Gemeente Halderberge

Programmabegroting 2018

Programmabegroting 2018 1

Gemeente Halderberge

Programmabegroting 2018 2

Gemeente Halderberge

INHOUDSOPGAVE

Aanbiedingsbrief ...... 5

I. BELEIDSBEGROTING ...... 7

Deel 1: Programmaplan...... 7 Programma bestuur en dienstverlening ...... 9 Programma openbare orde en veiligheid ...... 18 Programma openbare ruimte ...... 25 Programma ruimte en economie ...... 31 Programma maatschappelijke ondersteuning en welzijn ...... 43 Programma onderwijs en jeugd ...... 59 Algemene dekkingsmiddelen ...... 63 Overhead ...... 69

Deel 2: Paragrafen ...... 73 Paragraaf lokale heffingen ...... 75 Paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing ...... 85 Paragraaf onderhoud kapitaalgoederen ...... 95 Paragraaf financiering ...... 99 Paragraaf bedrijfsvoering ...... 107 Paragraaf verbonden partijen ...... 113 Paragraaf grondbeleid ...... 127 Paragraaf bezuinigingen...... 131 Paragraaf decentralisaties ...... 133

II. FINANCIËLE BEGROTING ...... 135 1. Overzicht van baten en lasten ...... 137 2. Uiteenzetting financiële positie ...... 139 3. Overzicht incidentele baten en lasten ...... 155 4. Recapitulatie ...... 157 5. Verschillenanalyse programmabegroting 2017 – 2018 ...... 159

III. BIJLAGEN ...... 163 Bijlage 1: Investeringsprogramma 2018 – 2021 ...... 165 Bijlage 2: Toelichting investeringsprogramma 2018 - 2021 ...... 169 Bijlage 3: Totaaloverzicht geraamde baten en lasten per taakveld ...... 173

Programmabegroting 2018 3

Gemeente Halderberge

Programmabegroting 2018 4

Gemeente Halderberge

Aanbiedingsbrief

Inleiding Hierbij bieden wij u de programmabegroting 2018 en de meerjarenraming 2019-2021 aan. In deze programmabegroting geven wij de beleidskaders en de financiële kaders voor het komende begrotingsjaar aan. Aan de basis voor de begroting 2018 staan het raads- en collegeprogramma 2014 – 2018 en de Zomernota 2017. Verder heeft u bij de vaststelling van de Zomernota 2017 in het onderdeel “Kadernota 2018” de uitgangspunten voor de begroting 2018 vastgesteld.

Indeling programmabegroting 2018 De programmabegroting bestaat uit een beleidsbegroting en een financiële begroting. De beleidsbegroting is onderverdeeld in een programmaplan en paragrafen.

In het programmaplan geven wij u op basis van het collegeprogramma 2014-2018 inzicht in de prioriteiten voor het jaar 2018. Hierbij zijn per programma de genoemde prioriteiten in het collegeprogramma met daarbij het maatschappelijk effect opgenomen. Door middel van (sub)doelstellingen en indien mogelijk indicatoren zijn deze maatschappelijke effecten meer concreet gemaakt. Vervolgens wordt voor het jaar 2018 aangegeven welke activiteiten ondernomen worden om bij te dragen aan deze doelstellingen en maatschappelijke effecten.

De beleidslijnen van een aantal aspecten van het beheersproces treft u aan in de paragrafen. Net als in de Programmabegroting 2017 is een tweetal extra paragrafen toegevoegd, de paragraaf bezuinigingen en de paragraaf decentralisaties. In de paragraaf bezuinigingen wordt ingegaan op de bezuinigingsmaatregelen en taakstellingen die nog ingevuld moeten worden. In de paragraaf decentralisaties wordt ingegaan op de financiële kant van de 3 D’s en de wijze waarop hier in de begroting 2018 – 2021 mee wordt omgegaan.

In de financiële begroting geven wij u een toelichting op de financiële positie van de gemeente in de komende vier jaar.

Financieel meerjarenbeeld Op 6 juli 2017 is door de gemeenteraad de Zomernota 2017, met daarin de Kadernota 2018, vastgesteld. Bij de Zomernota 2017 werd een sluitende begroting 2018 verwacht en een meer dan behoorlijk sluitende meerjarenraming. De ontwikkelingen ten opzichte van de Zomernota 2017 zijn toegelicht in de uiteenzetting financiële positie.

Samenvattend ontstaat voor de jaren 2018 – 2021 het volgende beeld. 2018: € 86.828 positief 2019: € 396.498 positief 2020: € 471.561 positief 2021: € 742.297 positief

Zowel het begrotingsjaar 2018 als de meerjarenraming is reëel sluitend, zoals ook het “Overzicht incidentele baten en lasten” laat zien.

Weerstandsvermogen en risicobeheersing In de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing worden de risico’s afgezet tegen de beschikbare weerstandscapaciteit. Zoals in de Zomernota 2017 is aangegeven heeft er naast een inventarisatie van nieuwe risico’s ook een herijking van de bestaande risico’s plaatsgevonden. Het weerstandsvermogen laat een positieve ontwikkeling zien ten opzichte van de begroting 2017. De ratio van het weerstandsvermogen is voor 2018 berekend op 2,16. Dit is te categoriseren als hoog.

Programmabegroting 2018 5

Gemeente Halderberge

Lastendruk inwoners In de paragraaf lokale heffingen wordt uitgebreid ingegaan op de verschillende lokale lasten en de lastendruk voor de inwoners. De tarieven van de afvalstoffenheffing zijn gebaseerd op het gemiddeld aantal van 14 ledigingen per jaar in plaats van de 19 ledigingen in 2017. Hierbij is rekening gehouden met het door het college voorgestelde scenario voor een nieuwe milieustraat, waarbij de afwaardering van de boekwaarde van de bestaande milieustraat reeds is verwerkt in de tarieven voor het jaar 2018. De rioolheffing wordt gebaseerd op het vastgestelde verbreed Gemeentelijk Riolerings Plan. Deze laat voor 2018 een stijging zien ten opzichte van het tarief van 2017. De OZB-tarieven stijgen met het inflatiepercentage van 1,5%.

Per saldo daalt de lastendruk voor meerpersoonshuishoudens met een eigen woning in 2018 met 0,70%. Voor eenpersoonshuishouden met een eigen woning stijgt de lastendruk iets, namelijk met 0,22%. Voor huishoudens met een huurwoning daalt de lastendruk zowel voor meerpersoonshuishoudens als voor alleenstaanden met resp. 1,90% en 0,68%.

Conclusie Na een aantal jaren van bezuinigingen is vorig jaar het financieel herstel ingetreden en dat herstel is ook zichtbaar in deze Programmabegroting 2018. Zowel het begrotingsjaar 2018 als de meerjarenraming 2019 – 2021 sluiten met een positief saldo en ook het weerstandsvermogen herstelt zich verder. Er is natuurlijk nog wel een aantal risico’s en onzekerheden waar ook rekening mee gehouden moet worden. Met name de decentralisaties blijven een onzekerheid en risico. Hiervoor wordt echter wel een reserve voor opgebouwd.

De financiële kengetallen geven aan dat de gemeente Halderberge qua financiële positie nog niet op het gewenste punt is. In de begrotingen 2016 en 2017 werd aangegeven dat de financiële positie van de gemeente Halderberge kan worden verbeterd en dat de prognoses die verbetering ook lieten zien. Op basis van de begroting 2018 kan de conclusie worden getrokken dat de verbetering minder snel gaat dan gewenst.

Burgemeester en Wethouders,

Oudenbosch, oktober 2017

Programmabegroting 2018 6

Gemeente Halderberge

I. Beleidsbegroting

Deel 1: Programmaplan

Programmabegroting 2018 7

Gemeente Halderberge

Programmabegroting 2018 8

Gemeente Halderberge

Programma bestuur en dienstverlening

Missie “Dienstverlening staat voorop” in de gemeente Halderberge. Primair gaat het om dienstverlening aan burgers en bedrijven. Vervolgens ook om dienstverlening richting de raad het college en regionale en lokale samenwerkingspartners. Interne dienstverlening tussen medewerkers, clusters en afdelingen is een belangrijke voorwaarde voor een goede ambtelijke organisatie. Deze basis moet op orde zijn om dienstverlening daadwerkelijk voorop te kunnen stellen.

Prioriteiten collegeprogramma Binnen het programma Bestuur en dienstverlening zijn in het collegeprogramma 2014 – 2018 de volgende prioriteiten opgenomen.

De regionale samenwerking en democratische legitimiteit Maatschappelijk effect: Nieuwe taken in de samenwerking met andere gemeenten oppakken.

Bestuurlijke vernieuwing Maatschappelijk effect: ‘De politiek’ is voor onze inwoners toegankelijk. De vorm en wijze van vergaderen van de commissies is nieuwe leven ingeblazen.

Burgerparticipatie en overheidsparticipatie Bij overheidsparticipatie (maatschappelijk initiatief) ligt het initiatief bij de burgers. De overheid participeert, doet mee, is partner in initiatieven van inwoners. Bij burgerparticipatie (beleidsparticipatie) ligt het initiatief bij de overheid. Het gaat dan vooral om het betrekken van burgers bij beleid. Het is een uitdaging om samen met inwoners, bedrijven, onderwijs, verenigingen, de woningstichting en andere partners de leefbaarheid in de kernen van de gemeente Halderberge te verbeteren. Zij zijn immers ervaringsexpert in het eigen woon- en leefgebied. Maatschappelijke participatie richt zich op de deelname van burgers in het maatschappelijk verkeer, zoals vrijwilligerswerk en mantelzorg, alsmede dagelijkse ontmoetingen met anderen in de openbare ruimte. Deze binding is van belang omdat hierdoor de toegankelijkheid tot sociale verbanden behouden blijft (sociaal kapitaal). Daarnaast zijn stappen van meedoen naar meedenken en naar zelf doen sneller gezet: wie zich bezigt in sociale verbanden zal hierover eerder mee willen denken en hiervoor zelf initiatieven willen tonen.

Maatschappelijk effect beleidsparticipatie: Betrokkenheid van inwoners, bedrijven en instellingen bij het beleid en uitwerking van allerhande vraagstukken waar het gemeentebestuur voor staat. Het is van belang de verwachtingen over de vorm van burgerparticipatie en de invloed vooraf kenbaar te maken over wanneer participatie plaatsvindt en welke rol en verantwoordelijkheid deelnemers daarbij krijgen. Beleidsparticipatie blijft belangrijk om het vertrouwen in de overheid te vergroten. Daarnaast is het een middel om burgers als ervaringsdeskundigen te benutten.

Maatschappelijk effect maatschappelijk initiatief: De eigen kracht van inwoners wordt beter benut. Inwoners pakken zelf dingen aan in het publieke domein. De overheid haakt vervolgens aan bij de ideeën of initiatieven. Effecten zijn een breder gedragen beleid en legitimiteit. Door deze vorm van samenwerken, waarbij inwoners initiatieven en verantwoordelijkheid nemen wordt verantwoordelijkheid gedeeld en ruimte gecreëerd voor innovatieve en creatieve oplossingen.

Het imago van de bestuurscultuur in Halderberge Maatschappelijk effect: Het streven is meer vertrouwen in de politiek te bewerkstelligen wat leidt tot een positieve uitstraling.

Klantcontactcentrum (KCC) en informatieveiligheid Maatschappelijk effect: Voldoen aan de wettelijke eisen voor een KCC en de basisregistraties en zorgen voor een digitale organisatie die dit mogelijk maakt. De bedrijfsvoering efficiënt en effectief inrichten waarbij digitalisering een middel is om de dienstverlening aan onze klanten te verruimen, te waarborgen en waar mogelijk te verbeteren.

De ambtelijke organisatie Maatschappelijk effect: De ambtelijke organisatie is beperkt van omvang, flexibel inzetbaar en zich bewust van de veranderende rol van de overheid en de andere O’s.

Programmabegroting 2018 9

Gemeente Halderberge

Organisatie en medewerkers moeten in kunnen spelen op de omgeving. Inlevingsvermogen en klantgerichtheid zijn van belang. Klantgerichtheid, samenwerking en kostenbewustheid blijven belangrijke thema’s.

Beleidskaders ° Nota “@ntwoord, geleidelijk en onvermijdelijk, minder regels, meer service” ° Digitale Agenda 2020 Landelijke visie Digitaal 2017 Digitale Agenda 2020 (visie VNG/ KING) ° Informatiebeleidsplan Halderberge 2016 – 2020 ° Nota Burger- en Overheidsparticipatie 2017

Beleidsindicatoren BBV Voor het programma Bestuur en dienstverlening zijn in het BBV geen verplichte beleidsindicatoren opgenomen.

Verbonden Partijen

Gemeenschappelijke regeling Regio West-Brabant Doel of belang De regeling heeft tot doel om gemeenschappelijke belangen van de deelnemende dat wordt gemeenten te behartigen onder meer door te komen tot de opstelling, vaststelling en behartigd: uitvoering van de strategische agenda en de strategische visie voor West-Brabant. Er bestaan de volgende programma’s: • Algemeen; • Economie; • Ecologie; • Leefbaarheid; • Uitvoeringsgerichte taken: o Kleinschalig Collectief Vervoer (KCV); o Gebiedsgerichte aanpak (GGA); o Regio-archeologie en cultuurhistorie; o Regionaal Mobiliteitscentrum (MBC) en o Routebureau West-Brabant. Beleids- In het kader van de doorontwikkeling komt de focus van de samenwerking in West- voornemens: Brabant vanaf 2018 te liggen op het versterken van de economische veerkracht en het verbeteren van het economisch vestigingsklimaat. De activiteiten van de regeling zullen geconcentreerd worden op de core-business: de ruimtelijk economische structuurversterking. Activiteiten zullen met name worden georganiseerd rondom de pijlers Economische Zaken, Ruimtelijke Ontwikkeling, Mobiliteit en Arbeidsmarktbeleid. Het voortbestaan en de positionering van de uitvoeringstaken worden op natuurlijke momenten tegen het licht gehouden. De gemeenschappelijke regeling zal dienen te worden aangepast. De onderwerpen van de strategische samenwerking zijn opgenomen in de begroting en daarin is ook aangegeven wat de doelen zijn, wat ervoor wordt gedaan en wat het kost.

Richtlijnen Beleidsmatige richtlijnen: 2019 1. Het uitvoeringsprogramma van het economisch ruimtelijk ontwikkelprogramma geeft richting en uitvoering aan de gestelde ambities van het ontwikkelprogramma. Focus blijft een aandachtspunt. 2. In de 2e bestuursrapportage wordt een voortgangsrapportage verwacht over de realisering van het uitvoeringsprogramma van het Onderzoek en Ontwikkelfonds, zodat de deelnemende gemeenten de voortgang kunnen monitoren 3. De begroting 2019 geeft inzicht in de core business taken van de RWB en maakt ook de financiële gevolgen voor zowel RWB als Rewin inzichtelijk.

Financiële richtlijnen: Voor de algemene financiële richtlijnen verwijzen wij u naar de paragraaf Verbonden partijen.

Programmabegroting 2018 10

Gemeente Halderberge

Wat willen we bereiken? Wat gaan we daar voor doen in 2018?

Maatschappelijk effect (Sub)doelstelling Indicator Activiteiten 2018

De regionale samenwerking en democratische legitimiteit Nieuwe taken in de Bespreken van Verminderen kwetsbaarheid en • Op basis van de tweede scrum in het najaar en de samenwerking met andere veranderende rol van de financiële risico’s verminderen besluitvorming binnen de zes zal de gemeenten op pakken. overheid netwerksamenwerking verder worden ingevuld op de al eerder gekozen onderwerpen

• Samenwerking met Ruchpen waar mogelijk verder uitbouwen

• Verdere doorontwikkeling van het opzetten van het e-depot met als doel om in 2018 de aangesloten gemeenten gefaseerd te laten aansluiten.

• De samenwerking binnen het sociaal domein wordt ook de komende jaren voortgezet. Contracten worden gezamenlijk afgesloten en ook de herstructurering van de WVS loopt in 2018 door. Ook wordt in gewerkt aan een nieuw beleidsplan sociaal domein. Dit zal ook deels tot stand komen door gezamenlijk beleid met de regio gemeenten. De uitgangspunten van het regionale jeugdbeleid zullen meegenomen worden in het lokaal te actualiseren beleid voor het sociaal domein.

Programmabegroting 2018 11

Gemeente Halderberge

Wat willen we bereiken? Wat gaan we daar voor doen in 2018?

Maatschappelijk effect (Sub)doelstelling Indicator Activiteiten 2018

Bestuurlijke vernieuwing ‘De politiek’ is voor onze Verbeteren wijze van Betrokkenheid van de burger bij • Evaluatie acties bestuurlijke vernieuwing. inwoners toegankelijk. De samenwerking tussen de politiek is aantoonbaar vorm en wijze van vergaderen college/raad en verbeterd. • Doorlopend tijdens Seniorenconvent aandacht voor van de commissies is nieuw ondernemers, inwoners en nieuwe vergaderafspraken. leven ingeblazen. het maatschappelijk middenveld. • Uitzetten vragenlijst digitaal burgerpanel.

• Maken plan van aanpak bevordering opkomst gemeenteraadsverkiezingen.

• Monitoren nieuwe trends en ontwikkelingen .

• Nieuw voorstel commissievoorzitters voor na de verkiezingen.

• Voorbereiding verkiezingen, schrijven overdrachtsdocument nieuwe gemeenteraad.

• Als de streekomroep een feit is, zal opnieuw onderzocht worden of tv- of internetuitzendingen mogelijk zijn.

• Het programma zaakgericht werken loopt in 2018 conform de planning door.

Programmabegroting 2018 12 Gemeente Halderberge

Wat willen we bereiken? Wat gaan we daar voor doen in 2018?

Maatschappelijk effect (Sub)doelstelling Indicator Activiteiten 2018

Burgerparticipatie en overheidsparticipatie Betrokkenheid van inwoners, De leefbaarheid vergroten • Rapportcijfer leefbaarheid • Beweging inzetten dat verbindingen met wijkteams bedrijven en instellingen bij door initiatieven vanuit (GemeentebeleidsMonitor) (sociaal domein), serviceteams en ambassadeurs tot het beleid en uitwerking van inwoners, bedrijven en • Waardering sociale kwaliteit stand komen in een gebiedsgerichte aanpak met allerhande vraagstukken waar verenigingen te stimuleren (GemeentebeleidsMonitor) buurtpreventieteams, wijkverenigingen, het gemeentebestuur voor en faciliteren. Samenstichtingen en andere initiatiefrijke inwoners. staat. Op deze wijze uitvoering • Voortzetting Trefpunt Albano dat is opgezet als Door overheidsparticipatie geven aan de Motie integrale laagdrempelige ontmoetingsplek voor wordt de eigen kracht van Nieuwjaarsreceptie (raad 3 wijkteam, wijkvereniging, buurtpreventie, inwoners beter benut. december 2013) buurtbemiddeling, politie.

Effecten zijn een breder gedragen beleid en • In mei 2018 wordt het eerste jaar van het digitaal legitimiteit. burgerpanel geëvalueerd en wordt er bekeken of we gebruik blijven maken van het hetzelfde onderzoeksbureau of naar een ander onderzoeksbureau overgaan voor het digitaal burgerpanel.

• In 2018 wordt conform de motie een Nieuwjaarsreceptie georganiseerd.

Het imago van de bestuurscultuur in Halderberge Het streven is meer Door op een proactieve • Hoge opkomst van inwoners • Doorlopende monitoring van feiten en cijfers met vertrouwen in de politiek te manier en transparante bij burgerparticipatietrajecten betrekking tot gebruik van de website. De resultaten bewerkstelligen wat leidt tot wijze te communiceren met • Het opkomstpercentage van moeten nog door meer mensen worden gebruikt een positieve uitstraling. onze inwoners, organisaties de gemeenteraads- om dienstverlening middels de website en andere en bedrijven wordt een verkiezingen 2018 is hoger kanalen te verbeteren. positieve bijdrage geleverd dan in 2014. Deze informatie is nodig om de gebruiker centraal te aan het beeld van een stellen. betrouwbare, zorgvuldige • Eisen van begrijpelijkheid en toegankelijkheid en klantvriendelijke worden in de website verwerkt (webrichtlijnen) gemeente. • Het digipanel wordt bevraagd over het imago.

Programmabegroting 2018 13 Gemeente Halderberge

Wat willen we bereiken? Wat gaan we daar voor doen in 2018?

Maatschappelijk effect (Sub)doelstelling Indicator Activiteiten 2018 • Er wordt doorgegaan met het ontwikkelen van het KCC, de samenwerking tussen TIP en Burgerzaken zal steeds nauwer worden. Er komt een integrale inrichting van de centrale hal waarbij de receptie functie en Burgerzaken steeds meer een geheel zullen gaan vormen.

• De opbrengsten uit de monitoring tool worden gebruikt om professioneel gebruik van social media door medewerkers te bevorderen, webcare uit te breiden en communicatie van gemeente Halderberge via sociale media te stroomlijnen.

• Training Klare Taal wordt vanuit Halderbergse School ingezet voor hele organisatie.

Klantcontactcentrum (KCC) en informatieveiligheid Voldoen aan de wettelijke Het vergroten van de • Klanttevredenheid • Er wordt doorgegaan met het ontwikkelen van het eisen voor een KCC en de dienstverlening aan onze KCC, de samenwerking tussen TIP en Burgerzaken basisregistraties en zorgen klanten (burgers, bedrijven zal steeds nauwer worden. Er komt een integrale voor een digitale organisa-tie en gebruikers), waarbij het inrichting van de centrale hal waarbij de receptie die dit mogelijk maakt. De digitale kanaal het functie en Burgerzaken steeds meer een geheel bedrijfsvoering efficiënt en voorkeurskanaal is zullen gaan vormen. effectief inrichten waarbij digitalisering een middel is om • Meten van Klantcontact via website en balies. uiteindelijk onze dienstverlening ten dienst te • Invoeren van Whatsapp als medewerkers staan. voldoende ervaren zijn in ontvangen en beantwoorden van vragen via social media.

• Verdere implementatie van zaakgericht werken en lean maken van de processen.

Programmabegroting 2018 14 Gemeente Halderberge

Wat willen we bereiken? Wat gaan we daar voor doen in 2018?

Maatschappelijk effect (Sub)doelstelling Indicator Activiteiten 2018 • In 2018 zal op het gebied van informatiebeveiliging het voeren van risicomanagement steeds meer aandacht krijgen om zo de risico's te kunnen mitigeren.

• Het verbeteren van de bewustwording op het gebied van informatieveiligheid blijft een speerpunt.

• Alle werkzaamheden rondom de BIG en de ENSIA zullen bekeken worden en daar waar mogelijk beter georganiseerd en gestroomlijnd.

• Voortzetting van activiteiten en ontwikkeling van de website in afstemming met zaakgericht werken en social media.

• Actief redactie voeren op input van gebruikerservaringen en gebruiksgegevens (statistiek).

• Wekelijks redactie-atelier met hoofdredacteur en vijf redacteuren.

De ambtelijke organisatie De ambtelijke organisatie is De kernwaarden zijn: • Behalen taakstelling 4 Fte in • De taakstelling is gehaald. De doorkijk wordt beperkt van omvang, flexibel • Klantgericht. 2017 en efficiencytaakstelling periodiek bijgesteld aan de hand van de opgave. inzetbaar en gericht op een • Flexibel goede dienstverlening aan • Lerend • Hogere mobiliteit van • Digitalisering inwoners, ondernemers en medewerkers zowel intern als - Het programma zaakgericht werken wordt in bezoekers. extern 2018 voortgezet waarbij alle grote processen in 2018 worden afgerond - De opgestelde planning is 2018 leidend voor de uitvoering - Het informatiebeveiligingsbeleid wordt op basis van het risicomanagement verder vorm gegeven

Programmabegroting 2018 15 Gemeente Halderberge

Wat willen we bereiken? Wat gaan we daar voor doen in 2018?

Maatschappelijk effect (Sub)doelstelling Indicator Activiteiten 2018 - Het privacybeleid zal door de komst van de Functionaris Gegevensbescherming verder worden uitgewerkt en een prominentere rol krijgen in de organisatie.

• In 2018 wordt de uitwerking van het MTO- onderzoek uit 2017 verder opgepakt. Daar waar nodig wordt dieper onderzoek gedaan of worden verbeteracties uitgezet.

• In 2017 is de vitaliteitskalender ingevoerd met als doel de vitaliteit van onze medewerkers ondersteunen. Thema’s zijn o.a. gezond eten, stoppen met roken en mindfullnes. De kalender loopt tot september 2018.

Programmabegroting 2018 16 Gemeente Halderberge

Wat mag het kosten?

Programma Bestuur en dienstverlening 2017 2018 2019 2020 2021

Lasten per taakveld 0.1 Bestuur 1.486.000 1.517.000 1.519.000 1.535.000 1.551.000 0.2 Burgerzaken 670.000 698.000 665.000 680.000 680.000

Totaal lasten Bestuur en dienstverlening 2.156.000 2.215.000 2.184.000 2.215.000 2.231.000

Waarvan: Kapitaallasten bestaande activa 0 0 0 0 0 Kapitaallasten investeringsprogramma 2018 - 2021 0 0 0 0 0 Direct toe te rekenen salarislasten 480.000 495.000 502.000 508.000 514.000

Baten per taakveld 0.1 Bestuur 0 0 0 0 0 0.2 Burgerzaken 601.000 595.000 502.000 495.000 466.000

Totaal baten Bestuur en dienstverlening 601.000 595.000 502.000 495.000 466.000

Saldo -1.555.000 -1.620.000 -1.682.000 -1.720.000 -1.765.000

Programmabegroting 2018 17 Gemeente Halderberge

Programma openbare orde en veiligheid

Missie De gemeente Halderberge wil de veiligheid en leefbaarheid in de verschillende wijk- en dorpskernen door een integrale aanpak van sociale en fysieke aspecten van veiligheid samen met haar ketenpartners verbeteren.

Prioriteiten collegeprogramma Binnen het programma Bestuur en dienstverlening zijn in het collegeprogramma 2014 – 2018 de volgende prioriteiten opgenomen.

De leefbaarheid in de kernen De gemeente Halderberge wil de veiligheid en leefbaarheid in de verschillende wijk- en dorpskernen door een integrale aanpak van sociale en fysieke aspecten van veiligheid samen met haar ketenpartners verbeteren.

Buurtpreventie In de gemeente Halderberge zijn nu zes buurtpreventieteams operatief, te weten Bovendonk, Hoeven centrum, Brandstee/Bovenhei, Puitenkuil, Albano en Velletri. Daarnaast zijn whatsappgroepen in Oud Gastel en Stampersgat actief. De gemeente heeft ten aanzien van buurtpreventie een faciliterende rol.

Buitengewone Opsporings Ambtenaren (BOA’s) De bijzondere opsporingsambtenaren van de gemeente Halderberge zetten zich in voor het toezicht en handhaving in de openbare ruimte. De APV en enkele bijzondere wetten vormen het kader. Het BOA- toezicht, jaarlijks vastgelegd in een uitvoeringsprogramma, geeft een grote impuls aan de uitvoering van het handhavingsbeleid en daarmee aan de veiligheid en de leefbaarheid in onze gemeente.

Veiligheidsbeleid Een conceptplan voor een nieuw integraal veiligheidsplan 2018 tot en met 2022 wordt ter vaststelling aangeboden. In het beleidsplan worden de landelijke, regionale en lokale ambities meegenomen. Er komen meer taken bij de gemeentelijke overheid te liggen en de regierol op veiligheid wordt steeds verder uitgebreid.

Crisisbeheersing Wij werken intensief samen met de Veiligheidsregio Midden- en West- Brabant. Er is een regionaal crisisplan en risicoprofiel en er vinden regelmatig oefenen plaats. Er wordt actief invulling gegeven aan dit beleidsonderdeel en de samenwerking met de omliggende gemeenten in het district. Het regionaal crisisplan en de verdere doorontwikkeling i.c. professionalisering van de gemeentelijke taak binnen de crisisbeheersing – bevolkingszorg - is aanleiding om intensief samen te werken met de 7 gemeenten binnen ons district om aan de basisvereisten crisismanagement te voldoen.

Beleidskaders

Extern Veiligheidspartner Beleidskader/wetgeving Rijk Wetgeving op het gebied van openbare orde en veiligheid en in het bijzonder de nieuwe politie wet. Veiligheidscollege Regionaal evenementenbeleid Plan van aanpak burgernet Beleidsplan regionale eenheid ZWB Veiligheidsregio Midden- en Gemeenschappelijke regeling Veiligheidsregio Midden en West West-Brabant Brabant Beleidsplan Verbinden en versterken Regionaal Risicoprofiel en brandrisicoprofiel Dekkings- en spreidingsplan brandweer Regionaal Crisisplan Deelplannen en draaiboeken voor bevolkingszorg Gecoördineerde regionale incidentenprocedure Veiligheidshuis Jaarplannen & Jaarverslagen

Programmabegroting 2018 18 Gemeente Halderberge

RIEC Jaarplan RIEC Jaarverslagen

Intern ° Integrale veiligheidsmonitor (Gemeentelijke beleidsmonitor 2013) ° Plan van aanpak jeugdoverlast ° Prestatieafspraken Woonkwartier ° Handleiding buurtpreventie ° Veilig Honk ° Convenant Veilige School ° Plan van aanpak buurtbemiddeling ° Evaluaties buurtbemiddeling ° Integraal Handhavingsbeleid ° Beleids- en uitvoeringskader risicocommunicatie ° Beheersdocument risico-informatie ° Plan van aanpak burgerkracht ° Convenant Samenstichting Stampersgat en Hoeven ° Handboek bevolkingszorg district de Markiezaten ° Beleidsplan sociaal domein ° Volksgezondheidsnota ° Preventie- en handhavingsplan alcohol ° Nota burger- en overheidsparticipatie

Beleidsindicatoren Voor het programma Openbare orde en veiligheid zijn in het BBV de onderstaande verplichte beleidsindicatoren opgenomen.

Naam Indicator Halderberge Nederland Eenheid Jaar Verwijzingen Halt 58,7 135,8 139,7 137,4 Aantal per 10.000 jongeren 2014 2016 Harde kern jongeren 0,2 0,2 1,3 1,3 Aantal per 10.000 inwoners 2014 2014 Winkeldiefstallen 0,9 0,8 2,4 2,3 Aantal per 1.000 inwoners 2015 2016 Geweldsmisdrijven 4,6 3,4 5,4 5,3 Aantal per 1.000 inwoners 2015 2016 Diefstallen uit woning 2,2 2,9 3,9 3,3 Aantal per 1.000 inwoners 2015 2016 Vernielingen en beschadigingen 5,6 4,2 6,1 5,6 Aantal per 1.000 inwoners 2015 2016 (in de openbare ruimte)

Bron: www.waarstaatjegemeente.nl ; d.d.6 september 2017

Verbonden partijen

Gemeenschappelijke regeling Veiligheidsregio West- en Midden-Brabant Doel of belang Het openbaar lichaam heeft tot doel samen te werken voor een goede behartiging dat wordt van de zorg voor de veiligheid en de hulpverlening aan de burgers in het werkgebied behartigd: bij het bieden van brandweerzorg, geneeskundige hulpverlening en de voorbereiding op en bestrijding van ongevallen, crisis en rampen. Het primaire doel is het beschermen van burgers tegen risico’s op het gebied van fysieke veiligheid. Het secundaire doel is om te zorgen voor een efficiënte en kwalitatief hoogwaardige organisatie van de brandweerzorg, de geneeskundige hulpverlening, de gemeenschappelijke meldkamer en de rampenbestrijding en crisisbeheersing onder één regionale bestuurlijke regie.

Beleids- Het uitvoeren van het beleidsplan “realisme in denken en doen” voor de voornemens: beleidsperiode 2015-2019. In dit beleidsplan ligt het accent op risicobeheersing, zelfredzaamheid burgers, brandveilig leven, publieke-private samenwerking als ook het vernieuwen van de organisatie voor bevolkingszorg. Jaarlijks worden deze onderwerpen concreet door vertaald in resultaten en acties voor de verschillende thema’s en volgt verantwoording daarover in de P&C cyclus. Enkele

Programmabegroting 2018 19 Gemeente Halderberge

Gemeenschappelijke regeling Veiligheidsregio West- en Midden-Brabant beleidsdoelstellingen uit de begroting van 2018 zijn hieronder weergegeven: • Invulling geven aan de planning voor de totstandkoming van de nieuwe gemeenschappelijke meldkamer in Bergen op Zoom en het regionaal crisiscentrum. • Het actualiseren van rampbestrijdingsplannen en multidisciplinaire operationele plannen. Het zoveel mogelijk terug schrijven van planvorming naar het operationeel noodzakelijke. Gelijktijdig investeren in de vakbekwaamheid van de individuele crisisfunctionarissen ten aanzien van het hanteren van deze plannen en het beheer van multidisciplinaire plannen. • Samen met de gemeenten, Omgevingsdienst en GHOR/GGD werken we aan de invoering van de Omgevingswet. In 2018 is er een systematiek en een informatiesysteem aangeschaft, waarin de acute partners, zoals RAV, ziekenhuizen, GGD etc. wederzijds informatie delen ter voorbereiding op en tijdens een incident. In de preparatiefase worden zaken, zoals RIVM-richtlijnen en bijzonderheden rondom evenementen, gedeeld en in de repressiefase informatie rondom het incident, zoals slachtofferzorg en duur van het incident.

Richtlijnen Beleidsmatige richtlijnen: 2019 1. In het beleidsplan 2015-2019 zijn in totaal 40 actiepunten opgenomen, die uiterlijk in 2019 moeten zijn gerealiseerd. Deze actiepunten zijn vooral gericht op continuïteit van beleid en kwaliteit. In de kaderbrief 2019 geeft de Veiligheidsregio aan welke actiepunten in 2019 centraal staan. In de begroting geeft de Veiligheidsregio aan op welke wijze deze actiepunten worden ingevuld. 2. De begroting 2019 bevat informatie en kengetallen met informatie over toezicht en handhaving van : - BRZO - BRZO + - Zorg - Overig 3. De begroting 2019 bevat kengetallen/ informatie over de omvang van het ambtelijk apparaat /organisatie alsmede van de financiële ramingen daarvan: - aantal vrijwilligers - aantal beroeps repressief - aantal medewerkers risicobeheersing (advies & vergunningverlening, toezicht & handhaving) - aantal medewerkers overig (uitgesplitst naar overhead, veiligheidsbureau) - aantal medewerkers witte kolom, oranje kolom - opgave van het materieel (per categorie) en het aantal posten. 4. Prestaties apparaat De begroting 2019 bevat informatie en kengetallen (voor zover nog niet opgenomen en zo mogelijk steeds op een eenduidige manier) over: a. Onderdeel repressie - aantal uitrukken (uitgesplitst zoals nu) en uitgesplitst naar scenario. - inzetten vrijwilligers, beroeps, witte en oranje kolom. - overschrijdingen inzetten - slachtoffers brand en ongevallen gevaarlijke stoffen, infectieziekten cat A. b. Onderdeel preparatie - planvorming (RCP, RBP, lBP, bereikbaarheidskaarten) - (M)OTO (brandweer, witte kolom, oranje kolom, multi). - Gebieden waar wordt voldaan aan het regionaal beleid voor bluswater en bereikbaarheid - inzet toolbox c. Onderdeel preventie/pro-actief - advisering - Ruimtelijke ordening en projecten - Evenementen

Programmabegroting 2018 20 Gemeente Halderberge

- Vergunningen Milieu (BRZO, BRZO+, overig) - Vergunningen Bouw - voorlichting - voldoen van de brandweerkazernes aan “gezond en veilig werken” d. Onderdeel meldkamer - stand van zaken m.b.t. capaciteit en inzet CACO’s e. Onderdeel controles, toezicht en handhaving - hoe staat het met de implementatie van het basistakenpakket? - een algemene rapportage over de bevindingen van de controles aantallen, overtredingen, opgelegde sancties) met zo mogelijk een differentiatie per gemeente. f. De begroting geeft goed zichtbaar weer welke baten van externen (bijv. verkregen via Safety Village) worden verkregen.

Financiële richtlijnen: Voor de algemene financiële richtlijnen verwijzen wij u naar de paragraaf Verbonden Partijen

Programmabegroting 2018 21 Gemeente Halderberge

Wat willen we bereiken? Wat gaan we daar voor doen in 2018?

Maatschappelijk effect (Sub)doelstelling Indicator Activiteiten 2018

De leefbaarheid in de kernen Versterken van sociale Een veilige- woon en • Rapportcijfer 7 voor de • Uitvoering van buurtbemiddeling in Halderberge met cohesie door actieve leefomgeving bevorderen beleving van leefbaarheid in vrijwilligers en de samenwerkende partners politie, participatie van bewoners mede door de inzet van de eigen buurt gemeente Moerdijk, gemeente Halderberge, te bevorderen. inwoners Woonkwartier en Luijkx Mediation. • Geslaagde inzet van

buurtbemiddeling, streven • Vergroten van het aantal aanmeldingen voor burgernet naar 75%. onder de inwoners van Halderberge. • Aantal burgernet deelnemers in Halderberge >

Buurtpreventie Betrokkenheid van Bijdragen aan de sociale • Stimuleren van een toenamen • Initiatieven voor nieuwe preventieteams en bewoners van de wijk bij veiligheid in de eigen van het aantal whatsappgroepen ondersteunen. Buurtpreventie in de veiligheid en buurt. buurtpreventieteams andere wijken onder de aandacht brengen. leefomgeving vergroten.

Buitengewone Opsporings Ambtenaren (BOA’s) De handhaving van de Naleven van wet- en • Het aantal toezichtsacties op • Deelname aan integrale acties, meer zichtbaar blijven vastgestelde (wettelijke) regelgeving in de fysieke straat. Het aantal (integrale) op straat, surveillance per fiets, thematische acties regelingen kan dan leefomgeving in stand handhavingsprojecten. zoals hondepoep en parkeeroverlast. programmatisch houden en bevorderen. vormgegeven worden. Veiligheid is hier een belangrijk uitgangspunt

Veiligheidsbeleid De inzet van dit beleid en Terugdringen van overlast • Rapportcijfer 7 voor de • Voorbereiden van een nieuw Integraal Veiligheidsplan de gezamenlijke agenda en criminaliteit beleving van veiligheid in de ter opvolging van het huidige Integraal Veiligheidsplan hebben tot doel de eigen buurt 2015-2018. veiligheid in Halderberge te verhogen. • Tweewekelijks vindt er overleg plaats met de politie, straathoekwerk/jongerenwerk en de gemeente, waar alle locaties en groepen jongeren worden gemonitord.

Programmabegroting 2018 22 Gemeente Halderberge

Wat willen we bereiken? Wat gaan we daar voor doen in 2018?

Maatschappelijk effect (Sub)doelstelling Indicator Activiteiten 2018 • Awareness vergroten bij de aanpak van ondermijnende criminaliteit.

• Informatie over ondermijnende criminaliteit analyseren door de informatiecoördinator en aanpakken.

• Uitvoeren van Damocles en Bibob beleid.

• Deelnemen aan actieoverleg aanpak woninginbraken, overvallen en straatroof.

• Deelnemen aan multidisciplinaire casuïstiek (netwerkberaden) in samenwerking met politie, Jeugdprofessionals, Ria’s en kwaliteitsmedewerkers. Nauwe samenwerking sociaal domein: wijkteams.

Crisisbeheersing Voorbereiding op Een professionele • Deelname opleidingen, • Deelname aan opleidingen, trainingen en oefeningen. mogelijke incidenten en crisisorganisatie. trainingen en oefeningen crisis. • Voldoen aan de opkomsttijden • Maandelijks vindt er HTO-overleg (Hoofd voor bevolkingszorg Takenorganisatie) evenals een overleg met de Taakorganisaties voor de voorbereiding op de crisisbeheersing.

Basisnet Spoor Het is van belang als Goederenspoorlijn buiten • Veiligheidsbeleving van • Uitvoering civiel technisch maatregelen. gemeente betrokken te zijn de kernen om bewoners en bedrijven in de en te blijven bij het vervoer spoorzone • Borging project in de gemeente organisatie. over het spoor, dit gelet op Versterken veiligheid en de veiligheid en de zelfredzaamheid • Blijvende aandacht voor dedicated spoor. intensivering van het spoorzone vervoer over spoor de komende jaren.

Programmabegroting 2018 23 Gemeente Halderberge

Wat mag het kosten?

Programma Openbare orde en veiligheid 2017 2018 2019 2020 2021

Lasten per taakveld 1.1 Crisisbeheer en brandweer 1.656.000 1.693.000 1.729.000 1.765.000 1.803.000 1.2 Openbare orde en veiligheid 621.000 737.000 737.000 745.000 775.000

Totaal lasten Openbare orde en veiligheid 2.277.000 2.430.000 2.466.000 2.510.000 2.578.000

Waarvan: Kapitaallasten bestaande activa 37.000 39.000 38.000 38.000 38.000 Kapitaallasten Investeringsprogramma 2018 - 2021 0 0 0 0 0 Direct toe te rekenen salarislasten 543.000 644.000 653.000 661.000 691.000

Baten per taakveld 1.1 Crisisbeheer en brandweer 0 0 0 0 0 1.2 Openbare orde en veiligheid 61.000 30.000 31.000 31.000 31.000

Totaal baten Openbare orde en veiligheid 61.000 30.000 31.000 31.000 31.000

Saldo -2.216.000 -2.400.000 -2.435.000 -2.479.000 -2.547.000

Programmabegroting 2018 24 Gemeente Halderberge

Programma openbare ruimte

Missie Instandhouding van een verzorgde woonomgeving binnen de gestelde kaders.

Prioriteiten collegeprogramma Binnen het programma Bestuur en dienstverlening zijn in het collegeprogramma 2014 – 2018 de volgende prioriteiten opgenomen.

Openbare ruimte Middels een integrale notitie IBOR (Integrale Beleidsontwikkeling Openbare Ruimte) zal hierin overeenkomstig het collegeprogramma een optimalisatie worden gehaald.

Duurzame mobiliteit Duurzame ontwikkeling heeft ook onze aandacht. Wanneer de drie P’s (Planet, People, Profit) integraal worden toegepast in beleidskeuzes op alle beleidsterreinen, werken we samen aan een financieel-economisch, sociaal-maatschappelijk en ecologisch gezonde toekomst. Er dient een balans te zijn tussen deze drie P’s.

Verkeer en vervoer Veiligheid, bereikbaarheid en milieuvriendelijkheid zijn voor ons bij dit beleidsonderdeel essentieel. Echter het kader is ook bij verkeer en vervoer sober en doelmatig. Op basis van inspecties worden reguliere onderhoudswerkzaamheden uitgevoerd. Kleine aanvullende verbeterpunten (zoals bijvoorbeeld op- en afritten voor invaliden) kunnen binnen het onderhoudswerk worden meegenomen. Er zijn geen extra middelen beschikbaar voor uitvoeren van de overige extra werkzaamheden boven het afgesproken kwaliteitsniveau. De speerpunten voor de komende periode zijn: • Veilige en verlichte fietsroutes; • Verbeterpunten uit overleg met werkgroep verkeer en gehandicaptenplatform. • Uitvoering geven aan het nieuwe Verkeersstructuurplan

Parkeren De klachten over parkeerproblemen blijven maar toenemen. Nu is er jaarlijks een klein budget voor het oplossen van wat kleine knelpunten. In 2016 gaan we de Kadernota Parkeren actualiseren en daarmee ook een uitvoeringsprogramma opstellen om adequater in te kunnen spelen op structurele parkeerproblemen. De Kadernota Parkeren 2017-2021 is inmiddels door de gemeenteraad vastgesteld en er wordt uitvoering aangegeven. Zo is lopen de haalbaarheidsonderzoeken naar een blauwe zone en een bewaakte fietsenstalling in Oudenbosch. Daarnaast zijn worden de eerste parkeerknelpunten uitgewerkt en kunnen we na de zomer omwonenden gaan informeren.

Zuidelijke omleiding en de doorgaande route Oudenbosch De zuidelijke rondweg ontlast in hoge mate het verkeer door de kern Oudenbosch. Om ook daadwerkelijk het verkeer uit de kern te houden moet de huidige doorgaande route (Bosschendijk, St. Bernaertsstraat, Markt en Zandeweg) door de kern omgevormd worden tot een verblijfsgebied. Het komt er op neer dat er meer ruimte gecreëerd wordt voor de voetganger en de fietser. Mede afhankelijk van het ontwerp en de verbeteringen voor dit langzame verkeer wordt aanspraak gemaakt op cofinanciering van de provincie.

Basisnet spoor Vanuit externe veiligheid is het “Transport van gevaarlijke stoffen per spoor” het belangrijkste thema’. Naast de reguliere taken op het gebied van externe veiligheid is er een apart kernteam actief om ontwikkelingen intern af te stemmen.

Milieuvriendelijke gemeente Zorg voor het milieu en duurzaamheid (people, planet, profit) is deze periode een belangrijk thema, waarbij voor de gemeente een voorbeeldrol is weggelegd. Om het belang daarvan te onderstrepen wordt in college- en raadstukken specifiek het aspect ‘duurzaamheid’ genoemd. Het beleidsplan voor de openbare verlichting haakt aan het landelijke Energieakkoord 2013.

Programmabegroting 2018 25 Gemeente Halderberge

Overige aandachtsgebieden Naast de hierboven genoemde prioriteiten uit het collegeprogramma kent het programma Bestuur en dienstverlening de volgende aandachtsgebieden.

Samenwerking in de waterketen (Waterkring West) Een andere prioriteit is het verder intensiveren van de samenwerking in de waterketen. Hiervoor heeft de gemeente in maart 2014 een samenwerkingsovereenkomst getekend met de partners binnen Waterkring West. Ook het gezamenlijk opstellen van het vGRP voor de komende jaren is daar een belangrijke opstap voor. Het doel van de samenwerking is het verbeteren van de kwaliteit, het verminderen van de kwetsbaarheid en vermindering van de kosten binnen de waterketen. Echter, voordat de vruchten geplukt kunnen worden zal eerst geïnvesteerd moeten worden in de samenwerking.

Oplossen wateroverlastlocaties Ook in de komende jaren zal aan het gemeentelijk rioleringsstelsel gewerkt worden om de kans op wateroverlast te verminderen en het stelsel goed op orde te krijgen en te houden.

Beleidskaders

Kaderstellende beleidsnota’s vastgesteld actualisatie Nota wegbeheer 2016-2020 2015 2020 Nota parkeerbeleid Halderberge 2017 2021 Verkeersstructuurplan 2016-2017 2016 2017 Nota Beleidsplan openbare verlichting 2010-2015. 2016 2017/2018 AVOI Nav 2017 landelijke regelgeving Handboek kabels en leidingen Nav 2017 landelijke ontwikkeling Verbreed Gemeentelijk RioleringsPlan 2014-2019 2013 2019 Gemeentelijk waterplan Halderberge (2004) 2004 n.v.t. Uitvoeringsprogramma Water 2013 Jaarlijks Nota Groenbeleidsvisie 2020 2012 2018 Beeldkwaliteitsplan Parkmanagement Borchwerf 2011 Jaarlijks Beheerplan Kunstwerken 2017 2021 Landschapsplan 2016-2025 2016 2019

Beleidsindicatoren Voor het programma Openbare ruimte zijn in het BBV de onderstaande verplichte beleidsindicatoren opgenomen:

Naam Indicator Halderberge Nederland Eenheid Jaar Ziekenhuisopname na 8,0 9,0 7,0 8,0 % 2014 2015 verkeersongeval met een Overige vervoersongevallen met 7,0 9,0 10,0 9,0% 20142015 een gewonde fietser

Bron: www.waarstaatjegemeente.nl ; d.d.6 september 2017

Verbonden partijen Bij het programma Openbare ruimte zijn geen Verbonden partijen betrokken.

Programmabegroting 2018 26 Gemeente Halderberge

Wat willen we bereiken? Begroting 2018

Maatschappelijk effect (Sub)doelstelling Indicator Activiteiten 2018

Openbare ruimte Bewoners worden Integraal beheer van de • Resultaat van de ontvangen • Afronding startnotitie Integrale Openbare Ruimte medeverantwoordelijk voor de openbare ruimte. Sturen signalen afkomstig van de ( IOR ), eerste helft van 2018. leefbaarheid in hun wijk niet alleen op de gebruikers van de openbare Bewoners weten welke belevingswaarde maar ook ruimte. • Het beheersysteem Observe is aangeschaft. De problemen er in hun wijk op de gebruiks- waarde, basis-gegevens van de wegen zijn inmiddels in dit spelen en kunnen vaak ook milieuwaarde en programma verwerkt. De rioolgegevens en een goede bijdrage leveren technische waarde. Een en groengegevens volgen nog. aan het prioriteren en oplossen ander passend binnen de van die problemen; dit technische, juridische en • In 2018 zal er weer kunnen worden geëvalueerd verhoogt de kwaliteit van financiële kaders. wat de mogelijke stijginen en dalingen zijn in de oplossingen Een gezamenlijke manier verschillende meldingen. van werken, niet alleen intern gericht, maar ook tussen de gemeente en andere partijen/ gebruikers van de openbare ruimte.

Duurzame mobiliteit De gemeente vervult meer een Stimuleren van groei • Realisatie 2 E-laadpunten • We gaan verder met de ontwikkeling van de e- voortrekkersrol door ook zelf elektrische auto’s voor particulieren binnen laad structuur volgens het principe paal volgt duurzaam te investeren. Halderberge. aanvraag. De palen op de aangevraagde locaties Stimuleren gebruik worden gerealiseerd door Allego. openbaar vervoer. • De provinciale bushaltes toegankelijk gemaakt voor • Daar waar verbeteringen aan OV haltes nodig zijn gehandicapten. om het OV te stimuleren wordt dit gedaan aan de hand van de meldingen die hierover binnen • Plaatsen extra komen. stallingsmogelijkheden voor fietsen bij halteplaatsen.

Programmabegroting 2018 27 Gemeente Halderberge

Wat willen we bereiken? Begroting 2018

Maatschappelijk effect (Sub)doelstelling Indicator Activiteiten 2018

Verkeer en vervoer Gebruik maken van bestaande Creëren van een veilige en • Het VSP wordt afgerond en door de expertise van de werkgroep toegankelijke openbare gemeenteraad vastgesteld. Verkeer en het Gehandicapten ruimte. platform. Verbetering leefomgeving en mobiliteit van alle groepen (ook de gehandicapten) verbeteren.

Zuidelijke omleiding en de doorgaande route Oudenbosch Doelstelling van de ZOO is het Creëren van een goede • • Evaluatieperiode loopt aansluitend na realisatie vergroten van de leefbaarheid verkeersdoorstroming door werk van december 2017 tot december 2018. en veiligheid in het centrum Halderberge van Oudenbosch door het doorgaande verkeer om de kern heen te leiden.

Milieuvriendelijke gemeente Het college van Halderberge Het doel van het • Gemeente gaat bij • Binnen de regio is een regionale energiestrategie wil met haar gemeentelijk milieubeleid is gemeentelijk panden voor 2050opgezet. In deze energiestrategie staat de duurzaamheidsbeleid gericht op het scheppen een besparing van energieopgave van een regio centraal, met bewustwording en van een duurzame energieverbruik. daarbij het potentieel voor duurzame opwekking betrokkenheid van inwoners en samenleving, waarbij wordt en besparingen en de concrete plannen om de bedrijven stimuleren om zo een gewerkt aan een beter • Bij tenminste één pand wordt vraag van het eigen energieverbruik en het duurzamere leefomgeving te klimaat, minder afval, aan gekozen voor een duurzame aanbod bij elkaar te brengen. De energiestrategie realiseren. betrokkenheid inwoners en energieopwekking. omvat een overzicht van wat al loopt en versneld de gemeente als kan worden, concrete resultaten en voorbeeld. • Bij 80% van de adviesnota’s uitvoeringsplannen voor de korte termijn en de is nagedacht over richting, plannen en strategische (politieke) duurzaamheid. keuzes voor de langere termijn.

• Afval binnen het • Project zonnepanelen op het dak van het gemeentehuis wordt gemeentehuis. gescheiden ingezameld.

Programmabegroting 2018 28 Gemeente Halderberge

Wat willen we bereiken? Begroting 2018

Maatschappelijk effect (Sub)doelstelling Indicator Activiteiten 2018 • Met verschillende partijen zal gekeken worden welke mogelijkheden er zijn om als gemeente de doelstelling van de regionale energiestrategie, energieneutraal in 2050, te halen. De gemeenteraad heeft in elk geval aangegeven, dat in overleg moet worden gegaan met diverse partijen over een alternatief voor gasgebruik in zowel bestaande als nieuwbouwwoningen.

• Organiseren week van de duurzaamheid.

• Voor wat betreft de openbare verlichting wordt in 2018 verder gegaan met het duurzaam vervangen van masten en armaturen. Verder volgt hierna een evaluatie van wat op dat moment de resultaten zijn in relatie tot de in het beleidsplan beschreven ambities en doelstellingen, welke ook weer een relatie hebben met het energieakkoord 2013.

Programmabegroting 2018 29 Gemeente Halderberge

Wat mag het kosten?

Programma Openbare ruimte 2017 2018 2019 2020 2021

Lasten per taakveld 2.1 Verkeer en vervoer 3.349.000 3.507.000 3.714.000 3.843.000 3.975.000 2.2 Parkeren 5.000 28.000 8.000 28.000 8.000 2.5 Openbaar vervoer 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 5.7 Openbaar groen en (openlucht) recreatie 2.006.000 2.053.000 2.082.000 2.108.000 2.129.000 7.2 Riolering 1.907.000 2.057.000 2.241.000 2.492.000 2.645.000 7.5 Begraafplaatsen en crematoria 81.000 83.000 84.000 85.000 86.000

Totaal lasten Openbare ruimte 7.352.000 7.732.000 8.133.000 8.560.000 8.847.000

Waarvan: Kapitaallasten bestaande activa 1.182.000 1.580.000 1.571.000 1.543.000 1.527.000 Kapitaallasten Investeringsprogramma 2018 - 2021 0 0 291.000 500.000 654.000 Direct toe te rekenen salarislasten 1.848.000 1.954.000 1.987.000 2.004.000 2.055.000

Baten per taakveld 2.1 Verkeer en vervoer 201.000 178.000 181.000 183.000 186.000 2.2 Parkeren 0 11.000 11.000 11.000 11.000 2.5 Openbaar vervoer 0 0 0 0 0 5.7 Openbaar groen en (openlucht) recreatie 299.000 25.000 26.000 27.000 27.000 7.2 Riolering 2.622.000 2.812.000 3.045.000 3.348.000 3.541.000 7.5 Begraafplaatsen en crematoria 35.000 43.000 30.000 35.000 30.000

Totaal baten Openbare ruimte 3.157.000 3.069.000 3.293.000 3.604.000 3.795.000

Saldo -4.195.000 -4.663.000 -4.840.000 -4.956.000 -5.052.000

Programmabegroting 2018 30 Gemeente Halderberge

Programma ruimte en economie

Missie Het behouden en waar mogelijk vergroten van een leefbare, veilige, duurzame en ruimtelijk in balans zijnde gemeente, waardoor Halderberge een aantrekkelijke woon-, leef-, vestigings- en verblijfsgemeente blijft.

Prioriteiten collegeprogramma Binnen het programma ruimte en economie zijn in het collegeprogramma 2014 – 2018 de volgende prioriteiten opgenomen.

Ruimtelijke kaders In 2013 is de structuurvisie Halderberge 2025 vastgesteld. Deze visie schetst een toekomstbeeld van de gemeente en wordt gebruikt voor het toetsen van ruimtelijke ontwikkelingen en initiatieven. Ook zijn voor de kernen alle bestemmingsplannen geactualiseerd en gedigitaliseerd.. Dit is begin 2017 gebeurd. Daarmee is het aantal bestemmingsplannen drastisch teruggebracht. Voor het bestemmingsplan Buitengebied geldt dat er een herziening moet worden opgesteld, om de uitspraak van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State te verwerken. Eind 2017 wordt de planvaststelling verwacht. De kwaliteitsslag door de digitalisering en actualisering van onze bestemmingsplannen biedt de mogelijkheid om initiatieven eenduidig te toetsen. In de provinciale Verordening ruimte 2014 zijn regels opgenomen waarvan de provincie het belangrijk vindt dat die door iedere gemeente worden toegepast bij ruimtelijke besluiten. De gemeenteraad moet bij het vaststellen van een bestemmingplan de regels uit de Verordening ruimte toepassen.

Ontwikkelingen in de kernen Halderberge bestaat uit vijf kernen. In de komende periode zal zowel aandacht besteed worden aan de kracht van de individuele kernen als aan de onderlinge verhouding. Een voorzieningenniveau dat toegesneden is op de kern zelf. Door een goede balans te vinden in de spreiding van voorzieningen, wordt het totale niveau sterker. De centrumplannen zijn gericht op herontwikkeling in de kernen met woningbouw, scholen en sportaccommodaties, dit alles met het oogmerk de leefbaarheid te behouden. In de afgelopen periode is het ten uitvoer brengen van deze plannen ingezet. Zo worden de scholen in 2017 opgeleverd.

Grondexploitaties In het coalitieprogramma is opgenomen dat indien mogelijk eerst de eigen grondposities benut zullen worden voor ontwikkelingen. Dit uitgangspunt is nog steeds actueel en wordt indien mogelijk ook in de praktijk gebracht. In de Nota grondbeleid is vastgesteld dat alle grondexploitaties jaarlijks geactualiseerd worden bij het opstellen van de jaarrekening. Bij de zomernota vindt op basis van de meest actuele grondexploitatie- berekeningen vervolgens een doorkijk plaats door middel van een meerjarenperspectief. Op basis van de lopende en de te verwachten projecten, de gecalculeerde risico’s en de inschatting van de vastgoedmarkt, geeft dit meerjarenperspectief grondexploitaties een doorkijk vanuit het verleden naar de toekomst van alle in beheer en ontwikkeling zijnde projecten, vallend onder het taakveld grondbedrijf.

Woningbouw In het woningbouwprogramma 2015 tot 2025 ligt de ambitie vast voor de realisatie van woningbouw in de kernen, dit is gebaseerd op de provinciale bevolkings- en woningbehoefteprognose. De gemeenteraad heeft het college flexibiliteit gegeven in fasering, aantal en locaties binnen het totale woningbouwprogramma. Hierbinnen worden weloverwogen keuzes gemaakt. In de afgelopen periode zijn verschillende woningbouwprojecten in uitvoering genomen. In 2016 is een nieuwe woonvisie vastgesteld, het vastgestelde volkshuisvestingsbeleid is een belangrijke voorwaarde om tot goede prestatieafspraken met de woningcorporatie te komen.

Huisvestingswet Op 1 januari 2015 is de Huisvestingswet in werking getreden. De wet bevat instrumentarium voor gemeenten (de huisvestingsverordening) om in te grijpen in de woonruimteverdeling en de samenstelling van de woonruimtevoorraad, dit om onevenwichtige en onrechtvaardige effecten van schaarste aan goedkope woonruimte te bestrijden en de leefbaarheid te bevorderen. In de Woonvisie is opgenomen dat er geen huisvestingsverordening wordt ingevoerd.

