Plan odnowy miejscowości Szaflary na lata 2016 – 2025

Szaflary, marzec 2016 Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025

SPIS TREŚCI:

1. WSTĘP ...... 3

2. CHARAKTERYSTYKA MIEJSCOWOŚCI ...... 5

2.1. POŁOŻENIE ...... 5

2.2. HISTORIA ...... 8

2.3. OKREŚLENIE STRUKTURY PRZESTRZENNEJ MIEJSCOWOŚCI ...... 13

2.3.1. UKŁAD PRZESTRZENNY ...... 13

2.3.2. OTWARTE PRZESTRZENIE WSPÓLNE ...... 15

2.3.3. DOMINANTA PRZESTRZENNA ...... 15

2.3.4. TYP ZABUDOWY ...... 15

3. INWENTARYZACJA ZASOBÓW SŁUŻĄCYCH ODNOWIE MIEJSCOWOŚCI ...... 16

3.1. ZASOBY PRZYRODNICZE ...... 16

3.2. DZIEDZICTWO KULTUROWE ...... 18

3.3. OBIEKTY I TERENY ...... 25

3.4. INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA ...... 25

3.5. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA I KOMUNIKACYJNA ...... 29

3.6. GOSPODARKA I ROLNICTWO ...... 32

3.7. KAPITAŁ SPOŁECZNY I LUDZKI ...... 34

4. OPIS I CHARAKTERYSTYKA OBSZARÓW O SZCZEGÓLNYM ZNACZENIU DLA ZASPOKOJENIA

POTRZEB MIESZKAŃCÓW ...... 38

5. OCENA MOCNYCH I SŁABYCH STRON MIEJSCOWOŚCI ...... 39

6. OPIS PLANOWANYCH ZADAŃ INWESTYCYJNYCH I PRZEDSIĘWZIĘĆ AKTYWIZUJĄCYCH

SPOŁECZNOŚĆ LOKALNĄ ...... 42

______Szaflary, marzec 2016 - 2 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025

1. WSTĘP

Rozwój i odnowa obszarów wiejskich to jedno z kluczowych zadań, jakie stoją przed Polską w okresie integracji z Unią Europejską. Zasadniczym celem jest podejmowanie działań służących zmniejszaniu istniejących dysproporcji w poziomie rozwoju obszarów wiejskich w stosunku do terenów miejskich. Istotnym dokumentem określającym kierunki rozwoju wsi w celu podniesienia standardu życia jej mieszkańców jest Plan Odnowy Miejscowości. Dokument ten jest niezbędny przy składaniu wniosków o uzyskanie środków finansowych przeznaczonych na realizację działań możliwych do dofinansowania z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2014 - 2020. Jednocześnie stanowi on wytyczne dla władz Gminy Szaflary przy opracowywaniu kierunków rozwoju poszczególnych miejscowości wchodzących w skład gminy. Celem PROW 2014- 2020 jest wzrost konkurencyjności rolnictwa z uwzględnieniem celów środowiskowych. Cel główny zostanie osiągnięty poprzez realizację celów szczegółowych: zrównoważony rozwój terytorialny obszarów wiejskich oraz zrównoważone gospodarowanie zasobami naturalnymi. Działania podejmowane na poziomie gmin i sołectw umożliwią rozwój tożsamości społeczności wiejskiej, zachowanie dziedzictwa kulturowego i specyfiki obszarów wiejskich oraz wpłynie na wzrost ich atrakcyjności turystycznej i inwestycyjnej. Pomocą finansową zostaną objęte projekty dotyczące:

1. inwestycji w tworzenie, ulepszanie i rozwijanie podstawowych usług lokalnych dla ludności wiejskiej, w tym rekreacji i kultury oraz powiązanej z nimi infrastruktury,

2. inwestycji związanych z tworzeniem, ulepszaniem lub rozbudową wszystkich rodzajów małej infrastruktury, w tym inwestycji w energię odnawialną i w oszczędzanie energii,

3. badań i inwestycji związanych z utrzymaniem, odbudową i poprawą stanu dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego wsi, krajobrazu wiejskiego i miejsc o wysokiej wartości przyrodniczej.

Plan Odnowy Miejscowości Szaflary określa cele priorytetowe, strategie i kierunki działań w sferze społeczno-gospodarczej wraz z zadaniami inwestycyjnymi na lata 2016 - 2025. Obszarem realizacji Planu Odnowy Miejscowości Szaflary jest sołectwo Szaflary. ______Szaflary, marzec 2016 - 3 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025

Niniejsze opracowanie zawiera charakterystykę miejscowości, inwentaryzację istniejących zasobów jako podstawę do działań zmierzających do odnowy miejscowości, analizę mocnych i słabych stron (SWOT), planowane kierunki rozwoju oraz zestawienie przedsięwzięć do realizacji z określeniem szacunkowych kosztów, harmonogramem działań i źródłami finansowania.

Specyfika planu polega na tym, że jest on ukierunkowany na zagadnienia cywilizacyjno- kulturowe, koncentruje się na prostych, lokalnych przedsięwzięciach, które prowadzić mają do poprawy standardu i jakości życia mieszkańców.

Cele i działania zaproponowane w niniejszym opracowaniu nawiązują do dokumentów strategicznych wyższego rzędu. Plan Odnowy Miejscowości Szaflary określa strategię w sferze społeczno-gospodarczej na lata 2016-2025. Założenia Planu są spójne z „Narodową Strategią Spójności”, „Strategią zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa na lata 2012-2020”, „Strategią Rozwoju Małopolski na lata 2011-2020, Kierunkami rozwoju – Struktura Przestrzenna – Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Szaflary”.

Konstrukcja Planu umożliwia jego aktualizację w zależności od potrzeb społecznych i uwarunkowań finansowych. Oznacza to, że mogą się w nim pojawić nowe zadania, może też zmieniać się kolejność realizacji zadań w zależności od możliwości ich finansowania, w tym uruchomienia i dostępu do zewnętrznych środków finansowych możliwych do pozyskania.

Dokument został opracowany na podstawie konsultacji społecznych z sołtysem, przy współudziale Rady Sołeckiej Szaflar oraz innych osób zainteresowanych rozwojem miejscowości, co wpłynęło na jego treść i wartość oraz zintegrowało społeczność lokalną wokół istniejących problemów.

______Szaflary, marzec 2016 - 4 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025

2. CHARAKTERYSTYKA MIEJSCOWOŚCI

2.1. POŁOŻENIE

Wieś Szaflary położona jest na Podhalu, w dolinie Dunajca, na pograniczu dwóch regionów geograficznych: Kotliny Orawsko-Nowotarskiej i Pogórza Gliczarowskiego. Przez Szaflary przebiega droga krajowa nr 47 łącząca Kraków z Zakopanem, będąca częścią Zakopianki, oraz linia kolejowa Kraków – Zakopanem. Przez centrum miejscowości przebiega lokalna droga będąca starym gościńcem „do Tatr”, prowadząca do Białego Dunajca.

Gmina Szaflary – podział administracyjny

Administracyjnie wieś Szaflary należy do gminy wiejskiej Szaflary, wchodzącej w skład powiatu nowotarskiego w województwie małopolskim. Wieś ma status samodzielnego

______Szaflary, marzec 2016 - 5 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025 sołectwa. Szaflary graniczą z Bańską Niżną, Maruszyną, Zaskalem i Borem (Gmina Szaflary) oraz Białym Dunajcem i Nowym Targiem. Częścią miejscowości o największej koncentracji zabudowy jest centrum, zlokalizowane w otoczeniu Rynku przy ulicy Augustyna Suskiego. W Szaflarach wyodrębnionych jest około 30 ulic oraz kilka osiedli, w tym Podlubelki, Osiedle Nowe, Za Mostem, Zadział, Pańskie i Palenice.

Miejscowość w całości należy do parafii pod wezwaniem św. Andrzeja Apostoła w Szaflarach (adres ul. Kościelna 1, 34-424 Szaflary). Szaflary obsługiwane są przez oddział pocztowy w Szaflarach – kod pocztowy miejscowości 34-424.

Współrzędne geograficzne charakteryzujące położenie Szaflar to 20º03'33" E, 49º43'33" N. Współrzędne określono z dokładnością rzędu 0,1 sekundy łuku podano w stopniach, minutach i sekundach.

Powierzchnia ewidencyjna miejscowości Szaflary wynosi 14,49 km2 i stanowi 26,67% powierzchni gminy. Największą część powierzchni stanowią grunty orne – około 46%. Miejscowość posiada niski odsetek terenów zalesionych. Taki stan rzeczy jest wynikiem ekstensywnej polityki rolnej, prowadzonej przez mieszkańców w XIX i XX wieku. Rolnicy starając się pozyskać jak najwięcej ziemi pod uprawy, dokonywali masowej wycinki lasu. Struktura podziału gruntów na terenie miejscowości wskazuje na jej rolniczy charakter.

Populacja miejscowości Szaflary według stanu na dzień 13 grudnia 2015 roku wynosi 3.455 osób. Według podziału na płeć na terenie miejscowości występuje niewielkie zróżnicowanie: 1.747 osób (50,56%) stanowią kobiety a 1.708 osób (49,44%) to mężczyźni.

Liczbę ludności w podziale na płeć prezentuje tabela:

liczba mężczyzn 116 249 1.166 177 1.708

wiek 0-6 7 - 17 18 - 65 powyżej 65 razem

liczba kobiet 115 256 1.036 340 1.747

wiek 0-6 7 - 17 18 -60 powyżej 60 razem

______Szaflary, marzec 2016 - 6 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025

Stosunkowo niski odsetek ludności w wieku poprodukcyjnym (14,96%) i relatywnie wysoki ludzi młodych (21,30%), stawia miejscowość w korzystnym świetle na tle ogólnokrajowych trendów demograficznych.

Ludność Szaflar stanowi 32,17% ogółu mieszkańców gminy. Średnia gęstość zaludnienia miejscowości wynosi 238,51 osób/1 km2; jest znacznie wyższa niż średnia gęstość zaludnienia całej gminy – 197,69 osób/1 km2.

______Szaflary, marzec 2016 - 7 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025

2.2. HISTORIA

Nazwa miejscowości Szaflary pochodzić może od niemieckiego słowa Schaf – owca, Schäfer – pasterz, lub też Schaffner – zarządca czy Schaffem – beczułka, cebrzyk. Za ostatnią wersją przemawia herb miejscowości, jednak możliwe, że pieczęć powstała w późniejszym okresie, wskutek błędnej interpretacji etymologii nazwy.

