gekeken naar het fenomeen waar ze ’s middags overal uit opgestooten wor- vogeltrek. In juli en augustus 1921 maakten den, meest kleine groepjes van drie, vier of vijf.’ Brouwer en Verwey bijvoorbeeld notities van de vogeltrek op Rottumeroog. Hun artikel Opmerkelijk was in die tijd de doortrek van flin- (Brouwer & Verwey 1922) biedt een dagelijks ke groepen Ortolanen. Vanaf half augustus wer- overzicht van met name kleinere zangvogels den regelmatig groepen van deze tegenwoordig die het eiland aandeden. Er zaten toen, net als zeldzame soort gezien, zowel op de grond als tegenwoordig soms, veel kleine zangertjes op overtrekkend, vaak vergezeld van piepers en het eiland. De waarnemingen laten zien dat Gele kwikstaarten. Verder staat in het verslag sommige soorten die nu zeldzaam zijn, toen van Brouwer en Verwey dat op de eilanden algemeen konden voorkomen: bijna dagelijks Grauwe klauwieren, Draaihalzen 31 juli: ‘Een vluchtje van zes goudkieviten en veel Tapuiten werden gezien. Tegenwoordig [goudplevieren] en twee zwarte sterns als west- zijn Draaihals en Grauwe klauwier net als de trekkers aan de noordzeezijde gezien.’ Ortolaan zeldzaamheden op de eilanden. 11 augustus: ‘Zwakke trek van gele kwikstaarten (w.o. een jong) en boompiepers (enkele Volgens oude vogelwachtersverslagen werd malen gehoord). Een boerenzwaluw zien jagen, overigens niet structureel maar incidenteel acht gierzwaluwen inkomend uit oost, een wit- gekeken naar vogeltrek; het betrof hier vooral gat en ’s middags jaagt een torenvalk op het de roofvogeltrek en toevallige bijzonderheden. eiland op en neer. Minstens negen zwartgrau- Dit was een reden voor Johan Prins en Mark we vliegenvangers, drie grauwe vliegenvangers, de Vries om tijdens hun vogelwacht in 2005 negen fitissen waarvan 1 oud vr. verzameld en 2006 de vogeltrek op Rottumeroog eens en een jong van den vorm eversmanni, tevens nauwkeurig bij te houden. Bijna elke dag werd twee tuinfluiters (een jong), drie tapuiten, een er wel een paar uur geteld, van april tot en 45 Martijn Bunskoek Mulder Roef Grauwe vliegenvanger op de trek(ker) Rosse grutto’s

met juli. Aanvullend werd ook in de avond- Zilverplevieren, 2.100 Kanoeten, 3.600 Bonte uren geteld, soms tot aan de schemering. strandlopers en 3.400 Rosse grutto’s hoog over. Tegen de avond trekken vooral de steltlopers In het voorjaar van 2005 werden bijna 20.000 massaal weg. Ze kwamen tot de conclusie Wulpen op trek geteld en in 2006 waren dat dat bepaalde trekbanen van wadvogels over er 44.000. Die wulpentrek hier is uniek voor Rottumeroog gingen. Die vogels trekken Nederland. Het aantal overwinterende Wulpen vaak via de Waddeneilanden naar het noor- in de Waddenzee wordt geschat op ongeveer den. Rottumeroog ligt van de Nederlandse 100.000, dus een aanzienlijk deel werd gezien Waddeneilanden het meest oostelijk, in een bij Rottum. Ook de trek van de Dwergstern is soort knik. Wat noordelijker beginnen de Duitse hier opvallend. Begin augustus 2005 werden Waddeneilanden. Hierdoor is er voor de vogels 3.460 Dwergsterns geteld op hun trek naar het uit de Nederlandse Waddenzee enige stuwing. zuiden. Deze hoge aantallen worden op andere De meeste vogels vliegen westelijk van en telposten in Nederland niet gehaald. bovenlangs Rottumeroog, om dan door te vliegen richting Borkum. De Wulp vertoonde heel Naast het zichtbare ‘leeglopen’ van de duidelijk deze trekbaan. In Nederland is deze Waddenzee is de trek van roofvogels zoals trek van wadvogels nergens zo goed waar te Visarend, Wespendief, wouwen en Buizerds nemen als hier op Rottumeroog. In het voorjaar ook het vermelden waard. Bij aanhoudende kunnen zo binnen een etmaal of paar dagen oostenwinden kunnen de aantallen opvallend duizenden stellopers Rottum passeren. hoog zijn. In het voorjaar van 2005 werden Alle soorten werden geteld en het moet een 115 Smellekens, 139 Bruine kiekendieven, 29 fantastische belevenis zijn wanneer op een Blauwe kiekendieven, 39 Sperwers, 18 Buizerds gegeven moment bij gunstige weersomstandig- en 15 Visarenden geteld die over Rottumeroog heden de Waddenzee ‘leegloopt’, met enorme trokken. Tijdens goede trekdagen is er vaak aantallen wadvogels. Duizenden steltlopers contact met de telpost in de Eemshaven. trekken dan weg en op grote hoogte hoor Daaruit blijkt bijvoorbeeld dat op Rottum de en zie je de Kanoeten, Bonte strandlopers, trek van Rotganzen veel beter is, maar dat bij Wulpen, Rosse grutto’s en plevieren voor- de Eemshaven weer veel meer andere ganzen bijkomen. Zo werden halverwege mei 2005 en roofvogels doortrekken. binnen een week; 9.500 Brandganzen, 4.900 Ook de trek van zwaluwen en kleine zangvogels Rotganzen, 4.200 Zwarte zee-eenden en meer is langs de kust van de Eemshaven veel sterker dan 1.000 Kokmeeuwen geteld, die over dan op Rottum. Voor vogels die uit koers zijn Rottumeroog naar het noorden vlogen. Een geraakt (vaak het geval bij zeldzaamheden) week later was er veel steltlopertrek en trok- is Rottum echter de eerste plek waar ze naar 46 ken binnen enkele dagen onder meer 7.600 beneden komen. Leeswijzer

Bij het verzamelen van de in dit boek gepre- coop of zijn ze dood of verzwakt aangespoeld. senteerde gegevens is gebruik gemaakt van Soms zijn waarnemingen gedaan vanaf de diverse openbare bronnen en databestanden boot de Harder als deze vlak voor de kust lag. van de PGO’s, terwijl ook sommige mensen Globaal gaat het dus om de eilanden en de actief benaderd zijn om gegevens te leveren. litorale (droogvallende) zandplaten met een Ondanks de intensieve zoektocht is de kans straal van één of twee kilometer daaromheen. groot dat er gegevens of publicaties zijn ge- De eerste bedoeling van deze lijst is niet direct mist. Dit overzicht van de fauna van Rottum een wetenschappelijke registratie van alle is dan ook hoogstwaarschijnlijk niet compleet, soorten maar een prettig leesbaar verzamel- hoewel daar wel naar is gestreefd. Daarbij werk. De soorten en waarnemingen die door verliest een soortenlijst doorgaans kort na veel mensen hoog gewaardeerd worden, krij- publicatie alweer zijn actuele status, omdat gen daarom ook de meeste aandacht. er snel nadien weer nieuwe soorten worden Globaal is bij het weergeven van de soorten gevonden. Aan de andere kant stimuleert een de classificatie en volgorde aangehouden gepubliceerde lijst mensen gerichter te gaan zoals deze beschreven is in De Nederlandse zoeken, waarnemingen te registeren en ook in biodiversiteit (Noordijk et al. 2010). De dier- te voeren. Dit is het eerste overzicht van alle groepen beginnen met de sponzen, ribkwal- diersoorten van Rottum en waarschijnlijk ook len, holtedieren et cetera en eindigen met de van een Nederlands Waddeneiland. Het over- zoogdieren, reptielen en vogels. Omdat vogels zicht gaat over Rottumeroog, Rottumerplaat en de populairste diergroep vormen, zijn ze in het Zuiderduin met daaromheen de droogvallende overzicht naar voren gehaald. Na de vogels zandplaten. Er worden ook soorten genoemd wordt de genoemde indeling weer gewoon die afhankelijk zijn van de (Wadden)zee en gehanteerd. geen binding hebben met de droge en droog- Niet alle waargenomen soorten hebben een vallende gedeeltes. Denk maar aan de zeevo- Nederlandse naam. Sommige hebben wel een gels en zeezoogdieren. Als deze zijn genoemd Nederlandse naam, maar is het binnen hun dan zijn ze vanaf Rottum gezien met de teles- soortgroep normaal om wetenschappelijke Mark Zekhuis Gewone zeehonden 47 Klaas Kreuijer Mark Zekhuis Bruinvissen Zuiderduin 2009

(Latijnse) namen te gebruiken. Zo hebben de dere waarnemingen waarvan niet bekend is op meeste vliegen (met uitzondering van bijvoor- welke eiland de waarneming is gedaan, wordt beeld de zweefvliegen) geen Nederlandse alleen Rottum genoemd. Rottum wordt dan naam. Er is voor gekozen consequent met de gebruikt als verzamelnaam voor alledrie de wetenschappelijke naam te beginnen, zodat eilanden. de soorten overzichtelijker bij elkaar staan. Zuiderduin is nog jong en wordt vaak als on- Als er een Nederlandse naam voor een soort derdeel van Rottumeroog gezien. Zo is het ook wordt genoemd, is deze overgenomen uit het altijd geteld. Daarom is niet altijd goed gere- Nederlands Soortenregister (www.nederland- gistreerd welke waarneming expliciet (ook) op sesoorten.nl). Bij de soorten wordt dus eerst de Zuiderduin is gedaan. Als dit wel bekend is en wetenschappelijke naam gegeven en daarna relevant, is het aangegeven bij de beschrijving eventueel de Nederlandse naam. van de soort. Bij de populairdere groepen als libellen, sprink- Voor veel dieren is het snel duidelijk of ze zich hanen, vlinders en zoogdieren is de gangbare voortplanten op Rottum of niet. Bij de vissen systematische volgorde gebruikt, zoals die ook bijvoorbeeld zijn sommige soorten wel afhanke- in de meeste veldgidsen te vinden is. Bij de lijk van het litorale wad voor de eilanden maar overige soortgroepen staan de wetenschap- de meeste aangespoelde vissen komen van pelijke namen op alfabetische volgorde. Het verder, uit de Noordzee. Hetzelfde geldt voor de gebruik van een systematische volgorde in schelpdieren. Bijna alle waarnemingen betreffen lijsten en overzichten is bij deze soortgroepen aangespoelde schelpen die in de Noordzee of minder gebruikelijk. Door de alfabetische volg- Waddenzee (sublitoraal) leefden. Meestal is wel orde kunnen bepaalde soorten gemakkelijker aangegeven of de dieren zich ook voortplanten worden opgezocht. op Rottum of niet. Voor sommige (nacht)vlin- Van soorten die niet frequent worden gezien, ders is die voortplanting moeilijk vast te stellen, worden de datum en het eiland exact ge- omdat er zwervers zijn die jaarlijks worden genoemd. Bij de insecten die daarna wel vaker zien en omdat er ook veel alternatieve waard- zijn waargenomen, is alleen de eerste datum planten op Rottum voorkomen. Hierdoor is het van waarneming gegeven. In de tekst wordt moeilijk vast te stellen of die dieren ook gebo- dan wel aangegeven of dit een eenmalige ren zijn op Rottum en zich hier voortplanten. waarneming betreft of niet. Bij de foto’s van Bij de dagvlinders maar vooral de vogels wordt zeldzame waarnemingen wordt, indien bekend, wat gezegd over de status en frequentie van de data en plek gegeven. Als een soort vaker voorkomen. Voor de vogels zijn daarbij de dan vijf keer is gezien, worden niet meer de volgende omschrijvingen en kwalificeringen 48 exacte datums en plek genoemd. Bij bijzon- gebruikt. Status Broedvogel Wintergast Doortrekker Jaargast Dwaalgast

Natuurlijk zijn combinaties mogelijk zoals doortrekker en wintergast. Dit is voor een soort niet altijd zo zwartwit aan te geven. De mate van zeldzaamheid wordt bepaald door het aantal waarnemingen in het verleden. Voor de niet-broedvogels is de mate van zeldzaamheid of algemeenheid als volgt te lezen:

Frequentie Minder dan vijf keer waargenomen zeer zeldzaam Meer dan vijf en minder dan 50 keer waargenomen zeldzaam Meer dan 50 en minder dan 100 keer waargenomen schaars Meer dan 100 en minder dan 1000 keer waargenomen talrijk Meer dan 1000 keer waargenomen algemeen

Voor broedvogels is een andere frequentie gebruikt:

Frequentie bij broedvogels (sinds 1800) Minder dan vijf keer als broedvogel vastgesteld zeer zeldzaam Minder dan 100 keer en niet elk jaar zeldzaam Minder dan 100 keer (de laatste 50 jaar) schaars Jaarlijks minder dan 500 algemeen Jaarlijks meer dan 500 talrijk

Ook hier zijn combinaties mogelijk van frequentie en status, zoals algemene doortrekker of schaarse wintergast. Jacob van der Weele Jacob van Twee Jan-van-genten op zee 49 Aves Vogels

Op Rottum zijn officieel 284 soorten vogels vastgesteld en 3 ondersoorten . Op Rottumeroog zijn dat er 262 en op Rottumerplaat zijn dat er 276 . Vogels die van nature niet in Nederland voorkomen (exoten) zijn hier niet mee geteld, alleen de inheemse wilde soorten . Van deze soorten hebben er hier ooit 74 gebroed of een territorium gehad . Dan zijn er ook nog twaalf soorten vogels die niet aanvaard zijn door de CDNA (Commissie Dwaalgasten Nederlandse Avifauna) en die dus niet op de officiële lijst staan . Deze zijn later apart genoemd onder het kopje ‘Soorten die niet aanvaard zijn door de CDNA’ . Daarna wordt nog een lijst met de exoten en waarschijnlijk ontsnapte vogels (escapes) genoemd . Er zijn 27 soorten exoten/escapes gezien op Rottum, soorten die niet in andere totaallijsten terugkomen .

50 Mark Zekhuis Knobbelzwaan Cygnus olor Schaarse doortrekker in klein aantal.

Wilde zwaan Cygnus cygnus Schaarse doortrekker.

Kleine zwaan Cygnus bewickii Schaarse doortrekker.

Toendrarietgans Anser serrirostris Schaarse doortrekker.

Kleine rietgans Anser brachyrhynchus Zeer talrijke doortrekker.

Grauwe gans Anser anser Zeer talrijke doortrekker. Vanaf 2005 broedvogel op Rottumeroog en Rottumerplaat.

Rottumerplaat broedparen 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 1 1 3 9 17 24 27 Rottumeroog broedparen 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 1 1 2 2 2 3 1 5

Dwerggans Anser erythropus Zeer zeldzame doortrekker. Wordt door de CDNA na 1989 niet meer beoordeeld. Er zijn geen waarnemingen bekend voor 1999. Rottumerplaat: 7 maart 2011 vier overvliegende vogels. Mark Zekhuis Edwin de Weerd Kleine rietganzen Grauwe gans kuiken belaagd door Kleine mantelmeeuw 51 52 Aves Vogels Rottumeroog: Brandganzen Schaarse CanadesegansGrote Branta canadensis Zeer talrijke doortrekker Kolgans Anseralbifrons CanadeseganzenGrote opRottumeroog,2juni2012 Deze Rottumeroog: waarneming vierwaarnemingen; 8april2006. eerste Rottumerplaat: waarneming acht waarnemingen; 16 eerste juni2001. Zeldzame doortrekkerenzeldzamewintergast. Witbuikrotgans Branta hrota Wordt waargenomen. pleisterend somsopbeideeilandeninkleineaantallen Zeer talrijke wintergast. doortrekkerenschaarse Brandgans Branta leucopsis

stonden

doortrekker.

op wat

onwennig

juni

2012

op arriveerde

het

strand

een

groep

bleven Mark Zekhuis op Rottumeroog, 19 april2012 Witbuikrotgans metRotganzen (achterin) van

enkele

Grote

dagen

Canadese

rondhangen.

ganzen.

Martijn Bunskoek Mark Zekhuis Nico de Vries Mark de Vries Rotganzen op de gobi-matten van Rottumeroog Bergeend

Rotgans Branta bernicla Zeer talrijke doortrekker en talrijke wintergast.

Zwarte rotgans Branta nigricans Zeldzame doortrekker en zeldzame wintergast. Wordt door de CDNA na 1999 niet meer beoordeeld. Er zijn geen waarnemingen bekend voor 1999. Rottumerplaat: nu jaarlijkse gast; eerste waarneming 14-17 april 2002. Rottumeroog: eerste waarneming 9 januari 2004.

Casarca Tadorna ferruginea Zeldzame doortrekker. Rottumerplaat: 30 augustus 1998 (drie), 10 september 2000, 16 augustus 2002, 2 september 2006, 26 juli 2007, 5 juni 2008, 29 april en 8 juni 2009 (twee). Rottumeroog: 8 juli 1986, 6 juli 1989 (paartje), 13 juli 1997.

Bergeend Tadorna tadorna Talrijke broedvogel en zeer talrijke doortrekker en jaargast. In 1920 was de Bergeend een talrijke broedvogel van Rottum. Ze broedden in zogenaamde ‘kunstholen’. Dit waren pijpen in het zand met aan het eind twee, drie of meer broedruimten, die ieder met een grote zode gras werden afgedekt. Een gedeelte van de eieren in deze ‘berg- eendenbroederij’ werd door de strandvoogd verzameld en naar de vaste wal gebracht ten be- hoeve van de handel in siervogels. In het wild nestelden toen slechts enkele paren in het hoge helm en houtmijten (Braaksma 1963).

Rottumerplaat broedparen (aan de hand van gevonden broedholen) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 10 7 19 22 17 13 13 14 18 17 17 50 Rottumeroog broedparen 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 20 27 39 52 82 73 70 77 46 28 ? 33 53 54 Aves Vogels Rottumerplaat broedparen Zeer talrijke broedvogel enzeertalrijke doortrekker. Eider Somateria mollissima doortrekker.Schaarse Topper Aythya marila Rottumerplaat enRottumeroog. Rottumerplaat: op17 april1982 werd eenmannetjeopdevloedlijn gezien tussen Zeer zeldzamedwaalgast. Witoogeend Aythya nyroca 22 november 2009. Rottumeroog: 1988 (twee waarnemingen), 2005(drienaarzuidwest), 29augustus en Rottumerplaat: 1997 (twee waarnemingen), 30 juli2004(achttien overvliegend naarzuid). Zeer zeldzamedoortrekker. Tafeleend Aythya ferina Rottumeroog Wijfjes Eidermetkuikens van ophetstrand wintergast. doortrekkerenschaarse Schaarse zee-eendMelanittaGrote fusca exemplaren voor van dekust Rottumerplaat opHalfgeknottestrandschelpen. Zeer talrijke doortrekkerenzeertalrijke wintergast. van Indewinter 2004foerageerden 2500 zee-eendMelanitta nigraZwarte Rottumeroog broedvogel (van 2009geen gegevens beschikbaar) 2000 2000 589 419 2001 2001 636 562 2002 2002 793 558 2003 2003 1033 482 2004 1063 2004 563 2005 2005 705 627

Mark Zekhuis 2006 2006 Zwarte zee-eendin debaaivan Rottumerplaat Zwarte 863 598 2007 2007 858 465 2008 2008 670 432 2009 2009 630 ? 2010 2010 822 41 2011 2011 265 414

Klaas Kreuijer Mark Zekhuis Middelste zaagbekken vliegen over over Bergeend en enkele Smienten, Rottumerplaat

IJseend Clangula hyemalis Schaarse doortrekker en schaarse wintergast. Rottumerplaat: meer dan zes waarnemingen. Rottumeroog: meer dan tien waarnemingen. Opvallend is dat de meeste meldingen uit de maanden mei, juni en juli komen. Deze vogels waren ook vaak ter plaatse. Er zijn maar een paar meldingen in de winter van langsvliegende vogels.

Nonnetje Mergellus albellus Zeer zeldzame wintergast. Rottumeroog: er is slechts één waarneming bekend van 4 december 1998 van twee vogels ter plaatse.

Brilduiker Bucephala clangula Talrijke doortrekker en schaarse wintergast. Overwinterende Brilduikers worden voornamelijk gezien op de diepe geulen van Rottumerplaat.

Grote zaagbek Mergus merganser Zeldzame wintergast en zeldzame doortrekker.

Middelste zaagbek Mergus serrator Zeer zeldzame voormalige broedvogel en talrijke doortrekker. Rottumeroog: Jac. P. Thijsse vond in juni 1911 een dood jong. Dit betreft mogelijk het eerste broedgeval. Zuiderduin: in 1959 en 1960 vond strandvoogd H. J. Toxopeus een nest. 55 Krakeend Anas strepera Zeldzame doortrekker en zeer zeldzame wintergast. De laatste jaren neemt het aantal vogels op de kwelder en in de geulen toe.

Smient Anas penelope Zeer talrijke doortrekker en zeer talrijke wintergast. Vogels Aves Slobeend Anas clypeata Onregelmatige zeer zeldzame broedvogel, schaarse doortrekker en zeldzame wintergast. Rottumerplaat: in 1998 heeft mogelijk een paar gebroed.

Wilde eend Anas platyrhynchos Schaarse broedvogel en talrijke doortrekker.

Rottumerplaat broedparen 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 36 40 27 35 18 20 28 28 20 16 14 13 Rottumeroog broedparen 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 14 15 22 20 15 11 12 10 14 9 ? 6

Pijlstaart Anas acuta Onregelmatige, zeer zeldzame broedvogel, talrijke doortrekker en schaarse wintergast. Rottumerplaat: in 1999 heeft mogelijk een paar gebroed. Jacob van der Weele Jacob van 56 Pijlstaarten Erwin Goutbeek Klaas Kreuijer Roodkeelduiker Parelduiker

Zomertaling Anas querquedula Zeer zeldzame voormalige broedvogel en zeer zeldzame doortrekker. Rottumeroog: vijf waarnemingen. Van de zomertaling is een broedgeval op Rottumeroog gemeld in Droste-Hulshof (1869) ‘Een eendje met in het nest liggende 15 eier van den zomertaling’. Rottumerplaat: acht meldingen. Broedvogel in 1986 met twee nesten met uitgevlogen jongen.

Wintertaling Anas crecca Talrijke doortrekker en schaarse wintergast. Rottumerplaat: in 1998 hebben mogelijk twee paren gebroed. Rottumeroog: in 1965 en 1971 werd een broedgeval vastgesteld.

Patrijs Perdix perdix Voormalige broedvogel. In 1962 is door H.J. Toxopeus een poging ondernomen Patrijzen uit te zetten op Rottumeroog. Dit is mislukt. De laatste waarneming van een Patrijs op Rottumeroog was op 10 juli 1965 toen tijdens de konijnenjacht een vogel werd opgejaagd, vermoedelijk een verdwaald exemplaar. Volgens de familie Toxopeus hebben in de jaren hiervoor wel degelijk Patrijzen op het eiland gebroed maar waren dit van oorsprong uitgezette exemplaren.

Kwartel Coturnix coturnix Zeldzame dwaalgast. Rottumerplaat: 24 en 25 mei 2003 (roepend exemplaar), 30 mei 2005 (roepende vogel in de helmvegetatie); ook is een melding uit 2011 bekend. Rottumeroog: 28 mei 1992 en 21 mei 2009 (roepende vogels).

Roodkeelduiker Gavia stellata Talrijke wintergast en talrijke doortrekker op Noordzee.

Parelduiker Gavia arctica Schaarse wintergast en schaarse doortrekker. 57 58 Aves Vogels De Deze Zeldzame doortrekker, maarbij inhogere aantallen. noordwesterstorm stormvogelNoordse Fulmarus glacialis ookvanafdie later Rottumerplaat werd gezien). komend van mondingvan deEems)en18 december2011 vliegende (naarhetwesten vogel Rottumeroog: 2006(langsvliegend), 2010 7oktober 24oktober (vliegend boven Noordzee met visdraadomdenek)en17 december2011 (vanaf westpunt boven zee). (Noordzee), 2006(Noordzee), 2003,7oktober 24oktober 2008(doodexemplaar opstrand Rottumerplaat: 1982 (vliegend boven Noordzee), 1984 20februari (Noordzee), 19 april1988 Zeldzame dwaalgast. IJsduiker Gavia immer IJsduiker Rottumerplaat: 17 deenige nutoe waarneming). 2009(tot oktober Zeer zeldzamedwaalgast. Stormvogeltje Hydrobates pelagicus westpunt, vliegend over devloedlijn naaroost). Rottumerplaat: 2008(langswestpunt) 22augustus en18 december2011 (gezien vanaf Wordt na1997 doordeCDNA nietmeerbeoordeeld. Zeldzame dwaalgast. Vale pijlstormvogel mauretanicus Puffinus 15 2007 en18 september 2011. september Rottumeroog: 29mei,24juli(twee) 1988, en26augustus 13 1994, augustus 18 december2011 (vliegend Rottumerplaat naaroost), 2012. 6en7oktober Rottumerplaat: 10 1981, augustus 16 mei1987, 1993, 5september 16 2007(vier), september Zeldzame doortrekker, vooral tijdens noordwesterstorm. pijlstormvogelNoordse puffinus Puffinus doortrekker,Schaarse vooral tijdens noordwesterstorm. Grauwe pijlstormvogel Puffinus griseus

laatste

soort

jaren werd

wordt in

het

hij verleden

toch

regelmatig

meestal

waargenomen

verslagen

Jacob van der Weele Noordse stormvogelNoordse

vermeld

als

Noordzee

gevonden

tijdens

dood

zeetrektellingen. exemplaar.

Nico de Vries Jacob van der Weele Jacob van Jonker Marnix Vale pijlstormvogel Jan-van-gent

Vaal stormvogeltje Oceanodroma leucorhoa Zeldzame doortrekker tijdens storm. Rottumerplaat: 30 augustus en 29 september 1992, 14 september 2001, 4 en 17 oktober 2008, 18, 23 en 24 oktober 2010, 6 november 2011, 7 oktober 2012. Rottumeroog: 10 en 11 oktober 2003 (tweemaal twee vogels), 16 oktober 2008 (vijf), 4 oktober (vier) en 18 oktober 2009, 6 oktober 2012.

Jan-van-gent Morus bassanus Talrijke doortrekker, vooral tijdens harde wind.

Aalscholver Phalacrocorax carbo sinensis Talrijke broedvogel en talrijke doortrekker. Algemene broedvogel alleen op Zuiderduin. Voor het eerst in 1997 (dertien paar), in 1998 geen broedgeval en vanaf 1999 jaarlijks.

Zuiderduin broedparen 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 13 0 18 36 77 134 132 125 141 180 184 168 2009 2010 2011 187 ? 156 Mark Zekhuis Aalscholverkolonie op Zuiderduin, juni 2012 59 Vogels Aves Nico de Vries Mark Zekhuis Kleine zilverreiger Blauwe reiger

Kuifaalscholver Phalacrocorax aristotelis Zeer zeldzame dwaalgast. Rottumerplaat: 5 augustus 1986 en 8 oktober 2010 (in beide gevallen dode aangespoelde vogels).

Kwak Nycticorax nycticorax Zeer zeldzame dwaalgast. Rottumerplaat: 29 april 1998, en 11 en 23 april 2006 (mogelijk dezelfde vogel).

Kleine zilverreiger Egretta garzetta Zeer zeldzame broedvogel en schaarse doortrekker op Rottumerplaat en Rottumeroog. Rottumeroog: broedvogel vanaf 2007.

Rottumeroog broedparen 2007 2008 2009 2010 2011 1 2 4 3 2

Grote zilverreiger Casmerodius albus Zeer zeldzame doortrekker. Rottumerplaat: 15 augustus 2009, 2010 (datum onbekend) en 28 oktober 2011. Rottumeroog: 5 mei 2005, 5 mei 2006 (twee overvliegend), 30 augustus 2009, 12 september 2010 (Zuiderduin) en 28 oktober 2011.

Blauwe reiger Ardea cinerea Schaarse doortrekker.

Purperreiger Ardea purpurea Zeer zeldzame dwaalgast. Rottumeroog: 4 mei 1994 (overvliegend). Rottumerplaat: 19 juni 1997 (rustend op de kwelder, samen met twee Blauwe reigers).

Zwarte ooievaar Ciconia nigra Zeldzame doortrekker. 60 Rottumerplaat: 3 mei 1988 en in 2011 (datum onbekend). Rottumeroog: 8 augustus 1986, 7 augustus 1996 (twee naar noordoost), 23 juli 1997 (twee naar noordoost), 20 juni 1998, 29-30 juli 2004 (twee ter plaatse) en 27 juli 2005.

Ooievaar Ciconia ciconia Zeldzame doortrekker. Rottumerplaat: 7 juli 1989 (vijf op de kwelder), 7 juni 1997, 28 april 2005 en 2006 (datum onbekend). Rottumeroog: 7 juni 1997 (gedurende 10 minuten op Westplaat), 3 januari 2001, 15 april 2004 (laag overzwevend naar noordoost), 28 april (overvliegend naar noordoost), 19 mei 2005 (rustend), 2 mei 2006 (overvliegend naar noordoost) en 20 mei 2011 (overvliegend naar zuid).

Lepelaar Platalea leucorodia Vrij talrijke broedvogel en schaarse doortrekker. Rottumerplaat: broedvogel vanaf 1995 maar in 1996 geen broedgeval, vanaf 1997 mogelijk een paar, vanaf 1998 (vier paar) jaarlijks. Rottumeroog/Zuiderduin: broedvogel vanaf 2000.

Rottumerplaat broedparen 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 1 0 1 4 3 5 10 19 16 26 24 2006 2007 2008 2009 2010 2011 23 39 32 31 33 35 Rottumeroog/Zuiderduin broedvogel 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 1 4 14 8 7 8 32 41 46 51 16 54 Martijn Bunskoek Mark Zekhuis Lepelaar 61 62 Aves Vogels waarnemingenDe meeste komen uithetvoorjaar. Zeldzame doortrekker. wouw Milvus migransZwarte Talrijke doortrekker, vooral invoorjaar. Wespendief Pernis apivorus Rottumeroog: negen waarnemingen. Rottumerplaat: acht waarnemingen. Zeldzame doortrekkerenzeldzamejaargast. fuutPodicepsGeoorde nigricollis Rottumeroog: acht waarnemingen. Rottumerplaat: vijf waarnemingen. Zeldzame doortrekkerenzeldzamejaargast. Kuifduiker Podiceps auritus Rottumeroog: negen waarnemingen. Rottumerplaat: negen waarnemingen. Zeldzame wintergast. Roodhalsfuut Podiceps grisegena (Noordzee). Talrijke wintergast doortrekkerenschaarse Fuut Podiceps cristatus groepje vogels van gezien ineenpriel. vijftien de kwelder. Op11 november 2011 werd een waargenomenlijks indegeulen enprielenop Rottumeroog: vooral vanaf 2000 vrijwel jaar Zeldzame wintergast. TachybaptusDodaars ruficollis Wespendief -

Roef Mulder Dodaars Zeearend

Erwin Goutbeek Mark Zekhuis Roef Mulder Roef Martijn Bunskoek Bruine kiekendief achtervolgd door Bergeenden Deze Blauwe kiekendief is geboren en gekleurringd op Borkum, augustus 2010

Rode wouw Milvus milvus Zeldzame doortrekker. De meeste waarnemingen komen uit het voorjaar.

Zeearend Haliaeetus albicilla Zeldzame doortrekker. Rottumerplaat: 24 april 2005 (3e kalenderjaar op noordkwelder), 13 september 2008, 20 en 22 november 2009 (1e kj), 8-9 oktober 2010 (1e kj) en 14 oktober 2011 (drie 1e kj ter plaatse waarvan twee aasden op een dood konijn). Rottumeroog: omstreeks 1955 werd door H.J. Toxopeus een grote overvliegende arend gezien, mogelijk is dit de eerste geregistreerde waarneming van een Zeearend; 31 augustus 2001 (1e kj), 12 september (1e kj vliegend naar west) en 19 september 2008, 2009 (datum onbekend), 9-10 oktober 2010 en 14 oktober 2011 overvliegend oost.

Bruine kiekendief Circus aeruginosus Zeldzame broedvogel en talrijke doortrekker. Rottumerplaat: in 1995 was het eerste broedgeval, vanaf 1997 vaste broedvogel. Rottumeroog: heeft alleen in 1997 en 2011 gebroed.

Rottumerplaat broedparen 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 4 2006 2007 2008 2009 2010 2011 4 4 6 5 4 4

Blauwe kiekendief Circus cyaneus Voormalige broedvogel, talrijke doortrekker en schaarse wintergast. Rottumerplaat: broedvogel in 1993 en 1994. Rottumeroog: broedvogel in 1991, 1992, 1994, 1995, 1997 en 1998.

Grauwe kiekendief Circus pygargus Zeldzame doortrekker, vooral in voorjaar. 63 64 Aves Vogels Rottumerplaat: 15 mei1976 (adult),25april2010 (2 Wordt na2012 doordeCDNA nietmeerbeoordeeld. Zeldzame dwaalgast. Steppekiekendief Circus macrourus konijnen. Erwerd metsuccesgebroed. Rottumerplaat: in2011 broedgeval was heteerste opditeilandzondermuizen maarmet Talrijke wintergast. doortrekkerenschaarse ButeoBuizerd buteo Talrijke doortrekker. Accipiter nisus Sperwer gezien. den eerstejaarsvogels Een volwassen vrouwtje wordt vanaf 1997 wor regelmatig gezien opbeideeilanden.Meestal Jaargast. Havik Accipiter gentilis doortrekkend naarzuid).15 2011 oktober (vogel afkomstig van Rottumerplaat). Rottumeroog: 2007(vrouwtje 26augustus van aanwezig Rottumerplaat, en kortstondig aanwezig),2007 (vrouwtje, 12 kortstondig t/m15 2011 oktober (1 Ruigpootbuizerd Steppekiekendief, Rottumerplaat, 15 oktober 2011

Mark Zekhuis Mark Zekhuis Sperwer Torenvalk e 25augustus kjdoortrekkendnaaroost), e kj). -

Mark de Vries Nico de Vries Ruigpootbuizerd Buteo lagopus Schaarse doortrekker en schaarse wintergast. Op 14-17 oktober 2011 was er extreme trek van Ruigpootbuizerd langs de Nederlandse kust. Op Rottumeroog werden er op 16 oktober minimaal dertien geteld die toen op het eiland aanwezig waren.

Bastaardarend Aquila clanga Zeer zeldzame dwaalgast. Rottumerplaat: 15 mei 1976, adult 13de geval voor Nederland.

Visarend Pandion haliaetus Talrijke doortrekker in voor- en najaar.

Torenvalk Falco tinnunculus Schaarse doortrekker. De enkele jonge vogels die blijven hangen, worden later vaak dood teruggevonden, waarschijnlijk omdat er geen muizen op het eiland voorkomen.

Roodpootvalk Falco vespertinus Zeldzame doortrekker, vooral in voorjaar. Rottumerplaat: 31 mei 1992 (acht naar oost), 17 mei 1997, 7 augustus 2003 en 28 april 2004. Rottumeroog: 23 mei 1989, 24 mei 1990, 3 en 12 mei 1991 (drie ter plaatse), 20, 22, 24, 25 (drie), 27, 28, 30 mei (twee) en 31 mei 1992 (zes), 7 en 23 augustus 2009 en 6 mei 2011.

Smelleken Falco columbarius Talrijke doortrekker en algemene wintergast.

Boomvalk Falco subbuteo Schaarse doortrekker.

