Simonsrif: onbeschermd en stampvol vogels

Vasco van der Boon

Het staat op bijna geen enkele kaart, maar is wel tweeënhalve kilometer lang, vierhonderd meter breed en anderhalve meter hoog. Simonsrif hebben we het maar gedoopt, bij ontstentenis van een cartografen- of ambtenarennaam. Simonsrif is een banaanvormige zandplaat, die noorden het verdwenen eiland Simonszand is de vijfhonderd meter ten van vrijwel ontstaan op

Waddenzee tussen grens van en Noordzee, Schiermonnikoog en Rottumerplaat.

Een onbewoond, naamloos eiland. Het Robinson Crusoe-gevoel is dan ook vrij hevig als onze Simonsrif. ploeg van tien vogeltellers op 9 oktober 1998 voor het eerst voet aan wal zet op zeehonden één het rubber Vijfentwintig gewone en grijze liggen op westelijke puntje, waar ons

Zodiac-bootje arriveert, zo verbaasd te wezen over het bezoek dat ze bijna de vaargeul

Eilanderbalg (waar twee Roodhalsfuten zwemmen) in moeten worden gerold om ruimte voor het aanlanden te maken. De tamheid van de zeehonden verleidt teller Fons van Leeuwen om op

imiteren. Een oude die inderdaad nieuws- z’n zij een liggende soortgenoot te Eskimo-truc, tot

gierige toenaderingspogingen van de zeehonden leidt.

Een dicht-opeengedrongen groep van 200 het ontbreken van een vloedlijn een adrenali-

Drieteenstrandlopers blijft ons rustig op staan neschokje van angst.

wachten. Voor een vogeltje dat eerder her-

kend wordt aan zijn zenuwachtige gedribbel deze Drieteen- dan aan zijn uiterlijk, maken vermoeide indruk. Net tjes een a-typisch

aangekomen uit het noorden? Links vliegt pal

langs de strandlijn een eerstejaars Jan-van- Recht gent vlak boven de Noordzeegolven.

vooruit een hoogwatervluchtplaats met 30

Grote Mantelmeeuwen en 400 Zilvermeeu-

één de Scandina- wen, waarvan minstens van

vische ondersoort Lams argentatus argenta-

tus. Achter de meeuwen-hoogwatervlucht-

plaats klimt de tweeënhalve kilometer zand- Drieteenstrandloper in het vloedmerk.

plaat zowaar omhoog in echte forse duinen. Het volgende moment is er alleen de vreugde Het vele meters hoge reliëf dat zich voor ons over hetgeen de wadkant van Simonsrif laat aftekent, blijkt als we de hele plaat zijn zien. Eén en al biomassa; 17.500 Bonte

overgelopen een fata morgana op basis van Strandlopers, 5.550 Scholeksters, 2.450 Ka- slechts decimeters hoge zandhoopjes. De noeten, 1.300 Zilverplevieren, 1.250 Rotgan- afwezigheid van enige onderbreking van de zen, 220 Bergeenden, 130 Eidereenden, kaarsrechte horizon maakt kennelijk dat onef- 1.200 Kokmeeuwen en 125 Stormmeeuwen.

fenheden van decimeters door de verrekijker Uit de grote groepen plukken we nog vijf de proporties van metershoge duinen krijgen. Pijlstaarten, een Bontbekplevier, 51 Wulpen, Met de uitroep ‘vegetatie!’ weten we Peter- een Middelste Zaagbek, zes Aalscholvers en de botanicus Jan Keizer, annex mycoloog van vijf Kleine Mantelmeeuwen.

het gezelschap, tot een dralje naderbij te ver- Achter de zinderende vogeltroepen van Si- lokken. Het betreft één sprietje biestarweg- monsrif ligt in de Waddenzee verderop het is ras. Een lulliger duinplant nauwelijks restantje van Simonszand. Hoe groot zal het denkbaar. Maar, Simonsrif is begroeid! De nog zijn? Tweehonderd bij zeshonderd me- dit is korte duur. napret van grapje van ter? Hooguit. Daarop staan nog eens 6.000 Hoewel het springtij is, en het grootste deel Scholeksters, 3.000 Bonte Strandlopers, 20 van Simonsrif anderhalve meter boven de Eidereenden, 20 Bergeenden, 750 meeuwen waterlijn ligt, veroorzaakt de ontdekking van en acht Aalscholvers. Ervoor zwemmen vier

Middelste Zaagbekken en één Roodhalsfuut.

