BAŞBAKANLIK DEVLET ARŞİVLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Yayın Nu: 17
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T.C. BAŞBAKANLIK DEVLET ARŞİVLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Yayın Nu: 17 DÜNDEN BUGÜNE BAŞBAKANLIK (1920-2004) Ankara –2004 DÜNDEN BUGÜNE BAŞBAKANLIK (1920-2004) Proje Yöneticisi Doç. Dr. Yusuf SARINAY Devlet Arşivleri Genel Müdürü Hazırlayanlar Dr. İbrahim KARAER Rahim ERİŞTİ Ahmet CEYLAN Bilgisayar Dizgi Aynur YÖNET Türkân DALBUDAK Sevgi BULUT Mizanpaj Ersin BALCI Baskıya Hazırlama Murat ŞENER Salih DUTOĞLU ISBN: 975-19-3629-2 T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü İvedik Caddesi Nu: 59 06170 Yenimahalle / ANKARA Santral: 344 59 09 / 15 hat Ö N S Ö Z Devletin, yasama, yürütme ve yargı olmak üzere üç temel fonksiyonu bulunmaktadır. Devlet üstlendiği bu görevleri, anayasa ve kanunlarla belirlenen esas ve usullere göre, çeşitli teşkilatları aracılığı ile yerine getirir. Yönetim kavramı, bir taraftan yönetimin kuruluş ve teşkilatlanmasını, diğer taraftan iş ve hizmetlerini ifade eder. 1982 Anayasasının 112 nci maddesine göre, Başbakanlık teşkilatının başında bulunan Başbakan, Bakanlar Kurulunun başkanı olarak, bakanlıklar arası işbirliğinin sağlanması ve hükûmetin genel siyasetinin yürütülmesinden sorumludur. Anayasa, Başbakan’a bakanların görevlerini Anayasa ve kanunlara uygun olarak yerine getirmelerini gözetmek ve gerektiğinde düzeltici tedbirleri almak görevini vermiştir. Bu görev, Başbakanın Cumhurbaşkanına, bakanların görevlerine son verilmesi için teklifte bulunabilmesi imkanı ile birlikte düşünüldüğünde ve ayrıca Başbakanın 3056 sayılı Başbakanlık Teşkilatı Hakkında Kanununun 4 üncü maddesi gereği, bakanlıkların en üst amiri olduğu gerçeği de dikkate alındığında, Başbakanlığın; yürütme ve yönetim sistemi içinde çok önemli bir yerinin olduğu ortaya çıkmaktadır. Başbakanın yönetimindeki hükûmet, devlet yönetiminin temel organı konumundadır. Devlet yönetiminin başarılı olması, hükûmetin gücü ve başarısı ile doğru orantılıdır. Yakın bir tarihe kadar takip edilen politikalar sonucunda, Başbakanlık gerek teşkilat yapısı ve gerekse görev olarak büyüyerek asıl görevine uygun olmayan hantal bir yapıya ulaşmıştır. Sayıları devamlı artan bağlı ve ilgili kuruluşların görev alanlarına bakıldığında bunların büyük çoğunluğunun hizmetleri itibariyle Başbakanlıkla doğrudan ilgili olmadıkları görülmektedir. Aslında Başbakanlık özel bir kamu hizmeti görmeyip, daha çok yapılması gerekli kamu hizmetlerinin koordinatörü olmakla beraber, doğrudan doğruya bu Makama bağlı hizmetler de bulunmaktadır. Bu hizmetler, ya faaliyetleri bütün bakanlıkları ilgilendiren; bu sebeple belli bir bakanlığa bağlanmayan veya Devletin genel siyasetini ilgilendiren hizmetlerdir. Başbakanlık teşkilatının aşır ı derecede büyümesine bu hizmetler sebep olmuştur. V Günümüzde, bütün dünyada olduğu gibi, ülkemizde de devletin toplum yararına olan çabaları hızlı ve sürekli bir biçimde artmaktadır. Çağımız çok hızlı teknolojik gelişme içerisindedir. Bu durum, toplumdaki bütün yapılanmaları yeni oluşan şartlara uymaya zorlamaktadır. Türkiye’nin bilgi toplumuna geçiş çalışmalarının hızlandırılması, bilgi toplumu strateji ve politikalarının belirlenerek bu alandaki faaliyetlerin bir bütünlük