Abdülkadør Câmø Baykurt'un Hayati, Søyasî Faaløyetlerø
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T. C. 0STANBUL ÜN 0VERS 0TES 0 SOSYAL B 0L0MLER ENST 0TÜSÜ TAR 0H ANAB 0L0M DALI Yüksek Lisans Tezi ABDÜLKAD 0R CÂM0 BAYKURT'UN HAYATI, S0YASÎ FAAL 0YETLER 0 VE DÜ 1ÜNCE YAPISI (1877-1949) Erdal YILMAZ 2501090032 Tez Danı 2manı Yrd. Doç. Dr. Fatih M. SANCAKTAR 0stanbul 2012 ABDÜLKAD 0R CAM 0 BAYKURT (1877-1949) 111 ÖZ ABDÜLKAD 0R CÂM 0 BAYKURT’UN HAYATI, S 0YASÎ FAAL 0YETLER 0 VE DÜ 1ÜNCE YAPISI (1877-1949) Erdal YILMAZ Çalı 2mamız, Osmanlı Devleti’nin son dönemiyle Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulu 2 ve çok partili hayata geçi 2 dönemlerine tanıklık etmi 2 asker ve siyaset adamı Abdülkadir Câmi Baykurt’un (1877-1949) biyografisinden olu 2maktadır. Bu çalı 2ma ile Abdülkadir Câmi Baykurt’un tarihteki yerini belirlemek amaçlanmı 2tır. Bu hedef do /rultusunda tez olu 2turulurken Abdülkadir Câmi Baykurt’un faaliyetleri hakkında bilgi içeren ar 2iv belgeleri, yayınlanmı 2 belgeler, hatırat ve ara 2tırma-inceleme türünde eserlerden yararlanılmı 2tır. 1877 yılında 0stanbul’da do /an Abdülkadir Câmi Baykurt ilk e /itimini tamamladıktan sonra 1896’da Harp Okulu’ndan Süvari Te /men olarak mezun olmu 2tur. Ardından Trablusgarb Askeri Fırkası’na atanmı 2, 1908 yılına kadar Trablusgarb’da askerî ve idarî görevler üstlenmi 2tir. II. Me 2rutiyet’in ilanıyla olu 2turulan I. ve II. Dönem Osmanlı Mebusan Meclisi’ne Trablusgarb Vilayeti’nin Fizan Sanca /ı’nı temsilen katılmı 2tır. Mebuslu /u sırasında, siyasete atıldı /ı 0ttihat ve Terakki Cemiyeti ile anla 2mazlı /a dü 2mü 2 ve muhalefet safına geçmi 2tir. Mondros Mütarekesi’nin 2artları altında olu 2turulan 0zmir Müdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti ve Milli Ahrar Fırkası’nın çalı 2malarına katılmı 2, akabinde Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nde Aydın Sanca /ı mebusu olarak yerini almı 2tır. 0stanbul’un i 2gal edilmesiyle Ankara’ya hareket etmi 2, TBMM’nin ilk hükümetinde Dâhiliye Vekili olmu 2tur. Vekilli /i kısa sürmü 2, Meclis ve hükümet ba 2kanı Mustafa Kemal Pa 2a ile ya 2adı /ı anla 2mazlık nedeniyle 14 Temmuz 1920’de istifa etmi 2tir. Sonrasında milletvekilli /i saklı kalarak Roma’ya Ankara Hükümeti’ni temsilcisi olarak gönderilmi 2tir. Temsilcilik görevinden sonra 1923 yılında 0stanbul’a dönen Abdülkadir Câmi Baykurt, II. Dünya Sava 2ı’nın sonuna kadar siyasetten uzak kalmı 2tır. Çok partili 10 hayata geçi 2 sürecinde sol/sosyalist camia içinde adından söz ettirmi 2, ancak faaliyetlerinde ba 2arı sa /layamamı 2tır. Anahtar Kelimeler : Abdükadir Câmi Baykurt, Câmi Bey, Milli Me 2rutiyet Fırkası, Milli Ahrar Fırkası, Tan Olayları 0 ABSTRACT THE LIFE, THE POLITICAL ACTIVITIES AND THE FRAME OF MIND OF ABDÜLKAD 0R CAM 0 BAYKURT (1877-1949) Erdal YILMAZ Our study consists of the biography of a soldier and a politician Abdulkadir Cami Baykurt (1877-1949) who testified the last period of Ottoman Empire and the foundation and transition to multiparty period of Republic of Turkey. With this study, it is aimed to state the position of Abdülkadir Cami Baykurt in history. While the thesis was being written within this aim; archive documents, published documents, memoirs and research-investigating works that