Plan odnowy miejscowości na lata 2016 – 2025

Szaflary, kwiecień 2016 Plan Odnowy Miejscowości Skrzypne na lata 2016 - 2025

SPIS TREŚCI:

1. WSTĘP ...... 3

2. CHARAKTERYSTYKA MIEJSCOWOŚCI ...... 5

2.1. POŁOŻENIE ...... 5

2.2. HISTORIA ...... 8

2.3. OKREŚLENIE STRUKTURY PRZESTRZENNEJ MIEJSCOWOŚCI ...... 10

2.3.1. UKŁAD PRZESTRZENNY ...... 10

2.3.2. OTWARTE PRZESTRZENIE WSPÓLNE ...... 11

2.3.3. DOMINANTA PRZESTRZENNA ...... 11

2.3.4. TYP ZABUDOWY ...... 11

3. INWENTARYZACJA ZASOBÓW SŁUŻĄCYCH ODNOWIE MIEJSCOWOŚCI ...... 12

3.1. ZASOBY PRZYRODNICZE ...... 12

3.2. DZIEDZICTWO KULTUROWE ...... 14

3.3. OBIEKTY I TERENY ...... 19

3.4. INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA ...... 19

3.5. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA I KOMUNIKACYJNA ...... 24

3.6. GOSPODARKA I ROLNICTWO ...... 27

3.7. KAPITAŁ SPOŁECZNY ...... 28

4. OPIS I CHARAKTERYSTYKA OBSZARÓW O SZCZEGÓLNYM ZNACZENIU DLA ZASPOKOJENIA

POTRZEB MIESZKAŃCÓW ...... 31

5. OCENA MOCNYCH I SŁABYCH STRON MIEJSCOWOŚCI ...... 32

6. OPIS PLANOWANYCH ZADAŃ INWESTYCYJNYCH I PRZEDSIĘWZIĘĆ AKTYWIZUJĄCYCH

SPOŁECZNOŚĆ LOKALNĄ ...... 35

______Szaflary, kwiecień 2016 - 2 - Plan Odnowy Miejscowości Skrzypne na lata 2016 - 2025

1. WSTĘP

Rozwój i odnowa obszarów wiejskich to jedno z kluczowych zadań, jakie stoją przed Polską w okresie integracji z Unią Europejską. Zasadniczym celem jest podejmowanie działań służących zmniejszaniu istniejących dysproporcji w poziomie rozwoju obszarów wiejskich w stosunku do terenów miejskich. Istotnym dokumentem określającym kierunki rozwoju wsi w celu podniesienia standardu życia jej mieszkańców jest Plan Odnowy Miejscowości. Dokument ten jest niezbędny przy składaniu wniosków o uzyskanie środków finansowych przeznaczonych na realizację działań możliwych do dofinansowania z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2014 - 2020. Jednocześnie stanowi on wytyczne dla władz Gminy przy opracowywaniu kierunków rozwoju poszczególnych miejscowości wchodzących w skład gminy. Celem PROW 2014- 2020 jest wzrost konkurencyjności rolnictwa z uwzględnieniem celów środowiskowych. Działania podejmowane na poziomie gmin i sołectw umożliwią rozwój tożsamości społeczności wiejskiej, zachowanie dziedzictwa kulturowego i specyfiki obszarów wiejskich oraz wpłyną na wzrost ich atrakcyjności turystycznej i inwestycyjnej. Pomocą finansową zostaną objęte projekty dotyczące:

1. inwestycji w tworzenie, ulepszanie i rozwijanie podstawowych usług lokalnych dla ludności wiejskiej, w tym rekreacji, kultury oraz powiązanej z nimi infrastruktury,

2. inwestycji związanych z tworzeniem, ulepszaniem lub rozbudową wszystkich rodzajów małej infrastruktury, w tym inwestycji w energię odnawialną i w oszczędzanie energii,

3. badań i inwestycji związanych z utrzymaniem, odbudową i poprawą stanu dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego wsi, krajobrazu wiejskiego i miejsc wysokiej wartości przyrodniczej,

Plan Odnowy Miejscowości Skrzypne określa cele priorytetowe, strategie i kierunki działań w sferze społeczno-gospodarczej wraz z zadaniami inwestycyjnymi na lata 2016 - 2025. Obszarem realizacji Planu Odnowy Miejscowości Skrzypne jest wieś Skrzypne.

______Szaflary, kwiecień 2016 - 3 - Plan Odnowy Miejscowości Skrzypne na lata 2016 - 2025

Niniejsze opracowanie zawiera charakterystykę miejscowości, inwentaryzację istniejących zasobów jako podstawę do działań zmierzających do odnowy miejscowości, analizę mocnych i słabych stron (SWOT), planowane kierunki rozwoju oraz zestawienie przedsięwzięć do realizacji z określeniem szacunkowych kosztów, harmonogramem działań i źródłami finansowania.

Specyfika planu polega na tym, że jest on ukierunkowany na zagadnienia cywilizacyjno-kulturowe, koncentruje się na prostych, lokalnych przedsięwzięciach, które prowadzić mają do poprawy standardu i jakości życia mieszkańców.

Cele i działania zaproponowane w niniejszym opracowaniu nawiązują do dokumentów strategicznych wyższego rzędu. Plan Odnowy Miejscowości Skrzypne określa strategię w sferze społeczno-gospodarczej na lata 2016-2025. Założenia Planu są spójne z Narodową Strategią Spójności, Strategią zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa na lata 2012-2020, Strategią Rozwoju Małopolski na lata 2011-2020, Kierunkami rozwoju – Struktura Przestrzenna – Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Szaflary.

Konstrukcja Planu umożliwia jego aktualizację w zależności od potrzeb społecznych i uwarunkowań finansowych. Oznacza to, że mogą się w nim pojawić nowe zadania, może też zmieniać się kolejność realizacji zadań w zależności od możliwości ich finansowania, w tym uruchomienia i dostępu do zewnętrznych środków finansowych możliwych do pozyskania.

Dokument został opracowany na podstawie konsultacji społecznych z Sołtysem, przy współudziale Rady Sołeckiej oraz Zebrania Ogólnego mieszkańców sołectwa Skrzypne oraz innych osób zainteresowanych rozwojem miejscowości, co wpłynęło na jego treść i wartość oraz zintegrowało społeczność lokalną wokół istniejących problemów.

______Szaflary, kwiecień 2016 - 4 - Plan Odnowy Miejscowości Skrzypne na lata 2016 - 2025

2. CHARAKTERYSTYKA MIEJSCOWOŚCI

2.1. POŁOŻENIE

Pod względem administracyjnym wieś Skrzypne należy do gminy wiejskiej Szaflary, będącej częścią powiatu nowotarskiego, znajdującego się w województwie małopolskim. Miejscowość zlokalizowana jest w Kotlinie Podhalańskiej (współrzędne geograficzne - 49 24’ N i 19 57’E), w kierunku południowo-zachodnim od Nowego Targu, na uboczu głównych arterii komunikacyjnych - odległość granic miejscowości od linii kolejowej i DK47, prowadzącej z Rabki Zdroju do Zakopanego, wynosi około 6 km.

Gmina Szaflary – podział administracyjny

Wieś ma status samodzielnego sołectwa, które graniczy z następującymi miejscowościami: Bańska Wyżna, () oraz Czerwienne (Gmina Czarny Dunajec). Wieś została umownie podzielona na dwie części – Skrzypne Niżne, w skład którego wchodzą tereny i zabudowania położone wzdłuż głównego cieku wodnego wsi - Potoku Skrzypniańskiego i w jego dolinie, oraz Skrzypne Wyżne, które tworzą domy znajdujące się na wierchu. Nazwy ______Szaflary, kwiecień 2016 - 5 - Plan Odnowy Miejscowości Skrzypne na lata 2016 - 2025 te utarły się wśród mieszkańców wsi na przestrzeni lat. Ponadto, na podstawie Uchwały Rady Gminy Szaflary z 2004r. w sprawie nadania nazw ulicom i osiedlom, wprowadzono następujące ulice i osiedla: ul. św. Jadwigi Królowej, ul. Kościelna, ul. św. Józefa, ul. Wierchowa, os. Potok, os. Fułówka.

Podstawowy identyfikator miejscowości Skrzypne według kodu TERYT (Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju) to 0466483. Kody TERYT nadane poszczególnym częściom miejscowości to: Fułówka 0466490, U Bąków 0466514, u Piszczorów 0466520, U Pitonia 0466537, Niżnie Skrzypne 0466508, Wyżnie Skrzypne 0466543.

