Etnička Grupa, Narod, Nacija, Rasa: Pojmovnik, Teorije, Sistematizacije
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Dušanki i Bogomiru Sadržaj Predgovor . 9 Etnička grupa, narod, nacija, rasa: pojmovnik, teorije, sistematizacije . 11 Razvoj pojma etnos [str. 12]. Sistematizacije etničkih grupa [16]. Teorije o etnosu [24]. Nacionalne i etničke manjine [30]. Mit, religija i nacionalni identitet: mitologizacija u Srbiji u periodu nacionalne krize . 37 Upotreba mita na institucionalnom nivou [45]. Recepcija i raz- rada nacionalnog mita na individualnom planu [52]. Završna analiza [61]. Istoriografija i nacionalni identitet: etnogeneza Crnogoraca u antropološkoj perspektivi . .67 Teorije o etničkom poreklu Crnogoraca [72]. Problem osnov- nih izvora [91]. Konstrukcija etničkog identiteta na mikro pla- nu: teorije o etničkom poreklu plemena Bjelopavlića [96]. Kri- tike postojećih teorija [98]. Korelacija sa sličnim primerima u regionu: Bosna [102]. Završna analiza [115]. Organizovani kriminalitet kao višeznačna potkultura: hajdučija između građanske i nacionalne ideologije i između narodne i nacionalne kulture . 119 Organizovani kriminal [124]. Mafija [126]. Terorizam [131]. Hajdučija, hajduštvo, hajdukovanje [137]. Završna analiza [159]. Etnifikacija socijalnih grupa i politizacija kulturnih specifičnosti: Sloveni i balkanski Egipćani . 167 Zamišljanje slovenske zajednice [169]. Balkanski Egipćani: de- finisanje problema [177]. Istorijska perspektiva problema [178]. Formalna i funkcionalna analiza faktora identifikacije [182]. Sistematizacija drugih [193]. Završna analiza [196]. Jezik i nacionalni identitet . 197 Jezik kao sredstvo spoznaje i delovanja na stvarnost [198]. Je- zik i nacionalizam [202]. Relativizacija uloge jezika u sistemu nacionalnog identiteta [207]. Jezik kao multifunkcionalni fe- nomen [207]. Jezik i etnička diferencijacija [209]. Diglosia kao interetnički problem [211]. Glotofagija [212]. Lingvistička i so- cio–lingvistička perspektiva južnoslovenskog prostora [213]. Istorijski razvoj jezika i formiranje kriterijuma za razgraniče- nje: uobličavanje socio–lingvističkih identiteta [216]. Stvaranje simbola kroz interakciju: jezik kao višedimenzionalni simbol [220]. Jezik i nacionalne integracije [230]. Lingvistika i nacio- nalna emancipacija: transformacija/rekonstrukcija tradicional- nih socio–lingvističkih identitetskih formula [232]. Socio–ling- vistički procesi u odnosu Srba i Crnogoraca [241]. Ime jezika i nacionalni suverenitet [247]. Završna analiza [250]. Odnos između religioznog i nacionalnog identiteta . 255 Stvaranje suprotstavljenih modela religioznosti i religijska sa- mostalnost: uobličavanje tradicionalne religijske identitetske formule [255]. Političko delovanje kao osnov modela religiozne identifikacije [256]. Dihotomija mi/drugi i religiozni identitet [261]. Uobličavanje modernog religioznog identiteta [265]. Državno–pravne i crkveno–pravne osnove autokefalnosti CPC [270]. Komunizam [274]. Obnavljanje ideje o religioznoj neza- visnosti: transformacija/rekonstrukcija tradicionalne religijske identitetske formule [277]. Završna analiza [285]. Honor, Blood and Tears: Essays on Anthropology of Ethnicity and Nationalism . 289 Izvori i literatura . 291 Indeks . 313 PREDGOVOR Knjiga koja je pred vama predstavlja rezultat autorovih istra- živanja etniciteta i nacionalizma u periodu od 1996. do 2006. godine. Naslov knjige („Čast, krv i suze”) nije u direktnoj vezi sa sadržajem, ali indirektno upućuje na suštinu etniciteta i nacionalizma. Naslov u izvesnom smislu predstavlja bastard–parafrazu dve čuvene izreke: jedna potiče od Vinstona Čerčila, a druga od Maksa Vebera. Čerčil je, želeći da pripremi naciju za predstojeći rat sa Nemačkom, obećao svojim sunarodnicima samo „krv, suze i znoj”; to je bila nagrada za vernost naciji. Maks Veber je u mnogo staloženijoj i intimnijoj atmosferi istakao da je „sadržaj etničkog zajedništva vera u jednu naročitu čast: to je etnička čast zahvaljujući kojoj se različiti stilo- vi života zaodevaju vrednostima” (Veber 1976: 323 i dalje). Ponos i čast, s jedne strane, i žrtvovanje i patnja, s druge strane, predstavljaju polove unutar kojih se kristališe i/ili artikuliše osećaj etničkog i na- cionalnog identiteta. U ovoj knjizi objedinjeno je više prerađenih radova koji su već objavljeni u stranim i domaćim naučnim časopisima, odnosno koji su u obliku referata saopšteni na naučnim konferencijama u zemlji i inostranstvu. U tom smislu izdvajaju se prvo i poslednja tri poglavlja, koja predstavljaju potpuno nove, do sada neobjavljene studije. Svako poglavlje razmatra jedan od aspekata etniciteta i/ili nacionalizma. Problemi koji su razmotreni u tim poglavljima/studijama obuhvata- ju: odnos između istoriografskih i antropoloških istraživanja etni- citeta/nacionalizma, odnos između mitologije i nacionalizma, ko- relacije