include information about the activities of Abdülkadir Cami Baykurt was used. Abdülkadir Cami Baykurt who was born in 0stanbul in 1877, graduated from military college as a cavalry lieutenant after the completion of primary and middle school education. After that he was assigned to Tripoli Military Division and he took on the military and managerial missions until 1908 in Tripoli. He participated in the I. and II. Period of the Ottoman Parliament that was constituted with the proclamation of the Constitution as a representative of the Sanjak of Fezzan in province of Tripoli. During his deputyship, he conflicted with The Committee of Union and Progress that he started politics and he joined the opposition. He participated in the studies of the 0zmir Association of Defence of Rights of Ottomans and National Freedom Party which was created under the condition of The Armistice of Mondros, immediately after that he had a part in The Last Ottoman Parliament as the deputy of The Sanjak of Aydın. After the occupation of 0stanbul, he went to Ankara and became the Minister of Internal Affairs in the first goverment of the Turkish Grand National Assembly. His ministry took a short time and he resigned in 14 July 1920 because of the disagreement with Mustafa Kemal Pahsa who was the minister of Parliament and goverment. After that he was sent to Rome as the representative of Goverment while continueing his deputyship. 01 After his representative mission, Cami Bey returned to 0stanbul in 1923 kept off from politics until the end of The World War II. During the process of transition to multiparty period, he became popular among leftish/socialist community but he could not succeed in his activities. Key Words: Abdükadir Câmi Baykurt, Câmi Bey, National Constitutionalism Party, National Freedom Party, Events of Tan 011 ÖNSÖZ Asker ve siyaset adamı olan Abdülkadir Câmi Baykurt hakkında hazırlanan bu çalı 2ma bir siyasetçi biyografisi 2eklindedir. Nitekim kendisi ya 2amı boyunca askerî faaliyetlerinden çok siyasî faaliyetleri ile ön plana çıkmı 2tır. Bu ara 2tırma, II. Me 2rutiyet, Mondros Mütarekesi ve çok partili hayata geçi 2 dönemlerinde Abdülkadir Câmi Baykurt’un siyasî faaliyetleri kapsamlı olarak inceleme amacı ta 2ımaktadır. Bu çerçevede çalı 2ma hakkında genel bir bilgi vermek amacıyla I. bölümde Abdülkadir Câmi Baykurt’un do /umundan ölümüne kadar olan hayatı ele alınmı 2tır. Bu bölümde ula 2ılabilen kaynaklar çerçevesinde ailesi, Trablusgarb’daki memuriyeti, 0ttihat ve Terakki Cemiyeti’nin çalı 2malarına katılması, II. Me 2rutiyet dönemi siyasî faaliyetleri, Mondros Mütarekesi ve çok partili hayata geçi 2 dönemlerindeki çalı 2maları aktarılmı 2tır. Abdülkadir Câmi Baykurt’un II. Me 2rutiyet dönemi siyasî faaliyetleri hakkında bilgilerin sınırlı olması nedeniyle söz konusu faaliyetleri ayrı bir bölüm olarak incelememi 2, hayatı kısmında aktarılmı 2tır. Abdülkadir Câmi Baykurt’un Mondros Mütarekesi dönemindeki siyasî faaliyetleri II. bölümde ele alınmı 2tır. Mütareke dönemi Abdüladir Câmi Baykurt’un siyasî faaliyetlerinin yo /un oldu /u bir dönemdir. Bu dönem faaliyetleri, Mondros Mütarekesi’nin yaratmı 2 oldu /u 2artlar altında incelenecek ve de /erlendirmeler de yine bu 2artlar göz önünde bulundurularak