Załącznik nr 1 do Uchwały Nr …./…../….. Rady Gminy Szaflary z dnia ………..2016 roku
Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Szaflary, sierpień 2016 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
SPIS TREŚCI 1. Wstęp ...... 7 2. Charakterystyka gminy w aspektach społecznym, gospodarczym, środowiskowym, przestrzennym i technicznym ...... 9 2.1. Zjawiska społeczne ...... 10 2.2. Zjawiska gospodarcze ...... 17 2.3. Zjawiska środowiskowe ...... 19 2.4. Zjawiska przestrzenno-funkcjonalne ...... 19 2.5. Zjawiska techniczne ...... 21 2.6. Pozycja rozwojowa gminy Szaflary na tle powiatu i województwa ...... 21 3. Metodologia wyboru obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji ...... 23 4. Uwarunkowania społeczne, gospodarcze, przestrzenne, środowiskowe i infrastrukturalne jednostek urbanistycznych ...... 25 4.1. Diagnoza zjawisk społecznych ...... 25 4.1.1. Czynniki związane z ubóstwem i wykluczeniem społecznym ...... 25 4.1.2. Czynniki demograficzne ...... 29 4.1.3. Aktywność mieszkańców ...... 30 4.1.4. Jakość oświaty ...... 31 4.2. Diagnoza zjawisk techniczno-środowiskowych ...... 32 4.2.1. Czynniki gospodarcze ...... 32 4.2.2. Czynniki przestrzenne ...... 33 4.2.3. Czynniki techniczno-środowiskowe ...... 34 4.3. Jakość życia i dostępność usług ...... 37 4.4. Wybór obszaru zdegradowanego wraz z uzasadnieniem ...... 38 5. Charakter potrzeb rewitalizacyjnych ...... 40 5.1. Wskazanie obszaru rewitalizacji wraz z uzasadnieniem ...... 40 5.1.1. Podobszar 1: Bańska Niżna – Centrum ...... 43 5.1.2. Podobszar 2: Bańska Wyżna – Centrum ...... 44 5.1.3. Podobszar 3: Skrzypne – Centrum ...... 46 5.1.4. Podobszar 4: Maruszyna – Centrum ...... 48 5.1.5. Podobszar 5: Zaskale – Centrum oraz Podobszar 6: Zaskale – Skałka ...... 50 5.1.6. Podobszar 7: Szaflary – Centrum; Podobszar 8: Szaflary – Centrum administracyjne i obiekty po dawnej fabryce Polsport; Podobszar 9: Szaflary – Rejon Gminnego Ośrodka Zdrowia ...... 53 5.2. Pogłębiona diagnoza obszaru rewitalizacji ...... 57 5.3. Wskazanie kluczowych potrzeb rewitalizacyjnych ...... 61 6. Wizja obszaru po rewitalizacji ...... 62 7. Cele rewitalizacji oraz kierunki interwencji ...... 63 7.1. Cel strategiczny 1. Zdrowi, aktywni i bezpieczni mieszkańcy ...... 63 7.2. Cel strategiczny 2. Zaangażowani i dobrze wykształceni mieszkańcy ...... 64 7.3. Cel strategiczny 3. Zaradni i gospodarni mieszkańcy ...... 66 7.4. Cel strategiczny 4. Patrzący w przyszłość i osadzeni w tradycji mieszkańcy...... 67 8. Przedsięwzięcia rewitalizacyjne ...... 69 8.1. Lista podstawowych projektów i przedsięwzięć rewitalizacyjnych ...... 69 8.1.1. Przebudowa istniejącej sali gimnastycznej i rozbudowa o halę wielofunkcyjną Publicznego Zespołu Szkół i Gimnazjum w Szaflarach wraz z infrastrukturą ...... 70 8.1.2. Budowa boiska wielofunkcyjnego oraz bieżni lekkoatletycznej, mini parku i siłowni zewnętrznej przy ZSPiG w Szaflarach ...... 72 8.1.3. Rozbudowa Zespołu Szkół i Gimnazjum w Maruszynie Górnej o salę gimnastyczną wraz z pomieszczeniami pomocniczymi oraz budowa wielofunkcyjnego boiska sportowego i placu rekreacyjno-edukacyjnego wraz z infrastrukturą towarzyszącą ...... 73 8.1.4. Termomodernizacja budynku Zespołu Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Bańskiej Wyżnej ...... 75 8.1.5. Rozbudowa Zespołu Szkół i Gimnazjum w Bańskiej Wyżnej o salę gimnastyczną wraz z pomieszczeniami pomocniczymi oraz budowa wielofunkcyjnego boiska sportowego i placu rekreacyjno-edukacyjnego wraz z infrastrukturą towarzyszącą ...... 76 8.1.6. Rozbudowa Zespołu Szkół i Gimnazjum w Skrzypnem o salę gimnastyczną wraz z pomieszczeniami pomocniczymi oraz budowa wielofunkcyjnego boiska sportowego i placu rekreacyjno-edukacyjnego wraz z infrastrukturą towarzyszącą ...... 77
2 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
8.1.7. Aktywna jesień w Gminie Szaflary - Rodzinne domy pomocy...... 79 8.1.8. Moja gmina moim sercem - rozwój idei wolontariatu różnych grup wiekowych ...... 80 8.1.9. „Seniorze nie jesteś sam” - program wspierania aktywności oraz doskonalenia jakości i dostępności usług socjalnych na rzecz osób starszych w gminie ...... 81 8.1.10. Wracając do korzeni – pielęgnowanie, rozwijanie i przekazywanie tradycji góralskiej najmłodszemu pokoleniu ...... 82 8.1.11. Budowa Parku Edukacji i Rozrywki dla dzieci i młodzieży „Europark Szaflary” ...... 84 8.1.12. Budowa Parku Logistyki i Biznesu „Szaflary” ...... 85 8.1.13. Utworzenie przy Domu Pomocy Społecznej „Smrek” w Zaskalu placówki zapewniającej dzienną opiekę i aktywizację osobom starszym ...... 86 8.2. Charakterystyka uzupełniających przedsięwzięć rewitalizacyjnych ...... 91 8.3. Charakterystyka pozostałych dopuszczalnych przedsięwzięć rewitalizacyjnych ...... 94 8.4. Plan finansowy ...... 95 9. Kompleksowość i komplementarność Gminnego Programu Rewitalizacji ...... 97 9.1. Mechanizmy zapewnienia komplementarności pomiędzy poszczególnymi projektami rewitalizacyjnymi ...... 97 9.1.1. Komplementarność przestrzenna ...... 97 9.1.2. Komplementarność problemowa ...... 98 9.1.3. Komplementarność proceduralno-instytucjonalna ...... 98 9.1.4. Komplementarność międzyokresowa ...... 98 9.1.5. Komplementarność źródeł finansowania ...... 98 9.2. Opis powiązań programu z dokumentami strategicznymi i planistycznymi na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym ...... 99 10. System realizacji (wdrażania) programu rewitalizacji ...... 105 10.1. Harmonogram realizacji procesu rewitalizacji ...... 105 10.2. Struktura zarządzania Gminnym Programem Rewitalizacji ...... 106 10.3. System obiegu informacji w instytucji odpowiedzialnej za zarządzanie programem ...... 107 10.4. Promocja i informacja ...... 107 10.5. System monitoringu i oceny skuteczności działań ...... 108 10.6. Rodzaje monitoringu i wskaźniki monitoringu ...... 109 10.6.1. Monitoring rzeczowy ...... 109 10.6.2. Monitoring finansowy ...... 109 10.6.3. Sprawozdawczość ...... 110 10.7. Zasady pomiaru i doboru wskaźników monitorowania ...... 111 10.8. Ocena Gminnego Programu Rewitalizacji ...... 112 10.8.1. Ocena przed realizacją programu (ocena ex-ante) ...... 112 10.8.2. Ocena w połowie okresu realizacji (ocena mid-term) ...... 112 10.8.3. Ocena na zakończenie Programu (ocena ex-post) ...... 112 10.8.4. Ocena bieżąca (ocena on-going) ...... 113 10.8.5. Kryteria oceny ...... 113 10.9. Określenie niezbędnych zmian w uchwałach ...... 113 10.9.1. Określenie niezbędnych zmian w uchwale, o której mowa w art. 7, ust. 3 ...... 113 10.9.2. Określenie niezbędnych zmian w uchwałach, o których mowa w art. 15 ust 1 pkt 10) .. 113 10.9.3. Specjalna Strefa Rewitalizacji ...... 113 10.9.4. Zmiany w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego ...... 114 10.9.5. Niezbędne zmiany w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego ...... 114 10.9.6. Niezbędne zmiany w Wieloletniej Prognozie Finansowej ...... 114 11. Partycypacja społeczna ...... 115 11.1. Partycypacja społeczna na etapie przygotowywania Gminnego Programu Rewitalizacji ...... 115 11.1.1. Diagnozowanie obszaru zdegradowanego ...... 115 11.1.2. Wyznaczanie obszaru rewitalizacji ...... 116 11.1.3. Pogłębiona diagnoza obszaru rewitalizacji ...... 118 11.1.4. Tworzenie Gminnego Programu Rewitalizacji ...... 118 11.2. Partycypacja społeczna na etapie realizacji Gminnego Programu Rewitalizacji ...... 119 11.2.1. Mechanizmy włączenia mieszkańców, przedsiębiorców i innych podmiotów i grup aktywnych na terenie gminy w proces rewitalizacji ...... 119 11.2.2. Komitet Rewitalizacji ...... 119 11.2.3. Partnerstwo – zasady współpracy pomiędzy sektorem publicznym, społecznym i gospodarczym ...... 120
3 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
11.2.4. Instrumenty wsparcia beneficjentów działań rewitalizacyjnych ...... 121 11.2.5. Instrumenty włączające społeczność lokalną w działania rewitalizacyjne ...... 122 11.3. Partycypacja społeczna na etapie oceny efektów Gminnego Programu Rewitalizacji ...... 122 Załącznik ...... 123
SPIS RYSUNKÓW Rysunek 1. Gęstość zaludnienia w gminach powiatu w 2014 roku ...... 9 Rysunek 2. Przyrost naturalny na 1 tys. ludności w 2014 roku...... 11 Rysunek 3. Dzieci w wieku 3-5 lat przypadające na jedno miejsce w placówce wychowania przedszkolnego w 2014 roku ...... 12 Rysunek 4. Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym w 2014 roku 17 Rysunek 5. Udział w podatkach stanowiących dochody budżetu państwa, podatek dochodowy od osób prawnych w 2014 roku ...... 18 Rysunek 6. Udział osób korzystających z wodociągu w ogóle ludności w 2014 roku ...... 20 Rysunek 7. Udział osób starszych w ogóle ludności w 2014 roku ...... 29 Rysunek 8. Frekwencja wyborcza w 2014 roku ...... 31 Rysunek 9. Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych na 1 tysiąc ludności w 2014 r...... 33 Rysunek 10. Pokrycie planami miejscowego zagospodarowania ...... 34 Rysunek 11. Stężenie pyłu zawieszonego PM10 – kryterium ochrony zdrowia ...... 35 Rysunek 12. Stężenie pyłu zawieszonego PM2,5 – kryterium ochrony zdrowia ...... 35 Rysunek 13. Liczba zabytków wpisana do gminnego rejestru zabytków na 1 km2 ...... 36 Rysunek 14. Obszary zagrożone ponadnormatywnym hałasem komunikacyjnym ...... 37 Rysunek 15. Dostępność do podstawowej infrastruktury, miejsc do uprawiania sportu i rekreacji oraz oferty kulturalnej w opinii mieszkańców ...... 37 Rysunek 16. Obszar zdegradowany w gminie Szaflary ...... 39 Rysunek 17. Mapa koncentracji problemów społecznych, gospodarczych, środowiskowych, przestrzenno- technicznych na obszarze gminy Szaflary – badanie focusowe ...... 41 Rysunek 18. Obszar zdegradowany i obszar rewitalizacji w Gminie Szaflary ...... 42 Rysunek 19. Podobszar rewitalizacji Bańska Niżna – Centrum – obrys działek (1:5 000) ...... 43 Rysunek 20. Rozproszona zabudowa w Bańskiej Niżnej ...... 44 Rysunek 21. Ważne dla mieszkańców obiekty w Bańskiej Niżnej ...... 44 Rysunek 22. Podobszar rewitalizacji Bańska Wyżna – Centrum – obrys działek (1:5 000) ...... 45 Rysunek 23. Nieestetyczne zabudowania w Bańskiej Wyżnej ...... 46 Rysunek 24. Ważne dla mieszkańców obiekty w Bańskiej Wyżnej ...... 46 Rysunek 25. Podobszar rewitalizacji Skrzypne –Centrum – obrys działek (1:5 000) ...... 47 Rysunek 26. Zagospodarowanie przestrzenne w centrum Skrzypnego ...... 48 Rysunek 27. Podobszar rewitalizacji Maruszyna – Centrum – obrys działek (1:5 000) ...... 49 Rysunek 28. Ważne dla mieszkańców obiekty w Maruszynie ...... 50 Rysunek 29. Brak spójności estetycznej i problemy z kanalizacją ...... 50 Rysunek 30. Podobszar rewitalizacji Zaskale – Centrum – obrys działek (1:5 000) ...... 51 Rysunek 31. Zróżnicowana zabudowa w centrum Zaskala ...... 52 Rysunek 32. Słabo wykorzystane tereny rekreacyjno-sportowe w Zaskalu ...... 53 Rysunek 33. Podobszar rewitalizacji Szaflary – Centrum oraz Szaflary – Rejon Gminnego Ośrodka Zdrowia – obrys działek (1:5 000) oraz zdjęcie satelitarne obszaru ...... 54 Rysunek 34. Dużo zaniedbanych budynków i terenów w centrum Szaflar ...... 55 Rysunek 35. Podobszar rewitalizacji Szaflary – centrum administracyjne i obiekty po dawnej fabryce Polsport – obrys działek (1:5 000) ...... 55 Rysunek 36. Teren dawnej fabryki nart Polsport...... 56 Rysunek 37. Ogłoszenia dot. zbierana kart zadań do Gminnego Program Rewitalizacji ...... 69 Rysunek 38. Wstępne wizualizacje modernizacji i rozbudowy ZSPiG w Szaflarch ...... 71 Rysunek 39. Budynek Zespołu Szkół i Gimnazjum w Szaflarach i istniejące otoczenie ...... 72 Rysunek 40. Budynek Zespołu Szkół i Gimnazjum w Maruszynie Górnej oraz plan zmian ...... 74 Rysunek 41. Budynek Zespołu Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Bańskiej Wyżnej wraz ze zdegradowaną infrastrukturą sportowo-rekreacyjną i plan rozbudowy ...... 76 Rysunek 42. Wstępne wizualizacje modernizacji i rozbudowy ZSPiG w Skrzypnem ...... 78 Rysunek 43. Oddziaływanie podstawowych przedsięwzięć rewitalizacyjnych ...... 98
4 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Rysunek 44. Diagnozowanie problemów w poszczególnych jednostkach urbanistycznych w trakcie warsztatów rewitalizacyjnych ...... 116 Rysunek 45. Ogłoszenia dot. konsultacji umieszczone na stronach BIP Urzędu Gminy Szaflary i stronie internetowej Szaflar ...... 117 Rysunek 46. Praca nad priorytetowymi przedsięwzięciami rewitalizacyjnymi w trakcie warsztatów z mieszkańcami ...... 118 Rysunek 47. Praca nad działaniami aktywizującymi społeczność lokalną w trakcie warsztatów z mieszkańcami ...... 119
SPIS WYKRESÓW Wykres 1. Piramida wieku w 2014 roku ...... 10 Wykres 2. Wskaźnik obciążenia demograficznego ...... 11 Wykres 3. Saldo migracji ogółem na 1 tys. ludności...... 12 Wykres 4. Współczynnik skolaryzacji brutto dla szkół podstawowych ...... 13 Wykres 5. Współczynnik skolaryzacji brutto dla szkół gimnazjalnych ...... 14 Wykres 6. Liczba udzielonych porad na jednego mieszkańca ...... 15 Wykres 7. Zasięg korzystania z pomocy społecznej ...... 16 Wykres 8. Udział dzieci w wieku do lat 17, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny w ogólnej liczbie dzieci w tym wieku ...... 16 Wykres 9. Podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności ...... 18 Wykres 10. Udział w podatkach stanowiących dochody budżetu państwa, podatek dochodowy od osób prawnych na jednego mieszkańca ...... 19 Wykres 11. Udział ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej w ogólnej liczbie ludności ...... 20 Wykres 12. Liczba osób korzystających z pomocy społecznej na 100 mieszkańców ...... 25 Wykres 13. Liczba klientów pomocy społecznej korzystających ze wsparcia z powodu bezrobocia na 100 osób w wieku produkcyjnym ...... 26 Wykres 14. Liczba klientów pomocy społecznej korzystających ze wsparcia z powodu ubóstwa na 100 mieszkańców ...... 26 Wykres 15. Liczba klientów pomocy społecznej korzystających ze wsparcia z powodu wielodzietności na 100 mieszkańców ...... 27 Wykres 16. Wskaźnik obciążenia demograficznego ...... 29 Wykres 17. Wybrane wskaźniki związane z aktywnością mieszkańców w 2014 roku ...... 30 Wykres 18. Wyniki egzaminów w szkole podstawowej ...... 32 Wykres 19. Dostępność infrastruktury ...... 33 Wykres 20. Liczba interwencji OSP na 1 tysiąc ludności ...... 36
SPIS TABEL Tabela 1. Porównanie wskaźników charakteryzujących analizowane zjawiska w 2014 roku ...... 21 Tabela 2. Wskaźniki z zakresu społecznego - czynniki związane z ubóstwem i wykluczeniem społecznym ... 28 Tabela 3. Wskaźniki z zakresu czynników demograficznych ...... 29 Tabela 4. Wskaźniki z zakresu aktywności mieszkańców ...... 31 Tabela 5. Wskaźniki z zakresu jakości oświaty ...... 32 Tabela 6. Wartości wskaźnika sum standaryzowanych dla zjawisk społecznych ...... 38 Tabela 7. Wartości wskaźnika degradacji ...... 38 Tabela 8. Kluczowe wskaźniki obrazujące stan kryzysu obszaru rewitalizacji z powodu koncentracji problemów ...... 41 Tabela 9. Kluczowe zjawiska – negatywne i potencjały na obszarze Bańska Niżna ...... 43 Tabela 10. Przesłanki wyboru podobszaru rewitalizacji ...... 43 Tabela 11. Kluczowe zjawiska – negatywne i potencjały na obszarze Bańska Wyżna ...... 45 Tabela 12. Przesłanki wyboru podobszaru rewitalizacji ...... 45 Tabela 13. Kluczowe zjawiska – negatywne i potencjały na obszarze Skrzypne ...... 47 Tabela 14. Przesłanki wyboru podobszaru rewitalizacji ...... 47 Tabela 15. Kluczowe zjawiska – negatywne i potencjały na obszarze Maruszyna ...... 48 Tabela 16. Przesłanki wyboru podobszaru rewitalizacji ...... 49 Tabela 17. Kluczowe zjawiska – negatywne i potencjały na obszarze Zaskale...... 50 Tabela 18. Przesłanki wyboru podobszaru rewitalizacji ...... 51 Tabela 19. Przesłanki wyboru podobszaru rewitalizacji ...... 52
5 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Tabela 20. Kluczowe zjawiska – negatywne i potencjały na obszarze Szaflary ...... 53 Tabela 21. Przesłanki wyboru podobszaru rewitalizacji ...... 54 Tabela 22. Przesłanki wyboru podobszaru rewitalizacji ...... 55 Tabela 23. Przesłanki wyboru podobszaru rewitalizacji ...... 56 Tabela 24. Kluczowe problemy poszczególnych podobszarów rewitalizacji wraz z ich hierarchizacją ...... 58 Tabela 25. Kluczowe problemy społeczno-gospodarcze obszaru rewitalizacji ...... 60 Tabela 26. Cel strategiczny 1. Zdrowi, aktywni i bezpieczni mieszkańcy ...... 64 Tabela 27. Cel strategiczny 2. Zaangażowani i dobrze wykształceni mieszkańcy ...... 65 Tabela 28. Cel strategiczny 3. Zaradni i gospodarni mieszkańcy ...... 66 Tabela 29. Cel strategiczny 4. Patrzący w przyszłość i osadzeni w tradycji mieszkańcy...... 68 Tabela 30. Kryteria oceny projektów rewitalizacyjnych ...... 69 Tabela 31. Oczekiwane wskaźniki osiągnięć Gminnego Programu Rewitalizacji ...... 89 Tabela 32. Wskaźniki oddziaływania Gminnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Szaflary na lata 2016-2023 ...... 90 Tabela 33. Uzupełniające przedsięwzięcia rewitalizacyjne - zadania inwestycyjne umieszczono w polu białym, zadania miękkie umieszczono w polach zaciemnionych...... 91 Tabela 34. Harmonogram rzeczowo – finansowy przedsięwzięć planowanych do realizacji w ramach Gminnego Programu Rewitalizacji ...... 95 Tabela 35. Podsumowanie uzupełniających przedsięwzięć rewitalizacyjnych w odniesieniu do celów Gminnego Programu Rewitalizacji ...... 96 Tabela 36. Powiązanie celów Gminnego Programu Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023 do strategicznych dokumentów dotyczących rozwoju przestrzenno-społeczno-gospodarczego gminy, regionu i kraju ...... 100 Tabela 37. Ramowy program realizacji procesu rewitalizacji w latach 2016-2023 ...... 106 Tabela 38. Częstotliwość sprawozdawczości z uwzględnieniem pomiaru wskaźników ...... 111
Pro Regio Consulting Kraków, ul. Śliwkowa 14/3 tel./fax (12) 686 15 62, [email protected] Barbara Łączna +48 695 600 690 Grzegorz Godziek +48 601 961 499
6 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
1. WSTĘP
Przemiany społeczno-gospodarcze na przestrzeni ostatniego ćwierćwiecza – wywołane procesem globalizacji oraz transformacją ustrojową i wyzwaniami gospodarki wolnorynkowej – spowodowały szereg niekorzystnych zjawisk i procesów na obszarach jednostek samorządu, takich jak degradacja tkanki materialnej oraz narastające problemy w sferze społeczno-gospodarczej. W takiej sytuacji szczególnego znaczenia zaczęło nabierać planowanie oraz realizacja kompleksowych projektów rewitalizacyjnych, obejmujących sferę przestrzenną, społeczną, gospodarczą, środowiskową i kulturową, a tym samym odpowiadających na indywidualny zestaw zidentyfikowanych problemów danego obszaru. Rewitalizację należy rozumieć jako: wyprowadzanie ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych poprzez przedsięwzięcia całościowe (integrujące interwencję na rzecz społeczności lokalnej, przestrzeni i lokalnej gospodarki), skoncentrowane terytorialnie i prowadzone we współpracy z lokalną społecznością, w sposób zaplanowany oraz zintegrowany przez określenie i realizację programów rewitalizacji. Udział w takim procesie jest ważny dla wielu osób i podmiotów z obszaru objętego działaniami rewitalizacyjnymi – w tym dla samorządu gminy, mieszkańców tego miejsca, organizacji społecznych, przedsiębiorców, zaś w szczególny sposób dla wszystkich grup społecznych zagrożonych kryzysem na obszarze objętym procesami rewitalizacyjnymi. Opracowanie Gminnego Programu Rewitalizacji zostało, w pierwszej kolejności, poprzedzone szczegółową diagnozą w szeroko rozumianym obszarze zagadnień społecznych, a w drugiej kolejności także gospodarczych, przestrzenno-funkcjonalnych, technicznych i środowiskowych (diagnoza została opracowana zgodnie z Ustawą o rewitalizacji z dnia 9 października 2015 roku [Dziennik Ustaw 2015, poz. 1777, tom 1] oraz Wytycznymi w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 opracowanymi przez Ministra Infrastruktury i rozwoju [MIiR/H 2014-2020/20(01)/07/2015] w lipcu 2015 roku). Dopiero tak przeprowadzona analiza pozwoliła dokonać pełnej diagnozy problemów i zagrożeń, wskazać obszary o największej koncentracji zjawisk kryzysowych, a w konsekwencji wyznaczyć obszar zdegradowany i obszar rewitalizacji. To na nich ostatecznie zdefiniowano katalog działań, które – konsekwentnie wdrażane i realizowane – będą prowadziły do sukcesywnego wydźwignięcia się z sytuacji kryzysowej lub przynajmniej minimalizowania jej skutków. W programie ujęto działania, które w najbliższych latach winny być realizowane z wykorzystaniem środków unijnych (EFRR, EFS, EFRROW), ale co równie ważne także działania, które finansowane będą z innych środków publicznych oraz prywatnych. Połączenie aktywności wielu osób i instytucji, także różnych środków, w tym właśnie zarówno publicznych, jak i prywatnych pozwoli w sposób kompleksowy rozwiązać wszystkie zdiagnozowane w dokumencie problemy. Nadrzędnym celem dla koordynatorów procesu były szeroka partycypacja społeczna i współdecydowanie mieszkańców o kształcie Gminnego Programu Rewitalizacji. To właśnie mieszkańcy mają największą wiedzę na temat potrzeb i problemów swojego otoczenia, a zatem to oni są najlepszym źródłem informacji dla lokalnych władz o tym co trzeba zrobić, aby stworzyć lepsze warunki życia w gminie. Do udziału w opracowywaniu Gminnego Programu Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023 zaproszono osoby i instytucje, które są odpowiedzialne za rozwiązywanie problemów na obszarze gminy Szaflary, a także osoby i instytucje, które chcą w tym procesie uczestniczyć i czują się za niego odpowiedzialne. Zaproszenie do udziału w procesie wypracowywania programu było otwarte i dostępne dla wszystkich, m.in. poprzez zaproszenie publikowane na stronie internetowej gminy, ale też zaproszenia docierające za pośrednictwem instytucji zaufania społecznego. Bezpośrednie włączenie społeczności lokalnej w proces rewitalizacji stwarzało możliwość dyskusji na otwartym forum, wymianę poglądów, czy zaproponowanie innowacyjnych i nieszablonowych rozwiązań dla obszarów kryzysowych. Warunkiem dobrej dyskusji jest jednak świadomość społeczeństwa o procesie rewitalizacji, o jego znaczeniu i skutkach, jakie za sobą niesie. Z tego względu dużą wagę przykładano do przekazania, jak największej liczbie mieszkańców, informacji o rewitalizacji w sposób zrozumiały i wyczerpujący. Uruchomiono podstronę na stronie internetowej gminy dot. rewitalizacji, wyznaczono osobę odpowiedzialną za
7 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023 informowanie mieszkańców o zachodzących procesach i ich konsekwencjach, informacje o prowadzonych pracach pojawiały się w lokalnych gazetach, na urzędowych tablicach ogłoszeń, a także na spotkaniach organizowanych przez urząd (m.in. spotkania sołeckie), a także inne organizacje i instytucje w gminie. Istotnym elementem partycypacyjnego tworzenia Programu był cykl spotkań i warsztatów począwszy od tych wstępnych prowadzonych dla całej gminy, aż po kolejne przybliżenia – czyli warsztaty poświęcone obszarowi zdegradowanemu i obszarowi rewitalizacji, których zwieńczeniem była praca nad konkretnymi przedsięwzięciami rewitalizacyjnymi. Mieszkańcy także szeroko wypowiadali swoją opinię za pośrednictwem realizowanych ankiet, które dotyczyły jakości życia i problemów na terenie jednostek urbanistycznych, konkretnych przedsięwzięć rewitalizacyjnych i ich hierarchizacji oraz zbierających zadania rewitalizacyjne. Na każdym etapie i w wielu różnych formach umożliwiono szerokiej grupie mieszkańców i zainteresowanym podmiotom włączenie się w proces, a całość działań, które doprowadziły do opracowania dokumentu miała głęboko partycypacyjny charakter. Analizując cały proces należy podkreślić, iż w sposób kompleksowy dotykał on w równej mierze zarówno zagadnień społecznych, jak i gospodarczych, przestrzennych, technicznych, środowiskowych. Tak prowadzony proces tworzenia Programu pozwolił wybrać te obszary i działania rewitalizacyjne, które koncentrują się na najbardziej zdegradowanym obszarze w gminie, tj. tych, w których skala problemów i zjawisk kryzysowych jest największa. Co więcej, takie podejście do całości problemów zagwarantowało w ostatecznym rozrachunku pełną komplementarność w stosunku do postawionych na początku kwestii i to zarówno w wymiarze przestrzennym, jak i problemowym, proceduralno-instytucjonalnym, a także w zakresie różnych źródeł finansowania (zarówno od strony dostępnych środków, jak i zaangażowanych stron).
8 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
2. CHARAKTERYSTYKA GMINY W ASPEKTACH SPOŁECZNYM, GOSPODARCZYM, ŚRODOWISKOWYM, PRZESTRZENNYM I TECHNICZNYM
Na potrzeby Gminnego Programu Rewitalizacji (GPR) charakterystyka gminy Szaflary została przygotowana w sześcioletnim horyzoncie czasowym, dla lat 2009-2014. Ponadto, w celu lepszego zobrazowania zjawisk – tło analiz stanowią analogiczne wskaźniki dla powiatu nowotarskiego oraz województwa małopolskiego, w tym samym okresie. Charakterystyka gminy składa się z analizy pięciu obszarów wyróżnionych zgodnie z definicją zawartą w Ustawie o rewitalizacji z dnia 9 października 2015 i Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 przygotowanych przez Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju. Obejmują one kwestie społeczne, gospodarcze, przestrzenno-funkcjonalne, techniczne i środowiskowe. Całościowe spojrzenie na gminę, a także odniesienie się do wartości średnich z poziomu powiatu i województwa pozwoliło w dalszej części prac nad dokumentem lepiej rozumieć i diagnozować procesy zachodzące wewnątrz gminy, a także ich skalę i na tej podstawie wyciągać wnioski co do istotności zdarzeń zachodzących w poszczególnych jednostkach urbanistycznych zdefiniowanych na poziomie gminy Szaflary. Pomimo, iż dokument odnosi się do sytuacji wewnętrznej gminy w prowadzonej analizie zjawisk nie można abstrahować od wartości średnich dla porównywalnych jednostek, bowiem tylko wtedy możliwe jest rzetelne wskazywanie czy dane zjawisko rzeczywiście jest, czy nie jest, problemem i przesądza o obiektywnych czynnikach obniżających jakość życia mieszkańców danej jednostki urbanistycznej. Gmina Szaflary położona jest w południowej części powiatu nowotarskiego, w centralnej części Podhala i ma powierzchnię 54 km2. Przez jej obszar przebiega jedna z ważniejszych dróg Małopolski – droga krajowa 47, która umożliwia połączenie samochodowe gminy w ciągu: 73 minut z Krakowem, 9 minut z Nowym Targiem oraz 10 minut z Zakopanem1. W 2014 r. Szaflary zamieszkiwało 10,9 tys. osób, a ich liczba systematycznie rosła od roku 2009, co przełożyło się także na rosnącą gęstość zaludnienia, która według ostatnich danych wynosiła 200 osób na km2.
Rysunek 1. Gęstość zaludnienia w gminach powiatu w 2014 roku
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
W gminie Szaflary proporcja liczby kobiet do mężczyzn była wyrównana (na 100 kobiet przypadało 100 mężczyzn). Zmiany demograficzne mające miejsce w całym kraju można było również zauważyć w gminie Szaflary, wykres przedstawiający piramidę wieku zwraca uwagę na
1 Na podstawie Bazy Informacji Regionalnej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego.
9 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023 niekorzystne jej zwężanie się w dolnej części, co jest związane z systematycznie malejącym udziałem ludności w wieku przedprodukcyjnym – w roku 2009 było to 24,2%, a w roku 2014 spadło do zaledwie 21,7%.
Wykres 1. Piramida wieku w 2014 roku
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
2.1. Zjawiska społeczne Najbardziej istotnymi w kontekście GPR, zgodnie z Ustawą o rewitalizacji i ministerialnymi wytycznymi, są zjawiska społeczne, a w szczególności takie kwestie jak: bezrobocie, ubóstwo, przestępczość, niski poziomu edukacji lub kapitału społecznego oraz niewystarczający poziom uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym. Ponadto do obszaru społecznego zostały przypisane również zagadnienia z zakresu demografii. Poniżej zaprezentowano syntetyczny przegląd podstawowych danych: . Podobnie jak w województwie i powiecie nowotarskim, w gminie Szaflary w ostatnich latach liczba mieszkańców systematycznie rosła. Ma to związek z utrzymującym się, dodatnim przyrostem naturalnym, którego wartość w latach 2009-2014 była wyższa od wartości tego wskaźnika dla Małopolski. Relacja pomiędzy przyrostem naturalnym dla gminy Szaflary i dla powiatu nowotarskiego w tym czasie był zmienna, w 2013 roku wartości te wynosiły odpowiednio 1,3‰ i 2,3‰ natomiast w 2014 roku 3,0‰ i 2,7‰.
10 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Rysunek 2. Przyrost naturalny na 1 tys. ludności w 2014 roku
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
. Podobnie jak w powiecie, także w gminie odnotowano korzystne zjawisko malejącego wskaźnika obciążenia demograficznego czyli liczby osób w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym. W przypadku Małopolski wskaźnik ten systematycznie wzrastał.
Wykres 2. Wskaźnik obciążenia demograficznego
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
. W latach 2009-2014 saldo migracji, czyli różnica pomiędzy liczbą osób przyjeżdżających i wyjeżdżających na stałe z Szaflar, utrzymywało się na dodatnim poziomie. Przyjmując wartości wyższe niż wartość tego wskaźnika dla województwa oraz kilkukrotnie wyższe niż w przypadku powiatu.
11 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Wykres 3. Saldo migracji ogółem na 1 tys. ludności
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
. Na obszarze gminy funkcjonują obecnie 3 przedszkola, w analizowanym okresie ich liczba wzrosła o jedną placówkę. . Liczba dzieci w wieku 3-5 lat przypadających na jedno miejsce w placówce wychowania przedszkolnego w ciągu ostatnich lat wahała się. W 2014 r. Wyniosła 2,0 i była najkorzystniejsza w porównaniu do poprzednich lat, lecz ciągle na wyższym poziomie niż średnia liczba dostępnych miejsc dla całego województwa oraz powiatu.
Rysunek 3. Dzieci w wieku 3-5 lat przypadające na jedno miejsce w placówce wychowania przedszkolnego w 2014 roku
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
12 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
. Od kilku lat liczba szkół podstawowych w gminie Szaflary utrzymuje się na stałym poziomie (8 placówek), w tym okresie liczba szkół w województwie wahała się, a w powiecie spadła w 2012 roku (w następnych latach bez zmian). . W 2012 roku do użytku uczniów szkół podstawowych przeznaczone były 84 komputery, wszystkie z dostępem do Internetu. Na jeden komputer z dostępem do Internetu przypadało średnio 9,01 ucznia, czyli o 0,88 mniej w porównaniu do średniej dla Małopolski i 0,21 mniej niż w powiecie. . W 2014 roku współczynnik skolaryzacji brutto2 dla szkół podstawowych wyniósł 86,18% i spadł o 7,7 punktu procentowego w porównaniu z rokiem poprzednim. W tym czasie spadek odnotowano również w porównywanych jednostkach terytorialnych, ale był on dwukrotnie niższy. W całym analizowanym okresie współczynnik skolaryzacji brutto dla szkół podstawowych w gminie Szaflary przyjmował wartości niższe niż w województwie i powiecie.
Wykres 4. Współczynnik skolaryzacji brutto dla szkół podstawowych
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
. Średni wyniki sprawdzianu w szkołach podstawowych w gminie Szaflary w 2014 roku wynosił 61,63%, a w 2013 roku 54,7%. W obu przypadkach wyniki te były niższe niż średni procentowy wynik dla całego województwa małopolskiego oraz powiatu. . Od kilku lat liczba szkół gimnazjalnych utrzymywała się na stałym poziomie (7 placówek), natomiast w Małopolsce oraz powiecie nowotarskim w tym okresie odnotowano wzrost liczby tego typu szkół. . W 2012 roku do użytku uczniów szkół gimnazjalnych przeznaczonych było 89 komputerów, z czego 88 z dostępem do Internetu. Na jeden komputer z dostępem do Internetu przypadało średnio 4,25 ucznia, czyli o blisko 6 osób mniej w porównaniu z Małopolską i prawie o 5 osób mniej niż w powiecie. . W 2014 roku współczynnik skolaryzacji brutto dla szkół gimnazjalnych wyniósł 79,71% i spadł o 2,35 punktu procentowego w stosunku do roku poprzedniego. Spadek odnotowano również w porównywanych jednostkach terytorialnych, ale był on niższy. W całym analizowanym okresie współczynnik skolaryzacji brutto dla szkół gimnazjalnych w gminie Szaflary przyjmował wyraźnie niższe wartości niż w województwie i powiecie.
2 Udział wszystkich osób uczących się na danym poziomie do ogółu osób będących w wieku przypisanym temu poziomowi kształcenia.
13 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Wykres 5. Współczynnik skolaryzacji brutto dla szkół gimnazjalnych
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
. Wyniki egzaminu gimnazjalnego w gminie Szaflary były niższe od średniej dla województwa i powiatu, we wszystkich zakresach przedmiotowych (największa dysproporcja występowała w przypadku matematyki oraz języka angielskiego): o język polski: Szaflary – 64,6%, powiat – 66,7%, województwo – 70,3%, o matematyka: Szaflary – 38,6%, powiat – 45,1%, województwo – 50,33% o historia i wiedza o społeczeństwie: Szaflary – 55,4%, powiat – 58,9%, województwo – 61,1%, o przedmioty przyrodnicze: Szaflary – 47,0%, powiat – 51,4%, województwo – 54,5%, o język angielski poziom podstawowy: Szaflary – 57,7%, powiat – 63,3%, województwo – 67,9%. Podobnie w 2013 roku średnie procentowe wyniki egzaminu gimnazjalnego były niższe niż wyniki w Małopolsce i powiecie (wyjątek stanowiła matematyka w przypadku powiatu). . W gminie Szaflary w 2014 roku wg danych GUS działały 3 kluby sportowe (podobnie jak w 2012 roku), w których liczba ćwiczących wzrosła w ostatnim czasie ze 160 osób do 216 osób. . Na terenie gminy działała jedna przychodnia, w której udzielono 15,4 tys. porad medycznych – spadek o 1 tys. w porównaniu z rokiem poprzednim. Nie odnotowano natomiast żadnych funkcjonujących praktyk lekarskich. Liczba udzielonych porad na jednego mieszkańca oscylowała wokół 1,4-1,5 i była ponad dwukrotnie mniejsza od liczby porad udzielonych na jednego mieszkańca województwa czy powiatu.
14 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Wykres 6. Liczba udzielonych porad na jednego mieszkańca
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
. Mieszkańcy gminy od 2010 roku mieli do dyspozycji jedną aptekę, a jej obciążenie liczbą osób systematycznie wzrastało do poziomu 10,9 tys. osób. . W gminie funkcjonowały 2 placówki pomocy społecznej, dysponujące 125 miejscami, w których opieką objęto 91 mieszkańców. W stosunku do lat wcześniejszych wzrosła liczba placówek, miejsc oraz mieszkańców korzystających w nich z pomocy, analogiczna sytuacja wystąpiła w Małopolsce i w powiecie nowotarskim. . W latach 2009-2014 wzrosła liczba gospodarstw domowych oraz osób w gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej. W tym czasie wzrosła także liczba gospodarstw poniżej kryterium dochodowego. W przypadku województwa i powiatu sytuacja kształtowała się odmiennie: w powiecie, w ostatnim roku liczba gospodarstwa korzystających z tego rodzaju świadczeń spadła, a w województwie wzrosła. Natomiast liczba gospodarstw poniżej kryterium dochodowego sięgających po te świadczenia dla obu porównywanych jednostek administracyjnych, spadła. . W gminie Szaflary w latach 2010-2014 zwiększył się udział osób korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w liczbie ludności ogółem, podobnie jak udział ludności poniżej kryterium dochodowego.
15 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Wykres 7. Zasięg korzystania3 z pomocy społecznej
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
. W przypadku wszystkich trzech analizowanych jednostek terytorialnych nastąpił spadek liczby rodzin otrzymujących zasiłki rodzinne na dzieci do lat 17 oraz spadek udziału dzieci w wieku do lat 17, które otrzymują zasiłek rodzinny w ogólnej liczbie dzieci w tym wieku. Udział ten, dla gminy Szaflary w latach 2009-2014, był zawsze wyższy o co najmniej kilkanaście punktów procentowych.
Wykres 8. Udział dzieci w wieku do lat 17, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny w ogólnej liczbie dzieci w tym wieku
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
. Do roku 2013 liczba zrejestrowanych bezrobotnych mieszkańców gminy oraz ich udział w stosunku do liczby ludności w wieku produkcyjnym rósł, natomiast w 2014 roku odnotowano spadek obu wartości (6,2%). Podobnie prezentowała się sytuacja w województwie małopolskim oraz powiecie nowotarskim. Inaczej niż w Małopolsce i podobnie jak w powiecie, mężczyźni stanowili nieznacznie liczniejszą grupę wśród zarejestrowanych bezrobotnych.
3 Zasięg korzystania z pomocy społecznej to udział osób w gospodarstwach domowych korzystających z pomocy społecznej w ludności ogółem.
16 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Rysunek 4. Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym w 2014 roku
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
. W 2014 roku w gminie Szaflary działały dwie biblioteki, z czego jedna była przystosowana dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich. W ciągu ostatnich lat liczba czytelników rosła szybciej niż wielkość księgozbioru, co oznacza mniejszą liczbę książek dostępnych dla jednego czytelnika biblioteki. Jednocześnie mieszkańcy gminy Szaflary mieli gorszy „dostęp” do księgozbioru od przeciętnego mieszkańca województwa czy też powiatu – na przestrzeni analizowanych lat liczba woluminów przypadających na 1 tys. ludności była niższa od około 1,2 tys. do blisko 1,6 tys. książek. . Biblioteki w gminie dysponowały 8 komputerami, udostępnionych do użytku czytelników, wszystkie komputery były podłączone do Internetu.
2.2. Zjawiska gospodarcze Kolejnym obszarem, który został wytypowany zgodnie z Ustawą do analizy jest obszar gospodarczy. Koncentruje się on na zjawiskach związanych z przedsiębiorczością oraz kondycją lokalnych przedsiębiorstw. Sytuacja gminy Szaflary przedstawia się w tym zakresie w sposób następujący: . W 2014 roku na terenie gminy do rejestru REGON były wpisane 623 podmioty gospodarcze – stały wzrost od 2009 roku. Najwięcej podmiotów gospodarczych zarejestrowanych było w Sekcji G, w Dziale 47 – sprzedaż detaliczna (147 podmiotów), a następnie w Sekcji F, w Dziale – roboty budowalne specjalistyczne (88 podmiotów). Pod względem wielkości dominowały mikroprzedsiębiorstwa zatrudniające od 0-9 osób. Podobnie prezentowała się sytuacja w województwie i powiecie tzn.: liczba podmiotów systematycznie rosła, przeważały podmioty z Sekcji G w Dziale 47 oraz o wielkości zatrudnienia 0-9 osób. W całym badanym okresie w porównaniu z województwem i powiatem, w gminie Szaflary wskaźnik przedsiębiorczości przyjmował niższe wartości.
17 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Wykres 9. Podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
. Ze względu na brak dostępnych danych przedstawiających wprost kondycję finansową przedsiębiorstw na poziomie gmin, do analizy wykorzystana została informacja o podatku dochodowym od osób prawnych4, którą jest pochodna wyników finansowych przedsiębiorstw.