De Grauwe Gors 1999-1: 57 Het uurtje Robinson Crusoe-vogelen wordt Ontstaan gecompleteerd door de onafgebroken reeks Dat er aan de rand van Nederland een nieuw seintjes uit de lucht: zo’n 20.000 Koperwie-

eiland was ontstaan werd, voorzover ons ken, 400 Zanglijsters, 200 Kepen, twee bekend, het eerst op schrift gesteld door Ben Sneeuwgorzen en vijf Oeverpiepers zijn in Koks en Klaas Kreuijer. Zij merkten tijdens deze periode laag over komen trekken rich- 18 een vogeltelling op augustus 1996 tot hun ting westzuidwest, waar Schiermonnikoog verrassing dat ‘het eigenlijke Simonszand ligt. Een bizar gezicht op de kale zandplaat bijna bleek te zijn verdwenen, maar ten zijn de pleisterende bosvogels: twee rustende noorden bleek een zeer fraai rif te zijn ont- Merels, vijf uitpuffende Roodborstjes, een het merendeel staan waarop van de 36.146 Gekraagde Roodstaart en een nahijgende watervogels waren geconcentreerd’ (Koks Fitis/Tjiftjaf tussen de Drieteenstrandlopers. 1996). Daar valt uit af te leiden dat het Si- Een minder verdwaalde indruk maken de drie

monsrif tussen 1986 en 1996 aan de pleisterende Oeverpiepers. ergens horizon van het Wad moet zijn verschenen. Dankzij onze op Simonsrif misplaatste wan- Kreuijer is namelijk één van de twee schip- deltelefoons weten we schipper Louis de

Scholeksters en andere steltlopers op Simonsrif.

de MS boot het pers van Harder, een van Jonge op de in de Eilanderbalg voor anker Ministerie van Lapdbouw, Natuurbeheer en liggende MS Boschwad wakker te bellen. Visserij, die in de acht jaar voor 7 januari Met het rubberbootje terug op de Boschwad 1986 minstens 26 keer vinden daar in alle hoeken schriftelijk verslag we en gaten uitge- hebben uitgebracht van de ornithologische Ze in de laarzen putte vogeltjes. zijn tot van ervaringen tijdens hun vaartochten naar Si- de fotograaf gaan zitten: behalve de ene monszand. Koks zal in 1996 niet zijn verba- Pimpelmees die boven in de mast helemaal het Simonsrif hebben is zing over opgeschreven vanuit Lauwersoog mee gevaren, wordt als zijn varensgezel Kreuijer van het ontstaan onze boot nu ook bewoond door een Ge- het Rif de van allang op hoogte was geweest. kraagde Roodstaart, twee Oeverpiepers, een Uit de vondst in van een enkele jaren ont- Koperwiek, twee Roodborsten, een Zanglijs- staan nieuw, kilometerslang Waddeneiland ter en een Merel. Eén van de Roodborsten

blijkt de grote dynamiek van het Waddenge- vinden we later dood op het dek. Het is bied. Die dynamiek trekt dezer dagen veel slechts een uitgehold dotje veren. weemoedig getoonzette publiciteit over het

De Grauwe Gors 1999-1: 58 dreigende verdwijnen van Rottumeroog. De beide eilanden al vijf eeuwen naar het oosten nauwelijks opgemerkte geboorte van Simons- wandelen, ligt Simonszand inmiddels toch rif mag voor de zonnige keerzijde van die zeker vier kilometer oostelijker dan de ooste- illustratief landschappelijke dynamiek zijn. lijkste hoogwaterpunt van Schier.