Slechtvalk Falco peregrinus Zeer zeldzame onregelmatige broedvogel op beide eilanden en algemene doortrekker. In de jaren 1960 waren Schiermonnikoog, Rottumerplaat en de Hoge Veluwe de enige plaatsen waar deze soort nog broedde. Ook daarvoor is de Slechtvalk broedvogel geweest van Rottumerplaat. Martijn Bunskoek Martijn Bunskoek Smelleken Slechtvalk 65 Jan Toxopeus vond op 8 april 1930 een nest op Rottumerplaat, toen een zandplaat met wat kleine duintjes, in een kuil te midden van helm; het bevatte drie eieren. De Kaap werd gebruikt als uitkijkpost. Jan Toxopeus zag geregeld Slechtvalken vanuit de Kaap naar Rottumerplaat vliegen. De soort was op Rottumerplaat toen een jaarlijkse broedvogel. Tegenwoordig broeden er jaarlijks een of twee paar op heel Rottum.

Vogels Aves Waterral Rallus aquaticus Voormalige broedvogel. Rottumerplaat: schaarse doortrekker, vanaf 2005 jaarlijks. Rottumeroog: broedvogel tot en met 2010.

Rottumeroog broedparen 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 0 0 0 1 2 3 3 2 2 4 1 0

Ondanks de snelle afkalving van het eiland handhaaft de Waterral zich nog steeds op het eiland. Aangenomen werd dat 1999 het laatste jaar zou zijn maar in 2003 werd toch weer een territorium vastgesteld en vanaf dat jaar ging de soort weer vooruit. In 2010 was er echter nog maar één territorium. De Waterral blijft een raadselachtige broedvogel.

Porseleinhoen Porzana porzana Zeer zeldzame dwaalgast. Rottumerplaat: 31 augustus 1991 (op strand bij Westerduintjes).

Kwartelkoning Crex crex Zeldzame zomergast en mogelijke broedvogel. Rottumerplaat: 5 juli 2007 (roepend). Rottumeroog: in 2006 werd van mei tot juli een roepend mannetje gehoord, maar broeden is niet vastgesteld.

Waterhoen Gallinula chloropus Voormalige broedvogel en zeldzame doortrekker. Rottumerplaat: zes waarnemingen, waarvan de laatste in 2005, alle bij het vijvertje onder het torentje. Rottumeroog: vanaf 1992-1995 broedvogel in de tuin van Toxopeus in een klein poeltje. In 1993 zelfs twee paar.

Meerkoet Fulica atra Zeldzame doortrekker. Rottumerplaat: in 1980, 1986 en 1987 vondsten van vers dode vogels; 16 en 19 april 2002 (’s nachts gehoord, overvliegend), 20 augustus 2006 (ter plaatse), 12 september 2010 (vondst van dode vogel) en 4 maart 2011 (ter plaatse). Rottumeroog: 5 mei en 4 juni 1982, 3 juni 1984, 25 mei (Zuiderduin) en 26 mei 1984; dit waren allemaal dood gevonden vogels.

Kraanvogel Grus grus Zeldzame doortrekker. 66 Rottumerplaat: tien waarnemingen, voor het eerst in 1997; daarna in 2000, 2002, 2004 en vanaf 2006 elk jaar. Rottumeroog: acht waarnemingen, voor het eerst in 1984; daarna in 1995, 1997, 1999, 2002, 2004, 2005 en 2006; in 2006 werd in maart, april en mei steeds één overvliegende vogel gezien.

Scholekster Haematopus ostralegus Zeer talrijke broedvogel en talrijke doortrekker.

Rottumerplaat broedparen 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 162 149 137 131 212 207 192 221 234 219 206 232 Rottumeroog broedparen 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 148 164 171 171 179 141 135 146 111 100 ? 95 Mark Zekhuis Scholeksters 67 Kluut Recurvirostra avosetta Zeldzame broedvogel en schaarse doortrekker. De Kluut is alleen op Rottumerplaat broedvogel vanaf 1994. In 1998 waren er nog achttien paar maar vanaf 2000 neemt het aantal af.

Rottumerplaat broedparen

Vogels Aves 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 1 6 12 14 18 15 7 17 7 7 0 7 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2 3 0 3 2 1 Rottumerplaat hoogste aantallen pleisterende vogels in 2000-2010 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 740 560 665 490 845 517 600 260 250 210 130 Rottumeroog hoogste aantallen pleisterende vogels in 2000-2007 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2 125 122 60 240 2 110

Griel Burhinus oedicnemus Zeer zeldzame dwaalgast. Op Rottumerplaat werd op 11 mei 2012 aan de kop van de stuifdijk een dode Griel gevonden in de duinen. Dankzij de kleuringen weten we dat hij op 11 juni 2011 in Suffolk, Engeland is geringd. Hans Roersma Griel Mark Zekhuis 68 Bonte bontbekplevier, Rottumeroog, oktober 2004 Mark de Vries Mark Zekhuis Strandplevier Morinelplevier, Rottumeroog, augustus 2011

Kleine plevier Charadrius dubius Zeldzame doortrekker. Rottumerplaat: negen waarnemingen. Rottumeroog: tien waarnemingen.

Bontbekplevier Charadrius hiaticula Zeldzame broedvogel op beide eilanden en algemene doortrekker.

Rottumerplaat broedparen 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 3 3 4 2 4 7 7 8 5 7 7 7 Rottumeroog broedparen (waarvan meeste op Zuiderduin) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 3 3 4 4 0 0 1 0 0 0 1 1

Strandplevier Charadrius alexandrinus Zeldzame (Rottumerplaat) en schaarse (Rottumeroog en Zuiderduin) broedvogel en schaarse doortrekker.

Rottumerplaat broedparen 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 0 1 1 0 0 1 2 1 3 3 1 0 Rottumeroog/Zuiderduin broedparen (waarvan meeste op Zuiderduin) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 7 3 8 9 7 2 5 4 5 8 3 1

Morinelplevier Charadrius morinellus Zeldzame doortrekker. Rottumerplaat: 15 september 2000, 20 en 23 mei 2006, 3 mei 2009 (Noordkwelder) en 12 september 2010. Rottumeroog: 20 augustus 1992, 13 mei 1994, 13 mei (drie), 21 en 30 augustus 2009, 9 september 2010, 21 en 26 augustus en 10 september 2011, 9 september 2012.

69 70 Aves Vogels Kanoet Rottumeroog: zeerzeldzamebroedvogel in1984, 1988 en1989 enopnieuw vanaf 2010. broedvogel.Rottumerplaat: jaarlijkse Zeldzame broedvogel doortrekker. enschaarse Kievit Vanellus vanellus Zeer talrijke doortrekkerenwintervogel. Zilverplevier Pluvialissquatarola doortrekker.Schaarse Goudplevier Pluvialisapricaria Talrijke doortrekkergedurende hetgehele jaar. Calidrisalba Drieteenstrandloper Zeer talrijke doortrekker. Calidriscanutus Kanoet Rottumerplaat broedparen Goudplevier 2000 4 2001 3 2002 4 2003 6 2004 4 2005 3 Nico de Vries Mark Zekhuis 2006 Zilverplevieren Drieteenstrandlopers 7 2007 3 2008 3 2009 0 2010 3 2011 2

Mark Zekhuis Roef Mulder Roef Mulder Roef Mulder Roef Kleine strandloper Krombekstrandloper

Kleine strandloper Calidris minuta Schaarse doortrekker.

Temmincks strandloper Calidris temminckii Zeldzame doortrekker. Rottumerplaat: waarnemingen in 2000, 2001, 2003, 2004, 2006, 2009 en 2011. Rottumeroog: waarnemingen in 1988, 1990, 1992, 1994, 1995 en 2009.

Krombekstrandloper Calidris ferruginea Schaarse doortrekker.

Paarse strandloper Calidris maritima Zeldzame doortrekker. Rottumerplaat: zeven waarnemingen (steeds één vogel). Rottumeroog: elf waarnemingen (steeds één vogel).

Bonte strandloper Calidris alpina Zeer talrijke doortrekker en wintergast. Jacob van der Weele Jacob van Bonte strandlopers 71 72 Aves Vogels Rottumeroog vastgesteld. Rottumerplaat: vanaf 2001 broedvogel (éénpaar).In2011 werd op ook eenterritorium Zeer zeldzamebroedvogel, zeertalrijke doortrekkerentalrijke wintergast. Wulp Numenius arquata Talrijke doortrekker. Regenwulp Numenius phaeopus Talrijke doortrekker. Rosse grutto Limosalapponica doortrekker.Schaarse Limosalimosa Grutto Vaak worden dodeexemplaren gevonden alsprooi van deSlechtvalk. doortrekker.Schaarse Houtsnip Scolopaxrusticola Talrijke doortrekker. Watersnip Gallinagogallinago doortrekker.Schaarse Bokje Lymnocryptes minimus meer hetgeval. Rottumeroog: broedvogel vanaf 1856. inkleinaantal Vanaf 1906 (Thijsse 1908) was ditniet Voormalige zeerzeldzamebroedvogel doortrekker. enschaarse Kemphaan Philomachus pugnax Zuiderduin: 13 2005. augustus 21 2010. augustus Rottumerplaat: 1991, 1september 6juli2003(adultzomerkleed),21 mei2008en Zeldzame dwaalgast. Wordt na2002nietmeerbeoordeeld. doordeCDNA Limicolafalcinellus Breedbekstrandloper Houtsnip

Mark Zekhuis Rosse grutto’s

Mark de Vries Mark de Vries Regenwulp

Rottumerplaat broedparen 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 4 4

Oeverloper Actitis hypoleucos Schaarse doortrekker.

Witgat Tringa ochropus Schaarse doortrekker.

Zwarte ruiter Tringa erythropus Vrij talrijke doortrekker.

Groenpootruiter Tringa nebularia Talrijke doortrekker. Mark Zekhuis Maarten Kaales Zwarte ruiters Groenpootruiter 73 Vogels Aves Erwin Goutbeek Tureluurs

Poelruiter Tringa stagnatilis Zeer zeldzame dwaalgast. Zuiderduin: 23 juni 1986.

Bosruiter Tringa glareola Schaarse doortrekker.

Tureluur Tringa totanus Broedvogel en talrijke doortrekker. Rottumerplaat: jaarlijkse broedvogel. Rottumeroog: incidentele broedvogel, voor het laatst in 2006 (één paar).

Rottumerplaat broedparen 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 3 2 6 4 6 4 4 4 5 5 7 7

Steenloper Arenaria interpres Talrijke doortrekker. Steenlopers worden vooral gezien op Rottumerplaat. Op Rottumeroog zijn de aantallen onver- 74 klaarbaar altijd wat lager. Martijn Bunskoek Martijn Mark de Vries Steenlopers Grauwe franjepoot Mark Zekhuis Nico de Vries Rosse franjepoot Middelste jager

Grauwe franjepoot Phalaropus lobatus Zeldzame doortrekker. Rottumerplaat: tien waarnemingen, eerste waarneming op 9 september 1979; daarna in 1987, 1988, 1996, 1997, 1998, 2001, 2002, 2003, 2004 en 2011 (vier vogels ter plaatse, samen met een Rosse franjepoot). Rottumeroog: acht waarnemingen waarvan vier in 1988; daarna in 1991, 1999, 2005, 2011 en 2012.

Rosse franjepoot Phalaropus fulicarius Schaarse doortrekker. Wordt regelmatig boven zee waargenomen tijdens trek. Rottumerplaat: 21 september 2003, 1 oktober 2004, 5 november 2010 en 18 september 2011 (alle ter plaatse foeragerende vogels). Bijzonder was de laatstgenoemde waarneming: er dob- berde één Rosse franjepoot samen met vier Grauwe franjepoten in een priel op de noordwestkant. Op 16 januari 2010 werd een vers dood exemplaar gevonden. Rottumeroog: zeven waarnemingen alleen boven zee (zeetrek); verder waarnemingen van foeragerende vogels op 25 augustus 2002, 11-12 oktober 2003 en 17 oktober 2008.

Middelste jager Stercorarius pomarinus Schaarse doortrekker, vooral in najaar. 75 76 Aves Vogels 13 2010, september 2010 24oktober (twee) en17 december2011. Rottumeroog: 21 1990, augustus 16 2005(twee), 2009, september 2,3en4oktober 2012.zee), 6en7oktober 12 september, 2010 24en25oktober (allemaalwaarnemingen van langsvliegende vogels over Rottumerplaat: 18 2005,15 september 2007, september 16 2007, september Zeldzame doortrekker, vooral bij noordwesterstorm. Xema sabini Vorkstaartmeeuw Vrij algemene doortrekker, vooral innajaar. jager StercorariusGrote skua Rottumeroog: 1993 6augustus 2001. en27september 16 2011 september en17 2011. september Rottumerplaat: 1993, 6september 26juni2004(vondst van dodevogel), 2008, 3oktober Wordt na1997 doordeCDNA nietmeerbeoordeeld. Zeer zeldzamedoortrekker. jagerKleinste Stercorarius longicaudus Algemene doortrekker, vooral innajaar. Kleine jager Stercorarius parasiticus Vorkstaartmeeuw, 3oktober 2009 Vorkstaartmeeuw, Kleine jager

Mark Zekhuis Jacob van der Weele Drieteenmeeuw jager Grote

Jacob van der Weele Mark de Vries Klaas Kreuijer Kokmeeuwen

Drieteenmeeuw Rissa tridactyla Talrijke doortrekker en talrijke wintergast, vooral boven zee tijdens storm. In de jaren 1970-‘80 werden regelmatig dode exemplaren gevonden, meestal olieslachtoffers.

Kokmeeuw Chroicocephalus ridibundus Broedvogel op beide eilanden (schaars op Rottumeroog) en zeer talrijke doortrekker.

Rottumerplaat broedparen 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 56 47 136 199 1 33 220 137 92 6 20 28 Rottumeroog broedparen 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 1 0 0 39 0 0 204 0 11 0 0 0

77 78 Aves Vogels Rottumeroog broedparen Rottumerplaat broedparen Talrijke broedvogel opbeideeilandenenzeertalrijke doortrekker. Stormmeeuw Larus canus in 2009weer éénpaar. Rottumerplaat: broedvogel vanaf 2004(éénpaar),in2007en2008geen broedgevallen maar Zwartkopmeeuwen broeden alleenopRottumerplaat. Zeer zeldzamebroedvogel enonregelmatige doortrekker. Zwartkopmeeuw Larus melanocephalus Talrijke doortrekker. Dwergmeeuw Hydrocoloeus minutus Dwergmeeuw Kleine mantelmeeuwen 2000 2000 63 25 2001 2001 68 32 2002 2002 101 27 2003 2003 82 15 2004 2004 86 23 2005 2005 87 11

Nico de Vries Jacob van der Weele 2006 2006 Stormmeeuw Zilvermeeuw 113 19 2007 2007 128 14 2008 2008 113 13 2009 2009 47 5 2010 2010 52 8 2011 2011 77 14

Mark Zekhuis Martijn Bunskoek Kleine mantelmeeuw Larus fuscus graellsii Zeer talrijke broedvogel op beide eilanden en zeer talrijke doortrekker. De ondersoort Larus fuscus intermedius is een schaarse doortrekker.

Rottumerplaat broedparen (1976 voor het eerst broedvogel, zes paar) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 554 715 227 1014 1156 1484 1150 1535 1409 1117 1165 1531 Rottumeroog broedparen 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 519 577 583 578 646 863 889 623 847 591 ? 1138

Zilvermeeuw Larus argentatus Zeer talrijke broedvogel op beide eilanden en zeer talrijke doortrekker en wintergast.

Rottumerplaat broedparen 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 1675 1686 2245 1434 1742 1276 1734 1525 1647 1162 1169 1155 Rottumeroog broedparen 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2422 3052 2929 2449 2324 2788 2084 2445 701 1973 ? 518

79 MarK de Vries Vogels Aves Jacob van der Weele Jacob van Mark Zekhuis Grote mantelmeeuw Dwergstern met links Grote stern

Geelpootmeeuw Larus michahellis Zeldzame dwaalgast. Rottumerplaat: 26 juni 1998, augustus 1998, 18 september 2006 (adult op het strand), 13 december 2008 (2e kj, overvliegend naar west) en 9 oktober 2011. Rottumeroog: 11 mei 1993 (1e zomer), 19 april 1994, 29-30 juni 1994 (adult), 11 oktober 1996 en in 2006 (datum onbekend).

Pontische meeuw Larus cachinnans Zeer zeldzame dwaalgast. Wordt door de CDNA na 1997 niet meer beoordeeld. Rottumerplaat: 10 oktober 2010. Rottumeroog: 8 september 2007 en e 21-23 januari 2011 (4 kj). der Weele Jacob van Pontische meeuw Grote burgemeester Larus hyperboreus Zeldzame dwaalgast. Rottumerplaat: 17 december 2011. Rottumeroog: 14 juli 1986 (2e kj op noordoostpunt), 15 mei 1997 1e zomer), 1 mei 2005 (adult boven zee), 5 mei 2006, 22 januari 2007 (jonge vogel) en 4 oktober 2008 (ter plaatse).

Grote mantelmeeuw Larus marinus Zeer talrijke doortrekker en wintergast. Sinds 2010 broedvogel op Zuiderduin.

Dwergstern Sternula albifrons Broedvogel en talrijke doortrekker.

Rottumerplaat broedparen 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 25 17 34 62 19 18 13 10 9 5 4 6 Rottumeroog broedparen 80 2000 2001 2002 2003 30 21 36 14 Lachstern Gelochelidon nilotica Zeldzame doortrekker. Wordt door de CDNA na 1992 niet meer beoordeeld. Rottumerplaat: 15 mei en 2 juni 1992, 1 augustus 1994, 21 augustus 1995 (adult), 28 mei 1996, 9 en 10 augustus 1997 (drie) en 15 september 2002 (vier op het strand). Rottumeroog: 15 mei 1997 (1e zomer), 31 augustus 2001, 27 april (adult overvliegend naar west), 7 augustus en 6 september 2006.

Reuzenstern Hydroprogne caspia Zeldzame doortrekker. Rottumerplaat: 6 augustus 1990 (adult op oostpunt tussen meeuwen en sterns), 5 juli 1994, 27 augustus 2001, 16 september 2001 (twee), 15 september 2002 (twee) en 19 juli 2004. Rottumeroog: 19 mei (naar oost) en 23 juli 1995 (adult foeragerend), 4 juli 2005 (adult) 1 augustus 2009.

Zwarte stern Chlidonias niger Voormalige broedvogel en talrijke doortrekker. Tijdens hoogwatertellingen worden zo af toe kleine aantallen op land waargenomen. Rottumeroog: 1901 (melding van broedvogels op het eiland door van Pelt Lechner (1902)). Daarna geen gegevens meer. De soort heeft mogelijk wel gebroed in de jaren daarvoor.

Grote stern Sterna sandvicensis Voormalige broedvogel en zeer talrijke doortrekker. Rottumerplaat: in 1996, 1997 en 1998 was er een opleving maar helaas heeft de Grote stern daarna niet meer gebroed. Rottumeroog: heeft in het verleden wel gebroed. In 1858 werd geschreven: ‘in ontzaggelijke menigte aanwezig’ (de Gavere & van Bemmelen 1858). Na 1962 waren er geen broedgevallen meer, behalve in 1997 toen zich nog even een kleine kolonie van 85 paren vestigde. Klaas Kreuijer Grote sterns, kolonie op Rottumerplaat 81 82 Aves Vogels Rottumeroog broedparen Vaak worden dodeaangespoelde exemplaren gevallen gemeld, indemeeste olieslachtoffers. doortrekkerinwinter.Schaarse Zeekoet Uriaaalge Rottumerplaat broedparen Talrijke broedvogel enzeertalrijke doortrekker. Sterna stern Noordse paradisaea Rottumerplaat broedparen 2010 en2012. Zuiderduin. In2000werd voor gebroed. hetlaatst OpZuiderduin broedde nogeenpaarin Rottumeroog: voormalige broedvogel. In1997 broedden ernog267paaropRottumeroog en water (juni)endoorpredatie doorZilvermeeuwen. Rottumerplaat: talrijke broedvogel maarhelaasgaan veel legselsverloren bij extreem hoog Talrijke broedvogel enzeertalrijke doortrekker. SternaVisdief hirundo Rottumerplaat broedparen Rottumeroog broedparen Visdieven 2000 2000 2000 2000 3000 1849 1961 156 82 43 2500 2001 2001 2001 1869 1965 22 40 71 14 2000 2002 2002 2002 1893 1976 108 113 87 2 2003 2003 2003 1000 1977 1903 162 139 84 69 2000 2004 2004 1979 1910 238 32 2 2005 2005 1983 1946 183 133 217 74

Klaas Kreuijer 3000 2006 2006 s stern Noordse 1984 1951 602 211 5 1985/88 2007 2007 2000 1955 716 20 1 2008 2008 1958 1600 244 27 1996 226 2009 2009 1960 700 653 30 1997 805 1962 2010 2010 300 336 40 2335 1998 1997 2011 2011 85 33 71

Klaas Kreuijer Maarten Kaales Nico de Vries Zeekoet Alk

Alk Alca torda Schaarse doortrekker Vaak worden dode aangespoelde exemplaren gemeld op beide eilanden, in de meeste gevallen olieslachtoffers. Rottumerplaat: 10 mei 1980, 15 mei 1983 en 14 november 2003.

Zwarte zeekoet Cepphus grylle Zeer zeldzame dwaalgast. Wordt door de CDNA na 2006 niet meer beoordeeld. Rottumerplaat: 24 oktober 2010 (langsvliegend naar west).

Kleine alk Alle alle Zeldzame doortrekker. Rottumerplaat: 16 november 1987, in 2003 werd een dood aangespoeld exemplaar gevonden, 18 oktober 2008 (ter plaatse bij de strekdam), 24 oktober (drie) en 25 oktober 2010. Rottumeroog: 17 oktober 2008 (over zee) en 24 september 2010.

Papegaaiduiker Fratercula arctica Zeer zeldzame dwaalgast. Rottumerplaat: 4 april 2003 (vondst van vers dode vogel). Rottumeroog: 15 februari 2005 (dode eerstejaars) en 6 april 2012 (vondst van schedel van onvolwassen vogel). Klaas Kreuijer Nico de Vries Kleine alk Papegaaiduiker, 15 februari 2005 83 Holenduif Columba oenas Voormalige broedvogel en schaarse doortrekker. Rottumerplaat: 2006 was het laatste jaar dat de Holenduif hier tot broeden kwam in de konijnenholen. In 2001 broedden hier nog zes paar. Rottumeroog: in 2006 (laatste jaar) nog drie broedgevallen. De soort was vroeger vrij algemeen, bijvoorbeeld in 1996 nog vijftien broedparen. Vogels Aves Rottumerplaat broedparen 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 4 6 4 3 2 1 1 0 0 0 2 2 Rottumeroog broedparen 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 3 5 2 1 1 0 3

Houtduif Columba palumbus Schaarse broedvogel en schaarse doortrekker. Rottumerplaat: tot 2004 werd hier gebroed, daarna niet meer. De regelmatige aanwezigheid van een Havik (sinds 2005) kan hiervan de oorzaak zijn, want vanaf dat jaar wordt deze roofvogel hier regelmatig waargenomen. Rottumeroog: in 1996 nog elf broedparen. De laatste jaren schommelt het aantal tussen twee en vier, waarschijnlijk is de beschikbaarheid van broedplekken beperkend. Maar de houtduif broedt hier ook vaak op de grond, in de helm. Dit werd geconstateerd in 2005 en 2006.

Rottumerplaat broedparen 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 3 4 5 6 5 0 0 0 0 0 0 0 Rottumeroog broedparen 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 4 5 5 5 5 5 3 3 2 4 ? 2

Turkse tortel Streptopelia decaocto Voormalige zeldzame broedvogel en schaarse doortrekker. Rottumerplaat: in 1994-1999 broedde een paar bij de behuizing.

Zomertortel Streptopelia turtur Voormalige zeer zeldzame broedvogel en schaarse doortrekker. Rottumerplaat: broedvogel in 1992, 1997 en 1999.

Koekoek Cuculus canorus Voormalige broedvogel en schaarse doortrekker, vooral in het voorjaar. Rottumerplaat: broedvogel in 1996 en 1999. Rottumeroog: tot 1923 een geregelde broedvogel. In 1982-1997 broedvogel met één maar ook wel eens met twee paar (1984, 1989, 1991 en 1992). Op 18 augustus 1965 was bij de woning van de strandvoogd een jonge vogel aanwezig die zich tegoed deed aan jonge Rugstreeppadjes!

Kerkuil Tyto alba 84 Zeer zeldzame dwaalgast. Rottumeroog: 22 januari 2007 Nico de Vries Mark de Vries Holenduif Turkse tortel Maarten Kaales der Weele Jacob van Ransuil Velduil

Ransuil Asio otus Schaarse doortrekker. Rottumerplaat: bijna jaarlijks wel een vogel op het eiland. Rottumeroog: slechts tweemaal waargenomen, in 1990 en 1994. Het verdwijnen van de bosjes is waarschijnlijk de oorzaak.

Velduil Asio flammeus Onregelmatige broedvogel vanaf 1998 en schaarse doortrekker in klein aantal. De Velduil is alleen op Rottumerplaat broedend vastgesteld.

Rottumerplaat broedparen 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 0 2009 2010 2011 0 0 1

Nachtzwaluw Caprimulgus europaeus Zeer zeldzame dwaalgast. Rottumerplaat: 27 mei 1996 (tussen de wilgen, werd opgepest door Ekster) en 14 oktober 2011 (een opmerkelijke late waarneming; de vogel zat tussen de puindammen op het puin en verdween toen in de duinen). Rottumeroog: 24 augustus 1921 (‘Opgestooten bij de helm Stuifdam’; Brouwer & Verwey 85 1922) en 27 mei 1996 (vermoedelijk dezelfde vogel als op Rottumerplaat) Vogels Aves André Boven Mark de Vries Draaihals Wielewaal

Gierzwaluw Apus apus Talrijke doortrekker.

IJsvogel Alcedo atthis Zeer zeldzame dwaalgast. Rottumerplaat: 11 april 2004 en 6 augustus 2008.

Bijeneter Merops apiaster Zeer zeldzame dwaalgast. Wordt door de CDNA na 1992 niet meer beoordeeld. Rottumerplaat: 13 mei 1997 (bij behuizing), 11 april 2004 (bij plasje onder toren), 3 juni 2005 (zeven overvliegend) en 15 mei 2007 (langsvliegend naar west). Rottumeroog: 21 juni 1991 (vijf overvliegend).

Hop Upupa epops Zeldzame dwaalgast. Rottumerplaat: 1980 (datum onbekend), 30 april 2000, 23 april 2006 en 6 mei 2008. Rottumeroog: 1-2 juni 1984 (bij voormalige huisje van Huizing), 2 mei 1995 (overvliegend), 5 mei 2003, 4 september 2005 en 25 april 2011. Een dubieuze waarneming is die van 21 augustus 1962, toen een ‘opvallend bonte vogel’ hoog boven het eiland vloog en werd lastiggevallen door Zilvermeeuwen (Braaksma 1965).

Draaihals Jynx torquilla Schaarse doortrekker. Rottumerplaat: elf waarnemingen vanaf 1980. Rottumeroog: zestien waarnemingen vanaf 1980. Werd waarschijnlijk vroeger vaker waargenomen: 15 en 27-30 augustus 1921 (drie tot vier; Brouwer & Verwey 1922), 27-30 augustus 1933 één vogel (van Dobben & Makkink 1935); ook is de soort waargenomen in 1935 en 1936. 86 Groene specht Picus viridis Zeer zeldzame dwaalgast. Rottumeroog: één melding uit 2009.

Grote bonte specht Dendrocopus major Zeldzame doortrekker. Rottumerplaat: 30 mei 1982, 1994, 1996, 1997, 16 september 2001, 18 april 2002, 29 juli 2005, 2006, 2008 en 9 september 2012. Rottumeroog: 26 augustus 1935 (jonge vogel), 1994, 1996, 1997, 11 oktober 2003, 2006 en 16-17 augustus 2008.

Roodoogvireo Vireo olivaceus Zeer zeldzame dwaalgast. Rottumerplaat: 19 oktober 1985 (eerstejaars ringvangst, 2de voor Nederland).

Wielewaal Oriolus oriolus Schaarse doortrekker. Rottumerplaat: tien waarnemingen. Rottumeroog: elf waarnemingen.

Grauwe klauwier Lanius collurio Schaarse doortrekker en zeer zeldzame broedvogel. Rottumerplaat: 1987 mogelijk en 1997 zeer waarschijnlijk broedpaar. Rottumeroog: in de jaren 1960 werd een territorium vastgesteld.

Klapekster Lanius excubitor Zeldzame doortrekker. Rottumerplaat: 17 april 2000, 1 oktober 2004, 2007, 9 oktober 2010 en 14 oktober 2011. Rottumeroog: 16 oktober 1994, 2004, 7 oktober 2007, 18 september 2009, 10 oktober 2010 en 14 oktober 2011.

Roodkopklauwier Lanius senator Zeer zeldzame dwaalgast. Rottumerplaat: 27 mei 1996 (mannetje bij behuizing). Rottumeroog: 6 juni-8 juli 1991 (zingend in tuin van Toxopeus). Mark de Vries Maarten Kaales Grauwe klauwier Klapekster 87 Vogels Aves Erwin Goutbeek Nico de Vries Egbert de Ekster is dood . . Kauwen Mark Zekhuis Mark de Vries Roek ‘Bontige kraai’, hybride Zwarte x Bonte kraai

Ekster Pica pica Schaarse broedvogel. Rottumerplaat: standvogel en broedvogel. Rottumeroog: na 2009 verdwenen als broedvogel. De laatste Ekster van Rottumeroog werd in 2010 door een Slechtvalk gepakt.

Rottumerplaat broedparen vanaf 2000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 4 5 4 5 5 4 4 4 5 3 4 5 Rottumeroog broedparen vanaf 2000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 4 5 4 4 4 1 1 0 1 1

Gaai Garrulus glandarius Zeer zeldzame dwaalgast. Rottumerplaat: 1991, 12 september 2004 en 9 maart 2012. Rottumeroog: 29 mei 2005 (drie op trek).

Kauw Corvus monedula Algemene broedvogel en algemene doortrekker. Het aantal broedgevallen (in konijnenholen) neemt op beide eilanden af.

Rottumerplaat broedparen vanaf 2000 88 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 26 22 36 24 15 21 23 8 12 8 9 12 Rottumeroog broedparen vanaf 2000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 16 8 9 10 10 9 11 11 8 6 ? 5

Roek Corvus frugilegus Schaarse doortrekker. Vooral vliegend over de eilanden waargenomen.

Zwarte kraai Corvus corone Broedvogel van beide eilanden en algemene wintergast.

Rottumerplaat broedparen vanaf 2000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 1 2 1 3 3 4 4 4 5 6 6 5 Rottumeroog broedparen vanaf 2000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 1 1 0 1 1 1 2 2 2 1 2 2

Bonte kraai Corvus cornix Zeldzame doortrekker en wintergast. Op Rottumerplaat worden regelmatig kruisingen waargenomen van Zwarte x Bonte kraai.

Raaf Corvus corax Voormalige broedvogel en zeer zeldzame doortrekker. Vanaf 1858 tot en met 1860 was de Raaf broedvogel op Rottumeroog (Droste-Hülshoff 1869). Het paar broedde op de Kaap maar werd verdreven, omdat zij onder meer ‘lammetjes zouden rooven’! Rottumeroog: 10 oktober 2004 (overvliegend naar zuid).

Goudhaan Regulus regulus Algemene doortrekker.

Vuurgoudhaan Regulus ignicapilla Schaarse doortrekker. Erwin Goutbeek Maarten Kaales Goudhaan Vuurgoudhaan 89 Vogels Aves Nico de Vries der Weele Jacob van Pimpelmees Koolmees

Buidelmees Remiz pendulinus Zeer zeldzame dwaalgast. Rottumerplaat: 10 juli 1993 (drie juvenielen), 10 april 2009 (vrouwtje) en 2010 (datum onbekend). Rottumeroog: 4 augustus 1996 (vier) en 5 augustus 2004 (vijf vogels, alle in tuin van Toxopeus). Hans Roersma 90 Zwarte mees, Rottumerplaat, 14 april 2009 Pimpelmees Cyanistes caeruleus Schaarse doortrekker en wintergast.

Koolmees Parus major Schaarse doortrekker en wintergast.

Zwarte mees Periparus ater Schaarse doortrekker (Rottumerplaat) en dwaalgast (Rottumeroog). Rottumerplaat: 9 mei 1998, 3 oktober 2008 (twee) en 10 oktober 2010 (vier). Rottumeroog: 10 oktober 2010 (twee).

Baardman Panurus biarmicus Zeer zeldzame dwaalgast. Rottumerplaat: 10 oktober 2010. Rottumeroog: 28 april en 2 mei 1990 (vrouwtje in tuin van Toxopeus) en 31 juli 1994 (vier in tuin van Toxopeus).

Kortteenleeuwerik Calandrella brachydactyla Zeer zeldzame dwaalgast. Rottumeroog: 5-7 mei 1994, het 14de geval voor Nederland.

Kuifleeuwerik Galerida cristata Zeer zeldzame dwaalgast. Rottumerplaat: 19 mei 1994, 27 mei 1995 en 7 juni 2012. Rottumeroog: 27 mei 1982 (op stoep van voormalige huisje van Huizing), 31 mei 1983 (op erf), 22 mei 1992 en 7 oktober 2007 (overvliegend, roepend).

Boomleeuwerik Lullula arborea Schaarse doortrekker.

Veldleeuwerik Alauda arvensis Schaarse broedvogel en algemene doortrekker. De Veldleeuwerik was vooral in het verre verleden een zeer talrijke broedvogel, getuige de woorden van Thijsse (1912): ‘in overvloed aanwezig’. Hans Roersma André Boven Kuifleeuwerik, Rottumerplaat, 7 juni 2012 Boomleeuwerik 91 Rottumerplaat broedparen vanaf 2000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 10 11 12 9 11 11 12 18 33 36 42 50 Rottumeroog broedparen vanaf 2000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 4 6 7 9 9 14 11 13 6 5 ? 7 Vogels Aves Strandleeuwerik Eremophila alpestris Zeldzame doortrekker en algemene wintergast. Het hoogst waargenomen aantal was 133 in december 2003 op Rottumerplaat.

Rottumerplaat maximumaantallen vanaf 2000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 48 46 39 133 81 50 41 32 25 110 85 Rottumeroog maximumaantallen vanaf 2000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 0 40 6 8 14 23 40 11 7 12 10

Oeverzwaluw Riparia riparia Schaarse doortrekker.

Boerenzwaluw Hirundo rustica Incidentele broedvogel en zeer talrijke doortrekker. Op of in de behuizing van Rottumerplaat en Rottumeroog broeden af en toe Boerenzwaluwen, maar nooit meer dan één paar.

Huiszwaluw Delichon urbicum Talrijke doortrekker.

Roodstuitzwaluw Cecropis daurica Zeldzame doortrekker. Wordt door de CDNA na 2004 niet meer beoordeeld. Rottumerplaat: 27-28 april 2004 (rondvliegend rondom behuizing). Rottumeroog: 18 mei 1992 (meetrekkend met Boerenzwaluwen, de 15de waarneming voor Nederland), 1 mei 1993 (naar oost), 1 mei 2005 (twee naar oost) en 5 mei 2006.

Witkopstaartmees Aegithalos caudatus caudatus Zeer zeldzame dwaalgast. Rottumerplaat: 21 oktober 2005 (negentien naar oost). Rottumeroog: hier werden de negentien exemplaren van Rottumerplaat ook gezien.