Rysunek 5. Udział w podatkach stanowiących dochody budżetu państwa, podatek dochodowy od osób prawnych w 2014 roku
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
. W 2014 roku pozycja ta w dochodach własnych gminy w przeliczeniu na jednego mieszkańca wynosiła 4,63 zł, czyli ponad dwukrotnie mniej niż średnio dla gmin w powiecie i ponad czterokrotnie mniej niż przeciętnie dla gmin w Małopolsce5. Zwrot do budżetu gminy z tytułu podatku CIT w gminie Szaflary na jednego mieszkańca malał z poziomu 15,88 zł w 2009 roku do poziomu 4,53 zł w 2013 roku.
4 Pozycja z dochodów własnych gmin – udział w podatkach stanowiących dochody budżetu państwa, podatek dochodowy od osób prawnych (CIT). 5 Bez miast na prawach powiatów.
18 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Wykres 10. Udział w podatkach stanowiących dochody budżetu państwa, podatek dochodowy od osób prawnych na jednego mieszkańca
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
2.3. Zjawiska środowiskowe Kolejnym obszarem zdefiniowanym w Ustawie i Wytycznych, w którym należy badać zjawiska kryzysowe są kwestie związane z jakością środowiska. Obszar ten powiązany jest ze standardami środowiska, w tym gospodarką odpadami stanowiącymi zagrożenie dla życia, zdrowia lub stanu środowiska. Podstawowe dane dotyczące tego obszaru są następujące: . 0,16 ha gminy zajmował rezerwat przyrody, znajdowały się tu również 4 pomniki przyrody. . W gminie działała 1 oczyszczalnia ścieków, która obsługuje 24,1% ludności czyli prawie trzykrotnie mniej niż w przypadku powiatu i województwa. . W 2014 roku tylko 14,6% powierzchni gminy stanowiły lasy, dla województwa wskaźnik ten wynosił 28,7%, a dla powiatu 37,2%. . Według danych GUS, na terenie gminy w badanym okresie nie odnotowano żadnych dzikich wysypisk.
2.4. Zjawiska przestrzenno-funkcjonalne Czwartym z wytypowanych obszarów są zjawiska przestrzenno-funkcjonalne, które charakteryzują: wyposażenie w infrastrukturę techniczną i społeczną oraz stan tej infrastruktury, dostęp i jakości podstawowych usług, dostępność komunikacyjna: . W 2014 roku udział osób korzystających z wodociągu w ogóle ludności wynosił 24,4%, natomiast wartość tego wskaźnika dla Małopolski wynosiła 80,5%, a dla powiatu nowotarskiego 48,5%.
19 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Rysunek 6. Udział osób korzystających z wodociągu w ogóle ludności w 2014 roku
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
. Długość czynnej sieci kanalizacyjnej na 100 km2 od roku 2012 była na poziomie 80,9. W województwie wartość tego wskaźnika wynosiła 89,0, a w powiecie 72,1, stale rosnąc od 2009 roku. Udział mieszkańców gminy korzystających z sieci kanalizacyjnej wynosił 32,4% (59,8% województwo, 58,7% powiat) i wzrósł w porównaniu z 2009 rokiem 11,4 punkty procentowe. W tym samym czasie w powiecie odnotowano wzrost o 13,6 punktów procentowych, a w województwie o 7,9 punktów procentowych.
Wykres 11. Udział ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej w ogólnej liczbie ludności
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
20 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
2.5. Zjawiska techniczne W gminie było 2 550 mieszkań w 2 505 budynkach mieszkalnych (wzrosty od 2009 r.). Na jedno mieszkanie przypadało ponad 2 osoby. Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania wynosiła 94,5 m2 czyli 22,2 m2 na osobę. Gmina nie dysponuje zasobem mieszkań komunalnych. W październiku 2015 roku do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego wpisane były 4 obiekty: . kościół parafialny pod wezwaniem świętego Andrzeja Apostoła, . grodzisko, ruiny zamku, pawilon widokowy, . teren zespołu podworskiego z zachowanymi reliktami: mur kamienny, bramka, kuchnia dworska, fundamenty dworu, . chałupa Anny Doruli.
2.6. Pozycja rozwojowa gminy Szaflary na tle powiatu i województwa
Tabela 1. Porównanie wskaźników charakteryzujących analizowane zjawiska w 2014 roku woj. powiat Wskaźnik Szaflary małopolskie nowotarski Gęstość zaludnienia 200 222 129 Współczynnik obciążenia demograficznego 57,6 59,2 59,1 Kobiety na 100 mężczyzn 100 106 104 Przyrost naturalny na 1 tys. ludności 3,0 1,4 2,7 Saldo migracji na pobyt stały na 1 tys. ludności 2,4 0,9 0,6 Współczynnik skolaryzacji brutto – szkoły podstawowe 86,18 93,89 93,03 Współczynnik skolaryzacji brutto – szkoły gimnazjalne 93,89 96,87 93,57 Dzieci w wieku 3-5 lat przypadające na jedno miejsce w 2,0 1,17 1,66 placówce wychowania przedszkolnego Porady lekarskie ogółem na 1 mieszkańca 1,4 3,9 3,1 Ludność na 1 aptekę (w tys.) 10,9 3,0 3,5 Zasięg korzystania z pomocy społecznej wg kryterium 6,9 6,4 6,3 dochodowego (%)6 Udział dzieci w wieku do lat 17, na które rodzice otrzymują 56,5 30,7 45,6 zasiłek rodzinny w ogólnej liczbie dzieci w tym wieku Ludność na 1 placówkę biblioteczną (w tys.) 5,4 4,4 3,3 Księgozbiór bibliotek na 1 000 ludności 2 040,5 3 252,4 3 582,4 Czytelnicy bibliotek publicznych na 1 000 ludności 89 195 152 Wypożyczenia księgozbioru na 1 czytelnika w woluminach 15,8 15,6 15,2 Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w 6,2 6,6 7,3 wieku produkcyjnym Udział pracujących mężczyzn na terenie gminy7 55,5 51,1 46,9 Podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności 573 1059 799 Lesistość8 14,6 28,7 37,2
6 Zasięg korzystania z pomocy społecznej to udział osób w gospodarstwach domowych korzystających z pomocy społecznej w ludności ogółem. 7 Dane dla roku 2013. 8 Wskaźnik lesistości (lesistość) – stosunek procentowy powierzchni lasów do ogólnej powierzchni geograficznej kraju (danej jednostki terytorialnej: województwa, powiatu, gminy).
21 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Udział terenów zieleni w powierzchni ogółem 0,0 0,2 0,1 Udział ludności korzystająca z oczyszczalni w ludności 24,1 62,8 59,3 ogółem Korzystający z instalacji w % ogółu ludności – wodociąg 24,4 80,5 48,5 Korzystający z instalacji w % ogółu ludności – kanalizacja 32,4 59,8 58,7 Długość czynnej sieci kanalizacyjnej na 100 km2 80,9 89,0 72,1 Przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania (m2) 94,5 77,6 91,4 Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę 22,2 26,1 25,0 Mieszkania na 1 000 mieszkańców 234,5 336,1 273,6 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
Jeżeli wskaźnik negatywnie odbiega od średniej dla województwa małopolskiego jest zaznaczany kolorem czerwonym.
22 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
3. METODOLOGIA WYBORU OBSZARU ZDEGRADOWANEGO I OBSZARU REWITALIZACJI
W celu wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji opracowano diagnozę, która została przeprowadzona na podstawie wiarygodnych i mierzalnych danych pozyskanych z: Urzędu Gminy w Szaflarach i jednostek organizacyjnych m.in. Ośrodka Pomocy Społecznej w Szaflarach, Biblioteki Publicznej w Szaflarach, Głównego Urzędu Statystycznego, Starostwa Powiatowego w Nowym Targu, OSP w Gminie Szaflary, Gminnego Ośrodka Zdrowia, Komendy Powiatowej Policji w Nowym Targu. Dla przestrzennego określenia problemów i potencjałów gminy wyznaczono jednostki urbanistyczne zgodne z sołectwami. Jest to podział naturalny dla mieszkańców gminy, obejmuje tereny zamieszkałe, mające podobną charakterystykę. Podział ten umożliwia przeprowadzenie analizy zróżnicowania wewnątrzgminnego. Biorąc pod uwagę, że rewitalizacja ma w pierwszej kolejności służyć poprawie jakości życia mieszkańców, uznano, że kwestie społeczne mają kluczowe i nadrzędne znaczenie dla wyznaczania obszaru zdegradowanego. Dla wyznaczonych jednostek przeprowadzono diagnozę wskaźników opisujących negatywne zjawiska społeczne takie jak: zakres korzystania z pomocy społecznej, ubóstwo, przestępczość, niski poziom uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym, niewielka dostępność podstawowych usług w dziedzinie oświaty, zdrowia, kultury. W celu wskazania obszaru wymagającego rewitalizacji, na podstawie szeregu wskaźników opisujących problemy społeczne zbudowano tak zwany wskaźnik syntetyczny. Pierwszym etapem budowy wskaźnika syntetycznego jest normalizacja zmiennych w celu sprowadzenia ich do porównywalnej skali tzw. skali niemianowanej, czyli nie związanej z jednostką miary. Jest to zabieg konieczny z punktu widzenia poprawności obliczeń, ponieważ dzięki niemu różne rozpiętości zmiennych nie będą sztucznie nadawały wagi czynnikom przyjmującym wartość z wyższych przedziałów. W trakcie normalizacji zmiennych przekształcono również destymulanty w stymulanty. Jako stymulanty, na potrzeby wskazania obszaru zdegradowanego, przyjęte zostały zmienne, których wyższa wartość występowała w jednostkach gminy kwalifikujących się jako obszar zdegradowany (np. liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej na 100 mieszkańców). Natomiast destymulantami były zmienne, których niższa wartość oznaczała bardziej problemowy obszar (np. liczba przedsiębiorstw na 1 000 mieszkańców). Obliczeń dokonano wg następujących wzorów:
푥푖푗−min{푥푖푗} 푖 푧푖푗 = dla stymulant max{푥푖푗}−min{푥푖푗} 푖 푖
max{푥푖푗}− 푥푖푗 푖 푧푖푗 = dla destymulant max{푥푖푗}−min{푥푖푗} 푖 푖 gdzie: Xij – to wartość i-tego obszaru (np. sołectwo) dla j-tej zmiennej, Zij – to zmienna po normalizacji.
Syntetyczną miarę odzwierciedlającą sytuację obszarów w poszczególnych zakresach, utworzono przy użyciu metody sum standaryzowanych. Metoda sum standaryzowanych należy do grupy metod bezwzorcowych porządkowania liniowego, zgodnego ze wzorem:
푘 푆푖 = ∑푗=1 푍푖푗 i = 1 ,…, n
Wskaźnik sum standaryzowanych został skonstruowany na bazie wskaźników cząstkowych zaprezentowanych w rozdziale 4. Wskaźniki cząstkowe zsumowano, uznając większe znaczenie niektórych wskaźników cząstkowych poprzez nadanie im wag różnych od 1. Wartość jaką przyjmowała waga dla konkretnego wskaźnika była wynikiem analizy ankiety przeprowadzonej wśród mieszkańców gminy oraz wskazań z warsztatów rewitalizacyjnych. Za szczególnie uciążliwe w Gminie Szaflary uznano problemy związane z bezrobociem, ubóstwem oraz
23 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023 niezadowalającą liczbą organizacji pozarządowych. Wszystkim wymienionym kwestiom przyznano wagę 3. Dla każdego obliczonego dla jednostki urbanistycznej wskaźnika syntetycznego, zasadniczo daną referencyjną jest średni wskaźnik sum standaryzowanych dla całej gminy, obliczony jako średnia arytmetyczna wskaźników syntetycznych dla jednostek. W analizie uwzględniono również rozrzut wskaźników syntetycznych, biorąc jako wielkość porównawczą 50% wartości maksymalnej wskaźnika syntetycznego. Najwyższe wartości obliczonego wskaźnika sumarycznego oznaczają największą koncentrację negatywnych zjawisk społecznych na tych obszarach. Za obszar objęty kryzysem społecznym uznano wszystkie jednostki, w których wartość wskaźnika sumarycznego była wyższa niż zmienna referencyjna, w tym przypadku 50% wartości maksymalnej wskaźnika syntetycznego dla zjawisk społecznych. Jednostki urbanistyczne, dla których społeczny wskaźnik syntetyczny będzie gorszy niż 50% wartości maksymalnej średnia dla gminy, mogą być potencjalnie uznane za zdegradowane, pod warunkiem występowania w nich dodatkowo co najmniej jednego z następujących negatywnych zjawisk techniczno-środowiskowych: . gospodarczych – w szczególności niskiego stopnia przedsiębiorczości, słabej kondycji lokalnych przedsiębiorstw; . środowiskowych – w szczególności przekroczenia standardów jakości środowiska, obecności odpadów stwarzających zagrożenie dla życia, zdrowia ludzi lub stanu środowiska; . przestrzenno-funkcjonalnych – w szczególności niewystarczającego wyposażenia w infrastrukturę techniczną i społeczną lub jej złego stanu technicznego, braku dostępu do podstawowych usług lub ich niskiej jakości, niedostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru, niskiego poziomu obsługi komunikacyjnej, niedoboru lub niskiej jakości terenów publicznych; . technicznych – w szczególności złego stanu obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym oraz braku rozwiązań technicznych umożliwiających efektywne korzystanie z obiektów budowlanych, przede wszystkim w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska. Analizy zjawisk techniczno-środowiskowych dokonano w oparciu o: czynniki techniczne, środowisko gospodarcze, przestrzenne i przyrodnicze. Analogicznie, jak w przypadku zjawisk społecznych, został skonstruowany wskaźnik syntetyczny, a wskaźniki cząstkowe poddano standaryzacji. Otrzymano sumaryczny wskaźnik czynników techniczno-środowiskowych, który określał koncentrację zjawisk negatywnych. Ostatnim etapem diagnozy było wskazanie obszaru zdegradowanego, który wykazuje kumulację negatywnych zjawisk społecznych, a dodatkowo w analizowanych czynnikach techniczno-środowiskowych wykazuje nagromadzenie negatywnych cech. Na bazie wcześniej obliczonych wskaźników sum standaryzowanych skonstruowano wskaźnik degradacji obszaru, wyliczony jako suma dwóch wcześniej uzyskanych wskaźników.
24 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
4. UWARUNKOWANIA SPOŁECZNE, GOSPODARCZE, PRZESTRZENNE, ŚRODOWISKOWE I INFRASTRUKTURALNE JEDNOSTEK URBANISTYCZNYCH
Przedmiotem niniejszego rozdziału jest analiza czynników społecznych, gospodarczych, przestrzenno-funkcjonalnych i technicznych i środowiskowych Gminy Szaflary, wskazanie obszaru zdegradowanego i rewitalizacji. Analizy dokonano zgodnie z zaleceniami wynikającymi z Ustawy rewitalizacyjnej, to znaczy w pierwszej kolejności dokonano pogłębionej analizy zjawisk społecznych, w tym w szczególności związanych z poziomem bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji, niskiego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym czy kulturalnym. Ponadto przeanalizowano pozostałe zjawiska (gospodarcze, przestrzenno-funkcjonalne, techniczne, środowiskowe). Koncentracja negatywnych zjawisk społecznych z jednoczesnym występowaniem jednego lub więcej negatywnych zjawisk w pozostałych czynnikach pozwoliła wskazać i wyznaczyć obszary o największej kumulacji zjawisk kryzysowych.
4.1. Diagnoza zjawisk społecznych Diagnoza uwarunkowań społecznych w Gminie Szaflary opierała się na zestawie wskaźników dotyczących: . czynników związanych z ubóstwem i wykluczeniem społecznym, . czynników demograficznych, . aktywności mieszkańców, . jakości oświaty.
4.1.1. Czynniki związane z ubóstwem i wykluczeniem społecznym W celu wyznaczenia obszaru zdegradowanego wytypowano listę 10 wskaźników, które poddano analizie w wymiarze terytorialnym i czasowym. Diagnoza uwzględniała wpływ wszystkich zmiennych, natomiast komentarz analityczny koncentruje się na kluczowych wskaźnikach. W latach 2011-2014 liczba osób korzystających z pomocy społecznej na 100 mieszkańców wahała się od 1,5 do 4,7. Liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej przeliczona na jednego mieszkańca, mówi o skali tego zjawiska i obrazuje sytuację materialno-bytową ludności danego sołectwa. W badanym okresie negatywnie pod względem omawianego wskaźnika wyróżniało się sołectwo Maruszyna.
Wykres 12. Liczba osób korzystających z pomocy społecznej na 100 mieszkańców
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Szaflarach
25 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Wśród wskaźników związanych z korzystaniem ze środków pomocy społecznej największe wartości – na całym badanym obszarze – przyjmowały wskaźniki, dla których powodem było: ubóstwo, bezrobocie, wielodzietność oraz bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstw. Natomiast najmniejsze wartości przyjmował wskaźnik korzystania ze świadczeń pomocy społecznej, którego przyczyną był alkoholizm, przemoc i niebieska karta. Osoby mające status bezrobotnych nie są w stanie zapewnić gospodarstwu stałego źródła dochodu z pracy zarobkowej, co może przekładać się na kondycję finansową wszystkich członków danego gospodarstwa domowego. W przypadku liczby korzystających ze wsparcia z powodu bezrobocia na 100 osób w wieku produkcyjnym w latach 2013 i 2014 największą wartość tego wskaźnika odnotowano w sołectwie Bańska Wyżna. Natomiast w badanym okresie dla całego obszaru wskaźnik przyjmował wartości od 0 do 3,62.
Wykres 13. Liczba klientów pomocy społecznej korzystających ze wsparcia z powodu bezrobocia na 100 osób w wieku produkcyjnym
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Szaflarach
Ubóstwo jest pojęciem związanym z niemożliwością zaspokojenia podstawowych potrzeb egzystencjalnych, w przypadkach skrajnego ubóstwa może wystąpić biologiczne zagrożenie życia oraz rozwoju psychofizycznego człowieka. W latach 2011-2014 liczba korzystających ze wsparcia z powodu ubóstwa na 100 mieszkańców przyjmowała wartości od 0,4 do 5,0. W dwóch ostatnich latach najwyższe wartości tego wskaźnika wystąpiły w sołectwie Bańska Wyżna, natomiast ze względu na wysokość tego wskaźnika, w całym badanym okresie, negatywnie wyróżniało się sołectwo Maruszyna.
Wykres 14. Liczba klientów pomocy społecznej korzystających ze wsparcia z powodu ubóstwa na 100 mieszkańców
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Szaflarach
26 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
W przypadku liczby korzystających ze wsparcia z powodu wielodzietności na 100 mieszkańców w latach 2011-2014, największą wartość tego wskaźnika odnotowano w sołectwie Maruszyna. Natomiast w badanym okresie, dla całego obszaru, wskaźnik ten przyjmował wartości od 0,85 do 2,96, a w roku 2014 mieścił się w przedziale od 1,0 dla sołectwa Bór do 3,0 dla sołectwa Maruszyna. Za rodzinę wielodzietną uznaje się gospodarstwo domowe, w którym co najmniej 3 dzieci pozostaje na utrzymaniu rodziców, uszczuplając w ten sposób dochód rozporządzalny na jedną osobę. Kolejną częstą przyczyną sięgania po świadczenia pomocy społecznej jest bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstw domowych. Wiąże ten problem z brakiem możliwości zapewnienia w rodzinie: odpowiedniej atmosfery wychowawczej, umiejętności tworzenia właściwego klimatu życia rodzinnego, właściwych wzorców komunikacji oraz poczucia bezpieczeństwa również związanego z sytuacją materialną. Podobnie, jak w przypadku wskaźnika liczby korzystających ze wsparcia z powodu wielodzietności, tak i w przypadku, liczby klientów pomocy społecznej korzystających ze wsparcia z powodu bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego najwyższe wartości w latach 2011-2014 odnotowano w sołectwie Maruszyna.
Wykres 15. Liczba klientów pomocy społecznej korzystających ze wsparcia z powodu wielodzietności na 100 mieszkańców 4,0
3,0 3,0
2,2 2,1 2,1 2,0 1,7 1,5 1,0 1,0
0,0 Bańska Niżna Bańska Wyżna Bór Maruszyna Skrzypne Szaflary Zaskale
2011 2012 2013 2014
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Szaflarach
27 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Tabela 2. Wskaźniki z zakresu społecznego - czynniki związane z ubóstwem i wykluczeniem społecznym Liczba klientów pomocy społecznej korzystających Liczba klientów Liczba klientów Liczba klientów ze wsparcia z powodu pomocy społecznej Liczba osób korzystających pomocy społecznej pomocy społecznej Jednostki bezradności w sprawach korzystających ze wsparcia z pomocy społecznej korzystających ze wsparcia korzystających ze wsparcia urbanistyczne opiekuńczo-wychowawczych z powodu bezrobocia na 100 mieszkańców z powodu alkoholizmu z powodu niepełnosprawności i prowadzenia gospodarstwa na 100 osób na 100 mieszkańców na 100 mieszkańców domowego w wieku produkcyjnym na 100 mieszkańców 2011 2012 2013 2014 2011 2012 2013 2014 2011 2012 2013 2014 2011 2012 2013 2014 2011 2012 2013 2014 Bańska Niżna 2,08 2,57 2,24 3,26 0,25 0,00 0,08 0,00 0,25 0,17 0,08 0,50 0,8 1,1 1,6 1,8 0,83 0,91 1,16 1,34 Bańska 3,29 3,42 4,66 4,44 0,00 0,09 0,28 0,09 1,26 0,57 0,93 1,39 0,9 1,6 3,6 3,2 0,29 0,76 1,03 1,30 Wyżna Bór 1,50 1,88 2,04 1,44 0,00 0,00 0,00 0,00 0,21 0,21 0,20 0,00 0,0 0,0 0,3 0,3 0,85 0,84 1,02 0,21 Maruszyna 4,16 3,90 4,25 4,24 0,00 0,00 0,00 0,00 2,10 2,10 2,20 2,15 1,2 1,7 2,3 2,2 1,08 0,98 0,82 1,38 Skrzypne 3,72 3,42 3,58 3,83 0,00 0,18 0,00 0,09 2,51 1,57 1,83 1,64 1,3 1,0 2,1 1,5 2,05 2,12 1,74 1,73 Szaflary 3,91 4,02 3,53 3,94 0,09 0,06 0,03 0,03 1,79 1,26 0,88 0,91 2,6 3,1 2,8 2,6 1,41 1,47 1,35 1,31 Zaskale 2,29 2,46 3,18 3,37 0,14 0,07 0,07 0,00 1,29 1,41 1,34 1,54 1,2 1,9 1,9 2,1 1,00 1,19 1,76 1,47
Liczba klientów pomocy Liczba klientów Liczba klientów Liczba klientów społecznej korzystających pomocy społecznej pomocy społecznej pomocy społecznej Liczba osób objętych Jednostki ze wsparcia z powodu potrzeby korzystających ze wsparcia korzystających ze wsparcia korzystających ze wsparcia niebieską kartą urbanistyczne ochrony macierzyństwa z powodu przemocy z powodu ubóstwa z powodu wielodzietności na 100 mieszkańców na 100 mieszkańców na 100 mieszkańców na 100 mieszkańców na 100 mieszkańców
2011 2012 2013 2014 2011 2012 2013 2014 2011 2012 2013 2014 2011 2012 2013 2014 2011 2012 2013 2014
Bańska Niżna 0,33 0,33 0,00 0,00 0,00 0,08 0,75 0,17 2,0 2,3 1,7 2,7 1,2 1,4 1,3 2,2 0,00 0,08 0,75 0,17 Bańska 0,00 0,00 0,00 0,46 0,00 0,57 0,37 0,28 3,1 3,4 4,4 5,0 2,0 1,9 2,1 2,1 0,00 0,57 0,37 0,28 Wyżna Bór 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,21 0,41 0,00 1,5 1,9 0,4 1,4 0,9 1,3 1,4 1,0 0,00 0,21 0,41 0,00 Maruszyna 0,10 0,05 0,26 0,20 0,00 0,05 0,05 0,05 4,2 3,8 3,8 5,0 2,6 2,5 2,0 3,0 0,00 0,05 0,05 0,05 Skrzypne 0,00 0,09 0,09 0,00 0,00 0,00 0,00 0,27 3,7 3,4 3,1 3,4 2,0 1,7 1,9 2,1 0,00 0,00 0,00 0,27 Szaflary 0,00 0,15 0,03 0,09 0,00 0,15 0,18 0,18 3,9 3,9 3,2 3,6 2,1 2,1 1,6 1,7 0,00 0,15 0,18 0,18 Zaskale 0,07 0,07 0,00 0,00 0,00 0,14 0,21 0,21 2,1 2,2 2,9 3,2 1,1 1,1 1,3 1,5 0,00 0,14 0,21 0,21 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Szaflarach
28 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
4.1.2. Czynniki demograficzne Ze względu na szeroko dyskutowane problemy demograficzne związane ze starzeniem się społeczeństwa w analizie zjawisk społecznych uwzględniono również dwa wskaźniki z tej dziedziny: wskaźnik obciążenia demograficznego oraz udziału osób starszych. Pierwszy z nich wskazuje na niekorzystną tendencję nadmiernego obciążenia ludności w wieku produkcyjnym w sołectwie Bańska Wyżna (2012-2014) oraz sołectwie Zaskale.
Wykres 16. Wskaźnik obciążenia demograficznego 60,0
40,0
20,0
0,0 Bańska Niżna Bańska Wyżna Bór Maruszyna Skrzypne Szaflary Zaskale
2011 2012 2013 2014
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Szaflary
Drugi wskaźnik, zwiększający się udział osób starszych, którzy w przyszłości mogą wymagać odpowiednio dostosowanych placówek w sołectwie Zaskale oraz Maruszyna.
Rysunek 7. Udział osób starszych w ogóle ludności w 2014 roku
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Szaflary
Tabela 3. Wskaźniki z zakresu czynników demograficznych Jednostki Wskaźnik obciążenia demograficznego Udział osób starszych urbanistyczne 2011 2012 2013 2014 2011 2012 2013 2014
Bańska Niżna 54,03 53,38 51,26 50,69 11,06 11,63 11,46 11,60 Bańska Wyżna 53,64 55,46 55,51 56,75 12,09 12,24 12,40 12,22
S t r o n a |29 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Bór 52,44 50,31 51,86 47,13 12,61 12,55 12,47 11,91 Maruszyna 55,72 53,63 52,18 50,62 12,68 12,47 12,23 12,41 Skrzypne 55,35 52,97 53,09 52,43 10,14 10,34 11,01 11,50 Szaflary 51,00 51,09 49,56 50,95 10,64 11,14 11,27 12,06 Zaskale 57,56 57,24 54,53 54,22 14,18 14,48 14,11 14,39 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Szaflary
4.1.3. Aktywność mieszkańców Aktywność społeczności lokalnej może mieć istotny wpływ na zmiany zachodzące w ich otoczeniu. Jednym z przejawów aktywności mieszkańców jest liczba organizacji pozarządowych działających na terenie gminy, reprezentowana przez wskaźnik liczby NGO na 1 000 mieszkańców. Wskaźnik ten można interpretować jako współczynnik aktywności społeczeństwa obywatelskiego – im większa liczba jednostek tego rodzaju, tym bardziej aktywna jest lokalna społeczność. Ze względu na cele analizy (wytypowanie obszaru wymagającego rewitalizacji) istotne jest wskazanie jednostek o najniższych wartościach omawianego wskaźnika – są nimi sołectwa Zaskale, Skrzypne i Maruszyna.
Wykres 17. Wybrane wskaźniki związane z aktywnością mieszkańców w 2014 roku
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Szaflary
Kolejnymi ze wskaźników opisujących aktywność mieszkańców są: liczba zapisanych oraz liczba aktywnych czytelników korzystających z bibliotek publicznych z danego sołectwa. Analizując wskaźniki z tej grupy najmniej aktywni są mieszkańcy sołectw: Skrzypne, Bańska Niżna i Bańska Wyżna. Jedną z podstawowych form uczestnictwa obywatela w życiu publicznym, dostępną dla każdego uprawnionego, jest głosowanie w wyborach. Analiza rozkładu przestrzennego frekwencji w wyborach samorządowych, które miały miejsce w 2014 roku w poszczególnych sołectwach pozwoliła wskazać obszar gminy z najmniejszą aktywnością mieszkańców - sołectwo Bańska Niżna.
30 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Rysunek 8. Frekwencja wyborcza w 2014 roku
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej
Tabela 4. Wskaźniki z zakresu aktywności mieszkańców Liczba zapisanych Liczba aktywnych Jednostki Liczba NGO na 1000 czytelników Frekwencja czytelników urbanistyczne mieszkańców do bibliotek wyborcza z danego sołectwa z danego sołectwa 2014 2014 2014 2014 Bańska Niżna 1,7 5,8 5,4 36,1 Bańska Wyżna 2,8 6,4 5,9 42,0 Bór 4,1 12,5 9,0 44,5 Maruszyna 1,0 16,1 14,4 44,1 Skrzypne 0,9 5,0 4,3 46,8 Szaflary 1,8 15,4 11,2 43,4 Zaskale 0,7 15,2 11,1 45,6 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Szaflary
4.1.4. Jakość oświaty Ostatnimi elementami diagnozy uwarunkowań społecznych jest analiza wyników egzaminów w szkołach podstawowych i gimnazjach. W przypadku wyników egzaminów dla szkół podstawowych porównywane są średnie wyniki (punktowe), uzyskiwane przez poszczególne szkoły. Uczniowie piszący sprawdzian dla szkoły podstawowej mogli maksymalnie uzyskać 40 punktów. W 2014 roku uzyskane wyniki wahały się od poziomu 21,4 punktu w sołectwie Skrzypne, do 29,6 w sołectwie Bańska Wyżna. Wyniki egzaminów szkół gimnazjalnych ujmowane są w procentach poprawnych odpowiedzi dla konkretnych przedmiotów. Na szczególną uwagę zasługują tutaj wyniki z matematyki, które w żadnym z sołectw nie osiągają poziomu 50% poprawnych odpowiedzi, a sołectwie Bańska Wyżna jest to zaledwie 26,9% poprawnych odpowiedzi. Analiza obu tych wskaźników sugeruje zwrócenie uwagi na sytuację oświaty w sołectwach: Zaskale, Skrzypne, Szaflary.
S t r o n a |31 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Wykres 18. Wyniki egzaminów w szkole podstawowej
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Krakowie
Wymienione sołectwa uzyskały najwyższe wartości dla obliczonego wskaźnika syntetycznego, co oznacza największą koncentrację negatywnych zjawisk społecznych na tych obszarach związanych z jakością edukacji.
Tabela 5. Wskaźniki z zakresu jakości oświaty Jednostki Wyniki egzaminów Wyniki egzaminów urbanistyczne – szkoły podstawowe – szkoły gimnazjalne (%) Przedmioty Wynik 2011 2012 2013 2014 J. polski Historia-WOS Matematyka przyrodnicze podstawowy Bańska Niżna 26,50 17,17 20,00 26,28 66,60 51,80 37,90 46,10 52,00 Bańska Wyżna 24,11 20,33 24,50 29,57 64,50 53,70 26,90 50,60 63,20 Bór 26,17 24,44 28,57 27,80 62,20 59,80 39,50 46,60 59,20 Maruszyna 22,26 20,95 23,19 25,96 69,40 56,60 46,00 52,00 43,10 Skrzypne 22,90 20,69 21,94 21,36 59,90 50,10 35,00 42,10 57,60 Szaflary 21,08 21,36 21,06 24,17 67,50 58,60 45,90 50,00 60,10 Zaskale 22,26 21,86 20,10 22,73 72,30 62,80 42,10 51,80 63,70 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Krakowie
4.2. Diagnoza zjawisk techniczno-środowiskowych Analizy zjawisk dokonano w oparciu o czynniki gospodarcze, przestrzenne, techniczne i środowiskowe.
4.2.1. Czynniki gospodarcze Zgodnie ze wskaźnikami uwzględnionymi w Ustawie o rewitalizacji, sytuacja kryzysowa w danym obszarze może być również związana z niskim poziomem przedsiębiorczości na analizowanym terenie. Dobrze rozwinięta sfera działalności gospodarczej jest wypadkową wielu czynników: począwszy od kapitału ludzkiego, przez położenie gminy, na wsparciu władz lokalnych kończąc. Poziom przedsiębiorczości jest mierzony liczbą zarejestrowanych podmiotów gospodarczych na 1 tysiąc mieszkańców. Wskaźnik przedsiębiorczości w sołectwach w 2014 roku wahał się od blisko 27 podmiotów do prawie 58 podmiotów na 1 tysiąc mieszkańców.
32 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Rysunek 9. Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych na 1 tysiąc ludności w 2014 r.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Szaflary
W gminie Szaflary najniższy poziom przedsiębiorczości odnotowano w sołectwach Maruszyna i Skrzypne oraz w Borze.
4.2.2. Czynniki przestrzenne Czynniki przestrzenno-funkcjonalne charakteryzowane są poprzez: wyposażenie w infrastrukturę techniczną i społeczną oraz stan tej infrastruktury w danym obszarze. W dalszej analizie wykorzystano trzy wskaźniki z tego zakresu: . dostępność infrastruktury komunalnej – wodociągi, . dostępność infrastruktury komunalnej – kanalizacja, . procent pokrycia planami miejscowymi. Wskaźniki opisujące dostępność infrastruktury pokazują jaki procent sołectwa jest wyposażony w sieć wodociągową i sieć kanalizacyjną. W 2014 roku w dwóch sołectwach: Bór i Zaskale brak było jakichkolwiek sieci wodno-kanalizacyjnych, natomiast w sołectwie Maruszyna do komunalnej infrastruktury wodociągowej dostęp miało zaledwie 15% mieszkańców sołectwa, natomiast do infrastruktury kanalizacyjnej 40%.
Wykres 19. Dostępność infrastruktury
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Szaflary
Plany miejscowego zagospodarowania ustalają przeznaczenie gruntów w gminie, określają sposób ich zagospodarowania i zabudowy. Stanowią informację dla mieszkańców i potencjalnych
S t r o n a |33 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023 inwestorów o przeznaczeniu konkretnych terenów w gminie. Procent pokrycia planami miejscowymi obszaru poszczególnych sołectw prezentuje poniższa mapa.
Rysunek 10. Pokrycie planami miejscowego zagospodarowania
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Szaflary
W poszczególnych sołectwach gminie Szaflary wskaźnik pokrycia planami miejscowymi nie osiąga nawet 2% powierzchni. Natomiast w aż 3 sołectwach: Skrzypne, Bańska Niżna, Maruszyna, jest to niecałe pół procent.
4.2.3. Czynniki techniczno-środowiskowe Kolejną badaną grupą czynników, o której mowa w Wytycznych Ministerstwa są czynniki związane ze stanem technicznym zabudowy znajdującej się na terenie gminy oraz ze standardami środowiska, w tym gospodarką odpadami stanowiącymi zagrożenie dla życia, zdrowia lub stanu środowiska. W dalszej analizie wykorzystano trzy wskaźniki z tego zakresu: . poziom zanieczyszczenia pyłami z palenisk domowych, . liczba interwencji OSP na 1 tysiąc ludności, . liczbę zabytków wpisanych do rejestru zabytków na 1 km2, . zagrożenie hałasem. Dodatkowo diagnozę wzbogacono o analizę treści raportu Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie pod tytułem Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2014 roku. Wskazuje on na przekroczenie emisji PM10 oraz PM2,5 (emisja pyłu zawieszonego o najdrobniejszych frakcjach mogących łatwo przedostać się do dróg oddechowych) z palenisk lokalnych.
34 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Rysunek 11. Stężenie pyłu zawieszonego PM10 – kryterium ochrony zdrowia
Źródło: Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2014 roku, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie
Rysunek 12. Stężenie pyłu zawieszonego PM2,5 – kryterium ochrony zdrowia
Źródło: Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2014 roku, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie
Mieszkańcy całej Gminy Szaflary są narażeni na emisję pyłów zawieszonych PM10 oraz PM2.5. W nieznacznie gorszej sytuacji znajduje się północna cześć gminy czyli sołectwa Zaskale, Bór, Szaflary oraz cześć sołectwa Maruszyna. Wysokie stężenie pyłów zawieszonych ma wpływ na zachorowalność mieszkańców na choroby układu oddechowego, alergie oraz choroby nowotworowe. Częstsze zapadanie na choroby układu oddechowego wiąże się z większą liczbą porad udzielanych przez lekarzy oraz istotnym zagrożeniem dla życia i zdrowia mieszkańców.
S t r o n a |35 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Wykres 20. Liczba interwencji OSP na 1 tysiąc ludności
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Ochotniczej Straży Pożarnej
Liczba interwencji Ochotniczej Straży Pożarnej może wynikać między innymi ze stanu urządzeń grzewczych, wypalania pól, nawalnych deszczy, podtopień oraz innych zdarzeń losowych. W przypadku Szaflar istotne jest położenie przy bardzo ruchliwej drodze krajowej i wynikające z tego zdarzenia komunikacyjne – w części także dotykające mieszkańców, szczególnie jeżeli chodzi o wypadki z udziałem pieszych. W latach 2011-2014 wskaźnik ten przyjmował wartości z przedziału od prawie 1 do ponad 16 interwencji na tysiąc mieszkańców. W roku 2014 najwięcej interwencji na 1 mieszkańca było w sołectwie Bór (16,4), a następnie w Bańskiej Niżnej i Bańskiej Wyżnej. Ostatnim wskaźnikiem z zakresu czynników techniczno-środowiskowych jest liczba zabytków na 1 km2. W 2014 roku najwięcej zabytków, ujętych w gminnej ewidencji, było w sołectwach Bór i Skrzypne. Obiekty te – często o funkcjach mieszkaniowych – są bardzo często w złym stanie technicznym, co przekłada się na obraz stanu zasobu mieszkaniowego na obszarze gminy.
Rysunek 13. Liczba zabytków wpisana do gminnego rejestru zabytków na 1 km2
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Szaflary
Kolejny wskaźnik to uciążliwości powodowane hałasem. Głównym źródłem hałasu na terenie gminy Szaflary są linie drogowe oraz linia kolejowa. Gminę przecina droga krajowa prowadząca do Zakopanego, wiąże się to z dużym ruchem komunikacyjnym i powoduje znaczące natężenie hałasu. Największe zagrożenie hałasem i przekroczenia norm są wzdłuż dróg i linii kolejowej. Przebiegający przez gminę szlak kolejowy to jednotorowa trasa kolejowa relacji Kraków - Chabówka – Zakopane emituje hałas na który są narażeni mieszkańcy miejscowości Szaflary i
36 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Bańska Niżna. Główny trzon wewnętrznego układu komunikacyjnego gminy Szaflary stanowi stanowią droga krajowa nr 47, biegnąca z Rabki-Zdroju, przez Nowy Targ do Zakopanego. Na terenach zabudowy mieszkaniowej znajdującej się w bliskiej odległości od jezdni progowy poziom hałasu w środowisku (77.0 dB(A)) może być przekraczany, przede wszystkim w miejscowościach Bańska Niżna i Szaflary.
Rysunek 14. Obszary zagrożone ponadnormatywnym hałasem komunikacyjnym
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Szaflary
4.3. Jakość życia i dostępność usług W trakcie analiz badano dostępność usług społecznych i technicznych oraz subiektywne odczucie mieszkańców dot. jakości życia w poszczególnych jednostkach urbanistycznych. Około 40% mieszkańców uważa, że jakość życia w gminie jest dobra, przeciwnego zdania jest co dziesiąta osoba, a co trzecia osoba uważa sytuację za przeciętną. Najtrudniej oceniana jest sytuacja w Bańskiej Wyżnej, Maruszynie i Skrzypnem. Mieszkańcy najczęściej podkreślali ogromny problem z dostępnością podstawowej infrastruktury – wodociągu i kanalizacji. Kolejny problem do zdecydowanie za mało miejsc do uprawiania sportu i rekreacji, a także ciekawej oferty spędzania wolnego czasu. Respondenci podkreślali także niewystarczający dostęp oferty kulturalnej.
Rysunek 15. Dostępność do podstawowej infrastruktury, miejsc do uprawiania sportu i rekreacji oraz oferty kulturalnej w opinii mieszkańców
Źródło: Opracowanie własne na podstawie opinii mieszkańców gminy Szaflary
S t r o n a |37 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
4.4. Wybór obszaru zdegradowanego wraz z uzasadnieniem Ostatnim etapem diagnozy jest wskazanie obszaru zdegradowanego, który wykazuje kumulację negatywnych zjawisk społecznych oraz dodatkowo w pozostałych analizowanych zjawiskach wykazuje nagromadzenie negatywnych cech. Na podstawie uzyskanego wskaźnika sum standaryzowanych dla zakresu społecznego, jako obszary o szczególnej koncentracji problemów w tym terenie można wytypować następujące jednostki urbanistyczne: Bańska Wyżna, Skrzypne, Maruszyna, Szaflary, Zaskale i Bańska Niżna. W wymienionych sołectwach na uwagę zasługiwały problemy związane z ogólnym korzystaniem ze środków pomocy społecznej, bezrobociem, ubóstwem. W sołectwach tych mała była też aktywność organizacji pozarządowych.
Tabela 6. Wartości wskaźnika sum standaryzowanych dla zjawisk społecznych Jednostki urbanistyczne Zjawiska społeczne Pozostałe zjawiska Bańska Niżna 30,44 3,22 Bańska Wyżna 47,66 5,01 Bór 8,50 6,97 Maruszyna 44,19 4,41 Skrzypne 44,88 4,02 Szaflary 41,89 4,44 Zaskale 36,45 5,20 Źródło: Opracowanie własne na podstawie pozyskanych danych
Opierając się na tak przeprowadzonym postępowaniu badawczym możliwe było wyznaczenie sześciu sołectw, które charakteryzują się koncentracją negatywnych zjawisk, tj. noszą znamiona obszaru zdegradowanego w pierwszej kolejności społecznych, a następnie techniczno- środowiskowych.
Tabela 7. Wartości wskaźnika degradacji Skala degradacji Zdiagnozowane problemy w Jednostki Wskaźnik (stan jednostki poszczególnych aspektach rewitalizacji urbanistyczne degradacji przestrzenno- społeczny gospodarczy środowiskowy techniczny urbanistycznej) funkcjonalny Bańska Wyżna 53,12 x x x Skrzypne 48,91 bardzo zła x x x x x Maruszyna 48,85 x x x Szaflary 46,65 x x x x Zaskale 41,77 zła x x x Bańska Niżna 34,66 x x x Bór 15,69 dobra x x Źródło: Opracowanie własne na podstawie pozyskanych danych
38 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Rysunek 16. Obszar zdegradowany w gminie Szaflary
Źródło: Opracowanie własne
S t r o n a |39 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
5. CHARAKTER POTRZEB REWITALIZACYJNYCH
5.1. Wskazanie obszaru rewitalizacji wraz z uzasadnieniem Synteza wyników uzyskanych z przeprowadzonej diagnozy oraz badań ilościowych i jakościowych obecnej sytuacji w gminie Szaflary, a także oczekiwania i potrzeby lokalnej społeczności wyrażone podczas warsztatów rewitalizacyjnych, doprowadziły do wyodrębnienia obszaru rewitalizacji na terenie gminy, który cechuje się największą kumulacją negatywnych zjawisk i problemów. Specyfika pracy w mniejszych gminach sprawia, iż przy określaniu obszaru rewitalizacji najistotniejszym czynnikiem są indywidualne opinie mieszkańców. W procesie tworzenia dokumentu najistotniejsze dla wspólnoty samorządowej było uwzględnienie wewnętrznej różnorodności obszarów wiejskich, bowiem specyfika problemów jest inna w przysiółku obejmującym kilka domów, inna w centrum dużej wsi. Różnice w wielkości i gęstości zaludnienia jednostek urbanistycznych są niezmiernie ważne, gdyż szczególnie na terenach wiejskich gęstość zamieszkania zupełnie zmienia relacje społeczne i dlatego przy wyznaczaniu obszaru rewitalizacji kluczowe znaczenie miały opinie wyrażone przez mieszkańców. Poglądy te zostały wyrażone w trakcie badań fokusowych, szerokiej ankietyzacji oraz spotkań z mieszkańcami. Opinie zebrane w czasie badań, wskazujące koncentrację i charakterystykę problemów, były podstawą do ostatecznego definiowania granic podobszarów rewitalizacji, a najistotniejsze z nich znalazły się w opisie każdego z podobszarów rewitalizacji z podziałem na problemy społeczne i pozostałe (por. tabela Przesłanki wyboru podobszaru rewitalizacji). Analiza danych zastanych (desk reaserch), która opierała się na analizie danych i wskaźników w aspektach społecznym, gospodarczym, środowiskowym, przestrzennym i technicznym jako czynników obrazując jakość życia na terenie jednostek urbanistycznych stanowiła punkt odniesienia do badań jakościowych i ilościowych. Wybór powyższych metod i technik badawczych podyktowany został specyfiką problematyki rewitalizacji, a jednocześnie pozwalał na skuteczne wyznaczenie obszaru rewitalizacji. Badania ilościowe obejmowały: . badania metodą CAWI mieszkańców dotyczące jakości życia w Gminie Szaflary i poszczególnych sołectwach (liczba kompletnie wypełnionych ankiet: 159 ankiet, czas badania: 2015.11.27-2016.01.24) . badania metodą CAWI liderów lokalnych dotyczących problemów i potencjałów sołectw w Gminie Szaflary (liczba kompletnie wypełnionych ankiet: 29 ankiet, czas badania: 2015.11.27-2016.01.24). Do wyrażenia swoich opinii w badaniach zaproszono osoby mieszkające lub pracujące na obszarze Szaflar, pełniące w różnych organizacjach i instytucjach zlokalizowanych na terenie gminy znaczące funkcje. Badania jakościowe przeprowadzono z wykorzystaniem techniki zogniskowanych wywiadów grupowych. Na potrzeby wyznaczenia obszaru rewitalizacji przeprowadzono 1 wywiad grupowy, w którym uczestniczyło łącznie 8 osób – członkowie organizacji pozarządowych, pracownik socjalny, urzędnicy, sołtysi.