Op de Beckeringh-kaart uit 1781 is van een

eiland Simonszand helemaal geen sprake,

Kapersplaat maar wel prijkt daar op de plek van het deze rand Nederland is het Simonsrif Aan van al jaren het eiland Kapersplaat. Op de een komen en gaan van eilandjes. Volgens Covens-kaart uit 1792 ligt er opeens een een artikel in het Waddenbulletin(Abrahamse gigantisch rif voor Schiermonnikoog en

1991) hebben naspeuringen van Durk Reit- bevinden zich vijf verschillende eilandjes sma aan het licht gebracht dat de naam Si- tussen Schier en Rottum (het huidige Rottu- monszand het werd in waaronder voor eerst gebruikt meroog), een opgeschoven en

1538 toen schipper Klaes Boyes uit Emden aanzienlijk verkleinde Kapersplaat, plus het meldde dat zijn schip en goederen waren eiland Simonssandgronden en ook de Coe- gebleven ‘op ‘t Ostenstrant van Schiermenk- plaat. Dit laatste eiland lijkt later te zijn oog dat gehieten is Symons sant’. Wie die uitgegroeid tot Rottumerplaat. Op veel oude-

Sijmen of Simon was naar wie dat zand is re kaarten wordt Simonszand kilometers vernoemd, is onbekend. Simonszand heeft zuidelijker gesitueerd dan het restje plaat dat heel Schiermonnik- heden nog lang vastgelegen aan ten dage als Simonszand bekend staat. oog. Van de tien meter diepe Eilanderbalg En wat betreft dynamiek: twintig jaar geleden die Schier Simonszand stond baken en tegenwoordig er een groot annex reddingshuis- scheidt, was in 1764 nog geen sprake. Toen je op Simonszand en stak het wrak van de kon na de stranding van een schip op kotter ZK 30 als een tweede baken ver boven

Simonszand met paard en wagen vanuit het wad uit. Van beiden is tegenwoordig

Schier op Simonszand worden gejut. Ergens geen spoor meer zichtbaar, hoewel de mens hebben Schier Simonszand afscheid daar het daarna en reddingshuisje een handje bij heeft elkaar Ondanks het feit dat van genomen. geholpen.

1. Maximale aantallen De Tabel vogels op Simonszand/Simonsrif. gegevens zijn gebaseerd op ruim 30 hoogwatertellingen tussen 1978 en 1998 (Archief SOVON). Alleen de meest talrijke soorten zijn vermeld.

Soort Aantal Datum

Rotgans 1.250 9 oktober 1 998

Bergeend 5.900 23 juli 1983

Eider 5.200 27 juni 1984

Scholekster 20.200 1 6 februari 1 983

Zilverplevier 7.500 6 november 1 983

Kanoet 13.550 1 8 augustus 1 996

Drieteenstrandloper 217 1 6 maart 1 983

Bonte Strandloper 20.500 9 oktober 1 998

Rosse Grutto 3.800 23 juli 1983

Wulp 6.000 11 oktober 1 984

Kokmeeuw 2.000 24 februari 1 982

Stormmeeuw 4.000 24 februari 1982

Kleine Mantelmeeuw 110 23 juli 1983

Zilvermeeuw 7.000 24 februari 1 982

Grote Mantelmeeuw 420 23 juli 1983

Drieteenmeeuw 23 26 april 1983

Grote Stern 77 18 augustus 1 996

Dwergstern 60 1 augustus 1 984

De Grauwe Gors 1999-1: 59 Belang voor vogels mingen van Strandleeuwerik of Sneeuwgors lekkere toefjes slagroom voor de vogelaars, De vereniging SOVON Vogelonderzoek maar ze zijn niet echt indicatief voor de rol Nederland beschikt inmiddels over verslagen die de twee zandplaten vervullen. van ruim 30 tellingen die tussen 1978 en Uit het verzamelde materiaal valt moeilijk

1998 zijn verricht op Simonszand en - na het voor afzonderlijke soorten een trend in de