Miejscowość w całości należy do parafii pod wezwaniem Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Skrzypnem; adres Bańska Wyżna, ul. Królowej Jadwigi 167, 34-424 Szaflary. Parafia ta obejmuje swoim zasięgiem także część wsi Bańska Wyżna oraz Maruszyna. Miejscowość Skrzypne obsługiwana jest przez oddział pocztowy w Szaflarach; kod pocztowy miejscowości to 34-424.

Powierzchnia ewidencyjna miejscowości Skrzypne wynosi 5,69 km2, co stanowi 10,47% powierzchni Gminy Szaflary. Największą część stanowią grunty orne; około 84%. Miejscowość charakteryzuje się niskim odsetkiem terenów zalesionych. Taki stan rzeczy jest wynikiem ekstensywnej polityki rolnej, prowadzonej przez mieszkańców w XIX i XX w. Rolnicy starając się pozyskać jak najwięcej ziemi pod uprawy, dokonywali masowej wycinki lasu. Struktura podziału gruntów na terenie miejscowości wskazuje na jej rolniczy charakter.

Populacja miejscowości Skrzypne według stanu na dzień 13 grudnia 2015 roku wynosi 1.101 osób. Według podziału na płeć na terenie miejscowości występuje niewielkie zróżnicowanie; 547 osób (49,68%) stanowią kobiety, a 554 osób (50,32%) to mężczyźni.

______Szaflary, kwiecień 2016 - 6 - Plan Odnowy Miejscowości Skrzypne na lata 2016 - 2025

Liczbę ludności w podziale na płeć prezentuje tabela:

wiek 0-6 7 - 17 18 - 65 powyżej 65 razem

liczba mężczyzn 36 94 369 55 554

wiek 0-6 7 - 17 18 -60 powyżej 60 razem

liczba kobiet 35 82 321 109 547

Stosunkowo niski odsetek ludności w wieku poprodukcyjnym (14,89%) i relatywnie wysoki ludzi młodych (22,43%), stawia miejscowość w korzystnym świetle na tle ogólnokrajowych trendów demograficznych.

Średnia gęstość zaludnienia miejscowości wynosi 193,53 osób/1 km2; jest nieco niższa niż średnia gęstość zaludnienia całej gminy – 197,69 osób/1 km2.

______Szaflary, kwiecień 2016 - 7 - Plan Odnowy Miejscowości Skrzypne na lata 2016 - 2025

2.2. HISTORIA

Pierwsze wzmianki o Skrzypnem pochodzą z początków XVI wieku. W 1532 roku Jan Pieniążek otrzymał z kancelarii królewskiej przywilej dotyczące dzierżawy nowotarskiej. Po jego śmierci dzierżawa rozpadła się na trzy części. Najważniejszą z nich nazwano starostwem nowotarskim, które swoim obszarem sięgało aż po linię Tatr. Starostwo przypadło w posiadanie Prokopowi Pieniążkowi. Dysponując znacznym majątkiem, Prokop rozpoczął akcję zakładania nowych wsi. Kontynuował ją następnie jego syn, Jan, który w 1596 r. uzyskał generalny przywilej na zakładanie nowych osad. W początkach XVII wieku starostwo nowotarskie obejmowało 25 wsi, w tym także Skrzypne, którego założenie datuje się na rok 1616. Pierwsi mieszkańcy wsi trudnili się przede wszystkim rolnictwem i hodowlą owiec.

Z genezą nazwy miejscowości związanych jest kilka ludowych podań i legend. Jedna z nich głosi, że w miejscu, gdzie obecnie zlokalizowana jest wieś, znajdował się dużych rozmiarów las. Jedynymi roślinami, które można tam było znaleźć wśród gęstwiny drzew, były ogromne skrzypy. Pierwsi ludzie, którzy w tamtym miejscu postanowili utworzyć osadę, oprócz drzew musieli powycinać także owe skrzypy. Na pamiątkę tych roślin, osadzie nadano nazwę Skrzypne.

Kolejne podanie także odnosi się do potężnego lasu, który rozciągał się na terenie obecnej wsi. Pierwsi osadnicy zmuszeni byli do wyrębu drzew pod swoje domy. Charakterystycznym odgłosem tej czynności było donośne skrzypienie. Od tego odgłosu powstała nazwa miejscowości Skrzypne, a herbem miejscowości zostały dwie siekiery wbite w pień drzewa.

Istnieje również legenda o wędrownym grajku, który wędrując po świece trafił do podtatrzańskiej osady. Podczas swojego pobytu umilał czas tutejszym mieszkańcom piękną grą na skrzyckach. Pewnego dnia grajek odszedł, lecz w podzięce za gościnę pozostawił mieszkańcom swoje skrzypce. Ludność osady na cześć tego wydarzenia postanowiła nazwać swoją wieś „Skrzypne”.

Ważne wydarzenia i daty w historii wsi Skrzypne:

 1911 – utworzenie jednoklasowej szkoły ludowej

______Szaflary, kwiecień 2016 - 8 - Plan Odnowy Miejscowości Skrzypne na lata 2016 - 2025

 07.1961 – nowym dyrektorem szkoły został Władysław Zachara

 06.10.1962 – elektryfikacja wsi

 01.11.1962 – otwarcie szkoły rolniczej

 1962/1963 – rozpoczęcie budowy drogi Szaflary – Skrzypne, mostu i wodociągu

 04.1967 – rozpoczęcie budowy nowej szkoły

 30.07.1967 - wmurowanie kamienia węgielnego

 15.08.1968 – uroczystość otwarcia nowej szkoły

 1979 – założenie zespołu regionalnego „Mali Wierchowi”, obecnie funkcjonującego pod nazwą „Mali Skrzypnianie”, kierowanego przez Andrzeja Lasaka

 01.09.1990 – powrót do nauczania religii w szkole

 26.04.1991 – stanowisko dyrektora szkoły objęła mgr Maria Tylka

 03.11.1991 – poświęcenie szkoły przez biskupa Albina Małysiaka

 09.12.1992 – po raz pierwszy został zorganizowany Gminny Konkurs Recytatorsko - Gawędziarski im. A. Skupnia-Florka

 07.11.1993 – poświęcenie Remizy OSP

 04.1995 – jubileusz 25-lecia kapłaństwa proboszcza parafii ks. E. Cygala

 20.06.1999 – uroczystość przywrócenia szkole im. św. Jadwigi Królowej

oraz poświęcenie sztandaru szkolnego i obrazu z jej wizerunkiem

 30.11.2004 – trzęsienie ziemi, którego epicentrum znajdowało się kilka kilometrów od centrum Skrzypnego; właśnie tam odnotowano najwięcej uszkodzeń budynków, m.in. ściany w Zespole Szkół

 14.10.2012 – poświęcenie rozbudowanej szkoły oraz oddanie do użytku boiska sportowego

______Szaflary, kwiecień 2016 - 9 - Plan Odnowy Miejscowości Skrzypne na lata 2016 - 2025

2.3. OKREŚLENIE STRUKTURY PRZESTRZENNEJ MIEJSCOWOŚCI

2.3.1. UKŁAD PRZESTRZENNY

Układ przestrzenny Skrzypnego jest zbliżony do łańcuchówki. Cechą charakterystyczną tego typu zabudowy wiejskiej są zabudowania znajdujące się po po obu stronach drogi, która przebiega zazwyczaj dnem doliny. Każda zagroda zbudowana była na własnym łanie wykarczowanego pola, które odchodziło od głównej drogi. Dalej pole przechodziło w należący do tego samego gospodarza płat lasu (stąd druga nazwa - wieś leśno-łanowa), który biegł aż do działu wód, stanowiącego często granicę wsi. Forma ta była rozpowszechniona na zalesionych terenach górskich, głównie w okresie kolonizacji części Śląska, Małopolski oraz Rusi halickiej. Łańcuchówka upowszechniła się w Polsce od XV wieku.

Skrzypne – układ przestrzenny

W obecnych czasach na wsi zaobserwować można tendencje do wprowadzania elementów miejskiej zabudowy. Część dróg wyposażona jest w oświetlenie uliczne i chodniki. Stałej poprawie ulega także infrastruktura komunalna. Zwłaszcza na Podhalu widać wyraźny zanik funkcji rolniczej wsi, która ustępuje miejsca funkcji usługowej.