Według niektórych historyków już w XI wieku na skałce w Szaflarach stanął drewniany gródek, zaznaczający polską obecność na terenach przygranicznych. Bardziej prawdopodobny jest późniejszy termin jego budowy, czyli XII – XIII wiek. Być może w okolicy grodu zaczęły wówczas powstawać pierwsze osady, jednak żadna z nich nie jest wymieniona w przywileju Henryka Brodatego dla Teodora Grafity (fundatora Klasztor Cystersów w Ludźmierzu) z 1234 roku. Nazwa miejscowości sugeruje, że Szaflary były miejscem samorzutnego osadnictwa niemieckiego o charakterze rolniczym i pasterskim. W XIII wieku zorganizowaną akcję osadniczą, również opartą głównie na ludności niemieckiej, prowadził tu Zakon Cystersów. Jest prawdopodobne, że temu zakonowi Szaflary zawdzięczają swoje oficjalne powstanie. Pierwsza oficjalna wzmianka o zamku szaflarskim (zwanym niekiedy zamkiem Dunajeckim) pochodzi z 1252 roku, a o wsi z 1328 roku. Dziesięć lat później wymienieni są z imienia pierwsi Szaflarzanie – kasztelan zamku Piotr ze Słupi i wójt Leopold, prawdopodobnie Niemiec. Wzmianki o parafii i kościele prowadzonym przez Cystersów pochodzą z 1350 roku, jednak z pewnością istniały już wcześniej. Pierwsze nazwiska i nazwa miejscowości wskazują, że dużą rolę w zasiedlaniu Szaflar odgrywał żywioł niemiecki. Świadczy o tym również fakt lokacji wsi na prawie niemieckim. Sołtysi w ramach przywilejów posiadali hale w Tatrach w rejonie Giewontu. Początkowo, do roku 1355 sołectwo było w rękach Cystersów, później weszło w skład królewszczyzny, a od władcy dzierżawili go przedstawiciele rodów szlacheckich lud zamożnych chłopów. Nazwano to dzierżawą szaflarsko-nowotarską. Początkowo rządziła tu rodzina Śreniawitów, a w 1338 roku kanclerz Zbigniew pochodzący z tego rodu przekazał uprawnienia sołtysie swojemu dworzaninowi Leopoldowi. Później sołtysi zmieniali się kilkakrotnie w różnych okolicznościach, podobnie jak zarządcy zamku szaflarskiego. Trwało to do roku 1404, kiedy to zarządcą został Andrzej Ratułd z Korabowic. Jako pan zamku na swojej ziemi sołtysiej utworzył folwark dworski,

______Szaflary, marzec 2016 - 8 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025 przejmując jednocześnie uprawnienia do posiadania młyna, karczmy i propinacji, a także odbierając sołtysowi prawo do połowu ryb i łapania ptaków. Od tamtego czasu spory pomiędzy włodarzami zamku a sołtysami były na porządku dziennym. Nasiliły się one szczególnie, gdy współposiadaczem zamku byli Piotr Komorowski i jego kuzyn Mikołaj. Piotr Komorowski w roku 1471 w czasie sporów o tron węgierski pomiędzy Matejem Korwinem a Władysławem Jagiellończykiem, stanął po stronie władcy polskiego, co spowodowało usunięcie go z dóbr węgierskich. Jagiellończyk wynagrodził mu to dobrami żywieckimi. Komorowski zatrzymał też zamek w Szaflarach (resztę dóbr na Podhalu oddał Ratułdom), a nawet go zmodernizował. W 1496 roku gródek objął stryjeczny bratanek Piotra, Mikołaj Komorowski, który miał odmienne przekonania polityczne i chciał wrócić na służbę króla węgierskiego. Korwin obiecał mu zwrot dóbr węgierskich pod warunkiem wydania zamków w Barwałdzie, Żywcu i Szaflarach. Taka wizja stanowiła zagrożenie dla Rzeczpospolitej, więc wojsko polskie zamki zdobyło, a Komorowscy zostali czasowo usunięci z Podhala. Zarządcą grodu został Marek Ratułd, który z czasem stał się posiadaczem niemal całej nowotarszczyzny. Pozbawił sołectwa Miklasa z Kleparza i chciał na swojej ziemi założyć folwark. W wyniku procesu sądowego Ratułd musiał niebawem zwrócić sołectwo (przeszło ono w posiadanie włościańskiej rodziny Szaflarskich a później Kalatów), jednak na gruntach parafialnych i chłopskich powstał folwark. Po Ratułdzie Szaflary odziedziczyła jego córka Beata. Poślubiła ona Jana Pieniążka, pierwszego starostę nowotarskiego. Wówczas prawdopodobnie powstał dwór w Nowym Targu, gdzie przeniesiono zarząd dóbr podhalańskich, a Szaflary przestały być siedzibą miejscowej władzy.

Gospodarka chłopska rozwijała się w Szaflarach pod władzą sołtysów wśród nieustannych zatargów z władzą starościńską, próbującą narzucić poddanym coraz większe ciężary. Prowadziło to do licznych procesów, a nawet starć zbrojnych, w których Szaflary okazywały się jedną z najlepiej zorganizowanych wsi podhalańskich. Trwała też konkurencja pomiędzy produkcją chłopską a folwarczną. Przyrost ludności był niewielki, co wynikało z ekstensywnej gospodarki, częstych nieurodzajów i klęsk elementarnych (głównie powodzie), a w późniejszym okresie emigracji zarobkowej.

Przywilej z 1605 roku lokuje teren pasterski Szaflar w Tatrach, wymieniając pastwiska na halach Giewont i Strążyska, a także na polanach w Lesnicy, Gliczarowie i nad

______Szaflary, marzec 2016 - 9 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025

Porońcem. W XIX wieku tereny wypasowe były już bardziej rozproszone i obejmowały hale: Kondratową, Waksmundzką, Tomanową oraz polany Wiktorówka, Buńdówka i Pańszczyca.

Sytuacja wsi zmieniła się nieco po wejściu na ten teren władzy austriackiej w 1770 roku i ustanowieniu w miejscu starostwa nowotarskiego urzędu Kamery Nowotarskiej. Szaflary początkowo zaliczano do sekcji kościelisko-zakopiańskiej, ale w 1786 roku połączono je z dobrami poronińskimi. W myśl instrukcji rządowej, dobra kameralne miały być przykładem w zakresie racjonalnej gospodarki i dobrego traktowania mieszkańców. Początkowo próbowano zintensyfikować gospodarkę, między innymi poprzez zwiększenie produkcji folwarku oraz przyśpieszenie wyrębu lasów. Jednak kiedy w wyniku wojen napoleońskich skarb państwa zaczął świecić pustkami, w 1818 roku dawne królewszczyzny wystawiono na sprzedaż. Sekcję szaflarską na licytacji we Lwowie wykupili za 11 850 złotych reńskich Honorata i Tomasz Uznańscy. Dobra obejmowały grunty w Szaflarach, Bańskiej, Białym Dunajcu, Poroninie, Gliczarowie, Murzasichlu, Skrzypnem i Zaskalu oraz tereny w Tatrach od doliny Pięciu Stawów Polskich po Giewont. Poza dochodami z folwarku, młynów, propinacji, dzierżawy gruntów i lasów. Uznańscy mieli w kontrakcie zagwarantowane wpływy z czynszów od chłopów oraz finansową równowartość dawnych należności pańszczyźnianych. W skład pańszczyzny wchodził również wyrąb drewna, produkcja tarcicy i gontów oraz przędzenie nici. Wkrótce po objęciu dóbr, Uznańscy wybudowali u podnóża Skałki Szaflarskiej dwór z murowanymi budynkami gospodarczymi, pięknym ogrodem angielskim i klombami kwiatów. Dwór otoczony był białym murem, do którego przylegały zabudowania folwarczne i ogrodzony zwierzyniec, w którym trzymano sarny, jelenie, a nawet dziki.

Stosunki pomiędzy nowymi właścicielami a góralami były pełne konfliktów. Uznańscy podnosili czynsze i ograniczali uprawnienia służebne, a chłopi kradli drewno z pańskich lasów i nielegalnie pędzili wódkę. Dochodziło do zatargów ze służbą leśną. Rozpoczął się długotrwały proces sądowy, a w 1849 roku w niejasnych okolicznościach w zabudowaniach dworskich wybuchł pożar.

______Szaflary, marzec 2016 - 10 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025

W 1846 roku ksiądz Michał Janiczak prowadził agitację na rzecz powstania narodowego. Zgromadził kilkudziesięciu górali z okolic i 22 lutego wymaszerowali do Poronina, by tam połączyć się z grupą księdza Michała Głowackiego i wraz z powstańcami chochołowskimi udać się do Wadowic. W wyniku zdrady dokonanej przez parafian Głowackiego na powstańców czekała austriacka straż graniczna. Powstańcy rozproszyli się po lasach. Ks. Janiczak uciekł na Węgry, gdzie doczekał amnestii w roku 1848. Uznańscy nie poparli działań konspiracyjnych, a mieszkańcy odmówili właścicielom pomocy w obliczu zagrożenia ze strony zwolenników Jakuba Szeli, stojącego na czele „rabacji galicyjskiej”. Na szczęście dla dworu rabacja nie dotarła do Szaflar.

W 1849 roku pod Szaflarami stacjonowała znaczna grupa wojska rosyjskiego, maszerującego na zbuntowane Węgry. Pomiędzy góralami a żołnierzami dochodziło do utarczek. Szaflarzanie oskarżali żołnierzy o bezprawne rekwizycje, a oficerowie zarzucali mieszkańcom kradzież koni i uzbrojenia, po uprzednim spojeniu wartowników pędzoną przez siebie wódką.

Zmiany na korzyść w rozwoju gospodarki rolnej zapoczątkowało założenie w roku 1887 kółka rolniczego, jednego z pierwszych na Podhalu. Uruchomienie w roku 1899 linii kolejowej Chabówka – Zakopane połączyło Szaflary ze światem zewnętrznym, ułatwiło ruch turystyczny i przyczyniło się do rozwoju handlu. Wpłynęło to również na poszerzenie horyzontów i świadomości narodowej mieszkańców. Dowodem tego jest między innymi ufundowanie przez nich pamiątkowego Krzyża Grunwaldzkiego na wzgórzu Ranisberg w 1914 roku.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, 4 listopada 1918 roku Jerzy Uznański został marszałkiem powiatu nowotarskiego. W roku 1920 u zbiegu potoku Kowaniec i rzeki Dunajec dokonał on uroczystego zaślubienia Podhala z morzem. Na wiecu w dniu 10 listopada 1918 roku mieszkańcy Szaflar wraz z przedstawicielami całej gminy, w obecności rotmistrza Mariusza Zaruskiego złożyli uroczyste ślubowanie na wierność Polsce. Uroczystość została połączona z umieszczeniem przed kościołem krzyży ukrytych w czasie I wojny światowej. Przed remizą strażacką posadzono „Drzewo Wolności” – wiąz ofiarowany przez właścicieli dóbr szafalrskich.

______Szaflary, marzec 2016 - 11 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025

Latem 1927 roku w Szaflarach powstała pierwsza na Podhalu Spółdzielnia Mleczarska, zorganizowana jako towarzystwo udziałowe, zrzeszająca początkowo 70 członków. W 1931 roku spółdzielnia dorobiła się własnego budynku. Wytworzone produkty mleczarskie rozprowadzano samodzielnie lub za pośrednictwem Małopolskiego Związku Mleczarskiego w Krakowie. Ważnym zadaniem spółdzielni było propagowanie racjonalnej hodowli i higieny w gospodarstwach rolnych. Szaflarski majątek Uznańskich w latach 1937 – 1939 dzierżawiony był przez Marię Liberakową, wdowę po zakopiańskim leśniku Marianie, która prowadziła tu pensjonat i wzorcowe gospodarstwo rolne.