Rif - verschijnen van het op zowel Simons- aantallen te ontdekken. Of het moest zijn dat zand als Simonsrif (Archief SOVON). Die de Eider de afgelopen twee jaar nooit meer tellingen konden na een onderbreking tussen dan een procent of vijf heeft gehaald van de 1986 en 1996 weer worden hervat dankzij aantallen die begin jaren tachtig werden financiële steun van het Ministerie van Land- gemeld. De duizenden Bergeenden die begin bouw, Natuurbeheer en Visserij. Uit de jaren tachtig van Simonszand werden gerap- telgegevens blijkt dat de geografische dyna- porteerd zijn de afgelopen twee jaar ook miek minstens gepaard gaat met een even gedecimeerd. Beide ontwikkelingen passen ornithologische dynamiek. grote niet in een fors dalende trend voor het hele

Statistisch is het misschien niet helemaal ver- Waddengebied. aantallen antwoord, maar een lijstje hoogste Kenmerkender dan trends zijn wellicht de die tijdens de tellingen zijn gerapporteerd, grote fluctuaties in waargenomen aantallen. geeft een duidelijke indicatie van de rol die Neem het voorbeeld van de Kanoet. Het beide eilanden voor vogels vervullen (tabel hoogste aantal ooit gemeld is 13.550. De 1). alle gegevens van andere tellingen komen Met worden de regelmaat tijdens tellingen in daar verste verte niet in de buurt. Het op ook roofvogels gerapporteerd, zoals Sperwer, één na hoogste aantal Kanoeten dat ooit is Smelleken Slechtvalk is Torenvalk, en en er gesignaleerd bedraagt 3.700, een kwart van altijd kans enkele echte zeevogels, zoals op het verschillen piekaantal. Bijna even grote bijvoorbeeld Roodkeelduiker, Kleine Jager en tussen het piekaantal en hel op één na hoog- Zeekoet. Dat zijn net als de enkele waarne- ste laten de cijfers voor Zilverplevier en

Bonte Strandlopers.

De Grauwe Gors 1999-1. 60 ’Safe havens’ voor steltlopers worden schaarser.

Rosse Grutto zien. De op één na hoogste zandplaat tussen Den Helder en Texel (van aantallen Scholeksters en Bonte Strandlopers Dijk et al. 1998). Tot deze categorie kunnen bedragen de helft van de piekmeldingen. verder nog Richel en Engelsmanplaat worden

Wulpen worden het ene jaar bij duizendtallen gerekend en dan is het wel op in Nederland. gemeld, en in hetzelfde jaargetijde een vol- gend jaar bij hondertallen. Officiële status

De conclusie dringt zich op dat Simonsrif en

De officiële status van Simonsrif en Simons- Simonszand door opportunistische vogelwol- zand staat in geen verhouding tot de aantallen ken worden bezocht. De ene keer overtijen die de maken. keer vogels van eilandjes gebruik de Wulpen op Simonszand, de andere Een tiental meters voor de zuidoostelijke punt overtijen ze massaal op een andere (nabijge-

van het restant Simonszand staat vloed legen?) hoogwatervluchtplaats. Als dat ver- bij

een bordje ‘verboden toegang - natuurgebied’ moeden klopt, dan vergroot de aanwezigheid tot zijn enkels in het water. Dit bord heeft van Simonszand en Simonsrif de keuzemoge- echter alleen betrekking op Simonszand. Het lijkheden voor de wadvogels en dat zal goed veel grotere en door meer vogels bezochte voor hen zijn. Zo kunnen ze bijvoorbeeld Simonsrif ontbeert elke bescherming als tijdelijke ongunstige omstandigheden elders

