DE STREEK VANDE MAAND
Het O&dani&b
. Degenen onder de lezers van dit blad, voor wie het meenten Termunten, Nieuwolda, Noordbroek en woord Oldambt niet geheel een lege klank is, zullen bij Zuidbroek, doch liep daarna, zonder dat het verloop het horen hiervan vermoedelijk in de eerste plaats nauwkeurig was vastgesteld, door het toen nog onont denken aan de merkwaardige politieke situatie, die gonnen gebied van de latere veenkoloniën, naar de zich daar in enkele gemeenten voordoet ten gevolge Gronings-Drentse grens, die, zoals bekend, ook eerst van de grote plaats, die de communisten in de ge* veel later definitief is vastgelegd. Historisch behoort meehteraad innemen* Zij zullen zich herinneren, dat dus een groot deel van de latere veenkoloniën tot het dit er toe leidde, dat hier in de dertiger jaren de ge" Oldambt. In het Oosten daarentegen strekte het Old lukkig in ons land zeldzame figuur van de regerings ambt zich veel minder ver uit dan de tegenwoordige commissaris zijn intrede deed, om aan de onhoudbare landstreek van die naam* De plaatsen Beerta, Win toestanden in het gemeentebestuur een einde te maken. schoten, Westertee (gemeente Scheemda), Blijham en
Foto-Afdeling Voorlichting van het Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening Hoewel, zoals in die tijd wél bleek, velen in' den Bellingwolde behoorden met het daaraan grenzende lande zich een veel feller gekleurd beeld van de ver deel van Duitsland, tot aan de Eems, tot de gouw houdingen in het Oldambt vormden dan met de wer Reiderland. Oldambt en Reiderland strekten zich toen kelijkheid overeenkwam en overeenkomt, zou het aan aanzienlijk verder noordwaarts uit, ot>er het gebied, de andere kant onjuist zijn deze, in het bijzonder voor dat thans door de Dollard wordt ingenomen. De strook een plattelandsgebied zo opvallende politieke ver klei, die zich in Duitsland langs de Eems uitstrekt, houdingen, te beschouwen als een onbetekenende toe zette zich toen verder westelijk voort en sloot aan valligheid* Integendeel, dit is één van de symptomen bij de Heigronden onder Termunten, Ten Zuiden van van de bijzondere sociale verhoudingen, waardoor dit deze betrekkelijk hoge smalle kleistrook bestond de gebied zich kenmerkt en die zelf weer zijn oorsprong grond in hoofdzaak uit lage veengronden en lage Hei vindt in de in vele opzichten opmerkelijke historische gronden. De Heigronden langs de Eems, waarvan dus ontwikkeling en verder in de karaktereigenschappen de klei onder Termunten de rest vormt, stond, wat van de bevolking. het Oldambt betreft, bekend als het Klei-Oldambt, het Het gebied, dat thans in Groningen als het Old (•grootste) zuidelijke deel als het Wold-Oldambt. ambt wordt aangeduid, omvat de gemeenten Beerta, Vernieling van de sluizen, onvoldoende onderhoud Nieuwe Schans, Bellingwolde (gedeeltelijk, alleen de van de dijken enz* gedurende de twisten tussen dorpen Bellingwolde en Vriescheto), Wedde (gedeel Schieringers en Vetkopers leidden er toe, dat om telijk, alleen het dorp Blijham), Winschoten, Meeden, streeks 1400 de Dollard ontstond. De kleistrook langs Scheemda, Zuidbroek, Noordbroek, Nieuwolda, Mid- de Eems werd doorbroken, terwijl het daar achter ge wolda, Finsterwolde, Beerta en Termunten* De ge legen lage land uit de aard der zaak weinig weerstand meente Termunten wordt veelal afzonderlijk aange kon bieden. Spoedig vormden zich twee inhammen, duid als Klei-Oldambt. Het gebied valt niet geheel waarvan de westelijke, naar men meestal aanneemt, samen