Rocznik Podhalański Bibliotèque W Ydaw Nict Wo Du Musée Des Tatras Muzeum Tatrzańskiego De Tytus Chałubiński Im
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
ROCZNIK PODHALAŃSKI BIBLIOTÈQUE W YDAW NICT WO DU MUSÉE DES TATRAS MUZEUM TATRZAŃSKIEGO DE TYTUS CHAŁUBIŃSKI IM. DRA TYTUSA CHAŁUBIŃSKIEGO À ZAKOPANE W ZAKOPANEM VOL. 14 NR 14 ANNUAIRE ROCZNIK DU PODHALE PODHALAŃSKI (2019) (2019) ZAKOPANE 2020 ZAKOPANE 2020 ÉDITÉ PAR LE NAKŁADEM MUSÉE DES TATRAS MUZEUM TATRZAŃSKIEGO DE TYTUS CHAŁUBIŃSKI IM. DRA TYTUSA CHAŁUBIŃSKIEGO Zespół redakcyjny: Julita Dembowska, Magdalena Kwiecińska, Zbigniew Moździerz, Michał Murzyn Marcin Warchałowski (sekretarz), Anna Wende-Surmiak (przewodnicząca) Wydawnicza Rada Naukowa: dr inż. Jan Cichocki dr hab. Dorota Folga-Januszewska, prof. UKSW prof. dr hab. Andrzej Gaździcki dr Ewa Klekot dr Anna Król prof. dr hab. inż. arch. Zbigniew Myczkowski prof. dr hab. Małgorzata Omilanowska dr hab. Ewa Roszkowska, prof. AWF dr hab. Jerzy M. Roszkowski, prof. AWF dr Andrzej Siwek dr hab. Katarzyna Smyk, prof. UMCS prof. dr hab. Andrzej Szczerski prof. dr hab. Jan Święch prof. dr hab. Zdzisława Tołłoczko dr hab. Stanisława Trebunia-Staszel Recenzenci: dr hab. Ewa Nowina-Sroczyńska, prof. UŁ prof. dr hab. Jacek Kolbuszewski dr hab. Stanisława Trebunia-Staszel Redakcja naukowa: dr Magdalena Kwiecińska Redakcja językowa i korekta: Magdalena Jankowska Projekt, skład i łamanie: Marcin Tas Tłumaczenie na język angielski: Janusz Barański, Sylwia Buławka, Gabriela Gacek, Halina Kaniewska, Katarzyna Kerneder-Gubała, Magdalena Kwiecińska, Maria Małanicz-Przybylska, Anna Mlekodaj, Leszek Mróz, Wioletta Pawlikowska, Wioletta Perzanowska, Zbigniew Jerzy Przerembski, Maciej Rak, Adrian Lukas Smith, Andrew Tokarz, Joanna Trznadel Korekta w języku angielskim: Adrian Lukas Smith Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury © Copyright by Muzeum Tatrzańskie im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem ISSN 0208 4155 | ISBN 978-83-60982-81-5 5 SPIS TREŚCI 210–243 Magdalena Kwiecińska, Zbiory Muzeum Tatrzańskiego w czasie II wojny światowej 10–11 Anna Wende-Surmiak, Od wydawcy MUZEUM TATRZAŃSKIE – „SCHRONISKO DLA WIEDZY” O REGIONIE 12–15 Magdalena Kwiecińska, Wprowadzenie 246–275 Janusz Barański, Spiski regionalizm. Uwagi o tradycji, ARTYKUŁY I ROZPRAWY dziedzictwie i metakulturowości 276–289 JULIUSZ ZBOROWSKI „GAZDĄ” TATR Piotr Czepas, Dawny przemysł Podhala, Spisza i Orawy, czyli o „Katalogu zabytków budownictwa przemysłowego 20–39 w Polsce” raz jeszcze Anna Mlekodaj, Juliusz Zborowski na szkle malowany 290–311 40–55 Małgorzata Jaszczołt, Podhale i Państwowe Muzeum Etnograficzne Maciej Rak, Juliusz Zborowski i badania w Warszawie gwary podhalańskiej 312–325 56–83 Zbigniew Jerzy Przerembski, O fenomenie muzyki góralskiej Wioletta Pawlikowska, Naukowy szlak Juliusza Zborowskiego na Podhalu 84–113 326–347 Wiesław A. Wójcik, Juliusz Zborowski i „Wierchy” Gabriela Gacek, Ekspansja tradycyjnej muzyki podhalańskiej na północ 114–129 Wojciech Szatkowski, Juliusz Zborowski 348–375 a zjawisko Goralenvolku Natalia Maksymowicz Mróz, Przydomki góralskie jako wyraz więzi naturalno-społecznych na Podhalu MUZEUM JULIUSZA ZBOROWSKIEGO MATERIAŁY ARCHIWALNE 132–153 Maria