______Szaflary, kwiecień 2016 - 10 - Plan Odnowy Miejscowości Skrzypne na lata 2016 - 2025

2.3.2. OTWARTE PRZESTRZENIE WSPÓLNE

Otwartą wspólną przestrzeń stanowi obszar położony w centralnej części wsi. W tym obrębie znajdują się szkoła, remiza i kościół. Tutaj, ze względu na dostępność komunikacyjną oraz funkcjonalność i użytkowość znajdujących się w najbliższym otoczeniu instytucji koncentruje się życie społeczne mieszkańców Skrzypnego .

2.3.3. DOMINANTA PRZESTRZENNA

Przestrzenną dominantę wysokościową w Skrzypnem stanowi Kościół parafialny pod wezwaniem Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Budynek kościoła zlokalizowany jest w centralnej części wsi, w jego najbliższym otoczeniu nie występują obiekty architektoniczne o większych gabarytach. Ze względu na lokalizację i rozmiary bryła kościoła wysuwa się na pierwszy plan w krajobrazie miejscowości. Świątynia jest murowana, budowano ją w latach 1976-81. W 1983 roku kościół został konsekrowany przez metropolitę krakowskiego, kardynała Franciszka Macharskiego.

2.3.4. TYP ZABUDOWY

W ostatnich latach w zabudowie Skrzypnem można zaobserwować tendencję ukierunkowaną na semiurbanizację, to jest upodabnianie się wsi do miast pod względem wyglądu i warunków bytowych ludności. Przejawia się ona we wprowadzaniu miejskiej zabudowy na wieś, zaniku funkcji rolniczej, rozwoju funkcji usługowych oraz polepszaniu infrastruktury. Nowobudowane obiekty generalnie zachowują styl regionalny, głównie poprzez stromy dwuspadowy dach oraz tradycyjne elementy zdobnicze.

______Szaflary, kwiecień 2016 - 11 - Plan Odnowy Miejscowości Skrzypne na lata 2016 - 2025

3. INWENTARYZACJA ZASOBÓW SŁUŻĄCYCH ODNOWIE MIEJSCOWOŚCI

3.1. ZASOBY PRZYRODNICZE

Położenie geograficzne

Terytorium Skrzypnego rozciąga się na wysokościach od 670 do 800 m n. p. m. Pod względem geograficznym miejscowość należy do mezoregionu o nazwie Pogórze Gubałowskie, będącego częścią Pogórza Spisko-Gubałowksiego, które wchodzi w skład makroregionu, jakim jest Obniżenie Orawsko-Podhalańskie. Makroregion ten natomiast obszarowo należy do podprowincji Centralne Karpaty Zachodnie.

Obszary chronione

Obszar Skrzypnego, podobnie jak całej Gminy Szaflary, położony jest na terenie Południowomałopolskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Na terenie Obszaru wprowadzono ustalenia dotyczące czynnej ochrony ekosystemów, w celu zachowania ich trwałości oraz zwiększania różnorodności biologicznej. Najważniejszym przyrodniczym obiektem zabytkowym na terenie wsi jest ogromna, niemal stuletnia lipa, przy której znajduje się kapliczka Jezusa Frasobliwego.

Wykorzystanie istniejących zasobów przyrodniczych

Pomimo niewątpliwych zasobów przyrodniczych i krajobrazowych, jakie posiada Skrzypne, można stwierdzić, iż miejscowość ta nie wykorzystuje w pełni szans związanych ze swoim podgórskim położeniem oraz wspomnianymi walorami. Na obszarze wsi brak rozbudowanej infrastruktury turystycznej, w postaci ścieżek rowerowych, wyciągów narciarskich, tras biegowych bądź ścieżek edukacyjnych. Z tego powodu prowadzenie działalności turystycznej w formie wynajmowania pokojów gościnnych, prowadzenia gospodarstw agroturystycznych, czy też obiektów gastronomicznych jest w przypadku Skrzypnego utrudnione. Miejscowość ta oddalona jest od obiektów, które w największym stopniu przyciągają turystów – mowa tu przede wszystkim o większych stacjach narciarskich, basenach

______Szaflary, kwiecień 2016 - 12 - Plan Odnowy Miejscowości Skrzypne na lata 2016 - 2025 termalnych oraz szlakach turystycznych. Kolejnym czynnikiem wpływającym na niewielką konkurencyjność turystyczną Skrzypnego jest słabo rozwinięta infrastruktura komunikacyjna wsi, co utrudnia dostępność dla potencjalnych odwiedzających.

______Szaflary, kwiecień 2016 - 13 - Plan Odnowy Miejscowości Skrzypne na lata 2016 - 2025

3.2. DZIEDZICTWO KULTUROWE

Mała architektura sakralna

Obiekty małej architektury sakralnej są nieodzownym elementem podhalańskiej wsi. Przydrożne kapliczki, świątki i krzyże pełnią kilka funkcji: stanowią przejaw kultywowania folkloru, ozdabiają lokalny krajobraz, a także są wyrazem wiary i tradycji minionych pokoleń. Przy kapliczkach odprawiane są okazjonalnie różnego rodzaju nabożeństwa, ponadto mogą być również swego rodzaju punktem orientacyjnym. Architektura przydrożnych kapliczek jest bardzo zróżnicowana, uzależniona często od pomysłowości i zdolności miejscowych majstrów budowlanych. Figurki świętych to zazwyczaj dzieło lokalnych rzeźbiarzy-samouków. W Skrzypnem znajdują się krzyże i kapliczki, które pochodzą z różnych okresów. Fundowane były z wielu przyczyn, często jako wota. Małe obiekty sakralne w Skrzypnem różnią się wielkością i kształtem, materiałem, z którego są wykonane, oraz lokalizacją - stoją obok domów, przy drodze lub powieszone są na drzewach. Najstarsze z nich to:

 Dzwonnica z kapliczką - wybudowana w 1896 roku, znajduje się w górnej części wsi, koło domu Mrowców. Prawdopodobnie wybudował ją człowiek o nazwisku Jamrych (imię nie jest znane). Jej głównym zadaniem było ostrzeganie mieszkańców wsi w przypadku burzy, pożaru lub innych nieszczęść. W środku znajduje się dzwon, którego fundatorami byli Maciej i Józef Stopka. Nadano mu imię św. Wawrzyńca, a wśród mieszkańców Skrzypnegon utarło się zdrobnienie „Wawrzek”. W czasie II wojny światowej mieszkańcy Skrzypnego schowali dzwon przed Niemcami, prawdopodobnie był ukryty między kamieniami u Józefa Marusarza w Dolnym Skrzypnem. Po zakończeniu wojny dzwon został ponownie zawieszony na dzwonnicy w uroczystej procesji w 1947 roku i wisi tam po dzień dzisiejszy. Na dzwonnicy widnieje kapliczka z zabytkowymi figurkami z drewna lipowego, które przedstawiają Jezusa ukrzyżowanego, Matkę Bożą i św. Jana płaczących pod krzyżem. Obok dzwonnicy posadzono cztery lipy, do czasów obecnych przetrwały tylko dwie z nich;

______Szaflary, kwiecień 2016 - 14 - Plan Odnowy Miejscowości Skrzypne na lata 2016 - 2025

 Kapliczka pod lipą – znajduje się pod niemal 100-letnią lipą w górnej cześci Skrzypnego, przy ulicy Wierchowej. Ufundowana została w 1828 roku przez rodzinę Piszczorów, aby załagodzić spór między sąsiadami. W środku znajduje się figurka Chrystusa Frasobliwego. Poprzednia figurka została skradziona. Obecnie znajdująca się w kapliczce figurka, wyrzeźbiona przez Bronisława Bednarza, zabezpieczona została kratą;

 Krzyż przy drodze do Czerwiennego – w czasach przed II wojną światową na obszarze miejscowości i okolic panowała epidemia tyfusu, w wyniku której ludzie masowo umierali. Rodzina Fatlów postanowiła postawić krzyż na swoim polu, aby Pan Jezus ustrzegł ich przed chorobą. W to miejsce schodzili się sąsiedzi w czasie majówek na wspólne modlitwy;

 Krzyż pod lipą - postawiony w 1828 roku przez Jana Piszczóra. Znajduje się w dolnej części Skrzypnego, przy ul. św. Jadwigi Królowej 32, pod wielką, rozłożystą lipą. Postawiono go na kamiennym postumencie, o krzyż wspierają się dwie ludzkie postacie. Powody postawienia krzyża nie są bliżej znane.