met het gebied van de middeleeuwse gouw zich heeft uitgestrekt tot bezuiden Muntendam, de Oldambt. De westgrens van deze gouw volgde onge oostelijke bijna tot Wedde. Door deze overstroming veer de tegenwoordige westelijke grens van de ge werden de westelijke dorpen van Reiderland af- 534 gescheiden van het oostelijke, thans Duitse, deel; Groningen gehandhaafd, feitelijk tot op de dag- van de dorpen Beerta, Winschoten en Westerlee, die met heden. Hef is duidelijk, waartoe dit recht heeft geleid, de rest van het Oldambt één geografisch geheel vorm toen in het Oldambt geleidelijk door inpoldering uit de den en naderhand dezelfde politieke en sociale ge Dollard de jonge Heigrond werd aangewonnen. De schiedenis doormaakten, werden langzamerhand in het boeren, die met hun boerderijen langs de rand van de Oldambt opgenomen, zowel staatkundig als in het be zee lagen, waren de rechthebbenden, op de aan wustzijn van de bevolking. De dorpen Blijham en gewassen gronden* En zo zien iwij deze boerderijen Bellingwolde, die door de vorming van de oostelijke in de loop van de laatste eeuwen steeds langer en inham zowel van het Oldambt als van het latere steeds groter worden. Slechts wanneer de boerderijen Duitse deel van Reiderland min of meer afgescheiden al ie lang en al te groot werden, werden er delen af waren, hebben lang een min of meer zelfstandige gesplitst, doch voor het overgrote gedeelte is 'de staatkundige posite ingenomen, meestal in dit opzicht nieuwe grond toegevoegd aan de boerderijen op het enigszins aanleunende tegen het landschap Wester- oude land, zodat de Dollardpolders grotendeels be wolde. Een soortgelijke sociale en economische ont staan uit geweldige vlakten zonder boerderijen en wikkeling heeft er toe geleid dat, vooral nadat de schei 'zonder nieuwe dorpen. ding door de geleidelijke inpoldering meer en meer ver Zo werd door de historische ontwikkeling de basis dween en de politieke ontwikkeling in toenemende mate gelegd voor de uitzonderlijk grote boerenbedrijven, parallel ging lopen, ook deze dorpen, voor het gevoel die het meest kenmerkende verschijnsel in de sociale van de bevolking, deel uit gingen maken van 'het Oldambt. en economische structuur van het Oldambt vormen* Het gebied, dat de landbouw statistiek aanduidt als Het zou hier niet de plaats geweest zijn om enigs het Nieuw Oldambt, heeft een gemiddelde, grootte van zins uitvoerig op de historisch-geografische ontwik de landbouwbedrijven van meer dan 40 ha, een hoger keling van dit gebied in te gaan, wanneer deze niet gemiddelde dan in enig ander landbouwgebied in van belangrijke betekenis was geweest voor de huidige • Nederland. Deze verhoudingen vormen één der be sociale en economische verhoudingen. De vorming langrijkste redenen voor het ontstaan van een agra van de Dollard, of beter gezegd de daaruit later voort rische maatschappij met — naar Nederlandse maat vloeiende inpolderingen, hebben nh in belangrijke staven — abnormaal gróte sociale verschillen tussen de mate de grondslag gelegd voor de thans zo bijzondere groep van de grote boeren enerzijds en de land bezitsverhoudingen in het Oldambt, Volgt men de weg arbeiders anderzijds. Toen in dé loop van de 19de van Noördbroek over Zuidbroek, Muntendam, eeuw de patriarchale verhoudingen tussen boer en Meeden, Westerlee, Scheemda, Midtvolda, Finster- arbeiders geleidelijk verdwenen, ontstonden hier twee wolde, Béerta, Winschoten over Bellingwolde en Blij volkomen gescheiden sociale klassen, die nog slechts ham, dan