Plenarna predavanja PL3: Me di ci na te me lje na na do ka zi ma - Ko ji us troj is tra ži va nja da je naj bo lji od go vor na moje pita nje? Plenary lectures PL3: Evi den ce Ba sed La bo ra to ry Me di ci ne - What stu dy de si gn an swe rs my ques tion be st?

PL3-1 PL3-1 Me di ci na te me lje na na do ka zi ma - Ko ji us troj Evi den ce Ba sed La bo ra to ry Me di ci ne - What is tra ži va nja da je naj bo lji od go vor na mo je stu dy de si gn an swe rs my ques tion be st? pita nje? Horva th AR Horva th AR Depar tme nt of La bo ra to ry Me di ci ne, Uni ver si ty of Sze ged, Me di cal Za vod za la bo ra to rij sku me di ci nu, Sveu či liš te u Sze ge du, Me di cin ski Facul ty, Albe rt Szent-Györ gyi Clini cal Centre, Szeged, Hunga ry fakul tet, Klinič ki centar Albe rt Szent-Györ gyi, Szeged, Mađar ska

P r e t r a g a j e p r o c e s k o j i o m o g u ć u j e k o r i š t e n j e n e k e m e - A test is a proce du re that makes use of an assay in the t o d e u k o n t e k s t u o d r e đ e n e b o l e s t i , n e k e o d r e đ e n e p o - context of a parti cu lar disea se, in a parti cu lar popu la tion, p u l a c i j e , u n e k u o d r e đ e n u s v r h u n a k o n k o j e ć e u s l i j e d i t i for a par ti cu lar pur po se, fol lowed by spe ci fi c actio n(s). La- o d r e đ e n i p o s t u p c i . L a b o r a t o r i j s k e p r e t r a g e i m a j u k l i n i č - b o r a t o r y t e s t s h a v e c l i n i c a l v a l u e o n l y i f t h e y p r o v i d e b e - k u v r i j e d n o s t j e d i n o u k o l i k o p r u ž a j u k o r i s t b o l e s n i k u p o nefi t to pa tien ts at ac cep tab le cos ts. Tran sla tio nal re sear- prihvat lji vom trošku. Prije nos bazič nih otkri ća u klinič ku ch aims to decrea se the gap between the identi fi ca tion prim je nu (en gl. tran sla tio nal re sear ch) ima za svoj cilj sma- of new biomar ke rs and provi ng that these are clini cal ly njiti rascjep izme đu prepoz na va nja biološ kih bilje ga i do- eff e c t i v e a n d i m p r o v e p a t i e n t - c e n t r e d , o r o r g a n i z a t i o - k a z i v a n j a n j i h o v e k l i n i č k e u č i n k o v i t o s t i t e p o b o l j š a n j a r e - nal or econo mic outco mes. Never the le ss, new labo ra to- z u l t a t a k o j i s e o d n o s e n a b o l e s n i k a , o r g a n i z a c i j u i l i fi nan- ry tests are often relea sed to market with little eviden ce c i j s k u s i t u a c i j u . M e đ u t i m , n o v e s e l a b o r a t o r i j s k e p r e t r a g e suppor ti ng their value or impa ct in clini cal practi ce. Since p u š t a j u n a t r ž i š t e s v r l o m a l o d o k a z a u p r i l o g n j i h o v e v a - resour ces are fi ni te, eviden ce-ba sed deci sio ns about the ljanos ti ili utje ca ja u klinič koj praksi. Budu ći da su resur si use of diagnos tic inter ven tio ns should depe nd on well- o g r a n i č e n i , o d l u k e t e m e l j e n e n a d o k a z i m a o p r i m j e n i d i - de sig ned and con duc ted te st eva lua tion stu dies and tec- j a g n o s t i č k i h i n t e r v e n c i j a t r e b a j u o v i s i t i o d o b r o o r g a n i z i - h n o l o g y a p p r a i s a l s . I t h a s b e e n s h o w n , h o w e v e r , t h a t s t u - r a n i m i p r o v e d e n i m i s t r a ž i v a n j i m a v r e d n o v a n j a p r e t r a g a i d i e s o f t h e s a m e t e s t c a n p r o d u c e v a r y i n g e s t i m a t e s o f p r o c j e n e t e h n o l o g i j e . V i d j e l o s e d a i s t r a ž i v a n j a i s t e p r e t - diagnos tic accu ra cy depen di ng on choices and condu ct r a g e m o g u d