içerisinde yürütülmesi ve küresel rekabet şartlarına uyum sağlamak üzere ekonomik ve sosyal dönüşümün gerçekleştirilmesi için 2001 yılında Başbakanlığın koordinatörlüğünde e-Türkiye Projesi çalışmalarına başlanmış, 58 ve 59 uncu hükümet dönemlerinde de e-Dönüşüm Türkiye Projesi çalışmalarına hız verilmiştir. Dünya ekonomisi ve siyasetinde yaşanan hızlı gelişim karşısında, Türkiye’deki yönetim sistemi bir yönetememe krizi içerisine girmiştir. Memleketimizdeki klasik bürokratik yapı ülkenin ve toplumun kendi potansiyelini harekete geçirmesini engelleyici bir fonksiyon icra etmektedir. Bu durum, bugün toplumun her kesimince kabul edilen bir kanaattir. Özellikle 1983-1991 yılları arasında yürütülen ekonomik yeniden yapılanma stratejilerinin siyasi ve idari boyutları eksik kaldığı için, 20 yıllık bir sürenin sonucunda, başka memleketlerle karşılaştırıldığında istenen neticeleri ne yazık ki verememiştir. Geldiğimiz aşamada ekonominin ve demokrasinin küreselleşen standartları ülkemizi, kamu yönetimini yeniden yapılandırma mecburiyetiyle karşı karşıya bırakmıştır. Türkiye’de demokrasi ve refah seviyesinin yükseltilmesi, toplumun ayak bağlarından kurtularak dinamik bir hale gelmesi, kamu yönetimini yeniden yapılandırma teşebbüsü ile doğrudan ilişkilidir. Üstelik devletin ve toplumun büyük bir uzlaşma içinde yöneldiği Avrupa Birliği hedefi, Türkiye’nin yönetim alanında da çağdaş normlara kavuşturulmasını zaruri kılmaktadır. Bu kitapta kronolojik olarak Cumhuriyet döneminde Başbakanlığın geçirdiği yapısal değişiklikler ve görevleriyle ilgili yapılan bütün düzenlemeler yer almış bulunmaktadır. Bu konuda bilgi edinmek ve araştırma yapmak isteyenler için yararlı bir kaynak olacağı ve önemli bir boşluğu dolduracağına inanıyorum, hayırlı olmasını diliyor, emeği geçenlere teşekkür ediyorum. Recep Tayyip ERDOĞAN Başbakan VI S U N U Ş 1982 Anayasası Başbakan’a, Bakanlar Kurulunun başkanı olarak, Bakanlıklar arasında işbirliğini sağlamak ve hükûmetin genel siyasetinin yürütülmesini gözetmek görevini vermiştir. Başbakan ve kabine üyeleri, bu siyasetin yürütülmesinden birlikte sorumlu tutulmuşlardır. Dolayısıyla Başbakan, Bakanların görevlerinin Anayasa ve kanunlara uygun olarak yerine getirilmesini gözetmek ve gerektiğinde düzeltici önlemleri almakla yükümlüdür. Başbakanın bu görev ve sorumluluğu, icracı kurumlar olan bakanlıkların, Başbakanlığın hiyerarşik bir teşkilât yapılanması sonucunu doğurmuştur. Başbakanlık teşkilât kanununda Başbakan’a; Türkiye Cumhuriyeti’nin yüksek hak ve menfaatlerini korumak ve gözetmek, milletin huzur ve güvenini sağlayıcı önlemleri almak, genel ahlakı ve kamu düzenini muhafaza etmek, ekonomik ve kültürel kalkınmayı sağlamak, refahı yaygınlaştırmak, hükûmetin genel siyasetini yürütmek ve diğer maksatlarla bakanlıklar arasında ahengi ve işbirliğini sağlamak görevleri verilmiştir. Kamu yönetiminde etkinliğin sağlanması, kamu kurum ve kuruluşlarının görevlerini eksiksiz, verimli bir şekilde ve zamanında yerine getirebilmesi, idari usul ve işlemlerin azaltılması, Devlet teşkilâtının yapılanması konusunda gerekli olan sistem ve prensiplerin geliştirilmesini ve uygulanmasını sağlamak, Devlet teşkilâtındaki teftiş ve denetim sistemini geliştirmek, uygulanmasını takip etmek gibi görevleri üstlenmiş olan Başbakanlık, kurumlar