blijkt langs deze weg een vrijwel ononder door zakelijke banden waren 'gebonden. De bewust broken reeks boerderijen te staan. De bij de 'boer wording van dé arbeidersgroep' sedert het einde van derijen behorende grond bestaat uit relatief smalle, de 19de eeuw leidde tot felle botsingen; het Oldambt zeer lange stroken, die alle loodrecht op de weg staan heeft ' meer landarbeider'sstakihg'en gekend dan- enig en daar de weg ongeveer de rand van de hoge ander deel van Nederland* Aan dit laatste'is overigens gronden langs de oude Dollard vormt ~- loodrecht de felle wijze van reageren van de bevolking, die de op de kust van de oude binnenzee. Deze dorpen hele geschiedenis 'door valt te constateren, ook. niet waren dus van het ook elders in óns land veel voor vreemd.'In de laatste 300 jaren heeft men-niet minder komende streekdorpentype. Boerderijen van dit type • dan zevenmaal de hulp van militairen nodig gehad noemt men in Groningen opstrekkende heerden, het om de rust in het Oldambt te handhaven! Opmerkelijk geen betekent, dat deze boerderijen het z.g* recht is, dat de politieke ontwikkeling gedurende de laatste • van opstrek hadden. Men moet zich voorstellen, dat 60 jaren niet in alle Oldambster dorpen een zelfde keer in de Middeleeuwen, toen deze dorpen als koloniën heeft genomen. De oorzaak van deze verschillen is werden gesticht, men is begonnen langs de eerste voornamelijk te zoeken in verschillen in de religieuze primitieve weg, veelal Aangelegd op een in het terrein verhoudingen. Door allerlei oorzaken, vaak van toe aanwezige hoogte, voor iedere kolonist een bepaald vallige aard, is in sommige dorpen in het Oldambt de aantal roeden uit te meien, die de breedte van zijn orthodoxie gehandhaafd gebleven, terwijl anderen boerderij voorstelde* Hij had dan recht op de strook daarentegen in de vrijzinige koers gingen varen. In grond, loodrecht óp de weg, van de aangegeven de dorpen, waar de kerk in de vrijzinnige richting ging, breedte, die zich in de lengte uitstrekte tot de grens raakten de arbeiders geleidelijk innerlijk los van de van het gebied, dat de kolonie tot het hare rekende* kerk; hier zo min als elders in Nederland heeft het In de regel bleef lang tussen de dorpen een grote vrijzinnig christendom de arbeiders werkelijk kunnen oppervlakte onverdeelde grond liggen. Dit was echter raken, Toen nu Domels Nieuwenhuis in het Oldambt geen gemeenschappelijk grondbezit. Op den duur, hei socialisme kwam prediken, verlieten de arbeiders toen de behoefte aan grond toenam, hebben de afzon in de vrijzinnige dorpen „en masse" dé kerk en ze zijn derlijke boeren, eenvoudig door hun grensslpt'en tot er nooit teruggekomen. In de rechtskerkelijke dorpen aan de grens van het dorp te verlengen, de hun toe echter bleven de arbeiders de kerk trouw en de sociale komende grond tot zich getrokken. Dit recht van op- strijd nam daar minder heftige vormen aan, oo/c al strek, hef recht dus om de nog ongebruikte gronden waren de tegenstellingen er in wezen niet minder sterk. op deze wijze tot zich te trekken, heeft vermoedelijk Het grootste succes had het opkomende socialisme in in het grootste deel van de middeleeuwse kolonies van de dorpen Finsterwolde en Beerta en deze vormen dit type bestaan, doch is geleidelijk vrijwel overat ver thans nog de brandpunten van het voor dit gebied zo dwenen, Door omstandigheden, echter, die hier verder typerende landelijk communisme. buiten beschouwing kunnen blijven, heeft het zich in " Pfóf* dr. E* W. HOFSTEE 535