TÜRK EDEBİYATINDAKİ ÖNEMLİ DERGİLER KASABA YAŞAMINI ANLATAN YAZARLAR VE YAPITLARI Ağaç (1936): Necip Fazıl tarafından çıkarılmıştır. A dergisi (1956-1960): II. Yeni akımına destek olmak İlhan Tarus: Yeşilkaya Savcısı için çıkarılmıştır. Reşat Nuri Güntekin: Yeşil Gece, Kavak Yelleri Akbaba (1922-1977): Yusuf Ziya ve Orhan Seyfi Sabahattin Ali: Kuyucaklı Yusuf tarafından çıkarılan haftalık, siyasi mizah dergisidir. Samim Kocagöz: Bir Şehrin İki Kapısı Büyük Doğu (1943-1955): Necip Fazıl Kısakürek’in

çıkardığı dergidir. Çınaraltı (1941-1944): Orhan Seyfi ve Yusuf Ziya’nın OSMANLININ KURULUŞUNU ELE ALAN çıkardıkları Türkçü ve fikir ve sanat dergisidir. YAZARLAR VE YAPITLARI Dergâh (1921-1923): İlki Mustafa Nihat Özön tarafından Kemal Tahir: Devlet Ana çıkarılmıştır. 1990’da ise Ezel Erverdi tarafından yeniden Tarık Buğra: Osmancık çıkarılmaya başlanmıştır. Diriliş (1966-1967): Sezai Karakoç tarafından DOĞU-BATI ÇATIŞMASI, YANLIŞ çıkarılmıştır. BATILILAŞMA, TOPLUMSAL DEĞİŞMEYİ Genç Kalemler (1910-1912): Ömer Seyfettin ve Ali İŞLEYEN YAZARLAR VE YAPITLARI Cenap tarafından çıkarılmıştır. Ahmet Hamdi Tanpınar: Huzur, Saatleri Ayarlama Hisar (1950-1957/1964-1980): Munis Faik Ozansoy Enstitüsü tarafından çıkarılmıştır. Ahmet Mithat Efendi: Felatun Bey’le Rakım Efendi Kadro (1932-1935): Yakup Kadri tarafından Halide Edip Adıvar: Sinekli Bakkal çıkarılmıştır. Peyami Safa: Fatih-Harbiye, Sözde Kızlar Mavera (1976): C. Zarifoğlu, E. Beyazıt, R. Özdenören, Recaizade Mahmut Ekrem: Araba Sevdası M. Akif İnan bu derginin kurucuları arasındadır. Reşat Nuri Güntekin: Miskinler Tekkesi, Yaprak Papirüs (1966-1970): Cemal Süreya tarafından Dökümü çıkarılmıştır. Yakup Kadri Karaosmanoğlu: Sodom ve Gomore, Kiralık Resimli Ay (1924-1930): Zekeriya Sertel’in çıkardığı Konak “gerçekçi” halk dergisidir. Türk Yurdu (1911-1931): Türk Yurdu Cemiyetinin ANADOLU’YU ANLATAN YAZARLAR VE yayın organıdır. ROMANLARI Türk Dili (1951-…): TDK tarafından çıkarılmıştır. Güney Anadolu, Toroslar ve Çukurova Yöreleri Ülkü (1933-1950): Halk evleri tarafından çıkarılmıştır. Orhan Kemal: Vukuat Var, Hanımın Çiftliği, Kanlı Yeni Dergi (1964-1975): Mehmet Fuat (Fuat Bengü) Topraklar, Bereketli Topraklar Üzerinde tarafından çıkarılmıştır. Yaşar Kemal: Teneke, Ortadirek, İnce Memed, Yer EDEBİYATIMIZDA ÖNEMLİ ROMAN Demir Gök Bakır, Ölmez Otu, Demirciler Çarşısı KAHRAMANLARI Cinayeti Orta Anadolu Tanzimat Edebiyatı Fakir Baykurt: Yılanların Öcü, Irazca’nın Dirliği, Araba Sevdası: Bihruz Bey, Periveş, Keşfi Bey Kaplumbağalar, Tırpan, Amerikan Sargısı Cezmi: Cezmi, Adil Giray, Perihan, Şehriyar Kemal Tahir: Sağır Dere, Kör Duman, Rahmet Yolları İntibah: Ali Bey, Mahpeyker, Dilaşup Kesti, Yedi