üstü bir sorumluluğu gerektiren ve çok hassasiyet ve önem arzeden Devlet arşiv hizmetlerini de uhdesinde bulundurmaktadır. Başbakanlık teşkilâtının Başbakandan sonra üst amiri, Başbakanlık Müsteşarıdır. Müsteşar, Başbakanlığa verilen görevlerin en iyi şekilde yapılmasını ve bakanlıklar arasında koordinasyon ve işbirliğini sağlamak, kamu yönetiminde etkinliği gerçekleştirmek, görevlerin tam ve verimli bir şekilde ve zamanında yerine getirilmesini temin etmek üzere, sistem ve prensipler geliştirmekle mükelleftir. Başbakanlığa verilen görev ve sorumluluklar çerçevesinde başlangıçtan günümüze bir takım yapısal değişiklikler gerçekleştirilmiştir. VII Bu kitapta, Başbakanlık merkez teşkilatı birimlerinin kuruluşlarından bugüne kadar geçirdikleri safhalar, görevleri ve yaptıkları bazı önemli faaliyetler ile birim yöneticilerinin isimleri yer almıştır. Ayrıca Başbakanların ve Başbakanlık Müsteşarlarının biyografileri ile Türkiye Cumhuriyeti Hükûmetleri listelerine yer verilmiştir. Bu çalışmanın hazırlanması konusunda teşvik eden ve çalışmalara destek olan Başbakanlık Müsteşarı Sayın Prof. Dr. Ömer DİNÇER’e ve Müsteşar Yardımcısı Sayın Ruhi ÖZBİLGİÇ’e teşekkürlerimi arz ediyorum. Ayrıca, Başbakanlık merkez teşkilâtı birimlerinde amirlik yapanların tespiti ve birimlerin faaliyetleri konusunda bize yardımcı olan birim amirleri ile eserin hazırlanması ve yayınlanmasında emeği geçen Genel Müdürlüğümüz personeline teşekkür ederim. 8 Kasım 2004 Doç. Dr. Yusuf SARINAY Devlet Arşivleri Genel Müdürü VIII KISALTMALAR AA Anadolu Ajansı AB Avrupa Birliği ABD Amerika Birleşik Devletleri a.g.e. adı geçen eser AK Parti Adalet ve Kalkınma Partisi ANAP Anavatan Partisi AP Adalet Partisi ASP Active Server Pages A.Ş. Anonim Şirket A.Ü. Ankara Üniversitesi Bsk. Baskı c. cilt C. Senatosu Cumhuriyet Senatosu CD Compact Disc CeBIT Centrum für Büro - und Informations - und Telekommunikationstechnologien CGP Cumhuriyetçi Güven Partisi CHP Cumhuriyet Halk Partisi CKMP Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi DESİYAB Devlet Sanayi ve İşçi Yatırım Bankası A.Ş. DLH Demiryollar Limanlar ve Hava Meydanları İnşaatı Genel Müdürlüğü DNS Domain Name Server Doç. Doçent DP Demokrat Parti DPT Devlet Planlama Teşkilatı Dr. Doktor DSP Demokratik Sol Parti DTP Demokrat Türkiye Partisi DYP Doğru Yol Partisi ETKB Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı GAP Güneydoğu Anadolu Projesi GIF Graphics Interchange Format G.Ü. Gazi Üniversitesi Haz. Hazırlayan İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi İTÜ İstanbul Teknik Üniversitesi İ.Ü. İstanbul Üniversitesi JPG Joint Photographic (Experts’) Group KHK Kanun Hükmünde Kararname IX KTÜ Karadeniz Teknik Üniversitesi MB MegaBytes MERNİS Projesi Merkezi Nüfus İdaresi Sistemi Projesi MGK Milli Güvenlik Kurulu MHP Milliyetçi Hareket Partisi MKE HURDASAN AŞ. Makine Kimya Endüstrisi Kurumu Hurda İşletmeleri Anonim Şirketi MSP Milli Selamet Partisi MSSQL Microsoft Structured Query Language ODTÜ Orta Doğu Teknik Üniversitesi OECD Organization for Economic Co-operation and Development OHAL Valisi Olağanüstü Hal Bölge Valisi Ord. Ordinaryus Prof. Profesör RP Refah Partisi RTÜK Radyo ve Televizyon Üst Kurulu s. sayfa. S.H.Ç.E Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu SHP Sosyal Demokrat Halkçı