Hydra Des Zorns Hidra E Mllefit

Home , Ali Podrimja, Elvira Dones, Lasgush Poradeci, Lindita Arapi, Mimoza Ahmeti

Shaip Beqiri Hydra des Zorns Hidra e mlleﬁt

Gedichte Albanisch und Deutsch

Übersetzt von Hans-Joachim Lanksch

Limmat Verlag Zürich Die Herausgabe dieses Werks wurde gefördert durch TRADUKI, ein lite- rarisches Netzwerk, dem das Bundesministerium für europäische und internationale Angelegenheiten der Republik Österreich, das Auswärtige Amt der Bundesrepublik Deutschland, die Schweizer Kulturstiftung Pro Helvetia, KulturKontakt Austria, das Goethe-Institut, die Slowenische Ne cherchez plus mon cœur; les bêtes l’ont mangé. Buchagentur JAK, das Ministerium für Kultur der Republik Kroatien, das Ressort Kultur der Regierung des Fürstentums Liechtenstein, die Such nicht mein Herz – das längst die Tiere frassen. Kulturstiftung Liechtenstein, das Ministerium für Kultur der Republik Charles Baudelaire, Les Fleurs du Mal, 1857 Albanien und die S. Fischer Stiftung angehören.

Bukuri! tmerisht e dashur, llaftari! tmerisht e bukur. Schönheit! schrecklich geliebt, Entsetzen! schrecklich schön. Lasgush Poradeci, Ylli i Zemrës, 1937

Im Internet › Informationen zu Autorinnen und Autoren › Hinweise auf Veranstaltungen › Links zu Rezensionen, Podcasts und Fernsehbeiträgen › Schreiben Sie uns Ihre Meinung zu einem Buch › Abonnieren Sie unsere Newsletter zu Veranstaltungen und Neuerscheinungen www.limmatverlag.ch

Das wandelbare Verlagsjahreslogo des Limmat Verlags auf Seite 1 stammt aus einer Originalserie mit Frisuren aus den letzten fünf Jahrhunderten von Anna Sommer. www.annasommer.ch Die deutsche Übersetzung der Zeile aus Baudelaires «Les Fleurs du Mal» stammt von Stefan George Umschlagillustration von Daut Berisha Typographie und Umschlaggestaltung von Trix Krebs

Ky libër nuk është imi Dieses Buch ist nicht meines As i dhembjeve të huaja Auch nicht das des fremden Schmerzes

Do ta shkruaj bukur shpejt Schreiben werd ich es ziemlich schnell Me pikë dyshimi të brejtur Mit zernagten Zweifelzeichen Pa pikëpyetje pa pikëçuditje Ohne Fragezeichen ohne Ausrufezeichen

Heshtjen mes rrokjesh Das Schweigen zwischen Silben Era kot e shpur tutje prapa resh Trägt der Wind umsonst hinter die Wolken Në të do të fus tërë trupin Den ganzen Körper werde ich hineinlegen Se shpirtin asnjë libër s’e nxë Denn die Seele passt in kein Buch Asnjë maskë asnjë urnë asnjë fjalë In keine Maske keine Urne kein Wort

Thellë do të shkruaj veten Tief schreibe ich mich dann selbst Udhën nëpër pyll nëpër natë Den Weg durch Wald durch Nacht Kthimin para nisjes në qytet Das Umkehren vor dem Aufbruch in die Stadt Dhe dritën që gjithnjë më ndjek Und das Licht das mir stets folgt

Do ta mbaroj një vjeshtë të vonë Zu Ende bringen werd ich es im Spätherbst Kur të këputen gjethët e mbramë Wenn die letzten Blätter abfallen Nga dega e thyer e mlleﬁt tim Vom geknickten Zweig meines Zorns

Atëherë ju do të ﬂeni gërhitni Dann werdet ihr schlafen schnarchen E unë do të shërohem nga pagjumësia Und ich werde geheilt von Schlaﬂosigkeit