Çınar Yaylası, Köyün Kamburu, Büyük Mal Karabibik: Karabibik, Yosturoğlu, Koca İmam, Huri, Talip Apaydın: Sarı Traktör, Yarbükü, Ortakçının Oğlu, Hüseyin, Eftalya Define, Yoz Duvar Sergüzeşt: Asaf Paşa, Celal, Dilber, Taravet, Cevher Ege Bölgesi Zehra: Zehra, Suphi, Sırrı Cem Necati Cumalı: Tütün Zamanı, Yağmurlar ve Topraklar, Susuz Yaz ÖNEMLİ HİCİV SANATÇILARI VE YAPITLARI Samim Kocagöz: Yılan Hikâyesi, Bir Karış Toprak Şeyhi: Harname Doğu Anadolu Ferid Edgü: Kimse, O Fuzuli: Şikâyetname Kemal Bilbaşar: Cemo, Memo Nef’i: Siham-ı Kaza Ömer Polat: Mahmudo ile Hazel, Saragöl Ziya Paşa: Zafername Neyzen Tevfik: Azab-ı Mukaddes Güneydoğu Bekir Yıldız: Reşo Ağa, Kaçakçı Şahan 1

KURTULUŞ SAVAŞINI İŞLEYEN YAZARLAR VE Sokağı şiire getiren şair: Orhan Veli Kanık ROMANLAR Anadolu şairi: Ömer Bedrettin Uşaklı Ahmet Hamdi Tanpınar: Sahnenin Dışındakiler DÜNYA EDEBİYATINDAKİ İLKLER Aka Gündüz: Dikmen Yıldızı İlk roman örneği: Rebelais – “Gargaunta” Attila İlhan: Kurtlar Sofrası, Sırtlan Payı İlk modern roman: Cervantes – “Don Kişot” Halide Edip Adıvar: Ateşten Gömlek, Vurun Kahpeye İlk tarihi roman: W.Scott – “Waverley” Hasan İzzettin Dinamo: Kutsal İsyan İlk psikolojik roman: Madam de La Fayette – “Princesse İlhan Tarus: Vatan Tutkusu, Hükümet Meydanı, Var de Cleves” Olmak İlk öykü örneği: G. Boccacio – “Decameron” İlhan Selçuk: Yüzbaşı Selahattin’in Romanı Olay öyküsünün öncüsü: Guy de Maupassant Kemal Tahir: Yorgun Savaşçı, Esir Şehrin İnsanları, Esir Durum/Kesit öyküsünün öncüsü: A. Çehov Şehrin Mahpusu Deneme türünün kurucusu: Montaigne Mehmet Rauf: Halas Deneme türünün ikinci ismi: Bacon Mithat Cemal Kuntay: Üç İstanbul İlk biyografi yazarı: Plutarkhos Peyami Safa: Sözde Kızlar, Biz İnsanlar Tarih türünün kurucusu: Heredot Samim Kocagöz: Kalpaklılar, Doludizgin İlk büyük destan şairi: Homeros Talip Apaydın: Toz Duman İçinde, Vatan Dediler, İlk trajedi sanatçısı: Aiskhylos Köylüler İlk büyük komedya sanatçısı: Aristophanes Tarık Buğra: Küçük Ağa, Küçük Ağa Ankara’da İlk anı yazarı: Ksenophon – “Anabasis” Yakup Kadri Karaosmanoğlu: Yaban, Ankara, Sodom ve İlk özdeyiş yazarı: La Rochefaucault Gomore En eski ve ünlü hatipler: Demosthenes, Çiçero, Bousset TÜRK EDEBİYATINDA SANATÇILARIN İlk fabl örneği (Batı): Aisopos (Ezop) – “Fabllar” UNVANLARI İlk fabl örneği (Doğu): Beydaba – “Kelile ile Dimne” İlk lirik şair: Sappho Istırap şairi: Fuzuli, Pastoral şiirin kurucusu: Theokritos Sultanü’ş-şuara (şairler sultanı): Baki Didaktik şiirin kurucusu: Hesiodos Hiciv üstadı: Nefi İlk mensur şiir: Baudelaire – “Küçük Mensur Şiirler” Hacı kalfa: Kâtip Çelebi Klasisizmin kuramcısı: Boileau – “Şiir Sanatı” Zevk-eğlence şairi: Nedim Romantizmin kuramcısı: Victor