Autori Shqiptar Është Jetim!
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
E DIEL 10 shtator 2017 e-mail: [email protected] DR. ARIAN LEKA egjithëse sugjero het mirëkuptim në përdorimin e Mngushtë të ter- mave “letërsi të vogla” / “letër- si e margjinave” / “gjuhë të mëdha” / “gjuhë minore” apo “kulturë / gjuhë e shkrimtar periferish”1, sa herë që përkufizojmë nocionin letërsi e gjuhëve të vogla jemi thua- jse në një mendjeje se në kuadrin e “kulturës globale” krijimtaria letrare e këtyre gjuhëve e humbet autonom- inë, duke u bërë e varur nga përkthimet, përkthyesit dhe nga shtëpitë botuese. Pjesë e kësaj vartësie është edhe letër- sia shqiptare. Përmes këtyre termave studiuesi Theo D’haen rik- then në kritikën letrare kon- ceptin e një “perspektive botërore” në të vështruarit e letërsisë. Përveç këtyre, kërko- het marrëveshje edhe në për- dorimin e përkufizimeve “kul- turë / gjuhë e shkrimtar per- iferish” apo “kultura të vog- la”2 dhe “letërsi e margji- Autori shqiptar është jetim! nave”3 Në punimin e saj Not Small. Minor4 studiuesja Jana Buk- sore ndaj letërsive më të vogla. dhe iniciativave të përbashkëta demike, sistemi i vlerësimit, i nx- rohet vetëm shkrimi dhe botimi ova mbështet mendimin se të Thënë me fjalët e studiueses, kjo mes institucioneve publike të itjes së leximeve publike, i krijimtarisë letrare, por jo edhe përkthyerit e librave prej parasheh futjen në fokusin e kulturës, autorëve, përkthyesve qarkullimi i energjisë së krijuar mbartja e saj përtej kufijve kul- “letërsive të vogla” drejt gju- shikimit të small literatures drejt letrarë. në medie dhe në jetën universi- turorë e gjuhësorë. Elementet e hëve kryesore është një akt që major languages. Mekanizmi i parë që nënvijë- tare, si pjesë e lëvizjeve brenda tjerë, që i zgjerojnë vlerën e për- shkon kundër ligjit të gravi- Ngaqë vijmë nga sfonde his- zohet është vëmendja institucio- sistemit, janë reagimi i pritshëm. dorimit këtij produkti kulturor, tetit. Por duke e vështruar torike, sociale dhe kulturore të nale, shoqëruar me nisma dhe ve- Edhe pse deri më sot, me për- si promovimi, nxitja e kulturës përkthimin e këtyre letërsive ngjashme, konstatimet e më- prime “protranslatore”. Pas kë- jashtimet e disa nismave të së leximit dhe shkrimtaría e përk- si domosdoshmëri, ajo propo- poshtme mund t’i shërbejnë tyre hapave, angazhimi i sferës viteve të fundit, nuk ka funksion- thimi letrar si profesione të lira zon dy mekanizme për letërsisë shqipe dhe autorëve sh- publike dhe private të kulturës uar kështu, utopia bëhet e (freelance), mbështeten pak, qoftë zgjimin e interesit të zonave qiptarë për të filluar daljen nga së shkruar, përfshirja e kritikës nevojshme, sidomos për vende si edhe në krahasim me rajonin. të mëdha kulturore e gjuhë- izolimi letrar përmes projekteve letrare, shprehja e botës aka- Shqipëria, ku me letërsi përfyty- Vijon në faqen 14 Në këtë numër: Andreas Gottsmann, Arian Leka, Gjergj Frashëri, Miroslav Çurçiç etj… Redaktor: Ben Andoni; Grafika Artan Buca 301 14 -PUBLICISTIKA E diel 10 Shtator 2017 Me gjithë vëmendjen e shtuar dhe nismat më të fundme të Ministrisë së Kulturës, tek të cilat janë vërejtur fryte, por që shpresohet dhe pritet rezultat më shumë se thjesht prani apo pjesëmarrje (si në rastet e Panaireve Ndërkombëtarë të Librit) kur vjen fjala për projekte afatgjata dhe të