a t i r a z l i č i t e p r o c j e n e d i j a g n o s t i č k e t o č n o s t i of study desi gn. ovisno o izbo ru ustro ja istra ži va nja i njego vom tije ku. After initial disco ve ry of new biomar ke rs, care ful consi- Na kon ini ci jal nog ot kri va nja novih biološ kih bilje ga treba de ra tion shou ld be gi ven to its pur po se, the con text and pažlji vo razmis li ti o njiho voj svrsi, kontek stu i klinič kom the clini cal pathway for its appli ca tion, the popu la tion p u t u n j i h o v e p r i m j e n e , o p o p u l a c i j i i z d r a v s t v e n o m s u s - and heal thca re set ti ng in whi ch the te st is in ten ded to be ta vu gdje se ta pret ra ga nam je ra va pro vo di ti te o po ten- used, and its poten tial consequen ces in clini cal practi ce. ci jal nim pos lje di ca ma u kli nič koj prak si. Ne bi tre ba lo is pi- No new test should be subjec ted to tedious evalua tion if tiva ti niti jednu pretra gu za koju je malo vjero jat no da će t h e t e s t i s u n l i k e l y t o r e s u l t i n i m p r o v e d c l i n i c a l a c t i o n s o r d a t i b o l j e k l i n i č k e r e z u l t a t e i l i m j e r l j i v i j e i s h o d e . P r e t r a g e measu rab le outco mes. Test evalua tion should be carried s e t r e b a j u p r o c i j e n i t i i s t r a ž i v a n j e m s p a ž l j i v o i s p l a n i r a n i m out with care ful ly planned study desig ns approp ria te for ustro jem koji odgo va ra postav lje nom pita nju u svakom the ques tio ns ad dres sed at ea ch sta ge of de ve lop me nt. r a z v o j n o m s t u p n j u . S t r o g o s t i š i r i n a p r o c j e n e t r e b a j u b i - The ri gour and dep th of eva lua tion shou ld be pro por tio- ti propor cio nal ne postav lje nom pita nju i očeki va nom od- nate to the questio ns and expected outco mes being ad- g o v o r u . K o d i s t r a ž i v a n j a v a l j a n o s t i p r e t r a g e p r e d l a ž u s e dres sed. The be low ste ps are pro po sed when in ves ti ga ti- s l j e d e ć i k o r a c i : ng the va lue of tes ti ng: F a z a I : t e m e l j n o i s t r a ž i v a n j e o p o v e z a n o s t i b o l e s t i s n o - Phase I: Basic resear ch into the asso cia tion of disea se with vim bio loš kim bi lje zi ma: od nos no, j e s u l i n a l a z i b o l e s n i k a the new biomar ker: i.e., Do patien ts with the target disor- s p r o m a t r a n i m p o r e m e ć a j e m r a z l i č i t i o d n a l a z a k o n t r o l n e der ha ve diff e r e n t t e s t r e s u l t s f r o m n o r m a l i n d i v i d u a l s ? s k u p i n e ? O v o s e p i t a n j e n a j b o l j e o b r a đ u j e i s t r a ž i v a n j e m This question is best addres sed by case-con trol desig ns. pa ro va (en gl. ca se-con trol de si gn). Pha se II: Cli ni cal re sear ch in to the va li di ty of tes ts: i.e., In F a z a I I : k l i n i č k o i s t r a ž i v a n j e v a l j a n o s t i p r e t r a g e : o d n o s n o , patien ts suspec ted of havi ng the target condi tion will the h o ć e l i s e p r e t r a g o m m o ć i r a z l i k o v a t i b o l e s n i c i s p r o m a t - te st dis tin gui sh tho se wi th and wit hout the di sor der? This ra nim po re me ća jem od onih bez tog po re me ća ja? To se question should be inves ti ga ted in cross-sec tio nal diag- p i t a n j e t r e b a o b r a đ i v a t i p r e s j e č n i m i s t r a ž i v a n j e m d i j a g - n o s t i c a c c u r a c y s t u d i e s i n a r e p r e s e n t a t i v e s p e c t r u m o f nos tič ke toč nos ti (en gl. cross-sec tio nal diagnos tic accu ra- c o n s e c u t i v e l y e n r o l l e d p a t i e n t s .