Programmabegroting 2018 31 Gemeente Halderberge

Arbeidsmigranten In februari 2016 is het beleidskader arbeidsmigranten vastgesteld, dit kader levert een bijdragen aan de volgende doelen: 1. Voldoende huisvesting op de juiste locatie 2. Beheersbare en veilige huisvesting 3. Veilige woon- en leefomgeving 4. Juiste registratie van arbeidsmigranten 5. Heldere toegang naar het sociaal domein

Om deze doelen te bereiken wordt ingezet op actiepunten. Deze actiepunten vallen deels onder het bestaand beleid en deels zijn het extra acties die een bijdrage leveren aan een goed woon-, werk- en leefklimaat voor de arbeidsmigranten.

Economie Overheden krijgen te maken met een andere problematiek door de crisis en een andere rol in hun relatie tot economische ontwikkeling, bedrijvigheid en ondernemerschap. Samenwerken, focus en slim specialiseren (excelleren) worden steeds belangrijker om de economie gezond en toekomstbestendig te houden. Gelet op de strategische ligging en de sterke verankering van enkele belangrijke sectoren, zijn de kaarten voor onze regio goed. De strategische agenda van de Regio West-Brabant is een belangrijke basis voor de economische strategie van onze kansrijke regio. De focus ligt hierin op de topsectoren Maintenance, Logistiek en Biobased Economy. Regionale samenwerking is daarom belangrijker dan ooit. De portefeuilles economie en participatie worden in deze bestuursperiode integraal aangestuurd.

De gemeenteraad heeft op 7 juli 2016 de Economische visie Halderberge 2020 en het uitvoerings- programma 2016-2019 vastgesteld. De acht uitvoeringsprogramma’s bestrijken meerdere beleids- thema’s. Voor toerisme en recreatie (zie hieronder) is een apart programmaonderdeel opgenomen.

Toerisme en recreatie. De economische betekenis van de vrijetijdsbesteding is groot en wordt gezien als belangrijke drager voor het verbeteren van het woon-, leef- en vestigingsklimaat.

Overige aandachtsgebieden Naast de hierboven genoemde prioriteiten uit het collegeprogramma kent het programma ruimte en economie de volgende aandachtsgebieden.

Herziening bestemmingsplan Buitengebied Op 22 september 2011 heeft de gemeenteraad van Halderberge het bestemmingsplan ‘Buitengebied Halderberge’ vastgesteld (hierna te noemen het bestemmingsplan). Op dit bestemmingsplan heeft de provincie Noord-Brabant een reactieve aanwijzing gegeven. Vervolgens zijn er in totaal 48 beroepschriften ingediend tegen het bestemmingsplan en tegen de reactieve aanwijzing. Op 13 november 2013 heeft de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State (hierna de Afdeling) uitspraak gedaan over deze beroepschriften. Vooral naar aanleiding van deze uitspraak moet het bestemmingsplan op delen worden herzien. In 2014 is het plan van aanpak vastgesteld en in 2016 is de inspraak- en vooroverlegprocedure voor het voorontwerpbestemmingsplan opgestart. In mei 2017 is de zienswijzeprocedure met betrekking tot het ontwerpbestemmingsplan en ontwerpplan MER gestart. Vaststelling van het plan is eind 2017 voorzien.

Probleemstelling Uitspraak - Door de uitspraak van de Afdeling is een gedeelte van het bestemmingsplan vernietigd en daarmee niet in werking getreden. - In de uitspraak zijn een aantal onderdelen genoemd die moeten worden aangepast in een herziening van het bestemmingsplan.

Oude plannen - De vernietigde delen van het bestemmingsplan vallen terug op de oude, voorgaande bestemmingsplannen. Hierdoor is een niet-werkbare situatie ontstaan waardoor bij nieuwe verzoeken gekeken moet worden naar het nieuwe bestemmingsplan Buitengebied, de reactieve aanwijzing, de intrekking van een deel van de reactieve aanwijzing door PS, de uitspraak op de reactieve aanwijzing en de uitspraak op de vaststelling van het

Programmabegroting 2018 32 Gemeente Halderberge

bestemmingsplan van de Afdeling alsmede naar de onderliggende (oude) bestemmingsplannen. - De vorige ‘buitengebied’ plannen (totaal 17 stuks) verschillen qua methodiek en bestemmingsplanregels van elkaar. Hierdoor kan geen eenduidig beleid voor de diverse onderdelen van het buitengebied worden gevoerd, terwijl dit juist wel zeer wenselijk is. - De oude plannen zijn niet digitaal raadpleegbaar, terwijl dit voor de bestemmingsplannen van tegenwoordig wel verplicht is.

Nieuw beleid - De nieuwe Verordening ruimte van de provincie is begin 2014 in werking getreden. De provincie verwacht dat de gemeente binnen twee jaar aan de slag zijn met het nieuwe beleid te vertalen in het bestemmingsplan. - Het bestemmingsplan voldoet nog niet aan dit laatste nieuwe beleid van de provincie. Ook de uitgangspunten van de oude bestemmingsplannen wijken op verschillende punten af van het provinciale beleid.

Beoogd resultaat / doel Een vastgesteld, actueel, uniform en digitaal bestemmingsplan voor het gehele buitengebied, welke strookt met het geldende beleid van hogere overheden en waarbij de uitspraak van de Afdeling is verwerkt.

Beleidskaders ° Nota detailhandelsbeleid 2008; ° Regionale Detailhandelsvisie West-Brabant 2014-2020; ° Nota “Naar een gezonde kantorenmarkt in West-Brabant” 2015; ° Rapport weekmarkten en standplaatsen 2009; ° Economische visie Halderberge 2020 en Uitvoeringsprogramma 2016-2019; ° Verordening Ruimte en Structuurvisie van de Provincie Noord-Brabant; ° Notitie Afsprakenkader kwaliteitsverbetering van het landschap in de regio West-Brabant’ ° Gebiedsplan Brabantse Delta; ° Beleidsplan sociaal domein gemeente Halderberge 2015 t/m 2017, ‘Samen doen, samen transformeren’; ° Woonvisie Halderberge; ° Structuurvisie Halderberge 2025 (2013); ° Integraal Handhavingsbeleid Leefomgeving 2012 – 2015 gemeente Halderberge; ° Nota grondbeleid 2011’; ° Beleidskader arbeidsmigranten 2016.

Beleidsindicatoren Voor het programma Ruimte en economie zijn in het BBV de onderstaande verplichte beleidsindicatoren opgenomen: Naam Indicator Halderberge Nederland Eenheid Jaar Functiemenging 44,7 44,7 51,3 52,1 % 2015 2016 Bruto Gemeentelijk Product 94,0 94,0 100,0 100,0Verhouding tussen verwacht en 2013 2013 gemeten product Vestigingen (van bedrijven) 130,1 129,1 122,4 134,0 Aantal per 1.000 inwoners in de 2015 2016 leeftijd van 15 t/m 64 jaar Omvang huishoudelijk restafval 204,0 150,0 210,0 200,0 Kg/inwoner 2013 2015 Hernieuwbare elektriciteit 32,5 50,9 ? 11,8 % 2013 2015 Gemiddelde WOZ waarde 225,0 227,0 206,0 209,0Duizend euro 20152016 Nieuw gebouwde woningen 5,8 6,5 6,6 6,0 Aantal per 1.000 woningen 2013 2014 Demografische druk 58,2 75,9 53,0 69,0% 2016 2017 Gemeentelijke woonlasten 590,0 582,0 643,0 644,0In Euro’s 2016 2017 eenpersoonshuishouden Gemeentelijke woonlasten 702,0 688,0 716,0 723,0In Euro’s 2016 2017 meerpersoonshuishouden Bron: www.waarstaatjegemeente.nl ; d.d.6 september 2017

Programmabegroting 2018 33 Gemeente Halderberge

Verbonden partijen

Omgevingsdienst Midden en West Brabant (OMWB) Doel of belang De zorg voor het milieu in de ruimste zin, waarbij in samenspel met andere dat wordt beleidsterreinen van de deelnemers aan duurzame ontwikkeling vorm wordt behartigd: gegeven. Ter behartiging van dit belang verricht de OMWB alle milieutaken van de deelnemers, in die zin dat zij wettelijke milieutaken voorbereidt en uitvoert en over de milieubeleidstaken adviseert aan de deelnemers en na besluitvorming door de deelnemers de uitvoering ter hand neemt. Deze taken worden volgens de Gemeenschappelijke Regeling namens de 27 gemeenten en provincie Noord Brabant uitgevoerd. De deelnemers hebben alle VTH milieutaken en aanvullende verzoektaken ondergebracht bij de OMWB. In sommige gevallen is zelfs een vergaand mandaat neergelegd bij de OMWB. Daarvoor zet de OMWB in op: - het verbeteren van de kwaliteit en veiligheid van de leefomgeving door het verbeteren van processen en producten; - een eenduidige en gelijke behandeling voor bedrijven en burgers: ‘level playing field’; - Het verbeteren van de efficiency.

Beleids- De komende jaren staan in het teken van het huis op orde krijgen en hebben. Ook voornemens: zal de komende tijd in het teken staan van de nieuwe omgevingswet. Daarnaast zal ingespeeld worden op het veranderend inzicht m.b.t. toezicht, veranderend inzicht m.b.t. vergunningverlening, Brzo-taken, het voldoen aan kwaliteitscriteria, klachten- behandeling en energie en duurzaamheid. In het kader van Huis op Orde wordt een actieplan ontwikkeld dat beoogt een aantal verbeterslagen te definiëren en uit te voeren met als sporen: Governance, Prestaties, Organisatie en Leiderschap. Ook een nieuwe informatie-infrastructuur zal de nodige aandacht vragen.

Richtlijnen Beleidsmatige richtlijnen: 2019 1. De OMWB is opgericht voor de uitvoering van de VTH-taken milieu, in onze ogen dient dit het uitgangspunt te blijven en is het van belang dat de OMWB zich ook in 2019 en erna hierop blijft richten. 2. De vastgestelde uitvoeringsprogramma’s zijn leidend voor de begroting en daarmee ook voor de verplichte bijdrage van de deelnemer. 3. Van de omgevingsdienst wordt verwacht dat zij uiterste inspanningen verricht om extra opdrachten/taken uit te voeren die in het lopend jaar aan de dienst worden opgedragen; Getroffen maatregelen om aan deze richtlijn te voldoen duidelijk zichtbaar in de begroting 2019 opnemen. 4. Het traject Huis op Orde wordt in 2018 afgerond. In de begroting 2019 worden hiervoor geen extra middelen opgenomen. De gevolgen en gerealiseerde (positieve) effecten duidelijk zichtbaar opnemen in de begroting 2019 e.v. 5. Verbetertraject automatisering en informatievoorziening: Effecten (financieel, personeel, etc.) duidelijk zichtbaar verwerken in de begroting 2019 e.v. 6. Invoering Omgevingswet per 2021: Gevolgen duidelijk zichtbaar verwerken in de begroting 2019 maar ook de effecten voor de bedrijfsvoering vanaf 2020. 7. De kosten voor werkvoorbereiding en –begeleiding (voorheen coördinatiekosten) zijn in de begroting 2018 geraamd op 10 %. Voor de begroting 2018 hebben deelnemers hiermee ingestemd met het nadrukkelijke verzoek om voor de jaren erna een grondige analyse uit te voeren. Voor de kaders begroting 2019 gaan we er dan ook vanuit dat u uitgaat van een percentage dat gebaseerd is op een grondige analyse en op een sobere en efficiënte werkvoorbereiding.

Financiële richtlijnen: Voor de algemene financiële richtlijnen verwijzen wij u naar de paragraaf Verbonden Partijen

Programmabegroting 2018 34 Gemeente Halderberge

Borchwerf II De gemeenteraad wordt middels het jaarverslag van het grondbedrijf apart geïnformeerd over de ontwikkelingen op het industrieterrein Borchwerf II. In deze paragraaf treft u derhalve slechts summiere informatie aan over de beleidsvoornemens.

Halderberge Borchwerf II B.V . Doel of belang Het doel van de vennootschap is het oprichten en als stille vennoot optreden van de dat wordt commanditaire vennootschap Borchwerf II CV, die zorg draagt voor en behartigd: verantwoordelijk is voor de exploitatie van het industrieterrein Borchwerf II.

Beleids- Geen bijzonderheden voor 2018. voornemens:

Borchwerf II B.V. Doel of belang Doel van de vennootschap is het oprichten en als beherend vennoot optreden van de dat wordt commanditaire vennootschap Borchwerf II en het doen realiseren van de behartigd: ontwikkeling van het bestemmingsplan / bouwplan Borchwerf II.

Beleids- Zie voor de ontwikkelingen het jaarverslag van de grondexploitaties en de paragraaf voornemens: Grondbeleid.

Borchwerf II C.V., gevestigd in Oud Gastel (Gemeente Halderberge) Doel of belang Het doel van de vennootschap is het uitoefenen van een onderneming, omvattende dat wordt de realisatie van de ontwikkeling van het bedrijventerrein Borchwerf 2 en het beheer behartigd: van en beschikken over registergoederen, het verstrekken en aangaan van geldleningen en het stellen van zekerheden. Als beherend vennoot treedt op Borchwerf II B.V.

Beleids- Zie het jaarverslag van de grondexploitaties en de paragraaf Grondbeleid. voornemens:

Stichting Beheer Borchwerf II Doel of belang De stichting heeft tot doel het parkmanagement van Borchwerf 2 uit te voeren. De dat wordt gemeente Halderberge draagt hierin bij en heeft zitting in het bestuur. behartigd: Beleids- Zie voor de ontwikkelingen het jaarverslag van de grondexploitaties en de paragraaf voornemens: Grondbeleid.

Richtlijnen Niet van toepassing 2019

Brabant Water N.V. Doel of belang De levering van drinkwater van hoge kwaliteit, water op maat en water gerelateerde dat wordt producten en diensten. behartigd: Beleids- Voor 2018 is geen specifiek beleid aangegeven. voornemens:

Richtlijnen Niet van toepassing 2019

Programmabegroting 2018 35 Gemeente Halderberge

Intergas N.V. Doel of belang Het verzorgen van een optimale energielevering op een veilige en betrouwbare dat wordt manier. behartigd: Beleids- Pas na de afwikkeling van de nog in escrow (bedrag in depot) achtergebleven voornemens: bedragen, als opvang voor mogelijke claims, zal er duidelijkheid komen over of en hoe Intergas Holding B.V. wordt opgeheven.

Richtlijnen Het streven is om eind 2018 de holding op te heven/liquideren en het laatste deel van 2019 het in escrow staande bedrag uit te keren aan de voormalige aandeelhouders.

Samenwerkingsverband Reinigingsdiensten N.V. (SAVER) Doel of belang Uitvoering van de wettelijke en autonome taken op het gebied van reiniging en dat wordt afvalverwijdering. behartigd: Beleids- In 2015 is het strategisch plan geactualiseerd. Uitvoering van het beleid voor de jaren voornemens: 2015 – 2018 conform dit plan.

Richtlijnen Niet van toepassing 2019

Programmabegroting 2018 36 Gemeente Halderberge

Wat willen we bereiken? Begroting 2018

Maatschappelijk effect (Sub)doelstelling Indicator Activiteiten 2018

Ruimtelijke kaders/Gewijzigde (provinciale) Verordening ruimte Flexibiliteit en maatwerk Burgers en ondernemers zo Ontwikkelingsruimte bieden • In 2018 loopt het plan Buitengebied bij de Raad van leveren aan de inwoners goed mogelijk faciliteren bij binnen de State door. Verder wordt 2018 benut om in te gaan en bedrijven binnen de plannen bestemmingsplannen in spelen op de ontwikkelingen rondom de Omgevingswet gemeente binnen de kernen en buitengebied (omgevingsplan, omgevingsvisie). gestelde kaders. Inspelen op kansen

Ontwikkelingen in de kernen Leefbaarheid in de Realiseren programma • Realisatie van de geplande • Uitvoering geven aan woningbouwprogramma. kernen behouden door Gebiedsontwikkeling programmaonderdelen van realiseren plannen t.b.v. het programma wonen, scholen en Gebiedsontwikkeling, sportaccommodaties Streven is behalen van jaarlijkse planning woningbouw conform Woonvisie.

Grondexploitaties Het Afstemming vraag en aanbod • Realisatie van de geplande • Actualiseren grex-berekening en grondprijzen. woningbouwprogramma programmaonderdelen van is sterk aangepast en in Financieel verantwoord het programma • Opstellen van een meerjarenperspectief 2018-2027. aantallen fors grondbedrijf Gebiedsontwikkeling teruggebracht. De • Verhouding geinvesteerd • Afstoten overtollige gronden en gebouwen. leefbaarheid zal ten dele vermogen en gestuurd kunnen worden reservepositie van door woningbouw. grondbedrijf Andere beleidsvelden en initiatieven zullen, daar waar mogelijk, ook steeds meer een rol in moeten spelen.

Programmabegroting 2018 37 Gemeente Halderberge

Wat willen we bereiken? Begroting 2018

Maatschappelijk effect (Sub)doelstelling Indicator Activiteiten 2018

Woningbouw en woonbeleid Aantrekkelijk en divers Afstemming vraag en aanbod • Uitvoering geven aan nieuw woningbouwprogramma. woon- en leefklimaat realiseren • Monitoring en sturing woningbouwprogramma. Versterken en uitbouwen Woningaanbod sluit aan samenwerking Woonkwartier op woningbehoefte.

Huisvestingswet Mogelijkheden bezien van Indien uit onderzoek blijkt dat • Geen activiteiten. In de vastgestelde woonvisie is de nieuwe regels met de huisvestingswet handvaten namelijk opgenomen dat er momenteel geen betrekking tot de biedt voor een bruikbare huisvestingsverordening wordt ingevoerd. verdeling van woonruimte huisvestingsverordening voor en de samenstelling van de gemeente Halderberge de woonruimtevoorraad dan is het advies om aan te sluiten bij de modelverordening en toelichting van de VNG. Huisvesting arbeidsmigranten Goede en voldoende Arbeidsmigranten goed • Voor de gemeente • De uitvoering van het actieprogramma behorende bij huisvesting voor huisvesten in de regio West- Halderberge is de opgave het beleidskader arbeidsmigranten. arbeidsmigranten Brabant tot 2020 het opsporen van waaronder het de illegale huisvesting- voorkomen van inhumane situaties, het legaliseren huisvesting en van het acceptabele deel leefomstandigheden van hiervan (190 personen) en arbeidsmigranten. het faciliteren van vervangende huisvesting voor het niet-acceptabele deel (nogmaals 190 personen).

Programmabegroting 2018 38 Gemeente Halderberge

Wat willen we bereiken? Begroting 2018

Maatschappelijk effect (Sub)doelstelling Indicator Activiteiten 2018

Economie Meer samenhang tussen Ontwikkeling werkplein als • Start ISD 01-01-2015: • Het overleg tussen de werkgeversadviseurs van het economie en toeleiding onderdeel van de gemeenschappelijke Werkplein Hart van West-Brabant en de naar werk vanuit diverse Intergemeentelijke sociale regeling met gemeenten bedrijvencontactfunctionarissen van de 6 doelgroepen. dienst (ISD) Etten-Leur, Moerdijk, samenwerkende gemeenten wordt ook in 2018 Verbeteren van het Rucphen, Roosendaal en gecontinueerd. ondernemersklimaat in Zundert. Halderberge. WVS • Afspraken i.h.k.v. de • Door de verbeterde samenwerking tussen de 2 WSP’s Particpatiewet voor 2015 in West-Brabant West krijgt de harmonisatie steeds en verdere jaren meer vorm , waardoor werkgevers binnen de regio op een eenduidige wijze worden benaderd. • De samenwerking tussen de MDT’s, onderdeel van de WSP’s, wordt verbeterd en geharmoniseerd.

Ondernemersloket • Begin 2015 zijn afspraken • De samenwerking met Ondernemersklankbord gemaakt over de Nederland is voor 2 jaar aangegaan en loopt gezamenlijke starters- vooralsnog door tot 2019. advisering in de regio.

• Start KCC per 01-01-2015 • Er wordt doorgegaan met het ontwikkelen van het KCC, de samenwerking tussen TIP en Burgerzaken zal steeds nauwer worden. Er komt een integrale inrichting van de centrale hal waarbij de receptie functie en Burgerzaken steeds meer een geheel zullen gaan vormen.

• Eind 2015 heeft de raad • Het uitvoeringsprogramma van de Economische Economische visie 2020 een nieuwe economische Visienota loopt door tot eind 2019. visienota vastgesteld

Visie Borchwerf • Afloop samenwerking • Afhankelijk van het in 2017 gestarte onderzoek naar gemeente Roosendaal en mogelijke afronding/wijziging van de samenwerking. Heijmans.

Programmabegroting 2018 39 Gemeente Halderberge

Wat willen we bereiken? Begroting 2018

Maatschappelijk effect (Sub)doelstelling Indicator Activiteiten 2018

Toerisme en recreatie Voor de lokale Samenwerking TIG • Toeristisch marketingplan • Het investeringsplan wordt verder uitgevoerd. middenstand en de 2015 leefbaarheid is toerisme Waterpoort • Resultaatafspraken binnen • De samenwerking met Waterpoort wordt in 2019 en recreatie van groot samenwerking Waterpoort gecontinueerd. belang. Cultureel religieus erfgoed • Toename bezoekersaantallen centrum Oudenbosch

Programmabegroting 2018 40 Gemeente Halderberge

Wat mag het kosten?

Programma Ruimte en economie 2017 2018 2019 2020 2021

Lasten per taakveld 2.3 Recreatieve havens 32.000 33.000 33.000 33.000 33.000 3.1 Economische ontwikkeling 410.000 418.000 422.000 185.000 194.000 3.2 Fysieke bedrijfsinfrastructuur 340.000 290.000 390.000 390.000 390.000 3.3 Bedrijvenloket en bedrijfsregelingen 13.000 13.000 13.000 13.000 13.000 3.4 Economische promotie 205.000 209.000 212.000 214.000 216.000 7.3 Afval 2.987.000 3.076.000 3.198.000 3.230.000 3.269.000 7.4 Milieubeheer 625.000 607.000 608.000 609.000 613.000 8.1 Ruimtelijke ordening 734.000 1.181.000 965.000 795.000 826.000 8.2 Grondexploitatie (niet-bedrijventerreinen) 5.171.000 5.918.000 5.026.000 5.948.000 0 8.3 Bouwen en wonen 1.123.000 1.165.000 1.169.000 1.183.000 1.207.000

Totaal lasten Ruimte en economie 11.640.000 12.910.000 12.036.000 12.600.000 6.761.000

Waarvan: Kapitaallasten bestaande activa 150.000 69.000 69.000 68.000 68.000 Kapitaallasten Investeringsprogramma 2018 - 2021 0 0 0 0 0 Kapitaallasten grondexploitaties 246.000 186.000 108.000 25.000 0 Direct toe te rekenen salarislasten 2.107.000 2.197.000 2.215.000 2.245.000 2.158.000

Baten per taakveld 2.3 Recreatieve havens 19.000 19.000 20.000 20.000 20.000 3.1 Economische ontwikkeling 121.000 1.000 1.000 1.000 1.000 3.2 Fysieke bedrijfsinfrastructuur 0 0 0 0 0 3.3 Bedrijvenloket en bedrijfsregelingen 18.000 18.000 18.000 19.000 19.000 3.4 Economische promotie 541.000 554.000 567.000 567.000 568.000 7.3 Afval 3.686.000 3.812.000 3.960.000 3.999.000 4.048.000 7.4 Milieubeheer 6.000 6.000 6.000 6.000 6.000 8.1 Ruimtelijke ordening 75.000 612.000 78.000 79.000 80.000 8.2 Grondexploitatie (niet-bedrijventerreinen) 8.037.000 5.666.000 4.777.000 9.126.000 0 8.3 Bouwen en wonen 682.000 703.000 711.000 504.000 358.000

Totaal baten Ruimte en economie 13.185.000 11.391.000 10.138.000 14.321.000 5.100.000

Saldo 1.545.000 -1.519.000 -1.898.000 1.721.000 -1.661.000

Programmabegroting 2018 41 Gemeente Halderberge

Programmabegroting 2018 42 Gemeente Halderberge

Programma maatschappelijke ondersteuning en welzijn

Missie Het meedoen van alle inwoners staat in dit programma voorop. Meedoen aan het maatschappelijk leven maar ook meedoen bij de totstandkoming van het gemeentelijk beleid (interactieve beleidsvoering en burgerparticipatie).

Prioriteiten collegeprogramma Binnen het programma Bestuur en dienstverlening zijn in het collegeprogramma 2014 – 2018 de volgende prioriteiten opgenomen.

De drie decentralisaties in het sociaal domein Ingevolge de Jeugdwet, Wet maatschappelijke ondersteuning en Participatiewet heeft de gemeente de taak zelfredzaamheid en maatschappelijke participatie van haar inwoners te stimuleren en te behouden, waardoor inwoners langer zelfstandig kunnen blijven wonen.

Volksgezondheid Ingevolge de Wet publieke gezondheid heeft de gemeente een taak voor de publieke gezondheidszorg. Het Halderbergse beleid is vastgelegd in Volksgezondheidsnota 2012 – 2015.

Armoedebeleid en hulp bij financiële zorgen In het kader van armoedebeleid worden de volgende activiteiten uitgevoerd Voorzien in coördinatie en begeleiding van de vrijwilligers die inwoners ondersteunen bij hun financiële administratie. • Een subsidie toekennen aan de Stichting Leergeld van € 20.000, waarbij is vastgelegd dat de bekostiging van zwemlessen voor kinderen vanaf 6 jaar tot het met het zwemdiploma A wordt ondersteund. • Een subsidie aan de Stichting goed ontmoet, van € 5.000. • Een bijdrage aan de GGD voor het project ter bestrijding van overgewicht bij kinderen. • Een verruiming van de beleidsregel participatie. Tevens is de beleidsregel toegespitst op het bevorderen van deelname aan activiteiten. Hierbij wordt een webshop gebruikt die wordt beheerd bij het Werkplein Hart van West Brabant. • Een bijdrage aan de Stichting Vrienden van Paulus van € 5.000. De gemeenteraad heeft op 7 juli 2016 het beleidsplan voor hulp bij financiële zorgen 2016- 2019 vastgesteld. Daarin zijn in de specifieke acties, naast het reguliere werk, enkele verschuivingen doorgevoerd, die in het onderdeel van wat we willen bereiken is verwerkt. In deze acties ligt het accent op preventie van grote schulden door tijdig te interveniëren door met name de vrijwilligers.

Samenwerking Er wordt gewerkt met wijkteams, die snel en gemakkelijk verbindingen kunnen leggen met inwoners, adviesraden, bedrijven en zorg- en welzijnsinstellingen. Gezamenlijk werken we aan transformatie van het sociaal domein.

Cultuur Kunst en cultuur maken onderdeel uit van de opvoeding en de vrijetijdsbesteding.

Sportbeleid Sportvoorzieningen maken onderdeel uit van het voorzieningenniveau van de gemeente. Het streven is te zorgen voor een kwalitatief hoogwaardig en gespreid aanbod van de sportvoorzieningen in onze gemeente. Naast subsidiering voor verenigingen richt het beleid zich op bevordering van de sportparticipatie van de inwoners.

Subsidiebeleid Het subsidiebeleid wordt ingericht aan de hand van prestatie-overeenkomsten en doelsubsidies. Dit wordt vroegtijdig en in nauw overleg opgepakt met de instellingen en verenigingen die het aangaan. Er wordt aangehaakt bij het geactualiseerde beleid dat in 2013 is vastgesteld, waarbij het bereiken van maatschappelijke effecten centraal staat.

Programmabegroting 2018 43 Gemeente Halderberge

Conform de zomernota 2017 is de indexering van de welzijnssubsidies voor de komende jaren gelijk aan het inflatiepercentage wat in de gemeentebegroting wordt gehanteerd. De indexering van de subsidies bedraagt daarmee voor 2018 1,5% per jaar. De budgetten van de professionele instellingen zijn verhoogd met 1,5%; voor de niet professionele instellingen is de ondersteuningsbijdrage verhoogd naar € 245.

Uitvoering subsidiebeleid 2018 Uitvoering gevend aan de vastgestelde beleidskaders voor subsidiëring treft u in deze begroting de subsidieplafonds aan van de zeven beleidsregels. Deze beleidsregels zijn verder uitgewerkt in het Overzicht te verlenen subsidies 2018. De gemeenteraad stelt als kaderstellend orgaan deze programmabegroting vast. Het overzicht beleidsregels welzijnssubsidie is het uitvoeringsinstrument van het college. Na vaststelling van de begroting zullen door het college de subsidiebeschikkingen aan de afzonderlijke instellingen worden afgegeven.

Totalen per beleidsregel Bedragen 2017 Bedragen 2018 Beleidsregel Zorg € 424.788 € 325.763 Beleidsregel Informatie € 457.220 € 515.860 Beleidsregel Jeugd € 648.041 € 668.408 Beleidsregel Ouderen € 40.425 € 568.137 Beleidsregel Leefbaarheid € 345.592 € 308.599 Beleidsregel Cultuur € 206.819 € 202.169 Beleidsregel Sport € 62.170 € 60.485 Totaal € 2.185.055 € 2.649.421

Het totaalvolume van de subsidieplafonds voor 2018 is ten opzichte van 2017 gestegen met € 464.366 en bedraagt € 2.649.421.

De volgende toelichting kan hierbij worden gegeven:

Totaal subsidieplafonds 2017 2.185.055

- 1,5% indexering (prof. Instellingen, verhoging ondersteuningssubsidie) 23.127 + - Bibliotheek VANnU, omvorming servicepunten 52.000 + - Bezuiniging harmonisatie peuterspeelzalen 25.000 - - Toevoeging zorginfrastructuur ouderensteunpunten 150.000 + - Verhoging raming Groenhuysen en Surplus Welzijn voor ouderenwerk 202.041 + - Uitbreiding jongerenwerker 54.024 + - Doeluitkering peuteropvang 27.300 + - Ramingsbijstelling beleidsregel VVE 40.148 - - Voorlopige subsidie Vluchtelingenwerk 40.540 - - Vervallen verzoeken (opheffing, intrekken verzoek, <25 leden) 1.960 - - Beëindiging detacheringsovereenkomst interieurverzorgster 4.457 - - Mutaties aantal Halderbergse (jeugd)leden 2.704 - - Nieuwe verzoeken 75.609 + - Gewijzigde activiteiten e.d. 4.925 - Totaal subsidieplafonds 2018 2.649.421

Overige aandachtsgebieden Naast de hierboven genoemde prioriteiten uit het collegeprogramma kent het programma Maatschappelijke ondersteuning en welzijn de volgende aandachtsgebieden.

Ouderenbeleid Het plan van aanpak ouderenbeleid uitvoeren volgens planning. Evalueren in de daartoe ingestelde klankbordgroep.

Accommodatiebeleid Uitvoeren van het beleid aan de hand van het project implementatie accommodatiebeleid.

Programmabegroting 2018 44 Gemeente Halderberge

Beleidskaders ° Beleidsplan sociaal domein gemeente Halderberge 2015 t/m 2017 ‘Samen doen, samen veranderen’ ° Kadernota Regionaal Kompas 2015 - 2020 ° Preventie- en handhavingsplan alcohol 2014 - 2015 ° Volksgezondheidsnota 2012 – 2015. De nota loopt door totdat de nieuwe brede nota sociaal domein is vastgesteld, waar het volksgezondheidsbeleid onderdeel van zal uitmaken (brief aan gemeenteraad 9-10-2015). ° Subsidieverordening gemeente Halderberge (ingangsdatum 01-01-2010) ° Beleidsregels welzijnssubsidie (ingangsdatum 01-01-2014) ° Overzicht te verlenen subsidies 2018 (vast te stellen in 2017) ° Cultuurnota ‘Halderberge- cultureel uitgelicht’ 2010-2014 ° Sportnota ‘Halderberge in beweging’ (2011) ° Beleidskader buitensportaccommodaties gemeente Halderberge (september 2016) ° Beleidsplan voor hulp bij financiële zorgen 2016- 2019 (vastgesteld op 7 juli 2016) ° Plan van aanpak ouderenbeleid (vastgesteld maart 2014) ° Notitie uitgangspunten accommodatiebeleid (september 2013) ° Jaarlijks uitvoeringsprogramma accommodaties en vastgoed en project implementatie accommodatiebeleid en plan van aanpak (vastgesteld 16 juni 2015)

Beleidsindicatoren Voor het programma Maatschappelijke ondersteuning en welzijn zijn in het BBV de onderstaande verplichte beleidsindicatoren opgenomen:

Naam Indicator Halderberge Nederland Eenheid Jaar Niet sporters 52,4 49,9 % 2014 Banen 559,8 562,6 721,7 744,0 Aantal per 1.000 inwoners in de 2015 2016 leeftijd 15 – 64 jaar Jongeren met een delict voor de 0,5 1,5 % 12 t/m 21 jarigen 2015 rechter Kinderen in uitkeringsgezin 3,2 5,3 5,7 6,6 % kinderen tot 18 jaar 2012 2015 Netto arbeidsparticipatie 65,4 65,4 65,4 65,8 % van de werkzame 2015 2016 beroepsbevolking ten opzichte van de beroepsbevolking Achterstandsleerlingen* 12,4 - 11,6 - % 4 t/m 12 jarigen 2012 - Werkloze jongeren 0,7 0,9 1,2 1,5% 16 t/m 22 jarigen 2012 2015 Personen met een 229,1 257,0 398,7 413,0 Aantal per 10.000 inwoners van 2015 2016 bijstandsuitkering 18 jaar en ouder Lopende re- 197,3 188,0 249,8 255,0 Aantal per 10.000 inwoners van 2015 2016 integratievoorzieningen 15 – 64 jaar Jongeren met jeugdhulp 7,4 10,8 7,7 10,7 % van alle jongeren tot 18 jaar 2015 2016 Jongeren met jeugdbescherming 0,9 0,9 1,1 1,2% van alle jongeren tot 18 jaar 2015 2016 Jongeren met jeugdreclassering 0,3 0,4 0,4 0,5 % van alle jongeren van 12 tot 2015 2015 23 jaar Cliënten met een 575,0 620,0 569,0 620,0 Aantal per 10.000 inwoners 2015 2016 maatwerkarrangement WMO

* Achterstandsleerlingen wordt niet meer als separate indicator weergegeven.

Bron: www.waarstaatjegemeente.nl ; d.d.6 september 2017

Programmabegroting 2018 45 Gemeente Halderberge

Verbonden partijen

Gemeenschappelijke regeling GGD West-Brabant Doel of belang Het behartigen van de belangen van de gemeenten op het gebied van de publieke dat wordt gezondheid. Het samenwerkingsverband beheert de GGD West-Brabant. behartigd: Beleids- In 2018 voert de GGD haar taken uit op het terrein van Infectieziektebestrijding, voornemens: Jeugd & Gezin, Monitoring publieke gezondheid, Publieksinformatie, Gezonde en Veilige Leefomgeving, Kwetsbare Groepen en Forensische Geneeskunde. Voor 2018 worden de volgende ontwikkelingen met name genoemd: - Een intensivering van de infectieziektebestrijding. Naast een goed bestrijdingsapparaat komt er meer aandacht voor preventie. - De medische zorg aan dak- en thuislozen wordt geborgd. - Uitvoering van het nieuwe basispakket jeugdgezondheidszorg en onderzoeken wat er binnen dit pakket nodig is op het gebied van ‘Lokaal Verbinden”.

Richtlijnen Beleidsmatige richtlijnen: 2019 1. De GGD is in het leven geroepen om namens de West-Brabantse gemeenten uitvoering te geven aan de in de Wet Publieke gezondheid aan de gemeenten opgedragen taken. Zij voert op onderdelen ook taken uit die vallen onder andere wetgeving – bijvoorbeeld de wet Veiligheidsregio’s – en adviseert de gemeenten rond actuele ontwikkelingen zoals in het kader van de Omgevingswet waarin gezondheid een belangrijk uitgangspunt is. 2. Van de GGD wordt verwacht dat zij vanuit de invalshoek publieke gezondheid aansluit op regionale en lokale uitdagingen waar gemeenten voor staan (bijvoorbeeld in relatie tot Wmo en Jeugdzorg) én op de behoeften en vragen van burgers (vraaggericht werken). 3. De GGD blijft zoeken naar mogelijkheden tot flexibilisering en modernisering van haar producten en –dienstenaanbod (in de vorm van plus- of markttaken). Doel is een kleiner basispakket en daardoor meer keuzevrijheid voor gemeenten. 4. De GGD geeft bij nieuw beleid/nieuwe taken per definitie aan of en hoe bestaande taken niet meer of anders (kunnen) worden uitgevoerd. Op deze wijze blijven gemeenten met de GGD in gesprek over welke producten en diensten daadwerkelijk tot haar basistaken gerekend moeten worden. 5. De GGD biedt ondersteuning aan en werkt samen met gemeenten, maatschappelijke organisaties, onderwijsinstellingen en andere partners met als doel dat zoveel mogelijk inwoners zo gezond, zelfredzaam en lang mogelijk kunnen blijven meedoen in de samenleving. ‘Positieve gezondheid’ is hét uitgangspunt binnen het GGD-handelen: burgers worden vooral aangezet tot het voeren van eigen regie met gebruik van eigen mogelijkheden en hun eigen sociaal netwerk. 6. Voor burgers die dit niet kunnen levert de GGD, in samenwerking met ketenpartners, haar bijdrage aan een adequaat vangnet. Het gaat hier om kwetsbare kinderen en hun gezinssystemen, laaggeletterden, campingbewoners, (dreigend) dak- en thuislozen en ouderen die de regie over hun eigen leven dreigen te verliezen. 7. In nauw overleg met de gemeenten werkt de GGD aan de implementatie van het vernieuwde Basispakket JGZ. Dit gebeurt conform de in het AB van 6 juli 2017 plaatsgevonden besluitvorming. 8. De GGD komt met nader uitgewerkte voorstellen op basis waarvan tijdig besluitvorming kan plaatsvinden over de borging van het uitstapprogramma voor prostituees (RUPS) en de sociaal-medische zorg voor dak- en thuislozen per 2019. Dit gebeurt conform de in het AB van 6 juli 2017 plaatsgevonden besluitvorming. 9. De GGD zorgt indien nodig voor actualisatie van prestatie-indicatoren waarmee de belangrijkste te behalen resultaten binnen de diverse productgroepen helder in beeld gebracht worden. Extra aandacht gaat uit naar het product Jeugdgezondheidszorg gelet op het vernieuwde Basispakket JGZ.

Programmabegroting 2018 46 Gemeente Halderberge

10. In dit kader dient de GGD rekening te houden met de verplichte indicatoren uit het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV).

Financiële richtlijnen: Voor de algemene financiële richtlijnen 2019 verwijzen wij u naar de paragraaf Verbonden Partijen.

Gemeenschappelijke regeling Regionale Ambulancevoorziening Brabant, Midden-West-Noord (RAV) Doel of belang Regionaal ambulancevervoer. dat wordt behartigd: Beleids- Beleidsmatig zijn de volgende onderwerpen van belang: voornemens: - Ambulancezorg verlenen en hiervoor de ambulancevoorziening en de meldkamers in stand houden; - met inzet van de verhoogde budgetten de capaciteit van de ambulancezorg vergroten; - voorbereiding op de samenvoeging van de meldkamers Midden- en West- Brabant en Zeeland - bestuurlijke besluitvorming over een wijziging van de rechtsvorm voor de RAV wordt eerst in gang gezet nadat de wetgever definitief heeft besloten over de toekomstige ordening van de ambulancezorg na 2021.

Richtlijnen Beleidsmatige richtlijnen: 2019 1. De kwaliteit en de continuïteit van de ambulancezorg blijft in 2018 gewaarborgd ondanks het nog te nemen besluit over de vergunningverlening en het onderzoek naar de nieuwe rechtsvorm. 2. Een eventuele overgang naar een nieuwe organisatiestructuur heeft geen nadelige (financiële) consequenties voor de gemeenten en gemeenten worden tijdens het hele proces tijdig en volledig geïnformeerd. 3. De RAV heeft het verhoogde budget voor uitbreiding van de ambulancezorg ingaande 2019 volledig ingezet en hiermee haar capaciteit zodanig uitgebreid dat een dekking van 94,5% wordt behaald.

Financiële richtlijnen: Voor de algemene financiële richtlijnen 2019 verwijzen wij u naar de paragraaf Verbonden Partijen.

Gemeenschappelijke regeling Werkvoorzieningschap Westelijk Noord-Brabant (WVS) Doel of belang In het rechtsgebied uitvoeren van de Wet sociale werkvoorziening door een op zo dat wordt doelmatige wijze taken en bevoegdheden op het terrein van gesubsidieerde arbeid behartigd: en arbeidsre-integratie te behartigen.

Beleids- Op 1 januari 2015 is de Participatiewet ingevoerd. Hiermee is de toegang tot de voornemens: WSW afgesloten. WSW-werknemers met een dienstbetrekking houden hun rechten en plichten, maar onder deze sterfhuisconstructie worden door uitstroom vrijkomende plekken niet langer door nieuwe WSW’ers ingevuld. Dit heeft grote invloed op de toekomst van WVS.

Tegelijkertijd is WVS, samen met het Werkplein Hart van West-Brabant, een organisatie die een belangrijke rol speelt bij de invulling van de Participatiewet. WVS kan met haar kennis en ervaring bijdragen aan de re-integratie van mensen die onder de Participatiewet vallen. Begin 2017 is het herstructureringsplan WVS en ketensamenwerking Participatiewet vastgesteld. Op dit moment worden de uitgangspunten uit dat plan nader uitgewerkt ter verbetering van ketensamenwerking binnen de Participatiewet.

Programmabegroting 2018 47 Gemeente Halderberge

Gemeenschappelijke regeling Werkvoorzieningschap Westelijk Noord-Brabant (WVS) Door een goede ketensamenwerking kan er goed ingespeeld worden op de ontwikkelingen binnen de Participatiewet.

Het uiteindelijke doel is het zodanig herstructureren van de WVS-groep en het vormgeven van de ketensamenwerking, dat zowel WVS-groep als ook Werkplein Hart van West-Brabant in staat zijn: • Invulling te geven aan hun veranderende rol binnen de Participatiewet; • Effectief en efficiënt samen te kunnen werken met, en aan te kunnen sluiten bij het Werkplein ISD Brabantse Wal; • Toekomstige financiële tekorten te kunnen terugdringen en het gezamenlijk resultaat te optimaliseren.

Richtlijnen Beleidsmatige richtlijnen: 2019 1. WVS-groep dient haar activiteiten en inspanningen in samenhang te bezien met het Werkplein Hart van West-Brabant en de ISD Brabantse Wal. Hierbij dient het resultaat van de drie organisaties tezamen optimaal te zijn. 2. De activiteiten van de WVS-groep vormen een keten met de activiteiten van het Werkplein en de ISD. Voor de monitoring van de keten stellen de WVS, Werkplein en ISD in samenwerking met de gemeenten gezamenlijk een ketenbegroting op. WVS-groep dient haar begroting zodanig op te stellen dat de beoogde ketenmonitoring daadwerkelijk kan plaatsvinden. De drie begrotingen zijn qua aantallen en terminologie op elkaar afgestemd. 3. WVS-groep dient zich binnen de termijnen van de besluiten over het herstructureringsproces om te vormen tot een leer-werkbedrijf voor de bredere doelgroep van de Participatiewet. 4. WVS-groep werkt, samen met het Werkplein en de ISD: a. vanuit de vraag van de werkgever aan het versterken van vaardigheden en competenties van werkzoekenden en het ontwikkelen van activiteiten op het gebied van werk of participatie; b. aan het creëren van Beschut werk voor werkzoekenden met een arbeidsbeperking en/of indicatie beschut werken. 5. WVS-groep maakt inzichtelijk welke activiteiten en risico’s verbonden zijn aan de afbouw van het huidige SW-bestand en stelt maatregelen voor om nadelige financiële gevolgen daarvan zoveel mogelijk te beperken. 6. WVS-groep besteedt aandacht aan de visie en ambitie rondom de herstructurering. Waarbij de uitkomsten van de herstructureringsopdracht vertaald worden in interne concrete doelstellingen en acties, die bijdragen aan het realiseren van de ketenbrede doelstellingen van het herstructureringsplan. Tevens maakt de WVS de ambitie duidelijk in de afbouw van het SW-bestand.

Financiële richtlijnen: Voor de financiële richtlijnen 2019 verwijzen wij u naar de paragraaf Verbonden Partijen.

Gemeenschappelijke regeling Werkplein Hart van West-Brabant (HvWB) Doel of belang Het Werkplein Hart van West-Brabant (hierna te noemen: het Werkplein) beschouwt dat wordt werk als het belangrijkste middel om zelfstandig te zijn en uit de armoede te komen. behartigd: Het is belangrijk dat iedereen die kan werken dat ook doet en zelf in zijn levensonderhoud voorziet. Een uitkering is dan niet aan de orde. Wie niet direct aan het werk kan, gaat actief aan de slag om zijn of haar kansen op de arbeidsmarkt te vergroten. Het Werkplein kan ondersteunen, maar in principe blijft de cliënt zelf verantwoordelijk voor het vinden van een baan. Als daarbij inkomensondersteuning nodig is, dan is dat altijd tijdelijk en gericht op het vinden van een baan. Wie echt niet kan werken, levert een tegenprestatie voor de uitkering die nuttig is voor de maatschappij.

Programmabegroting 2018 48 Gemeente Halderberge

Gemeenschappelijke regeling Werkplein Hart van West-Brabant (HvWB) Beleids- Het Werkplein streeft ernaar zoveel mogelijk potentiële werknemers van de voornemens: deelnemende gemeenten naar vermogen te laten participeren op de reguliere arbeidsmarkt of, indien dit niet haalbaar is, in de maatschappij.

Het Werkplein is, samen met WVS-Groep, een organisatie die voor de gemeente Halderberge de Participatiewet uitvoert. Werkplein draagt met haar kennis en ervaring bij aan de re-integratie van mensen die onder de Participatiewet vallen. Begin 2017 is het herstructureringsplan WVS en ketensamenwerking Participatiewet vastgesteld. Op dit moment worden de uitgangspunten uit dat plan nader uitgewerkt ter verbetering van de ketensamenwerking binnen de Participatiewet. Door een goede ketensamenwerking kan er goed ingespeeld worden op de ontwikkelingen binnen de Participatiewet.

Het uiteindelijke doel van de herstructurering WVS en het vormgeven van de ketensamenwerking is dat zowel WVS als ook het Werkplein in staat zijn: • Invulling te geven aan hun veranderende rol binnen de Participatiewet; • Effectief en efficiënt samen te kunnen werken met, en aan te kunnen sluiten bij het Werkplein ISD Brabantse Wal; • Toekomstige financiële tekorten te kunnen terugdringen en het gezamenlijk resultaat te optimaliseren.

Richtlijnen Beleidsmatige richtlijnen: 2019 1. Het Werkplein HvWB stelt een begroting voor het jaar 2019 op waarin de ambities van de deelnemende gemeenten tot het terugdringen van het aantal uitkeringsgerechtigden en -lasten tot uitdrukking komt; 2. Het Werkplein HvWB gaat voorafgaand aan het opstellen van de begroting 2019 met de deelnemende gemeenten in gesprek over de concrete ambities van de gemeenten voor 2019 op het terrein van werk en inkomen; 3. De begroting 2019 dient een duidelijke onderbouwing te bevatten van de manier waarop het Werkplein deze ambities gaat realiseren, alsmede de lasten die daarmee gepaard gaan; 4. De onderbouwing bevat concrete maatregelen die afdoende zijn om aanspraak te kunnen maken op een uitkering in het kader van de vangnetregeling mocht er over 2019 uiteindelijk onverhoopt toch sprake zijn van een overschrijding van de BUIG-budgetten; 5. De begroting 2019 van het Werkplein is opgesteld overeenkomstig het gedachtegoed van de herstructurering en de ketensamenwerking met de WVS- groep. Het Werkplein HvWB en WVS-groep dienen beiden hun activiteiten en inspanningen in samenhang te bezien, waarbij het resultaat van de organisaties tezamen optimaal dient te zijn. Dit dient tot uitdrukking te komen in een integrale ketenbegroting; 6. Het Werkplein HvWB en de WVS-groep werken vanuit de vraag van de werkgever aan het versterken van vaardigheden en competenties van werkzoekenden en het ontwikkelen van activiteiten op het gebied van werk of participatie inclusief voor werkzoekenden met een arbeidsbeperking en/of indicatie beschut werken; 7. De begroting 2019 van het Werkplein HvWB is tot stand gekomen in afstemming met WVS-Groep. Aantallen leerwerktrajecten, participanten en beschut werk zijn realistisch, afgestemd en afgesproken met WVS. Ook de gebruikte terminologie is op elkaar afgestemd.

Financiële richtlijnen: Voor de financiële richtlijnen 2019 verwijzen wij u naar de paragraaf Verbonden Partijen.

Programmabegroting 2018 49 Gemeente Halderberge

Wat willen we bereiken? Begroting 2018

Maatschappelijk effect (Sub)doelstelling Indicator Activiteiten 2018

De drie decentralisaties in het sociaal domein Wij willen de sociale cohesie Functionerende sociale • Uitkomsten zelfredzaam- • Het beleidsplan sociaal domein breed voor van de gemeente netwerken heidsmatrix de gemeente Halderberge wordt in 2018 bevorderen dat de burgers • Uitkomsten cliënttevreden- opgesteld. zoveel mogelijk in staat zijn Streven naar een verbeterd heidsonderzoek zowel voor zichzelf als voor maatschappelijk bewustzijn • (Onderzoek naar tevredenheid • De functie meedenkcoach wordt jaarlijks anderen te zorgen. voorzieningen en gemeentelijke geëvalueerd. De gemeente faciliteert dienstverlening) inwoners bij het zorgen voor • vrijwilligers (bekend bij de • De pilot ‘huiskamerprojecten’ wordt zichzelf en anderen vrijwilligerscentrale) geëvalueerd. • geregistreerde mantelzorger Gemeente heeft een toegang • inzet vrijwillige thuishulp • Per 1 januari 2018 sluit Halderberge aan bij tot (jeugd)zorg en • inzet cliëntondersteuning het regionale WasPunt, een voorliggende minimavoorzieningen ingericht, • ondersteuningsplannen voorziening in het kader van huishoudelijke doorontwikkeld en dichtbij haar • ondersteuning. burgers georganiseerd door de keukentafelgesprekken • inzet van jeugd-professionals cliënten niet vrij toegankelijke en regieprofessionals in ondersteuning uitgesplitst naar wijkteams. Daarbij faciliteert zij voorziening en waar mogelijk duur inwoners bij het zorgen voor van de voorziening (o.a. Wmo zichzelf en anderen. voorzieningen, voorzieningen jeugdzorg, inkomens-voorzieningen Er is eenduidigheid en en voorzieningen schuldhulp- duidelijkheid in aanpak sociale verlening). • calamiteiten richting % geregistreerde mantelzorgers aanbieders, inwoners en t.o.v. het geschatte totaal aantal bestuurders. mantelzorgers

Programmabegroting 2018 50 Gemeente Halderberge

Wat willen we bereiken? Begroting 2018

Maatschappelijk effect (Sub)doelstelling Indicator Activiteiten 2018 Er is een beweging naar voren zichtbaar (zorgen dat > zorgen voor, zorg > preventie, individuele ondersteuning > systeemgerichte ondersteuning, intramuraal > extramuraal). Vraag en aanbod zijn op elkaar afgestemd.

Volksgezondheid De gezondheid van de Streven naar een integrale • Eén contract voor uitvoering van • Uitvoering van het basispakket Halderbergse inwoners zo jeugdgezondheidszorg 0 t/m de hele jeugdgezondheidzorg 0 t/m jeugdgezondheidszorg met Invulling en optimaal mogelijk te 18 jaar 18 jaar monitoring van het onderdeel Lokaal beschermen, te bewaken en Verbinden. te bevorderen. Tegengaan van overgewicht, roken, (schadelijk) • Percentage jongeren met • De GGD ondersteunt vraaggericht scholen alcoholgebruik en overgewicht en voorschoolse voorzieningen op het drugsgebruik onder jongeren. 0 t/m 11 jaar: 12% gebied van mediawijsheid/pesten en 12 t/m 18 jaar: 15% Gezonde School. In het kader van het Stimuleren van succesvol • Percentage jongeren dat rookt: 7% tegengaan van overgewicht draagvlak ouder worden. • Percentage jongeren dat drinkt verwerven en afspraken maken met het (start drinken en overmatig basisonderwijs over de aanpak Gezonde drinken) School en Voeding. • Nalevingspercentage • Uitvoering van het project Gezonde School leeftijdsgrenzen: 30% en Genotmiddelen in 2017-2018.

• Percentage eenzame ouderen: 45% • Uitvoering en evaluatie pilot Tijd van je of lager leven.

Programmabegroting 2018 51 Gemeente Halderberge

Wat willen we bereiken? Begroting 2018

Maatschappelijk effect (Sub)doelstelling Indicator Activiteiten 2018

Armoedebeleid en hulp bij financiële zorgen Verhogen van Continueren en uitbouwen van • Behoud van het aantal vrijwilligers • Een aantal vrijwilligers gaan zich verder maatschappelijke de werkzaamheden van de (momenteel 27) scholen tot budgetcoach. participatie. vrijwilligers voor hulp bij financiële zorgen • Toename van het aantal • Het verder concreet maken dat de Terugdringing van schulden doorverwijzingen via de wijkteams consulenten Hulp bij financiële zorgen, en hulp en ondersteuning Samenwerking met de definitief deel gaan uitmaken van de bieden bij financiële wijkteams diverse wijkteams. problemen. Cursus ‘Rondkomen met inkomen’ aanbieden • Twee keer per jaar de cursus • De cursus “rondkomen met inkomen” wordt Versterking van het aanbieden met een beoogd breed aangeboden. armoedebeleid Informatie en voorlichting aantal deelnemers van 24 geven • Minimaal aan 1 doelgroep • Continueren van de Gespreksformulier voor intake voorlichting geven voorlichtingsbijeenkomsten. Met name de van klanten met financiële doelgroepen jongeren en statushouders. problemen • Formulier beschikbaar hebben en • In 2018 worden de aanvragen en Rapportage kengetallen hulp gebruiken toekenningen volledig via digitale bij financiële zorgen formulieren middels zaakgericht werken afgehandeld.

• Aantal aanvragen • Voortzetting aanpak jeugdgezondheidszorg • Toekenningen en armoede. • Intrekkingen • Niet in behandeling • Nog niet afgerond • Succesvol afgerond • Beëindigingen

Programmabegroting 2018 52 Gemeente Halderberge

Wat willen we bereiken? Begroting 2018

Maatschappelijk effect (Sub)doelstelling Indicator Activiteiten 2018

Samenwerking Het maatschappelijk effect Inwoners ondersteunen bij het • Uitkomsten • Voor een beschrijving van de activiteiten dat wordt beoogd met de behouden of terugkrijgen van zelfredzaamheidsmatrix verwijzen wij u naar het onderdeel drie inzet van wijkteams is om regie op het eigen leven; • Uitkomsten cliënttevredenheids- decentralisaties in het sociaal domein. dienstverlening op het onderzoek gebied van het sociale Inwoners ondersteunen bij de • (Onderzoek naar tevredenheid domein dicht bij de burger te hulpvraag op het gebied van voorzie-ningen en gemeentelijke organiseren. Op die manier werk, inkomen, opvoeden, dienstverlening) kan de kracht van het sociaal opgroeien en maatschappelijke • ondersteuningsplannen netwerk en de wijk maximaal ondersteuning, wanneer dit • keukentafelgesprekken worden benut. De leden van (tijdelijk) niet lukt in hun eigen • cliënten niet vrij toegankelijke de wijkteams zullen netwerk; onder-steuning (uitgesplitst naar maatschappelijke voorziening en waar mogelijk instellingen, inwoners en Het verminderen van de inzet duur van de voorziening) (o.a. bedrijven hier actief bij van niet vrij toegankelijke Wmo voorzieningen, betrekken. voorzieningen; voorzieningen jeugdzorg, inkomensvoorzieningen en Doel is inwoners zo veel Een zichtbaar, laagdrempelig voorzieningen in het kader van mogelijk in eigen kracht en en eenduidig aanspreekpunt schuldhulpverlening). eigen regie te zetten en de zijn in de kern op het terrein inzet van niet vrij van het sociaal domein; toegankelijke zorg en voorzieningen te verminderen.

Cultuur Kunst en cultuur maken Jongeren in aanraking te • De ’Subsidieregeling cultureel - • De inspanningen zijn er op gericht de onderdeel uit van de brengen en kennis te laten educatieve activiteiten cultuurhistorische kwaliteit en het culturele opvoeding en de maken met kunst- en basisonderwijs’ en aanbod van onze gemeente te behouden vrijetijdsbesteding. cultuuruitingen. ‘Uitvoeringsregeling jaarlijkse en zichtbaar te maken om inwoners en subsidie muziekonderwijs’. toeristen te laten genieten van het rijke culturele aanbod.

Programmabegroting 2018 53 Gemeente Halderberge

Wat willen we bereiken? Begroting 2018

Maatschappelijk effect (Sub)doelstelling Indicator Activiteiten 2018 Stimuleren van nieuwe • Initiatieven die zich aandienen in • Op basis van een uiteenzetting van de initiatieven die passen in het het kader van de Cultuurmaand en huidige positie en toekomstige gemeentelijk cultuurbeleid. het Open Monumenten weekend. ontwikkelingen die op cultuurgebied spelen zullen dwarsverbanden naar andere De gemeente brengt partijen • De jaarlijkse Cultuurmaand biedt werkvelden, zoals immaterieel erfgoed, bij elkaar. een ‘podium’ om partijen bij elkaar cultuurtoerisme en de creatieve industrie te brengen. worden gelegd.

• De Cultuur Loper, de Brabantse vertaling van Cmk, verbetert de kwaliteit van cultuureducatie.

• Door verdieping, vakinhoudelijke deskundigheid en het tot stand komen van een relatie van scholen met hun culturele omgeving wordt de culturele ontwikkeling van leerlingen gestimuleerd.

• Jongeren raken via de Marktplaats Cultuureducatie bekend met alle uitingen van kunst en cultuur.

• In samenwerking met de werkgroep voor de Cultuurmaand, de jury voor de Cultuurmaand en de gemeentelijk Monumentencommissie wordt de Open Monumentendag en de Cultuurmaand vorm gegeven, waarbij ruimte zal zijn voor nieuwe initiatieven met als doel partijen en inwoners met elkaar en alles wat Halderberge op cultureel gebied te bieden heeft, te laten kennis maken, te verbinden en te laten beleven. Het aanbod aan activiteiten is op alle leeftijden gericht. Hoogtepunt zijn de uitreiking van de Monumentenprijs en de Cultuurprijs.

Programmabegroting 2018 54 Gemeente Halderberge

Wat willen we bereiken? Begroting 2018

Maatschappelijk effect (Sub)doelstelling Indicator Activiteiten 2018 • Voor 2018 staan het Cultuur Café en de ‘culturele speeddate’ op het programma.

• In 2018 wordt de naoorlogse bouwkunst ofwel de bouwperiode 1940-1970 geïnventariseerd en gewaardeerd. Waardevolle panden zullen worden opgenomen op de lijst van gemeentelijke monumenten.