Klęski żywiołowe nadal nie omijały Szaflar, a powodzie na zmianę z pożarami pustoszyły wieś. W 1923 roku spłonął stuletni, drewniany dwór Uznańskich. Ówczesny właściciel, Jerzy Uznański, przeniósł się do Jaszczurówki. W zabudowaniach podworskich urządzono wspomniany pensjonat Marii Liberakowej, a po II wojnie światowej Podhalański Uniwersytet Ludowy. Do dzisiaj z dawnego zespołu dworskiego ocalały fragmenty fundamentów i kamiennego muru oraz budynek kuchni dworskiej, a po przeciwnej stronie Zakopianki – drewniana brama w stylu zakopiańskim z początków XX wieku. 15 sierpnia 1933 roku, kiedy większość mieszkańców Szaflar była na odpuście w Ludźmierzu, pożar zniszczył znów 70 zabudowań. Rozwijał się jednak żywo ruch społeczny, szczególnie regionalny, czego wyrazem było zorganizowanie w Szaflarach w 1927 roku Zjazdu Podhalan. Na zjeździe przemówienie wygłosił Władysław Orkan, a udział wzięli m.in. gen. Andrzej Galica, Feliks Gwiżdż, Jakub i Antoni Zachemscy i ks. Ferdynand Machay.

Okres wojny i okupacji to w gminie Szaflarskiej czas strachu i terroru. Pierwsza egzekucja odbyła się już 2 października 1939 roku; rozstrzelano dwóch mieszkańców za nielegalne posiadanie broni. Prowadzoną przez okupanta akcję tworzenia rzekomego „narodu góralskiego” Szaflary praktycznie zbojkotowały – na 8500 mieszkańców gminy góralskie kenkarty przyjęło tylko 167 osób. Patriotyczną odpowiedzią górali na Goralenvolk było utworzenie w 1941 roku przez Szaflarskiego nauczyciela Augusta Suskiego zbrojnej Konfederacji Tatrzańskiej, działającej na terenie Podhala i okolic, w celu uświadamiania społeczności góralskiej i organizowania ruchu oporu przeciwko Niemcom i ich konfidentom. Działalność Konfederacji, mającej główną siedzibę w

______Szaflary, marzec 2016 - 12 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025

Nowym Targu, polegała przede wszystkim na akcjach informacyjnych (wydawano kilka pism podziemnych, z których największe znaczenie miało „Na placówce”), dywersji i przygotowaniach do akcji zbrojnej. W końcu 1941 roku w szeregi Konfederacji przeniknął malarz z Zakopanego Stanisław Wegner-Romanowski, który okazał się konfidentem gestapo. 30 stycznia 1942 roku Augustyn Suski, zaproszony przez Wegnera do Zakopanego, został aresztowany i wywieziony do Oświęcimia, gdzie zmarł 23 maja 1942 roku. W czasie wojny w Szaflarach zginęło przeszło 30 osób, 20 wywieziono do obozów koncentracyjnych, a na przymusowe roboty ponad 380.

W 1946 roku założono w Szaflarach Podhalański Uniwersytet Ludowy, kierowany początkowo przez działaczkę Konfederacji Tatrzańskiej, Jadwigę Apostoł-Staniszewską, do czasu jej aresztowania przez UB w 1948 roku. Mieścił się najpierw w dawnych zabudowaniach Uznańskich, a potem w pożydowskim budynku Juliusza Morgenbessera. Uczyły się tu na czteromiesięcznych bezpłatnych kursach dziewczęta z Podhala, Spisza i Orawy, a zakres kształcenia obejmował zagadnienia z zakresu gospodarstwa domowego, ogrodnictwa i warzywnictwa, kroju i szycia. Placówkę zlikwidowano w 1951 roku. W 1966 roku do Szaflar przeniesiono funkcjonującą dotychczas w Zakopanem wytwórnię nart, która pod nazwą „Polsport” stała się największym producentem sprzętu zimowego w Polsce. Firma upadła w 1992 roku, a w jej pomieszczeniach usytuowano pierwszy na Podhalu zespół supermarketów, a potem także siedzibę Urzędu Gminy. W tym samym roku powstał w Szaflarach Zakład Produkcji Jogurtu „Magda”, założony i kierowany przez Janusza Kubita – dziś jeden z największych producentów tego napoju. Największą dynamikę wskazuje rozwijający się w ostatnich latach przemysł turystyczny.

2.3. OKREŚLENIE STRUKTURY PRZESTRZENNEJ MIEJSCOWOŚCI

2.3.1. UKŁAD PRZESTRZENNY

Układ przestrzenny Szaflar najbliższy jest łańcuchówce. Łańcuchówka (wieś leśno- łanowa) to rodzaj zabudowy spotykany we wsiach górskich, pochodzący ze średniowiecza, gdzie wszystkie domy znajdowały się przy głównej drodze biegnącej

______Szaflary, marzec 2016 - 13 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025 dnem doliny. Za każdą zagrodą, prostopadle do osi doliny, ciągnął się na stoku łan pola wykarczowanego i płat lasu.

Szaflary - układ przestrzenny

Zabudowa centrum wsi jest zwarta. W miarę rozwoju osadnictwa centrum rozbudowało się, a w jego sąsiedztwie powstały liczne przysiółki i osiedla. Na taki układ wpłynęło wiele czynników. Główne z nich to lokalizacja cieków wodnych, ukształtowanie terenu, przydatność gruntu pod zabudowę i uprawę. Pierwotna sieć osadnicza ulega ciągłej rozbudowie w związku z ulepszonymi powiązaniami komunikacyjnymi, poprawą infrastruktury technicznej, rozpowszechnianiem się budownictwa mieszkaniowego i rozwojem działalności gospodarczej. Skutkiem rozwoju sieci osadniczej jest ewolucja układu przestrzennego wsi polegająca na powiększeniu terenów zabudowanych. Obecnie zaobserwować można tendencję do wprowadzania na wieś elementów miejskiej zabudowy. Znaczna część dróg wyposażona jest w oświetlenie uliczne i chodniki. Stałej poprawie ulega infrastruktura komunalna.

______Szaflary, marzec 2016 - 14 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025

2.3.2. OTWARTE PRZESTRZENIE WSPÓLNE

Ze względu na typ zabudowy oraz z tytułu uwarunkowań historycznych centrum Szaflar stanowi rynek i jego bezpośrednie otoczenie. Zlokalizowane są tu obiekty pełniące istotne funkcje społeczne: kościół, remiza strażacka, punkty handlowe i usługowe. W niewielkim oddaleniu od centrum położona jest szkoła. Przez centrum miejscowości przebiega lokalna droga będąca starym gościńcem „do Tatr”, która prowadzi do Białego Dunajca.

2.3.3. DOMINANTA PRZESTRZENNA

Przestrzenną dominantę wysokościową w Szaflarach stanowi żelazny krzyż na wzgórzu Ranisberg (czasami zwanym Raniszberg). Wzgórze ma wysokość 746 m n.p.m. Krzyż wzniesiono w na pamiątkę 500 rocznicy zwycięskiej bitwy pod Grunwaldem. Ze względu na lokalizację jest on widoczny z każdej strony, w nocy także, gdyż jest oświetlony.

2.3.4. TYP ZABUDOWY

W ostatnich latach w zabudowie Szaflar można zaobserwować coraz mocniejszą semiurbanizację, to jest upodabnianie się wsi do miast pod względem wyglądu i warunków bytowych ludności. Przejawia się ona we wprowadzaniu miejskiej zabudowy, zaniku funkcji rolniczej, rozwoju funkcji usługowych oraz w charakterze infrastruktury. Nowe obiekty na ogół zachowują styl regionalny, głównie poprzez stromy dwuspadowy dach oraz tradycyjne elementy zdobnicze.

Część Szaflar leżąca bezpośrednio przy Zakopiance z powodów uwarunkowań historycznych (dawna fabryka nart), dogodnej lokalizacji (sąsiedztwo Nowego Targu, położenie przy głównej drodze prowadzącej do Zakopanego) oraz dużej przestrzeni niezabudowanej (na wschód od Zakopianki pomiędzy Nowym Targu i Szaflar), stała się centrum wielkopowierzchniowych obiektów handlowych i usługowych.

______Szaflary, marzec 2016 - 15 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025

3. INWENTARYZACJA ZASOBÓW SŁUŻĄCYCH ODNOWIE MIEJSCOWOŚCI

3.1. ZASOBY PRZYRODNICZE

Lokalizacja

Wieś Szaflary leży w bezpośrednim sąsiedztwie Nowego Targu, przy wylocie drogi krajowej nr 47 („Zakopianka”) na południe, w stronę Zakopanego. Południowa granica Nowego Targu i północna Szaflar jest jedynie granicą administracyjną, zabudowa obu miejscowości na tym terenie stanowi obszar spójny. Determinuje to w dużym stopniu rozwój i strukturę gospodarki Szaflar.

Szaflary dysponują znacznym potencjałem przyrodniczym. Niezaprzeczalnym walorem miejscowości są wspaniałe widoki z płaskowyżu między Borem a Szaflarami. Stąd rozpościera się przepiękna panorama Tatr, całej Kotliny Orawsko - Nowotarskiej i okalających ją wzniesień pasma Gorców, Pienin i Babiej Góry. Szaflary jest doskonałym miejscem wypadowym do rozpoczęcia wycieczek w Tatry, Gorce, Pieniny, nad Zalew Czorsztyński oraz na Słowację. Przez wieś przepływa rzeka Biały Dunajec. W najbliższej okolicy zlokalizowane są 4 parki narodowe (Gorczański, Babiogórski, Pieniński i Tatrzański) oraz rezerwaty przyrody m. in. Bór na Czerwonem czy Skałka Rogoźnicka.

Obszary chronione

Obszar Szaflar, podobnie jak całej Gminy Szaflary, położony jest na terenie Południowomałopolskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Na terenie Obszaru wprowadzono ustalenia dotyczące czynnej ochrony ekosystemów, w celu zachowania ich trwałości oraz zwiększania różnorodności biologicznej.

Ponadto na terenie miejscowości ochroną pomnikową objęte są okazałe, cenne krajobrazowo drzewa lub ich grupy: 5 jaworów, 5 lip, 4 jesiony zlokalizowane kościoła w Szaflarach.

Wykorzystanie istniejących zasobów przyrodniczych

Na terenie gminy Szaflary, w Niecce Podhalańskiej, występują złoża wód geotermalnych. W bezpośrednim sąsiedztwie wsi Szaflary powstał pierwszy w

______Szaflary, marzec 2016 - 16 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025

Polsce odwiert geotermalny eksploatowany dla celów grzewczych i rekreacyjnych. Opisując atrakcyjność przyrodniczą i krajobrazową wspomnianego wyżej obszaru można użyć stwierdzenia, że mieszkańcy Szaflar coraz lepiej wykorzystują lokalizację, walory krajobrazowe oraz zasoby przyrodnicze miejscowości i jej okolic dla rozbudowy infrastruktury turystycznej. Pojawia się coraz więcej pensjonatów, gospodarstw agroturystycznych i innych obiektów noclegowych oraz restauracji i punktów gastronomicznych. Wynika to z lokalizacji miejscowości przy trasie Zakopane – Nowy Targ, bliskości unikatowych na skalę Polski parków narodowych (Tatrzański Park Narodowy, Gorczański Parek Narodowy) jak i bezpośredniego sąsiedztwa kompleksów basenów termalnych w Bańskiej Niżnej – „Gorący Potok”, „Termy Szaflary”. W Szaflarach funkcjonował kamieniołomy leżące na północ od wzgórz Ranisberg i Łysonka. Pozyskiwano w nim skały jurajskie i kredowe pienińskiego pasa skałkowego.