40 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Rysunek 17. Mapa koncentracji problemów społecznych, gospodarczych, środowiskowych, przestrzenno-technicznych na obszarze gminy Szaflary – badanie focusowe
Źródło: Mapa z badania fokusowego w Urzędzie Gminy Szaflary
Proces badawczy pozwolił określić lokalizację kluczowych problemów, a w konsekwencji wyznaczyć obszar rewitalizacji, tylko tam gdzie na obszarze zdegradowanym była kumulacja problemów społecznych i minimum jednej kluczowy czynnik gospodarczy lub środowiskowy, przestrzenny, techniczny.
Tabela 8. Kluczowe wskaźniki obrazujące stan kryzysu obszaru rewitalizacji z powodu koncentracji problemów Obszar Problematyka Wskaźnik Gmina rewitalizacji Liczba osób korzystających z pomocy Ubóstwo społecznej z powodu ubóstwa na 100 3,46 4,24 mieszkańców Liczba osób objętych pomocą społeczną z Bezrobocie powodu bezrobocia na 100 mieszkańców 1,94 2,24 wieku produkcyjnym
Demografia Udział osób starszych w ogóle ludności 12,30 13,56
Niski poziom kapitału Liczba NGO na 1 000 mieszkańców 1,61 1,19 społecznego Poziom uczestnictwa w Liczba czytelników zapisanych do biblioteki życiu publicznym i 10,93 9,80 na 100 mieszkańców kulturalnym Kluczowy czynnik (gospodarczy, środowiskowy, przestrzenny, techniczny) Jako kluczowe zjawisko negatywne dla obszaru wskazano niską dostępność do z kategorii pozostałych podstawowej infrastruktury komunalnej – sieci wodociągowej i kanalizacji. zjawisk negatywnych decydujący o wskazaniu obszaru Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Gminy w Szaflarach
S t r o n a |41 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Szeroki udział mieszkańców na każdym etapie wyznaczania obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gwarantuje, że wybrane obszary są odpowiedzią na rzeczywiste zapotrzebowanie mieszkańców gminy Szaflary. Trafne dopasowanie do dostrzeganych i wskazywanych przez mieszkańców problemów pozwoli na podjęcie działań naprawczych, które dadzą oczekiwane przez społeczeństwo efekty. Wyznaczono obszar rewitalizacji o łącznej powierzchni 232,05 ha (tj. 4,28% powierzchni gminy), zamieszkały przez 2 025 osób (tj. 18,62% populacji gminy Szaflary). Składa się on z 9 podobszarów: 1) Bańska Niżna – Centrum; 2) Bańska Wyżna – Centrum; 3) Skrzypne – Centrum; 4) Maruszyna – Centrum; 5) Zaskale – Centrum; 6) Zaskale – Skałka; 7) Szaflary – Centrum; 8) Szaflary – Centrum administracyjne i obiekty po dawnej fabryce Polsport; 9) Szaflary – Rejon Gminnego Ośrodka Zdrowia.
Rysunek 18. Obszar zdegradowany i obszar rewitalizacji w Gminie Szaflary
Źródło: Urząd Gminy Szaflary (Referat PPGK, Tomasz Jędrysko)
42 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
5.1.1. Podobszar 1: Bańska Niżna – Centrum Diagnoza przeprowadzona w rozdziale 4, wsparta wynikami warsztatów oraz analizą ankiet zbieranych w trakcie konsultacji społecznych, wskazuje na następujące deficyty i potencjały obszaru i jego otoczenia:
Tabela 9. Kluczowe zjawiska – negatywne i potencjały na obszarze Bańska Niżna Kluczowe Negatywne Potencjały zjawiska Społeczne 1. Relatywnie duża liczba osób z problemem 1. Miejsce bezpieczne. alkoholowym i pojawiające się zjawiska przemocy 2. Aktywność w dziedzinie kultury regionalnej domowej. (prężnie działający zespół). 2. Niska aktywność społeczna. 3. Osadzenie w tradycji i kulturze regionalnej. 3. Słabe wyniki nauczania w miejscowych szkołach (SP i gimnazjum). 4. Brak miejsc z atrakcyjną ofertą kulturalną. Pozostałe 1. Niewielkie pokrycie planami miejscowymi. 1. Rozwinięta agroturystyka. (w tym 2. Duża liczba starszych obiektów mieszkalnych. 2. Rozwijająca się przedsiębiorczość. gospodarcze, 3. Dogodne położenie. środowiskowe, przestrzenno- 4. Rozwijające się baseny termalne jako funkcjonalne) wizytówka miejscowości i gminy. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych oraz wyników konsultacji społecznych (ankiety, warsztaty)
Jednocześnie podobszar Bańska Niżna – Centrum wskazany jako rewitalizowany charakteryzuje się największymi deficytami na obszarze zdegradowanym: Bańska Niżna, a także stwarza realną możliwość kreowania pozytywnych zmian, które wpłyną zarówno na poprawę sytuacji na tym terenie, jak również będą pozytywnie oddziaływać na cały obszar zdegradowany.
Rysunek 19. Podobszar rewitalizacji Bańska Niżna – Centrum – obrys działek (1:5 000)
Źródło: Urząd Gminy Szaflary (Referat PPGK, Tomasz Jędrysko) oraz www.google.pl/maps
BAŃSKA NIŻNA – Centrum
Tabela 10. Przesłanki wyboru podobszaru rewitalizacji Aspekty pozostałe Aspekty społeczne (w tym gospodarcze, środowiskowe, przestrzenno-funkcjonalne, techniczne) 1. Brak miejsc i aktywności integrujących 1. Brak czytelnej linii zabudowy. mieszkańców. 2. Brak zwartych pierzei, rozproszona, chaotyczna 2. Zdarzają się bójki w centrum miejscowości. zabudowa 3. Gromadzenie się w przestrzeni centrum osób z 3. Obszar o niskiej spójności estetycznej. problemem alkoholowym. 4. Duże nagromadzenie obiektów starszych i 4. Niski poziom nauczania w szkole. zabytkowych, w większości w złym lub bardzo złym 5. Rosnąca liczba osób korzystających z pomoc stanie technicznym. społecznej (uzależnienie od pomocy społecznej). 5. Zły stan techniczny i estetyczny obiektów publicznych 6. Brak oferty i infrastruktury kultury. (budynku Zespołu Szkół Podstawowych i 7. Duża liczba osób starszych pozostających bez Gimnazjalnych, czy remizy OSP). opieki. 6. Brak infrastruktury służącej rekreacji mieszkańców, 8. Niewielkie zaangażowanie mieszkańców obszaru w miejsca koncentracji usług (sklep, miejsce spotkań,
S t r o n a |43 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
życie społeczności. itp.), a także ogólnodostępnej infrastruktury 9. Przystanek na którym dochodzi do sprzedaży umożliwiającej odpoczynek i spotkania narkotyków (zgłoszenia, zatrzymania). (zagospodarowany skwer, plac stanowiący naturalne 10. Brak wsparcia dla osób niepełnosprawnych. miejsce spotkań). 7. Problem z nielegalnym zrzutem ścieków. Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników konsultacji społecznych (ankiety, warsztaty, badania fokusowe)
Położenie podobszaru: obszar położony w centrum Bańskiej Niżnej, wzdłuż ul. Papieskiej, w obszarze od 100 do 50 metrów na prawo i na lewo od drogi. Powierzchnia podobszaru: 21,52 ha. Ludność podobszaru: 305 osób. Opis podobszaru: obszar stanowiący ścisłe centrum Bańskiej Niżnej. Charakteryzuje się rozproszoną zabudową (brak czytelnej linii zabudowy, brak zwartych pierzei, rozproszona, chaotyczna zabudowa). Obszar o niskiej spójności estetycznej. Mieszane budownictwo murowane i drewniane. Duże nagromadzenie obiektów starszych i zabytkowych, w większości w złym lub bardzo złym stanie technicznym.
Rysunek 20. Rozproszona zabudowa w Bańskiej Niżnej
Źródło: Urząd Gminy Szaflary (fot. Tomasz Jędrysko)
Jednocześnie obszar o dużym nagromadzeniu obiektów o ważnych funkcjach społecznych (szkoła, OSP, kościół) przy jednoczesnym braku podstawowej infrastruktury charakterystycznej dla centrum miejscowości (brak chodników, oświetlenia). Brak także infrastruktury służącej rekreacji mieszkańców, miejsca koncentracji usług (sklep, miejsce spotkań, itp.), a także ogólnodostępnej infrastruktury umożliwiającej odpoczynek i spotkania (zagospodarowany skwer, plac stanowiący naturalne miejsce spotkań). Dodatkowo zły stan techniczny i estetyczny obiektów publicznych (budynku Zespołu Szkół Podstawowych i Gimnazjalnych czy remizy OSP).
Rysunek 21. Ważne dla mieszkańców obiekty w Bańskiej Niżnej
Źródło: Urząd Gminy Szaflary (fot. Tomasz Jędrysko)
5.1.2. Podobszar 2: Bańska Wyżna – Centrum Diagnoza przeprowadzona w rozdziale II, wsparta wynikami warsztatów oraz analizą ankiet zbieranych w trakcie konsultacji społecznych wskazuje na następujące deficyty i potencjały obszaru i jego otoczenia:
44 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Tabela 11. Kluczowe zjawiska – negatywne i potencjały na obszarze Bańska Wyżna Kluczowe Negatywne Potencjały zjawiska Społeczne 1. Duża liczba osób korzystających z pomocy 1. Duża aktywność, zaangażowanie i potencjał społecznej. mieszkańców. 2. Wysokie bezrobocie. 2. Wysoki poziom nauczania w szkole oraz aktywna 3. Duża liczba osób starszych i brak miejsc działalność wychowawcza placówki. gwarantujących opiekę dla osób starszych. 3. Miejsce bezpieczne. 4. Brak miejsc z atrakcyjną ofertą kulturalną. 4. Aktywność w dziedzinie kultury regionalnej 5. Brak miejsc do uprawiania sportu i rekreacji. (prężnie działający zespół). Pozostałe 1. Brak kanalizacji. 1. Rozwinięta agroturystyka. (w tym gospodarcze, 2. Niewielkie pokrycie planami miejscowymi. 2. Rozwijająca się przedsiębiorczość. środowiskowe, 3. Niezwykle atrakcyjny krajobraz. przestrzenno- funkcjonalne) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych oraz wyników konsultacji społecznych (ankiety, warsztaty)
Jednocześnie podobszar Bańska Wyżna – Centrum wskazany jako rewitalizowany charakteryzuje się największymi deficytami na obszarze zdegradowanym: Bańska Wyżna, a także stwarza realną możliwość kreowania pozytywnych zmian, które wpłyną zarówno na poprawę sytuacji na tym terenie, jak również będą pozytywnie oddziaływać na cały obszar zdegradowany.
Rysunek 22. Podobszar rewitalizacji Bańska Wyżna – Centrum – obrys działek (1:5 000)
Źródło: Urząd Gminy Szaflary (Referat PPGK, Tomasz Jędrysko) oraz www.google.pl/maps
BAŃSKA WYŻNA – Centrum
Tabela 12. Przesłanki wyboru podobszaru rewitalizacji Aspekty pozostałe Aspekty społeczne (w tym gospodarcze, środowiskowe, przestrzenno-funkcjonalne, techniczne) 1. Duża liczba osób pozostająca bez pracy. 1. Brak czytelnej linii zabudowy. 2. Duża liczba osób starszych pozostających bez opieki. 2. Brak zwartych pierzei, rozproszona, chaotyczna 3. Brak miejsc i aktywności integrujących mieszkańców. zabudowa 4. Zdarzają się bójki w centrum miejscowości. 3. Obszar o niskiej spójności estetycznej (każdy robi co 5. Gromadzenie się w przestrzeni centrum osób z chce). problemem alkoholowym. 4. Duże nagromadzenie obiektów starszych i 6. Niski poziom nauczania w szkole. zabytkowych, w większości w złym lub bardzo złym 7. Brak oferty i infrastruktury kultury. stanie technicznym. 8. Brak poczucia bezpieczeństwa z powodu braku 5. Zły stan techniczny i estetyczny obiektów chodników i oświetlenia. publicznych. 9. Lokalne konflikty. 6. Brak infrastruktury służącej rekreacji mieszkańców, a 10. Wyludnianie. także ogólnodostępnej infrastruktury umożliwiającej 11. Brak wsparcia dla osób niepełnosprawnych. odpoczynek i spotkania (zagospodarowany skwer, plac stanowiący naturalne miejsce spotkań). 7. Problem z nielegalnym zrzutem ścieków. 8. Duże zanieczyszczenie powietrza. Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników konsultacji społecznych (ankiety, warsztaty, badania fokusowe)
S t r o n a |45 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Położenie podobszaru: obszar położony w centrum Bańskiej Wyżnej, wzdłuż ul. Szlak Papieski, w obszarze od 100 do 50 metrów na prawo i na lewo od drogi. Powierzchnia podobszaru: 42,56 ha. Ludność podobszaru: 345 osób. Opis podobszaru: obszar stanowiący ścisłe centrum Bańskiej Wyżnej. Charakteryzuje się mocno rozproszoną zabudową (brak czytelnej linii zabudowy, brak zwartych pierzei, rozproszona, chaotyczna zabudowa). Obszar o niskiej spójności estetycznej. Mieszane budownictwo murowane i drewniane. Duże nagromadzenie obiektów starszych i zabytkowych, w większości w złym lub bardzo złym stanie technicznym.
Rysunek 23. Nieestetyczne zabudowania w Bańskiej Wyżnej
Źródło: Urząd Gminy Szaflary (fot. Tomasz Jędrysko)
Jednocześnie obszar o dużym nagromadzeniu obiektów o ważnych funkcjach społecznych (szkoła, OSP, kościół) przy jednoczesnym braku podstawowej infrastruktury charakterystycznej dla centrum miejscowości (brak chodników, oświetlenia). Brak także infrastruktury służącej rekreacji mieszkańców oraz miejsca koncentracji usług (sklep, miejsce spotkań, itp.).
Rysunek 24. Ważne dla mieszkańców obiekty w Bańskiej Wyżnej
Źródło: Urząd Gminy Szaflary (fot. Tomasz Jędrysko)
Dodatkowo zły stan techniczny i estetyczny obiektów publicznych (budynku Zespołu Szkół Podstawowych i Gimnazjalnych czy remizy OSP).
5.1.3. Podobszar 3: Skrzypne – Centrum Diagnoza przeprowadzona w rozdziale II, wsparta wynikami warsztatów oraz analizą ankiet zbieranych w trakcie konsultacji społecznych wskazuje na następujące deficyty i potencjały obszaru i jego otoczenia:
46 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Tabela 13. Kluczowe zjawiska – negatywne i potencjały na obszarze Skrzypne Kluczowe Negatywne Potencjały zjawiska Społeczne 1. Słabnące relacje wewnątrz wspólnoty lokalnej i niska 1. Aktywność w dziedzinie kultury aktywność mieszkańców. regionalnej (prężnie działający zespół). 2. Duża liczba osób niepełnosprawnych potrzebujących 2. Osadzenie w tradycji i kulturze wsparcia i brak miejsc gwarantujących opiekę dla osób regionalnej. niepełnosprawnych. 3. Bezpieczna szkoła. 3. Niska jakość oświaty (słabe wyniki egzaminów – szkoły 4. Infrastruktura sprzyjająca rozwojowi podstawowe, gimnazjum). działań prospołecznych (remiza). Pozostałe 1. Brak kanalizacji. 1. Dobre skomunikowanie sołectwa. (w tym gospodarcze, 2. Mała liczba przedsiębiorstw. 2. Dostęp do wody pitnej (wodociąg). środowiskowe, 3. Niewielkie pokrycie planami miejscowymi. przestrzenno- funkcjonalne) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych oraz wyników konsultacji społecznych (ankiety, warsztaty)
Jednocześnie podobszar Skrzypne – Centrum wskazany jako rewitalizowany charakteryzuje się największymi deficytami na obszarze zdegradowanym: Skrzypne, a także stwarza realną możliwość kreowania pozytywnych zmian, które wpłyną zarówno na poprawę sytuacji na tym terenie, jak również będą pozytywnie oddziaływać na cały obszar zdegradowany.
Rysunek 25. Podobszar rewitalizacji Skrzypne –Centrum – obrys działek (1:5 000)
Źródło: Urząd Gminy Szaflary (Referat PPGK, Tomasz Jędrysko) oraz www.google.pl/maps
SKRZYPNE – Centrum
Tabela 14. Przesłanki wyboru podobszaru rewitalizacji Aspekty pozostałe Aspekty społeczne (w tym gospodarcze, środowiskowe, przestrzenno-funkcjonalne, techniczne) 1. Dezintegracja mieszkańców obszaru. 1. Brak czytelnej linii zabudowy. 2. Duża liczba osób niepełnosprawnych na obszarze. 2. Brak zwartych pierzei, rozproszona, chaotyczna 3. Niska jakość oświaty. zabudowa 4. Alkoholizm. 3. Obszar o niskiej spójności estetycznej. 5. Dochodzi do aktów wandalizmu i dewastacji mienia. 4. Duże nagromadzenie obiektów starszych i 6. Kłótnie sąsiedzkie. zabytkowych, w większości w złym lub bardzo złym 7. Brak wsparcia dla osób niepełnosprawnych. stanie technicznym. 8. Ubożejąca społeczność. 5. Zły stan techniczny i estetyczny obiektów publicznych. 6. Brak w oświetleniu ulicznym. 7. Zły stan dróg lokalnych. 8. Brak infrastruktury służącej rekreacji mieszkańców, a także ogólnodostępnej infrastruktury umożliwiającej odpoczynek i spotkania. 9. Problem z nielegalnym zrzutem ścieków. Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników konsultacji społecznych (ankiety, warsztaty, badania fokusowe)
S t r o n a |47 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Położenie podobszaru: obszar położony w centrum Skrzypnego, wzdłuż ul. Świętej Królowej Jadwigi, w obszarze od 100 do 50 metrów na prawo i na lewo od drogi (początek w rejonie Zespołu Szkół, koniec w rejonie kościoła). Powierzchnia podobszaru: 25,70 ha. Ludność podobszaru: 209 osób. Opis podobszaru: obszar stanowiący ścisłe centrum Skrzypnego. Charakteryzuje się mocno rozproszoną zabudową (brak czytelnej linii zabudowy, brak zwartych pierzei, rozproszona, chaotyczna zabudowa). Obszar o niskiej spójności estetycznej. Mieszane budownictwo murowane i drewniane. Duże nagromadzenie obiektów starszych i zabytkowych, w większości w złym lub bardzo złym stanie technicznym.
Rysunek 26. Zagospodarowanie przestrzenne w centrum Skrzypnego
Źródło: Urząd Gminy Szaflary (fot. Tomasz Jędrysko)
Jednocześnie obszar o dużym nagromadzeniu obiektów o ważnych funkcjach społecznych (szkoła, OSP, kościół) przy jednoczesnym braku podstawowej infrastruktury charakterystycznej dla centrum miejscowości (niekompletna lub zdegradowana infrastruktura drogowa, brak oświetlenia). Brak także infrastruktury służącej rekreacji mieszkańców, miejsca koncentracji usług (sklep, miejsce spotkań, itp.), a także ogólnodostępnej infrastruktury umożliwiającej odpoczynek i spotkania (zagospodarowany skwer, plac stanowiący naturalne miejsce spotkań). Brak także infrastruktury służącej rekreacji mieszkańców, tym sali gimnastycznej przy istniejącym Zespole Szkół. Dodatkowo zły stan techniczny i estetyczny obiektów publicznych (budynku Zespołu Szkół Podstawowych i Gimnazjalnych czy remizy OSP).
5.1.4. Podobszar 4: Maruszyna – Centrum Diagnoza przeprowadzona w rozdziale II, wsparta wynikami warsztatów oraz analizą ankiet zbieranych w trakcie konsultacji społecznych wskazuje na następujące deficyty i potencjały obszaru i jego otoczenia:
Tabela 15. Kluczowe zjawiska – negatywne i potencjały na obszarze Maruszyna Kluczowe Negatywne Potencjały zjawiska Społeczne 1. Znacząca liczba mieszkańców 1. Pracowitość, zaradność, etos pracy mieszkańców wykazujących się bezradnością w sołectwa. sprawach opiekuńczo-wychowawczych i 2. Przywiązanie do ziemi, tradycji, szacunek do ziemi. prowadzenia gospodarstwa domowego. 3. Duże otwarcie na świat mieszkańców sołectwa 2. Duża liczba ludzi żyjąca w ubóstwie. (rozbudowane kontakty z Polonią w USA). 3. Niska aktywność mieszkańców (niewielka liczba NGO).
48 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Pozostałe 1. Mała liczba przedsiębiorstw. 1. Dogodne położenie. (w tym gospodarcze, 2. Niewielkie pokrycie planami 2. Rozwinięte rolnictwo, bardzo dobrze działające środowiskowe, miejscowymi. gospodarstwa rolne, dobrze wykorzystana ziemia, przestrzenno- funkcjonalne) 3. Niska dostępność sieci wodociągowej. rozwinięte tradycje hodowlane (duże gospodarstwa). 3. Zróżnicowany, atrakcyjny krajobraz. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych oraz wyników konsultacji społecznych (ankiety, warsztaty)
Jednocześnie podobszar Maruszyna – Centrum wskazany jako rewitalizowany charakteryzuje się największymi deficytami na obszarze zdegradowanym: Maruszyna, a także stwarza realną możliwość kreowania pozytywnych zmian, które wpłyną zarówno na poprawę sytuacji na tym terenie, jak również będą pozytywnie oddziaływać na cały obszar zdegradowany.
Rysunek 27. Podobszar rewitalizacji Maruszyna – Centrum – obrys działek (1:5 000)
Źródło: Urząd Gminy Szaflary (Referat PPGK, Tomasz Jędrysko) oraz www.google.pl/maps
MARUSZYNA – Centrum
Tabela 16. Przesłanki wyboru podobszaru rewitalizacji Aspekty pozostałe Aspekty społeczne (w tym gospodarcze, środowiskowe, przestrzenno-funkcjonalne, techniczne) 1. Duża liczba osób ubogich. 1. Brak czytelnej linii zabudowy. 2. Słabnące więzi społeczne. 2. Brak zwartych pierzei, rozproszona, chaotyczna 3. Niezgody sąsiedzkie. zabudowa 4. Alkoholizm. 3. Obszar o niskiej spójności estetycznej. 5. Niska aktywność mieszkańców. 4. Duże nagromadzenie obiektów starszych i 6. Duża liczba osób bezradnych w sprawach zabytkowych, w większości w złym lub bardzo złym opiekuńczo-wychowawczych. stanie technicznym. 5. Zły stan techniczny i estetyczny obiektów publicznych. 6. Brak infrastruktury służącej rekreacji mieszkańców, a także ogólnodostępnej infrastruktury umożliwiającej odpoczynek i spotkania (zagospodarowany skwer, plac stanowiący naturalne miejsce spotkań). 7. Problem z nielegalnym zrzutem ścieków. Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników konsultacji społecznych (ankiety, warsztaty, badania fokusowe)
Położenie podobszaru: obszar położony w centrum Maruszyny, wzdłuż ul. Jana Pawła II, w obszarze od 100 do 50 metrów na prawo i na lewo od drogi (początek w rejonie Zespołu Szkół, koniec w rejonie kościoła). Powierzchnia podobszaru: 21,36 ha. Ludność podobszaru: 139 osób. Opis podobszaru: obszar stanowiący ścisłe centrum Maruszyny. Charakteryzuje się mocno rozproszoną zabudową (brak czytelnej linii zabudowy, brak zwartych pierzei, rozproszona, chaotyczna zabudowa). Obszar o niskiej spójności estetycznej. Mieszane budownictwo murowane i drewniane. Duże nagromadzenie obiektów starszych i zabytkowych, w większości w złym lub bardzo złym stanie technicznym.
S t r o n a |49 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Jednocześnie obszar o dużym nagromadzeniu obiektów o ważnych funkcjach społecznych (szkoła, OSP, kościół) przy jednoczesnym braku podstawowej infrastruktury charakterystycznej dla centrum miejscowości (niekompletna lub zdegradowana infrastruktura drogowa, brak oświetlenia). Brak także infrastruktury służącej rekreacji mieszkańców (tym sali gimnastycznej przy istniejącym Zespole Szkół), miejsca koncentracji usług (sklep, miejsce spotkań, itp.), a także ogólnodostępnej infrastruktury umożliwiającej odpoczynek i spotkania (zagospodarowany skwer, plac stanowiący naturalne miejsce spotkań). Duże braki w podstawowej infrastrukturze, w tym szczególnie uciążliwy brak wodociągu.
Rysunek 28. Ważne dla mieszkańców obiekty w Maruszynie
Źródło: Urząd Gminy Szaflary (fot. Tomasz Jędrysko)
Dodatkowo zły stan techniczny i estetyczny obiektów publicznych (budynku Zespołu Szkół Podstawowych i Gimnazjalnych czy remizy OSP). Nieład przestrzenny i problemy z kanalizacją
Rysunek 29. Brak spójności estetycznej i problemy z kanalizacją
Źródło: Urząd Gminy Szaflary (fot. Tomasz Jędrysko)
5.1.5. Podobszar 5: Zaskale – Centrum oraz Podobszar 6: Zaskale – Skałka Diagnoza przeprowadzona w rozdziale II, wsparta wynikami warsztatów oraz analizą ankiet zbieranych w trakcie konsultacji społecznych wskazuje na następujące deficyty i potencjały obszaru i jego otoczenia:
Tabela 17. Kluczowe zjawiska – negatywne i potencjały na obszarze Zaskale Kluczowe Negatywne Potencjały zjawiska Społeczne 1. Znacząca liczba mieszkańców 1. Pracowitość, zaradność, etos pracy mieszkańców wykazujących się bezradnością w sołectwa. sprawach opiekuńczo-wychowawczych i 2. Przywiązanie do ziemi, tradycji, szacunek do ziemi. prowadzenia gospodarstwa domowego. 3. Duże otwarcie na świat mieszkańców sołectwa 2. Duża liczba ludzi żyjąca w ubóstwie. (rozbudowane kontakty z Polonią w USA). 3. Niska aktywność mieszkańców (niewielka liczba NGO). Pozostałe 1. Mała liczba przedsiębiorstw. 1. Dogodne położenie. (w tym 2. Niewielkie pokrycie planami miejscowymi. 2. Rozwinięte rolnictwo, bardzo dobrze działające gospodarcze, 3. Niska dostępność sieci wodociągowej. gospodarstwa rolne, dobrze wykorzystana ziemia, środowiskowe, przestrzenno- rozwinięte tradycje hodowlane (duże gospodarstwa). funkcjonalne) 3. Zróżnicowany, atrakcyjny krajobraz. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych oraz wyników konsultacji społecznych (ankiety, warsztaty)
50 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Jednocześnie podobszary Zaskale – Centrum i Zaskale – Skałka wskazane jako rewitalizowane charakteryzują się największymi deficytami na obszarze zdegradowanym Zaskale, a także stwarzają realną możliwość kreowania pozytywnych zmian, które wpłyną zarówno na poprawę sytuacji na tym terenie, jak również będą pozytywnie oddziaływać na cały obszar zdegradowany.
Rysunek 30. Podobszar rewitalizacji Zaskale – Centrum – obrys działek (1:5 000)
Źródło: Urząd Gminy Szaflary (Referat PPGK, Tomasz Jędrysko) oraz www.google.pl/maps
ZASKALE – Centrum
Tabela 18. Przesłanki wyboru podobszaru rewitalizacji Aspekty pozostałe Aspekty społeczne (w tym gospodarcze, środowiskowe, przestrzenno-funkcjonalne, techniczne) 1. Nasilający się problem ubóstwa. 1. Bardzo niska zwartość zabudowy (rozproszona, 2. Niska aktywność mieszkańców. chaotyczna zabudowa. 3. Duża liczba osób bezradnych w sprawach 2. Obszar o niskiej spójności estetycznej. opiekuńczo-wychowawczych. 3. Duże nagromadzenie obiektów starszych i 4. Brak wsparcia dla osób niepełnosprawnych. zabytkowych, w większości w złym lub bardzo złym 5. Niezgody sąsiedzkie. stanie technicznym. 4. Zły stan techniczny i estetyczny obiektów publicznych. 5. Brak infrastruktury służącej rekreacji mieszkańców, a także ogólnodostępnej infrastruktury umożliwiającej odpoczynek i spotkania (zagospodarowany skwer, plac stanowiący naturalne miejsce spotkań). 6. Problem z nielegalnym zrzutem ścieków. Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników konsultacji społecznych (ankiety, warsztaty, badania fokusowe)
Położenie podobszaru: obszar położony w centrum Zaskala, w rejonie ul. Kardynała Karola Wojtyły, ul. Kościelnej, w obszarze od 100 do 50 metrów na prawo i na lewo od drogi. Powierzchnia podobszaru: 58,38 ha. Ludność podobszaru: 367 osób. Opis podobszaru: obszar stanowiący ścisłe centrum Zaskala. Charakteryzuje się mocno rozproszoną zabudową (brak czytelnej linii zabudowy, brak zwartych pierzei, rozproszona, chaotyczna zabudowa). Obszar o niskiej spójności estetycznej. Mieszane budownictwo murowane i drewniane. Duże nagromadzenie obiektów starszych i zabytkowych, w większości w złym lub bardzo złym stanie technicznym.
S t r o n a |51 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Rysunek 31. Zróżnicowana zabudowa w centrum Zaskala
Źródło: Urząd Gminy Szaflary (fot. Tomasz Jędrysko)
Jednocześnie obszar o dużym nagromadzeniu obiektów o ważnych funkcjach społecznych (szkoła, OSP, kościół) przy jednoczesnym braku podstawowej infrastruktury charakterystycznej dla centrum miejscowości (brak ciągłości chodników i oświetlenia). Brak także infrastruktury służącej rekreacji mieszkańców, miejsca koncentracji usług (sklep, miejsce spotkań, itp.), a także ogólnodostępnej infrastruktury umożliwiającej odpoczynek i spotkania (zagospodarowany skwer, plac stanowiący naturalne miejsce spotkań). Dodatkowo zły stan techniczny i estetyczny obiektów publicznych (budynku Zespołu Szkół Podstawowych i Gimnazjalnych, czy remizy OSP).
ZASKALE – Skałka
Tabela 19. Przesłanki wyboru podobszaru rewitalizacji Aspekty pozostałe Aspekty społeczne (w tym gospodarcze, środowiskowe, przestrzenno-funkcjonalne, techniczne) 1. Ubożejąca społeczność potrzebująca wsparcia. 1. Brak infrastruktury towarzyszącej obiektowi 2. Słabe wykorzystanie infrastruktury sportowej w sportowemu. związku z mało atrakcyjną infrastrukturą. 2. Obszar o niskiej spójności estetycznej. 3. Brak osób chętnych (animatorów lokalnych) do 3. Problem z nielegalnym zrzutem ścieków. organizowania zajęć sportowo-rekreacyjnych. 4. Miejsce gromadzenia się trudnej młodzieży. 5. Brak wsparcia dla osób niepełnosprawnych. Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników konsultacji społecznych (ankiety, warsztaty, badania fokusowe)
Położenie podobszaru: obszar położony w Zaskalu, w rejonie boiska LKS „Skalni” Zaskale wraz z otaczającymi terenami; Powierzchnia podobszaru: 4,71 ha; Ludność podobszaru: 16 osób; Opis podobszaru: obszar obejmujący boisko należące do LKS „Skalni” Zaskale i tereny bezpośrednio przyległe. Obszar częściowo zrewitalizowany (płyta boiska) wymagający dalszych działań. Na terenie brak trybun, brak wody. Duża rezerwa terenu pod funkcje sportowo– rekreacyjne służące mieszkańcom Zaskala i całej Gminy.
52 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Rysunek 32. Słabo wykorzystane tereny rekreacyjno-sportowe w Zaskalu
Źródło: Urząd Gminy Szaflary (fot. Tomasz Jędrysko)
5.1.6. Podobszar 7: Szaflary – Centrum; Podobszar 8: Szaflary – Centrum administracyjne i obiekty po dawnej fabryce Polsport; Podobszar 9: Szaflary – Rejon Gminnego Ośrodka Zdrowia Diagnoza przeprowadzona w rozdziale 4, wsparta wynikami warsztatów oraz analizą ankiet zbieranych w trakcie konsultacji społecznych wskazuje na następujące deficyty i potencjały obszaru i jego otoczenia:
Tabela 20. Kluczowe zjawiska – negatywne i potencjały na obszarze Szaflary Kluczowe Negatywne Potencjały zjawiska Społeczne 1. Duża liczba osób korzystających z 1. Duża kreatywność mieszkańców. pomocy społecznej. 2. Zapewniona infrastruktura opieki nad dziećmi oraz 2. Wysokie bezrobocie. infrastruktura edukacyjna. 3. Niska aktywność mieszkańców 3. Duża liczba dobrze działających organizacji pozarządowych i (niewielka liczba NGO). społecznych (Związek Podhalan, aktywna parafia). 4. Aktywność w dziedzinie kultury regionalnej (prężnie działający zespół). Pozostałe 1. Duża liczba interwencji OSP (w tym 1. Położenie, w tym na ważnym szlaku komunikacyjnym. (w tym dot. Wypadków komunikacyjnych). gospodarcze, 2. Duża liczba działających przedsiębiorców. środowiskowe, 2. Niewielkie pokrycie planami 3. Zwarte i dobrze zagospodarowane centrum miejscowości. przestrzenno- funkcjonalne) miejscowymi. 4. Rozwijające się baseny termalne jako wizytówka 3. Wysokie zanieczyszczenie powietrza. miejscowości i gminy. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych oraz wyników konsultacji społecznych (ankiety, warsztaty)
Jednocześnie podobszary a) Szaflary – Centrum; b) Szaflary – Centrum administracyjne i obiekty po dawnej fabryce Polsport; c) Szaflary – Rejon Gminnego Ośrodka Zdrowia; wskazane jako rewitalizowane charakteryzują się największymi deficytami na obszarze zdegradowanym: Szaflary, ale także stwarzają realną możliwość kreowania pozytywnych zmian, które wpłyną zarówno na poprawę sytuacji na tym terenie, jak również będą pozytywnie oddziaływać na cały obszar zdegradowany.
S t r o n a |53 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Rysunek 33. Podobszar rewitalizacji Szaflary – Centrum oraz Szaflary – Rejon Gminnego Ośrodka Zdrowia – obrys działek (1:5 000) oraz zdjęcie satelitarne obszaru
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych oraz wyników konsultacji społecznych (ankiety, warsztaty)
SZAFLARY – Centrum
Tabela 21. Przesłanki wyboru podobszaru rewitalizacji Aspekty pozostałe Aspekty społeczne (w tym gospodarcze, środowiskowe, przestrzenno-funkcjonalne, techniczne) 1. Wysokie bezrobocie. 1. Braki w ciągłości zabudowy. 2. Duża liczba osób korzystających z pomocy społecznej. 2. Brak usług w centrum. 3. Duża liczba osób niezaradnych życiowo. 3. Brak kawiarni i miejsc spotkań w centrum. 4. Postępuje rozluźnienie więzi między ludźmi. 4. Brak dostępu do infrastruktury kultury i sportowo- 5. Pojawiające się zjawiska patologiczne (przemoc, rekreacyjnej. alkoholizm). 5. Dziurawe chodniki i duże braki w oświetleniu. 6. Bezpańskie psy. 6. Zaniedbane zabytki. 7. Brak wsparcia dla osób niepełnosprawnych. 7. Niska estetyka zabudowy, każda elewacja inna. 8. Pojawiają się problem z osobnymi bezdomnymi. 8. Duże zanieczyszczenie powietrza. 9. Młodzież spożywa alkohol w przestrzeni publicznej. 10. W centrum bójki i awantury młodzieży. 11. Uciążliwe zachowania osób spożywających alkohol hałas, krzyki i tzw. nocne drażnienie sąsiadów. 12. Pojawia się problem z handlem narkotykami. 13. Kłótnie sąsiedzkie. Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników konsultacji społecznych (ankiety, warsztaty, badania fokusowe)
Położenie podobszaru: obszar położony w ścisłym centrum Szaflar, obejmuje odcinki ulic dochodzących do rynku. Powierzchnia podobszaru: 3,80 ha. Ludność podobszaru: 483 osób. Opis podobszaru: obszar w ścisłym centrum Szaflar, wokół historycznego rynku i kościoła. Obszar częściowo zrewitalizowany (przebudowana płyta rynku, zrewitalizowana altana, wykonana nowa sieć kanalizacji sanitarnej i deszczowej, zmodernizowane oświetlenie). Jednocześnie dalszego porządkowania wymaga estetyka ścisłego centrum (brak ciągłości zabudowy poza obszarem rynku, brak zwartych pierzei poza ścisłym centrum, zauważalna liczba pustostanów w złym stanie technicznym psująca obraz centrum). Brak także infrastruktury i miejsc gromadzenia się mieszkańców (skwery, tereny zielone).
54 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Rysunek 34. Dużo zaniedbanych budynków i terenów w centrum Szaflar
Źródło: Urząd Gminy Szaflary (fot. Tomasz Jędrysko)
Budynki publiczne w ścisłym centrum (szkoła, OSP) wymagające poprawy estetyki.
Rysunek 35. Podobszar rewitalizacji Szaflary – centrum administracyjne i obiekty po dawnej fabryce Polsport – obrys działek (1:5 000)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych oraz wyników konsultacji społecznych (ankiety, warsztaty)
SZAFLARY – Centrum administracyjne i obiekty po dawnej fabryce Polsport
Tabela 22. Przesłanki wyboru podobszaru rewitalizacji Aspekty pozostałe Aspekty społeczne (w tym gospodarcze, środowiskowe, przestrzenno-funkcjonalne, techniczne) 1. Wysokie bezrobocie. 1. Przez obszar przechodzi droga krajowa co skutkuje 2. Duża liczba osób korzystających z pomocy społecznej. dużą liczbą wypadków z udziałem miejscowych 3. Duża liczba osób niezaradnych życiowo. pieszych. 4. Niewielkie zaangażowanie mieszkańców obszaru w 2. Zdegradowany obiekt po byłej fabryce nart życie społeczności. (Polsport). 5. Ludzie narażeni na skutki emisji komunikacyjnej i 3. Nieuporządkowana działalność handlowa, nieład hałas. estetyczny. 6. Duża liczba poszkodowanych w wypadkach. 7. Brak wsparcia dla osób niepełnosprawnych. 8. Duża liczba stłuczek i zdarzeń komunikacyjnych. 9. Niskie poczucie bezpieczeństwa, gdyż zdarzają się kradzieże. Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników konsultacji społecznych (ankiety, warsztaty, badania fokusowe)
S t r o n a |55 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Położenie podobszaru: obszar wzdłuż ul. Zakopiańskiej w rejonie dawnej fabryki nart. Powierzchnia podobszaru: 23,50 ha. Ludność podobszaru: 126 osób. Opis podobszaru: obszar położony wzdłuż drogi krajowej, obejmujący tereny pofabryczne (dawna fabryka nart Polsport) oraz związane z działalnością gospodarczą. Obszar i budynki przekształcane na przestrzeni ostatnich lat w centrum administracyjne (m.in. siedziba Urzędu Gminy), a także handlowo-usługowe (centrum handlowe, hurtownie, stacja benzynowa), po drugiej stronie drogi krajowej zainwestowane tereny przemysłowe. Obiekty na obszarze rewitalizowanym w złym stanie technicznym i niewielkich walorach estetycznych. Dodatkowo na obszarze rewitalizowanym wzdłuż drogi krajowej nieuporządkowane, dzikie stoiska handlowe – o znikomej estetyce oraz powodujące zagrożenie komunikacyjne.
Rysunek 36. Teren dawnej fabryki nart Polsport
Źródło: Urząd Gminy Szaflary (fot. Tomasz Jędrysko)
SZAFLARY – Gminny ośrodek zdrowia
Tabela 23. Przesłanki wyboru podobszaru rewitalizacji Aspekty pozostałe Aspekty społeczne (w tym gospodarcze, środowiskowe, przestrzenno-funkcjonalne, techniczne) 1. Wysokie bezrobocie. 1. Trudny dostęp komunikacyjny. 2. Duża liczba osób korzystających z pomocy społecznej. 2. Brak terenów zielonych. 3. Duża liczba osób niezaradnych życiowo. 3. Złe zagospodarowanie terenu. 4. Niewielkie zaangażowanie mieszkańców obszaru w 4. Nieład estetyczny. życie społeczności. 5. Zły stan techniczny i estetyczny obiektów 5. Ludzie narażeni na skutki emisji komunikacyjnej i publicznych. hałas. 6. Duża liczba poszkodowanych w wypadkach. 7. Ośrodek zdrowia niedostosowany do osób niepełnosprawnych. 8. Miejsce gdzie często spotykają się chuligani i osoby spożywające alkohol. 9. Problemy społeczności romskiej (bezrobocie, niski poziom wyksztalcenia). Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników konsultacji społecznych (ankiety, warsztaty, badania fokusowe)
Położenie podobszaru: obszar w rejonie ulic Orkana i Palenice. Powierzchnia podobszaru:. 2,52 ha. Ludność podobszaru: 35 osób. Opis podobszaru: obszar położony wzdłuż drogi, obejmujący teren usługowo- mieszkaniowy, na obszarze znajduje się także ośrodek zdrowia oraz sklepy. Obszar o dużym potencjale rozwoju usług publicznych i komercyjnych. Wymaga poprawy estetyki i podstawowej infrastruktury (chodniki, oświetlenie). Dodatkowo w najbliższej okolicy bardzo dużo domów, w których mieszkańcy nie mają dostępu do infrastruktury rekreacyjnej, a także miejsc umożliwiających odpoczynek i spotkania (zagospodarowany skwer, plac stanowiący naturalne miejsce spotkań). Budynek Gminnego Ośrodka Zdrowia jest wyposażony w podnośnik dla osób niepełnosprawnych, w ostatnich latach przeszedł gruntowny remont, natomiast otoczenie i zagospodarowanie terenu można określić mianem niezadowalającego.
