Last Ned Som
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
1 Arnt Øyvind Siem Gjerdsetbygda 6320 Isfjorden SEMESTEROPPGÅVE I NORSK (NORDISK) FORDJUPINGSSTUDIUM PÅ NETT VED HØGSKULEN I VOLDA NRK Nynorsk mediesenter Bakgrunn og erfaringar INNLEIING, METODE OG PROBLEMSTILLING: For ei tid tilbake kom eg over eit kortfatta informasjonshefte frå NRK Nynorsk mediesenter (NRK-NM) i Førde. Dette gjorde meg nysgjerrig. Visjonen til senteret er STOLT NYNORSK, og ei viktig målsetting er at senteret ”skal medverke til at nynorskfolk vert stolte og glade i språket sitt”. Visjonen om stolt nynorsk blir underbygd slik i informasjonsheftet til NRK-NM: Gode nynorskbrukarar i radio, fjernsyn og på Internett gjer oss stolte av språket vårt og røtene våre. Vi skal ale opp fleire gode nynorskbrukande føredøme i etermedia. Det finst ikkje meir eigna kanalar for spreiing av nynorsk identitet og språkleg godtaking enn radio og fjernsyn. NRK Nynorsk mediesenter skal òg medverke til at nynorskbrukarar flest blir trygge nok til å bruke språket sitt. På den måten vil vi auke det språklege og kulturelle mangfaldet i medie- og samfunnsdebatten. 2 I informasjonsheftet står også dette: Dyktig, frodig, framfus. Dette er verdiane NRK Nynorsk mediesenter byggjer på. Dei skal prege både dei som arbeider her, og dei som får opplæringa si ved senteret. Nynorsk er meir enn eit språk; det er ein identitet, ein kultur og ei historie. Ein trygg språkleg og kulturell ståstad er viktig for å vere open for nye impulsar og for å ta sjølvstendige val. Dette gjorde meg endå meir nysgjerrig. Og på nettsida til NRK Nynorsk mediesenter kunne eg lese at sidan dåverande kulturminister Valgerd Svarstad Haugland opna senteret 2. september 2004, har nærare 100 praktikantar gjennomført det som dagleg leiar ved NRK-NM, Magni Øvrebotten, kallar ein seks månader lang hestekur i nynorsk og journalistikk. Svein Ove Hansli var ein av fem praktikantar i det aller første kullet ved NRK Nynorsk mediesenter hausten 2004. – Eg drog frå Førde som ein stolt og rakrygga nynorskbrukar, er Hansli sitert med i det omtalte informasjonsheftet frå NRK-NM, og han formidla det same synet i intervjuet eg gjorde med han i samband med semesteroppgåva. Hansli er i dag fast tilsett vaktsjef ved redaksjonen i NRK Dagsrevyen. Som nemnt, dette emnet ville eg gjerne vite meir om: Kva var motivet og bakgrunnen for etableringa av NRK Nynorsk mediesenter? Kvifor kom dette initiativet i gang, og kven stod bak arbeidet i startfasen? Kor mykje var etableringa av senteret språkleg motivert for å styrke nynorsken, og kor mykje var journalistisk eller mediepolitisk motivert? Ein annan viktig del i arbeidet med denne oppgåva har vore erfaringane ulike NRK-redaksjonar har med NRK-NM og praktikantane derifrå, og ikkje minst kvar det har vorte av praktikantane etter endt praksisperiode. Har senteret lukkast i målsettinga si om å bidra til å «utdanne» dyktige nynorskjournalistar og spreie dei ut i NRK og andre redaksjonar rundt om i landet? 