Një nga një do të këputen edhe yjtë Einer nach dem anderen fallen auch die Sterne Po s’do të më zgjojnë as pikëllojnë Und werden mich weder wecken noch vergrämen Se romantika kaherë paskësh vdekur Die Romantik ist wohl längst schon gestorben E ne duhet të jetojmë të lumtur ne Und wir glücklich haben wir zu leben

Këtë libër s’do ta shkruaj kurrë më Dieses Buch werde ich nie wieder schreiben E tjetër nuk do të jem as atëherë Ein anderer werde ich auch dann nicht sein Kur duhet të ndiej e mendoj ndryshe Wenn ich anders fühlen und denken soll

6 7 Me gjuhë të kulluar shkurtuar Mit reinen knappen Zungen Do ta shkruaj pa asnjë gabim Werd ich es schreiben ohne jeden Fehler Këtë dhiatë të vetme të vetes Dies einzige Vermächtnis meiner selbst

Ky libër juaji është përgjithmonë Dieses Buch ist allezeit das eure I dhembjeve të mia të mira Und das meiner guten Schmerzen

8 9 Purpuri i muzgut të mbramë Purpur der letzten Dämmerung Ritmi e asgjë Rhythmus und nichts

Erdhi koha të hyjmë Die Zeit ist gekommen Në lëkurën e njëri tjetrit Einander In die Haut zu schlüpfen Të vërtetës së madhe Që na sillet rreth shtëpisë Der grossen Wahrheit Patjetër t’i besojmë Die unser Haus umkreist Unbedingt zu glauben Para se të ëndërrohemi Ajo do të na zgjojë Bevor wir geträumt werden Wird sie uns wecken Zhveshur deri në asht Mish i gjallë të dalim Bloss bis auf den Knochen Nëpër pyll fshehtësie Als rohes Fleisch gehen wir dann Yllin tonë të kërkojmë Durch den Wald des Geheimnisses Unsern Stern zu suchen Koha e dashur tashmë erdhi Muzikë pagjumësie të dëgjojmë Die beste Zeit ist gekommen Ritmin e këputur të zemrës sonë Die Musik der Schlaﬂosigkeit zu hören Den abgehackten Rhythmus unsres Herzens Pas perdes së tejdukshme Dritaren hapakrah të lëmë Hinter durchsichtigem Vorhang Das Fenster sperrangelweit offen zu lassen Koha është të shikohemi Si në pasqyrë të thyer Es ist an der Zeit uns anzuschauen Në sytë e njëri tjetrit Wie im zerbrochnen Spiegel Im Auge des andren Ti do t’i japësh gji Asaj rrenëze të rrallë Du wirst der ausgemachten Lüge Unë do t’i fryj fshehtas Die Brust geben Pluhurit të saj të gjallë Ich werde insgeheim In ihren lebenden Staub blasen Do të gjendemi thellë Përtej lotit të tretur In der Tiefe werden wir sein Jenseits der aufgelösten Träne

12 13 Fatin do ta mbështjellësh Das Glück wickelst du dann Rreth ashtit tim të mbetur Um meinen Knochen der steckenblieb Në një gërranë të kaltëruar In erblauter Höhlung

Ah koha është të vdesim moj Zeit ist es zu sterben Ende pa jetuar Ungelebt

14 15 Zemra në shkëmb Herz am Felsen

Unë tashmë rri në breg Ich sitze nun am Ufer Prapa hijeve të purpurta Hinter den purpurnen Schatten Të valës që prek qiellin Der Welle die an den Himmel rührt

Qengji pi ujin e shkumëzuar Das Lamm trinkt das schäumende Wasser Të ditës që s’ngryset dot Des Tages der nicht zur Neige geht

Ti kot çjerr ballin Umsonst zerkratzt du dir die Stirn Atë maskë të së vetmes rrenë Die Maske des falschen Selbst Për të cilën trillohen Für welches alle Wahrheiten Të gjitha të vërtetat Erfunden werden

Veten s’do ta shohësh kurrë më Dich selbst wirst du nie mehr sehen Në pasqyrën time diellore In meinem Sonnenspiegel