Grauwe fitis Phylloscopus trochiloides Zeer zeldzame dwaalgast. Rottumerplaat: 31 mei 2004 roepend. Rottumeroog: 10 juni 1974 (ringvangst, de 5de voor Nederland), 2 juni 1992; 26 mei en 9, 11 12 en 13 augustus 1993 (zingend in tuin van Toxopeus); 23 mei, 25 juni, 15 en 16 augustus 1996 (zingend in de tuin van Toxopeus) en 13 juni 2012. 92 Mark Zekhuis Mark Zekhuis Strandleeuwerik Boerenzwaluw Martijn Bunskoek Mark Zekhuis Grauwe fitis, Rottumeroog, 13 juni 2012 Pallas’ boszanger, Rottumerplaat, 12 oktober 2007

Pallas’ boszanger Phylloscopus proregulus Zeer zeldzame dwaalgast. Wordt door de CDNA na 1996 niet meer beoordeeld. Rottumerplaat: 12 oktober 2007 en 7 november 2010. Rottumeroog: 11 mei 1998.

Bladkoning Phylloscopus inornatus Zeldzame doortrekker. Rottumerplaat: 1986 (datum onbekend), 30 september 1992, 6 en 7 september, 3 en 4 oktober 2008, 6 en 16 oktober 2009, 16 oktober 2011, 6 en 7 oktober 2012 (twee vogels). Rottumeroog: 1997 (datum onbekend),

14 oktober 2001, 30 september 2005, Nico de Vries 6 oktober 2007 en 3 oktober 2008. Bladkoning 93 94 Aves Vogels Onregelmatige broedvogel (nualleenopRottumerplaat) enzeertalrijke doortrekker. Fitis Phylloscopus trochilus Rottumerplaat: 10 2010 oktober en1november 2010. Zeer zeldzamedwaalgast. Phylloscopus collybita tristis tjiftjaf Siberische wordt mogelijk veelDeze ondersoort meergezien maarnietherkend. Zeer zeldzamedwaalgast. Rottumerplaat: 2009(roepend). 20september Phylloscopus collybitaScandinavische abietinus tjiftjaf die afhankelijk zijn van bomen. Met hetverdwijnen van detuinvan Toxopeus zijn opRottumeroog ookzangvogels verdwenen Zeer talrijke doortrekkerenonregelmatige broedvogel (nualleenopRottumerplaat). Onregelmatige broedvogel enzeer talrijke doortrekker. Phylloscopus collybita Tjiftjaf doortrekker.Schaarse Fluiter Phylloscopus sibilatrix Fluiter Fitis

Nico de Vries Mark Zekhuis Siberische tjiftjaf, 5november 2010 tjiftjaf, Siberische Baardgrasmus, Rottumerplaat, 16Baardgrasmus, september 2011

Mark Zekhuis Mark Zekhuis André Boven Sperwergrasmus, Rottumerplaat, 20 september 2009

Baardgrasmus Sylvia cantillans Zeldzame dwaalgast. Rottumerplaat: 15 mei 1992 (11de waarneming voor Nederland), 28-30 mei 1993, 21-22 mei 1996 (mannetje), 9 mei 2000 (vrouwtje) en 16-17 september 2011 (eerstejaars in duindoorn en vlierstruiken bij behuizing). Rottumeroog: 22 mei 1996 (vrouwtje in vlier bij loods).

Kleine zwartkop Sylvia melanocephala Zeer zeldzame dwaalgast. Rottumeroog: op 20 april 1991 werd een mannetje gevangen tijdens het ringen, de 3de voor Nederland.

Sperwergrasmus Sylvia nisoria Zeldzame dwaalgast. Wordt door de CDNA na 1992 niet meer beoordeeld. Alle waarnemingen betreffen eerstejaarsvogels. Rottumerplaat: 27 augustus 1971 (twee), 25 september 1983, 16 augustus 1997, 25 augustus 2002, 16 september 2007, 23 augustus, 8 en 21 september 2009. Rottumeroog: 16 september 2007 en 19 en 21 augustus 2011. 95 96 Aves Vogels Rottumerplaat broedparen vanaf 2000 Rottumeroog: vanaf 1980 onregelmatige jaarlijks broedvogel. Rottumerplaat: broedvogel vanaf 1990. Onregelmatige broedvogel entalrijke doortrekker. Sylvia communis Grasmus Rottumerplaat broedparen Rottumerplaat: broedvogel vanaf 2000. Rottumerplaat: in2000,2006en2009werd vastgesteld. nogeenterritorium Zeer zeldzamebroedvogel envrij talrijke doortrekker. Sylvia currucaBraamsluiper Braamsluiper Tuinfluiter Rottumeroog broedparen vanaf 2000 2000 2000 2000 1 1 1 2001 2001 2001 2 1 0 2002 2002 2002 1 0 0 2003 2003 2003 2 1 0 2004 2004 2004 Nico deVries 2 1 0 2005 2005 2005 0 2 0 Martijn Bunskoek Nico de Vries 2006 2006 2006 Grasmus Zwartkop 2 3 1 2007 2007 2007 3 0 0 2008 2008 2008 1 0 0 2009 2009 2009 1 0 1 2010 2010 2010 1 2 ? 2011 2011 2011 1 3 1

Martijn Bunskoek Martijn Bunskoek Martijn Bunskoek Spotvogel

Tuinfluiter Sylvia borin Zeer zeldzame broedvogel en talrijke doortrekker. Rottumerplaat; 1987, 1990, 1992 en 1997 een territorium. Rottumeroog: alleen in 1988 en 1997 een territorium.

Zwartkop Sylvia atricapilla Zeer zeldzame broedvogel (alleen Rottumeroog) en talrijke doortrekker. Rottumeroog:1991, 1992 en 1994 broedvogel.

Sprinkhaanzanger Locustella naevia Onregelmatige broedvogel en schaarse doortrekker. Rottumerplaat: alleen in 1990 vastgesteld als broedvogel. Rottumeroog: vanaf 1980 onregelmatige broedvogel.

Rottumeroog broedparen 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 1 1 0 0 0 0 1 1 2 0 0 2008 2009 2010 2011 0 1 ? 1

Snor Locustella luscinioides Zeer zeldzame dwaalgast. Rottumerplaat: 26 april 2003 (in ligusterstruiken). Rottumeroog: 8 mei 1986 (zingend in tuin van Toxopeus) en 28 augustus 1999.

Spotvogel Hippolais icterina Zeer zeldzame broedvogel (alleen Rottumerplaat) en vrij talrijke doortrekker. Rottumerplaat: in 1990 en 1992 broedvogel. 97 98 Aves Vogels Rottumeroog: 18 mei1984 (zingend intuinvan Toxopeus). Rottumerplaat: 17 mei1982 (zingend) en2juni1983 (zingend). Zeer zeldzamedwaalgast. Acrocephalus karekiet arundinaceusGrote Rottumeroog: 1999 tot regelmatig, daarna nogmaareenmaalwaargenomen, in2009. Voormalige mogelijke broedvogel (éénmaal)envrij talrijke doortrekker. Rietzanger Acrocephalus schoenobaenus Rottumerplaat: 2002(adultinzeebiesvegetatie). 8augustus Wordt na1992 doordeCDNA nietmeerbeoordeeld. Zeer zeldzamedwaalgast. Waterrietzanger Acrocephalus paludicola Rottumeroog: 1987 indetuinvan eenterritorium Toxopeus. Rottumerplaat: alleenin2000eenterritorium. Zeer zeldzamebroedvogel envrij talrijke doortrekker. AcrocephalusKleine karekiet scirpaceus Tot 1997 regelmatig (ringvangsten),daarna nogmaartweemaal gezien, in2002en2008. Rottumeroog: 1980, 1987 en1989 broedvogel. Rottumerplaat: 1990 broedvogel. Zeer zeldzamebroedvogel envrij talrijke doortrekker. Bosrietzanger Acrocephalus palustris Rottumeroog: 22mei1993 (zingend invlierbij loods,11 Rottumerplaat: 4juni2002(zingend inrimpelroos abeel). enwitte Wordt na2004nietmeerbeoordeeld. doordeCDNA Zeer zeldzamedwaalgast. Orpheusspotvogel Hippolaispolyglotta Pestvogel

Maarten Kaales Taigaboomkruiper, Rottumerplaat, 25oktober 2012 de geval voor Nederland). Kleine karakiet

Maarten Kaales Mark Zekhuis Jacob van der Weele Jacob van Mark de Vries Winterkoning Spreeuw

Pestvogel Bombycilla garrulus Kleine karakiet Zeldzame dwaalgast. Rottumerplaat: 1 mei 1991, 24 oktober 2003 (drie), 24 oktober (acht), 6 november, 24 en 25 november 2010 (tien) en 11 november 2011.

Taigaboomkruiper Certhia familiaris Zeer zeldzame dwaalgast. Wordt door de CDNA na 1994 niet meer beoordeeld. Rottumerplaat: 12 april 2005, 2 en 5 augustus 2006 (bij behuizing) en 25 oktober 2010.

Boomkruiper Certhia brachydactyla Schaarse doortrekker. Is alleen op Rottumerplaat waargenomen.

Winterkoning Troglodytes troglodytes Schaarse broedvogel, algemene doortrekker en zeldzame wintergast. Rottumeroog: tot 1999 een jaarlijkse broedvogel, daarna nog maar twee keer.

Rottumerplaat broedparen vanaf 2000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 1 1 1 1 1 2 3 3 1 1 0 0 Rottumeroog broedparen vanaf 2000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 0 0 0 1 0 0 2 0 0 0 0 0

Spreeuw Sturnus vulgaris Incidentele broedvogel en algemene doortrekker. Rottumerplaat: broedvogel 1984, 1985, 1986, 1987 en 2006 (nestkast!) Rottumeroog: al vanaf 1958 onregelmatige broedvogel, voor het laatst in 1998. 99 100 Aves Vogels Zeer talrijke doortrekker. Zanglijster Turdus philomelos Zeer talrijke doortrekker. Kramsvogel Turdus pilaris In 1987 mogelijk eenbroedgeval opRottumeroog. Talrijke doortrekker. TurdusMerel merula Algemene doortrekker. Beflijster Turdus torquatus Rottumeroog: 10-12 2003(adult). augustus Rottumerplaat: 1juni2007(adult). Wordt na2002nietmeerbeoordeeld. doordeCDNA Zeer zeldzamedwaalgast. PastorRoze spreeuw roseus Kramsvogel Beflijster

Mark Zekhuis Mark de Vries Zanglijster Merel

André Boven Erwin Goutbeek Erwin Goutbeek Mark Zekhuis Koperwiek Grauwe vliegenvanger

Koperwiek Turdus iliacus Zeer talrijke doortrekker.

Grote lijster Turdus viscivorus Schaarse doortrekker.

Grauwe vliegenvanger Muscicapa striata Talrijke doortrekker.

Roodborst Erithacus rubecula Talrijke doortrekker. Martijn Bunskoek Roodborst 101 102 Aves Vogels Zwarte roodstaart Zwarte Rottumeroog: 21 mei1977 (zingend, 4 Zeer zeldzamedwaalgast. nachtegaalNoordse Luscinia luscinia waarneming isvan 14 2001 oktober (ditwas mogelijk eenRoodsterblauwborst). Rottumeroog: inmei1936 werd zeven keer eenmannetjewaargenomen. Deenige najaars - Zeldzame doortrekker. Luscinia svecica Blauwborst Zeldzame doortrekker. Nachtegaal Luscinia megarhynchos (zingend intuinvan Toxopeus). Blauwborst de waarneming voor Nederland) en20mei1997

Mark de Vries Nico de Vries Roodsterblauwborst, Rottumeroog,27mei2006 Roodsterblauwborst, Gekraagde roodstaart Gekraagde

Mark de Vries Mark de Vries Mark de Vries Martijn Bunskoek Paapje Tapuit

Roodsterblauwborst Luscinia svecica svecica Zeer zeldzame dwaalgast. Rottumerplaat: 9 mei 1995 en 27-28 mei 2004 (zingend). Rottumeroog: 16 en 20 mei 1992, 12 mei 1993 (zingend), 24 mei 1994, 21 mei 1999 en 27 mei 2006.

Zwarte roodstaart Phoenicurus ochruros Schaarse doortrekker.

Gekraagde roodstaart Phoenicurus phoenicurus Algemene doortrekker.

Paapje Saxicola rubetra Schaarse doortrekker.

Roodborsttapuit Saxicola rubicola Schaarse doortrekker.

Tapuit Oenanthe oenanthe Voormalige broedvogel en zeer algemene doortrekker. Rottumerplaat: mogelijk broedgeval in 1997. Rottumeroog: tot 1921 broedvogel. Mogelijk nog broedend in 1960 en 1988. Daarna werden geen broedgevallen meer vermeld.

Blonde tapuit spec . Oenanthe melanoleuca/hispanica Zeer zeldzame doortrekker. Rottumeroog: 6 juni 1991 (vrouwtje, 6de waarneming voor Nederland) 103 104 Aves Vogels Rottumerplaat broedparen Rottumeroog: na2006nietmeerbroedend. broedvogelZeer schaarse entalrijke doortrekker. Heggenmus Prunella modularis Talrijke doortrekker. Bonte vliegenvanger Ficedula hypoleuca Rottumeroog: 1959, 1980, 1992, 1993, 1998, 2005en2007. Rottumerplaat: 1980, 1986, 1988, 1990, 1996, 2001, 2009en2011. Zeldzame doortrekker. Kleine vliegenvanger Ficedula parva Heggenmus 16 september 2011 Kleine vliegenvanger, Rottumerplaat, Rottumeroog broedparen 2000 2000 1 0 2001 2001 0 0 2002 2002 0 0 2003 2003 3 1 2004 2004 0 1 2005 2005 0 1 Jacob van der Weele Mark Zekhuis 2006 2006 Engelse kwikstaart, Rottumeroog,11Engelse kwikstaart, april2012 Bonte vliegenvanger 2 1 2007 0 2008 0 2009 0 2010 0 2011 1

Martijn Bunskoek Mark de Vries Huismus Passer domesticus Voormalige broedvogel en zeldzame dwaalgast. Rottumerplaat: 3 augustus 1980, 25 mei 1982, 2 mei 1988 (mannetje bij behuizing), 4 juli 1996 (vrouwtje) en 13 april 2007 (roepend op behuizing). Rottumeroog: 29 mei 1982 (vrouwtje in tuin van Toxopeus), 19 mei 1983, 28 mei 1988 en 15 oktober 2011. Was vroeger broedvogel van Rottumeroog. Vanaf 1921 tot 1936 nog een talrijke broedvogel (van Dobben & Makkink 1935). In de jaren hieropvolgend was de soort een regelmatige broedvogel (Braaksma 1965). In 1961 broedden er nog vier paar. In dat jaar werden onder de dakpannen van het huisje van Huizing nog twee nestjes met jongen gevonden en in een hoop rijshout nog twee nesten. In totaal werden toen dertien jongen geringd. 1962 was het laatste jaar dat de soort broedde op Rottumeroog met twee broedparen.

Ringmus Passer montanus Schaarse doortrekker. Broedvogel 2003 (2 paar) Rottumerplaat.

Engelse kwikstaart Motacilla flavissima Zeldzame doortrekker. Rottumerplaat: 2001 (datum onbekend), 21 april en 1 juni 2003, 1 mei 2004 (twee), 2 mei 2005 en 7 juni 2006. Rottumeroog: 1987, 1992, 2004, 2005 (data onbekend) en 11 april 2012.

Gele kwikstaart Motacilla flava Algemene doortrekker. In 1998 was er een mogelijk broedgeval op Rottumerplaat. Omstreeks 1900 wordt de Gele kwikstaart vermeld als broedvogel van Rottumeroog.

Noordse kwikstaart Motacilla thunbergi Schaarse, mogelijk algemene doortrekker. Deze soort wordt waarschijnlijk te weinig herkend tijdens de trek.

Grote gele kwikstaart Motacilla cinerea Schaarse doortrekker. Nico de Vries Grote gele kwikstaart 105 Vogels Aves Mark de Vries Mark Zekhuis Witte kwikstaart Boompieper

Witte kwikstaart Motacilla alba Schaarse broedvogel en algemene doortrekker.

Rottumerplaat broedparen 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 3 4 3 3 5 5 4 5 7 9 0 1 Rottumeroog broedparen 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 3 2 3 2 2 1 3 3 2 2 ? 4

Rouwkwikstaart Motacilla yarrellii Schaarse doortrekker.

Grote pieper Anthus richardi Zeldzame doortrekker. Rottumerplaat: 1 mei 2004, 7 oktober 2007, 20 september 2009, 10 oktober 2010, 28 en 29 oktober 2011, 6 en 7 oktober 2012. Rottumeroog: 5 oktober 1998, 7 oktober 2007, 3 oktober 2008 en 18 oktober 2009, 6 oktober 2012.

Duinpieper Anthus campestris Zeldzame doortrekker. Rottumerplaat: 15 september 2002 (roepend), 4 mei 2004 (roepend en invallend bij stuifdijk), 5 mei (twee vogels, roepend) en 7 september 2008. Rottumeroog: 14 oktober 2001, 12 en 25 april 2006.

Boompieper Anthus trivialis Algemene doortrekker.

Graspieper Anthus pratensis Algemene broedvogel en zeer talrijke doortrekker.

Rottumerplaat broedparen 106 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 12 11 18 14 21 38 44 40 41 45 41 41 Nico de Vries Mark Zekhuis Graspieper Oeverpieper

Rottumeroog broedparen 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 25 32 26 37 48 46 47 32 38 29 ? 39

Roodkeelpieper Anthus cervinus Schaarse doortrekker. Wordt door de CDNA na 1991 niet meer beoordeeld.

Oeverpieper Anthus petrosus Vrij talrijke doortrekker en algemene wintergast.

Waterpieper Anthus spinoletta Schaarse doortrekker.

Vink Fringilla coelebs Zeer zeldzame broedvogel zeer talrijke doortrekker. Rottumerplaat: broedvogel in 1989, 1998 en 2002 telkens met een paar. In 2005 twee paar. Rottumeroog: broedvogel, een paar in 1989. Erwin Goutbeek Vink 107 108 Aves Vogels opvierbroedgevallenlag hetaantal pereiland. broedgevallenHet aantal van dejaren 1970, ‘80en‘90was aanmerkelijk hoger. Gemiddeld Zeldzame broedvogel envrij talrijke doortrekker. Kneu Linariacannabina Vrij talrijke doortrekker. Sijs Spinusspinus Rottumerplaat: broedgeval in1997. doortrekkerenzeerzeldzamebroedvogel.Schaarse Putter Carduelis carduelis Talrijke wintergast. doortrekkerenschaarse ChlorischlorisGroenling Vrij zeldzamedoortrekker. kanarieSerinusserinus Europese Talrijke doortrekker. Keep Fringilla montifringilla Keep Rottumerplaat broedparen Talrijke wintergast. Frater Linariaflavirostris Rottumerplaat broedparen Rottumeroog broedparen 1999 2000 2000 11 0 0 2000 2001 2001 78 0 1 2001 2002 2002 41 0 0 2002 2003 2003 90 1 0 2003 140 2004 2004 0 0 2004 61 2005 2005 1 1 Mark Zekhuis 2005 15 2006 2006 Fraters 1 1 2006 40 2007 2007 0 1 2007 10 2008 2008 0 0 2008 2 2009 2009 2009 1 0 34 2010 2010 2010 100 0 1 2011 2011 2011 1 1 61

Mark Zekhuis Rottumeroog broedparen 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 74 120 190 160 119 145 54 85 44 45 200 35 120

Kleine barmsijs Acanthis cabaret Schaarse doortrekker.

Grote barmsijs Acanthis flammea Schaarse doortrekker. Jacob van der Weele Jacob van Sijs Martijn Bunskoek Nico de Vries Kneu Grote barmsijs 109 Vogels Aves Hans Roersma Hans Roersma Kruisbek, Rottumerplaat, 1 augustus 2010 Roodmus Hans Roersma Maarten Kaales Goudvink Appelvink, Rottumerplaat, 18 mei 2010

Kruisbek Loxia curvirostra Schaarse doortrekker.

Roodmus Carpodacus erythrinus Zeer zeldzame broedvogel en zeldzame doortrekker in voorjaar. Rottumerplaat: 27 mei 1974 zingende vogel 6de voor Nederland, broedvogel in 1992, 1998 en 1999 Rottumeroog: Broedvogel in 1992 en 1994.

Goudvink Pyrrhula pyrrhula Zeldzame doortrekker. Rottumerplaat: 6 september 1993 (drie), 24 oktober 2003, 10 april 2005 (twee vrouwtjes) en 22, 25 oktober (drie), 5 en 8 november 2010 (vier). Rottumeroog: 2 en 16 mei 1991 (zingend mannetje in tuin van Toxopeus) en 22-24 oktober 110 2010 (twee). Appelvink Coccothraustes coccothraustes Zeldzame doortrekker. Rottumerplaat: 3 juli 1991, 30 augustus 1996 (1e kj), 22 april 2000, 21 mei 2002, 26 april 2004, 18 mei 2010 en 29 oktober 2011. Rottumeroog: 25 mei 1998.

Sneeuwgors Plectrophenax nivalis Algemene doortrekker en wintergast.

Rottumerplaat jaarmaxima 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 44 24 67 186 295 25 140 2 2 106 117 Rottumeroog jaarmaxima 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 0 5 1 50 72 29 105 39 39 210 107

IJsgors Calcarius lapponicus Schaarse doortrekker en schaarse wintergast.

Rottumerplaat jaarmaxima 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 1 2 0 1 1 3 0 3 3 18 33 Rottumeroog jaarmaxima 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 0 3 3 2 1 1 0 6 6 1 17

Witkeelgors Zonotrichia albicollis Zeer zeldzame dwaalgast. Rottumerplaat: 30 april 2001 (zingend mannetje, de 5de voor Nederland). Mark Zekhuis Mark Zekhuis Sneeuwgors IJsgors 111 112 Aves Vogels Rottumerplaat: 30mei2004(2 Zeer zeldzamedwaalgast. Emberizacia Grijze gors doortrekker.Schaarse Emberizacitrinella Geelgors Ortolaan nen waargenomen opde‘aardappelveldjes’ aldaar. Dezeschenen onszeervermoeid- Ook dedagen toe’. hierna werden veel ortola gele kwikstaart. 1uurnamiddagzagen we nogviervogelszelfst aanlandkomen en1 waaronder 1ortolaan want Huntrek duurde langvoort in gemengde groepen engele metgraspiepers kwikstaarten. vooral ’smiddags.Zeschijnen komen inte uitsluitend uitnoordnoordoost endaarbij vliegen ze van Brouwertaat &Verwey over 1921: 29augustus opheteiland, ‘Eengroot ortolanen aantal was vroeger eentalrijkeDe Ortolaan doortrekkeringrotevooral Eenci- inaugustus. aantallen, Vrij zeldzamedoortrekker. Emberizahortulana Ortolaan Geelgors e geval voor kjmannetje),heteerste Nederland.

Nico de Vries Nico de Vries Grijze gors Bruinkeelortolaan, Rottumerplaat, 13Bruinkeelortolaan, mei2011

Bernard Spaans Roelf Hovinga Jacob van der Weele Jacob van Bosgors, Rottumeroog, 4 oktober 2008

Bruinkeelortolaan Emberiza caesia Zeer zeldzame dwaalgast. Rottumerplaat: 13-14 mei 2011, het 3de geval voor Nederland.

Bosgors Emberiza rustica Zeer zeldzame dwaalgast. Wordt door de CDNA na 2008 niet meer beoordeeld. Rottumerplaat: 8-9 juni 1994 en 9-12 mei 2007 (mannetje bij behuizing). Rottumeroog: 16 oktober 1994, 4 oktober 2008 (ingediend bij de CDNA).

Dwerggors Emberiza pusilla Zeer zeldzame dwaalgast. Wordt door de CDNA na 2003 niet meer beoordeeld. Rottumerplaat: 20 september 2009. Rottumeroog: 6 oktober 2012. 113 114 Aves Vogels Rottumerplaat: Rottumeroog: 25mei1994, 4mei2005en62012. Rottumerplaat: 30april2003. Zeer zeldzamedwaalgast. Emberizacalandra Grauwe gors De tiendewaarneming inNederland. Rottumerplaat: 13 juni2003(mannetje,vanaf uitkijktoren opgemerkt inbomenbij behuizing). Zeer zeldzamedwaalgast. Emberizamelanocephala Zwartkopgors Rottumerplaat broedparen Zeer Emberizaaureola Wilgengors Zwartkopgors, Rottumerplaat, 13Zwartkopgors, juni2003 Rottumerplaat, 15Wilgengors, juli1977 broedvogelSchaarse entalrijke doortrekker. Emberizaschoeniclus Rietgors Rottumeroog broedparen 2000 2000

zeldzame 0 0 2001 2001 0 0

dwaalgast.

15 2002 2002

juli 0 0

1977 2003 2003

ringvangst, 1 0 2004 2004 0 2

het 2005 2005

3 de 0 3

Roelf Hovinga Arend Veenstra geval 2006 2006 Grauwe gors, Rottumeroog, 6mei2012Grauwe gors, Rietgors

voor 1 3

2007 2007 Nederland. 0 2 2008 2008 0 1 2009 2009 0 1 2010 2010 0 2 2011 2011 1 3

Martijn Bunskoek Jacob van der Weele Waarnemingen die niet aanvaard zijn door de CDNA

Ross’ gans Anser rossii Aasgier Neophron percnopterus Rottumerplaat: 15 juni 1994 (twee op kwel- Rottumeroog: 18 juni 1990, (2 e kj) boven der). Ze werden dat jaar ook waargenomen het eiland schroevend. Niet ingediend bij de op Rottumeroog. Niet ingediend bij de CDNA. CDNA.

Kleine Canadese gans Branta hutchinsii Steppekiekendief Circus macrourus hutchinsii/minima Rottumerplaat: 26 april 2005 (vrouwtje naar Rottumerplaat: 6 juni 2003 (twee, meevlie- noordoost) en 15 oktober 2011 (vrouwtje gend met groep Canadese ganzen), 10 juni kortstondig aanwezig). 2005 (op de kwelder) en 9 juni 2006. Rottumeroog: 19 april 2005 (2e kj), Niet ingediend bij de CDNA. 16 september, 16 oktober en 17 oktober 2011 (1e kj). Hutchins’ Canadese gans Branta hutchinsii hutchinsii Jufferkraanvogel Grus virgo Rottumeroog: 6 juni 2003 (vijf, meevliegend Rottumeroog: 30 april 1993 (overvliegend naar met Grote Canadese ganzen). noord). Niet zeker of dit wel of niet een ontsnapte vogel was. Niet ingediend bij de CDNA. Koningseider Somateria spectabilis Rottumerplaat: 15 juli 1986 (adult mannetje Grote trap Otis tarda tussen Eiders in de Lauwers). Op 16 juli werd Rottumeroog: omstreeks 1912 of 1913 een de bewuste vogel ook gemeld door de schip- troep van achttien tot twintig exemplaren op per van de Harder tussen de Eiders in het het eiland die enige dagen verbleven in de Schild. Niet ingediend bij de CDNA. buurt van de woning van de strandvoogd (melding J. Toxopeus). Niet ingediend bij de CDNA. Geelsnavelduiker Gavia adamsii Rottumeroog: 11 oktober 2010 (naar zuid Griel Burhinus oedicnemus over de Eems, samen met Roodkeelduiker). Rottumeroog: 7 mei 2001. Niet ingediend bij Ingediend bij de CDNA maar niet aanvaard de CDNA. (summiere beschrijving). Renvogel Cursorius cursor Vale pijlstormvogel Puffinus mauretanicus Rottumeroog: 21 juni 1993 (roepend aan- Wordt door de CDNA na 1997 niet meer vliegend op 40 m hoogte, afbuigend richting beoordeeld. Borkum). Rottumeroog: 2 augustus 1996 (twee). Niet ingediend bij de CDNA. Bontbekplevier Charadrius hiaticula tundrae Noordelijke ondersoort van de Bontbek Stormvogeltje Hydrobates pelagicus plevier. Rottumerplaat: 31 augustus 1992 (over zee Rottumeroog: 1997. vliegend naar west). Niet ingediend bij de CDNA. Breedbekstrandloper Limicola falcinellus Wordt door de CDNA na 2002 niet meer Flamingo Phoenicopterus roseus beoordeeld. Zeer zeldzame dwaalgast. Rottumeroog: 18 mei 1986 (tussen Bonte Rottumerplaat: 18 mei 1983 (tien bij de strandlopers op het Oostrif). Westerduintjes). Niet ingediend bij de CDNA. Niet ingediend bij de CDNA. 115 Gestreepte strandloper Calidris melanotos Brilgrasmus Sylvia conspicillata Zeer zeldzame dwaalgast. Rottumerplaat: 12 mei 1986. Wordt door de CDNA na 1999 niet meer beoordeeld. Kleine zwartkop Sylvia melanocephala Rottumeroog: 29 juli 1997. Zeer zeldzame dwaalgast. Rottumerplaat: 21mei 1986.

Vogels Aves Kleinste jager Stercorarius longicaudus Rottumeroog: 22 mei 1986 (in vlier bij voor- Zeer zeldzame doortrekker. malige huisje van Huizing). Wordt door de CDNA na 1997 niet meer beoordeeld. Vale braamsluiper Sylvia curruca halimo- Rottumerplaat: 1 september 1991. Niet inge- dendri diend bij de CDNA Rottumeroog: 22-24 oktober 2010. Nog in Rottumeroog: 22 augustus 1990. Niet inge- behandeling bij de CDNA. diend bij de CDNA. Roze spreeuw Pastor roseus Kleine kokmeeuw Chroicocephalus phila- Zeer zeldzame dwaalgast. delphia Wordt door de CDNA na 2002 niet meer Zeer zeldzame dwaalgast. beoordeeld. Rottumeroog: 20 mei 1986 (vondst van vers Rottumerplaat: 19 mei 1996 (adult). dode vogel). Roodsterblauwborst Luscinia svecica Kleine burgemeester Larus glaucoides svecica Zeer zeldzame dwaalgast. Zeer zeldzame dwaalgast Wordt door de CDNA na 1997 niet meer Rottumerplaat: 25 mei 1981 (vondst van beoordeeld. verse dode vogel). Rottumeroog: 30 juli 1965 (op korte afstand Rottumeroog: 21 mei 1990 en 1 mei 1992 van voogdwoning tussen Zilvermeeuwen en (zingend in tuin van Toxopeus). Kokmeeuwen, vele uren gezien). Westelijke blonde tapuit Oenanthe Lachstern Gelochelidon nilotica hispanica Zeldzame doortrekker. Rottumerplaat: 26 augustus 2002 (geduren- Wordt door de CDNA na 1992 niet meer de anderhalf uur op dak van gebouw). beoordeeld. Niet ingediend bij de CDNA. Rottumerplaat: 15 juni 1986 (in sternenkolo- nie) en 24 mei 1989. Beide niet ingediend bij Roodkeelpieper Anthus cervinus de CDNA. Rottumeroog: 17 mei 1992. Niet Schaarse doortrekker. ingediend bij de CDNA. Wordt door de CDNA na 1991 niet meer beoordeeld. Papegaaiduiker Fratercula arctica Rottumerplaat: 1991 (datum onbekend). Zeer zeldzame dwaalgast. Rottumeroog: 6 mei 1983, 12 mei 1986, Rottumerplaat: 14 maart 2005 (vondst van 1988, 1989, 1990 en 1991 (datums on dode vogel). bekend) Rottumeroog: 1988 (datum onbekend; vondst van vers dode vogel). Wilgengors Emberiza aureola Rottumerplaat: 22 juni 1987 (zingend man- Bergfluiter Phylloscopus bonelli netje in top van wilgen bij behuizing). Rottumerplaat: 2000 (datum onbekend). Niet ingediend bij CDNA. 116 Exoten en escapes Kaapse casarca Tadorna cana Rottumerplaat: 13 september 2003 en Zwarte zwaan Cygnus atratus 16 augustus 2004. Rottumerplaat: 26 juni 1987 (overtrekkend Rottumeroog: 4 augustus 1993 (Oostrif). samen met elf Knobbelzwanen) en 21 juli 2003 (overvliegend naar noord met zeven Fazant Phasianius colchicus Knobbelzwanen). Voormalige broedvogel. Rottumeroog: 19 juni 1983, 16 mei 1989, In 1937 zijn Fazanten door W. Toxopeus uitgezet. 2 augustus 1990, 8 juni (drie over Eems) en Deze hebben zich enige tijd kunnen handhaven 13 juni 1992, 2002 (datum onbekend) want in 1940 waren ze nog steeds aanwezig. In en 16 mei 2005 (meevliegend met groep 1960 is een paar uitgezet op Rottumeroog door Rotganzen). de strandvoogd, maar dit had geen succes. In de herfst van dat jaar werden ze voor het laatst Ross’ gans Anser rosii gezien. In 1976 zouden stropers Fazanten en Rottumerplaat: 15 juni 1994 (twee; ontsnapt Patrijzen hebben uitgezet op Rottum. Ook dit bij Ulrum, ook waargenomen in Lauwersmeer had geen succes, de vogels konden zich hier niet en op Schiermonnikoog). handhaven. Op 29 juli 1984 werd een vleugel- paar van een Fazant gevonden op Rottumeroog. ‘Soepgans’ Anser anser In 1996 werden delen van een Fazant gevonden Gedomesticeerde en verwilderde vorm van op Rottumerplaat aan de wadkant. Grauwe Gans. Rottumerplaat: 1998, 1999 en 2004. Chileense Flamingo Phoenicopterus chilensis Indische gans Anser indicus Rottumerplaat: 18 mei 1983 (mogelijk Rottumerplaat: 27 mei 1995 (twee), 2008 dezelfde als op Rottumeroog). (datum onbekend) en 23 augustus 2009 Rottumeroog: 1983 (datum onbekend); (zes overvliegend naar zuidwest). tien op het wad. Rottumeroog: 1996 (datum onbekend), 2001 (datum onbekend) en 2002 (datum Kleine flamingo Phoenicopterus minor onbekend). Rottumerplaat: 11 juni 2007, twee geringde vogels op het strand. Nijlgans Alopochen aegyptiaca Rottumerplaat: 23 juli 1993 (samen met Bergeenden), 22 november 2009 (twee) en 2010 (datum onbekend). Rottumeroog: vanaf 2002 elk jaar enkele vogels aanwezig.

Paradijscasarca Tadorna variegata Rottumerplaat: 27 augustus 2001 en 3 augustus 2005 (in baai). Rottumeroog: 3 juni 1993, 14 september

2002, 20 juli 2004 en 3 augustus 2005. Hans Roersma In alle gevallen betrof het een mannetje. Kleine flamingo, Rottumerplaat, 11 juni 2007

117 Zeearend Haliaeetus albicilla Japanse nachtegaal Leiothrix lutea Rottumeroog: 15 juli 2007 (eerstejaars vogel Rottumerplaat: 27 juni 1998 (zingend). met twee riempjes en een belletje aan de poten). Purperglansspreeuw Lamprotornis purpureus Lannervalk Falco biarmicus Rottumeroog: 8 augustus 1983 Rottumeroog

Vogels Aves Rottumerplaat: 18 mei 2003 (kort jagend rond (bij huisje van Huizing, foeragerend op vlie- Oostpunt; geen leertjes of ringen maar ver- gende mieren). moedelijk ontsnapte vogel) en 27 mei 2005. Zijdespreeuw Poliopsar sericeus Sakervalk Falco cherrug Rottumerplaat: 16 september 2002 en Rottumeroog: 5 mei 2006. 27 mei 2005.