56 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
5.2. Pogłębiona diagnoza obszaru rewitalizacji Po wyznaczeniu i przyjęciu uchwałą Rady Gminy granic obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji dokonano pogłębionej diagnozy obszaru rewitalizacji. Najważniejszym celem pogłębionej analizy obszaru rewitalizacji było osadzenie procesu budowy programu rewitalizacji w lokalnym środowisku, bo tylko to gwarantuje trafność sformułowania celów rewitalizacji oraz adekwatność przedsięwzięć rewitalizacyjnych. To właśnie mieszkańcy obszaru rewitalizacji określili hierarchię zdiagnozowanych problemów, wskazując w ten sposób swoje priorytety w zakresie jakości życia. Co więcej, to właśnie mieszkańcy obszaru rewitalizacji, na kolejnych etapach procesu rewitalizacji, wskazywali swoje dążenia, pragnienia, aspiracje i potrzeby, które znalazły odzwierciedlenie w wizji i celach programu rewitalizacji. Pogłębionej diagnoza obszaru rewitalizacji dokonano na podstawie analizy desk research zgromadzonych danych statystycznych i dwóch technik badań jakościowych: . zogniskowanych wywiadów grupowych . wywiadów z liderami lokalnymi z obszaru rewitalizacji. Dane pierwotne, tj. pochodzących z indywidualnych rozmów z mieszkańcami oraz z badań fokusowych, zestawiono z danymi ilościowymi, zgromadzonymi podczas analizy desk research dokonanej w trakcie analizy sytuacji społeczno-gospodarczej. Pozwoliło to przeanalizować relację między skalą opisywanych zjawisk na obszarze rewitalizacji, a odczuciami mieszkańców. Analiza została dokonana w dwóch zasadniczych obszarach: społecznym i gospodarczym. Wynika to z faktu, że obecne pojmowanie procesów rewitalizacji zasadnicze cele interwencji Programu sytuuje głównie w sferach społecznej i gospodarczej, zaś działania techniczne i planistyczne są uzupełniające (narzędziowe) wobec celów społeczno-gospodarczych. Szczegółowa analiza potwierdziła trafność wytyczenia obszaru rewitalizacji. Respondenci zgodzili się, iż zdiagnozowane obszary kryzysowe i obszar rewitalizacji mają istotne znaczenie dla Szaflar, a równocześnie są obszarami, które koncentrują w sobie negatywne zjawiska społeczne i gospodarcze. Obszar rewitalizacji został zdiagnozowany jako objęty w całości koncentracją powiązanych ze sobą problemów bezrobocia, ubóstwa i niskiego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym. Na tę koncentrację nakłada się szczególna skala problemów związanych ze słabym dostępem do podstawowej infrastruktury komunalnej, szczególnie, że w części podobszar wciąć nie ma dostępu do wodociągi i kanalizacji. Mieszkańcy wskazują na problemy związane z niskim poczuciem bezpieczeństwa, szczególnie w ruchu drogowym, co jest związane przede wszystkim z drogą krajową przechodzącą przez obszar rewitalizacji. W obszarze rewitalizacji mocno wybrzmiewa problem niskiej aktywności gospodarczej, przede wszystkim w podobszarach poza centrum gminy, a także relatywnie słaba kondycja funkcjonujących tu przedsiębiorstw. W wielu miejscach widoczne jest zjawisko prowadzenia drobnej działalności handlowej i usługowej na minimalnym poziomie rentowności, bez inwestowania w rozwój. Na obszarze rewitalizacji stwierdzono także problem ekologiczny w postaci bardzo znacznego przekroczenia poziomu emisji CO2 oraz pyłów pochodzących głównie z niskiej emisji (spalanie w paleniskach domowy) – szczególnie dojmujący w okresach jesienno-zimowych, ale obecny także w pozostałych porach roku. Kryzys w obszarze rewitalizacji ma więc charakter społeczny oraz gospodarczy, ekologiczny, techniczny i funkcjonalno-przestrzenny. Kolejnym etapem pogłębionej analizy było dokonanie hierarchizacji zidentyfikowanych problemów. Na podstawie wyników prowadzonych wywiadów nadano rangi poszczególnym problemom, co pozwoliło określić kluczowe problemy społeczno-gospodarcze obszaru rewitalizacji, a w przyszłości pozwoli zwrócić szczególną uwagę na te problemy które w odczuciu lokalnej społeczności wymagają podjęcia najpilniejszych interwencji, ale tym samym dają największą szansę na dokonanie realnej zmiany.
S t r o n a |57 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Tabela 24. Kluczowe problemy poszczególnych podobszarów rewitalizacji wraz z ich hierarchizacją Podobszar Podobszar Podobszar Podobszar Podobszar Podobszar Podobszar Podobszar Podobszar 1: Bańska 2: Bańska 4: 8 - Szaflary 3: Skrzypne 5: Zaskale – 6: Zaskale - 7: Szaflary 9 - Szaflary Niżna – Wyżna - Maruszyna - centrum - Centrum Centrum Skałka – Centrum – rejon GOZ Problem Wskaźnik Centrum Centrum – Centrum administr.
Wartość Wartość Wartość Wartość Wartość Wartość Wartość Wartość Wartość Ranga Ranga Ranga Ranga Ranga Ranga Ranga Ranga Ranga wskaź. wskaź. wskaź. wskaź. wskaź. wskaź. wskaź. wskaź. wskaź. Liczba osób zagrożonych ubóstwem na podobszarze Ubóstwo rewitalizacji w odniesieniu do 69% 10 71% 11 67% 8 61% 12 54% 11 22% 5 42% 9 29% 8 11% 8 osób zagrożonych ubóstwem z obszaru zdegradowanego Liczba klientów pomocy społecznej korzystających ze wsparcia z powodu bezrobocia w 71% 8 72% 10 59% 7 66% 8 46% 3 27% 11 39% 7 32% 5 15% 12 Bezrobocie odniesieniu do osób korzystających ze wsparcia z obszaru zdegradowanego Liczba klientów pomocy Rosnąca liczba społecznej korzystających ze osób chorych i wsparcia z powodu niepełnosprawnych niepełnosprawności, choroby w 57% 12 61% 9 79% 11 69% 10 44% 12 32% 3 53% 8 19% 11 25% 9 potrzebujących odniesieniu do osób wsparcia korzystających ze wsparcia z podobszaru zdegradowanego Liczba NGO na 1000 Niska aktywność 1, 67 2 2,77 2 0,91 12 1,02 11 0,7 10 0 10 1,46 10 0 6 0 10 mieszkańców (średnia dla gminy społeczna - 1,85 ) Liczba przestępstw i wykroczeń Brak poczucia na podobszarze rewitalizacji w 76% 1 67% 1 52% 3 51% 3 59% 5 67% 9 73% 12 71% 7 65% 11 bezpieczeństwa odniesieniu do podobszaru zdegradowanego Liczba przedsiębiorstw na Słaba kondycja podobszarze rewitalizacji w 45% 6 37% 6 47% 9 43% 9 43% 4 5% 12 25% 5 39% 4 7% 6 gospodarcza odniesieniu do podobszaru zdegradowanego Procent osób z podobszaru rewitalizacji, które uważają, że Słaba dostępność i jest słaba dostępność i jakość jakość oferty oferty rekreacyjno-sportowej (w 76% 11 78% 8 68% 6 59% 4 76% 9 68% 1 53% 6 77% 9 67% 7 rekreacyjno- badaniach ankietowych sportowej zaznaczono odpowiedź: przeciętna, słaba, bardzo słaba)
58 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Podobszar Podobszar Podobszar Podobszar Podobszar Podobszar Podobszar Podobszar Podobszar 1: Bańska 2: Bańska 4: 8 - Szaflary 3: Skrzypne 5: Zaskale – 6: Zaskale - 7: Szaflary 9 - Szaflary Niżna – Wyżna - Maruszyna - centrum - Centrum Centrum Skałka – Centrum – rejon GOZ Problem Wskaźnik Centrum Centrum – Centrum administr.
Wartość Wartość Wartość Wartość Wartość Wartość Wartość Wartość Wartość Ranga Ranga Ranga Ranga Ranga Ranga Ranga Ranga Ranga wskaź. wskaź. wskaź. wskaź. wskaź. wskaź. wskaź. wskaź. wskaź. Procent osób z podobszaru Poczucie rewitalizacji wskazująca na zagrożenia w problem z bezpieczeństwem związku z komunikacyjnym (w badaniach 47% 7 69% 3 54% 1 49% 2 67% 1 55% 2 59% 4 67% 12 76% 5 wzmożonym ankietowych zaznaczono ruchem drogowym odpowiedź: przeciętna, słaba, bardzo słaba) Procent osób z podobszaru rewitalizacji, które uważają, że jest słaba dostępność komunikacyjna - zarówno słaba Słaba dostępność jakość dróg jak i problem z 47% 5 53% 4 56% 2 55% 1 67% 2 77% 8 43% 3 49% 1 42% 4 komunikacyjna komunikacją publiczną (w badaniach ankietowych zaznaczono odpowiedź: przeciętna, słaba, bardzo słaba) Słaba dostępność Procent mieszkańców mających infrastruktury 80% 4 75% 5 76% 5 79% 6 0% 8 0% 7 90% 2 85% 3 90% 2 dostęp do infrastruktury komunalnej - komunalnej - wodociągu wodociąg Słaba dostępność Procent mieszkańców mających infrastruktury dostęp do infrastruktury 78% 3 0% 12 0% 10 45% 7 0% 7 0% 4 88% 1 75% 2 90% 1 komunalnej - komunalnej - kanalizacji kanalizacja Procent gospodarstw domowych Zanieczyszczenie wyposażonych w piece starego 78% 9 84% 7 86% 4 92% 5 87% 6 90% 6 72% 11 74% 10 78% 3 powietrza typu Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników pogłębionej diagnoz obszaru rewitalizacji (badania fokusowe i indywidualne wywiady pogłębione)
S t r o n a |59 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Badania z udziałem osób z obszaru rewitalizacji – lokalnych pracodawców, liderów lokalnych, mieszkańców obszaru rewitalizacji pozwoliły zatem zidentyfikować wiodące bariery rozwoju społeczno-gospodarczego obszaru rewitalizacji.
Tabela 25. Kluczowe problemy społeczno-gospodarcze obszaru rewitalizacji Podobszar Problem gospodarczy Problem społeczny rewitalizacji Podobszar 1: Rosnąca liczba osób korzystających z Utrwalanie się problemów osób trwale Bańska Niżna pomoc społecznej (szczególnie wśród wykluczonych z rynku pracy – Centrum rodzin wielodzietnych) i deficyt usług (długotrwale bezrobotni). społecznych, które powinny najintensywniej działać właśnie wśród osób zagrożonych wykluczeniem społeczno-gospodarczym. Niski poziom uczestnictwa w życiu społecznym i kulturalnym. Podobszar 2: Rosnąca liczba osób objętych pomocą Brak podstawowej infrastruktury Bańska Wyżna społeczną przede wszystkim technicznej (całkowity brak kanalizacji, a - Centrum z powodu ubóstwa i bezrobocia. w niektórych miejscach także wodociągu) Spadek aktywności mieszkańców, stanowi barierę rozwojową dla sektora zniechęcenie i coraz częstsze MSP. Słaba dostępność komunikacyjna dziedziczenia ubóstwa. Problemy pogłębia problem powodując, że tereny obszaru potęgują lokalne konflikty nie są zbyt atrakcyjnie inwestycyjne. między mieszkańcami i coraz głębsze rozluźnianie się więzi społecznych. Podobszar 3: Postępująca degradacja więzi Znacząca grupa mieszkańców w Skrzypne - społecznych i niechęć do podeszłym wieku wymagająca Centrum angażowania się w życie lokalne oraz wsparcia i szerokiej oferty dostosowanej niski poziom aktywności społecznej i do potrzeb osób starszych. zawodowej mieszkańców. Podobszar 4: Koncentracja powiązanych ze sobą Niska estetyka przestrzeni publicznej, która Maruszyna – problemów ubóstwa, niskiego kapitału zniechęca do korzystania z tej przestrzeni, Centrum społecznego, nadużywanie alkoholu i a także słabe wyposażenie w słabnących więzi społecznych i niewielkiej infrastrukturę techniczną co zniechęca aktywności mieszkańców w życiu do prowadzenia tu działalności publicznym i kulturalnym. gospodarczej. Podobszar 5: Niska aktywność społeczna i coraz Niska aktywność gospodarcza Zaskale – częstsze zachowania izolacyjne i brak chęci mieszkańców. Słabe wyposażenie w Centrum; do nawiązywania kontaktów infrastrukturę komunalna. Podobszar 6: międzyludzkich. Zaskale - Jednocześnie brak atrakcyjnej oferty Skałka rekreacyjnej i kulturalnej co motywowałby większą liczbę osób do spędzania wspólnie czasu, a tym samym do integracji. Podobszar 7: Spadek poczucia bezpieczeństwa Brak aktywizacji zawodowej Szaflary – wynikający z koncentracji zdarzeń mieszkańców z grup zagrożonych Centrum; chuligańskich powodowanych m.in. przez wykluczeniem (np. z powodu Podobszar 8 - młodzież, narażoną na zjawiska patologii niepełnosprawności) m.in. poprzez Szaflary - społecznej. wspieranie rozwoju podmiotów ekonomii centrum administarac. Znacząca grupa mieszkańców w społecznej. Podobszar 9 - podeszłym wieku wymagająca Szaflary – wsparcia i szerokiej oferty dostosowanej rejon GOZ do potrzeb osób starszych. Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników pogłębionej diagnoz obszaru rewitalizacji (badania fokusowe i indywidualne wywiady pogłębione)
Ostatnim etapem pogłębionych badań było wskazanie potencjałów, na których można się oprzeć przeciwdziałając zdefiniowanemu kryzysowi. Unikatowe walory kulturowe i przyrodnicze (atrakcyjność położenia, walory krajobrazowe, zabytki) mogą zostać wykorzystane
60 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023 w celu aktywizacji gospodarczej obszaru rewitalizacji, szczególnie w branżach turystycznych, gastronomicznych, kreatywnych, tradycyjnych rzemiosł itp. Potencjał społeczny obszaru, a przede wszystkim żywy i stale kultywowany góralski folklor może być istotnym czynnikiem przywrócenia energii i aktywności na obszarze objętym kryzysem. Pomimo trudności na rynku pracy obszar rewitalizacji zamieszkiwany jest przez przedsiębiorczych mieszkańców, którzy nie obawiają się podejmowania nowych wyzwań, także gospodarczych co będzie wspierało zachodzące procesy społeczno-gospodarcze. Ważnym atutem dla rozwiania przedsiębiorczości na tych obszarach jest dobra dostępność komunikacyjna (m.in. droga krajowa).
5.3. Wskazanie kluczowych potrzeb rewitalizacyjnych W trakcie procesu tworzenia Programu Rewitalizacji - w toku licznych spotkań, warsztatów, ankiet i badań – definiowano szereg problemów oraz poszukiwano optymalnych dróg ich rozwiązywania. W sposób oczywisty ciągle jeszcze niezaspokojone są podstawowe potrzeby mieszkańców – szczególnie peryferyjnych obszarów gminy Szaflary – takie jak brak dostępu do dobrej jakości wody pitnej, brak możliwości łatwego i bezpiecznego dla środowiska odprowadzania ścieków, zła jakość dróg czy poczucie słabego skomunikowania z centrum miejscowości i stolicą subregionu. Wydaje się – na pierwszy rzut oka, iż są to typowe problemy dotykające tkanki technicznej (infrastrukturalnej) czy przestrzenno-funkcjonalnej oraz środowiskowej. Przy bliższym jednak poznaniu odczuć i opinii mieszkańców obszaru rewitalizacji okazuje się, iż są to bardzo konkretne problemy dotykające podstawowych elementów jakości życia, a co za tym idzie wkraczające w obszar społeczny. Zaspokojenie tych – podstawowych – potrzeb jest dla mieszkańców gminy Szaflary fundamentalnie ważne. Bardzo wiele potrzeb dotyka też kwestii związanych z poprawą zagospodarowania przestrzeni publicznych w centrach miejscowości, tak aby tworzyć warunki do integrowania się mieszkańców – z jednej strony poprzez estetyzacje przestrzeni publicznych, z drugiej – poprzez tworzenie małej infrastruktury, która ułatwi budowanie tych relacji (skwerek, ławki, nowe nasadzenia zieleni, oświetlenie, nierzadko tez elementy infrastruktury spotkań, np. niewielki amfiteatr). Ostatecznie potrzeby rewitalizacyjne zdefiniowano w postaci celów i głównych kierunków interwencji. Za najważniejsze mieszkańcy gminy Szaflary uznali kwestie związane z tworzeniem atrakcyjnych warunków do życia na obszarze gminy tj. rozwijania podstawowej infrastruktury, dbałości o jakość środowiska naturalnego, zwiększenie poczucia bezpieczeństwa i rozbudowę infrastruktury sportowo-rekreacyjnej, a także kształtowanie przestrzeni publicznej służącej zaspokajaniu potrzeb wszystkich mieszkańców. Równie ważne jest przeciwdziałanie wszelkiej marginalizacji i wzmacnianie procesów integracji i aktywizacji mieszkańców. Dla rozwiązania problemów obszaru zdegradowanego fundamentalne znaczenie ma aktywizacja zawodowa mieszkańców, ożywienie gospodarcze obszaru i wykorzystaniem jego naturalnych walorów dla rozwoju funkcji turystyczno-rekreacyjnej. Mieszkańcy podkreślali także konieczność poprawy dostępu do kultury i wzmocnienie poczucia lokalnej tożsamości w oparciu o dziedzictwo i tradycje góralszczyzny.
S t r o n a |61 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
6. WIZJA OBSZARU PO REWITALIZACJI
Nadrzędnym celem podejmowanych działań – w perspektywie kilku najbliższych lat – jest poprawa jakości życia mieszkańców gminy Szaflary, powstrzymanie degradacji terenów znajdujących się w gorszym położeniu oraz przywrócenie miejscom wskazanym przez lokalną społeczność jako obszar wymagający rewitalizacji ich pierwotnych – ważnych z punktu widzenia lokalnego rozwoju – funkcji. Będzie się to odbywać poprzez szereg mniejszych i większych projektów, zarówno infrastrukturalnych, jak i „miękkich”, realizowanych w równej mierze przez samorząd i instytucje publiczne, jak i przez organizacje pozarządowe oraz przedsiębiorców i innych ważnych „aktorów” rozwoju lokalnego. Nadrzędną ideą przyświecającą tym działaniom i organizującą aktywność lokalnej społeczności jest wyprowadzenie wskazanych obszarów ze stanu kryzysowego poprzez usunięcie zjawisk, które spowodowały ich degradację. Cele, kierunki interwencji oraz konkretne zadania rewitalizacyjne mają doprowadzić do przemiany zdegradowanych terenów we wszystkich pięciu aspektach: . społecznym – poprzez zapobieganie patologiom społecznym – przestępczości, marginalizacji, wykluczeniu, ale też przeciwdziałaniu zmianom demograficznym, odbudowywaniu więzi społecznych i rodzinnych, wyrównywaniu szans rozwojowych dzieci i dorosłych z mniejszych i peryferyjnych ośrodków w stosunku do osób z obszarów lepiej zurbanizowanych, a poprzez to lepiej wyposażonych w infrastrukturę o charakterze społecznym. Niezwykłą wagę przykłada się także w tych procesach do rozwijania i wzmacniania trzeciego sektora, a poprzez to budowania społeczeństwa obywatelskiego; . gospodarczym – poprzez stwarzanie warunków do tworzenia nowych miejsc pracy, rozpowszechnianie aktywności gospodarczej, lokowanie na obszarach zdegradowanych nowych przedsiębiorstw; . przestrzenno-funkcjonalnym – w tym zachowania dziedzictwa kulturowego przez remonty, modernizację i konserwacje zabytkowych obiektów i przestrzeni publicznej oraz poprawa środowiska naturalnego; . technicznym – poprzez dbałość o podstawową infrastrukturę techniczną (wodociągi, kanalizacja, drogi) – jako elementu zwiększającego atrakcyjność zamieszkania i w pewnym stopniu ograniczającego odpływ ludności, a także jedno z najważniejszych czynników lokalizacji przedsiębiorstw oraz poprawę stanu technicznego zarówno budynków prywatnych, jak i komunalnych; . środowiskowym – przede wszystkim poprzez poprawę stanu środowiska naturalnego, dbałość o tereny zielone na zurbanizowanych obszarach i wdrażanie koncepcji zrównoważonego rozwoju, która ma zapewnić zaspokojenie potrzeb społeczności, z uwzględnieniem przyszłych pokoleń i priorytetowym znaczeniem zachowania, odtworzenia i rozwijania środowiska przyrodniczego. Poniżej zaprezentowano wizję rewitalizacji – tj. opis stanu obszaru rewitalizacji gminy Szaflary w perspektywie roku 2023 i kolejnych lat. Wypracowano ją z jednej strony w oparciu o prace warsztatowe i deklarowane aspiracje lokalnej wspólnoty, nie zapominając także o wizji rozwoju całej gminy definiowanej na poziomie obowiązującej strategii gminy. Podejście takie gwarantuje spójność obu dokumentów strategicznych już na poziomie wizji i gwarantuje, iż deklarowane cele są zbieżne w myśleniu o rozwoju obszaru i w sposób zintegrowany i kompleksowy przyczyniać się będą do poprawy jakości życia mieszkańców gminy Szaflary. Wizję tę sformułowano w sposób następujący:
OBSZAR REWITALIZACJI GMINA SZAFLARY przyjaznym i atrakcyjnym miejsce do życia i pracy, które potrafi skutecznie wykorzystać swoje położenie w sercu Podhala i potencjał turystyczny do tworzenia atrakcyjnych miejsc pracy. Zapewnia dobrej jakości infrastrukturę, czyste środowisko, dba o dobrą przestrzeń do życia, czerpie z tradycji i patrzy w przyszłość budując społeczność szczęśliwych ludzi.
62 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
7. CELE REWITALIZACJI ORAZ KIERUNKI INTERWENCJI
Wyznaczone cele rewitalizacji oraz kierunki interwencji odpowiadają wcześniej zidentyfikowanym potrzebom i służą eliminacji, bądź ograniczeniu negatywnych zjawisk na wyznaczonym obszarze rewitalizacji. Głównym celem działań rewitalizacyjnych przewidzianych w Gminnym Programie Rewitalizacji jest ograniczenie skali występowania negatywnych zjawisk i procesów na obszarze rewitalizacji w gminie Szaflary oraz wzmocnienie wewnętrznego potencjału tego obszaru w celu zapewnienia zrównoważonego rozwoju całej gminy. Powyższy cel główny realizowany będzie poprzez cztery cele strategiczne, obejmujące wszystkie sfery procesu rewitalizacji (tj. społeczną, gospodarczą, przestrzenno-funkcjonalną, techniczną i środowiskową). Osiągnięcie celów strategicznych nastąpi poprzez realizację celów szczegółowych i kierunkowe działania rewitalizacyjne, dzięki którym negatywne zjawiska zostaną znacznie ograniczone lub całkowicie wyeliminowane.
7.1. Cel strategiczny 1. Zdrowi, aktywni i bezpieczni mieszkańcy Cel strategiczny Zdrowi, aktywni i bezpieczni mieszkańcy skupia się przede wszystkim na poprawie jakości życia mieszkańców gminy Szaflary. Dostęp do podstawowej infrastruktury technicznej jest dziś wyznacznikiem standardu życia. W ostatnich latach zaczęto niezbędne inwestycje zmierzające do budowy sieci wodociągowej i kanalizacyjnej, jednak bardzo wiele jeszcze pozostało do zrobienia. Dla mieszkańców to wciąż kluczowa kwestia i znaczny problem społeczny. Ważnym założeniem Programu jest wykorzystanie sportu do kształtowania postaw obywatelskich i przeciwdziałania patologiom społecznym, w szczególności alkoholizmowi, chuligaństwu i narkomanii. Aktywne uczestnictwo i zaangażowanie młodych ludzi w rywalizację sportową jest skutecznym środkiem budowania zdrowych więzi i zachowań społecznych. Dlatego dalsza rozbudowa i modernizacja infrastruktury sportowo-rekreacyjnej zajmuje w tym dokumencie poczesne miejsce. Nie wystarczy budowanie kolejnych boisk czy sal gimnastycznych, kluczowe jest zapewnienie atrakcyjnej i szeroko dostępnej oferty dla wszystkich mieszkańców, umożliwiającej korzystanie z tej infrastruktury. Konieczna jest także intensyfikacja działań promujących aktywność fizyczną mieszkańców, upowszechnianie aktywnych form spędzania wolnego czasu, a także wzmocnienie roli organizacji pozarządowych w popularyzacji sportu dla wszystkich. Kolejny cel skupia się na poprawie jakości środowiska i dbałości o czystość powietrza, co ma ogromny wpływ nie tylko na jakość życia mieszkańców, ale także na tworzenie konkurencyjnej oferty turystyczno-rekreacyjnej. Bardzo ważne są tutaj też kwestie podnoszenia świadomości społecznej w zakresie szkodliwości niskiej emisji i właśnie budowanie wspólnej odpowiedzialności za jakość powietrza. Interwencja koncentruje się na wprowadzeniu programu kompleksowej modernizacji źródeł ciepła z uwzględnieniem źródeł odnawialnych (OZE) oraz kontynuowaniu programu termomodernizacji w licznych obiektach gminnych, które w dalszym ciągu tego wymagają. Pozwoli to także istotnie zmniejszyć jedne z najistotniejszych kosztów funkcjonowania tych obiektów – energii cieplnej. Uzupełnieniem tych działań powinno być również kontynuowanie programu usuwania azbestu z obiektów użyteczności publicznej. Jakość życia warunkowana jest między innymi poprzez sprawną, efektywną i oszczędną infrastrukturę techniczną - sieci wodociągowe, kanalizacyjne, drogi, chodniki i oświetlenia w miejscach publicznych. Utrudnienia w dostępie do tej infrastruktury lub jej niewystarczająca jakość uniemożliwiają stworzenie dobrej jakości miejsca zamieszkania, a także hamują potencjalny rozwój przedsiębiorstw na terenie gminy, a co za tym idzie ograniczają tworzenie nowych miejsca pracy. Zatem konieczne jest uzupełnienie braków w infrastrukturze (szczególnie dotkliwy dla mieszkańców jest brak kanalizacji), co skutkować będzie wzrostem zadowolenia i osadnictwa mieszkańców, poprawą estetyki miejscowości (jako ze obecnie nieczystości nierzadko wylewane są do przydrożnych rowów), a także wpłynie pozytywnie na rozwój przedsiębiorstw prowadzących tutaj swoją działalność. Przedsięwzięcia związane bezpośrednio z rozwijaniem sieci infrastruktury
S t r o n a |63 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023 podstawowej przyczynią się również do osiągnięcia pozytywnych efektów w sferze środowiskowej oraz przestrzenno-funkcjonalnej – wzrostu jakości przestrzeni publicznych, przywrócenia ładu przestrzennego. Kolejnym aspektem wymagającym wsparcia jest zwiększenie poczucia bezpieczeństwa publicznego mieszkańców poprzez poprawę bezpieczeństwa, w tym szczególnie na drogach, w rejonach dojścia do szkół. Powinno się to dokonać poprzez rozbudowę chodników czy bezpiecznych przejść dla pieszych. To szczególnie ważne w gminie, która „rozcięta” jest na pół jedną z najruchliwszych dróg w Polsce. Dobra dostępność komunikacyjna gminy decyduje o jej atrakcyjności. Dlatego skupiono się na dalszej rozbudowie i utrzymaniu dróg gminnych, tak aby infrastruktura ta przystawała do nowych warunków społeczno-gospodarczych, a także stymulowała rozwój terenów osadniczych. Jednym z kierunków w tym obszarze jest również organizacja sprawnego i przyjaznego pasażerom transportu zbiorowego (optymalizowanie i dostosowywanie rozkładów do faktycznych potrzeb mieszkańców). Dodatkowo zaplanowano również działania wspierające służby ratownicze – w zakresie uzupełnienia wyposażenia w nowoczesny sprzęt ratowniczy, co pozwoli szybciej i sprawniej podejmować interwencje.
Tabela 26. Cel strategiczny 1. Zdrowi, aktywni i bezpieczni mieszkańcy CEL STRATEGICZNY I. ZDROWI, AKTYWNI I BEZPIECZNI MIESZKAŃCY Cel 1.1. Rozbudowana i dostosowana do aspiracji mieszkańców infrastruktura operacyjny sportowo-rekreacyjna Wiodące kierunki interwencji: o rozbudowa infrastruktury sportowej i rekreacyjnej (boiska, ścieżki rowerowe i piesze, siłownia na wolnym powietrzu); o kształtowanie przestrzeni publicznej służącej zaspakajaniu potrzeb mieszkańców (skwery, parki, place zabaw); o zapewnienie atrakcyjnych zajęć dla osób w różnym wieku na gminnych obiektach sportowo-rekreacyjnych. Cel 1.2. Radykalna poprawa jakość powietrza operacyjny Wiodące kierunki interwencji: o kształtowanie postaw proekologicznych i wdrażanie programu ograniczenia niskiej emisji; o rozwijanie geotermii; o programy głębokiej termomodernizacji i poprawy efektywności energetycznej budynków publicznych i prywatnych. Cel 1.3. Poprawa jakości życia poprzez rozwój gospodarki wodno-ściekowej operacyjny Wiodące kierunki interwencji: o przeciwdziałanie wyludnianiu obszaru rewitalizacji poprzez zapewnienie dostępu do podstawowej infrastruktury wodociągowej; o pobudzanie odpowiedzialności za środowisko i poprawa dostępności do podstawowej infrastruktury kanalizacyjnej. Cel 1.4. Poprawa poziomu bezpieczeństwa operacyjny Wiodące kierunki interwencji: o budowa chodników, bezpiecznych, oświetlonych przejść dla pieszych; o poprawa dostępności obszarów peryferyjnych poprzez rozbudowę dróg lokalnych i poprawę organizacji transportu zbiorowego; o doposażenie służb ratowniczych.
7.2. Cel strategiczny 2. Zaangażowani i dobrze wykształceni mieszkańcy Kolejny cel Zaangażowani i dobrze wykształceni mieszkańcy odnosi się do najcenniejszego potencjału gminy Szaflar – mieszkańców i skupia się na budowie warunków do rozwoju kapitału ludzkiego. Działania skierowane są na tworzenie warunków do integracji i lepszego wykorzystania zasobu komunalnego dla rozwijania oferty różnych aktywności.
64 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Istotnym aspektem wzmacniającym potencjał kapitału społecznego jest zaangażowanie mieszkańców do partycypacji w decyzjach podejmowanych przez samorząd. Stworzenie prostego w zarządzaniu i użytkowaniu systemu tzw. budżetu partycypacyjnego (np. dla poszczególnych sołectw gminy) powinno stać się jednym z priorytetowych działań realizacji, gdyż buduje poczucie wspólnoty, umacnia mechanizmy demokracji i transparentności na szczeblu lokalnym, a jednocześnie stanowi ważne narzędzie umożliwiające podejmowanie aktywności przez osoby szczególnie zaangażowane w społeczności lokalnej. Wspierać i promować należy aktywność lokalnych organizacji społecznych, w szczególności tych, które angażują osoby defaworyzowane, seniorów, osoby niepełnosprawne. Celowe jest zatem stworzenie warunków do partnerskiej współpracy samorządu, organizacji pozarządowych i mieszkańców np. w celu powołania zdolnych do długofalowego samofinansowania się podmiotów ekonomii społecznej. Należy pamiętać o osobach defaworyzowanych, które nie znajdują swojego miejsca w przestrzeni publicznej. Rolą samorządu gminy jest zatem zbudowanie warunków do wzmocnienia poczucia wspólnoty, a także wspieranie inicjatyw, które przyczyniać się będą do wzrostu potencjału wewnątrz tej wspólnoty. Ten obszar działań obejmuje również aspiracje miejscowej ludności w kwestii wysokiej jakości oferty edukacyjnej i stworzenia warunków do skutecznego konkurowania młodych ludzi z Szaflar z dziećmi i młodzieżą z większych ośrodków miejskich. Ogromne znaczenie w zapewnieniu równych szans edukacyjnych, ale także w przeciwdziałaniu patologiom wśród młodzieży, jest zagwarantowanie atrakcyjnego i bogatego programu zajęć dodatkowych, zarówno w zakresie zajęć sportowo-rekreacyjnych, jak również programu pozalekcyjnych zajęć pozwalających rozwijać dzieciom i młodzieży swoje pasje oraz zainteresowania. Istotnym kierunkiem interwencji jest także rozwój jakości i dostępności do kształcenia w szczególności na poziomie podstawnym i gimnazjalnym. Rozwijanie nowoczesnych szkół, które realizują swoje zadania dydaktyczne i wychowawcze wspierając wszechstronny rozwój uczniów, wyposażają ich w wiedzę, budzą aktywność intelektualną oraz uczą postaw prospołecznych. Ważne jest również zapewnienie dostępności opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 i wieku przedszkolnym, co umożliwi zatrudnienia wielu kobiet w wieku produkcyjnym, stanowiących obecnie znaczną część bezrobotnych. Dlatego zaplanowano także systematyczne zwiększanie liczby miejsc w żłobkach i przedszkolach, a także promocję pozainstytucjonalnych form opieki.
Tabela 27. Cel strategiczny 2. Zaangażowani i dobrze wykształceni mieszkańcy CEL STRATEGICZNY II. ZAANGAŻOWANI I DOBRZE WYKSZTAŁCENI MIESZKAŃCY Cel 2.1. Wzmocnienie procesów integracji i aktywizacji mieszkańców operacyjny Wiodące kierunki interwencji: o tworzenie ogólnodostępnych centrów aktywności (kultura, dialog, integracja) na bazie istniejącego zasobu budynków; o zwiększanie współodpowiedzialności mieszkańców za sprawy lokalne poprzez wykorzystywanie narzędzi partycypacji społecznej; o rozwój wolontariatu poprzez angażowanie mieszkańców w działania na rzecz wspólnoty; o zachęcanie młodych ludzi do angażowania się w sprawy społeczności lokalnych (wypracowanie i wdrożenie systemu wspierania liderów i animatorów). Cel 2.2. Aktywizowanie organizacji i stowarzyszeń pozarządowych w celu włączania operacyjny się w rozwiązywanie problemów społecznych na obszarze rewitalizacji Wiodące kierunki interwencji: o stwarzanie warunków do zrzeszania się mieszkańców poprzez uruchomienie gminnego systemu wsparcia organizacji pozarządowych; o budowanie centrum organizacji pozarządowych w oparciu o dom kultury. Cel 2.3. Przeciwdziałanie procesom wykluczenia i marginalizacji społecznej operacyjny Wiodące kierunki interwencji: o wzmacnianie działań profilaktycznych wspierających rodzinę;
S t r o n a |65 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
o realizowanie programów i projektów aktywizacji społecznej osób najbardziej potrzebujących. Cel 2.4. Wyrównywanie szans rozwojowych dzieci i młodzieży w stosunku do operacyjny młodych mieszkańców sąsiednich ośrodków Wiodące kierunki interwencji: o rozbudowa placówek oświatowych o obiekty stwarzające warunki do integracji lokalnej społeczności; o doposażanie szkół i przedszkoli w nowoczesne pomoce dydaktyczne i sprzęt multimedialny, o poszerzenie oferty świetlic szkolnych.
7.3. Cel strategiczny 3. Zaradni i gospodarni mieszkańcy Trzeci cel Zaradni i gospodarni mieszkańcy to obszar działań związanych z poprawą kondycji gospodarczej obszaru rewitalizacji. W tworzeniu nowych, atrakcyjnych miejsc pracy i przyciąganiu inwestorów warto oprzeć się na potencjałach i wzmacniać funkcję turystyczno- rekreacyjną gminy. Turystyka może przyczynić się do zmniejszenia problemów zidentyfikowanych w trakcie prac i rozmów z mieszkańcami tj. braku zatrudnienia, odpływu ludności, niskich dochodów mieszkańców, a także (w konsekwencji) niskiego standardu życia, braków w istniejącej infrastrukturze itd. Turystyka, umożliwiając zatrudnienie i przynosząc dodatkowe dochody, nie tylko zatrzymuje na wsi część miejscowej ludności, ale może nawet powodować napływ nowych mieszkańców. Rozwój turystyki pociąga za sobą konieczność rozszerzenia działalności usługowej, głównie w obiektach stanowiących bazę turystyczną (niewielkie hotele, pensjonaty, kwatery prywatne). Wspomaga to aktywizację zawodową kobiet, które łatwiej znajdą pracę w takich obiektach, bądź mogą łączyć pracę w domu i gospodarstwie z obsługą turystów (jadłodajnie, wynajem kwater). Dzięki temu nie potrzebują dojeżdżać do pracy poza własną miejscowością. Odpłatna praca zawodowa daje im możliwość samorealizacji i podnosi dochody gospodarstw domowych. Rozwój oferty turystycznej obszaru rewitalizacji oparto o potencjał gminy – budowanie produktu turystycznego na bazie zasobów przyrodniczych i krajobrazowych m.in. gorących źródeł. Oczywiście nie będzie to możliwe bez uprzedniego zbudowania wewnętrznej sieci powiązań i kooperacji samorządu lokalnego z przedsiębiorcami Szaflar, a co za tym idzie poprawą wewnętrznej komunikacji, a także coraz częstszego stosowania instrumentów partnerstwa publiczno-prywatnego dla rozwoju gminy.
Tabela 28. Cel strategiczny 3. Zaradni i gospodarni mieszkańcy CEL STRATEGICZNY III. ZARADNI I GOSPODARNI MIESZKAŃCY Cel 3.1. Dobre skomunikowanie i wykorzystanie położenia w sąsiedztwie operacyjny rozwijającego się ośrodka miejskiego i wielu atrakcji turystycznych Wiodące kierunki interwencji: o wspieranie rozwoju lokalnej przedsiębiorczości; o uporządkowanie polityki planistycznej gminy; o wykorzystanie atrakcji rekreacyjnych wokół gminy dla rozwijania produktu turystycznego Szaflar; o budowanie forum dialogu przedsiębiorców. Cel 3.2. Atrakcyjna przyroda i krajobraz sprzyja rozwojowi funkcji turystyczno- operacyjny rekreacyjnych Wiodące kierunki interwencji: o wspieranie rozwoju agroturystyki; o rozwijanie ekologicznego rolnictwa i hodowli jako elementu marketingu turystycznego; o wykorzystanie zasobów gorących źródeł dla rozwijania produktu turystycznego. Cel 3.3. Przeciwdziałanie bezrobociu i aktywizacja ekonomiczna mieszkańców
66 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023 operacyjny Wiodące kierunki interwencji: o aktywizacja zawodowa mieszkańców z wykorzystaniem tradycji rzemiosła i ginących zawodów; o umożliwienie dostępu do atrakcyjnej oferty kształcenia ustawicznego; o przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu (szkolenia, rozbudowa publicznych miejsc dostępu do Internetu); o wykorzystanie narzędzi ekonomii społecznej do rozwiązywania problemów społecznych.
7.4. Cel strategiczny 4. Patrzący w przyszłość i osadzeni w tradycji mieszkańcy Ostatni cel Patrzący w przyszłość i osadzeni w tradycji mieszkańcy to obszar działań związany z szeroko rozumianą kulturą, sztuką oraz tradycją. Brak dostępności do oferty kulturalnej i miejsca spotkań ze sztuką i rozrywką bardzo mocno wybija się wśród głosów mieszkańców, zarówno jeśli chodzi o zagadnienie budowania własnej tożsamości w oparciu o lokalne dziedzictwo, jak i wykorzystania szerokich walorów kulturowych do tworzenia nowoczesnego i konkurencyjnego produktu turystycznego. Dostęp i wykorzystanie potencjału kulturowego odgrywa niezwykle istotną rolę w budowaniu poczucia tożsamości i więzi lokalnych. Istotną kwestią jest podniesienie ogólnej świadomości i umiejętności dostrzegania wartości i potencjału w lokalnym dziedzictwie. Do tego potrzebna jest edukacja, a także zachęcanie społeczności do angażowania się w sprawy najbliższego otoczenia i własnego dziedzictwa kulturowego. Odkrywanie wielokulturowej zróżnicowanej tradycji warto oprzeć nie tylko na źródłach naukowych i dokumentach, ale przekazach bezpośrednich – od starszych mieszkańców gminy, którzy kiedyś współtworzyli lokalną kulturę. Słabość więzi wynika często z przerwania przekazu między pokoleniami dotyczącego lokalnej historii, a także wiedzy oraz umiejętności ważnych dla danej społeczności w przeszłości. Wsparcie kultury to także większe zainteresowanie działalnością twórców ludowych oraz próba przekazywania tej tradycji kolejnym pokoleniom. Służyć temu będą projekty realizowane w placówce kultury na terenie gminy, a także szeroka promocja i popularyzacja ludowej twórczości. Wzmacnianie lokalnej tożsamości wśród osób dorosłych jest ważne również z perspektywy ekonomicznej – pozwala m.in. na podnoszenie własnych kwalifikacji i rozwój przedsiębiorczości opartej na wiedzy o lokalnym dziedzictwie. Szaflary mają potencjał do rozwijania turystyki kulturowej i kulturowo-przyrodniczej oraz łączenia elementów edukacji regionalnej z rozwijającą się „agroturystyką”. Cel ten obejmuje również kształtowanie wysokiej wartości przestrzeni publicznej i podejmowania aktywności, które zwiększą komfort mieszkańców i turystów. Z jednej strony powinna to być intensyfikacja atrakcyjnych funkcji publicznych, szczególnie w centrach wsi, niedopuszczenie do dalszej degradacji obiektów zabytkowych, aż po uporządkowanie informacji wizualnej (reklamy, szyldy). Reklamy i mała architektura winny kreować wysoki poziom estetycznych rozwiązań, kształtujący gust i smak mieszkańców, a także nawiązujący do kultury miejsca. Estetyzacja przestrzeni jest impulsem wyzwalającym większą dbałość o otoczenie w samych mieszkańcach. Zwiększa się zatem aktywność społeczna, samopomoc sąsiedzka i integracja. Wydaje się, że poza warstwą czysto instytucjonalną polegającą na wybudowaniu nowej infrastruktury, czy też szeroko zakrojonego programu działań kulturalnych, warto w najbliższych latach położyć także nacisk na działania związane z zachowaniem tradycyjnych elementów kultury w życiu codziennym gminy i np. przenoszenia ich do miejscowej architektury.
S t r o n a |67 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Tabela 29. Cel strategiczny 4. Patrzący w przyszłość i osadzeni w tradycji mieszkańcy CEL STRATEGICZNY IV. PATRZĄCY W PRZYSZŁOŚĆ I OSADZENI W TRADYCJI MIESZKAŃCY Cel 4.1. Folklor i obyczajowość kształtują góralską tożsamość operacyjny Wiodące kierunki interwencji: o pielęgnowanie tradycji góralskiej, o rozbudowa infrastruktury służącej rozwijaniu kultury góralskiej; o rozwój i komercjalizacja produktu lokalnego; o współpraca organizacji i stowarzyszeń zajmujących się krzewieniem kultury ludowej. Cel 4.2. Kształtowanie wysokiej wartości przestrzeni publicznej operacyjny Wiodące kierunki interwencji: o rewitalizacja obiektów zabytkowych; o przeciwdziałanie rozpraszaniu się zabudowy; o ożywianie centrów wsi, o zwiększanie zaangażowania mieszkańców w dbałość o najbliższe otoczenie. Cel 4.3. Wykorzystanie istniejących zasobów do tworzenia atrakcyjnej oferty operacyjny kulturalnej Wiodące kierunki interwencji: o rozbudowa domu kultury, o rozbudowa istniejących placówek kultury, o zwiększenie dostępności kultury poprzez nowoczesne rozwiązania organizacyjne (m.in. mobilna biblioteka).