• In overleg met de bibliotheek wordt invulling gegeven aan de omvorming van de servicepunten in Oud Gastel en Hoeven naar uitleenpunten en het leveren van een bijdrage aan het verhogen van de geletterdheid en leesplezier door het inzetten van een leesconsulent.

Sportbeleid Sportbeoefening levert een Het beleid is er op gericht Het beleid is vormgegeven aan de • In de verschillende kernen wordt sport en goede bijdrage aan het inwoners in beweging te hand van drie pijlers: Sportstimulering, bewegen op verschillende niveaus mogelijk welzijn en de gezondheid krijgen én te houden. Sportvoorzieningen en Sportnetwerk. gemaakt - passend bij de sportieve ambitie van onze inwoners. - zowel op het niveau van prestatiesport als Daarnaast bieden Sportaccommodaties spelen recreatief bewegen. hoogwaardige spor- een centrale rol in het taccommodaties kansen sportparticipatiebeleid. • Middels het sportstimulerings- en voor het samenbrengen van sportkennismakingsproject de Sjors sporters bij evenementen of Sportieve School draagt de wedstrijden. combinatiefunctionaris bij aan het in beweging brengen en houden van jongeren gedurende en na schooltijd.

Programmabegroting 2018 55 Gemeente Halderberge

Wat willen we bereiken? Begroting 2018

Maatschappelijk effect (Sub)doelstelling Indicator Activiteiten 2018 • Op basis van een met exploitatiebegroting onderbouwd scenario zullen tussen gemeente en verenigingen afspraken worden gemaakt omtrent vastgoed, beheer, exploitatie en onderhoud.

Subsidiebeleid Met subsidiebeleid wil Inzetten van schaarse Efficiënter inzetten subsidiemiddelen Door de gemeenteraad is besloten de looptijd Halderberge diverse middelen om optimaal (nader meetcriteria formuleren in de van het beleidsplan voor het sociale domein maatschappelijke effecten gemeentelijke doelstellingen te bestuursopdracht) een jaar te verlengen. Hierbij is ook besloten bereiken o.a. gericht op zorg realiseren, waarbij de om de actualisatie van het welzijnssubsidie te en jeugd. zelfredzaamheid van inwoners koppelen aan de doelstellingen van het De rol van de plaatselijke centraal staat. genoemde beleidsplan. overheid is aan het De bestuursopdracht voor actualisering zal in veranderen en zelfredzame 2018 worden uitgevoerd. inwoners zijn van een steeds groter belang. De gemeente richt zich op een meer terugtredende overheid.

Programmabegroting 2018 56 Gemeente Halderberge

Wat mag het kosten?

Programma Maatschappelijke ondersteuning en welzijn 2017 2018 2019 2020 2021

Lasten per taakveld 5.1 Sportbeleid en activering 162.000 196.000 198.000 200.000 207.000 5.2 Sportaccommodaties 1.168.000 911.000 912.000 917.000 924.000 5.3 Cultuurpresentatie, -productie en -participatie 196.000 196.000 199.000 201.000 203.000 5.4 Musea 109.000 103.000 46.000 47.000 60.000 5.5 Cultureel erfgoed 66.000 108.000 68.000 68.000 69.000 5.6 Media 498.000 564.000 551.000 558.000 566.000 6.1 Samenkracht en burgerparticipatie 2.244.000 2.875.000 2.674.000 2.609.000 2.677.000 6.2 Wijkteams 2.157.000 2.160.000 2.173.000 2.181.000 2.191.000 6.3 Inkomensregelingen 8.838.000 9.478.000 9.242.000 9.264.000 9.315.000 6.4 Begeleide participatie 5.324.000 5.525.000 5.302.000 5.136.000 4.940.000 6.5 Arbeidsparticipatie 561.000 599.000 632.000 658.000 672.000 6.6 Maatwerkvoorzieningen (WMO) 640.000 640.000 640.000 640.000 640.000 6.71 Maatwerkdienstverlening 18+ 4.868.000 4.376.000 4.382.000 4.389.000 4.396.000 6.72 Maatwerkdienstverlening 18- 3.656.000 4.341.000 4.341.000 4.341.000 4.341.000 6.81 Geëscaleerde zorg 18+ 50.000 191.000 191.000 61.000 61.000 6.82 Geëscaleerde zorg 18- 449.000 457.000 457.000 457.000 457.000 7.1 Volksgezondheid 1.026.000 1.042.000 1.058.000 1.073.000 1.092.000

Totaal lasten Maatsch. ondersteuning en welzijn 32.012.000 33.762.000 33.066.000 32.800.000 32.811.000

Waarvan: Kapitaallasten bestaande activa 371.000 316.000 303.000 301.000 297.000 Kapitaallasten Investeringsprogramma 2018 - 2021 0 0 38.000 38.000 37.000 Direct toe te rekenen salarislasten 1.702.000 1.645.000 1.669.000 1.691.000 1.778.000

Baten per taakveld 5.1 Sportbeleid en activering 0 0 0 0 0 5.2 Sportaccommodaties 196.000 126.000 128.000 129.000 131.000 5.3 Cultuurpresentatie, -productie en -participatie 0 0 0 0 0 5.4 Musea 0 0 0 0 22.000 5.5 Cultureel erfgoed 0 0 0 0 0 5.6 Media 15.000 21.000 21.000 21.000 21.000 6.1 Samenkracht en burgerparticipatie 69.000 82.000 266.000 249.000 279.000 6.2 Wijkteams 0 0 0 0 0 6.3 Inkomensregelingen 6.168.000 6.644.000 6.644.000 6.644.000 6.644.000 6.4 Begeleide participatie 0 0 0 0 0 6.5 Arbeidsparticipatie 0 0 0 0 0 6.6 Maatwerkvoorzieningen (WMO) 11.000 0 0 0 0 6.71 Maatwerkdienstverlening 18+ 724.000 514.000 505.000 505.000 505.000 6.72 Maatwerkdienstverlening 18- 0 0 0 0 0 6.81 Geëscaleerde zorg 18+ 0 0 0 0 0 6.82 Geëscaleerde zorg 18- 0 0 0 0 0 7.1 Volksgezondheid 16.000 16.000 16.000 16.000 16.000

Totaal baten Maatsch. odersteuning en welzijn 7.199.000 7.403.000 7.580.000 7.564.000 7.618.000

Saldo -24.813.000 -26.359.000 -25.486.000 -25.236.000 -25.193.000

Programmabegroting 2018 57

Gemeente Halderberge

Programmabegroting 2018 58 Gemeente Halderberge Programma onderwijs en jeugd

Missie Alle Halderbergse kinderen en jongeren (0-23 jaar) hebben in Halderberge de mogelijkheid om zich te ontwikkelen tot zelfstandige volwassenen, die actief deelnemen aan het sociale, economische en culturele leven. Volwassen Halderbergse burgers die een tweede kans op onderwijs of scholing willen of nodig hebben kunnen in educatie (18+ onderwijs) een basisvoorziening vinden die hen helpt zelf keuzes te kunnen maken in leven en loopbaan.

Prioriteiten collegeprogramma Binnen het programma Bestuur en dienstverlening zijn in het collegeprogramma 2014 – 2018 de volgende prioriteiten opgenomen.

Aansluiting onderwijs – arbeidsmarkt De voorkeur gaat uit naar de 5O benadering, dat wil zeggen, ondernemers, onderwijs en overheid tevens onderzoek en de omgeving erbij betrekken.

Passend onderwijs en Leerlingenvervoer Het passend onderwijs is per 1 augustus 2014 van start gegaan. Passend onderwijs moet er voor zorgen dat leerlingen in de toekomst een zo passend mogelijke plek in het onderwijs krijgen. Scholen hebben hiervoor een zorgplicht.

Onderwijshuisvesting Aan het einde van de komende raadsperiode is de onderwijshuisvesting in Halderberge op orde. Dat betekent dat dan alle geplande scholen zijn gerealiseerd en functioneren als een Brede School. Tevens wordt er naar gestreefd om een aantal van deze scholen door te ontwikkelen tot integrale kind centra (IKC).

Overige aandachtsgebieden Naast de hierboven genoemde prioriteiten uit het collegeprogramma kent het programma Bestuur en dienstverlening de volgende aandachtsgebieden.

Gemeenschappelijke regeling Regionaal Bureau Leerplicht West-Brabant De gemeenten in West-Brabant hebben de laatste jaren geïnvesteerd in het gezamenlijk verminderen van schoolverzuim en schooluitval, onder andere zichtbaar in de oprichting van het Regionaal Bureau Leerplicht West- Brabant (RBL): een regionale leerplichtadministratie in plaats van iedere gemeente apart. In de lijn van een groeiende intergemeentelijke samenwerking hebben de gemeenten Woensdrecht, Steenbergen, Bergen op Zoom, Roosendaal en Halderberge afgesproken intensiever samen te gaan werken op het gebied van de uitvoering van de leerplichtfunctie. Het uiteindelijke doel hiervan is het verder terugdringen van schoolverzuim en schooluitval. Het uitgangspunt is één visie, één beleid, één werkwijze en één aanspreekpunt per school.

Onderwijsachterstandenbeleid. Het beleid is er op gericht om (dreigende) leerachterstanden bij kinderen van 0 t/m 12 jaar te voorkomen en is vastgelegd in het Onderwijsachterstandenplan 2010-2014. Jaarlijkse uitwerking vindt plaats via een Jaarschijf. Op hoofdlijnen kent het beleid twee delen: Voor- en Vroegschoolse Educatie (VVE) en de Brede School (zie ook onder Onderwijshuisvesting). De gemeente ontvangt voor uitvoering van het beleid een doeluitkering van het Rijk. De periode voor deze doeluitkering is verlengd t/m 2017. Vanaf 2018 worden de middelen verdeeld op basis van een nieuwe bekostigingssystematiek. Rijk. De periode voor deze doeluitkering is verlengd t/m 2018.

Beleidskaders ° Kadernota Jeugd 2011-2014 ‘Halderberge in verbinding met jeugd’ ° Bestuursopdracht 2013 Transformatieteam West-Brabant West, Transformatie Jeugdzorg: de inrichting van het stelsel Zorg voor Jeugd 2015 ° Regionale Educatie Agenda voortgezet onderwijs regio 30.02 (januari 2014 t/m juli 2016) ° De Lokale Educatieve Agenda Halderberge, april 2009 + toevoeging n.a.v. 2 e LEA-debat ° Onderwijs Achterstanden Plan 2010-2014, incl. Toekomstvisie Voorschoolse voorzieningen in Halderberge ° Visiedocument Brede School in Halderberge ° Integraal Huisvestingsplan Onderwijs 2012-2025 ° Projectplan brede school ontwikkeling ° Plan van aanpak laaggeletterdheid 2012-2016 ° Nota ‘Herijking speelbeleid Halderberge 2015 – 2018’

Programmabegroting 2018 59 Gemeente Halderberge

Beleidsindicatoren BBV Voor het programma Onderwijs en jeugd zijn in het BBV de onderstaande verplichte beleidsindicatoren opgenomen:

Naam Indicator Halderberge Nederland Eenheid Jaar Absoluut verzuim 7,0 5,1 5,0 2,0 Aantal per 1.000 leerlingen 2014 2016 Relatief verzuim 38,0 25,2 60,0 26,9 Aantal per 1.000 leerlingen 2014 2016 Voortijdige schoolverlaters zonder 3,5 2,4 3,2 2,0% deelnemers (12-23 jaar) aan 2012 2014 startkwalificatie (vsv-ers) het VO en MBO onderwijs

Bron: www.waarstaatjegemeente.nl ; d.d.6 september 2017

Verbonden partijen

Gemeenschappelijke regeling Schoolverzuim en Voortijdig Schoolverlaten (RBL) Doel of belang De gemeenschappelijke regeling is aangegaan met als doel het behartigen van de dat wordt belangen van de deelnemende gemeenten op het gebied van de Leerplichtwet 1969 behartigd: en de Regionale Meld en Coördinatiefunctie.

Beleids- In de begroting 2018 van het Regionaal Bureau Leerplicht West-Brabant zijn de voornemens: onderstaande beleidsvoornemens opgenomen: • Een sluitend regionaal vangnet voor jongeren in een kwetsbare positie • Het aantal voortijdig schoolverlaters zonder werk verminderen • De aansluiting van het Voortgezet (VO) naar het Middelbaar beroepsonderwijs (MBO) verbeteren • De doorstroom van Internationale Schakelklas (ISK) leerlingen verbeteren • De uitvoering van het thuiszitterspact • Het gebruik van Social Media

Richtlijnen Beleidsmatige richtlijnen: 2019 Voor het RBL zijn voor 2019 geen specifieke beleidsmatige richtlijnen opgesteld.

Financiële richtlijnen: Voor de financiële richtlijnen 2019 verwijzen wij u naar de paragraaf Verbonden Partijen.

Programmabegroting 2018 60 Gemeente Halderberge

Wat willen we bereiken? Begroting 2018

Maatschappelijk effect (Sub)doelstelling Indicator Activiteiten 2018

Aansluiting onderwijs - arbeidsmarkt Meer aansluiting van het In de toekomst jongeren de Onderwijsinstellingen, leerlingen, Op basis van cofinanciering worden initiatieven onderwijs op de arbeidsmarkt. De kans blijven geven om kennis stagebieders, samenleving. vanuit het onderwijs, gericht op de uitvoering van versterking van de positie van de te maken met vrijwilligerswerk maatschappelijke stages in het schooljaar 2017 leerlingen op de arbeidsmarkt. en de arbeidsmarkt en daarvan – 2018 ondersteund. Betrokkenheid jongeren bij de de mogelijkheden ervaren en samenleving bevorderen. kansen ontdekken om eigen capaciteiten te ontplooien.

Passend onderwijs en Leerlingenvervoer De herziening van het beleid ten Leerlingenvervoer Het beleid voor • Kinderen die voldoen aan de normen van de aanzien van leerlingenvervoer leerlingenvervoer is vastgelegd verordening vervoeren. kan onrust veroorzaken. De in de nieuwe verordening verwachting is dat door het leerlingenvervoer gemeente • Doorontwikkeling leerlingenvervoer met als aanbieden van passend onderwijs Halderberge, welke is doel om de leerling en zijn/haar ouders er ook een verschuiving zal vastgesteld op 25 september zelfstandiger te maken in het openbaar plaatsvinden in de aantallen 2014. vervoer zodat ook na hun schooltijd m.b.t. het leerlingenvervoer. zelfstandig met het openbaar vervoer kan worden gereisd. Streven is om dit met ingang van schooljaar 2018 – 2019 op te zetten.

Onderwijshuisvesting Goede onderwijsvoorzieningen en Realiseren van “brede” Aan het eind van de Nieuwbouw Markland eigen verantwoordelijkheid van de scholen in alle kernen collegeperiode zijn in alle kernen Streven is om in 2020 de nieuwbouw van het scholen voor het onderhoud van brede scholen gerealiseerd Markland af te ronden, waarmee een de schoolgebouwen stimuleren. toekomstgerichte, duurzame en goed te exploiteren huisvesting voor het voortgezet onderwijs in Oudenbosch wordt gerealiseerd. In 2018 zullen hiervoor de voorbereidende werkzaamheden worden uitgevoerd.

Programmabegroting 2018 61

Gemeente Halderberge

Wat mag het kosten?

Programma Onderwijs en jeugd 2017 2018 2019 2020 2021

Lasten per taakveld 4.2 Onderwijshuisvesting 2.342.000 1.334.000 1.367.000 1.754.000 1.746.000 4.3 Onderwijsbeleid en leerlingzaken 1.400.000 1.343.000 1.364.000 1.387.000 1.418.000

Totaal lasten Onderwijs en jeugd 3.742.000 2.677.000 2.731.000 3.141.000 3.164.000

Waarvan: Kapitaallasten bestaande activa 1.663.000 795.000 795.000 789.000 782.000 Kapitaallasten Investeringsprogramma 2018 - 2021 0 0 35.000 430.000 427.000 Direct toe te rekenen salarislasten 177.000 190.000 191.000 193.000 204.000

Baten per taakveld 4.2 Onderwijshuisvesting 0 0 0 0 0 4.3 Onderwijsbeleid en leerlingzaken 449.000 414.000 420.000 426.000 433.000

Totaal baten Onderwijs en jeugd 449.000 414.000 420.000 426.000 433.000

Saldo -3.293.000 -2.263.000 -2.311.000 -2.715.000 -2.731.000

Programmabegroting 2018 62

Gemeente Halderberge Algemene dekkingsmiddelen

De gemeente heeft een aantal algemene dekkingsmiddelen die de gemeente naar eigen inzicht mag aanwenden. Deze inkomsten zijn voor een belangrijk deel niet beïnvloedbaar. Daarbij kan worden gedacht aan de uitkeringen uit het Gemeentefonds. Voor een deel kan de gemeente de omvang zelf bepalen. Dit gedeelte wordt afgebakend door het eigen belastinggebied. De gemeentelijke belastingen kennen in tegenstelling tot de retributies, zoals het rioolrecht en de afvalstoffenheffing, geen vooraf bepaald bestedingsdoel. In de Gemeentewet is vastgelegd welke belastingen een gemeente mag heffen.

Hieronder zijn in een overzicht de algemene dekkingsmiddelen van de gemeente Halderberge opgenomen.

Algemene dekkingsmiddelen Begroting 2018

1. Onroerende zaakbelastingen € 6.164.000 2. Uitkeringen Gemeentefonds * € 25.724.000 3. Integratie uitkering Sociaal domein € 14.954.000 4. Treasury/dividend € 575.000 5. Post onvoorzien € -50.000 Totaal € 47.367.000 *Inclusief aftrek van € 100.000 behoedzaamheidsreserve

Hieronder worden de verschillende onderdelen verder toegelicht.

1. Onroerende zaakbelastingen De geraamde opbrengst van de onroerende zaakbelastingen bedraag voor 2018 € 6.164.000. Voor een verdere toelichting wordt verwezen naar de paragraaf lokale heffingen.

2. Uitkeringen Gemeentefonds

Basis mei- en septembercirculaire 2017 In de Zomernota 2017 – 2021 is als uitgangspunt voor de programmabegroting 2018 opgenomen dat de meicirculaire 2017 en - indien mogelijk - de septembercirculaire 2017 de basis vormen voor de meerjarenraming van de uitkeringen uit het Gemeentefonds. Het is mogelijk gebleken de financiële gevolgen die uit de septembercirculaire 2017 voortvloeien in de programmabegroting 2018 mee te nemen. De programmabegroting 2018 bevat daarmee een zo actueel mogelijk meerjarenbeeld van de uitkeringen uit het Gemeentefonds.

In de mei- en septembercirculaire geeft het Rijk - mede op basis van de prognoses van het Centraal Planbureau (hierna: CPB) - de (verwachte) ontwikkeling van de omvang van het Gemeentefonds weer. De mutatie (toe- of afname) in de omvang van het Gemeentefonds wordt ook wel accres genoemd. De Miljoenennota 2018 (Rijksbegroting 2018) vormt de basis voor de verwachte ontwikkeling van de uitkeringen uit het Gemeentefonds. Daarbij gebruikt het Rijk de laatste economische vooruitzichten van het CPB, in het bijzonder de Macro Economische Verkenning 2018. De meerjarenraming van de algemene uitkering sluit in deze begroting dus aan op de ontwikkeling van de (netto gecorrigeerde) rijksuitgaven zoals opgenomen in de Miljoenennota 2018. Daarnaast geven de beheerders van het Gemeentefonds - dit zijn de minister van BZK en de staatssecretaris van Financiën - in de circulaires actuele informatie over de verwachte (landelijke) ontwikkeling van de diverse aantallen eenheden verdeelmaatstaven en eventuele taakmutaties en/of beleidsintensiveringen aan. Wanneer er een taak van het Rijk naar de gemeenten wordt overgeheveld, krijgen de gemeenten hiervoor middelen van het Rijk bijvoorbeeld via het Gemeentefonds (vice versa).

Normeringsmethodiek Met ingang van 2012 is de omvang van het Gemeentefonds (weer) gekoppeld aan de (netto gecorrigeerde) rijksuitgaven. Deze koppeling, ook wel trap op trap af systematiek (of normeringssystematiek) genoemd, houdt in dat de omvang van het Gemeentefonds meebeweegt met de (netto gecorrigeerde) rijksuitgaven. Tot de netto gecorrigeerde rijksuitgaven behoren de zogeheten begrotingsgefinancierde uitgaven van het Rijk, gecorrigeerd voor een aantal specifieke posten: de uitgaven van alle departementen uitgezonderd de (begrotingsgefinancierde) rijksuitgaven die verband houden met de Participatiewet, Wmo, jeugdzorg, EU-afdrachten en uitgaven ontwikkelingssamenwerking.

Programmabegroting 2018 63 Gemeente Halderberge

De afrekening van de algemene uitkering vindt - voor wat betreft de accresontwikkeling - plaats in de meicirculaire in het jaar volgend op het begrotingsjaar. Dit betekent dus dat het accres 2018 in de meicirculaire 2019 definitief wordt vastgesteld. De verrekening van een eventueel verschil tussen de laatste bijgestelde accresraming (septembercirculaire of bij uitzondering de decembercirculaire) en het werkelijke accres op basis van het Financieel Jaarverslag van het Rijk vindt plaats met het accres van het lopende begrotingsjaar. Een eventueel nadelig accresverschil over 2018 wordt verrekend met het accres 2019 in de meicirculaire 2019.

Buffer (behoedzaamheidreserve) In onze meerjarenraming van de algemene uitkering houden wij er rekening mee dat het werkelijke accres lager kan uitvallen dan waarmee het Rijk rekening houdt in de laatste stand (stand septembercirculaire). Deze buffer in onze begroting - ook wel eigen behoedzaamheidsreserve genoemd - is bedoeld om onvoorziene tegenvallers binnen de algemene uitkering op te kunnen vangen (behoedzaam ramen). De ervaring over 2016 geeft ons aanleiding om de omvang van deze buffer te herzien. Het werkelijke accres over 2016 was hoger dan het verwachte (geraamde) accres 2016 zoals gemeld in de septembercirculaire 2016. Op basis van de Najaarsnota 2016 van het Rijk werd er t.o.v. de septembercirculaire 2016 een lager accres over 2016 verwacht, terwijl het werkelijke accres over 2016 juist hoger uitviel. Wij stellen - gelet op het voorgaande - voor om een deel van de buffer (nu: ca. € 150.000) in onze raming van de algemene uitkering af te ramen tot een bedrag van € 100.000.

Accresontwikkeling en BCF-plafond In de septembercirculaire 2017 is de omvang van het Gemeentefonds voor 2018 en volgende jaren bijgesteld ten opzichte van de accresraming in de meicirculaire 2017 (stand Zomernota 2017 - 2021). Deze bijstelling is enerzijds het gevolg van de verwachte economische ontwikkelingen, zoals vermeld in de MEV 2018, en de weerslag die deze hebben op de Rijksbegroting 2018 en anderzijds op beleidsintensiveringen zoals opgenomen in de Rijksbegroting 2018. Gelet op de demissionaire status van het huidige kabinet is de Rijksbegroting 2018 overwegend beleidsarm. De bijstellingen van de accressen zijn dan ook verhoudingsgewijs beperkt. Verder is het beeld per jaar wisselend, maar overwegend positief. Het Rijk verwacht enkele meevallers in de lopende rijksbegroting 2017 (o.a. op de begroting van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid). Deze meevallers resulteren - via de normeringssystematiek - in een lagere omvang van het Gemeentefonds. De neerwaartse bijstelling van het accres 2017 resulteert voor onze gemeente in een lagere algemene uitkering 2017 (ca. -/- € 177.000) die zal worden meegenomen in de Slotwijziging 2017. In de septembercirculaire 2018 melden de beheerders hogere rijksuitgaven op de Rijksbegroting 2018 voor onder meer onderwijs (salarissen primaire onderwijs), de Belastingdienst, de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit en veiligheid. Deze hogere rijksuitgaven resulteren - via de normeringsystematiek - in een hogere omvang van het Gemeentefonds over 2018 (en verder). De opwaartse bijstelling voor 2018 (en verder) is hoger dan de neerwaartse bijstelling over 2017, zodat er voor 2018 per saldo een positief accres resulteert. Immers een bijstelling van het accres in enig jaar werkt structureel door naar de volgende jaren (cumulatie). Op blz. 6 - 7 van de septembercirculaire 2017 staan de mutaties voor elk afzonderlijk begrotingsjaar alsmede het cumulatieve effect vermeld.

Verder verwacht het Rijk dat de gemeenten in 2017 meer declareren uit het BTW-compensatiefonds. Dit heeft een (beperkte) neerwaartse bijstelling van de algemene uitkering voor 2017 tot gevolg.

De hogere accresverwachtingen resulteren voor onze gemeente in een hogere algemene uitkering voor de jaren 2018 - 2021. In 2018 bedraagt de bijstelling van de algemene uitkering ten opzichte van meicirculaire 2017 a.g.v. het hogere accres ca. € 90.000 en in 2021 is dat opgelopen tot ca.€ 200.000.

Taakmutaties De beheerders melden in de septembercirculaire 2017 slechts één taakmutatie die qua financiële omvang (zeer) beperkt is. De algemene uitkering wordt met ingang van 2018 vanwege de wet Innovatie en Kwaliteit Kinderopvang (IKK) verhoogd met € 2,5 miljoen, waarvan € 1,8 miljoen structureel en € 0,7 miljoen incidenteel. De middelen zijn bestemd als globale compensatie van de verwachte meerkosten die het toezicht op de nieuwe kwaliteitseisen vanwege de nieuwe wet met zich mee zullen brengen. Deze mutatie leidt voor de gemeente Halderberge tot een (beperkte) structurele, opwaartse bijstelling van de algemene uitkering van ca. € 2.000 (afgerond op € 1.000). Verder zijn in de septembercirculaire 2017 de bedragen bekend gemaakt die de gemeenten ontvangen als compensatie voor de kosten verbonden aan het plaatsen van statushouders c.q. vergunninghouders (als gevolg van de verhoogde asielinstroom). De gemeente Halderberge ontvangt over 2017 nog ca. € 40.000 (afgerond op € 1.000). Dit bedrag is gebaseerd op het aantal plaatsingen over de periode mei tot en met augustus 2017. Dit bedrag wordt meegenomen in de Slotwijziging 2017.

Programmabegroting 2018 64 Gemeente Halderberge

Ontwikkeling aantal eenheden (uitkeringsbasis) De mei- en septembercirculaire geven actuele informatie over de bedragen per eenheid per verdeelmaatstaf (taakmutaties), de uitkeringsfactor (accresontwikkeling en ontwikkeling uitkeringsbasis) en de verwachte (landelijke) ontwikkeling van de aantallen eenheden van diverse verdeelmaatstaven. Afhankelijk van de verdeelmaatstaf worden de aantallen eenheden gebaseerd op eigen inschattingen en/of de laatste actuele informatie vanuit het ministerie van BZK en/of de verwachte landelijke trend zoals opgenomen in de circulaires. Het Rijk meldt in de septembercirculaire 2017 dat de uitkeringsbasis voor de (reeds verstreken) jaren 2016 en 2017 hoger komt uit te vallen. Een opwaartse bijstelling van de uitkeringsbasis resulteert in een neerwaartse bijstelling van de uitkeringsfactor. Beide effecten die negatief uitpakken - voor onze gemeente ca. -/- € 85.000 - worden meegenomen in de Slotwijziging 2017. Voor de jaren 2018 – 2021 is het beeld (mutaties uitkeringsbasis) wisselend.

Macro budget Wmo: integratie uitkering Wmo Gemeentefonds De raming van het macrobudget huishoudelijke verzorging c.a. is voor de jaren 2017 en verder ten opzichte van de meicirculaire 2017 geactualiseerd (bijstellingen aantallen eenheden verdeelmaatstaven). De mutaties voor onze gemeente blijven beperkt tot een structurele neerwaartse bijstelling vanaf 2017 van -/- € 3.000 (afgerond op € 1.000).

3. Integratie uitkering sociaal domein De rijksmiddelen verbonden aan de drie decentralisaties (Wmo 2015, Jeugd en Participatiewet) worden via één integratie uitkering, de integratie uitkering sociaal domein, aan de gemeenten uitgekeerd. In 2015 worden deze rijksmiddelen over de gemeenten nog verdeeld op basis van historische uitgaven. Vanaf 2016 worden de middelen over de gemeenten verdeeld op basis van objectieve verdeelmodellen. In de meicirculaire 2015 heeft het Rijk de uitkomsten van de objectieve verdeelmodellen bekend gemaakt (lees: herverdeeleffecten). In de septembercirculaire 2017 melden de beheerders een reeks wijzigingen in de integratie uitkering sociaal domein. De mutaties resulteren per saldo in lagere macrobudgetten voor de onderdelen Wmo2015 en Jeugd in de periode 2018 – 2021. Voor het onderdeel Participatiewet treden er alleen mutaties op in 2020 (opwaartse bijstelling) en in 2021 (per saldo neerwaartse bijstelling). De integratie uitkering sociaal domein van onze gemeente daalt in de periode 2018 - 2021 gemiddeld genomen zo’n -/- € 95.000.

4. Treasury/dividend

De gemeente Halderberge bezit aandelen in diverse ondernemingen, waarvan twee jaarlijks dividend uitkeren, nl. de NV Bank Nederlandse Gemeenten en Saver NV. Een derde incidentele winstuitkering in 2018 betreft Intergas N.V. De aandelen hierin zijn in 2011 verkocht. De uitkering van de opbrengst daarvan is verdeeld in drie tranches. Tranche 1 en 2 zijn uitgekeerd in resp. 2011 en 2012. Uitkering van de derde (en tevens laatste) tranche stond oorspronkelijk gepland in 2019, maar komt nu naar verwachting in 2018 tot uitkering. Deze derde tranche is destijds achtergehouden om mogelijke claims op te kunnen vangen. Vooralsnog is hier geen sprake van. De volgende bedragen zijn vooralsnog in de begroting 2018 opgenomen. ° Dividend BNG: € 40.000 ° Dividend Saver: € 200.000 ° Verkoopopbrengst Intergas (derde tranche): € 335.000

Voor een toelichting op het onderdeel treasury wordt verwezen naar de paragraaf Financiering.

5. Post onvoorziene uitgaven Conform de Zomernota 2017 is in de begroting 2018-2021 een post onvoorziene uitgave van € 50.000 per jaar opgenomen.

Programmabegroting 2018 65 Gemeente Halderberge

Verbonden Partijen

Gemeenschappelijke regeling Belastingsamenwerking West-Brabant (BWB) Doel of belang De BWB verzorgt de heffing en de inning van de belastingen voor de gemeenten, Bergen op dat wordt Zoom, Breda, Etten-Leur, Halderberge, Oosterhout, Roosendaal, Woensdrecht, Dongen, behartigd: Moerdijk, Zundert, Rucphen en het waterschap Brabantse Delta. Voor de gemeenten wordt ook de uitvoering van de Wet Onroerende Zaken verzorgd met uitzondering van de gemeente Breda. Deze gemeente voert zelf de Wet Onroerende Zaken uit. De GR BWB biedt de mogelijkheid tot de uitvoering van de Wet Basisregistraties Adressen en Gebouwen (hierna BAG). Voor de gemeente Moerdijk wordt de BAG uitgevoerd.

Beleids- In de begroting zijn geen nieuwe beleidsvoornemens opgenomen. Wel volgt de BWB voornemens: nauwgezet de landelijke ontwikkelingen die van invloed kunnen zijn op de werkzaamheden van de BWB, zoals de verruiming en/of verschuiving van de lokale belastingen en de komst van de Omgevingswet. Meer concreet is de verplichting om vanaf 2022 voor de WOZ te gaan waarderen op oppervlakte.

Richtlijnen Beleidsmatige richtlijnen: 2019 Voor de BWB zijn voor 2019 geen specifieke beleidsmatige richtlijnen opgesteld.

Financiële richtlijnen: Voor de algemene financiële richtlijnen 2018 verwijzen wij u naar de paragraaf Verbonden Partijen.

N.V. Bank Nederlandse Gemeenten (BNG) Doel of belang De Bank Nederlandse Gemeenten is de bank van en voor overheden en instellingen voor dat wordt maatschappelijk belang. Met gespecialiseerde financiële dienstverlening draagt de BNG bij aan behartigd: zo laag mogelijke kosten van maatschappelijke voorzieningen voor de burger. Daarmee is de bank essentieel voor de publieke taak.

Beleids- Er zijn geen beleidsvoornemens voor 2017 bekend. voornemens:

Richtlijnen Niet van toepassing 2019

Programmabegroting 2018 66 Gemeente Halderberge

Wat mag het kosten?

Algemene dekkingsmiddelen 2017 2018 2019 2020 2021

Lasten per taakveld 0.5 Treasury 27.000 668.000 -118.000 -219.000 -237.000 0.61 OZB woningen 339.000 306.000 306.000 306.000 306.000 0.62 OZB niet-woningen 38.000 42.000 42.000 42.000 42.000 0.64 Belastingen overig 28.000 29.000 29.000 30.000 30.000 0.7 Algemene uitk. en overige uitk. gemeentefonds 0 0 0 0 0 0.8 Overige baten en lasten -54.000 -25.000 -27.000 -27.000 -27.000 0.9 Vennootschapsbelasting (VpB) 58.000 42.000 43.000 22.000 0 0.10 Mutaties reserves 4.029.000 1.957.000 5.690.000 4.186.000 1.096.000 0.11 Resultaat van de rekening van baten en lasten 0 0 0 0 0

Totaal lasten Algemene dekkingsmiddelen 4.465.000 3.019.000 5.965.000 4.340.000 1.210.000

Waarvan: Kapitaallasten bestaande activa 32.000 67.000 35.000 34.000 34.000 Kapitaallasten Investeringsprogramma 2018 - 2021 0 0 0 0 0 Direct toe te rekenen salarislasten 0 0 0 0 0

Baten per taakveld 0.5 Treasury 308.000 707.000 5.036.000 335.000 334.000 0.61 OZB woningen 3.386.000 3.404.000 3.495.000 3.587.000 3.662.000 0.62 OZB niet-woningen 2.506.000 2.760.000 2.823.000 2.745.000 2.807.000 0.64 Belastingen overig 28.000 29.000 29.000 30.000 30.000 0.7 Algemene uitk. en overige uitk. gemeentefonds 38.343.000 40.678.000 41.023.000 41.403.000 41.919.000 0.8 Overige baten en lasten 0 0 0 0 0 0.9 Vennootschapsbelasting (VpB) 0 0 0 0 0 0.10 Mutaties reserves 2.320.000 2.631.000 884.000 384.000 380.000 0.11 Resultaat van de rekening van baten en lasten 0 0 0 0 0

Totaal baten Algemene dekkingsmiddelen 46.891.000 50.209.000 53.290.000 48.484.000 49.132.000

Saldo 42.426.000 47.190.000 47.325.000 44.144.000 47.922.000

Programmabegroting 2018 67 Gemeente Halderberge

Programmabegroting 2018 68 Gemeente Halderberge Overhead

Inleiding Eén van de wijzigingen in het BBV (Besluit Begroting en Verantwoording) heeft betrekking op overhead. Vanaf 1 januari 2017 geldt er een algemene definitie van overhead. De definitie luidt: alle kosten die samenhangen met de sturing en ondersteuning van de medewerkers in het primaire proces.

Uitgangspunt van deze definitie is dat kosten zoveel mogelijk moeten worden toegerekend aan het primaire proces. Kosten die niet kunnen worden toegerekend, moeten worden verantwoord op een apart taakveld en worden niet meer verdeeld op basis van allerlei verdelingsprincipes (fte, m2, aantal werkplekken, etc.). In de notitie worden de diverse onderdelen van de overhead toegelicht, waardoor duidelijkheid is ontstaan over de kosten die wel en die niet tot de overhead gerekend moeten worden.

Wij sluiten aan bij de notitie en de definitie die de commissie BBV hiervoor heeft opgesteld. Het gevolg van deze wijziging is dat u bij de programma’s geen kosten van overhead meer aantreft. In dit hoofdstuk treft u een toelichting aan op de kosten van de overhead.

Overzicht overhead In onderstaand overzicht zijn de totale lasten van de overhead weergegeven voor de jaren 2018 tot en met 2021.

2018 2019 2020 2021 Directie en management 1.056.956 1.067.458 1.077.982 1.089.041 Ondersteunende teams 3.754.349 3.671.275 3.708.661 3.423.999 Overige personeelskosten (geen salarislasten) 807.867 863.646 921.717 973.471 Huisvesting 884.055 787.129 789.269 791.446 Administratiekosten 251.996 255.776 259.613 263.507 Archief 317.514 290.824 254.389 258.205 Automatiseringskosten 1.180.264 1.300.444 1.241.034 1.209.433 Juridisch en inkoop advies 125.552 127.435 129.347 131.287 Voorlichting en publicaties 86.833 88.136 89.458 90.800 Totaal overhead 8.465.386 8.452.123 8.471.468 8.231.188

Toegerekende overhead aan grondexploitaties -185.537 -175.282 -183.781 0

Netto overhead 8.279.849 8.276.841 8.287.687 8.231.188

Hieronder word bovenstaand overzicht kort toegelicht.

Directie en management De salarislasten van de directie en het management mogen niet langer worden toegerekend aan de producten (nu taakvelden) maar behoren tot de overhead.

Ondersteunende teams De salarislasten van de ondersteunende teams (team advies en team ondersteuning) mogen niet langer worden toegerekend aan de producten (nu taakvelden) maar behoren tot de overhead.

Overige personeelslasten Naast de salarislasten van het gemeentepersoneel zijn er ook nog andere personele lasten. Hierbij moet gedacht worden aan de kosten voor vergaderingen, koffie- en thee voorziening, studiekosten, werving en selectie van personeel, medische kosten, kosten voor arbo maatregelen en overige voorzieningen voor het personeel.

Programmabegroting 2018 69 Gemeente Halderberge

Huisvesting Dit betreft de lasten van het gemeentehuis, zoals energieverbruik, onderhoud, schoonmaak en de kapitaallasten van investeringskosten.

Administratiekosten Onder de administratiekosten vallen de budgetten voor kopieerkosten, meubilair, boeken en abonnementen, drukwerk en papier, postverzorging en telefoonkosten.

Archief De kosten voor archief betreffen het herstellen van archiefstukken en de bijdrage aan het West-Brabants Archief (WBA).

Automatiseringslasten Dit zijn de lasten die betrekking hebben op de totale automatiseringskosten binnen de gemeentelijke organisatie. Het gaat hierbij onder andere om vervangingskosten van hardware, aanschaf en onderhoud van software en datacommunicatie. Ook de kapitaallasten van de investeringen zijn hierin opgenomen.

Juridisch en inkoop advies Dit betreft de kosten voor het inwinnen van extern juridisch advies en de advisering door het Inkoopbureau West- Brabant

Voorlichting en publicaties Dit betreft onder andere de kosten voor de publicaties in de Bode, burgerparticipatie (digipanel) en het bekend maken van regelgeving via de Gemeenschappelijke Voorziening Officiële Publicaties (GVOP).

Toegerekende overhead aan grondexploitaties Een deel van de overhead mag conform de regelgeving worden toegerekend aan de grondexploitaties en in mindering worden gebracht op de kosten van het taakveld overhead. Dat is in bovenstaande tabel als negatieve regel weergegeven. Wat overblijft zijn de netto overheadkosten.

N.B. Zowel bij de toerekening van de overhead aan de grondexploitaties als bij de toerekening aan de kostendekkende tarieven wordt dezelfde methodiek gebruikt. Voor alle berekeningen inzake toerekening van overhead wordt derhalve het bedrag gebruikt wat als totale overhead staat aangegeven.

Beleidsindicatoren Voor de overhead zijn in het BBV de onderstaande verplichte beleidsindicatoren opgenomen:

Naam IndicatorHalderberge Eenheid Jaar Formatie 5,78 5,98 Fte per 1.000 inwoners 2017 2018 Bezetting 5,47 5,58 Fte per 1.000 inwoners 2017 2018 Apparaatskosten 264,7 279,90 Kosten per inwoner in euro's 2017 2018 Externe inhuur 0,81% 0,76% Kosten als % van totale loonsom + 2017 2018 totale kosten inhuur externen Overhead 10,80% 11,29% % van totale lasten 2017 2018

Verbonden Partijen

Gemeenschappelijke regeling West-Brabants Archief (WBA) Doel of belang dat Artikel 3 van de Archiefwet 1995 verplicht overheidsorganen om hun archieven in goede, wordt behartigd: geordende en toegankelijke staat te bewaren; artikel 14 regelt de openbaarheid en artikel 32 lid 2 het toezicht. Deze wettelijke taken zijn uitbesteed aan de gemeenschappelijke regeling WBA.

Beleids- De doelstellingen van de samenwerking: voornemens: - Een bijdrage leveren aan een efficiënte en effectieve borging van de digitale informatie voor de bedrijfsvoering, verantwoording en controleerbaarheid nu en voor erfgoed in de toekomst. - Goede kwaliteit van beleidsontwikkeling en de uitvoering van kerntaken die voortvloeien uit de Archiefwet 1995 en lokale regelingen.

Programmabegroting 2018 70 Gemeente Halderberge

Gemeenschappelijke regeling West-Brabants Archief (WBA) - Geringe kwetsbaarheid van de uitvoering van kritische taken op het gebied van archiefbeheer en wettelijk toezicht op de nog niet overgebrachte archiefbescheiden. - Goede kwaliteit van innovatieve en eigentijdse dienstverlening aan de interne en externe klanten binnen de financiële ruimte die geboden is.

Richtlijnen Beleidsmatige richtlijnen: 2019 1. E-depot De voortgang van het project E-depot is van groot belang voor het bewaren van digitale archiefstukken op de juiste wijze. De volgende mijlpalen dienen uiterlijk in 2019 gefaciliteerd of gerealiseerd te zijn vanuit het WBA: • Van alle WBA-deelnemers is een eerste ingest (=opname) gedaan van informatie die openbaar ontsloten en opvraagbaar kan worden via het e-depot • Het e-depot is getoetst en voldoet aan de geldende wettelijke eisen • In het e-depot zal per deelnemer een ‘eigen gedeelte’ ingericht worden. De afspraken m.b.t. de beheers-, verantwoordelijkheids- en openbaarheidsaspecten van dit eigen gedeelte is in samenwerking met de deelnemers vastgesteld. • Afspraken t.a.v. eventuele vervroegde overbrenging zijn vastgesteld

2. Evaluatie In het bedrijfsplan dat is opgesteld voor het WBA is afgesproken dat er in 2020 een integrale evaluatie dient plaats te vinden. Dit kan/zal gevolgen hebben voor de verdeelsleutel van de kosten, ook omdat het aantal strekkende meters archief dan niet meer bepalend kan zijn voor de kostenverdeling; het e-depot en de kosten die daarmee gemoeid gaan zullen ook mee gaan wegen. Om tot een gedragen evaluatie te kunnen komen, is het van belang in 2019 de opdracht voor deze evaluatie te formuleren en de eventuele uitvoeringskosten van de evaluatie te begroten voor 2020.

Financiële richtlijnen: Voor de algemene financiële richtlijnen 2019 verwijzen wij u naar de paragraaf Verbonden Partijen.

Stichting Inkoopbureau West-Brabant Doel of belang dat Het bieden (tegen lage kosten) van de beste toegevoegde waarde in inkoopoplossingen voor wordt behartigd: de deelnemende gemeenten, door het ontwikkelen en implementeren van ‘Best in Class’ inkoopbeleid, processen, methodieken, systemen en training. De SIW draagt dus bij aan een continue verbetering van het inkoop- en aanbestedingsbeleid, van de implementatie van dit beleid in de praktijk binnen de aan de SIW deelnemende gemeenten en aan borging van inkoop binnen het werkproces.

Beleids- SIW wil de organisatie in staat stellen om toonaangevend te zijn en te blijven, kwaliteit te voornemens: leveren en een breed scala van dienstverlening aan te kunnen bieden. Het dienstenaanbod wordt uitgebreid met een tweetal soorten extra dienstverlening, namelijk contractmanagement en innovatieve contract- en aanbestedingsvormen.

Richtlijnen Niet van toepassing 2019

Programmabegroting 2018 71 Gemeente Halderberge

Programmabegroting 2018 72 Gemeente Halderberge

Deel 2: Paragrafen

Programmabegroting 2018 73 Gemeente Halderberge

Programmabegroting 2018 74 Gemeente Halderberge Paragraaf lokale heffingen

Inleiding De gemeente Halderberge heft diverse belastingen en retributies. De drie belangrijkste heffingen zijn de onroerendezaakbelastingen, de rioolheffing en de afvalstoffenheffing. De Gemeentewet en andere bijzondere wetten, zoals de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht, geven de gemeente de juridische basis om heffingen op te leggen. De gemeentelijke heffingen zijn vastgelegd in verordeningen die door de gemeenteraad zijn vastgesteld. Het beleid inzake de lokale lasten is vastgelegd in de diverse verordeningen en de Regeling kwijtschelding gemeentelijke belastingen.

Het kader voor het vaststellen van de tarieven is door de gemeenteraad vastgesteld via de Zomernota 2017. Dit kader bestaat voor 2018 uit de volgende wettelijke bepalingen en lokale keuzes:

Wettelijke bepalingen: ß De tarieven van de afvalstoffen- en de rioolheffing zijn maximaal 100% kostendekkend. ß Datzelfde geldt voor de tarieven van de leges. Per titel van de legesverordening is kruissubsidiëring toegestaan.

Lokale keuzes: ß De tarieven van de onroerendezaakbelasting (OZB), gecorrigeerd voor de waardeontwikkelingen, stijgen niet meer dan het inflatiepercentage van 1,5%. ß Bij de bepaling van de mate van kostendekkendheid wordt de BTW in de tarieven van de rioolheffing doorberekend. ß Bij de bepaling van de mate van kostendekkendheid wordt de BTW in de tarieven van de afvalstoffenheffing doorberekend. ß De gemiddelde totale lastendruk voor meerpersoons- en éénpersoonshuishoudens over de periode 2016- 2019 neemt toe met een percentage van maximaal 5% gemiddeld per jaar. ß Een stijging van één belastingsoort kan binnen de totale lastendruk worden gecompenseerd door de verlaging van een andere belastingsoort (of andersom).

Toerekening van indirecte kosten aan de tarieven Als gevolg van gewijzigde wetgeving vindt er sinds 2017 een andere toerekening van indirecte kosten plaats aan de kostendekkende tarieven. Tot 2017 werden de indirecte kosten (de overhead) toegerekend via allerlei verdeelsleutels. Dat is niet meer toegestaan. Sinds 2017 worden indirecte kosten apart verantwoord en buiten de administratie om toegerekend aan de tarieven. Dit gebeurt op basis van de personeelslasten die verbonden zijn aan specifieke heffing in verhouding tot de totale personeelslasten van alle productieve activiteiten van de gemeente Halderberge (ofwel alle activiteiten exclusief overheadtaken). De uitkomst hiervan levert een percentage op wat wordt vermenigvuldigd met de totale overhead.

Onroerendezaakbelasting (OZB) Onder de naam onroerendezaakbelasting wordt een belasting geheven van diegene die op 1 januari gebruik maakt en/of in het bezit is van een pand. Te onderscheiden zijn: ß De gebruikersbelasting, die wordt opgelegd aan degene die een onroerende zaak, niet zijnde een woning, gebruikt; ß de eigenarenbelasting, die wordt opgelegd aan de zakelijk gerechtigde (meestal de eigenaar) van een onroerende zaak.

Belastingplicht Degene, die op 1 januari de onroerende zaak in eigendom heeft en/of hiervan gebruik maakt, betaalt onroerendezaakbelasting voor het gehele jaar.

Grondslag voor de heffing De waarde van de onroerende zaak vormt de basis voor de heffing. De waarde is via een WOZ-beschikking vastgesteld. Sinds het belastingjaar 2007 moet de WOZ-waarde van elk WOZ-object jaarlijks opnieuw worden vastgesteld. De waardegegevens worden gebruikt door de Belastingdienst in verband met het eigen woningforfait, door het waterschap (via de Belastingsamenwerking West-Brabant) voor de aanslag waterschapslasten gebouwd en door het CBS ten behoeve van de algemene uitkering uit het Gemeentefonds (inkomstenmaatstaven).

Programmabegroting 2018 75 Gemeente Halderberge

Tariefdifferentiatie OZB Omdat de waardeontwikkeling van niet-woningen achterblijft ten opzichte van de waardeontwikkeling van woningen, past de gemeente Halderberge tariefdifferentiatie tussen woningen en niet-woningen toe. Tariefdifferentiatie heeft een meer evenwichtige stijging van de lastendruk voor burgers en bedrijven tot gevolg.

Tarieven OZB Zoals in de Zomernota 2017 is aangegeven zullen voor het jaar 2018 de OZB tarieven worden verhoogd met het inflatiepercentage van 1,5%. De macronorm voor 2018 (landelijke rijksnorm voor de OZB stijging) is 3,1%. Naast deze indexering vindt er een opslag plaats van 2,5% op het tarief voor niet-woningen. De gemeenteraad heeft hiertoe besloten via het besluit van 15 december 2016 inzake de Economische Koepel Halderberge. Samen met de algemene indexering bedraagt de indexering van het tarief voor niet-woningen hiermee in totaal 4%.

De WOZ-waarde van onroerende zaken is de grondslag voor het heffen van OZB. In deze tarieven is nog geen rekening gehouden met de waardefluctuaties van de panden, omdat deze ten tijde van het opstellen van deze paragraaf lokale heffingen nog niet bekend waren. In de raadsvergadering van december 2017 zullen de definitieve OZB-tarieven 2018 ter vaststelling aan de gemeenteraad worden aangeboden. Wij verwachten op dat moment de waardemutaties die van toepassing zijn op 2017 in beeld te hebben. De tarieven zullen aangepast worden aan de (gemiddelde) waardemutatie. Met inachtneming hiervan zijn de voorlopige tarieven als volgt:

OZB 2017 2018 OZB woningen eigendom 0,1126% 0,1143% OZB niet-woningen gebruik 0,1896% 0,1972% OZB niet-woningen eigenaar 0,2124% 0,2209%

Op basis van het tarief voor woningen staat hieronder aangegeven hoe de aanslag voor een woning met een gemiddelde WOZ-waarde in de gemeente Halderberge verandert ten opzichte van 2017.

Gemiddelde WOZ waarde* 2017 2018 Verschil OZB woningen eigendom € 227.000,00 € 255,60 € 259,44 1,50% * De gemiddelde WOZ waarde wordt gepubliceerd door het CBS en staat onder meer op de website www.waarstaatjegemeente.nl .

Opbrengsten OZB 2018 De verwachte OZB opbrengsten zijn sterk afhankelijk van de WOZ-waarden. De WOZ-waarden wijzigen jaarlijks als gevolg van volume-ontwikkelingen (nieuwbouw/verbouw en sloop) en prijsontwikkelingen (waardestijgingen c.q. –dalingen).

De verwachte OZB opbrengst bedraagt in 2018 € 6.163.504. Een toename van het aantal woningen en/of niet- woningen (volume-ontwikkeling) leidt tot een toename van de OZB-opbrengsten, maar tegelijkertijd ook tot een afname van de algemene uitkering (via de inkomstenmaatstaven). Een toename van de waarde (prijsstijging) leidt niet tot een toename van de OZB-opbrengsten, omdat waardestijgingen gecompenseerd worden door een neerwaarts bijgesteld OZB-tarief (en vice versa).

Afvalstoffenheffing De gemeente zorgt voor het wekelijks ophalen van het huisvuil. Via de afvalstoffenheffing worden de kosten verbonden aan het verzamelen en het verwerken van het huisvuil verhaald op de burger. Sinds 1 januari 2014 hanteert de gemeente Halderberge gedifferentieerde tarieven voor de afvalstoffenheffing (ofwel diftar). Zowel kunststof als papier worden apart ingezameld, waardoor het deel restafval in de container vermindert. Inwoners van de gemeente kunnen daardoor zelf meer invloed uitoefenen op de variabele kosten door de container minder vaak aan straat te zetten. Op basis van de verwachtingen van lagere kosten door betere scheiding en het aantal keren dat de containers gemiddeld aan straat worden gezet, is het tarief berekend. Als uitgangspunt is het principe van 100% kostendekkendheid gebleven, waarbij de geraamde totale opbrengst net zo hoog is als de geraamde kosten. Het aantal werkelijke ledigingen van de restafvalcontainer over 2018 wordt in 2019 afgerekend.

Belastingplicht Particuliere huishoudens, die de gelegenheid wordt geboden huishoudelijk afval aan te bieden, betalen voor het feit dat de vuilophaaldienst langskomt om afval op te halen. Ook wanneer geen afval wordt aangeboden, is er een betalingsplicht. Het gebruik van een pand is dus bepalend voor de belastingplicht.

Programmabegroting 2018 76 Gemeente Halderberge

De opbrengst van de afvalstoffenheffing mag niet hoger zijn dan de kosten die de gemeente maakt voor het verzamelen en verwerken van het huishoudelijk afval.

Ontwikkelingen aantal ledigingen Sinds 2016 wordt geen tarief meer gehanteerd voor éénpersoons- en meerpersoonshuishoudens, maar is er een vast basistarief per perceel. Het variabele deel van het tarief wordt bepaald door het volume van de container, 140 of 240 liter, en het aantal ledigingen, of het aantal inworpen in een ondergrondse container. In de Zomernota 2017 is aangegeven dat uit een evaluatie van de invoering van Diftar is gebleken, dat het werkelijk aantal ledigingen en inworpen de afgelopen jaren aanzienlijk lager is dan aanvankelijk was aangenomen. Als gevolg daarvan is in 2015 het aantal ledigingen al verlaagd van 26 naar 19. Toen is nog wel rekening gehouden met een risico-opslag van 3 ledigingen voor het geval het werkelijk aantal ledigingen toch hoger zou zijn. Maar inmiddels is gebleken dat deze risico-opslag niet nodig is.

Het lagere aantal ledigingen is vanuit het oogpunt van afvalscheiding uitstekend, maar de keerzijde is dat dat de werkelijke opbrengst van de afvalstoffenheffing lager is dan begroot. Hoewel de variabele kosten ook lager zijn, is de daling daarvan minder groot dan de daling van de opbrengsten, waardoor de kostendekkendheid van 100% niet wordt gerealiseerd.

In de begroting 2018 is rekening gehouden met het werkelijke aantal ledigingen zoals dat is gebleken uit de gegevens voor de jaarrekening 2016. Dat betekent een daling van 19 naar 14 ledigingen, zowel voor de 140-liter, als voor de 240-liter container. Het aantal inworpen in een ondergrondse container is ook verlaagd naar 84 per jaar (1 lediging staat gelijk aan 6 inworpen). Er is geen rekening meer gehouden met een risico-opslag. De ledigingen worden na afloop van het kalenderjaar in rekening gebracht. In 2018 ontvangen de inwoners van de gemeente Halderberge dus een aanslag waarop het vaste tarief van 2018 en het variabele tarief van 2017 (maal het werkelijk aantal ledigingen in 2017) in rekening wordt gebracht. Het werkelijk aantal ledigingen over 2018 wordt via de aanslag gemeentelijke belastingen in 2019 in rekening gebracht. Als gevolg van het bovenstaande zijn de tarieven voor 2018 aangepast om te kunnen voldoen aan het principe van 100% kostendekkendheid.

Kosten die verbonden zijn aan de afvalstoffenheffing Bij het berekenen van het tarief voor de afvalstoffenheffing worden diverse kosten meegenomen. Allereerst vanzelfsprekend de directe kosten die verbonden zijn aan het ophalen van huishoudelijk afval. Dit betreft met name de kosten die door Saver in rekening worden gebracht. Ook kosten die daar rechtstreeks mee verbonden zijn, zoals het stortrecht, de milieustraat en andere verwerkingskosten worden volledig meegenomen. Verleende kwijtscheldingen worden voor 60% meegenomen in de heffing, aangezien het aandeel afvalstoffenheffing hierin ongeveer dit percentage bedraagt. Het vegen van de straten wordt voor 40% meegenomen in de heffing. Het aandeel zwerfafval en -vuil in het straatafval is iets minder groot dan het aandeel bladafval. Een percentage van 40% wordt redelijk geacht voor dit aandeel.

Opbrengsten afvalstoffenheffing 2018 Uitgangspunt bij de berekening van de tarieven afvalstoffenheffing is 100% kostendekkendheid. De totale opbrengst is in 2018 geraamd op € 3.141.905.

Tarieven afvalstoffenheffing Bij het opstellen van deze paragraaf lokale heffingen was een voorstel in voorbereiding over een nieuwe milieustraat. De gemeenteraad zal dit voorstel bespreken in de raadsvergadering van 12 oktober 2017. In de begroting is vooralsnog rekening gehouden met het voorstel van het college voor realisatie van een grondstoffencentrum en de financiële consequenties hiervan conform scenario 2a van het voorstel. Dit houdt onder meer in dat de bijdrage van de gemeente Halderberge aan de huidige milieustraat reeds in 2017 wordt afgewaardeerd en dat er bij het berekenen van de tarieven over 2018 geen rekening meer is gehouden met de kapitaallasten hiervan. Indien de gemeenteraad anders beslist en de bijdrage in 2017 nog niet kan worden afgewaardeerd, zullen de kapitaallasten alsnog moeten worden meegenomen in de tarieven van 2018. De tarieven voor 2018 die in onderstaande tabel zijn vermeld, zijn dan ook onder voorbehoud van het besluit van de raad. In de raadsvergadering van december 2017 zullen de definitieve tarieven ter vaststelling aan de gemeenteraad worden aangeboden.

Programmabegroting 2018 77 Gemeente Halderberge

De voorlopige tarieven voor 2018 zijn als volgt:

Tarieven afvalstoffenheffing * 2017 2018 Verschil Vast tarief per perceel € 148,08 € 150,12 1,38% Tarief per lediging 240-liter container € 6,74 € 7,55 12,02% Tarief per lediging 140-liter container € 3,93 € 4,40 11,96% Inworp ondergrondse container € 1,12 € 1,26 12,50% * De genoemde tarieven zijn gebaseerd op 100% kostendekkendheid, waarbij rekening is gehouden met het feit dat de bedragen deelbaar moeten zijn door 12. Dit in verband met de maandelijkse verrekening van aanslagen wegens vestiging of vertrek van personen.

De tarieven zijn gebaseerd op de meest actuele gegevens die van SAVER zijn ontvangen. Zowel hierdoor als door de afwaardering van de bijdrage aan de huidige milieustraat zijn de tarieven iets lager dan in de Zomernota 2017 aanvankelijk was gemeld. Ten opzichte van 2017 zijn de tarieven gestegen. De verklaring hiervoor is reeds toegelicht bij het onderdeel Ontwikkelingen aantal ledigingen. Bij het opstellen van de jaarrekening wordt het verschil tussen de werkelijke baten en lasten verbonden aan de afvalstoffenheffing verrekend met de voorziening overschotten afvalstoffenheffing. Momenteel is deze voorziening overigens 0 en kan een eventueel tekort niet worden verrekend. Bij het opstellen van de jaarrekening 2017 zal op basis van het resultaat over dat jaar blijken of er een overschot of tekort is en of er een bedrag kan worden gestort in de voorziening.