logische consequentie van het ontbreken van in het Waddengebied beter incasseren. Of bij een officiële status. verstoring: even naar een plaat verderop Is het ontbreken van bescherming voor Si- vliegen. Simonszand en Simonsrif als ver van monsrif erg? Louis de Jong heeft met de MS menselijke onrust verwijderde ‘safe havens’. Boschwad twee jaar geleden al eens een Het belang van Simonszand en Simonsrif is inclusief groot bruiloftsfeest, piano, overge- dan simpelweg gelegen in het feit dat ze er Simonsrif. varen naar Een lokale biljartclub zijn. ‘Er zijn [...] in de Nederlandse kustge- is ook al eens met biljarttafels en al overge- bieden nauwelijks nog gebieden te vinden zet om op het rif een potje te spelen. Zo’n waar rustplaatsen niet frequent door mensen de die het trefwoord worden bezocht. Goede beetje enige melding [...] rust- en slaap- Simonszand op Internet oplevert, is afkomstig plaatsen worden schaarser en schaarser’ van een Duitse club van zeekayakkers die constateert een recent artikel over de Razen- hun vervoersmiddel de Simonsrif/zand omschrijven als ‘ideaal Bol, een met vergelijkbare om de schoonheid van het natuurgebied

De Grauwe Gors 1999-1:61 Simonszand te ervaren’ (www.iae.nl/users/r- moeting met een Simonszandteller lacherig,

uudm/holland.hlm). Op de site staan foto’s maar ook half gemeend, om dat ene bordje

van het kamperen op Simonsrif Van de klas ‘verboden toegang’ bij Simonszand om te examenkandidaten van de Utrechtse Kunst- draaien. Het effect daarvan zou zijn dat de

academie die in de zomer van 1996 drie onder water staande Waddenzee verboden

weken lang kamperend vanaf Simonsrif via gebied is geworden en Simonszand vrij te

Internet de wereld kond hebben gedaan van betreden. En ook in onze eigen telploeg

hun bevindingen, is geen spoor meer te spelen dergelijke anti-beschermings-sentimen-

vinden. Het verhaal gaat dat zij na twee ten. Medeteller en fotograaf Hans Hut lobbyt

dagen door Rijkswaterstaat van de plaat af half in ernst en half voor de lol bij de tel-

zijn gehaald. Op Internet propageren wel De ploegleden voor een klein complot. ‘Als we

Wadvaarders, ‘Vereniging voor vrij & ver- Grote Sterns zien, houden we dat geheim hè?

antwoord varen op de Wadden’ het onbe- Want anders maken ze natuurreservaat van

grensde recht om met een boot droog te Simonsrif en kunnen we hier niet meer

Steltlopers boven Simonsrif.

vallen waar men wil, ook als dat op Simons- komen’ zand of Simonsrif is. Want, ‘de vereniging is

van mening dat van wadvaarders zo weinig Eco-prikkeldraad dat verdere Officieel bestaat het hele eiland Simonsrif verstoring van de natuur uitgaat

beperkingen niet nodig zijn’ (www.cs.rug.nl- dus niet eens, maar kayakkers, kunstenaars,

/users/peter/wadvaarders/index. html). feestgangers, pianisten, wadlopers, wadvaar-

De digitaal traceerbare druk op de ‘safe ha- ders, biljarters, fotografen en niet te vergeten

vens’ Simonsrif en Simonszand bestaat voorts vogelaars, verdringen elkaar al met hun

half Simonsrif. Het niet nog uit een dozijn advertenties/program- grondclaims op lijkt deze deze ma’s voor wadlooptochten naar platen. bijster origineel om op grotendeels

De al twee decennia op de route naar recreatieve druk in opbouw, van overheids-

Wim Basti- door Simonszand actieve wadloopgids en natuurbeschermingswege te reageren Simonsrif aanse suggereert tijdens een toevallige ont- een rol eco-prikkeldraad om heen

De Grauwe Gors 1999-1.62 te leggen. Zelfs één bordje ‘verboden toe- vogel eindelijk veilig een droog doel leek te horizon al hebben gang’ zou de maagdelijke verpes- bereikt, veranderde hij weer van Het is ook de boven ten. eigenlijk een van grote richting, laag de golven koers zettend charmes van dit gebied dat de ambtelijke naar een nieuwe droge plek. Het steeds aanwijzing van Simonszand tot natuurgebied wanhopiger wordende zigzaggen, eindigde door een geografisch proces als eilandvor- haast voorspelbaar in de Waddenzee. Na een ming achterhaald is. minuut dobberen, precies op het moment dat

