Kamus Akay Gambar Kamus Bergambar Picture Dictionary
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
KAMUS AKAY GAMBAR KAMUS BERGAMBAR PICTURE DICTIONARY BEGAK BAHASA MALAYSIA ENGLISH Di susun oleh David dan Marsha Moody JABATAN MUZIUM NEGERI SABAH KOTA KINABALU 1998 2 i Copyright © Jabatan Muzium Negeri Sabah, 1998 All Rights Reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without the prior permission of the Sabah State Museum. ii PENDAHULUAN Buku ini adalah keempat dalam siri kamus bergambar tiga bahasa Jabatan Muzium Negeri Sabah. Ia adalah dalam bahasa Begak (daerah Lahad Datu), bahasa Malaysia, dan bahasa Inggeris dan menggambarkan aspek-aspek bahasa dan kebudayaan suku kaum Begak. Jabatan ini mengucapkan terima kasih kepada Institut linguistik SIL, khususnya kepada David dan Marsha Moody, di atas bantuan mereka dalam penyusunan buku ini. Kami berharap lebih banyak lagi buku-buku kamus bergambar seperti ini dapat dihasilkan oleh penduduk -penduduk Negeri Sabah yang terdiri dari berbagai kumpulan etnik. Pengarah Jabatan Muzium Negeri Sabah Kota Kinabalu 1998 PREFACE This is the fourth in the Department of Sabah State Museum series of tri-lingual picture dictionaries. It is in the Begak language (of the Lahad Datu district), bahasa Malaysia, and English and reflects aspects of both the language and the culture of the Begak people. The Department wishes to thank the Summer Institute of Linguistics, especially David and Marsha Moody, for their help in compiling this book. It is our hope that many more picture dictionaries like this one can be produced from the diverse ethnic groups of Sabah. Director Department of Sabah State Museum Kota Kinabalu 1998 4 iii UNI PENGEBPUNG Nong allom buk ano akay tellu uni: uni Begak, uni Melayu bio uni Taw Puti`. Uni Begak uni nong iro ulun Begak remuni, egkun miro neiy di` Kemukun suru tupbu` edtow sakko egkun Lad Datu. Buk ano neilli` kemmi malu` sidtu menabang ulun Begak da pon atow mengasso sawot miro buli tu mengesuog mengasso uni miro gerunay. Asar tu, maya` nong kengelu` miro, buli miro tu mengesuog beguru bettal uni Melayu gam bio bettal uni Taw Puti`. Gittan buk ano ulun sillun buli tu mengesuog begetow bettal uni Begak, satu uni barong ganta `pio nong mingog bio nong remuni. Minsan kemmi maya` egkot meneripun bettal uni nissi nong allom buk ano, suga` pasod ulun geterabang menimak bio menerutu` uni ino. Kemmi megsukur nong inggos iro ulun meneibang sakko egkun Kemukun. Kemmi megsukur tu nong Justine Saboh bio Nerda S. Manding barong gelikis pepiro- piro gambar bay siwok nong allom buk ano. Gambar kubad nelikkad nong pesuok allom buk ano. Miro mengelekkad neiy Yasasan Bahasa Kadazandusun bio Sabah Society barong bay mengesuok gambar ino nong allom duo buk beillan miro, “Mammals of Borneo “(1985) bio “Pocket Guide to the Birds of Borneo” (1984). Kemmi meguskur tu nong miro. Asar tu kemmi megsukur nong iro Muzium Sabah ngod ka miro menabang nong namon maya` egkot kemmi nong allom egkun Sabah bio menabang tu menimak uni Melayu nong allom buk ano bio mengebeillan tu buk ano. David bio Marsha Moody Kota Kinabalu 1998 PENGENALAN Dalam buku ini terdapat tiga bahasa, iaitu bahasa Begak, bahasa Malaysia dan bahasa Inggeris. Bahasa Begak adalah bahasa pertuturan orang Begak. Kawasan perkampungan mereka terletak di timor dari bandar Lahad Datu. Buku ini dihasilkan untuk menolong orang Begak yang buta huruf dan mempelajari membaca bahasa mereka sendiri. Selain mempelajari bahasa Begak, mereka juga dapat mempelajari bahasa Malaysia dan bahasa Inggeris. Ekoran daripada itu juga terhasilnya buku Begak orang ramai daripada berbilang bangsa dapat mempelajari bahasa Begak yang merupakan satu bahasa yang baik didengar dan unik dituturkan. Kami dapat menghasilkan buku ini kerana adanya kerjasama daripada orang-orang Begak sendiri dengan membantu membuat penyemakan dan penyusunan. Setinggi-tinggi penghargaan kami ucapkan kepada mereka yang turut membantu. Terima kasih juga kami ucapan kepada Justine Saboh dan Nerda S. Manding yang telah melukis beberapa gambar yang terdapat dalam buku ini. Sesetengah gambar dicetak dengan keizinan daripada Yasasan Bahasa Kadazandusun dan Sabah Society dimana terdapat beberapa gambar di salin daripada dua buku iaitu, “Mammals of Borneo “ (1985) dan “Pocket Guide to the Birds of Borneo “(1984). Diucapkan setinggi-tinggi perhargaan kepada mereka. Perhargaan juga di sampaikan kepada kakitangan Jabatan Muzium atas bantuan mereka dalam penyuntingan khususnya dalam bahasa Malaysia dan penyediaan buku ini untuk diterbitkan. David dan Marsha Moody Kota Kinabalu 1998 iv INTRODUCTION This book contains material from three languages: the Begak, Malay, and English languages. The Begak language is spoken by the Begak people who live in the