Rioolheffing Op 1 januari 2008 is de Wet gemeentelijke watertaken in werking getreden. Deze wet regelt dat naast de kosten voor afvoer en verwerking van afvalwater ook de kosten voor afvoer van hemelwater via de verbrede rioolheffing verhaald kunnen worden. Daarnaast is het mogelijk om kosten voor voorzieningen die verband houden met het grondwaterpeil ook via de verbrede rioolheffing te verhalen. De verwachte kosten liggen vast in het in december 2013 vastgestelde Verbreed Gemeentelijk RioleringsPlan (VGRP) 2014 – 2019. Op basis de kosten van het VGRP voor het jaar 2018 zijn, uitgaande van 100% kostendekkendheid, de tarieven voor de rioolheffing berekend.

Bij het bepalen van de rioolheffing is de methodiek van éénpersoons- en meerpersoonshuishoudens van toepassing. Bedrijven betalen tot een afname van 500 m³ het meerpersoonstarief. Bedrijven die meer dan 500m³ water afnemen worden gezien als grootverbruikers en betalen naast het meerpersoonstarief vanaf 501m³ een extra bedrag per m³.

Kosten die verbonden zijn aan de rioolheffing Bij het berekenen van het tarief voor de rioolheffing worden diverse kosten meegenomen. Allereerst vanzelfsprekend de directe kosten die verbonden zijn aan het beheer van de riolering. U dient hierbij te denken aan het reinigen van de riolering, energielasten voor het gebruik van de gemalen en onderzoekskosten aan het rioolsysteem en de waterketen. Een ander onderdeel wat een flinke bijdrage levert aan de kosten betreft de kapitaallasten die verbonden zijn aan de investeringen in de riolering. Verleende kwijtscheldingen worden voor 40% meegenomen in de heffing, aangezien het aandeel rioolheffing hierin ongeveer dit percentage bedraagt. Het vegen van de straten wordt voor 50% meegenomen in de heffing. Het voorkomen dat zwerfvuil en bladafval in het riool terecht komt, zorgt ervoor dat er minder kosten uitgegeven hoeven te worden aan het beheer. Een percentage van 50% wordt redelijk geacht voor dit aandeel.

Tarieven rioolheffing* 2017 2018 Verschil Eenpersoonshuishouden € 145,92 € 154,44 5,84% Meerpersoonshuishouden € 194,52 € 205,92 5,86% Bedrijven tot 500 m3 € 194,52 € 205,92 5,86% Grootverbruik per m ³ vanaf per 501 m³ € 0,20 € 0,21 5,00% * De genoemde tarieven zijn gebaseerd op 100% kostendekkendheid, waarbij rekening is gehouden met het feit dat de bedragen deelbaar moeten zijn door 12. Dit in verband met de maandelijkse verrekening van aanslagen wegens vestiging of vertrek van personen.

Op basis van de meest recente informatie en berekeningen zijn de tarieven iets naar beneden bijgesteld ten opzichte van de Zomernota 2017. De tarieven over 2018 laten desondanks een stijging zien ten opzichte van de tarieven van 2017.

Programmabegroting 2018 78 Gemeente Halderberge

Naast de inflatiecorrectie van de lasten met 1,5% zijn met name de kapitaallasten van de investeringen en de vorming van de spaarvoorziening voor toekomstige investeringen de oorzaak van deze stijging. In het VGRP waren zowel deze investeringen als de stijging van het tarief reeds opgenomen.

Opbrengsten rioolheffing 2018 Bij de berekening van de tarieven voor de rioolheffing is het uitgangspunt dat de opbrengsten de kosten voor maximaal 100% dekken. Voor 2018 is, zoals in de Zomernota 2017 is opgenomen, voor de berekening van de tarieven uitgegaan van de kosten inclusief BTW. De totale geraamde inkomsten uit de rioolheffing komen uit op € 2.794.642. Bij de vaststelling van de jaarrekening wordt het verschil tussen de werkelijke baten en lasten die verbonden zijn aan de rioolheffing, verrekend met de voorziening overschotten riolering.

Toeristenbelasting Zoals de naam al aangeeft wordt deze belasting geheven van (water)toeristen. Omdat toeristen gebruik maken van de voorzieningen in de gemeente, maar de gemeente hiervoor niet gecompenseerd wordt via het Gemeentefonds, mogen gemeenten een deel van de kosten van deze voorzieningen verhalen op de toeristen via de zogeheten toeristenbelasting. Als toeristen worden aangemerkt personen die in de gemeente verblijven zonder dat ze in het bevolkingsregister van de gemeente zijn opgenomen. Het tarief voor de toeristenbelasting wordt voor 2018 conform de Zomernota 2017 met het inflatiepercentage van 1,5% verhoogd naar (afgerond) € 1,14. De geraamde opbrengst over 2018 bedraagt € 521.619 inclusief de inkomsten als gevolg van de huisvesting van arbeidsmigranten.

Marktgelden Onder de naam marktgeld wordt een recht geheven voor het innemen van standplaatsen, als bedoeld in artikel 1 van de Verordening regelende het marktwezen in de gemeente Halderberge, op het daarvoor bestemde terrein. In het kader van de Wet markt en overheid worden sinds 2016 de tarieven gefaseerd verhoogd, om te komen tot kostendekkendheid. Het tarief voor 2018 stijgt van € 1,75 naar € 1,80 per m¹. In de begroting 2018 is een opbrengst geraamd van € 12.391. Naast de marktgelden wordt een bijdrage in promotiekosten in rekening gebracht. Deze bedraagt in 2018, met zoals in 2017 per marktdag of gedeelte daarvan, € 0,10 per m¹. Tenslotte is in de Verordening marktgelden een tarief opgenomen voor de afname van energie bij de gemeente. Hierbij is een verdeling in categorieën gemaakt op basis van de apparatuur die wordt gebruikt. De tarieven voor 2018 zijn als volgt: • categorie 0: € 0 per kwartaal • categorie 1: € 25 per kwartaal • categorie 2: € 50 per kwartaal • categorie 3: € 75 per kwartaal

Lijkbezorgingrechten Voor het gebruik van de begraafplaats en voor het door of vanwege de gemeente verlenen van diensten in verband met de begraafplaats heft de gemeente zogeheten lijkbezorgingrechten. Zoals opgenomen in de Zomernota 2017 stijgen de tarieven voor 2018 met het inflatiepercentage van 1,5% en worden vervolgens afgerond op een veelvoud van € 0,05. Voor 2018 is € 41.947 aan opbrengst voor lijkbezorgingsrechten geraamd. De kostendekking bedraagt hiermee 51,50%.

Leges Op basis van artikel 229 van de Gemeentewet kunnen gemeenten rechten heffen ter zake van het genot van door of vanwege het gemeentebestuur verstrekte diensten. Hieronder vallen onder meer de diensten voor het verstrekken van paspoorten, rijbewijzen en het in behandeling nemen van aanvragen voor omgevingsvergunningen. In de Legesverordening is een groot aantal diensten van de gemeente Halderberge opgenomen waarvoor leges in rekening gebracht mogen worden. De tarieven hiervan mogen niet meer dan kostendekkend zijn. De bij de legesverordening behorende tarieventabel is verdeeld in 3 titels: • algemene dienstverlening; • dienstverlening vallend onder fysieke leefomgeving/omgevingsvergunning; • en dienstverlening vallend onder Europese dienstenrichtlijn.

De wet spreekt van een maximale kostendekking van 100% op het niveau van de verordening. Dit impliceert dat sommige tarieven hoger kunnen zijn nodig is om de geraamde kosten te dekken en dat andere tarieven lager zijn dan nodig is om de geraamde kosten te dekken. Indien dit het geval is, is sprake van kruissubsidiering.

Programmabegroting 2018 79 Gemeente Halderberge

In de gemeente Halderberge zijn niet van ieder product afzonderlijk de kosten bepaald. Dit vindt minimaal plaats op het niveau van productcategorie of zelfs hoger. Derhalve is het mogelijk dat kruissubsidiëring plaatsvindt. Dit zal echter altijd binnen een titel van de tarieventabel blijven.

In titel 1 van de tarieventabel zijn tarieven opgenomen voor algemene dienstverlening. Hieronder vallen een aantal producten waarvoor van Rijkswege wettelijke tarieven worden bepaald. Zoals besloten in de Zomernota 2017 worden hiervoor in 2018, net als in 2017, de maximaal toegestane tarieven aangehouden. De tarieven wordt naar beneden afgerond op een veelvoud van € 0,05. Voor de overige tarieven is besloten tot een indexering van 1,5% die vervolgens ook worden afgerond op een veelvoud van € 0,05. In afwijking hiervan worden de tarieven in hoofdstuk 1 van de tarieventabel (dienstverlening voor een huwelijk of geregistreerd partnerschap), voor zover wettelijk toegestaan, afgerond op hele euro’s en de tarieven voor het trouwboekje, eenmalige aanwijzing van een trouwlocatie en het aanwijzen van een bijzonder ambtenaar van de burgerlijke stand ongewijzigd gelaten. In titel 2 van de tarieventabel zijn de leges opgenomen voor de dienstverlening vallend onder de fysieke leefomgeving. Paragraaf 2.3.1.1 gaat specifiek over bouwactiviteiten. Hiervoor is een staffel opgenomen. Het basisbedrag van de staffel wordt conform de Zomernota 2017 verhoogd naar € 230. De staffel is verder zodanig logisch opgebouwd dat het bedrag van de start van een trede in de staffel gelijk is aan het maximum van de voorgaande trede. De percentages wijzigingen niet. De uitkomst van de staffel wordt afgerond op hele euro’s. In titel 3 van de tarieventabel zijn de tarieven opgenomen voor vergunningsverlening op het gebied van horeca, organisatie van evenementen of markten, brandbeveiliging en verdere niet specifiek genoemde aangelegenheden. Deze tarieven worden verhoogd met het inflatiepercentage van 1,5% en vervolgens afgerond op een veelvoud van € 0,05.

In de raadsvergadering van 10 december 2015 is besloten dat voor verenigingen en vrijwilligersorganisaties de leges voor collectes en loterijen zijn vervallen. De overige tarieven in de tarieventabel bij de verordening zijn gehandhaafd, maar niet-commerciële activiteiten/evenementen ontvangen subsidie ter hoogte van de te betalen leges.

Baten en lasten leges In het onderstaande overzicht staan de verwachte baten en lasten van de legesverordening over 2018 vermeld. Daarbij zijn de verwachte baten en lasten onderverdeeld naar de titels in de tarieventabel.

Kosten- Lasten 2018 Baten 2018 dekking 1. Algemene dienstverlening € 1.121.439 1. Algemene dienstverlening € 608.724 54,28% 2. Omgevingsvergunningen € 1.489.660 2. Omgevingsvergunningen € 771.764 51,81% 3. Europese dienstenrichtlijn € 186.753 3. Europese dienstenrichtlijn € 30.075 16,10%

Kosten die verbonden zijn aan de leges In de lasten die zijn opgenomen in bovenstaand overzicht bevinden zich alleen de directe kosten die verbonden zijn aan de betreffende leges. Dit betreft met name het personeel dat de dienst verleend. Indirecte kosten zijn opgenomen conform hetgeen in de algemene toelichting aan het begin van deze paragraaf hierover is opgenomen.

Binnen de titel Algemene dienstverlening is er sprake van een kostendekking van 54,28%. Het belangrijkste aandeel binnen deze titel zijn de reisdocumenten, ID kaarten en de rijbewijzen. De tarieven voor deze documenten zijn gelimiteerd. Hierdoor zijn er weinig tot geen mogelijkheden om de kostendekkendheid binnen deze titel te verhogen.

Binnen de titel Omgevingsvergunningen is voor het begrotingsjaar 2018 sprake van een kostendekking van 51,81%. De belangrijkste baten binnen deze titel zijn de leges voor de omgevingsvergunningen en de leges voor de procedures Ruimtelijke Ordening. Op basis van de verwachte kosten, de doorberekende uren en raming van de leges is de kostendekkendheid berekend. Het verloop van het aantal vergunningen en de leges (op basis van de bouwsom) fluctueren jaarlijks. De hoogte van de leges dient te worden bezien in relatie tot de hoogte van de leges in de regio. Een verhoging van de leges kan met name effect hebben op het vestigingsklimaat voor bedrijven. Ook kunnen voor particulieren de leges naar verhouding te hoog worden.

Programmabegroting 2018 80 Gemeente Halderberge

Binnen de titel Europese dienstenrichtlijn is de kostendekking 16,10%. Binnen deze titel vallen de diverse APV vergunningen en vergunningen op basis van de Drank- en horecawet en de brandbeveiligingsverordening.

Kwijtscheldingsbeleid Indien een belastingplichtige niet of over te weinig financiële middelen beschikt om de belastingaanslag te voldoen en niet beschikt over vermogen, kan de belastingplichtige onder bepaalde voorwaarden in aanmerking komen voor kwijtschelding. In de Zomernota 2017 is een kwijtscheldingspercentage gehanteerd van 100%. Concreet betekent dit dat belastingplichtigen die een vermogen hebben onder de norm en een inkomen hebben van 100% van het minimuminkomen (volgens bijstandsnorm) of lager in aanmerking komen voor gehele of gedeeltelijke kwijtschelding. Belastingplichtigen kunnen alleen kwijtschelding aanvragen voor de afvalstoffenheffing, de rioolheffing en de OZB. Omdat het gebruikersdeel van de OZB al geruime tijd is afgeschaft, komt echter bijna niemand in aanmerking voor kwijtschelding van de OZB (eigenaarsdeel). Voor de overige heffingen kunnen belastingplichtigen geen verzoek doen tot kwijtschelding. Vanaf 2011 heeft de gemeenteraad de mogelijkheid om bepaalde verruimingen met betrekking tot de kwijtscheldingsregels toe te passen. Sinds 2011 is dat reeds gebeurd voor kwijtscheldingsverzoeken van ondernemers. De gemiste opbrengsten als gevolg van de verleende kwijtschelding worden betrokken bij de berekening van de afvalstoffenheffing en de rioolheffing. Deze gemiste opbrengsten zijn bij de berekening van de tarieven in dit hoofdstuk meegenomen. Voor het jaar 2018 wordt een bedrag van € 180.000 aan kwijtschelding geraamd.

Lastendruk Het Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden (COELO) geeft jaarlijks de ‘Atlas van de lokale lasten’ uit. Deze Atlas geeft inzicht in de woonlasten per gemeente (afvalstoffenheffing, rioolrecht en OZB) en de positie die de gemeenten ten opzichte van elkaar innemen. Voor en vergelijkend overzicht zijn de lasten van de afgelopen drie jaar van de gemeenten uit de De6 samenwerking met elkaar vergeleken, zowel voor meerpersoonshuishoudens als voor eenpersoonshuishoudens.

Programmabegroting 2018 81 Gemeente Halderberge

Uit de grafieken blijkt dat de lastendruk in de gemeente Halderberge onder het landelijk gemiddelde ligt. Regionaal bevindt de gemeente zich bij de meerpersoonshuishoudens in de middenmoot. Bij de eenpersoonshuishoudens bevindt de gemeente Halderberge zich op de tweede plaats.

Door voorgenoemde tarieven ziet de lastendruk voor de inwoners van de gemeente Halderberge (onderverdeeld naar één- en meerpersoonshuishoudens) voor wat betreft de afvalstoffenheffing, rioolheffing en de onroerendezaakbelasting er als volgt uit.

Lastendruk Lastendruk Stijging/ Overzicht lastendruk Meerpersoonshuishouden 2017 2018 daling Afvalstoffenheffing meerpersoonshuishouden - In 2017 totaal 19 ledigingen van een 240 liter restafvalcontainer € 276,14 - In 2018 totaal 14 ledigingen van een 240 liter restafvalcontainer € 255,82 -7,36% Rioolheffing meerpersoonshuishouden € 194,52 € 205,92 5,86% OZB eigenaar € 255,60 € 259,46 1,51% Totaal lastendruk meerpersoonshuishouden met € 470,66 € 461,74 -1,90% huurwoning Totaal lastendruk meerpersoonshuishouden eigen woning¹ € 726,26 € 721,20 -0,70%

Lastendruk Lastendruk Stijging/ Overzicht lastendruk Eenpersoonshuishouden 2017 2018 daling Afvalstoffenheffing eenpersoonshuishouden - In 2017 totaal 19 ledigingen van een 140 liter restafvalcontainer € 222,75 - In 2018 totaal 14 ledigingen van een 140 liter restafvalcontainer € 211,72 -4,95% Rioolheffing eenpersoonshuishouden € 145,92 € 154,44 5,84% OZB eigenaar € 255,60 € 259,46 1,51% Totaal lastendruk eenpersoonshuishouden met huurwoning € 368,67 € 366,16 -0,68% Totaal lastendruk eenpersoonshuishouden eigen woning¹ € 624,27 € 625,62 0,22%

¹ Bij de berekening van de lastendruk is uitgegaan van een woning met een gemiddelde WOZ-waarde van € 227,000 (bron: CBS en Coelo).

Bovenstaande tabellen zijn op begrotingsbasis en hierbij dient u de volgende nuancering in acht te nemen: • de afvalstoffenheffing is gebaseerd op het in begroting opgenomen aantallen ledigingen. In 2018 is besloten om met een lager aantal ledigingen rekening te houden, wat is gebaseerd op het gemiddelde aantal werkelijke aantallen lediging in 2016 (14 maal). Hierdoor wijken de uitgangspunten van 2017 en 2018 van elkaar af. • De OZB is berekend over de gemiddelde WOZ waarde in de gemeente Halderberge over 2016. De gegevens hiervoor zijn ontleend aan het CBS en het COELO. In voorgaande begrotingen werd gebruik gemaakt van een andere WOZ-waarde. Hierdoor wijken de gegevens over 2017 van deze begroting af van de begroting 2017. • Om een juiste vergelijking te krijgen met andere gemeenten berekent het COELO de gemiddelde woonlasten met een gewogen gemiddelde. Dat wijkt iets af van de hierboven vermelde tabellen van de gemeente Halderberge over de ontwikkeling van de lokale lastendruk.

De ontwikkeling van de lokale lasten in de jaren 2019 t/m 2021 geeft het volgende (indicatieve) beeld:

Indicatie meerjarenprognose stijging lokale 2019 2020 2021 lasten Meerpersoonshuishouden Eigen woning 3,66% 3,94% 2,88% Huurwoning 4,88% 5,27% 3,60% Eenpersoonshuishoudens Eigen woning 3,40% 3,62% 2,69% Huurwoning 4,74% 5,07% 3,49%

Programmabegroting 2018 82 Gemeente Halderberge

Samenvatting lastendruk Voor meerpersoonshuishoudens met een eigen woning daalt de lastendruk in 2018 met 0,70%. Voor eenpersoonshuishouden met een eigen woning stijgt de lastendruk iets, namelijk met 0,22%. Voor huishoudens met een huurwoning daalt de lastendruk zowel voor meerpersoonshuishoudens als voor alleenstaanden met resp. 1,90% en 0,68%. Hiermee wordt voldaan aan de uitgangspunten die in de Zomernota 2017 en aan het begin van deze paragraaf zijn vermeld.

Programmabegroting 2018 83 Gemeente Halderberge

Programmabegroting 2018 84 Gemeente Halderberge Paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing

Algemeen

Naast een sluitende meerjarenraming is ook het weerstandsvermogen een indicator voor de financiële positie van een gemeente. Het weerstandsvermogen wordt uitgedrukt in een indicator van de weerstandscapaciteit ten opzichte van de risico’s.

De Rekenkamer West-Brabant (hierna: rekenkamer) heeft in 2014 een onderzoek uitgevoerd naar de opzet en werking van het risicomanagementsysteem van de gemeente Halderberge. De aanbevelingen van de rekenkamer zijn uitgewerkt in een plan van aanpak risicomanagement, dat begin 2015 door het college is vastgesteld.

Gehanteerde uitgangspunten berekening benodigde weerstandscapaciteit In de voorbereiding op de Begroting 2018 heeft er naast een inventarisatie van nieuwe risico’s ook een herijking van de bestaande risico’s plaats gevonden. De geïnventariseerde risico’s zijn vervolgens opgenomen in NARIS en opnieuw berekend. Daarbij is een onderscheid gemaakt in structurele risico’s en incidentele risico’s.

Bij de berekening van de benodigde weerstandscapaciteit zijn de volgende uitgangpunten gehanteerd. 1. Opgenomen zijn risico’s die - op relatief eenvoudige wijze - financieel zijn te vertalen. 2. Elke risico wordt berekend aan de hand van de volgende parameters: - kans van optreden (bandbreedte 10% - 90%); - minimaal financieel gevolg, verwacht financieel gevolg en maximaal financieel gevolg als het risico zich voordoet. 3. Bij de berekening van de benodigde weerstandscapaciteit is ermee rekening gehouden dat niet alle risico’s zich tegelijkertijd zullen voordoen: de benodigde weerstandscapaciteit bedraagt 95% van het totaal aan berekende risicobedragen. 4. De gemeente krijgt voor structurele risico’s vier jaar de tijd om de financiële gevolgen van deze risico’s - fasegewijs - in de begroting/meerjarenraming op te nemen; dit uitgangpunt vertaalt zich in een vermenigvuldigingsfactor van 2,5 voor structurele risico’s (jaar 1: 100%, jaar 2: 75%, jaar 3: 50%, jaar 4: 25%; totaal 250%).

A. Weerstandscapaciteit

De weerstandscapaciteit bestaat uit de middelen en de mogelijkheden die de gemeente heeft om onverwachte kosten (risico’s) op te kunnen vangen. De weerstandscapaciteit op begrotingsbasis bestaat uit de volgende onderdelen. • De algemene reserves (inclusief algemene reserve grondexploitaties) • De vrije begrotingsruimte (post onvoorziene uitgaven en het begrotingssaldo) • Vrij besteedbare bestemmingsreserves • De onbenutte belastingcapaciteit • Eventuele stille reserves

Programmabegroting 2018 85 Gemeente Halderberge

In de onderstaande tabel is de verwachte weerstandscapaciteit voor 2018 weergegeven.

Zomernota Weerstandscapaciteit Begroting 2018 2017

Algemene reserve € 7.878.000 € 7.356.000 Algemene reserve grondexploitaties € 3.731.000 € 3.613.000 Reserve Borchwerf II € 300.000 € 300.000 Egalisatiereserve rente € 1.000.000 € 1.000.000 Reserve decentralisaties € 2.277.000 € 1.727.000 Post onvoorziene uitgaven € 50.000 € 50.000 Begrotingsruimte € 93.000 € 87.000 Vrij besteedbare bestemmingsreserves € 0 € 0 Onbenutte belastingcapaciteit € 2.222.000 € 2.209.000 Stille reserves PM PM Totaal € 17.551.000 € 16.342.000

B. Risico’s

Op basis van gehanteerde uitgangspunten bedraagt de benodigde weerstandscapaciteit € 7.555.000.

Benodigde weerstandscapaciteit: incidentele en structurele risico’s

Totaal risicobedrag Incidentele risico's € 2.471.000 Structurele risico's € 5.084.000 Totaal risicobedrag € 7.555.000

Waarvan risico's sociaal domein € 3.991.000

De 10 grootste risico’s worden hierna toegelicht.

Herstructurering WVS € 785.000 Datalekken € 668.000 Tekort Wmo: onzekerheid rijksbudget € 573.000 Niet doorgaan van projecten € 508.000 Tekort Jeugdzorg: open einde financiering € 471.000 Solidariteit jeugdzorg € 428.000 Sanering vervuilde grond Lindelommer / Kompas in Hoeven € 425.000 Verlaging van bouwgrondprijzen € 410.000 Claim grondverkoop Wielerbaan € 319.000 Tekort Wmo: open einde financiering nieuwe taken € 227.000

Herstructurering WVS (S) De herstructurering van de WVS zal kosten met zich meebrengen. In het besluitvormingsproces van het ombouwplan WVS wordt voorgesteld om in de periode 2018 – 2022 rekening te houden met transitiekosten van 3,0 mln. Afhankelijk van tempo van de afbouw, de nog definitief te maken keuze n.a.v. het vervolgonderzoek naar de ontwikkeling van de PMC groen gemeenten en bedrijven en het onderzoek naar de mogelijkheden van een PPS-constructie voor de PMC Post, kan dit bedrag verspreid over meerdere jaren nodig zijn. Voor de gemeente Halderberge gaat het dan om een bedrag van ca. € 300.000. Zodra een definitieve keuze kan worden gemaakt op de PMC groen en de mogelijkheden voor een PPS-constructie voor de PMC Post in beeld zijn, zal een concreet voorstel over de transitiekosten voorgelegd worden aan de hand van de gebruikelijke verdeelsleutel.

Programmabegroting 2018 86 Gemeente Halderberge

Datalekken (S) Het risico bestaat dat privacy gevoelige gegevens beschikbaar wordt gesteld aan niet geautoriseerde mensen. Indien de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) tot de conclusie komt dat de gemeente nalatig is geweest kan de AP een boete opleggen van maximaal € 820.000. Dit is o.a. afhankelijk van de acties en/of voorzorgsmaatregelen die de gemeente zelf al heeft genomen. Op dit moment zijn er nog geen landelijke ervaringscijfers bekend.

Tekort WMO: onzekerheid omvang rijksmiddelen (S) De rijksbijdrage uit de integratie-uitkering sociaal domein is gedaald van € 15,8 miljoen in 2015 naar € 15,2 miljoen in 2016 en € 15,0 miljoen in 2017. In de komende jaren loopt dit nog verder terug tot € 14,4 miljoen in 2021. Mogelijk wordt de rijksbijdrage in de komende jaren nog verder naar beneden bijgesteld wanneer blijkt dat op macroniveau voordelen worden gerealiseerd op de decentralisaties.

Niet doorgaan van grondexploitatieprojecten (I) Het is mogelijk dat projecten door wet- en regelgeving niet langer uitgevoerd kunnen worden op de manier zoals die eerder gepland waren. Hierdoor kunnen financiële verliezen. Binnen de grondexploitaties bestaat er bij twee projecten nog enige onzekerheid of de ontwikkeling die gepland is wel door kan gaan. Het gevolg van het niet doorgaan van de geplande ontwikkeling betekend dat een (groot) gedeelte van de boekwaarde afgewaardeerd zal moeten worden.

Tekort Jeugdzorg: open einde financiering (S) In de meerjarenraming wordt uitgegaan van een budgettair neutrale uitvoering van de drie decentralisaties. Omdat de uitvoering van de Jeugdwet een open-einde regeling betreft, bestaat het risico dat het beschikbare budget wordt overschreden. Dit risico is ingeschat op maximaal 10% van het budget voor jeugdzorg.

Solidariteit jeugdzorg (S) Hoewel de negen gemeenten de jeugdzorg “afzonderlijk” van elkaar uitvoeren wordt veel op regionaal niveau opgezet en in gang gebracht. Belangrijke voorbeelden hiervan zijn; de visie die we in de regio omarmt hebben, de doorontwikkeling van het stelsel waar we met z’n allen aan werken, de inkoopstrategie die door WBW-gemeenten is vastgesteld, de opzet van de regionale werkbegroting, de vaste kosten die we gezamenlijk bekostigen. De risico’s op de niet vrij toegankelijke zorg (inclusief de landelijk werkende instellingen) met een open eindkarakter worden met elkaar gedeeld. Om de gemeentelijke uitvoering te stimuleren om naar vermogen bij te dragen aan het in stand houden van de solidariteit heeft elke gemeente een eigen risico van 10% van het budget voor niet vrij toegankelijke zorg. Wanneer het tekort van een gemeente op de niet vrij toegankelijke zorg hoger is dan 10% van het budget dragen de overige gemeenten in de regio hierin bij.

Sanering vervuilde grond Lindelommer / Kompas in Hoeven (I) Door de realisatie van de nieuwe basisschool in de kern Hoeven komen de huidige schoollocaties vrij, waaronder die van de Lindenlommer. De gemeente heeft eerder aangegeven dat de schoollocatie ontwikkeld kan worden ten behoeve van woningbouw. Naast de herontwikkeling van de schoollocatie speelt er ook een vraagstuk met betrekking tot de functie ‘buurthuis’ (Het Kompas), dat direct grenst aan de locatie van de school en bibliotheek en daarmee van invloed is de herontwikkelingsmogelijk-heden in dit gebied.

In de afgelopen jaren zijn er diverse bodemonderzoeken op en rondom het perceel Bovenstraat 20 uitgevoerd. Uit de onderzoeken is gebleken dat er een vervuiling in het grondwater en grond zit en dat deze verontreiniging ook aanwezig is onder het Kompas en de huidige schoollocatie van de Lindenlommer. Hierover is de gemeenteraad schriftelijk geïnformeerd. Voor omwonenden en overige geïnteresseerden is op 18 april 2017 een informatiebijeenkomst geweest waarbij toelichting is gegeven of de verontreiniging.

In het kader van herontwikkeling van het gebied met woningbouw is het noodzakelijk de verontreiniging te saneren. Het is nog onzeker of de saneringskosten, welke geschat worden tussen de € 320.000 en € 500.000 (afhankelijk van de variant), verhaald kunnen worden op de veroorzaker. Voor de gemeente als huidige eigenaar van de grond is dit een risico.

Verlaging van de bouwgrondprijzen (I) De verkoopprijs van de bouwgronden is binnen een aantal projecten vastgesteld op een bedrag van € 240 per m2. Indien de grondprijs nog niet is vastgesteld hanteren we een rekenprijs van € 220 per m2. Doordat de werkelijke uitgifteprijs anders kan worden kan dit leiden tot andere opbrengsten dan waar nu in de exploitatieberekeningen is uitgegaan. Ook de ontwikkelingen in de markt, zoals een fluctuatie van de huizenprijzen en de hoogte van de hypotheekrente kunnen van invloed zijn op de grondprijs. Als we door een verlaging van de woningprijzen genoodzaakt zijn om onze grondprijzen te verlagen verwachten we dat de verlaging maximaal € 20 per m2.

Programmabegroting 2018 87 Gemeente Halderberge

Hiermee daalt het eindbedrag, op contante basis, van alle projecten binnen de grondexploitaties met ca. € 1,85 mln.

Claim bouwgrond Wielerbaan (I) De gemeente heeft in 1994 bouwgrond verkocht aan enkele particulieren in Oudenbosch. Het betreft drie bouwkavels. In 2015 bleek uit een brief van de provincie dat het grondwater onder deze percelen ernstig verontreinigd is. De perceeleigenaren hebben de gemeente aansprakelijk gesteld voor de schade. Om hun eis kracht bij te zetten hebben zij de gemeente gedagvaard. Bij uitspraak van 1 maart 2017 heeft de rechtbank Zeeland-West-Brabant de eisen van de perceeleigenaren afgewezen. Tegen die uitspraak hebben zij op 18 mei 2017 hoger beroep ingesteld bij het Gerechtshof te Den Bosch.

Tekort Wmo: open einde financiering nieuwe taken In de meerjarenraming wordt uitgegaan van een budgettair neutrale uitvoering van de drie decentralisaties. Omdat de uitvoering van de Wmo een open-einde regeling betreft, bestaat het risico dat het beschikbare budget wordt overschreden. Dit risico is ingeschat op maximaal 10% van het Wmo-budget.

C. Weerstandsvermogen

Op basis van de weerstandscapaciteit en de verwachte risico’s kan een uitspraak worden gedaan over het weerstandsvermogen. Het weerstandsvermogen is het vermogen van de gemeente om financiële tegenvallers op te kunnen vangen zonder dat de normale bedrijfsvoering wordt aangetast. Het weerstandsvermogen bestaat uit de relatie tussen de beschikbare weerstandscapaciteit (de middelen waarover de gemeente kan beschikken om niet begrote kosten die onverwachts en substantieel zijn te dekken) en de benodigde weerstandscapaciteit (de risico’s waarvoor geen voorzieningen of verzekeringen zijn afgesloten). Deze relatie kan op een eenvoudige wijze in de volgende vergelijking worden weergegeven.

Beschikbare weerstandscapaciteit Ratio weerstandsvermogen = Benodigde weerstandscapaciteit (risico’s)

De ratio voor het weerstandsvermogen is als volgt gecategoriseerd.

Situatie Ratio weerstandsvermogen Betekenis weerstandsvermogen A X > 2,0 Hoog B 1,5 < X < 2,0 Ruim voldoende C 1,0 < X < 1,5 Voldoende D 0,5 < X < 1,0 Onvoldoende E X < 0,5 Ruim onvoldoende

De ratio weerstandsvermogen is berekend op € 16.342.000 / € 7.555.000 = 2,16 Dit is te categoriseren als hoog.

De ratio van het weerstandsvermogen is voor 2018 berekend op 2,16. Zoals ook bij de eerder genoemde uitgangspunten is aangegeven, is bij de berekening van benodigde weerstandscapaciteit rekening gehouden met zowel incidentele als structurele risico’s. Hierdoor heeft het benodigde weerstandsvermogen ook een meerjarig karakter voor de komende 4 jaar. Dit zal vervolgens jaarlijks bij de zomernota en begroting worden bijgesteld met de inzichten op dat moment.

De daling ten opzichte van de ratio, zoals die voor het jaar 2018 was berekend in de Zomernota 2017 (2,45), is het gevolg van een daling van de weerstandscapaciteit en een lichte stijging van de risico’s.

De daling van de weerstandscapaciteit is met name het gevolg van: 1. Een aanwending van de algemene reserve van € 569.000 voor de afboeking van de boekwaarde van de huidige milieustraat. Dit is conform het raadsvoorstel van 12 oktober 2017 in verband met de realisatie van een nieuwe milieustraat 2.0 (grondstoffencentrum). 2. Een daling van de reserve decentralisaties als gevolg van een onttrekking uit de reserve in 2017, waar eerst een toevoeging geraamd was. Voor een toelichting zie blz. 52 van de Najaarsnota 2017.

Programmabegroting 2018 88 Gemeente Halderberge

De stijging van de risico’s is met name het gevolg van: 1. Een verhoging van het risico voor de herstructurering van WVS, € 785.000 in de begroting 2018 ten opzichte van € 373.000 bij de Zomernota 2017. 2. Het recent ontstane risico ad € 425.000 van de sanering van de vervuilde grond Lindelommer / Kompas te Hoeven.

Op termijn zijn er nog incidentele inkomsten te verwachten die bij kunnen dragen aan de verdere versterking van het weerstandsvermogen. De volgende inkomsten kunnen in de komende jaren worden verwacht. • Winstuitkering Borchwerf; • Laatste deel verkoopopbrengst aandelen Intergas (eind 2018)

D. Kengetallen

Inleiding In mei 2015 heeft de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, door middel van een aanpassing van het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten (BBV), besloten dat gemeenten vanaf de begroting 2016 vijf kengetallen in de begroting en jaarrekening moeten gaan opnemen. Deze kengetallen beogen, in onderlinge samenhang, een bijdrage te leveren aan het inzicht in de financiële positie van de gemeente. Juist de onderlinge samenhang en het verloop gedurende meerdere jaren biedt het verlangde inzicht. Daarom is het niet zinvol om op basis van één enkel kengetal conclusies te trekken.

Kengetallen en de signaleringswaarde De kengetallen zijn primair bedoeld als instrument voor de raad en worden niet gebruikt als extra normeringsinstrument in het kader van het financieel toezicht door de provincies of het Rijk. De gezamenlijke provinciale toezichthouders hebben echter geconstateerd dat het financiële beeld dat uit de kengetallen naar voren komt, voor de toezichthouder ook belangrijk is voor het inzicht in de financiële positie van de gemeente. Er is door de toezichthouders daarom besloten om voor het verkrijgen van een goed beeld, aan te sluiten bij de zogeheten ‘signaleringswaarden’ die afkomstig zijn uit onder meer de stresstest voor 100.000 ⁺ gemeenten. In de tabel hieronder is te zien welke waarden bij welke categorie (A, B of C) behoren. Categorie A is het minst risicovol en categorie C het meest risicovol.

Kengetal Categorie A Categorie B Categorie C

1a Netto schuldquote < 90% 90 - 130% > 130% 1b Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen < 90% 90 - 130% > 130% 2 Solvabiliteitsratio > 50% 20 - 50% < 20% Begroting Begroting Begroting 3 Structurele exploitatieruimte > 0% 0% < 0% 4 Grondexploitatie < 20% 20 - 35% > 35% 5 Belastingcapaciteit < 95% 95 - 105% > 105%

Programmabegroting 2018 89 Gemeente Halderberge

De volgende tabel laat de kengetallen zien voor de komende jaren, alsmede een terugblik naar 2016.

Verloop van de kengetallen Verplichte Jaarrekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting kengetallen: 2016 2017 2018 2019 2020 2021

Netto schuldquote 70,40% 89,29% 98,12% 98,53% 92,06% 101,48% Netto schuldquote 63,01% 85,57% 93,57% 94,27% 87,87% 96,80% gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen Solvabiliteitsratio 20,76% 19,21% 15,23% 18,56% 22,18% 23,11% Structurele 0,56% 0,41% 1,37% 0,79% 1,00% 1,12% exploitatieruimte Grondexploitatie 12,62% 6,80% 7,53% 1,52% 0,00% 0,00% Belastingcapaciteit 100,80% 100,45% 99,75% 103,40% 107,48% 110,58%

Als deze ontwikkeling wordt afgezet tegen de signaalwaarden ontstaat het volgende beeld:

Indeling Indeling volgens volgens signalerings- signalerings- waarde in waarde in 2018 2021 Netto schuldquote B B Netto schuldquote gecorrigeerd B B voor alle verstrekte leningen Solvabiliteitsratio C B Structurele exploitatieruimte A A Grondexploitatie A A Belastingcapaciteit B C

Toelichting kengetallen a. Netto schuldquote en netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen

De netto schuldquote geeft inzicht in het niveau van de schuldenlast van de gemeente ten opzichte van de eigen middelen. Hierbij geldt: hoe hoger de schuld, hoe hoger de netto schuldquote. Het geeft hiermee een indicatie in welke mate de rentelasten en aflossingen op de exploitatie drukken.

Een hoge netto schuldquote hoeft op zichzelf geen probleem te zijn. Of dat het geval is, valt niet direct af te leiden uit de netto schuldquote zelf, maar hangt af van meerdere factoren. Zo kan een hoge schuld worden veroorzaakt doordat er leningen zijn afgesloten en die gelden vervolgens zijn doorgeleend aan andere partijen, die op hun beurt weer jaarlijks aflossen. In dat geval hoeft een hoge schuld geen probleem te zijn. Om inzicht te verkrijgen in hoeverre er sprake is van doorlenen, wordt de netto schuldquote zowel in- als exclusief doorgeleende gelden weergegeven (netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen). Op die manier wordt duidelijk wat het aandeel van de verstrekte leningen in de exploitatie is en ook wat dat betekent voor de schuldenlast.

In de handreiking “Houdbare gemeentefinanciën” van de VNG wordt voor de netto schuldquote een signaalwaarde van 100% genoemd als indicatie dat een gemeente moet gaan opletten. De provincie hanteert de signaalwaarde van 90%. Er blijft dan weinig leencapaciteit over om tegenvallers op te vangen. Een waarde van 130% wordt in beginsel aangegeven als kritische grens. Boven die grens is sprake van een zeer hoge schuld en kan de houdbaarheid van de gemeentefinanciën in gevaar zijn. De gemeente zou dan terughoudend moeten zijn met investeringen en voorraden bouwgrond en leningen moeten afbouwen.

Programmabegroting 2018 90 Gemeente Halderberge

De netto schuldquote laat in 2018 een forse stijging zien naar een niveau boven de signaalwaarde van 90%. Dat betekent een verschuiving naar categorie B. De stijging komt vooral door nieuwe leningen voor de financiering van het (financieel omvangrijke) investeringsprogramma. Ook de netto schuldquote gecorrigeerd voor alle leningen komt boven de signaalwaarde van 90%. Hoewel beide schuldquotes licht dalen, zal er de komende vier jaar geen structurele daling onder de signaalwaarde van 90% zijn. b. De solvabiliteitsratio

De solvabiliteitsratio geeft inzicht in de mate waarin de gemeente (op langere termijn) in staat is aan zijn financiële verplichtingen te voldoen. Onder de solvabiliteitsratio wordt verstaan het eigen vermogen als percentage van het totale balanstotaal. Het eigen vermogen van de gemeente bestaat uit de reserves (zowel de algemene reserve als de bestemmingsreserves) en het resultaat uit het overzicht van baten en lasten. Voor de solvabiliteitsratio geldt: hoe hoger de solvabiliteitsratio, hoe groter de weerbaarheid van de gemeente. Een solvabiliteit van 100% zou inhouden dat de gemeente geen schulden heeft. De solvabiliteitsratio is het spiegelbeeld van de schuldratio die in de eerder genoemde stresstesten is benoemd. Beiden kunnen dan ook in samenhang worden bezien. De schuldratio (ook wel debt ratio genoemd) geeft aan welk deel van de bezittingen met schuld is belast. De schuldratio wordt berekend door het totaal van de schulden (langlopende en kortlopende schulden) te delen op het totaal van de bezittingen (= totale vermogen) en dit bedrag te vermenigvuldigen met 100%. De solvabiliteitsratio bevindt zich normaal gesproken tussen de 30% en 50%. Een solvabiliteitsratio kleiner dan 30% geeft een scheefgroei in de verhouding eigen / vreemd vermogen aan.

De solvabiliteitsratio bevindt zich in 2018 met zo’n 15% in categorie C, hetgeen inhoudt dat de verhouding eigen / vreemd vermogen de komende jaren flink dient te verbeteren. In de begroting 2017 werd de verwachting uitgesproken dat de verbetering reeds vanaf 2017 zou plaatsvinden. De begroting 2018 geeft aan dat verbetering pas plaatsvindt vanaf 2019. De verbetering is echter minder groot dan aanvankelijk verwacht. Was er in de begroting 2017 nog sprake van een stijging naar zo’n 31%, de begroting 2018 laat gedurende de komende vier jaar een stijging zien naar zo’n 23%.

N.B. De handreiking “Houdbare gemeentefinanciën” noemde als bovengrens een signaalwaarde van 70%, terwijl de provincie 50% hanteert. Dit geeft aan dat er geen absolute norm is en dat deze dus afhankelijk is van de degene die de ratio beoordeelt. c. Structurele exploitatieruimte

Voor de beoordeling van de financiële positie is het ook van belang te kijken naar de structurele baten en structurele lasten. Structurele baten zijn bijvoorbeeld de algemene uitkering uit het gemeentefonds en de opbrengsten uit de onroerendezaakbelasting. Dit kengetal geeft aan hoe groot de structurele exploitatieruimte is, doordat wordt gekeken naar de structurele baten en structurele lasten en deze worden vergeleken met de totale baten. Een positief percentage betekent dat de structurele baten toereikend zijn om de structurele lasten (waaronder de rente en aflossing van leningen) te dekken.

De relevantie van dit kengetal voor de beoordeling van de financiële positie schuilt erin dat het van belang is om te weten welke structurele ruimte een gemeente heeft om de eigen lasten te dragen, of welke structurele stijging van de baten of structurele daling van de lasten daarvoor nodig is. De kengetallen moeten daarbij in samenhang worden bezien. Wanneer bijvoorbeeld de grondexploitatie er niet toe bijdraagt om de schuldpositie te verminderen en de structurele exploitatie ruimte negatief is, geeft het kengetal belastingcapaciteit inzicht in de mogelijkheid tot hogere baten.

De structurele exploitatieruimte wordt bepaald door het saldo van de structurele baten en lasten en het saldo van de structurele onttrekkingen en toevoegingen aan reserves te delen door de totale baten en dit uit te drukken in een percentage.

De structurele exploitatieruimte bevindt zich in de jaren 2018 – 2021 voornamelijk net boven de 1%, met uitzondering van 2019. Dan is het percentage iets lager, namelijk 0,8%. Ten opzichte van 2016 en de begroting van 2017 vertoont dit kengetal een positieve ontwikkeling. Hoewel het kengetal een enigszins fluctuerend verloop kent, geeft het aan dat de structurele baten toereikend zijn om de structurele lasten te dekken.

Programmabegroting 2018 91 Gemeente Halderberge d. Grondexploitatie

De afgelopen jaren is gebleken dat grondexploitatie een forse impact kan hebben op de financiële positie van een gemeente. Indien gemeenten of provincies leningen hebben afgesloten om grond te kopen voor een (toekomstige) woningbouwproject hebben zij een schuld. Bij de beoordeling van een dergelijke schuld is het van belang om te weten of deze schuld kan worden afgelost wanneer het project wordt uitgevoerd. Van de opbrengst van de woningen kan immers de schuld worden afgelost. Het kengetal grondexploitatie geeft aan hoe groot de grondpositie (de waarde van de grond) is ten opzichte van de totale baten. Wanneer de grond tegen de prijs van landbouwgrond is aangekocht, loopt een gemeente relatief gering risico. Het is dus belangrijk om te kunnen beoordelen of er een reële verwachting is of grondexploitatie kan bijdragen aan de verlaging van de schuld. Staat de grond tegen een te hoge waarde op de balans en moet die worden afgewaardeerd, dan leidt dit tot een lager eigen vermogen en dus een lager solvabiliteitsratio.

Voor de berekening van dit kengetal worden bouwgronden in exploitatie gedeeld door de totale baten uit de programmabegroting en uitgedrukt in een percentage.

Het kengetal grondexploitaties is nog twee jaar positief, waarna het kengetal vanaf 2020 nul zal zijn. Zoals in de begroting 2017 reeds werd aangegeven, zal er namelijk naar verwachting eind 2020 geen boekwaarde meer zijn op de huidige bouwgronden in exploitatie. Met andere woorden alle investeringen zijn dan terugverdiend. e. Belastingcapaciteit

De onroerendezaakbelasting is voor gemeenten de belangrijkste vorm van belastinginkomsten. De belastingcapaciteit geeft inzicht in de mate waarin bij het voordoen van een financiële tegenvaller dit in het volgende begrotingsjaar kan worden opgevangen of in welke mate er ruimte is voor nieuw beleid. Om deze ruimte weer te kunnen geven, is een ijkpunt nodig. Op voorstel van de stuurgroep die naar aanleiding van het advies door de Commissie vernieuwing BBV is ingesteld, is ervoor gekozen om de belastingcapaciteit te relateren aan landelijk gemiddelde tarieven. In de eerste plaats is voor een landelijk gemiddelde gekozen omdat over het algemeen geen maximum is gesteld aan belastingentarieven, zoals bij de OZB. Daarnaast geeft een gemiddelde meer inzicht in de betekenis van de belastingcapaciteit voor de financiële positie dan wanneer het gerelateerd wordt aan een maximaal te heffen tarief en worden deze gemiddelden ook onderling door gemeenten gebruikt om lasten te vergelijken. Ook is er vanuit de praktijk behoefte bij gemeenten en andere belanghebbende om inzicht te hebben in de lokale tarieven van omliggende gemeenten. De hoogte van belastingtarieven komen dus niet in een vacuüm tot stand; er wordt daarbij rekenschap gegeven hoe de eigen lastendruk (via tarifering) zich verhoudt tot het landelijke gemiddelde.

De belastingcapaciteit geeft inzicht hoe de belastingdruk in de gemeente zich verhoudt ten opzichte van het landelijke gemiddelde. Hierbij wordt uitgegaan van de woonlasten voor een gezin, bestaande uit de OZB voor een woning met een gemiddelde waarde, rioolheffing en afvalstoffenheffing. Naast de OZB wordt tevens gekeken naar de riool- en afvalstoffenheffing, omdat de heffing niet kostendekkend hoeft te zijn, maar ook lager mag worden vastgesteld (er is dan sprake van belastingcapaciteit die niet wordt benut). De definitie van het kengetal belastingcapaciteit is: woonlasten meerpersoonshuishouden in jaar t (het begrotingsjaar) ten opzichte van het landelijk gemiddelde in jaar t-1 (het jaar voorafgaand aan het begrotingsjaar) uitgedrukt in een percentage.

De mate waarbij een tegenvaller kan worden bijgestuurd, wordt ook wel de wendbaarheid van de begroting genoemd. Wanneer een gemeente te maken heeft met een hoge schuld, de structurele lasten hoger zijn dan de structurele baten en de woonlasten al relatief hoog zijn, dan is er minder ruimte om te kunnen bijsturen.

De belastingcapaciteit over 2017 is bijgesteld als gevolg van een andere gemiddelde OZB waarde van woningen in de gemeente Halderberge. Zie hiervoor de paragraaf lokale lasten. Het aandeel OZB in de berekening van de lastendruk van 2017 is daardoor iets hoger geworden. Ten opzichte van deze herziene lastendruk daalt de gemiddelde lastendruk in 2018 iets, met name door een aanpassing van het aantal ledigingen van de afvalstoffenheffing. Dit heeft een gunstig effect op de verhouding met het landelijke gemiddelde. De jaren daarna vertonen een minder gunstig beeld, al is enige nuancering op zijn plaats. Het landelijke gemiddelde is voor die jaren namelijk nog niet aangepast aan de stijging van de lasten. Op basis van de percentages vindt er een terugval plaats van categorie B naar categorie C. Echter, met inachtneming van de verwachte ontwikkeling van het landelijke gemiddelde aan de lastenstijging lijkt het waarschijnlijker dat de verhouding in categorie B blijft. Maar in algemene zin kan worden gesteld dat de woonlasten weinig tot geen ruimte bieden om, indien nodig, de financiële positie van de gemeente bij te sturen.

Programmabegroting 2018 92 Gemeente Halderberge

Ontwikkeling kengetallen In de tabel wordt niet alleen de het kengetal voor het begrotingsjaar genoemd, maar ook de kengetallen van de laatst vastgestelde jaarrekening, het voorafgaande begrotingsjaar en de drie jaren volgend op het begrotingsjaar. Bij de beoordeling van de financiële positie is het namelijk met name relevant om inzicht te hebben hoe de kengetallen zich ontwikkelen ten opzichte van voorgaande jaren.

Samenvattend oordeel De kengetallen geven aan dat de gemeente Halderberge qua financiële positie nog niet op het gewenste punt is. De solvabiliteit vertoont, na een terugval in 2017 en 2018, vanaf 2019 tekenen van verbetering. De netto schuldquote heeft onder invloed van de toename van de leningenportefeuille, een stap achteruit gedaan. Herstel dient zich in de komende vier jaar nauwelijks aan. De overige kengetallen inzake grondexploitaties, exploitatieruimte en belastingcapaciteit laten zien dat er op die gebieden weinig ruimte is om bij te dragen aan verbetering van de financiële positie van de gemeente Halderberge. In de begrotingen 2016 en 2017 werd aangegeven dat de financiële positie van de gemeente Halderberge kan worden verbeterd en dat de prognoses die verbetering ook lieten zien. Op basis van de begroting 2018 kan de conclusie worden getrokken dat de verbetering minder snel gaat dan gewenst.

Programmabegroting 2018 93 Gemeente Halderberge

Programmabegroting 2018 94 Gemeente Halderberge Paragraaf onderhoud kapitaalgoederen

De gemeente Halderberge heeft 7.524 hectare aan openbare ruimte in beheer. Veel activiteiten, zoals wonen, werken en recreëren, vinden binnen deze openbare ruimte plaats. Daarvoor zijn kapitaalgoederen vereist zoals wegen, riolering, openbaar groen, verlichting, gebouwen enz. De kwaliteit van de kapitaalgoederen en het onderhoud ervan is bepalend voor het voorzieningenniveau en de (jaarlijkse) lasten.

Het beleid van de gemeente Halderberge voor het onderhoud van kapitaalgoederen is voor een belangrijk deel vastgelegd in nota’s, te weten:

ß Verbreed Gemeentelijk RioleringsPlan (vGRP 2014 - 2019); ß Beleidsnota Wegbeheer (2016 - 2020); ß Beleidsplan Openbare Verlichting (2016 - 2020); ß Groenbeleidsvisie 2020; ß Landschapsplan (2016 - 2025); ß Kadernota parkeren 2017 - 2021; ß Verkeersstructuurplan 2016 – 2017; ß AVOI, vastgesteld in 2017; ß Beleidsnota Civieltechnische kunstwerken (2017 – 2021); ß Uitvoeringsprogramma Water (UPW).

Verbreed Gemeentelijk RioleringsPlan Het verbreed Gemeentelijk RioleringsPlan (vGRP) is het resultaat van een planproces. Het vGRP omvat de doelen die aan de riolering worden gesteld, de maatregelen om deze doelen te bereiken en de daarvoor in te zetten middelen. Om het zorgproces voor de riolering gaande te houden heeft dit plan een geldigheidsduur van vijf jaar. De speerpunten van beleid worden ook in de programmabegroting vertaald. Naast het beleid en de taken op het gebied van riolering is ook de zorg en het beheer van het hemelwater en grondwater binnen dit plan betrokken. Dit vGRP is binnen de Waterkring West opgesteld waarbij zoveel mogelijk gezamenlijke beleidsuitgangspunten voor de samenwerkende gemeenten en het waterschap zijn gehanteerd.

Naast het reguliere beheer van het rioleringsysteem is het zogenaamde hydraulisch functioneren van de riolering het voornaamste speerpunt van beleid. Naast milieudoelstellingen wordt hiermee beoogd de wateroverlast op te lossen en het aangesloten verhard oppervlak te verminderen.

Beleidsnota Wegbeheer In de gemeenteraadsvergadering van 9 november 2015 is het nieuwe beleidsplan voor wegen voor de jaren 2016 tot en met 2020 ter besluitvorming voorgelegd. Voor het opstellen van het nieuwe plan zijn in april 2015 wegeninspecties uitgevoerd. Naar aanleiding van de kaderstellende uitspraken door de raad zijn de doelstellingen verder verwerkt in een vijfjarenplanning voor 2016 en verder, welke ook al door het college is vastgesteld. Gekozen is voor een kwaliteitsmodel waarbij op basis van de ernst en omvang de reparaties aan verhardingen worden uitgevoerd en waarbij er dus geen prioriteitsstelling wordt aangehouden voor bepaalde wegen. Er wordt niet extra geïnvesteerd op trottoirs en fietspaden. In dit nieuwe beleidsplan wordt ook met name ingegaan op de aanpak van klein onderhoud waardoor groot onderhoud en mogelijk ook investeringen worden uitgesteld. Inmiddels zijn in 2017 ook weer de wegeninspecties uitgevoerd en zijn de onderhoudsplanningen in de tweede helft van 2017 nagelopen en daar waar nodig bijgesteld.

In onderstaand overzicht zijn de onderhoudsbudgetten meerjarig weergegeven.

Omschrijving lasten 2018 2019 2020 2021 Kapitaallasten investeringen 0 € 96.000 € 161.000 € 207.000 Groot onderhoud van wegen € 684.000 € 694.000 € 704.000 € 715.000 Overig klein onderhoud wegen € 117.000 € 129.000 € 131.000 € 133.000 Onderhoud bedrijventerreinen € 290.000 € 390.000 € 390.000 € 390.000 Onderhoud bruggen en duikers € 58.000 € 59.000 € 60.000 € 61.000

De in overzicht opgenomen kapitaallasten op de vorige pagina, komen voort uit de volgende investeringen:

Programmabegroting 2018 95 Gemeente Halderberge

Totale Omschrijving investering Jaar investering Reconstructie Goudbloemsedijk 2018 € 573.500 Reconstructie Vaartweg 2018 € 300.000 Reconstructie St. Janstraat 2109 € 1.000.000 Reconstructies 2019 € 300.000 Reconstructies 2020 € 300.000 Reconstructies 2021 € 300.000

De gemeente Halderberge kent geen achterstallig onderhoud. In de afgelopen jaren is er een bewuste keuze gemaakt naar aanleiding van de prioritering van wegen. Uit de laatste wegeninspectie is ook gebleken dat het gemiddelde onderhoudsniveau van de verhardingen boven niveau C is, zoals gesteld door de CROW- systematiek en wat landelijk ook wordt aangehouden als voldoende. De gemiddelde kwaliteit van de verhardingen is zelfs gestegen. Dit is ook mede te verklaren door een gerichte inzet van de Serviceteams Met de wegeninspectie van 2015 zijn er 1.200 kleinschalige oneffenheden (klein onderhoud) geconstateerd die moeten worden aangepakt. Deze oneffenheden zijn geprioriteerd op basis van de impact voor de verkeersveiligheid. Door nu in de komende jaren meer in te gaan zetten op het klein onderhoud kan groot onderhoud worden uitgesteld en zal ook achterstallig onderhoud niet voorkomen. In 2016 zijn alle schades met prioriteit 1 en 2 opgepakt en uitgevoerd. In 2017 en verder worden de schades met prioriteit 3 opgepakt door met name de eigen Serviceteams.

Openbaar Groen De veranderingen die in 2013, na vaststelling van de Groenbeleidsvisie 2020, zijn opgestart zijn ook in 2017 doorgezet. Hierbij met name denkend aan de omvorming/ vereenvoudiging van de inrichting van het openbaar groen. Hetgeen de overzichtelijkheid, beheersbaarheid van het groen ten goede komt. Een aanpak passend binnen de kaders van de eind 2012 vastgestelde Groenbeleidsvisie 2020.

De Groenbeleidsvisie 2020 is een op hoofdlijnen beschreven groenbeleid, dat inzicht geeft in de uitgangspunten en doelstellingen voor de inrichting en het beheer van het openbaar groen binnen de bebouwde kom. Deze nota dient als leidraad en toetsingskader voor de dagelijkse werkzaamheden, onderhoudsbestekken en (her) inrichtingsplannen voor het openbaar groen binnen de bebouwde kom. Het beheer van het openbaar groen buiten de bebouwde kom is gebaseerd op de visie verwoord in het Landschapsplan Halderberge “Het landschap in beweging“ (2016-2025). Een document dat gericht is op het duurzaam behoud, ontwikkeling en versterking van een groen samenhangend landschap. Enerzijds vormt het een beleidsstuk en anderzijds een doorvertaling naar uitvoeringsprojecten.

Beleidsplan Openbare Verlichting In mei 2013 zijn de gevolgen van het sobere beleid van de afgelopen jaren geëvalueerd en deze zijn nog eens onderstreept met het opstellen van het beleidsstuk tbv het benoemen van de ambities en de doelstellingen. Een van de belangrijkste conclusies was dat meer dan 50% van de armaturen moet worden vervangen voor 2021. Voor de nieuwe beleidsperiode 2016 – 2020 is in februari van 2016 het nieuwe beleidsplan vastgesteld. De ambities en doelstellingen opgenomen in het beleidsplan zijn gerelateerd aan het energieakkoord wat in 2013 is ondertekend door de verschillende overheden, de VNG en hiermee ook de gemeente Halderberge. Met het vaststellen van het beleidsplan worden per jaar ongeveer 750 lichtpunten aangepakt. Daarbij wordt er ook gezocht naar innovatieve oplossingen die het nog meer mogelijk maken om te besparen op energie en licht te hebben daar waar het ook nodig is. In 2020 zal de technische levensduur van met name de armaturen nog iets boven het landelijk gemiddelde liggen (24 jaar daar waar 20 jaar de norm is voor armaturen).. Eind 2012 is er een Richtlijn voor de gemeente Halderberge opgesteld, waarin keuzes zijn gemaakt voor materialen, zoals masten, armaturen en lampen, die moeten worden aangeschaft bij uitval. Hierin is al een keuze gemaakt voor duurzame materialen op basis van de Total Cost of Ownership (TCO) waarin ook LED een rol, speelt. Ook deze wordt in de komende jaren verder herzien op basis van de ontwikkelingen in de markt. In juni 2017 is begonnen met de renovatie van de openbare verlichting.