Tradycyjna zabudowa podhalańska

Zabudowa Skrzypnego cechuje się charakterystycznymi dla Podhala formami architektonicznymi. Typowa chałupa podhalańska składa się najczęściej z dwóch izb rozdzielonych pośrodku sienią i stanowi klasyczny przykład chałupy jednotraktowej o podłużnym układzie symetrycznym, który w bogatszych założeniach przekształca się niekiedy w półtraktowy. Ściany wieńcowe są usytuowane na kamiennej podmurówce. Charakterystycznym sposobem budowania było usytuowanie zrębów obydwu izb, stanowiących niezależne części konstrukcyjne, na wspólnej podmurówce i pod wspólnym dachem, natomiast ściany zewnętrzne sieni wykonywano w końcowej fazie robót. W gminnej ewidencji zabytków wpisano 87 obiektów. Jest to 47 budynków mieszkalnych, 30 zabudowań gospodarczych, 3 obiekty małej architektury sakralnej i 7 innych obiektów.

______Szaflary, kwiecień 2016 - 15 - Plan Odnowy Miejscowości Skrzypne na lata 2016 - 2025

Kultura regionalna górali podhalańskich

Tradycyjna kultura ludowa Podhala stanowi przedmiot zainteresowania i fascynacji nie tylko badaczy. Każdy, kto tu przybywał ulegał urokowi górskiego krajobrazu i zachwycał się bogatym, wyrazistym i malowniczym folklorem. Mieszkańcy Podhala posiadają silną regionalną tożsamość i są bardzo przywiązani do swojej tradycji, co sprawia, że kultura regionalna wciąż jest żywa.

Kultura pasterska

Pasterstwo od początku stanowiło jedno z najważniejszych źródeł utrzymania mieszkańców Podhala. Zajęcie to pozwoliło na powstanie swoistego etosu, na kanwie którego ukształtował się bogaty folklor pasterski. Wieś, bądź grupa gospodarzy wynajmowała bacę, któremu powierzano wypas owiec na pastwiskach położonych poza wsią, często w paśmie lasów i ponad ich granicą na polanach i halach. Wszelkie umowy i rozliczenia między bacą i gospodarzami były ustne. Redyk wiosenny, pochód na hale, wejście do szałasu, rozpalenie watry, rozstawienie koszara, pierwszy udój i posiłek miały charakter praktyczny i magiczny, stały się swoistym rytuałem. Baca i juhasi przestrzegali licznych nakazów i zakazów, które miały zabezpieczyć zwierzęta i ludzi przed chorobami, mocami nadprzyrodzonymi oraz zapewnić spokojny wypas i dobrą mleczność owiec. Wielką uroczystością był jesienny redyk, gaszenie watry, pożegnanie z szałasem i powitanie we wsi.

Strój góralski

Strój podhalański przeszedł wielkie przemiany na przestrzeni ostatnich 150 lat. Jeszcze w połowie XIX wieku szyli go miejscowi krawcy z materiałów wyrabianych na miejscu. Ozdoby były bardzo skromne. Na początku XX wieku stary strój zanikł całkowicie na rzecz nowego, bogato zdobionego i atrakcyjniejszego kolorystycznie. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku pojawiła się moda retro i stroje góralskie stały się na powrót bardziej stonowane. Młodzież należąca do zespołów regionalnych i elita góralska wraca |do czystej formy stroju góralskiego oczyszczonego z obcych kulturowo naleciałości. Górale używają regionalnego stroju do dziś: zakładają go z okazji

______Szaflary, kwiecień 2016 - 16 - Plan Odnowy Miejscowości Skrzypne na lata 2016 - 2025 ważniejszych świąt kościelnych, na wesela, czy inne ważne okazje. Jest to wyraz autentycznej potrzeby podkreślenia własnej odrębności związanej z tradycją i kulturą podhalańską.

Muzyka

Muzyka zawsze miała szczególne znaczenie w życiu górali na całym Podhalu. Powstawała spontanicznie, jej dźwięki były wyrazem nastrojów, uczuć i pragnień. Przekazywana była z pokolenia na pokolenie, często bez nut, grana i śpiewana ze słuchu. Tradycyjnymi instrumentami były piszczałki, fujarki, trombity, dudy i gęśle, które pod koniec XIX wieku wyparte zostały przez skrzypce i basy. Z muzyką nierozerwalnie związany był taniec, który był przede wszystkim tańcem męskim, wyrazem siły i zręczności wykonawcy. Ten rodzaj tańca określano mianem zbójnickiego; inna forma, dopuszczająca obecność kobiety, zwana jest „drobnym” lub „krzesanym”. Folklor muzyczny jest stale kultywowany, obecnie można wręcz mówić o modzie na tradycyjny śpiew i taniec góralski. Co ciekawe, góralska muzyka budzi zainteresowanie profesjonalnych artystów, którzy ją aranżują i wykorzystują w swoich kompozycjach, a nawet podejmują wspólne muzykowanie z góralskimi kapelami. Od końca XX wieku obserwuje się znaczny wzrost zapotrzebowania na kapele góralskie, zwane „muzykami”.

Twórcy ludowi i ważne osobistości w historii Skrzypnego

Bronisław Bednarz - malarz i rzeźbiarz, urodzony w 1927 r. Pochodził ze starego rodu góralskiego. Swoje uzdolnienia plastyczne wykorzystał dopiero w 1973 roku, kiedy powstały jego pierwsze obrazy na szkle. Był samoukiem, a swoje sukcesy artystyczne osiągnął dzięki własnym uzdolnieniom i wytrwałej pracy. Tematyka jego prac skupiała się wokół wątków sakralnych i biblijnych, w które wplatał elementy góralskie. Malował postacie świętych z ich atrybutami oraz sceny świeckie, najczęściej sceny zbójnickie z legend podhalańskich. W 1976 roku zaczął rzeźbić w drewnie lipowym. Tematyka rzeźb była podobna do tematyki obrazów. Artysta wykonał cykl 14 płaskorzeźb „Stacje Męki Pańskiej”, które znajdują się w zbiorach Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem. Prace Bronisława Bednarza znajdują się także w innych muzeach, m.in. w Muzeum

______Szaflary, kwiecień 2016 - 17 - Plan Odnowy Miejscowości Skrzypne na lata 2016 - 2025

Etnograficznym w Warszawie oraz w Toruniu. Jego obrazy na szkle i rzeźby znajdują się również w kolekcjach prywatnych w Polsce i za granicą. Jego prace były eksponowane na wielu wystawach na całym świecie, między innymi w Stanach Zjednoczonych, Australii, Anglii, Holandii czy we Włoszech, gdzie godnie reprezentowały polską sztukę ludową.

Andrzej Lasak – znany lokalny muzyk ludowy; w 1979 r. założył i zaczął prowadzić dziecięcy zespół regionalny „Mali Wierchowi”, który w późniejszym okresie zmienił nazwę na „Mali Skrzypnianie”.

Andrzej Czarniak – były sołtys Skrzypnego; za czasów sprawowania przez niego funkcji sołtysa wieś została zelektryfikowana, zbudowano także nową szkołę oraz drogę.

Mateusz Rutkowski – ur. 18.04.1987 r. w Skrzypnem, były reprezentant Polski w skokach narciarskich; pierwszy Polak, który zdobył złoty medal Mistrzostw Swiata Juniorów (w 2004 roku). Brat Mateusza, Łukasz, również był skoczkiem narciarskim.

______Szaflary, kwiecień 2016 - 18 - Plan Odnowy Miejscowości Skrzypne na lata 2016 - 2025

3.3. OBIEKTY I TERENY

Centrum wsi zlokalizowane jest w okolicy szkoły, kościoła i remizy, zlokalizowanych blisko siebie. Poza tym w Skrzypnem brak jest uporządkowanej, zorganizowanej przestrzeni publicznej, służącej zaspokajania potrzeb społecznych mieszkańców w różnym wieku.

3.4. INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA

Zespół Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Skrzypnem

W Skrzypnem działa Zespół Szkoły Podstawowej i Gimnazjum, zlokalizowany przy ul. św. Jadwigi Królowej 128, 34-424 Szaflary. Według danych na dzień 1 marca 2016, w 10 oddziałach szkoły uczy się 159 uczniów – 111 uczniów w szkole podstawowej oraz 48 w gimnazjum.