Szlaki turystyczne

Przez wieś Szaflary przebiega zielony szlak turystyczny PTTK prowadzący do Dursztyna. Ma on 15 km długości i prowadzi przez malownicze podhalańskie wioski, ciągnące się od podnóża Pogórza Bukowińskiego do Pienin Spiskich. Poza niebanalnym dziedzictwem kulturowym, turystów przyciągają w te rejony świetne punkty widokowe do obserwacji Tatr i Gorców. Szlak wiedzie przez dość płaski teren, dzięki czemu nadaje się też doskonale na wycieczki rowerowe.

W Szaflarach kończy się szlak czerwony PTTK Żeleźnica – Pieniążkowice – Dział – Krauszów – Ludźmierz – Zaskale – Szaflary (Stacja PKP Szaflary Wieś) o długości 26 km.

______Szaflary, marzec 2016 - 17 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025

3.2. DZIEDZICTWO KULTUROWE

Ze względu na fakt, że Szaflary są jedną z najstarszych osad na Podhalu, znajduje się tu szereg obiektów architektonicznych objętych ścisłą ochroną konserwatorską i wpisanych do rejestru zabytków. Są to w szczególności:

Grodzisko średniowieczne, ruiny zamku z przełomu XIII i XIV wieku tzw. „Koci Zamek”

Grodzisko średniowieczne leży po lewej stronie Białego Dunajca, jadąc w kierunku Nowego Targu. Jego ruiny pochodzą prawdopodobnie z przełomu XIII i XIV wieku. Początkowo zamek wraz z całą wsią należał do Opactwa Cystersów. W 1380 roku, za panowania Ludwika Węgierskiego, gród wraz z wsią został włączony do dóbr królewskich. Sam zamek był niewielką konstrukcją drewniano – murowaną, posadowioną na płaskim szczycie skały o wymiarze 20 na 30 metrów, która od północy i wschodu kończy się urwiskiem. Otaczał go mur obwodowy o trzech bokach prostych i jednym boku zaokrąglonym. Obecnie zamek nie istnieje, ale są widoczne pozostałości w postaci części fundamentów muru obwodowego i resztek południowego wału.

Chałupa Anny Doruli

Budynek pochodzi z 1843 roku. Stoi przy skrzyżowaniu ulic Augustyna Suskiego i Szkolnej. Jest to obiekt wyjątkowy ze względu na wiek, wyposażenie i historię. Znajduje się tam obraz nieznanego autora „Zaśnięcie Matki Boskiej" namalowany na całej szerokości drewnianej ściany. Jest to niepowtarzalne dzieło sztuki sakralnej przedstawiające Zaśnięcie Matki Boskiej w otoczeniu 11 Apostołów (bez Judasza). Z malowidłem tym wiąże się niezwykła historia. Kiedy w roku 1932 we wsi wybuchł wielki pożar, izba, w której znajdował się obraz cudem ocalala, podczas gdy czarna izba i sień zostały spalone. Nad głównym malowidłem znajdują się inne święte obrazy. W izbie zobaczymy dawne wyposażenie domu: sprzęty codziennego użytku, haftowaną pościel, góralskie ubrania i fotografie przodków.

______Szaflary, marzec 2016 - 18 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025

Kościół parafialny pod wezwaniem Św. Andrzeja Apostoła

Dokładna data powstania pierwotnej świątyni nie jest znana. Widomo, że istnieje ona co najmniej od połowy XIV wieku. Początkowo kościół był drewniany. W 1652 roku wzniesiono nową świątynię na fundamentach murowanych. W 1799 roku rozpoczęto budowę nowego istniejącego do dziś kościoła. Trafiły tu stare ołtarze z drewnianego kościółka oraz te sprowadzone z likwidowanego klasztoru franciszkanów w Starym Sączu.

Kościół parafialny w Szaflarach

Budowa została ukończona w 1810 roku a konsekracji dokonano w dniu 3 sierpnia 1823 roku. W latach 1907 – 1909 dobudowano dwie boczne kaplice: od strony

______Szaflary, marzec 2016 - 19 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025 północnej – Najświętszej Marii Panny, a od południowej – Najświętszego Serca Pana Jezusa. Z okazji jubileuszowego roku 2000 kościół parafialny został wewnątrz odnowiony. Wymieniono także pokrycie dachowe oraz wyremontowano elewację.

W ołtarzu bocznym znajduje się wyjątkowa, otoczona kultem figura Matki Boskiej Szaflarzańskiej, stanowiąca przykład średniowiecznej sakralnej sztuki sądeckiej. Madonna z Szaflar to 95 cm wysokości rzeźba datowana na 1375 rok. Wykonana jest z jednego wydrążonego w środku kloca lipowego, polichromowana i partiami złocona. Pochodzi z tzw. warsztatu sądecko – spiskiego. Reprezentuje ona styl tzw. „Pięknych Madonn”, funkcjonujący już w połowie XIV wieku w dorzeczu Popradu i Dunajca.

Do parafii należy też zabytkowy cmentarz, który powstał w 1786 roku. Najstarsze groby pochodzą z początku XX wieku. Kaplicę cmentarną wybudowano w 1908 roku z inicjatywy proboszcza Maurycego Rottermunda.

Mała architektura sakralna

Obiekty małej architektury sakralnej rozsiane są po całym Podhalu. Przydrożne kapliczki, świątki i krzyże nie tylko należą do polskiego folkloru, stanowią ozdobę krajobrazu, ale przede wszystkim są wyrazem wiary minionych pokoleń. Architektura przydrożnych kapliczek jest bardzo zróżnicowana, uzależniona często od pomysłowości i zdolności miejscowych majstrów budowlanych. Figurki świętych to zazwyczaj dzieło zaprzyjaźnionych rzeźbiarzy samouków. Przy kapliczkach odprawiane są nabożeństwa majowe lub czerwcowe. Niekiedy dla mieszkańców są one również swego rodzaju punktem orientacyjnym i „pomiarem” odległości. Historia ich powstania jest świadectwem przywiązania mieszkańców wsi do tradycyjnych wartości chrześcijańskich, a niekiedy są pomnikami historii Podhala i Polski. W Szaflarach istnieje wiele takich obiektów. Poniżej przedstawiono niektóre spośród nich:

- Najstarsza w Szaflarach kapliczka stojąca przy ulicy Suskiego, ufundowana w roku 1892 przez ówczesnego wójta Wojciecha Kamińskiego na cześć Królowej Nieba. Znajdują się w niej figury św. Floriana, Matki Boskiej z Dzieciątkiem, św. Wojciecha, św. Andrzeja, św. Jana, św. Michala i św. Katarzyny.

______Szaflary, marzec 2016 - 20 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025

- Murowana kapliczka z figurką Matki Bożej Niepokalanego Poczęcia stojąca przy roli Galicowej. Została ona postawiona przez mieszkańców Leśnicy około 150 lat temu.

- Murowana kapliczka z roku 1926 z figurkami Matki Bożej z dzieciątkiem oraz dwóch apostołów. Autorem rzeźby Matki Bożej jest ceniony na przełomie XIX i XX wieku rzeźbiarz Wojciech Kułach-Wawrzyńcok z Gliczarowa.

- Murowana kapliczka z przełomu XIX i XX wieku stojąca niedaleko remizy strażackiej. Znajdują się w niej drewniane figury św. Bartłomieja i św. Jana.

- Krzyż z 1983 roku stojący na granicy Szaflar i Białego Dunajca.

- Pomnik świętego Andrzeja Apostoła – patrona parafii znajduje się na wzgórzu w pobliżu kościoła. Został wzniesiony w 1975 roku obok źródełka. Napis „Błogosławcie źródła Panu” wyryto w granicie. Pomnik przedstawia świętego Andrzeja Apostoła błogosławiącego wieś. Został wybudowany nocą, ponieważ w czasie PRL-u był zakaz stawiania obiektów sakralnych.

Tradycyjna zabudowa podhalańska

Zabudowa miejscowości Szaflary cechuje się charakterystycznymi dla Podhala formami architektonicznymi. Typowa chałupa podhalańska składa się najczęściej z dwóch izb rozdzielonych pośrodku sienią i stanowi klasyczny przykład chałupy jednotraktowej o podłużnym układzie symetrycznym, który w bogatszych założeniach przekształca się niekiedy w półtraktowy. Ściany wieńcowe są usytuowane na kamiennej podmurówce. Charakterystycznym sposobem budowania było ustawienie zrębów obydwu izb, stanowiących niezależne części konstrukcyjne, na wspólnej podmurówce i pod wspólnym dachem, natomiast ściany zewnętrzne sieni wykonywano w końcowej fazie robót. W gminnej ewidencji zabytków wpisanych jest 125 obiektów. Są to 95 budynki mieszkalne, 17 budynków gospodarczych, 8 obiektów sakralnych i 5 innych obiektów.

W ostatnich latach w zabudowie Szaflarach można zaobserwować coraz bardziej widoczną tendencję semiurbanizacji. Przejawia się ona we wprowadzaniu miejskiej

______Szaflary, marzec 2016 - 21 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025 zabudowy na wieś, zaniku funkcji rolniczej, rozwoju funkcji usługowych oraz polepszaniu infrastruktury na wsi.

Kultura regionalna górali podhalańskich

Tradycyjna kultura ludowa Podhala stanowi przedmiot zainteresowania i fascynacji nie tylko badaczy. Każdy, kto tu przybywał ulegał urokowi górskiego krajobrazu i zachwycał się bogatym, wyrazistym i malowniczym folklorem. Mieszkańcy Podhala posiadają silną regionalną tożsamość i są bardzo przywiązani do swojej tradycji, co sprawia, że kultura ta wciąż jest żywa.

― Kultura pasterska

Pasterstwo stanowiło jedno z najważniejszych źródeł utrzymania. Zajęcie to pozwoliło na powstanie swoistego etosu, na kanwie którego ukształtował się bogaty folklor pasterski. Wieś, bądź grupa gospodarzy wynajmowała bacę, któremu powierzano wypas owiec na pastwiskach położonych poza wsią, często w paśmie lasów i ponad ich granicą na polanach i halach. Wszelkie umowy i rozliczenia między bacą i gospodarzami były ustne. Redyk wiosenny, pochód na hale, wejście do szałasu, rozpalenie watry, rozstawienie koszara, pierwszy udój i posiłek miały charakter praktyczny i magiczny. Stały się one swoistym rytuałem. Baca i juhasi przestrzegali licznych nakazów i zakazów, które miały zabezpieczyć zwierzęta i ludzi przed chorobami, mocami nadprzyrodzonymi oraz zapewnić spokojny wypas i dobrą mleczność owiec. Wielką uroczystością był jesienny redyk, gaszenie watry, pożegnanie z szałasem i powitanie we wsi.