yapılacaktır. Abdülkadir Câmi Baykurt mütareke döneminde 0zmir Müdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti ( 0MHOC) ve Milli Ahrar Fırkası’nın çalı 2malarına katılmı 2, Son Osmanlı Mebuslar Meclisi ve TBMM’de Aydın Sanca /ı mebusu olarak yer almı 2tır. TBMM’nin ilk hükümetinde Dâhiliye Vekilli /i’ni üstlenmi 2 ve Roma’ya Ankara Hükümeti’nin temsilcisi olarak gönderilmi 2tir. III. bölümde, II. Dünya Sava 2ı sonrası çok partili hayata geçi 2 sürecin ya 2andı /ı Türkiye’de, Abdülkadir Câmi Baykurt’un inandı /ı fikir ve görü 2ler do /rultusunda giri 2ti /i faaliyetler ve özellikle basın yoluyla siyasî arenada etkinlik sa /lama çabaları anlatılmaktadır. 0111 Dördüncü ve son bölüm’de ise Abdülkadir Câmi Baykurt’un dü 2ünce yapısı ve eserleri hakkında bilgi verilecektir. Çalı 2manın genel bir de /erlendirmesi ise sonuç bölümünde ortaya konulacaktır. Abdülkadir Câmi Baykurt’un faaliyetleri ve dü 2ünce yapısını anlatan bu çalı 2ma aynı zamanda yakın dönem siyasi tarihin de panoramasını sunmakta, II Abdülhamit devrinden II. Me 2rutiyete, Milli Mücadele’den çok partili hayata geçi 2 dönemine dair bilgiler içermektedir. Bu çalı 2mayı hazırlarken tanı 2tı /ım elindeki mevcut bilgi ve belgeleri benimle payla 2an Abdülkadir Câmi Baykurt’un torunu Arın Baykurt’a ve Robert Kolej’den ö/rencisi Moris Gabbay Bey’e çok te 2ekkür ederim. Çalı 2manın ortaya çıkmasında eksik ve yanlı 2larımı sabır ve titizlikle düzelten, tavsiyeleri ile bana yol gösteren de /erli hocam ve tez danı 2manım Yrd. Doç. Dr. Fatih Mehmet Sancaktar’a, lisansüstü e /itime te 2vik eden ve bilgileriyle bizleri aydınlatan kıymetli hocalarım Prof. Dr. Ali Arslan, Prof. Dr. Cezmi Eraslan’a ve Prof. Dr. Halil Bal’a 2ükranlarımı sunarım. 16 0Ç0NDEK 0LER ÖZ……………………………………………………………………………………iv ABSTRACT………………………………………………………………………....vi ÖNSÖZ……………………………………………………………………...…...…viii 0Ç0NDEK 0LER…………………………………………………………………….....x KISALTMALAR…………………………………………………………………...xiii G0R01 …………………………………………………………………………………1 I. BÖLÜM: ABDÜLKAD 0R CAM 0 BAYKURT’UN HAYATI (1877-1949)………8 A. Ailesi ve E /itimi………………………………………..…………………8 B. Trablusgarb’daki Memuriyet Dönemi (1896-1908)……………..………..9 1. Yarı Sürgün Bir Subay………………………………………………..9 2. II. Abdülhamit Dönemi Sürgünleri ve Cami Bey…………………...11 3. Askerî Faaliyetleri ve Gat Kaymakamlı /ı…………………………...14 C. II. Me 2rutiyet Dönemi’nde Cami Bey……….………………………..….19 1. Fizan’dan Mebus Seçilmesi ve Faaliyetleri………………………...17 a.) Hizb-i Terakki Grubu ve Cami Bey……………………………...22 b.) Osmanlı Devleti’nin Canet’te Hâkimiyet Kurma Te 2ebbüsü ve Cami Bey’in görevlendirilmesi…………………………………………23 c.) 1912 Seçimlerine Katılması ve Fizan Sanca /ı’ndan Tekrardan Mebus Seçilmesi………………………………………………………..25 2. Millî Me 2rutiyet Fırkası……………………………………………...27 3. Cami Bey’in II. Me 2rutiyet Dönemindeki Di /er Faaliyetleri ……….32 D. Mondros Mütarekesi Döneminde Cami Bey…………………………...34 1. 0stanbul Dönemi……………………………………………………...34 2. Ankara Dönemi………………………………………………………36 E. 1923-1945 Yılları Arasında Câmi Bey…………………………………37 F. Çok Partili Dönemde Cami Bey’in Siyasete Dönü 2ü…………………..38 G. Ölümü…………………………………………………………………..39 II. BÖLÜM: MONDROS MÜTAREKES 0 DÖNEM 0 S 0YAS 0 FAAL 0YETLER 0…41 6 A. 0stanbul Merkezli Siyasî Faaliyetleri…………………………………...42 1. Dâhiliye Nezareti