Hugo – “Cromvell” Lale devri şairi: Nedim yapıtının ön sözü Vatan şairi: Namık Kemal Dramın kurallarını belirleyen: Victor Hugo Hürriyet şairi: Namık Kemal İlk realist roman: G. Flaubert – “Madam Bovary” Şair-i Azam: Abdülhak Hamit Tarhan Natüralizmin kuramcısı: Emile Zola Tezatlar şairi: Abdülhak Hamit Tarhan Dünyada bilinen ilk destan: Sümerlerin “Gılgamış Üstat: Recaizade Mahmut Ekrem Destanı” Mistik şair: Necip Fazıl Kısakürek Milli şair/Türk şairi: Mehmet Emin Yurdakul MİLLİ EDEBİYAT VE CUMHURİYET DÖNEMİ Sokağı getiren romancı: Hüseyin Rahmi Gürpınar TÜRK EDEBİYATI Server Bedii: Peyami Safa İlk çocuk romanı: Mahmut Yesari’nin “Bağrı Yanık Ağıtlar şairi: Recaizade Mahmut Ekrem Ömer” yapıtı Bayrak şairi: Arif Nihat Asya Röportaj türünün ilk örneği: Ruşen Eşref Ünaydın’ın Evler şairi: Behçet Necatigil “Diyorlar ki” adlı yapıtı Çimdik: Yusuf Ziya Ortaç Batılı anlamda ilk edebiyat tarihi: Fuat Köprülü Kirpi: Refik Halit Karay “Milli Edebiyat” ifadesi ilk kez kullanılan: Genç Yazı makinesi: Ahmet Mithat Efendi Kalemler Ölüm şairi: Cahit Sıtkı Tarancı Türk sözcüğünü ilk kullanan şair: Mehmet Emin İstanbul öykücüsü: Sait Faik Abasıyanık Yurdakul Halikarnas Balıkçısı: Cevat Şakir Kabaağaçlı Dış Türkleri konu alan ilk roman: Ahmet Hikmet Deli Ozan, Çamdeviren: Faruk Nafiz Çamlıbel Müftüoğlu’nun “Gönül Hanım” adlı romanı İstanbul şairi: Yahya Kemal Beyatlı Cumhuriyet dönemi köy romancılığının ilk örneği: Ümmetçi şair: Mehmet Akif Ersoy Yakup Kadri’nin “Yaban” romanı İlk Türk sosyologu: Ziya Gökalp 2

“Orhun Abideleri”nden ilk söz eden Türk: Necip Asım İlk özel gazete: Şinasi ve Agâh Efendi’nin çıkardığı (İkdam gazetesi 200.sayı) Tercüman-ı Ahval İlk otobiyografik roman: Peyami Safa’nın “Dokuzuncu Batılı anlamda ilk fabl örneklerini yazan: Şinasi Hariciye Koğuşu” (Dünya roman tarihinde kahramanın İlk tezli roman örneği: Nabizade Nazım’ın “Zehra” adlı adı verilmeyen ilk romandır.) yapıtı İlk TDK roman ödülü: “Suçumuz İnsan Olmak” (1957) Sahnelenen ilk tiyatro yapıtı: Namık Kemal’in “Vatan adlı yapıtıyla Oktay Akbal yahut Silistre”si İlk TDK şiir ödülü: “Delice Böcek” şiiriyle Fazıl Hüsnü İlk hikâye denemesi: Emin Nihat Bey’in Dağlarca “Müsameretname”si Batı nazım şekillerini ilk defa kullanan şairimiz: Edip İlk öykü örnekleri: Ahmet Mithat Efendi’nin “Letaif- Ayel (1894-1957) Rivayet”i İlk fütürist (gelecekçi) sanatçımız: Ercüment Behzat Lav Batılı anlamda ilk eleştiri yazısı ve yapıtı: Namık Köyden şehre göçü ilk kez işleyen: Orhan Kemal Kemal’in “Lisan-ı Osmanî Edebiyatı Hakkında Bazı Heceyle yazılmış, sanat değeri taşıyan ilk manzum piyes: Mülahazat-ı Şamildir” yazısı, ilk eleştiri yapıtı “Tahrib-i Yusuf Ziya Ortaç’ın “Binnaz” adlı oyunu