Biochemia Medica 2009;19(Suppl 1):S1–S192 S11 Plenarna predavanja PL3: Me di ci na te me lje na na do ka zi ma - Ko ji us troj is tra ži va nja da je naj bo lji od go vor na moje pita nje? Plenary lectures PL3: Evi den ce Ba sed La bo ra to ry Me di ci ne - What stu dy de si gn an swe rs my ques tion be st? cy studies ) u repre zen ta tiv nom nizu uzastup no uklju če nih Phase III: Clini cal appli ca tion/utility of tests: i.e., Do pa- bo les ni ka. tien ts who un der go the te st fa re bet ter (in ter ms of heal- Faza III: klinič ka primje na/upotrebljivost testa: odnos no, th outco mes) than those who do not? The most suitab le p r o đ u l i b o l j e b o l e s n i c i ( k a d a g o v o r i m o o z d r a v s t v e n i m stu dy de si gn for this type of ques tion is an RCT or me ta- i s h o d i m a ) k o j i m a j e n a p r a v l j e n a t a p r e t r a g a i l i o n i k o j i m a ana lysis of multip le RCTs. n i j e ? N a j p r i k l a d n i j i u s t r o j i s t r a ž i v a n j a z a o v a j t i p p i t a n j a Phase IV: Impa ct of testi ng in practi ce: i.e., What are the j e s t r a n d o m i z i r a n i k o n t r o l i r a n i p o k u s ( e n g l . ran do mi zed e t h i c a l , l e g a l , fi nan cial or so cial im pli ca tio ns of tes ti ng? control led trial, RTC) ili me ta-a na li za vi šes tru kih RTC. This is best explored by heath techno lo gy asses sme nt. Fa za IV: ut je caj ko riš te nja pret ra ge u prak si: od nos no, ko- The evi den ce-ba sed met ho do lo gy of the se ste ps is re- je su etič ke, prav ne, fi n a n c i j s k e i l i d r u š t v e n e i m p l i k a c i j e t e viewed and the pitfal ls and poten tial biases in test eva- p r e t r a g e ? T o s e p i t a n j e n a j b o l j e m o ž e i s t r a ž i t i p r o c j e n o m luation studies are highlig hted with practi cal examples. u č i n k o v i t o s t i u p o r a b e s u v r e m e n i h t e h n o l o g i j a u z d r a v - In conclu sion, clini cal utili za tion and reimbur se me nt for stvu i zdrav stve noj zaš ti ti (en gl. h e a l t h t e c h n o l o g y a s s e s - l a b o r a t o r y t e s t s s h o u l d m o v e f r o m a c o s t - b a s e d t o w a r d s sment , HTA). a va lue- and evi den ce-ba sed ap proa ch. A mul ti dis cip li- M e t o d o l o g i j a z a s n o v a n a n a d o k a z i m a o v i h k o r a k a v e ć na ry, mo re res pon si ve and pro por tio na te ri sk as ses sme- je pregle da na te su zamke i mogu će sistem ske pogreš ke nt duri ng pre-market appro val of new tests is needed to p o t k r e p l j e n e p r a k t i č n i m p r i m j e r i m a . en su re pa tie nt sa fe ty. Da zak lju či mo, od lu či va nje o kli nič koj upo rab lji vos ti i is- p l a t i v o s t i l a b o r a t o r i j s k i h p r e t r a g a t r e b a l a b i s e k r e t a t i o d e-mail: ahor [email protected] p r i s t u p a t e m e l j e n o g n a i z r a č u n u t r o š k o v a p r e m a p r i s t u - p u t e m e l j e n o m n a v a l j a n o s t i i d o k a z i m a p r e t r a g e . K a k o b i s e o s i g u r a l a s i g u r n o s t b o l e s n i k a , p o t r e b n o j e p r o v e s t i multi dis cip li nar ni proces odobra va nja pretra ge s odgo va- ra ju ćom i raz mjer ni jom proc je nom ri zi ka, pri je nje ne po- jave na tržiš tu. e-poš ta: ahor [email protected]

Biochemia Medica 2009;19(Suppl 1):S1–S192 S12