Waterhuishouding Uitvoeringsprogramma Water / Gebiedsproces Halderberge Het uitvoeringsprogramma Water zoals in het verleden altijd opgesteld samen met het waterschap wordt niet meer als zodanig geactualiseerd. Samen met het waterschap is dit uitvoeringsprogramma opgegaan in het Gebiedsproces Halderberge. Samen met het waterschap, agrariërs, inwoners van het stedelijk gebied en natuurorganisaties is gestart om gezamenlijk naar de wateropgave in het gebied te kijken. Maatregelen voortkomend uit het gebiedsproces zullen binnen de beschikbare rioleringsbudgetten worden uitgevoerd.

Programmabegroting 2018 96 Gemeente Halderberge

Bruggen en duikers De gemeente heeft een onderhoudsverantwoordelijkheid voor de civieltechnische kunstwerken, zoals bruggen en duikers die ook in eigendom zijn van de gemeente Halderberge. Hierbij kennen we een 50-tal grotere bruggen en duikers en meer dan 300 kleinere duikers onder de wegen. Daarnaast is er een aantal bruggen en duikers van de provincie en het waterschap, waarbij de gemeente ook een onderhoudsplicht heeft voor wat betreft de wegconstructie en de afwatering van hemelwater. In het in 2016 vastgestelde beleidsplan civiele kunstwerken 2017-2021 is aangegeven welke civieltechnische kunstwerken, zoals bruggen, beschoeiingen en aanlegsteigers er in de komende periode aan vervanging toe zijn. Voor de komende periode zijn deze vervangingen opgenomen op het investeringsprogramma. Daarnaast is er structureel een verhoging van het onderhoud opgenomen. Deze structurel verhoging is opgenomen onder de budgetten voor het wegbeheer. Zie tabel onder aan pagina.

Gebouwen Voor alle gemeentelijke gebouwen is een MeerjarenOnderhoudsPlan (hierna: MOP) 2010-2019 opgesteld door de firma Asset. Deze planning is in 2015 geactualiseerd. De gebouwen worden bezocht en de plannen worden bijgestuurd voor zover noodzakelijk. Door een periode van 5 jaar aan te houden, sluit het MOP goed aan op het uit te voeren onderhoud en wordt voorkomen dat er achterstallig onderhoud aan gebouwen ontstaat.

Ter dekking van de onderhoudskosten is een voorziening onderhoud gemeente-eigendommen gevormd, waarin jaarlijks een storting plaatsvindt. Deze storting wordt bepaald door het gemiddelde van de totaal benodigde onderhoudsbudgetten over 10 jaar te berekenen.

Budgetten begroting 2018 – 2021 In het hierna opgenomen overzicht is het verloop van de onderhoudskosten van de kapitaalgoederen weergegeven. Deze kostenontwikkeling is opgenomen in de meerjarenbegroting 2018-2021.

Omschrijving 2018 2019 2020 2021 Wegbeheer 1.383.000 1.408.000 1.423.000 1.439.000 Openbare verlichting 85.000 72.000 73.000 74.000 Waterkering en afwatering 99.000 100.000 102.000 103.000 Openbaar groen 883.000 896.000 907.000 918.000 Gebouwen* 335.000 335.000 335.000 335.000 Riolering 675.000 741.000 889.000 976.000 Totalen 3.460.000 3.552.000 3.729.000 3.845.000

* Dit betreft de jaarlijkse storting in voorziening. De werkelijke kosten worden jaarlijkse rechtstreeks ten laste gebracht van deze voorziening.

Programmabegroting 2018 97 Gemeente Halderberge

Programmabegroting 2018 98 Gemeente Halderberge Paragraaf financiering

De paragraaf financiering geeft aan hoe invulling is gegeven aan het treasurybeleid van de gemeente Halderberge, zoals dat is vastgelegd in het treasurystatuut. In deze paragraaf wordt ingegaan op de ontwikkelingen in het rentebeleid, het renteresultaat, de financieringsbehoefte en het risicobeheer, nader geconcretiseerd in de ruimte boven/onder de kasgeldlimiet en de ruimte boven/onder de renterisiconorm. Bovendien geven wij in deze paragraaf de ontwikkelingen in de portefeuille van verstrekte en opgenomen geldleningen weer.

Het financierings- of treasurybeleid van de gemeente Halderberge is vastgelegd in het Treasurystatuut. Dit is gebaseerd op de bepalingen in de Wet financiering decentrale overheden (kortweg Wet fido) die in 2001 van kracht is geworden. De huidige versie van het Treasurystatuut dateert van 2 juli 2015 en is in werking getreden op 1 augustus 2015.

Het treasurystatuut heeft de volgende doelstellingen: ° het verzekeren van duurzame toegang tot financiële markten tegen acceptabele condities; ° het beschermen van gemeentelijke vermogens- en (rente-)resultaten tegen ongewenste financiële risico’s zoals renterisico’s, koersrisico’s, kredietrisico’s en liquiditeitsrisico’s; ° het minimaliseren van de interne verwerkingskosten en externe kosten bij het beheren van de geldstromen en financiële posities; ° het optimaliseren van de renteresultaten binnen de kaders van de Wet fido respectievelijk de limieten en de richtlijnen van het treasurystatuut; ° het inrichten en handhaven van een kwalitatief hoogwaardig en veilig betalingssysteem; ° het realiseren van de informatiestromen ter ondersteuning van de opstelling van het treasurybeleid, de uitvoering van het beleid en de verantwoording ervan.

Rentebeleid gemeente Halderberge In 2016 is het rentebeleid van de gemeente Halderberge aangepast naar aanleiding van een herziening van het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten (kortweg BBV). Als gevolg daarvan wordt er geen rente meer berekend over de eigen financieringsmiddelen. De geraamde rentelasten en –baten worden verantwoord op het aparte taakveld Treasury. Toerekening van de rentelasten aan de taakvelden vindt plaats op basis van een renteomslag. In deze paragraaf treft u de resultaten daarvan aan.

Voor de juiste inschatting van de rentelasten en –baten én de verwachte ontwikkeling van de leningenportefeuille is een vierjarig kasstroomoverzicht opgesteld. Naast het feit dat het kasstroomoverzicht een goede basis biedt voor de berekening van de verwachte rentelasten en de ontwikkeling van de leningenporteuille, geeft het inzicht in de kasstromen die in de komende vier jaar naar verwachting plaats gaan vinden.

Programmabegroting 2018 99 Gemeente Halderberge

Renteschema en renteresultaat Conform het advies van de Commissie BBV is onderstaand renteschema opgenomen in de begroting en de jaarrekening. Het renteschema geeft inzicht in de verwachte rentelasten en –baten van de gemeente Halderberge en het verwachte renteresultaat.

2018 2019 2020 2021 Externe rentelasten over korte en lange financiering € 1.068.234 € 1.014.921 € 992.959 € 962.998 Externe rentebaten € 131.875 € 96.134 € 95.210 € 94.283 Saldo rentelasten en rentebaten € 936.359 € 918.787 € 897.749 € 868.715

Toerekening bijzondere rentes: Grondexploitaties (+) € 121.585 € 69.816 € 14.889 € - Gemeentehuis (+) € 389.415 € 385.172 € 380.755 € 376.156 Rentebaten verstrekte leningen (projectfinanciering) (-) € - € - € - € - Aan taakvelden toe te rekenen externe rente € 511.001 € 454.988 € 395.644 € 376.156

Saldo € 425.359 € 463.799 € 502.106 € 492.559

Rente eigen vermogen € - € - € - € - Rente over voorzieningen met contante waarde € - € - € - € -

Totaal geraamde aan taakvelden toe te rekenen rente € 425.359 € 463.799 € 502.106 € 492.559 De aan taakvelden toegerekende rente (renteomslag) € 656.750 € 723.432 € 861.273 € 869.459 Renteresultaat taakveld Treasury € 231.391 € 259.633 € 359.168 € 376.900

In het schema komen twee bijzondere rentes voor. De grondexploitaties krijgen een rente toegerekend die is gebaseerd op de gemiddelde rente over de externe financiering en de verhouding van het vreemd vermogen / totaal vermogen. De lening voor het gemeentehuis is in 2008 bij uitzondering aangegaan als projectfinanciering. De rentelasten daarvan mogen geheel worden toegerekend aan het taakveld Overhead (huisvesting). De overblijvende rentelasten- en baten van de integrale financiering zijn opgenomen in de renteomslag. De berekende percentages liggen tussen 0,5% en 1% en zijn conform de financiële verordening afgerond op een veelvoud van 0,5%. Op grond hiervan wordt een rente van 1% toegerekend aan de investeringen. Het positieve renteresultaat wordt conform het bestaande beleid gestort in de egalisatiereserve rente.

Renteontwikkelingen (bron: BNG infodienst) De tarieven op de kapitaalmarkt (looptijd leningen > 1 jaar) zijn iets gestegen ten opzichte van een jaar geleden, maar nog steeds erg laag. Ter illustratie: een jaar geleden kon een geldlening voor 10 jaar worden afgesloten tegen een rentetarief van zo’n 0,4%. Momenteel (augustus 2017) ligt het rentetarief rond de 0,7%. Op de geldmarkt (looptijd leningen < 1 jaar) zijn alle tarieven nog steeds negatief, hetgeen inhoudt dat bij het aangaan van een lening een rentevergoeding wordt verkregen in plaats van dat er een rentebedrag moet worden betaald. Ter illustratie: in september vorig jaar bevond het tarief voor een geldlening van een jaar zich net onder nul op zo’n -0,05 à 0,1%. Momenteel is dat nagenoeg ongewijzigd.

De lage en/of negatieve rentetarieven voor op te nemen geldleningen resulteren er ook in dat er geen vergoeding meer wordt gekregen over uit te zetten middelen. Dat betekent onder meer dat bedragen die als gevolg van het schatkistbankieren moeten worden weggezet bij de centrale overheid, al geruime tijd geen rendement opleveren.

Een voorspelling van de rente is zoals gebruikelijk erg lastig en houdt verband met de ontwikkeling van de economische situatie. Analisten voorspellen op basis van het herstel van de economie dat de rentetarieven voor lange leningen wat zullen oplopen. De tarieven voor korte leningen blijven voorlopig naar verwachting nog negatief of in ieder geval zeer laag.

Programmabegroting 2018 100 Gemeente Halderberge

Dankzij de lage rente zal de rente die de gemeente Halderberge gemiddeld betaalt over de langlopende financiering verder dalen. Bij de jaarrekening 2016 bedroeg de gemiddelde rente 2,58%. Op grond van de huidige prognose zal de rente dalen naar zo’n 1,57%, maar dit percentage is sterk afhankelijk van de realisatie van de activiteiten zoals die opgenomen zijn in de liquiditeitsplanning en de daarvoor benodigde liquide middelen.

Opgenomen kortlopende en langlopende geldleningen De gemeente Halderberge kent diverse inkomstenbronnen om uitgaven te financieren. De belangrijkste inkomstenbronnen op een rij: ° uitkeringen uit het Gemeentefonds (algemene uitkering, integratie- en decentralisatie-uitkeringen); ° specifieke uitkeringen van het rijk en andere overheden (provincie); ° gemeentelijke heffingen (belastingen en retributies).

Met deze zogeheten lopende (= jaarlijkse terugkerende) inkomsten kunnen niet alle uitgaven gedaan worden. De lopende inkomsten dienen in beginsel de lopende uitgaven te dekken. Omdat het tijdstip waarop de inkomsten worden ontvangen niet altijd gelijk loopt met het tijdstip waarop de uitgaven worden gedaan, ontstaat er behoefte aan financieringsmiddelen. Een andere oorzaak voor het ontstaan van financieringsbehoefte zijn (grote) investeringen en rente- en aflossingsverplichtingen van al opgenomen geldleningen. In de begroting wordt een inschatting gegeven van de financieringsbehoefte in de komende vier jaar. Op basis van een kasstroomoverzicht wordt de behoefte aan externe financiering en de daarmee gepaard gaande rentelasten geraamd. Het kasstroomoverzicht is opgebouwd volgens de directe methode, ofwel vanuit de verwachte operationele kasstromen, en met de beschikbare gegevens van augustus 2017.

Voorcalculatorisch kasstroomoverzicht gemeente Halderberge 2018 2019 2020 2021 * (bedragen in euro’s en x € 1.000) Kasstroom uit operationele activiteiten Inkomende kasstromen 64.651 69.393 65.259 66.270 Uitgaande kasstromen 60.941 59.550 60.890 58.943 Saldo kasstroom uit operationele activiteiten 3.710 9.843 4.368 7.327

Kasstroom uit investeringsactiviteiten Investeringen in (im)materiële -11.373 -16.662 -4.110 -3.291 vaste activa Kasstromen uit grond aan- en 5.184 4.679 3.217 0 verkopen (Des)investeringen in -690 0 0 0 financiële vaste activa Saldo kasstroom uit investeringsactiviteiten -6.880 -11.983 -893 -3.291

Kasstroom uit financieringsactiviteiten Kasstromen uit verstrekte 2.512 40 37 38 leningen Kasstromen uit aangegane 10.999 11.300 11.118 10.996 leningen Saldo kasstroom uit financieringsactiviteiten -8.487 -11.260 -11.080 -10.958

Verwachte mutatie liquide middelen -11.657 -13.400 -7.605 -6.923

Het kasstroomoverzicht geeft een (afgeronde) financieringsbehoefte aan van resp. EUR 11 miljoen in 2018, 13 miljoen in 2019, 7 miljoen in 2020 en 6 miljoen in 2021. De gevolgen daarvan zijn zowel verwerkt in de meerjarige balans die is opgenomen in de Paragraaf weerstandsvermogen als in het renteoverzicht van deze paragraaf.

Kortlopende leningen Kortlopende leningen kunnen worden aangegaan tot het bedrag van de kasgeldlimiet. De hoogte daarvan staat verderop in deze paragraaf vermeld. Onder kortlopende leningen vallen ook de rekening courant saldi met de bank en de giro. Deze saldi laten over het algemeen een zeer schommelend verloop zien. Kortlopende leningen worden doorgaans alleen afgesloten ter overbrugging van een periode tussen grote uitgaven en inkomsten. In 2017 is regelmatig een beroep gedaan op de geldmarkt voor kortlopende financiering. Omdat kortlopende financiering over het algemeen aanzienlijk goedkoper is dan langlopende financiering, zal de ruimte onder de kasgeldlimiet ook in 2018 zo optimaal mogelijk worden benut.

Programmabegroting 2018 101 Gemeente Halderberge

Langlopende geldleningen In onderstaand overzicht geven wij het verloop van de portefeuille aan langlopende opgenomen geldleningen weer. Hierbij is de eindstand van 2016 als uitgangspunt genomen, met inachtneming van alle bekende en nog te verwachten mutaties van 2017 en 2018.

Bedrag

leningen Stand per 1-1-2018 € 67.550.600 Nieuwe leningen € 11.000.000 Aflossingen € 9.861.721 stand per 31-12-2018 € 68.688.879

De portefeuille met langlopende leningen bestaat momenteel uit 20 lopende leningen die allemaal een vaste rente hebben die gedurende de looptijd niet (meer) kan worden herzien. In 2017 bestaat na het opstellen van deze paragraaf (augustus 2017) nog een verwachte financieringsbehoefte van EUR 12 miljoen. Of deze behoefte daadwerkelijk leidt tot nieuwe leningen, zal in de laatste vier maanden van 2017 blijken. De modaliteiten van de nieuwe leningen zijn dan ook nog niet bekend, maar de verwachte omvang is al wel meegenomen in bovenstaand staatje. Van twee leningen wordt in 2018 de laatste termijn afgelost (schuldrestant per 1 januari 2018 in totaal € 750.000).

Verstrekte geldleningen In het treasurystatuut staat vermeld dat de gemeente alleen leningen of garanties uit hoofde van de publieke taak mag verstrekken. Hoewel de verstrekking van een lening in beginsel een bevoegdheid is van het college, wordt ter bewaking van de publieke taak ieder verzoek voor een lening die groter is dan € 50.000 waarop het college positief wil besluiten, voorgelegd aan de leden van de gemeenteraad. Voor leningen van maximaal € 250.000 kunnen de raadsleden een zienswijze indienen. Voor leningen groter dan € 250.000 is een besluit van de raad nodig.

Naar verwachting zullen in 2018 de volgende regelingen en leningen actueel zijn: o Startersleningen (via SVn); o Duurzaamheidsleningen (via SVn) ; o Blijversleningen (via SVn); o Duurzaamheidsleningen zakelijk (via SVn); o Lening bedrijf op industrieterrein Borchwerf 2; o Hypothecaire leningen ambtelijk personeel; o Entreebijdrage Stichting Inkoopbureau west Brabant; o Lening eigenaar sporthal Het Veerhuis; o Lening eigenaar sporthallen De Parrestee en De Beuk.

Eind 2008 heeft het college besloten deel te nemen aan een regeling die voorziet in het verstrekken van stimuleringsleningen aan starters op de woningmarkt, de zgn. startersleningen. De regeling voorziet in een storting van een geldbedrag door de gemeente in een fonds dat wordt beheerd door de Stichting Stimuleringsfonds Volkshuisvesting (SVn). Andere partijen die een rol hebben (of hadden) in deze regeling zijn het Ministerie van Infrastructuur en Milieu en de provincie Noord-Brabant. Uit dit fonds worden tegen speciale voorwaarden leningen verstrekt aan starters op de woningmarkt. Sinds 2008 heeft de gemeente Halderberge in totaal € 1.892.500 gestort in het fonds (t/m 2016). In de kadernota 2012 zijn tot en met 2018 stortingen voorzien voor in totaal EUR 2,9 miljoen. Stortingen worden alleen gedaan als het fonds daartoe aanleiding geeft.

In mei 2016 heeft de gemeenteraad besloten om ook deel te gaan nemen aan de regeling voor duurzaamheidsleningen. Dit zijn leningen met een korting op de rente voor de financiering van energiebesparende maatregelen in en aan een woning. Ook deze regeling voorziet in een storting van een geldbedrag in een fonds dat wordt beheerd door de SVn. Uit het fonds worden de leningen verstrekt. Eind 2016 was € 80.000 in dit fonds gestort. Eind december 2016 is de Verordening duurzaamheidsleningen door de gemeenteraad aangepast, zodat ook Verenigingen van eigenaren en sportverenigingen er gebruik van kunnen maken. Tot slot heeft de gemeenteraad in februari 2017 besloten een fonds beschikbaar te stellen voor blijversleningen. Met de Blijverslening zijn particuliere woningeigenaren in staat aanpassingen aan de woning te financieren en hun woning "toekomstbestendig" te maken.

Programmabegroting 2018 102 Gemeente Halderberge

In 2017 zijn tot op heden (augustus 2017) de volgende bedragen gestort in de vier fondsen: • Startersleningen € 150.000; • Duurzaamheidsleningen € 100.000; • Blijversleningen € 50.000; • Duurzaamheidsleningen (aparte rekening courant): € 50.000. Voor 2018 is een totale storting voor alle fondsen van € 337.000 in de begroting opgenomen. Over het gebruik van de fondsen zult u zoals gebruikelijk worden geïnformeerd via de jaarrekening.

In 2012 zijn twee leningen verstrekt aan bedrijven die grond hadden gekocht op industrieterrein Borchwerf 2. De leningen zouden oorspronkelijk worden afgelost in 2014, maar zijn enkele malen verlengd. Inmiddels is één lening geheel afgelost. De andere lening met een boekwaarde van € 2.800.000 loopt nog door tot 1 november 2018.

Uit het verleden dateren nog de hypothecaire leningen die verstrekt zijn aan het ambtelijk personeel. Hoewel die mogelijkheid als gevolg van een aanpassing in de Wet fido per 1 januari 2009 formeel is beëindigd, lopen de huidige leningen nog een aantal jaren door. Gezien de maximale looptijd van 30 jaar, zal het nog tot omstreeks 2032 duren voordat alle leningen volledig zijn afgelost. Begin 2018 bedraagt het openstaande bedrag aan hypothecaire leningen nog zo’n € 345.000. Extra aflossingen en het uit dienst gaan van medewerkers kunnen dit bedrag beïnvloeden.

In 2014 is de entreebijdrage van de deelnemende gemeenten aan de Stichting Inkoopbureau West Brabant (SIW) omgezet naar een langlopende geldlening. Deze handeling vloeide voort uit een eerder besluit van het Algemeen Bestuur van het SIW om op advies van de accountant het Eigen Vermogen om te zetten naar een langlopende schuld aan de deelnemers. Voor de gemeente Halderberge bedroeg dit bedrag € 14.144. Jaarlijks kan dit bedrag wijzigen als de resultaten van SIW worden verrekend met deze bijdrage. Hierdoor is het openstaande bedrag inmiddels afgenomen tot € 7.332.

In 2016 is besloten twee leningen te verstrekken aan de eigenaren van de sporthallen in de gemeente Halderberge. Eén lening, met een looptijd van 26 maanden, is bedoeld voor de aanschaf van sportinventaris, zodat het bewegingsonderwijs en de andere gebruikers van de betreffende sporthal kunnen beschikken over de benodigde materialen. De andere lening, met een looptijd van 20 jaar, is bedoeld voor de verbetering van de sportvloer en de verduurzaming van de betreffende hal. Begin 2018 bedraagt de boekwaarde van beide leningen tezamen € 390.000.

Met het verstrekken van nieuwe leningen aan stichtingen, instellingen e.d. wordt zeer terughoudend omgegaan, aangezien dit niet tot de kerntaken van de gemeente behoort. In deze paragraaf zijn alle leningen opgenomen die eind augustus 2017 formeel waren geregeld.

Kortlopende uitzettingen Door de komst van het schatkistbankieren (zie hierna) gebeurt het uitzetten van (tijdelijk) overtollige middelen van de gemeente niet meer. Sowieso mag dit alleen indien deze uitzettingen een prudent karakter hebben en niet zijn gericht op het genereren van inkomsten door het lopen van overmatig risico. Naar verwachting zullen er buiten het schatkistbankieren geen middelen worden uitgezet.

Schatkistbankieren Sinds eind 2013 zijn decentrale overheden verplicht om tegoeden op bankrekeningen aan te houden bij het Rijk: het schatkistbankieren zonder leenfaciliteit. Bij een positief saldo van het banktegoed dient het saldo overgemaakt te worden naar de bankrekening bij het Rijk. Het gebruik is afhankelijk van de fluctuaties op de bankrekening. In 2015 is een faciliteit van de huisbankier afgenomen, waardoor tegoeden van meer dan EUR 0,4 miljoen automatisch worden doorgestort naar de bankrekening bij het Rijk. Sinds de ingebruikname van de faciliteit is dat zeer regelmatig gebeurd. Alle bedragen worden doorgaans binnen enkele dagen weer teruggeboekt naar de bankrekening van de huisbankier. De faciliteit loopt naar wens en aanpassing daarvan zal in 2018 naar verwachting niet nodig zijn.

Garanties en borgstellingen In het verleden heeft de gemeente Halderberge garanties verstrekt in het kader van de sociale woningbouw en aan sportverenigingen, stichtingen en sinds enkele jaren ook aan enkele verbonden partijen. De gemeente Halderberge hanteert een zeer terughoudend beleid ten aanzien van het verstrekken van gemeentegaranties. Het verstrekken van garanties is wel mogelijk, maar alleen uit hoofde van de publieke taak en onder vastgestelde voorwaarden.

Programmabegroting 2018 103 Gemeente Halderberge

Naast leningen met een directe borging heeft de gemeente afspraken lopen over leningen waarvoor een achtervangovereenkomst bestaat. In het verleden zijn algemene achtervangovereenkomsten aangegaan op het gebied van woningbouw met: • het Waarborgfonds Eigen Woningen (WEW, overeenkomsten uit 1994 met heringedeelde gemeenten en in 1998 een wijzigingsovereenkomst met de gemeente Halderberge); • en het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW, overeenkomst uit 2004). In 2015 zijn de laatste vijf leningen van de lokale woningcorporatie waarvoor de gemeente direct borg stond, overgezet naar leningen waarvoor een achtervangpositie bij het WSW wordt ingenomen. Hierdoor is het risico op leningen met directe borging aanzienlijk afgenomen. Beide algemene achtervangovereenkomsten zijn inmiddels opgezegd, maar voor bestaande leningen blijft de regeling van kracht. Voor de achtervangpositie bij het WSW wordt momenteel per lening bekeken of het innemen van een achtervangpositie gewenst is. Eind 2017 zal nader overleg met de woningcorporatie plaatsvinden over de afspraken hierover met de gemeente.

Ultimo 2016 bedroeg het totaal aan directe borgstellingen en garanties zo’n EUR 2 miljoen. Daarnaast waren er directe borgstellingen aan twee verbonden partijen voor zo’n EUR 6 miljoen. Het totaal aan leningen waarvoor de gemeente Halderberge een achtervangpositie inneemt bedroeg ultimo 2016 zo’n EUR 183 miljoen. Er zijn tot op heden in 2017 geen nieuwe leningen bijgekomen. Op grond van de gelaagde en gedeelde zekerheidsstructuur van het WSW staat de gemeente Halderberge borg voor ongeveer de helft van de omvang van de leningenportefeuille. Maar indien een beroep op de borgstelling door de gemeente gedaan zou worden, vindt een actuele berekening plaats. De werkelijke borgstellingen kan dan afwijken van deze 50%. Zie meer voor informatie over de zekerheidsstructuur de website van het WSW.

In onderstaand overzicht treft u een actueel overzicht aan van de woningcorporaties die gebruik hebben gemaakt van de achtervangovereenkomst met het WSW om hun activiteiten binnen de gemeente Halderberge te financieren.

Woningbouwstichting Stand leningen per september 2016

Woonkwartier € 101.892.000 Woningstichting Geertruidenberg € 81.290.000

Totaal € 183.182.000

Risicobeheer De Wet fido hanteert twee instrumenten die grenzen stellen aan het renterisico op korte financiering en lange financiering: de kasgeldlimiet en de renterisiconorm. De kasgeldlimiet stelt grenzen aan de financiering op korte termijn, de renterisiconorm stelt grenzen aan de financiering op lange termijn.

Kasgeldlimiet De kasgeldlimiet geeft de grens aan voor de financiering op korte termijn. Het doel van de kasgeldlimiet is het renterisico op korte financiering te beperken. Fluctuaties in de korte rente hebben namelijk een relatief grote invloed op de rentelasten. De kasgeldlimiet heeft betrekking op de financiering met een oorspronkelijke looptijd korter dan 1 jaar (korte financiering). De limiet wordt berekend door de totale begrotingslasten te vermenigvuldigen met een door het rijk vastgesteld percentage. De gemiddelde omvang van de netto vlottende schuld (= rekening courantsaldo plus uitgezette kortlopende geldleningen minus opgenomen kortlopende geldleningen) per kwartaal mag de kasgeldlimiet niet overschrijden. De gemeente is verplicht de toezichthouder (ic. de provincie Noord Brabant) te informeren als de kasgeldlimiet gedurende drie achtereenvolgende kwartalen wordt overschreden. Hierbij moet dan een plan worden ingediend om de overschrijding teniet te doen. Het rentepercentage van de kasgeldlimiet blijft in 2018 onveranderd ten opzichte van voorgaande jaren, nl. 8,5%.

Programmabegroting 2018 104 Gemeente Halderberge

De berekening van de kasgeldlimiet voor 2018 is als volgt:

Berekening kasgeldlimiet Bedrag

Totale lasten volgens de € 71.381.675 begroting 2018 Het bij ministeriële regeling 8,50% vastgestelde percentage

Kasgeldlimiet 2018 € 6.067.442

Een overschrijding van de kasgeldlimiet wordt niet verwacht.

Renterisiconorm De renterisiconorm stelt een grens aan de financiering op lange termijn. Het doel hiervan is om tot een zodanige opbouw van de leningenportefeuille te komen dat het renterisico uit hoofde van renteaanpassing en herfinanciering van leningen wordt beperkt. Indien een leningenportefeuille gelijkmatig is opgebouwd, zal ook het renterisico over de vaste schuld in de tijd gelijkmatig zijn gespreid.

De renterisiconorm heeft betrekking op de financiering met een oorspronkelijke looptijd van 1 jaar of langer. De renterisiconorm wordt sinds 1 januari 2009 berekend door de totale begrotingslasten te vermenigvuldigen met een door het rijk in de Uitvoeringregeling financiering decentrale overheden vastgesteld percentage. Het percentage is in 2018 evenals voorgaande jaren 20%. Indien de jaarlijks te herfinancieren bedragen onder deze norm blijven, is er sprake van een beheerste en overzienbare situatie.

In onderstaand overzicht staat de berekening vermeld van het renterisico op de vaste schuld, de berekening van de renterisiconorm en de toetsing van het renterisico aan de renterisiconorm.

Berekening risico op de vaste schuld Jaar T Jaar T + 1 Jaar T + 2 Jaar T + 3 en de renterisiconorm. 2018 2019 2020 2021

1 Renteherzieningen € - € - € - € - 2 Aflossingen € 9.861.721 € 10.218.193 € 10.070.477 € 9.977.492

3 Renterisico (1+2) € 9.861.721 € 10.218.193 € 10.070.477 € 9.977.492

4 Renterisiconorm € 14.276.335 € 14.276.335 € 14.276.335 € 14.276.335

5a Ruimte onder renterisiconorm (4>3) € 4.414.614 € 4.058.142 € 4.205.858 € 4.298.843 5b Overschrijding renterisiconorm (3>4) € - € - € - € -

Renterisiconorm € 14.276.335

Berekening renterisiconorm 4a Begrotingstotaal jaar T € 71.381.675 4b Percentage regeling 20%

Renterisiconorm (van alleen jaar T) € 14.276.335 4 = 4a *4b/100

Minimumbedrag € 2.500.000

Het renterisico over de vaste schuld van de komende vier jaar wordt afgezet tegen de renterisiconorm van 2018. Zoals uit het overzicht blijkt, blijft de gemeente Halderberge onder de norm.

Programmabegroting 2018 105 Gemeente Halderberge

Kasbeheer De gemeente Halderberge heeft in 2015 een nieuwe financieringsovereenkomst met de huisbankier, de Bank Nederlandse Gemeenten (BNG), afgesloten ter vervanging van de financieringsovereenkomst uit 2010. Deze financieringsovereenkomst houdt het volgende in: ° De BNG stelt een kredietarrangement in rekening courant ter beschikking aan de gemeente Halderberge. Dit kredietarrangement bedraagt € 6.000.000; ° Het rentetarief hiervan wordt bepaald door het rentetarief van de 1-maands Euribor vermeerderd met een opslag. De afgelopen jaren bedroeg deze opslag 0,40%. Het percentage wordt jaarlijks voorafgaand aan het nieuwe jaar opnieuw bepaald; ° Het rentetarief voor de in rekening courant aangehouden tegoeden wordt eveneens bepaald door het rentetarief van de 1-maands Euribor verminderd met een afslag van 0,25%; ° Bij overschrijding van de kredietlimiet zal een excedentrente (=boeterente) in rekening worden gebracht over het bedrag van de overschrijding. Deze rentebedroeg bij het aangaan van de overeenkomst 5%, maar kan worden aangepast door de bank; ° De gemeente Halderberge dient het betalingsverkeer in overwegende mate via de bankrekening bij de BNG te verzorgen.

In 2018 zullen de bepalingen uit de financieringsovereenkomst worden nagekomen. Er is vooralsnog geen reden om deze te herzien.

Programmabegroting 2018 106 Gemeente Halderberge Paragraaf bedrijfsvoering

Visie op bedrijfsvoering Vanuit de basisgedachte “dienstverlening staat voorop” is het van belang onze werkprocessen, bedrijfsvoering zo efficiënt en lean mogelijk in te vullen. Onder bedrijfsvoering verstaan wij de sturing en beheersing van onze bedrijfsprocessen. Dit betreft zowel de primaire (o.a. vergunningverlening of het verstrekken van een voorziening, de ontwikkeling en de uitvoering van beleid) als de ondersteunende processen (o.a. personeel, informatisering en automatisering, juridische ondersteuning, financiën, huisvesting en communicatie).

Halderberge streeft naar een bedrijfsvoering die: - Rechtmatig is , handelt volgens de geldende wet- en regelgeving; - Sober is, zorgt voor adequate uitvoering met doordachte, efficiënte middeleninzet; - In regie is, gestuurd en trefzeker de doelstellingen bereikt.

Dit is ook een essentieel onderdeel van onze dynamische organisatieontwikkeling en een proces dat zich over meerdere jaren uitstrekt.

Sturing Met sturing wordt richting gegeven aan een organisatie om de beleidsdoelstellingen te kunnen realiseren. Daarvoor moeten keuzes worden gemaakt en omgezet in plannen en acties. Dit vindt plaats via de lijnorganisatie en via programmasturing.

Binnen de organisatie werd gewerkt met 5 programma’s, te weten Dienstverlening, Decentralisaties, Leefbaarheid, Gebiedsontwikkeling en Zaakgericht werken. Het programma Decentralisaties is door de invoering van de nieuwe wetgeving in het kader van de WMO, Jeugdzorg en Participatiewet aangepast. Door het programma Zaakgericht werken zal het programma Dienstverlening verder afgebouwd worden en wordt een groot deel van dit programma ondergebracht in de staande organisatie. Verder zijn de jaarplannen, concernplan en teamplannen op basis van het collegewerkprogramma een goed sturingsinstrument.

Beheersing Het treffen van maatregelen om te zorgen dat de uitvoering in overeenstemming is met de plannen.

In deze paragraaf bedrijfsvoering komt een belangrijk deel van de bedrijfsvoering, met name de ondersteunende processen, aan de orde, te weten: informatievoorziening, automatisering, communicatie, personeel en organisatie, inkoop, arbeidsomstandigheden en interne controle.

“Dienstverlening staat bij ons voorop” In 2016 is een start gemaakt om de dienstverlening aan de burgers aan de balie van Burgerzaken te verbeteren. Er is gestart met 100% Werken op Afspraak en daarnaast worden nu de activiteiten bij de front- en backoffice van Burgerzaken verder in elkaar verweven om flexibiliteit naar onze burgers te blijven garanderen. De doorontwikkeling naar een KCC zal in 2018 verder vorm krijgen, waarbij alle dienstverleningskanalen in beeld zijn, denk aan hoe om te gaan met afhalen van producten, de samenwerking met TIP en het omgevingsloket om op termijn een volledig KCC in te richten en de verdere ontwikkeling van de centrale hal. Maar ook het verder volgen van de ontwikkelingen van de sociale media (Twitter, Facebook, Linkedin etc.).

In maart 2017 heeft de gemeenteraad de nota Burger- en overheidsparticipatie: de balans tussen meedenken, meedoen en zelf doen vastgesteld. Hierin is het instellen van een digitaal burgerpanel opgenomen. In juli is de eerste vragenlijst uitgezet onder het digitaal burgerpanel. Deze vragenlijst ging over woonbeleving in Halderberge.

Informatisering en automatisering Beide onderdelen worden steeds essentiëler binnen onze bedrijfsvoering. Onze informatiebehoefte, o.a. door wettelijke eisen en efficiënter werken, wordt steeds evidenter. Niet alleen de behoefte binnen de eigen organisatie maar ook steeds nadrukkelijker de behoefte van de burger, ondernemers en instellingen. Het op een goede en veilige manier ontsluiten van gegevens is belangrijk en digitalisering is daarbij onontbeerlijk. Het fundament daarvoor moet steviger worden neergezet. Het automatiseringslandschap verandert, cloudoplossingen vervangen de traditionele oplossingen. In 2018 gaan we verder op de koers zoals die is ingezet, namelijk van een doorontwikkeling naar een professionele ict inrichting. Een van de belangrijkste onderwerpen daarbij is het zaakgericht werken waarbij gelijktijdig, stap voor stap, alle processen lean worden ingericht en volledig gedigitaliseerd worden. Een ander belangrijk onderdeel hierbij is de opslag van de gegevens.

Programmabegroting 2018 107 Gemeente Halderberge

In 2018 worden stappen gezet ter voorbereiding het inrichten de omgeving zodat de opslag van de gegevens ook in de toekomst op een veilige wijze gegarandeerd kan worden. Meer informatie ontsluiten betekent ook dat de privacy en veiligheid meer moeten worden geborgd. Hiervoor zal informatieveiligheid nadrukkelijker aansluiten bij deze ontwikkelingen.

Omdat de maatschappij, de organisatie en de regelgeving constant in beweging is, behoeft privacy constante aandacht. Ook voor 2018 wordt ten aanzien van privacy op de vijf aandachtsgebieden, governance, beleid, werkprocessen, bewustwording en training en beheer en opslag van gegevens, ingezet.

De Algemene verordening gegevens bescherming (Avg) wordt per 25 mei 2018 van kracht. De Avg schrijft onder andere voor dat de gemeente een Functionaris gegevensbescherming (Fg) in dienst heeft. Vooralsnog wordt er naar gestreefd/ is onderzocht of deze functie in samenwerking met andere gemeenten in de regio ingevuld kan worden. De Fg heeft voornamelijk een informerende, adviserende en controlerende rol t.a.v. de naleving van de privacyregelgeving. De Fg treedt ook op als de contactpersoon met de Autoriteit persoonsgegevens. Ingevolge de Avg worden Privacy impact assessments in sommige situaties verplicht gesteld en in andere situaties aanbevolen. Bij de inrichting / het wijziging van processen zal hier de nodige aandacht aan gegeven worden. Hiermee wordt uitvoering gegeven aan het beginsel Privacy by design uit de Avg (bij het ontwerpen van producten en diensten er voor zorgen dat persoonsgegevens goed worden beschermd). Ook zal invulling gegeven worden aan het principe Privacy by default uit de Avg (technische en organisatorische maatregelen nemen om ervoor te zorgen dat, als standaard, alléén persoonsgegevens verwerkt worden die noodzakelijk zijn voor het specifieke doel dat men er mee wil bereiken.

Het in 2016 vastgestelde register zal in 2018 geactualiseerd worden. In het register is (per hoofdclusters van werkprocessen) in beeld gebracht welke taken, onder wiens verantwoordelijkheid worden uitgevoerd, welke (categorieën van persoons-)gegevens er verwerkt worden, wat het doel is van de verwerking , hoe in de werkprocessen geborgd is dat uitsluitend noodzakelijke gegevens verwerkt worden, welke verwerkingsgrondslag er is, hoe lang de (persoons)gegevens bewaard worden (waar mogelijk), met wie de gegevens worden gedeeld, wie de verantwoordelijke is voor (het beschermen van) de gegevens en welke bewerkersovereenkomsten gesloten zijn met andere betrokken partijen. De gemeentelijke werkprocessen/autorisaties worden conform het register ingericht. Daarnaast zal er een gemeentebreed privacybeleid opgesteld worden. De communicatie richting onze inwoners, ook voor wat betreft hun rechten, zal verder vorm gegeven worden.

Communicatie Door op een proactieve en transparante wijze te communiceren met onze inwoners, organisaties en bedrijven zorgt team Communicatie ervoor dat het een bijdrage levert aan het beeld van een betrouwbare, zorgvuldige en klantvriendelijke gemeente. Dit gebeurt door het geven van heldere voorlichting en door ervoor te zorgen dat alle communicatiemiddelen van de gemeente up to date zijn, in begrijpelijke taal en relevant voor de lezer. Daarnaast vervult het team Communicatie een belangrijke adviesrol richting de bestuurders, teammanagers en medewerkers.

De communicatie van de gemeente gaat steeds meer de richting op van het principe “click – call – face”. Met andere woorden, belangrijke informatie wordt als eerst via onze digitale kanalen geboden, daarna via de telefoon en ten slotte indien nodig via een persoonlijk gesprek. Dat betekent dat de digitale middelen van de gemeente, zoals de website en social media (Facebook en Twitter) actueel en duidelijk leesbaar moeten zijn. Het aanbod van informatie wordt gestructureerd en planmatig aanpakt waarbij informatie die onze doelgroepen moet weten wordt afgewisseld met informatie waarvan het leuk is om te weten.

Op 5 januari 2016 is de nieuwe Toptaken-website online gegaan. Dit is een site waarbij door continu meten en monitoren de belangrijkste taken bovenaan komen te staan. De gemeente Halderberge heeft een website die aan de overheidsrichtlijnen voor het web voldoet en waarbij steeds meer producten van de gemeente digitaal aangevraagd kunnen worden (indien nodig met een DigiD). Het aanvragen van een paspoort, een uittreksel BRP of het doorgeven van een verhuizing kunnen al digitaal geregeld worden. Doel hiervan is dat inwoners 24 uur per dag terecht kunnen bij de gemeente en niet afhankelijk zijn van de openingstijden. Langzaam vindt een verschuiving plaats van aanvragen/meldingen doen via zaaksysteem. Er is een centrale webredactie geformeerd van diverse medewerkers uit de organisatie onder aansturing van de online adviseur vanuit team communicatie.

Online klantenservice, ook wel webcare genaamd, neemt een steeds belangrijker plaats in. Vragen en opmerkingen van inwoners komen steeds vaker via kanalen als Twitter en Facebook binnen. Er is in 2016 een opzet gemaakt voor social media beleid die richtlijnen geeft voor webcare.

Programmabegroting 2018 108 Gemeente Halderberge

Deze is in 2017 verder uitgewerkt, onder andere door inzet van de collega’s van TIP. Eind 2016 is een monitoringtool aangeschaft waarmee webcare in 2017 een nog belangrijkere plaats in heeft genomen in de communicatievisie. De verwachting is dat het kanaal Whatsapp in 2018 ingevoerd wordt als extra dienstverleningskanaal. We doen in 2017 onderzoek naar de inzet ervan. Er zal steeds meer een verschuiving plaats gaan vinden in de uitvoering van webcare. Waar nu team communicatie nog de meeste vragen vanuit social media beantwoord, neemt het KCC (TIP) deze taak steeds verder over.

In maart 2017 heeft de gemeenteraad ingestemd met de nota burger- en overheidsparticipatie: de balans tussen meedenken, meedoen en zelf doen. Hierin was het instellen van een digitaal burgerpanel opgenomen. In juli 2017 is de eerste vragenlijst uitgezet onder het digipanel met als onderwerp: wonen in Halderberge. In september volgt een vragenlijst over de betrokkenheid bij lokale politiek. Deze vragenlijst wordt in samenspraak met de werkgroep Bestuurlijke Vernieuwing opgesteld.

Organisatieontwikkeling In 2018 zal er na de verkiezingen een nieuw collegeprogramma 2018-2022 worden opgesteld. Dit collegeprogramma is de basis voor onze werkzaamheden in 2018 en volgende jaren. Een aantal zaken is in de collegeperiode 2014-2018 in gang gezet en zal verder afgewikkeld worden. De bestuurlijke visie met als pijlers dienstverlening, bestuurskracht, schakelkracht, financiële draagkracht en economische dragers, recht doen aan de kernen en de regionale verbondenheid van inwoners is ook een basis voor de organisatieontwikkeling. Verder is de gemeentelijke samenwerking in De6 en in breder verband een belangrijk item in de organisatie ontwikkeling. De gemeente Halderberge wil een volwaardige partner zijn in gemeentelijke samenwerking. Dit om samen complexe opgaven aan te pakken. Dit vraagt om een bepaald type organisatie. Een organisatie die vooral wendbaar is en soepel kan inspelen op veranderingen. Een organisatie die staat voor de drie kernwaarden: flexibel, lerend en klantgericht. Om dit te bereiken is de organisatieverandering erop gericht in 2018 vooral verder invulling te geven aan flexibiliteit door opleidingen, inrichten flexibele schil en samenwerking binnen de D6.

De organisatieontwikkelingsagenda van 2018 bevat de volgende zaken;

Collegeprogramma • Uitwerken collegeprogramma en inplannen

Visie organisatie • Flexibiliteit en flexibele schil • Mobiliteit • Regionale samenwerking D6 • Cultuur

Dienstverlening • Wijkgericht werken • Burgerparticipatie/overheidsparticipatie • Doorontwikkeling KCC • Invoeren kwaliteitshandvest kanalen • Prettig contact/ mediation • Website verder ontwikkelen • Professionaliseren inzet sociale media • e-loket met behulp van zaakgericht werken en zaaksysteem

Medewerkers • Opleidingen / ontwikkelen van medewerkers • Arbo (arbeidsomstandigheden) , doorontwikkelen duurzame inzetbaarheid.vitaliteitsbeleid’ • Uitwerking verbeterpunten Medewerkerstevredenheidsonderzoek 2017 • Strategische personeelsplanning • Aandacht voor werkdruk

Programmabegroting 2018 109 Gemeente Halderberge

Bedrijfsvoering

Digitalisering • Zaakgericht werken en zaaksysteem • Informatiebeveiliging uitwerking in uitvoeringsplan • Privacy beleid • Informatisering verder uitwerken • Personeelsinformatiesysteem implementeren en verder uitbouwen

Doorlopend • Projectmatig werken en programmatisch werken • Lean inrichten processen

Formatie De vaste formatie van de gemeente Halderberge bestaat per 1 januari 2018 uit 176,77 fte. Dit betekent een toename ten opzichte van de vaste formatie per 1 januari 2017 van 6,16 fte. Deze toename van het aantal formatieplaatsen kent de volgende oorzaken:

Vaste formatie per 1 januari 2017 170,61 fte Correctie invulling taakstelling (in 2017 totaal 4,28 fte afname in plaats van de nog te realiseren 3,44 fte) + 0,83 fte Garantiebanen (verplichting vanuit Participatiewet) + 2,00 fte Begeleiding garantiebanen (verplichting vanuit Participatiewet) + 0,50 fte Beleidsmedewerker veiligheid (a.g.v. sociaal domein) + 0,50 fte Gedetacheerd personeel - 0,11 fte Verkeerskundige + 0,11 fte Leerplichtambtenaar (i.v.m. detachering medewerker naar regio) + 0,67 fte Privacy en gegevensbescherming (Zomernota 2017) + 0,66 fte BOA (n.a.v. motie BOA-inzet) + 1,00 fte Vaste formatie per 1 januari 2018 176,77 fte

Budget vervanging bij ziekte Conform de Zomernota 2017 is in de Begroting 2018 een budget van € 50.000 opgenomen voor vervanging bij langdurige ziekte.

Totaalbudget personele lasten Binnen het totaalbudget personele lasten worden de totale salarislasten van het gemeentepersoneel en de inhuur van derden verantwoord. In de auditcommissie van 18 mei 2015 is uitgebreid gesproken over het totale personeelsbudget, mede in relatie tot het budget inhuur derden. In een memo van 5 juni 2015 is de gemeenteraad hier over geïnformeerd.

Als gevolg van de gewijzigde regelgeving in het BBV met betrekking tot het toerekenen van overhead aan de taakvelden is het totaalbudget personele lasten verspreid in de begroting opgenomen. De direct toerekenbare salarislasten zijn toegerekend aan de taakvelden en op die manier binnen de programma’s opgenomen. De salarislasten voor directie, management en de ondersteunende teams mogen niet worden toegerekend aan de taakvelden maar behoren tot de overhead.

Het totaalbudget personele lasten bedraagt voor 2018 € 13.148.000.

Harmonisatie arbeidsvoorwaarden De6 In de programmabegroting 2017 heeft de gemeenteraad € 110.000 structureel beschikbaar gesteld voor de harmonisering van de arbeidsvoorwaarden binnen De6 gemeenten, waarbij het financiële zwaartepunt lag bij de reiskosten. In het najaar van 2017 is een enquête gehouden onder het personeel van de De6 gemeenten. Hieruit blijkt dat er onder de personeelsleden van De6 wel behoefte is om de arbeidsvoorwaarden te harmoniseren, met name de reiskosten. Verder is er duidelijk behoefte aan meer onderlinge uitwisseling/mobiliteit van het personeel. Duidelijk is dus wel dat er geïnvesteerd moet worden om mobiliteit te bevorderen, waarvan harmoniseren van de arbeidsvoorwaarden ook onderdeel is. Voorgesteld wordt dit budget vanaf 2018 beschikbaar te houden voor de harmonisering van de arbeidsvoorwaarden en/of andere mobiliteit bevorderende maatregelen.

Programmabegroting 2018 110 Gemeente Halderberge

Intern controleplan Op basis van artikel 25 van de financiële verordening Halderberge zorgt het college ten behoeve van het getrouwe beeld van de jaarrekening voor de jaarlijkse interne toetsing van de getrouwheid van de informatieverstrekking en de rechtmatigheid van de beheershandelingen. Bij afwijkingen neemt het college maatregelen tot herstel. De organisatie van het stelsel van interne controlemaatregelen is er dan ook niet alleen voor de accountantscontrole, maar is met name bestemd om de rechtmatigheid in de organisatie te borgen.

In 2015 is op basis van een nieuwe aanbesteding BDO als accountant aangesteld voor de jaren 2015-2017. Het Interne Controleplan 2016 (ICP) dat door het college is vastgesteld, vormt de basis voor de interne controle in het kader van de rechtmatigheid.

In het ICP zijn de hoofdprocessen als uitgangspunt genomen voor de opzet van de interne controles. Op basis van een risico analyse en ervaringen uit voorgaande jaren is aan deze hoofdprocessen nog een aantal processen toegevoegd. Deze zijn voor de accountant BDO, gezien de materialiteit, minder van belang maar wel voor onze eigen organisatie, gezien mogelijk risico’s op het gebied van rechtmatigheid. Bij het opstellen van de IC’s is nadrukkelijk gekeken (in overleg met BDO) naar nut en noodzaak. Controles die gezien materialiteit of risico geen toegevoegde waarde hebben of die bij de opstelling van de jaarrekening al worden meegenomen zijn niet opgenomen. Een en ander resulteert in een efficiënt controleplan, dat jaarlijks zal worden bijgesteld indien noodzakelijk op basis van wetgeving of een andere risico inschatting.

Op basis van het ICP wordt op twee momenten per jaar gerapporteerd richting het college. In september wordt gerapporteerd middels een voortgangsrapportage over het eerste half jaar. In maart wordt het jaarverslag over het afgelopen jaar aangeboden aan het college. Hierbij worden ook de mogelijke actiepunten/speerpunten naar aanleiding van de interim-controle opgenomen. weergegeven. Ook worden de prioriteiten/speerpunten voor de interne controle uit het accountantsverslag voor het komende jaar vermeld.

Bij het opstellen van het intern controleplan heeft ook afstemming plaatsgevonden met de accountant BDO. Hierbij zijn per controle afspraken gemaakt op welke wijze de controle wordt uitgevoerd en met name hoe de steekproef wordt bepaald. In zijn algemeenheid geldt dat de accountant eerder in het controleproces wordt betrokken, bijvoorbeeld door de accountant de steekproef te laten trekken.

Op basis van de bevindingen van BDO bij de jaarrekening 2015 en 2016 op het gebied van rechtmatigheid en getrouwheid binnen het sociaal domein (jeugd en WMO) wordt 3 tot 4 keer per jaar een verbijzonderde interne controle uitgevoerd binnen het sociaal domein voor de onderdelen Jeugd en WMO. Deze controle wordt ook in overleg met BDO uitgevoerd. De bevindingen worden in de totale IC rapportage meegenomen. Ook in het proces zelf vinden interne controles plaats.

In control statement Het ministerie van Binnenlandse Zaken heeft een wetswijziging aangekondigd die colleges van burgemeester en wethouders en Gedeputeerde Staten verplicht tot een rechtmatigheids-verantwoording over de jaarrekening. In het accountantsverslag over de jaarrekening 2017 heeft BDO hier ook aandacht aan besteed.

De rechtmatigheidsverklaring wordt nu nog door de accountant afgegeven. Die hoeft dat dan straks niet meer te doen. Wel nog moet de accountant aangeven of de rechtmatigheidsverklaring van het college getrouw is. In die zin blijft de accountant over de schouder van het college meekijken. Een expliciete rechtmatigheidsverantwoording onderstreept volgens de minister ‘de politieke aanspreekbaarheid’ van de colleges van B&W. Dit betekent wel dat in de werkprocessen meer aandacht moet zijn voor interne controle op rechtmatigheid of dan de verbijzonderde controle op de werkprocessen (achteraf) moet worden uitgebreid. De verwachting is dat deze werkwijze pas vanaf het jaar 2019 zal plaatsvinden.

Inkoop Op 18 april 2016 zijn de nieuwe Europese richtlijnen van kracht. Op basis van deze richtlijnen is de geactualiseerde Aanbestedingswet is per 1 juli 2016 in werking getreden. Daarnaast heeft een evaluatie plaatsgevonden van het bestaande inkoop- en aanbestedingsbeleid. De gewijzigde aanbestedingswet en de evaluatie van het bestaande inkoop- en aanbestedingsbeleid hebben geleid tot een bijgesteld inkoop- en aanbestedingsbeleid, dat door het college in het 4e kwartaal van 2016 zal worden vastgesteld.

Programmabegroting 2018 111 Gemeente Halderberge

Daarnaast zijn in 2017 de inkoopvoorwaarden van de gemeente aangepast, waarin de Wet Aanpak Schijnconstructies is opgenomen en waarin al vooruit gelopen is op de e-facturatie. Verder zijn de GIBIT (Gemeentelijke Inkoopvoorwaarden Bij IT) inclusief Addendum voor aanbestedingen op ICT-gebied in de inkoop voorwaarden opgenomen. Deze zijn mede door de VNG voorbereid.

De doelstelling van het inkoopbeleid blijft op een zorgvuldige en rechtmatige wijze voorzien in de inkoopbehoeften van de gemeente Halderberge en daarbij te streven naar een optimaal inkoopresultaat, dat in beginsel bepaald wordt door economische uitgangspunten, maar waarbij ook ethische, sociaal-maatschappelijke overwegingen en duurzaamheid een rol (kunnen) spelen.

De onderwerpen die onder andere terugkomen in het inkoop- en aanbestedingsbeleid zijn: Verplichting inschakelen inkoopadviseur, welke procedure dient doorlopen te worden, hoeveel inschrijvers dienen er uitgenodigd te worden, doorlegplicht, lokaal ondernemerschap, sociaal-maatschappelijke overwegingen, duurzaam inkopen, (quasi)-inbesteden, etc. Tevens zijn de rollen vastgelegd van de verschillende gemeentelijke medewerkers.

Met dit inkoopbeleid wordt tevens geborgd dat inkoopprocedures conform de geldende wet- en regelgeving wordt doorlopen. Tevens vindt op het proces inkopen ook een interne controle plaats, waarbij de naleving van de regelgeving wordt getoetst.

Programmabegroting 2018 112 Gemeente Halderberge Paragraaf verbonden partijen

Verbonden partijen zijn privaatrechtelijke of publiekrechtelijke organisaties, waarin de gemeente een bestuurlijk belang én een financieel belang heeft. Een bestuurlijk belang is aanwezig als de gemeente een zetel in het bestuur van een participatie of stemrecht heeft. Financieel belang wil zeggen dat de gemeente middelen ter beschikking heeft gesteld, die ze kwijt is ingeval van faillissement of dat verhaal mogelijk is op de gemeente als er financiële problemen ontstaan bij de verbonden partij. Slechts als aan beide voorwaarden is voldaan is er sprake van een verbonden partij en dient deze in de paragraaf Verbonden Partijen behandeld te worden.

De informatie die is opgenomen in de begroting en de jaarrekening is erop gericht om inzicht te geven in de bestuurlijke, beleidsmatige en financiële belangen en risico’s van de samenwerking met derden. De gemee nte Halderberge neemt deel in rechtspersonen op grond van de Wet Gemeenschappelijke Regelingen en privaatrechtelijke samenwerkingsverbanden als N.V.’s en B.V.’s.

De gemeente Halderberge werkt samen met de volgende verbonden partijen:

Verbonden Partij Organisatievorm 1 Veiligheidsregio West- en Midden Brabant Gemeenschappelijke regeling 2 Openbare Gezondheidszorg West-Brabant (GGD) Gemeenschappelijke regeling 3 West-Brabants Archief (WBA) Gemeenschappelijke regeling 4 Werkvoorzieningschap Westelijk Noord-Brabant (WVS) Gemeenschappelijke regeling 5 Omgevingsdienst Midden en West Brabant (OMWB) Gemeenschappelijke regeling 6 Regionale Ambulancevoorziening Brabant (RAV) Gemeenschappelijke regeling 7 Belastingsamenwerking West Brabant (BWB) Gemeenschappelijke regeling 8 Regio West-Brabant (RWB) Gemeenschappelijke regeling 9 Regeling Schoolverzuim en Voortijdig Schoolverlaten (RBL) Gemeenschappelijke regeling 10 Werkplein Hart van West-Brabant (HvWB) Gemeenschappelijke regeling 11 N.V. Bank Nederlandse Gemeenten (BNG) N.V. 12 Brabant Water N.V. N.V. 13 Intergas N.V. N.V. 14 Samenwerkingsverband Reinigingsdiensten N.V. (SAVER) N.V. 15 Borchwerf II, Stichting Beheer Borchwerf II Stichting 16 Stichting Inkoopbureau West-Brabant Stichting

Van een aantal van de hierboven genoemde gemeenschappelijke regelingen zijn de verwachte vermogens aan het begin en het eind van 2018 ontvangen. Van de vennootschappen en stichtingen zijn deze gegevens niet ontvangen omdat ze meestal pas later beschikbaar zijn. De tabellen met de betreffende gegevens ontbreken dan ook bij deze instellingen.

Nota Verbonden Partijen Aanvullend op de nieuwe wet Gemeenschappelijke Regelingen is regionaal een Nota Verbonden Partijen opgesteld die spelregels bevat over hoe concreet omgegaan moet worden met Verbonden Partijen in het algemeen en Gemeenschappelijke Regelingen in het bijzonder. In de nota zijn een zestal kaderstellende spelregels opgenomen.

Eén van de spelregels in deze nota verbonden partijen is dat er vooraf gezamenlijke financiële en inhoudelijke richtlijnen worden meegegeven aan de gemeenschappelijke regelingen. We verwachten dat deze richtlijnen door de Gemeenschappelijke Regelingen als basis worden gebruikt voor hun kaders die ze voorafgaand aan hun begroting toezenden aan de gemeenteraden.

Programmabegroting 2018 113 Gemeente Halderberge

Financiële richtlijnen 2019

Algemene financiële richtlijnen De financiële richtlijnen zijn in regionaal verband voorbereid. De financiële richtlijnen gelden voor alle gemeenschappelijke regelingen waaraan de gemeente Halderberge deelneemt.

Voor 2019 gelden de onderstaande algemene financiële richtlijnen:

1. Van het Dagelijks Bestuur (DB) van de Gemeenschappelijke Regeling (GR) wordt verwacht dat zij een structureel financieel-sluitende meerjarenbegroting 2019-2022 aanbiedt aan de deelnemers. De gehanteerde begrotingsuitgangspunten door de GR dienen in de begroting van de GR inzichtelijk te worden gemaakt. 2. De begroting dient te worden opgesteld op basis van ongewijzigd beleid. Dat wil zeggen dat geen nieuwe taken of uitbreiding van bestaande taken in de primitieve begroting mogen worden opgenomen. Tenzij dit eerder door het Algemeen Bestuur is besloten. 3. De begroting dient te voldoen aan het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV). Dit betekent dat de voorgeschreven gegevens in de begroting dienen te worden opgenomen. 4. Een positief resultaat vloeit terug naar de deelnemers. De GR kan hiervan afwijken; hiertoe dient het DB een expliciet en gemotiveerd voorstel tot resultaatbestemming voor te leggen aan het Algemeen Bestuur van de GR. 5. De loonontwikkeling wordt geraamd conform de geldende CAO van de betreffende GR. Voor de meerjarige ontwikkeling van de salariskosten dient rekening gehouden te worden met de werkelijke periodieken. Meerjarige mutaties in de werkgeverslasten dienen onderbouwd te worden. Voor deze zaken kan niet worden volstaan met een vast percentage per jaar zonder onderbouwing. 6. Het prijsindexcijfer van de algemene prijsontwikkeling BBP uit de septembercirculaire 2017 (of een actuelere circulaire) is de basis voor de toe te passen indexering voor de begroting 2019 inclusief meerjarenraming. 7. In de paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing is aandacht voor de risico’s door deze te kwantificeren en prioriteren.