Budynek Zespołu Szkół w Skrzypnem

Najstarsze zachowane w Skrzypnem dokumenty szkolne to metryka szkolna oraz katalog klasowy wraz z wykazem klasyfikacyjnym. Zgodnie z tymi dokumentami szkoła rozpoczęła działalność w roku 1911 jako Szkoła Ludowa “jednoklasowa mieszana” w Skrzypnem, okręg szkolny , kraj Galicja. Pierwszym nauczycielem prowadzącym był Jan Kozaczka. W roku szkolnym

______Szaflary, kwiecień 2016 - 19 - Plan Odnowy Miejscowości Skrzypne na lata 2016 - 2025

1911/12 – inicjującym działalność szkoły – przyjęto 83 dzieci. Uczniowie charakteryzowali się dużą rozpiętością wieku; najmłodsze roczniki to 1905, urodzenia, najstarsze – 1899. Dzieci pracowały na dwóch poziomach nauczania. Ze wzlędu na zakres wiedzy uczniów podzielono na dwa poziomy – podstawowy (42 uczniów) oraz bardziej zaawansowany (41 uczniów). W kolejnym roku 1912/13 do szkoły na stopień I zapisanych zostało 24 dzieci. Uczniowie starsi kontynuowali naukę na wyższych stopniach (II i III). Oprócz nazwiska nauczyciela kierującego, w szkole pojawił się rónież katecheta. Pełen kształt organizaycjny szkoła w Skrzypnem osiągnęła w roku szkolnym 1916/17, kiedy kierowanie szkołą przejął Władysław Konstanty. Edukacja obejmowała 4 stopnie nauki. Stopień I realizowany był w pierwszym roku nauki, II – w drugim roku nauki; na realizację stopnia III przewidziano trzeci i czwarty rok nauki, zaś na stopień IV – piąty i szósty rok nauki. W tym roku do szkoły zapisanych było ogółem 89 uczniów. Wykaz przewidzianych programem przedmiotów obejmował: religię, czytanie, pisanie, język polski, język ruski, język niemiecki, rachunki w połączeniu z nauką o formach geometrycznych, wiadomości z dziejów i przyrody, rysunki, śpiew, roboty ręczne, gimnastyka. Katalogi klasowe szkoły w Skrzypnem nie zawierają ocen z języków państw zaborczych: rosyjskiego i niemieckiego; brak również ocen z robót ręcznych i gimnastyki. Listy uczniów z tamtego okresu uwzględniają nie tylko alfabetyczną kolejność nazwisk, ale także płeć uczniów – chłopcy i dziewczęta spisywani byli oddzielnie. W roku szkolnym 1923/24 zmianie uległa nazwa szkoły – katalog klasowy nosi nagłówek “Szkoła Powszechna Jednoklasowa”. Jako kierownik szkoły ponownie pojawia się Maria Hyzińska, która pełniła tę funkcję w roku szkolnym 1920/21. Do przedmiotów wprowadzonych do nauczania w Skrzypnem dołącza się „gry i gimnastykę”. W roku szkolnym 1928/29 w nagłówku arkuszy ocen po raz pierwszy odnaleźć można wzmiankę o patronie szkoły – Królowej Jadwidze. 9 lat pózniej nazwa szkoły brzmiała: Publiczna Szkoła Powszechna Stopnia I im. Królowej Jadwigi w Skrzypnem.

W roku 1939 – pierwszym roku okupacji - szkołę zaczął prowadzić Kazimierz Nowak. Stan liczebny uczniów wynosił wówczas 66 osób. Księgi ocen wydrukowane były w języku niemieckim. W nagłówkach z nazwy szkoły na cały

______Szaflary, kwiecień 2016 - 20 - Plan Odnowy Miejscowości Skrzypne na lata 2016 - 2025 okres okupacji zniknęło imię patronki szkoły, natomiast z wykazu przedmiotów – historia i geografia. W okresie powojennym liczba uczniów szkoły w Szkrzypnem stopniowo się zwiększała. W roku szkolnym 1961/62, kierownictwo w szkole objął Władysław Zachara, który funckję dyrektora pełnił porzez następne 30 lat. Uczniów było 167, lecz warunki lokalowe oraz wyposażenie placówki były niewystarczające. W kwietniu 1964 roku wywłaszczono plac pod budowę nowej szkoły. Według kroniki szkoła w latach 1962–1975 prowadziła szeroką działalność kulturalno – oświatową. Organizowano liczne wycieczki autokarowe, piesze, rowerowe, przygotowywano i wystawiano przedstawienia teatralne, a dzieci i młodzież szkolna aktywnie uczestniczyli w życiu społecznym, biorąc udział czynach społecznych na rzecz wsi. Rok szkolny 1966/67 przyniósł spore zmiany, gdyż szkoła podstawowa rozpoczęła realizację programu ósmej klasy, a kwietniu 1967 roku rozpoczęto budowę nowej szkoły. 15 sierpnia 1968 roku odbyła się uroczystość przekazania nowego budynku szkoły, co było wówczas wielkim wydarzeniem dla mieszkańców wsi, i wciąż stanowi ważną datę w całej historii Skrzypnego. W październiku 1979 roku przy szkole powstaje kapela dziecięca pod kierownictwem pana Andrzeja Lasaka, przekształcona później w zespół regionalny „Mali Wierchowi”, który aktywnie działał przez następnych 30 lat, by następnie zmienić nazwę na „Mali Skrzypnianie”. Pod tą nazwą zespół do dnia dzisiejszego.3 listopada 1991 roku odbyło się uroczyste poświęcenie szkoły przez biskupa Albina Małysiaka. Rok szkolny 1995/1996 to pierwszy rok pracy szkoły, kiedy to organem prowadzącym jest Wójt Gminy Szaflary, a organem sprawującym nadzór pedagogiczny jest Kuratorium Oświaty w Nowym Sączu. Według kroniki szkolnej (prowadzonej przez panią dyrektor Marię Tylkę od 1990 do 1997 roku) lata te bogate były w różne wydarzenia kulturalne. Szkoła była systematycznie remontowana i dostosowywana do potrzeb uczniów. Było to możliwe dzięki zaangażowaniu Gminy Szaflary, Rady Sołeckiej wsi Skrzypne, a także pracy społecznej rodziców.Kolejną ważną datą w życiu szkoły w Skrzypnem było przywrócenie jej imienia św. Jadwigi Królowej, co nastąpiło 20 czerwca 1999 roku. Na tę uroczystość przyjechała delegacja Koła Skrzypne Nr 69 Związku Podhalan w Ameryce Północnej, które ufundowało sztandar

______Szaflary, kwiecień 2016 - 21 - Plan Odnowy Miejscowości Skrzypne na lata 2016 - 2025 i komputer dla szkoły. Akt oddania szkoły pod szczególną opiekę św. Jadwigi był potwierdzeniem wspólnej pracy społeczności szkolnej na rzecz rozwoju edukacji dzieci. Od tamtej pory oficjalnym hymnem szkoły jest „Pieśń o Królowej Jadwidze”.Dnia 14 października 2012 roku w Skrzypnem odbyła się uroczystość związana z poświęceniem rozbudowanej szkoły i przebudowanego boiska sportowego. Uroczystość wiązała się z Dniem Edukacji Narodowej. Przybyli na nią wszyscy dyrektorzy szkół, nauczyciele z dziećmi i młodzieżą oraz księża i katecheci uczący w szkołach na terenie Gminy Szaflary. Goście uczestniczyli w poświęceniu obiektów, przecinając wstęgę na znak solidarności z polską oświatą, aby wspierać ją w pełneniu misji nauczania, kształcenia i wychowania.

Parafia pod wezwaniem Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Skrzypnem

Według protokołów znajdujących się na plebanii, pierwsze zebranie w sprawie budowy kaplicy we wsi odbyło się w 1932 roku. Dwa lata później, w 1934 roku dokonano poświęcenia kamienia węgielnego pod jej budowę. Kaplicę wzniesiono pod wezwaniem Matki Boskiej Nieustającej Pomocy, dlatego też z Rzymu sprowadzono kopię obrazu Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Początkowo kaplica mogła pomieścić około 200 osób. Pierwsza msza święta odbyła się 27 września 1936 roku. Pierwszym duszpasterzem, który zamieszkał w budynku powstałej w 1946 roku plebanii był ksiądz Jan Wyrostek, były kapelan wojskowy. Za jego pobytu odbyła się pierwsza wizytacja biskupia. Od 1954 roku Skrzypne stało się placówką duszpasterską o samodzielnym charakterze. Było wprawdzie zależne od parafii Szaflary, ale można było ochrzcić dzieci i udzielać ślubów w kaplicy za zgodą proboszcza z Szaflar. Latem 1958 roku kościółek został odremontowany, a dach pokryty gontem. Na mocy pisma z 11 lutego 1957 roku przysłanego z Kurii Metropolitarnej w Krakowie, Skrzypne zostało odłączone od parafii Szaflary i otrzymało samodzielny rektorat Kościoła. Ważnym wydarzeniem dla mieszkańców wsi było się założenie cmentarza, powstałego na polu Ludwika Maciasza – ówczesnego sołtysa, który dobrowolnie oddał swoje pole na ten cel.