bashkërenduara me faktorë të tjerë dhe sidomos kur nënvizohen qëllime, duhet thënë se edhe pas autorit shqiptar nuk qëndron ende askush. ARGUMENTA Braktisja e Periferisë Letrare NGA DR. ARIAN LEKA Por vetë prania e dy tipareve: ai i ishme madje edhe në libraritë e Kos- “monopolit të emrave” (janë thua- ovës dhe të Maqedonisë, ku ndërm- ëtyre projekteve u drejtohen jse po ata emra që përkthehen) dhe jetësimi i përkthyesve nuk lipset. konstatimet dhe pyetjet e tipari i “hapësirës së gjuhëve” në të Në vend të transferimit të një KBukova-s, kur shtron py- cilat është përkthyer letërsia shqipe kulture shkrimore, sot përjetojmë etjen se kush qëndron prapa au- (që, me ndryshime fare të pakta një transferim a një trafik emrash torëve të letërsive të vogla. “Prapa mbetet pa zgjerim po ajo) dëshmon të pakët të cilët, natyrshëm mëtojnë autorëve hungarezë qëndron shteti se letërsia në gjuhën shqipe vazh- braktisjen e periferisë letrare. Po cili hungarez. Prapa autorëve kroatë, don të përhapet ngadalë. Edhe prir- do të ishte sistemi dhe standardi i siç e dimë, qëndron shteti kroat. Pas ja për zgjerim të hapësirës drejt çek- këshilluar? Cilat do të bëheshin in- suksesit të një të autori aq të vësh- ishtes, polonishtes apo gjuhëve që stitucionet e referencës dhe cili do tirë dhe çoroditës si Cãrtãrescu, qën- u shfaqën pas shthurjes së ish- të duhej të ishte roli i tyre drejt per- dron dhe shihet shteti rumun”5. Po Jugosllavisë, shoqërohet me skepti- spektivës më të mirë të letrave sh- pas autorëve të letërsive të tjera, që cizëm, si çdo rast i veçuar. qipe? shkruhen në gjuhë të vogla kush Shenja inkurajuese të thyerjes së Vërejtjet të artikuluara më herët qëndron? “Askush!” “monopolit të emrave” dhe zgjerim- mbi mungesën e përkthyesve, të një Pas tyre nuk shihet askush si it të “hierarkisë së gjuhëve” kanë shtëpie përkthyesi, të interesimit përfaqësim institucional. Gjithçka mbërritur nga rrjeti europian nga ana e botuesve dhe lexuesit të vëzhgohet si një nismë personale, Arian Leka Traduki, një network ky që ka huaj etj e kanë qëmtuar imët pro- pa qëllim të mëtejshëm. Elemente që do të dëshmonin mbështetur përkthimin dhe botimin cesin nga brenda. Këtyre i shtohet Me gjithë vëmendjen e shtuar praninë e një sistemi do të ishin Monopoli i emrave letërsinë shqipe në gjermanisht dhe edhe mungesa e Agjencisë së Librit, dhe nismat më të fundme të Minis- bashkërendimi i projekteve dhe Por vetë prania e dy tipareve: ai në gjuhët e Europës Juglindore. si një koordinator që do të kishte si trisë së Kulturës, tek të cilat janë marrëdhënia mes produktit kultur- i “monopolit të emrave” (janë Si shthurje e monopolit vërehet detyrë parësore promovimin dhe mbështetjen e librit dhe të autorëve vërejtur fryte, por që shpresohet dhe or. Por kjo marrëdhënie nuk vëre- thuajse po ata emra që përkthe- edhe fakti se ndër 11 autorë të gju- hës shqipe të përkthyer në pesë vite shqiptarë në gjuhë të huaj, që ndë- pritet rezultat më shumë se thjesht het mes veprimtarisë së institucion- hen) dhe tipari i “hapësirës së prani apo pjesëmarrje (si në rastet e eve shtetërore, që emetojnë politika nga ky rrjet, 7 i përkasin letërsisë rhyn si një rregullator, që ndjek gjuhëve” në të cilat është së re në gjuhën shqipe (Lindita Ara- letërsinë nga krijimtaria drejt pro- Panaireve Ndërkombëtarë të Librit) kulturore dhe fonde nxitëse dhe