68 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
8. PRZEDSIĘWZIĘCIA REWITALIZACYJNE
8.1. Lista podstawowych projektów i przedsięwzięć rewitalizacyjnych W procesie prac nad Programem dokonano wyboru kluczowych projektów rewitalizacyjnych, które w najwyższym stopniu będą oferować kompleksowe rozwiązanie zdiagnozowanych problemów na obszarach kryzysowych i w znaczący sposób wpłyną na osiągnięcie założonych celów strategicznych i kierunków interwencji. Identyfikacja projektów została przeprowadzona w ramach społecznego naboru projektów oraz w ramach wewnętrznego zgłaszania propozycji projektowych w trakcie warsztatów rewitalizacyjnych, a także innych spotkań, na których poruszono problem rewitalizacji np. zebrania sołeckie, komisje i posiedzenia radnych gminy. Wyłonienia i uszeregowania projektów kluczowych do realizacji w ramach GPR dokonano w oparciu o opinie mieszkańców (mieszkańcy dokonali hierarchizacji najważniejszych projektów w formie ankiety przeprowadzanej od 2 do 21 maja 2016 roku) oraz ocenę formalną i merytoryczną projektów, bazującą na obiektywnych kryteriach strategicznych, przeprowadzoną przez zespół pracujący nad Programem.
Tabela 30. Kryteria oceny projektów rewitalizacyjnych Spójność terytorialna Działania ujęte w projekcie będą przeznaczone dla mieszkańców obszaru rewitalizacji. Kompleksowość Kompleksowość oddziaływania projektu na sfery: społeczną, infrastrukturalną, przestrzenną gospodarczą i środowiskową. Preferowane były projekty dotyczące kilku celów tematycznych. Zasadność realizacji Projekt bezpośrednio wpływa na poprawę sytuacji problemowych na rewitalizowanym obszarze. Komplementarność Projekt jest komplementarny bądź zintegrowany z innymi projektami realizowanymi lub planowanymi do realizacji. Spójność Założone w projekcie działania są spójne ze zdiagnozowanymi celami i strategiczna kierunkami działań ujętymi w opracowaniach strategicznych na poziomie gminy, powiatu lub województwa. Wpływ na osiągnięcie Określone w projekcie wskaźniki wpływają na osiągnięcie celu strategicznego. założonych celów strategicznych Źródło: Opracowanie własne
Poniżej przedstawiono 12 projektów zgłoszonych przez samorząd i jednostki samorządowe, organizacje pozarządowe oraz przedsiębiorców i mieszkańców w otwartej procedurze naboru kart zadań do Gminnego Programu Rewitalizacji. Zadania – poprzez stronę internetową gminy – zgłaszane były w ostatniej fazie prac nad GPR.
Rysunek 37. Ogłoszenia dot. zbierana kart zadań do Gminnego Program Rewitalizacji
Źródło: www.szaflary.pl
Ze zgłoszonych zadań na ostatnich warsztatach wybrano te, które mają największy potencjał dokonywania oczekiwanych zmian na obszarze rewitalizacji i obszarze zdegradowanym, zaś
S t r o n a |69 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023 pozostałe – których charakter jest nieco bardziej lokalny znalazły się na liście zadań komplementarnych (Lista Uzupełniających przedsięwzięć rewitalizacyjnych). Co ważne – kryterium umieszczenia zadania zarówno na liście podstawowej, jak i komplementarnej – było rozwiązywanie zdefiniowanych problemów społecznych, gospodarczych, przestrzenno-funkcjonalnych, technicznych i środowiskowych, a nie kwalifikowalność w ramach 11 osi priorytetowej znajdują się RPO WM 2014-2020. Także zadania z listy zadań uzupełniających będą w najbliższym okresie systematycznie realizowane ze środków samorządu, jak i innych podmiotów zaangażowanych w procesy rewitalizacyjne na obszarze gminy Szaflary.
8.1.1. Przebudowa istniejącej sali gimnastycznej i rozbudowa o halę wielofunkcyjną Publicznego Zespołu Szkół i Gimnazjum w Szaflarach wraz z infrastrukturą Wnioskodawca: Gmina Szaflary Wartość projektu: 7 000 000,00 PLN Spodziewany czas realizacji: styczeń 2017 – grudzień 2019 Źródło finansowania: RPO WM, oś 11, środki własne Lokalizacja: Podobszar rewitalizacji Szaflary – Centrum Opis projektu: Przedmiotem projektu jest przebudowa i rozbudowa budynku ZSPiG w Szaflarach o publiczną bibliotekę, centrum kultury, nowe sale dydaktyczne, świetlicę, sale fitness, sale prób oraz wielofunkcyjną sale widowiskową. W ramach projektu istniejący obiekt zostanie zmodernizowany i rozbudowany. Powierzchnia użytkowa rozbudowanej części wyniesie 3 080 m2. Celem projektu jest poprawa infrastruktury kultury oraz rekreacji w oparciu o istniejący budynek szkoły poprzez jego modernizację, rozbudowę i nadanie mu nowych, społecznie oczekiwanych funkcji. Ważne jest także zgromadzenie w jednym obiekcie szeregu funkcji związanych z kulturą i rekreacją, co powinno znacząco poprawić ekonomikę zarządzania tymi gałęziami życia społecznego w gminie Szaflary. Ostateczny projekt związany z modernizacją obiektu poprzedzony został szerokimi konsultacjami społecznymi (m.in. Warsztatami rewitalizacyjnymi) w zakresie oczekiwanych i pożądanych funkcji obiektu. Wśród najczęściej pojawiających się oczekiwań społeczność Szaflar zwracała uwagę na takie zaprojektowanie i dostosowanie funkcji obiektu aby możliwe było prowadzenie w nim m.in.: . zajęć dla rodziców z dziećmi (w trakcie zajęć rekreacyjnych dla rodziców np. taniec, balet, zajęcia sportowe zapewniona opieka nad dziećmi lub równolegle zaplanowane zajęcia dla maluchów); . rehabilitacji dla osób z niepełnosprawnością (utworzenie centrum rehabilitacji); . klubów dyskusyjnych (dla rożnych osób - seniorów, osób z niepełnosprawnościami, dorosłych); . kursów dla dzieci i młodzieży – językowe, taniec, sztuki walki, informatyczne, fotograficzne; . kawiarni i sali spotkań; . szkoleń i warsztatów dla dorosłych – gotowanie, wyszywanie; . wieczorków tanecznych i innych spotkań; . seansów filmowych (uruchomienie sali multimedialnej i włączenie do Sieci kin studyjnych i lokalnych); . aktywności dla przedsiębiorców - szkolenia, konferencje, warsztaty; . teatru (organizacja amatorskiego teatru, wystawianie sztuk); . zawodów i turniejów sportowych; . cyklicznych spotkań dla seniorów (także spotkania uniwersytetu trzeciego wieku); . klubu wolontariusza; . festynów rodzinnych; . zajęć sprawnościowych m.in. dla strażaków (szkolenia bojowe i teoretyczne, zawody strażackie, przygotowanie sprawnościowe zwłaszcza zimą); . koncertów i warsztatów muzycznych;
70 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
. klubu terapeutycznego (wsparcie osób z niepełnosprawnością i ich rodzin, grupy samopomocowe); . klubu samotnych serc; . klubu kulturalnego.
Rysunek 38. Wstępne wizualizacje modernizacji i rozbudowy ZSPiG w Szaflarch
Źródło: UG Szaflary
Spełnienie aspektów rewitalizacji przez projekt: sfera społeczna sfera gospodarcza sfera przestrzenno- sfera środowiskowa sfera techniczna funkcjonalna x x x
Produkt projektu: Przebudowany i rozbudowany obiekt szkolny pełniący funkcje związane z edukacją, kulturą, rekreacja i sportem – 1 obiekt. Rezultat: Procent mieszkańców obszaru rewitalizacji korzystających z nowej infrastruktury: 70%. Uzasadnienie ujęcia projektu na liście podstawowej: . modernizacja i rozbudowa społecznie oczekiwanej infrastruktury kulturalnej i rekreacyjno-wypoczynkowej o odziaływaniu na cała gminę; . zapewnienie dzieciom, młodzieży i osobom dorosłym atrakcyjnego miejsca związanego z kultura i rekreacją i zapobieganie tym samym możliwości występowania zjawisk patologicznych, szczególnie w młodszym pokoleniu; . stworzenie atrakcyjnego miejsca spotkań i integracji mieszkańców; . ożywienie obszaru zdegradowanego; . podniesienie jakości życia mieszkańców; . poprawa dostępności do usług kultury, edukacji, rekreacji i sporty dla wszystkich mieszkańców gminy Szaflary; . ożywienie gospodarcze. Realizowane cele Gminnego Programu Rewitalizacji: Cel strategiczny 1. Zdrowi, aktywni i bezpieczni mieszkańcy (cel operacyjny 1.1), cel strategiczny 2. Zaangażowani i dobrze wykształceni mieszkańcy (cel operacyjny 2.4), cel strategiczny 3. Zaradni i gospodarni mieszkańcy (cel operacyjny 3.1), cel strategiczny 4. Patrzący w przyszłość i osadzeni w tradycji mieszkańcy (cel operacyjny 4.1, 4.3). Projekty powiązane: . Budowa boiska wielofunkcyjnego oraz bieżni lekkoatletycznej, mini parku i siłowni zewnętrznej przy ZSPiG w Szaflarach (lista podstawowa projekt nr 8.1.2); . Moja gmina moim sercem - rozwój idei wolontariatu różnych grup wiekowych (lista podstawowa projekt nr 8.1.8); . Wracając do korzeni – pielęgnowanie, rozwijanie i przekazywanie tradycji góralskiej najmłodszemu pokoleniu (lista podstawowa projekt nr 8.1.10); . Budowa Parku Edukacji i Rozrywki dla dzieci i młodzieży „Europark Szaflary” (lista podstawowa projekt nr 8.1.11); . Przywrócenie centrum wsi Szaflary funkcji społecznej i gospodarczej poprzez odnowę historycznego rynku (MRPO, wartość projektu: 2 626 637,04 zł, okres realizacji: 2010); . Rozwijamy uzdolnienia, kształcimy umiejętności (PO KL 9.1. Wyrównywanie szans edukacyjnych i zapewnienie wysokiej jakości usług edukacyjnych świadczonych w systemie oświaty, wartość projektu: 262 233,76 zł, okres realizacji: 2012-2013).
S t r o n a |71 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
. Modernizacja oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych na terenie gminy Szaflary (PO KL 9.1. Wyrównywanie szans edukacyjnych i zapewnienie wysokiej jakości usług edukacyjnych świadczonych w systemie oświaty, wartość projektu: 785 430,45 zł, okres realizacji: 2014).
8.1.2. Budowa boiska wielofunkcyjnego oraz bieżni lekkoatletycznej, mini parku i siłowni zewnętrznej przy ZSPiG w Szaflarach Wnioskodawca: Gmina Szaflary Wartość projektu: 2 500 000,00 PLN Spodziewany czas realizacji: kwiecień 2017 – listopad 2018 Źródło finansowania: PROW lub Ministerstwo Sportu, środki własne Lokalizacja: Podobszar rewitalizacji Szaflary – Centrum Opis projektu: Przedmiotem projektu jest budowa nowoczesnego obiektu lekkoatletycznego wraz z boiskiem wielofunkcyjnym o nawierzchni poliuretanowej (zgodnie z wytycznymi programu orlik lekkoatletyczny). Ponadto w ramach projektu planuje się także: . budowę ścieżki pieszo-rowerowej; . przeniesienie i rozbudowanie placu zabaw; . stworzenie mini parku z przestrzeniami do rekreacji; . budowę zewnętrznej siłowni; . budowę toru do pumptracku lub minirampy albo większego skateparku; . na terenie całego kompleksu dostępny będzie bezprzewodowy Internet; . na całym terenie zrewitalizowana zostanie istniejąca zieleń oraz wykonane zostaną nowe nasadzenia; . skablowane zostaną także napowietrzne linie energetyczne przechodzące w rejonie terenu zainwestowania (poprawa estetyki i bezpieczeństwa); . teren zostanie oświetlony (w tym z wykorzystaniem OZE) i ogrodzony, powstanie parking, zmieniona zostanie organizacja ruchu. Całe zagospodarowanie będzie ściśle powiązane i będzie współgrało z rozbudowanym obiektem ZSPiG Celem realizacji projektu jest poprawa i unowocześnienie bazy sportowo-rekreacyjnej szkoły w Szaflarach i oddanie do dyspozycji mieszkańców atrakcyjnych zielonych terenów rekreacyjnych.
Rysunek 39. Budynek Zespołu Szkół i Gimnazjum w Szaflarach i istniejące otoczenie
Źródło: Urząd Gminy Szaflary (fot. Tomasz Jędrysko)
Spełnienie aspektów rewitalizacji przez projekt: sfera społeczna sfera gospodarcza sfera przestrzenno- sfera środowiskowa sfera techniczna funkcjonalna x x
Produkt projektu: Rozbudowana infrastruktura sportowo-rekreacyjna – 1 obiekt. Rezultat: Wszyscy uczniowie Zespołu Szkół, a także mieszkańcy obszaru rewitalizacji gminy Szaflary (60%) i turyści odwiedzający gminę (10%) korzystający z rozbudowanej infrastruktury sportowo-rekreacyjnej. Uzasadnienie ujęcia projektu na liście podstawowej: . rozluźniające się więzi społeczne; . rosnący problem ze stanem zdrowia dzieci i dorosłych (coraz większa liczba osób z nadwagą i otyłością, szczególnie dzieci);
72 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
. zapewnienie dzieciom, młodzieży i osobom dorosłym atrakcyjnego miejsca rekreacji i zapobieganie tym samym możliwości występowania zjawisk patologicznych, szczególnie w młodszym pokoleniu; . stworzenie atrakcyjnego miejsca spotkań i integracji mieszkańców; . modernizacja ważnej – zarówno dla szkoły, jak i społeczności Szaflar infrastruktury rekreacyjno-wypoczynkowej. Realizowane cele Gminnego Programu Rewitalizacji: Cel strategiczny 1. Zdrowi, aktywni i bezpieczni mieszkańcy (cel operacyjny 1.1), cel strategiczny 2. Zaangażowani i dobrze wykształceni mieszkańcy (cel operacyjny 2.4). Projekty powiązane: . Przebudowa istniejącej sali gimnastycznej i rozbudowa o halę wielofunkcyjną Publicznego Zespołu Szkół i Gimnazjum w Szaflarach wraz z infrastrukturą (lista podstawowa projekt nr 8.1.1); . Moja gmina moim sercem - rozwój idei wolontariatu różnych grup wiekowych (lista podstawowa projekt nr 8.1.8); . Wracając do korzeni – pielęgnowanie, rozwijanie i przekazywanie tradycji góralskiej najmłodszemu pokoleniu (lista podstawowa projekt nr 8.1.10); . Budowa Parku Edukacji i Rozrywki dla dzieci i młodzieży „Europark Szaflary” (lista podstawowa projekt nr 8.1.11); . Przywrócenie centrum wsi Szaflary funkcji społecznej i gospodarczej poprzez odnowę historycznego rynku (MRPO, wartość projektu: 2 626 637,04 zł, okres realizacji: 2010); . Rozwijamy uzdolnienia, kształcimy umiejętności (PO KL 9.1. Wyrównywanie szans edukacyjnych i zapewnienie wysokiej jakości usług edukacyjnych świadczonych w systemie oświaty, wartość projektu: 262 233,76 zł, okres realizacji: 2012-2013). . Modernizacja oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych na terenie gminy Szaflary (PO KL 9.1. Wyrównywanie szans edukacyjnych i zapewnienie wysokiej jakości usług edukacyjnych świadczonych w systemie oświaty, wartość projektu: 785 430,45 zł, okres realizacji: 2014).
8.1.3. Rozbudowa Zespołu Szkół i Gimnazjum w Maruszynie Górnej o salę gimnastyczną wraz z pomieszczeniami pomocniczymi oraz budowa wielofunkcyjnego boiska sportowego i placu rekreacyjno-edukacyjnego wraz z infrastrukturą towarzyszącą Wnioskodawca: Gmina Szaflary Wartość projektu: 2 000 000,00 PLN Spodziewany czas realizacji: styczeń 2019 – grudzień 2020 Źródło finansowania: środki własne Lokalizacja: Podobszar rewitalizacji Maruszyna – Centrum Opis projektu: Przedmiotem projektu jest rozbudowa Zespołu Szkół i Gimnazjum w Maruszynie Górnej o salę gimnastyczną wraz z pomieszczeniami pomocniczymi oraz budowa wielofunkcyjnego boiska sportowego i siłowni zewnętrznej wraz z infrastrukturą towarzyszącą. W ramach projektu powstanie nowa sala gimnastyczna o polu gry wynoszącym 24 x 12m (wraz ze strefą bezpieczeństwa). Na sali zostaną wyznaczone pola do następujących gier zespołowych: . dwa pola gry do siatkówki (poprzecznie); . jedno pole do gry w siatkówkę (równolegle); . dwa pola gry do koszykówkę (poprzecznie) . jedno pole do gry w koszykówkę (równolegle); . jedno pole do gry w piłkę ręczną i futsal; . montaż kurtyny grodzącej, siatki ochronnej, drabinek gimnastycznych, bezpiecznej nawierzchni amortyzującej; . wykonanie otworów montażowych dla sceny, bramek, słupków. Ponadto powstanie magazyn sprzętu sportowego, pomieszczenie pierwszej pomocy, pomieszczenie nauczyciela wf, pomieszczenie techniczne na źródło ciepła (z możliwością rozbudowy
S t r o n a |73 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023 projektowanego systemu co, cuw do budynku istniejącej szkoły), szatnie, pomieszczenia sanitarne, łącznik z istniejącym budynkiem ZSPiG. Drugim elementem będzie boisko wielofunkcyjne o wymiarach 24 x 44m, na którym znajdą się: . pełnowymiarowe boisko do piłki ręcznej; . pełnowymiarowe boisko do siatkówki (równolegle); . boisko do koszykówki (oparte o wytyczne FIBA); . kort do tenisa. Obiekt zostanie wyposażony w piłkochwyty, oświetlenie, punkt czerpalny wody, zestaw gniazd zewnętrznych, drenaż boiska, trybunę zewnętrzną na 50 osób. Kolejny element obiektu to sześciostanowiskowa siłownia zewnętrzna wyposażana w – 6 stanowisk orbitrek, wioślarza, rower, motyla (wyciąg górny), stepper (prasę ręczną), poręcz (drabinkę). Celem realizacji projektu jest poprawa i unowocześnienie bazy sportowej szkoły w Maruszynie i oddanie do dyspozycji mieszkańców atrakcyjnych terenów rekreacyjnych.
Rysunek 40. Budynek Zespołu Szkół i Gimnazjum w Maruszynie Górnej oraz plan zmian
Źródło: Urząd Gminy Szaflary (fot. Tomasz Jędrysko)
Spełnienie aspektów rewitalizacji przez projekt: sfera społeczna sfera gospodarcza sfera przestrzenno- sfera środowiskowa sfera techniczna funkcjonalna x x
Produkt projektu: Rozbudowana infrastruktura sportowo-rekreacyjna – 1 obiekt. Rezultat: Wszyscy uczniowie Zespołu Szkół, a także mieszkańcy obszaru rewitalizacji gminy Szaflary (35%) korzystający z rozbudowanej infrastruktury sportowo-rekreacyjnej. Uzasadnienie ujęcia projektu na liście podstawowej: . modernizacja ważnej – zarówno dla szkoły, jak i społeczności Maruszyny infrastruktury rekreacyjno-wypoczynkowej; . zapewnienie dzieciom, młodzieży i osobom dorosłym atrakcyjnego miejsca rekreacji i zapobieganie tym samym możliwości występowania zjawisk patologicznych, szczególnie w młodszym pokoleniu; . stworzenie atrakcyjnego miejsca spotkań i integracji mieszkańców. Realizowane cele Gminnego Programu Rewitalizacji: Cel strategiczny 1. Zdrowi, aktywni i bezpieczni mieszkańcy (cel operacyjny 1.1), cel strategiczny 2. Zaangażowani i dobrze wykształceni mieszkańcy (cel operacyjny 2.4), cel strategiczny 4. Patrzący w przyszłość i osadzeni w tradycji mieszkańcy (cel operacyjny 4.2). Projekty powiązane: . Moja gmina moim sercem - rozwój idei wolontariatu różnych grup wiekowych (lista podstawowa projekt nr 8.1.8); . Wracając do korzeni – pielęgnowanie, rozwijanie i przekazywanie tradycji góralskiej najmłodszemu pokoleniu (lista podstawowa projekt nr 8.1.10); . Budowa Parku Edukacji i Rozrywki dla dzieci i młodzieży „Europark Szaflary” (lista podstawowa projekt nr 8.1.11); . Rozwijamy uzdolnienia, kształcimy umiejętności (PO KL 9.1. Wyrównywanie szans edukacyjnych i zapewnienie wysokiej jakości usług edukacyjnych świadczonych w systemie oświaty, wartość projektu: 262 233,76 zł, okres realizacji: 2012-2013). . Modernizacja oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych na terenie gminy Szaflary (PO KL 9.1. Wyrównywanie szans edukacyjnych i zapewnienie wysokiej jakości
74 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
usług edukacyjnych świadczonych w systemie oświaty, wartość projektu: 785 430,45 zł, okres realizacji: 2014).
8.1.4. Termomodernizacja budynku Zespołu Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Bańskiej Wyżnej Wnioskodawca: Gmina Szaflary Wartość projektu: 1 500 000,00 PLN Spodziewany czas realizacji: styczeń 2017 – grudzień 2018 Źródło finansowania: środki własne Lokalizacja: Podobszar rewitalizacji Bańska Wyżna – Centrum Opis projektu: Przedmiotem projektu jest poprawa efektywności energetycznej budynku Zespołu Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Bańskiej Wyżnej poprzez dokonanie głębokiej termomodernizacji obiektu. W ramach projektu planuje się m.in.: . ocieplenie ścian przy gruncie (izolacja p. Wilgociowa, styrodur gr. 12 cm, folia kubełkowa); . ocieplenie ścian (styropian gr. 12 cm, tynk akrylowy gr. 3,0 mm kolor kremowy); . ocieplenie ścian przyziemia (styropian gr. 12 cm, tynk mozaikowy żywiczny gr. 2,0 mm kolor brązowy); . demontaż i ponowny montaż krat okiennych, rur spustowych, oraz pionów instalacji odgromowej; . ocieplenie skosów poddasza pomiędzy krokwiami (piana pur gr. 24 cm); . ocieplenie stropu poddasza (styropian 20 cm, wylewka betonowa); . ocieplenie balkonów (izolacja p. Wilgociowa, izolacja cieplna, wylewka, płytki, ocieplenie od spodu, renowacja balustrady); . wymiana stolarki okiennej i drzwiowej zewnętrznej; . roboty wewnętrzne związane z wymianą stolarki; . malowanie dachu; . odwodnienie od rynien; . przebudowa systemu grzewczych w oparciu o OZE; . zastosowanie automatyki pogodowej i systemów zarządzania budynkiem. Celem realizacji projektu jest poprawa efektywności energetycznej, a co za tym idzie kosztów utrzymani obiektu oraz znaczące zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza na terenie Bańskiej Wyżnej.
Spełnienie aspektów rewitalizacji przez projekt: sfera społeczna sfera gospodarcza sfera przestrzenno- sfera środowiskowa sfera techniczna funkcjonalna x x
Produkt projektu: Budynek publiczny poddany głębokiej termomodernizacji – 1 obiekt. Rezultat: Ilość zaoszczędzonej energii cieplnej o ok. 40% GJ/rok. Roczny spadek emisji gazów cieplarnianych z obiektu – ok. 70%. Ilość zaoszczędzonej energii pierwotnej – ok. 65%. Uzasadnienie ujęcia projektu na liście podstawowej: . bardzo wysokie (najwyższe w Małopolsce) zanieczyszczenie powietrza w rejonie powiatu nowotarskiego wymaga pilnych działań zmierzających do ograniczenia niskiej emisji; . w pierwszej kolejności działania powinny być podejmowane na budynkach publicznych jako przykład działań dla mieszkańców gminy Szaflary. Realizowane cele Gminnego Programu Rewitalizacji: Cel strategiczny 1. Zdrowi, aktywni i bezpieczni mieszkańcy (cel operacyjny 1.2). Projekty powiązane: . Rozwijamy uzdolnienia, kształcimy umiejętności (PO KL 9.1. Wyrównywanie szans edukacyjnych i zapewnienie wysokiej jakości usług edukacyjnych świadczonych w systemie oświaty, wartość projektu: 262 233,76 zł, okres realizacji: 2012-2013).
S t r o n a |75 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
. Modernizacja oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych na terenie gminy Szaflary (PO KL 9.1. Wyrównywanie szans edukacyjnych i zapewnienie wysokiej jakości usług edukacyjnych świadczonych w systemie oświaty, wartość projektu: 785 430,45 zł, okres realizacji: 2014).
8.1.5. Rozbudowa Zespołu Szkół i Gimnazjum w Bańskiej Wyżnej o salę gimnastyczną wraz z pomieszczeniami pomocniczymi oraz budowa wielofunkcyjnego boiska sportowego i placu rekreacyjno-edukacyjnego wraz z infrastrukturą towarzyszącą Wnioskodawca: Gmina Szaflary Wartość projektu: 3 000 000,00 PLN Spodziewany czas realizacji: styczeń 2017 – grudzień 2020 Źródło finansowania: środki własne Lokalizacja: Podobszar rewitalizacji Bańska Wyżna – Centrum Opis projektu: Przedmiotem projektu jest rozbudowa Zespołu Szkół i Gimnazjum w Bańskiej Wyżnej o salę gimnastyczną wraz z pomieszczeniami pomocniczymi oraz budowa wielofunkcyjnego boiska sportowego i siłowni zewnętrznej wraz z infrastrukturą towarzyszącą. W ramach projektu powstanie nowa sala gimnastyczna o polu gry wynoszącym 24 x 12m (wraz ze strefą bezpieczeństwa). Na sali zostaną wyznaczone pola do następujących gier zespołowych: . dwa pola gry do siatkówki (poprzecznie); . jedno pole do gry w siatkówkę (równolegle); . dwa pola gry do koszykówkę (poprzecznie) . jedno pole do gry w koszykówkę (równolegle); . jedno pole do gry w piłkę ręczną i futsal; . montaż kurtyny grodzącej, siatki ochronnej, drabinek gimnastycznych, bezpiecznej nawierzchni amortyzującej; . wykonanie otworów montażowych dla sceny, bramek, słupków. Ponadto powstanie magazyn sprzętu sportowego, pomieszczenie pierwszej pomocy, pomieszczenie nauczyciela wf, pomieszczenie techniczne na źródło ciepła (z możliwością rozbudowy projektowanego systemu co, cuw do budynku istniejącej szkoły), szatnie, pomieszczenia sanitarne, łącznik z istniejącym budynkiem ZSPiG. Drugim elementem będzie boisko wielofunkcyjne o wymiarach 24 x 44m, na którym znajdą się: . pełnowymiarowe boisko do piłki ręcznej; . pełnowymiarowe boisko do siatkówki (równolegle); . boisko do koszykówki (oparte o wytyczne FIBA); . kort do tenisa. Obiekt zostanie wyposażony w piłkochwyty, oświetlenie, punkt czerpalny wody, zestaw gniazd zewnętrznych, drenaż boiska, trybuna zewnętrzna na 50 osób. Kolejny element obiektu to sześciostanowiskowa siłownia zewnętrzna wyposażana w – 6 stanowisk orbitrek, wioślarza, rower, motyla (wyciąg górny), stepper (prasę ręczną), poręcz (drabinkę). Celem realizacji projektu jest poprawa i unowocześnienie bazy sportowej szkoły w Bańskiej Wyżnej i oddanie do dyspozycji mieszkańców atrakcyjnych terenów rekreacyjnych.
Rysunek 41. Budynek Zespołu Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Bańskiej Wyżnej wraz ze zdegradowaną infrastrukturą sportowo-rekreacyjną i plan rozbudowy
Źródło: Urząd Gminy Szaflary (fot. Tomasz Jędrysko)
76 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Spełnienie aspektów rewitalizacji przez projekt: sfera społeczna sfera gospodarcza sfera przestrzenno- sfera środowiskowa sfera techniczna funkcjonalna x x
Produkt projektu: Rozbudowana infrastruktura sportowo-rekreacyjna – 1 obiekt. Rezultat: Wszyscy uczniowie Zespołu Szkół, a także mieszkańcy obszaru rewitalizacji gminy Szaflary (30%) korzystający z rozbudowanej infrastruktury sportowo-rekreacyjnej. Uzasadnienie ujęcia projektu na liście podstawowej: . modernizacja ważnej – zarówno dla szkoły, jak i społeczności Bańskiej Wyżnej infrastruktury rekreacyjno-wypoczynkowej; . zapewnienie dzieciom, młodzieży i osobom dorosłym atrakcyjnego miejsca rekreacji i zapobieganie tym samym możliwości występowania zjawisk patologicznych, szczególnie w młodszym pokoleniu; . stworzenie atrakcyjnego miejsca spotkań i integracji mieszkańców. Realizowane cele Gminnego Programu Rewitalizacji: Cel strategiczny 1. Zdrowi, aktywni i bezpieczni mieszkańcy (cel operacyjny 1.1), cel strategiczny 2. Zaangażowani i dobrze wykształceni mieszkańcy (cel operacyjny 2.4), cel strategiczny 4. Patrzący w przyszłość i osadzeni w tradycji mieszkańcy (cel operacyjny 4.2). Projekty powiązane: . Moja gmina moim sercem - rozwój idei wolontariatu różnych grup wiekowych (lista podstawowa projekt nr 8.1.8); . Wracając do korzeni – pielęgnowanie, rozwijanie i przekazywanie tradycji góralskiej najmłodszemu pokoleniu (lista podstawowa projekt nr 8.1.10); . Budowa Parku Edukacji i Rozrywki dla dzieci i młodzieży „Europark Szaflary” (lista podstawowa projekt nr 8.1.11); . Rozwijamy uzdolnienia, kształcimy umiejętności (PO KL 9.1. Wyrównywanie szans edukacyjnych i zapewnienie wysokiej jakości usług edukacyjnych świadczonych w systemie oświaty, wartość projektu: 262 233,76 zł, okres realizacji: 2012-2013). . Modernizacja oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych na terenie gminy Szaflary (PO KL 9.1. Wyrównywanie szans edukacyjnych i zapewnienie wysokiej jakości usług edukacyjnych świadczonych w systemie oświaty, wartość projektu: 785 430,45 zł, okres realizacji: 2014).
8.1.6. Rozbudowa Zespołu Szkół i Gimnazjum w Skrzypnem o salę gimnastyczną wraz z pomieszczeniami pomocniczymi oraz budowa wielofunkcyjnego boiska sportowego i placu rekreacyjno-edukacyjnego wraz z infrastrukturą towarzyszącą Wnioskodawca: Gmina Szaflary Wartość projektu: 2 000 000,00 PLN Spodziewany czas realizacji: styczeń 2017 – grudzień 2018 Źródło finansowania: środki własne Lokalizacja: Podobszar rewitalizacji Skrzypne – Centrum Opis projektu: Przedmiotem projektu jest rozbudowa Zespołu Szkół i Gimnazjum w Skrzypnem o salę gimnastyczną wraz z pomieszczeniami pomocniczymi oraz budowa wielofunkcyjnego boiska sportowego i siłowni zewnętrznej wraz z infrastrukturą towarzyszącą. W ramach projektu powstanie nowa sala gimnastyczna o polu gry wynoszącym 24 x 12m (wraz ze strefą bezpieczeństwa). Na sali zostaną wyznaczone pola do następujących gier zespołowych: . dwa pola gry do siatkówki (poprzecznie); . jedno pole do gry w siatkówkę (równolegle); . dwa pola gry do koszykówkę (poprzecznie) . jedno pole do gry w koszykówkę (równolegle); . jedno pole do gry w piłkę ręczną i futsal;
S t r o n a |77 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
. montaż kurtyny grodzącej, siatki ochronnej, drabinek gimnastycznych, bezpiecznej nawierzchni amortyzującej; . wykonanie otworów montażowych dla sceny, bramek, słupków. Ponadto powstanie magazyn sprzętu sportowego, pomieszczenie pierwszej pomocy, pomieszczenie nauczyciela wf, pomieszczenie techniczne na źródło ciepła (z możliwością rozbudowy projektowanego systemu co, cuw do budynku istniejącej szkoły), szatnie, pomieszczenia sanitarne, łącznik z istniejącym budynkiem ZSPiG. Drugim elementem będzie boisko wielofunkcyjne o wymiarach 24 x 44m, na którym znajdą się: . pełnowymiarowe boisko do piłki ręcznej; . pełnowymiarowe boisko do siatkówki (równolegle); . boisko do koszykówki (oparte o wytyczne FIBA); . kort do tenisa. Obiekt zostanie wyposażony w piłkochwyty, oświetlenie, punkt czerpalny wody, zestaw gniazd zewnętrznych, drenaż boiska, trybuna zewnętrzna na 50 osób. Kolejny element obiektu to sześciostanowiskowa siłownia zewnętrzna wyposażana w – 6 stanowisk orbitrek, wioślarza, rower, motyla (wyciąg górny), stepper (prasę ręczną), poręcz (drabinkę). Celem realizacji projektu jest poprawa i unowocześnienie bazy sportowej szkoły w Skrzypnem i oddanie do dyspozycji mieszkańców atrakcyjnych terenów rekreacyjnych.
Rysunek 42. Wstępne wizualizacje modernizacji i rozbudowy ZSPiG w Skrzypnem
Źródło: Urząd Gminy Szaflary
Spełnienie aspektów rewitalizacji przez projekt: sfera społeczna sfera gospodarcza sfera przestrzenno- sfera środowiskowa sfera techniczna funkcjonalna x x
Produkt projektu: Rozbudowana infrastruktura sportowo-rekreacyjna – 1 obiekt. Rezultat: Wszyscy uczniowie Zespołu Szkół, a także mieszkańcy obszaru rewitalizacji gminy Szaflary (30%) korzystający z rozbudowanej infrastruktury sportowo-rekreacyjnej. Uzasadnienie ujęcia projektu na liście podstawowej: . modernizacja ważnej – zarówno dla szkoły, jak i społeczności Skrzypnego infrastruktury rekreacyjno-wypoczynkowej; . zapewnienie dzieciom, młodzieży i osobom dorosłym atrakcyjnego miejsca rekreacji i zapobieganie tym samym możliwości występowania zjawisk patologicznych, szczególnie w młodszym pokoleniu; . stworzenie atrakcyjnego miejsca spotkań i integracji mieszkańców. Realizowane cele Gminnego Programu Rewitalizacji: Cel strategiczny 1. Zdrowi, aktywni i bezpieczni mieszkańcy (cel operacyjny 1.1), cel strategiczny 2. Zaangażowani i dobrze wykształceni mieszkańcy (cel operacyjny 2.4), cel strategiczny 4. Patrzący w przyszłość i osadzeni w tradycji mieszkańcy (cel operacyjny 4.2). Projekty powiązane: . Moja gmina moim sercem - rozwój idei wolontariatu różnych grup wiekowych (lista podstawowa projekt nr 8.1.8); . Wracając do korzeni – pielęgnowanie, rozwijanie i przekazywanie tradycji góralskiej najmłodszemu pokoleniu (lista podstawowa projekt nr 8.1.10); . Budowa Parku Edukacji i Rozrywki dla dzieci i młodzieży „Europark Szaflary” (lista podstawowa projekt nr 8.1.11);
78 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
. Rozwijamy uzdolnienia, kształcimy umiejętności (PO KL 9.1. Wyrównywanie szans edukacyjnych i zapewnienie wysokiej jakości usług edukacyjnych świadczonych w systemie oświaty, wartość projektu: 262 233,76 zł, okres realizacji: 2012-2013). . Modernizacja oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych na terenie gminy Szaflary (PO KL 9.1. Wyrównywanie szans edukacyjnych i zapewnienie wysokiej jakości usług edukacyjnych świadczonych w systemie oświaty, wartość projektu: 785 430,45 zł, okres realizacji: 2014).
8.1.7. Aktywna jesień w Gminie Szaflary - Rodzinne domy pomocy Wnioskodawca: Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Szaflarach i Gmina Szaflary Wartość projektu: 2 100 000 PLN (ok. 360 000 rocznie) Spodziewany czas realizacji: styczeń 2018 – grudzień 2023 Źródło finansowania: RPO WM oś 9, środki własne Lokalizacja: Obszar rewitalizacji, obszary zdegradowane Opis projektu: Przedmiotem projektu jest stworzenie specjalistycznego systemu opieki nad osobami starszymi poprzez rozwijanie rodzinnych placówek opiekuńczych (prowadzonych we własnym domu i na własny rachunek w ramach umowy zawartej z gminą). Istotą podejmowanych działań jest promocja i zachęta do tworzenia rodzinnych domów pomocy. Rodzinne domy pomocy to nowa forma organizacji usług opiekuńczych dla osób starszych, która ma uzupełniać oraz częściowo zastępować tego typu opiekę wykonywaną przez tradycyjne domy pomocy społecznej. Placówki rodzinne prowadzone będą przez osoby prywatne w ramach umowy z gminą, ale we własnych domach i na własny rachunek. Gmina będzie kierować do takiego domu kilka osób, którym zapewniona ma być opieka i będzie przekazywać na każdą z tych osób określoną w umowie kwotę środków, za którą winny być wykonywane następujące usługi: . świadczenia pielęgnacyjne; . iniekcje; . pomiar podstawowych parametrów życiowych; . opatrywanie ran; . pielęgnacja; . rehabilitacja. Celem podejmowanych działań jest większa socjalizacja osób starszych oraz udzielanie im pomocy w codziennej egzystencji, a także ułatwienie funkcjonowania osób starszych i niepełnosprawnych w środowisku lokalnym. Niezwykle ważne będzie też stworzenie osobom niepełnosprawnym i starszym warunków do aktywnego uczestnictwa w życiu społeczności lokalnej. Dodatkowym efektem będzie podniesienie społecznej świadomości o potrzebach i problemach osób niepełnosprawnych i osób starszych. W efekcie możliwe będzie szersze rozwinięcie dostępnych usług opiekuńczych dla osób starszych na terenie Gminy Szaflary. Świadczone usługi i wykonywane zabiegi rehabilitacyjne wpłyną na poprawę stanu zdrowia i powrót do aktywności. Z kolei systematyczna rehabilitacja osób leżących będzie zapobiegać pogłębianiu się przewlekłych defektów. Wsparcie rodziny w przypadku nieodwracalnych zmian osoby chorej wpłynie na większą mobilizację do podejmowania starań na rzecz ciągłej rehabilitacji. Rehabilitacja osób niepełnosprawnych będzie miała na celu nie tylko maksymalne usprawnienie organizmu, ale także będzie okazją do integracji ze zdrowymi osobami.
Spełnienie aspektów rewitalizacji przez projekt: sfera społeczna sfera gospodarcza sfera przestrzenno- sfera środowiskowa sfera techniczna funkcjonalna x x
Produkt projektu: Liczba uruchomionych/rozbudowanych placówek opiekuńczych, w tym dla osób starszych – 3 obiekty. Rezultat: Liczba osób starszych i niepełnosprawnych objętych opieką (dzienną/domową/stałą) – 30.
S t r o n a |79 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Uzasadnienie ujęcia projektu na liście podstawowej: . pogłębiający się proces starzenia się społeczeństwa, rozpadanie się dotychczasowych więzi rodzinnych i społecznych, aktywność zawodowa ludzi młodszych prowadzi do tego że coraz więcej osób starszych i samotnych pozbawiona jest opieki; . wprowadzenie idei rodzinnych domów pomocy nie tylko poprawia sytuację osób starszych, samotnych, niepełnosprawnych i wymagających opieki, ale jest też formą poprawy jakości świadczonych usług oraz racjonalizacji kosztów ich świadczenia (unikanie świadczenia pomocy rozproszonej). Realizowane cele Gminnego Programu Rewitalizacji: cel strategiczny 2. Zaangażowani i dobrze wykształceni mieszkańcy (cel operacyjny 2.1, 2.3). Projekty powiązane: . Moja gmina moim sercem - rozwój idei wolontariatu różnych grup wiekowych (lista podstawowa projekt nr 8.1.8); . „Seniorze nie jesteś sam” - program wspierania aktywności oraz doskonalenia jakości i dostępności usług socjalnych na rzecz osób starszych w gminie (lista podstawowa projekt nr 8.1.9); . Wracając do korzeni – pielęgnowanie, rozwijanie i przekazywanie tradycji góralskiej najmłodszemu pokoleniu (lista podstawowa projekt nr 8.1.10); . Aktywizacja osób zagrożonych wykluczeniem społecznym w gminie Szaflary (PO KL, 7.1. Rozwój i upowszechnienie aktywnej integracji, wartość projektu: 956 188.72 zł, okres realizacji: 2010-2014).
8.1.8. Moja gmina moim sercem - rozwój idei wolontariatu różnych grup wiekowych Wnioskodawca: Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Szaflarach i Gmina Szaflary Wartość projektu: 600 000 PLN (ok. 100 000 rocznie) Spodziewany czas realizacji: styczeń 2018 – grudzień 2023 Źródło finansowania: RPO WM oś 9, środki własne Lokalizacja: Obszar rewitalizacji, obszary zdegradowane Opis projektu: Przedmiotem projektu jest Utworzenie Gminnego Centrum Wolontariatu przy GOPS i wdrażanie idei wolontariatu wśród mieszkańców (szczególnie ludzi młodych i seniorów) gminy Szaflary. Działanie będzie prowadzone poprzez zakładanie i wspieranie rozwoju (mentoring) kół wolontariuszy w szkołach oraz stworzenie gminnego klub wolontariusza. Powołany zostanie tez gminny koordynator wolontariatu, który odpowiedzialny będzie z prace z wolontariuszami, ich systematyczne szkolenia, przydzielanie zadań, współpracę i koordynację z osobami korzystającymi ze wsparcia wolontariuszy. Celem projektu jest socjalizacja osób w różnym wieku, ich aktywizacja, a także budowanie poczucia empatii u osób, które zdecydują się wspierać idee wolontariatu swoja pracą i zaangażowaniem. Celem jest także mobilizacja młodych ludzi na rzecz osób potrzebujących. Wolontariat poprzez swoją działalność ma uwrażliwiać dzieci i młodzież na potrzeby drugiego człowieka często bezradnego wobec choroby, biedy, cierpienia.