Voor de Veiligheidsregio West- en Midden Brabant, Werkvoorzieningschap Westelijk Noord-Brabant en Werkplein Hart van West-Brabant zijn daarnaast nog een aantal aanvullende financiële richtlijnen voor 2019 opgenomen.

Toelichting Verbonden Partijen Op programmaniveau zijn per verbonden partijen de beleidsvoornemens opgenomen, met als doel inzichtelijk te maken welke bijdrage de betreffende verbonden partij levert aan de realisatie van de gestelde gemeentelijke beleidsdoelen. Op de volgende pagina’s wordt per verbonden partij inzichtelijk gemaakt wat o.a. het gemeentelijke belang is in de betreffende verbonden partij, welke risico’s zijn voorzien voor 2019 en wat de financiële bijdrage van de gemeente voor 2019 is.

Programmabegroting 2018 114 Gemeente Halderberge

Programma 1 Bestuur en dienstverlening

Gemeenschappelijke regeling Regio West-Brabant Vestigingsplaats: Etten-Leur Organisatievorm GR Bestuurlijke De deelnemende gemeenten zijn: Aalburg, Alphen-Chaam, Baarle-Nassau, Bergen op Zoom, betrokkenheid: Breda, Drimmelen, Etten-Leur, Geertruidenberg, Halderberge, Moerdijk, Oosterhout, Roosendaal, Rucphen, Steenbergen, Tholen, Werkendam, Woensdrecht, Woudrichem en Zundert. Het algemeen bestuur wordt gevormd door de 19 gemeenten. Het college van elke deelnemende gemeente vaardigt één collegelid af.

Financieel Het algemeen gedeelte van de begroting, waarin de kosten die samenhangen met de belang: governance, de strategische visie en strategische agenda zijn opgenomen, wordt doorberekend op basis van het aantal inwoners van de gemeenten per 1 januari van het voorafgaande jaar. Naast het algemene deel is de verschuldigde bijdrage afhankelijk van de activiteiten waaraan wordt deelgenomen.

Risico’s: Er zijn geen specifieke risico's.

Financiële gegevens

Verwacht eigen vermogen per 1 januari 2018 € 295.000 Verwacht eigen vermogen per 31 december 2018 € 259.000 Verwacht vreemd vermogen per 1 januari 2018 € 6.425 .000 Verwacht vreemd vermogen per 31 december 2018 € 6.425.000 Verwacht resultaat boekjaar 2017 € 0

Geraamde bijdrage Halderberge 2018 € 519. 000

Richtlijnen Financiële richtlijnen: 2019 Voor de Gemeenschappelijke regeling Regio West-Brabant gelden de algemene financiële richtlijnen 2019.

Programma 2 Openbare orde en veiligheid

Veiligheidsregio West- en Midden Brabant Vestigingsplaats: Tilburg Organisatievorm GR Bestuurlijke De deelnemende gemeenten zijn: Aalburg, Alphen-Chaam, Baarle-Nassau, Bergen op betrokkenheid: Zoom, Breda, Dongen, Drimmelen, Etten-Leur, Gilze-Rijen, Goirle, Geertruidenberg, Halderberge, Heusden, Hilvarenbeek, Loon op Zand, Moerdijk, Oisterwijk, Oosterhout, Roosendaal, Rucphen, Steenbergen, Tilburg, Waalwijk, Werkendam, Woensdrecht, Woudrichem en Zundert. Elke gemeente is door een lid van het college van B&W vertegenwoordigd in het algemeen bestuur.

Financieel belang: De kosten worden verdeeld over de deelnemende gemeenten naar rati van het aantal inwoners.

Risico’s: De risico’s van de VR staan beschreven in de paragraaf Weerstandvermogen en risicobeheersing van de begroting 2018 van de veiligheidsregio. De belangrijkste hiervan is de mogelijke aansprakelijkstelling door omliggende bedrijven van Chemie Pack in Moerdijk in verband met de schade als gevolg van de brand op 5 januari 2011.

Programmabegroting 2018 115 Gemeente Halderberge

Financiële gegevens

Verwacht eigen vermogen per 1 januari 2018 € 17.971.000 Verwacht eigen vermogen per 31 december 2018 € 15.818.000 Verwacht vreemd vermogen per 1 januari 2018 € 46.545.000 Verwacht vreemd vermogen per 31 december 2018 € 56.778.000 Verwacht resultaat boekjaar 2017 € 0

Geraamde bijdrage Halderberge 2018 € 1.479.000

Richtlijnen Financiële richtlijnen: 2019 Voor de Veiligheidsregio West- en Midden Brabant gelden de algemene financiële richtlijnen 2019. Daarnaast zijn de volgende aanvullende financiële richtlijnen van toepassing:

1. De Veiligheidsregio geeft in de kaderbrief aan hoe het voor de begroting 2019 gevraagde extra budget (€ 640.000) wordt ingepast in de bestaande budgetten (volgens de begroting 2017). 2. De begroting 2019 bevat een geactualiseerd (realistisch in omvang en tijd) meerjarig investeringsplan. Tevens dient men aan te geven of het plafond van de reserve kapitaallasten nog gehandhaafd dient te blijven op € 8,7 miljoen.

Programma 3 Openbare ruimte Bij het programma Openbare ruimte zijn geen Verbonden partijen betrokken.

Programma 4 Ruimte en economie

Omgevingsdienst Midden en West Brabant (OMWB) Vestigingsplaats: Tilburg Organisatievorm GR Bestuurlijke De deelnemende gemeenten zijn: Aalburg, Alphen-Chaam, Baarle-Nassau, Bergen op betrokkenheid: Zoom, Breda, Dongen, Drimmelen, Etten-Leur, Gilze-Rijen, Goirle, Geertruidenberg, Halderberge, Heusden, Hilvarenbeek, Loon op Zand, Moerdijk, Oisterwijk, Oosterhout, Roosendaal, Rucphen, Steenbergen, Tilburg, Waalwijk, Werkendam, Woensdrecht, Woudrichem en Zundert. Daarnaast is ook de provincie Noord Brabant deelnemer in de regeling. Elke gemeente is door een lid van het college van B&W vertegenwoordigd in het algemeen bestuur.

Financieel belang: De gemeenten stellen werkprogramma’s op voor de uit te voeren werkzaamheden.

Risico’s: Als aandachtspunten en risico’s worden door de OMWB o.a. in de begroting genoemd: - Omzet verzoektaken gemeenten daalt; - Achterblijvende productiviteit; - Mismatch kwaliteit personeel en vraag opdrachtgevers; Het totale gewogen risico bedraagt € 1.176.000 voor alle deelnemers.

Financiële gegevens

Verwacht eigen vermogen per 1 januari 2018 € 1.311.000 Verwacht eigen vermogen per 31 december 2018 € 1.708.000 Verwacht vreemd vermogen per 1 januari 2018 € 6.850.000 Verwacht vreemd vermogen per 31 december 2018 € 6.650.000 Verwacht resultaat boekjaar 2017 € 0

Geraamde bijdrage Halderberge 2018 € 23 .000

Programmabegroting 2018 116 Gemeente Halderberge

Richtlijnen Financiële richtlijnen: 2019 Voor de Omgevingsdienst Midden- en West -Brabant gelden de algemene financiële richtlijnen 2019.

Borchwerf II De gemeenteraad wordt middels het jaarverslag van het grondbedrijf apart geïnformeerd over de ontwikkelingen op het industrieterrein Borchwerf II. In deze paragraaf treft u derhalve slechts summiere informatie aan over de ontwikkelingen en beleidsrealisatie. Halderberge Borchwerf II B.V . Vestigingsplaats: Oudenbosch Organisatievorm B.V. Bestuurlijke Halderberge 100% betrokkenheid: Financieel belang: Gemeente is 100% aandeelhouder.

Risico’s: -

Borchwerf II B.V. Vestigingsplaats: Roosendaal Organisatievorm B.V. Bestuurlijke Halderberge 25% en Roosendaal 25%. betrokkenheid: Gemeente is aandeelhouder.

Financieel belang: De gemeente Halderberge heeft 25% van het aandelenbelang evenals de gemeente Roosendaal. Heijmans Infrastructuur B.V. bezit 50% van de aandelen.

Risico’s: -

Borchwerf II C.V., gevestigd in Oud Gastel (Gemeente Halderberge) Vestigingsplaats: Oud Gastel Organisatievorm C.V. Bestuurlijke Deelnemende gemeenten zijn Halderberge en Roosendaal, elk voor 24% betrokkenheid: vermogensparticipatie. Gemeente is aandeelhouder.

Financieel belang: Aandeelhouders zijn: Halderberge Borchwerf II B.V. 24% Roosendaal Borchwerf II B.V. 24% Heijmans Infrastructuur B.V. 48% Borchwerf II B.V. 4%.

Risico’s: -

Stichting Beheer Borchwerf II Vestigingsplaats: Oud Gastel Organisatievorm Stichting Bestuurlijke Gemeente heeft zitting in het bestuur. betrokkenheid: Financieel belang: Naast de gemeenten Halderberge en Roosendaal wordt deelgenomen door Borchwerf II C.V. en de Vereniging van vestigende bedrijven Borchwerf II W.A.

Risico’s: -

Financiële gegevens

Geraamde bijdrage Halderberge 2018 € 390.000

Programmabegroting 2018 117 Gemeente Halderberge

Brabant Water N.V. Vestigingsplaats: Den Bosch Organisatievorm NV Bestuurlijke Nagenoeg alle gemeenten waar de vennootschap de watervoorziening verzorgt en de betrokkenheid: Provincie Noord-Brabant. De gemeente Halderberge is middels de burgemeester vertegenwoordigd in de Raad van Commissarissen.

Financieel belang: De gemeente is aandeelhouder. Er wordt echter geen dividend uitgekeerd. In verband met de claim van de gemeente Tilburg (na overname van de Tilburgse Waterleiding Maatschappij) is het wachten op een rechterlijke uitspraak. Er vind voorlopig geen herfinanciering plaats.

Risico’s: Er zijn vooralsnog geen risico’s geformuleerd door Brabant Water die direct van invloed zijn op de gemeente Halderberge als aandeelhouder.

Financiële gegevens

Omdat de informatie over 2018 niet beschikbaar is, uit de jaarrekening 2016 Eigen vermogen per 1 januari 2016 € 524.465.000 Eigen vermogen per 31 december 2016 € 560.452.000 Vreemd vermogen per 1 januari 2016 € 397.332.000 Vreemd vermogen per 31 december 2016 € 399.576.000 Resultaat boekjaar 2016 € 36.000.000

Geraamde bijdrage Halderberge 2018 € n.v.t.

Intergas N.V. Vestigingsplaats: Oosterhout Organisatievorm NV Bestuurlijke De deelnemende gemeenten zijn: Aalburg, Alphen-Chaam, Baarle-Nassau, Breda, betrokkenheid: Drimmelen, Geertruidenberg, Haaren, Halderberge, Heusden, Hilvarenbeek, Moerdijk, Oisterwijk, Oosterhout, Rucphen, Steenbergen, Tilburg, Waalwijk, Werkendam, Woensdrecht en Woudrichem. De gemeente Halderberge is nog aandeelhouder van Intergas Holding B.V.

Financieel belang: De gemeente Halderberge heeft alleen nog financieel belang in de afwikkeling van de nog openstaande bedragen welke zijn achtergehouden voor mogelijke claims vanuit Enexis. Momenteel is er nog geen claim ingediend en deze worden vooralsnog ook niet verwacht.

Risico’s: Mogelijke claims vanuit Enexis kunnen ervoor zorgen dat het nog in escrow staande bedrag niet wordt uitgekeerd.

Financiële gegevens

Omdat de informatie over 2018 niet beschikbaar is, uit de jaarrekening 2016 Eigen vermogen per 1 januari 2016 € 10.000.000 Eigen vermogen per 31 december 2016 € 10.000.000 Vreemd vermogen per 1 januari 2016 € 0 Vreemd vermogen per 31 december 2016 € 0 Resultaat boekjaar 2016 € - 115.000

Geraamde bijdrage Halderberge 2018 € n.v.t.

Programmabegroting 2018 118 Gemeente Halderberge

Samenwerkingsverband Reinigingsdiensten N.V. (SAVER) Vestigingsplaats: Roosendaal Organisatievorm NV Bestuurlijke Aandeelhouders zijn de gemeenten Bergen op Zoom, Halderberge, Roosendaal en betrokkenheid: Woensdrecht. Elke gemeente wijst een lid van het dagelijks bestuur aan, die de gemeente vertegenwoordigt in de algemene vergadering van aandeelhouders.

Financieel belang: De gemeente Halderberge is naast klant ook eigenaar en ontvangt bij een positief bedrijfsresultaat een dividenduitkering.

Risico’s: -

Financiële gegevens

Omdat voor 2018 nog geen begroting is vastgesteld, uit de jaarrekening 2016: Eigen vermogen per 1 januari 2016 € 26.445.000 Eigen vermogen per 31 december 2016 € 26.554.000 Vreemd vermogen per 1 januari 2016 € 6.296 .000 Vreemd vermogen per 31 december 2016 € 6.731.000 Verwacht resultaat boekjaar 2017 € 0

Geraamde bijdrage Halderberge 2018 € 2.827 .000

Programma 5 Maatschappelijke ondersteuning en welzijn

Gemeenschappelijke regeling GGD West-Brabant Vestigingsplaats: Breda Organisatievorm GR Bestuurlijke De deelnemende gemeenten zijn: West-Brabantse gemeenten Aalburg, Alphen-Chaam, betrokkenheid: Baarle-Nassau, Bergen op Zoom, Breda, Drimmelen, Etten-Leur, Geertruidenberg, Halderberge, Moerdijk, Oosterhout, Roosendaal, Rucphen, Steenbergen, Werkendam, Woensdrecht, Woudrichem en Zundert.

De vertegenwoordiging in het algemeen bestuur vindt plaats vanuit het college, waaruit weer het dagelijks bestuur wordt gekozen. Het algemeen bestuur besluit met meerderheid van de uitgebrachte stemmen, waarbij elk lid één stem heeft. Voor het vaststellen van de begroting is daarnaast een meerderheid nodig van de leden die in totaal tenminste de helft vertegenwoordigen van het aantal inwoners van de gemeenten waarvan de leden een stem uitbrengen.

Financieel belang: De deelnemende gemeenten dragen bij naar rato van het aantal inwoners.

Risico’s: De inventarisatie van de risico’s heeft de volgende opgeleverd: - Participatie in diverse samenwerkingsverbanden De GGD participeert (bestuurlijk en/of financieel) in diverse samenwerkingsverbanden. Onduidelijk is wat het bestuurlijk en/of financiële belang van de GGD in deze samenwerkingsverbanden is en welke risico’s hieraan verbonden zijn. Zeker gezien het feit dat de begrotingen van een aantal samenwerkingsverbanden integraal onderdeel zijn van de GGD-begroting 2018. - Verdeelsleutel Jeugdgezondheidszorg In 2017 zal het AB besluiten over de financiële vertaling van het basispakket JGZ. Indien hierbij gekozen wordt voor een andere verdeelsleutel van de kosten kan dit leiden tot een hogere bijdrage voor een aantal gemeenten.

Programmabegroting 2018 119 Gemeente Halderberge

Gemeenschappelijke regeling GGD West-Brabant - Vermindering opbrengsten van plustaken, gemeentelijke bijdrage en 0-4 jarigen. Vermindering van deze opbrengsten staan niet in verhouding tot vermindering van de vaste kosten. Dus indien de taken verminderen, dan dalen de opbrengsten. De vaste kosten dalen echter niet meteen met dezelfde omvang. - Hét Service Centrum Hét Service Centrum is een samenwerkingsverband tussen de GGD West-Brabant, de GGD Hart voor Brabant, de RAV Brabant Midden-West-Noord en de GGD Noord- en Oost-Gelderland. - Verlofuren Medewerkers kunnen verlofuren opbouwen, waardoor er een stuw aan verlof ontstaat met een financiële verplichting. - Vennootschapsbelastingplicht overheidsbedrijven Concurrerende overheidsondernemingen zijn belastingplichtig geworden ongeacht hun rechtsvorm, met een vrijstelling voor overheidstaken. - ICT ICT heeft een toenemend belang voor de reguliere bedrijfsvoering. De ICT- voorzieningen hebben een steeds opener karakter en zijn er meer bedreigingen.

Financiële gegevens

Verwacht eigen vermogen per 1 januari 2018 € 4.675.000 Verwacht eigen vermogen per 31 december 2018 € 4.675.000 Verwacht vreemd vermogen per 1 januari 2018 € 10.389.000 Verwacht vreemd vermogen per 31 december 2018 € 10.389.000 Verwacht resultaat boekjaar 2018 € 0

Geraamde bijdrage Halderberge 2018 € 951.794

Richtlijnen Financiële richtlijnen: 2019 Voor de GGD West-Brabant gelden de algemene financiële richtlijnen 2019.

Gemeenschappelijke regeling Regionale Ambulancevoorziening Brabant, Midden-West-Noord (RAV) Vestigingsplaats: Den Bosch Organisatievorm GR Bestuurlijke De deelnemende gemeenten zijn: Aalburg, Alphen-Chaam, Baarle-Nassau, Bergen op betrokkenheid: Zoom, Bernheze, Boekel, Boxmeer, Boxtel, Breda, Cuijk, Dongen, Drimmelen, Etten-Leur, Geertruidenberg, Gilze en Rijen, Goirle, Grave, Haaren, Halderberge, ’s-Hertogenbosch, Heusden, Hilvarenbeek, Landerd, Loon op Zand, Mill en Sint Hubert, Moerdijk, Oisterwijk, Oosterhout, Oss, Roosendaal, Rucphen, Schijndel, Sint Anthonis, Sint-Michielsgestel, Sint- Oedenrode, Steenbergen, Tilburg, Uden, Veghel, Vught, Waalwijk, Werkendam, Woensdrecht, Woudrichem en Zundert. Elke gemeente is door een lid van het college vertegenwoordigd in het algemeen bestuur.

Financieel belang: De RAV-begroting 2018 is sluitend zonder dat hiervoor een gemeentelijke bijdrage nodig is. De RAV maakt financiële afspraken met de zorgverzekeraars.

Risico’s: De RAV Brabant MWN heeft de risico’s geïnventariseerd. De voornaamste zijn: - Ambulancevervoer De vergunning die de minister van VWS voor het verzorgen van het ambulancevervoer heeft afgegeven aan de RAV is verlengd tot 1 januari 2020. De mogelijkheid bestaat dat na deze periode de vergunning voor ambulancezorg niet meer wordt toegekend. Het regime “overgang onderneming” van het Burgerlijk Wetboek is dan van toepassing. Achterblijvende kosten zullen voor een belangrijk deel kunnen worden afgewikkeld vanuit de Reserve Aanvaardbare Kosten. Mochten hierna nog kosten resteren dan kan de RAV zich aanmelden voor sanering bij het College Ziekenhuis Voorziening.

Programmabegroting 2018 120 Gemeente Halderberge

Gemeenschappelijke regeling Regionale Ambulancevoorziening Brabant, Midden-West-Noord (RAV) - Markttaken Ingeval de RAV de markttaken verliest, kan het exploitatieresultaat hiervan bekostigd worden uit de vanuit de markttaken gevormde algemene reserve. - Prestatiecontract Landelijk is door zorgverzekeraars afgesproken dat het niet realiseren van de overeengekomen prestaties “beboet” zal worden met een korting van 2,5% van het initieel toegekende budget voor Spreiding en Beschikbaarheid. In de begroting wordt rekening gehouden met mogelijke kortingen. - ICT De afhankelijkheid van ICT kan de continuïteit van de bedrijfsvoering in gevaar brengen. Technisch is al veel geregeld en met externe ondersteuning wordt gewerkt aan de invoering van een informatiebeveiligings-managementsysteem en aan het inrichten van specifieke informatiebeveiligingsprocessen. - Persoonlijke levensfasebudget uren Dit is een voorziening ten behoeve van het bevorderen van de duurzame inzetbaarheid van werknemers gedurende de loopbaan en biedt de werknemer de mogelijkheid een evenwichtige balans te vinden tussen werk en privé. Gestreefd wordt naar maximaal 10.000 uur maar dat lukt niet helemaal, de meerdere uren worden als verplichting op de balans opgenomen. - Opschaling meldkamers De meldkamer van de RAV Brabant Noord wordt samengevoegd met de meldkamer van de RAV Brabant Zuidoost. De meldkamer van de RAV Midden- en West-Brabant met de meldkamer van Zeeland. De verwachting is dat dit geen boventalligheid zal opleveren bij de centralisten, maar bij het ondersteunend personeel van de huidige meldkamers is dit risico wel aanwezig. Hierbij zal maximaal 3 fte boventallig kunnen worden. Verder is het landelijk budget voor de nieuwe meldkamers niet toereikend, vanwege de geplande bezuinigingen tot 2022. Indien het budget verder wordt verlaagd, zal dit onderhandelingen met het Ministerie/ de zorgverzekeraar betekenen.

Financiële gegevens

Verwacht eigen vermogen per 1 januari 2018 € 12.480.000 Verwacht eigen vermogen per 31 december 2018 € 12.453.000 Verwacht vreemd vermogen per 1 januari 2018 € 20.359.000 Verwacht vreemd vermogen per 31 december 2018 € 21.893.000 Verwacht resultaat boekjaar 2018 € 0

Geraamde bijdrage Halderberge 2018 € 0

Richtlijnen Financiële richtlijnen: 2019 Voor de Regionale Ambulancevoorziening Brabant Midden-West-Noord gelden de algemene financiële richtlijnen 2019.

Gemeenschappelijke regeling Werkvoorzieningschap Westelijk Noord-Brabant (WVS) Vestigingsplaats: Roosendaal Organisatievorm GR Bestuurlijke De deelnemende gemeenten zijn: Bergen op Zoom, Etten-Leur, Halderberge, Moerdijk, betrokkenheid: Roosendaal, Rucphen, Steenbergen, Woensdrecht en Zundert. Elke deelnemende gemeente is door een lid van het college vertegenwoordigd in het algemeen bestuur. Uit het algemeen bestuur wordt het dagelijks bestuur gekozen.

Financieel belang: De kosten van de WVS worden gedekt uit de verkregen bijdragen van gemeenten en de opbrengsten van derden. Het betreft een open-eind financiering waarbij de (financiële en sociale) verantwoordelijkheid voor een belangrijk deel bij de gemeente ligt.

Programmabegroting 2018 121 Gemeente Halderberge

Gemeenschappelijke regeling Werkvoorzieningschap Westelijk Noord-Brabant (WVS) In de gemeenschappelijke regeling is vastgelegd, dat ingeval van een nadelig exploitatiesaldo de gemeenten zich verplichten tot een financiële bijdrage (naar rato van het aantal werknemers dat uit iedere gemeente afkomstig is). Sinds 2001 wordt, vanwege een verslechterde financiële positie, jaarlijks een bijdrage per Wsw-medewerker betaald. In de begroting 2018 bedraagt de geraamde bijdrage € 2.557 per geplaatste SW-er.

Risico’s: In de risicoparagraaf van de begroting 2018 van WVS-Groep zijn een aantal risico’s opgenomen zoals het ondernemersrisico, de opdrachten van deelnemende gemeenten, afbouw van de rijksbijdrage, renterisico financiering investeringen met vreemd vermogen, jaarlijks terugkerende aan arbeidskosten gerelateerde verplichtingen, uitstroom van SW- kader, SLA schoonmaak, inzet personeel beschut werk, leerwerktrajecten en inzet participanten in loonkostensubsidieconstruct binnen WVS-groep.

Financiële gegevens

Verwacht eigen vermogen per 1 januari 2018 € 2.001.000 Verwacht eigen vermogen per 31 december 2018 € 2.001 .000 Verwacht vreemd vermogen per 1 januari 2018 € 21.722.000 Verwacht vreemd vermogen per 31 december 2018 € 21.722.000 Verwacht resultaat boekjaar 2018 € 0

Geraamde bijdrage Halderberge 2018 € 629.046

Richtlijnen Financiële richtlijnen: 2019 Voor het Werkvoorzieningschap Westelijk Noord-Brabant gelden de algemene financiële richtlijnen 2019. Daarnaast zijn de volgende aanvullende financiële richtlijnen van toepassing:

Aanvullende Financiële richtlijnen 2019 1. De gevolgen van de besluitvorming over het herstructureringsproces worden verwerkt in de begroting. 2. Wat betreft gezamenlijke activiteiten met het werkplein Hart van West-Brabant en de ISD Brabantse Wal, zorgt WVS er voor dat hetgeen daarover in haar begroting is opgenomen aansluit bij de begrotingen van het werkplein en de ISD. De drie begrotingen zijn de basis voor de ketenbegroting.

Gemeenschappelijke regeling Werkplein Hart van West-Brabant (HvWB) Vestigingsplaats: Etten-Leur Organisatievorm GR Bestuurlijke De deelnemende gemeenten zijn Etten-Leur, Halderberge, Moerdijk, Roosendaal, Rucphen betrokkenheid: en Zundert.

Financieel belang: Het Werkplein wil graag de instroom beperken, de uitstroom bevorderen en de gemiddelde prijs per uitkering verlagen.

Risico’s: In de risicoparagraaf van de begroting 2018 van het Werkplein zijn een aantal risico’s opgenomen zoals hoger ziekteverzuim dan geraamd, informatielek, hogere kosten BUIG en bijzondere bijstand/minimabeleid, hogere uitvoeringskosten, participatiemiddelen niet toereikend om cliënten naar werk te begeleiden en ESF-subsidie.

Programmabegroting 2018 122 Gemeente Halderberge

Financiële gegevens

Verwacht eigen vermogen per 1 januari 2018 € 0 Verwacht eigen vermogen per 31 december 2018 € 0 Verwacht vreemd vermogen per 1 januari 2018 € 240.000 Verwacht vreemd vermogen per 31 december 2018 € 240.000 Verwacht resultaat boekjaar 2018 € 0

Geraamde bijdrage Halderberge 2018: Programma inkomensondersteuning € 1.007.444 Programma werk en participatie € 493.843 Programma inkomen € 6.585.027 Uitvoeringskosten € 1.722.859

Richtlijnen Financiële richtlijnen: 2019 Voor het Werkplein Hart van West-Brabant gelden de algemene financiële richtlijnen 2019. Daarnaast zijn de volgende aanvullende financiële richtlijnen van toepassing:

Aanvullende Financiële richtlijnen 2019 1. De gevolgen van de besluitvorming over het herstructureringsproces worden verwerkt in de begroting. 2. Wat betreft gezamenlijke activiteiten met het WVS en de ISD Brabantse Wal, zorgt Werkplein HvWB er voor dat hetgeen daarover in haar begroting is opgenomen aansluit bij de begrotingen van het WVS en de ISD. De drie begrotingen zijn de basis voor de ketenbegroting. 3. In de begroting dient in ieder programma meerjarig een beeld geschetst te worden van de aantallen (tevens in- en uitstroom). De financiële consequenties hiervan dienen te worden verwerkt in de (meerjaren-)begroting (ook consequenties voor bedrijfsvoeringskosten en rekenregel formatie). 4. De verdeelsleutel voor de doorbelasting van de bedrijfsvoeringskosten aan de gemeenten vanaf 2019 wordt geëvalueerd en mogelijk aangepast. De resultaten hiervan dienen te worden verwerkt in de begroting 2019 en verder.

Programma 6 Onderwijs en jeugd

Gemeenschappelijke regeling Schoolverzuim en Voortijdig Schoolverlaten (RBL) Vestigingsplaats: Breda Organisatievorm GR Bestuurlijke De deelnemende gemeenten zijn: Aalburg, Alphen-Chaam, Baarle-Nassau, Bergen op betrokkenheid: Zoom, Breda, Drimmelen, Etten-Leur, Geertruidenberg, Halderberge, Moerdijk, Oosterhout, Roosendaal, Rucphen, Steenbergen, Werkendam, Woensdrecht, Woudrichem en Zundert. De colleges van de deelnemende gemeenten wijzen een lid aan voor het Gemeenschappelijk Orgaan. Het Gemeenschappelijk Orgaan benoemt uit zijn midden een voorzitter en een plaatsvervanger.

Financieel belang: Zowel de personeelskosten als de uitvoeringskosten die verbonden zijn aan de uitvoering van de taken van het Programma worden omgeslagen over de deelnemende gemeenten naar rato van het aantal inwoners van 5 tot 23 jaar (per 1 januari van het voorgaande begrotingsjaar). Extra dienstverlening kan worden ingekocht tegen een vastgestelde eenheidsprijs.

Risico’s: Momenteel zijn geen specifieke risico’s in beeld.

Programmabegroting 2018 123 Gemeente Halderberge

Financiële gegevens

Verwacht eigen vermogen per 1 januari 2018 € 0 Verwacht eigen vermogen per 31 december 2018 € 0 Verwacht vreemd vermogen per 1 januari 2018 € 1.400.000 Verwacht vreemd vermogen per 31 december 2018 € 1.400.000 Verwacht resultaat boekjaar 2018 € 0

Geraamde bijdrage Halderberge 2018 € 15.177

Richtlijnen Financiële richtlijnen: 2019 Voor de Gemeenschappelijke regeling Schoolverzuim en Schoolverlaten gelden de algemene financiële richtlijnen 2019.

Algemene dekkingsmiddelen en onvoorzien

Gemeenschappelijke regeling Belastingsamenwerking West-Brabant (BWB) Vestigingsplaats: Etten-Leur Organisatievorm GR Bestuurlijke De deelnemende gemeenten zijn: Bergen op Zoom, Roosendaal, Etten-Leur, Breda, betrokkenheid: Oosterhout, Woensdrecht, Halderberge, Dongen, Moerdijk, Zundert en Rucphen. Daarnaast neemt het waterschap Brabantse Delta deel. De gemeente is vertegenwoordigd in het Algemeen Bestuur van de BWB. Het Dagelijks Bestuur van de BWB wordt gevormd door vertegenwoordigers van de gemeenten Breda, Bergen op Zoom, Woensdrecht en het waterschap Brabantse Delta.

Financieel belang: De berekeningswijze van de deelnemersbijdrage aan de begroting van de BWB is door het Algemeen Bestuur van de BWB vastgesteld. De kosten van de BWB worden met behulp van sleutels verdeeld over de deelnemende organisaties. Deze sleutels zijn: • de kosten van WOZ op basis van het aantal WOZ objecten; • heffingskosten op basis van het aantal aanslagregels; • invorderingskosten op basis van het aantal aanslagen; • beheer BAG op basis van een vast bedrag; • en overige niet bij alle deelnemers gelijke werkzaamheden op basis van een speciaal tarief per aanslag (o.a. toeristenbelasting, bezwaren en niet overgedragen belastingen).

Risico’s: In de paragraaf weerstandsvermogen van de begroting 2018 BWB zijn geen expliciete risico’s opgenomen.

Financiële gegevens

Verwacht eigen vermogen per 1 januari 2018 € 0 Verwacht eigen vermogen per 31 december 2018 € 0 Verwacht vreemd vermogen per 1 januari 2018 € 2.691.000 Verwacht vreemd vermogen per 31 december 2018 € 1.883.000 Verwacht resultaat boekjaar 2018 € 0

Geraamde bijdrage Halderberge 2018 (deelnemersbijdrage minus te € 475.000 compenseren omzetbelasting en plus garanties voormalig personeel)

Richtlijnen Financiële richtlijnen: 2019 Voor de Belastingsamenwerking West-Brabant gelden de algemene financiële richtlijnen 2019.

Programmabegroting 2018 124 Gemeente Halderberge

N.V. Bank Nederlandse Gemeenten (BNG) Vestigingsplaats: Den Haag Organisatievorm N.V. Bestuurlijke De staat is houder van de helft van de aandelen, de andere helft is in handen van betrokkenheid: gemeenten, provincies en waterschappen.

De gemeente Halderberge is aandeelhouder. De gemeente heeft zeggenschap in de BNG via het stemrecht op de aandelen, per aandeel één stem. Het aantal aandelen in bezit van de gemeente Halderberge bedraagt 43.524 (waarde van het aandeel is € 2,50).

Financieel belang: De dividenduitkering van de BNG is een substantieel onderdeel van de inkomsten van de gemeente.

Risico’s: n.v.t.

Financiële gegevens

Geraamd te ontvangen dividend Halderberge 2018 € 40.000

Door de voorgeschreven wijze van verantwoording werken externe factoren zoals bijvoorbeeld economische ontwikkelingen en renteontwikkelingen sterk door in de cijfers van de bank. BNG Bank kan daarop geen invloed uitoefenen en kan dan in het jaarverslag geen concrete uitspraken doen over de verwachte resultaten over het lopend boekjaar. Verwachtingen voor het daarop volgende jaar zijn met nog veel meer onzekerheden omgeven. Ook gegeven de mogelijke gevolgen van het openbaar maken van verwachtingen kan de bank het zich niet permitteren hiertoe over te gaan.

Overhead

Gemeenschappelijke regeling West-Brabants Archief (WBA) Vestigingsplaats: Bergen op Zoom Organisatievorm GR Bestuurlijke De deelnemende gemeenten zijn: Bergen op Zoom, Etten-Leur, Halderberge, Moerdijk, betrokkenheid: Roosendaal, Rucphen, Steenbergen, Woensdrecht en Zundert.

Elke deelnemer levert een lid voor het algemeen bestuur. Het dagelijks bestuur wordt gevormd door de voorzitter van het WBA. De directeur van het WBA en de provinciaal archiefinspecteur zijn adviseur van het bestuur.

Financieel belang: Als verdeelsleutel is gehanteerd het aantal strekkende meters archief zoals die op 1-1-2017 in de archiefbewaarplaats opgenomen dienen te zijn. Peildatum is, op grond van de archiefwet die een overbrengingstermijn van 20 jaar kent, al het materiaal wat per 1-1-1997 van iedere deelnemer is. Deze verdeelsleutel doet het meest recht aan een zuivere kostenverdeling, gericht op de te verrichten werkzaamheden en af te nemen diensten en producten met betrekking tot het klassieke, analoge archief. Daarbij is een doorkijk gemaakt naar de aanwas van analoge archieven - zowel overheids- als particuliere archiefcollecties - tot en met 2020.

Als de digitalisering van de archiefinformatie van de gemeenten doorgaat zoals nu voorzien dan zal rond het jaar 2020 de toestroom van analoge archieven opdrogen en nog slechts digitaal gevormde archiefcollecties worden opgenomen. Die fundamentele verandering zal leiden tot een heroverweging van de verdeelmaatstaf.

Voor 2018 bedraagt het aandeel van Halderberge 10%.

Risico’s: De vorming van een nieuwe organisatie gaat altijd gepaard met zaken die niet voorzien zijn of waarvoor een raming is opgenomen op basis van de op dit moment bekende feiten en omstandigheden. Hiervoor is in 2018 een bedrag van € 20.000 opgenomen teruglopend (evenredig aan de verhoging van het budget voor het e-depot) tot een niveau van structureel € 10.000 per jaar vanaf 2019.

Programmabegroting 2018 125 Gemeente Halderberge

Financiële gegevens

Verwacht eigen vermogen per 1 januari 2018 € 0 Verwacht eigen vermogen per 31 december 2018 € 0 Verwacht vreemd vermogen per 1 januari 2018 € 1.285.777 Verwacht vreemd vermogen per 31 december 2018 € 1.199.004 Verwacht resultaat boekjaar 2018 € 0

Geraamde bijdrage Halderberge 2018 € 226.922

Richtlijnen Financiële richtlijnen: 2019 Voor het West-Brabants Archief gelden de algemene financiële richtlijnen 2019.

Stichting Inkoopbureau West-Brabant Vestigingsplaats: Etten-Leur Organisatievorm Stichting Bestuurlijke De deelnemende gemeenten zijn: Alphen-Chaam, Baarle-Nassau, Binnenmaas, Cromstrijen, betrokkenheid: Drimmelen, Etten-Leur, Geertruidenberg, Gilze en Rijen, Goes, Halderberge, Kapelle, Moerdijk, Noord-Beveland, Oud-Beijerland, Reimerswaal, Rucphen, Sluis, Steenbergen, Strijen, Tholen, Werkendam, Woensdrecht, Woudrichem en Zundert.

Het college van iedere deelnemende gemeente wijst één lid en één plaatsvervangend lid aan voor het Algemeen Bestuur. Het Algemeen Bestuur benoemt uit hun midden het Dagelijks Bestuur.

Financieel belang: Deelname via inhuur inkoper voor 8 dagdelen per week gedurende 44 weken. Voor projecten worden afzonderlijk dagdelen ingehuurd welke verantwoord worden op die projecten. De algemene reserve van de stichting is omgezet in een langlopende schuld van de Stichting Inkoopbureau West-Brabant aan de deelnemende gemeenten.

Risico’s: Momenteel zijn geen risico’s bekend.

Financiële gegevens

Geraamde bijdrage Halderberge 2018 € 103.840

Richtlijnen Financiële richtlijnen: 2019 Niet van toepassing.

Programmabegroting 2018 126 Gemeente Halderberge Paragraaf grondbeleid

Algemene doelstelling In de paragraaf grondbeleid komt elk jaar aanbod hoe de gemeente het grondbeleid inzet om de bestuurlijke doelen te bereiken. De toelichting van het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) stelt de volgende onderdelen verplicht: □ Visie op het grondbeleid; □ Een aanduiding van de wijze waarop de gemeente het grondbeleid uitvoert; □ Een actuele prognose van de te verwachten resultaten van de totale grondexploitatie; □ Een onderbouwing van de geraamde winstneming; □ De beleidsuitgangspunten omtrent de reserves voor grondzaken in relatie tot de risico’s.

Visie grondbeleid en uitvoering Het grondbeleid van de gemeente Halderberge is opgenomen in de nota “Grondbeleid 2011 gemeente Halderberge”. Met deze nota is op 14 maart 2011 door het college ingestemd en vervolgens heeft de gemeenteraad deze op 14 april 2011 vastgesteld.

Grondbeleid wordt door de gemeente Halderberge ingezet als ondersteunend beleid ten behoeve van het realiseren van andere gemeentelijke beleidsdoelstellingen. Daaronder vallen met name: □ het realiseren van woondoelstellingen; □ Het (minimaal) op peil houden van de bestaande voorzieningen binnen de bestaande kernen; □ het behouden van een zo groot mogelijke invloed op de kwaliteit van de toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen; □ het tot stand brengen van samenhang tussen grondbeleid en de relatie met onder andere het ruimtelijk beleid en de begroting; □ het bevorderen van een rechtvaardige verdeling van kosten en opbrengsten over gebruikers, exploitanten, eigenaren en overheid en het spreiden en daarmee beperken van financiële risico’s; □ het genereren van financiële middelen ter dekking van investeringen bij ruimtelijke ontwikkelingsprojecten en het bepalen van een transparante en consequente richtlijnen voor het gemeentelijk grondbeleid teneinde willekeur en onduidelijkheid te voorkomen.

Het grondbeleid is dus geen doel op zich, maar is dienstbaar aan alle beleidsvelden zoals wonen, ruimtelijke ontwikkeling, economische en maatschappelijke ontwikkeling, openbare ruimte, infrastructuur, recreatie en natuur. De uitvoering van het beleid geeft de manier aan waarop de gemeente zich op de vastgoedmarkt beweegt in de rol van regisseur van het ontwikkelproces en als ontwikkelaar van locaties. De financiële aspecten van deze projecten worden in overeenstemming met deze nota in de jaarlijkse begroting in de paragraaf grondbeleid op hoofdlijnen toegelicht.

Grondexploitatie Op 15 oktober 2015 heeft de gemeenteraad ingestemd met het woningbouwprogramma 2015-2025. Hierbij is, op basis van de huidige woningmarkt en de provinciale bevolkings- en woningbouwprognoses, een reëel programma vastgesteld. Mede op basis van dit gewijzigde woningbouwprogramma zijn bij het opstellen van de jaarrekening 2016 alle grondexploitatieberekeningen geactualiseerd en zijn de waarderingen van alle grondposities, indien nodig, bijgesteld.

Algemene risico’s in de grondexploitatie Een grondexploitatie strekt zich uit over een groot aantal jaren en gaat gepaard met grote investeringen. Doorgaans gaat de kost voor de baat uit, zodat er sprake kan zijn van aanzienlijke financiële risico’s. Voor zover deze risico’s kwantificeerbaar en bekend zijn is hiermee in de exploitatieberekeningen rekening gehouden. Daarnaast zijn er echter ook nog algemene, niet kwantificeerbare risico’s. De voorzichtigheid gebiedt om voor deze risico’s wel middelen achter de hand te houden. In de nota “Grondbeleid en grondbedrijf” is op dit punt beleid geformuleerd.

Een vlotte verkoop van bouwrijpe gronden leidt tot rentebesparingen en een minder snelle verkoop leidt snel tot renteverliezen. Het spreekt voor zich dat ook de rentestand hierop van invloed is.

Programmabegroting 2018 127 Gemeente Halderberge

Daarenboven wordt de grondexploitatie beïnvloed door: ß Veranderingen in woon- en werkvoorkeuren en wijziging van wensen tussen het tijdstip van plannen maken en realisering; ß Werkelijke afzet van gronden / woningen die afwijkt van de ramingen; ß Het tijdig kunnen verwerven van gronden en / of opstallen; ß Milieurisico’s; ß Planschadeclaims; ß Kostenverhaal bij exploitaties door derden; ß Woningbouwcontingent; ß Tijdsduur van wettelijk voorgeschreven procedures.

In de calculaties wordt zoveel mogelijk rekening gehouden met deze aspecten, teneinde een zo reëel mogelijke exploitatie te kunnen presenteren. Desondanks kunnen zich bij de grondexploitatie (onvoorziene) omstandigheden voordoen die de uitkomsten zowel positief als negatief kunnen beïnvloeden.

Reserves en Voorzieningen Het grondbedrijf kent thans 3 reserves en 1 voorziening a. Algemene reserve grondexploitaties b. Risicoreserve Borchwerf c. Reserve bovenwijkse voorzieningen d. Voorziening verliesgevende exploitaties a. Algemene reserve grondexploitaties De algemene reserve van de grondexploitaties is bedoeld als weerstandscapaciteit om specifieke risico’s binnen de grondexploitaties op te vangen en waarmee alle positieve en negatieve resultaten van de activiteiten binnen de grondbedrijfsfunctie worden verrekend. Het gaat hierbij om risico’s op het gebied van conjunctuur, renteontwikkeling, grondverwerving en planologie. Daarnaast worden behaalde winsten toegevoegd aan deze reserve en worden genomen verliezen verrekend. De raming van het saldo van de reserve grondexploitaties bedraagt op basis van de herziene grondexploitatieberekeningen per 1-1-2018 € 3,8 miljoen en zal de komende jaren aangroeien tot ca. € 7,9 miljoen per 31-12-2021. b. Risicoreserve Borchwerf 2 De ontwikkeling van Borchwerf II vindt plaats in een commanditaire vennootschap (C.V.) die is opgericht samen met de gemeente Roosendaal en Heijmans Infrastructuurontwikkeling. Van het resultaat van deze onderneming komt 25% uiteindelijk voor rekening van of ten gunste van de gemeente. Om risico’s als gevolg van deelname in deze onderneming op te kunnen vangen is een risicoreserve Borchwerf II gevormd. Uitgangspunt voor het gewenste saldo van deze reserve is dat het saldo dusdanig dient te zijn dat het Halderbergs aandeel in 5 jaar renteverlies van Borchwerf 2 opgevangen moet worden. Deze reserve is eind 2004 op het gewenste startniveau van € 2,8 miljoen gebracht, ten laste van de algemene reserve van het grondbedrijf. Naar gelang de ontwikkeling van Borchwerf II minder of meer voorspoedig verloopt, zal deze reserve geleidelijk aan weer vrij kunnen vallen ten gunste van de algemene reserve grondbedrijf. Het saldo van deze reserve bedraagt per 1-1-2018 € 300.000. In de komende jaren zal een verdere vrijval plaatsvinden totdat deze reserve in de loop van 2019 kan worden opgeheven. c. Reserve bovenwijkse voorzieningen In de nota Grondbeleid is opgenomen dat de gemeente een reserve bovenwijkse voorzieningen heeft. Deze is bedoeld om de aanleg van infrastructurele werken met meer dan uitsluitend planbetekenis mogelijk te maken. Gedacht kan worden aan zaken zoals bijvoorbeeld rondwegen, parkeergarages, stadsparken e.d. Zowel vanuit eigen exploitaties als vanuit private exploitaties wordt in deze reserve bijgedragen. Het saldo van de reserve bovenwijkse voorzieningen wordt geraamd op ongeveer 0,3 miljoen euro op 1-1-2018. De voeding van deze reserve staat wel onder druk doordat vanuit exploitaties met een verwacht negatief resultaat geen storting in de reserve plaatsvindt.

Uit de geactualiseerde grondexploitatieberekeningen blijkt op dit moment dat er nog een toevoeging aan de reserve bovenwijkse voorzieningen wordt verwacht van € 1,1 miljoen en een onttrekking van € 1,4 miljoen. Gezien het huidige saldo van de reserve van € 0,3 miljoen is de verwachting dat dit voldoende is om de in de nota bovenwijkse voorzieningen opgenomen investeringen af te kunnen dekken. Een probleem zou nog op kunnen treden op het moment dat de inkomsten in de reserve niet gelijk lopen met de uitgaven uit de reserve. Hierbij zal dan voorfinanciering vanuit de algemene reserve aan de orde moeten zijn.

Programmabegroting 2018 128 Gemeente Halderberge d. Voorziening verliesgevende exploitaties Conform de regelgeving is er ten behoeve van complexen waarbij een geprognotiseerd verlies op kan treden een voorziening gevormd. De voorziening dient voldoende middelen te bevatten om het gehele verlies te kunnen afdekken.

Het benodigde saldo van deze reserve is per 1-1-2018 becijferd op € 3.397.240. Op het moment dat een complex wordt afgesloten wordt de gevormde voorziening gebruikt om dit negatieve effect op dat moment te egaliseren.

In de volgende tabel is een totaaloverzicht opgenomen van het verloop van de verschillende reserves en voorzieningen.

Omschrijving Boekwaarde Boekwaarde Boekwaarde Boekwaarde 1-1-2018 1-1-2019 1-1-2020 1-1-2021

Algemene reserve 3.811.402 4.168.101 4.421.585 7.707.447 Risicoreserve Borchwerf 300.000 100.000 0 0 Reserve bovenwijkse voorzienignen 326.352 8.852 18.852 18.852 Voorziening verliesgevende projecten 3.397.240 3.397.240 3.303.262 0 Totaal 7.834.994 7.674.193 7.743.699 7.726.299

Financiële positie In 2016 heeft de commissie BBV een nieuwe Notitie grondexploitatie uitgebracht. Een belangrijk onderdeel van de notitie is de uitwerking inzake de status van de voorraad gronden. Op basis van deze nieuwe notitie worden alleen de bouwgronden in exploitatie (BIE) nog onder de grondexploitaties geadministreerd. Alle overige gronden worden binnen de algemene dienst opgenomen onder maatschappelijk vastgoed (MVA).

In het volgende overzicht is aangegeven zijn de grondposities aangegeven die volgens de BBV onder de grondexploitaties behoren: Naam Boekwaarde 1-1-2018 Bouwgronden in exploitatie (BIE) Sportpark Pagnevaart 849.954 Albano 613.000 Mgr. Meeuwissenstraat en Kerkstraat 1.362.666 Hoeven Bovendonksestraat 457.680 Reuzelaar 563.055 Centrum Stampersgat van Gerwen 379.985 Oud Gastel Noord 5.054.982 totaal 9.281.322

Het BBV specificeert Bouwgrond in Exploitatie als volgt: Gronden in eigendom van een gemeente, waarvoor de gemeenteraad een grondexploitatiecomplex en een grondexploitatiebegroting heeft vastgesteld. Het startpunt van Bouwgrond in Exploitatie is het raadsbesluit met de vaststelling van het grondexploitatiecomplex, inclusief grondexploitatiebegroting. Vanaf dat moment wordt de BIE geopend en kunnen kosten worden geactiveerd en bijgeschreven op de voorraadpositie op de balans.

In het volgende overzicht is de boekwaarde gespecificeerd: Omschrijving Boekwaarde Boekwaarde Boekwaarde Boekwaarde 1-1-2018 1-1-2019 1-1-2020 1-1-2021

Bouwgronden in exploitatie 9.281.322 5.393.484 1.235.268 0 Af: voorz. verliesgevende grondexploitaties 3.397.240 3.397.240 3.303.262 0 Tot. boekwaarde zonder verliesvoorziening 5.884.082 1.996.244 -2.067.994 0

Programmabegroting 2018 129 Gemeente Halderberge

Activiteiten en resultaten 2018 op basis van grondexploitaties jaarrekening 2016. Hieronder is aangegeven wat de financiële resultaten zijn op basis van de grondexploitaties zoals deze bij de jaarrekening 2016 zijn vastgesteld en waarbij uitgegaan is van de meest actuele gegevens uit het woningbouwprogramma zoals door de gemeenteraad is vastgesteld.

Op basis van de informatie uit de jaarrekening 2016 blijkt een bedrijfsresultaat in 2018 van ca. € 0,16 miljoen. negatief. Dit resultaat bestaat uit de volgende componenten: ß Stortingen vanuit complexen in de reserve bovenwijkse voorzieningen: + € 0,383 miljoen ß Onttrekkingen uit de reserve bovenwijkse voorzieningen: - € 0,7 miljoen ß Resultaten op woningbouwcomplexen en renteresultaat: + € 0,157 miljoen ß Onttrekking uit de verliesvoorziening: € 0

Met betrekking tot bovenwijkse voorzieningen geldt dat bij de woningbouwplannen € 7.650 per woning en bij bedrijventerreinen € 5 per/m² uitgegeven terrein in de reserve bovenwijkse voorzieningen wordt gestort. Deze storting vindt plaats in het jaar waarin de grond wordt verkocht c.q. de realisatiebijdrage (bij particuliere ontwikkelingen) wordt ontvangen. De stortingen worden in het grondbedrijf als kosten beschouwd. Ze worden geactiveerd waardoor de resultaten op afgesloten complexen lager worden. Indien in een plan een negatief saldo wordt voorzien blijft de storting achterwege.

Omdat grondexploitaties over meerdere jaren lopen en het resultaat pas op het eind wordt genomen zegt het resultaat in een bepaald jaar niet zoveel over het bedrijf in dat jaar. Belangrijker is in dit verband om aan te geven hoe de boekwaarden van de complexen zich in 2018 naar verwachting zullen ontwikkelen. Verwacht wordt dat per saldo de boekwaarde in 2018 zal afnemen met circa € 3,9 miljoen.

De resultaatsverwachtingen voor de komende jaren zijn globaal weergegeven in de volgende tabel: Verwachte resultaten grondexploitatie 2018-2021 (x 1.000) Jaar Totaal resultaat Storting bovo Onttrekking bovo Afwikkeling Ontrrekking projecten en rente verlies- over reserve voorziening 2018 -160 383 -700 157 0 2019 164 383 -373 60 94 2020 3.286 383 -383 -17 3.303 2021 155 0 0 155 0

Programmabegroting 2018 130 Gemeente Halderberge Paragraaf bezuinigingen

Algemeen Zowel de gemeenteraad als de provincie als toezichthouder hecht veel waarde aan een goede informatievoorziening over de bezuinigingen en taakstellingen die opgenomen zijn in de programmabegroting 2018. Dit zijn zowel de maatregelen die zijn opgenomen in de Zomernota 2017 als de maatregelen die al waren opgenomen in de begroting 2017. In deze paragraaf wordt de stand van zaken deze taakstellingen aangegeven.

Stand van zaken taakstellingen en bezuinigen Hieronder wordt de stand van zaken aangegeven van de taakstellingen die in de Zomernota 2017 zijn opgenomen. Hierbij wordt niet meer ingegaan op de taakstellingen waarvan in de Zomernota 2017 reeds is aangegeven dat deze zijn gerealiseerd dan wel niet realiseerbaar zijn.

Taakstellingen en Bezuinigingen 2018 2019 2020 2021

Gerealiseerd Totaal gerealiseerd 0 0 0 0

Nog te realiseren / verdere uitwerking nodig Exploitatie sportaccommodaties verhogen 25.000 25.000 25.000 25.000 Accommodatiebeleid scenario 3 0 26.801 26.801 26.801

Totaal nog te realiseren / verdere uitwerking 25.000 51.801 51.801 51.801 nodig

Toelichting taakstellingen en bezuinigingen

Exploitatie sportaccommodaties verhogen De gemeenteraad zal in december 2017 gevraagd worden om op basis van een aantal met exploitatiebegroting onderbouwde scenario’s een besluit te nemen. De beoogde taakstelling zal hierin worden meegenomen.

Accommodatiebeleid, scenario 3 De nog te realiseren taakstelling behelst de beoogde verkoop van een aantal gemeentelijke panden. Dit zijn het pand van de scouting Oudenbosch, het pand van het Zouavenmuseum en het pand waar peuterspeelzaal Okidoki was gevestigd. De verwachting is dat in het meest gunstige geval in 2019 zal plaatsvinden. Of deze panden ook daadwerkelijk in 2019 worden verkocht is nu nog niet in te schatten. Hierover zal bij de reguliere P&C momenten worden gerapporteerd.

Programmabegroting 2018 131 Gemeente Halderberge

Programmabegroting 2018 132 Gemeente Halderberge Paragraaf decentralisaties

Ingevolge de Jeugdwet (van simpele opvoedvragen tot gesloten jeugdzorg), de Wet maatschappelijke ondersteuning (huishoudelijke ondersteuning, begeleiding, hulpmiddelen en delen van persoonlijke verzorging) en de Participatiewet heeft de gemeente de taak zelfredzaamheid en maatschappelijke participatie van haar inwoners te stimuleren en te behouden, waardoor inwoners langer zelfstandig kunnen blijven wonen.

Daarnaast is met de komst van de Participatiewet beoogd te komen tot één regeling voor werk en inkomen. De wet heeft tot gevolg dat de toegang tot de sociale werkvoorziening is gesloten. Dit heeft ook zijn invloed op de Gemeenschappelijke Regeling WVS-Groep, waar de gemeente Halderberge regeling aan deelneemt.

Gezien de dynamiek en risico’s (o.a. open eind financiering) wordt behoedzaam omgegaan met de raming van de 3 D’s. Voor de jaren 2018 - 2021 worden de uitgangspunten (budgettair neutraal met incidenteel tekort in 2016, vorming en inzet risicoreserve en ontschotting 3 D’s), zoals in de Programmabegroting 2017, gehandhaafd.

In de begroting 2019 wordt een voorstel gedaan hoe de reserve decentralisaties in de toekomst wordt ingezet. Dit wordt in samenhang bekeken met het nieuwe beleidsplan sociaal domein. De scope en doelstellingen van het beleidsplan worden dan gekoppeld aan de inzet van de reserve decentralisaties (onttrekking van een eventueel tekort, toevoeging van een eventueel overschot). In aanloop naar de begroting 2019 wordt hierover meer duidelijkheid verwacht.

In onderstaand overzicht zijn de baten en lasten van de drie decentralisaties opgenomen.

3 Decentralisaties 2018 2019 2020 2021

Integratie-uitkering sociaal domein Jeugdzorg 5.056.851 5.072.617 5.099.830 5.129.968 Wmo 4.503.955 4.445.471 4.436.274 4.459.270 WSW 4.821.819 4.545.226 4.267.703 4.143.713 Re-integratie 571.256 603.740 629.726 637.370 14.953.881 14.667.054 14.433.533 14.370.321

Lasten en baten decentralisaties Jeugdzorg -5.428.302 -5.428.302 -5.428.302 -5.428.302 Wmo -3.948.267 -3.948.267 -3.818.267 -3.818.267 WSW -4.821.819 -4.545.226 -4.267.703 -4.143.713 Re-integratie -571.256 -603.740 -629.726 -637.370 -14.769.644 -14.525.535 -14.143.998 -14.027.652

Totaal 184.237 141.519 289.535 342.669

Storting saldo in reserve decentralisaties -184.237 -141.519 -289.535 -342.669 Onttr. saldo aan reserve decentralisaties 0 0 0 0

Saldo 3 Decentralisaties 0 0 0 0

Bij dit overzicht dient te worden opgemerkt dat de verwachte uitgaven een inschatting zijn, welke deels gebaseerd zijn op macrogegevens en uitgaven uit eerdere peiljaren. Daarnaast vormt de open eindfinanciering die geldt voor jeugdzorg en Wmo een risico.

De verwachting is dat de drie decentralisaties conform de door de gemeenteraad vastgestelde uitgangspunten budgettair neutraal kunnen worden uitgevoerd. Hieronder wordt een en ander toegelicht.

Programmabegroting 2018 133 Gemeente Halderberge

• Voor Wmo wordt op dit moment verwacht dat deze binnen het rijksbudget kunnen worden uitgevoerd. Voor jeugdzorg wordt een tekort verwacht van structureel ca. € 371.000. Zoals aangegeven betreft dit wel open einde regelingen.

• Sturing en monitoring is in 2017 verder uitgewerkt. Voor het jeugddomein is dit vormgegeven in het project GRIP, waardoor de basis op orde is bij elke toegang binnen de regio en waarbij er onderling vergeleken (en daar waar nodig bijgestuurd) kan worden. Dit om in 2019 de keuze te kunnen maken voor (volledige) solidariteit. Voor de Wmo is de werkgroep Sturing en Monitoring bezig om een zo duidelijk mogelijke sturingsinstrument te ontwikkelen. Dit ook met als doel om de basis op orde te brengen en verder te kunnen werken aan relatiebeheer.

• Binnen de Participatiewet wordt in 2018 een bedrag ontvangen van € 5.393.000. Binnen dit bedrag is € 4.822.000 voor het WSW deel en € 571.000 voor het re-integratie deel. Het WSW deel wordt doorbetaald aan de WVS en het re-integratiedeel wordt voor 80% doorbetaald aan het Werkplein Hart van West-Brabant. Beide samenwerkingsverbanden voeren de Participatiewet voor de deelnemende gemeenten uit. De resterende 20% van het re-integratiedeel blijft beschikbaar voor de gemeente.

Mede in relatie tot de participatiewet heeft het WVS in het voorjaar 2018 een begroting 2018 en meerjarenraming 2019 – 2021 aan de deelnemende gemeenten voorgelegd waaruit een structureel tekort blijkt. De bijdrage van de gemeente Halderberge in dit tekort bedraagt € 629.000 voor het jaar 2018, oplopend tot € 738.000 voor het jaar 2021. Deze hogere bijdrage is ook in deze programmabegroting opgenomen. Conform de Zomernota 2017 worden de extra kosten in de jaren 2017 en 2018 gedekt uit de reserve decentralisaties.