Zou het niet mogelijk zijn om naast de vo- de arme Koperwiek in het kijkerbeeld defini- buiten de ook tief onder leek wist als gels, bijvoorbeeld trektijd, wat kopje te gaan, hij een andere mensen dan alleen ambtenaren op Waterhoentje trappelend uit de Waddenzee op

Simonszand toe te laten? Een algeheel verbod te stijgen, om zo mogelijk nog besluitelozer op menselijke aanwezigheid op Simonsrif heen en weer te koersen tussen de droge hoe- moet via de geëigende informatiekanalen, als ken van het kwadrant. Ook deze fase eindig- de wadloopgidsen, de wadvaardersvereniging de in zee. Eén minuut. Twee minuten. Afge- en de kayakclub, algemeen kenbaar kunnen lopen. Uit. Tot onze stomme verbazing worden gemaakt. Het draagvlak van zo’n watertrappelde de Koperwiek ten tweede verbod kan het verlenen male uit gebaat zijn bij van zijn watergraf. Hij vloog bijna het loodrecht daarna zo’n toegangsbewijzen aan gewone publiek. omhoog om op vijftig

Net zoals gewone stervelingen ook wel eens meter kaarsrecht koers te zetten naar het op een wachtlijst voor de gequoteerde be- zuidwesten, vergezeld van onze kreten van zoekregeling aan Rottumeroog mogen ko- ongeloof over zoveel levenswil. men. Om één en ander in goede banen te leiden zou gedacht kunnen worden aan de Dankwoord oprichting van een met de Vrienden van Dank aan Wigle Braaksma en Ben Koks voor Rottumeroog vergelijkbare stichting Vrienden hun waardevolle eerdere Simonsrif die opmerkingen bij een van en Simonszand, bijvoor- versie van dit verhaal. Reacties of aanvullen- beeld een paar dozijn toegangskaartjes per de Simonszand/Simonsrif uitzet/verloot of gegevens over van jaar tegen opbod verkoopt. harte welkom. Niet om geld binnen te halen, hoewel er in het wad vast wel ergens een goede bestem- Literatuur ming te vinden valt, maar om duidelijk te maken dat het betreden onbewoond van een Abrahamse J. 1991. Retour Simonszand.

Waddeneiland een kostbaar en schaars goed Waddenbulletin 26: 172-175. is. Van Dijk J., Koks B. & Kuiper D. 1998.

de Razende Bol; vogels op grens van Met of zonder beschermingsmaatregelen is Noordzee en wad. De Graspieper 18: 68- het in elk geval raadzaam dat in de zomer- 76. maanden eens doelgericht wordt gezocht naar Koks B. 1996. Watervogels van het Wadden- broedgevallen van bijvoorbeeld Strandplevier gebied. SOVON-Nieuwsbrief integrale of Simonsrif. Dwergstern op met name Afge- Waddenzeetellingen, 5 december 1996. zien uit 1991 één van een melding van nest Reitsma D. 1991. Historie oostelijk wadden-

26: met twee eieren van een Visdief op Simons- gebied. Waddenbulletin 176-178. zand (Abrahamse 1991) zijn er helemaal geen broedvogelgegevens bekend. Broedvogelge- gevens zullen voor een goed terreinbeheer toch onontbeerlijk zijn. Misschien dat dat nog de extra informatie oplevert die voorkomt dat het ongetwijfeld in aantocht zijnde terrein- Vasco van der Boon beheer van Simonsrif, net zo gedesoriënteerd Lindestraat 7 zigzagt als de Koperwiek die we 9 oktober 3581 LR Utrecht 1998, na afloop van het bezoek aan Simons- 030-2545182 rif, volstrekt confuus heen en weer zagen [email protected] vliegen tussen Simonsrif, Schiermonnikoog, een boei en de boot. Telkens als de arme

De Grauwe Gors 1999-1: 63