Spełnienie aspektów rewitalizacji przez projekt: sfera społeczna sfera gospodarcza sfera przestrzenno- sfera środowiskowa sfera techniczna funkcjonalna x
Produkt projektu: Liczba uruchomionych kół wolontariuszy – 7 kół. Rezultat: Liczba wolontariuszy zaangażowanych w latach 2018 – 2023 w niesienie pomocy innym – 30 osób. Liczba osób objętych wsparciem wolontariuszy – 60 rocznie (360 osób w okresie wdrażania Programu). Uzasadnienie ujęcia projektu na liście podstawowej:
80 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
. duża liczba osób wymagających rożnych form wsparcia na terenie Szaflar, co jest wynikiem zarówno starzenia się społeczeństwa, rozpadanie się dotychczasowych więzi rodzinnych i społecznych; . brak alternatywnych form spędzania wolnego czasu zarówno dla ludzi młodych, jak i np. młodych emerytów – dla których niesienie pomocy innym może być dobrą formą spędzania czasu wolnego, ale tez budowania poczucia bycia ciągle potrzebnym (dotyczy osób starszych, wyrwanych z aktywności zawodowej). Realizowane cele Gminnego Programu Rewitalizacji: cel strategiczny 2. Zaangażowani i dobrze wykształceni mieszkańcy (cel operacyjny 2.1, 2.2, 2.3). Projekty powiązane: . Moja gmina moim sercem - rozwój idei wolontariatu różnych grup wiekowych (lista podstawowa projekt nr 8.1.8); Wracając do korzeni – pielęgnowanie, rozwijanie i przekazywanie tradycji góralskiej najmłodszemu pokoleniu (lista podstawowa projekt nr 8.1.10); Budowa Parku Edukacji i Rozrywki dla dzieci i młodzieży „Europark Szaflary” (lista podstawowa projekt nr 8.1.11); Rozwijamy uzdolnienia, kształcimy umiejętności (PO KL 9.1. Wyrównywanie szans edukacyjnych i zapewnienie wysokiej jakości usług edukacyjnych świadczonych w systemie oświaty, wartość projektu: 262 233,76 zł, okres realizacji: 2012-2013). Modernizacja oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych na terenie gminy Szaflary (PO KL 9.1. Wyrównywanie szans edukacyjnych i zapewnienie wysokiej jakości usług edukacyjnych świadczonych w systemie oświaty, wartość projektu: 785 430,45 zł, okres realizacji: 2014). Aktywna jesień w Gminie Szaflary - Rodzinne domy pomocy (lista podstawowa projekt nr 8.1.7); . „Seniorze nie jesteś sam” - program wspierania aktywności oraz doskonalenia jakości i dostępności usług socjalnych na rzecz osób starszych w gminie (lista podstawowa projekt nr 8.1.9); . Wracając do korzeni – pielęgnowanie, rozwijanie i przekazywanie tradycji góralskiej najmłodszemu pokoleniu (lista podstawowa projekt nr 8.1.10); . Aktywizacja osób zagrożonych wykluczeniem społecznym w gminie Szaflary (PO KL, 7.1. Rozwój i upowszechnienie aktywnej integracji, wartość projektu: 956 188.72 zł, okres realizacji: 2010-2014).
8.1.9. „Seniorze nie jesteś sam” - program wspierania aktywności oraz doskonalenia jakości i dostępności usług socjalnych na rzecz osób starszych w gminie Wnioskodawca: Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Szaflarach i Gmina Szaflary Wartość projektu: 175 000 PLN (ok. 50 000 w pierwszym roku, następnie 25 000 rocznie) Spodziewany czas realizacji: styczeń 2018 – grudzień 2023 Źródło finansowania: RPO WM oś 9, środki własne Lokalizacja: Obszar rewitalizacji, obszary zdegradowane Opis projektu: Przedmiotem projektu jest stworzenie systemu aktywizacji i wsparcia seniorów (m.in. opracowanie Gminnego Systemu Aktywności i Zapobiegania Wykluczeniu Społecznemu Seniorów), a następnie powołanie Koalicji Na Rzecz Aktywizacji i Pomocy Osobom Starszym, uruchomienie Klubu Seniora, mobilnego Punktu Wsparcia Seniora. W ramach Klubu prowadzone będą m.in. zajęcia związane z ograniczeniem lub eliminacją wykluczenia cyfrowego, wyjazdy kulturalne (kino, teatr, koncerty) i integracyjne, wymiany z innymi UTW, współpraca z partnerskimi gminami, rozwijanie oferty kulturalnej, rozrywkowej i oświatowej dedykowanej osobom starszym. Celem podejmowanych działań jest poprawa przepływu informacji, jakości świadczonych usług, poziomu bezpieczeństwa socjalnego seniorów, a także włączenie się seniorów w życie społeczne Gminy Szaflary.
S t r o n a |81 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Spełnienie aspektów rewitalizacji przez projekt: sfera społeczna sfera gospodarcza sfera przestrzenno- sfera środowiskowa sfera techniczna funkcjonalna x
Produkt projektu: powołana Koalicja na Rzecz Aktywizacji i Pomocy Osobom Starszym – 1 organizacja; uruchomienie Klubu Seniora – 1 klub; uruchomienie mobilnego Punktu Wsparcia Seniora – 1 punkt. Rezultat: Liczba osób korzystająca z oferty dla seniorów - 120 osób. Uzasadnienie ujęcia projektu na liście podstawowej: . wydłużający się czas życia sprawia, iż rośnie w gminie liczba osób starszych. Osoby te, aby pozostać aktywne fizycznie i umysłowo powinny otrzymać ofertę atrakcyjnego spędzania czasu. Powinny też mieć narzędzia, które pozwolą im tworzyć tą ofertę samodzielnie, tak aby aktywizacja dokonywana była przez nich samych, a nie wyłącznie dla nich. Seniorzy powinni być tutaj aktywnym twórcą, a nie biernym odbiorcą oferty. Realizowane cele Gminnego Programu Rewitalizacji: cel strategiczny 2. Zaangażowani i dobrze wykształceni mieszkańcy (cel operacyjny 2.1, 2.2, 2.3). Projekty powiązane: . Moja gmina moim sercem - rozwój idei wolontariatu różnych grup wiekowych (lista podstawowa projekt nr 8.1.8); Wracając do korzeni – pielęgnowanie, rozwijanie i przekazywanie tradycji góralskiej najmłodszemu pokoleniu (lista podstawowa projekt nr 8.1.10); Budowa Parku Edukacji i Rozrywki dla dzieci i młodzieży „Europark Szaflary” (lista podstawowa projekt nr 8.1.11); Rozwijamy uzdolnienia, kształcimy umiejętności (PO KL 9.1. Wyrównywanie szans edukacyjnych i zapewnienie wysokiej jakości usług edukacyjnych świadczonych w systemie oświaty, wartość projektu: 262 233,76 zł, okres realizacji: 2012-2013). Modernizacja oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych na terenie gminy Szaflary (PO KL 9.1. Wyrównywanie szans edukacyjnych i zapewnienie wysokiej jakości usług edukacyjnych świadczonych w systemie oświaty, wartość projektu: 785 430,45 zł, okres realizacji: 2014). Aktywna jesień w Gminie Szaflary - Rodzinne domy pomocy (lista podstawowa projekt nr 8.1.7); . Moja gmina moim sercem - rozwój idei wolontariatu różnych grup wiekowych (lista podstawowa projekt nr 8.1.8); . Wracając do korzeni – pielęgnowanie, rozwijanie i przekazywanie tradycji góralskiej najmłodszemu pokoleniu (lista podstawowa projekt nr 8.1.10); . Aktywizacja osób zagrożonych wykluczeniem społecznym w gminie Szaflary (PO KL, 7.1. Rozwój i upowszechnienie aktywnej integracji, wartość projektu: 956 188.72 zł, okres realizacji: 2010-2014.
8.1.10. Wracając do korzeni – pielęgnowanie, rozwijanie i przekazywanie tradycji góralskiej najmłodszemu pokoleniu Wnioskodawca: Gminne Centrum Kultury, Promocji i Turystyki w Szaflarach wspólnie z Biblioteką Publiczną w Szaflarach Wartość projektu: 700 000 PLN (ok. 100 000 rocznie) Spodziewany czas realizacji: styczeń 2017 – grudzień 2023 Źródło finansowania: PROW, granty, budżet GCKPiT, budżet gminy Lokalizacja: Obszar rewitalizacji, obszary zdegradowane Opis projektu: Przedmiotem projektu jest cykl nowych działań skierowanych do różnych grup odbiorców, którego nadrzędnym celem jest pielęgnowanie rozwijanie tradycji góralskiej, a także przekazywanie jej kolejnym pokoleniom. Ideą projektu jest aby działalność GCKPiT (obecnie utrudniona, a w przyszłości w nowej siedzibie Centrum Kultury) wychodziła coraz bardziej do
82 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023 mieszkańców i odpowiadała na społeczne zapotrzebowanie, zarówno w zakresie samego uczestnictwa w kulturze, jak i pielęgnowania lokalnych tradycji, w tym szczególnie związanych z tradycją i kultura podhalańską. Wśród planowanych do wdrożenia działań znalazły się następujące projekty: . „Z babcynego pieca” - warsztaty kulinarne - zajęcia z przygotowywania potraw tradycyjnych prowadzone przez doświadczone gospodynie wspólnie z dziećmi i młodzieżą. Dodatkowym elementem projektu będzie katalogowanie i utrwalanie, w formie książek kucharskich, zapomnianych i dawnych przepisów kulinarnych Podhala. Celem projektu jest wzmocnienie więzi międzypokoleniowych poprzez udział w kursie gotowania różnych pokoleń - od najmłodszych do najstarszych. Zajęcia dla dzieci i młodzieży prowadzone będą przez doświadczone gospodynie. Pozwoli to na „żywe” poznawanie swojej kultury i tradycji przez najmłodsze pokolenie mieszkańców Szaflar. Przyczyni się też do przekazywania młodzieży - przez osoby starsze - tradycyjnych receptur. Z kolei osobom starszym stworzy doskonałe warunki do aktywnego uczestniczenia w życiu społeczności lokalnej, a poprzez to aktywizację i budowanie poczucia własnej wartości i przydatności. . Warsztaty plastyczne i rękodzielnicze – w ramach projektu planuje się organizację cotygodniowych zajęć plastycznych dla dzieci, młodzieży i dorosłych z Gminy Szaflary, w tym w zakresie: malarstwa na szkle, wikliny papierowej, decoupagu, ceramiki i garncarstwa oraz wyszywanie gorsetów. Także w tym przypadku chodzi o zdobywanie nowych umiejętności, ale głęboko osadzonych i wynikających z lokalnych tradycji podhalańskich. . Zajęcia fotograficzne - cykl warsztatów obsługi kamery oraz aparatu fotograficznego, a także z zakresu obróbki obrazu, podkładania dźwięku i montażu filmu, w wyniku których powstawać będą wideoklip obrazujące ginące tradycje, zamierające zawody i rzemiosło. Ponadto będą także rejestrować i archiwizować opowieści najstarszych mieszkańców Szaflar, tworząc w ten sposób unikalne archiwum obrazujące historię, tradycję, kulturę i ludzi, zachowując ich opowieści dla kolejnych pokoleń. . Ludowe Kółko Teatralne – przedmiotem projektu są wielopokoleniowe warsztaty teatralne planowane w nowej siedzibie GCKPiT. Projekt będzie istotną formą zagospodarowania czasu wolnego osobom starszym oraz przekazywania lokalnych tradycji – śpiewu, tańca, małych form teatralnych związanych z obrzędowością i lokalną tradycją – młodszemu pokoleniu. Warsztaty będą miały wymiar „żywego” uczenia się młodych od starszych. W trakcie warsztatów przygotowywane będą spektakle, koncerty i występy, które następnie będą pokazywane zarówno w nowej placówce kultury, jak i w innych obiektach na terenie gminy (szkołach, świetlicach wiejskich, remizach), a także poza terenem gminy na festiwalach i konkursach. „Ocalić od zapomnienia” - moja gmina, moim sercem - przedmiotem podejmowanych działań będzie organizacja comiesięcznych wystawach promujących twórczość artystów regionalnych i związanych z regionem oraz organizacja ich wernisaży, które raz w miesiącu będą okazją do spotkań mieszkańców gminy. Z kolei spotkania te będą okazją do utrwalanie gwary podhalańskiej i budowania lokalnej tożsamości. Towarzyszyć im będą konkursy literackie i fotograficzne, a podsumowaniem tych spotkań i materiałów, które będą powstawały w ich trakcie będzie coroczna publikacja Almanachu Gminy Szaflary. Ponadto w nowoprojektowanej części GCKPiT przy planowanej do rozbudowy części ZSPiG Szaflary powstanie galeria prac lokalnych twórców oraz część biblioteczna przeznaczona na istniejący księgozbiór. Dzięki temu rozbudowany zostanie dział z regionaliami. Planuje się także stworzenie wideoteki przy istniejącej bibliotece, której celem będzie zbieranie, przechowywanie i udostępnianie materiałów wytworzonych m.in. W ramach zajęć fotograficznych opisanych powyżej. Celem prowadzonych działań będzie m.in. lepsza integracja lokalnej społeczności i docenienie lokalnej kultury i tradycji. Ważna będzie też idea integracji międzypokoleniowej i towarzyszące temu zwiększenie aktywności seniorów mieszkających na terenie Gminy Szaflary
S t r o n a |83 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023 oraz dowartościowanie osób starszych poprzez stworzenie im warunków do przekazywania swojej wiedzy i doświadczenia młodszemu pokoleniu. Także dla pozostałych mieszkańców gminy zaproponowane zajęcia będą atrakcyjną formą spędzania wolnego czasu.
Spełnienie aspektów rewitalizacji przez projekt: sfera społeczna sfera gospodarcza sfera przestrzenno- sfera środowiskowa sfera techniczna funkcjonalna x
Produkt projektu: Liczba zrealizowanych działań z zakresu społeczno-kulturalnego – 5. Rezultat: Wzrost liczby mieszkańców korzystających z oferty kulturalnej – 15%. Uzasadnienie ujęcia projektu na liście podstawowej: . we wszystkich elementach konsultacji społecznych bardzo mocno wybrzmiewa zarówno brak miejsc spotkań, miejsc z atrakcyjną ofertą kulturalną, jak i ogromna potrzeba integracji lokalnej społeczności, szczególnie wokół tradycji podhalańskich – kultury, sztuki, ale także zanikających rzemiosł czy zawodów. Suma projektów planowanych do realizacji przez Gminne Centrum Kultury, Promocji i Turystyki w Szaflarach wspólnie z Biblioteką Publiczną w Szaflarach jest jednym z szeregu zaproponowanych elementów, który może przyczynić się z jednej strony do rozbudowy oferty, z drugiej tworzyć platformę/pretekst do spotkań i integracji. Interesujące jest to że w projekcie założono integrację pomiędzy różnymi pokoleniami, przekazywanie wiedzy i umiejętności młodym przez osoby starsze. Ma to jednocześnie efekt terapeutyczny – aktywizuje starsze osoby, „wyciąga” je z domu, sprawia, że czują się ważni i potrzebni. Realizowane cele Gminnego Programu Rewitalizacji: cel strategiczny 2. Zaangażowani i dobrze wykształceni mieszkańcy (cel operacyjny 2.2), cel strategiczny 4. Patrzący w przyszłość i osadzeni w tradycji mieszkańcy (cel operacyjny 4.1). Projekty powiązane: . Przebudowa istniejącej sali gimnastycznej i rozbudowa o halę wielofunkcyjną Publicznego Zespołu Szkół i Gimnazjum w Szaflarach wraz z infrastrukturą (lista podstawowa projekt nr 8.1.1); . Budowa boiska wielofunkcyjnego oraz bieżni lekkoatletycznej, mini parku i siłowni zewnętrznej przy ZSPiG w Szaflarach (lista podstawowa projekt nr 8.1.2); . Moja gmina moim sercem - rozwój idei wolontariatu różnych grup wiekowych (lista podstawowa projekt nr 8.1.8); . Rozwijamy uzdolnienia, kształcimy umiejętności (PO KL 9.1. Wyrównywanie szans edukacyjnych i zapewnienie wysokiej jakości usług edukacyjnych świadczonych w systemie oświaty, wartość projektu: 262 233,76 zł, okres realizacji: 2012-2013). . Zakup instrumentów muzycznych na potrzeby zespołów góralskich działających przy szkołach (PROW, wartość projektu: 33 000 zł, okres realizacji: 2014); . Zakup strojów góralskich na potrzeby zespołów góralskich działających przy szkołach (PROW, wartość projektu: 49 700 zł, okres realizacji: 2014); . Kultywowanie miejscowych tradycji i obrzędów poprzez organizację warsztatów muzyki góralskiej i koncertu podsumowującego (PROW, wartość projektu: 16 300 zł, okres realizacji: 2014).
8.1.11. Budowa Parku Edukacji i Rozrywki dla dzieci i młodzieży „Europark Szaflary” Wnioskodawca: P.P.H.U. Hreśka Wartość projektu: 133 402 500,00 PLN Spodziewany czas realizacji: czerwiec 2018 – marzec 2020 Źródło finansowania: środki własne Lokalizacja: Obszar zdegradowany Bańska Niżna/Szaflary Opis projektu: Przedmiotem projektu jest budowa „Europarku Szaflary” miejsca zabaw dla dzieci i młodzieży. Na działce o powierzchni 7,2 ha powstanie park rozrywki z licznymi karuzelami,
84 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023 teatrem ruchomych figur, muzeum, placami zabaw, kolejkami, atrakcjami wodnymi, parkami linowymi, boiskami do różnych gier, a także zapleczem edukacyjnym i licznymi parkami tematycznymi. Całość uzupełni także część rekreacyjna, w tym pole golfowe i zespół kortów tenisowych, a także część rozrywkowo-handlowo-gastronomiczna, w której znajdować się będą: sklepy, restauracje, kino, teatr. Realizacja projektu będzie miała duże znaczenie dla podniesienia atrakcyjności i konkurencyjności Gminy Szaflary. Projekt przyczyni się do znaczącego rozwoju przedsiębiorczości – zarówno w nowopowstałej infrastrukturze, jak i wokół niej. Projekt doskonale wykorzystuje położenie Szaflar przy głównym szlaku komunikacyjnym w kierunku Zakopanego i oraz turystyczno-rekreacyjne plany rozwojowe gminy. Celem realizacji projektu – z punktu widzenia rewitalizacji – jest poprawa jakości życia mieszkańców poprzez stworzenie wielu nowych, atrakcyjnych miejsc pracy dla bardzo zróżnicowanej grupy pracowników, a poprzez to podniesienie standardu życia mieszkańców i powstrzymanie ich odpływu do większych ośrodków miejskich.
Spełnienie aspektów rewitalizacji przez projekt: sfera społeczna sfera gospodarcza sfera przestrzenno- sfera środowiskowa sfera techniczna funkcjonalna x x x
Produkt projektu: Rozbudowana infrastruktura rekreacyjno-rozrywkowa – 1 obiekt. Rezultat: Liczba nowych miejsc pracy utworzonych w wyniku realizacji inwestycji: 60. Uzasadnienie ujęcia projektu na liście podstawowej: . wielu uczestników konsultacji społecznych twierdzi, iż Szaflary nie są atrakcyjnym miejscem do życia z uwagi na trudną sytuację w dostępie do atrakcyjnych i dobrze płatnych miejsc pracy – stąd zarówno ubożejące społeczeństwo, jak i duża migracja do większych ośrodków. Stworzenie dużej liczby miejsc pracy bezpośrednio w ramach planowanej inwestycji i daleko większej liczby w przedsiębiorstwach współpracujących oraz korzystających ze zwiększonej liczby turystów, jest dużą szansą na poprawę sytuacji społeczno-ekonomicznej na obszarach zdegradowanych gminy Szaflary i ma wpływ na sytuację mieszkańców całej gminy; . projekt jest zlokalizowany poza obszarem rewitalizacji, ale będzie oddziaływał także na mieszkańców obszaru rewitalizacji i przyczyni się do poprawy sytuacji kryzysowej. Realizowane cele Gminnego Programu Rewitalizacji: cel strategiczny 3. Zaradni i gospodarni mieszkańcy (cel operacyjny 3.1, 3.2). Projekty powiązane: . Przebudowa istniejącej sali gimnastycznej i rozbudowa o halę wielofunkcyjną Publicznego Zespołu Szkół i Gimnazjum w Szaflarach wraz z infrastrukturą (lista podstawowa projekt nr 8.1.1); . Budowa boiska wielofunkcyjnego oraz bieżni lekkoatletycznej, mini parku i siłowni zewnętrznej przy ZSPiG w Szaflarach (lista podstawowa projekt nr ); . Rozwijamy uzdolnienia, kształcimy umiejętności (PO KL 9.1. Wyrównywanie szans edukacyjnych i zapewnienie wysokiej jakości usług edukacyjnych świadczonych w systemie oświaty, wartość projektu: 262 233,76 zł, okres realizacji: 2012-2013).
8.1.12. Budowa Parku Logistyki i Biznesu „Szaflary” Wnioskodawca: P.P.H.U. Hreśka Wartość projektu: 82 880 962,50 PLN Spodziewany czas realizacji: kwiecień 2017 – marzec 2019 Źródło finansowania: środki własne Lokalizacja: Obszar zdegradowany Szaflary Opis projektu: Przedmiotem projektu budowa zaplecza logistyczno-magazynowego i biurowego. W obiektach powstanie m.in.:
S t r o n a |85 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
. inteligenta przestrzeń magazynowa; . powierzchnie biurowe; . powierzchnie dla usług biznesowych; . powierzchnie dla obsługi inwestorów krajowych i zagranicznych; . zaplecze logistyczne. Obiekt będzie wykorzystywał położenie przy drodze krajowej nr 47 (tzw. zakopiance) i docelowo powinien pełnić funkcje centrum logistycznego dla całego terenu Podhala, stajać się ważnym kreatorem rozwoju gospodarczego na tym obszarze budując wizerunek Szaflar w wymiarze regionalnym i ogólnopolskim. Celem realizacji projektu – z punktu widzenia rewitalizacji – jest poprawa jakości życia mieszkańców poprzez stworzenie wielu nowych, atrakcyjnych miejsc pracy dla bardzo zróżnicowanej grupy pracowników, a poprzez to podniesienie standardu życia mieszkańców i powstrzymanie ich odpływu do większych ośrodków miejskich.
Spełnienie aspektów rewitalizacji przez projekt: sfera społeczna sfera gospodarcza sfera przestrzenno- sfera środowiskowa sfera techniczna funkcjonalna x x x
Produkt projektu: Rozbudowana infrastruktura służąca rozwojowi gospodarczemu – 1 obiekt. Rezultat: Liczba nowych miejsc pracy utworzonych w wyniku realizacji inwestycji: 40. Uzasadnienie ujęcia projektu na liście podstawowej: . wielu uczestników konsultacji społecznych twierdzi, iż Szaflary nie są atrakcyjnym miejscem do życia z uwagi na trudną sytuację w dostępie do atrakcyjnych i dobrze płatnych miejsc pracy – stąd zarówno ubożejące społeczeństwo, jak i duża migracja do większych ośrodków. Stworzenie dużej liczby miejsc pracy bezpośrednio w ramach planowanej inwestycji i daleko większej liczby w przedsiębiorstwach współpracujących oraz korzystających ze zwiększonej liczby turystów, jest dużą szansą na poprawę sytuacji społeczno-ekonomicznej na obszarach zdegradowanych gminy Szaflary i ma wpływ na sytuację mieszkańców całej gminy; . projekt jest zlokalizowany poza obszarem rewitalizacji, ale będzie oddziaływał także na mieszkańców obszaru rewitalizacji i przyczyni się do poprawy sytuacji kryzysowej. Realizowane cele Gminnego Programu Rewitalizacji: cel strategiczny 3. Zaradni i gospodarni mieszkańcy (cel operacyjny 3.1). Projekty powiązane: . Aktywizacja osób zagrożonych wykluczeniem społecznym w gminie Szaflary (PO KL, 7.1. Rozwój i upowszechnienie aktywnej integracji, wartość projektu: 956 188.72 zł, okres realizacji: 2010-2014).
8.1.13. Utworzenie przy Domu Pomocy Społecznej „Smrek” w Zaskalu placówki zapewniającej dzienną opiekę i aktywizację osobom starszym Wnioskodawca: Starostwo Powiatowe w Nowym Targu Wartość projektu: 1 018 000,00 PLN Spodziewany czas realizacji: styczeń 2018 – grudzień 2019 Źródło finansowania: środki własne, RPO WM Lokalizacja: Obszar zdegradowany Zaskale (projekt kluczowy z punktu widzenia rozwiązywania problemów społecznych obszaru rewitalizacji) Opis projektu: Przedmiotem projektu jest nadbudowa części parterowej budynku DPS (mieszczącego obecnie kuchnię) i poprawa warunków lokalowych DPS zgodnie z obowiązującymi standardami opieki i aktywizacji osób starszych. Ponadto nowe pomieszczenia w nadbudowanej część zostaną wyposażone w sprzęt i urządzenia pozwalające prowadzić aktywna rehabilitacje pensjonariuszy ośrodka.
86 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
W wyniku realizacji inwestycji powstanie przestrzeń niezależna funkcjonalnie od pozostałej części obiektu Domu Pomocy Społecznej o przewidywanej powierzchni użytkowej ok. 190 m2. Planuje się, iż powstaną następujące pomieszczenia: . pokój dziennego pobytu pełniący funkcję sali spotkań dla pensjonariuszy; . pomieszczenie jadalni i świetlicy; . pomieszczenie kuchenne lub aneks kuchenny służący do przygotowania i spożycia posiłku; . pokój do odpoczynku, z co najmniej pięcioma miejscami do leżenia; . pomieszczenie ogólnodostępne (klubowe) wyposażone w stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu, sprzęt RTV oraz biblioteczkę; . pomieszczenie do terapii ruchowej lub kinezyterapii; . pomieszczenie do terapii indywidualnej i poradnictwa, rozumianego jako szeroko pojęta praca socjalna; . szatnia dla seniorów i personelu; . 2 łazienki w pełni dostosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych, wyposażone w kabinę natryskową. W jednej z łazienek zostanie wydzielone miejsce na pralkę i odpowiednio wyposażone miejsce do prasowania; . pokój pielęgniarski. Celem bezpośrednim projektu jest stworzenie przestrzeni lokalowej odpowiadającej standardom określonym w rekomendacji Zarządu Województwa Małopolskiego do prowadzenia placówki dziennej opieki i aktywizacji osób starszych w obiekcie Domu Pomocy Społecznej „Smrek” w Zaskalu. Zaś celem strategicznym projektu jest udostępnienie infrastruktury na terenie powiatu nowotarskiego pozwalającej na aktywne spędzanie wolnego czasu przez osoby nieaktywne zawodowo w wieku 60+, a także zapewnienie tym osobom usług opiekuńczych i wsparcia dostosowanego do ich potrzeb.
Spełnienie aspektów rewitalizacji przez projekt: sfera społeczna sfera gospodarcza sfera przestrzenno- sfera środowiskowa sfera techniczna funkcjonalna x x
Produkt projektu: Liczba uruchomionych/rozbudowanych placówek opiekuńczych, w tym dla osób starszych - 1 obiekt. Rezultat: Liczba osób starszych i niepełnosprawnych objętych opieką (dzienną/domową/stałą) – 40 os. rocznie. Uzasadnienie ujęcia projektu na liście podstawowej: . wydłużający się czas życia sprawia, iż rośnie w gminie liczba osób starszych. Osoby te, aby pozostać aktywne fizycznie i umysłowo powinny otrzymać ofertę atrakcyjnego spędzania czasu. Powinny też mieć narzędzia, które pozwolą im tworzyć tą ofertę samodzielnie, tak aby aktywizacja dokonywana była przez nich samych, a nie wyłącznie dla nich. Seniorzy powinni być tutaj aktywnym twórcą, a nie biernym odbiorcą oferty, . duże oddziaływanie projektu. Realizowane cele Gminnego Programu Rewitalizacji: cel strategiczny 2. Zaangażowani i dobrze wykształceni mieszkańcy (cel operacyjny 2.1, 2.2, 2.3). Projekty powiązane: Moja gmina moim sercem - rozwój idei wolontariatu różnych grup wiekowych (lista podstawowa projekt nr 8.1.8); Wracając do korzeni – pielęgnowanie, rozwijanie i przekazywanie tradycji góralskiej najmłodszemu pokoleniu (lista podstawowa projekt nr 8.1.10); Budowa Parku Edukacji i Rozrywki dla dzieci i młodzieży „Europark Szaflary” (lista podstawowa projekt nr 8.1.11); Rozwijamy uzdolnienia, kształcimy umiejętności (PO KL 9.1. Wyrównywanie szans edukacyjnych i zapewnienie wysokiej jakości usług edukacyjnych świadczonych w systemie oświaty, wartość projektu: 262 233,76 zł, okres realizacji: 2012-2013).
S t r o n a |87 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Modernizacja oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych na terenie gminy Szaflary (PO KL 9.1. Wyrównywanie szans edukacyjnych i zapewnienie wysokiej jakości usług edukacyjnych świadczonych w systemie oświaty, wartość projektu: 785 430,45 zł, okres realizacji: 2014). Aktywna jesień w Gminie Szaflary - Rodzinne domy pomocy (lista podstawowa projekt nr 8.1.7); . Moja gmina moim sercem - rozwój idei wolontariatu różnych grup wiekowych (lista podstawowa projekt nr 8.1.8); Wracając do korzeni – pielęgnowanie, rozwijanie i przekazywanie tradycji góralskiej najmłodszemu pokoleniu (lista podstawowa projekt nr 8.1.10); Budowa Parku Edukacji i Rozrywki dla dzieci i młodzieży „Europark Szaflary” (lista podstawowa projekt nr 8.1.11); Rozwijamy uzdolnienia, kształcimy umiejętności (PO KL 9.1. Wyrównywanie szans edukacyjnych i zapewnienie wysokiej jakości usług edukacyjnych świadczonych w systemie oświaty, wartość projektu: 262 233,76 zł, okres realizacji: 2012-2013). Modernizacja oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych na terenie gminy Szaflary (PO KL 9.1. Wyrównywanie szans edukacyjnych i zapewnienie wysokiej jakości usług edukacyjnych świadczonych w systemie oświaty, wartość projektu: 785 430,45 zł, okres realizacji: 2014). Aktywna jesień w Gminie Szaflary - Rodzinne domy pomocyAktywizacja osób zagrożonych wykluczeniem społecznym w gminie Szaflary (PO KL, 7.1. Rozwój i upowszechnienie aktywnej integracji, wartość projektu: 956 188.72 zł, okres realizacji: 2010-2014).
88 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Tabela 31. Oczekiwane wskaźniki osiągnięć Gminnego Programu Rewitalizacji Miernik 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 RAZEM wskaźnika Główne produkty (w odniesieniu do listy zadań podstawowych) Przebudowany i rozbudowany obiekt szkolny pełniący funkcje związane z szt. 1 1 edukacją, kulturą, rekreacja i sportem Rozbudowana infrastruktura sportowo-rekreacyjna szt. 2 2 4 Rozbudowana infrastruktura rekreacyjno-rozrywkowa szt. 1 1 Budynek publiczny poddany głębokiej termomodernizacji szt. 1 1 Liczba uruchomionych/rozbudowanych placówek opiekuńczych, w tym szt. 1 3 4 dla osób starszych Liczba uruchomionych kół wolontariuszy osoba 7 7 Powołana Koalicja na Rzecz Aktywizacji i Pomocy Osobom Starszym szt. 1 1 Uruchomienie Klubu Seniora 1 1 Mobilny Punkt Wsparcia Seniora szt. 1 1 Liczba zrealizowanych działań z zakresu społeczno-kulturalnego. 1 2 2 5 Rozbudowana infrastruktura służąca rozwojowi gospodarczemu 1 1 Główne rezultaty (w całym okresie realizacji Gminnego Programu Rewitalizacji w odniesieniu do listy zadań podstawowych) Procent mieszkańców obszaru rewitalizacji korzystających z nowej procent 70% infrastruktury Procent mieszkańców obszaru rewitalizacji korzystających z procent 35% rozbudowanej infrastruktury sportowo-rekreacyjna Procent turystów korzystających z rozbudowanej infrastruktury procent 10% sportowo-rekreacyjna Wzrost liczby mieszkańców korzystających z oferty kulturalnej procent 15% Ilość zaoszczędzonej energii cieplnej procent 40% GJ/rok. Roczny spadek emisji gazów cieplarnianych z obiektu procent 70% Ilość zaoszczędzonej energii pierwotnej procent 64% Liczba osób starszych i niepełnosprawnych objętych opieką osoba 70 (dzienną/domową/stałą) Liczba nowych miejsc pracy utworzona w wyniku realizacji inwestycji osoba 100 Liczba wolontariuszy zaangażowanych w latach 2016 – 2023 w niesienie osoba 30 pomocy innym Liczba osób objętych wsparciem wolontariuszy osoba 360 Liczba osób korzystająca z oferty dla seniorów osoba 120 Źródło: Opracowanie własne
S t r o n a |89 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Tabela 32. Wskaźniki oddziaływania Gminnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Szaflary na lata 2016-2023 Główne oddziaływania (w całym okresie realizacji Programu) Wartość bazowa – Wartość docelowa –
2014 rok 2023 rok Saldo migracji (na 1 000 osób) % 2,4 co najmniej 0 utrzymana na co najmniej Gęstość zaludnienia (na 1 km2) osoba 200 takim samym, a nie mniejszym poziomie Udziały w podatkach stanowiących dochody budżetu państwa podatek dochodowy od osób zł 178,72 wzrost o co najmniej 8% fizycznych na 1 mieszkańca Liczba osób korzystających z pomocy społecznej osoba 746 spadek o co najmniej 13% Liczba osób korzystających z pomocy społecznej osoba 594 spadek o co najmniej 15% poniżej kryterium dochodowego Liczba korzystających z pomocy społecznej z % 6,9 spadek o co najmniej 10% powodu ubóstwa Liczba korzystających z pomocy społecznej z % 5,5 spadek o co najmniej 20% powodu ubóstwa poniżej kryterium dochodowego Liczba osób bezrobotnych w stosunku do liczby % 6,2 spadek o co najmniej 15% osób w wieku produkcyjnym Liczba jednostek nowo zarejestrowanych w szt. 83 wzrost o co najmniej 10% rejestrze REGON na 10 tys. ludności Liczba organizacja pozarządowych zarejestrowanych na obszarze gminy na 1 000 szt. 1,38 wzrost o co najmniej 80% mieszkańców Osiągnięcie pełnego pokrycia w odniesieniu do sieci wodociągowej oraz sieci kanalizacyjnej w Długość sieci wodociągowej/kanalizacyjnej (na 100 miejscach gdzie budowa km 11,6/80,5 km) sieci jest ekonomicznie uzasadniona (w pozostałych miejscach przydomowe oczyszczalnie) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
90 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
8.2. Charakterystyka uzupełniających przedsięwzięć rewitalizacyjnych Projekty uzupełniające w większości przewidziane są do realizacji na obszarach zdegradowanych. Projekty te są komplementarne względem podstawowych przedsięwzięć rewitalizacyjnych, jak również wpisują się w cele Gminnego Programu Rewitalizacji. Uwzględnienie przedsięwzięć uzupełniających służyć ma zapewnieniu komplementarności Programu.
Tabela 33. Uzupełniające przedsięwzięcia rewitalizacyjne - zadania inwestycyjne umieszczono w polu białym, zadania miękkie umieszczono w polach zaciemnionych Czas Źródło Podmiot Obszar Realizo- Lp. Nazwa planowanego zadania Koszt realizacji finansowania odpowiedzialny tematyczny9 wane cele Modernizacja boiska piłkarskiego przy ul. Suskiego w Budżet gminy, 1. 1 2016 200 000 Gmina Szaflary SPOŁ 1.1 Szaflarach MSiT Budowa boiska wielofunkcyjnego oraz placu Budżet gminy, 2. rekreacyjno -edukacyjnego przy szkole w Bańskiej 2016 600 000 Gmina Szaflary SPOŁ 1.1, 2.4 MSiT Niżnej Przebudowa lokali mieszkaniowych w szkole na sale 3. 2016 40 000 Budżet gminy Gmina Szaflary SPOŁ 2.4 komputerową w Bańskiej Wyżnej 4. Doposażenie jednostek OSP 2016 350 000 Budżet gminy Gmina Szaflary 1.4 5. Aktualizacja Studium UiKZP i wykonanie MPZP 2016 132 000 Budżet gminy Gmina Szaflary PF, GOSP 4.2 Budżet gminy, 6. Termomodernizacja budynku OSP w Maruszynie 2016 105 000 RPO WM, Gmina Szaflary ŚROD, TECH 1.2 WFOŚiGW Remont budynku i zagospodarowania terenu OSP w Budżet gminy, 7. Skrzypnem (dach nad garażem, kostka brukowa, 2016 26 000 Gmina Szaflary PF, SPOŁ 1.4, 4.2 PROW hydranty) Budżet gminy, 8. Przebudowa oddziałów przedszkolnych w Szaflarach 2016 400 000 Gmina Szaflary SPOŁ 2.4 RPO WM Budowa placu rekreacyjno-edukacyjnego przy Budżet gminy, 9. 2016-2017 200 000 Gmina Szaflary SPOŁ 1.1 Ośrodku Zdrowia w Szaflarach MSiT ŚROD, 10. Budowa wodociągu w Maruszynie 2016-2017 2 007 000 Budżet gminy Gmina Szaflary 1.3 TECH, SPOŁ 11. Poprawa bezpieczeństwa w centrach miejscowości 2016-2018 6 164 358 Budżet gminy, Gmina Szaflary TECH, PF, 1.4
9 Obszar tematyczny obejmuje aspekty mające kluczowe znaczenie dla procesów rewitalizacyjnych, tzn. sfera społeczna – SPOŁ, sfera gospodarcza – GOS, sfera przestrzenno- funkcjonalna – PF, sfera środowiskowa – ŚROD, sfera techniczna – TECH
91 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Czas Źródło Podmiot Obszar Realizo- Lp. Nazwa planowanego zadania Koszt realizacji finansowania odpowiedzialny tematyczny9 wane cele poprzez budowę chodników i oświetlenia PROW GOSP, SPOŁ Budżet gminy, TECH, PF, 12. Poprawa stanu dróg lokalnych na obszarze gminy 2016-2023 11 056 720 Gmina Szaflary 1.4 PROW GOSP, SPOŁ Budowa placu rekreacyjno-edukacyjnego przy Budżet gminy, 13. budynku szatni gminnego boiska piłkarskiego w 2017-2017 100 000 Gmina Szaflary SPOŁ 1.1 MSiT Zaskalu Podniesienie kompetencji cyfrowych dorosłych Budżet gminy, 14. mieszkańców poprzez organizacje szkoleń 2017-2019 30 000 RPO WM, PO Gmina Szaflary, SPOŁ, GOSP 3.3 informatycznych WER Uruchomienie świetlic wiejskich na obszarze 15. 2017-2019 150 000 2017-2019 Gmina Szaflary SPOŁ 2.1, 2.4 zdegradowanym Budowa tras rowerowych i pieszych wraz z Budżet gminy, SPOŁ, 16. infrastrukturą towarzyszącą w gminie (w tym części 2017-2020 1 388 000 Gmina Szaflary 3.1, 3.2 INTERREG PL-SK GOSP, TECH trasy rowerowej dookoła Tatr - Euroregion ) Budżet gminy, TECH, PF, 17. Budowa kanalizacji na obszarach zdegradowanych 2017-2023 3 000 000 RPO WM, Gmina Szaflary 1.3 GOSP, SPOŁ WFOŚiGW Udostępnienie publicznego zasobu w celu integracji w ramach 18. społecznej (np. remiza, szkoła, obiekty sportowo- 2017-2023 300 000 Gmina Szaflary SPOŁ 2.1 budżetu rekreacyjne) do codziennych spotkań Wzmocnienie działań profilaktycznych na rzecz wsparcia osób najbardziej potrzebujących (grupy Budżet gminy, Gmina Szaflary, 19. 2017-2023 700 000 SPOŁ 2.3 wsparcia, grupy samopomocowe, poradnictwo dot. RPO WM, PROW NGO spraw opiekuńczo-wychowawczych) Gmina Szaflary, Budżet gminy, Poprawa jakości edukacji w szkołach na terenie dyrektorzy 20. 2017-2023 350 000 RPO WM, PO SPOŁ 2.4 gminy placówek WER oświatowych Zlecanie większej liczby zadań publicznych w ramach Gmina Szaflary, 21. 2017-2023 SPOŁ 2.2 organizacjom pozarządowym budżetu NGO Budżet gminy, ŚROD, 22. Wdrożenie programu niskiej emisji 2017-2023 5 000 000 RPO WM, Gmina Szaflary, 1.2 TECH, SPOŁ WFOŚiGW 23. Rozwijanie edukacji regionalnej w szkołach 2017-2023 50 000 Budżet gminy, Gmina Szaflary, SPOŁ 4.1
92 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Czas Źródło Podmiot Obszar Realizo- Lp. Nazwa planowanego zadania Koszt realizacji finansowania odpowiedzialny tematyczny9 wane cele podstawowych i gimnazjach PROW dyrektorzy placówek oświatowych Wspieranie kształcenia ustawicznego oraz w ramach W ramach 24. 2017-2023 Gmina Szaflary SPOŁ, GOSP 3.3 zdobywania nowych kwalifikacji przez osoby dorosłe budżetu budżetu Udoskonalenie pomocy psychologiczno-pedagogicznej Gmina Szaflary, Budżet gminy, we wszystkich placówkach oświatowych gminy dyrektorzy 25. 2017-2023 200 000 RPO WM, PO SPOŁ 2.4, (terapia pedagogiczna, zajęcia logopedyczne, placówek WER psychologiczne, terapeutyczne) oświatowych Budowa boiska wielofunkcyjnego i placu rekreacyjno- Budżet gminy, 26. 2018-2018 350 000 Gmina Szaflary SPOŁ 1.1, 2.4 edukacyjnego przy ZSPiG w Zaskalu MSiT Źródło: Opracowanie własne
S t r o n a |93 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
8.3. Charakterystyka pozostałych dopuszczalnych przedsięwzięć rewitalizacyjnych Dla realizacji kierunków działań służących eliminacji lub ograniczeniu zdiagnozowanych wcześniej negatywnych zjawisk, ściśle odpowiadających przyjętym celom rewitalizacji, o których mowa w rozdziale 7, niniejszy Program charakteryzuje poniższe typy pozostałych dopuszczalnych przedsięwzięć rewitalizacyjnych. Celem realizacji przedsięwzięć wyszczególnionych w ramach poniższych typów jest niwelowanie i rozwiązywanie problemów społecznych, gospodarczych, środowiskowych i przestrzennych realizowanych przez różnych interesariuszy. Skala oraz zakres działań mogą być bardzo różne w zależności od specyfiki danego przedsięwzięcia. Zakłada się, że znacząca liczba przedsięwzięć będzie dotyczyć lokalnych inicjatyw oddziałujących na sytuacje kryzysowe m.in. niską aktywność społeczną, ubóstwo, niski poziom edukacji, niski stan techniczny obiektów etc. Należy mieć na uwadze, że na chwilę obecną trudno jest zidentyfikować jednoznacznie wszystkie potrzeby mieszkańców. Mogą się one bowiem zmieniać, na przestrzeni funkcjonowania Programu. Aby Gminny Program Rewitalizacji był elastyczny i mógł reagować na zmieniające się potrzeby mieszkańców, poniżej zaprezentowano zakres tematyczny projektów, które będą mogły być podejmowane w ramach Gminnego Programu Rewitalizacji: . wyrównywanie szans społecznych i zawodowych osób wykluczonych bądź zagrożonych wykluczeniem społecznym (w tym działania z zakresu aktywnej integracji społecznej); . działania włączające osoby narażone na utrwalone wykluczenie społeczne, w szczególności programy resocjalizacyjne i terapeutyczno-resocjalizacyjne, działania profilaktyczne, diagnostyczne, leczniczo-rehabilitacyjne i terapeutyczno-edukacyjne; . integracja i aktywizacja mieszkańców oraz zwiększenie ich udziału w życiu publicznym; . aktywizacja i integracja społeczna seniorów; . rozwijanie usług opiekuńczych oraz interwencja kryzysowa; . poprawa jakości i dostępności do infrastruktury społecznej i ochrony zdrowia; . rozwijanie kształcenia ogólnego z zakresu wychowania przedszkolnego, w szkołach prowadzących kształcenie ogólne, z zakresu wspierania uczniów uzdolnionych; . rozwijanie kształcenia zawodowego uczniów i osób dorosłych; . rozwój kapitału ludzkiego poprzez wzmocnienie kwalifikacji i umiejętności mieszkańców; . rozwijania infrastruktury edukacyjnej; . mikro-inicjatywy samopomocowe, współdziałanie sąsiedzkie, projekty wymiany usług i współużytkowania dóbr, budowanie trwałej sieci wzajemnego wsparcia; . przeciwdziałanie bezrobociu oraz aktywizacja zawodowa mieszkańców; . promowanie przedsiębiorczości, podejmowanie działań na rzecz rozwoju gospodarczego, w tym podejmowanie działań sprzyjających tworzeniu nowych firm i rozwoju kompetencji przedsiębiorczości mieszkańców; . wsparcie przedsiębiorczości społecznej; . poprawa stanu zagospodarowania oraz jakości przestrzeni publicznych i półpublicznych; . rozwój nowych przestrzeni publicznych służących zaspokajaniu różnych potrzeb społecznych; . kształtowanie z udziałem mieszkańców przestrzeni publicznych, takich jak: place, skwery, trakty piesze, parki, zielone enklawy, kameralne miejsca wypoczynku i spotkań; . poprawa efektywności energetycznej oraz wykorzystanie odnawialnych źródeł energii; . zachowanie, ochrona, promowanie i rozwój dziedzictwa naturalnego i kulturowego; . ochrona obiektów dziedzictwa kulturowego i ich udostępnianie na cele społeczne i gospodarcze; . ochrona środowiska przyrodniczego; . poprawa stanu technicznego obiektów użyteczności publicznej oraz zasobów mieszkaniowych;
94 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
. poprawa wyposażenia obszaru w niezbędną infrastrukturę sieciową, w tym: ciepłowniczą, gazową i teletechniczną; . rozwijanie infrastruktury transportu publicznego, w tym tras rowerowych.