______Szaflary, kwiecień 2016 - 22 - Plan Odnowy Miejscowości Skrzypne na lata 2016 - 2025

Kościół Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Skrzypnem

W grudniu 1974 roku ks. Leon Krejcza, proboszcz z Szaflar, przywiózł zezwolenie na powiększenie kaplicy. Sprowadzono wówczas zespół ekspertów, który orzekł, że obecna kaplica nie nadaje się na powiększenie. Konieczne było zburzenie kaplicy, aby wybudować nowy kościół. W 1976 roku otrzymano upragnioną decyzję na budowę. Prace trwały do 1978 roku Uroczyste poświęcenie kościoła nastąpiło 24 października 1979 roku. Poświęcenia dokonał kardynał Franciszek Macharski. W 1984r. nominację na nowego proboszcza parafii otrzymał ks. Edward Cygal, który sprawuje tą funkcję do chwili obecnej. W czasie prowadzenia przez niego parafii powiększono cmentarz, wykonano ogrodzenie i wybudowano kaplicę na cmentarzu.

______Szaflary, kwiecień 2016 - 23 - Plan Odnowy Miejscowości Skrzypne na lata 2016 - 2025

3.5. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA I KOMUNIKACYJNA

Sieć dróg

Główną arterią komunikacyjną przebiegająca przez miejscowość jest droga powiatowa 1646K (Skrzypne – Szaflary - Ostrowsko), przecinająca drogę krajową 47 (Kraków – ). Droga ta pełni funkcję drogi zbiorczej. Jej uzupełnieniem jest droga gminna łącząca wieś z Bańską Wyżną oraz drogi gminne, prowadzące do poszczególnych przysiółków. We wsi brak ciągłości oświetlenia ulicznego, drogi gminne na ogół nie posiadają chodników.

Układ komunikacyjny w Skrzypnem

______Szaflary, kwiecień 2016 - 24 - Plan Odnowy Miejscowości Skrzypne na lata 2016 - 2025

Komunikacja zbiorowa jest stosunkowo dobrze rozwinięta. Do miejscowości dojeżdżają mikrobusy, należące do przewoźników prywatnych. Kursują one na trasach do Nowego Targu oraz Zakopanego.

Zaopatrzenie w energię

Zasilanie wsi Skrzypne w energię elektryczną, podobnie jak całej Gminy Szaflary, odbywa się w oparciu o stację elektroenergetyczną 110/15 kV Szaflary, wyposażoną w dwa transformatory o mocy 25 MVA każdy.

Energia elektryczna dostarczana jest sieciami napowietrznymi średnich napięć 15 kV. Bezpośrednio do odbiorców energia elektryczna dostarczana jest siecią niskich napięć zasilaną poprzez stacje transformatorowe. Do energii elektrycznej dostęp posiada 100% gospodarstw domowych, a sieć elektroenergetyczna jest sukcesywnie rozbudowywana.

Zaopatrzenie w wodę

Zaopatrzenie w wodę w Skrzypnem prowadzone jest poprzez lokalną spółkę wodną, zasilaną z dwóch prywatnych ujęć.

Ogrzewanie

Pomimo faktu, że przez teren Gminy Szaflary przebiega gazociąg wysokiego ciśnienia, Skrzypne nie jest zasilane w gaz ziemny. Źródłem zaopatrzenia ludności w gaz jest system dystrybucji gazu propan-butan z butli, który ma zastosowanie głównie do zasilania kuchni. Podstawą ogrzewania są kotły na opał stały, przeważne węgiel typu Eko-groszek. Skutkuje to dużą emisją dwutlenku węgla, pyłów, tlenków azotu i siarki.

Gospodarka odpadami komunalnymi

Gospodarka odpadami komunalnymi jest organizowana i prowadzona przez wydział zajmujący się sprawami komunalnymi w Urzędzie Gminy. W Gminie Szaflary usuwaniem odpadów zajmuje się firma I.B. Spółka z o.o., ul. Miłośników Podhala 1,

______Szaflary, kwiecień 2016 - 25 - Plan Odnowy Miejscowości Skrzypne na lata 2016 - 2025

34-425 Biały Dunajec, Zakład Unieszkodliwiania Odpadów Komunalnych w Nowym Targu, ul. Jana Pawła II 115. Firma realizuje na zlecenie gminy odbiór odpadów komunalnych od gospodarstw domowych i gminnych jednostek organizacyjnych – działalność w zakresie odbioru, transportu, segregowania odpadów w instalacji, odzysku, unieszkodliwiania odpadów. W miejscowości obowiązuje system odbierania odpadów przy krawężniku, w workach foliowych bezzwrotnych. Właściciele gospodarstw lub posesji zobowiązani są do przestrzegania harmonogramu zbiórki i wystawiania swoich odpadów w miejsca wcześniej uzgodnione.

Teletechnika

Skrzypne jest objęte siecią telefonii stacjonarnej. Obszar całej wsi obejmują zasięgiem główni operatorzy sieci telefonii komórkowych: sieci T.Mobile, Orange (technologie GSM/EDGE, UMTS/HSDPA, LTE oraz CDMA), Play (technologia HSPA+), Plus (UTMS, GSM). Wszystkie z wymienionych sieci telefonii komórkowych oferują Internet mobilny o zróżnicowanym, generalnie niespełniającym oczekiwań abonentów limicie transferu danych.

Oczyszczanie ścieków komunalnych

W Skrzypnem brak sieci kanalizacji sanitarnej i oczyszczalni ścieków. Wszystkie budynki i gospodarstwa odprowadzają ścieki komunalne do przydomowych, bezodpływowych zbiorników. Stamtąd wywożone są do oczyszczalni na koszt właścicieli nieruchomości.

______Szaflary, kwiecień 2016 - 26 - Plan Odnowy Miejscowości Skrzypne na lata 2016 - 2025

3.6. GOSPODARKA I ROLNICTWO

Przykład miejscowości Skrzypne dobrze obrazuje zjawisko zmniejszania się znaczenie rolnictwa jako głównego źródła dochodów na obszarze wiejskim. Pod tym względem rolnictwo coraz częściej ustępuje pracy w miejscowych lub okolicznych przedsiębiorstwach, pracy dorywczej oraz emigracji zarobkowej. Większość gospodarstw rolnych w Skrzypnem to gospodarstwa o powierzchni 1 hektara i mniejsze – około 72%. Głównym profilem działalności jest hodowla. Ze względu na niską jakość gleb znaczna część użytków rolnych zamieniła się w łąki. Gospodarze zaprzestali uprawy ziemi ze względu na niewielką ekonomiczną korzyść.

Aktywność gospodarcza mieszkańców opiera się na pracy najemnej, dorywczej oraz emigracji zarobkowej. Część mieszkańców skupia się na pracy we włąsnym gospodarstwie domowycm, jednak na terenie miejscowości funkcjonują także lokalne firmy. Według danych z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, w Skrzypnem zarejestrowane są 34 podmioty gospodarcze. Są to najczęściej firmy jednoosobowe i rodzinne. Przeważają firmy związane z branżą budowlaną, a także – w mniejszym stopniu - z handlem oraz usługami. Do największych firm i zakładów na terenie Skrzypnego można zaliczyć Zakład Masarski „Majerczyk”, firma budowlana „Haft” Bronisław Jarząbek”, przedsiębiorstwo budowlane „Mrugas”, zakład wulkanizacyjny B. Szczechowicz, a także 4 sklepy spożywcze, znajdujące się na terenie wsi.

______Szaflary, kwiecień 2016 - 27 - Plan Odnowy Miejscowości Skrzypne na lata 2016 - 2025

3.7. KAPITAŁ SPOŁECZNY

Związek Podhalan

W Skrzypnem aktywnie działa Związek Podhalan. Związek Podhalan jest organizacją skupiającą w swoim gronie nie tylko rodowitych górali, którzy pielęgnują swoją odrębność kulturową i obyczajową, lecz również sympatyków związanych z subregionami zamieszkałymi przez górali polskich. Nadrzędnym celem koła Związku Podhalan jest dbałość o moralny poziom mieszkańców regionu, jego rozwój kulturalny i materialny, a także ochrona duchowych i materialnych wartości krajobrazu i środowiska naturalnego.