Giervalk Falco rusticolis Napoleonwever Euplectes afer Rottumeroog: 15 juli 2003 en 5, 7 en 8 augus- Rottumerplaat: 17-21 juli 1986 (bij huis). tus 2004 (ontsnapte vogel met kleurringen). Dominicanerwida Vidua macroura Rottumeroog: 21 juli 1986.

Chinese groenling Chloris sinica Rottumerplaat: 4 mei 2004. Rottumeroog: 4 juni 1997 (korte tijd rond loodsen, erg tam en niet geringd.

Bruinruggoudmus Passer luteus Rottumeroog: 11-16 juni 1996. Bert Corté Giervalk op de kaap Rode kardinaal Cardinalis cardinalis Rottumerplaat: 12 juli 2002.

Postduif/Stadsduif Columba livia Menievogel Pericrocotes f. domestica Rottumeroog: 18 mei 1993 (twee in tuin Regelmatige jaargast. van Toxopeus en eerder op de dag op Gedomesticeerde en verwilderde vorm van Rottumerplaat waargenomen; de soort kon Rotsduif. door de waarnemers niet met zekerheid worden vastgesteld, mogelijk Scharlaken menie- Lachduif Streptopelia risoria vogel P. speciosus, Oranje menievogel P. flam Gedomesticeerde vorm van Izabeltortel, meus of Soendamenievogel P. igneus). en soms ook Barbarijse tortel genoemd. Rottumeroog: 11 mei 1992 (op de Kaap). Zwarte buulbuul Hypsipetes madagascariensis Halsbandparkiet Psittacula krameri Rottumeroog: 29 mei 1993 (in tuin van Rottumeroog: 18 mei 2003 (op de Kaap). Toxopeus).

Grasparkiet Melopsittacus undulatus Junglemaina Acridotheres fuscus Rottumerplaat: 1998 (datum onbekend). Rottumeroog: 15 mei 1990 (in tuin van Rottumeroog: 30-31 juli 1992 (gele vogel Toxopeus.) 118 zonder staart!), 20 augustus 1992 (blauw-wit- grijze vogel) en 1999 (data onbekend) Zeetrektellen 119 Nico de Vries Ongewervelden

Naar de ongewervelden is relatief weinig onderzoek gedaan . Incidenteel zijn er enkele korte inventarisaties geweest . Over de weekdieren is nog het meest bekend .

120 Wespspin Mark Zekhuis Ribkwallen, holtedieren en wormen

Hiervan zijn 23 soorten vastgesteld op Rottum.

Ctenophora – Ribkwallen Hydrozoa – Hydroïdpoliepen

Pleurobrachia pileus Zeedruif Ectopleura larynx Gorgelpijp

Hydractinia echinata Ruwe zeerasp Anthozoa – Bloemdieren Obelia dichotoma Zeedraad Diadumene cincta Golfbrekeranemoon Tubularia indivisa Penneschaft Diadumene luciae Groene golfbreker anemoon

Metridium senile Zeeanjelier

Sagartia troglodytes Slibanemoon

Sagartiogeton undatus Weduwroos Dick Spijker Dick Spijker Dick Golfbrekeranemoon Groene golfbrekeranemoon

121 Ongewervelden Mark Zekhuis Nico de Vries Felix Rob Blauwe haarkwal Kompaskwal Gewone regenworm Mark Zekhuis Mark Zekhuis Zeepier (uitwerpselen) Veelkleurige zeeduizendpoot

Scyphozoa – Kwallen Lagis koreni Goudkammetje

Aurelia aurita Oorkwal Lanice conchilega Schelpkokerworm

Cyanea lamarkcii Blauwe haarkwal Nereis diversicolor Veelkleurige zee duizendpoot Chrysaora hysoscella Kompaskwal Nereis pelagica Zeeduizendpoot Rhizostoma octopus Zeepaddestoel Pygospio elegans Zandpijp Rhizostoma pulma Bloemkoolkwal Oligochaeta – Regenwormen Annelida – Ringwormen Lumbricus terrestris Gewone regenworm Polychaeta Mariene borstelwormen Rottumeroog: Op 23 sepember 2012 werden bij de Kaap in het strooisel drie regenwormen Aphrodite aculeata Fluwelen zeemuis gevonden. Rottumerplaat: 15 juni 1992 (aangespoeld exemplaar van 7 cm lang op het Noordstrand). 122 Arenicola marina Zeepier Mollusca – Weekdieren Stock (1958) soorten worden genoemd die in latere bronnen niet meer voorkomen, zoals de De weekdieren van Rottum zijn van de on- Pholade Pholas dactylus, een zeldzame soort gewervelde fauna nog het beste onderzocht. op onze kusten. Het overzicht van de week- Zo verbleven leden van de Nederlandse dieren is grotendeels samengesteld door Dick Malacologische Vereniging (NMV) in 2007 Spijker. In totaal zijn 129 weekdieren gevon- drie dagen op de eilanden om onderzoek te den op Rottum. doen naar de molluskenfauna (slakken en schelpen). De meest uitgebreide inventarisa- Polyplacophora - Keverslakken tie is verricht door Giny Kasemir, die 14 jaar lang als vogelwachter op Rottumerplaat heeft Lepidochitona cinerea Asgrauwe keverslak gewerkt en over haar waarnemingen heeft Deze soort komt algemeen voor in Nederland. gepubliceerd in het Correspondentieblad van Het is een rotsbewoner van de getijdezone de Nederlandse Malacologische Vereniging die leeft op kunstmatige rotsen, zoals dijkli- (later Spisula). Verder zijn inventarisaties chamen. De soort is zowel op Rottumerplaat gedaan door de NMV (Sylvia van Leeuwen, als op Rottumeroog levend aangetroffen op C.M. Neckheim, e.a.). Ten slotte verbleef Dick de aanwezige puindammetjes. Spijker (eveneens NMV-lid) een groot aantal keren een week op de eilanden als vrijwilliger Gastropoda – Buikpotigen, slakken van de Stichting Vrienden van Rottumeroog en Rottumerplaat en inventariseerde tussen Acanthodoris pilosa Egelslak de werkzaamheden door ook de aanwezige schelpen en slakken. In totaal zijn 150 soor- Acteon tornatilis Gewone spoelhoren ten weekdieren vastgesteld op Rottum. Deze tamelijk zeldzame soort (circa 2,5 cm) is De weekdieren beslaan vijf klassen: keverslak- alleen op Rottumerplaat gevonden. Hij is zeer ken, slakken, tweekleppigen, olifantstanden gezocht door schelpenverzamelaars en vooral en inktvissen. Niet verrassend is dat de mol- te vinden in aanspoelsel van fijn materiaal luskenfauna van Rottum zeer veel overeen- na oostenwind. De soort is bekend van alle komsten vertoont met die van de rest van Waddeneilanden, vooral van Terschelling en het oostelijke Waddengebied. Bij bestudering Schiermonnikoog. van het aanwezige materiaal valt op dat in Dick Spijker Dick Spijker Dick Asgrauwe keverslak Gewone spoelhoren 123 Ongewervelden Edwin de Weerd Mark Zekhuis Wulk Grofgeribde grasslak

Alderia modesta Gewone kwelderslak Bittium reticulatum Gewone muizenkeutel

Anisus leucostoma Geronde schijfhoren Buccinum undatum Gewone wulk

Aporrhais pespelicana Pelikaansvoet Carychium minimum Plompe dwergslak

Arianta arbustorum arbustorum Heesterslak Candidula intersecta Grofgeribde grasslak

Arion intermedius Egelwegslak Cepaea hortensis Witgerande tuinslak

Assiminea grayana Gray’s kustslak Cepaea nemoralis Gewone tuinslak Mark Zekhuis 124 Gewone tuinslak Chrysallida indistincta Slanke traliehoren

Chrysallida sarsi Stompe traliehoren

Cochlicopa lubrica Glanzende agaathoren

Cochlicopa lubricella Slanke agaathoorn

Crepidula fornicata Gewoon muiltje

Discus rotundatus Boerenknoopje

Deroceras laeve Kleine akkerslak

Deroceras reticulatum Gevlekte akkerslak

Epitonium clathrus Gewone wenteltrap

Epiotonium turtonae Turtons wenteltrap

Euspira catena Gewone tepelhoren

Euspira nitida Glanzende tepelhoren

Lacuna parva Kleine scheefhoren Dick Spijker Dick Lacuna vincta Gewone scheefhoren Gekielde noordhoren

Limapontia depressa Gewone schorreslak gevonden op het Noordzeestrand nabij de Littorina littorea Gewone alikruik woning (zie afbeelding). De soort lijkt in grootte en vorm tamelijk veel op de Gewone Littorina saxatilis Ruwe alikruik wulk en wordt daarom door een minder ge- oefend oog wellicht ook vaak over het hoofd Lymnaea stagnalis Poelslak gezien.

Myosotella myosotis Gewoon muizenoortje Nesovitrea hammonis Ammonshorentje

Nassarius reticulatus Gevlochten fuikhoren Ocenebra erinacea Gewone stekelhoren

Neptunea antiqua Gewone noordhoren Odostomia scalaris Mosselslurper

Neptunea despecta Gekielde noordhoren Oenopota turricula Gewone trapgevel Op de Waddeneilanden spoelen regelmatig fossiele exemplaren aan. Meestal gaat het om Oxychilus alliarius Lookglansslak sterk verweerde slakkenhuizen. Op Rottum alleen bekend van Rottumerplaat. Een zeer Oxychilus cellarius Kelderglansslak gaaf exemplaar werd op 27 september 2010 125 Ongewervelden Mark Zekhuis Mark Zekhuis Slanke barnsteenslak Langwerpige barnsteenslak

Oxyloma elegans Slanke barnsteenslak Vallonia excentrica Scheve jachthoornslak

Patella vulgata Gewone schaalhoren Vallonia pulchella Fraaie jachthoornslak

Peringia ulvae Wadslakje Vertigo angustior Nauwe korfslak Dit is een van de mollusken die in de Philine aperta Gewoon schepje Habitatrichtlijn zijn opgenomen. Deze zeer kleine soort (2 mm) is zeer zeldzaam Planorbis planorbis Gewone schijfhoren en wordt hoofdzakelijk gevonden in de Hollandse en Zeeuwse duinen, bijvoorbeeld Pupilla muscorum Mostonnetje in kalkrijke duinvalleien. Tijdens een excursie in september 2007 in het kader van het Punctum pygmaeum Gewoon dwergpuntje project Habslak (inventarisatie van slakken van de Habitatrichtlijn) en het Atlasproject Pussilina inconspicua Dwergdrijfhoren Nederlandse Mollusken is de Nauwe korfslak ook op Rottum aangetroffen. Op Retusa obtusa Gewone oubliehoren Rottumeroog is de soort gevonden in een strooiselmonster dat is genomen onder een Stagnicola palustris Moeraspoelslak liggende boomstam. Deze boomstam lag boven de hoogwaterlijn (rond het niveau Succinea oblonga Langwerpige barnsteen- van het springtij) in een helmvegetatie. slak Op Rottumerplaat is de soort zowel in een helmvegetatie als in een aangrenzend po- Succinea putris Gewone barnsteenslak pulierenbosje gevonden, ook net boven de hoogwaterlijn, onder aangespoeld hout en Trichia hispida Gewone haarslak tussen mos. De enige andere bekende vondst op een van de Waddeneilanden dateert van Turritella communis Gewone penhoren 1936 (Terschelling). Na 2007 is deze korfslak ook op Schiermonnikoog aangetroffen. Vallonia costata Geribde jachthoornslak 126 Mark Zekhuis Spijker Dick Dwergkorfslak Wijde mantel

Vertigo pygmaea Dwergkorfslak Arctica islandica Noordkromp De Noordkromp is een zeer dikschalige, grote Vitrina pellucida pellucida Doorschijnende tweekleppige (110 x 125 mm) die stokoud glasslak kan worden. Zo is in 2007 bij IJsland een exemplaar opgevist met een leeftijd van 410 Zonitoides nitidus Donkere glimslak jaar! Bijzonder is dat er veel meer linker- dan rechterkleppen aanspoelen. De soort is be- Bivalvia – Tweekleppigen, schelpen kend van alle Waddeneilanden. Verreweg de meeste vondsten zijn van Schiermonnikoog. Acanthocardia aculeata Grote hartschelp Ook van Rottumeroog en Rottumerplaat zijn vele meldingen bekend, vooral uit de schel- Acanthocardia echinata Gedoornde hart- penbanken hoog op het strand, zoals die schelp bijvoorbeeld te vinden zijn op de westkant van Rottumerplaat. Hier is een relatief groot Acanthocardia tuberculata Geknobbelde aantal rechterkleppen aangetroffen. hartschelp

Acanthocardia paucicostata Tere hartschelp

Abra alba Witte dunschaal

Abra prismatic Prismatische dunschaal

Abra tenuis Tere dunschaal

Aequipecten opercularis Wijde mantel

Anodonta cygnea Gewone zwanenmossel Dick Spijker Dick Noordkromp 127 Ongewervelden Mark Zekhuis Spijker Dick Kokkels Japanse oester

Barnea candida Witte boormossel hij voor vogels niet open te breken, anderzijds blijken banken van Japanse oesters een prima Cerastoderma edule Gewone kokkel substraat voor bijvoorbeeld mossels te zijn. Voor zover bekend is de eerste Japanse oester Cerastoderma lamarcki Brakwaterkokkel op Rottum gevonden op Rottumerplaat (14 oktober 2005). Chamelea striatula Gewone venusschelp Corbula gibba Gewone korfschelp Crassostrea gigas Japanse oester Deze exoot is in de Oosterschelde en de Donax vittatus Zaagje Waddenzee beland als gevolg van de oester- kweek. Aan zijn introductie zijn voor- en nade- Dosinea exoleta Gewone artemisschelp len verbonden. Enerzijds verdringt deze nieuwe soort de Gewone oester Ostrea edulis en is Ensis americanus Amerikaanse zwaardschede Nico de Vries 128 Amerikaanse zwaardschede Dick Spijker Dick der Weele Jacob van Gewone otterschelp Strandgaper

Ensis ensis Slanke kleine zwaardschede Mactra glauca Brede strandschelp

Ensis siliqua Groot tafelmesheft Mimachlamys varia Bonte mantel

Ensis minor Klein tafelmesheft Mya arenaria Strandgaper

Ensis arcuatus Grote zwaardschede Mya truncata Afgeknotte gaper

Laevicardium crassum Noorse hartschelp Mysella bidentata Gewone tweetandschelp

Lutraria lutraria Gewone otterschelp Mytilus edulis Gewone mossel Deze soort is algemeen op de Wadden eilanden, vooral in (storm)vloedlijnen en Modiolus modiolus Paardenmossel schelpenbanken hoog op het strand. Tot een aantal jaren geleden betrof het voornamelijk Musculus discors Gebochelde streepschelp fossiele exemplaren. De laatste jaren spoelen (door veranderingen in klimaatzones) ook Ostrea edulis Gewone oester verse kleppen en zelfs doubletten aan. Hij is zowel op Rottumeroog als op Rottumerplaat Paphia aurea senescens Grijze tapijtschelp gevonden, zowel fossiel materiaal als kleppen met een vers uiterlijk. Paphia rhomboides Gevlamde tapijtschelp Foto boven: fossiele rechterklep; onder: lin- kerklep waarop het periostracum (opperhuid) Petricola pholadiformis Amerikaanse boor- nog aanwezig is. mossel

Lucinella divaricata Dubbeltjesschelp Phaxas pellucidus pellucidus Gewone sabelschede Macoma balthica Nonnetje Pholas dactylus Pholade Mactra corallina cinerea Grote strandschelp Pododesmus squamula Schilferige dekschelp Mactra corallina plistoneerlandica Pleistocene strandschelp Saxicavella jeffreysi Geplooide rotsboorder 129 Ongewervelden Dick Spijker Dick Spijker Dick Kleine gaper Zwakgeribde olifantstand

Scrobicularia plana Platte slijkgaper Teredo navalis Gewone paalworm

Solen marginatus Gewone messchede Unio pictorum Schildersmossel

Sphenia binghami Kleine gaper Venerupis senegalensis Gewone tapijtschelp De Kleine gaper is van de Waddeneilanden niet of nauwelijks bekend van vondsten uit Venus verrucosa Wrattige venusschelp aanspoelsel. Meestal gaat het om exemplaren die zijn vastgehecht aan drijvende voorwer- Zirfaea crispata Ruwe boormossel pen. De soort is ongeveer 12 mm groot en nauw verwant aan de algemeen bekende, Scaphopoda – Stoottanden, olifantstanden veel grotere Strandgaper. Op 21 maart 2001 werd een witte plastic emmer gevonden op Dentalium vulgare Zwakgeribde olifantstand het strand van Rottumeroog waarop drie ver- Dit is een zeldzame soort op de Nederlandse se doubletten zaten vastgehecht. Daarnaast stranden maar is regelmatig te vinden in was deze emmer nog de woonplaats van fossiel materiaal van de Zeeuwse kusten, bij- een groot aantal kalkkokerwormen, een voorbeeld bij Cadzand. Van Rottum is slechts Gebochelde streepschelp en ongeveer twee- één vondst bekend (Rottumeroog, september honderd Schilferige dekschelpen. 1996), van een fossiel exemplaar in een gruis- bankje ter hoogte van de toenmalige behui- Spisula elliptica Ovale strandschelp zing van Staatsbosbeheer (huisje van Huizing).

Spisula subtruncata Halfgeknotte strand- Cephalopoda – Koppotigen, inktvissen schelp Alloteuthis subulata Dwergpijlinktvis Spisula solida Stevige strandschelp Loligo vulgaris Pijlinktvis Tapes decussatus Geruite tapijtschelp Sepia officinalis officinalis Gewone zeekat Tellimya ferruginosa Ovale zeeklitschelp Sepia orbignyana Gedoornde zeekat Tellina fabula Rechtgestreepte platschelp 130 Tellina tenuis Tere platschelp Arachnida – Spinachtigen Arctosa perita Gewone zandwolfspin Rottumeroog: 2009. Op Rottum zijn 30 soorten mijten, spinnen en hooiwagens vastgesteld. Argiope bruennichi Herfsthangmatspin Rottumerplaat: 2007. Acari – Mijten Drassyllus pusillus Kleine kampoot Eylais hamata Rottumerplaat: 2003. Rottumerplaat: 2000 (exemplaar in het vijvertje onder de uitkijktoren). Drassodes cupreus Gewone muisspin Rottumerplaat: 2003. Piona alpicola Rottumerplaat: 1983 en 2000 (exemplaren in Clubiona lutescens Griendzakspin het vijvertje onder de uitkijktoren). Rottumerplaat: 2005.

Araneae – Spinnen Clubiona reclusa Zompzakspin De meeste spinnen zijn gedetermineerd door Rottumerplaat: 2005. Sjoerd Tiemersma (zie vogelwachtersverslagen van Van Brederode & Roersma 2003 en 2005). Enoplognatha ovata Gewone tandkaak Rottumerplaat: 2005. Araneus diadematus Kruisspin Rottumerplaat 2011 Neoscona adianta Heidewielwebspin Rottumerplaat: 2005. Argiope bruennichi Wespspin Bekend van Rottumerplaat, Rottumeroog en Pachygnatha degeeri Kleine dikkaak Zuiderduin. Rottum.

Agroeca lusatica Duinlantaarnspin Pardosa nigriceps Graswolfspin Rottumerplaat: 2005. Rottumerplaat: 2003.

Arctosa leopardus Pardosa amentata Tuinwolfspin Rottum. Rottumeroog: 2009. Mark Zekhuis Mark Zekhuis Wespspin Kruisspin 131 132 Ongewervelden Rottumerplaat: 2005. Trochosa ruricola Veldnachtwolfspin Rottumerplaat: 2005. Synageles venator Slanke mierspringspin Rottumerplaat: 2011 (indebehuizing). trilspin Pholcus phalangioidesGrote Rottumerplaat: 2005. Philodromus cespitumGewone renspin Rottumeroog: 2012. Pirata hygrophilus Bospiraat Rottum Pardosa purbeckensis Schorrewolfspin Rottumeroog: 2005. Pardosa monticolaDuinwolfspin Duinwolfspin Gewone huisspin

Mark Zekhuis Mark Zekhuis Rottumeroog. Phalangium opilio Opiliones –Hooiwagens Rottumerplaat: 2005. Zygiella x-notata Venstersectorspin Rottum. Xerolycosa miniata Kustwolfspin Rottumerplaat: 2005. Tetragnatha extensa Gewone trekspin Rottumeroog: 2011. Tegenaria atricaGewone huisspin Rottumeroog: 2008. Tegenaria huisspin parietinaGrote trilspin Grote Gewone steenloper

Mark Zekhuis Mark Zekhuis Edwin de Weerd Mark Zekhuis Strandvlo Mospissebed

Chilopoda – Duizendpoten Crustacea – Kreeftachtigen

Lithobius erythrocephalus Op Rottum zijn in totaal negentien verschil- Roodhalssteenloper lende soorten kreeftachtigen gevonden. Rottumeroog: 2003. Een zeldzame soort in duinen en pleistocene dekzanden en Thoracica – Eendenmossels en zeepokken altijd in lage aantallen. Nieuw voor de Waddeneilanden; de meest noordelijke Balanus crenatus Gekartelde zeepok vindplaats (vanuit Rottum gezien) lag in Drenthe. Balanus improvisus Brakwaterpok

Lithobius forficatus Gewone steenloper Lepas anatifera Gewone eendenmossel Op Rottumerplaat en Rottumeroog: 2003. Semibalanus balanoides Gewone zeepok Mark Zekhuis Strandkrab met gewone zeepokken 133 Ongewervelden Gerben Mensink Nico de Vries Ruwe pissebed Strandkrab

Talitrus saltator Strandvlo Hyperia galba Kwalvlo Rottumeroog: 2011. Zeer waarschijnlijk ook op de andere eilanden. Orchestia gammarellus Kwelderspringer

Isopoda – Pissebedden Decapoda – Tienpotigen (krabben en garnalen) Idotea balthica Gewone zeepissebed Cancer pagurus Noordzeekrab Ligia oceanica Havenpissebed Rottumerplaat: bij de dam met puin. Carcinus maenas Strandkrab

Philoscia muscorum Mospissebed Corystes cassivelaunus Helmkrab

Porcellio scaber Ruwe pissebed Crangon crangon Gewone garnaal Gevonden op Rottumerplaat (1993), Rottumeroog (2003) en Zuiderduin (2011). Eriocheir sinensis Chinese wolhandkrab

Amphipoda – Vlokreeften Liocarcinus holstatus Gewone zwemkrab

Corophium arenarium Pagurus bernhardus Gewone heremietkreeft Mark Zekhuis 134 Gewone garnaal Rommert Cazemier Mark Zekhuis Weidebeekjuffer Houtpantserjuffer

Insecta - Insecten Lestes virens Tengere pantserjuffer Rottumeroog: 9 augustus 2008 (westelijke Zygentoma – Zilvervisjes kwelder).

Lepisma saccharina Zilvervisje Coenagrion pulchellum Variabele waterjuffer Rottumerplaat: 1994 (enkele in de behuizing). Rottumerplaat: 1995.

Odonata – Libellen Enallagma cyathigerum Watersnuffel Op Rottum zijn 25 soorten libellen levend Rottumerplaat: in 2000 en 2003 meerdere waargenomen (op Rottumeroog 19, op exemplaren. Rottumerplaat 23) waarvan vier zich met zekerheid ook voortplanten. Ischnura elegans Lantaarntje Waargenomen op Rottumerplaat (in 2003 Caleopteryx splendens Weidebeekjuffer ook voortplantend), Rottumeroog en Rottumerplaat: 4 juni 2003 (mannetje) en 31 Zuiderduin. mei 2004 (mannetje). Later ook waargenomen in 2006, 2007 en 2008. Erythromma viridulum Kleine roodoogjuffer Rottumeroog: eerste op 6 juni 2008. Op Rottumerplaat en Rottumeroog waar genomen. Lestes viridis Houtpantserjuffer Frequent op Rottumerplaat en Rottumeroog.

Lestes sponsa Gewone pantserjuffer Rottumerplaat: juli 1994 (mannetje). Rottumeroog: 2007.

Lestes dryas Tangpantserjuffer Rottumerplaat: 9 augustus 2009 (mannetje). Er zijn ook meldingen uit 2006, 2007 en 2008.

Lestes barbarus Zwervende pantserjuffer

Rottumeroog: 1969, 2006 en 2007. Nico de Vries Lantaarntje 135 Ongewervelden Nico de Vries Nico de Vries Blauwe glazenmaker Paardenbijter Nico de Vries Nico de Vries Bloedrode heidelibel Steenrode heidelibel

Pyrrhosoma nymhula Vuurjuffer Aeshna mixta Paardenbijter Op Rottumerplaat en Rottumeroog waar Bekend van Rottumerplaat (hier ook parend genomen. en eiafzettend in het vijvertje onder de toren), Rottumeroog en Zuiderduin. Aeshna cyanea Blauwe glazenmaker Drie meldingen van Rottumerplaat: Anax imperator Grote keizerlibel 2003, 2006 en 2007. Op Rottumerplaat en Rottumeroog waar genomen. In 1983 werd een levende larve Aeshna grandis Bruine glazenmaker gevonden in het vijvertje op Rottumerplaat. Deze grote en goede vlieger werd in 2003 eenmalig gezien op Rottumerplaat. Libellula quadrimaculata Viervlek Van april tot en met juli jaarlijks op Aeschna affinis Zuidelijke glazenmaker Rottumerplaat en Rottumeroog. Rottumerplaat: 9 augustus 2005 (tandem, gefotografeerd bij de behuizing). Enkele Leucorrhinia rubicunda Noordse witsnuit- dagen daarna werden nog twee mannetjes libel gezien van deze zuidelijke soort. In 2006, In mei 1994 werd op Rottumerplaat en 2007 en 2008 is deze soort hier ook waar- Rottumeroog een exemplaar gezien. In genomen. 2006, 2007 en 2008 ook vastgesteld op 136 Rottumerplaat. Libellula depressa Platbuik Sympetrum flaveolum Geelvlekheidelibel Op Rottumerplaat en Rottumeroog waar Deze gemakkelijk te herkennen soort wordt genomen. bijna jaarlijks gezien op Rottumerplaat en Rottumeroog. Sympetrum danae Zwarte heidelibel Op Rottumeroog en Rottumerplaat in juli en Sympetrum fonscolombii Zwervende heide- augustus. Op Rottumeroog is in 2005 een vers libel huidje gevonden, hetgeen wijst op voortplanting. Deze zwerver is op zowel Rottumerplaat als Rottumeroog waargenomen. Sympetrum sanguineum Bloedrode heidelibel Orthoptera – Sprinkhanen Er zijn geregeld waarnemingen van deze Zeven soorten sprinkhanen zijn tot dusver op soort op Rottumerplaat, Rottumeroog en Rottum vastgesteld (op Rottumeroog zes, op Zuiderduin. Rottumerplaat vijf).

Sympetrum striolatum Bruinrode heidelibel Conocephalus dorsalis Gewoon spitskopje Deze heidelibel wordt frequent op alle eilanden Aanwezig op Rottumerplaat, Rottumeroog gezien. en Zuiderduin.

Sympetrum vulgatum Steenrode heidelibel Met tientallen waarnemingen op Rottumer plaat en Rottumeroog een veel geziene soort in juli en augustus. Mark Zekhuis Gewoon spitskopje 137 Ongewervelden Mark Zekhuis Mark Zekhuis Grote groene sabelsprinkhaan Kustsprinkhaan

Tettigonia viridissima Grote groene sabel- Dermaptera – Oorwormen sprinkhaan Deze mobiele soort is op Rottumerplaat, Forficula auricularia Gewone oorworm Rottumeroog en Zuiderduin waargenomen. Op Rottumerplaat en Rottumeroog zijn meerdere exemplaren in en rond het huis te Chorthippus brunneus Bruine sprinkhaan vinden. Op Rottumerplaat en Rottumeroog vastgesteld. De eerste melding is van Rottumeroog (8 augustus 1969). In 2009 werden er veel waargenomen op Rottumerplaat.

Chorthippus mollis Snortikker Rottumerplaat: 2003 (tien exemplaren in westelijke deel; databank EIS-Nederland).

Chorthippus albomarginatus

Kustsprinkhaan Mark Zekhuis De eerste melding is van Rottumeroog Gewone oorworm (6 augustus 1969). Ook komt deze soort algemeen voor op Rottumerplaat. Zuiderduin: Heteroptera – Wantsen 22 augustus 2004 (meerdere gehoord). De wantsen van Rottumeroog en Zuiderduin (2003 en 2004) zijn gedetermineerd door Chorthippus biguttulus Ratelaar Berend Aukema (zie vogelwachtersverslagen Rottumeroog: 16 september 2011(de eerste van Van Brederode & Roersma 2003, 2004 twee ratelaars voor Rottumeroog zijn gehoord en 2005). In totaal zijn 35 soorten wantsen op Vuurtorenduin). gedetermineerd van Rottum.

Platycleis albopunctata Adelphocoris lineolatus Duinsabelsprinkhaan Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 11 juni 2007 (de eerste Duinsabelsprinkhaan voor Rottum, gezien op Anthocoris nemoralis de rand van de Oostkwelder). Rottumerplaat: 2005. 138 Rottumeroog: 2004. Capsus ater Legnotus limbosus Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2004.

Campyloneura virgula Lygus maritimus Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2004.

Charagochilus gyllenhalii Macrotylus paykulli Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2004.

Chorosoma schillingii Megaloceroea recticornis Rottumerplaat: 2005. Rottumerplaat: 2005. Zuiderduin: 2003. Megalonotus chiragra Closterotomus norwegicus Rottumeroog: 2004. Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2004. Palomena prasina Groene stinkwants Rottumeroog: 2011. Corixa puinctata Rottumerplaat: 1984 (in het vijvertje). Pentatoma rufipes Roodschildwants Rottumeroog: 2011. Derephysia foliacea Zuiderduin: 2003. Plagiognathus arbustorum Rottumeroog: 2004. Europiella artemisiae Rottumeroog: 2004. Phytocoris ulmi Rottumerplaat: 2005. Elasmuga lycea Berkenwants Rottumeroog: 2011.

Gerris thoracicus Bruine schaatsenrijder Rottumerplaat: in 1983 en 1992 schaatsten verscheidene exemplaren op het vijvertje onder de toren. In latere jaren werden deze hier ook nog gezien.

Halosalda lateralis Rottumeroog: 2004.

Hesperocorixa linnei Rottumerplaat: 1984 (in het vijvertje).

Heterotoma planicornis Breedsprietwants Rottumerplaat: 2005.

Kleidocerys resedae Rottumerplaat: 2005. Mark Zekhuis Closterotomus norwegicus 139 Coleoptera – Kevers De meeste gegevens van (loop)kevers zijn afkomstig van Gert van Ee (in vogelwachtersverslag van Bouman & Olsthoorn 2000), Bas Drost (in de vogelwachtersverslagen van Van Brederode & Roersma 2003, 2004 en 2005) en Turin (1991). In totaal zijn 213 soorten kevers vastgesteld op Rottum (op Ongewervelden Rottumerplaat 142, op Rottumeroog 140).

Adalia bipunctata Tweestippig lieveheersbeestje Rottumerplaat: 2005. Mark Zekhuis Schuimbeestje Adalia decempunctata Tienstippelig lieveheersbeestje Rottumerplaat. Philaenus spumarius Schuimbeestje Rottumeroog: 2012. Acrotona aterrima Rottumerplaat: 2005. Salda littoralis Rottumeroog: 2003. Acronota parvula Rottumeroog: 2004. Saldula palustris Rottumerplaat: 2005. Aegialia arenaria Bolronde helmkever Rottumerplaat: 2005. Scoloposthethus affinis Rottumeroog: 2003). Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2004. Agabus conspersus Brakwaterkever Rottumerplaat: 2001. Sigara striata Rottumerplaat: 1983 (in het vijvertje). Agabus bipustulatus Tweepuntbeekkever Rottumerplaat: 2005. Sigara lateralis Rottumerplaat: 1984 (in het vijvertje). Agonum thoreyi Rottumeroog: 2000. Silene maritima Rottumeroog: 2004. Agriotes lineatus Gestreepte kniptor Rottumerplaat: 2005. Stenodema calcarata Rottumeroog: 2003. Rottumeroog: 2004. Agriotus obscurus Donkere akkerkniptor Thyrecoris scarabeeoides Rottumeroog: 2004. Rottumeroog: 2004. Agrypnus murinus Trigonotylus psammaecolor Rottumerplaat: 2005. Rottumerplaat: 2005. 140 Rottumeroog: 2003. Agonum marginatum Geelgerande moeras- Amara similata loopkever Rottumerplaat: 2005. Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2000.

Aleochara curtula Amara tibialis Rottumeroog: 2004. Rottumeroog: 2000.

Aleochara lanuginosa Amischa analis Rottumeroog: 2004. Rottumeroog: 2004.

Aleochara bipustulata Amischa nigrofusca Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2004. Rottumeroog: 2004. Anatis ocellata Oogvleklieveheersbeestje Aloconota gregaria Rottumerplaat. Rottumeroog: 2004. Anchomenus dorsalis Amara aenea Bronskleurige glansloopkever Rottumerplaat: 2005. Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2004.

Amara aulica Distelloopkever Anomala dubia Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2003.

Amara spreta Anisodactylus binotatus Rottumerplaat: 2005. Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 1990. Antherophagus canescens Amara communis Kameelloopkever Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2004. Rottumeroog: 2004.

Amara convexiuscula Anobium punctatum Gewone houtwormkever Rottumeroog: 2004. Rottumerplaat: 2005.

Amara curta Aphodius rufus Rottumerplaat: 2005. Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2004. Aphodius rufipes Roodpootveldmestkever Amara equestris Rottumerplaat: 2005. Zuiderduin: 2003. Apion frumentarium Menierode zuring Amara lucida spitsmuis Rottumerplaat: 2005. Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2000. Rottumeroog: 2004.

Amara familiaris Asaphidion curtum Rottumerplaat: 2005. Rottumerplaat: 2005.

141 Atheta atramentaria Bembidion quadrimaculatum Viervlekkige Rottumeroog: 2004. priemloopkever Rottumeroog: 2004. Atheta elongatula Rottumeroog: 2004. Bembidion varium Rottumerplaat: 2005. Atheta fungi Rottumeroog: 2004. Rottumeroog: 2003. Ongewervelden Bledius opacus Atheta nigra Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2004. Brachygluta helferi Atheta nigripes Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2004. Brachypterus glaber Glad brandnetelkevertje Atheta orbata Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2004. Brachypterus pulicarius Atheta palustris Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2004. Brocus cephalotes Dikkoploopkever Atheta triangulum Bekend van Rottumerplaat, Rottumeroog en Rottumeroog: 2004. Zuiderduin.

Atomaria fuscata Bledius fergussoni Zandgraafkortschildkever Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2003.

Atheta vestita Bledius spectabilis Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2004.

Badister bullatus Bledius subniger Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2004.

Bembidion femoratum Brundinia marina Rottum. Rottumeroog: 2004.

Bembidion pallidipenne Bleekgele snel- Cafius xantholoma Strandkortschildkever loopkever Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2004. Rottumeroog: 2003.