8.4. Plan finansowy W ramach Gminnego Programu Rewitalizacji zaplanowano 13 zadań o charakterze strategicznym, które zostały zgłoszone w procesie otwartego naboru – zadania te – na łączną kwotę 238 876 462,5 PLN zostały zaprezentowane w poniższej tabeli.
Tabela 34. Harmonogram rzeczowo – finansowy przedsięwzięć planowanych do realizacji w ramach Gminnego Programu Rewitalizacji Wartość Termin Źródło Lp. Nazwa zadania projektu realizacji finansowania (PLN) Przebudowa istniejącej sali gimnastycznej i rozbudowa o halę wielofunkcyjną Publicznego RPO WM, oś 11, 1. 7 000 000 2017-2019 Zespołu Szkół i Gimnazjum w Szaflarach wraz środki własne z infrastrukturą Budowa boiska wielofunkcyjnego oraz bieżni PROW, MSiT, 2. lekkoatletycznej, mini parku i siłowni 2 500 000 2017-2018 środki własne zewnętrznej przy ZSPiG w Szaflarach Rozbudowa Zespołu Szkół i Gimnazjum w Maruszynie Górnej o salę gimnastyczną wraz z pomieszczeniami pomocniczymi oraz 3. 2 000 000 2019-2020 środki własne budowa wielofunkcyjnego boiska sportowego i placu rekreacyjno-edukacyjnego wraz z infrastrukturą towarzyszącą Termomodernizacja budynku Zespołu Szkoły 4. 1 500 000 2017-2018 środki własne Podstawowej i Gimnazjum w Bańskiej Wyżnej Rozbudowa Zespołu Szkół i Gimnazjum w Bańskiej Wyżnej o salę gimnastyczną wraz z pomieszczeniami pomocniczymi oraz budowa 5. 3 000 000 2017-2020 środki własne wielofunkcyjnego boiska sportowego i placu rekreacyjno-edukacyjnego wraz z infrastrukturą towarzyszącą Rozbudowa Zespołu Szkół i Gimnazjum w Skrzypnem o salę gimnastyczną wraz z pomieszczeniami pomocniczymi oraz budowa 6. 2 000 000 2017-2018 środki własne wielofunkcyjnego boiska sportowego i placu rekreacyjno-edukacyjnego wraz z infrastrukturą towarzyszącą Aktywna jesień w Gminie Szaflary - Rodzinne RPO WM oś 9, 7. 2 100 000 2017-2023 domy pomocy środki własne Moja gmina moim sercem - rozwój idei RPO WM oś 9, 8. 600 000 2018-2023 wolontariatu różnych grup wiekowych środki własne „Seniorze nie jesteś sam” - program wspierania aktywności oraz doskonalenia RPO WM oś 9, 9. 175 000 2018-2023 jakości i dostępności usług socjalnych na środki własne rzecz osób starszych w gminie Wracając do korzeni – pielęgnowanie, PROW, granty, 10. rozwijanie i przekazywanie tradycji góralskiej 700 000 2017-2023 budżet GCKPiT, najmłodszemu pokoleniu budżet gminy Budowa Parku Edukacji i Rozrywki dla dzieci i 11. 133 402 500 2018-2020 środki własne młodzieży „Europark Szaflary” 12. Budowa Parku Logistyki i Biznesu „Szaflary” 82 880 962,50 2017-2019 środki własne Utworzenie przy Domu Pomocy Społecznej środki własne, 13. 1 018 000,00 2018-2019 „Smrek” w Zaskalu placówki zapewniającej RPO WM
S t r o n a |95 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
dzienną opiekę i aktywizację osobom starszym Razem 238 876 462,5 Źródło: Opracowanie własne na podstawie kart zadań
Ponadto w dokumencie przedstawiono także szereg innych zadań, które w perspektywie wdrażania Programu (tzn. w latach 2016-2023) będą wdrażane przez różne podmioty, z wykorzystaniem różnych źródeł finansowania, w tym środków własnych, które także wpływają na poprawę jakości życia mieszkańców gminy Szaflary, a zatem mają istotny udział w osiąganiu celów zdefiniowanych na poziomie niniejszego dokumentu. Ich wartość, a także liczba zaangażowanych podmiotów jest znacząco większa niż zdefiniowana w ramach grupy zdań podstawowych (szczegóły w rozdziale 8.2). Ogólna szacunkowa wartość zgłoszonych projektów ujętych na liście Uzupełniających przedsięwzięć rewitalizacyjnych wynosi 27 899 078 zł. Poniżej zaprezentowano jej podsumowanie w układzie celów GPR zdefiniowanych w rozdziale 7.
Tabela 35. Podsumowanie uzupełniających przedsięwzięć rewitalizacyjnych w odniesieniu do celów Gminnego Programu Rewitalizacji Spodziewane koszty Lp. Cele strategiczne w okresie 2016-2023 1. Zdrowi, aktywni i bezpieczni mieszkańcy 24 159 078 2. Zaangażowani i dobrze wykształceni mieszkańcy 2 140 000,00 3. Zaradni i gospodarni mieszkańcy 1 418 000,00 4. Patrzący w przyszłość i osadzeni w tradycji mieszkańcy 182 000,00 Razem 27 899 078,00 Źródło: Opracowanie własne
96 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023 9. KOMPLEKSOWOŚĆ I KOMPLEMENTARNOŚĆ GMINNEGO PROGRAMU REWITALIZACJI
9.1. Mechanizmy zapewnienia komplementarności pomiędzy poszczególnymi projektami rewitalizacyjnymi Gminny Program Rewitalizacji ujmuje działania w sposób kompleksowy (z uwzględnieniem projektów rewitalizacyjnych współfinansowanych ze środków EFRR, EFS, FS oraz innych publicznych lub prywatnych) tak, aby nie pomijać aspektu społecznego, ekonomicznego, przestrzennego, technicznego, środowiskowego i kulturowego związanego zarówno z danym obszarem, jak i jego otoczeniem. Układ wzajemnie uzupełniających się celów, które obejmują wszystkie ważne elementy z punktu widzenia ożywienia obszarów objętych problemami, a także wielość zadań zarówno z listy podstawowej, jak i dodatkowej oraz różnorodność podmiotów zaangażowanych we wdrażanie Programu gwarantują komplementarność działań podejmowanych na obszarze gminy Szaflary. Program złożony jest z różnorodnych projektów, zarówno infrastrukturalnych jak i miękkich, co jest warunkiem niezbędnym do osiągnięcia kompleksowej interwencji na obszarze zdegradowanym. Koncentracja interwencji i potrzeba hierarchizacji potrzeb powodują, że projekty rewitalizacyjne dotyczą terenów o istotnym znaczeniu dla rozwoju całej gminy, a obejmują obszary dotknięte szczególną koncentracją problemów i negatywnych zjawisk kryzysowych. Interwencja Programu obejmuje wiele różnych obiektów i przestrzeni – których dysponenci deklarują realizację przedsięwzięć, które z jednej strony poprawiają sytuację na obszarze rewitalizacji, z drugiej – poprzez efekt synergii wpływają na ożywienie i rozwój całej gminy, przyczyniając się w ten sposób do budowy pozycji konkurencyjnej gminy Szaflary. Działania ujęte w Gminnym Programie Rewitalizacji obejmują zasięgiem całość obszaru zdegradowanego i dotkniętego szczególną koncentracją problemów i negatywnych zjawisk kryzysowych. Wszystkie ujęte projekty realizowane będą na obszarach zdegradowanych. Komplementarność jest jednym z nadrzędnych aspektów Gminnego Programu Rewitalizacji. Zapewnienie powiązań pomiędzy poszczególnymi projektami skutkuje lepszym i bardziej efektywnym wykorzystaniem środków finansowych przeznaczonych na rewitalizację. Warto zwrócić uwagę, jak wiele zadań i projektów zdefiniowanych na poziomie listy zadań dodatkowych wpisuje się w więcej niż jeden cel Gminnego Programu Rewitalizacji, co jest potwierdzeniem ich przekrojowości i szerokiego odziaływania na szereg zjawisk związanych z rozwojem gminy Szaflary.
9.1.1. Komplementarność przestrzenna Wszystkie podstawowe projekty rewitalizacyjne skupiają się na obszarze rewitalizacji i są z nim ściśle powiązane. Są odpowiedzią na główne problemy dla tego terenu. Dzięki ich realizacji pozytywne skutki widoczne będą na wszystkich obszarach zdegradowanych, ponieważ wiele z nich dotyczy działań podejmowanych dla miejsc lub obiektów użyteczności publicznej, przez co korzystać z nich będą mogli mieszkańcy obszaru, całej gminy, jak i regionu. Ich realizacja będzie zapobiegać przenoszeniu się różnych problemów na dalsze obszary gminy. Kluczem do definiowania działań i projektów było to, aby się wzajemnie dopełniały i aby ich rozkład przestrzenny nie pomijał żadnego podobszaru rewitalizacji co mogłoby powodować pogłębianie się sytuacji kryzysowej w określonej jednostce urbanistycznej. W opisie projektów w rozdziale 8.1. Lista podstawowych projektów i przedsięwzięć rewitalizacyjnych wskazano powiązania kluczowych projektów (por. Projekty powiązane).
S t r o n a |97 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Rysunek 43. Oddziaływanie podstawowych przedsięwzięć rewitalizacyjnych
1. Przebudowa istniejącej sali gimnastycznej i rozbudowa o halę wielofunkcyjną Publicznego Zespołu Szkół i Gimnazjum w Szaflarach wraz z infrastrukturą 2. Budowa boiska wielofunkcyjnego oraz bieżni lekkoatletycznej, mini parku i siłowni zewnętrznej przy ZSPiG w Szaflarach 3. Rozbudowa Zespołu Szkół i Gimnazjum w Maruszynie Górnej o salę gimnastyczną 4. Termomodernizacja budynku Zespołu Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Bańskiej Wyżnej 5. Rozbudowa Zespołu Szkół i Gimnazjum w Bańskiej Wyżnej o salę gimnastyczną 6. Rozbudowa Zespołu Szkół i Gimnazjum w Skrzypnem o salę gimnastyczną
Źródło: Opracowanie własne
9.1.2. Komplementarność problemowa Celem wszystkich przedsięwzięć rewitalizacyjnych jest przede wszystkim poprawa jakości życia. Ponadto bardzo wiele zdefiniowanych projektów ma charakter przekrojowy – realizuje więcej niż jeden cel i dotyka szeregu aspektów (społecznych, ekonomicznych, przestrzennych, środowiskowych, technicznych) – co ukazano w liście zadań podstawowych w punkcie „obszar tematyczny” oraz w tabeli zadań dodatkowych w kolumnach „obszar tematyczny” i „realizowane cele”.
9.1.3. Komplementarność proceduralno-instytucjonalna System zarządzania programem rewitalizacji został wpisany w struktury Urzędu Gminy Szaflary, a także bardzo mocno angażuje czynnik społeczny (Komitet Rewitalizacji), co pozwoli na efektywne współdziałanie na rzecz rewitalizacji różnych środowisk oraz ich wzajemne uzupełnianie się. W systemie zarządzania Gminnym Programem Rewitalizacji zdefiniowano czytelne procedury oraz przypisano zakres odpowiedzialności do poszczególnych organów.
9.1.4. Komplementarność międzyokresowa Podczas wyboru projektów ważnym kryterium była ciągłość programowa. Zdefiniowane projekty są naturalną kontynuacją i rozwinięciem działań oraz przedsięwzięć finansowanych z różnych źródeł przez samorząd gminy Szaflary, a często także przez partnerów społecznych i instytucjonalnych, na przestrzeni ostatnich lat. W opisie projektów w rozdziale 8.1. Lista podstawowych projektów i przedsięwzięć rewitalizacyjnych wskazano powiązania kluczowych projektów (por. Projekty powiązane). Projekty rewitalizacyjne wpisują się w długoterminowe plany strategiczne gminy, których celem jest podniesienie jakości życia mieszkańców.
9.1.5. Komplementarność źródeł finansowania Projekty zawarte w Gminnym Programie Rewitalizacji mają zapewnione finansowanie z różnych instrumentów wsparcia (m.in. EFRR, EFS, FS) bez ryzyka podwójnego dofinansowania. Jednocześnie uwzględniają zaangażowanie środków prywatnych i publicznych. Dzięki umiejętnemu
98 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023 wykorzystaniu środków będzie można uzyskać korzystne i optymalne efekty na obszarze rewitalizacji. W finansowaniu przedsięwzięć rewitalizacyjnych uwzględniono także projekty realizowane w formie partnerstwa publiczno-prywatnego (PPP). Doświadczenia krajów szeroko korzystających z formuły PPP pokazują, że przynosi to efekt nie tylko w postaci pozyskania kapitału prywatnego na finansowanie zadań publicznych (pozwala na realizację tych zadań w sytuacjach deficytu finansów publicznych), ale na znaczące oszczędności nakładów finansowych w całym procesie.
9.2. Opis powiązań programu z dokumentami strategicznymi i planistycznymi na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym Gminny Program Rewitalizacji odnosząc się w swych założeniach do zidentyfikowanych problemów mieszkańców na zdegradowanych obszarach gminy, uwzględnia kontekst innych dokumentów strategicznych na szczeblu lokalnym (stanowiąc istotny element całościowej wizji rozwoju jednostki), a także dokumentów regulujących działania w przedmiotowym obszarze na szczeblu subregionalnym, regionalnym, krajowym oraz europejskim. W związku z tym, komplementarność z innymi działaniami oraz priorytetami wpływa na skuteczność i efektywność procesu rewitalizacji. W tabeli zaprezentowane powiązanie celów strategicznych Gminnego Programu Rewitalizacji z celami i priorytetami rozwoju społeczno-gospodarczego, jakie wyznaczono w różnorodnych dokumentach strategicznych oraz planistycznych przyjętych na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym.
S t r o n a |99 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Tabela 36. Powiązanie celów Gminnego Programu Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023 do strategicznych dokumentów dotyczących rozwoju przestrzenno-społeczno-gospodarczego gminy, regionu i kraju Zdrowi, aktywni i bezpieczni Zaangażowani i dobrze Patrzący w przyszłość i osadzeni w Zaradni i gospodarni mieszkańcy mieszkańcy wykształceni mieszkańcy tradycji mieszkańcy
POZIOM KRAJOWY
Strategia Rozwoju Kraju 2020 I.3. Wzmocnienie warunków sprzyjających I.3. Wzmocnienie warunków sprzyjających realizacji indywidualnych potrzeb i aktywności I.1. Przejście od administrowania do realizacji indywidualnych potrzeb i aktywności obywatela (zwiększenie konkurencyjności i zarządzania rozwojem (zapewnienie ładu obywatela (zwiększenie bezpieczeństwa modernizacja sektora, rolno-spożywczego, przestrzennego) obywatela) rozwój kapitału społecznego) II.2. Wzrost wydajności gospodarki (poprawa warunków ramowych dla prowadzenia działalności gospodarczej) II.4. Rozwój kapitału ludzkiego (poprawa
jakości kapitału ludzkiego) III.2. Zapewnienie dostępu i określonych III.1. Integracja społeczna (zwiększenie standardów usług publicznych (zwiększenie aktywności osób wykluczonych i zagrożonych efektywności systemu świadczenia usług wykluczeniem społecznym) publicznych) III.3. Wzmocnienie mechanizmów terytorialnego równoważenia rozwoju oraz integracja przestrzenna dla rozwijania i pełnego wykorzystania potencjałów regionalnych (rozwój regionalny i subregionalny Program Rozwoju Turystyki do 2020 Rozwój innowacyjności, atrakcyjności, jakości usług i produktów turystycznych, jako czynnika
konkurencyjnej gospodarki Wzmocnienie aktywności społecznej i przedsiębiorczości w sektorze turystyki oraz zwiększenie kompetencji kadr Promocja priorytetowych obszarów produktów turystycznych kraju i regionów oraz specjalizacji
gospodarczych opartych na turystyce Zagospodarowanie i modernizacja przestrzeni dla rozwoju turystyki i infrastruktury Zagospodarowanie i modernizacja przestrzeni dla rozwoju turystyki i infrastruktury turystycznej, turystycznej, przy zachowaniu zasad przy zachowaniu zasad zrównoważonego rozwoju i przepisów ochrony środowiska. zrównoważonego rozwoju i przepisów ochrony środowiska. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 Zmniejszenie emisyjności gospodarki Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury Ochrona środowiska, w tym adaptacja do zmian
klimatu Infrastruktura drogowa dla miast Rozwój niskoemisyjnego transportu zbiorowego
w miastach Poprawa bezpieczeństwa energetyczne Wzmocnienie strategicznej infrastruktury ochrony zdrowia
100 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Zdrowi, aktywni i bezpieczni Zaangażowani i dobrze Patrzący w przyszłość i osadzeni w Zaradni i gospodarni mieszkańcy mieszkańcy wykształceni mieszkańcy tradycji mieszkańcy
POZIOM REGIONALNY
Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2011-2020 Gospodarka wiedzy i aktywności Dziedzictwo i przemysły czasu wolnego Infrastruktura dla dostępności komunikacyjnej Krakowski Obszar Metropolitalny i inne subregiony Rozwój miast i terenów wiejskich Bezpieczeństwo ekologiczne, zdrowotne i
społeczne Zarządzanie rozwojem województwa Małopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2014-2020 Przedsiębiorcza Małopolska Regionalna polityka energetyczne Ochrona środowiska Dziedzictwo regionalne Rynek pracy Region spójny społecznie Wiedza i kompetencje Rewitalizacja przestrzeni regionalnej Infrastruktura społeczna Strategia Rozwoju Polski Południowej Polska południowa miejscem przyciągającym ludzi, podmioty i inicjatywy wzmacniające potencjał makroregionu (3.1 Tworzenie pakietowych produktów turystycznych) Inteligentne specjalizacje Województwa Małopolskiego uszczegółowienie obszarów wskazanych w Regionalnej Strategii Województwa Małopolskiego 2014-2020 Nauki o życiu (1.1. Aktywne i zdrowe życie) Przemysły kreatywne i czasu wolnego (7.1. Przemysły kreatywne, 7.4. Przemysł czasu wolnego) Subregionalny Program Rozwoju na lata 2014-2020 Wysoka konkurencyjność subregionów dzięki wykorzystaniu endogenicznych potencjałów oraz usprawnieniu sieci komunikacyjnej (1.1.2. Rozwój infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej w subregionach, 1.1.4. Rozwój lokalnych tras turystycznych) Wysoka jakość życia na terenie subregionów Wysoka jakość życia na terenie subregionów województwa małopolskiego (2.1. Lepsza jakość województwa małopolskiego (2.4. Wysoka
powietrza w subregionach, 2.2. Dobry stan jakość kapitału intelektualnego mieszkańców środowiska naturalnego) subregionu) Program Strategiczny Dziedzictwo i Przemysł Czasu Wolnego Wzmocnienie źródeł tożsamości poprzez ochronę zasobów dziedzictwa, jego rewaloryzację, kształtowanie krajobrazu kulturowego, rewitalizację przestrzeni oraz odczytywanie i interpretację znaczeń kulturowych (1.1. Przeszłość przyszłości – Prace konserwatorskie, restauratorskie i budowlane przy zabytkach, 1.3. Kompleksowe programy rewitalizacji społecznej i ekonomicznej oraz kształtowanie przestrzeni)
S t r o n a |101 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Zdrowi, aktywni i bezpieczni Zaangażowani i dobrze Patrzący w przyszłość i osadzeni w Zaradni i gospodarni mieszkańcy mieszkańcy wykształceni mieszkańcy tradycji mieszkańcy Pobudzanie kreatywności oraz wzrost dostępu do oferty czasu wolnego (2.2. Wzmacnianie
potencjału kreatywnego w regionie) Kreowanie innowacyjnej i atrakcyjnej oferty czasu wolnego dla wzmocnienia przewagi konkurencyjnej regionu (3.1. Podnoszenie atrakcyjności turystycznej regionu w oparciu o zasoby dziedzictwa regionu, 3.2. Rozwój infrastruktury turystycznej i okołoturystycznej) Program Strategiczny Ochrona Środowiska Poprawa jakości powietrza, ochrona przed hałasem oraz zapewnienie informacji o źródłach pól elektromagnetycznych (1.1. Sukcesywna
redukcja emisji zanieczyszczeń do powietrza, zwłaszcza pochodzących z systemów indywidualnego ogrzewania mieszkań) Ochrona zasobów wodnych (2.1.1. Porządkowanie gospodarki wodno-ściekowej, 2.2. Utrzymanie i rozbudowa systemów zaopatrzenia w wodę i optymalizacji zużycia wody) Regionalna polityka energetyczna (5.1.1. Realizacja inwestycji w zakresie energetyki
rozproszonej (hydroenergetyka, biogazownie, energia wiatru, farmy słoneczne itp.)) Wsparcie systemu zarządzania bezpieczeństwem publicznym (7.3. Wsparcie
systemu zarządzania bezpieczeństwem publicznym Program Strategiczny Obszary Wiejskie Wdrażanie instrumentów regulacyjnych i Wdrażanie instrumentów regulacyjnych i planistycznych służących zintegrowanemu rozwojowi planistycznych służących zintegrowanemu obszarów wiejskich rozwojowi obszarów wiejskich Aktywizacja gospodarcza terenów wiejskich Wykorzystanie potencjału wytwórczego i
przedsiębiorczości społeczności lokalnych POZIOM LOKALNY
Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Nowotarskiego 2015 - 2022 Elastyczny rynek pracy i przedsiębiorcza gospodarka (3.1. Rozwój przedsiębiorczości,
3.2. Rozwój rynku pracy) Bezpieczeństwo publiczne i społeczne (4.1. Zapewnienie optymalnego poziomu bezpieczeństwa
publicznego, 4.2. Polityka prorodzinna Primo educationis (6.2. Kształcenie ustawiczne, 6.3. Edukacja specjalna, 6.4. Zagospodarowanie
czasu wolnego młodzieży)
102 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Zdrowi, aktywni i bezpieczni Zaangażowani i dobrze Patrzący w przyszłość i osadzeni w Zaradni i gospodarni mieszkańcy mieszkańcy wykształceni mieszkańcy tradycji mieszkańcy Utrzymanie i rozwój infrastruktury drogowej (5.1. Bezpieczna i funkcjonalna infrastruktura drogowa powiatu) Pięć krain: Pieniny-Gorce-Spisz-Podhale-Orawa (8.1. Edukacja ekologiczna 8.2. Ochrona środowiska naturalnego) Nowotarski – warto być (9.1. Kultura i dziedzictwo kulturowe, 9.2. Produkty lokalne, 9.3.
Współpraca regionalna, krajowa i międzynarodowa, 9.4. Turystyka) Strategia Rozwoju Gminy Szaflary wraz z komplementarnym Planem Inwestycyjnym na lata 2007-2017
Wysoki poziom edukacji i ożywienie kultury oraz Wysoki poziom edukacji i ożywienie kultury oraz
pielęgnowanie tradycji góralskiej pielęgnowanie tradycji góralskiej Wysoka atrakcyjność turystyczna gminy, w tym bogata oferta agroturystyczna Przyjazne warunki dla inwestorów, prowadzenia działalności gospodarczej i rolniczej, w tym
wsparcie dla wszechstronnego wykorzystania wód geotermalnych Przyjazne dla środowiska rozwiązania w zakresie
usług komunalnych Studium Uwarunkować i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Szaflary Wykorzystanie pomostowego położenia pomiędzy atrakcyjnymi i uczęszczanymi rejonami przyrodniczo – rekreacyjnymi, jednocześnie pomiędzy ważnymi ośrodkami
życia społeczno-gospodarczego tj. Nowym Targiem i Zakopanem oraz wzdłuż uczęszczanej drogi krajowej łączącej te miasta i rejony dla własnego rozwoju gminy Zapewnienie wysokich standardów środowiska przyrodniczego w szczególności w odniesie do wód, powietrza i krajobrazu Wykorzystanie tranzytowego przebiegu ciągów infrastrukturalnych oraz zasobów wód
geometrycznych i słodkich dla podniesienia standardów życia mieszkańców Strategia rozwiązywania problemów społecznych dla gminy Szaflary na lata 2013-2020 Przeciwdziałanie bezrobociu (Wielowymiarowe
wsparcie osób bezrobotnych)
S t r o n a |103 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Zdrowi, aktywni i bezpieczni Zaangażowani i dobrze Patrzący w przyszłość i osadzeni w Zaradni i gospodarni mieszkańcy mieszkańcy wykształceni mieszkańcy tradycji mieszkańcy Pomoc na rzecz osób niepełnosprawnych (Wsparcie psychologiczne i społeczne osób niepełnosprawnych, w tym z zaburzeniami psychicznym, Wyrównywanie szans życiowych osób niepełnosprawnych, w tym z zaburzeniami psychicznymi, budowanie sieci współpracy z instytucjami i organizacjami pozarządowymi na rzecz osób niepełnosprawnych, w tym z zaburzeniami psychicznym) Pomoc na rzecz osób dotkniętych problemem uzależnień oraz zagrożonych uzależnieniem Zapobieganie przestępczości oraz zapewnienie kompleksowego wsparcia dla osób doświadczających przemoc (Poprawa realnego bezpieczeństwa mieszkańców gminy Szaflary i turystów poprzez: ograniczenie przestępczości pospolitej oraz przestępczości wśród nieletnich) przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu Pomoc na rzecz rodzin i dzieci z problemami
opiekuńczo – wychowawczymi Źródło: Opracowanie własne
104 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
10. SYSTEM REALIZACJI (WDRAŻANIA) PROGRAMU REWITALIZACJI
Gminny Program Rewitalizacji ma charakter operacyjny i jako taki winien identyfikować organizacyjne struktury wdrażające planowane cele, działania, zadania oraz ustalenia. Wśród struktur organizacyjnych wymienić należy dwa typy podmiotów: . podmioty wykonawcze, czyli jednostki sektora publicznego, prywatnego i pozarządowego realizujące poszczególne zadania/projekty; . podmioty zarządzające, czyli jednostka koordynująca wdrożenie Programu, jako całości, a przy tym prowadzące jego aktualizację, monitoring i ocenę. Niepodważalna rola organów Gminy w zarządzaniu Programem polega na jego ukierunkowaniu, uchwaleniu, kontrolowaniu i ocenie z punktu widzenia lokalnej strategii rozwoju. Odnosi się to szczególnie do kontekstu celów przygotowania Programu (uszczegółowienie i wcielenie w życie instrumentów rozwoju gminy, pozyskanie środków z funduszy strukturalnych, etc.). Do wyłącznych kompetencji Rady Gminy Szaflary zastrzeżone zostaje: . uchwalenie Gminnego Programu Rewitalizacji; . nadzór nad realizacją Programu przez wójta; . opiniowanie i uchwalanie zmian i aktualizacji Programu, przedstawionych przez wójta gminy. Do kompetencji wójta gminy należeć będzie: . realizacja zapisów Programu m.in. poprzez wyznaczenie Operatora Programu Rewitalizacji i nadzór nad jego działalnością oraz zapewnienie i uwzględnienie w planach budżetowych finansowania zadań ujętych w Programie, zgodnie z założonym udziałem gminy Szaflary; . podejmowanie decyzji o potrzebie weryfikacji Programu, m.in. na podstawie wniosków zarówno samego Operatora, jak i wniosków innych jednostek gminnych, a także partnerów społeczno-gospodarczych. Do działań charakterze wykonawczym zostanie wyznaczony Operator Programu Rewitalizacji. Zadania Operatora będą obejmowały następujące elementy zarządzania Programem: . przygotowanie i koordynowanie wdrażania projektów ujętych w GPR (zarówno w ramach listy podstawowej, jak i komplementarnej); . aktualizację i kontynuację procesu planowania, także w odniesieniu do poszerzenia Ramowego Programu o działania realizowane w ramach mikroprogramów społecznych lub uwzględniające inne kategorie projektów; . planowanie dalszych procesów rozwojowych, wykraczających poza okres realizacji niniejszego Programu (tj. rok 2023); . realizację Programu, w rozumieniu koordynowania i animowania działań administracji i beneficjentów, w kierunku przestrzegania zasad wdrożenia, wymagań wewnętrznych i zewnętrznych (np. RPO WM), a także spójności Programu; . organizację procesu upowszechnienia Programu i komunikacji społecznej (organizacje pozarządowe, przedsiębiorcy, struktury partnerstwa publiczno-prywatnego); . monitorowanie realizacji Programu; . opracowywanie sprawozdań i dokonywanie wewnętrznej oceny efektów Programu.
10.1. Harmonogram realizacji procesu rewitalizacji Okres realizacji procesu rewitalizacji objętego niniejszym GPR wynosi 8 lat (lata 2016 – 2023). Przewiduje się podział tego okresu na trzy podokresy dwuletnie pełnej funkcjonalności GPR poprzedzone okresem uruchamiania Programu.
S t r o n a |105 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Tabela 37. Ramowy program realizacji procesu rewitalizacji w latach 2016-2023
Etap realizacji GPR Rok Działania
Przygotowanie GPR 2016 1. Diagnoza i wyznaczenie obszaru rewitalizacji. 2. Opracowanie i przyjęcie GPR. 3. Powołanie struktury zarządzania GPR – w tym określenie zasad wyboru członków Komitetu Rewitalizacji. Okres uruchamiania GPR 2017 1.14. OpracowanieRealizacja harmonogramu szczegółowego działań harmonogramu na rok 2017. na rok 2017 2. Uruchamianie zgodnie z planem kolejnych przedsięwzięć rewitalizacyjnych i testowanie systemu zarządzania i monitorowania. 3. Zainicjowanie prac Komitetu Rewitalizacji. 4. Uruchomienie systemu monitorowania i oceny realizacji. 5. Opracowanie harmonogramu 2018 – 2019. I etap GPR 2018-2019 1. Ewaluacja realizacji GPR w roku 2017, wnioski i poprawki. 2. Realizacja przedsięwzięć rewitalizacyjnych przewidzianych na lata 2018 - 2019 ze szczególnym uwzględnieniem bieżącego dbania o synergię pomiędzy przedsięwzięciami (korygowanie harmonogramów w taki sposób, aby przedsięwzięcia potencjalnie synergiczne były uruchamiane w sposób skoordynowany). 3. Opracowanie harmonogramu na lata 2020 – 2021 (w 2019 roku). II etap GPR 2020-2021 1. Ewaluacja realizacji GPR 2018-2019, wnioski i poprawki. 2. Realizacja przedsięwzięć rewitalizacyjnych przewidzianych na lata 2020 – 2021. 3. Opracowanie harmonogramu na lata 2022 – 2022 (w 2021 roku). III etap GPR 2022-2023 1. Ewaluacja realizacji GPR 2020-2021, wnioski i poprawki. 2. Realizacja przedsięwzięć rewitalizacyjnych przewidzianych na lata 2022 – 2023. 3. 2023 – opracowanie GPR na kolejny okres (min. 6 -letni). Źródło: Opracowanie własne
10.2. Struktura zarządzania Gminnym Programem Rewitalizacji Analizując specyfikę gminy oraz zakres zadań (w których przeważają zadania leżące w kompetencji samorządu – zarówno organizacyjnej, jak i finansowej), wydaje się, iż najkorzystniejszym i najprostszym rozwiązaniem jest usytuowanie Operatora w strukturze Urzędu Gminy Szaflary, w ramach komórki odpowiedzialnej za planowanie przestrzenne i inwestycje. W ramach tego wydziału należy powołać zespół zadaniowy ds. rewitalizacji (w skład którego wejdą osoby z różnych komórek organizacyjnych, obejmujące swoimi kompetencjami cała tematykę Programu Rewitalizacji), na którego czele stanie Pełnomocnik ds. Rewitalizacji. . Nie ma obecnie przesłanek do precyzyjnego oszacowania kosztów zarządzania Programem. Według wstępnego oszacowania powinny one mieścić się w przedziale od 80 tys. do 120 tys. rocznie. Struktura zarządzania Programem składa się z następujących komórek: . Rada Gminy – odpowiada za uchwalanie Programu i jego głównych kierunków oraz opiniowanie zmian i aktualizację Programu; . Wójt – odpowiada za bieżący nadzór nad realizacją Programu, w tym dbałość o zagwarantowanie (w budżecie i WPF) środków na jego skuteczną realizację oraz pozyskanie zewnętrznych źródeł finansowania, a także podejmowanie decyzji o potrzebie dokonania korekt w Programie; . Operator Programu – Referat planowania przestrzennego, budownictwa oraz gospodarki komunalnej i inwestycji, do koordynacji spraw rewitalizacyjnych zostanie powołany Pełnomocnik ds. Rewitalizacji – odpowiada za bieżącą koordynację działań podejmowanych w ramach Programu, aktualizację i kontynuację procesu planowania, pozyskiwanie nowych partnerów Programu, upowszechnianie zarówno samego Programu, jak i możliwości korzystania z niego, bieżący monitoring działań oraz sprawozdawczość;
106 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
. Komitet Rewitalizacji – w skład którego wejdą m.in. przedstawiciele operatora, jednostek gminnych, przedsiębiorcy, partnerzy społeczni i mieszkańcy. Zadaniem Komitetu będzie opiniowanie zgłaszanych projektów oraz wskazywanie nowych obszarów tematycznych i zadań ważnych z punktu widzenia interesariuszy. Rola Komitetu Rewitalizacji jest niezwykle istotna z punktu widzenia promocji Programu, z uwagi zarówno na szeroki krąg, jak i społeczny zasięg oddziaływania Komitetu.
10.3. System obiegu informacji w instytucji odpowiedzialnej za zarządzanie programem System obiegu informacji oraz środków finansowych w ramach Programu Rewitalizacji, będzie realizowany przez Operatora Programu zgodnie z dotychczasowymi zarządzeniami i instrukcjami kancelaryjnymi obowiązującymi w Urzędzie Gminy Szaflary w odniesieniu do powyższych kwestii, które wynikają z Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 18 stycznia 2011 roku w sprawie instrukcji kancelaryjnej, jednolitych rzeczowych wykazów akt oraz instrukcji w sprawie organizacji i zakresu działania archiwów zakładowych (Dz.U. 2011 nr 14, poz. 67). W oparciu o powyższe rozporządzenie w Urzędzie Gminy wprowadzono stosowne procedury, które rozstrzygają zakres odpowiedzialności i kompetencji poszczególnych jednostek Urzędu Gminy, regulują zasady przepływu informacji w Urzędzie, a także środków finansowych pozostających w dyspozycji gminy. Uszczegółowienie powyższych zapisów w odniesieniu do Gminnego Programu Rewitalizacji znajdzie swoje odzwierciedlenie w Zarządzeniu wójta powołującym Pełnomocnika ds. Rewitalizacji z umiejscowieniem go w strukturze Urzędu Gminy Szaflary. Obieg informacji poza strukturą Urzędu Gminy Szaflary zapewnią stałe spotkania Komitetu Rewitalizacji, na których będą przekazywane informacje nt. bieżącego postępu prac nad Programem, a także pozyskiwane informacje o postępie prac u pozostałych partnerów Programu, w tym informacje o środkach zaangażowanych poza gminą. Ponadto informacja o postępie prac i uruchamianych projektach będzie dostępna na wydzielonej części portalu internetowego Urzędu Gminy Szaflary poświęconej wdrażaniu Programu Rewitalizacji. Tam też będą publikowane bieżące sprawozdania z postępu prac nad Programem.
10.4. Promocja i informacja W fazie realizacyjnej Programu, zarówno jego Operator, jak i konkretni beneficjenci podejmowanych działań, dołożą wszelkich starań, aby we właściwy sposób rozpowszechnić informacje o jego celach, zamierzeniach, jak i konkretnych efektach, które przyniesie jego realizacja. Działania te będą także cały czas otwarte na dalszy proces konsultacji i możliwą aktualizację Programu w sytuacji zmiany jakichkolwiek czynników, które determinowały obecny jego kształt. Za podejmowanie konkretnych działań promocyjnych odpowiadać będzie Operator Programu, który określi: . cele działań informacyjnych i promocyjnych; . potencjalne grupy docelowe działań informacyjnych i promocyjnych; . strategie informowania i promocji. Podstawowymi celami działań informacyjnych i promocyjnych, realizowanymi w ramach Programu Rewitalizacji winno być podniesienie świadomości opinii publicznej o przebiegu realizacji i rezultatach Programu. Ze względu na zintegrowany charakter Programu, zasięg terytorialny i rangę realizacji jego celów, do grup docelowych działań PR zaliczyć należy: . społeczeństwo, z uwzględnieniem specyficznych narzędzi kierowanych do mieszkańców obszaru rewitalizacji oraz kierowanych do mieszkańców obszarów gminy nieobjętych Programem; . beneficjentów i potencjalnych beneficjentów Programu; . partnerów społeczno-gospodarczych; . organizacje pozarządowe,
S t r o n a |107 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
. samorządy gospodarcze, instytucje otoczenia biznesu; . właściwe władze publiczne (władze regionalne województwa małopolskiego, administracja rządowa szczebla wojewódzkiego, władze publiczne gmin i powiatów sąsiedzkich, władze publiczne miast i gmin partnerskich); . media (prasa, radio, telewizja o zasięgu lokalnym, regionalnym, ogólnopolskim oraz media elektroniczne). Proces informowania o Programie Rewitalizacji powinien mieć charakter dwukierunkowy, to znaczy pozwalać odbiorcom przekazów na formułowanie informacji zwrotnych i własnych opinii. Plan promocji powinien zatem realizować zarówno bierne, jak i czynne prawo obywateli do informacji, zgodnie z obowiązującymi przepisami i standardami. I tak, wśród instrumentów realizacji działań PR w tych sferach wymienić należy: . wykorzystanie oficjalnych stron internetowych gminy i jednostek podległych (w tym BIP) do publikacji informacji o rewitalizacji; . prowadzenie serwisu internetowego Programu Rewitalizacji, w którego skład wejść powinny: o opis problematyki związanej z rewitalizacją obszarów wiejskich, o publikacja Gminnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Szaflary na lata 2016-2023, o informacje o bieżącym stanie wdrażania, finansowania, ewaluacji Programu, o inne informacje i materiały o charakterze informacyjnym (komunikaty o przetargach, konkursach ofert i ich wynikach), o forum mieszkańców, o baza przedsięwzięć rewitalizacyjnych, o informacje o możliwości pozyskania środków na projekty, związane z przyjętymi celami rewitalizacji, o baza umożliwiająca znalezienie partnera do projektu (zgłoszonego lub planowanego do zgłoszenia do Programu Rewitalizacji), o statystyki i raporty związane z realizacją Programu, o galeria fotografii (np. przed realizacją – po realizacji); . broszury informacyjne, publikacje związane z realizacją poszczególnych projektów, wydawane przez Operatora oraz podmioty zaangażowane w realizację Programu Rewitalizacji; . konferencje prasowe (organizowane przez Operatora i/lub beneficjentów Programu Rewitalizacji) dotyczące np. uchwalenia Programu, kolejnych etapów wdrożenia i ewaluacji, uzyskania środków na finansowanie Programu lub poszczególnych projektów, zakończenia każdego projektu realizowanego w ramach Programu.
10.5. System monitoringu i oceny skuteczności działań Aby móc zmierzyć efekt przyszłych działań rewitalizacyjnych realizowanych w gminie i trafnie reagować na niepożądane tendencje, niezbędne jest wdrożenie profesjonalnego systemu monitoringu i ewaluacji opierającego się na konkretnych wskaźnikach. Zgodnie z definicją monitorowanie jest procesem systematycznego zbierania, raportowania i interpretowania danych opisujących postęp i efekty programu. Tak rozumiany monitoring spełnia także rolę systemu wczesnego ostrzegania o ewentualnych nieprawidłowościach. W monitorowaniu brać winny udział wszystkie podmioty zaangażowane we wdrażanie Programu Rewitalizacji. Do instytucji i podmiotów biorących udział w monitoringu Programu Rewitalizacji zaliczyć należy w szczególności: . Radę Gminy Szaflary; . Wójta Gminy Szaflary; . Operatora Programu Rewitalizacji; . Komitet Rewitalizacji; . Odpowiednie stanowiska w strukturze Urzędu Gminy Szaflary odpowiedzialne za nadzór i kontrolę nad istotnymi dla procesu rewitalizacji sferami; . Beneficjentów Programu Rewitalizacji.
108 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Dla osiągania wskaźników Programu Rewitalizacji, szczególna rola w procesie monitoringu przypada beneficjentom, którzy mają obowiązek monitorowania wdrażania poszczególnych, ujętych w nim projektów. Na poziomie monitorowania Programu Rewitalizacji głównym podmiotem, monitorującym oraz dokonującym oceny osiągania założonych wskaźników, stać się powinien Operator Programu, a w odniesieniu do osiągania celów szczegółowych i ogólnych rewitalizacji Rada Gminy Szaflary, Wójta Gminy Szaflary i Komitet Rewitalizacji. Rola Operatora Programu obejmować powinna jednocześnie monitoring oraz sprawozdawczość. Sprawozdania z realizacji programów (rzeczowo-finansowe) przedkładane powinny być przez Operatora Wójtowi Gminy w cyklach kwartalnych i w formie sprawozdania rocznego, a także załączane do sprawozdania z realizacji całego Programu Rewitalizacji przedkładanego corocznie Radzie Gminy Szaflary i Komitetowi Rewitalizacji. Jednostki organizacyjne Urzędu Gminy Szaflary będą brały bezpośredni udział w monitorowaniu projektów, zgłoszonych i zarządzanych przez siebie, tak jak każdy Beneficjent Programu. Z drugiej strony mogą włączać się w proces monitorowania, w związku z udostępnianiem przez nie danych o stanie spraw, prowadzonych przez Gminę i jej jednostki, a dotyczących inwestycji, zgłoszonych jako projekty do Programu Rewitalizacji.
10.6. Rodzaje monitoringu i wskaźniki monitoringu Jednym z celów monitoringu jest dostarczanie informacji o postępie realizacji i efektywności wdrażania pomocy – na poziomie pojedynczego projektu i całego Programu. Zgodnie z zasadami w zależności od charakteru dostarczanych danych, monitoring dzielimy na rzeczowy i finansowy. Zakłada się przyjęcie tej systematyki dla Gminnego Programu.