Zespół regionalny „Mali Skrzypnianie”

Zespół powstał w 1979 roku z inicjatywy władz oświatowych i ówczesnego dyrektora szkoły, Władysława Zachary. Pierwotnie nazwa zespołu brzmiała „Mali Wierchowi”. Do roku 1989 był finansowany przez władze oświatowe, obecnie natomiast zespół jest finansowany ze środków rady sołeckiej. Do roku 2000 zespołu był prowadzony przez Andrzeja Lasaka. Obecnie sład instruktorski to 4 osoby. „Mali Skrzypnianie” od początku istnienia uczestniczyli w licznych przeglądach i festiwalach folklorystycznych, zdobywając nagrody i wyróżnienia. Wielokrotnie występowali także w Warszawie, Koninie, Krakowie, Sieradzu, Baranowie Sandomierskim i innych miastach Polski, a w 2009 roku reprezentowali Gminę Szaflary w Spotkaniu Wyszehradzkim na Słowacji. Zespół bierze czynny udział w uroczystościach szkolnych, kościelnych i samorządowych, odbywających się na terenie Gminy Szaflary i powiatu nowotarskiego.

Ochotnicza Straż Pożarna

Jest to jednostka typu S-1, poza Krajowym Systemem Ratowniczo- Gaśniczym. Jednostka jest umundurowana, wyposażona w specjalistyczny sprzęt. Należy do niej 32 czynnych ochotników. Podstawowe działania, na które ukierunkowana jest jednostka, to:

______Szaflary, kwiecień 2016 - 28 - Plan Odnowy Miejscowości Skrzypne na lata 2016 - 2025

 prowadzenie działalności mającej na celu zapobieganie pożarom oraz współdziałanie w tym zakresie z Państwową Strażą Pożarną, organami samorządowymi i innymi podmiotami.

 udział w akcjach ratowniczych przeprowadzanych w czasie pożarów, zagrożeń ekologicznych związanych z ochroną środowiska oraz innych klęsk i zdarzeń.

 informowanie ludności o istniejących zagrożeniach pożarowych i ekologicznych oraz sposobach ochrony przed nimi.

 rozwijanie wśród członków ochotniczej straży pożarnej kultury fizycznej i sportu oraz prowadzenia działalności kulturalno-oświatowej i rozrywkowej.

 wykonywanie innych zadań wynikających z przepisów o ochronie przeciwpożarowej.

 działania na rzecz ochrony środowiska.

Budynek remizy strażackiej, będącej siedzibą OSP w Skrzypnem, jest obiektem w złym stanie technicznym. Stan estetyczny remizy również wymaga poprawy.

Zespół „Skrzypnianki”

„Skrzypnianki" to chór szkolny, założony w 2001 roku przez Monikę Peciak. Zespół przez swoją nazwę ma promować szkołę oraz miejscowość. Do chórku należą uczniowie (głównie dziewczęta) z klas od IV do III klasy gimnazjum oraz absolwenci. Liczba członków utrzymuje się waha się w granicach 30 osób. W repertuarze zespołu znajdują się pieśni patriotyczne i wojskowe, piosenki turystyczne, biesiadne, przyśpiewki góralskie, kolędy oraz piosenki religijne. Chórek współpracuje z zespołem regionalnym „Mali Skrzypnianie" oraz z zespołem gitarowym. Od momentu powstania „Skrzypnianki” biorą udział we wszystkich uroczystościach szkolnych, wiejskich i kościelnych, jak również w różnych konkursach muzycznych.

______Szaflary, kwiecień 2016 - 29 - Plan Odnowy Miejscowości Skrzypne na lata 2016 - 2025

Dom Seniora „Tatrzańska Jesień”

Placówka, otwarta w 2013 roku przez panią Agnieszkę Majerczyk, ma na celu zapewnianie całodobowej opieki osobom starszym niepełnosprawnym oraz przewlekle chorym. Ośrodek współpracuje z lekarzem rodzinnym w Szaflarach oraz poradnią psychiatryczną w Nowym Targu. Ponadto placówka objęta jest badaniami prowadzonymi przez krakowski AWF z zakresu chodu i przeciwdziałania upadkom u pensjonariuszy. W ośrodku wykonywane są także profesjonalne zabiegi z zakresu niekonwencjonalnych metod leczenia, jak hirudoterapia (leczenie za pomocą pijawek lekarskich) oraz larwoterapia (stosowanie opatrunku z larw na rany i owrzodzenia). Budynek usytuowany jest na ponad hektarowej działce, wypełnionej zielenią. Pensjonariusze mają też dostęp do alejek spacerowych, altanek oraz ławeczek, aby móc wypoczywać także na zewnątrz.

Ruch sportowy

W Skrzypnem nie ma sformalizowanej drużyny sportowej. Wynika to między innymi z niskiej jakości infrastruktury umożliwiającej uprawianie sportu. We wsi brak jest sali gimnastycznej oraz nowoczesnego boiska sportowego.

______Szaflary, kwiecień 2016 - 30 - Plan Odnowy Miejscowości Skrzypne na lata 2016 - 2025

4. OPIS I CHARAKTERYSTYKA OBSZARÓW O SZCZEGÓLNYM ZNACZENIU DLA ZASPOKOJENIA

POTRZEB MIESZKAŃCÓW

Miejscem o szczególnym znaczeniu dla zaspokajania potrzeb społecznych mieszkańców miejscowości oraz sprzyjającym nawiązywaniu kontaktów społecznych otoczenie szkoły, kościoła i remizy strażackiej. Ze względu na społeczną rolę tutaj koncentruje się życie społeczne. Bezpośrednio korzystają z niego uczniowie i pracownicy szkoły. Tutaj organizowane są imprezy i wydarzenia, których odbiorcami są praktycznie wszyscy mieszkańcy miejscowości – opłatek wiejski, uroczystości religijne, obchody imienin patronki parafii w Skrzypnem – św. Jadwigi, wesela i zabawy taneczne.

______Szaflary, kwiecień 2016 - 31 - Plan Odnowy Miejscowości Skrzypne na lata 2016 - 2025

5. OCENA MOCNYCH I SŁABYCH STRON MIEJSCOWOŚCI

SILNE STRONY (STRENGHTS) – wewnętrzne czynniki mające lub mogące mieć pozytywny wpływ na rozwój miejscowości, wyróżniające miejscowość w sposób korzystny w otoczeniu, tworzące podstawy dla rozwoju, podnoszące atrakcyjność i konkurencyjność w oczach mieszkańców, inwestorów, osób odwiedzających.

SŁABE STRONY (WEEKNESSES) – wewnętrzne czynniki mające lub mogące mieć negatywny wpływ na rozwój miejscowości, utrudniające rozwój i realizację zamierzeń, braki w potencjałach, obniżające pozycję miejscowości zarówno w oczach mieszkańców jak i podmiotów zewnętrznych.

SZANSE (OPPORTUNITIES) – czynniki w otoczeniu sprzyjające lub mogące sprzyjać rozwojowi miejscowości, umożliwiające eliminowanie słabości, wzmacnianie sił, uruchamianie nowych kierunków rozwoju.

ZAGROŻENIA (THREATS) – czynniki w otoczeniu utrudniające lub mogące utrudniać rozwój gminy, stanowiące bariery w przełamywaniu dzisiejszych trudności i blokujące możliwości podejmowania działań w różnych, istotnych z punktu widzenia rozwoju gminy dziedzinach.

Silne strony Słabe strony

1. Korzystne położenie miejscowości: 1. Niezadowalający stan infrastruktury społecznej na terenie miejscowości.  atrakcyjne położenie w malowniczej okolicy, w urozmaiconym krajobrazowo 2. Niewykorzystany potencjał otoczeniu przyrodniczy miejscowości  bliskość granicy polsko-słowackiej 3. Brak infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej (trasy rowerowe, 2. Atrakcyjne warunki przyrodnicze narciarskie, zaplecze noclegowe i okolic miejscowości: gastronomiczne, sala gimnastyczna,  górzysty teren boisko sportowe)  czyste powietrze i wody 4. Niedostatecznie rozwinięta infrastruktura komunalna (sieć gazowa, 3. Potencjał kulturowy mieszkańców: kanalizacyjna, oświetlenie uliczne)  silnie zakorzeniona tradycja góralska 5. Niekompletna infrastruktura

______Szaflary, kwiecień 2016 - 32 - Plan Odnowy Miejscowości Skrzypne na lata 2016 - 2025

Silne strony Słabe strony

4. Położenie miejscowości w gminie komunikacyjna (brak chodników, wiejskiej, umożliwiające korzystanie z oświetlenia ulic) programów przeznaczonych na aktywizację obszarów wiejskich. 5. Przynależność gminy do Euroregionu Tatry 6.