― Strój góralski

Strój podhalański przeszedł wielkie przemiany na przestrzeni ostatnich 150 lat. Jeszcze w połowie XIX wieku szyli go miejscowi krawcy z materiałów wyrabianych na miejscu. Ozdoby były bardzo skromne. Na początku XX wieku stary strój zanikł całkowicie na rzecz nowego, bogato zdobionego i atrakcyjniejszego kolorystycznie. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku pojawiła się moda retro i stroje góralskie stały się na powrót bardziej stonowane. Młodzież należąca do zespołów regionalnych i elita góralska wraca do czystej formy stroju góralskiego oczyszczonego z obcych kulturowo naleciałości. Najciekawsze jest to, że górale ______Szaflary, marzec 2016 - 22 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025 używają odświętnego regionalnego stroju do dziś: ubierają go do kościoła, na wesela, czy inne ważne okazje i jest to autentyczna potrzeba podkreślenia własnej odrębności związanej z tradycją i kulturą podhalańską.

― Muzyka

Muzyka miała i ma szczególne znaczenie w życiu górali. Powstawała spontanicznie, jej dźwięki były wyrazem nastrojów, uczuć i pragnień. Przekazywana była z pokolenia na pokolenie bez nut, grana i śpiewana ze słuchu. Tradycyjnymi instrumentami były piszczałki, fujarki, trombity, dudy i gęśle, które pod koniec XIX wieku wyparte zostały przez skrzypce i basy. Z muzyką nierozerwalnie związany był taniec, który był przede wszystkim tańcem męskim, wyrazem siły i zręczności wykonawcy. Ten rodzaj tańca określano mianem zbójnickiego; inna forma, dopuszczająca obecność kobiety, zwana była drobnym lub krzesanym. Folklor muzyczny jest stale kultywowany, obecnie można wręcz mówić o modzie na tradycyjny śpiew i taniec góralski. Co ciekawe, góralska muzyka budzi zainteresowanie profesjonalnych artystów, którzy ją aranżują i wykorzystują w swoich kompozycjach, a nawet podejmują wspólne muzykowanie z góralskimi kapelami. Od końca XX wieku obserwuje się znaczny wzrost zapotrzebowania na kapele góralskie, zwane „muzykami”.

― Twórcy ludowi Wielu mieszkańców miejscowości oprócz zwykłych, codziennych zajęć potrafiło znaleźć czas na tworzenie oryginalnych przedmiotów, obrazów wykonywanych różnymi technikami, rzeźb, wyrobów regionalnych czy twórczość pisarską. Najbardziej znani spośród nich to rzeźbiarz Józef Cachro. Tworzy głównie rzeźby sakralne, najczęściej przedstawiające Jezusa Frasobliwego i Matkę Boska. Jego prace wystawiano na wystawach na Podhalu, w Krakowie, Łodzi, Grudziądzu, Kozienicach, Międzychodzie oraz na Słowacji i Węgrzech. Artysta często prezentuje swoją twórczość w szkołach, gdzie w bezpośredniej rozmowie z młodzieżą dzieli się swoją pasją. Znana jest też poetka ludowa Anna Waluś. Opublikowała kilka tomów wierszy i opowiadań, jest członkinią Stowarzyszenia Twórców Ludowych w Lublinie.

______Szaflary, marzec 2016 - 23 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025

― Znane postacie

Najbardziej znaną postacią pochodzącą Szaflar był poeta, prozaik i działacz ludowy Augustyn Suski. Urodził się w Szaflarach w 1907 roku. Kształcił się najpierw w szkole średniej w Nowym Targu, następnie studiował polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Był z zawodu nauczycielem, ale kierował też Uniwersytetem Ludowym. Swoje utwory, między innymi wiersze o tematyce związanej z kulturą regionu oraz utwory publicystyczne, drukował w „Gazecie Podhalańskiej” i kwartalniku „Marchołt”. Tematyka utworów poetyckich związana jest z kulturą regionu, a publicystyka dotyczyła spraw wsi. Był jednym z najbardziej znanych poetów podhalańskich w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Wiersze pisał przeważnie gwarą, zgodnie ze swoim programem wyrażonym w wierszu „Do mojej gwary”. Szerg jego wierszy nawiązuje do tradycji wolnościowych. Należał do Związku Młodzieży Wiejskiej na Wołyniu, gdzie mieszkał i pracował przed wybuchem II wojny światowej. Na początku wojny został aresztowany; po opuszczeniu więzienia 15 maja 1941 powrócił na Podhale, gdzie założył konspiracyjną organizację Konfederacja Tatrzańska. Jej celem była walka z okupantem hitlerowskim oraz przeciwstawianie się akcji Goralenvolk. Suski opracował dla Konfederacji materiały organizacyjne oraz deklarację ideową. Aresztowany w wyniku zdrady był przesłuchiwany i torturowany w katowni Podhala – willi Palace w Zakopanem. Następnie został przewieziony do więzienia w Tarnowie, a potem do obozu koncentracyjnego Auschwitz, gdzie zmarł z wycieńczenia w 1942 roku. W 2002 roku, w 60 rocznicę śmierci Augustyna Suskiego odsłonięto jego pomnik w rodzinnych Szaflarach. Jego imię nosi Zespół Szkół w Szaflarach oraz Zespół Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego w Nowym Targu.

Z Szaflarami związana była poetka, laureatka Literackiej Nagrody Nobla Wisława Szymborska. Była siostrzenicą ks. Maurycego Rottermunda, proboszcza Szaflar w latach 1901 – 1931. Tutaj jej rodzice w roku 1917 wzięli ślub i tutaj spędzała wakacje.

______Szaflary, marzec 2016 - 24 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025

3.3. OBIEKTY I TERENY

Zabytkowy rynek

W Szaflarach, jednej z najstarszych wsi na Podhalu znajduje się zabytkowy rynek, zlokalizowany w centrum miejscowości. Zarówno rynek jak i znajdujący się bezpośrednio przy nim kościół parafialny pod wezwaniem św. Andrzeja Apostoła zostały odnowione w 2010 roku.

Stadion piłkarski w Szaflarach

Stadion piłkarski w Szaflarach położony jest tuż przy drodze biegnącej wzdłuż rzeki Biały Dunajec. Obiekt służy miejscowym drużynom Ludowego Klubu Sportowego, a także, zwłaszcza w okresach przygotowawczych, drużynom piłkarskim goszczącym w tej przyjaznej sportowcom Gminie.

3.4. INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA

Parafia św. Andrzeja Apostoła w Szaflarach

Jest to jedna z najstarszych parafii na Podhalu, powstała w 1350 roku. W 1519 roku parafia została wcielona do Nowego Targu. Od 1611 roku stała się filią parafii nowotarskiej. W 1652 r. została wzniesiona przez miejscową ludność drewniana świątynia o murowanych fundamentach. Kościół został oddany w opiekę św. Andrzejowi Apostołowi. Od 1786 r. wraz z dekanatem nowotarskim kościół należał do diecezji tarnowskiej. W latach 1808-1810 powrócił do diecezji krakowskiej, a następnie w latach 1810-1821 należał do Wikariatu Genaralnego w Starym Sączu, który był podporządkowany archidiecezji lwowskiej obrządku łacińskiego. W latach 1821 - 1866 parafia należała do diecezji tarnowskiej i dopiero od 1866 roku kościół szaflarski powrócił do diecezji krakowskiej, do której należy do dziś. W wymienionym okresie Szaflary należały do dekanatu nowotarskiego, aż do 1992 roku, kiedy to wszedł w skład dekanatu Biały Dunajec. W 1964 roku na wieży obok dzwonu „Maurycy” zawieszono dwa nowe dzwony: „Andrzej i Paweł” o wadze 768 kg oraz „Królowa Podhala” (460 kg). Ich poświęcenia dokonał biskup krakowski ks. Karol Wojtyła w dniu 31 listopada 1964 roku. W 1965 roku we wnękach muru wokół

______Szaflary, marzec 2016 - 25 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025 kościoła ustawiono figury: Matki Bożej, św. Józefa, św. Andrzeja Apostoła, św. Kingi, które wyrzeźbił w drewnie lipowym artysta ludowy z Dębna ks. Józef Janas. Obecnie znajdują się one w skarbcu parafialnym. W roku 1967 odnowiono ołtarz i kaplicę Najświętszej Marii Panny, ambonę, wykonano polichromię na ścianach i mozaiki, zaś w 1968 roku odnowiono ołtarz główny. W 1971 roku wykonano boazerie w kościele, a w 1975 roku postawiono pomnik św. Andrzeja Apostoła „Pod Górą”.

Zespół Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Szaflarach

W Szaflarach działa Zespół Szkoły Podstawowej i Gimnazjum (adres: ul. Szkolna 6, 34-424 Szaflary). Szkoła w Szaflarach w obecnym budynku działa od 1958 roku. W latach 1996 – 1998 dobudowano salę gimnastyczną o wymiarach 18 x 24 m, jedną kondygnację oraz dokonano remontu istniejącego budynku. Obwód szkoły obejmuje miejscowość Szaflary. Według stanu na dzień 1 marca 2016 roku do szkoły uczęszcza 372 uczniów uczących się w 20 oddziałach: 15 oddziałów szkoły podstawowej – 264 uczniów, 6 oddziałów gimnazjum – 108 uczniów.

Szkoła oferuje uczniom szereg dodatkowych zajęć edukacyjnych i możliwość udziału w różnorodnych form aktywności.

- Uczniowski Klub Sportowy od ponad 30-stu lat prowadzi zajęcia z piłki ręcznej. W 2006 roku Klub został zarejestrowany w Małopolskim Związku Piłki Ręcznej oraz z Związku Piłki Ręcznej w Polsce. Zawodniczki i zawodnicy systematycznie biorą udział w rozgrywkach ligowych Małopolskiego Związku Piłki Ręcznej. Startowali też w różnego rodzaju ogólnopolskich i międzynarodowych turniejach w kilkudziesięciu miejscowościach w kraju i za granicą. Zespoły piłkarek i piłkarzy systematycznie osiągały sukcesy w zawodach regionalnych i ogólnopolskich. Wychowankowie klubu z Szaflar zasilali szeregi czołowych klubów w Polsce, min. Gościbi Sułkowice, Olimpii Nowy Sącz, Wybrzeża Gdańsk.

- Szkolne Koło Krajoznawczo-Turystycznego (SKKT), którego celem jest poznanie kraju ojczystego poprzez gromadzenie i popularyzowanie wiedzy z zakresu geografii, historii, etnografii, architektury i gospodarki. Koło organizuje liczne wycieczki krajoznawcze i rajdy.

______Szaflary, marzec 2016 - 26 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025

- Związek Harcerstwa Polskiego działający przy szkole. Jego misją jest wychowywanie młodego człowieka, wspieranie go we wszechstronnym rozwoju i kształtowaniu charakteru przez stawianie wyzwań.