10.6.1. Monitoring rzeczowy Monitoring rzeczowy dostarcza danych, obrazujących postęp we wdrażaniu programu oraz umożliwiających ocenę jego wykonania w odniesieniu do ustalonych celów. Dane wykorzystywane przy monitorowaniu powinny zostać skwantyfikowane i obrazować postęp we wdrażaniu oraz rezultaty działań, w podziale na trzy kategorie wskaźników: . wskaźniki produktu, które odnoszą się do rzeczowych efektów działalności i są liczone w jednostkach materialnych; . wskaźniki rezultatu, odpowiadające bezpośrednim i natychmiastowym efektom wynikającym z wdrożenia Programu, które mogą mieć formę wskaźników materialnych lub finansowych; . wskaźniki oddziaływania, obrazujące konsekwencje Programu, wykraczające poza natychmiastowe efekty dla bezpośrednich beneficjentów (mogą przybrać formę oddziaływań bezpośrednich, jak i oddziaływań pośrednich). Wskaźniki, z wyjątkiem oddziaływań, formułowane są już w trakcie opracowywania wniosków o finansowanie poszczególnych projektów. Studia wykonalności projektów stanowią zatem podstawę do monitorowania efektów rzeczowych przez odpowiednie podmioty. Zgodnie obowiązującymi zasadami wdrażania programów finansowanych ze środków UE poziom wymaganej kwantyfikacji celów zależy od rodzaju interwencji. W przypadku tych celów, które nie mogą być skwantyfikowane ex-ante, wskaźniki będą musiały być dopracowane już we wczesnej fazie wdrażania.
10.6.2. Monitoring finansowy Monitoring finansowy dostarcza danych, dotyczących finansowych aspektów realizacji Programu i stanowi podstawę do oceny sprawności wydatkowania przeznaczonych na niego środków. Powinien odbywać się w oparciu o sprawozdania – okresowe, roczne oraz końcowe (obejmujące projekt, cele szczegółowe, Program Rewitalizacji), które przedstawiane są:
S t r o n a |109 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
. Operatorowi Programu – w formie kopii sprawozdań, przedkładanych Instytucji Zarządzającej przez beneficjentów projektów, które uzyskały wsparcie w ramach RPO WM lub innych funduszy UE; . Operatorowi Programu – w formie sprawozdań, przedkładanych przez Beneficjentów Programu, którzy nie pozyskali środków z Funduszy Strukturalnych, ale rozpoczęli realizację projektów, ujętych w Programie Rewitalizacji i wykorzystują inne publiczne źródła finansowania, w tym środki gminy; . Wójtowi Gminy Szaflary – w formie sprawozdań przedkładanych przez Operatora Programu, dotyczących finansowania w odniesieniu do Programu – w podziale na cele szczegółowe rewitalizacji; . Radzie Gminy Szaflary – w formie rocznych sprawozdań przedkładanych przez Operatora Programu w zakresie realizacji i sposobu finansowania Programu. . Komitetowi Rewitalizacji – w formie rocznych sprawozdań przedkładanych przez Operatora Programu w zakresie realizacji i sposobu finansowania Programu. Dane zawarte w tych sprawozdaniach obejmować powinny wysokość wkładu finansowego, pochodzącego ze środków publicznych (wydatki poniesione w okresie objętym sprawozdaniem, wydatki poniesione od początku realizacji zadania, stan zaawansowania realizacji zadania w ujęciu procentowym), z wyszczególnieniem: . wkładu wspólnotowego: ogółem oraz środków z EFRR/EFS; . krajowego wkładu publicznego: ogółem oraz budżet państwa, budżet jednostek samorządu terytorialnego szczebla regionalnego, budżet gminy, inne środki publiczne (fundusze celowe, środki specjalne); . środków z pożyczek na prefinansowanie; . środków z pożyczek Europejskiego Banku Inwestycyjnego; . środków prywatnych; . innych środków. Dodatkowo sprawozdania winny zawierać informacje na temat postępu realizacji planu finansowego odpowiednio projektu lub Programu, w okresie sprawozdawczym oraz prognozę w tym zakresie na rok następny.
10.6.3. Sprawozdawczość Monitorowanie rzeczowe i finansowe odbywać się powinno na podstawie dostarczanych sprawozdań z realizacji: okresowych, rocznych i końcowych. Sprawozdawczość zakłada bieżący i periodyczny przepływ informacji, co pozwala na weryfikację nieprawidłowości w procesie wdrażania i monitorowania Programu. Elementami systemu sprawozdawczości w przypadku Programu Rewitalizacji są: . instytucje i podmioty otrzymujące i sporządzające sprawozdania tj. Rada Gminy Szaflary, Wójt Gminy Szaflary, Komitet Rewitalizacji, Operator Programu, Beneficjenci; . przedmiot sprawozdania, tj. informacje o postępie realizacji projektu, celów szczegółowych oraz całego Programu; . narzędzia sprawozdawczości, tj. sprawozdania, umowy o dofinansowanie i wnioski aplikacyjne/o refundację; . okresy sprawozdawcze. Kompleksowe sprawozdanie, obejmujące dane umożliwiające skuteczny monitoring rzeczowy i finansowy, powinno zawierać następujące dane: . informacje ogólne; . informacje dotyczące przebiegu rzeczowego realizacji projektu lub Programu: o na poziomie Programu: informacje dotyczące zgłoszonych do realizacji projektów, podpisanych umów lub podjętych decyzji, celów głównych i szczegółowych, stopnia osiągania założonych w Programie wskaźników monitorujących, o na poziomie projektu: informacje dotyczące podpisanych umów lub podjętych decyzji, stanu realizacji celów projektu, stopnia osiągania założonych w nim wartości wskaźników;
110 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
. informacje dotyczące postępu finansowego, według źródeł pochodzenia środków, zawierające w szczególności zestawienie poniesionych wydatków, zrealizowanych płatności oraz ocenę poziomu wykorzystania środków; . prognozę przebiegu realizacji Programu lub projektu w kolejnym okresie sprawozdawczym – dla sprawozdań okresowych lub rocznych; . informacje na temat przestrzegania polityk Wspólnoty przy realizacji projektu lub Programu; . informacje na temat wypełniania zobowiązań w zakresie informacji i promocji; . informacje na temat sprawności systemu realizacji; . informacje o napotkanych problemach, przeprowadzonych kontrolach oraz stwierdzonych nieprawidłowościach. Założyć należy, iż sprawozdanie okresowe może nie zawierać informacji, dotyczących stopnia osiągania wartości wskaźników monitorujących rezultatu i oddziaływania, a jedynie wskaźniki produktu. Sprawozdania będą składane w formie zgodnej z zasadami, obowiązującymi przy składaniu sprawozdań, odpowiadających wymaganiom każdego z podmiotów monitorujących.
10.7. Zasady pomiaru i doboru wskaźników monitorowania Wskaźniki monitorowania podzielono na kategorie: produktu, rezultatu i oddziaływania. Wszystkie wskaźniki mierzone będą cyklicznie. Częstotliwość pomiaru wskaźników jest uzależniona od kategorii wskaźnika. Bazowym okresem, wobec którego porównywane są zmiany wskaźników jest rok (lub jego ostatni kwartał) poprzedzający rok, w którym rozpoczęto wdrażanie Programu. Częstotliwość pomiaru w zależności od kategorii wskaźników i przedmiotu sprawozdawczości przedstawia poniższa tabela.
Tabela 38. Częstotliwość sprawozdawczości z uwzględnieniem pomiaru wskaźników Przedmiot Podmiot Wskaźniki Wskaźniki Wskaźniki sprawo- składający Podmiot monitorujący produktu rezultatu oddziaływania zdawczości sprawozdanie Projekt Okresowo (co Corocznie lub – Beneficjent Operator Programu najmniej raz na po zakończeniu (wszystkie projekty); pół roku) projektu podmioty wynikające z systemu wdrożenia RPO WM (projekty dofinansowane z EFRR/EFS) Cele Okresowo (co Corocznie lub W połowie Operator Wójt Gminy Szaflary; strategiczne najmniej raz na zgodnie z zapisami okresu realizacji Komitet Rewitalizacji pół roku) umowy o i po zakończeniu dofinansowanie wdrażania działania Programu Cel główny Okresowo (co Corocznie W połowie Operator Wójt Gminy Szaflary; najmniej raz na okresu realizacji Rada Gminy Szaflary; pół roku) i po zakończeniu Komitet Rewitalizacji wdrażania Program Okresowo (co Corocznie ProgramuW połowie Operator Rada Gminy Szaflary Rewitalizacji najmniej raz na okresu realizacji rok) i po zakończeniu wdrażania Programu Podstawą monitoringu dla wskaźników produktu i rezultatu jest tabela „Produkty i rezultaty Gminnego Programu Rewitalizacji” w rozdziale 8 „Przedsięwzięcia rewitalizacyjne”, zaś dla wskaźników oddziaływania tabela „Wskaźniki oddziaływania Gminnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Szaflary na lata 2016-2023” w tymże rozdziale.
S t r o n a |111 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
10.8. Ocena Gminnego Programu Rewitalizacji Ocena (ewaluacja) Programu Rewitalizacji pozwala oszacować oddziaływanie samego Programu, jak i pomocy publicznej, w tym pomocy strukturalnej Unii Europejskiej w odniesieniu do założonych celów. Wyniki oceny powinny zostać wykorzystane w celu jak najlepszego dopasowania realizowanych przedsięwzięć do rzeczywistych potrzeb oraz najbardziej efektywnego wydatkowania środków. Ocena udziela odpowiedzi na pytanie o celowość, trafność i wartość dodaną interwencji planowanej, przeprowadzanej lub zakończonej. Warunkiem dobrej oceny jest dostępność danych i terminowość raportowania przez wszystkie podmioty zaangażowane w system wdrażania Programu. Ocena taka bada sam program i jego efekty długotrwałe, czyli oddziaływania. Wiąże się zatem z przedstawionym wyżej monitoringiem rzeczowym. Proponuje się, by system i rodzaje oceny Programu odpowiadały metodologii ogólnie stosowanej metodologii oceny i systemu sprawozdawczości programów finansowanych ze środków UE.
10.8.1. Ocena przed realizacją programu (ocena ex-ante) Celem oceny ex-ante jest dostarczenie danych dla przygotowania (aktualizacji) Programu i zawartych w nim planów, dzięki oparciu się na doświadczeniach z ubiegłych okresów programowania (wynikach oceny ex-post). Ogólnie – ocena ex-ante zawiera m.in. analizę wpływu dotychczasowych interwencji oraz analizę problemów na obszarze rewitalizacji. W związku z wymogiem zgodności Programu Rewitalizacji z politykami wspólnotowymi i politykami horyzontalnymi Unii Europejskiej, a także polityką regionalną państwa i regionu, ewaluacja Programu winna uwzględniać jego wpływ na realizację tych zasad. Pierwszą pełną ocenę ex-ante Programu przeprowadzić winien Operator Rewitalizacji, posiadając pełną informację o celach, działaniach i projektach włączonych do Programu. Zakłada się, iż organizowanie kolejnych ocen ex-ante wiązać się będzie z aktualizacją Programu, wynikającą z kolejnych okresów programowania oraz należeć będzie do obowiązków Operatora Programu.
10.8.2. Ocena w połowie okresu realizacji (ocena mid-term) Ocena w połowie okresu realizacji (ocena mid-term) Planu lub Programu, przeprowadzana nie później niż w ciągu roku następującego po zakończeniu połowy okresu realizacji, obejmuje analizę: . efektywności wykorzystania środków; . skuteczności w zakresie osiągania założonych celów; . oddziaływania na sytuację społeczno-gospodarczą, w tym na zatrudnienie; . funkcjonowania systemu realizacji.
10.8.3. Ocena na zakończenie Programu (ocena ex-post) Celem oceny ex-post będzie określenie długotrwałych efektów wdrożenia Programu, w tym wielkości zaangażowanych środków, skuteczności i efektywności pomocy. Z ewaluacji końcowej wynikać powinny wskazania odnośnie dalszych kierunków polityki rozwoju gminy, szczególnie w zakresie zdefiniowania czynników, które przyczyniły się do sukcesu lub niepowodzenia wdrażania Programu. Za organizację procesu ewaluacji końcowej odpowiadać powinien Operator Programu z udziałem Komitetu Rewitalizacji, Wójta Gminy oraz Rady Gminy, jako organu przyjmującego wyniki oceny. Ocenę przeprowadzić powinni niezależni ewaluatorzy. Przyjąć można, iż ocena powinna zostać zakończona nie później niż 3 lata po zakończeniu okresu programowania. Raport z realizacji programu powinien zostać upubliczniony i opublikowany na stronie internetowej gminy (Biuletyn Informacji Publicznej).
112 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
10.8.4. Ocena bieżąca (ocena on-going) Niezależnie od prowadzenia wyżej wymienionych form ewaluacji, Rada Gminy, a także Wójt Gminy oraz Operator mogą inicjować bieżącą ocenę Programu Rewitalizacji, której przedmiotem jest efektywność stosowanych instrumentów i całego systemu wdrażania.
10.8.5. Kryteria oceny Za główne kryteria oceny Programu Rewitalizacji, przyjąć należy ogólnie stosowane kryteria, do których należą: . trafność – kryterium pozwalające ocenić, w jakim stopniu cele Programu odpowiadają potrzebom i priorytetom na danym poziomie analizy, np. na poziomie Obszaru Rewitalizacji, miasta, regionu. Trafność jest głównym kryterium przy przeprowadzaniu oceny ex-ante i mid-term; . efektywność – kryterium pozwalające ocenić poziom „ekonomiczności” Programu, czyli stosunek poniesionych nakładów (zasobów finansowych, zasobów ludzkich i poświęconego czasu) do uzyskanych wyników i rezultatów; . skuteczność – kryterium pozwalające ocenić, do jakiego stopnia cele przedsięwzięcia, zdefiniowane na etapie programowania, zostały osiągnięte; . użyteczność – kryterium pozwalające ocenić, do jakiego stopnia oddziaływanie Programu odpowiada potrzebom grup docelowych; . trwałość – kryterium pozwalające ocenić, na ile można się spodziewać, że pozytywne zmiany wywołane oddziaływaniem Programu, będą trwać po jego zakończeniu. Ma zastosowanie przy ocenie wartości Programu w kategoriach jego użyteczności w dłuższej perspektywie czasowej. W ocenie ex-post zaś, zwłaszcza realizowanej w dłuższym odstępie czasu po zakończeniu Programu, można zbadać, na ile zmiany wywołane jego oddziaływaniem są rzeczywiście istotnie trwałe.
10.9. Określenie niezbędnych zmian w uchwałach
10.9.1. Określenie niezbędnych zmian w uchwale, o której mowa w art. 7, ust. 3 Komitet Rewitalizacji to ciało doradczo-opiniotwórcze, przewidziane w Ustawie o rewitalizacji z dnia 9 października 2015 roku, jako podmiot wspierający Wójta Gminy Szaflary w podejmowaniu decyzji i wydawaniu opinii o działaniach rewitalizacyjnych. Komitet Rewitalizacji został uwzględniony w strukturze zarządzania i monitoringu Gminnego Programu Rewitalizacji, a zostanie powołany zarządzeniem wójta do 3 miesięcy od przyjęcia Programu.
10.9.2. Określenie niezbędnych zmian w uchwałach, o których mowa w art. 15 ust 1 pkt 10) Gminny Program Rewitalizacji nie przewiduje zmian w uchwałach o których mowa w art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 150 oraz z 2015 r. poz. 1322).
10.9.3. Specjalna Strefa Rewitalizacji W Gminnym Programie Rewitalizacji Gminy Szaflary nie przewiduje się ustanowienia Specjalnego Strefy Rewitalizacji, o której mowa w art. 25 Ustawy o rewitalizacji z dnia 9 października 2015 roku.
S t r o n a |113 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
10.9.4. Zmiany w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary nie przewiduje wprowadzenia zmian w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Szaflary przyjętym uchwałą nr XLI/188/98 Rady Gminy Szaflary z dnia 30 marca 1998 r. z późniejszymi zmianami.
10.9.5. Niezbędne zmiany w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary nie przewiduje wprowadzenia zmian w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego.
10.9.6. Niezbędne zmiany w Wieloletniej Prognozie Finansowej Po uchwaleniu Gminnego Programu Rewitalizacji Rada Gminy Szaflary wprowadza przedsięwzięcia rewitalizacyjne zawarte w tym programie, służące realizacji zadań własnych gminy, do załącznika do uchwały w sprawie wieloletniej prognozy finansowej gminy (zgodnie z art. 21 Ustawy o rewitalizacji z dnia 9 października 2015 roku).
114 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
11. PARTYCYPACJA SPOŁECZNA
Partycypacja społeczna została wpisana w proces rewitalizacji gminy Szaflary jako fundament działań na różnych jego etapach, tj. diagnozowanie, programowanie, wdrażanie (w tym finansowanie), monitorowanie i ewaluacja. Takie podejście ma na celu podniesienie skuteczności i trwałości projektów rewitalizacyjnych oraz gotowości i świadomości mieszkańców o partycypacyjnym współdecydowaniu o obszarze objętym Programem. Ponadto realizuje zasadę partnerstwa wynikającą z art. 5 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 1303/2013, polegającą na łączeniu szerokiego grona partnerów (w szczególności lokalnych społeczności i przedsiębiorców, a także ekspertów) w procesy programowania i realizacji projektów rewitalizacyjnych w ramach programów operacyjnych oraz konsekwentnego, otwartego i trwałego dialogu, także z tymi podmiotami i grupami, których rezultaty rewitalizacji mają dotyczyć. Opiera się ona na założeniu, że opinia środowiska lokalnego jest najważniejszym elementem tworzenia dokumentu, który ma stanowić narzędzie do projektowania konkretnych zadań, podejmowanych w celu rozwiązywania problemów i eliminacji niepożądanych zjawisk, a tym samym podnoszących jakość życia mieszkańców terenów zdegradowanych. Proces diagnozowania sytuacji społeczno-ekonomicznej gminy Szaflary oraz społecznego odbioru zagadnień objętych sytuacją kryzysową, odbywał się metodą partycypacyjną, której ideą jest włączanie mieszkańców i partnerów społecznych w przebieg wyznaczania obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji, a także przedsięwzięć i aktywności, które powinny przyczynić się do poprawy sytuacji na wyznaczonych podczas konsultacji obszarach. Twórcy dokumentu tzn. samorząd gminy, uczestnicy oraz moderatorzy procesu, od samego początku kładli nacisk na wagę rozwiązań organizacyjnych (poszukiwanie nowych dróg dojścia) oraz potrzebę zmiany społecznej świadomości w zakresie szukania innych rozwiązań problemów na obszarach kryzysowych, poza tworzeniem na nich kolejnych, nowych inwestycji. Warunkiem dobrej dyskusji jest świadomość społeczeństwa o rewitalizacji, o jej znaczeniu i efektach. Dlatego wiele uwagi poświęcono na dotarcie do społecznej świadomości mieszkańców gminy i dostarczenie im informacji o zaletach rewitalizacji i procesach towarzyszących wyprowadzaniu poszczególnych miejsc z sytuacji kryzysowej. Pomocne okazały się tutaj narzędzia informatyczne – głównie strona internetowa gminy, ale korzystano także z niestandardowych sposobów komunikacji ze społecznością lokalną, np. angażując księży, którzy przekazywali informacje w czasie ogłoszeń parafialnych i wskazywali miejsca, w których można poszerzyć wiedzę bądź wziąć udział w warsztatach.
11.1. Partycypacja społeczna na etapie przygotowywania Gminnego Programu Rewitalizacji
11.1.1. Diagnozowanie obszaru zdegradowanego Pierwszym krokiem w diagnozowaniu sytuacji na obszarze gminy Szaflary było przeprowadzenie dwóch ankiet: . skierowanej do wszystkich mieszkańców – pytano w niej m.in. o ocenę jakości życia w gminie, dostępność usług publicznych (i rzeczywiste miejsca korzystania z nich przez mieszkańców), najważniejsze problemy społeczne, gospodarcze, przestrzenne i środowiskowe. Co istotne – pytania były tak sformułowane, aby dawały obraz sytuacji nie na obszarze całej gminy, ale danej jednostki urbanistycznej, w której mieszka wypełniający. Pytano także o priorytetowe działania lokalne, które należy podjąć, aby poprawić jakość i komfort życia najmniejszych społeczności. Konsultacje trwały od 27 listopada 2015 roku do 24 stycznia 2016, a liczba zebranych ankiet wyniosła 159. . skierowanej do lokalnych liderów (radnych, sołtysów, większych przedsiębiorców, instytucji kultury, opieki społecznej, przedstawicieli NGO, lokalnych liderów). Ocenie
S t r o n a |115 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
jakościowej poddano szereg zagadnień zgrupowanych w takich obszarach tematycznych jak: o sfera przestrzenna, środowisko, o infrastruktura techniczna, o gospodarka, o zdrowie, o edukacja, o bezpieczeństwo, o sfera społeczna, o kultura, o turystyka, rekreacja, promocja. Także w tym wypadku pytano o kluczowe problemy oraz priorytetowe działania. Inna była też metoda dystrybucji ankiety – docierała ona bezpośrednio na adres poczty elektronicznej wytypowanych osób, niemniej i w tym przypadku zwrot był bardzo duży i wyniósł 75% wysłanych ankiet (co w liczbach bezwzględnych dało wynik 29 wypełnionych ankiet). Drugi krok stanowiły warsztaty rewitalizacyjne. Był to moment szerokiego zaprezentowania idei rewitalizacji, osadzenia w kontekście strategicznym procesów rozwojowych gminy, a także pokazania dobrych i złych praktyk działań rewitalizacyjnych. W części warsztatowej skupiono się na pogłębionym diagnozowaniu przyczyn powstawania problemów w sferze społecznej, gospodarczej, przestrzennej i środowiskowej oraz próbie osadzania poszczególnych zjawisk w konkretnych, wskazanych jednostkach urbanistycznych gminy Szaflary. Warsztaty rewitalizacyjne odbyły się 15 grudnia 2015 roku oraz 12 stycznia 2016 roku i zgromadziły ponad 50 osób.
Rysunek 44. Diagnozowanie problemów w poszczególnych jednostkach urbanistycznych w trakcie warsztatów rewitalizacyjnych
Źródło: Urząd Gminy w Szaflarach
Opracowane wyniki obu ankiet (zaprezentowane w raporcie z tego etapu konsultacji), wyniki prac warsztatowych i nałożone na to eksperckie analizy ilościowe w układzie jednostek urbanistycznych, pozwoliły wskazać te tereny, w których suma negatywnych zjawisk społecznych oraz towarzyszących im zjawisk gospodarczych, przestrzennych i środowiskowych wskazuje, iż obszar można uznać za zdegradowany.
11.1.2. Wyznaczanie obszaru rewitalizacji Wyniki pierwszego etapu konsultacji społecznych – w tym graficzna mapa problemów oraz wiedza o istocie i miejscu koncentracji problemów – pozwoliły przystąpić do określenia obszaru o największym zagęszczeniu zjawisk negatywnych. Do ostatecznego wskazania obszaru rewitalizacji wykorzystano metodę badań fokusowych (zogniskowanych wywiadów grupowych), z uwzględnieniem wyników z zebranych i opracowanych materiałów. W badaniu wzięli udział przedstawiciele Urzędu Gminy Szaflary, instytucji odpowiedzialnej za pomoc społeczną, instytucji związanych z kulturą, przedstawiciele NGO oraz przedstawiciele lokalnej społeczności z obszaru zdegradowanego. Do przeprowadzenia zogniskowanych wywiadów grupowych skonstruowany został scenariusz wywiadu, mający postać określonych pytań badawczych oraz wypunktowanych kwestii, które omawiano z uczestnikami badania. Scenariusz pełnił w badaniu rolę „bazy” i zestawu wskazówek,
116 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023 natomiast moderatorzy na bieżąco reagowali na przebieg dyskusji i dostosowywali pytania do zachowania uczestników i biegu wydarzeń. Scenariusz opracowany na potrzeby badań, składał się z 9 tematycznie podzielonych części. Pierwsze 3 pełniły rolę wstępu i wprowadzenia do istotnej dla badacza części wywiadu (w której moderatorzy mogli wysłuchać opinii zebranych na interesujące ich tematy). Uczestnikom został w nich przybliżony projekt i cele badania. Omówiona została również istota techniki zogniskowanych wywiadów grupowych oraz rola moderatorów w trakcie przeprowadzania badania. Uczestnicy i moderatorzy mogli też się zapoznać, co pozytywnie wpływało na przebieg dyskusji, dzięki przełamaniu barier i obaw osób biorących udział wywiadzie. Po części wprowadzającej, badanie podzielono na 4 obszary, w których pytania koncentrowały się wokół zagadnień będących właściwym obiektem zainteresowania badaczy. Pierwszy obszar zawierał pytania stanowiące wstęp do dyskusji na temat sfery społecznej gminy Szaflary. Kolejne dotyczyły sfery gospodarczej gminy, przestrzennej oraz środowiskowej. Istotą prowadzonego badania było osadzenie omawianych problemów w bardzo konkretnym miejscu, w którym ich koncentracja jest największa. Ostatni element scenariusza wywiadu miał na celu zachęcenie do dyskusji nad komunikacją pomiędzy instytucjami funkcjonującymi na terenie gminy Szaflary oraz relacjami pomiędzy centrum gminy, a jej peryferiami. Uczestnicy mieli możliwość porównania ze sobą różnych obszarów gminy Szaflary. Scenariusz zakończony był podsumowaniem przeprowadzonego badania. Zawierał on ogólne pytania dotyczące tworzenia programów rewitalizacji oraz wykorzystania techniki zogniskowanych wywiadów grupowych do zbierania niezbędnych informacji. Miał także na celu zbudowanie pozytywnej relacji między moderatorami i uczestnikami dyskusji, przydatnej w przypadku przeprowadzania innych badań w przyszłości. W wyniku przeprowadzonych badań fokusowych uzyskano obraz szczególnej koncentracji obszarowej zdiagnozowanych problemów. Jednocześnie wskazano te miejsca i projekty, których potencjał pozytywnego oddziaływania na dany obszar, ale też na społeczność całej jednostki urbanistycznej, a nierzadko całej gminy, jest największy. Nałożenie perspektywy koncentracji problemów i potencjału dla ich rozwiązania pozwoliło wyznaczyć obszary rewitalizacji.
11.1.2.1. Konsultacje społeczne wyznaczonego obszaru zdegradowanego i rewitalizacji Zgodnie z zapisami ustawowymi, wyznaczony obszar zdegradowany i obszar rewitalizacji poddano konsultacjom społecznym. Ogłoszenie o konsultacjach zamieszczono w zakładce rewitalizacyjnej oraz w BIPie, a po 7 dniach od zamieszczenia informacji rozpoczęto proces konsultacji. Miał on formę zarówno bierną (zgłaszanie uwag ustnie i pisemnie), jak i czynną (spotkanie konsultacyjne). Przeprowadzone konsultacje nie zmieniły wyznaczonych obszarów. Raport z przeprowadzonych konsultacji opublikowano w zakładce rewitalizacyjnej oraz w BIPIe.
Rysunek 45. Ogłoszenia dot. konsultacji umieszczone na stronach BIP Urzędu Gminy Szaflary i stronie internetowej Szaflar
Źródło: www.szaflary.pl
Konsultacjom obszarów towarzyszyły także konsultacje trybu wyłaniania Komitetu Rewitalizacyjnego. Co prawda ustawa mówi, iż komitet powinien zostać wyłoniony najpóźniej w
S t r o n a |117 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023 ciągu 3 miesięcy od zakończenia prac nad dokumentem, niemniej jednak samorząd gminy Szaflary zdecydował, iż chce już na tym etapie rozpocząć formowanie się Komitetu Rewitalizacji.
11.1.3. Pogłębiona diagnoza obszaru rewitalizacji Najważniejszym celem pogłębionej analizy obszaru rewitalizacji było osadzenie procesu budowy programu rewitalizacji w lokalnym środowisku, bo tylko to gwarantuje trafność sformułowania celów rewitalizacji oraz adekwatność przedsięwzięć rewitalizacyjnych. To właśnie mieszkańcy obszaru rewitalizacji określili hierarchię zdiagnozowanych problemów, wskazując w ten sposób swoje priorytety w zakresie jakości życia. Pogłębionej diagnoza obszaru rewitalizacji dokonano na podstawie analizy desk research zgromadzonych danych statystycznych i dwóch technik badań jakościowych: . zogniskowanych wywiadów grupowych . wywiadów z liderami lokalnymi z obszaru rewitalizacji.
11.1.4. Tworzenie Gminnego Programu Rewitalizacji Także w tym przypadku zdecydowano się na szeroki proces uspołecznienia oraz włączenia i zaangażowania mieszkańców gminy Szaflary w tworzenie Programu. Pierwszym etapem były szerokie konsultacje internetowe listy działań i projektów rewitalizacyjnych. Moderatorom procesu chodziło o to, by w maksymalnie dużym stopniu zaangażować lokalną społeczność w proces współdecydowania o kierunkach podejmowanych działań. Z tego względu zdecydowano się na zamieszczenie na specjalnym formularzu wstępnej listy zadań rewitalizacyjnych z prośbą o: . wskazanie 5 zadań priorytetowych dla rozwiązania zdiagnozowanych problemów społecznych, gospodarczych, przestrzennych i środowiskowych; . wskazania zadań dodatkowych, ważnych z punktu widzenia respondenta, a nieujętych na wstępnej liście. Działanie to miało na celu zaangażowanie lokalnej społeczności w proces współdecydowania o wyborze najważniejszych zadań i projektów, które będą w jak największym stopniu odpowiadać na społeczne zapotrzebowanie i wpływać na poprawę sytuacji na obszarach uznanych za wymagające rewitalizacji. W ten sposób opracowano listę działań i projektów rewitalizacyjnych, które udało się – w drodze konsultacji – ułożyć w sposób obrazujący priorytety i oczekiwania lokalnej społeczności gminy Szaflary.
Rysunek 46. Praca nad priorytetowymi przedsięwzięciami rewitalizacyjnymi w trakcie warsztatów z mieszkańcami
Źródło: Pro Regio Consullting
Ostatnim elementem partycypacji były warsztaty rewitalizacyjne, na które zaproszono lokalnych liderów. W ich trakcie – analizując uzyskane wyniki dotyczące hierarchicznego układu zadań – zastanawiano się nad priorytetami w zakresie działań rewitalizacyjnych, które zostały zasygnalizowane przez lokalną społeczność.
118 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Rysunek 47. Praca nad działaniami aktywizującymi społeczność lokalną w trakcie warsztatów z mieszkańcami
Źródło: Pro Regio Consullting
W ten sposób zdefiniowano wizje rewitalizacji, cele strategiczne i wiodące kierunki interwencji, które wynikają ze wszystkich wcześniejszych etapów konsultacji społecznych i są ujęte w formie ostatecznej listy projektów rewitalizacyjnych. Dodatkowo przedmiotem warsztatów było znalezienie lokalnych liderów, którzy mogliby propagować ideę rewitalizacyjną wśród mieszkańców i umieliby wciągnąć lokalną społeczność do aktywnych działań na rzecz swoich „małych ojczyzn”. W trakcie warsztatów udało się także opracować założenia wiodących projektów rewitalizacyjnych i przekazać je pracownikom Urzędu Gminy Szaflary do dalszego (formalnego) opracowania, tak aby mogły być wdrożone w życie w najbliższym czasie (z uwzględnieniem posiadanych środków finansowych).
11.1.4.1. Konsultacje społeczne Gminnego Programu Rewitalizacji Zgodnie z zapisami ustawowymi opracowany Program zostanie poddany konsultacjom społecznym. Ogłoszenie o konsultacjach zamieszczone będzie w zakładce rewitalizacyjnej oraz w BIPie, a po 7 dniach od zamieszczenia informacji rozpocznie się proces konsultacji. Jednocześnie dokument przesłano do zaopiniowania instytucjom wskazanym w art. 17, ustęp 2, tiret 4 a i b. Ustawy z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji.
11.2. Partycypacja społeczna na etapie realizacji Gminnego Programu Rewitalizacji
11.2.1. Mechanizmy włączenia mieszkańców, przedsiębiorców i innych podmiotów i grup aktywnych na terenie gminy w proces rewitalizacji Szerokie upowszechnienia informacji o rewitalizacji i partycypacyjny model opracowywania Gminnego Programu Rewitalizacji będzie się przekształcał w partycypacyjny model wdrażania, a wokół grupy uczestniczącej w pracach nad dokumentem będą pojawiały się kolejne podmioty lokalne angażujące się w działania rewitalizacyjne.
11.2.2. Komitet Rewitalizacji Włączenie lokalnych społeczności w działania rewitalizacyjne to warunek konieczny do osiągnięcia głównego celu rewitalizacji, czyli poprawy jakości życia. Mieszkańcy muszą mieć poczucie, że zmiany w ich otoczeniu kształtowane są z myślą o nich i przy ich udziale. Zostanie im to zapewnione m.in. poprzez możliwość uczestnictwa w pracach Komitetu Rewitalizacji. Stanowi on forum współpracy i dialogu interesariuszy z organami gminy w sprawach dotyczących przygotowania, prowadzenia i oceny rewitalizacji oraz pełni funkcję opiniodawczo-doradczą wójta. Uprawniony jest do wyrażania opinii oraz podejmowania inicjatyw rozwiązań odnoszących się do rewitalizacji gminy Szaflary. W skład Komitetu rewitalizacji wchodzą: . przedstawiciele Urzędu Gminy Szaflary i jednostek organizacyjnych; . przedstawiciele Rady Gminy Szaflary;
S t r o n a |119 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
. przedstawiciele każdego obszaru zdegradowanego delegowanych przez organy stanowiące jednostek pomocniczych wchodzących w skład danego obszaru zdegradowanego; . przedstawiciele sektora społecznego (organizacji pozarządowych i grup nieformalnych, działających na terenie gminy Szaflary); . przedstawiciele podmiotów prywatnych (prowadzących działalność gospodarczą na obszarze zdegradowanym); . przedstawiciele mieszkańców. Prace nad powołaniem Komitetu Rewitalizacji rozpoczęto już w momencie dokonywania delimitacji, wychodząc z założenia, że ciało powinno zostać powołane możliwe szybko, aby mogło być zaangażowane w proces tworzenie Gminnego Programu Rewitalizacji. Uchwała Rady Gminy Szaflary w sprawie określenia zasad wyznaczania składu oraz zasad działania Komitetu Rewitalizacji została przyjęta 7 marca 2016 roku (Uchwała Nr XX/135/2016 w sprawie określenia zasad wyznaczania składu oraz zasad działania Komitetu Rewitalizacji). Zgodnie z przyjętym regulaminem odbędzie się otwarty nabór na członków Komitetu, w efekcie którego wójt powoła skład Komitetu Rewitalizacji. Komitet Rewitalizacji będzie podstawowym narzędziem dalszego rozwijania i aktualizowania dokumentu, ale także upowszechniania informacji o samym Programie, jak i jego efektach wśród lokalnej społeczności oraz pozyskiwanie informacji o nowych pojawiających się potrzebach, które powinny znaleźć swoje odzwierciedlenie w aktualizacji Programu.
11.2.3. Partnerstwo – zasady współpracy pomiędzy sektorem publicznym, społecznym i gospodarczym Wdrażanie projektów rewitalizacyjnych na zdegradowanych obszarach gminy Szaflary nie ma szans powodzenia bez udanej współpracy pomiędzy sektorem społecznym, gospodarczym i publicznym. W związku z tym określenie zasad i sposobów współuczestnictwa wszystkich interesariuszy jest kluczowym elementem osiągnięcia zgodności podejmowanych działań z potrzebami i oczekiwaniami społeczności lokalnej, ograniczenia występowania konfliktów oraz kosztów ich rozwiązywania, a także podstawą wzmacniania społeczeństwa obywatelskiego. Współpraca międzysektorowa w realizacji zapisów Gminnego Programu Rewitalizacji odbywać się będzie w trzech zintegrowanych wymiarach: . merytorycznym – poprzez wspólne podejmowanie decyzji, rozwiązywanie problemów; . organizacyjnym – polegającym na angażowaniu specyficznych i unikalnych zasobów oraz kompetencji charakterystycznych dla danego sektora i wzajemnym ich uzupełnianiu podczas realizacji wspólnych projektów; . finansowym – opierającym się na współudziale finansowym wszystkich partnerów poprzez zapewnienie wkładu własnego w realizację określonych przedsięwzięć i wykorzystanie koncepcji partnerstwa publiczno-prywatnego. Partnerstwo trzech sektorów: publicznego, społecznego i gospodarczego opiera się na podstawowych zasadach stanowiących fundament wspólnych działań: respektowanie własnych potrzeb, możliwości i dążenie do osiągnięcia kompromisu, przejrzystość podejmowanych działań, otwarty dialog z mieszkańcami. Rola partnerskiej współpracy w procesie rewitalizacji obszarów objętych kryzysem jest szczególnie istotna zarówno z punktu widzenia społecznej użyteczności Programu, jak i wymogów stawianych przez Unię Europejską. W tym celu już na etapie konstruowania Programu ogromną rolę – zarówno opiniotwórczą, jak i ważnego kreatora zdarzeń w Programie, a także niezwykle istotny element uspołecznienia i promocji samego Programu, przypisano Komitetowi Rewitalizacji składającemu się z przedstawicieli gminy, jednostek gminnych, lokalnych przedsiębiorców, przedstawicieli organizacji pozarządowych, partnerów społecznych i mieszkańców obszaru zdegradowanego.
120 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
Kluczowe było rozpoczęcie formowania Komitetu Rewitalizacji już w trakcie prac nad opracowywaniem Gminnego Programu Rewitalizacji, aby włączyć ciało doradcze w proces przygotowawczy. Wydaje się, iż tak silne umocowanie w procesie realizacji Programu czynnika społecznego i niezależnego gwarantuje wypracowanie spójnego i wspólnego sposobu działania ponad jednostkowymi celami partnerów procesu (władz lokalnych, beneficjentów Programu, podmiotów włączanych) i da rzeczywisty impuls do rozwoju terenów rewitalizowanych i w konsekwencji całe gminy. Ponadto dla pełniejszego zrealizowania zasad partnerstwa planuje się także wykorzystać następujące instrumenty: . Stworzone zostanie w ramach działalności Operatora Programu tzw. Centrum Jednej Wizyty (One Stop Centre), pozwalającego w jednym miejscu i krótkim czasie na uzyskanie pełnej informacji o: o możliwościach zainwestowania, o możliwościach pozyskania partnera, o przetargach i konkursach ofert organizowanych w ramach realizacji Programu. . Uwzględniona zostanie w bieżącej pracy Urzędu Gminy Szaflary potrzeba koordynacji działań programowych i planistycznych, dostosowanych do zapisów Programu Rewitalizacji, co bezpośrednio łączy się z możliwością wykorzystywania Programu do poszerzania bazy inwestycji publicznych oraz do włączania partnerów społecznych w system finansowania i realizacji gminnych inwestycji; . Wykorzystanie stron internetowych gminy m.in. do: o public relations Gminnego Programu Rewitalizacji z informowaniem o warunkach włączenia się do Programu z nowymi działaniami i projektami (aktualizacja Programu), o prowadzenia bazy „Znajdź partnera do projektu”, o informowania o możliwości pozyskania środków na projekty związane z celami rewitalizacji. . Inicjowanie i organizowanie dyskusji publicznej, związanej z istotnymi fazami procesu rewitalizacji, bądź zmianami mogącymi wpłynąć na jego realizację z udziałem: przedstawicieli władz, regionu, instytucji uczestniczących w realizacji polityki regionalnej, Operatora, Komitetu Rewitalizacji i innych zainteresowanych partnerów społeczno-gospodarczych (przedstawicieli organizacji pozarządowych, nauki, kultury, biznesu, samorządów zawodowych, itp.).
11.2.4. Instrumenty wsparcia beneficjentów działań rewitalizacyjnych Poza działaniami informacyjnymi (wymienione w rozdziale Promocja i informacja) warto wykorzystywać narzędzia, których celem jest wsparcie beneficjentów Gminnego Programu Rewitalizacji: . Szkolenia i seminaria dla instytucji zaangażowanych we wdrażanie Programu Rewitalizacji oraz beneficjentów i potencjalnych beneficjentów, na temat m.in.: możliwości udziału w Programie (aktualizacji), zarządzania projektami, monitorowania realizacji projektów, zasad finansowania projektów; . Nadzór i wparcie (organizacyjne, doradcze, techniczne) Beneficjentów Zewnętrznych Programu Rewitalizacji przy wypełnianiu obowiązków promocyjnych, związanych z unijnym źródłem finansowania, takich jak przygotowywanie, zgodnie z obowiązującymi zasadami.
S t r o n a |121 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
11.2.5. Instrumenty włączające społeczność lokalną w działania rewitalizacyjne Wśród działań skierowanych do społeczności lokalnej można wykorzystać następujące instrumenty: . festyny, święta ulicy/sołectwa; . warsztaty dot. przedsięwzięć rewitalizacyjnych oraz wspólnego podejmowania nowych aktywności realizowane z uwzględnieniem technik partycypacyjnych (np. World cafe, narada obywatelska, spacery badawcze, kawiarnia obywatelska); . lekcje w szkołach poświęcone rozwojowi społeczno-gospodarczemu i rewitalizacji; . konkursy na koncepcje architektoniczno-urbanistyczne zagospodarowania terenów rewitalizowanych; . konkursy w mediach (plastyczne, fotograficzne, dla wspólnot mieszkaniowych, inwestorów); . uroczystości związane z zakończeniem realizacji projektów.
11.3. Partycypacja społeczna na etapie oceny efektów Gminnego Programu Rewitalizacji Niezbędnym elementem zarządzania procesem rewitalizacji jest uwzględnianie w nim udziału społecznego nie tylko na etapie planowania i wdrażania, ale także w momencie oceny efektów wdrożenia Gminnego Programu Rewitalizacji. Konieczne jest podsumowanie efektów procesu rewitalizacji oraz prognozę ich trwałości oraz efektów synergicznych i mnożnikowych. Ten etap, z tego względu, że ostatni, jest często pomijany, jednak nie można do tego dopuszczać. Celem oceny końcowej nie jest bowiem tylko zweryfikowanie, czy cele rewitalizacji zostały w pełni osiągnięte, czy też nie. Celem jest również ocena trwałości osiągniętego stanu, w tym przede wszystkim trwałości dalszego rozwoju społeczno-gospodarczego obszaru rewitalizacji. Celem jest także podjęcie decyzji o ewentualnym przedłużeniu działań rewitalizacyjnych oraz ich zaprojektowanie. Przeprowadzenie tego etapu nie jest możliwe bez udziału mieszkańców. Ocena Programu powinna obejmować diagnozę czynników społecznych, gospodarczych, przestrzenno-funkcjonalnych i techniczno-środowiskowych obszaru rewitalizacji opartą na wskaźnikach oraz opinie mieszkańców. Partycypacja społeczna na etapie oceny rewitalizacji uwzględnia aktywny udział mieszkańców poprzez uczestnictwo w pracach Komitetu Rewitalizacji oraz w szerokich konsultacjach społecznych. Formy i narzędzia aktywnego włączenia mieszkańców w ocenę efektów Gminnego Programu Rewitalizacji wykorzystywanie na końcowym etapie: . badania sondażowe na temat oceny procesów rewitalizacji, . ankiety z wykorzystaniem mediów społecznościowych: sondy na stronie www, wydarzenia na facebooku, . badania fokusowe dot. jakości życia na obszarze rewitalizacji, . debata z władzami publicznymi na temat rewitalizacji, . analiza postrzegania zmian przez mieszkańców na obszarze rewitalizacji, . debaty publiczne, . warsztaty sektorowe, . festyny, święta miejscowości połączone z prezentacją efektów rewitalizacji, . konkursy, . spacery rewitalizacyjne, . warsztaty z mieszkańcami (world cafe, kawiarenka obywatelska). Opisywane instrumenty powinny każdorazowo być dostosowane do lokalnych warunków oraz możliwości działania. Dla partycypacji społecznej w rewitalizacji ważne są przy tym umiejętności osób animujących proces oraz ich otwartość na współpracę z mieszkańcami i ich organizacjami. Bez owej otwartości i pełnej gotowości do współpracy – instrumenty partycypacji nie będę spełniał swej roli.
122 | S t r o n a Gminny Program Rewitalizacji Gminy Szaflary na lata 2016-2023
ZAŁĄCZNIK
Mapa gminy Szaflary obrazująca podstawowe kierunki zmian funkcjonalno-przestrzennych obszaru rewitalizacji (opracowana z wykorzystaniem treści mapy o skali 1:5000)
S t r o n a |123