Harabat” İlk postmodern roman: Oğuz Atay’ın “Tutunamayanlar” İlk edebi roman: Namık Kemal’in “İntibah” adlı romanı adlı romanı İlk tarihi roman: Namık Kemal’in “Cezmi”si İlk monolog tarzıyla yazılmış ilk roman: Adalet İlk köy şiiri: Muallim Naci’nin yazdığı “Köylü Kızların Ağaoğlu’nun “Bir Düğün Gecesi” romanı Şarkısı” Hikâyede gerçek anlamda Anadolu’yu işleyen ilk yazar: İlk kafiyesiz şiir: Abdülhak Hamit Tarhan’ın yazdığı Refik Halit Karay “Validem” Serbest ölçüyü kullanan ilk şair: Nazım Hikmet Yabancı ülkede geçen bir macerayı anlatan ilk tiyatro Tiyatroda ilk kadın oyuncu: Afife Jale (Hüseyin Cahit’in yapıtı: Abdülhak Hamit Tarhan’ın “Finten”i yazdığı “Yamalar” adlı oyunda oynamıştır.) Aruzla yazılan ilk manzum tiyatro yapıtı: Abdülhak İlk epik tiyatro: Haldun Taner’in “Keşanlı Ali Destanı” Hamit Tarhan’ın “Eşber”i adlı yapıtı Heceyle yazılan ilk manzum tiyatro yapıtı: Abdülhak Hamit Tarhan’ın “Nesteren”i SERVETİFUNUN EDEBİYATI VE FECRİATİ İlk pastoral şiir: Abdülhak Hamit Tarhan’ın “Sahra”sı EDEBİYATI İlk edebiyat teorisi yapıtı: Recaizade Mahmut Ekrem’in İlk edebi beyannameyi yayımlayan: Fecriati Topluluğu “Talim-i Edebiyat”ı İlk mensur şiir: Halit Ziya’nın “Mensur Şiirler”i İlk polisiye roman: Ahmet Mithat Efendi’nin “Esrar-ı İlk psikolojik roman: Mehmet Rauf’un “Eylül” romanı Cinayet” adlı romanı Sone’yi ilk kez kullanan: Süleyman Nesip Türk romancılığında ilk alafranga tip: Ahmet Mithat Anjambmanı ilk kullanan şair: Tevfik Fikret Efendi’nin roman kahramanı olan Felatun Bey Çocuklar için yazılmış ilk şiir kitabı: Tevfik Fikret’in Batılı anlamda ilk antoloji: Ziya Paşa’nın üç ciltlik “Şermin” yapıtı “Harabat”ı İlk önemli fıkra yazarı: Ahmet Rasim Türk tiyatrosunda Batı’dan eser uyarlamayı ilk kez yapan: Ahmet Vefik Paşa TANZİMAT EDEBİYATI Türkçe sözlük adını ilk kullanan, ilk yerli roman olan İlk edebi ve felsefi çeviri: Münif Paşa’nın “Muhaverat-ı “Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat”ı yazan: Şemsettin Sami Hikemiye”si İlk tarih ve coğrafya ansiklopedimiz: Şemsettin Sami’nin İlk çeviri roman: Yusuf Kemal Paşa’nın Fransız yazar yazdığı “Kamusü’l Alam” Fenelon’dan çevirdiği “Telemak” adlı roman İlk köy romanı: Nabizade Nazım’ın “Karabibik”i İlk resmi gazete: Takvim-i Vekayi (1831) İlk realist roman: Recaizade Mahmut Ekrem’in “Araba İlk yarı resmi gazete: Ceride-i Havadis (1840) Sevdası” Batılı anlamda ilk günlük örneği: Direktör Ali Bey’in Çocuklara yönelik ilk dergi: 1869’da çıkan Mümeyyiz yazdığı “Seyahat Jurnali” Edebiyat tarihi adıyla yazılan ilk eser: Abdülhalim İlk Türk gazetecisi: Şinasi Memduh’un “Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniye”si Batılı anlamda ilk tiyatro yapıtı: Şinasi’nin “Şair İlk kadın romancı: Fatma Aliye Hanım Evlenmesi” Tanzimat’tan sonraki edebiyatımızın ilk kadın şairi: Noktalama işaretlerini düzyazıda ilk kez kullanan: Şinasi Nigar Hanım İlk makale: Şinasi’nin Tercüman-ı Ahval gazetesindeki İlk mizah dergisi: Teodor Kasap’ın çıkardığı Diyojen “Mukaddime” başlıklı yazısı İlk mizahi sözlük: Direktör Ali Bey’in “Lehçetü’l- 3