između lingvističkog, religijskog i nacionalnog identiteta, odnos između kriminaliteta i etniciteta, i problem etnifikacije so- cijalnih grupa. U uvodnom poglavlju učinjen je pokušaj da se teo- rijski razmotre osnovni pojmovi i teorije. Svako poglavlje može se posmatrati zasebno, ali su sva ona ipak delovi odgovora na isto pitanje: šta je etnicitet/nacionalizam? Iako je poslednjih godina na ovu temu objavljen veliki broj studija, smatram da je ova koja je pred vama ipak potrebna našoj naučnoj čitalačkoj publici i nadam se da će, makar malo, doprineti boljem razumevanju i rešavanju sve brojnijih i složenijih naučnih problema u vezi sa ovom temom1. Beograd, aprila 2007. Autor 1 Ova knjiga je zasnovana na istraživanju koje je obavljeno u sklopu rada na tri projekta. Prvo, ona je rezultat rada na projekatskoj temi „Etnička i nacionalna identifikacija u Srbiji i Crnoj Gori”, u okviru projekta Kulturni identiteti u procesima evropske integracije i regionalizacije, koji finansira Ministarstvo za nauku i zaštitu životne sredine Republike Srbije, pod brojem 147035. Kao drugo, knjiga je rezultat rada u okviru projekta „Etnički mozaik Srbije”, u organizaciji NVO „Etnoart” iz Beograda. I, kao treće, knjiga predstavlja rezultat istraživanja u okviru teme „Odnos između prostorne pokretljivosti i konstrukcije nacionalnog identiteta” u okviru projekta “Ambiguous Identities and Nation–state Building in Southeastern Europe“, koji je pokrenuo Free University of Berlin, Institute for Eastern European Studies, a koji finansira Volkswagen fondacija i Ministarstvo nauke Austrije. Etnička grupa, narod, nacija, raSa: pojmovnik, tEorijE, SiStEmatizacijE Etnička sistematizacija je danas jedan od dominantnih modela uz čiju pomoć razumemo i tumačimo društveno–istorijske procese. Taj model, naravno, nije jedini, nije najstariji i nije savršen. Postojali su periodi u istoriji koje je teško razumeti uz pomoć ovog modela, budući da on nije podjednako primenljiv na sve socijalne ambijente. Drugi modeli, kao što su klasni (klasna diferencijacija), politički (podela na države i političke subjekte), polni ili rodni, imaju u nekim slučajevima izvesnih prednosti, ali ni oni ne obuhvataju sve proble- me u celini i prilikom analize često stvaraju određene probleme ko- je, s druge strane, etnički model relativno uspešno rešava. Podela na različite etničke grupe zasniva se na uočavanju i izdvajanju razlika između grupa koje predstavljaju, uslovno govoreći, primarne okvire identifikacije, zatim na potrebi za klasifikacijom tih grupa, kao i na uverenju da je te razlike moguće standardizovati, podvesti pod jedan princip. Etnički model je sistem čiji delovi pokazuju zadovoljavajuću komplementarnost i dovoljnu heterogenost, što ga čini prilično funkcionalnim. Saša Nedeljković razvoj pojma ETNOS Uvek kada se bavimo nekom društvenom pojavom za koju po- stoji relativno ustaljen i utvrđen naziv, suočavamo se s dva proble- ma. Prvi problem tiče se nastanka i razvoja društvene pojave koju želimo da proučimo, a drugi problem je u vezi s nastankom, razvo- jem i upotrebom pojma koji se koristi za označavanje te društvene pojave. Te dve kategorije, označeno i označavajuće, nisu organski ili prirodno povezane; njihova veza rezultat je mnogobrojnih, dugih i složenih društvenih procesa. Za potrebe ove studije ograničiću se na genezu pojma. Geneza same pojave je znatno složenija i zahteva vrlo obuhvatnu komparativnu analizu koju do danas, koliko je me- ni poznato, niko nije ponudio u prihvatljivom naučnom obliku. Pojmovi etnička grupa i etnija izvedeni su od grčke reči etnos (u literaturi je ponekad nalazimo i u obliku evros). Ta reč, koju prvi put srećemo u delima antičkih pisaca, imala je u Starom veku različita značenja. Prema rečnicima starogrčkog jezika, etnos znači: hrpa, ja- to, stado, roj, gomila, čopor, mnoštvo, četa, rod, pleme itd. U prvim upotrebama, na primer, kod Homera, ova reč se odnosila i na grupu životinja i na grupu ljudi. Grupe na koje se ovaj pojam primenjivao pokazivale su veliku homogenost; funkcionalno posmatrano, ove su grupe pokazivale, kako to kaže Dirkem, mehaničku solidarnost2. Jedinke koje su činile takvu grupu pokazivale su veliku biološku i kulturološku sličnost. Ova reč (etnos) se upotrebljavala da označi i manje etničke grupe, kao što su bratstva i plemena, ali i velike, kao što su narodi. Budući da je njeno značenje bilo neprecizno a njena upotreba nedosledna, ova reč je često imala i socijalnu ili klasnu konotaciju, jer je korišćena da označi i kastu (npr. glasnika), ali i ne- ku socijalno izopštenu grupu, kao što su bile žene koje su ubile svoje muževe. Od Aristotelovog doba se u pogledu ove reči odomaćila 2 O mehaničkoj solidarnosti vidi Dirkem 1972. 12 Čast, krv i suze upotreba u smislu drugi narodi; reč etnos koristila se kao oznaka za tuđa plemena ili narode, dok su oni koji su potpadali pod