3 Eg har i stor grad nytta meg av intervju som metode i arbeidet med denne semesteroppgåva. I tillegg har eg brukt fagbøker og artiklar frå pensum som grunnlag og bakgrunnsstoff, og artiklar, utgreiingar og rapportar som er utarbeidd og nytta i forarbeidet med etableringa av NRK Nynorsk mediesenter. Eg har også brukt informasjonsbrosjyrar, statusrapportar og nettartiklar som omhandlar NRK-NM, dette også i innhentinga av opplysningar om praktikantane. I informasjonen om kvar dei 100 praktikantane frå NRK Nynorsk mediesenter kjem ifrå geografisk (fylkesvis) og kvar dei arbeider i dag, har eg først og fremst fått god hjelp frå leiinga ved NRK-NM, i tillegg til at eg sjølv har intervjua ein del av praktikantane i arbeidet med oppgåva. BAKGRUNN OG HISTORIKK Det er mange personar som har vore både sentrale og avgjerande i arbeidet som til slutt førte fram til etableringa av NRK Nynorsk mediesenter i 2004. Men den personen som peikar seg mest ut, er nok Magni Øvrebotten. Øvrebotten starta sin journalistiske karriere i 1971, som 17 år gammal sommarvikar i nynorskavisa Gula Tidend. Ho arbeidde seinare som journalist både i Bergens Arbeiderblad, Firda, Nationen og Dølaposten, og ho tok journalistutdanninga si ved Norsk Journalisthøgskole frå 1976 til 1978. I 1980 byrja ho i NRK Sogn og Fjordane, der ho fem år seinare vart redaksjonssjef. I 1990 vart ho tilsett som distriktssjef i Sogn og Fjordane, og ho var leiar ved distriktskontoret heilt fram til ho tok til som leiar ved NRK Nynorsk mediesenter 14 år seinare, hausten 2004. I festskriftet Med hjartet på rette staden i samband med 50-årsjubileet til Kringkastingsringen i 2005, skriv Magni Øvrebotten: NRK Sogn og Fjordane eksporterte vel 50 nynorskbrukande journalistar frå 1990 til 2000, som drog vidare til andre riks- og lokalredaksjonar i NRK, TV2 og fleire aviser. Distriktskontoret satsa medvite på nyhende og folk som snakka lokale dialektar og nynorsk. Det vart eit kvalitetsstempel å ha vore ved kontoret i Førde, og det var rift om gode nyhendejournalistar som brukte nynorsk. (Kringom 3/2005: 124) 4 Å rekruttere dyktige nynorskjournalistar har vore ei utfordring heilt sidan oppstarten av Norsk rikskringkasting i 1933. I dei fleste redaksjonar har det ikkje vore sett på som ein god karriereveg å bruke nynorsk. Også i NRK vart det gjerne trekt fram at det ikkje var lett å få tak i nynorskbrukarar. Mange meinte at tilfanget av dyktige folk var for lite. Likevel hadde nynorskbruken i NRK auka jamt og trutt heilt sidan oppstarten i 1933 og utover mot starten av 60-talet. Rett før krigen hadde nynorsken mindre enn 10 prosent av sendetida i NRK. I midten av 50- åra byrja prosenten å nærme seg 14-15, og i siste delen av 50-åra auka han vidare til 16-17, skriv Ola Normann Nedrelid i Noregs Mållag si jubileumsbok i samband med laget sitt 75-årsjubileum (Målreising i 75 år. Oslo 1981: 458). Saman med dyktige programmedarbeidarar var dei to nynorskbrukande kringkastingssjefane Olav Midttun og Kaare Fostervoll sentrale personar i arbeidet med å styrke nynorskbruken i NRK i mest heile perioden frå 1933 til 1962, med unnatak av krigsåra frå 1940 til 1945. Pendelen byrjar å snu Trass i ein del usemje om kvaliteten på språkstatistikken i NRK og kor påliteleg han var, vart det likevel meir og meir tydeleg at nynorskbruken i Norsk rikskringkasting gjekk ganske kraftig tilbake utover på 60-talet. I 1960, same året som fjernsynet vart innført i Noreg, bad kyrkje- og undervisingsnemnda på Stortinget om at NRK måtte ta tak i situasjonen for å få ei jamnare fordeling mellom dei to målformene i sendingane sine. I første halvdelen av 60-talet kom Kringkastingsringen, som vart oppretta i 1955 for å ”hjelpe nynorsken til å få sitt rettkomne rom i Norsk rikskringskasting”, og Noregs Mållag med fleire målkrav overfor NRK. Dette hang mellom anna saman med at bruken av nynorsk i kringkastinga hadde byrja å gå kraftig tilbake etter at bokmålsmannen Hans Jacob Ustvedt tok over som kringkastingssjef i 1962. 