- Szkolne Koło Caritas działające na zasadzie wolontariatu. Jego celem jest mobilizacja młodych ludzi do działania na rzecz potrzebujących. Poprzez swoją działalność Koło uwrażliwia dzieci i młodzież na potrzeby drugiego człowieka, często bezradnego wobec choroby, biedy i cierpienia.

Gminne Przedszkole w Szaflarach

Pierwsze przedszkole w Szaflarach założone zostało w 1949 roku. Mieściło się w lokalu Remizy Ochotniczej Straży Pożarnej w Szaflarach. Jednooddziałowe, pięciogodzinne przedszkole mieściło się w jednej sali bez podstawowych warunków higienicznych. W 1958 roku przedszkole przeniesiono do budynku starej szkoły. Na początku XXI wieku w budynku dokonano szeregu remontów i modernizacji zapewniających dzieciom lepsze warunki pobytu. Obecnie do 4 oddziałów przedszkola uczęszcza 91 dzieci.

Przedszkole im. Aniołów Stróżów Zgromadzenia Służebnic Matki Dobrego Pasterza w Szaflarach

Przedszkole działa od 2002 roku. Dysponuje dobrze wyposażonym zapleczem i stara się zapewnić dzieciom wszechstronny rozwój przez realizację programu i zajęcia dodatkowe: katechezę, plastykę, rytmikę, język angielski, zajęcia muzyczne i sportowe. Dodatkowo dzieci uczą się sztuki cyrkowej – klaunady, żonglerki, akrobatyki.

Gminne Centrum Kultury, Promocji i Turystyki w Szaflarach

Działa od 2015 roku. Jego celem jest prowadzenie działalności w dziedzinie upowszechniania kultury, sztuki profesjonalnej oraz amatorskiej. Centrum zajmuje się organizacją cyklicznych koncertów, przeglądów i prezentacji, spektakli, wystaw, wieczorów autorskich, spotkań z ludźmi kultury. Organizuje też zawody i turnieje, prowadzeni pracownie artystyczne oraz działalność wydawniczą.

______Szaflary, marzec 2016 - 27 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025

Gminna Biblioteka Publiczna w Szaflarach

Początki Biblioteki sięgają roku 1916, kiedy to Związek Podhalan w Szaflarach z własnych funduszy zakupił 500 książek. Na przestrzeni dziejów zarówno jej nazwa, jak i siedziba wielokrotnie się zmieniały. Biblioteka zawsze pełniła funkcję centrum kulturalnego i edukacyjnego miejscowości. Od grudnia 1994 roku siedziba biblioteki znajduje się w budynku biurowym dawnej Wytwórni Nart „Polsport”. W tym samym budynku ma swoją siedzibę Urząd Gminy. Gminna biblioteka posiada dwie filie: w Bańskiej Wyżnej i Maruszynie.

______Szaflary, marzec 2016 - 28 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025

3.5. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA I KOMUNIKACYJNA

Sieć dróg

Obsługę komunikacyjną gminy oraz powiązania zewnętrzne zapewnia układ drogowy i kolejowy. Centralnie przez obszar miejscowości, w układzie północ – południe przebiega droga krajowa nr 47 Rabka – Nowy Targ – Zakopane. Układ komunikacyjny uzupełnia tak zwana stara droga prowadząca do Białego Dunajca oraz szereg bocznych ulic i ścieżek.

Szaflary - sieć komunikacyjna

______Szaflary, marzec 2016 - 29 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025

Równolegle do drogi krajowej biegnie linia kolejowa: Kraków – Sucha Beskidzka – Chabówka – Nowy Targ – Zakopane. W Szaflarach znajdują się dwie stacje kolejowe: Szaflary i Szaflary Wieś. Zatrzymują się na nich pociągi jadące do Zakopanego i w stronę Krakowa.

Komunikacja zbiorowa jest stosunkowo dobrze rozwinięta. Do miejscowości dojeżdżają uzupełniające się w zakresie obsługi tras i godzin odjazdu mikrobusy należące do przewoźników prywatnych. Dowożą one głównie uczących się mieszkańców Szaflar do Nowego Targu, rzadziej do Zakopanego.

Zaopatrzenie w energię

Zasilanie Szaflar w energię elektryczną, podobnie jak całej Gminy Szaflary, odbywa się w oparciu o stację elektroenergetyczną 110/15 kV „Szaflary”, wyposażoną w dwa transformatory o mocy 25 MVA każdy.

Energia elektryczna dostarczana jest sieciami napowietrznymi średnich napięć 15 kV. Bezpośrednio do odbiorców energia elektryczna dostarczana jest siecią niskich napięć zasilaną poprzez stacje transformatorowe. Do energii elektrycznej dostęp posiada 100% gospodarstw domowych, a sieć elektroenergetyczna jest sukcesywnie rozbudowywana.

Zaopatrzenie w wodę

Na terenie Szaflar nie ma komunalnej sieci wodociągowej. Zaopatrzenie w wodę do około połowy gospodarstw prowadzone jest poprzez lokalne spółki wodne zasilaną z różnych ujęć wody. Pozostała część pobiera wodę z własnych studni.

Ogrzewanie

Pomimo faktu, że przez teren gminy przebiega gazociąg wysokiego ciśnienia, Szaflary nie są zaopatrzone w gaz ziemny. Brak stacji redukcyjno-pomiarowej i sieci niższego ciśnienia stwarza barierę rozwoju tego systemu na terenie Gminy Szaflary. Źródłem zaopatrzenia ludności w gaz jest system dystrybucji gazu propan-butan z butli, który ma zastosowanie głównie do zasilania kuchni. Podstawą ogrzewania są kotły na opał stały, głównie węgiel typu Eko-groszek. Skutkuje to dużą emisją

______Szaflary, marzec 2016 - 30 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025 dwutlenku węgla, pyłów, tlenków azotu i siarki. Niewielka liczba gospodarstw domowych korzysta z kolektorów fotowoltaicznych, stosowanych do ogrzewania ciepłej wody użytkowej.

Gospodarka odpadami komunalnymi

Gospodarka odpadami komunalnymi jest organizowana i prowadzona przez wydział zajmujący się sprawami komunalnymi w Urzędzie Gminy. W Gminie Szaflary usuwaniem odpadów zajmuje się firma I.B. Spółka z o.o., ul. Miłośników Podhala 1, 34-425 Biały Dunajec, Zakład Unieszkodliwiania Odpadów Komunalnych w Nowym Targu, ul. Jana Pawła II 115. Firma realizuje na zlecenie Gminy odbiór odpadów komunalnych od gospodarstw domowych i gminnych jednostek organizacyjnych. Jest to działalność w zakresie odbioru, transportu, segregowania i unieszkodliwiania odpadów. W miejscowości obowiązuje system odbierania odpadów przy krawężniku, w workach foliowych bezzwrotnych. Właściciele gospodarstw lub posesji zobowiązani są do przestrzegania harmonogramu zbiórki i wystawiania swoich odpadów w miejsca wcześniej uzgodnione.

Teletechnika

Cała wieś objęta jest siecią telefonii stacjonarnej. Obszar całej wsi obejmują zasięgiem również główni operatorzy sieci telefonii komórkowych: T.Mobile, Orange (technologie GSM/EDGE, UMTS/HSDPA, LTE oraz CDMA), Play (technologi HSPA+), Plus (UTMS, GSM). Wszystkie z wymienionych sieci telefonii komórkowych oferują Internet mobilny o zróżnicowanym, lecz nie w każdym przypadku spełniającym oczekiwania abonentów limicie transferu danych.

Oczyszczanie ścieków komunalnych

Część Szaflar (około ¾ ogółu) jest podłączona do sieci kanalizacji sanitarnej i oczyszczalni ścieków. Pozostałe budynki i gospodarstwa odprowadzają ścieki komunalne do przydomowych bezodpływowych zbiorników. Stamtąd wywożone są do oczyszczalni na koszt właścicieli nieruchomości.

______Szaflary, marzec 2016 - 31 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025

3.6. GOSPODARKA I ROLNICTWO

Zmniejsza się znaczenie dochodów rolnictwa jako głównego źródła na korzyść samozatrudnienia lub pracy w miejscowych lub lokalnych przedsiębiorstwach czy obiektach handlowych. Większość gospodarstw rolnych w Szaflarach to gospodarstwa o powierzchni 1 hektara i mniejsze; około 72%. Głównym profilem działalności jest hodowla. Ze względu na niską jakość gleb znaczna część użytków rolnych zamieniła się w łąki; gospodarze zaprzestali uprawy ziemi ze względu na niewielką ekonomiczną korzyść.

Aktywność gospodarcza mieszkańców opiera się na pracy najemnej, głównie w Nowym Targu, w obiektach handlowych w Szaflarach lub własnych firmach. Obecnie, według danych z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, w Szaflarach zarejestrowanych jest 195 podmiotów gospodarczych. Są to najczęściej firmy jednoosobowe i rodzinne. Przeważają branże związane z handlem, turystyką, gastronomią i usługami dla ludności, głównie transportem. Największe i najbardziej znane lokalne firmy to producent odzieży sportowej JMP, producent jogurtów Magda, firma transportowa Klimek i firma budowlana PPHU Zaliński.

Merkury Market w Szaflarach

______Szaflary, marzec 2016 - 32 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025

Ze względu na korzystną lokalizację przy „Zakopiance” w bezpośredniej bliskości Nowego Targu, w północnej części Szaflar występuje koncentracja wielkopowierzchniowych obiektów handlowych. Największe z nich to markety ogólnobudowlane „Modom Podhale”, „Centrum Budownictwa Merkury Market”, „Panel”. W ich sąsiedztwie powstają restauracje (regionalna karczma „Zadyma” z własnym browarem), punkty usługowe i stacje benzynowe. Kompleks praktycznie łączy się z zespołem podobnych w Nowym Targu (między innymi „Castorama”, „Alma Market”, „Lidl”) tworząc największy na Podhalu zespół dużych obiektów handlowych. Wymienione obiekty dają możliwość zatrudnienia znacznej liczbie mieszkańców Szaflar.

______Szaflary, marzec 2016 - 33 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025

3.7. KAPITAŁ SPOŁECZNY I LUDZKI

Ludowy Klub Sportowy Szaflary

Działają w nim sekcje piłki nożnej i tenisa stołowego. Obecnie należy do klubu około 170 sportowców, głównie piłkarzy. Piłkarze grają w kategoriach żaki, orliki, młodziki, trampkarze, juniorzy młodsi, dziewczęta młodsze, dziewczęta seniorki, seniorzy (IV liga małopolska). Dziewczęta seniorki grają 2 sezon w III lidze i na półmetku rozgrywek zajmują 2 miejsce ze stratą 2 punktów do lidera. W okresie zimowym reprezentują klub w rozgrywkach halowych – między innymi w Młodzieżowych Mistrzostwach Polski.

LKS Szaflary nawiązał współpracę z ekstraklasowym klubem piłkarskim Górnikiem Zabrze. Czternastokrotni mistrzowie Polski poprowadzą w Szaflarach Akademię Piłkarską, której założeniem jest udzielanie wsparcia merytorycznego dla trenerów, umożliwianie zawodnikom LKS-u wstępu na mecze Ekstraklasy oraz pozyskuje najlepszych zawodników do swojej drużyny.