Hakayık”ı Behişt”i İlk psikolojik roman denemesi: Nabizade Nazım’ın İlk edebi anı: Babürşah’ın “Babürname”si “Zehra”sı Divan edebiyatında çocuklar için yazılan ilk eser: İlk dergi: Münif Paşa’nın çıkardığı Mecmua-ı Fünun Nabi’nin “Hayriye”si İlk şarkı örnekleri: Naili TÜRK EDEBİYATINDA İLKLER Matbaada basılan ilk yapıt: “Vankulu Lügati” İSLAMİYET ÖNCESİ VE İSLAMİ DÖNEM Türkçe ilk mevlit: Süleyman Çelebi’nin “Vesiletü’n- (DİVAN VE HALK EDEBİYATI) Necat” adlı yapıtı İlk alfabe: Göktürk (Orhun) alfabesi Bilinen ilk Türk şairi: Arpınçur Tigin

İlk Türk yazarı: Yolluğ Tigin Bilinen en eski ve ilk destanımız: “Alp Er Tunga Destanı” Türkçenin ilk yazılı belgeleri: “Orhun Yazıtları” (Türk adının geçtiği ilk metindir bu yazıtlar. “Orhun Yazıtları”, söylev türünün ilk örneğidir.) İslami dönem Türk edebiyatının ilk edebi eser örneği: “Kutadgu Bilig”dir. İlk Türkçe didaktik şiirler bu yapıttadır. Aruz ölçüsünün kullanıldığı ilk yapıttır. İlk mesnevi örneğidir. İlk siyasetname örneğidir. İlk İslami Türk destanı: “Satuk Buğra Han Destanı” Sagu türünün ilk örneği: “Alp Er Tunga Sagusu” Türkçenin bilinen ilk sözlüğü: “Divanü Lü- gati’t-Türk” Dede Korkut’tan ilk bahseden: “Camiü’t- Tevarih” adlı yapıtında ünlü tarihçi Reşidüddin’dir. Arap harfleriyle ilk neşreden Kilisli Muallim Rıfat Bilge’dir. Yeni harflerle ilk neşrini yapan Orhan Şaik Gökyay’dır. Türkçe ilk manzum mevlit metnini yazan: Ahmedi Divan sahibi ilk sanatçı: Yunus Emre Divan edebiyatının ilk temsilcisi: Hoca Dehhani Tasavvuf konusunda yazılan ilk eser: “Divan-ı Hikmet” Edebiyatımızın ilk aşk mesnevisi: Şeyyat Hamza’nın “Yusuf u Züleyha”sı Anadolu Türkçesiyle yazılan ilk eser: Ahmet Fakih’in yazdığı “Çarhname”si İlk gezi eserlerimiz: Seydi Ali Reis’in “Miratü’l- Memalik”i / Babürşah’ın “Babürname”si Antoloji türünün ilk örneği: Ömer b. Mezid’in 1437’de hazırladığı “Mecmuatü’t – Nezair” Süslü nesrin ilk temsilcisi: Sinan Paşa İlk şehrengiz: Mesihi Hamse sahibi ilk sanatçı: Ali Şir Nevai İlk edebi mektup: Fuzuli’nin “Şikâyetname”si Anadolu sahasında hamse sahibi ilk sanatçı: Hamdullah Hamdi İlk bibliyografya yazarımız: Kâtip Çelebi – “Keşfü’z- Zünun” Şairlerle ilgili yazılan ilk tarafsız ve alfabetik tezkire: Latifi İlk şairler tezkiresi: Ali Şir Nevai’nin “Mecalisü’n- Nefais”i Anadolu sahasında ilk şuara tezkiresi: Sehi Bey’in “Heşt

4