Unë s’ﬂe në bregun tjetër Ich schlafe nicht am anderen Ufer Kur hija jote ndjek valën Wenn dein Schatten der Welle folgt Që shkëmbin çan në zemër Die den Fels im Herzen spaltet E zemrën në shkëmb mbërthen Das Herz an den Felsen nagelt

16 17 Nofulla e zbraztë Leerer Kiefer

Pastaj Und dann Të ranë një nga një Fielen dir nach und nach Dhëmbët e dhëmballat Zähne und Backenzähne aus

Trysa të qelbej Dein Zahnﬂeisch verrottete Ndanë atij udhëkryqi An jener Kreuzung Midis sheshit të shkretë Zwischen gottverlassenem Platz E urisë sate të mashtruar Und deinem getäuschten Hunger

Nuk lëvizje dot Du rührtest dich nicht Kudhër e përmbysur Umgestürzter Amboss Ku farkëtohet fati i huaj Auf dem fremdes Glück geschmiedet wird

18 19 Balasti Ballast

Në shtëpinë time In meinem Haus Bëj jetën e lumtur Führe ich das glückliche Leben Të një qeni me zgjebe Eines Hundes der die Krätze hat

Ujin e zi e bart Abwasser trag ich Nga kati i trembëdhjetë Vom dreizehnten Stock Në të shtatin In den siebten Të bardhin e shpur Sauberes schlepp ich Nga i treti në të nëntin Vom dritten auf den neunten

I lëpij të gjithë eshtrat e mëhallës Ich schleck an allen Knochen die im Viertel herumliegen Dhe mëlcoj plagën e madhe Und versüsse die grosse Wunde Të voglat i numëroj ndonjëherë Die kleinen zähl ich manchmal Duke i shumëzuar me yjtë Multipliziere sie mit den Sternen

Ditën e njimtoj nën strehë të huaj Den Tag hintergeh ich unter fremdem Dach Dhe kur të bjerë muzgu Und bricht die Dämmerung an Ndizen të gjitha xixëllonjat Entzünden sich alle Glühwürmer E lirisë sime të përanshme Meiner Randfreiheit Brenda murit që s’kalohet In der Mauer die man nicht durchstösst

Në jetën time të thyeshme In meinem zerbrechlichen Leben Përnatë kapërcej pragun e ëndrrës Überschreite ich allnächtlich die Schwelle des Traums Dhe dal në tjetër planet Und ziehe auf einen anderen Planeten