• Conform de Zomernota 2017 worden de verwachte overschotten binnen de drie decentralisaties gestort in de reserve decentralisaties. Deze reserve kan dienen voor het afdekken van de risico’s in het sociaal domein en om eventuele tegenvallers in het sociaal domein op te kunnen vangen (bijvoorbeeld een korting op de rijksbijdrage). In de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing zijn diverse risico’s op het gebied van het sociaal domein opgenomen. Het totale risicobedrag van alle risico’s binnen het sociaal domein bedraagt € 3.991.000.

Het verwachte verloop van deze reserve in de jaren 2018 – 2021 is als volgt:

Verloop reserve decentralisaties 2018 2019 2020 2021

Verwacht saldo 1/1 1.727.000 1.536.000 1.678.000 2.968.000 Storting 184.000 142.000 290.000 343.000 Onttrekking 375.000 0 0 0 Verwacht saldo 31/12 1.536.000 1.678.000 2.968.000 2.311.000

Programmabegroting 2018 134 Gemeente Halderberge

II. Financiële begroting

Programmabegroting 2018 135 Gemeente Halderberge

Programmabegroting 2018 136 Gemeente Halderberge 1. Overzicht van baten en lasten

PROGRAMMA’S Lasten 2018 Baten 2018 Saldo 2018

BESTUUR EN DIENSTVERLENING 2.214.270 595.388 -1.618.882 OPENBARE ORDE EN VEILIGHEID 2.430.832 30.075 -2.400.757 OPENBARE RUIMTE 7.731.461 3.068.837 -4.662.624 RUIMTE EN ECONOMIE 12.909.827 11.390.204 -1.519.623 MAATSCHAPPELIJKE ONDERSTEUNING EN WELZIJN 33.760.501 7.403.683 -26.356.818 ONDERWIJS EN JEUGD 2.677.111 413.962 -2.263.149 TOTAAL PROGRAMMA'S 61.724.001 22.902.148 -38.821.854 ALGEMENE DEKKINGSMIDDELEN 970.459 47.577.066 46.606.607 OVERHEAD 8.595.214 315.366 -8.279.849 VENNOOTSCHAPSBELASTING 42.000 0 -42.000 ONVOORZIEN 50.000 0 -50.000 GERAAMDE TOTAAL SALDO VAN BATEN EN LASTEN 71.381.675 70.794.579 -587.095

MUTATIES RESERVES BESTUUR EN DIENSTVERLENING 0 0 0 OPENBARE ORDE EN VEILIGHEID 0 0 0 OPENBARE RUIMTE 0 0 0 RUIMTE EN ECONOMIE 964.900 974.155 9.255 MAATSCHAPPELIJKE ONDERSTEUNING EN WELZIJN 184.237 638.846 454.609 ONDERWIJS EN JEUGD 0 0 0 ALGEMENE DEKKINGSMIDDELEN 807.703 826.651 18.948 OVERHEAD 0 190.911 190.911 TOTAAL MUTATIES RESERVES 1.956.840 2.630.563 673.723

GERAAMDE RESULTAAT 73.338.515 73.425.143 86.628

Programmabegroting 2018 137 Gemeente Halderberge

Programmabegroting 2018 138 Gemeente Halderberge 2. Uiteenzetting financiële positie

1. Inleiding

Om u inzicht te geven in de begrotingssaldi voor de komende vier jaar geven wij in dit hoofdstuk een uiteenzetting van de financiële positie van de gemeente Halderberge. In de Zomernota 2017 hebben wij, op basis van de inzichten die op dat moment bekend waren, op hoofdlijnen een financiële doorkijk gegeven voor de jaren 2018-2021. Deze doorkijk was gebaseerd op de meerjarenbegroting 2017 – 2020.

2. Uitgangspunten

In de Zomernota 2017 zijn, naast een financiële doorkijk voor de komende jaren, ook de uitgangspunten voor de begroting 2018 vastgesteld. Hieronder worden de belangrijkste uitgangspunten genoemd die zijn gehanteerd bij de opstelling van de begroting 2018 – 2021. Voor een verdere toelichting over de andere uitgangspunten wordt verwezen naar de Zomernota 2017.

Algemeen • De meerjarenbegroting 2018 - 2021 wordt opgesteld overeenkomstig het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten (BBV), de Financiële verordening Halderberge 2017, het Gemeenschappelijk Financieel Toezichtkader (GTK) van de provincie Noord-Brabant en de begrotingscirculaire 2017 van de provincie Noord-Brabant van 31 maart 2017. • Bij de opstelling van de begroting 2018 worden de begrotingswijzigingen betreffende het jaar 2017 tot en met de raad van 6 juli 2017 meegenomen. • In de begroting 2018 wordt zoveel mogelijk rekening gehouden met autonome ontwikkelingen, zoals het (verwachte) aantal inwoners, woonruimten, uitkeringsgerechtigden, bouwvergunningen, e.d. Verder wordt er zoveel mogelijk rekening gehouden met (opgelegd) rijksbeleid. In principe worden autonome ontwikkelingen door het rijk gecompenseerd middels de algemene uitkering uit het Gemeentefonds. Het kan echter zo zijn, dat het rijk uit bezuinigingsoverwegingen besluit tot geen of een gedeeltelijke compensatie. • De ramingen van de uitkeringen uit het Gemeentefonds zijn gebaseerd op de uitkomsten van de mei- en septembercirculaire 2017 en de laatste specificaties van de algemene uitkering. • Bij de berekening van de algemene uitkering is rekening gehouden met de (verwachte) areaalontwikkeling van de WOZ-capaciteit en de verwachte ontwikkeling van de aantallen eenheden zoals woonruimten, inwoners en bijstandsgerechtigden.

Activa • De activa worden geactiveerd en afgeschreven conform het BBV, de financiële verordening en de beleidsnotitie “Waarderen en afschrijven van activa” die door u in de raadsvergadering van 22 september 2011 is vastgesteld.

Reserves en voorzieningen • Het beleid inzake reserves en voorzieningen is opgenomen in de financiële verordening. • Bij het opstellen van de begroting worden de bestaande reserves en voorzieningen geactualiseerd. • Conform het rentebeleid vindt geen inflatiecorrectie plaats van de reserves en voorzieningen.

Rente • Het gehanteerde rentebeleid is opgenomen in de financiële verordening. • Er wordt geen rente berekend over de eigen financieringsmiddelen. • Rentekosten worden verzameld op het taakveld Treasury en via dit taakveld toegerekend aan de overige taakvelden. • Voor de toerekening van de rente aan de investeringen wordt een renteomslag opgesteld. De werkelijke rentekosten worden hierin afgezet tegen de boekwaarden van de activa en de voorraden en monden uit in een gemiddeld rentepercentage. Dit rentepercentage, dat wordt afgerond op een veelvoud van een half procent, wordt bij het opstellen van de begroting 2018 berekend. De rente wordt toegerekend aan het taakveld waarvoor het activum is aangeschaft. • Indien sprake is van projectfinanciering wordt de rente rechtstreeks toegerekend aan het betreffende activum. Momenteel is dit alleen het geval bij de financiering van het gemeentehuis aan de Parklaan te Oudenbosch.

Programmabegroting 2018 139 Gemeente Halderberge

• De toe te rekenen rente aan de grondexploitaties is gebaseerd op de daadwerkelijk te betalen rente. Het over het vreemd vermogen te hanteren rentepercentage wordt bepaald op grond van het gewogen gemiddelde rentepercentage van de leningenportefeuille van de gemeente naar de verhouding vreemd vermogen / totaal vermogen op de balans. De rente wordt toegerekend over de boekwaarde van de bouwgronden in exploitatie per 1 januari van het begrotingsjaar.

Indexering • In de huidige meerjarenbegroting is voor de jaren 2018 – 2020 uitgegaan van 1,5% inflatie. Deze inflatie is structureel in de meerjarenraming opgenomen. • Voor de ontwikkeling van de salarissen wordt, naast de periodieke verhogingen, rekening gehouden met de loonstijgingen als gevolg van de nieuwe cao voor gemeenteambtenaren. Dit betekent voor 2018 een loonsverhoging van 1,5% per 1 januari 2018 en een stijging van het IKB met 0,25% per 1 juli 2018. De nieuwe cao voor gemeenteambtenaren loopt tot 1 januari 2019. Voor de periode daarna wordt in de meerjarenbegroting vooralsnog een loonstijging van 1% per jaar opgenomen. • Voor de verbonden partijen wordt de bijdrage opgenomen zoals deze in de begroting 2018 van de betreffende verbonden partij is vastgesteld. • De totale kosten van de professionele instellingen (zoals de bibliotheek) hebben een gemengd karakter. Deze verhouding is in zijn algemeenheid ongeveer 30% materialen en diensten en 70% lonen. Voorgesteld wordt voor de subsidies aan professionele instellingen voor de meerjarenbegroting 2018 – 2021 een indexering van 1,5% te hanteren, gelijk aan het inflatiepercentage. • Ook voor de overige subsidies wordt voorgesteld in de meerjarenbegroting 2018 – 2021 een indexering van 1,5% te hanteren, gelijk aan het inflatiepercentage. • De inkomstenbudgetten stijgen eveneens met het inflatiepercentage van 1,5% per jaar.

Lokale heffingen • De tarieven van de onroerendezaakbelasting (OZB), gecorrigeerd voor de waardeontwikkelingen, stijgen niet meer dan het inflatiepercentage van 1,5%. • De tarieven van de afvalstoffen- en de rioolheffing zijn maximaal 100% kostendekkend. • Bij de bepaling van de mate van kostendekkendheid wordt de BTW in de tarieven van de rioolheffing doorberekend. • Bij de bepaling van de mate van kostendekkendheid wordt de BTW in de tarieven van de afvalstoffenheffing doorberekend. Vanaf 2017 wordt de BTW volledig doorberekend. • De gemiddelde totale lastendruk voor meerpersoons- en éénpersoonshuishoudens over de periode 2017 - 2020 neemt toe met een percentage van maximaal 5% per jaar. • Een stijging van één belastingsoort kan worden gecompenseerd door de verlaging van een andere belastingsoort (of andersom) binnen de totale lastendruk.

3. Opbouw begrotingssaldi 2018 – 2021

In onderstaand overzicht zijn de begrotingssaldi voor de komende jaren opgenomen.

2018 2019 2020 2021

Stand meerjarenbegroting 2017 – 2020 675.000 1.155.000 1.619.000

Zomernota 2017 Mutaties taakstellingen -66.000 -33.000 -25.000 Mutaties bestaand beleid -355.000 -62.000 101.000 Mutaties nieuw beleid en ontwikkelingen 276.000 45.000 -4.000 Saldo Zomernota periode 2018 – 2020 530.000 1.105.000 1.691.000

Ontwikkelingen ten opzichte van de Zomernota 2017

Programma Openbare orde en veiligheid Bijdrage Veiligheidsregio -20.000 -30.000 -40.000

Programmabegroting 2018 140 Gemeente Halderberge

Programma Openbare ruimte Uitvoering parkeernota -20.000 -2.000 -24.000 Parkmanagement Borchwerf 100.000

Programma Ruimte en economie Leges omgevingsvergunningen 101.000 115.000 -101.000 Inhuur personeel bouwplantoetsing en vergunningverlening -50.000 -57.000 Omgevingswet -75.000 -120.000

Programma Maatschappelijke ondersteuning en welzijn Subsidie bibliotheek -52.000 -32.000 -33.000 Overige mutaties welzijnssubsidies 40.000 41.000 41.000 Subsidie jeugd- en jongerenwerk PM PM Subsidie zorginfrastructuur voor ouderen PM PM Subsidie zorg in natura: begeleiding PM PM

Programma Onderwijs en jeugd Investering Markland College -396.000 Lening Markland College 30.000 30.000 30.000

Algemene dekkingsmiddelen Algemene uitkering gemeentefonds 102.000 10.000 -46.000 Verlagen buffer algemene uitkering (lager accres) 49.000 Opbrengst OZB 50.000 56.000 70.000 Bijdrage Belastingsamenwerking West-Brabant -15.000 -22.000 -22.000

Overhead Salarislasten nieuwe cao -202.000 -196.000 -214.000 Strategisch informatiemanagement -305.000 -305.000 -305.000 Digitalisering archief -20.000 -20.000 Duurzame inzetbaarheid PM PM PM Klimaat gemeentehuis PM PM PM Aanpassingen hal gemeentehuis PM PM PM

Moties algemene beschouwingen Motie openbaar groen, groenonderhoud -136.000 -139.000 -141.000 Motie inrichting buitenruimte brede school Oud Gastel -2.000 -2.000 Motie maatregelen P. van Breugelstraat/Vaartweg PM PM Motie reststroken/snippergroen -5.000 -5.000 -5.000 Motie woningbouwlocaties PM PM PM Motie BOA-inzet -75.000 -65.000 -65.000

Overige aanpassingen Aanpassing indexering -10.000 -23.000 -32.000 Bijstellingen toerekening kosten afval, riolering en grondexploitaties 80.000 96.000 118.000 Belastingen en verzekeringen -38.000 -12.000 -16.000 Vervallen stelpost exploitatielasten MFA's 50.000 Resterende aanpassingen -22.000 -27.000 -36.000

Totaal ontwikkelingen -443.000 -709.000 -1.219.000

Saldo begroting 2018 – 2021 87.000 396.000 472.000 742.000

Programmabegroting 2018 141 Gemeente Halderberge

Hieronder worden de verschillende onderdelen kort toegelicht.

Zomernota 2017 Op 6 juli 2017 heeft de gemeenteraad de Zomernota 2017 vastgesteld. De mutaties in de taakstellingen, mutaties bestaand beleid en mutaties nieuw beleid en ontwikkelingen zijn in de Zomernota 2017 toegelicht.

Ontwikkelingen ten opzichte van de Zomernota 2017 Na de vaststelling van de Zomernota 2017 heeft zicht een aantal ontwikkelingen voorgedaan, waardoor het financieel beeld voor de jaren 2018 – 2021 nadeliger is geworden ten opzichte van de Zomernota 2017. Hieronder worden deze ontwikkelingen kort toegelicht.

Bijdrage Veiligheidsregio De bijdrage aan de Veiligheidsregio is bijgeraamd op basis van de vastgestelde begroting 2018 van de Veiligheidsregio.

Uitvoering parkeernota Op 9 februari 2017 is de Kadernota Parkeren 2017 – 2021 vastgesteld. Het uitvoeringsplan geeft invulling aan het onderzoeken en oplossen van de grootste parkeerknelpunten. Voor onderzoeken in 2018 en 2020 is door de gemeenteraad € 10.000 per jaar beschikbaar gesteld. Daarnaast zijn voor de komende jaren ook investeringen opgenomen waarvan de kapitaallasten in de begroting zijn meegenomen. Op 14 september is de gemeenteraad geïnformeerd over de verdere uitwerking van de parkeernota en dan met name over de zogenaamde blauwe zones. De gemeenteraad heeft aangegeven vooralsnog geen blauwe zones te willen. Toegezegd is dat er naast het monitoren van de parkeerdruk ook de tevredenheid over parkeren gemonitord gaat worden. In 2018 en 2020 is hiervoor € 10.000 per jaar extra opgenomen.

Parkmanagement Borchwerf Het budget voor het parkmanagent bestaat grotendeels uit de bijdrage die aan de Stichting Parkmanagement Borchwerf wordt betaald. Omdat niet alle percelen worden verkocht in 2017 kan de bijdrage aan de stichting voor 2018 incidenteel € 100.000 lager worden geraamd.

Leges omgevingsvergunningen Voor de jaren 2018 en 2019 wordt een hogere legesopbrengst verwacht voor het verlenen van omgevingsvergunningen van respectievelijk € 102.000 en € 116.000. Deze hogere opbrengst wordt veroorzaakt doordat er in deze jaren meer woningen worden gerealiseerd binnen de woningbouwprojecten dan aanvankelijk was voorzien. Vanaf 2020 worden de legesopbrengsten, door de lagere bouwproductie binnen de projecten, weer minder. De legesopbrengsten voor de reguliere omgevingsvergunningen zijn al een aantal jaren redelijk stabiel en bedragen jaarlijks ca. € 295.000. In verband met de onzekerheid over de ontwikkelingen op Borchwerf zijn in de huidige ramingen hiervoor geen legesopbrengsten meegenomen.

Inhuur personeel bouwplantoetsing en vergunningverlening In verband met het hogere aantal te verlenen omgevingsvergunningen wordt een hogere legesopbrengst verwacht. Dit hogere aantal omgevingsvergunningen vergt een grotere personele inzet van het team klantzaken in verband met de beoordeling en verlening van de omgevingsvergunningen. Voor 2018 en 2019 wordt hiervoor een extra budget van € 50.000 opgenomen.

Subsidie bibliotheek De Bibliotheek VANnU is als basisbibliotheek verantwoordelijk voor het openbaar bibliotheekwerk in de gemeente Halderberge. De gemeente streeft naar een toekomstbestendige bibliotheekvoorziening die de burger optimaal bereikt. Om invulling te kunnen geven aan de visie, ambities en een gezonde toekomstgerichte exploitatie verzoekt de Bibliotheek VANnU om de subsidiebijdrage structureel te verhogen. Voor het omvormen van de servicepunten in Oud Gastel en Hoeven naar uitleenpunten en het leveren van een bijdrage aan het verhogen van de geletterdheid en leesplezier door het inzetten van een leesconsulent wordt voorgesteld om de subsidiebijdrage structureel te verhogen met € 32.000. Voor de verhuizing en de omvorming naar haal- en brengpunten zullen eenmalige kosten gemaakt moeten worden. Voorgesteld wordt om hiervoor eenmalig een bedrag van € 20.000 beschikbaar te stellen.

Subsidie jeugd- en jongerenwerk In de Zomernota 2017 is het subsidiebudget voor jeugd- en jongerenwerk voor 2018 incidenteel verhoogd met € 54.000. Een eventuele structurele verhoging van het subsidiebedrag zal worden meegenomen in de brede discussie over het sociaal domein en de daarbij behorende wijze van subsidiëren.

Programmabegroting 2018 142 Gemeente Halderberge

Subsidie zorginfrastructuur voor ouderen In de Zomernota 2017 is het subsidiebudget voor ouderenbeleid voor 2018 incidenteel verhoogd met € 150.000. Een eventuele structurele verhoging van de subsidie ouderenbeleid voor de zorginfrastructuur zal worden meegenomen in de brede discussie over het sociaal domein en de daarbij behorende wijze van subsidiëren.

Subsidie zorg in natura: begeleiding Voor de Stichting Groenhuysen en Surplus Welzijn is de raming voor het ouderenwerk in de steunpunten verhoogd met € 202.041 voor de uitvoering van een pilot in 2018 waarbij geïndiceerde begeleiding groep wordt omgevormd naar een algemene voorziening. Met deze pilot wordt nadrukkelijk ingezet op meer gebruik van het voorliggend veld, dit is één van de uitgangspunten van de transformatie sociaal domein. Het betreft hier personen waarvoor de gemeente nu kosten betaald uit de Wmo-begeleidingsmiddelen. Deze kosten komen te vervallen. Op dit moment betreft het een verschuiving van middelen vanuit de post begeleiding naar de post subsidies. Mogelijk komt op termijn een financieel voordeel tot stand wanneer blijkt dat de resultaten behaald worden.

Overige mutaties welzijnssubsidies Het budget voor de welzijnssubsidies valt vanaf 2018 ca. € 40.000 lager uit dan waarmee in de huidige meerjarenraming rekening was gehouden. Belangrijkste oorzaken zijn een lagere subsidie aan Stichting Vluchtelingenwerk (bijgesteld op basis van 1e prognose 2018), het beëindigen van een detacheringsovereenkomst met het Zouavenmuseum voor een interieurverzorgster en het feit dat het geraamde budget 2018 voor het Algemeen maatschappelijk werk hoger was dan feitelijk aan subsidie is aangevraagd.

Investering Markland College De stichting Markland College heeft een verzoek ingediend voor een gedeeltelijke vervangende nieuwbouw. Het geheel komt compacter op het terrein te liggen, waardoor de terreinen en gebouwen van de KTS en Thomas More aan de gemeente overgedragen gaan worden. De totale kosten van deze investering worden geraamd op ca. € 13.620.000 (prijspeil 2019). Ca. 10% hiervan zal door het Markland College zelf worden opgebracht. Aan de gemeenteraad wordt voorgesteld een bedrag van maximaal € 12,3 miljoen beschikbaar te stellen. De kapitaallasten hiervan zijn in de begroting opgenomen.

Lening Markland College Zoals aangegeven in de Zomernota 2017 – 2021 is de lening van het Markland College herzien met een verlaging van de rentelast tot gevolg.

Algemene uitkering gemeentefonds Op basis van de septembercirculaire 2017 is de raming van de algemene uitkering bijgesteld. De hogere accresverwachtingen resulteren voor onze gemeente in een hogere algemene uitkering voor de jaren 2018 - 2021. Voor het jaar 2018 bedraagt de bijstelling ten opzichte van meicirculaire 2017 (dit was de basis voor de raming in de Zomernota 2017) ca. € 102.000. In het hoofdstuk algemene dekkingsmiddelen is een uitgebreidere toelichting op de uitkeringen uit het gemeentefonds opgenomen.

Verlagen buffer algemene uitkering (lager accres) Binnen de raming van de algemene uitkering is een buffer van € 149.000 opgenomen om een nadelig effect van een mogelijk lager accres op te kunnen vangen. Voorgesteld wordt deze buffer incidenteel met € 49.000 te verlagen tot € 100.000.

Opbrengst OZB Op basis van de actuele WOZ-waarden, de woningbouwplanning en de bijgestelde verwachte bouwleges is een doorrekening gemaakt voor de verwachte OZB opbrengst in de jaren 2018 – 2021. De opbrengst komt per saldo ca. € 50.000 per jaar hoger uit.

Bijdrage Belastingsamenwerking West-Brabant Op basis van de vastgestelde begroting 2018 van de Belastingsamenwerking is de geraamde bijdrage opwaarts bijgesteld.

Salarislasten nieuwe cao De salarislasten stijgen vanaf 2018 met ca. € 200.000 per jaar. Dit is met name het gevolg van het cao-akkoord dat de vakbonden en gemeentelijke werkgevers onlangs hebben gesloten. Hierin is een structurele loonsverhoging opgenomen van in totaal 3,25%. In de huidige meerjarenraming was rekening gehouden met een stijging met 1% per jaar.

Programmabegroting 2018 143 Gemeente Halderberge

Strategisch informatiemanagement Vanuit de 0-meting (2014) op gebied van I&A is een informatiebeleidsplan opgesteld voor de jaren 2016-2020 en vervolgens vastgesteld door de gemeenteraad. In dit beleidsplan is aandacht besteed aan de ontwikkelingen zoals die op dat moment werden verwacht. Om uitvoering te geven is vanuit beschikbare vacatureruimte tijdelijk ingezet op het aantrekken van een informatiemanager. Gedurende de afgelopen periode is duidelijk geworden dat de (wettelijke) ontwikkelingen op het gebied van I&A steeds sneller gaan en vooral ook meer gevolgen hebben voor de organisatie. De taken waaraan de organisatie uitvoering aan moet geven zijn onder andere de digitale agenda 2020, de privacy voorschriften en vooral niet te vergeten de informatieveiligheid. Er zijn echter ook aan de wettelijke taken zoals de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG van kracht 1-5-2018) met daarin de General Data Protection Regulation en de Europese verordening elektronische identificatie en vertrouwensdiensten (eIDAS per 1-9-2018). Verder is het noodzakelijk om de opslag en ontsluiting van de gegevens van de gemeente Halderberge zodanig in te richten dat de privacy en veiligheid van deze gegevens gewaarborgd is.

Er moet dus uitvoering worden gegeven aan zowel het informatiebeleidsplan als ingespeeld worden op de ontwikkelingen. De 2 belangrijkste speerpunten daarbij zijn: 1. het uitvoering geven aan het zaakgericht werken (opslag en ontsluiting van gegevens van inwoners en ondernemers); 2. de doorontwikkeling van Sharepoint (opslag en ontsluiting van alle andere gegevens met daarbij de gegevens van projecten en (regionale) samenwerkingen). Basis voor de uitvoering is maximaal uitvoering geven aan de wettelijke taken en voor alle andere zaken uit te gaan van een acceptabel minimaal uitvoeringsniveau. Binnen de organisatie is momenteel onvoldoende formatie beschikbaar om aan de minimale eisen te kunnen voldoen. Het is dan ook noodzakelijk om voor de uitvoering gedurende de jaren t/m 2020 extra formatie beschikbaar te stellen.

Digitalisering archief In de Zomernota 2017 – 2021 is extra budget opgenomen voor digitalisering van het archief. In de zomernota is abusievelijk niet het volledige extra benodigde bedrag opgenomen om te komen tot het totale budget van € 150.000, verdeeld over 2018 en 2019. Dit wordt in de begroting 2018 gecorrigeerd.

Duurzame inzetbaarheid Momenteel wordt er beleid op duurzame inzetbaarheid ontwikkeld. Ons personeelsbestand wordt ouder en één van de speerpunten van duurzame inzetbaarheid is een generatiepact. Bij een generatiepact stelt de werkgever de medewerker vanaf een bepaalde leeftijd in staat om minder uren te gaan werken. Bijvoorbeeld 20% minder werken tegen 10% minder salaris met gelijkblijvende pensioen opbouw (80-90-100). Het streven is dat een dergelijke personeelsregeling kostenneutraal verloopt door jongere mensen aan te nemen op de vrijkomende uren. De huidige praktijk bij andere gemeenten wijst uit dat dit niet altijd haalbaar is. In het najaar 2017 vindt verdere uitwerking plaats waarna een voorstel aan de gemeenteraad zal worden voorgelegd.

Klimaat gemeentehuis In 2017 wordt de laatste aanpassing aan de zonwering en het luchtinlaatsysteem gerealiseerd. Zodra dit is afgerond zijn alle maatregelen die mogelijk waren volledig uitgevoerd. Aansluitend wordt een onderzoek verricht om te beoordelen of alle maatregelen ook het gewenste effect hebben opgeleverd.

Aanpassingen hal gemeentehuis In 2017 worden geen aanpassingen aangebracht in de hal van het gemeentehuis. Eventuele aanpassing wordt meegenomen bij de discussie over de doorontwikkeling van de dienstverlening c.q. inrichting van een Klant Contact Centrum.

Motie openbaar groen, groenonderhoud Bij de algemene beschouwing heeft de gemeenteraad de motie openbaar groen, groenonderhoud aangenomen. Voor de uitvoering van deze motie wordt in de begroting 2018 ca. € 140.000 per jaar geraamd voor verhoging van het onderhoudsniveau.

Motie inrichting buitenruimte brede school Oud Gastel In overleg met de gebruikers is afgesproken dat men zich in de zomerperiode wilde concentreren op de verhuis naar het nieuwe complex en op alles wat hierbij komt kijken. In het najaar wordt in overleg met de gebruikers de uitwerking verder vormgegeven. Zoals bij de Zomernota 2017 is aangegeven wordt er voor de realisatie in 2018 een bedrag opgenomen in het Investeringsprogramma. Voor het opplussen van de grasweide een bedrag van € 35.000 en voor het aanbrengen van veiligheidsmaatregelen € 10.000.

Programmabegroting 2018 144 Gemeente Halderberge

Motie maatregelen P. van Breugelstraat/Vaartweg Al sinds het begin van dit jaar worden diverse belanghebbenden en eerder betrokken bewoners geïnformeerd. Dit heeft geleid tot een uitgebreid onderzoek naar verkeersstromen in en door Bosschenhoofd. Naar aanleiding van dit onderzoek is een startbijeenkomst georganiseerd in de Reiskoffer in Bosschenhoofd. Tijdens deze bijeenkomst hebben diverse bewoners en belanghebbenden zich aangemeld voor de klankbordgroepen. in het najaar volgt een vervolgbijeenkomst waarin de wensen van de bewoners worden opgehaald. Op dit moment zitten we in de inventarisatiefase. Op het investeringsprogramma is een budget van € 300.000 opgenomen voor verkeersmaatregelen in Bosschenhoofd. Gezien de gevoeligheden die het verkeer in Pastoor van Breugelstraat met zich meebrengen kunnen we op dit moment niet inschatten wat de exacte wensen en uiteindelijke maatregelen zullen worden. Na de inventarisatie ronde wordt een kostenraming gemaakt. De uitkomsten van de inventarisatieronde wordt samen met de kostenraming te zijner tijd aan de gemeenteraad gepresenteerd.

Motie reststroken/snippergroen Bij de algemene beschouwing heeft de gemeenteraad de motie reststroken/snippergroen aangenomen. Voor de uitvoering van deze motie wordt in de begroting 2018 ca. € 5.000 per jaar geraamd voor het beheer van de inmiddels teruggekregen reststroken/snippergroen.

Motie woningbouwlocaties Deze motie wordt meegenomen in het raadvoorstel woningbouwprogramma die gepland staat voor behandeling in de gemeenteraad in het vierde kwartaal 2017. Hier zijn PM-posten opgenomen omdat er mogelijk voorbereidingskosten gemaakt worden voor haalbaarheidsonderzoeken bij beoogde locaties. Als een project doorgang kan vinden wordt het ondergebracht in een grondexploitatie, anders komen de kosten ten laste van de algemene dienst.

Motie BOA-inzet Bij de algemene beschouwing heeft de gemeenteraad de motie BOA-inzet aangenomen. Voor de uitvoering van deze motie wordt in de begroting 2018 € 65.000 per jaar geraamd voor 1 extra fte BOA en het beschikbaar stellen van materieel.

Aanpassing indexering In de Zomernota 2017 – 2021 is als uitgangspunt voor de Begroting 2018 opgenomen dat de indexering wordt aangepast van 1% naar 1,5%. Dit is verwerkt in de Begroting 2018 en heeft een cumulatief nadelig effect van ca. € 10.000 per jaar.

Bijstelling toerekening kosten afval, riolering en grondexploitaties Voor de doorbelasting van de indirecte kosten aan de verschillende taakvelden is een urenraming voor het jaar 2018 opgesteld. Deze resulteert in een aangepaste doorbelasting van uren op de taakvelden afval, riolering en de grondexploitaties. Deze doorbelasting wordt doorberekend in de afvalstoffenheffing, rioolheffing en de verschillende grondexploitaties. Daarnaast is ook de BTW-component, die wordt doorberekend in de afvalstoffenheffing en rioolheffing, aangepast op basis van de actuele raming van de kosten. Per saldo geeft dit voor de begroting een budgettair voordeel. In de paragraaf lokale heffingen is in de genoemde tarieven rekening gehouden met deze kosten.

Belastingen en verzekeringen Op basis van de werkelijke kosten in 2017 zijn de te betalen belastingen en verzekeringen voor de begroting 2018 berekend. De stijging van de verzekeringskosten betreft met name de verzekering voor grote bouwwerken en de verzekering voor de huisvesting van het voortgezet onderwijs .

Vervallen stelpost exploitatielasten MFA’s In de begroting is al een aantal jaren een stelpost van ca. € 50.000 opgenomen voor exploitatielasten MFA’s. Vanaf 2019 is deze stelpost ingezet voor het cultuurcluster in Oudenbosch. De resterende stelpost voor het jaar 2018 heeft dan ook niet echt een doel meer. Voorgesteld wordt de stelpost voor het jaar 2018 af te ramen.

Resterende aanpassingen Dit betreft een aantal kleinere aanpassingen.

Na bovenstaande ontwikkelingen ontstaat het volgende beeld. 2018: € 87.000 positief 2019: € 396.000 positief 2020: € 472.000 positief 2021: € 742.000 positief

Programmabegroting 2018 145 Gemeente Halderberge

4. Reserve positie

In onderstaand overzicht is het verwachte verloop van de reserves voor het begrotingsjaar 2018 weergegeven.

Naam reserve Stand per Vermeer- Vermin- Stand per 1-1-2018 deringen deringen 1-1-2019

Algemene reserves Algemene reserve 7.356.000 1.112.000 514.000 7.954.000 Algemene reserve grondexploitaties 3.613.000 200.000 524.000 3.289.000 Subtotaal algemene reserve 10.969.000 1.312.000 1.038.000 11.243.000

Investeringsreserves Investeringsreserve gemeentehuis 112.000 0 101.000 11.000 Investeringsreserve aandelen Intergas 06 595.000 0 595.000 0 Subtotaal investeringsreserves 707.000 0 696.000 11.000

Egalisatiereserves Egalisatiereserve rente 1.000.000 231.000 231.000 1.000.000 Egalisatiereserve BBZ 150.000 0 0 150.000 Subtotaal egalisatiereserves 1.150.000 231.000 231.000 1.150.000

Resultaatreserves Reserve jaaroverschrijdende uitgaven 0 0 0 0 Reserve resultaat boekjaar 2015 0 0 0 0 Reserve resultaat boekjaar 2016 0 0 0 0 Subtotaal resultaatreserves 0 0 0 0

Overige bestemmingsreserves Reserve onderwijshuisvesting 571.000 0 0 571.000 Reserve “Uitvoering e-overheidsvoorzieningen” 211.000 0 90.000 121.000 Reserve economische visie 0 0 0 0 Reserve ontwikkeling en kwaliteitsverbetering 18.000 0 0 18.000 Reserve decentralisaties 1.727.000 184.000 375.000 1.536.000 Reserve groenfonds 53.000 0 0 53.000 Reserve innovaties en knelpunten sociaal domein 192.000 0 0 192.000 Subtotaal bestemmingsreserves 2.772.000 184.000 465.000 2.491.000

Bestemmingsreserves grondexploitatie Reserve bovenwijkse voorzieningen 0 230.000 0 230.000 Reserve Borchwerf II 300.000 0 200.000 100.000 Subtotaal reserves grondexploitatie 300.000 230.000 200.000 330.000

Totaal reserves 15.898.000 1.957.000 2.630.000 15.225.000

De opstelling van het overzicht reserves en voorzieningen is conform de Financiële Verordening 2017 en het bij artikel 11 van deze verordening behorende beleidskader reserves en voorzieningen. Het uitgangspunt van dit overzicht is de stand van de reserves en voorzieningen per 31 december 2016 uit de Jaarrekening 2016 en de verwachte mutaties in 2017.

Hieronder worden de belangrijkste ontwikkelingen toegelicht.

Programmabegroting 2018 146 Gemeente Halderberge

Algemene reserves ° In 2018 wordt de voorfinanciering van de seniorenregeling uit de algemene reserve deels teruggestort. Dit is € 104.761 conform het overzicht op pagina 42 van de Zomernota 2013. ° Conform het raadsvoorstel van 20 april 2017 waarin de gemeenteraad heeft ingestemd met de herontwikkeling van het religieus erfgoed wordt totaal € 535.000 aan de reserve toegevoegd en € 513.000 onttrokken. Voor de specificatie van deze bedragen wordt verwezen naar het betreffende raadsvoorstel. ° Eind 2018 wordt de winstuitkering verwacht van de verkoop van de aandelen Intergas. Per saldo wordt er € 240.160 toegevoegd aan de algemene reserve.

Investeringsreserves ° De investeringsreserve gemeentehuis wordt gebruikt om de kapitaallasten van de investeringen in het gemeentehuis te dekken. Wanneer deze investeringen zijn afgeschreven, is de investeringsreserve ook volledig ingezet. ° De investeringsreserve aandelen Intergas wordt gebruikt voor de afwaardering van de resterende boekwaarde van de aandelen na formele afwikkeling van de verkoop van Intergas. Dit vindt naar verwachting eind 2018 plaats.

Egalisatiereserves ° Via de egalisatiereserve rente wordt het verschil verantwoord tussen de rentelasten op basis van de renteomslag en de daadwerkelijke doorberekende rente. Conform het Besluit Begroting en Verantwoording mag het berekende percentage namelijk afgerond worden op een veelvoud van 0,5%. Dat is in de meerjarenbegroting 2018 – 2021 ook op deze manier verwerkt. Het verschil, dat wordt gestort in of onttrokken aan de Egalisatiereserve rente, kan derhalve nooit hoger zijn dan 0,5% van de boekwaarde van de activa waarover de rente wordt omgeslagen. Met de egalisatiereserve rente wordt voorkomen dat de rentelasten grote schommelingen gaan vertonen. In de egalisatiereserve is maximaal een bedrag van € 1.000.000 benodigd. Het meerdere valt vrij ten gunste van de algemene reserve. ° De egalisatiereserve BBZ dient om binnen de looptijd van leningen, welke in het kader van de BBZ aan cliënten verstrekt zijn, nadelige effecten op te vangen. Deze effecten kunnen ontstaan doordat het ministerie van Sociale Zaken het kasstelsel hanteert en op basis hiervan afrekent. In 2018 worden er geen mutaties verwacht.

Resultaatreserves ° Bij de bestemming van de resultaten van de jaarrekening en de bestuursrapportages in voorgaande jaren zijn voor verschillende doeleinden resultaatreserves gevormd. Voor de begroting 2018 wordt er vanuit gegaan dat deze reserves in 2017 worden besteed dan wel vrijvallen ter gunste van de algemene reserve.

Overige bestemmingsreserves ° In verband met de bouw van nieuwe scholen worden de oude schoolgebouwen in 2017 afgeschreven. In 2018 worden er geen mutaties verwacht. ° De middelen die beschikbaar zijn gesteld voor e-overheidsvoorzieningen zijn gestort in de reserve uitvoering e-overheidsvoorzieningen. Het resterende budget wordt is deels benodigd voor de implementatie van de BGT (basisregistratie grootschalige topografie) en wordt deels ingezet ter dekking van de kosten voor strategisch informatiemanagement. ° Conform de Zomernota 2017 worden de verwachte overschotten binnen de drie decentralisaties gestort in de reserve decentralisaties. Deze reserve dient voor het afdekken van de risico’s in het sociaal domein en om eventuele tegenvallers in het sociaal domein op te kunnen vangen. Zie ook de paragraaf decentralisaties. Conform de Zomernota 2017 wordt het extra tekort op de bijdrage aan WVS-Groep in 2018 onttrokken aan de reserve decentralisaties.

Bestemmingsreserves grondexploitatie ° De stortingen in de reserve bovenwijkse voorzieningen vloeien voort uit de bijdrage vanuit de verschillende exploitaties. Het betreft hier de grondexploitaties, zoals deze bij zijn opgenomen in het Meerjarenperspectief Grondexploitaties. Voor een verdere toelichting verwijzen wij u naar de paragraaf grondbeleid. ° De reserve Borchwerf II wordt afgebouwd ten gunste van de algemene reserve grondexploitaties.

Programmabegroting 2018 147 Gemeente Halderberge

In onderstaand overzicht is het verwachte verloop van de voorzieningen voor het begrotingsjaar 2018 weergegeven.

Voorzieningen Stand per Vermeer- Vermin- Stand per 1-1-2018 deringen deringen 1-1-2019

Voorziening wethouderspensioenen 106.000 0 0 106.000 Voorziening onderhoud gemeente-eigendommen 447.000 325.000 262.000 510.000 Voorziening groot onderhoud riolering 284.000 210.000 210.000 284.000 Spaarvoorziening riolering 186.000 186.000 0 372.000 Voorziening afvalstoffenheffing 0 0 0 0 Voorziening overschotten riolering 878.000 0 0 878.000 Voorziening kapitaallasten riolering 129.000 0 3.000 126.000 Voorziening debiteuren algemeen 7.000 0 0 7.000 Voorziening debiteuren Werkplein 89.000 0 0 89.000 Voorziening debiteuren BWB 63.000 0 0 63.000 Voorziening verliesgevende BIE 3.603.000 0 0 3.603.000

Totaal voorzieningen 5.792.000 721.000 475.000 6.038.000

Voorzieningen ° In 2016 is een voorziening wethouderspensioenen gevormd. Deze voorziening wordt jaarlijks op het juiste peil gebracht op basis van de meest actuele informatie van de pensioenverzekeraar. ° Op basis van het meerjarenonderhoudsplan (MOP) gemeentelijke gebouwen worden jaarlijks de werkelijke kosten onttrokken en gemiddeld bedrag gestort in de voorziening onderhoud gemeente-eigendommen. ° Op basis van het Gemeentelijke Rioleringsplan (vGRP) is een voorziening groot onderhoud riolering gevormd. Op basis van het in november 2013 vastgestelde nieuwe vGRP worden bedragen aan deze voorziening toegevoegd. De kosten voor groot onderhoud worden ten laste van deze voorziening gebracht. ° In het vGRP 2014-2019 is de vorming van een spaarvoorziening met ingang van 2016 opgenomen. Dit in verband met een verwachte piek in de vervangingsinvesteringen vanaf 2030. Om de kosten hiervan te kunnen egaliseren wordt jaarlijks een bedrag toegevoegd aan de spaarvoorziening. ° In de voorziening afvalstoffenheffingen worden tekorten en overschotten op het product afvalverwijdering en –verwerking op jaarrekeningbasis geëgaliseerd. ° In de voorziening overschotten riolering worden tekorten en overschotten op het product riolering op jaarrekeningbasis geëgaliseerd. ° In de voorziening kapitaallasten riolering worden de voordelen in de kapitaallasten van investeringen, die nog niet geheel in het voorgaande jaar zijn uitgegeven, gestort. Deze worden in het jaar erna onttrokken ter dekking van de kapitaallasten. ° Op de (voorcalculatorische) balans in de begroting en de jaarrekening worden de voorziening dubieuze debiteuren en voorziening verliesgevende exploitaties in mindering gebracht op de activa. ° In relatie tot de bijstelling van het woningbouwprogramma en de grondexploitaties is bij de jaarrekening 2012 is een substantieel bedrag aan de voorziening toegevoegd ten laste van de algemene reserve. Deze voorziening is getroffen voor verliesgevende exploitaties. Op basis van het BBV is het verplicht een voorziening te vormen voor een exploitatie op het moment dat een verlies op de exploitatie wordt verwacht.

Programmabegroting 2018 148 Gemeente Halderberge

In onderstaand overzicht wordt op hoofdlijnen het verloop van de reservepositie in meerjarig perspectief weergegeven.

Verloop reserves en voorzieningen Saldo Vermeer- Vermin- Saldo 2019 01-01-2019 deringen deringen 31-12-2019

Algemene reserves 11.242.000 5.060.000 522.000 15.780.000 Investeringsreserves 11.000 0 3.000 8.000 Egalisatiereserves 1.150.000 260.000 260.000 1.150.000 Resultaatreserves 0 0 0 0 Overige bestemmingsreserves 2.491.000 142.000 0 2.633.000 Bestemmingsreserves grondexploitatie 330.000 230.000 100.000 460.000 Totaal reserves 15.224.000 5.692.000 885.000 20.031.000

Voorzieningen 6.039.000 728.000 573.000 6.194.000

Verloop reserves en voorzieningen Saldo Vermeer- Vermin- Saldo 2020 01-01-2020 deringen deringen 31-12-2020

Algemene reserves 15.781.000 3.308.000 22.000 19.067.000 Investeringsreserves 9.000 0 3.000 6.000 Egalisatiereserves 1.150.000 359.000 359.000 1.150.000 Resultaatreserves 0 0 0 0 Overige bestemmingsreserves 2.632.000 290.000 0 2.922.000 Bestemmingsreserves grondexploitatie 459.000 230.000 0 689.000 Totaal reserves 20.031.000 4.187.000 384.000 23.834.000

Voorzieningen 6.193.000 871.000 4.024.000 3.040.000

Verloop reserves en voorzieningen Saldo Vermeer- Vermin- Saldo 2021 01-01-2021 deringen deringen 31-12-2021

Algemene reserves 19.067.000 377.000 0 19.444.000 Investeringsreserves 6.000 0 3.000 3.000 Egalisatiereserves 1.150.000 377.000 377.000 1.150.000 Resultaatreserves 0 0 0 0 Overige bestemmingsreserves 2.922.000 343.000 0 3.265.000 Bestemmingsreserves grondexploitatie 689.000 0 0 689.000 Totaal reserves 23.834.000 1.097.000 380.000 24.551.000

Voorzieningen 3.039.000 954.000 519.000 3.474.000

De belangrijkste mutaties worden hieronder toegelicht. ° In 2019 wordt een naar verwachting een winstuitkering uit Borchwerf II verwacht van € 4,7 miljoen. Dit bedrag wordt toegevoegd aan de algemene reserve. ° De overige mutaties in de algemene reserves worden veroorzaakt door het verloop van de algemene reserve grondexploitaties op basis van het Meerjaren Perspectief Grondexploitaties.

Programmabegroting 2018 149 Gemeente Halderberge

5. Geprognosticeerde begin- en eindbalans

Conform het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten (BBV) dient in de begroting een geprognosticeerde begin- en eindbalans van het begrotingsjaar opgenomen te worden. Datzelfde geldt voor de meerjarenraming. In onderstaande tabel zijn deze gecombineerd.

Geprognosticeerde balans Begroting Meerjarenraming 1 jan. 31 dec. 31 dec. 31 dec. 31 dec. (Bedragen * € 1.000) 2018 2018 2019 2020 2021 Vaste activa 75.138 81.703 95.380 96.087 95.908 Immateriële vaste activa 0 0 0 0 0 Materiële vaste activa 68.042 77.809 91.525 92.270 92.129 Financiële Vaste Activa 7.096 3.895 3.855 3.817 3.779

Vlottende activa 22.799 18.847 14.654 13.517 13.517 Voorraden 9.296 5.344 1.152 15 15 Uitzettingen met een rentetypische looptijd korter dan één jaar 8.979 8.979 8.979 8.979 8.979 Liquide middelen 1.660 1.660 1.660 1.660 1.660 Overlopende activa 2.863 2.863 2.863 2.863 2.863

Totaal activa 97.937 100.550 110.034 109.604 109.426

Vaste passiva 85.479 86.277 94.428 95.587 93.031 Eigen vermogen 15.898 15.312 20.427 24.306 25.293 Voorzieningen 2.030 2.276 2.530 2.881 3.315 Vaste schulden met een rentetypische looptijd van één jaar of langer 67.551 68.689 71.471 68.400 64.423

Vlottende passiva 12.458 14.274 15.606 14.017 16.395 Netto vlottende schulden met een rentetypische looptijd korter dan één jaar 8.288 10.103 11.436 9.847 12.224 Overlopende passiva 4.170 4.170 4.170 4.170 4.170

Totaal passiva 97.937 100.550 110.034 109.604 109.426

Hieronder treft u een korte toelichting aan op deze balans.

Vaste activa Als gevolg van het investeringsprogramma laat de boekwaarde van de vaste activa een flinke stijging zien. Terwijl de boekwaarde van zowel de financiële vaste activa als, in mindere mate, de immateriële vaste activa afneemt, neemt de boekwaarde van de materiële activa toe. Dit wordt in 2018 met name veroorzaakt door de investeringen in voorzieningen voor de riolering, In 2019 zijn het met name investeringen in de huisvesting van het Marklandcollege die de stijging veroorzaken. In de andere jaren is de stijging geringer en zijn er dan ook geen grote uitschieters. Voor een uitgebreide lijst van de investeringen verwijzen we u naar het investeringsplan en het overzicht met restantkredieten.

Programmabegroting 2018 150 Gemeente Halderberge

Vlottende activa - voorraden De voorraden worden met name gevormd door de bouwgronden in exploitatie. Het overige deel betreft de voorraden documenten bij Burgerzaken. Naar verwachting worden alle lopende grondexploitaties in 2018, 2019 en 2020 afgerond, zodat ultimo 2020 alleen nog een voorraad documenten bij Burgerzaken resteert.

Overige vlottende activa De overige vlottende activa kunnen alleen worden ontleend aan ervaringscijfers van de afgelopen jaren. Conform de ministeriële regeling inzake de financiële kengetallen zijn deze activa berekend op basis van het gemiddelde van de laatste drie vastgestelde jaarrekeningen (de jaren 2014, 2015 en 2016). Derhalve zijn de cijfers voor de gehele meerjarenprognose gelijk.

Vaste passiva – eigen vermogen Het eigen vermogen van de gemeente wordt gevormd door de reserves en het resultaat van resp. de begroting of de jaarrekening. De omvang van de reserves neemt in 2018 nog wat af, maar zal in de jaren daarna flink toenemen, onder meer als gevolg van de baten uit de grondexploitaties en, in 2019, de voorgenomen afronding van de ontwikkeling van industrieterrein Borchwerf II. Voor een verdere uiteenzetting van de mutaties in de reserves verwijzen wij u naar de desbetreffende toelichting in dit hoofdstuk.

Vaste passiva – voorzieningen Meerjarig gezien valt met name op dat de boekwaarde van de voorzieningen een stijgende lijn vertoont. Dat wordt met name veroorzaakt de toename van de spaarvoorziening voor de riolering. Voor een toelichting daarop en een verdere uiteenzetting van de mutaties in de voorzieningen verwijzen wij u naar de desbetreffende toelichting in dit hoofdstuk.

Vaste passiva – vaste schulden met een rentetypische looptijd > 1 jaar De omvang van de vaste schuld laat in 2018 en 2019 nog een stijging zien, waarna in de jaren 2020 en 2021 een afname zichtbaar wordt. Dit laatste houdt in dat de waarde van de aflossingen in dit geval hoger is dan de omvang van de nieuwe leningen. Ook hier kan een link worden gelegd met het omvangrijke investeringsprogramma. Immers, de financiering van de investeringen gebeurt met name door middel van geldleningen. Uiteraard is de ontwikkeling van de vaste schuld afhankelijk van de mate waarin het investeringsprogramma wordt gerealiseerd. In de paragraaf Financiering treft u een uitgebreide toelichting aan op de liquiditeitsprognose en de financieringsbehoefte voor de komende jaren.

Vlottende passiva Voor de vlottende passiva geldt hetzelfde als voor de overige vlottende activa. Ook hier geldt dat de verwachte balanswaarden alleen worden ontleend aan ervaringscijfers van de afgelopen jaren. Conform de ministeriële regeling inzake de financiële kengetallen zijn deze passiva berekend op basis van het gemiddelde van de laatste drie vastgestelde jaarrekeningen (de jaren 2014, 2015 en 2016). Hierop is één uitzondering. Dat betreft het saldo van de netto vlottende schulden met een rentetypische looptijd kleiner dan een jaar. Hieronder is een post opgenomen om de balans sluitend te maken.

6. Emu saldo

Op grond van artikel 20 van het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten moet de gemeente in de programmabegroting inzage geven in het EMU-saldo over het vorig begrotingsjaar, de berekening van het geraamde bedrag over het begrotingsjaar en de berekening van het geraamde bedrag over het jaar volgend op het begrotingsjaar.

Het EMU-saldo is een in Europees verband gehanteerd en gedefinieerd macro-economisch begrip. Het kan worden omschreven als het verschil tussen de inkomsten en uitgaven van de collectieve sector (Rijk, andere overheden, sociale fondsen). Naast alle ‘gewone’ inkomsten en uitgaven zitten hierbij ook inkomsten en uitgaven met een kapitaalkarakter, zoals aan- en verkopen grond, investeringen en investeringsbijdragen. Financiële transacties als de verkoop van deelnemingen of het verstrekken van kredieten worden hierbij niet als inkomsten of uitgaven gezien.

In algemene termen wordt een tekort bij gemeenten veroorzaakt door drie zaken: • de investeringen overtreffen de afschrijvingen; • de aankopen van grond (inclusief investering voor bouwrijp maken) overtreffen de verkopen; • er is sprake van een negatief exploitatiesaldo in baten-lasten. Deze drie oorzaken hebben op totaalniveau per saldo een negatieve kasstroom tot gevolg.

Programmabegroting 2018 151 Gemeente Halderberge

Het EMU-saldo van de gemeente Halderberge fluctueert de laatste jaren. Op begrotingsbasis is het EMU-saldo overwegend negatief (dus een tekort), maar onvoorziene gebeurtenissen bij de realisatie zorgen er soms voor dat het tekort omslaat in een overschot of dat het tekort lager uitvalt. In de laatste jaren is vooral het vertraagd realiseren en/of het uitstellen van investeringen (met name scholenbouw) er de oorzaak van dat het EMU-tekort op rekeningbasis lager is uitgevallen dan vooraf begroot.

Hieronder treft u een overzicht van de EMU-saldi op begrotings- en rekeningbasis in de laatste drie jaar.

Jaar EMU-saldo EMU-saldo primitieve jaarrekening Begroting

2015 -6,0 +0,3 2016 -6,0 -1,9 2017 -10,0 n.n.b.

(bedragen x € 1.000.000)

In onderstaande tabel treft u de berekening van het EMU-saldo voor de jaren 2017 (bijgesteld) en 2018 t/m 2021 aan.

2017 2018 2019 2020 2021 - 7 - 6 - 4 + 4 + 1 (bedragen x € 1.000.000)

De tabel geeft in 2018 een verwacht tekort aan van € 6 miljoen. Voor 2017 is het verwachte EMU-tekort herzien naar zo’n EUR 7 miljoen. Het tekort wordt voornamelijk veroorzaakt door het omvangrijke investeringsprogramma van de gemeente Halderberge. Vanaf 2020 is het investeringsprogramma vooralsnog minder omvangrijk, waardoor het verwachte tekort omslaat in een verwacht overschot.

Er is voor individuele gemeenten de laatste jaren geen indicatie meer vastgesteld die aangeeft welk tekort is toegestaan. In 2015 is dit voor de laatste maal gedaan en toen was deze referentiewaarde voor de gemeente Halderberge nog € 2.739.000. Het Bestuurlijk overleg financiële verhoudingen (Bofv) heeft op 28 september 2016 afgesproken om de landelijke norm voor 2017 voor het EMU-tekort vast te stellen op -0,3% van het bruto binnenlands product (bbp). Deze norm is in lijn met het Financieel akkoord 2013-2017 dat eerder is gesloten tussen kabinet en decentrale overheden. Er is tevens afgesproken om het overeengekomen collectieve aandeel van de decentrale overheden voor het EMU-saldo niet verder uit te splitsen naar gemeenten, provincies en waterschappen. Dit heeft tot gevolg dat ook voor 2017 geen EMU-referentiewaarde per individuele decentrale overheid is vastgesteld. In het najaar van 2017 zal het Bofv overleg hebben over de EMU-tekortnorm voor 2018 en de eventuele onderlinge verdeling naar de diverse overheidslagen. Als aan Nederland een boete wordt opgelegd bij overschrijding van het EMU tekort, kan de minister op grond van de Wet houdbare overheidsfinanciën besluiten om een deel daarvan toe te rekenen aan de lokale overheid. Er zijn echter geen aanwijzingen dat dit zal gebeuren.

7. Financiering

Voor dit onderdeel verwijzen we u naar de paragraaf financiering.

8. Vennootschapsbelasting

Sinds 1 januari 2016 is de Wet modernisering vennootschapsbelastingplicht voor overheidsondernemingen van kracht. De wet houdt in dat de gemeente belastingplichtig is voor de vennootschapsbelasting (vpb) indien en voor zover er sprake is van een onderneming. U bent sinds 2015 via de bestuursrapportages reeds over de achtergronden van de wet en de mogelijke gevolgen ervan voor de gemeente Halderberge geïnformeerd. Zoals aangegeven in de rapportages zijn ons inziens alleen de grondexploitaties vpb-plichtig. Ook de deelname van de gemeente Halderberge aan de ontwikkeling van industrieterrein Borchwerf II is vanaf 1 januari 2016 vpb- plichtig, maar dit verloopt via de aparte vennootschap die destijds daarvoor is opgericht (Halderberge Borchwerf II BV).

Programmabegroting 2018 152 Gemeente Halderberge

Op grond van de inventarisatie die in 2016 is gemaakt, is een prognose gemaakt voor de te betalen vennootschapsbelasting over 2018. Die prognose kwam uit op € 42.000. De inventarisatie heeft destijds vele vragen opgeroepen, met name over de activiteiten die mogelijk belastingplichtig zijn en over de op te stellen beginbalans. Nog lang niet alle vragen zijn beantwoord en naar verwachting zal dat ook nog geruime tijd gaan duren. Concrete antwoorden zullen waarschijnlijk pas volgen naar aanleiding van aangiftes die door de gemeenten in Nederland worden gedaan. De aangifte over 2016 is nog niet gedaan. Wij hebben er voor gekozen om een notitie van het Samenwerkingsverband Lokale Overheden (SVLO) af te wachten over de openingsbalans. Die notitie is in mei van dit jaar verschenen. Maar ook daarmee zijn nog niet alle vragen beantwoord. In het najaar staat een (tweede) gesprek gepland met de Belastingdienst over de belastingplicht van de gemeente Halderberge. Het eerste oriënterend gesprek heeft eind 2016 plaatsgevonden.

Aangezien er over 2016 nog geen aangifte is gedaan en dus de fiscale beginbalans nog niet is vastgesteld, is ook over 2017 en 2018 nog niet goed in te schatten wat de belastingplicht zal worden. In de begroting 2018 is er daarom voor gekozen om vooralsnog de uitkomsten van de quick scan uit 2015 en 2016 op te nemen. De belastingplicht voor de grondexploitaties heeft geen gevolgen voor het saldo van de begroting. Het geraamde bedrag is opgenomen op een apart taakveld en gezien de oorsprong ervan zal dit bedrag worden verrekend met de algemene reserve grondexploitaties.

9. Samenvatting en conclusie financiële positie

Financieel beeld 2018 – 2021 Op 6 juli 2017 is door de gemeenteraad de zomernota 2017, met daarin de kadernota 2018, vastgesteld. Bij de zomernota 2017 werd een sluitende begroting 2018 verwacht en een meer dan behoorlijk sluitende meerjarenraming. Eerder in dit hoofdstuk is aangegeven welke bijstellingen nog hebben plaatsgevonden na de vaststelling van de zomernota. Hierbij is ook een aantal onzekerheden uit de zomernota verder geconcretiseerd. Enkele onderwerpen worden nog verder uitgewerkt en zijn als PM-post opgenomen. Daarnaast heeft de gemeenteraad bij de vaststelling van de Zomernota 2017 een aantal moties aangenomen. Voor zover nodig en mogelijk zijn deze ook financieel vertaald in de begroting 2018.

Een belangrijk risico en onzekerheid blijft de uitvoering van de 3 D’s. In de paragraaf decentralisaties wordt uitgebreid ingegaan op de wijze waarop deze financieel in deze begroting 2018 zijn opgenomen. De opgenomen ramingen voor de decentralisaties zijn een inschatting welke deels gebaseerd zijn op macrogegevens en uitgaven uit eerdere peiljaren. Daarnaast vormt de open eindfinanciering die geldt voor jeugdzorg en Wmo een risico. De verwachting is wel dat de drie decentralisaties conform de door de gemeenteraad vastgestelde uitgangspunten budgettair neutraal kunnen worden uitgevoerd.

Conform de Zomernota 2017 worden de verwachte overschotten binnen de drie decentralisaties gestort in de reserve decentralisaties. Deze reserve kan dienen voor het afdekken van de risico’s in het sociaal domein en om eventuele tegenvallers in het sociaal domein op te kunnen vangen. Het totale risicobedrag van alle risico’s binnen het sociaal domein bedraagt € 3.991.000. In de komende jaren kan de reserve tot dit bedrag worden aangevuld.

Samenvattend ontstaat voor de jaren 2018 – 2021 het volgende beeld. 2018: € 86.828 positief 2019: € 396.498 positief 2020: € 471.563 positief 2021: € 742.297 positief

Zowel het begrotingsjaar 2018 als de meerjarenraming is reëel sluitend, zoals ook het “Overzicht incidentele baten en lasten” laat zien.