Szanse Zagrożenia

1. Rozwój bazy turystycznej z uwagi na 1. Emigracja wykształconej części kapitał wynikający z atrakcyjnej społeczności do ośrodków miejskich lub lokalizacji miejscowości (agroturystyka, za granicę z powodów ekonomicznych ekoturystyka) 2. Przedłużający się kryzys w 2. Struktura demograficzna – wysoki gospodarce światowej i krajowej odsetek ludzi młodych 3. Częste zmiany przepisów prawa 3. Wzrost poziomu wykształcenia powodujące ich niespójność i trudności mieszkańców interpretacyjne 4. Zwiększanie poziomu świadomości 4. Skomplikowane procedury absorpcji ekologicznej społeczeństwa środków z funduszy strukturalnych Unii 5. Inwestycje infrastrukturalne Europejskiej poprawiające dostępność okolic 5. Rosnące zanieczyszczenie miejscowości dla turystów środowiska 6. Możliwość wsparcia realizacji inwestycji środkami funduszy strukturalnych Unii Europejskiej

W oparciu o analizę SWOT, potrzeby lokalnej społeczności oraz inne dokumenty strategiczne sprecyzowano następujące priorytety rozwoju:

 jakość życia i aktywność lokalnej społeczności,

 turystyka i dziedzictwo przyrodniczo-kulturowe.

Uzasadnienie wybranych priorytetów.

______Szaflary, kwiecień 2016 - 33 - Plan Odnowy Miejscowości Skrzypne na lata 2016 - 2025

Walory środowiska przyrodniczego i krajobraz kulturowy należą do najważniejszych elementów potencjału endogenicznego regionu, stanowią jego mocną stronę i są szansą rozwojową. Ochrona i zachowanie dziedzictwa dla przyszłych pokoleń oraz racjonalne korzystanie z zasobów środowiska może zapewnić stały i zrównoważony rozwój gospodarczy i zwiększyć poziom życia ludności. Od jakości przestrzeni ekologicznej, jej różnorodności i powiązań z systemem krajowym i europejskim zależy atrakcyjność regionu i jego zdolność do budowania przewag konkurencyjnych. Dbałość o dziedzictwo przyrodniczo-kulturowe stanowi podstawę do rozwoju przemysłów czasu wolnego. Rozszerzenie oferty w zakresie alternatywnych dziedzin turystyki zapewni mieszkańcom Bańskiej Wyżnej rozwój społeczno-gospodarczy i w konsekwencji przyczyni się do poprawy jakości ich życia.

______Szaflary, kwiecień 2016 - 34 - Plan Odnowy Miejscowości Skrzypne na lata 2016 - 2025

6. OPIS PLANOWANYCH ZADAŃ INWESTYCYJNYCH I PRZEDSIĘWZIĘĆ AKTYWIZUJĄCYCH SPOŁECZNOŚĆ LOKALNĄ

Szacunkowe Potencjalne Nazwa zadania Harmonogram koszty Lp. Cel zadania Przeznaczenie źródła inwestycyjnego realizacji realizacji dofinansowania w PLN Budowa chodnika i Mieszkańcy Poprawa dostępności modernizacja drogi Skrzypnego, PROW, 1 komunikacyjnej i stanu 2017-18 250 000 powiatowej - ul. św. odwiedzający gminę PRGiPID bezpieczeństwa Jadwigi Królowej goście Przebudowa boiska Poprawa dostępu do zajęć Mieszkańcy szkolnego oraz budowa sportowych, zagospodarowanie Skrzypnego, 2 2018-20 200 000 MSiT placu rekreacyjnego przy czasu wolnego, rozwój kultury odwiedzający gminę szkole fizycznej goście Poprawa jakości przestrzeni Mieszkańcy Rozbudowa oświetlenia publicznej, poprawa Skrzypnego, 3 2016-18 70 000 na ul. Wierchowej bezpieczeństwa ruchu drogowego odwiedzający gminę pieszego i kołowego goście Mieszkańcy Poprawa dostępności Przebudowa ul. Św. Skrzypnego, PROW 4 komunikacyjnej i stanu 2016-17 300 000 Józefa odwiedzający gminę PRGiPID bezpieczeństwa goście Uczniowie zespołu Budowa sali Poprawa efektów kształcenia, szkół, mieszkańcy 5 gimnastycznej przy poprawa dostępu do zajęć gminy Szaflary, 2017-20 1 500 000 MSiT szkole sportowych, rozwój kultury fizycznej odwiedzający gminę goście Przebudowa ul. Mieszkańcy Poprawa dostępności Kościelnej z modernizacją Skrzypnego, PROW, 6 komunikacyjnej i stanu 2016-18 900 000 mostu na Małym odwiedzający gminę PRGiPID bezpieczeństwa Rogoźniku goście

______Szaflary, kwiecień 2016 - 35 - Plan Odnowy Miejscowości Skrzypne na lata 2016 - 2025

Szacunkowe Potencjalne Nazwa zadania Harmonogram koszty Lp. Cel zadania Przeznaczenie źródła inwestycyjnego realizacji realizacji dofinansowania w PLN Mieszkańcy Poprawa dostępności Modernizacja mostu na Skrzypnego, 7 komunikacyjnej i stanu 2016-17 50 000 Potoku Skrzypne odwiedzający gminę bezpieczeństwa goście Oczyszczanie ścieków Mieszkańcy komunalnych, ochrona środowiska Skrzypnego, 8 Budowa kanalizacji 2017-22 5 000 000 WFOŚ naturalnego, poprawa warunków odwiedzający gminę życia mieszkańców goście Mieszkańcy Poprawa dostępności Przebudowa ul. Skrzypnego, po uregulowaniu 9 komunikacyjnej i stanu 1 500 000 Wierchowej (poszerzenie) odwiedzający gminę własności działek bezpieczeństwa goście Mieszkańcy Rozbudowa oświetlenia Poprawa dostępności Skrzypnego, 10 os. Potok, ul. Koscielna i komunikacyjnej i stanu 2025 150 000 odwiedzający gminę św. Jadwigi Królowej bezpieczeństwa goście Budowa chodnika i modernizacja drogi Mieszkańcy Poprawa dostępności powiatowej - ul. św. Skrzypnego, 11 komunikacyjnej i stanu 2018-22 500 000 Jadwigi Królowej w odwiedzający gminę bezpieczeństwa stronę północną od goście mostu

______Szaflary, kwiecień 2016 - 36 - Plan Odnowy Miejscowości Skrzypne na lata 2016 - 2025

Zastosowane skróty: 1. RPO – Regionalny Program Operacyjny na lata 2014-2020 2. PROW – Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 3. PO WER - Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój 4. PL-SK – Program Współpracy Transgranicznej Interreg V-A Polska-Słowacja 2014-2020 5. WFOŚiGW – Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 6. WKOP – Wojewódzki Konserwator Przyrody 7. MSWiA – Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji 8. ARiMR – Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa

______Szaflary, kwiecień 2016 - 37 - Plan Odnowy Miejscowości Skrzypne na lata 2016 - 2025

Przy tworzeniu niniejszej pracy posłużono się następującymi opracowaniami: 1. Gajewski Kaziemierz, Atrakcje turystyczne w Euroregionie „Tatry”: Podhale, Spisz, Ziemia Sądecka, Nowy Targ, Związek Euroregion „Tatry”, 2013 2. Historia i dzień dzisiejszy parafii i miejscowości karpackich, pod red. Jana Gacka i Adama Kustwana Nowy Targ. Grupa Inicjatyw Lokalnych „Gil”, 2011 3. Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe gminy Szaflary, projekt 2012 4. Dane statystyczne GUS: http://www.stat.gov.pl/ 5. Strategia Rozwoju Obszarów Wiejskich i Rolnictwa na lata 2007-2013 6. Dane uzyskane w Urzędzie Gminy w Szaflarach 7. http://www.skrzypne.szkolnastrona.pl/ 8. http://www.szaflary.pl/

______Szaflary, kwiecień 2016 - 38 -