20 21 Pasthënie Nachwort

Poeti shqiptar Shaip Beqiri i përket një letërsie të re nga mosha. Der albanische Lyriker Shaip Beqiri gehört einer jungen Litera- Libri i parë në gjuhën shqipe, një përkthim i pjesërishëm i Mis- tur an. Das erste Buch in albanischer Sprache, eine Teilüberset- sale (Meshari kishës katolike), daton nga viti 1555. Përpara kë- zung des Missale Romanum, datiert aus dem Jahr 1555. Davor saj kishte – si në vendet e tjera të Europës juglindore të sunduara gab es – wie in anderen Ländern Südosteuropas, die rund fünf- afro 500 vite nga Perandoria otomane – tradita lirike dhe hundert Jahre zum Osmanischen Reich gehörten – lyrische und epike gojore. Pas kësaj, në territorin e sotëm të Shqipërisë dhe epische orale Traditionen, danach entwickelte sich im Be reich tek arbëreshët (shqiptarët e ikur para pushtimit otoman për në des heutigen Albanien und bei den Arbëresh (vor der os ma ni- jugun e Italisë) zhvilloheshin shkrime fetare dhe të tjera. Letër- schen Eroberung nach Süditalien geflohene Albaner) religiö- sia e mirëfilltë në këto vise zuri të zhvillohej vetëm në vazhdën ses und sonstiges Schrifttum. Genuine Literatur begann sich e lëvizjes kombëtare të shekullit XIX, zhvillim ky që zuri rrënjë dort erst im Zug der Nationalbewegung des 19. Jahrhunderts në Kosovë vetëm një shekull më vonë, domethënë pas LDB-së. zu entwickeln. Diese Entwicklung setzte im Kosovo (albanisch: Qysh në vitet e 60-ta letërsia e re shqiptare e Kosovës shenjoi një Kosova) erst ein Jahrhundert später, nach dem Zweiten Welt- lulëzim që ishte i papritur për fillimin e një letërsie. krieg, ein. Bereits in den Sechzigerjahren verzeichnete die jun- Shaip Beqiri u lind në vitin 1954 në Gllamnik të Kosovës. ge kosovo-albanische Literatur eine Blüte, die man nicht am Pas studimeve për gjuhë-letërsi shqipe ka punuar redaktor kul- Anfang einer Literatur erwarten würde. ture në shtyp. Prej vitit 1995 jeton në Zvicër ku shpëtoi nga Shaip Beqiri wurde 1954 in Gllamnik im Kosovo geboren. përndjekja politike. Edhe këtu punoi gazetar e redaktor kultu- Nach einem Studium der albanischen Sprache und Literatur re. Vëllimi i tij i parë poetik e pa dritën e botimit më 1976, kur arbeitete er als Kulturredaktor. Seit 1995 lebt er in der Schweiz, në poezinë shqipe të Kosovës mbizotëronin ngjeshja dhe re- wo er sich vor politischer Verfolgung in Sicherheit brachte. duktimi i skajshëm. Poezia e Beqirit që nga fillimi dallohet nga Auch hier arbeitete er als Kulturjournalist. Sein erster Gedicht- poetika e ngurosjes dhe lapidarizmit që priret nga nemitja si- band erschien 1976, als radikale Verknappung und Reduktion kundër e kultivonin pararendësit e tij. Në vend të kësaj, poezia den Ton in der kosovo-albanischen Lyrik angaben. Beqiris Ly- e tij flet – me gjithë ekonominë e mjeteve shprehëse – me imazhe rik setzt sich von Anfang an von der Poetik der Versteinerung më së shumti të zymta dhe me metafora asociacionesh të lira, und der zum Verstummen neigenden lapidaren Erstarrung sei- gjë për të cilën kritika gjysmëzyrtare letrare e Kosovës e qorton- ner Vorgänger ab. Seine Lyrik spricht stattdessen – bei aller te si «surealizëm». Që nga fillimi Beqiri nuk kufizohet në tema Ökonomie der Ausdrucksmittel – in zumeist düsteren Bildern kolektive, kombëtare (Kosova dhe fati i popullit shqiptar), por mit frei assoziierten Metaphern, was ihm von der offiziösen Li- artikulon veçanërisht tema dhe gjendje personale dhe univer- teraturkritik seines Landes den Vorwurf des «Surrealismus» sale. Kritiku letrar Ibrahim Rugova (këtej njihet më tepër si po- einbrachte. Beqiri beschränkt sich nicht auf kollektive, natio- litikan) tha për Beqirin se «poezia e tij na flet me një seriozitet nale Themen (Kosovo und die Geschicke des albanischen Vol- klasik mbi çështjet moderne të ekzistencës». Që nga fillimi zëri kes), sondern artikuliert insbesondere persönliche und uni- poetik i Beqirit është individual dhe i pandikuar nga modat e versale Themen und Befindlichkeiten. Der Literaturkritiker mainstream-it letrar. Ai veçanërisht i është shmangur ndikimit Ibrahim Rugova (hier eher als Politiker bekannt geworden) be- të poezisë së poetit rumun serbishtshkrues Vasko Popa, ndiki- zeichnete ihn zu Recht als Autor, «dessen Lyrik mit klassischer mit të të cilit i ishte nënshtruar lirika shqiptare e Kosovës në Ernsthaftigkeit von modernen Fragen der Existenz» spricht. vitet e 60-ta dhe 70-ta. Gjithë deri sot Shaip Beqiri e ruan mëve- Beqiris dichterische Stimme ist vom Beginn an individuell und