Tungku area east of Lahad Datu. We have prepared this book in order to help those Begak speakers who have not yet learned how to read to begin learning to read their own language. Of course, if they want to, they can begin to learn words of Malay or words of English. Also, speakers of other languages can use this book to begin learning words of the Begak language, a language which is very pleasing to listen to and unique to speak. Even though we have collected the words contained in this volume, many people have helped us check and arrange them. We want to thank all of those persons from the Tungku area who have helped us. We also want to thank Justine Saboh and Nerda S. Manding who have drawn many of the pictures which illustrate the volume. Other pictures have been used with permission of the Kadazandusun Language Foundation and from Sabah Society publications, “Mammals of Borneo” (1985) and “Pocket Guide to the Birds of Borneo” (1984). Lastly, we acknowledge with appreciation the assistance of the Sabah Museum staff for their support of the research and their editorial assistance, especially in the Malay sections of the book. David and Marsha Moody Kota Kinabalu 1998 6 v SSI BUK : KANDUNGAN : CONTENTS PENDAHULUAN : PREFACE iii UNI PENGEBPUNG : PENGENALAN : INTRODUCTION iv Dunio : Dunia : World 1 Betuan : Tubuh : Body 2 Ulu : Kepala : Head 3 Mato : Mata : Eye 4 Babpa` : Mulut : Mouth 5 Ulu, Lig : Kepala, Leher : Head, Neck 6 Bangngon, Ppi`: Lengan, Tangan : Arm, Hand 7 Kasu` : Kaki : Leg and Foot 8 Rangkop Kulos : Bahagian Binatang : Animal parts 9 Kulos Nereira` : Ternakan : Domestic animals 10 Kulos Karag : Binatang Liar : Wild Animals 12 Ginis-ginis Bessing : Berbagai Jenis Tupai : Various Squirrels 20 Kerok : Burung : Birds 21 Kulos Nong Allom Sapa` : Binatang Air : Water Animals 22 Kulos-kulos : Serangga : Insects 23 Mulo : Tanaman : Crops 25 Tassam : Sayur-sayuran : Vegetables 27 Bebua` : Buah-buahan : Fruits 28 Rangkop : Alat-alat : Tools and Utensils 30 Ginis-ginis Basi : Berbagai Jenis Parang : Various Bush Knives 33 Rangkop gittan Mengalap Pait : Peralatan Menangkap Ikan : Fishing Gear 34 Alud : Perahu : Boat 35 Rangkop Deiro : Anyaman : Woven Items 36 Rangkop Tegunggu` : Alat Muzik : Musical Instruments 37 Mengallan Balay : Membina Rumah : Housebuilding 38 Balay : Rumah : House 39 Gereppo : Ukuran Depa : Arm Measurements 40 Gerangngan : Ukuran Jengkal : Hand Measurements41 vi Dunio : Dunia : World mato edtow betun bulan kaut uran leppit pagmelettung Begak Bahasa Malaysia English betun bintang star bulan bulan moon kaut awan cloud leppit kilat lightning mato edtow matahari sun pagmelettung pelangi rainbow uran hujan rain 18 Betuan : Tubuh : Body ulu sadtong sedtu` tukud bangngon teray awak ppi` Pesuog kasu` Begak Bahasa Malaysia English awak pinggang waist bangngon tangan arm kasu` kaki foot, leg pesuog punggung buttocks ppi` tangan hand sadtong bahu shoulder sedtu` dada chest teray perut abdomen, stomach tukud belakang back ulu kepala head 2 Ulu : Kepala : Head ulu button ulu bubun muko sapping teppap ipus tullang da` Begak Bahasa Malaysia English ipus belakang leher nape, back of neck muko muka face sapping pipi cheek teppap godok kepala occipital bone tullang da` dagu chin ulu bubun ubun-ubun crown of head ulu button atas kepala di depan front, top of head 10 3 Mato : Mata : Eye mekkung kulit mato kedtop irit anak mato mato puti` lissog mato mato sidom Begak Bahasa Malaysia English anak mato anak mata pupil irit sudut mata corner of eye kedtop bulu mata eyelash kulit mato kelopak mata eyelid lissog mato biji mata eyeball mato puti` bahagian putih white of eye mato sidom iris iris mekkung bulu kening eyebrow 4 Babpa` : Mulut : Mouth lengalu teladton rengarud tengngul gari` dila` kulit putuk nipondila` Begak Bahasa Malaysia English babpa`, putuk mulut mouth dila` lidah tongue gari` sudut bibir corners of mouth kulit putuk, kulit babpa` bibir lip lengalu gusi gums nipon gigi tooth rengarud lelangit palate teladton anak tekak uvula tengngul kerongkong throat 12 5 Ulu, Lig : Kepala, Leher : Head, Neck ebpuk angas saming salag basog lig telingo lasog telingo irung Begak Bahasa Malaysia English angas dahi forehead ebpuk rambut hair irung hidung nose lasog telingo cuping telinga earlobe lig leher neck salag basog buku leher, lakum Adam's apple saming jambang, bauk sideburns telingo telinga ear 6 Bangngon, Ppi` : Lengan, Tangan : Arm, Hand lengayan tekeleppu ppi` teduru` peniduk ppi` teduru` bermatay teduru` manis irok palad ppi` tekelikis uat ppi` sellun siku bangngon Begak Bahasa Malaysia English bangngon lengan arm irok ketiak armpit lengayan pergelangan tangan wrist palad ppi` tapak tangan palm of hand ppi` tangan hand sellun kuku fingernail siku siku elbow teduru` bermatay jari hantu