Bembidion normannum Calathus cinctus Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2000. Rottumeroog: 2003. Calathus erratus Bembidion properans Rottumerplaat: 1993 (exemplaar onder een Rottumeroog: 2000. stuk hout, bij het huis). Rottumeroog: 2000. 142 Mark Zekhuis Edwin de Weerd Dikkoploopkever Strandzandloopkever

Calathus fuscipes Roodpotige breed- Ceutorhynchus cakilis halsloopkever Rottumerplaat: 2005. Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2004. Rottumeroog: 2000. Ceutorhynchus pulvinatus Calathus melanocephalus Roodborst Rottumeroog: 2003. loopkever Rottumerplaat: 2005. Cicindela maritima Strandzandloopkever Rottumeroog: 2000. Bekend van Rottumerplaat, Rottumeroog en Zuiderduin. Calathus mollis Kleine strandloopkever Rottumerplaat: 2005. Cicindela hybrida Bastaardzandloopkever Rottumeroog: 2000. Rottumerplaat: 1991. Rottumeroog: 2008. Carcinops pumilio Rottumerplaat: 2005. Cicindela campestris Groene zandloopkever Rottumeroog: 2003. Rottumeroog: 2011.

Ceratapion gibbirostre Cidnopus aeruginosus Koperkleurige kniptor Rottumerplaat: 2005. Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2004. Cercyon analis Rottumerplaat: 2005. Cillenus lateralis Rottumerplaat: 2005. Cercyon bifenestratus Rottumeroog: 2004. Rottumerplaat: 2005. Clivina collaris Cercyon melanocephalus Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2004. Cordylepherus viridis Cercyon littoralis Rottumerplaat: 2005. Rottumerplaat: 2005. 143 Ongewervelden Mark de Vries Mark de Vries Zevenstippelig lieveheersbeestje Grote spinnende watertor

Coccinella undulata Demetrias monostigma Eenstippige loop Rottumeroog: 2004. kever Rottumerplaat: 2005. Coccinella undecimpunctata Elfstippelig Rottumeroog: 2004. lieveheersbeestje Rottumeroog: 2008. Demetrias atricapillus Rottumerplaat: 2005. Coccidula rufa Wijnrood rietkapoentje Rottumerplaat: 2005. Dermestes frischii Rottumerplaat: 2005. Coccinella septempunctata Zevenstippelig Rottumeroog: 2004. lieveheersbeestje Op Rottumerplaat, Rottumeroog en Dicheirotrichus gustavii Behaarde kust- Zuiderduin regelmatig met invasies. loopkever Rottumerplaat: 2005. Corticaria crenulata Rottumerplaat: 2005. Dinarea angustula Rottumeroog: 2004. Rottumeroog: 2004.

Corymbia rubra Diplapion confluens Rottumeroog: 2003. Rottumerplaat: 2005.

Cryptorhynchus lapathi Elzensnuitkever Donacia clavipes Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2004.

Dasytes plumbeus Loodkleurige bloem- Dromius linearis weekschildkever Rottum. Rottumerplaat: 2005. 144 Drusilla canaliculata Gyrohypnus liebei Rottumeroog: 2004. Rottumerplaat: 2005.

Drusilla canaliculata Gyrohypnus fracticornis Rottumerplaat: 2005. Rottumerplaat: 2005.

Dytiscus circumflexus Gevlekte geel Halobrecta flavipes gerande waterkever Rottumerplaat: 2005. Rottumerplaat: vaak aanwezig in het zoet waterpoeltje onder de toren. Halyzia sedecimguttata Rottumeroog: 26 juni 1982 (in regenplas Rottumerplaat. op dak van de bebouwing). Harpalus servus Dyschirius thoracicus Zandgraafloopkever Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2000. Rottumeroog: 2004.

Dyschirius intermedius Harpalus tardus Rottum. Rottumerplaat: 2005.

Dyschirius obscurus Duingraafloopkever Helophorus flexuosus Rottumerplaat: 2005. Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2004. Heterocerus flexuosus Dyschirius globosus Rottumerplaat: 2005. Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2004. Rottumeroog: 2004. Heterothops binotatus Dyschirius salinus Rottumerplaat: 2005. Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2004. Hister unicolor Rottumeroog: 2003. Dyschirius arenosus Zuiderduin: 2003. Hydrobius fuscipes Roodpootwaterkever Rottumeroog: 2004. Rottumerplaat: 2005.

Enicmus transversus Hydrous piceus Grote spinnende Rottumerplaat: 2005. watertor Rottumerplaat: juni 1989 (vondst van dood Euesthetus bipunctatus exemplaar op het strand). Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2006. Rottumeroog: 2004. Hypocaccus metallicus Glischrochilus hortensis Eenkleurige Rottumeroog: 2004. spiegelkever Rottumeroog: 2003. Ischnopterapion loti Rottumerplaat: 2005. Gymnetron antirrhini Leeuwenbeksnuitkever Rottumerplaat: 2005. 145 Rottumeroog: 2004. Ongewervelden Gerben Mensink Mark Zekhuis Coloradokever Grijze bolsnuitkever

Lagria hirta Ruigkever Melanimon tibiale Rottumerplaat: 2005. Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2002. Melanophthalma curticollis Lagria atripes Rottumeroog: 2004. Rottumerplaat: 2005. Melanotus villosus Lathrobium fulvipenne Rottumerplaat: 2005. Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2004.

Leiodes ciliaris Meligethes aeneus Koolzaadglanskever Rottumerplaat: 2005. Zuiderduin: 2003. Rottumerplaat: 2005. Leptinotarsa decemlineata Coloradokever Rottumerplaat: Op 26 mei 1992 liggen over Monotoma picipes het hele eiland grote aantallen aangespoelde Rottumeroog: 2004. insecten op het vloedmerk, waarschijnlijk als gevolg van een warme dag met aflandige Nacerdes melanura Heipaalkever wind. De Coloradokever is de meest voorko- Rottumeroog: 2003. mende met naar schatting 3000-5000 exem- Rottumerplaat: 2005. plaren. Rottumeroog: 2011. Nebria brevicollis Oeverloper Longitarsus jacobaeae Jakobskruidaardvlo Rottumerplaat: 2005. Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2004. Necrophorus humator Rottumerplaat. Loricera pilicornis Haarsprietloopkever Rottum. Nehemitropia lividipennis Rottumeroog: 2004. Megasternum concinnum 146 Rottumeroog: 2004. Nitidula carnaria Aasglanskever Parethelcus pollinarius Brandnetelboorder Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2004. Rottumeroog: 2004. Parodromius linearis Notoxus monoceros Eenhoornige snoerhals- Rottumerplaat: 2005. kever Rottumeroog: 2004. Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2004. Psylliodes marcidus Rottumerplaat: 2005. Ochtephilum collare Rottumeroog: 2004. Rottumerplaat: 2005. Psylliodes affinis Gele bitterzoetaardvlo Ocypus ater Rottumerplaat: 2005. Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2004. Philopedon plagiatus Grijze bolsnuitkever Rottumerplaat: 2005. Ocypus olens Stinkende kortschild Rottumeroog: 2004, 2011 en 2012. Rottumerplaat: 1993. Rottumeroog: 2003. Pterostichus niger Zwarte streeploopkever Rottumeroog: 2004. Ochthebius marinus Rottumerplaat: 2005. Philonthus carbonarius Rottumeroog: 2004. Rottumerplaat: 2005.

Ochthebius auriculatus Philonthus cognatus Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2004.

Olibrus affinis Philonthus cruentatus Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2004. Rottumeroog: 2004. Philonthus rectangulus Omosita colon Rottumeroog: 2004. Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2004. Philonthus splendens Glimmende kort- schildkever Ophonus rufibarbis Rottumerplaat: 2005. Rottumerplaat: 2005. Philonthus varians Gewone mestkortschild- Otiorhynchus ovatus Kleine lapsnuitkever kever Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2004. Rottumeroog: 2004. Philopedon plagiatum Otiorhynchus ligneus Rottumeroog: 2003. Rottumerplaat: 2005. Phyllotreta undulata Panageus bipustulatus Rottumeroog: 2004. Rottumeroog: 2004. 147 Phyllopertha horticola Rozenkever Pterostichus strenuus Rottumerplaat: 2005. Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2011. Pterostichus melanarius Gewone Phytosus balticus streeploopkever Rottumeroog: 2004. Rottumeroog: 2003.

Platystethus arenarius Pria dulcamarae Bitterzoetglanskever Ongewervelden Rottumerplaat: 2005. Rottumerplaat: 2005.

Poecilus versicolor Psammodius asper Gegroefde duinzandkever Rottumeroog: 2003. Rottumerplaat: 2005.

Pogonus chalceus Ertsloopkever Psyllobora vigintiduopunctata Rottumeroog: 2000. Rottumeroog: 2003. Zuiderduin: 2003. Quedius aridulus Polystomota punctatella Rottumerplaat: 2005. Rottumerplaat: 2005. Quedius tristis Pterostichus diligens Rottumeroog: 2004. Rottumeroog: 2000. Mark Zekhuis 148 Kleine rode weekschildkever Quedius simplicifrons Syntomus truncatellus Rottumerplaat: 2005. Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2003. Rhantus frontalis Rottumerplaat. Stenus clavicornis Grootoogkortschildkever Rottumerplaat: 2005. Rhagonigia fulva Kleine rode weekschild- Rottumeroog: 2004. kever Rottumerplaat: 2005. Stenus impressus Rottumeroog: 2003. Rottumerplaat: 2005.

Rhamphus pulicarius Stenolophus teutonus Rottumerplaat: 2005. Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2004. Rottumeroog: 2004.

Rhyzobius litura Tachyporus dispar Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2004. Rottumeroog: 2004. Tachyporus hypnorum Rugilus orbiculatus Rottumerplaat: 2005. Rottumerplaat: 2005. Trechus obtusus Salpingus planirostris Rottumeroog: 2000. Rottumerplaat: 2005. Trechus quadristriatus Saprinus planiusculus Rottumeroog: 2004. Rottumeroog: 2004. Typhaea stercoraria Sepedophilus nigripennis Rottumeroog: 2004. Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2004. Tytthaspis sedecimpunctata Zestienpuntig lieveheersbeestje Sphaeridium lunatum Rottumeroog: 2004. Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2004. Xantholinus linearis Rottumerplaat: 2005. Sphaeroderma testaceum Distelaardvlo Rottumeroog: 2004. Rottumerplaat: 2005. Xantholinus longiventris Sphaeridium scarabaeoides Mestkogeltje Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2004. Neuroptera – Netvleugeligen Sitona lepidus Rotumeroog: 2003. Chrysoperla carnea Goudoogje Rottumerplaat: 1993. Syntomus foveatus Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2000. 149 150 Ongewervelden Le Rottumerplaat: Zeer zeldzaam. Acherontia atropos Doodshoofdvlinder Acasis viretata blokspanner Groene Rottumeroog: 2009. 1augustus Rottumerplaat: 24juli2004. Donker brandnetelkapje Abraxas grossulariata Abrostola triplasia waargenomen. 89 soorten zoek in2005en2006.OpRottumerplaat zijn gezien (193),meeste dankzij gericht onder (macro’s) vastgesteld. OpRottumeroog zijn de Er zijn opRottum 211 nachtvlinders soorten Macro’s Nachtvlinders: macro’s enmicro’s Windepijlstaart Doodshoofdvlinder (rups) pi d opt er

a – Vli – a Op

september nders

2004 -

Mark de Vries Dick Spijker Puta-uil Kleine voorjaarsspanner troffen Doodshoofdvlinder. ters gegroeid Vlinderstichting het Bakker, heeft Rottumeroog: 13 2009. februari spanner Agriopis- leucophaeariaKleinevoorjaars Rottumeroog: 11 mei 2006. Aethalura punctulata Rottumeroog: 15 juli2009. Acronicta leporinaSchaapje ook vlinder

zou bij heel

volgens

de de

vrijwilligers nooit een

goed uit

bebouwing aardappel

enkele een

op de

als

geeft

Rottumerplaat weggegooide kantonnier

waardplant

van plant

als

echter een

principe de

Berkenspikkelspanner

waardplant, moeten

SVRR rups

van aan

kunnen

aardappel.

gebruikt aan

gegroeid,

Rottum, dat zijn

van

maar ligusters die

ligus dienen.

de deze

Egbert

of De

- die op -

Mark de Vries Marnix Jonker Kweekgrasuil Gerben Mensink Grote beer Mark de Vries

Agrius convolvuli Windepijlstaart Agrotis vestigialis Bonte worteluil Zeldzame trekvlinder. Rottumeroog: talrijke soort, vaak gevangen Rottumerplaat: juli 1992 en in 1998. op licht. Rottumeroog: 18 juni 2006. Amphipoea fucosa Geelbruine vlekuil Agrochola circellaris Bruine herfstuil Rottumeroog: meer dan tien waarnemingen Rottumeroog: 15 en 16 september 2007. in 2005, 2006 en 2009.

Agrotis clavis Geoogde worteluil Anarta trifolii Spurrie-uil Rottumeroog: 22 juni 2005, 23 mei 2009, Rottumeroog: 11 juli 1992 (eerste waarne- 22 en 24 juni 2009, 4 en 20 juli 2009 en 6 ming). Daarna meer dan tien waarnemingen. augustus 2009. Apamea anceps Veldgrasuil Agrotis exclamationis Gewone worteluil In Nederland zeldzame soort van duinen en Op zowel Rottumeroog als Rottumerplaat zandgronden. talrijk. Rottumerplaat: 13 en 15 juni 2008 Rottumeroog: 15 juni 1921, 15 juni 1959 en Agrotis ipsilon Grote worteluil meer dan tien waarnemingen uit 2005, 2006 Rottumeroog: 1990 (eenmaal waargenomen). en 2009. Daarna meer dan tien waarnemingen in 2009. Apamea crenata Variabele grasuil Agrotis puta Puta-uil Rottumeroog: 24 mei 2009. Rottumeroog: meer dan tien waarnemingen in 2005, 2006 en 2009. Apamea monoglypha Graswortelvlinder Rottumerplaat: 16 en 17 juli 1994, Agrotis ripae Duinworteluil 2 augustus 1994 en in 1998. In Nederland zeer zeldzaam maar zowel op Rottumeroog: meer dan tien waarnemingen Rottumerplaat als Rottumeroog een talrijke in 2005, 2006 en 2010. soort die veel werd gevangen op licht. Op Rottumeroog voor het eerst gevangen op Apamea oblonga Zeeuwse grasworteluil 15 juni 1959 en op Rottumerplaat op 1 juli In Nederland zeldzaam. Wordt vooral aan de 1994. kust waargenomen. Rottumeroog: 11 juli 1992. Agrotis segetum Gewone velduil Rottumeroog: 6 augustus 2009. 151 Ongewervelden Mark de Vries Gerben Mensink Lichte korstmosuil Zandhaverboorder

Apamea remissa Grauwe grasuil Camptogramma bilineata Gestreepte Rottumerplaat: 28 juni 1994, 1998, 24 juli goudspanner 2004. Talrijke soort, op zowel Rottumerplaat Rottumeroog: meer dan tien waarnemingen als Rottumeroog veel waargenomen. in 2005, 2006 en 2010. Rottumeroog: 15 juni 1921 (eerste waar neming). Apamea sordens Kweekgrasuil Rottumeroog: meer dan tien waarnemingen Cabera pusaria Witte grijsbandspanner in 2005, 2006 en 2010. Rottumeroog: 17 juli 2006.

Apamea unanimis Rietgrasuil Cabera exanthemata Bruine grijsband Rottumeroog: 13 en 14 juli 2005. spanner Rottumeroog: 5 augustus 2009. Arctia caja Grote beer Rottumerplaat: 28 juli 1997 en in 1998. Callistege mi Mi-vlinder Rottumeroog: 15 juni 1959, 27 juli 2006 Rottumerplaat: 1998. en 7 juli 2009. Rottumeroog: 1 juni 1996 (eerste waar neming). Daarna meer dan tien waar Arenostola phramitidis Egale rietboorder nemingen in diverse jaren. Rottumeroog: 11 juli 1992, 3 en 23 juli 2009. Calliteara pudibunda Meriansborstel Autographa gamma Gamma-uil Rottumerplaat: 10 juni 1996 (twee vlinders). Deze dagactieve nachtvlinder is zeer talrijk op zowel Rottumerplaat als Rottumeroog en Calophasia lunula Vlasbekuiltje wordt vaak in grote aantallen gezien. Zeldzame soort die in Nederland vooral in het westen, zuidoosten en op de Veluwe wordt Atolmis rubricollis Zwart beertje gezien. Voor Rottum een zeer zeldzame soort. Rottumerplaat: 1998. Rottumeroog: 20 mei 2009. Rottumeroog: 20 juni 2005, 18 juni 2006 (vijf vlinders) en 9 juni 2009. Caradrina morpheus Morpheusstofuil Rottumeroog: 15 juni 1959, 11 juli 1992 en Axilia putris Houtspaander veel waarnemingen in 2005, 2006 en 2009. Rottumeroog: 20 juni 2005, 27 juli 2006, 24, 26 en 29 juni 2009 en 13 juli 2009. Catocala nupta Rood weeskind Rottumerplaat: 1998. 152 Bryophila domestica Lichte korstmosuil Rottumeroog: 10 september 2005. Rottumeroog: 3 augustus 2006 en 29 juli 2009. Catocala sponza Karmozijnrood weeskind Chortodes extrema Vale duinrietboorder Zeer zeldzaam, meest gezien op de Veluwe. In Nederland zeer zeldzaam in binnenland Rottumeroog: 6 augustus 2009. maar in de duinen vaker waargenomen. Rottumeroog: 30 juni 2009. Celaena leucostigma Gele lisboorder Rottumeroog: 29 juli en 1 en 9 augustus 2009. Chortodes pygmina Zeggenboorder Rottumeroog: 15 juli 2009. Ceramica pisi Erwtenuil Rottumerplaat: 14 juni 2008 Chloroclysta siterata Papegaaitje Rottumeroog: In 2009 meer dan vijf waar Zeer zeldzame soort voor Noord-Nederland. nemingen Rottumeroog: 14 september 2001 (vlinder verzameld). Cerapteryx graminis Bonte grasuil Op beide zowel Rottumerplaat als Clostera curtula Bruine wapendrager Rottumeroog talrijk. Rottumerplaat: 26 juli 1994 en in 1998. Rottumeroog: 29 april 2005. Cerura vinula Hermelijnvlinder Rottumerplaat: 9 augustus 1989 (rups). Coscinia cribraria Grasbeertje Rottumeroog: 22 april, en 1 en 2 mei 2009. Rottumeroog: 26 juli 2009.

Chiasmia clathrata Klaverspanner Cosmia trapezina Hyena Rottumeroog: 27 juli 2006 en 1 en 2 augus- Rottumeroog: meer dan tien waarnemingen tus 2009. in 2005, 2006 en 2010.

Chlilodes maritima Smalvleugelrietboorder Cosmorhoe ocellata Blauwbandspanner Rottumerplaat: 24 juli 2004. Rottumerplaat: 29 juni 1994. Rottumeroog: 15 juni 1921, 12 en 18 juni Chortodes elymi Zandhaverboorder 2006 en 11 augustus 2006. Komt alleen voor in de kuststreek van Nederland. Op zowel Rottumerplaat als Cossus cossus Wilgenhoutvlinder Rottumeroog zeer talrijk. Rottumerplaat: 13 juli 1994, in 1998 en Rottumerplaat: 24 juli 1994 en in 1998. 2000 en 15 juni 2008. Rottumeroog: 15 juni 1921 (eerste waarneming). Rottumeroog: 21 mei 1996, 20 juni 2005 Daarna veel waarnemingen uit diverse jaren. en 1, 2 en 17 juli 2006. Mark de Vries Mark de Vries Mi-vlinder Wilgenhoutvlinder 153 Ongewervelden Nico de Vries Mark de Vries Kortzuiger Grauwe monnik

Crocallis elinguaria Kortzuiger Diachrysia chrysitis Koperuil Rottumerplaat: 18 juli 1994 en in 1998. Rottumeroog: 11 juli 1992, 3 augustus 2006, Rottumeroog: 21 juli 2002 en meer dan tien 29 juli 2009 en 2 augustus 2009. waarnemingen in 2005 en 2009. Diarsia rubi Gewone breedvleugeluil Cucullia asteris Astermonnik Rottumeroog: alleen op dit eiland vast Zeldzaam. Lokaal in het kustgebied. gesteld, meer dan tien waarnemingen. Rottumeroog: veel waarnemingen in 2005, 2006 en 2009. Earias clorana Kleine groenuil Rottumeroog: 25 juli 1992 (eerste waar Cucullia umbratica Grauwe monnik neming). Daarna meer dan tienmaal op licht Rottumeroog: 22 juni 2005 en 24 juli 2006. gevangen.

Deilephila elpenor Groot avondrood Ecliptopera silaceata Marmerspanner Rottumeroog: 2, 5 en 17 juli 2006. Rottumeroog: 26 mei 2005 (twee vlinders).

Deilephila porcellus Klein avondrood Ectropis crepuscularia Gewone spikkel- Rottumeroog: 15 juni 1921 en 20 juni 2005 spanner (in totaal drie exemplaren). Rottumerplaat: 14 september 2006. Rottumeroog: 26 juli 2005 en 12 mei 2006. Deltote bankiana Zilverstreep Rottumeroog: 2 juli 2006 en 25 mei 2009. Eilema complana Streepkokerbeertje Rottumerplaat: 9 en 22 juli 1994 en in 1998. Deltote uncula Zilverhaak Rottumeroog: meer dan tienmaal waargenomen. Rottumeroog: 20 juni 2005. Eilema griseola Glad beertje Rottumeroog: 11 en 22 juli 2009.

Eilema pygmaeola Klein kokerbeertje Rottumeroog: 2009 (negen waarnemingen, met meerdere exemplaren op het doek of in een val).

Mark de Vries Eilema sororcula Geel beertje 154 Astermonnik Rottumeroog: 18 mei 2009. Mark de Vries Mark Zekhuis Klein avondrood Bastaardsatijnvlinder (rups)

Ennomos alniaria Geelschouderspanner Eupithecia simpliciata Meldedwergspanner Rottumerplaat: 1990, augustus 1993 en in Zeldzaam, maar dan vooral aan de kust te 1998. vinden Rottumeroog: 13 augustus 2005 en 13 augustus 2006. Epione repandaria Puntige zoomspanner Rottumeroog: 5 en 17 juli 2006. Eupithecia succenturiata Witvlakdwergspanner Epirrita dilutata Herfstspanner Rottumerplaat: 15 juni 2008. Rottumeroog: 21 november 2009. Eupithecia tenuiata Wilgendwergspanner Epirrhoe alternata Gewone bandspanner Rottumeroog: 25 juli 1992 (in tuin van Rottumerplaat: 5 augustus 1994 en in 1998. Toxopeus). Rottumeroog: 28 en 29 juni 2009, 3 juli 2009 en 6 en 9 augustus 2009. Eupithecia vulgata Gewone dwergspanner Rottumerplaat: 13 juni 2008. Epirrhoe galiata Walstrobandspanner Zeer zeldzaam op de Waddeneilanden. Euplexia lucipara Levervlek Rottumeroog: 15 juni 1921. Rottumeroog: 1 juli 2005.

Epirrhoe rivata Bosbandspanner Euproctis chrysorrhoea Bastaardsatijnvlinder Rottumeroog: 10 en 27 juni 2009 en Op zowel Rottumerplaat als Rottumeroog 6 augustus 2009. zeer talrijk.

Eupithecia centaureata Euproctis similis Donsvlinder Zwartvlekdwergspanner Rottumeroog: 20 juni 2005 (twee vlinders). Rottumerplaat: 24 juli 2004 en 13 en 15 juni 2008. Eutrix poptatoria Rietvink Rottumeroog: 5 september 1990 en meer dan Gewoon. Rottumerplaat: 2009. tien waarnemingen in 2005, 2006 en 2009. Rottumeroog: 5, 6, 21 en 22 juli 2009.

Eupithecia linariata Vlasbekdwergspanner Euxoa cursoria Variabele worteluil Rottumeroog: meer dan tien waarnemingen In Nederland zeldzaam. Wordt vooral in in 2005, 2006 en 2009. het noorden van Nederland waargenomen in de duinen. Op zowel Rottumerplaat als Rottumeroog een gewone soort. 155 156 Ongewervelden Euxoa obelisca Rottumeroog: 16 juli2006. Hada plebejaSchaaruil Rottumeroog: 5juli2006. Habrosyne pyritoides Vuursteenvlinder tien waarnemingen in2005,2006en2009. Rottumeroog: 2002enmeerdan 4augustus Rottumerplaat: 2010. 5oktober spanner Gymnoscelis rufifasciata Zwartkam tus 2006. Rottumeroog: 1990 5september en9augus- flavago Goudgele boorder Gortyna Rottumeroog: 1juli2005. Gandaritis pyraliata Geleagaatspanner Rottumeroog: 27juni2009. Furcula furcula Kleinehermelijnvlinder Rottumerplaat: 12 juli1994 enin1998. Furcula bifidaWilgenhermelijnvlinder jaren.in diverse Rottumeroog: meerdantienwaarnemingen Rottumerplaat: 24juli2004. Euxoa triticiGraanworteluil 29 juni2009. Rottumeroog: 13 juli2005,16 juli2006en van zandgronden enduinen. Zeldzame soort Goudgele boorder Zwartvlakworteluil dwerg

Mark de Vries en 30mei2009,56juni2009. Rottumeroog: 11 juli1992, 13 juni2008,29 In Hoplodrina ambiguaZuidelijke stofuil Rottumeroog: 18 juni2006. snuituil Hypena proboscidalis Bruine 2009. 2, 5,6,7en8augustus Rottumeroog: 17 juli2005,6juni2006en Zeer zeldzaam. Hyles gallii Walstropijlstaart Rottumeroog: 17 juli2006. Hydrelia flammeolariaGeelspannertje neming). Daarna meerdantienwaar Rottumeroog: 15 juli1990 waar (eerste Hydraecia micacea Rottumeroog: 1990. mot Hofmannophila pseudospretella huis- Bruine Rottumeroog: 27juli2006en292009. vinden. Zeldzaam, maardanvooral indeduinente Heliothis daguil viriplacaLichte Rottumeroog: 2009. 6augustus Hecatera bicolorata Tweekleurige uil Rottumeroog: 23juli2009 Hadena bicruris Gewone silene-uil Lichte daguil Lichte

Noordoost-Nederland Aardappelstengelboorder Aardappelstengelboorder

een

zeer

zeldzame nemingen.

soort.

Mark de Vries Gerben Mensink Mark de Vries Variabele w-uil Granietuil

Hoplodrina blanda Egale stofuil Leucania comma Komma-uil Rottumerplaat: 13 juni 2008. Rottumeroog: 30 mei 2009 (drie vlinders), Rottumeroog: 11 juli 1992 en meer dan tien 31 mei 2009 (twee vlinders), 1, 6, 7, 22 en waarnemingen in 2006 en 2009. 28 juni 2009 en 4 juli 2009.

Hoplodrina octogenaria Gewone stofuil Leucoma salicis Satijnvlinder Rottumeroog: meer dan tien waarnemingen Zeldzaam in het binnenland maar minder in 2006 en 2009. zeldzaam in de duinen. Rottumerplaat: augustus 1991, 25 en 26 juli Idaea aversata Grijze stipspanner 1994, 1998 en 24 juli 2004. Rottumerplaat: 24 juli 2004 Rottumeroog: 24 juli 2004, 20 juni 2005 en Rottumeroog: meer dan tien waarnemingen 18 juni 2006. in 2005, 2006 en 2009. Lymantria dispar Plakker Idaea dimidiata Vlekstipspanner In Noorden van Nederland zeer zeldzaam Rottumeroog: meer dan tien waarnemingen Rottumerplaat: 22 juli 1994 en in 1998. in 2006 en 2009. Lithophane semibrunnea Bruine essenuil Idaea ochrata Okergele spanner In Nederland zeldzaam. Rottumerplaat: 13 juni 2008. Rottumeroog: 8 oktober 2010.

Lacanobia oleracea Lacanobia suasa Luperina testacea Gewone grasuil Variabele w-uil Rottumerplaat: 13 augustus 1994 en in Rottumeroog: 11 juli 1992 (eerste waarne- 1998. ming). Daarna meer dan tien waarnemingen. Rottumeroog: meer dan tien waarnemingen.

Lacanobia thalassina W-uil Lomaspilis marginata Gerande spanner Rottumeroog: 26 mei 2005 en 25 juni 2009. Rottumerplaat: 6 juli 1994 en 14 en 15 juni 2008. Laothoe populi Populierenpijlstaart Rottumeroog: 20 juni 2005, 13 juli 2005 en Een niet zo gewone soort voor de eilanden. 5 juli 2006. Rottumerplaat: 29 september 2003 (rups). Rottumeroog: 17 juli 2005 en 16 juli 2009. Lycophotia porphyrea Granietuil Rottumeroog: 27 juli 2006 en 16, 21, 22 juli en 9 augustus 2009. 157 Ongewervelden Mark de Vries Mark de Vries Kolibrievlinder Groot visstaartje

Macaria alternata Donker Mesoligia furuncula Zandhalmuiltje klaverblaadje Rottumeroog: meer dan tien waarnemingen, Rottumeroog: veel waarnemingen in 2005, vooral in 2009. 2006 en 2009. Mesoligia literosa Duinhalmuiltje Macaria liturata Gerimpelde spanner Rottumerplaat: 27 juli 1994, 1998 en 2004. Rottumerplaat: 24 juli 2004 en 2 juni 2005. Rottumeroog: meer dan tien waarnemingen Rottumeroog: 2 juni 2005. in diverse jaren.

Macrochilo cribrumalis Stippelsnuituil Mimas tilidae Lindepijlstaart Rottumeroog: 13 juli 2005. Op zowel Rottumerplaat als Rottumeroog zeldzaam. Macroglossum stellatarum Kolibrievlinder Rottumeroog: 20 juni 2005 (twee vlinders). Rottumerplaat: 8 oktober 2010. Rottumeroog: 24 en 26 juni 1996, 23 en Melanchra persicariae Perzikkruiduil 29 juni 2003, 1 en 4 juli 2003, 10 augustus Rottumeroog: 13 juli 2009 (zeven vlinders). 2006 en 13 september 2006 en 7 juli 2009. Melanchra pisi Erwtenuil Malacosoma neustria Ringelrups Op Rottumerplaat en Rottumeroog talrijke Algemeen. soort die veel wordt gezien op licht. Rottumeroog: 17 juli 2006. Mythimna ferrago Gekraagde grasuil Mamestra brassicae Kooluil Op Rottumerplaat en Rottumeroog talrijke Rottumeroog: 17 juli 2006 en 14 augustus soort die veel wordt gezien op licht. 2009 (twee vlinders). Mythimna impura Stompvleugelgrasuil Meganola albula Groot visstaartje Op Rottumerplaat en Rottumeroog talrijke Rottumeroog: 2 juli 2006, 27, 28 en 30 juni soort die veel wordt gezien op licht. 2009 en 3, 11 en 22 juli 2009. Mythimna litoralis Helmgrasuil Mesapamea secalis/secalella Wordt vooral waargenomen in de duinen, Halmrupsvlinder daarbuiten zeldzaam. Rottumeroog: meer dan tien waarnemingen, Op Rottumerplaat en Rottumeroog talrijke 158 vooral in 2009. soort die veel wordt gezien op licht. Mythimna pallens Bleke grasuil Noctua interjecta Kleine huismoeder Op Rottumeroog talrijke soort die veel wordt Alleen op Rottumeroog meer dan tien waar- gezien op licht, echter nog niet vastgesteld nemingen, vooral in 2009. op Rottumerplaat. Noctua janthe Open-breedbandhuismoeder Mythimna pudorina Grijze grasuil Rottumerplaat: 24 juli 2004. Rottumerplaat: 15 juni 2008. Rottumeroog: 11 juli 1992, 16 en 27 juli 2006, 22, 27 en 29 juli 2009 en 5 augustus 2009. Mythimna straminea Spitsvleugelgrasuil Rottumeroog: 9 augustus 2009. Noctua janthina Kleine breedband huismoeder Noctua comes Volgeling Rottumerplaat: 22 juli en 3 augustus 1994 Op zowel Rottumerplaat als Rottumeroog en 1998. talrijk. Rottumeroog:16 en 27 juli (twee vlinders) 2006, 29 juli 2009 en 4, 5 en 6 augustus 2009. Noctua fimbriata Breedbandhuismoeder Rottumeroog: alleen in 2009 waargenomen Noctua pronuba Huismoeder (10, 26, 28 en 29 juli en 1, 2 en 6 augustus) Op zowel Rottumerplaat als Rottumeroog zeer talrijk. Mark de Vries Mark de Vries Lindepijlstaart Stompvleugelgrasuil Nico de Vries Mark de Vries Helmgrasuil Open-breedbandhuismoeder 159 Nola aerugula Licht visstaartje Ourapteryx sambucaria Vliervlinder Rottumeroog: 30 juni en 5 en 13 juli 2009. Rottumerplaat: 3, 4 en 9 juli 1994 en in 1998. Nonagria typhae Lisdoddeboorder Rottumeroog: 2 juli 2006. Rottumerplaat: 24 juli 2004. Pachetra sagittigera Gevlekte pijluil Notodonta dromedarius Dromedaris Zeldzaam in Nederland, maar zeer zeld- Rottumeroog: 2 en 13 augustus 2005, zaam voor de Waddeneilanden en Noord- Ongewervelden 27 juli 2006 en 6 augustus 2009. Nederland. Rottumeroog: 23 en 24 mei 2009. Notodonta ziczac Kameeltje Rottumerplaat: 1998. Paradrina clavipalpis Huisuil Rottumeroog: 2 en 13 augustus 2005. Rottumeroog: 11 juli 2009

Nycteola revayana Variabele eikenuil Pasiphila rectangulata Groene dwerg Rottumerplaat: 24 juli 2004. spanner Rottumerplaat: 15 juni 2008. Ochropleura plecta Haarbos Op zowel Rottumerplaat als Rottumeroog Pelurgia comitata Kajatehoutspanner zeer talrijk. Alleen op Rottumeroog, met meer dan tien waarnemingen in 2005, 2006 en 2009. Oligia fasciuncula Oranjegeel halmuiltje Rottumeroog: 18 en 22 juni 2005, 12 en Peribatodes rhomboidaria 18 juni 2006 en 27 juni 2009. Taxusspikkelspanner Rottumerplaat: 10 en 24 juli en 3 augustus Oligia latruncula Donker halmuiltje 1994 en in 1998. Rottumeroog: 22 juni 2005. Rottumeroog: 17 en 26 juli 2005, 27 juli 2006, 28 juni 2009 en 4, 27 en 29 juli Oligia strigilis Gelobd halmuiltje 2009. Rottumeroog: 22 juni 2009. Peridea anceps Eikentandvlinder Operophtera brumata Kleine wintervlinder Rottumerplaat: 10 juni 1996. Rottumerplaat: 14 november 2008 en 21 november 2009. Perizoma bifaciata Donkere ogentroostspanner Orthosia gothica Nunvlinder Zeer zeldzaam in Nederland, meestal in de Alleen op Rottumeroog vastgesteld: meer dan kuststreek. tien waarnemingen. Rottumeroog: 25 juli 1992, 13 augustus 2005 en 11 augustus 2006. Orthosia gracilis Sierlijke voorjaarsuil Rottumeroog: 27 en 30 april en 1 mei Pheosia gnoma Berkenbrandvlerkvlinder (twee vlinders) 2009. Rottumeroog: 23 juli 2009.