122 123 Der Übersetzer Përmbajtja / Inhalt

Hans-Joachim Lanksch, geboren 1943 in Braunschweig, stu- 6 Zhapëllima / Geraschel dier te Slawische- und Balkanphilologie, Volkskunde und Al- bano logie. Lebt in München als Übersetzer für Albanisch, Purpuri i muzgut të mbramë Slowenisch und Serbisch / Kroatisch. Aus dem Albani schen Purpur der letzten Dämmerung übersetzte er Bücher von Martin Camaj, Kasëm Trebeshina, Lindita Arapi, Azem Shkreli, Ali Podrimja, Vaxhid Xhelili. In 12 Ritmi e asgjë / Rhythmus und nichts Zeitschriften und Anthologien veröffentlichte er Lyrik über- 16 Zemra në shkëmb / Herz am Felsen setzungen von Lasgush Pora deci, Frederik Rreshpja, Ridvan 18 Nofulla e zbraztë / Leerer Kiefer Dibra, Mimoza Ahmeti, Primo Shllaku, Jamarbër Marko, Lul- 20 Balasti / Ballast jeta Llesha naku, Visar Zhiti, Ledia Dushi, Kate Xukaro, Din 22 Murana / Das Steinmal Mehmeti, Adem Gajtani, Fahredin Gunga, Rrahman Dedaj, 24 Gjyçi /Hemmung Mirko Gashi, Eqrem Basha, Edi Shukriu, Flora Brovina, Shaip 26 Nata e fundit në atdhe / Letzte Nacht in der Heimat Beqiri u. a. sowie Prosa von Elvira Dones, Ridvan Dibra und 30 Akuariumi / Das Aquarium Anton Pashku. 1999 Nikolaus-Lenau-Preis der Künstlergil de 34 Gjysmëbiseda / Halbgespräch Esslingen, 2002 Nationaler Literaturpreis der Republik Alba- 36 Dytëshori / Der Doppelgänger nien «Penda e argjendtë» («Silberne Feder») in der Sparte Über- 40 Galtina e yjve / Sternenschutt setzung. 42 1981

Endja galaktikave të dehura Stromern in trunkenen Galaxien

46 Prapa kulisave të territ / Hinter den Kulissen des Dunkels 48 Ilirishte / Illyrisch 50 Një asht i mashtruar / Ein reingelegter Knochen 52 Ankthi / Alptraum 54 Qielli në frëngji / Himmel in der Schiessscharte 56 Therra në prag / Dornbusch auf der Schwelle 58 Flamuri / Die Fahne 60 Kosova / Kosova 62 Shqipëria / Albanien 64 Vetëtima e çapëluar / Zerfetzter Blitz

68 1989 Rekuiem gjakut të kukulllave Requiem für Puppenblut

72 Balada e çmurosur / Entmauerte Ballade 76 Grigja e reve / Die Herde Wolken 78 Korniza e thyer / Zerbrochner Rahmen 80 Rekuiem i thinjur / Requiem mit weissen Haaren 82 Lukunia / Das Wolfsrudel 84 Oshënari / Der Eremit 86 Ballkani / Der Balkan 88 Këlyshët në muzg / Kleiner Köter in der Dämmerung 90 Xhelati im i ngopur / Mein satter Henker 92 Apokaliptike / Apokalyptisch

96 1998

Pëlhura në kryq të bardhë Gewebe an weissem Kreuz

100 Amﬁbe / Amphibien 102 Torpila / Torpedo 104 Fatamorgana / Fata Morgana 106 E padukshmja / Unsichtbares 108 Nemitja / Verstummen 110 Cenga / Das Totentuch 112 Dimri i parë në dhe të huaj / Der erste Winter in fremdem Land 114 Dalbania / Dalbania 116 Zhargina / Rutschiger Fleck Erde

118 Gjahu përrallor / Märchenjagd

123 Pasthënie / Nachwort von Hans-Joachim Lanksch