Małanicz-Przybylska, Nieoczywiste dziedzictwo 378–425 Juliusza Zborowskiego. O wpływie nagrań archiwalnych Magdalena Dolińska, Listy Juliusza Zborowskiego do Seweryna Udzieli na dziedzictwo muzyczne Podhala 426–457 154 –173 Jolanta Jakubowska, Zakopane–Wilno–Toruń. Sylwia Buławka, Katarzyna Kerneder-Gubała, Muzeum Tatrzańskie Korespondencja Marii Znamierowskiej-Prüfferowej w czasach Juliusza Zborowskiego z perspektywy i Juliusza Zborowskiego w zasobach archiwalnych Muzeum badań archeologicznych w Tatrach i na Podtatrzu Tatrzańskiego w Zakopanem i Muzeum Etnograficznego w Toruniu 174 –209 458–465 Anna Kozak, Juliusz Zborowski i kolekcja etnograficzna Magdalena Kwiecińska, List Juliusza Zborowskiego Muzeum Tatrzańskiego w latach 1918–1939 do Jerzego Młodziejowskiego 6 7 WYDARZENIA MUZEALNE 468–473 Anna Kozak, Schronisko dla wiedzy o Tatrach i Podhalu 474–479 Julita Dembowska, Rok Antoniego Rząsy SPRAWOZDANIA 482–511 Sprawozdanie z działalności Muzeum Tatrzańskiego im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem w 2019 roku 512–515 Biblioteka i Archiwum Muzeum Tatrzańskiego zrealizowały dwa ważne projekty w zakresie digitalizacji i udostępniania zbiorów 516–517 Muzeum Tatrzańskie zrealizowało projekt „Zakopiańskie Centrum Dokumentacji Dziedzictwa Niematerialnego” SKOROWIDZE 520–527 Skorowidz osób 528–532 Skorowidz nazw geograficznych Rocznik Podhalański | 130 lat Muzeum Tatrzańskiego | tom XIV | 2019 Rocznik Podhalański | Podhale Yearbook 14: 2019, s. 10–11 ISNN 0208 4155 | ISBN 978-83-60982-81-5 wanych zwierząt zakupionej od leśnika Antoniego Kocyana. Dzisiaj w naszym posiadaniu znajduje się ponad 18 tysięcy muzealiów (około 90 tysięcy obiek- OD WYDAWCY tów), nie licząc bogatych zbiorów bibliotecznych i archiwalnych. Pierwszym i jedynym w tamtym czasie kustoszem był Walenty Staszel. Współcześnie ekipa rozrosła się do około 50 pracowników oraz wielu współpracowników i przyjaciół. Przez te wszystkie lata w muzeum i na rzecz muzeum działało wiele osób, wśród nich najwybitniejsi ludzie kultury i nauki polskiej. Z pewnością z historią żadnego innego polskiego muzeum nie łączy się tak długa lista tak wspaniałych To już czwarty „Rocznik Podhalański” wydany rok po roku! Nigdy wcześniej nazwisk. Nie zapominamy też o tych, może anonimowych, którzy na co dzień w historii Muzeum Tatrzańskiego nie udało się zachować corocznej ciągłości z zaangażowaniem pracowali i pracują w biurach, pracowniach i salach wysta- publikacji. Dziękuję całemu zespołowi redakcyjnemu, w szczególności dr. Marci- wowych Muzeum Tatrzańskiego. nowi Warchałowskiemu, który z konsekwencją dążył do celu, oraz dr. hab. Zbi- Wśród tych wszystkich postaci wielkim, nieocenionym wręcz twórcą gniewowi Moździerzowi, który nad wszystkim czuwał. historii oraz zbiorów naszej instytucji był Juliusz Zborowski, jej dyrektor Rok 2019, którego dotyczy obecny numer, był dla pracowników muzeum w latach 1922–1965. Jemu poświęciliśmy jubileuszową konferencję, która od- niezwykle pracowity. Obok codziennej pracy muzealnej całkowicie pochłonę- była się w czerwcu 2019 roku. Materiały z niej prezentujemy Państwu w tym ły nas dwie sprawy: sto trzydziesta rocznica otwarcia Muzeum Tatrzańskiego numerze „Rocznika Podhalańskiego”. oraz remonty konserwatorskie dziewięciu