Orthosia opima Bandvoorjaarsuil Phlogophora meticulosa Agaatvlinder Zeldzame soort van de Veluwe en de kust- Rottumerplaat: 16 september 2007 en 14 en streek (duinen). 15 juni 2008. Alleen op Rottumeroog in 2009 veel waar Rottumeroog: 7 en 12 oktober 2007 en meer 160 nemingen in het voorjaar. dan tien waarnemingen in 2005, 2006 en 2010. Mark de Vries Mark de Vries Donkere ogentroostspanner Agaatvlinder Mark de Vries Gerben Mensink Zilveren groenuil Kleine beervlinder

Plusia festucae Goudvenstertje Photedes fluxa Gele duinrietboorder Rottumeroog: 9 augustus 2009. Rottumeroog: 15 juli 1992.

Polymixis lichenea Kustuil Phragmatobia fuliginosa Kleine beer Rottumeroog: 12 oktober 2007. Rottumeroog: alleen op dit eiland zeer veel waarnemingen. Pseudoips prasinana Zilveren groenuil Rottumeroog: 18 juni 2006. Ptilodon capucina Kroonvogeltje Rottumeroog: 11 mei 2006 en 1 augustus Pterostoma palpina Snuitvlinder 2009. Rottumerplaat: 7 augustus 1994 en in 1998. Rottumeroog: meer dan tien waarnemingen Pyrrhia umbra Oranje o-vlinder in 2005, 2006 en 2009. Rottumeroog: 1 en 13 juli 2005.

Pheosia tremula Brandvlerkvlinder Rhodostrophia vibicaria Paarsbandspanner Rottumerplaat: 15 juli en 5 augustus 1994 Vooral in de duinen en op de Veluwe, niet en in 1998. Rottumeroog: meer dan tien gewoon. Rottumeroog: meer dan tien waar waarnemingen in 2005, 2006 en 2009. nemingen in 2005, 2006 en 2009. 161 Ongewervelden Mark de Vries Mark de Vries Bruine grasuil Purperen stipspanner

Rhyacia simulans Bruine grasuil Rottumeroog: 15 juni 1921 (eerste waar In Nederland zeldzaam, ook op de Wadden neming). eilanden. Zowel op Rottumerplaat als Rot In Nederland vrij zeldzaam. Op zowel tumeroog meer dan tien keer waargenomen. Rottumerplaat als Rottumeroog echter vrij talrijk en regelmatig waargenomen (meer dan Rusina ferruginea Randvlekuil tien waarnemingen). Rottumerplaat: 20 en 30 juni 1994 en in 1998. Rottumeroog: 3 juli 2009. Simyra albovenosa Kleine rietvink Rottumeroog: meer dan vijf waarnemingen Scopula emutaria Witroze stipspanner in april en mei 2009. In Nederland zeer zeldzaam. Wordt vooral aan de kust waargenomen, op Rottum regelmatig. Smerinthus ocellataSphinx pinastri Rottumerplaat: 9 juli 1994, 1998 en 24 juli Dennenpijlstaart 2004. In Nederland zeldzaam. Rottumeroog: 5 september 1990, 2005 Rottumerplaat: 3 juli 1996 en 15 juni 2008. (twaalf keer), 2006 (vier keer) en 2009 (veer- Rottumeroog: 27 juni 2009. tien keer). Spilosoma lubricipeda Scopula immutata Bosspanner Witte tijger Rottumeroog: 17 juli 2006. Op zowel Rottumerplaat als Rottumeroog talrijk. Scopula rubiginata Purperen stipspanner In Nederland zeldzaam, vooral op zandgron- Spilosoma lutea Gele tijger den in het binnenland en in de duinen. Rottumeroog: 18 juni 2006. Rottumerplaat: 5 augustus 1994 en in 1998. Rottumeroog: veel waarnemingen in 2006 en Synanthedon formicaeformis 2009. Wilgenwespvlinder In Nederland zeer zeldzaam, verspreid voorko- Selenia dentaria Herculesje mend op de zandgronden in het binnenland. Rottumeroog: 13 april en 2 mei 2009. In de duinen zeer zeldzaam. Rottumerplaat: juli 1991, 1998. Sideridis turbida Tandjesuil 162 Rottumerplaat: 6 juni 1994 en in 1998 en 2004. Gerben Mensink Gerben Mensink Tandjesuil Sint-jacobsvlinder

Thalpophila matura Tholera cespitis Watsonalla binaria Gele eenstaart Donkere grasuil Rottumeroog: 21 juli 2009. Rottumeroog: Alleen in 2009 vastgesteld, met meer dan tien waarnemingen. Xantthorhoe disignata Koolbandspanner Rottumerplaat: 5 augustus 1994 en in 1998. Thumata senex Rondvleugelbeertje Rottumeroog: 22 juli 2007. Xanthorhoe ferrugata Vierbandspanner Rottumeroog: meer dan tien waarnemingen Timandra comae Trachea atriplicis in 2005, 2006 en 2009. Meldevlinder Rottumeroog: 6 juli 2009. Xanthorhoe fluctuata Zwartbandspanner Rottumeroog: 18 juni 2006 en 20 mei Triodia sylvina Oranje wortelboorder (twee vlinders), 4 juli en 5 augustus 2009. Vrij gewone soort voor zowel Rottumerplaat als Rottumeroog. Xanthorhoe montanata Geoogde bandspanner Tyria jacobaeae Sint-jacobsvlinder Rottumeroog: 18 juni 2005 en 20 juni 2006. Op zowel Rottumerplaat als Rottumeroog zeer talrijk. Xanthorhoe spadicearia Bruine vierbandspanner Rottumeroog: 2 mei 2009.

Xestia c-nigrum Zwarte c-uil Rottumeroog: 5 september 1990 (eerste waarneming). Daarna veel waarnemingen, maar niet op Rottumerplaat vastgesteld.

Xestia xanthographa Vierkantvlekuil Rottumerplaat: 10 augustus 1994 en in 1998. Rottumeroog: 1 en 5 september (drie vlinders)

Mark de Vries 1990 en 7, 9 augustus (vier vlinders) 2009. Zwartbandspanner 163 Agonopterix conterminella Wilgenkaartmot Rottumeroog: augustus 1997.

Agonopterix propinquella Zwartvlekkaartmot Rottumeroog: 1990, 1991 en 8 augustus 2009.

Agonopterix subpropinquella Distelkaartmot Ongewervelden Rottumerplaat: 4 augustus 2002. Rottumeroog: 2 augustus 2009.

Agriphila geniculea Gepijlde grasmot Rottumeroog: in 1990, 1991 en 2009 vaak

Mark de Vries waargenomen. Sint-Jansvlinder Agriphila inquinatella Moerasgrasmot In Nederland talrijk. Zygaena filipendulae Sint-Jansvlinder Rottumerplaat: 2004 Gewone soort op zowel Rottumerplaat als Rottumeroog: 1990, 1991, augustus 1997 en Rottumeroog. meer dan vijf waarnemingen in 2009.

Zygaena trifolii Vijfvlek-Sint-Jansvlinder Agriphila selasella Smalle witlijngrasmot Zeer zeldzame soort voor de Waddeneilanden. Rottumeroog: 1990, 1991, augustus 1997 Af en toe op de zandgronden. en meer dan vijf waarnemingen in 2009. Rottumerplaat: juni 1993 en in 1998. Agriphila straminella Blauwooggrasmot Micro’s (Microlepidoptera) Rottumeroog: 1990, augustus 1997 en meer Op Rottumerplaat is in 1997 gericht onder- dan vijf waarnemingen in 2009. zoek gedaan naar de micronachtvlinders (Microlepidoptera) en op Rottumeroog in Agriphila tristella Variabele grasmot 2006. In totaal zijn 134 soorten vastgesteld Rottumeroog: augustus 1997 en 20 juli, (op Rottumeroog 128 en op Rottumerplaat 18). 22 juli en 2 augustus 2009.

Aethes smeathmanniana Kommabladroller Anania coronata Gewone coronamot Rottumeroog: 26 juli en 3 en 4 augustus 2009. Rottumeroog: 4 juli 2006.

Acleris hastiana Kameleonbladroller Anania hortulata Bonte brandnetelroller Rottumeroog: 29 juni 2009. Rottumeroog: 27 juli 2009.

Agapeta hamana Distelbladroller Ancylis geminana Grijze haakbladroller Rottumeroog: diverse waarnemingen in 2009. In Nederland zeldzaam. Rottumeroog: augustus 1997. Agonopterix alstromeriana Blauwvlekkaartmot Anerastia lotella Helmgrasmot Een zeldzame soort die maar enkele malen Rottumeroog: 1990, 1991, augustus 1997 en wordt gezien. Soort van de Waddeneilanden, veel waarnemingen in 2009. westkust en Zuidwest Nederland (Limburg). 164 Alleen van Rottumeroog bekend: 1990. Aphomia sociella Hommelnestmot Caloptilia stigmatella Wilgensteltmot Alleen Rottumerplaat: 1998. Rottumeroog: 1990.

Aphomia zelleri Duinmosmot Cariocolum alsinella Zeldzame soort die op zowel Rottumerplaat In Nederland zeer zeldzaam. Wordt als Rottumeroog is waargenomen. vooral gezien op Hoornbloem. Op de Rottumerplaat: 1998 en 24 juli 2004. andere Waddeneilanden alleen op Texel Rottumeroog: 1 augustus 1997, 26 en waargenomen. 29 juni 2009 en 22 juli 2009. Rottumeroog: augustus 1997.

Apotomis semifasciana Grijze marmerblad- Caryocolum blandulella roller Wordt vooral aan de kust waargenomen. Rottumeroog: augustus 1997. Rottumeroog: 1990, 1991 en augustus 1997.

Archips podana Grote appelbladroller Caryocolum marmoreum Rottumerplaat: 1998. Wordt vooral aan de kust waargenomen. Rottumeroog: augustus 1997, 28 juni 2009 Rottumeroog: augustus 1997. en 13, 15 en 22 juli 2009. Catoptria pinella Egale vlakjesmot Archips rosana Heggenbladroller Rottumeroog: 28 juli 2009. Rottumeroog: augustus 1997. Celypha cespitana Oranjegele lijnbladroller Argyresthia goedartella Berkenpedaalmot Rottumeroog: 1990, 1 en 3 augustus 1997 Rottumeroog: augustus 1997. en 26 juli 2009.

Aristotelia brizella Kwelderpistoolmot Celypha rosaceana Roze lijnbladroller In Nederland zeer zeldzaam. Zit vooral op In Nederland zeer zeldzaam. Engels gras en Lamsoor. Rottumeroog: 1990. Rottumeroog: 1992 en 1 augustus 1997 (zeventien exemplaren!). Celypha striana Paardenbloembladroller Rottumeroog: 1 en 3 augustus 1997, 22 en Bryotropha affinis 28 juni 2009 en 12, 14 en 23 juli 2009. Rottumerplaat: augustus 1997. Chilo phragmitella Rietmot Bryotropha senectella Donkere mospalpmot Rottumeroog: 2 en 5 augustus 2009. Rottumeroog: 1990, augustus 1997, 24 en 25 juli 2009 en 2 en 4 augustus 2009. Chionodes distinctella In Nederland vrij zeldzaam. Bryotropha desertella Rottumeroog: augustus 1997. Rottumeroog: augustus 1997. Chrysoteuchia culmella Gewone grasmot Bryotropha umbrosella Rottumeroog: 25 en 26 juni 2009 en 16 en In Nederland vrij zeldzaam. 20 juli 2009. Rottumeroog: 1990 en 1991. Chrysoesthia drurella Gloriemot Caloptilia elongella Bruine elzensteltmot Rottumeroog: 1990. Rottumeroog: 1991. 165 Chrysoesthia sexguttella Zesvleksmot Crambus lathoniellus Vroege grasmot Rottumeroog: 1991 augustus 1997. Rottumeroog: 29 juni 2009.

Clepsis consimilana Tuinbladroller Crambus perlella Bleke grasmot Rottumerplaat: 24 juli 2004. Rottumerplaat: 27 april 2004. Rottumeroog: meer dan tien waarnemingen Clepsis spectrana Koolbladroller in verschillende jaren. Rottumeroog: meer dan vijf waarnemingen Ongewervelden in 2009. Crambus silvella Bruine grasmot Rottumeroog: 22 juli 2009. Cnephasia longana Topbladroller Rottumeroog: 29 juli 2009. Cydia splendana Gewone spiegelmot Rottumerplaat: 2004. Cochylidia implicitana Kamillebladroller Rottumeroog: 29 juli 2009. Rottumeroog: 1990, 1 augustus 1997 en 22 juli 2009. Depressaria radiella Groot platlijfje Rottumeroog: 1990 en 1991. Cochylis atricapitana Sint-Jacobsbladroller Rottumeroog: 1 augustus 1997 en 29 juni, Dioryctria abietella Sparappelboorder 31 juli en 8 augustus 2009. Rottumerplaat: 1998.

Coleophora albicans Alsemkokermot Elachista biatomella Duinzeggemineermot Rottumeroog: 1991. Rottumeroog: augustus 1997.

Coleophora deviella Schorrenkruidkokermot Emmelina monodactyla Windevedermot Rottumeroog: 1990. Rottumeroog: 21, 24, 26 en 28 juli 2009 en 4 en 5 augustus 2009. Coleophora discordella Rolklaverkokermot In Nederland vrij zeldzaam. Endotricha flammealis Strooiselmot Rottumeroog: 1 augustus 1997. Rottumerplaat: 24 juli 2004. Rottumeroog: 1 augustus 1997 en in 2009. Coleophora glaucicolella Bleke ruskokermot Rottumeroog: 1990. Endrosis sarcitrella Witkopmot Rottumeroog: 1990. Coleophora lusciniaepennella Slanke wilgenkokermot Epiblema foenella Hoefijzermot Rottumeroog: 1990. Rottumeroog: 22 en 26 juli 2009.

Coleophora salicorniae Zeekraalkokermot Epiblema rosaecolana Rottumeroog: 1990, 1991 en 1, 2 en Rozenhermelijnbladroller 3 augustus 1997. Rottumeroog: augustus 1997.

Coleophora saxicolella Donkere melde Epiblema scutulana Distelzadelmot kokermot Rottumeroog: 31 juli 2009. In Nederland vrij zeldzaam. Rottumeroog: 1 augustus 1997. Eucosma campoliliana Zwartwitknoopvlekje Rottumeroog: 11 juli 2009. 166 Coleophora serratella Bruingrijze kokermot Rottumeroog: in 1991 vastgesteld Eucosma cana Distelknoopvlekje Gymnancyla canella Loogkruidlichtmot Rottumeroog: 13, 21, 22 en 28 juli 2009. In Nederland zeldzaam. Gebonden aan Loogkruid. Eucosma lacteana Melkwit knoopvlekje Rottumeroog: 1 augustus 1997; in 2009 ook Rottumeroog: augustus 1997, 22 en 26 juli veertien keer gevangen op licht (meerdere 2009 en 4 augustus 2009. exemplaren per vangst).

Eucosma obumbratana Tweekleurig knoop- Gypsonoma aceriana vlekje Populierenscheutboorder Rottumeroog: augustus 1997 en 11, 25 en Rottumerplaat: 24 juli 2004. 26 juli 2009. Rottumeroog: augustus 1997 en in 2009.

Eucosma tripoliana Zeeasterknoopvlekje Gypsonoma nitidulana Grijze populieren- Rottumeroog: 1990, augustus 1997, 21 juli bladroller 2002, 26 juni 2009, 31 juli 2009, en 1, 2, 4, In Nederland zeer zeldzaam. 5 en 6 augustus 2009. Rottumeroog: augustus 1997.

Eudonia mercurella Variabele granietmot Gypsonoma sociana Witsnuitpopulieren Rottumeroog: augustus 1997. bladroller Rottumerplaat: 24 juli 2004. Eudonia pallida Moerasgranietmot Rottumeroog: 2009. Rottumeroog: augustus 1997, 22 en 28 juli 2009 en 2 augustus 2009. Hedya pruniana Pruimwitvlakbladroller Rottumeroog: 30 juni 2009. Eulamprotes wilkella Rottumeroog: 1990 en 1 en 3 augustus 1997. Helcystogramma rufescens Rottumeroog: augustus 1997. Evergestis forficalis Lijnvalkmot Rottumeroog: 3 augustus 2009. Heliozela resplendella Elzenzilvervlekmot Rottumeroog: 1990 en 1991. Gelechia hippophaella In Nederland zeldzaam. Hypsopygia costalis Triangelmot Rottumeroog: in 1990. Rottumeroog: 16 juli 2006 en in 2009.

Gibberifera simplana Hypsopygia glaucinalis Tweelijnmot Witte populierenbladroller Rottumeroog: 15, 21, 22, 26 en 29 juli 2009. Rottumerplaat: 15 juni 2008. Lobesia abscisana Slangenkruidbladroller Glyphipterix equitella Duinparelmot Rottumeroog: 1 augustus 1997 en 23 en 28 In Nederland zeldzaam. juli 2009. Rottumeroog: mogelijk op 7 augustus 2009. Bewaard voor nader onderzoek. Lobesia littoralis Strandkruidbladroller In Nederland zeldzaam. Gracillaria syringella Seringensteltmot Rottumeroog: 1 augustus 1997. Rottumeroog: 1990.

167 Mompha epilobiella Gewone wilgen Notocelia uddmanniana Bramenbladroller roosjesmot Rottumeroog: meer dan tien waarnemingen Rottumeroog: 1990, 1991 en 15 september in 2009. 2001. Oegoconia deauratella Witte dominomot Mompha ochraceella Gele wilgenroosjesmot Rottumeroog: augustus 1997 en 22, 25 en Rottumeroog: 4 augustus 2009. 28 juli 2009.

Ongewervelden Mompha raschkiella Tweekleurige wilgen- Oncocera semirubella Prachtmot roosjesmot In Nederland zeer zeldzaam maar op Rottumeroog: 1990 en 1 augustus 1997. Rottumeroog veel waargenomen. Rottumeroog: 1, 2 en 3 augustus 1997 en Monopis monachella Zustermot veel vlinders ook in 2002 en 2009. Rottumeroog: Meer dan tien waarnemingen in diverse jaren. Niet op Rottumerplaat. Orthotaenia undulana Woudbladroller Rottumeroog: augustus 1997. Monopis weaverella Witvlekkijkgaatje Rottumeroog: augustus 1997. Ostrinia nubialis Maïsboorder Rottumeroog: meer dan tien waarnemingen Nascia cilialis Moerasduiveltje in 2009. Zeer zeldzame soort voor Rottum. Rottumeroog: 27 juni 2009 . Pammene populana Populieren dwergbladroller Nomophila noctuella Luipaardlichtmot Rottumeroog: 1990. Rottumerplaat: 12 september 2010. Rottumeroog: 13, 27 en 29 juli 2009. Pandemis heparana Leverkleurige bladroller Rottumeroog: augustus 1997. Notocelia roborana Scherpe hermelijnblad- roller Paramesia gnomana Scherpbandbladroller Rottumeroog: 4 en 22 juli 2009. Rottumeroog: 1990 en augustus 1997.

Pediasia aridella Geaderde grasmot Rottumeroog: 1990 en 11 juli 2009.

Pediasia contaminella Oranjebruine grasmot Rottumeroog: 28 juli 2009.

Platytes cerusella V-baardsnuitmot In Noord-Nederland zeer zeldzaam. Rottumeroog: 1 augustus 1997 (acht vlinders).

Platytes alpinella Baardsnuitmot Rottumeroog: augustus 1997.

Phalonidia affinitana Zultebladroller

Mark Zekhuis Rottumeroog: augustus 1997 en 28 juni 168 Luipaardlichtmot 2009. Phalonidia manniana Muntbladroller Scoparia subfusca Bitterkruidgranietmot Rottumeroog: 29 juni 2009. Zeer zeldzaam. Rottumerplaat: 24 juli 2004. Phycitodes saxicola Kustweidemot Zeer zeldzaam in Nederland. Scrobipalpa nitentella Rottumeroog: augustus 1997 en 2009. Kwelderzandvleugeltje In Nederland zeldzaam. Phyllonorycter comparella Abeelvouwmot Rottumeroog: 10 juli 1992, 2 augustus 1997, Rottumeroog: 1990 en 1991. 20, 21 en 22 juli 2009 en 2 augustus 2009.

Phyllocnistis unipunctella Eenstip Scrobipalpa obsoletella slakkenspoormot Rottumeroog: 1990. Rottumeroog: 1990. Scrobipalpa salinella Phyllonorycter quinqueguttella In Nederland zeldzaam. Kruipwilgvouwmot Rottumeroog: 1990 en 1991. In Nederland vrij zeldzaam. Rottumeroog: 1990, 1991 en augustus 1997. Stigmella splendidissimella Sierlijke braammineermot Phyllonorycter rajella Gewone elzenvouwmot Rottumeroog: 1990. Rottumeroog: 1990 en 1991. Stigmella zelleriella Roodkleurige mineermot Phyllonorycter salicicolella Wilgenvouwmot In Nederland vrij zeldzaam en lokaal. Rottumeroog: 1991. Rottumeroog: 1990 en 1991.

Phyllonorycter stettinensist Elzenblaas Spilonota ocellana Rode knopbladroller mijnmot Rottumeroog: augustus 1997 en 15 juli Rottumeroog: 1991. 2009.

Pleuroptya ruralis Parelmoermot Synaphe punctalis Pinokkiomot Rottumerplaat: 24 juli 2004. Rottumeroog: 3 augustus 1997 en in 2009 Rottumeroog: augustus 1997 en 27 juni veel waargenomen. 2009. Tinea trinotella Gele pelsmot Plutella xylostella Koolmot Rottumerplaat: 13 juni 2008. Op zowel Rottumerplaat als Rottumeroog talrijk. Tischeria marginea Gele bramenvlekmot Rottumeroog: augustus 1997. Pterophorus pentadactyla Sneeuwwitte vedermot Tortrix viridana Groene eikenbladroller Rottumeroog: 2 juli 2006 en in 2009. Rottumeroog: 18 juni 2006 (meer dan 150 exemplaren!) en in 2009. Pyralis farinalis Grote meelmot Rottumeroog: 26 juli 2007 en 5 juli 2011.

Pyrausta aurata Muntvlindertje Rottumeroog: 29 juli 2009. 169 170 Ongewervelden Zeer Zeer zeldzamezwerver. Thymelicus sylvestris Geelsprietdikkopje Rottumerplaat, Rottumeroog enZuiderduin. Deze Thymelicus lineolaZwartsprietdikkopje Rottumerplaat 25). op Rottum (opRottumeroog 29enop waargenomen dagvlinders Er zijn 32soorten Dagvlinders Groot koolwitjeGroot (rups) Zwartsprietdikkopje op Vlinderstichting. den dus In Nederland zeerzeldzaam. Pontia daplidiceResedawitje Resedawitjeseerste geweest kunnenzijn. mei enjuni1993. Ditzoudenooknogde Er zijn twee meldingen van Rottumeroog uit Zeer zeldzamedwaalgast. Anthocharis cardamines Oranjetipje

deze

bijzonder juli zomervlinder

ook

1994 waarneming

gezien

is in

de In

de melding leeft

databestanden

andere

is periode

daarom en

plant van Waddeneilanden

1991-1994

elf opgenomen. zich

exemplaren van voort

wer op -

Mark Zekhuis Mark de Vries Klein koolwitje Resedawitje Zuiderduin. gezien op Rottumerplaat, Rottumeroog en wordtAlgemene dagvlinderdiejaarlijks Pieris rapae Kleinkoolwitje Zeekool. Zuiderduin. Erzijn gevonden ookrupsen op gezien op Rottumerplaat, Rottumeroog en wordtAlgemene dagvlinderdiejaarlijks Pieris brassicae koolwitje Groot (Descurainia sophia)eenkruisbloemige. waardplant opRottumeroog was Sophiekruid waarnemingen gedaan opRottumerplaat. De vlogen ermeerdere enzijn ookinbeidejaren volgens in2006en2007. jaren Dielaatste exemplaar gezien opRottumeroog enver meer waargenomen. In1999 werd weer een bekend. Hetjaarerop werden zehelaasniet Nederland populaties zijn geen duurzame waarschijnlijk omeentijdelijke populatie.In een exemplaar op1juni.Hetginghierzeer Het jaarervoor was ereenmeldingvan tien Resedawitjes opRottumeroog in1994. was deontdekkingvan Spectaculair acht tot -

Mark Zekhuis Mark de Vries Nico de Vries Oranje luzernevlinder Mark de Vries Mark de Vries Icarusblauwtje Boomblauwtje

Pieris napi Klein geaderd witje Lycaena phlaeas Kleine vuurvlinder Algemene dagvlinder die jaarlijks wordt Algemene dagvlinder. gezien op Rottumerplaat, Rottumeroog en Op Rottumeroog en Rottumerplaat zijn Zuiderduin. populaties aanwezig. De soort is ook gezien op Zuiderduin. Colias hyale Gele luzernevlinder Zeer zeldzame trekvlinder. Celastrina argiolus Boomblauwtje Rottumeroog: september 1998, 27 augustus Schaarse zwerver. 1999 (twee) en 3 september 1999. Rottumerplaat: 2000. Rottumeroog: 1991, 1996, 1998 en 2006. Colias crocea Oranje luzernevlinder Zeer zeldzame trekvlinder. Aricia agestis Bruin blauwtje Rottumerplaat: 16 september 2006. Zeer zeldzame zwerver. Rottumeroog: 29 juli 1994. Gonepteryx rhamni Citroenvlinder Algemene zwerver op Rottum. Polyommatus icarus Icarusblauwtje Algemene dagvlinder met populaties op Quercusia quercus Eikenpage Rottumeroog en Rottumerplaat. Zeldzame zwerver. Rottumeroog: 15 juli 1994 (bij de behuizing). Nymphalis antiopa Rouwmantel In 1995, 1997 en 1998 zijn hier ook waar Zeer zeldzame dwaalgast. nemingen gedaan. Rottumerplaat: 1997. Op Rottumerplaat en Rottumeroog zijn Een bijzondere zwerver omdat zijn waard- en waarnemingen bekend uit 1995 en 1996. voedselplanten nergens in de omgeving voorkomen. 171 Ongewervelden Erwin Goutbeek der Weele Jacob van Dagpauwoog Distelvlinder Nico de Vries Nico de Vries Atalanta Kleine vos

Inachis io Dagpauwoog Araschnia levana Landkaartje Algemene dagvlinder met vele waarnemingen Zeer zeldzame zwerver. op Rottumerplaat, Rottumeroog en Zuiderduin. Rottum: 2003. Rottumeroog: 13 augustus 1996. Cynthia cardui Distelvlinder Algemene dagvlinder met vele waarnemingen Apatura iris Grote weerschijnvlinder op Rottumerplaat, Rottumeroog en Zuiderduin. Zeer zeldzame zwerver. Rottumeroog: op 19 augustus 1990 werd Vanessa atalanta Atalanta deze grote en bijzondere vlinder gezien en Algemene dagvlinder met vele waarnemingen gefotografeerd! Zwervers zijn ook bekend op Rottumerplaat, Rottumeroog en Zuiderduin. van Terschelling.

Aglais urticae Kleine vos Fabriciana niobe Duinparelmoervlinder Algemene dagvlinder met vele waarnemingen Schaarse vlinder die vroeger zeer waarschijn- op Rottumerplaat, Rottumeroog en Zuiderduin. lijk een populatie had op Rottumeroog. Rottumerplaat: alleen meldingen in 1996 Polygonia c-album Gehakkelde aurelia en 1997. Schaarse zwerver. Rottumeroog: laatste melding was in 2000. Rottumeroog: 2003, 2006 en 2008 Rottumerplaat: 2003 en 2010 Issoria lathonia Kleine parelmoervlinder 172 Zeer zeldzame zwerver. Deze parelmoervlinder is een zwerver die Aphantopus hyperantus Koevinkje op veel verschillende plekken kan opduiken. Zeldzame zwerver. In de duinen zijn (tijdelijke) populaties be- Rottumerplaat: 1 juli 1994, 1998 (datum kend. Alleen op Rottumeroog zijn recente onbekend) en 27 augustus 2000. waarnemingen bekend: 2005, 2006, 2011 Rottumeroog: 5 juli 2012 kwam uit zee en 2012. aanvliegen en landde op het strand.

Hipparchia semele Heivlinder Pyronia tithonus Oranje zandoogje Algemene standvlinder. Zeldzaam. Op Rottumeroog en Rottumerplaat wor- Rottumerplaat: 2006, 2008 en 2009. den grote aantallen (soms wel meer dan Rottumeroog: 2002. driehonderd exemplaren) geteld. Op beide eilanden liggen vlinderinventarisatieroutes Coenonympha glycerion Hooibeestje waar dit de echte aandachtsoort is. Op Algemeen op Rottumeroog, Rottumerplaat Rottumerplaat handhaaft de soort zich en Zuiderduin. goed. Zo werden in 2006, toen de route zes keer is gelopen, liefst 545 exemplaren Pararge aegeria Bont zandoogje geteld (in datzelfde jaar maar vijftig in Schaarse dagvlinder van bos en struweel. heel Drenthe). Op Zuiderduin is nog geen Rottumerplaat: 2003, 2006, 2007 en 2009. Heivlinder waargenomen maar dat zal waarschijnlijk niet lang meer duren. Lasiommata megera Argusvlinder Zeldzame vlinder. Maniola jurtina Bruin zandoogje Rottumerplaat: 2006 en 2007. Algemene standvlinder. Rottumeroog: 1997, 1998 en 2002. Klaas Vledder Mark Zekhuis Kleine parelmoervlinder Heivlinder Mark de Vries Nico de Vries Bruin zandoogje Bont zandoogje 173 174 Ongewervelden Rottumeroog: 1990. Nemotelus pantherinus Rottumeroog: 1990. Rottumerplaat: 1993. Nemotelus notatus Rottumeroog: 1990. Nemotelus nigrinus Rottumeroog: 1990. Rottumerplaat: 1994. Chloromyia formosa Gewone wapenvlieg Stratiomyidae –Wapenvliegen Rottumeroog: 2012. Culiseta annulata steekmug Grote Rottumerplaat: 1983. Chironomus thummi Rottumerplaat: 1984. Chironomus gr. plumosus –Dansmuggen Chironomidae Smitgedetermineerd. en zijn doorHarry onderdeuitkijktoren uithetvijvertje monster Twee muggen komen uiteenmacrofauna- enRottumeroog voor 37soorten. soorten van Rottum. Rottumerplaat isgoedvoor 46 muggen envliegen bekendEr zijn 59soorten Dipter Grote steekmug Grote a –Muggenvlieg Gewone dansmug

Mark Zekhuis Rottumeroog: 1969. Rottumerplaat: 1988. Episyrphus balteatus Snorzweefvlieg Syrphidae –Zweefvliegen Rottumerplaat, Rottumeroog enZuiderduin. Philonicus albicepsZandroofvlieg Asilidae –Roofvliegen Rottumeroog: 1990. Thereva nobilitata Therevidae –Viltvliegen Rottumeroog: 1990. Phtiria pulicaria Bombyliidae –Wolzwevers Rottumerplaat. Hybomitra montana Veldknobbeldaas Zuiderduin: 2011. Rottumerplaat: 1989. Haematopota pluvialisGewone regendaas Rottumerplaat: 1992. relictus GewoneChrysops goudoogdaas Tabanidae –Dazen Rottumerplaat: 1993. Nemotelus uliginosus Zandroofvlieg

Mark Zekhuis Eristalinus aeneus Kustvlekoog Helophilus pendulus Gewone pendelvlieg Rottumerplaat: 1990. Rottumerplaat, Rottumeroog en Zuiderduin. Rottumeroog: 1983. Helophilus trivittatus Citroenpendelvlieg Eristalis abusiva Kustbijvlieg Rottumerplaat: 1988. Rottumerplaat: 1994. Rottumeroog: 1969. Rottumeroog: 1969. Zuiderduin: 2004.

Eristalis arbustorum Kleine bijvlieg Melanostoma mellinum Gewone driehoeks- Rottumeroog: 1969. Zuiderduin: 2004. zweefvlieg Rottumerplaat: 1993. Eristalis horticola Bosbijvlieg Rottumeroog: 1969. Rottumerplaat: 1992. Melanostoma scalare Slanke driehoeks- Eristalis intricaria Hommelbijvlieg zweefvlieg Rottumerplaat: 1994. Rottumerplaat: 1988. Rottumeroog: 1983.

Eristalis nemorum Puntbijvlieg Metasyrphus corrollae Rottumeroog: 1969. Rottumerplaat: 1991. Rottumeroog: 1983.

Eristalis pertinax Kegelbijvlieg Meliscaeva auricollis Variabel elfje Rottumerplaat: 1990. Rottumeroog: 1969. Rottumerplaat: 1993.

Eristalis tenax Blinde bij Meliscaeva cinctella Stomp elfje Rottumerplaat, Rottumeroog en Zuiderduin. Rottumeroog: 1983.

Eupeodes corollae Terrasjes- Neoascia podagrica Gewone korset kommazweefvlieg zweefvlieg Rottumerplaat: 1988. Rottumeroog: 1969. Rottumeroog: 1969. Zuiderduin: 2004. Platycheirus clypeatus Gewoon platvoetje Rottumerplaat: 1993. Eupeodes luniger Grote kommazweefvlieg Rottumeroog: 1969. Rottumerplaat. Mark Zekhuis Mark Zekhuis Blinde bij Citroenpendelvlieg 175 176 Ongewervelden Scaeva selenitica Rottumeroog: 1983. Rottumerplaat: 1989. Scaeva pyrastri Witte halvemaanzweefvlieg Rottumeroog: 1990. Platycheirus albimanusMicaplatvoetje Rottumeroog: 1990. Platycheirus angustatus Slankplatvoetje Rottumerplaat: 1994. platvoetje Platycheirus scutatus Gewoon schaduw Rottumeroog: 1969. Platycheirus peltatus Scheefvlekplatvoetje Rottumeroog: 1969. Rottumerplaat: 1989. Syrphus ribesiiBessenbandzweefvlieg Rottumeroog: 1969. Rottumerplaat: 1988. Syritta pipiensMenuetzweefvlieg Zuiderduin: 2004. Rottumeroog: 1969. Rottumerplaat: 1989. Sphaerophoria scripta langlijf Grote Rottumeroog: 1990. Rottumerplaat: 1988. Huisvlieg

Gele halvemaanzweefvlieg -

Mark Zekhuis Rottumeroog: 2011. Rottumerplaat: 1994. Musca domestica Huisvlieg Rottumerplaat: 1994. Graphomya maculata vliegenMuscidae –Echte Rottumerplaat: 1994. Xyphosia miliariaAkkerdistelboorvlieg Tephritidae –Boorvliegen Rottumeroog: 2002. Rottumerplaat: 2002. Eriothrix rufomaculatus Tachinidae –Parasietvliegen Rottumerplaat: 1994. Xanthandrus comtusPlatte zweefvlieg Rottumerplaat: 1990. Volucella pellucensWitte reus Rottumeroog: 1969. Rottumerplaat: 1990. Syrphus vitripennisKleinebandzweefvlieg Rottumerplaat: 1989. Syrphus torvus Bosbandzweefvlieg Strontvlieg

Mark Zekhuis Mark Zekhuis Mark Zekhuis Bromvlieg Lucilia sericata

Scatophagus stercoraria Strontvlieg Formicidae – Mieren Rottumeroog: 2012. In Van Rottum tot Reest (Helmig et al. 1999) is te lezen dat zogenaamde stropers in 1976 Stomoxys calcitrans Stalvlieg Konijnen, Fazanten, Patrijzen en zelfs mieren Rottumerplaat: 1994. naar Rottumeroog brachten. Die laatste waren als voedsel voor de Fazanten en Patrijzen Calliphoridae – Bromvliegen bedoeld. Er zijn zeven soorten mieren op Rottum gevonden. Calliphora erythrocephala Bromvlieg Rottumerplaat: 1994. Formica fusca Grauwzwarte mier Rottumerplaat: 2005. Cynomyia mortuorum Lijkenvlieg Rottumerplaat: 1994. Lasius flavus Gele weidemier Rottumerplaat: 1980. Lucilia sericata Rottumerplaat: 1994. Lasius niger Wegmier Rottumerplaat: 1980. Tachinidae – Sluipvliegen Rottumeroog: 1980. Zuiderduin: 2011. Eriothrix rufomaculata Rottumerplaat.