5 I ein artikkel i ei særutgåve av Norsk Tidend i 1963, kravde Magne Rommetveit i Kringkastingsringen at NRK måtte tenkje nytt og leggje om måten institusjonen rekrutterte medarbeidarar på. Rommetveit var ei sentral drivkraft i skipinga av Kringkastingsringen i 1955, og var sekretær i organisasjonen fram til 1969. Den 1. januar 1972 vart han tilsett som NRK sin første konsulent for nynorske programspørsmål, dette omfatta også rekrutteringa av nynorskbrukande programfolk. Etter at nynorskbruken i NRK byrja å gå kraftig nedover i første halvdelen av 60-talet, påpeikte Kringkastingsringen og Rommetveit at hovudgrunnen til at NRK brukte lite nynorsk, var kort og godt at det var for få tilsette som var nynorskbrukarar, og Rommetveit lanserte ein idé som har mange likskapar med mediesenteret som vart starta opp i Førde litt over 40 år seinare: For å bøte på dette kan NRK til dømes oppretta eit aspirantkurs, der folk kan få prøva seg. For nynorskfolk er det vanskelegare å få foten innanfor i NRK, skreiv Rommetveit i artikkelen i Norsk Tidend, der han også hevda at Kringkastingsringen hadde tipsa NRK om flinke nynorskbrukarar, men at desse ikkje hadde vorte kalla inn (Kringom 3/2005: 34). Det var altså ikkje berre mangel på flinke nynorskfolk som var problemet, men minst like mykje viljen til å bruke dei, hevda Kringkastingsringen. Register over flinke nynorskfolk Frå 1965 førte Kringkastingsringen eit register over unge, flinke nynorskfolk som kunne tenkje seg å arbeide i NRK, og opplysningar om ledige stillingar og vikariat vart formidla ut i dette nettverket. Dette hadde ein viss positiv effekt, men framleis var det langt igjen for at nynorskbruken i NRK var i samsvar med den faktiske måltilstanden her i landet, meinte Kringkastingsringen og stilte seg bak kravet om klårare retningsliner for målbruk og rekruttering av nynorskfolk til NRK. 6 I 1969 vedtok årsmøta både i Noregs Mållag og Kringkastingsringen fråsegner som vart oversendt til kringkastingssjef Ustvedt der det vart vist til at nynorskprosenten i radioen hadde gått ned frå 16,5 prosent i 1962 til 10 prosent i 1969! Noregs Mållag meinte at nedgangen hang tett saman med måten NRK rekrutterte medarbeidarane sine på, og haldningane bak dette arbeidet. Mållaget utfordra NRK til å ta tak i dette mishøvet. ”Den viktigaste hendinga i målrørsla den siste mannsalderen” I mai 1970 vedtok Stortinget det som filmregissøren, nynorskforkjemparen og samfunnsdebattanten Olav Dalgard meinte var kanskje den aller viktigaste hendinga i målrørsla den siste mannsalderen. I tilrådinga frå kyrkje- og undervisningsnemnda hadde Kringkastingsringen og målrørsla fått gjennomslag for at NRK måtte få ei språkfordeling i samsvar med den faktiske språksituasjonen i Noreg, altså ei meir rettferdig deling mellom nynorsk og bokmål i tekst og sendetid i NRK. Fleirtalet i kyrkje- og undervisningsnemnda meinte at språkstatistikkane talte for seg, og dei slo fast at nynorsken hadde for liten del av den samla sendetida i rikskringskastinga. Nemnda ville i tilrådinga ha tiltak som skulle ”styrke nynorskens stilling både i radio og fjernsyn slik at nynorsk kan få en sendetid som svarer til den stilling denne språkform har i samfunnet” (Målreising i 75 år, Oslo 1981: 460).