z jedenastu naszych muzeów i ga- Serdecznie dziękuję prof. Piotrowi Glińskiemu, ministrowi Kultury i Dzie- lerii sztuki. Prace te wykonujemy dzięki dofinansowaniu Unii Europejskiej, dzictwa Narodowego, za dofinansowanie XIV tomu „Rocznika Podhalańskie- przy wsparciu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Marszałka go” pochodzące ze środków z Funduszu Promocji Kultury. Naszej koleżance Województwa Małopolskiego. W 2018 roku zakończyliśmy remont Muzeum dr Magdalenie Kwiecińskiej z Działu Etnograficznego dziękuję za koordynację Stylu Zakopiańskiego – Inspiracje, a w 2019 roku Muzeum Stylu Zakopiańskie- konferencji i niniejszej publikacji. go w willi Koliba oraz Zagrody Sołtysów w Jurgowie. Muzeum Tatrzańskie zostało otwarte dla zwiedzających w lipcu 1889 e-mail: [email protected] roku. Jednym z pierwszych gości był nasz patron, doktor Tytus Chałubiń- Zakopane, wrzesień 2020 ski. Na wstępnej stronie pierwszej muzealnej księgi wizyt widnieje jego wpis: „Prawdą i pracą”. Od tamtego czasu wiele się zmieniło. Zakopiańscy muzeal- nicy zaczynali pracę w dwóch wynajętych izbach domu Jana Krzeptowskie- Anna Wende-Surmiak go przy Krupówkach; my obecnie opiekujemy się jedenastoma zabytkowymi Dyrektor Muzeum Tatrzańskiego budynkami. Pierwsze zbiory muzealne ograniczały się do kolekcji minerałów tatrzańskich podarowanej przez Tytusa Chałubińskiego i kolekcji wypreparo- 10 11 Rocznik Podhalański | 130 lat Muzeum Tatrzańskiego | tom XIV | 2019 Rocznik Podhalański | Podhale Yearbook 14: 2019, s. 12–15 ISNN 0208 4155 | ISBN 978-83-60982-81-5 nazywał. Grand Hotel Muzeum Tatrzańskie mieścił się w murowanym budynku muzeum przy ul. Krupówki 10 i stał się miejscem pracy twórczej dla licznych WPROWADZENIE naukowców. Korzystali z niego między innymi Włodzimierz Antoniewicz, Franciszek Bujak, Jan Stanisław Bystroń, Adolf Chybiński, Jan Czekanowski, Artykuły zebrane w XIV tomie „Rocznika Podhalańskiego” są pokłosiem Kazimierz Dobrowolski, Roman Grodecki, Stanisław Mierczyński, Kazimierz ogólnopolskiej konferencji naukowej „Juliusz Zborowski i jego dzieło”, zorga- Nitsch, Władysław Szafer, Seweryn Udziela, Maria Znamierowska-Prüfferowa nizowanej w dniach 6–8 czerwca 2019 roku z okazji sto trzydziestej rocznicy oraz naukowcy z zagranicy: Gustaf Bolinder (Szwecja), Ivo Horvat (Jugosławia), otwarcia Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem. Patronat honorowy nad kon- Ilmari Hustich (Finlandia), Rikard Sterner (Szwecja). ferencją objęły Narodowy Instytut Dziedzictwa i Polskie Towarzystwo Ludo- Zborowski dbał także o zasoby archiwalne, powiększył księgozbiór o kil- znawcze. Główna idea przyświecająca wydarzeniu była zgodna z wyznaczo- ka tysięcy woluminów dotyczących różnych obszarów Karpat, a działalność nymi tej placówce kilkadziesiąt lat temu założeniami, które Juliusz Zborowski wydawnicza była jednym z głównych kierunków rozwoju zarządzanej przez przez cały okres swojej pracy na stanowisku dyrektorskim konsekwentnie niego placówki. Doprowadził do opublikowania pierwszego numeru „Rocznika realizował. Powołane w XIX wieku muzeum miało stać się jednostką o cha- Podhalańskiego”, którego inicjatorem przed I wojną światową był Bronisław rakterze badawczym. Za sprawą Zborowskiego w okresie międzywojennym