Gonia ornata Rottumerplaat: 1994.

Gymnochaeta viridis Rottumerplaat

Hymenoptera – Vliesvleugeligen Op Rottum zijn in totaal 55 soorten mieren, wespen en bijen vastgesteld. Rottumerplaat

heeft 40 soorten en Rottumeroog 26. Mark Zekhuis Wegmier 177 Tetramorium caespitum Zwarte zaadmier Ancistrocerus gazella Rottumerplaat: 1980. Rottumerplaat: 2002. Rottumeroog: 1980. Ancistrocerus parietinus Myrmica rubra Gewone steekmier Rottumerplaat. Rottumerplaat: 1980. Rottumeroog: 1990. Ancistrocerus parietum Gewone muurwesp Zuiderduin: 2011. Rottumeroog: 2004. Ongewervelden Myrmica scabrinodis Moerassteekmier Ancistrocerus scoticus Rottumerplaat: 1980. Rottumeroog: 1969. Rottumeroog: 1980. Anteon fulviventre Myrmica specioides Duinsteekmier Rottumeroog: 1969. Rottumerplaat: 2005. Rottumeroog: 2004. Arachnospila anceps Rottumeroog: 1969. Wespen en bijen Er zijn 47 soorten wespen, bijen of hommels Arachnospila trivialis vastgesteld op Rottum. Rottumeroog: 1969.

Adrena fluva Vosje Apis mellifera Honingbij Rottumeroog: 2005. Rottumerplaat: 1991.

Ammophila hirsuta Grote rupsendoder Bombus campestris Gewone koekoekshommel Rottumerplaat: 2004. Rottumerplaat: 1994. op 25 juni een exem- Rottumeroog: 2011. plaar bij het huis. Mark de Vries 178 Vosje Mark Zekhuis Mark Zekhuis Duinzijdebij Ectemnius continuus (links)

Bombus jonellus Veenhommel Coelioxys mandibularis Duinkegelbij Rottumerplaat: op 6 juni (jaartal onbekend) Rottumerplaat: 2004. werd een dood exemplaar gevonden bij het huis. Colletes fodiens Duinzijdebij Rottumerplaat: 2002. Bombus lapidarius Steenhommel Rottumerplaat: 3 mei 1994 (exemplaar op Colletes halophilus Schorzijdebij wilgenkatjes). Rottumeroog: 1999.

Bombus lucorum Kleine aardhommel Crossocerus palmipes Rottumerplaat: juli 1992 (enkele exemplaren). Rottumerplaat: 2002.

Bombus muscorum Moshommel Crossocerus quadrimaculatus Rottumerplaat: 2004. Steekmuggendoder Rottumeroog: 1990. Rottumerplaat: 2002.

Bombus pascuorum Akkerhommel Crossocerus wesmaeli Rottumerplaat: 20 september 2009 Rottumerplaat: 2004. (meerdere exemplaren). Rottumeroog: 5 mei 2011 (zes gezien Dasypoda hirtipes Pluimvoetbij bij de behuizing). Rottumerplaat: 2004. Rottumeroog: 2004. Bombus pratorum Weidehommel Rottumerplaat: 1993 (op meerdere plekken). Dolichovespula media Middelste wesp Rottumerplaat: 1994. Bombus terrestris Aardhommel Alle drie eilanden Dolichovespula norwegica Noorse wesp Rottumeroog: 1990. Bombus vestalis Grote koekoekshommel Rottumeroog: 1990. Dolichovespula sylvestris Boswesp Rottumerplaat: 1989. Cerceris quadricincta Rottumerplaat: 2004. 179 Ongewervelden Mark Zekhuis Mark Zekhuis Ruige aardrupsendoder Gewone keverdoder

Dolichovespula saxonica Saksische wesp Polistes dominulus Franse veldwesp Rottumerplaat: 1994. Rottumeroog: 2011.

Ectemnius continuus Polistes dominulus Franse veldwesp Rottumeroog: 2011. Rottumeroog: 2011.

Episyron rufipes Pompilus cinereus Grijze spinnendoder Rottumeroog: 2003. Rottumeroog: 1960.

Hylaeus brevicornis Kortsprietmaskerbij Pontania viminalis Katwilgbladwesp Rottumerplaat: 2004. Rottumerplaat: 18 oktober 2009 (gal gevonden).

Megachile versicolor Gewone behangersbij Tiphia femorata Gewone keverdoder Rottumeroog: 3 augustus 2011 (bij een Rottumerplaat: 2002. insectenhotel bij de behuizing). Vespa crabro Hoornaar Ophion luteus Gele sikkelwesp Rottumerplaat. Rottumerplaat: 1980. Vespula rufa Rode wesp Oxybelus bipunctatus Rottumerplaat: 1993. Rottumerplaat: 2005. Vespula vulgaris Gewone wesp Oxybelus mandibularis Rottumerplaat: 1991. Rottumerplaat: 2004.

Panurgus banksianus Grote roetbij Rottum: 1900.

Podalonia affinis Gewone aardrupsendoder Rottumerplaat: 1994 (meerdere nesten op zandige plekken op de kwelder).

Podalonia hirsuta Ruige aardrupsendoder Mark Zekhuis Rottumeroog; 2011 Gewone wesp 180 Echinodermata – Stekelhuidigen Er zijn op Rottum drie soorten stekelhuidigen vastgesteld.

Asteroidea – Zeesterren

Asterias rubens Zeester Geregeld spoelen er dode Zeesterren aan. Op Rottumerplaat werden in 1993 enkele levende exemplaren gevonden op een aangespoelde jerrycan. Een volwassen exemplaar werd

op 21 maart 2012 tussen de gobi-matten op Nico de Vries Rottumeroog gevonden. Zeester

Echinoidea – Zeeëgels Tunicata – Manteldieren Echinocardium cordatum Zeeklit Rottum. Ascidiacea – Zakpijpen

Psammechinus miliaris Gewone zeeappel Molgula manhattensis Zijker Rottumerplaat. Rottum. Nico de Vries Zeeklit met steenloper 181 Overige gewervelden

182 Mark de Vries Vissen Callionymus lyra Pitvis De meeste vissen zijn dood aangespoeld, Rottumerplaat: in zowel 1985 als 1991 een sommige zijn levend in de geulen of op het dood exemplaar op het Noordzeestrand. wad gezien. Natuurlijk zwemmen ook soorten als Tong Solea solea of Paling Anguilla Chelon labrosus Diklipharder anguilla in de zee bij Rottum maar hier zijn Rottumerplaat, Rottumeroog en Zuiderduin. geen vastgelegde waarnemingen van bekend. Op Rottum zijn nu 21 soorten vissen aange- Ciliata mustela Vijfdradige meun troffen. Het merendeel leeft in de Noordzee. Rottumeroog: 1 juli 2012 een exemplaar en 5 juli 2012 vijf exemplaren bij de gobi-matten. Actinopterygii – Straalvinnigen, beenvissen Clupea harengus Haring Ammodytes tobianus Zandspiering Rottumerplaat: 4 mei 1994 (dood exemplaar Rottumerplaat: 22 mei 1994 (dood exemplaar naast het huis, waarschijnlijk laten vallen naast het huis, waarschijnlijk laten vallen door overvliegende stern). door overvliegende stern). Entelurus aequoreus Adderzeenaald Belone belone Geep Rottumerplaat. Rottumerplaat: 1991 (dood exemplaar op het strand). Gasterosteus aculeatus Driedoornige Rottumeroog: 10 juni 1982 (dood exemplaar stekelbaars op het strand). Op Rottumerplaat en Rottumeroog in kwelder geulen. Brama brama Braam Rottumerplaat: 21 november 2009 (aangespoeld vers exemplaar van ongeveer 50 cm lengte). Mark Zekhuis Driedoornige stekelbaars 183 Mark Zekhuis Martijn Bunskoek Zeedonderpad Bot Overige gewervelden Overige Martijn Bunskoek Mark Zekhuis Brakwatergrondel Dikkopje Mark Zekhuis Martijn Bunskoek Grote zeenaald Kleine zeenaald

Myoxocephalus scorpius Zeedonderpad Pomatoschistus microps Brakwatergrondel Rottumeroog: 2 juni 2012 (twee jonge exem- Rottumeroog (1982) algemeen in geulen en plaren, gevangen met een schepnetje bij de prielen. gobi-matten op de noordwestpunt). Pomatoschistus minutus Dikkopje Platichthys flesus Bot Rottumeroog: 2 juni 2012 (in de geul tussen Rottumeroog: 21 juni 2012 Zuiderduin en Rottumeroog).

Pleuronectes platessa Schol Sprattus sprattus Sprot Rottumeroog: 5 juli 2012 Rottumerplaat: 18 juni 1993 (dood exemplaar 184 bij de loods, waarschijnlijk laten vallen door overvliegende stern). Syngnathus acus Grote zeenaald Rottumerplaat: 1 juni 1994 (niet vers dood exemplaar op Noordzeestrand).

Syngnathus rostellatus Kleine zeenaald Rottumeroog: 21 juni 2012 met een schepnetje gevangen tussen de gobi-matten.

Chondrichthyes – Kraakbeenvissen

Meldingen van aangespoelde haaien of rog- Spijker Dick gen zijn van Rottum niet bekend. Wel spoelen Eikapsel van de hondshaai regelmatig eikapsels van een aantal soorten aan op de eilanden. Amphibia – Amfibieën Raja montagui Gevlekte rog Rottum: eikapsels. Bufo calamita Rugstreeppad In de 19e eeuw is de Rugstreeppad al be- Raja clavata Stekelrog kend van Rottum. Tussen 1862 en 1908 Rottumerplaat: eikapsels. is hij uitgestorven. Echter in 1935 zijn twaalf Rugstreeppadden, afkomstig van Raja radiata Sterrog Schiermonnikoog, uitgezet op Rottumeroog Zeer zeldzaam langs de Nederlandse kust. (van Laar 2006). Ze gedijden goed en plant- Rottumerplaat: eikapsels. ten zich voort in de drinkpoelen van het vee. De vogelwachters zagen bijna jaarlijks wel Scyliorhinus canicula Hondshaai enkele dieren. Het laatste levende exemplaar Rottum: eikapsels. werd op 22 augustus 1990 gefotografeerd. Daarna zijn er geen meldingen meer geweest. Nico de Vries Rugstreeppad, Rottumeroog, 18 augustus 1990 185 Mammalia – Zoogdieren Gewone dwergvleermuis of een Ruige dwerg- Rond 1900 waren er naast vaste bewoning vleermuis was. Op 12 september 2009 werd op van de mens ook gedomesticeerde beesten Rottumeroog een levende Gewone dwergvleer- op het eiland. Paarden, koeien, schapen, hon- muis in de schuur gevonden. Op 4 maart 2011 den en zelfs een mestvarken werden door de werd een dode, niet op soort gedetermineerde familie Toxopeus op Rottum gehouden. Op dwergvleermuis gevonden op Rottumerplaat. Rottumeroog en Rottumerplaat hebben negentien soorten wilde zoogdieren geleefd of zijn Pipistrellus nathusii Ruige dwergvleermuis daar waargenomen. Veel beesten zijn er dood Op Rottumerplaat werd in 1974 een Ruige gevonden, waarschijnlijk verdronken tijdens een dwergvleermuis waargenomen (Broekhuizen zwemtocht en hier aangespoeld. In 2002 en et al. 1992). Het is bekend dat deze soort, Overige gewervelden Overige 2011 zijn op Rottumeroog ‘lifetraps’ uitgezet om meer dan de Gewone dwergvleermuis, over de aanwezigheid van muizen proberen vast te grote afstanden trekt. Hierbij wordt hij nog stellen. Beide keren werd niets gevangen. weleens op boorplatforms midden op de Noordzee aangetroffen. Op 29 augustus Erinaceus europaeus Egel 1999 werd een Ruige dwergvleermuis vast- In Broekhuizen et al. (1992) staat voor gesteld die rond de behuizing vloog. In het Rottumeroog een stip in de periode 1946- najaar van 2001 werd een autorecorder die 1969. Volgens het databestand van de ‘realtime’- en ‘full spectrum’-opnames van Zoogdiervereniging is er in 1981 nog een vleermuisgeluiden maakt aan de uitkijktoren waarneming gedaan. Het betreft hier zeer van Rottumeroog bevestigd. In een periode waarschijnlijk een aangespoeld (dood) van slechts twee weken waren er ongeveer dier omdat Rottumeroog nu voor een Egel zestig registraties van langsvliegende Ruige zeer weinig te bieden heeft. In 1992 en dwergvleermuizen. Dit is de enige soort 2006 werd een dood aangespoeld exem- waarvan dit werd vastgesteld, hoewel Rosse plaar gevonden. In het databestand van de vleermuis Nyctalus noctula en Tweekleurige Zoogdiervereniging staat een melding van vleermuis Vespertilio murinus ook tot de mo- een levend exemplaar op Rottumerplaat in gelijkheden behoorden. Het gaat hier om de 1987, waarvan helaas de details ontbreken. najaarstrek langs de kust.

Talpa europaea Mol Phoca vitulina Gewone zeehond In het bestand van de Zoogdiervereniging Gewone zeehonden zijn altijd aanwezig ge- staat een waarneming van een Mol uit 1981. weest. Begin 1900 lagen er honderden te Deze waarneming is door hen nog niet geva- zonnen op de zandplaten rond Rottum. In lideerd. Zeer waarschijnlijk gaat het om een 1988 brak een virus uit en stierf 60% van de aangespoeld dood exemplaar of om een prooi zeehonden in de Waddenzee. Inmiddels wor- van een meeuw of roofvogel die het dier van den er weer meer dan honderd exemplaren de vaste wal heeft gehaald. geteld rond Rottum. Vooral de oostpunt van Op Rottumerplaat en Rottumeroog werd in Rottumerplaat en Rottumeroog zijn favoriete 2002 een vers dode Mol gevonden. Het is plekken, waar met laagwater tientallen die- zeer waarschijnlijk dat een meeuw deze van ren liggen te rusten. Op 6 september 2006 elders heeft meegenomen. werden er op Rottumeroog bijvoorbeeld 223 Gewone zeehonden geteld (en drie Grijze Pipistrellus pipistrellus Gewone dwerg zeehonden). Tijdens een zeehondentelling vleermuis in augustus 2002 werden in het Schild (tus- In 1990 werd door middel van een batde- sen Rottumerplaat en Rottumeroog) en het tector een dwergvleermuis op Rottumeroog Sparregat (oostkant van Rottumeroog) in 186 vastgesteld. Het was niet duidelijk of het een totaal 699 zeehonden geteld. Dick Spijker Dick Klaas Kreuijer Ruige dwergvleermuis Gewone zeehond Klaas Kreuijer Grijze zeehond Mark Hoksberg Reeprenten

Phoca hispida Ringelrob zoeken. Er worden wel eens aangespoelde, In het bestand van de Zoogdiervereniging dode exemplaren gevonden maar inci- staat een niet bevestigde waarneming van denteel worden er ook levende Reeën op een levende Ringelrob. De melding komt uit Rottum gezien. Vaak blijven ze niet lang 1989 van Rottumeroog. omdat hier geen geschikt leefgebied is voor deze dieren. In 1988 werd op Rottumeroog Halichoerus grypus Grijze zeehond een levend Ree gezien. Deze jonge reebok Sinds 1985 worden er jonge Grijze zeehonden verontrustte dagenlang de broedvogels en geboren in de Waddenzee. Daarna waren er verdronk uiteindelijk in een slenk. In 2002 af en toe waarnemingen, maar tegenwoordig werden tot tweemaal toe sporen van Reeën liggen er altijd wel enkele Grijze zeehonden gevonden op Rottumeroog, maar de dieren tussen de Gewone zeehonden. hadden (ongezien) het eiland weer verlaten. Van Rottumerplaat zijn meldingen van le- Capreolus capreolus Ree vende Reeën bekend uit 1980, 1989, 1997 Sinds het Ree bijna overal in Groningen en 2005. Op 14 april 2008 werd een jonge voorkomt, zijn er af en toe jonge mannetjes reebok levend gezien op Rottumeroog. De die zwemmend een ander leefgebied gaan volgende dag werd hij dood gevonden. 187 188 Overige gewervelden zijn voor grondbroedende zeevogels. Naar het eenpest Op kleineeilandenkunnenratten norvegicusrat Rattus Bruine bekendMuskusratten uit1979 en1992. Van Rottumerplaat zijn meldingen van dode aangespoelde Muskusratwerd gevonden. melding den zeopRottumeroog gezien. Delaatste Rottum gezien. In1972, 1982 en1988 wer of worden nogeven levend, scharrelend op spoelenweleensMuskusratten doodaan Ondatra zibethicus Muskusrat Muskusrat Aangespoelde Konijn

is van 28 maart

2009 toen een dode -

Jacob van der Weele Nico de Vries verleden Op Lepus europaeus Haas van rat). dodeBruine rat)en14dode Bruine april2009(vondst gedetermineerde rat);mei2002(vondst van Rottumeroog: 1981 (meldingvan nietnader plaar inWesterduintjes). Rottumerplaat: 1980 (vondst van doodexem - nen vastleggen te (Toxopeus 2010). rijshout datgebruikt werd omdejonge dui- opRottum.ratten Zekwamen meemethet 1900 kwamen eronbedoeldwel eensBruine op eenvan deeilandenvan Rottum. Begin van zich laataanzien,isernooitsprake geweest ook eigen 1912 waarnemingen 1979, er vanwinter 1740 haddenervoor gezorgd dat uitgezet. Hoge vloedenenvooral destrenge exemplaren,tamme bewust ofonbewust Naast wildeexemplaren werden ersomsook Konijn opdeWaddeneilanden isuitgezet. Konijn opRottum zat.Wel isbekend dathet Het isnietduidelijk wanneer heteerste cuniculusKonijnOryctolagus Dwergvinvis Rottumeroog. zelf

meldingen

verschillende

naartoe goede een

ontmoette

kracht 1988

duurzame Hazen

zwemmers

gezwommen. en deze

uit Deze

bekend 1990.

uitgezet.

Jac. 1987, Waddeneilanden

eilanden

vestiging is

hier die Van

Thijsse 1993 van

Maar

Op zeer Rottumerplaat

te levende

staat

van

Rottumeroog bereiken. een

waarschijnlijk Hazen

1994.

zijn Haas zijn

Hazen Bruine

om zijn in

het

zijn op

in zijn rat

Gerard Mast de konijnen tijdelijk op Rottum waren uitge- Tursiops truncatus Tuimelaar roeid. Begin 1900 zijn er door de toenmalige Op 31 mei 1965 wordt een aangespoelde tui- voogd konijnen uitgezet om altijd vlees voor- melaar van 3,15 meter gevonden op Rottum. radig te hebben. (W. Toxopeus 2010). Later De exacte plek is niet gegeven. Op 8 mei komen daar ook nog tamme konijnen bij als 1982 wordt op Rottumerplaat een aange- er wat ontsnapt bij huize Toxopeus. Na niet spoelde Tuimelaar van 2,25 meter gevonden. al te lange tijd krioelde het van de zwartwitte en grijze konijnen. Ook is te lezen (Helmig Lagenorhynchus griseus Witsnuitdolfijn et al. 1999) dat stropers in 1976 tamme Op Rottumerplaat werd in 1980, 1982, 1984 konijnen hebben uitgezet. Deze zijn later een exemplaar op het strand gevonden. verwilderd. Een dood konijn dat later werd Het exemplaar van 1982, werd op 30 juli gevonden droeg het oormerkje van de konij- gevonden en was een mannetje. Daarnaast nenfokvereninging Wehe den Hoorn. is in 1987 een witsnuitdolfijn gezien vanaf In 1958 kwam voor het eerst myxomatose Rottumerplaat en werd er in het najaar van voor op Rottum. Enkele beesten overleefden 2011 een exemplaar gezien dat zwom voor de dit en zorgden weer voor nageslacht. Op kust van Rottumeroog. Rottumerplaat en -oog heerst nog gegeregeld myxomatose. De eerste meldingen van konij- Hyperoodon ampullatus Butskop nen op Rottumerplaat komen uit 1978. Deze Een nog zeldzamere dolfijn is de Butskop. Op zijn zeer waarschijnlijk door de werklieden van 10 november 1993 werd een Butskop gevon- Rijkswaterstaat uitgezet. Op beide eilanden den op Rottumerplaat. Het was een vrouwtje worden allerlei kleurvariaties gezien, maar van 6,75 meter dat zich nu in de collectie van de wildkleur is dominant. In 2006 wordt op Smeenk bevindt. Rottumerplaat een albino konijn gezien. Balaenoptera acutorostrata Dwergvinvis Phocoena phocoena Bruinvis In oktober 1912 werd een sterk vergane De Bruinvis wordt jaarlijks wel gezien rond Dwergvinvis van ongeveer zes meter lang, Rottum. De laatste jaren nemen de aantallen gevonden op de plek waar nu Rottumerplaat wat toe. De laatste tien jaar zijn er meer dan ligt. Op 4 september 2010 werden op tien geregistreerde strandingen, met name Rottumerplaat sterk vergane resten gevonden in het vroege voorjaar en najaar. De grootste van zeer waarschijnlijk een Dwergvinvis. groep foeragerende bruinvissen voor de kust was een groep van zeven exemplaren op 20 Physeter macrocephalus Potvis april 2006 voor de kust van Rottumeroog. Op het Noordzeestrand van Rottumeroog werd op 16 april 2011 een groot stuk bot gevonden. Dit is meegenomen naar de vogelwachtershuis en is later gedetermineerd als lendewervel van een Potvis.

Homo sapiens Mens Sinds mensenheugenis worden er al mensen gezien op Rottum. In sommige periodes als vaste bewoner maar meestal als dwaalgast. Incidenteel spoelen er ook exemplaren of delen daarvan aan. Door het verschuiven van het eiland en afkalving, komen soms botten op het

Henk Mellema strand bloot te liggen van mensen die in een Potviswervel ver verleden zijn begraven op Rottumeroog. 189 De fauna van Rottum

De biodiversiteit van Rottum peratuurwisselingen vele malen hoger dan In Nederland zijn 47.800 organismen be- bijvoorbeeld in een bos in het binnenland. schreven, waaronder 27.758 dieren, waarvan De tweede reden van de niet al te grote soor- 655 exoten zijn (Noordijk et al. 2010). Via de tenrijkdom is dat het kleine eilanden betreft. geraadpleegde bronnen zijn op Rottum 1.333 Het aantal waargenomen diersoorten (voor diersoorten vastgesteld. Deze lijst is niet com- een deel de biodiversiteit) op eilanden is van pleet. Waarschijnlijk omdat er bronnen zijn diverse factoren afhankelijk. Hoe groter het gemist maar vooral omdat er alleen naar de eiland, hoe meer soorten het kan herbergen. populairdere soortgroepen is gekeken. Van Hoe ouder het eiland, hoe meer soorten zich bacteriën, nematoden, luizen, raderdiertjes, er in de loop van de tijd hebben kunnen ves- tripsen, wolluizen enzovoort zijn geen gege- tigen. Rottumeroog is al bekend uit de 14e vens bekend. eeuw maar Rottumerplaat heeft pas sinds de Als we de soortenlijsten bekijken, valt op aanleg van de stuifdijk, in 1956, stukken die dat Rottum ondanks de aanwezigheid van permanent droog blijven. Als het eiland dicht leuke soorten niet erg soortenrijk is. In bij de kust of andere ‘bronnen’ ligt, kunnen eerste instantie komt dat doordat het in dieren zich makkelijker vestigen dan als het de Waddenzee ligt. In het Waddendistrict daarvan ver verwijderd is. De ligging van een kunnen alleen soorten leven die ongevoelig eiland ten opzichte van de overheersende zijn voor de hoge mate van dynamiek en windrichting of trekbanen is ook van invloed een voornamelijk zoute leefomgeving. De op het aantal soorten dat waargenomen kan dynamiek is onder meer door zoutspray, worden. Dus hoe geïsoleerder een eiland, hoe harde wind, jonge bodems en sterke tem- minder soorten het weten te vinden. Mark Zekhuis 190 Zout water en harde wind maken Rottum een onaantrekkelijk leefgebied voor veel soorten Eric Wanders

De aanwezigheid van de mensen heeft na- andere soorten ontbreken de specifieke nec- tuurlijk ook invloed. De frequentie van bezoe- tar- en waardplanten, wat voortplanting voor ken, permanente bewoning of overslag van enkele soorten erg onwaarschijnlijk maakt. materialen (handel) op een dergelijk eiland, Hoewel de meeste soorten levend zijn ge- bepalen mede de mate van introductie van zien, behoren tot de faunalijst van Rottum soorten. Soms bewust, zoals bij het uitzetten ook soorten waarvan alleen dode exempla- van bejaagbare soorten, maar meestal on- ren zijn gevonden. Bij veel zoogdieren is dat bewust, zoals bij ratten of duizendpoten. Als het geval: aangespoelde dode Muskusratten, een eiland veel diverse milieus heeft, zoals Mollen of zelfs een wervel van een Potvis bos, zoet water of stenig substraat, kunnen maken deel uit van de zoogdierlijst van meer diersoorten zich ook voor langere tijd Rottum. Het is de vraag of het juist is deze vestigen. Soorten die zich hebben gevestigd, soorten tot de fauna van Rottum te rekenen zullen eerder worden gevonden dan soorten als ze geen duidelijke relatie hebben met die incidenteel komen en zich niet voortplan- droogvallende delen. Die vraag geldt ook ten. voor meeste weekdieren, waarvan alleen de schelp werd gevonden. Een deel van die Het merendeel van de geregistreerde waar weekdieren leeft in de getijdenzone, het li- nemingen gaat om meldingen waarbij het toraal of sublitoraal. Een deel leeft in dieper niet vaststaat dat deze soort zich ook voort- water op de Noordzee, zoals bijvoorbeeld de plant op Rottum. Insecten die jaarlijks in Noordkromp, of wordt op drijvend materiaal grote aantallen worden gezien, zullen zich aangevoerd. Doorgaans worden deze ge- in veel gevallen hier ook voortplanten, maar woon tot het betreffende gebied gerekend. dat hoeft niet per se het geval te zijn. Diverse Denk maar aan boektitels als ‘Schelpen van vlinders en libellen zijn zeer mobiel en kun- de Waddeneilanden’ of ‘De fossiele schelpen nen gemakkelijk jaarlijks worden gezien. Voor van de Kaloot’. Tot de fauna van Rottum val- 191 Tabel 2 Aantallen soorten per groep van Rottumeroog en Rottumerplaat. Het soortenoverzicht voor Zuiderduin is zeer incompleet en is daarom niet apart in deze tabel vermeld.

Soortgroepen Rottum totaal Rottumerplaat Rottumeroog Ribkwallen, holtedieren en 23 wormen1 Weekdieren 129 Spinachtigen 30 Duizendpoten 2 2 1 Kreeftachtigen 19 Zilvervisjes 1 1 Libellen 25 23 (3 voortplantend) 19 (1 voortplantend) Sprinkhanen 7 5 6 Oorwormen 1 1 1 Wantsen 35 19 21 Kevers 213 142 140 Netvleugeligen 1 1 Nachtvlinders: macro’s 211 89 193 Nachtvlinders: micro’s 134 18 128 Dagvlinders 32 25 29 Muggen en vliegen 59 46 37 Vliesvleugeligen 55 40 26 Stekelhuidigen 4 4 3 Vissen 21 14 13 Amfibieën 1 0 1 Zoogdieren 19 16 16 Vogels 284 276 262 (Broedvogels)2 (74) (Vogels niet aanvaarde (15) soorten)3 Vogels exoten4 27 Totaal soorten4 1.333 722 895

1) Van sommige soortgroepen is niet duidelijk op welk eiland de waarneming is gedaan. Daarom zijn hier per eiland geen aantallen gegeven. 2) Met broedvogels worden alle soorten bedoeld die ooit op Rottum een territorium of broedsel hadden. 3) Het totaal van de niet aanvaarde soorten. Het gaat hier om nieuwe vogelsoorten, die nog niet onder het algemene kopje Vogels zijn genoemd. Dus exclusief een vogelsoort waarvan een waarneming al wel is aanvaard door de CDNA en al onder dat algemene kopje Vogels wordt genoemd. 4) Het totaal van exoten en escapes gaat hier alleen om nieuwe vogelsoorten, dus exclusief de soorten waarvan wel waarnemingen in het algemene kopje Vogels staan. 5) Totaal, zonder de niet aanvaarde vogels en broedvogels.

192 Mark Zekhuis Noordkromp len dus alle soorten die hier dood of levend aandeel vormen van de fauna van Rottum. zijn gevonden. Van alle diersoorten in Nederland bestaat In dit boek zijn zonder meer alle soorten 70% uit insecten. De mobiele insecten zijn genoemd en is bij de samenstelling van ook aardig vertegenwoordigd. Op Rottum tabel 1 niet gekeken of deze soort hier nu zijn bijvoorbeeld 25 libellen vastgesteld, in wild en op eigen kracht is gekomen of niet. heel Nederland zijn dat er 65. Van de 78 Er is geen onderscheid meer gemaakt of Nederlandse dagvlinders zijn er 32 gezien op een soort levend, dood, als fossiel, voort- Rottum en van de 71 Nederlandse zoogdie- plantend, als exoot of als geïntroduceerde ren zijn er 19 vastgesteld op Rottum, hoewel soort is vastgesteld op Rottum. Daar waar niet allemaal levend. Tot begin 2010 zijn er mogelijk staat het wel genoemd bij de soort- in Nederland 491 vogelsoorten vastgesteld. beschrijving maar voor de meeste gevallen Het gaat om 203 broedvogels, 107 winter- is dat niet (meer) te achterhalen. Soorten vogels, 198 dwaalgasten en het is exclusief waarvan de waarneming niet aanvaard is 17 soorten broedvogels die als exoot worden (vogels), tellen niet mee in het totale aantal beschouwd. Voor Rottum geldt dat daar 285 soorten. vogelsoorten zijn waargenomen waarvan er 74 hebben gebroedt. De biodiversiteit van de dieren wordt gedo- Op Rottumeroog zijn meer diersoorten waar- mineerd door de ongewervelden. De nacht- genomen dan op Rottumerplaat. Dat kan vlinders (macro’s en micro’s) zijn het beste misschien verklaard worden door het feit dat vertegenwoordigd met 345 soorten. Het is Rottumerplaat veel jonger is en nooit zo groot niet verwonderlijk dat insecten het grootste is geweest als Rottumeroog. 193 Tabel 3 Aantal soorten per groep per Waddeneiland.

Soortgroepen Texel Vlieland Terschelling Ameland Schiermonnikoog Rottumerplaat Rottumeroog Oppervlakte (km2) 170 36 87 59 41 8 3 Duizendpoten 14 9 10 10 8 1 2 Miljoenpoten 16 5 10 9 7 0 0 Pissebedden 17 10 15 10 10 4 3 Libellen 28 26 34 22 25 23 19 Sprinkhanen 12 9 13 7 9 5 6 Wantsen 301 224 301 186 200 19 21 Boktorren 6 8 9 0 6 ? ? Dagvlinders 38 34 39 31 30 25 29 Zweefvliegen 82 76 113 81 81 26 26 Zoogdieren 13 6 13 12 10 16 16 Amfibieën 4 3 4 2 2 0 1 Reptielen 0 1 2 0 2 0 0 Broedvogels 126 115 119 112 113 49 59

Totaal 1567 1103 1467 1122 1060 358 276

De tabel is afkomstig uit De Nederlandse Biodiversiteit (Noordijk et al. 2010) en is aangevuld met de actuele gegevens voor Rottumeroog en Rottumerplaat.