Weerstandsvermogen en risicobeheersing In de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing worden de risico’s afgezet tegen de beschikbare weerstandscapaciteit. Zoals in de Zomernota 2017 is aangegeven heeft er naast een inventarisatie van nieuwe risico’s ook een herijking van de bestaande risico’s plaatsgevonden. Het weerstandsvermogen laat een positieve ontwikkeling zien ten opzichte van de begroting 2017. De ratio van het weerstandsvermogen is voor 2018 berekend op 2,16. Dit is te categoriseren als hoog.

Programmabegroting 2018 153 Gemeente Halderberge

Financiële kengetallen In de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing wordt uitgebreid ingegaan op de volgende wettelijk verplichte kengetallen. • netto schuldquote & de netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen; • de solvabiliteitsratio; • kengetal grondexploitaties; • de structurele exploitatieruimte; • en de belastingcapaciteit. Zoals in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing is opgenomen, geven deze kengetallen aan dat de gemeente Halderberge qua financiële positie nog niet op het gewenste punt is. De solvabiliteit vertoont, na een terugval in 2017 en 2018, vanaf 2019 tekenen van verbetering. De netto schuldquote heeft onder invloed van de toename van de leningenportefeuille, een stap achteruit gedaan. Herstel dient zich in de komende vier jaar nauwelijks aan. De overige kengetallen inzake grondexploitaties, exploitatieruimte en belastingcapaciteit laten zien dat er op die gebieden weinig ruimte is om bij te dragen aan verbetering van de financiële positie van de gemeente Halderberge. In de begrotingen 2016 en 2017 werd aangegeven dat de financiële positie van de gemeente Halderberge kan worden verbeterd en dat de prognoses die verbetering ook lieten zien. Op basis van de begroting 2018 kan de conclusie worden getrokken dat de verbetering minder snel gaat dan gewenst.

De lokale lasten In de paragraaf lokale heffingen wordt uitgebreid ingegaan op de verschillende lokale lasten en de lastendruk voor de inwoners. De tarieven van de afvalstoffenheffing zijn gebaseerd op het gemiddeld aantal van 14 ledigingen per jaar in plaats van de 19 ledigingen in 2017. Hierbij is rekening gehouden met het door het college voorgestelde scenario voor een nieuwe milieustraat, waarbij de afwaardering van de boekwaarde van de bestaande milieustraat reeds is verwerkt in de tarieven voor het jaar 2018. De rioolheffing wordt gebaseerd op het vastgestelde verbreed Gemeentelijk Riolerings Plan. Deze laat voor 2018 een stijging zien ten opzichte van het tarief van 2017. De OZB-tarieven stijgen met het inflatiepercentage van 1,5%.

Per saldo daalt de lastendruk voor meerpersoonshuishoudens met een eigen woning in 2018 met 0,70%. Voor eenpersoonshuishouden met een eigen woning stijgt de lastendruk iets, namelijk met 0,22%. Voor huishoudens met een huurwoning daalt de lastendruk zowel voor meerpersoonshuishoudens als voor alleenstaanden met resp. 1,90% en 0,68%.

Slotconclusie Na een aantal jaren van bezuinigingen is vorig jaar het financieel herstel ingetreden en dat herstel is ook zichtbaar in deze Programmabegroting 2018. Zowel het begrotingsjaar 2018 als de meerjarenraming 2019 – 2021 sluiten met een positief saldo en ook het weerstandsvermogen herstelt zich verder. Er is natuurlijk nog wel een aantal risico’s en onzekerheden waar ook rekening mee gehouden moet worden. Met name de decentralisaties blijven een onzekerheid en risico. Hiervoor wordt echter wel een reserve voor opgebouwd.

De financiële kengetallen geven aan dat de gemeente Halderberge qua financiële positie nog niet op het gewenste punt is. In de begrotingen 2016 en 2017 werd aangegeven dat de financiële positie van de gemeente Halderberge kan worden verbeterd en dat de prognoses die verbetering ook lieten zien. Op basis van de begroting 2018 kan de conclusie worden getrokken dat de verbetering minder snel gaat dan gewenst.

Programmabegroting 2018 154 Gemeente Halderberge 3. Overzicht incidentele baten en lasten

Algemeen Het overzicht incidentele baten en lasten is een verplicht overzicht dat is opgenomen in het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV). Dit overzicht heeft als doel inzicht te geven in de mate waarin structurele lasten in de begroting worden gedekt met structurele baten. Dit wordt ook wel een reëel sluitende begroting genoemd. Indien een begroting meer incidentele baten bevat dan incidentele lasten is de begroting niet reëel sluitend. Zowel voor de gemeenteraad als voor de externe toezichthouder (Gedeputeerde Staten) is het van groot belang dat de begroting transparant is en dat er een helder inzicht bestaat in de financiële positie op korte en langere termijn. Dit overzicht levert hiervoor samen met het hoofdstuk “Uiteenzetting financiële positie” een belangrijke bijdrage. Het overzicht incidentele baten en lasten is opgesteld conform de notitie “Incidentele en structurele baten en lasten” van de commissie BBV van januari 2012. Het doel van deze notitie is om, vanwege vragen uit de praktijk, het onderscheid tussen incidentele en structurele baten en lasten te verduidelijken. Het overzicht wordt meerjarig opgesteld en lasten die zich maximaal 3 jaar voordoen worden als incidenteel bestempeld. Deze notitie bevat geen richtlijnen of aanbevelingen, maar beperkt zich tot verduidelijking van de regelgeving. De commissie heeft hierbij het Gemeenschappelijk Financieel Toezichtskader (GTK) en de voorstellen van het kabinet in het kader van de modernisering van het Financieel Toezicht gehanteerd. Het GTK wordt ook door de provincie Noord- Brabant als financieel toezichtskader gebruikt.

Overzicht incidentele baten en lasten In onderstaand overzicht zijn de incidentele baten en lasten, zowel voor het begrotingsjaar 2018 als indicatief voor de meerjarenraming 2019 – 2021 weergegeven. Een periode van drie jaar wordt als basisuitgangspunt gehanteerd om te beoordelen in hoeverre een last of bate incidenteel is. De notitie van de commissie BBV geeft in een viertal verduidelijkingen hier meer inzicht in. Deze verduidelijkingen zijn ook gehanteerd bij de opstelling van dit overzicht. In de notitie wordt ook aangegeven dat alle onttrekkingen aan de reserves in principe incidenteel zijn, behalve de structurele onttrekking aan de investeringsreserves ter dekking van de kapitaallasten. In het overzicht zijn alle incidentele onttrekkingen aan de reserves opgenomen, behalve de budgettair neutrale verschuivingen van de ene naar de andere reserve. Dit om het overzicht Incidentele baten en lasten leesbaar te houden. De verschuivingen worden overigens wel toegelicht in het hoofdstuk “Uiteenzetting financiële positie”.

Onderwerp 2018 2019 2020 2021 Herkomst

Incidentele Lasten

Overhead Strategisch informatiemanagement 305.000 305.000 305.000 Begroting 2018

Programma Ruimte en economie Saneringskosten St. Anna 250.000 Raadsbesluit van 20 april 2017 inzake de herontwikkeling van het Religieus Erfgoed. Uitvoering Economische Visienota 240.000 240.000 Zomernota 2016 Bijdrage ontwikkeling cultuurcluster, 535.000 Raadsbesluit van 20 april 2017 toevoeging reserve bovenwijlkse inzake de herontwikkeling van het voorzieningen Religieus Erfgoed. Invoering omgevingswet 75.000 120.000 Begroting 2018

Programma Maatschappelijke ondersteuning en welzijn Diverse kosten cultuurcluster (oa 264.000 Raadsbesluit van 20 april 2017 kwartiermaker) inzake de herontwikkeling van het Religieus Erfgoed.

Algemene dekkingsmiddelen Afwaardering boekwaarde aandelen intergas 690.000 Raadsbesluit 28 september 2006, aankoop aandelen intergas. Stelpost onderuitputting kapitaallasten -50.000 -25.000 -25.000 -25.000 Als incidenteel aangemerkt op basis van uitgangspunt provincie

Programmabegroting 2018 155 Gemeente Halderberge

Onderwerp 2018 2019 2020 2021 Herkomst Toevoeging algemene reserve 105.000 Zomernota 2013 (seniorenregeling) Toevoeging algemene reserve (winstuitkering 4.700.000 Zomernota 2016 Borchwerf) Toevoeging algemene reserve (uitkering 240.000 Raadsbesluit 14 april 2014 verkoop Intergas) aandelen Intergas

Totaal incidentele lasten 2.654.000 5.340.000 280.000 -25.000

Incidentele Baten

Programma ruimte en economie Economische Visienota, bijdrage marktsector 120.000 120.000 Zomernota 2016 Bijdrage sanering kapel St. Anna 250.000 Raadsbesluit van 20 april 2017 inzake de herontwikkeling van het Religieus Erfgoed. Bijdrage derden aan bovenwijkse 535.000 Raadsbesluit van 20 april 2017 voorzieningen i.r.t. cultuurcluster inzake de herontwikkeling van het Religieus Erfgoed.

Programma Maatschappelijke ondersteuning en welzijn Aanwending reserve decentralisaties i.v.m. 375.000 Zomernota 2017 tekort WVS Aanwending algemene reserve i.v.m. diverse 264.000 Raadsbesluit van 20 april 2017 kosten cultuurcluster inzake de herontwikkeling van het Religieus Erfgoed.

Algemene dekkingsmiddelen Winstuitkering Borchwerf 4.700.000 Zomernota 2016 Dividend Intergas 335.000 Raadsbesluit 14 april 2014 verkoop aandelen Intergas Vrijval Investeringsreserve intergas 595.000 Raadsbesluit 28 september 2006, aankoop aandelen intergas.

Totaal incidentele baten 2.474.000 4.820.000 0 0

Saldo begroting 2018 86.628 396.498 471.561 742.297 Correctie meer incidentele lasten dan baten 180.000 520.000 280.000 -25.000

Gecorrigeerd begrotingssaldo 266.628 916.498 751.561 717.297

In bovenstaand overzicht zijn per programma de incidentele baten en lasten in de begroting 2018 en de meerjarenraming 2019 – 2021 weergegeven. In de kolom “Herkomst” is een korte toelichting opgenomen over de betreffende post en het moment van besluitvorming. In een aantal gevallen is hierbij een concreet raadsbesluit genoemd. Verder heeft een aantal lasten een algemene toelichting. Hieronder wordt deze algemene toelichting kort toegelicht.

Maatregel op basis van de Zomernota 2013 t/m 2017 In de Zomernota’s 2013 tot en met 2016 is een aantal incidentele uitgaven opgenomen. Deze worden in bovenstaand overzicht apart weergegeven.

Conclusie saldo begroting 2018 Uit het overzicht incidentele baten en lasten kan worden geconcludeerd dat in de programmabegroting 2018 een bedrag van € 180.000 meer incidentele lasten dan incidentele baten zijn opgenomen. Ten opzichte van het positieve begrotingssaldo 2018 van € 86.628 betekent dit dat de begroting 2018 op reële basis (de incidentele baten en lasten uitgezonderd) een overschot laat zien van € 266.628. Doordat de begroting 2018 reëel sluitend is, wordt voldaan aan het Gemeenschappelijk financieel toezichtkader van de provincie.

Programmabegroting 2018 156 Gemeente Halderberge

4. Recapitulatie

LASTEN Rekening Begroting Begroting (bedragen x € 1.000) 2016 2017 2018 2019 2020 2021

BESTUUR EN DIENSTVERLENING 4.781 2.156 2.214 2.184 2.215 2.232 OPENBARE ORDE EN VEILIGHEID 2.532 2.278 2.431 2.466 2.510 2.577 OPENBARE RUIMTE 9.755 7.351 7.731 8.132 8.559 8.847 RUIMTE EN ECONOMIE 12.607 11.640 12.910 12.037 12.599 6.760 MAATSCHAPPELIJKE ONDERSTEUNING EN WELZIJN 33.325 32.010 33.761 33.064 32.800 32.811 ONDERWIJS EN JEUGD 4.028 3.742 2.677 2.730 3.141 3.164 ALGEMENE DEKKINGSMIDDELEN 1.020 329 970 183 83 64 OVERHEAD 0 8.139 8.595 8.583 8.603 8.366 VENNOOTSCHAPSBELASTING 0 58 42 43 22 0 ONVOORZIEN 0 50 50 50 50 50

GERAAMDE RESULTAAT 369 83 87 396 472 742

TOTAAL LASTEN 68.416 67.836 71.468 69.868 71.054 65.614

BATEN Rekening Begroting Begroting (bedragen x € 1.000) 2016 2017 2018 2019 2020 2021

BESTUUR EN DIENSTVERLENING 588 601 595 502 495 466 OPENBARE ORDE EN VEILIGHEID 35 61 30 31 31 31 OPENBARE RUIMTE 3.686 3.158 3.069 3.293 3.604 3.795 RUIMTE EN ECONOMIE 9.163 13.184 11.390 10.136 14.320 5.099 MAATSCHAPPELIJKE ONDERSTEUNING EN WELZIJN 7.335 7.199 7.404 7.580 7.565 7.619 ONDERWIJS EN JEUGD 514 449 414 420 426 433 ALGEMENE DEKKINGSMIDDELEN 47.084 44.571 47.577 52.406 48.100 48.753 OVERHEAD 0 322 315 306 315 135

TOTAAL BATEN 68.405 69.545 70.795 74.674 74.856 66.330

ANALYSE SALDO Rekening Begroting Begroting (bedragen x € 1.000) 2016 2017 2018 2019 2020 2021

GERAAMDE TOTAAL SALDO VAN BATEN EN LASTEN 357 1.792 -587 5.202 4.274 1.459 SALDO MUTATIES RESERVES 12 -1.709 674 -4.806 -3.802 -717

GERAAMDE RESULTAAT 369 83 87 396 472 742

Programmabegroting 2018 157 Gemeente Halderberge

Programmabegroting 2018 158 Gemeente Halderberge

5. Verschillenanalyse programmabegroting 2017 – 2018

Onderwerp Lasten V/N Baten V/N Toelichting

Te verklaren verschil Saldo begroting 2017 83.000 V Saldo begroting 2018 87.000 V 4.000 V

Openbare orde en veiligheid

Bijdrage Veiligheidsregio -44.000 N Op 22 juni 2017 is de begroting 2018 van de Veiligheidsregio vastgesteld. De bijdrage voor 2018 valt hoger uit.

Handhaving -25.000 N Bij de zomernota 2016 is de motie extra BOA-inzet aangenomen. Als gevolg hiervan extra budget opgenomen voor de aanschaf van materiaal, vervoersmiddelen en digitalisering. De extra personele inzet is opgenomen bij de personeelslasten. Ten opzichte van 2017 is dit een nadeel.

Openbare ruimte

Onderhoud wegen -50.000 N Bij de vaststelling van het "Beleidsplan voor het beheer en onderhoud van civieltechnische kunstwerken 2017-2021" op 13 oktober 2016 is tevens het budget reguliere budget voor onderhoud voor die jaren verhoogd. Deze verhoging varieert per jaar en is gebaseerd op inspecties en een jaarlijkse planning. Ten opzichte van 2017 is het budget in 2018 € 50.000 hoger.

Verkeersveiligheid 52.000 V In januari 2016 is het "VerkeersStructuur Plan 2016-2017" vastgesteld en vervolgens op 21 april het plan van aanpak voor de actualisering van de parkeernota. De budgetten voor onderzoek en uitvoering waren in 2017 incidenteel opgenomen. Voor 2018 geeft dit een voordeel.

Openbaar groen -200.000 N De verhoging van de budgetten voor het onderhoud van de plantsoenen, de onkruidbestijdiing en de snoeiwerkzaamheden in 2018 is het gevolg van de uitwerking van de aangenomen motie bij de Zomernota 2017.

Verkoop groenstroken -317.000 N Het legaliseringstraject van de reststroken is naar verwachting in 2017 afgerond en de verwachte opbrengsten worden in 2017 verantwoord. In 2018 is dat ten opzichte van 2017 een nadeel.

Ruimte en economie

Parkmanagement Borchwerf 50.000 V In 2018 is de bijdrage aan de Stichting Parkmanagement Borchwerf incidenteel verlaagd, omdat het de verwachting is dat nog niet alle gronden verkocht zijn.

Programmabegroting 2018 159 Gemeente Halderberge

Onderwerp Lasten V/N Baten V/N Toelichting

Bouwplantoetsing en -50.000 N In verband met het hogere aantal te verlenen vergunningverlening omgevingsvergunningen in 2018 en 2019 wordt een hogere legesopbrengst verwacht. Dit hogere aantal omgevingsvergunningen vergt een grotere personele inzet van het team klantzaken ivm de beoordeling en verlening hiervan. Voor 2018 wordt hiervoor een extra raming van € 50.000 opgenomen.

Omgevingswet -75.000 N In 2018 en 2019 zijn voor de invoering van de Omgevingswet budgetten opgenomen. De Omgevingswet is op onderdelen nog volop in de maak en een raming van benodigde budgetten is dan ook op hoofdlijnen. In de begroting voor 2018 is ervan uitgegaan dat een koersdocument wordt opgesteld, er een uitgewerkt plan van aanpak ligt en gestart wordt met het opstellen van een omgevingsvisie.

Maatschappelijke ondersteuning en welzijn

Renovatie TC Pagnevaart 85.000 V In de zomernota 2016 (blz. 25) is gemeld dat de gravelbanen van TC Pagnevaart te Hoeven toe zijn aan een renovatie. De kosten voor de renovatie zijn gepland in 2017. Ten opzichte van 2017 is dit een voordeel.

Welzijnssubsidies -265.000 N De belangrijkste oorzaken van de stijging van de welzijnssubsidies zijn de indexering van de budgetten, een subsidie voor het in stand houden van de infrastructuur voor ouderensteunpunten, jeugd- en jongerenwerk en de bibliotheek. Daarnaast zijn een aantal kleinere mutaties debet aan de stijging. Ten opzichte van 2017 is dit dus een nadeel.

Monumentenzorg -40.000 N Bij de Zomernota 2017 heeft de raad een bedrag van € 40.000 beschikbaar gesteld voor het plan van "Aanpak Jonge bouwkunst 1940 - 1970". Ten opzichte van 2017 betekent dit een nadeel.

Exploitatie De Vossenberg -27.000 N De exploitatielasten (met name energielasten) van De Vossenberg zijn op basis van de gegevens van de voorgaande jaren bijgesteld. Ten opzichte van 2017 betekent dit een nadeel.

Bijdrage Werkplein HvWB -116.000 N Op basis van de begroting 2018 van het Werkplein Hart van West-Brabant is bij de Zomernota 2017 de geraamde bijdrage bijgesteld. Ten opzichte van 2017 geeft dit een nadeel.

Bijstandverlening 243.000 V Op basis van de begroting 2018 van het Werkplein Hart van West-Brabant en de hogere rijksbijdrage is bij de Zomernota 2017 de geraamde bijdrage bijgesteld. Ten opzichte van 2017 geeft dit een voordeel.

Bijzondere bijstand -272.000 N Op basis van de begroting 2018 van het Werkplein Hart van West-Brabant is bij de Zomernota 2017 de geraamde bijdrage bijgesteld. Ten opzichte van 2017 geeft dit een nadeel.

Programmabegroting 2018 160 Gemeente Halderberge

Onderwerp Lasten V/N Baten V/N Toelichting

Wmo, Hulp in de huishouding, 70.000 V Ten opzichte van 2017 zijn de geraamde lasten verstrekkingen en vervoer, pgb voor de 'oude' wmo-voorzieningen in 2018 ca. € 70.000 lager. Dit wordt met name veroorzaakt door lagere kosten voor de PGB's.

Onderwijs en jeugd

Tijdelijke huisvesting Hoeven en 77.000 V Zoals in de Zomernota 2016 was aangegeven Oudenbosch moesten als gevolg van de latere realisering van de nieuwbouw/verbouw van de scholen in Hoeven en Oudenbosch de tijdelijke lokalen in 2017 langer gehuurd worden. Voor 2018 geeft dat een voordeel.

Combinatiefuncties brede school 40.000 V Op blz. 11 van de Zomernota 2016 is gemeld dat de beoogde taakstelling op de combinatiefunctionarissen vanaf 2018 volledig wordt gerealiseerd. Ten opzichte van 2017 geeft dat een voordeel € 40.000.

Algemene dekkingsmiddelen

Opbrengst OZB 186.000 V Op basis van de voorgstelde tarieven en de laatst bekende WOZ-waarden is de geraamde opbrengst van de OZB in 2018 hoger dan de geraamde opbrengst in de begroting 2017.

Uitkeringen gemeentefonds 1.894.000 V Bij de bepaling van de uitkeringen uit het gemeentefonds in 2018 en volgende jaren is rekening gehouden met de laatst bekende aantallen en bedragen per eenheid uit de septembercirculaire 2017. De geraamde uitkering uit het gemeentefonds in 2018 is € 1.894.000 hoger dan de geraamde uitkering in de begroting 2017.

Taakstelling accommodatiebeleid -81.000 N Als gevolg van het niet of pas later kunnen verkopen van gemeentelijk vastgoed en het gefaseerd invoeren van een huurverhoging kan een gedeelte van de beoogde taakstelling niet worden gerealiseerd. Ten opzichte van 2017 betekent dit een nadeel.

Taakstelling sportaccommodaties 25.000 V Streven is om de exploitaties van de sportaccommodaties te verbeteren. Hiertoe is een proces gestart om te komen tot harmonisatie van afspraken en tarieven, wat moet leiden tot de realisatie van de taakstelling. Ten opzichte van 2017 betekent dit een voordeel.

Stelpost exploitatielasten MFA's 50.000 V In de begroting is al een aantal jaren een stelpost van ca. € 50.000 opgenomen voor exploitatielasten MFA’s. Vanaf 2019 is deze stelpost ingezet voor het cultuurcluster in Oudenbosch. Voor 2018 is de stelpost afgeraamd. Ten opzichte van 2017 geeft dit een voordeel.

Programmabegroting 2018 161 Gemeente Halderberge

Onderwerp Lasten V/N Baten V/N Toelichting

Overhead/algemeen

Personeelslasten -766.000 N De personeelslasten zijn in 2018 ten opzichte van 2017 toegenomen. De belangrijkste oorzaken hiervan zijn de salarisstijging op basis van de nieuwe cao en de tijdlijke extra formatie voor strategisch informatiemanagement.

Uitvoering informatiebeleidsplan 133.000 V Conform het vastgestelde Informatiebeleidsplan en de bijbehorende projectenkalender is het merendeel van de investeringen en werkzaamheden in 2017 uitgevoerd. Daarnaast zijn een aantal investeringen als gevolg van uitgestelde wet- en regelgeving doorgeschoven naar een later tijdstip. Ten opzichte van 2017 betekent dit een voordeel.

Digitalisering archief -71.000 N In de zomernota 2017 (blz. 32) is gemeld dat het gemeentelijke archief gedigitaliseerd moet worden. In 2018 wordt gestart met de digitalisering van de archiefstukken. Ten opzichte van 2017 betekent dit een nadeel.

Kapitaallasten -494.000 N De kapitaallasten zijn in de begroting 2018 hoger geraamd dan in de begroting 2017. Dit is met name het gevolg van enkele grote investeringen in 2017 (met name de nieuwe schoolgebouwen en de doorgaande route Oudenbosch).

Overige verschillen -8.000 N Dit betreft meerdere verschillen kleiner dan € 25.000.

Totaal -2.002.000 N 2.006.000 V

Verklaard verschil 4.000 V

Programmabegroting 2018 162 Gemeente Halderberge III. Bijlagen

1. Investeringsprogramma 2018 - 2021 2. Toelichting investeringsprogramma 2018 - 2021 3. Totaaloverzicht geraamde baten en lasten per taakveld

Programmabegroting 2018 163 Gemeente Halderberge

Programmabegroting 2018 164 Gemeente Halderberge Bijlage 1: Investeringsprogramma 2018 – 2021

ÒMSCHRIJVING Econ./ Jaar Totale Loop- 2018 2019 2020 2021 Maatsch inves- tijd in Nut tering jaren

Openbare ruimte Wegreconstructies Reconstructie Goudbloemsedijk Maatsch. 2018 573.500 25 28.675 28.446 28.216 Reconstructie vaartweg Maatsch. 2018 300.000 25 15.000 14.880 14.760 Reconstructie St. Janstraat Hoeven Maatsch. 2019 1.000.000 25 50.000 49.600 Reconstructies Maatsch. 2019 300.000 25 15.000 14.880 Reconstructies Maatsch. 2020 300.000 25 15.000 Reconstructies Maatsch. 2021 300.000 25 0 43.675 108.326 122.456

Civiele kunstwerken Vervanging kunstwerken Maatsch. 2018 131.000 40 4.585 4.552 4.520 Vervanging kunstwerken Maatsch. 2019 20.000 40 700 695 Vervanging kunstwerken Maatsch. 2020 911.000 40 31.885 Vervanging kunstwerken Maatsch. 2021 197.000 40 0 4.585 5.252 37.100

Openbare verlichting Vervangen armaturen OV 2018 Maatsch. 2018 692.000 20 41.520 41.174 40.828 Vervangen lichtmasten OV 2018 Maatsch. 2018 63.000 40 2.205 2.189 2.174

Vervangen armaturen OV 2019 Maatsch. 2019 692.000 20 41.520 41.174 Vervangen lichtmasten OV 2019 Maatsch. 2019 63.000 40 2.205 2.189

Vervangen armaturen OV 2020 Maatsch. 2020 692.000 20 41.520 Vervangen lichtmasten OV 2020 Maatsch. 2020 63.000 40 2.205

Vervangen armaturen OV 2021 Maatsch. 2021 692.000 20 Vervangen lichtmasten OV 2021 Maatsch. 2021 63.000 40 0 43.725 87.088 130.090

Verkeer en parkeren Uitvoeren maatregelen VSP (kern BH) Maatsch. 2018 230.000 25 11.500 11.408 11.316 Infrastructurele maatregelen verkeer/parkeren Maatsch. 2018 20.000 25 1.000 992 984 Parkeerproblemen in woonwijken Maatsch. 2018 25.000 25 1.250 1.240 1.230 Werk met werk maken Maatsch. 2018 20.000 25 1.000 992 984 Infrastructurele maatregelen verkeer/ Maatsch. 2019 20.000 25 1.000 992 parkeren Parkeerproblemen in woonwijken Maatsch. 2019 25.000 25 1.250 1.240 Werk met werk maken Maatsch. 2019 20.000 25 1.000 992 Infrastructurele maatregelen verkeer/ Maatsch. 2020 20.000 25 1.000 parkeren Parkeerproblemen in woonwijken Maatsch. 2020 25.000 25 1.250 Werk met werk maken Maatsch. 2020 20.000 25 1.000 Infrastructurele maatregelen verkeer/ Maatsch. 2021 20.000 25

Programmabegroting 2018 165 Gemeente Halderberge

ÒMSCHRIJVING Econ./ Jaar Totale Loop- 2018 2019 2020 2021 Maatsch inves- tijd in Nut tering jaren parkeren Parkeerproblemen in woonwijken Maatsch. 2021 25.000 25 Werk met werk maken Maatsch. 2021 20.000 25 0 14.750 17.882 20.988

Speeltuinen Aanschaf speeltoestellen Maatsch. 2018 80.300 10 8.833 8.753 8.672 Opplussen grasweide en veiligheid Maatsch. 2018 45.000 25 2.250 2.232 2.214 buitenruimte school Oud Gastel Aanschaf speeltoestellen Maatsch. 2019 73.300 10 8.063 7.990 0 11.083 19.048 18.876

Verbreed Gemeentelijk Rioleringsplan 2014 – 2020 Voorbereiding aanbrengen stamriool Econ. 2018 100.000 70 2.429 2.414 2.400 Karolinastraat/ Dorpsstraat/ Korte Dreef OG Maatregelen Margrietstraat Bosschenhoofd Econ. 2018 610.000 70 14.814 14.727 14.640 Extra waterberging bij inbreidingslocaties Econ. 2018 150.000 30 6.500 6.450 6.400 Vervanging vrijvervalriolering Econ. 2018 201.000 70 4.881 4.853 4.824 Meeliften wegreconstructies Econ. 2018 200.000 70 4.857 4.829 4.800 Verbetering waterketen Econ. 2018 100.000 30 4.333 4.300 4.267 Extra waterberging bij inbreidingslocaties Econ. 2018 50.000 30 2.167 2.150 2.133 Afkoppelen omgeving Margrietstraat Econ. 2018 1.000.000 70 24.286 24.143 24.000 Bosschenhoofd Aanbrengen stamriool Karolinastraat/ Econ. 2018 2.500.000 70 60.714 60.357 60.000 Dorpsstraat/ Korte Dreef Oud Gastel

Vervanging vrijvervalriolering Econ. 2019 924.000 70 22.440 22.308 Meeliften wegreconstructies Econ. 2019 200.000 70 4.857 4.829 Verbetering waterketen Econ. 2019 800.000 30 34.667 34.400 Extra waterberging bij inbreidingslocaties Econ. 2019 50.000 30 2.167 2.150 Bovendoncksestraat ten zuiden van Achter 't Econ. 2019 1.000.000 70 24.286 24.143 Hof Verlagen overstortdrempel Hertog Janlaan Econ. 2019 90.000 70 2.186 2.173 Hoeven

Vervanging vrijvervalriolering Econ. 2020 924.000 70 22.440 Meeliften wegreconstructies Econ. 2020 200.000 70 4.857 Verbetering waterketen Econ. 2020 800.000 30 34.667 Extra waterberging bij inbreidingslocaties Econ. 2020 50.000 30 2.167

Vervanging vrijvervalriolering Econ. 2021 924.000 70 Meeliften wegreconstructies Econ. 2021 200.000 70 Verbetering waterketen Econ. 2021 800.000 30 Extra waterberging bij inbreidingslocaties Econ. 2021 50.000 30 0 124.981 214.825 277.597

Totaal openbare ruimte 0 242.799 452.420 607.106

Programmabegroting 2018 166 Gemeente Halderberge

ÒMSCHRIJVING Econ./ Jaar Totale Loop- 2018 2019 2020 2021 Maatsch inves- tijd in Nut tering jaren Maatschappelijke ondersteuning en welzijn

Religieus Erfgoed Aankoop cultuurcluster gebouw Econ. 2018 700.000 25 35.000 34.720 34.440 Aankoop cultuurcluster grond Econ. 2018 300.000 3.000 3.000 3.000 Inrichten openbare ruimte Cultuurcluster Maatsch. 2018 327.000 25 16.350 16.219 16.088 Inrichten openbare ruimte Mariaschool Maatsch. 2018 180.000 25 9.000 8.928 8.856 Inrichten openbare ruimte St Annaplein Maatsch. 2018 451.000 25 22.550 22.370 22.189 0 85.900 85.237 84.574

Totaal maatschappelijke ondersteuning en 0 85.900 85.237 84.574 welzijn

Onderwijs en jeugd Onderwijs Voorbereiding nieuwbouw Markland college Econ. 2018 1.000.000 40 35.000 34.750 34.500 Nieuwbouw Markland college Econ. 2019 12.620.00 40 395.500 392.675 0 Bijdrage Markland college -1.320.000 35.000 430.250 427.175

Totaal onderwijs en jeugd 0 35.000 430.250 427.175

Overhead Automatiseringskosten Uitvoering Informatiebeleidsplan Modernisering BRP Econ. 2018 50.000 4 13.000 12.875 12.750 Vervanging telefonie Econ. 2018 45.000 10 4.950 4.905 4.860 Vervanging ICT infrastructuur Econ. 2018 425.000 4 110.500 109.438 108.375 Implementatie Omgevingsvergunning Econ. 2020 30.000 4 7.800 Inrichten datastromen omgevingswet Econ. 2020 75.000 4 19.500 0 128.450 127.218 153.285 Overige kosten buitendienst Vervanging reinigingsaanhanger Econ. 2018 20.000 10 2.200 2.180 2.160 Vervanging voertuig beheer buitengebied Econ. 2018 47.000 10 5.170 5.123 5.076 Vervanging voertuig storingsdienst Econ. 2018 22.500 10 2.475 2.453 2.430 Vervanging 2 dienstwagens Econ. 2018 45.000 8 6.075 6.019 5.963 Vervanging voertuig algemene reiniging Econ. 2018 38.000 10 4.180 4.142 4.104 Vervanging 2 voertuigen serviceteams Econ. 2019 85.000 10 9.350 9.265 0 20.100 29.266 28.998

Totaal overhead 0 148.550 156.484 182.283

Totaal Investeringsprogramma 2018 – 2021 0 512.249 1.124.391 1.301.137

Programmabegroting 2018 167 Gemeente Halderberge

Programmabegroting 2018 168 Gemeente Halderberge Bijlage 2: Toelichting investeringsprogramma 2018 – 2021

Programma openbare ruimte

Wegen

Reconstructies In oktober 2015 is het beleid voor wegen door de raad herzien en heeft de raad een keuze gemaakt in het te hanteren kwaliteitsniveau. Als gevolg van dit beleid is het budget voor het klein onderhoud verhoogd en is en wordt het jaarlijkse bedrag van de reconstructies aangepast op de inspectieresultaten.

ß Reconstructie 2018, Vaartweg Oudenbosch

De wegen die in aanmerking komen voor een reconstructie in 2019 t/m 2021 worden in de komende jaren verder benoemd en de uit te geven kosten worden toegelicht. Zie ook de paragraaf onderhoud kapitaalgoederen.

ß Reconstructies 2019: € 300.000 ß Reconstructies 2020: € 300.000 ß Reconstructies 2021: € 300.000

Reconstructie Goudbloemsedijk Voordat de weg gereconstrueerd kan worden moet de Goudbloemsedijk eerst worden opgehoogd door het Waterschap Brabantse Delta. Er is gekozen om de reconstructie van de weg na de ophoging uit te voeren. 2018: € 573.500

Reconstructie St. Janstraat Bij de vaststelling van de Zomernota 2016 heeft de raad ingestemd met een onderzoeksbudget van € 67.000 voor het opstellen van een pan van aanpak. Het doel van dit plan van aanpak is, via burgerparticipatie, inzicht te krijgen in de beleving van de openbare ruimte en om daarbij opmerkingen en/of klachten vanuit de verschillende stakeholders te inventariseren met ook zoveel mogelijk oplossingen. De gezamenlijk ontwikkelde voorstellen, mogelijk uitgewerkt in scenario’s, worden uiteindelijk ter vaststelling voorgelegd aan de gemeenteraad. 2019: € 1.000.000

Civiele kunstwerken In het beleidsplan civiele kunstwerken 2017 – 2021 is aangegeven welke civieltechnische kunstwerken, zoals bruggen, beschoeiingen en aanlegsteigers er in de komende periode aan vervanging toe zijn. Voor de komende periode zijn deze vervangingen opgenomen op het investeringsprogramma. 2018: € 131.000 2019: € 20.000 2020: € 911.000 2021: € 197.000

Openbare verlichting In het beleidsplan “Openbare verlichting 2016 – 2020, Ambities en Doelstellingen” is beschreven wat momenteel de stand van zaken is rondom de kwaliteit van de openbare verlichting. De materialen voor de openbare verlichting, met name de armaturen, zijn verouderd en het risico op uitval neemt zienderogen toe. In het beleidsplan is beschreven wat er de komende jaren geïnvesteerd zou moeten worden om een minimale kwaliteit van de openbare verlichting te kunnen garanderen. In het beleidsplan is verder een vergelijk gemaakt met de landelijke doelstellingen, opgenomen in het Energieakkoord 2013, en de mogelijke ambities en doelstellingen voor de gemeente Halderberge. Door het noodzakelijk vervangen van de materialen, kunnen deze tevens worden nagestreefd. Scenario 3 scoort het best en is dan ook gekozen door de raad. De investering is jaarlijks: Armaturen, 2018 t/m 2021: € 692.000 Masten, 2018 t/m 2021: € 63.000

Programmabegroting 2018 169 Gemeente Halderberge

Verkeer en parkeren

Uitvoeren maatregelen VSP (kern Bosschenhoofd) In 2009 is een Verkeersstructuurplan opgesteld voor de jaren 2010 t/m 2014. In dit plan zijn maatregelen opgenomen ter bevordering van de verkeersveiligheid en leefbaarheid binnen onze gemeente. Binnen dit plan zijn aanvullende verkeersmaatregelen voor de kern Bosschenhoofd opgenomen die tot gevolg zullen hebben dat het aantal motorvoertuigen door de kern wordt gemaximaliseerd op 10.000 stuks in het jaar 2020. Na het gereedkomen van de zuidelijke rondweg zal de situatie bekeken worden en voor noodzakelijke investeringen is in 2018 een bedrag van € 230.000 beschikbaar.

Infrastructurele maatregelen verkeer en parkeren In verband met het verhogen van de leefbaarheid in bepaalde wijken zijn kleinere investeringen nodig voor het aanpakken van onder andere parkeerproblematiek en fietsveiligheidsmaatregelen Het gaat bij parkeren bijvoorbeeld om een kleine reconstructie van een parkeervak of meerdere vakken, de aanleg van een invalidenparkeerplaats of de verplaatsing ervan. 2019 t/m 2021: € 20.000

Parkeerproblemen in (oude) woonwijken De komende 5 jaar wordt gestreefd naar de realisatie van 100 extra parkeervakken in de oudere woonwijken. De parkeerknelpunten zoals benoemd in het uitvoeringsplan van de parkeernota worden hiermee aangepakt. 2018 t/m 2021: € 25.000

Werk met werk maken Een aantal parkeerknelpunten doen zich voor op locaties waar de komende jaren onderhoud staat gepland. Om hier het parkeren te optimaliseren is jaarlijks een bedrag van € 20.000 nodig. 2018 t/m 2021: € 20.000

Speeltuinen

Speeltoestellen In 2015 is de notitie “Herijking speelbeleid Halderberge 2015 – 2018 vastgesteld door de gemeenteraad. Conform het nieuwe beleid worden oude speeltoestellen niet meer automatisch vervangen door nieuwe, maar wordt er kritisch gekeken of een toestel wel door een vergelijkbaar toestel vervangen moet worden. Daarnaast wordt er meer geïnvesteerd in het creëren van meer natuurlijke speelplekken. Algemeen gaat het meer om een andere inrichting van speelplekken, en dat alles in nauw overleg met de bewoners. 2018: € 80.300 2019: € 73.300

Opplussen grasweide en veiligheid buitenruimte school Oud Gastel Als gevolg van de vastgestelde motie voor de inrichting van de buitenruimte van het sport- en onderwijscomplex is bij de Zomernota 2017 een aantal opties aangegeven. Voor de opplussing van de grasweide wordt gedacht aan een Calistenic en een Bootcamp locatie. Hiervoor is een bedrag van € 35.000 opgenomen. Voor het nemen van veiligheidsmaatregelen is een bedrag van € 10.000 opgenomen. De definitieve invulling zal plaatsvinden in 2018 na overleg met de toekomstige gebruikers.

Verbreed Gemeentelijk Riolerings Plan

Voorbereiding en uitvoering Stamriool Karolinastraat/ Dorpsstraat/ Korte Dreef Oud Gastel Een van de maatregelen van het BRP Oud Gastel is het aanbrengen van een stamriool door de Karolinastraat/ Dorpsstraat/ Korte Dreef. Met deze maatregel wordt de kans op water op straat verminderd en wordt de emissie vanuit het riool verminderd. Voorbereiding: € 100.000 Uitvoering: € 2.500.000

Maatregelen Margrietstraat Bosschenhoofd Vanuit de verbrede zorgplicht moet gezorgd worden dat het systeem goed werkt. Om de kans op wateroverlast te verminderen en vuilemissie vanuit het rioleringsstelsel naar het oppervlaktewater te reduceren wordt in de Margrietstraat een gescheiden rioleringssysteem aangelegd. 2018: € 610.000

Programmabegroting 2018 170 Gemeente Halderberge

Extra waterberging bij in/uitbreidingslocaties Bij in/uitbreidingslocaties zijn vaak mogelijkheden om extra af te koppelen of extra waterberging te creëren om het bestaande rioleringssysteem in de kern verder te ontlasten. Om deze kansen te kunnen benutten is een jaarlijkse post opgenomen. 2018 t/m 2021: € 50.000

Vervangen vrijvervalriolering Riolering wordt op basis van inspectie en onderzoek naar de kwaliteit en planvorming vervangen. Hiermee wordt kans op wateroverlast en water op straat verkleind en de vuilemissie vanuit het rioolstelsel op het oppervlaktewater verminderd. Investeringen conform het vGRP: 2018: € 201.000 Vanaf 2019 € 924.000, dit heeft te maken met de aanname van levensduur van het huidige stelsel. Uitgangspunt is een levensduur van 50 a 60 jaar. Gezien het aanleg tijdstip van het areaal wordt verwacht dat er rond 2019 een piek zit in het aantal meters te vervangen riool. Dit is opgenomen in het vGRP.

Meeliften wegreconstructies Conform het vGRP wordt in het investeringsplan jaarlijks een bedrag opgenomen om in geval van een wegreconstructie adequaat in te kunnen spelen op aanpassingen en verbeteringen van de riolering in betreffende weg. 2018 t/m 2021: € 200.000;

Verbeteren waterketen Ook is in het vGRP structureel een bedrag opgenomen voor verbetering van de waterketen. 2018: € 100.000 Vanaf 2019: € 800.000, ook dit heeft te maken met de aanname van levensduur van het huidige stelsel. Uitgangspunt is een levensduur van 50 a 60 jaar. Gezien het aanleg tijdstip van het areaal wordt verwacht dat er rond 2019 een piek zit in het aantal meters te vervangen riool. Dit is opgenomen in het vGRP.

Afkoppelen omgeving Margrietstraat Bosschenhoofd Het project maatregelen Margrietstraat Bosschenhoofd is een van de straten die afgekoppeld worden om wateroverlast te minimaliseren in de kern Bosschenhoofd. Echter, het afkoppelen van de Margrietstraat alleen is niet voldoende. Ook de straten in de buurt van de Margrietstraat zullen worden afgekoppeld om zo de riolering in de rest van de kern te ontlasten. Dit staat gepland in 2018. 2018: € 1.000.000.

Bovendonksestraat ten zuiden van Achter ’t Hof In het Basis Riolering Plan Hoeven wordt het stelsel in dat deel van de gemeente opnieuw beoordeeld aan de hand van een inventarisatie van het verhard oppervlak, het aanwezige rioolstelsel en normbuien. Hieruit volgen een aantal verbeteringspunten voor het rioolstelsel. 2019: € 1.000.000

Verlagen overstortdrempel Hertog Janlaan Hoeven In het Basis Riolering Plan Hoeven wordt het stelsel in dat deel van de gemeente opnieuw beoordeeld aan de hand van een inventarisatie van het verhard oppervlak, het aanwezige rioolstelsel en normbuien. Hieruit volgen een aantal verbeteringspunten voor het rioolstelsel. De verlaging van de overstortdrempel is één van deze maatregelen. 2019: € 90.000

Programma Maatschappelijke ondersteuning en welzijn

Religieus erfgoed Uw raad heeft op 20 april het besluit genomen met betrekking tot de herontwikkeling van het religieus erfgoed van de gebieden Saint Louis en St. Anna in Oudenbosch is. Onderdeel van dit besluit was de aankoop van het gebouw en de grond van het cultuurclustergebouw en om het omringende openbare gebied te vernieuwen op een kwaliteitsniveau dat gelijk is aan de kwaliteit van het Jezuïetenplein, parkeerplaats Achter ’t Postkantoor en Saint Louisplein. 2018: €1.958.000

Programmabegroting 2018 171 Gemeente Halderberge

Programma Onderwijs en jeugd

Nieuwbouw Marklandcollege Middels de nieuwbouw wil het Markland College een oplossing vinden voor de huidige overcapaciteit van de gebouwen. Verder kan op deze wijze een toekomstgerichte, duurzame en goed te exploiteren huisvesting voor het voortgezet onderwijs in Oudenbosch worden gerealiseerd. De totale investering bedraagt € 13.620.000 waarbij de gemeente heeft aangegeven maximaal € 12.300.000 bij te dragen. 2018: € 1.000.000 Voorbereidingskrediet nieuwbouw Marklandcollege 2019 € 12.620.000 Nieuwbouw Marklandcollege, waarvan bijdrage Markland college € 1.320.000.

Overhead

Modernisering BRP (voorheen GBA) De minister heeft in de zomer van 2017 het landelijke project BRP stopgezet. Tot op heden is nog onduidelijk of en op welke wijze aan het project vervolg zal worden gegeven. Voorzichtigheidshalve is het beschikbare budget voor de modernisering gehandhaafd op het IP2018. Indien in de loop van 2018 meer duidelijkheid komt over het vervolg of eventueel definitief stoppen van het project, dan zal dit middels de reguliere P&C cyclus met uw raad worden gecommuniceerd 2018: € 50.000

Investering telefonie De telefooninstallatie in het gemeentehuis is aan vervanging toe. Onderzocht wordt waar de nieuwe installatie aan moet voldoen om zo een programma van eisen op te kunnen stellen en de telefooncentrale te vervangen. 2018: € 45.000

Vervanging ICT infrastructuur Het optimaal functioneren van onze informatievoorziening is afhankelijk van een betrouwbare en moderne ICT- infrastructuur, denk hierbij onder andere aan servers, de opslagsystemen en daarbij behorende software (onder andere voor werken op afstand en beheer). De huidige ICT-infrastructuur stamt uit 2013 en is daarom in 2018 aan vervanging toe. Omdat ook de ICT-infrastructuur van de gemeente Rucphen aan vervanging toe is, worden vanuit de samenwerking de specificaties voor de nieuwe ICT-infrastructuur opgesteld. Dit biedt voor beide gemeenten de basis voor de aanschaf van de nieuwe infrastructuur. Voor de aanbesteding van de nieuwe infrastructuur trekken we dan ook samen op met Rucphen. 2018: € 425.000

Implementatie omgevingsvergunning De nieuwe werkwijzen en procedures die voortkomen uit de omgevingswet worden in het zaaksysteem gerealiseerd. Minister Schultz heeft de invoering van de omgevingswet uitgesteld, zonder hierbij een nieuwe invoeringsdatum te noemen. Wel wil ze dat gemeenten mee blijven doen aan de voorbereiding. Het budget wordt voorzichtigheidshalve vastgehouden. Verwachting is dat de implementatie in 2021 gerealiseerd moet zijn. 2020: € 30.000

Inrichten datastromen omgevingswet Voortvloeiend uit de nieuwe omgevingswet zullen veel gegevens gedeeld moeten worden met partners als de provincie, het waterschap en de burgers en bedrijven. Dit vereist goede inrichting van de datastromen en koppelingen. Zie opmerkingen bij voorgaande investering. 2020: € 75.000

Vervanging voertuigen Buitendienst De periodieke vervanging van de voertuigen is inzichtelijk gemaakt. Van alle voertuigen is gekeken naar de technische en economische afschrijving. Op basis hiervan staan er voor de komende 4 jaar de volgende vervangingen op het investeringsprogramma. - 2018, de vervanging van een reinigingsaanhanger, een voertuig ten behoeve van beheerstaken in het buitengebied, een voertuig voor de storingsdienst, de vervanging van 2 dienstauto’s welke worden gebruikt door de 2 opzichters en een voertuig voor de algemene reiniging zoals het ledigen van afvalbakken - 2019, de vervanging van 2 voertuigen voor de serviceteams in de verschillende kernen.

Programmabegroting 2018 172 Gemeente Halderberge Bijlage 3: Totaaloverzicht geraamde baten en lasten per taakveld

Taakveld 2018 2019 2020 2021 0.1 Bestuur Lasten 1.516.534 1.518.630 1.534.669 1.551.313 Baten 0 0 0 0

Taakveld 2018 2019 2020 2021 0.2 Burgerzaken Lasten 697.735 665.378 680.353 680.328 Baten 595.388 501.663 494.509 465.595

Taakveld 2018 2019 2020 2021 0.3 Beheer overige gebouwen en Lasten 0 0 0 0 gronden Baten 0 0 0 0

Taakveld 2018 2019 2020 2021 0.4 Overhead Lasten 8.595.214 8.582.724 8.603.002 8.366.181 Baten 315.366 305.883 315.315 134.993

Taakveld 2018 2019 2020 2021 0.5 Treasury Lasten 668.091 -117.845 -218.538 -237.402 Baten 706.874 5.036.134 335.210 334.283

Taakveld 2018 2019 2020 2021 0.61 OZB woningen Lasten 306.300 306.300 306.300 306.300 Baten 3.403.562 3.494.761 3.587.300 3.662.357

Taakveld 2018 2019 2020 2021 0.62 OZB niet-woningen Lasten 42.200 42.200 42.200 42.200 Baten 2.759.942 2.822.779 2.744.673 2.806.639

Taakveld 2018 2019 2020 2021 0.63 Parkeerbelasting Lasten 0 0 0 0 Baten 0 0 0 0

Taakveld 2018 2019 2020 2021 0.64 Belastening overig Lasten 28.868 29.301 29.741 30.187 Baten 28.868 29.301 29.741 30.187

Taakveld 2018 2019 2020 2021 0.7 Algemene uitkering en overige Lasten 0 0 0 0 uitkeringen gemeentefonds Baten 40.677.820 41.022.824 41.403.250 41.919.386

Taakveld 2018 2019 2020 2021 0.8 Overige baten en lasten Lasten -25.000 -26.801 -26.801 -26.801 Baten 0 0 0 0

Taakveld 2018 2019 2020 2021 0.9 Vennootschapsbelasting (VpB) Lasten 42.000 43.000 22.000 0 Baten 0 0 0 0

Programmabegroting 2018 173 Gemeente Halderberge

Taakveld 2018 2019 2020 2021 0.10 Mutaties reserves Lasten 1.956.840 5.690.284 4.186.380 1.096.468 Baten 2.630.563 884.292 384.032 379.764

Taakveld 2018 2019 2020 2021 0.11 Resultaat van de rekening van Lasten 0 0 0 0 baten en lasten Baten 0 0 0 0

Totaal 0 2018 2019 2020 2021 Bestuur en ondersteuning Lasten 13.828.783 16.733.171 15.159.306 11.808.774 Baten 51.118.383 54.097.637 49.294.030 49.733.205

Taakveld 2018 2019 2020 2021 1.1 Crisisbeheer en brandweer Lasten 1.693.420 1.729.050 1.764.680 1.802.827 Baten 0 0 0 0

Taakveld 2018 2019 2020 2021 1.2 Openbare orde en veiligheid Lasten 737.412 736.553 745.115 774.643 Baten 30.075 30.526 30.984 31.449

Totaal 1 2018 2019 2020 2021 Veiligheid Lasten 2.430.832 2.465.603 2.509.795 2.577.470 Baten 30.075 30.526 30.984 31.449

Taakveld 2018 2019 2020 2021 2.1 Verkeer en vervoer Lasten 3.506.899 3.713.698 3.842.624 3.975.310 Baten 178.111 180.693 183.313 185.973

Taakveld 2018 2019 2020 2021 2.2 Parkeren Lasten 27.637 7.743 27.845 7.944 Baten 11.425 11.431 11.437 11.444

Taakveld 2018 2019 2020 2021 2.3 Recreatieve havens Lasten 33.009 33.089 33.173 33.260 Baten 19.326 19.616 19.910 20.209

Taakveld 2018 2019 2020 2021 2.4 Economische havens en Lasten 0 0 0 0 waterwegen Baten 0 0 0 0

Taakveld 2018 2019 2020 2021 2.5 Openbaar vervoer Lasten 3.895 3.951 4.007 4.062 Baten 0 0 0 0

Totaal 2 2018 2019 2020 2021 Verkeer, vervoer en waterstaat Lasten 3.571.440 3.758.481 3.907.649 4.020.575 Baten 208.862 211.740 214.661 217.626

Taakveld 2018 2019 2020 2021 3.1 Economische ontwikkeling Lasten 417.799 422.094 184.942 193.648 Baten 700 700 700 700

Programmabegroting 2018 174 Gemeente Halderberge

Taakveld 2018 2019 2020 2021 3.2 Fysieke bedrijfsinfrastructuur Lasten 290.000 390.000 390.000 390.000 Baten 0 0 0 0

Taakveld 2018 2019 2020 2021 3.3 Bedrijvenloket en Lasten 12.837 13.014 13.184 13.349 bedrijfsregelingen Baten 17.998 18.268 18.542 18.820

Taakveld 2018 2019 2020 2021 3.4 Economische promotie Lasten 209.005 211.844 214.064 216.239 Baten 553.937 566.790 567.282 567.781

Totaal 3 2018 2019 2020 2021 Economie Lasten 929.642 1.036.952 802.190 813.236 Baten 572.635 585.758 586.524 587.302

Taakveld 2018 2019 2020 2021 4.1 Openbaar basisonderwijs Lasten 0 0 0 0 Baten 0 0 0 0

Taakveld 2018 2019 2020 2021 4.2 Onderwijshuisvesting Lasten 1.334.331 1.366.687 1.753.854 1.745.779 Baten 0 0 0 0

Taakveld 2018 2019 2020 2021 4.3 Onderwijsbeleid en Lasten 1.342.780 1.363.776 1.387.390 1.418.168 leerlingzaken Baten 413.962 420.120 426.370 432.714

Totaal 4 2018 2019 2020 2021 Onderwijs Lasten 2.677.111 2.730.463 3.141.244 3.163.948 Baten 413.962 420.120 426.370 432.714

Taakveld 2018 2019 2020 2021 5.1 Sportbeleid en activering Lasten 195.649 197.812 199.833 207.378 Baten 0 0 0 0

Taakveld 2018 2019 2020 2021 5.2 Sportaccommodaties Lasten 911.069 912.028 917.346 924.380 Baten 126.204 127.799 129.418 131.062

Taakveld 2018 2019 2020 2021 5.3 Cultuurpresentatie, cultuur- Lasten 196.260 198.547 200.846 203.304 productie en cultuurparticipatie Baten 0 0 0 0

Taakveld 2018 2019 2020 2021 5.4 Musea Lasten 103.494 46.143 46.810 60.421 Baten 11 11 11 22.336

Taakveld 2018 2019 2020 2021 5.5 Cultureel erfgoed Lasten 107.763 67.948 68.166 68.626 Baten 0 0 0 0

Programmabegroting 2018 175 Gemeente Halderberge

Taakveld 2018 2019 2020 2021 5.6 Media Lasten 563.954 551.134 558.377 566.011 Baten 20.908 20.908 20.908 20.908

Taakveld 2018 2019 2020 2021 5.7 Openbaar groen en (openlucht) Lasten 2.052.592 2.081.903 2.107.882 2.128.643 recreatie Baten 24.659 26.195 26.579 26.968

Totaal 5 2018 2019 2020 2021 Sport, cultuur en recreatie Lasten 4.130.782 4.055.515 4.099.259 4.158.763 Baten 171.782 174.913 176.916 201.274

Taakveld 2018 2019 2020 2021 6.1 Samenkracht en Lasten 2.874.532 2.673.863 2.609.042 2.676.972 burgerparticipatie Baten 81.949 266.006 249.358 278.772

Taakveld 2018 2019 2020 2021 6.2 Wijkteams Lasten 2.160.310 2.172.576 2.181.240 2.190.573 Baten 0 0 0 0

Taakveld 2018 2019 2020 2021 6.3 Inkomensregelingen Lasten 9.477.578 9.241.884 9.264.359 9.314.811 Baten 6.644.204 6.644.204 6.644.204 6.644.204

Taakveld 2018 2019 2020 2021 6.4 Begeleide participatie Lasten 5.525.078 5.302.399 5.135.529 4.939.934 Baten 0 0 0 0

Taakveld 2018 2019 2020 2021 6.5 Arbeidsparticipatie Lasten 599.022 631.896 658.242 671.932 Baten 0 0 0 0

Taakveld 2018 2019 2020 2021 6.6 Maatwerkvoorzieningen (WMO) Lasten 639.500 639.500 639.500 639.500 Baten 0 0 0 0

Taakveld 2018 2019 2020 2021 6.71 Maatwerkdienstverlening 18+ Lasten 4.375.614 4.381.712 4.388.822 4.396.049 Baten 514.307 505.307 505.307 505.307

Taakveld 2018 2019 2020 2021 6.72 Maatwerkdienstverlening 18- Lasten 4.340.686 4.340.686 4.340.686 4.340.686 Baten 0 0 0 0

Taakveld 2018 2019 2020 2021 6.81 Geëscaleerde zorg 18+ Lasten 191.092 191.134 61.178 61.222 Baten 0 0 0 0

Taakveld 2018 2019 2020 2021 6.82 Geëscaleerde zorg 18- Lasten 456.732 456.732 456.732 456.732 Baten 0 0 0 0

Programmabegroting 2018 176 Gemeente Halderberge

Totaal 6 2018 2019 2020 2021 Sociaal domein Lasten 30.640.142 30.032.383 29.735.330 29.688.410 Baten 7.240.460 7.415.516 7.398.868 7.428.283

Taakveld 2018 2019 2020 2021 7.1 Volksgezondheid Lasten 1.042.168 1.057.580 1.073.171 1.092.064 Baten 16.100 16.100 16.100 16.100

Taakveld 2018 2019 2020 2021 7.2 Riolering Lasten 2.057.163 2.240.581 2.491.547 2.644.702 Baten 2.811.787 3.044.943 3.347.763 3.540.974

Taakveld 2018 2019 2020 2021 7.3 Afval Lasten 3.075.925 3.198.183 3.229.727 3.268.669 Baten 3.812.387 3.959.857 3.998.513 4.048.012

Taakveld 2018 2019 2020 2021 7.4 Milieubeheer Lasten 606.611 607.751 608.744 612.734 Baten 5.608 5.692 5.778 5.864

Taakveld 2018 2019 2020 2021 7.5 Begraafplaatsen en crematoria Lasten 83.274 84.187 85.083 86.001 Baten 42.855 30.031 34.856 29.552

Totaal 7 2018 2019 2020 2021 Volksgezondheid en milieu Lasten 6.865.142 7.188.283 7.488.272 7.704.170 Baten 6.688.737 7.056.623 7.403.010 7.640.502

Taakveld 2018 2019 2020 2021 8.1 Ruimtelijke ordening Lasten 1.181.483 965.397 795.127 825.777 Baten 611.857 77.604 78.768 79.950

Taakveld 2018 2019 2020 2021 8.2 Grondexploitatie Lasten 5.918.449 5.026.309 5.947.763 0 (niet-bedrijventerreinen) Baten 5.665.794 4.777.015 9.126.272 0

Taakveld 2018 2019 2020 2021 8.3 Wonen en bouwen Lasten 1.164.709 1.169.062 1.182.644 1.206.691 Baten 702.596 710.665 503.735 357.806

Totaal 8 2018 2019 2020 2021 Volkshuisvesting, ruimtelijke Lasten 8.264.641 7.160.769 7.925.533 2.032.468 ordening en stedelijke vernieuwing Baten 6.980.248 5.565.284 9.708.776 437.756

Totaal 2018 2019 2020 2021 Lasten 73.338.515 75.161.620 74.768.579 65.967.813 Baten 73.425.143 75.558.118 75.240.139 66.710.110

Programmabegroting 2018 177