fak- përkthyer letërsia shqipe (që, me kur vjen fjala për projekte afatgja- torëve të tjerë aktivë, si për shebull pi, Luljeta Lleshanaku, Beqë Cufaj, movimit pas botimit dhe që bëhet ndryshime fare të pakta mbetet Mimoza Ahmeti, Arian Leka, Veton hallkë që shkrimtarët e këtyre ta dhe të bashkërenduara me fak- shoqatat e autorëve e të përkthyesve pa zgjerim po ajo) dëshmon se letrarë, joekzistente apo jofunksio- Surroi etj). Pasurim vërehet edhe në “letërsive të vogla” të mos e përje- torë të tjerë dhe sidomos kur nënvi- letërsia në gjuhën shqipe zohen qëllime, duhet thënë se edhe nale. emrat e rinj që i shtohen listës ekz- tojnë si fatalitet, fatin e që qenit au- vazhdon të përhapet ngadalë. pas autorit shqiptar nuk qëndron Bashkëpunimin nuk vërehet as istuese e të mirënjohur të përk- tor i një gjuhë jo shumë të përhapur, ende askush. mes revistave letrare dhe mes atyre Edhe prirja për zgjerim të thyesve nga shqipja drejt gjerman- siç është gjuha shqipe. Iniciativat që ekzistojnë, përfshi që ndajnë çmime për letërsinë, as hapësirës drejt çekishtes, ishtes apo gjuhëve të rajonit (Lore- Në të vërtetë, që prej pesë vitesh këtu edhe ato me mbështetjen e Ko- mes shtëpive botuese vendase dhe polonishtes apo gjuhëve që u ta Schillock, Andrea Grill, Ilir Fer- Shtëpia e Shkrimtarit dhe e Përk- misionit Europian, e kanë pasuru- shtëpive botuese prestigjoze në Eu- shfaqën pas shthurjes së ish- ra, Lindita Arapi). thyesit letrar “Tirana in Between” ar mjedisin letrar, kanë zgjeruar ropë e më gjerë, nuk dallohet bash- Jugosllavisë, shoqërohet me Nga sa u përmend, mund të kri- ekziston, duke përmbushur një mundësitë, por nuk kanë mundur kërendim as mes portaleve, që kanë skepticizëm, si çdo rast i veçuar. johet përshtypja se kemi të bëjmë kusht, gjithsesi jo të mjaftueshëm. ende të krijojnë një sistem. Faza e në vëmendje tekstin letrar dhe as me fillimin e një ere të re të letrave Ekzistojnë edhe përvoja të tilla si parë e këtyre iniciativave do të ish- mes festivaleve, që pasurojnë rënie, është rrjedhë e lirë, jashtë pre- shqipe drejt gjuhët e tjera, por nuk “rasti Haemus”, në Rumani, që përk- te identifikimi dhe informimi e au- skenën dhe klimën kulturore, nuk tendimeve për të patur një sistem është krejt kështu. Por, me gjithë then dhe boton letërsinë e traditës diencave të huaja që interesohen ka përkim projektesh as mes sho-Përfunksional. nji puthje të vetmepërpjekjet, kjo letërsi vijon të mbe- dhe atë bashkëkohore shqiptare në rreth emrave dhe panoramës së qatave të botuesve me libraritë që Veç nismave institucionale dhe tet e izoluar brenda “toposit kultur- rumanisht. Madje edhe përkthyes letërsisë shqiptare, rreth letërsisë kanë kënde leximi, mes agjentëve ekzistencës së një sistemi të or” shqiptar. Mes letërsive të rajonit, nga shqipja në gjuhë të huaja ekzis- bashkëkohore kryesisht, por edhe letrare dhe shpërndarjes e shitjeve brendshëm, si mekanizëm i dytë për ajo është më pak e përkthyera në tojnë, por ata janë të papërfshirë në të brezave të ndryshëm letrarë e të online të librit elektronik mes aty- daljen e një letërsie të vogël nga izoli- gjuhët e mëdha dhe më pak e për- projekte të besueshme dhe afatgja- kulturës së shkruar shqiptare në re që organizojnë promovime të mi, shihet gjithashtu edhe prania e faqësuara në zërat encikloperdikë ta, ata nuk janë ende pjesë e pasur- përgjithësi.