In tabel 3 is per Waddeneiland een totaal broed, staan er zestien genoemd op de Rode gegeven van een aantal soortgroepen. De Lijst van de Nederlandse broedvogels (van grote eilanden herbergen de meeste soorten. Beusekom et al. 2005). Geomorfologisch is Texel (stuwwal) ook nog heel anders dan de overige eilanden. Dit kan Tabel 4 Broedvogels van Rottum, voorkomend op ook een reden zijn voor het hoogste aantal de Nederlandse Rode Lijst van broedvogels (van soorten. Rottum loopt wat de soortenrijkdom Beusekom et al. 2005). betreft wat achter bij de andere Nederlandse Waddeneilanden. Dit is waarschijnlijk omdat Blauwe kiekendief Koekoek er geen bos aanwezig is en amper zoet wa- Bontbekplevier Slechtvalk ter, terwijl deze biotopen wél op alle andere Dwergstern Strandplevier eilanden aanwezig zijn. Natuurlijk speelt de Graspieper Tapuit geringe oppervlakte ook een rol. Grote mantelmeeuw Tureluur Ondanks de beperkte soortenrijkdom, is Rottum Grote stern Veldleeuwerik Kleine zilverreiger Visdief van groot belang voor veel Nederlandse dieren. Kneu Zomertortel Door zijn verschijningsvorm en ligging is het eiland aantrekkelijk voor soorten die ergens anders geen geschikte leefplek vinden en daarom Uniek waren de jaren dat er meer dan tien landelijke schaars zijn. Het is een rustplaats voor Resedawitjes rondvlogen op Rottum. Het is duizenden steltlopers, een broedplaats voor zeer waarschijnlijk dat er toen ook voortplan- zeldzame kustvogels en leefgebied voor enkele ting is geweest. Dit is van nergens anders in bijzondere ongewervelden. Van de broedvogels Nederland bekend. 194 van Rottum die hier na 1990 nog hebben ge- Soortgroepen Texel Vlieland Terschelling Ameland Schiermonnikoog Rottumerplaat Rottumeroog Oppervlakte (km2) 170 36 87 59 41 8 3 Duizendpoten 14 9 10 10 8 1 2 Miljoenpoten 16 5 10 9 7 0 0 Pissebedden 17 10 15 10 10 4 3 Libellen 28 26 34 22 25 23 19 Sprinkhanen 12 9 13 7 9 5 6 Wantsen 301 224 301 186 200 19 21 Boktorren 6 8 9 0 6 ? ? Dagvlinders 38 34 39 31 30 25 29 Zweefvliegen 82 76 113 81 81 26 26 Zoogdieren 13 6 13 12 10 16 16 Amfibieën 4 3 4 2 2 0 1 Reptielen 0 1 2 0 2 0 0 Broedvogels 126 115 119 112 113 49 59

Totaal 1567 1103 1467 1122 1060 358 276 Erwin Goutbeek

Op de velden met Zulte Aster tripolium Nog een andere opmerkelijke zeldzaamheid op Rottumeroog vliegt de Schorzijdebij. is de Nauwe korfslak. Deze is gevonden op Zeer waarschijnlijk komt deze soort ook op Rottumerplaat en Rottumeroog. Het is een Rottumerplaat voor. Deze zeldzame wilde zeer klein (circa 2 mm) landslakje dat in bij leeft in flinke kolonies en graaft gangen Nederland vooral in de duinen wordt ge- in het zand. Hij is bekend van Zeeland, vonden. Deze soort is op Europese schaal Terschelling, Griend, Eemshaven en dus ook erg zeldzaam en wordt sterk bedreigd, en Rottum. Nederland herbergt een groot deel is daarom opgenomen in de zogenaamde van de wereldpopulatie van deze soort. Habitatrichtlijn van de Europese Unie. Rottum biedt plaats aan veel van zulke bijzondere soorten. Het is een plek die schaars is in ons gecultiveerde land. De soortenrijkdom is zoals gezegd niet groot, maar het gaat wél om veel bijzondere soorten en milieus. Biodiversiteit, in dit geval de waargenomen dieren, is immers maar één as- pect van de natuurwaarde van een gebied. Natuur is meer dan diversiteit. Denk aan natuurlijke processen, het verdwijnen van oude kwelder en het ontstaan van jonge duinen. Een hoge mate van natuurlijkheid wordt gevormd door oorspronkelijkheid, ongereptheid en zelfredzaamheid. Dat maakt Rottum tot een van de plekken met de meeste natuur in

Mark de Vries Nederland! Graspieper 195 Dankwoord

Bij de totstandkoming van dit boek is veel van de gegevens. Ook danken wij Bert Corté hulp van anderen nodig geweest. De meeste die een bijdrage leverde over de geschiedenis gegevens waren natuurlijk gewoon beschik- en het beheer van Rottum. baar via websites of rapporten. Veel mensen Daarnaast willen we Henk Hupkes bedan- hebben hun best gedaan bij het verzamelen ken voor het vervaardigen van enkele mooie en vastleggen van die gegevens. We willen kaarten, Dick Spijker voor zijn bijdrage over de iedereen bedanken die hieraan een bijdrage slakken en schelpen, Menno Hornman voor zijn heeft geleverd. Veel van deze personen zijn bijdrage over de wadvogels, Marnix Jonker en ook genoemd bij de bronnen maar daarbij zijn Willem-Jan Fontijn voor het controleren van wij ongetwijfeld mensen vergeten. Daarnaast alle vogelwaarnemingen op Rottum, Ruben willen we ook alle fotografen bedanken die Vlot voor het ontwerp van de omslag, Jacob de moeite namen geschikte foto’s te zoeken van der Weele voor het bewerken van foto’s en en aan ons beschikbaar te stellen. André van Loon en Louis van Oort voor hun In het bijzonder danken we Staatsbosbeheer, redactionele adviezen. En als laatste natuurlijk dat het ons steeds mogelijk maakt dit eiland het Bettie Wiegman Fonds voor de financiële te bezoeken en voor het beschikbaar stellen steun om dit boek te kunnen maken. Erwin Goutbeek Maarten Kaales

Nawoord

‘De Rottums’, zoals Rottumeroog en Deze vrijwilligers, stuk voor stuk gepassio- Rottumerplaat binnen de kring van betrok- neerd als het om de Rottums gaat, hebben kenen vaak worden aangeduid, hebben een in een lange reeks van jaren buiten het vo- grote aantrekkingskracht. Wellicht omdat dit gelwachterseizoen het toezicht verzorgd en mogelijk het enige gebied in Nederland is bovenal een schat aan monitoringsgegevens dat nog de titel wildernis verdient; een plaats opgebouwd. waar je als mens slechts te gast bent in de natuur. Die natuur op de Rottums manifes- Het is daarom fantastisch dat het initiatief is teert zich in optima forma! genomen deze schat aan informatie en een aantal anekdotes in gebundelde vorm voor Om de natuur ongestoord haar gang te kun- iedereen die geïnteresseerd is te ontsluiten. nen laten gaan, is enige decennia geleden Graag wil ik namens Staatsbosbeheer dank besloten dat de mens haar activiteiten staakt en waardering uitspreken voor dit initiatief en slechts toezicht houdt op de ontwikkelin- en zeker ook voor de vele uren die in de af- gen en op het handhaven van de rust. gelopen decennia door de vrijwilligers zijn Staatsbosbeheer heeft die taak toegewe- besteed aan het beschermen en onderzoeken zen gekregen en sinds lange tijd gebeurt van de unieke natuur van de Rottums. dat in een vloeiende samenwerking met de vogelwachters, met collega’s en beman- ning van de Harder van het ministerie van Rieks van der Wal Economische zaken, Landbouw en Inovatie, Juni 2012 met Rijkswaterstaat en last but not least Staatsbosbeheer vooral ook met de vrijwilligers. Districtshoofd Groningen 197 Roef Mulder Roef Excursie op Rottumeroog Mark Zekhuis 198 Rottumerplaat Bronnen

Verslagen van de vogelwachters op 1992 Verslag bewaking Rottumerplaat Rottumeroog en Rottumerplaat 1992. D. Lutterop & G. Kasemir. (1980-2011). Verslag bewaking Rottumeroog 1992. Alle verslagen zijn van Staatsbosbeheer . K. van Dijken & W. Steenge. 1993 Verslag bewaking Rottumerplaat 1980 Verslag bewaking Rottumeroog en 1993. D. Lutterop & G. Kasemir. Rottumerplaat 1980. W. Weijman. Verslag bewaking Rottumeroog 1993, 1982 Verslag bewaking Rottumerplaat en K. van Dijken & W. Steenge. Rottumeroog 1982. A. Bouwman, 1994 Verslag bewaking Rottumerplaat D. Olsthoorn, J van de Kamp & C. 1994. D. Lutterop & G. Kasemir. Valkenburg. Verslag bewaking Rottumeroog 1994. 1983 Verslag bewaking Rottumerplaat/ S. de Bruin & K. van Dijken. Rottumeroog 1983. A. Bouman, 1995 Verslag bewaking Rottumerplaat D. Olsthoorn, J. van der Kamp, L. 1995. D. Lutterop & G. Kasemir. Schilperoord. Verslag bewaking Rottumeroog 1995. 1984 Verslag bewaking Rottumerplaat/ K. van Dijken & E. Koopman. Rottumeroog 1984. C. ten Haaf, M. 1996 Verslag bewaking Rottumerplaat Wondergem, J. van der Kamp & A.M. 1996. D. Lutterop & G. Kasemir. Blomert. Vogelwachtersverslag Rottumeroog, 1985 Bewaking Rottumeroog en broedseizoen 1996. K. van Dijken & E. Rottumerplaat 1985. C. ten Haaf, M. Koopman. Wondergem, J. Oldenbroek & J. Frens. 1997 Verslag bewaking Rottumerplaat 1986 Verslag bewaking Rottumerplaat/ 1997. D. Lutterop & G. Kasemir. Rottumeroog 1986. D. de Bruyn, O. Vogelwachtersverslag Rottumeroog, Koedijk, B. Nolet & M. van den Elzen. broedseizoen 1997, K. van Dijken & M. 1987 Rottumeroog 1987. J. Dijk & K. de Rijk. Koopmans. Rottumerplaat 1987. D. de Bruyn & O. 1998 Verslag bewaking Rottumerplaat Koedijk. 1998. D. Lutterop & G. Kasemir. 1988 Rottumeroog verslag bewaking 1988. Rottumeroog, broedseizoen 1998. R. J. van der Kamp & E. Koopman. Ubels & M. Edelenbos. Verslag bewaking Rottumerplaat 1999 Verslag bewaking Rottumerplaat 1988. D. Lutterop & Giny Kasemir. 1999. D. Lutterop & G. Kasemir. 1989 Verslag bewaking Rottumeroog 1989. Rottumeroog, broedseizoen 1999. M. K. Valkenburg & E. Koopman. Edelenbos & R. Ubels. Verslag bewaking Rottumerplaat 2000 Verslag bewaking Rottumerplaat 1989. D. Lutterop & G. Kasemir. 2000. D. Lutterop & G. Kasemir. 1990 Verslag bewaking Rottumeroog 1990. Rottumeroog en het Zuiderduin, E. Koopman & G. Keijl. broedseizoen 2000. A. Bouwman & D. Verslag bewaking Rottumerplaat Olsthoorn. 1990. D. Lutterop & G. Kasemir. 2001 Verslag bewaking Rottumerplaat 1991 Verslag bewaking Rottumerplaat 1991. 2001. D. Lutterop & G. Kasemir. D. Lutterop & G. Kasemir. Rottumeroog en het Zuiderduin, Verslag bewaking Rottumeroog 1991. broedseizoen 2001. A. Bouman & D. K. van Dijken & W. Steenge. Olsthoorn. 199 2002 Vogelwachtersverslag Rottumerplaat, 2010 Vogelwacht Rottumerplaat, broedsei- broedseizoen 2002. R. Hovinga & zoen 2010. N.E. van Brederode & B. Zoer. H.J. Roersma. (In print.) Rottumeroog en het Zuiderduin, 2011 Vogelwacht Rottumerplaat, broedsei- broedseizoen 2002. A. Bouman & zoen 2011. H.J. Roersma & N.E. van D. Olsthoorn. Brederode. (In prep.). 2003 Vogelwachtersverslag Rottumerplaat, Rapport Vogelwacht Rottumeroog en broedseizoen 2003. M. Heegstra & het Zuiderduin, broedseizoen 2011. R. Hovinga. T.M.C. van Nus & H. Mellema. Rottumeroog en het Zuiderduin, broedseizoen 2003. N. van Brederode Literatuur & H. Roersma. Bellmann, H. 2003. Insectengids. Tweede 2004 Vogelwachtersverslag Rottumerplaat, druk. Tirion, Baarn. broedseizoen 2004, R. Hovinga & van Beusekom, R., P. Huigen, F. Hustings, M. Heegstra. K. de Pater & J. Thissen (redactie) 2005. Rottumeroog en het Zuiderduin, Rode Lijst van de Nederlandse broedvo- broedseizoen 2004. N.E van gels. Tirion, Baarn. Brederode & H.J. Roersma. Bor, P.H.F. 1998. Op excursie naar 2005 Vogelwacht Rottumerplaat, broedsei- Rottumeroog. Zeepaard 58: 160-162. zoen 2005. H.J. Roersma & N.E. van Braaksma, S. 1966. Gegevens over de avi- Brederode. (2008). fauna van Rottumeroog en Rottumerplaat. Vogelwacht Rottumeroog, broedsei- Een overzicht van de vogels van Rottum tot zoen 2005. J. Prins & M. de Vries. en met 1965. 2006 Vogelwacht Rottumerplaat, broedsei- Broekhuizen, S., B. Hoekstra, V. van Laar, zoen 2006. H.J. Roersma & N.E. van C. Smeenk & J.B.M. Thissen (red.) 1992. Brederode. (In print.) Atlas van de Nederlandse zoogdieren. Vogelwachtersverslag Rottumeroog KNNV Uitgeverij, Utrecht. broedseizoen 2006. J. Prins & M. de Brouwer, G.A. & J. Verwey 1922. Vogeltrek op Vries. Rottum. Waarnemingen betreffende den 2007 Vogelwachter verslag Rottumerplaat, vogeltrek op Rottumeroog, verzameld tij- broedseizoen 2007. H.J. Roersma & dens een verblijf op het eiland van 19 Juli N.E. van Brederode. tot 1 September 1921. Ardea 11: 47-79. Vogelwachtersverslag Rottumeroog en Bruyne, R.H. de, R.A. Bank, J.P.H.M. Adema het Zuiderduin, broedseizoen 2007. & F.A. Perk 1994. Nederlandse naam- J. Postma & D. Vreugdenhil. lijst van de weekdieren (Mollusca) van 2008 Vogelwacht Rottumerplaat, broedsei- Nederland en België. Nederlandse zoen 2008. N.E. van Brederode & Malacologische Vereniging/Backhuys H.J. Roersma. (In print.) Publishers, Leiden. Rapport vogelwacht broedsei- Bruyne, R.H. de 2004. Veldgids schelpen. zoen 2008, Rottumeroog en het KNNV Uitgeverij / Jeugdbondsuitgeverij, Zuiderduin. M.G. Hoksberg & J. ten Utrecht. Horn. Bruyne, R.H. de & Th.W. de Boer 2008. 2009 Vogelwacht Rottumerplaat, broedsei- Schelpen van de Waddeneilanden. zoen 2009. H.J. Roersma & N.E. van Fontaine Uitgevers, ’s-Graveland. Brederode. (In print.) Butot, L. J. M. & W.Ph. ten Klooster 1968. Vogelwachtersverslag Rottumeroog en Mollusken van Rottumeroog. De Levende Zuiderduin, broedseizoen 2009. Natuur 71 (3): 61-65. 200 K. van Dijken. Dobben, W.H. van & G.F.Makkink 1935. tie in het kader van het Project Habslak en Nazomertrek van zangvogels op Vlieland, het Atlasproject Nederlandse Mollusken. Rottum en aan de Friese kust. Ardea 24: Spirula 356: 66-77. 111-133. Nijssen, H. 2001. Veldgids zeevissen. KNNV Droste-Hulshof 1869. Die Vogelwelt der Uitgeverij, Utrecht. Nordseeinsel Borkum, 1- 389. Noordijk J., R.M.J.C. Kleukers, E.J. van Entrop, B. 1959. Schelpen vinden en herken- Nieukerken & A. J. van Loon (redactie) nen. Thieme & Cie., Zutphen. 2010. De Nederlandse biodiversiteit. ETI Bio-informatics. Dieren, planten en Nederlandse Fauna 10. Nederlands paddestoelen in Nederland. Website: Centrum voor Biodiversiteit Naturalis & www.soortenbank.nl. European Invertebrate Survey – Nederland, Gavere, C. de & A.A. van Bemmelen 1858. Leiden. Lijst van vogels in de provincie Groningen Ommen, E. van 2000. De vogelwachter, kun- en op het eiland Rottum. In: J.A. Herklots stenaar op Rottum. ObanPress Publishers, (red.), Bouwstoffen voor eene fauna van Groningen. Nederland 2, E.J. Brill, Leiden: 119-130. Pelt lechner, A.A. van 1902. Een en an- Helmig, F., W. ten Klooster W. & B. Witvoet der over de vogelwereld van Rottum en (red.) 1999. Van Rottum tot Reest. Schouwen. De Levende Natuur 6 : 239-241. Natuurgebieden in Groningen en Drenthe. Poerink Jonge, B. 2012. Rapportage monito- Staatsbosbeheer, Assen. ring najaarstrek vleermuizen Rottumeroog. Hovestadt, A. 1994. Verslag van de The Fieldwork Company, Groningen. N.M.V.-excursie maar Rottumerplaat en Roos, J.A. de & R. Vlek 2001. Obscure bron- Rottumeroog op 23 september 1994. nen over de geschiedenis van de ornitholo- Correspondentieblad van de Nederlandse gie in de provincie Groningen, een geanno- Malacologische Vereniging 281: 153-156. teerde lijst. Grauwe Gors 29: 57-63. Kasemir, G. 1995. De mollusken van Ruijter, E. de & A. Schoenmaker (redactie) Rottumerplaat. Correspondentieblad van 1989. Zeeboek – determinatietabellen voor de Nederlandse Malacologische Vereniging flora en fauna van de Nederlandse kust. 283: 54-56. Jeugdbondsuitgeverij & KNNV Uitgeverij, Kasemir, G. 2006. De mollusken van Utrecht. Rottumerplaat 1988-2001. Spirula 353: Schelpenwerkgroep Delfzijl (SWD) 1997. 153-155. Jaarverslag 1996. Kluen, E. 2003. De vogels van Rottum. Schortinghuis, D.H. 1967. Cleyn eilant Ontwikkelingen van de aantallen broed- Rottum. Laverman, Drachten. vogels en vogels op de hoogwater- Stock, J.H. 1958. Het strand van vluchtplaatsen van Rottum 1990-2002. Rottumerplaat. Zeepaard 18: 22-24. Afstudeerrapport. Thijsse J.P. 1908 De broedvogels van de Laar, V. van 2006. Amfibieën op het eiland Noordzee. Ardea 5 : 35-56 Rottum. Vroeger en nu. – RAVON 23, jg. 8 Toxopeus, W. 2010. Ik ben van Rottum. (2): 17-20. Herinneringen aan het voogdgezin en het Leeuwen, S. van & W.J. Kuijper 2007. De mol- eiland Rottum. lusken van Rottumerplaat 2006. Verslag Turin, H. 1991. De loopkevers van de van een inventarisatie in het kader van Nederlandse Waddeneilanden (Coleoptera, het Project Habslak en het Atlasproject Carabidae). Entomologische Berichten 51: Nederlandse Mollusken. Spisula 356: 56-65. 69-78. Neckheim, C.M., S.J. van Leeuwen & E.A. Veen, J. van der & A. Hovestadt, A. 1994. Jansen 2007. De malacofauna van De landslakken van Rottumeroog kritisch Rottumeroog. Verslag van een inventarisa- bekeken. Correspondentieblad van de 201 Nederlandse Malacologische Vereniging Personen die op een of andere manier 281: 157-161. een bijdrage hebben geleverd Waring P. & M. Townsend 2006. Joop van Ardenne, Egbert Bakker, Matty Nachtvlinders. Tirion, Baarn. Berg, Ton de Boer, Arno Boesveld, Jacob Bosma, André Boven, Jaap Bouwman, Jeroen Organisaties Bredenbeek, Nelly van Brederode, Bert de Stichting Reptielen, Amfibieën, Vissen Bruin, Martijn Bunskoek, Nannike Buvelot, Onderzoek Nederland (RAVON) Rommert Cazemier, Bert Corté, Bert Dijkstra, Stichting European Invertebrate Survey Thomas van der Es, Rob Felix, Willem-Jan Nederland (EIS-Nederland) Fontijn, Richard Gerritsen, Erwin Goutbeek, De Vlinderstichting Marten Groen, Dick Groenendijk, Luc SOVON Vogelonderzoek Nederland Hoogenstein, Adrie Hottinga, Roelf Hovinga, De Zoogdiervereniging Henk Hupkens, Justin Jansen, Bob Jonge Nederlands Centrum voor Biodiversiteit Poerik, Marnix Jonker, Maarten Kaales, Guido Naturalis (NCB Naturalis) Keijl, Robert Ketelaar, Roy Kleukers, Emo Staatsbosbeheer Klunder, Eduard Koopman, Klaas Kreuijer, Rijkswaterstaat Mirte Kruit, Sylvia van Leeuwen, André van Loon, Machteld Maat, Henk Mellema, Gerben Websites Mensink, Roef Mulder, Jinze Noordijk, Tim Vogels in het Lauwersmeer van Nus, Piet Pepers, Hans Pohlmann, Michiel (www.lauwersmeer.com) Poolman, Jeroen Postema, Bart-Jan Prak, Vogels van Groningen Hans Roersma, Herman Siebe, Ben Smit, (www.vogelsvangroningen.nl) Dick Spijker, Lennaert Steen, Melchior van Walvisstrandingen (www.walvistrandingen.nl) Tweel, Klaas Vledder, Ruud Vlek, Mark de Waarneming.nl (www.waarneming.nl) Vries, Nico de Vries, Freek-Jan de Wal, Eric Telmee.nl (www.telmee.nl) Wanders, Jacob van der Weele, Mark Zekhuis. Stichting Vrienden van Rottumeroog en Rottumerplaat (http://asz00418.home. xs4all.nl/index.html) www.waddenzee.nl (zie beheerregeling Rottum) Digitaal Dorp Warffum (www.warffum.com) Nederlands Soortenregister (www.nederlandsesoorten.nl)

202 Mark Zekhuis Mark Zekhuis 203 Bijlage

Korte geschiedenis van eigendom en beheer van Rottum

14e eeuw – klooster schuilplaats voor piraten, ook wel Goeserianen Rottum duikt pas in 1354 in de geschiedenis genoemd, de watergeuzen. Borkum was de van het Groninger land op. Het was gedeeld hoofdankerplaats, zodat men de Eemsmond eigendom. Voor twee derde deel behoorde het kon beheersen. In 1573 werd echter de be- aan het Benedictijnerklooster in Rottum ten faamde Douwe Glins door een pro-Spaanse re- zuiden van Usquert en voor een derde aan het der van Warffum Sicco van Panser uitgeleverd Premonstratenserklooster, het Oldenklooster, en na vijf dagen op de Markt van Groningen bij Kloosterburen (De Marne). onthoofd. Van een oorkonde gedateerd op 25 maart In 1575 vestigde Barthold Entens van 1354 is een uitspraak bekend van de pastoors Menthende zich op het eiland met de bedoe- van Uithuizen en Uithuizermeeden in een ling er een kasteel te bouwen. De eigen- geschil. Het geschil is tussen de wereldlijke en domsrechten van de kloosters waren, toen de kerkelijke machthebbers over rechten over het opstand tegen de Spanjaarden in Groningen eiland, tussen het klooster Rottum en inwoners voortgang maakte, twijfelachtig geworden. Hij van Uithuizen. Zij spraken over het ‘ach’ of verdreef de ouders van Hendrik Meertens te ‘oog’, dat eiland betekent. Het eerste klooster Usquert, die op het eiland in hun eigen huis gaf de naam Rottumeroog aan het eiland. woonden. Toen Groningen in 1580 door ver- De uitspraak van de pastoors hield in dat de raad aan de Spaanse zijde was teruggebracht, Uithuizers op het eiland tegen betaling hun zou Entens de stad heroveren, maar sneuvelde vee mochten laten grazen en er voorts helm daarbij voor de wallen. mochten snijden. Het uitrukken daarvan werd In 1596 bracht Mauritz Groningen weer aan verboden. Staatse zijde. De kloostereigendommen werden door de secularisatie van het kloosterbezit, 15e eeuw – kooplieden de overgang van geestelijke bezittingen in we- In de 15e eeuw was het eiland een vestigings- reldlijke handen, eigendom van de Staten van plaats voor de handel. Volgens Ubbo Emmius Stad en Lande. Rottum werd aan particulieren in zijn Historia Rerum Frisicarum kwamen in verpacht. De Staten hielden ‘de gerechtigheid 1483 de Hamburgers op het eiland, roofden van strandgoed’ aan zich, evenals de ‘aktie van alle goederen van de Groninger kooplieden en de kapen, so die van Emden nu ter tijde op het staken de gebouwen in brand. eylandt staende hebben’.

16e eeuw – zeerovers 17e eeuw – pachters Rottum was een uitgelezen plaats voor zee- Tot 1608 waren er twee pachters van rovers met zijn warnet van geulen en slenken Rottumeroog en wel Conraedts Entens voor van wisselende diepte, waar men op ieder uur twee derde (het oude Rottumer bezit) en van het tij de weg moest kennen. Het lukte Johan Dercks voor een derde (het voormalige graaf Edzard van Noord-Friesland in 1524 eigendom van het Oldenklooster). Voor een daar een aantal zeerovers gevangen te nemen, periode van 24 jaar ging de pacht daarop over Cornelius van der Veher en zeven metgezellen, op jonkheer Johan Sickinghe en zijn vrouw die kort daarop te Emden onthoofd werden. Lucia Jongema van de Warffumborg, voor in In de eerste jaren van de Tachtigjarige Oorlog totaal 1600 Carolusgulden. In de overeen- 204 (omstreeks 1573) was het eiland een geliefde komst werd bepaald dat genoemde som in 1632 zou worden terugbetaald, zodat er in graaf van Clancarty uit het Koninkrijk Ierland, feite sprake was van een geldlening met het voor 3000 Carolusgulden. Hij zou het eiland eiland als onderpand. tot 1731 in eigendom houden. De overeen- Tussen 1632 en 1659 werden er vijf over- komst hield ten aanzien van de betaling van eenkomsten tot verpachting gesloten met de koopsom de bepaling in dat ‘koper belove een pachtsom variërend tussen 100 en 150 te betaelen over acht weken naedat de vorst Carolusgulden per jaar. sal opgehouden zijn’. Waarschijnlijk door geldgebrek besloten de Graaf Clancarty werd in 1668 in Blarney bij Staten der Provincie op 28 oktober 1659 Cork in het zuiden van Ierland geboren. Voor voormalig kloosterbezit, landerijen en heerlijke zijn komst naar Rottumeroog had hij al een rechten te verkopen. Ook de ‘gerechtigheid van avontuurlijk leven achter de rug. Stammend uit strandgoed’ was in de koop inbegrepen. De een oud adellijk geslacht, dat daadwerkelijk Staten hielden het recht er een kaap te hebben betrokken was bij de strijd tussen katholieken en te onderhouden. en protestanten, werd hij commandant bij de Koper van Rottumeroog werd een combinatie cavalerie van de katholieke Koning Jacobus II, van vier personen onder leiding van jonk- die in 1689 de nederlaag leed tegen Willem heer Schotto Tamminga, Heer van de borg te III. Clancarty werd in de Tower in Londen Bellingeweer, die zijn deelgenoten uitkocht. De gevangen gezet en zijn goederen in Ierland koopsom bedroeg 7.300 Carolusgulden. Bij zijn werden verbeurd verklaard. In 1694 ontsnapte overlijden in 1663 werden zijn zonen Johan en hij en ging hij naar Frankrijk, waar hij het bevel Onno Tamminga eigenaren. Bij een scheiding kreeg over een korps Ierse uitgewekenen. in 1669 verkreeg Onno het eiland geheel in Op ruim 15-jarige leeftijd was hij - terwijl hij zijn bezit. na het overlijden van zijn vader in 1676 een Al zes jaren later ging hij met zijn neef jonk- protestantse opvoeding had ontvangen - op 3 heer Roelof Sickinghe van de Warffumborg en december 1684 in de Westminster Abbey in diens echtgenote Amelia Clant van Nijenstein Londen getrouwd met de 11-jarige Elisabeth (Zandeweer) een overeenkomst bij erfwisse- Spencer, de dochter van Robert, graaf van ling aan, waardoor Rottumeroog in het bezit Sunderland. kwam van de Heer van Warffum. Hoewel Na het vredesverdrag van Rijswijk in 1697 Sickinghe zijn bezit in Warffum in 1683 hoopte Clancarty op een verzoening met wegens schulden moest verkopen, bleef het de Engelse regering en ging hij terug naar eiland zijn eigendom. Na het overlijden van Londen, naar de familie Sunderland, waar zijn echtgenote verkochten haar erfgenamen zijn vrouw woonde. Echter, op de overgang op 4 maart 1695 Rottumeroog met opstal- van 1697 naar 1698 werd hij gearresteerd len en alles wat daarbij hoorde aan Louis Trip en opnieuw in de Tower opgesloten. Na een (1654-1698), toenmalige eigenaar van de petitie aan de Koning (Willem III) verkreeg Warffumborg, en Michiel van Bolhuis (overle- Clancarty gratie onder de voorwaarde dat hij den 1704) te Warffum voor de som van 1500 Engeland binnen tien dagen zou verlaten (mei Carolusgulden. In ruim dertig jaar was de 1698). Daaraan voldeed hij en hij vestigde waarde met 5750 Carolusgulden gedaald. zich op een buitenplaats bij Oudwoude ten westen van Kollum, dat hij in 1722 nog in 18e eeuw – Graaf Clancarty eigendom had en in de volksmond de naam Nadat de weduwe Trip (Catharina Trip) de Mallegraafsburg bleef behouden. Door tus- borg en bijbehoren had verkocht aan de senkomst van de familie Modderman te Ommelanden, droeg Abel Eppo van Bolhuis als Groningen zou hem door de Engelse rege- opvolger in rechten van zijn vader en namens ring een jaarlijks inkomen van 18-20.000 eerstgenoemde Rottumeroog op 23 december Carolusgulden zijn toegekend. Clancarty ver- 1706 over aan Donough Maccarthy, de vierde bleef niet lang in Oudwoude, want in 1702 of 205 1703 ruilde hij een huis in Ottensen bij Altona In 1798, onder de Bataafse Republiek, werd tegen een woning bij Wittenberg aan de Elbe. het eiland nationaal eigendom. Als gevolg van Aldaar overleed zijn echtgenote in 1704. Zoals artikel 200 van de Staatsregeling van 1798 gezegd kreeg Clancarty in 1706 Rottumeroog waren alle provinciale bezittingen nationaal in zijn bezit. Tot zijn rechten behoorde het verklaard, eigendom van het gehele Bataafse strandrecht; alles wat op het eiland strandde Volk, maar het Departementaal Bestuur van en werd geborgen werd zijn eigendom. Maar de Eems behield het toezicht. een op een zandplaat vastzittend schip van de lading beroven, zoals een Hollandse schipper 19e eeuw – Staat der Nederlanden in 1707 overkwam, was strijdig met elk recht. Na de Franse tijd kwam het beheer aan de Hij werd in zijn doen en laten op Rottumeroog provincie Groningen. Vanaf 1828 betaalde het gevolgd, gelet op de opdrachten die luitenant- Rijk als eigenaar twee derde van de kosten. In majoor Casper Coercamp in 1715 van de 1876 viel ook het beheer en onderhoud toe Gedeputeerde Staten van Groningen ontving aan de eigenaar, de Staat der Nederlanden. om Clancarty te arresteren, zijn woning en het Na de restauratie in 1815 werd het beheer eiland te doorzoeken en zijn schepen in beslag over Rottumeroog en de bekostiging daarvan te nemen. Het leverde evenwel niets op. bij Koninklijk Besluit van 17 december 1819 Het onderhoud van het eiland werd door overgedragen aan de provincie Groningen. Clancarty verwaarloosd. De kerstvloed van Vanaf 1819 werd wegens loon voor de voogd 1717 teisterde het eiland zwaar en het huis 400 gulden per jaar uitgetrokken en voor het van de graaf leed grote schade. Hij nam met onderhoud van de woning en beplantingen personeel en een drietal vrouwen de wijk naar een wisselend bedrag. de boerderij Groot Zeewijk onder Warffum. Een van de vrouwen schonk daar het leven 20ste en 21ste eeuw – voogden en aan een zoon, die niet lang leefde en in de Rijkswaterstaat-Staatsbosbeheer kerk van Warffum tegen betaling van 100 1914-1918: het gehele Nederlandse detache- Carolusgulden werd begraven. ment telde dertig man, waarvan tien man voor In 1730 dreigde het eiland verloren te gaan de wachtdienst. door afslag. In 1731 werd Pieter Pivé, koopman te Dokkum, eigenaar van Rottumeroog. 1939-1945: in 1939 werd Rottum voorzien Clancarty vertrok naar Praalshof bij Altona, met een detachement marine kustwacht. waar hij op 19 september 1734 overleed. De sterkte was zestien man met wat infan- Pivé werd geconfronteerd met de inhoud van terie. een aan Gedeputeerde Staten uitgebracht De Duitse bezetting van het eiland vond rapport over de slechte staat van onderhoud plaats op 10 mei. Toxopeus moest de sleu- van het eiland. Aan de westzijde was een tels afgeven, waarna alle Nederlanders groot gedeelte weggespoeld, hetgeen als werden afgevoerd naar Wilhelmshaven. een groot gevaar voor de dijken op het vaste- Na zijn terugkeer uit Wilhelmshaven moest land werd aangemerkt. Pivé had toegezegd Toxopeus toch weer naar het eiland toe, het onderhoud ter hand te nemen. Maar omdat zijn deskundigheid niet gemist kon in 1738 overleed hij en de provincie kocht, worden. De Duitse bezetting liep wel eens waarschijnlijk het zekere voor het onzekere op tot 250 man. In 1943 ging Toxopeus te- nemend, Rottumeroog van de weduwe en haar rug naar de vaste wal. Reden daarvoor was mede-eigenaren te Dokkum (burgemeester T. dat de ‘Inselvogt’ er meer van zou weten Heeringa, fiscaal Ph. Suiderbaan en de griet- hoe het kwam dat al die Duitse schepen, man van Oostdongeradeel F.G. van Burmania), wanneer zij Borkum gepasseerd waren, voor 4600 Carolusgulden en 4 zilveren duca- door Engelse vliegtuigen onderhanden 206 tons. genomen werden. Later bleek een verzets- groep uit Delfzijl hier de hand in te hebben 1998: vanwege de enorme afslag aan de gehad. Op 17 mei werd Rottum bevrijd noordzijde van Rottumeroog wordt de door de Binnenlandse Strijdkrachten. laatste voogdwoning met bijbehorende 1957: er wordt een nieuwe voogdwoning ge- garages aan het eind van dit jaar gesloopt bouwd, circa 800 meter oostelijk van het om te voorkomen dat deze in de Noordzee oude huis. zouden verdwijnen. 1958: de werkzaamheden tot behoud en uit- 1999: als tijdelijk onderkomen plaatst breiding van de duinen op Rottum worden Rijkswaterstaat vijf wooneenheden en drie overgedragen van de voogd naar het per- zeecontainers (opslag van materialen en soneel van de Dienst der Landaanwinning aggregaat). te Baflo. 2000: het vogelwachtershuis Staatsbosbeheer 1960: het oude huis raakt ondermijnd en ver- (het voormalige huis van Huizing) wordt dwijnt in zee. gesloopt om eenzelfde reden als de sloop 1965: de voogd van Rottum, Jan Toxopeus, van de voormalige voogdwoning. gaat met pensioen. Een nieuwe voogd 2001: Staatsbosbeheer plaatst een uitkijktoren oude stijl wordt niet benoemd. Aan Berend voor de vogelwacht. Huizing van Rijkswaterstaat wordt de titel 2002: het natuurvriendelijk en extensieve voogd verleend. onderhoud aan Rottumeroog wordt stop- 1977: Staatsbosbeheer wordt verantwoordelijk gezet. voor het natuurbeheer. 2003: de restanten van de voorlaatste 1981: Rottumeroog en Rottumerplaat e.o. voogdwoning zijn weer zichtbaar op het worden onder de Natuurbeschermingswet noordweststrand. geplaatst. Het Vuurtorenduin groeit vast aan 1991: de minister van Verkeer en Waterstaat Rottumeroog. Rijkswaterstaat zet geen besluit het onderhoud in het kader van prikken meer. De taak wordt overgenomen het kustbeheer op Rottumeroog en door Staatsbosbeheer. Rottumerplaat grotendeels stop te zetten. 2004: een klein zoeklicht van de voormalige Hendrik Toxopeus, zoon van de laatste Duitse bezetter is zichtbaar op het noord- voogd van Rottumeroog, Jan Toxopeus, weststrand. houdt in 1991 Rottumeroog bezet. 2005: de wooneenheden van Rijkwaterstaat Toxopeus besluit over te gaan tot de be- worden in het najaar afgevoerd. zetting uit onvrede met het voorstel van Staatsbosbeheer plaatst vier nieuwe woon- Rijkswaterstaat en de directie Natuur, Bos, eenheden en een opslagcontainer. Landschap en Fauna van het Ministerie van 2006: Staatsbosbeheer plaatst een tractor- Landbouw, Natuurbeheer en Visserij om de schuur. De four-wheel-drive-auto van eilanden niet langer te onderhouden, maar Rijkswaterstaat wordt afgevoerd. over te laten aan de natuur. Helaas zonder 2006: op 1 november noordwesterstorm, wind- positief eindresultaat. kracht 10, waterstand + 4.00 NAP. Zo’n 20 1992: het adviesorgaan Beheers- meter duin spoelt aan de noordkant weg. Adviescommissie Kustverdediging Het water staat 1,5 meter onder de woon- Rottumeroog (BAKR) wordt opgericht. eenheden. De BAKR bestaat uit de volgende instan- 2007: het Duitse zoeklicht uit de Tweede ties: Rijkswaterstaat, Staatsbosbeheer, Wereldoorlog verdwijnt weer onder het Ministerie van LNV-DRZ Noord, de gemeen- zand. Rottumeroog groeit aan de zuiden te Eemsmond, de provincie Groningen, noordwestkant. de Waddenvereniging, de Vereniging van Oevereigenaren en de Stichting Vrienden van Rottumeroog en Rottumerplaat. 207 208 Blinde bij Mark Zekhuis