Związek Podhalan

W Szaflarach od 1926 roku aktywnie działa Związek Podhalan. Należy do niego około 50 osób. Związek Podhalan jest organizacją skupiającą w swoim gronie nie tylko rodowitych górali, którzy pielęgnują swoją odrębność kulturową i obyczajową, lecz również sympatyków związanych z subregionami zamieszkałymi przez górali polskich. Naczelnym celem organizacji jest dbałość o moralny poziom mieszkańców regionu oraz kulturalny i materialny jego rozwój, ochrona dóbr duchowych i materialnych, wartości krajobrazu i środowiska naturalnego regionu. W roku 2016 oddział Związku Podhalan będzie obchodził 90-cio lecie swojej działalności.

Szkolny Zespół Regionalny „Mali Szaflarzanie”

Zespół powstał w 1980 roku. Prezentuje bogatą kulturę Podhala. Kulturę, w której zachowały się do dnia dzisiejszego dawne zwyczaje i obrzędy, tradycyjne tańce, muzyka i gwara. Grupa wielokrotnie uczestniczyła w różnych uroczystościach i koncertach w regionie. Członkowie zespołu biorą też udział w konkursach kolędniczych, recytatorskich i gawędziarskich, mających na Podhalu wieloletnią

______Szaflary, marzec 2016 - 34 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025 tradycję. Ich głównym celem jest zachowanie i popularyzacja regionalnej literatury, pisanej niejednokrotnie piękną góralską gwarą. Dzieci, rozmiłowane w ludowej kulturze, bardzo chętnie uczą się pieśni i tańców swoich ojców, poznają dawne zwyczaje, biorą udział w prezentacji strojów, potraw regionalnych, zapoznają się z twórczością ludową – rzeźbą w drewnie, malarstwem na szkle, wyrobami ze skóry, tak bardzo popularnymi w tej części południowej Polski.

Ochotnicza Straż Pożarna

Jest to jednostka należąca do Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego. Jednostka jest umundurowana, wyposażona w specjalistyczny sprzęt. Dysponuje trzema wozami bojowymi: ciężkim, lekkim i średnim. Należy do niej 58 czynnych ochotników oraz trzy sekcje młodzieżówki: dwie sekcje chłopców i jedna dziewcząt.. Siedzibą jednostki jest remiza strażacka znajdująca się w centrum wsi. Budynek wymaga modernizacji. Przy OSP działa Gminna Młodzieżowa Orkiestra Dęta. Podstawowe działania jednostki, to:

- prowadzenie działalności mającej na celu zapobieganie pożarom oraz współdziałanie w tym zakresie z Państwową Strażą Pożarną, organami samorządowymi i innymi podmiotami,

- udział w akcjach ratowniczych przeprowadzanych w czasie pożarów, zagrożeń ekologicznych związanych z ochroną środowiska oraz innych klęsk i zdarzeń,

- informowanie ludności o istniejących zagrożeniach pożarowych i ekologicznych oraz sposobach ochrony przed nimi,

- rozwijanie wśród członków ochotniczej straży pożarnej kultury fizycznej i sportu oraz prowadzenia działalności kulturalno-oświatowej i rozrywkowej,

- wykonywanie innych zadań wynikających z przepisów o ochronie przeciwpożarowej,

- działania na rzecz ochrony środowiska.

______Szaflary, marzec 2016 - 35 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025

Stowarzyszenie dla Rozwoju Gminy Szaflary

Stowarzyszenie powstało w 2013 roku. Jego głównym celem jest szeroko pojęta działalność mająca na celu pomoc, wsparcie, wymianę doświadczeń i rozwój mieszkańców Gminy Szaflary oraz całego Podhala. Stowarzyszenie organizuje cykliczne imprezy sportowo-rekreacyjne, w tym „Piknik Rowerowy Szaflary Tour”. W imprezie uczestniczy ponad 250 osób. Organizuje też zajęcia artystyczne dla dzieci promujące zdrowy i ciekawy styl życia, np. w ramach projektu „Radość i uśmiech na co dzień”. Stowarzyszenie pozyskuje środki pomocowe z funduszy Unii Europejskiej, co umożliwia mu poszerzenie i uatrakcyjnienia oferty zajęć i form zagospodarowania czasu wolnego.

Grupa Inicjatyw Lokalnych „GIL”

Stowarzyszenie działa od 2009 roku. Jego głównym celem jest działalność w zakresie kultury, oświaty, kultury fizycznej i ochrony środowiska. W ramach swojej działalności „GIL” organizuje wycieczki turystyczno-krajoznawcze po kraju oraz realizuje liczne projekty edukacyjne i promujące zdrowy styl życia, takie jak "Radość budowania", „Koło Korekcji Postawy”, „Bezpiecznie nad wodą”, ”Marzenie o basenie”, „Zagospodarowanie centrum wsi Bór poprzez modernizację placu na miejsce spotkań i wypoczynku oraz placu zabaw dla dzieci, mieszkańców i turystów". W swoich działaniach Stowarzyszenie nie ogranicza się jedynie do Gminy Szaflary; organizuje zajęcia, akcje i projekty na terenie innych gmin Podhala.

Wydarzenia cykliczne

W Szaflarach co roku odbywa się pierwsza z całej serii Parada Gazdowska. Jest to impreza folklorystyczno-sportowa, łącząca zawody sportowe z tzw. paradą gazdowską, czyli przejazdem zaprzęgów konnych, sań i kumoterek. Uczestnicy zawodów sportowych startują w kategorii kumoterek, skiringu i ski-skiringu. Podczas parady gazdowskiej oceniane są zarówno same zaprzęgi jak i uczestniczące w poradzie osoby – woźnica i jego kumoska.

Od ponad 20 lat Zespół Szkół w Szaflarach organizuje Konkurs Recytatorski imienia Augustyna Suskiego „Strofy o ojczyźnie" dla uczniów szkół podstawowych i gimnazjów. W konkursie rokrocznie udział bierze ponad stu uczniów z kilkudziesięciu ______Szaflary, marzec 2016 - 36 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025 szkół z Podhala, Pienin, Spisza i Orawy. Dzięki udziałowi w konkursie młodzi ludzie poznają postać Augustyna Suskiego, wybitnego poety, publicysty i patrioty.

Od kilku lat w Szaflarach drugi dzień Świąt Bożego Narodzenia na scenie parafialnego placu zabaw organizowana jest żywa szopka. Poza ubranymi w stroje regionalne artystami występują w niej żywe zwierzęta, które są dużą atrakcją dla dzieci.

______Szaflary, marzec 2016 - 37 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025

4. OPIS I CHARAKTERYSTYKA OBSZARÓW O SZCZEGÓLNYM ZNACZENIU DLA

ZASPOKOJENIA POTRZEB MIESZKAŃCÓW

W Szaflarach rynek i jego bezpośrednie otoczenie pełni funkcję centrum, służącego mieszkańcom miejscowości w każdym wieku. Wynika to z układu przestrzennego miejscowości. Tutaj znajdują się obiekty pełniące istotne funkcje społeczne: kościół, remiza strażacka, punkty handlowe i usługowe, położona w niewielkiej odległości szkoła. Przy kościele znajduje się ogólnodostępny parafialny plac zabaw. Znajdują się na nim asfaltowe boisko, piaskownica, zjeżdżalnia, huśtawka oraz karuzela. Poza możliwością aktywnego spędzenia czasu wolnego przez całe rodziny organizowane są tu imprezy takie jak Parafialny Dzień Dziecka, turnieje piłkarskie, jasełka czy żywa szopka. Lokalizacja runku, uwarunkowania historyczne oraz koncentracja w jego otoczeniu istotnych dla funkcjonowania społeczeństwa obiektów wpływają na to, że jest to obszar o szczególnym znaczeniu dla zaspokojenia potrzeb mieszkańców, sprzyjający nawiązywaniu kontaktów społecznych.

Rynek w Szaflarach

______Szaflary, marzec 2016 - 38 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025

5. OCENA MOCNYCH I SŁABYCH STRON MIEJSCOWOŚCI

SILNE STRONY (STRENGHTS) – wewnętrzne czynniki mające lub mogące mieć pozytywny wpływ na rozwój miejscowości, wyróżniające miejscowość w sposób korzystny w otoczeniu, tworzące podstawy dla rozwoju, podnoszące atrakcyjność i konkurencyjność w oczach mieszkańców, inwestorów, osób odwiedzających.

SŁABE STRONY (WEEKNESSES) – wewnętrzne czynniki mające lub mogące mieć negatywny wpływ na rozwój miejscowości, utrudniające rozwój i realizację zamierzeń, braki w potencjałach, obniżające pozycję miejscowości zarówno w oczach mieszkańców jak i podmiotów zewnętrznych.

SZANSE (OPPORTUNITIES) – czynniki w otoczeniu sprzyjające lub mogące sprzyjać rozwojowi miejscowości, umożliwiające eliminowanie słabości, wzmacnianie sił, uruchamianie nowych kierunków rozwoju.

ZAGROŻENIA (THREATS) – czynniki w otoczeniu utrudniające lub mogące utrudniać rozwój gminy, stanowiące bariery w przełamywaniu dzisiejszych trudności i blokujące możliwości podejmowania działań w różnych, istotnych z punktu widzenia rozwoju gminy dziedzinach.

Silne strony Słabe strony

1. Korzystne położenie miejscowości: 1. Niezadowalający stan techniczny obiektów sportowych  położenie przy drodze krajowej Kraków - Zakopane 2. Niewykorzystany potencjał przyrodniczy miejscowości  atrakcyjne położenie w malowniczej okolicy, w urozmaiconym krajobrazowo 3. Brak infrastruktury turystycznej i otoczeniu rekreacyjnej (trasy rowerowe, narciarskie)  bliskość granicy polsko-słowackiej 3. Niedostatecznie rozwinięta  bezpośrednie sąsiedztwo Nowego infrastruktura komunalna (brak Targu – stolicy Podhala możliwości podłączenia do sieci gazowej 2. Atrakcyjne warunki przyrodnicze i geotermalnej, kanalizacyjna, okolic i miejscowości: oświetlenie uliczne)

______Szaflary, marzec 2016 - 39 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025

Silne strony Słabe strony

 górzysty teren 4. Niezadowalający stan infrastruktury drogowej  czyste powietrze i wody 5. Brak ciągłości oświetlenia ulicznego 3. Potencjał kulturowy mieszkańców:  silnie zakorzeniona tradycja góralska 4. Położenie miejscowości w gminie wiejskiej, umożliwiające korzystanie z programów przeznaczonych na aktywizację obszarów wiejskich 5. Przynależność gminy do Euroregionu Tatry 6. Występowanie w bezpośrednim sąsiedztwie złóż wód geotermalnych i kompleksów termalnych („Gorący Potok”, „Termy Szaflary”)

Szanse Zagrożenia

1. Rozwój bazy turystycznej z uwagi na 1. Emigracja wykształconej części kapitał wynikający z atrakcyjnej społeczności do ośrodków miejskich lub lokalizacji miejscowości (agroturystyka, za granicę z powodów ekonomicznych ekoturystyka) 2. Przedłużający się kryzys w 2. Struktura demograficzna – wysoki gospodarce światowej i krajowej odsetek ludzi młodych 3. Częste zmiany przepisów prawa 3. Wzrost poziomu wykształcenia powodujące ich niespójność i trudności mieszkańców interpretacyjne 4. Zwiększanie poziomu świadomości 4. Skomplikowane procedury absorpcji ekologicznej społeczeństwa środków z funduszy strukturalnych Unii 5. Inwestycje infrastrukturalne Europejskiej poprawiające dostępność okolic 5. Rosnące zanieczyszczenie miejscowości dla turystów środowiska 6. Możliwość wsparcia realizacji inwestycji środkami funduszy strukturalnych Unii Europejskiej 7. Zacieśnianie współpracy regionalnej, w szczególności z sąsiednimi gminami w celu stworzenia kompleksowej oferty turystycznej dla regionu

______Szaflary, marzec 2016 - 40 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025

W oparciu o analizę SWOT, potrzeby lokalnej społeczności oraz inne dokumenty strategiczne sprecyzowano następujące priorytety rozwoju:

 jakość życia i aktywność lokalnej społeczności,

 turystyka i dziedzictwo przyrodniczo-kulturowe.

Uzasadnienie wybranych priorytetów.

Walory środowiska przyrodniczego i krajobraz kulturowy należą do najważniejszych potencjałów endogenicznych regionu, stanowią jego mocną stronę i są szansą rozwojową. Ochrona i zachowanie dziedzictwa dla przyszłych pokoleń oraz racjonalne korzystanie z zasobów środowiska może zapewnić stały i zrównoważony rozwój gospodarczy i zwiększyć poziom życia ludności. Od jakości przestrzeni ekologicznej, jej różnorodności i powiązań z systemem krajowym i europejskim zależy atrakcyjność regionu i jego zdolność do budowania przewag konkurencyjnych. Dbałość o dziedzictwo przyrodniczo-kulturowe stanowi podstawę do rozwoju przemysłów czasu wolnego. Rozszerzenie oferty w zakresie alternatywnych dziedzin turystyki zapewni mieszkańcom Szaflar rozwój społeczno-gospodarczy i w konsekwencji przyczyni się do poprawy jakości ich życia.

______Szaflary, marzec 2016 - 41 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025

6. OPIS PLANOWANYCH ZADAŃ INWESTYCYJNYCH I PRZEDSIĘWZIĘĆ AKTYWIZUJĄCYCH SPOŁECZNOŚĆ LOKALNĄ

Szacunkowe Potencjalne Nazwa zadania Harmonogram koszty Lp. Cel zadania Przeznaczenie źródła inwestycyjnego realizacji realizacji dofinansowania w PLN Oczyszczanie ścieków komunalnych, ochrona Rozbudowa sieci Mieszkańcy wsi 1 środowiska naturalnego, 2016-22 300 000 WFOŚiGW kanalizacyjnej Szaflary poprawa warunków życia mieszkańców Uczniowie zespołu Poprawa efektów kształcenia, szkół, mieszkańcy Rozbudowa szkoły, w poprawa dostępu do zajęć RPO WM 2 tym budowa hali gminy Szaflary, 2016-21 6 000 000 sportowych, rozwój kultury MSiT wielofunkcyjnej odwiedzający fizycznej gminę goście Poprawa jakości przestrzeni Rozbudowa oświetlenia publicznej, poprawa Mieszkańcy 3 na skrzyżowaniu ul. bezpieczeństwa ruchu Szaflar, inni 2016-17 30 000 Zakopiańskiej i Suskiego drogowego pieszego i użytkownicy drogi kołowego Poprawa jakości przestrzeni Mieszkańcy publicznej, poprawa Wykonanie oświetlenia Szaflar, MiiB 4 skrzyżowania ul. Orkana bezpieczeństwa ruchu 2016-17 odwiedzający GDDKiA i DK47 drogowego pieszego i gminę goście kołowego Mieszkańcy Poprawa dostępności Przebudowa ul. Orkana Szaflar, PROW 5 (budowa chodnika i komunikacyjnej i stanu 2016-18 1 000 000 odwiedzający PRGiPID odwodnienia) bezpieczeństwa gminę goście

______Szaflary, marzec 2016 - 42 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025

Szacunkowe Potencjalne Nazwa zadania Harmonogram koszty Lp. Cel zadania Przeznaczenie źródła inwestycyjnego realizacji realizacji dofinansowania w PLN Mieszkańcy Budowa chodnika na os. Poprawa dostępności Nowe (od mostu do Szaflar, PROW 6 komunikacyjnej i stanu 2016-19 1 000 000 granicy gminy, ok. 1600 odwiedzający PRGiPID bezpieczeństwa mb) gminę goście Mieszkańcy Budowa chodników przy Poprawa dostępności drogach powiatowych (ul. Szaflar, PROW 7 komunikacyjnej i stanu 2018-20 1 000 000 Orkana, 27 Stycznia, odwiedzający PRGiPID bezpieczeństwa Kolejowa) gminę goście Poprawa dostępu do zajęć Przebudowa boiska Mieszkańcy sportowych, sportowego i budowa Szaflar, PROW 8 placu rekreacyjnego przy zagospodarowanie czasu 2016-18 350 000 odwiedzający RPO WM Gminnym Ośrodku wolnego, rozwój kultury gminę goście Zdrowia fizycznej Budowa bieżni Poprawa dostępu do zajęć Uczniowie zespołu lekkoatletycznej, nowego sportowych, szkół, mieszkańcy PROW 9 boiska szkolnego oraz zagospodarowanie czasu Gminy Szaflary, 2017-19 500 000 RPO WM placu rekreacyjnego przy wolnego, rozwój kultury odwiedzający MsiT szkole fizycznej gminę goście Mieszkańcy Budowa chodnika wzdłuż Poprawa dostępności DK 47 na całym odcinku Szaflar, MiiB 10 komunikacyjnej i stanu 2016-20 - leżącym na terenie odwiedzający GDDKiA bezpieczeństwa gminy Szaflary gminę goście Mieszkańcy Poprawa dostępności Modernizacja istniejącej Szaflar, 11 komunikacyjnej i stanu 2016 70 000 kładki na Białym Dunajcu odwiedzający bezpieczeństwa gminę goście

______Szaflary, marzec 2016 - 43 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025

Szacunkowe Potencjalne Nazwa zadania Harmonogram koszty Lp. Cel zadania Przeznaczenie źródła inwestycyjnego realizacji realizacji dofinansowania w PLN Mieszkańcy Poprawa dostępności Przebudowa ul. Polnej – Szaflar, 12 komunikacyjnej i stanu 2016-18 600 000 PROW Tewikiel odwiedzający bezpieczeństwa gminę goście Mieszkańcy Przebudowa ulicy Poprawa dostępności Wąskiej, ulicy Szaflar, 13 komunikacyjnej i stanu 2017-18 500 000 PROW Zakopiańskiej bocznej odwiedzający bezpieczeństwa oraz ul. Bocznej gminę goście Przebudowa ulic: Mieszkańcy Ogrodowa, Szkolna, Poprawa dostępności Kościelna, Rola Szaflar, 14 komunikacyjnej i stanu 2017-18 850 000 PROW Galicowa oraz Pod Górą odwiedzający bezpieczeństwa z modernizacją mostu na gminę goście potoku Furczańskim Poprawa warunków życia Wytyczenie oraz budowa mieszkańców, wzrost Mieszkańcy tras rowerowych i atrakcyjności turystycznej Szaflar, PL-SK 15 2016-21 250 000 pieszych oraz szlaków poprzez zaspokojenie potrzeb odwiedzający RPO WM turystycznych społecznych w zakresie usług gminę goście rekreacyjnych po Mieszkańcy Poprawa dostępności uregulowaniu Remont drogi gminnej na Szaflar, 16 komunikacyjnej i stanu stanu 600 000 osiedle Nowe odwiedzający bezpieczeństwa prawnego gminę goście działek Budowa chodnika przy Poprawa dostępności Mieszkańcy po ul. Polnej na odcinku od 17 komunikacyjnej i stanu Szaflar, uregulowaniu 350 000 ul. 27 Stycznia do mostku bezpieczeństwa odwiedzający stanu

______Szaflary, marzec 2016 - 44 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025

Szacunkowe Potencjalne Nazwa zadania Harmonogram koszty Lp. Cel zadania Przeznaczenie źródła inwestycyjnego realizacji realizacji dofinansowania w PLN gminę goście prawnego działek

Poszerzenie pasa jezdni, Mieszkańcy Poprawa dostępności oświetlenie i budowa Szaflar, 18 chodnika przy ul. Rola komunikacyjnej i stanu 2023-25 800 000 odwiedzający Galicowa w stronę bezpieczeństwa osiedla Sądel gminę goście

Zaopatrzenie mieszkańców w Budowa sieci Mieszkańcy wsi 19 wodę, poprawa warunków 2019-25 2 000 000 WFOŚiGW wodociągowej Szaflary życia mieszkańców

Zastosowane skróty: 1. RPO WM – Regionalny Program Operacyjny na lata 2014 - 2020 2. PROW – Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014 - 2020 3. PL-SK – Program Współpracy Transgranicznej Interreg V-A Polska-Słowacja 2014-2020 4. PZD – Powiatowy Zarząd Dróg w Nowym Targu 5. WFOŚiGW – Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 6. PRGiPID – Program Rozwoju Gminnej i Powiatowej Infrastruktury Drogowej na lata 2016 – 2019 7. GDDKiA – Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Krakowie 8. MSiT – Ministerstwo Sportu i Turystyki 9. MIiB – Ministerstwo Infrastruktury i Budownictwa

______Szaflary, marzec 2016 - 45 - Plan Odnowy Miejscowości Szaflary na lata 2016 - 2025

Przy opracowaniu niniejszego dokumentu posłużono się następującymi opracowaniami i źródłami informacji: 1. Adamczyk M., Szaflary. Wieś podhalańska. Nowy Targ 1993 2. Gajewski K., Atrakcje turystyczne w Euroregionie tatry Podhale, Spisz, Ziemia Sądecka. Kazimierz Gajewski, Nowy Targ 2013 3. Pinkwart M., Podtatrze. Olszanica 2011 4. Radwańska – Paryska Z., Paryski W. H., Encyklopedia tatrzańska, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa, 1973 r. 5. Gacek J., Historia i dzień dzisiejszy parafii i miejscowości karpackich. Nowy Targ 2011 6. Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe gminy Szaflary, projekt 2012 7. Dane uzyskane w Urzędzie Gminy Szaflary 8. Dane statystyczne GUS: http://www.stat.gov.pl/ 9. Strategia Rozwoju Obszarów Wiejskich i Rolnictwa na lata 2007-2013 10. Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego do roku 2020 11. http://www.owczarnia.diecezja.pl 12. http://szaflary.naszeprzedszkolaki.pl 13. http://www.szkola.szaflary.pl 14. http://z-ne.pl 15. http://napodhalezdzieckiem.pl

______Szaflary, marzec 2016 - 46 -